89370570 Korku Ve Titreme S Kierkegaard

7/31/2019 89370570 Korku Ve Titreme S Kierkegaard

1/171


2/171

KORKU ve TTREME

brahiminseyahatiKierkegaardnKorkuve

Titremesininmerkeztemasdr.Kierkegaardn

brahimi,imansnavndaektiklerindendolayycedir.

Vebrahiminbustrabekiiveycelii,sosyal

deerlerin tipik rnei olmasnn aksine, onu kendi

toplumundan ve sosyal usullerinden ok radikal bir

biimde koparmaktadr. Kierkegaardn bizi brahimin

ycelii ile etkilemesinin ok zel bir amac vardr.

Aslnda Korku ve Titremenin brahim ve brahimin

yks ile ilgili olmad rahatlkla sylenebilir. Sz

konusu yk okuyucunun dikkatini baz ok temel

sorulara ekmek iin kullanlmaktadr. Eser tartma

amaldr ve bunu gerekletirmek iin Kierkegaard

bizim ykde anlatlan strabn doasna

odaklanmamzistemektedir.

KorkuveTitremeninenkucaklaycgenelmesaj;

mevcuttartmadaimannosyonuokadar

ucuzlatlmtrki,hakkndakonutuumuzeyartk

imanolmaktankmtrveeerbrahimgibikutsal

figrleriyadamannBabasolmasnedeniyle

bilhassabrahimiyceltmekistersek,imansnavndan

geenbrahimgibiolmannnaslbireyolduunu

anlamakzorundayz.


3/171


4/171

KORKU VE TTREME

Johannes de si lentiodan Diyalektik Lirik

Sren KIERKEGAARD

eviri

brahim KAP AKLIKA Y A

YAY INLAR I


5/171


6/171

ji'nde eitim grd. 1961 ylnda Norve'te yaamaya balad ve halen Oslo niversitesi'nde Onursal Felsefe Profesr

olarak grev yapmaktadr. Royal Society of Edinburgh'unyesi olarak sklkla San Diego ve Berkeley'deki Californianiversitesi'nde misafir profesr olarak bulundu. AlastairHannay, bu kitaptan baka ayrca Kierkegaard'n Either/or(Ya/ya da) ve Papers and Journals (Makaleler ve gnlkler)adl eserlerini evirmitir. Dier yaynlar arasnda MentalImages - A Defence (Zihinsel mgelemler- Bir savunu), Kierke-

gaard (Arguments of the Philosophers) (Kierkegaard (Dnr

lerin Argmanlar), Human Consciousness ve Kierkegaard: anIntellectual Biography (nsan Bilinci ve Kierkegaard: bir Entelektel Biyografi) yer almakta, ayrca deiik felsef derlemeve dergilerde farkl konularda makaleleri bulunmaktadr. In-quiry' nin editrdr.


7/171


8/171

TAKDM

Tanr brahim'e dedi ki, git ve bana bir evlat kurban et!brahim cevap verdi: Aman Tanrm, bana byk bir yk ykl-

yorsun!BOB DYLAN, Highway 61

brahim'in olu shak' kurban etmek iin daa yolculuuna ilikin Tevrat'taki yk ok farkl ekillerde yorumland. Erken dnem Hristiyan Kilisesi tarafndan iman ve itaatin kutsanmas amacyla kullanld. O zaman brahim veonun Tanr'nn isteine tereddtsz itaatine odaklanlyordu. Musev kltrnde daha sonralar bu yk Tanr'nnmerhametini istemek iin kullanld: Melek; "elini ocuunstnden ek, senden ona hi bir ey yoktur"* dediinde,kurban etmek iin kalkan el yerine, yerde kalan el nem kazand. man, itaat ve merhamet sosyal erdemlerdir. Modernbilin asndan bu yk, bir yok etme ve ham gcn anti-sosyal kssas olarak grlmesi olasdr. Bob Dylan'n arksnn al cmlesi "Tanr dedi ki, ne istersen yapabilirsin brahim, ancak gelecek sefer beni grmeye geldiinde komalsn, brahim dedi ki, onu nerede kurban etmemi istiyorsun?Tanr dedi ki, 61. anayolda". Burada iman, itaat ve merhametin yerini inkar, keyflik ve gzda verme almtr.

brahim'in seyahati Kierkegaard'n Korku ve Titreme'sininmerkez temasdr. Ancak orijinalinde olduu gibi Kierkega-

* Genesis (Incilin ilk blm) 22.12

9


9/171

ard brahim'in zerinde durmaktadr; shak, brahim'in 'y-celii'nin zerinde bir rtden baka bir ey deildir. Ancak

bu ycelik geleneksel yorumdan farkl olarak, brahim'inTanr'nn kudretinin bir arac olma arzusudur. Kierkega-ard'n brahim'i, iman snavnda ektiklerinden dolay ycedir. Ve brahim'in bu strab ekii ve ycelii, sosyal deerlerin tipik rnei olmasnn aksine, onu kendi toplumundanve sosyal usullerinden ok radikal bir biimde koparmaktadr. Kierkegaard'n bizi brahim'in ycelii ile etkilemesininok zel bir amac vardr. Aslnda Korku ve Titreme' nin bra

him ve brahim'in yks ile ilgili olmad rahatlkla sylenebilir. Sz konusu yk okuyucunun dikkatini baz ok temel sorulara ekmek iin kullanlmaktadr. Eser tartmaamaldr ve bunu gerekletirmek iin Kierkegaard bizimykde anlatlan strabn doasna odaklanmamz istemektedir. Bu takdimde bu zellikleri daha ayrntl olarak aklayacak ve bu amala Kierkegaard'n yazmlarnn arka plannn baz detaylarn sergileyeceim.

Korku ve Titreme, Kopenhag kitaplarnda ilk kez 16 Eyll1843 tarihinde, ona elik eden bir alma olan Tekrarlar veTerbiye Edici Sylemler ile birlikte grld. lk iki eser 'Johannes de silentio' ve 'Constantin Constantius' mstear isimleriyle yaynland. Bu uygulama daha sonralar kendisinin 'estetik rnler' olarak adlandrd Either/Or (Ya/Ya da)(1843)'ten Practice in Christianity (Hristiyanlkta badet)(1850)'ye kadar btn almalarnda srd. Alt balnagre, Korku ve Titreme bir 'diyalektik lirik'tir. Bu Korku ve Tit-

reme'nin temelde stil ve sunum standartlarna gre deerlendirilecek bir edeb eser olduu ya da konusunun bykoranda edeb yetenein sanatsal geliimine araclk ettii anlamna gelmemektedir. Ancak eser bir lirik olarak adlandrl-d iin, yazarn kendi sanatnn en azndan ksmen bu standartlara gre deerlendirilmesini istediini syleyebiliriz.Aslnda Kierkegaard'n btn 'estetik' almalar, kendiedeb yeteneiyle aka nen birisinin rnleridir. Ancak

onlar tamamen edeb almalar olarak okumak hem yanl


10/171

alglama, hem de hayal krklna neden olacaktr. Yanl alglama olacaktr, zira eserlerin temalar edeb ifadenin arac

olmaktan ok, yazarn temel kayglarn yanstmaktadr. Yalnzca tarz edeb kabul edilebilir ve yazar sz konusu temalar gn na karmak iin bu yolu semitir. Hayal krklna neden olacaktr, zira okur temay iyice anlamadka, -ki tema anlatmlardan aka karlamamaktadr- eserin byk bir ksmnn edeb sunumun dayand ve hemen anlalabilen anlama ters dtn grecektir.

Kierkegaard'n 'estetikle kastettii; gzelliin takdiri fik

rinden tamamen uzak bir ey deildir. Onun yaam tarz nitelendirmesinde; hibir eyin - yalnzca 'sanat', 'gzellik' ve'iyi zevk' gibi etiketler iin sakl tuttuklarmz deil- estetikolarak ele alnmad sylenebilir. Bir eyi estetik olarak deerlendirmek onu oluturduu ilk etki balamnda, buradave imdi sizi nasl etkilediine gre ya da sizi ekme ya da itme eilimine gre kavramaktr. Daha genel bir deyile, Kierkegaard'n ifadesiyle estetik deerlendirme; yaamn kendisini iddetle arzu edilen ya da nefret edilen nesnelerin ve ayn zamanda bu ikisi arasnda daha dk derecelerde etkiyesahip nesnelerin bir deposu, ksacas korunmas ve yokluklarndan kanlmas gereken (hangi tr olurlarsa olsunlar)mallarn havuzu olarak ele almaktr. Estetik yaam; Kierke-gaard'n ifadesiyle 'imdi'ye (immediacy) adanm bir yaamdr. Szck Hegel'den alnmtr. Hegel bu szc, iine iman da -ki bu takip eden ey iin hayati nem tamaktadr- dahil ettii, yansmasz bilgi anlamnda kullanmaktayd. Ana 'diyalektik' eseri olan Concluding Unscientific Posts-cript (Bilimsel Olmayan Dipnotun zm)'nde Kierkegaard yaamn imdiye adayan kiiyi 'tamamen greceliamalara bal'* olarak tanmlamaktadr. Greceli bir eyemutlak ballk fikri elikileri ykmay, -ki kesinlikle salar-ve buradaki atma iin uygun baz ifadeler bulmay ama

* Concluding Unscientific Postscript, ngilizceye tercme D.F. Swenson ve W.Lowrie, Prince-

ton University Press, Princeton, N.J., 1941, s.412.


11/171

lar ve bylece Korku ve Titreme'nin temas hakknda bize birfikir verir. Bu temann en basit fakat bir ok ynden en az uygun ifadesi 'iman'dr. Szck yalnzca eksik olmakla kalmaz,ayn zamanda eserin iman hakknda baz tespitler yapmaktan ok, genel ya da zel anlamda, byle bir imanla ilgili olduunu dnmek yanl olur. Gereksinim duyduumuzuygun ifade; Kierkegaard'n aklndaki iman trnn ne olduunu ve onun mstear ismindeki szcklerle, bu konudane demek istediini anlatabilen bir ifadedir.

Ancak amamz gereken bir paket daha var. Acaba imanhakknda herhangi bir ey sylemenin mmkn olduunuvarsayabilir miyiz? Burada Kierkegaard'n yazmlarnn He-gelci arka planna dikkat etmeliyiz. Hegel kesinlikle, kiininiman hakknda konuabileceini dnyordu. Fakat bununnedeni Hegel'in kendi felsefesini prensip olarak, btn konularn gerek karakterini, felsef olmayan bilin biemlerine'uygun' ekilde grmeyi salayan genel bir avantajl bakas saladn dnmesidir. Hegel iki alternatif bilin bi-emini ele almaktadr: Sanat ve gvenlik deneyimi (olaan,

dar anlamda 'estetik') ve dinsel deneyim. Hegel'e gre bunlar bilgi ya da anlaya giden eit oranda geerli rotalar oluturmalar nedeniyle birbirlerine alternatif deildirler. En iyiolaslkla her ikisi de, bu adan gerein ksa ve temel ynleri arptlm bir vizyonunu salayabilir. Hegel, tam ve bozulmam vizyon ya da byle bir vizyonun elde edilmesi olanann yeterince kavranmasn, Mutlak Akl olarak adlandrmaktadr. Mutlak Akl, rasyonel bir akldr. Sanat, Mutlak

Akl'n kendisini insan bilinci iinde, ancak donuk bir slupla ifadesinin bir yoludur. Rasyonel; gzellik deneyimi iindeve bilhassa doadakinden ok sanatta, beden giymi olarakduygularmza grnr. Din ise; Mutlak Akl iin daha iyiancak hl donuk bir aratr. Burada rasyonel hem duyulara,hem de bu gne kadar yksel bir yap verilen ve Hristiyan-lk'ta Mutlak Akl'n vizyonunu bu bilin biemi iindemmkn olan oranda uyumlulatran, zekaya hitap eder.

Ancak ierik hl yalnzca sembolik ya da resimseldir. Felse


12/171


13/171

kegaard'n yazar bizi imann, dnce sistemi iinde yerininolmad, 'imann tam olarak dnmenin bittii noktadabalad' ac gereine gtrmektedir. Johannes de silentioiin iman dnlebilecek olann snrlanmasndan ok ifadesidir. Ona sahip olan kii, neye sahip olduunu syleyemez. Ya da en azndan imann ne olduunu herhangi bir 'sistematik' ya da bilimsel bak asndan syleyemez. (He-gel'in de kendi sisteminin bir bilim, ruh bilimi olduunu dndne dikkat etmeliyiz). Ancak Korku ve Titreme'yi okuduumuzda Kierkegaard'n, mstear isminin bize, bir kimsenin, shak'n babas brahim'in shak' kurban etmeyi kabullenmesiyle ispatlad iman gibi, gerek imana sahip olmas halinde, kendisini bu adan insan sylemi krallndandladn sylemesini istediini bile sanabiliriz. Onun iman, genel olarak anladmz ekliyle insanl, yani birbirimizde grmeyi ve deerlemeyi beklediimiz az ya da ok tanmlanm mizalar setini aalamaktadr.

Kierkegaard'n yazarnn iman sahibi olmaya atfetmesinibekledii anlalmazln tam boyutu konusunda (tartma

kesinlikle var olmakla birlikte) tereddtler olabilir. AncakKorku ve Titreme'nin iman ele alndaki genel anlam yeterince aktr: Eer iman hakknda konuacaksak, iman, insanlarn eylemlerini ve birbirlerine kar yaklamlarn tanmlamaya ve hakl klmaya yetecek ekilde, herhangi bir lisandaaklayamayz. Korku ve Titremenin nsznde Kierkega-ard'n zamanndaki imann, kiinin sonunda ulamay amalad yer deil, yaamn kiinin balad yeri olduunun

dnld belirtilmektedir. Yunanl kukucular btn yaamlar boyunca kendi yarg yrtme haklarn kullanmamak iin abaladlar ve onlar baz tartmal konularda birkarar vermeye zorlayanlarn her trl basklarna kar, zihin huzurunu karar vermemekte buldular. Korumaya altklar ey, yenmek zorunda olduklarn hissettikleri olgun-lamamlk hali deil, kukuydu. Yaygn Hegelci iman nosyonu da aynyd. Johannes'in nsznde adalarnn yap

tn syledii gibi, inanabilmek, kiinin ucuzlatlm iman


14/171

kavrayna sahip olmas gereken nihai bir ama deil, imann balang noktasdr. Kii iman; belli bir aydnlanma

iinde, yetikin insanolunun ba edebilecei doru ve uygun trde bir durum olarak grmelidir. O zaman iman, eskinesiller iin olduunun aksine, en st dzeydekinin arzulayaca bir ey olmad gibi, amzdakilerin kendileri iinkoyduu hedefler de, imann 'mr boyu srecek bir grev'olarak grld eski nesillerin hedefleriyle ayn deildir.brahim'i, 'imann babasn' ele alalm. Onun imannn Tanrtarafndan snand sylenmektedir. Her standarda greamansz bir snama! brahim, eylemi gerekletirecei noktaya kadar tek ve ok sevgili olu shak' ldrmeye hazrlanmak zorundayd. brahim snamaya dayand; ancak son anda olunun yerine bir ko kurban etmesine izin verildi vebundan sonra, olunun soyundan gelen uluslarn ve ailelerin deerli babas olarak kutsand. Ancak bu kutlama yalnzca szl olarak gerekletirildi. Biz yalnzca brahim'in yaadklarn anlamamakla kalmyor, ayrca Hegel felsefesi tarafndan; brahim'in yceliini lebilecek lye sahip olduumuzu ve brahim'in imannn 'mmkn olduu kadar ksa zamanda iyilemesi mit edilen bir ocuk hastal' imigibi deerlendirilebileceini sanmaya yneltiliyoruz. Bir sondeyiinde Johannes de silentio; insan idealleri olarak deerlendirdiimiz eylerin deerini ykseltmenin tek yolunun,bu deerleri zaten elde etmi olma konusunda daha az tatminkar ve daha ok eletirel olmak olup olmadn sormaktadr - eer 'zamanmz dolduracak bir eylere sahip olma'

dan baka bir nedenimiz yoksa, yani ipin bo ucunu tutmaksuretiyle. Johannes bir alternatif nermektedir; yaamn sorunlarnn ve grevlerinin gerekte neler olduunu anlamay, onlar aklmzda taze tutmay ve bunlarn zlmesi gerekmediini ve Hegelcilerde olduu gibi, iinde sorunlar vegrevlerin hemen hemen kaybolduu yeni bilin biemlerikazanmak suretiyle zlebileceini, aklda bulundurmaynermektedir. Bylece gelecek nesiller sorunlarla yzle-

meksizin zm mirasn devralacaklardr.


15/171

Korku ve Titreme'nin en kucaklayc genel mesaj; mevcuttartmada iman nosyonu o kadar ucuzlatlmtr ki, hakkn

da konutuumuz ey artk iman olmaktan kmtr ve eerbrahim gibi kutsal figrleri ya da mann Babas olmas nedeniyle bilhassa brahim'i yceltmek istersek, iman snavndan geen brahim gibi olmann nasl bir ey olduunu anlamak zorundayz. Eer brahim yce ise, o zaman onun baard eyin ne olduunun net bir resmine sahip olmalyz.

Johannes de silentio'nun, Korku ve Titreme'sinde, olduka netiki ayrm belirmektedir. lk ksm diyalektik olmaktan ok liriktir. brahim ve shak yksnn, hepsi de brahim'i bizimiin anlalr hale getiren ancak hi birisi onu imann babasyapmayan, drt farkl versiyonunu ieren bu ksa blmdebizler doru mantk erevesine 'ayarlanyoruz'. Yazarmzbu drt versiyonu, bu yky ilk kez ocukluunda dinleyen ancak sonra, brahim'in ycelii hissini kaybetmeden,bydke brahim'in gerekte ne yapt konusunda kafasgittike karan bir kii tarafndan imgelenmi olarak sunmaktadr. Bu kii - bize sylenmiyorsa da- nceki etkilenme

sine yeni deneyimlerinin detaylarn eklemek iin, kendisiniolaylarn gzlemcisi konumuna koymakta, ancak dncedzeyinde olan kavramaya almaktadr ki, Johannes de si-lentio bu giriimin doasnn kendi 'lirik'ine 'diyalektik' kalitesi kazandrdn gstermektedir. Bunu 'brahim'i vmesylevi' takip etmektedir. Sylevin nosyonu, Johannes de silentio'nun bizi brahim'in gerekte neler yaadna ulatrmak iin gsterdii 'lirik' abann merkezini oluturmakta

dr. (Bu nedenle Danimarka lisanndaki 'Lovtale'yi 'methiye'ya da 'resm vg' anlamna yakn olmasna karn bu szckleri kullanmadm) Korku ve Titreme'nin temel ilgi oda,(zarfna zt olarak) imann ne olduu ve eer herhangi birey ise, hakknda konuulup konuulamayaca sorusudur.Sonucun konuulamayaca eklinde olduu grnmektedir. Ancak kesinlikle brahim hakknda konuabiliriz. Onunhakknda bir ok ekilde konuabiliriz: ocuun yky ilk

kez duyduu gibi dnmeden ve yetikinlikte kulland


16/171

mz ayrmlar henz renmemi iken ya da -yazarmzn izleyen blmde daha ironik bir mizala iaret ettii gibi- ayrmlar bilen ancak onlar Pazar ayinindeki brahim methiyesinin szl ifadesinde kullanmay unutan bir rahip gibi yada, 'sylev'de bize sylendii gibi, brahim'in kahramanlnda kendisinin imrenebilecei daha iyi bir doa gren, ancak bunu yalnzca ifade etmekle yetinen air gibi. Johannesde silentio bizi btn bunlarn daha ilerisine gtrmektedir.Tanr tarafndan shak' kurban etmesinin, onun imann yalnzca z olunu ldrmeyle ispatlamasnn emredilmesinin,brahim iin ne anlama geldiini anlatmaya almaktadr.

brahim bir ok ynden yce olabilirdi. Olunun yerine kendisini kurban edebilirdi. Ya da imandan ok, teslimiyet iinde shak' kurban edebilirdi (yukarya baknz). Ancak onunzel ycelii, yapt eyi yaparken shak' geri getirebileceinden phe duymamasyd. brahim, ne yaparsa yapsnhatta ldrme noktasna varsa da; shak' koruyamasa bile,onun yeniden hayata dndrlebileceine inanyordu.Onun ycelii, shak'n onun iin ifade ettii btn anlama

ramen ve inancnn yanl olduunun ortaya kmas halinde kaybnn byk olacann tam idraki iinde olduu o durumda bile imann koruyabilmesidir. Johannes de silenti-o'nun brahim'i vme sylevinin sonucu onun yceliini alanda ortaya koymaktr: neyi sevdii asndan (Tanr), neyi inanarak bekledii asndan (imkansz) ve ne iin abalad asndan (dnya ya da kendisi iin deil yine Tanriin). Burada Johannes de silentio'nun syleyebileceinin

zeti: brahim'in; hayal edilebilecek en zor snama iinde bile, insan yaamnn, shak'n, kendisinin, herkesin yaamnnanlam ve deerini; insann dnyada, hem darda hem dekendi ruhunun 'karanlk ihtiraslar' iinde karlat vekatlanmak zorunda olduu 'yaratln fkeli elementleri veglerinden' deil, yaratln kaynandan aldn kabul etmeye istekli ve bunu baarabilecek nitelikte olduunu ispatladdr.

Her ne kadar yazarmz bunun iin brahim'e imrense de,


17/171

onu anlayp anlayamayaca sorusu hl ortada durmaktadr. Bu soru Korku ve Titremenin daha dzgn 'diyalektik'

ksm olan ikinci blmde ele alnmaktadr. Bu blm, bubalamda 'iman'n ne anlama geldiini anlamak iin gereksinim duyduumuz ayrmlarn grafik aklamasn verereksahneyi oluturan bir 'Kalpten Gelen A Konumas' ilealmaktadr (Forelig Expectoration, 'balang itiraf', genellikle ngilizce konuanlar yanltacak ekilde "balang boaz temizlemesi' (preliminary expectoration) olarak evrilmektedir). Her ne kadar burada ayrmlarla yzleilmesi onlarn oluturulmasndan daha g olsa da, Kierkegaard 'diyalektikle modern dnrlerin 'kavramsal zmleme' yada ayrmlarn belirginletirilmesi olarak adlandrabileceibir almadan daha ilerisini kastetmektedir. Bu blmn enak ilan edilen amac, itirafn 'balangc' oluturduu ve brahim'in 'sylev'de de kendisine atfedilen zel ycelik iingerekten vlmesi gerekiyorsa, o zaman Hegelci felsefeninbaz temel prensiplerinin savunulamaz olduunu gsteren'Problemler'dir. Buna kart olarak eer Hegelci felsefe pren

sipleri savunulabilir ise, o zaman Hegelciler brahim'in yceliinden sz etmemelidirler. Prensipler problem olarakele alnmakta ve bunlar dzenli Korku ve Titreme'nin diyalektik ksmn oluturmaktadrlar.

Hegel'in, kendi deyimiyle, 'etik yaam' kavramna (Sitti-lichkeit) gre; davran herhangi bir toplum tarafndan oluturulan etik birliin srdrlmesine katkda bulunuyorsaahlka uygundur. Bireyler tarafndan kendi adlarna gerek

letirilen eylemler, niyet olarak ve/veya eylemsel bakmdan,bir btn olarak toplumun iyilii ile ilikilendirilemiyorsaahlkszlk saylr. Birey kendisini toplumsal balar ve grevlerle bal hissetmiyorsa (en azndan kendi grubundaki-lere kar) ya da sosyal btn iinde kendi bireysel katlmnn iyi olmasn bir gereklilik olarak grmyorsa; gereigrmekten, birey ve toplum arasnda, ya da hem Hegel hemde Kierkegaard'n kulland terminolojiyle ifade edersek

'zel' ile 'evrensel' arasndaki 'rasyonel' ilikiyi grmekten


18/171

yoksun demektir. (Kierkegaard'n bazen, zel bireyin varoluu ile evrensel iinde var olu ayrmnn konu edilmedii

yerlerde bireye, ya da Individet'e gnderme yapmas nedeniyle, "den Enkelte"yi "tekil birey" olarak tercme ettim. Vemantksal evrende mutlak genellii akla getirmesi halindeyanltc olacan bilerek "det Almene"yi "evrensel" olaraktercme ettim. Hegel ve Kierkegaard'da "evrensel"; "para"nn kart olarak "btn" nosyonuyla ya da en fazla salam bir alan iindeki genelle yani bir toplum ya da uluslabalantldr.) Korku ve Titreme'de etik art -her ne kadar gerek olduu yalnzca varsaylsa bile (aaya baknz)- bireyin"evrensel iin bir eyler yapyor olmas" gerei olarak yer almtr. Bu gre gre normalde grevinize kart olarak kabul edilebilecek bir eyi yapmak, ancak eer evrensele ynelik baz daha geni yararlar varsa hakl bulunabilir. Bylecebaba ya da anne olarak ykmllklerinize zt hareket etmek zere, devletin askerlik hizmetine arlabilirsiniz. Eeryapmanz istenen ey, diyelim ki olunuzun idam iin biridam kararn imzalamak ise, aksi halde ocuunuza kar(ve elbetteki ayrca o ocuun yesi olduu topluma kar)bir ahlk zulm olarak adlandrlabilecek olan bu eyleminizden dolay aklanacaksnz. Aslnda yalnzca aklanmaklakalmayacak, ayn zamanda bir tr ahlk kahraman ilan edileceksiniz. Ancak ayn eylemi byle bir ortam olmaksnzgerekletirecekseniz ve eer bu eylemin iinde evrensel iinbir ey yapmak olarak kabul edilebilecek bir ey yoksa, etikifadeyle, lanetlenirsiniz.

Ama bu tam olarak brahim'in iinde bulunduu durum.Bunu yapmasnda evrensel iin herhangi bir yarar olmamasna ramen, z olunu ldrmeye hazrlanyor. Aslnda, yazarmzn iaret ettii gibi, her ne kadar Tanr brahim'e s-hak araclyla uluslarn atas olaca szn vermise vebu sz (gelecek) 'evrensel'e ilikin bir sr ise de, brahim olaynda ilave bir ironi daha vardr. Evrensel, brahim'in eylemine girmise de bu ancak '(shak'n) belinde gizlenmi ola

rak bulunmaktadr. Eer brahim'in eylemi basit, ya da kar


19/171

mak, bir cinayet deilse, o zaman etik yaam balamndamutlak olarak adlandrlabilecek ve onunla karlatrldnda etik yaamn kendisinin yalnzca greceli olduu bir otorite bulunmaldr. Bu artn saland durumu Johannes desilentio, "etikselin teleolojik dengesi" olarak adlandrmaktadr. Zira bu durumda etik yaam kendi iinde bir ama olmaktan kar ve bir btn olarak baka baz amalara ya datelos'a hizmetkr olur.

Kierkegaard'n brahim ve shak yksn Korku ve Titre-me'de kullanmas, ok fazla kar tartmaya yol amtr. Budavran bazlarn, onu barbarca eylemlerin 'iman'a bavurularak cezalandrlabilecei grne mahkum ederek, Ki

erkegaard'n dncesini hemen reddetmeye yneltmitir.Kierkegaard'a balangtan itibaren daha sempatik davranmay seen dierleri ise; rnein Korku ve Titremenin nihayetinde bir takma adn eseri olduu ve (Kierkegaard'n akasyledii gibi) aklanan grlerin Kierkegaard'n kendi dncesi olarak kabul edilemeyeceini, ya da Kierkegaard'nyar air olduunu ve rneklerini analojik kesinlikten ok ilketkileri iin setiini, ya da onun kayglarnn tartmal oldu

unu ve bu nedenle brahim ve shak rneinin stratejikabartma olarak kategorize edilmesi gerektiini ileri srerekve bunun gibi gerekeleri sralayarak yorum yapmamay tercih etmilerdir. Kierkegaard' kurtarmak iin yaplan bu trgiriimleri ve hatta onun fikrini hemen reddetme kararnkk grmyorum ve eitli grleri yaymak ve deerlendirmek iin yeterli alan bulunmadan bunu kesinlikle yapmazdm da. Ancak, bana gre bu reaksiyonlar genellikle ger

ek metne yeterince yakndan bakmama ve tartmay takipetmemeden kaynaklanmaktadr. Baklacak ilk yer bu imannosyonudur. brahim'in rneklik etmesi istenen ey nedir?

"Kalpten Gelen A konumas"nda Johannes de silentiobize, kendi greceli "valyeleri"nin figrleriyle temsil edilen, teslimiyetle iman arasndaki ayrmn bir grafiksel temsilini sunmaktadr. Kierkegaard'n anlayna gre n teslimiyet olmadan iman olmaz. Bundan da fazlas, inanan kendi

20


20/171

siyle birlikte teslimiyet valyesine hayat bir eyleri gtrmedike iman olmaz. Ve dnyada kiinin kalpten saldracakkadar ok gl duygularla istedii bir ey olmadka, teslimiyet olmaz. Teslimiyet, eskiden olduu gibi, kiinin en oksevdii mitlerini, o mit ettii eyin eriilemez olduunugrdnde terk etmesidir. Teslimiyet kiinin kalbinin arzusu hakknda dnmekten vazgemesi deildir. Aksine teslim olmak eski ilgiyi korumay, ancak yeryznde hibir eyin bu arzuyu tatmin etmeye yetmeyeceini kabul etmek demektir. Eer bu arzunun aslnda tatmin edilebileceini kabuledersen de, bu ancak "absrdn gcyle" olabilecektir. Bu

rada "absrd" "mantksal olarak olanaksz" anlamna gelmez, "insan gcyle olanaksz" ya da "herhangi bir anlalabilir yolla olanaksz" anlamna gelir. Bir dostu len kiininher eyden ok isteyebilecei ey, o dostunun yeniden yaama dnmesidir. Eer kii bunun absrdn gcyle mmknolabileceini dnrse ve eer mitlerinin ve hatta beklentilerinin bilinmesine izin verirse, phesiz kendisini samala mahkum edecektir. Umut ya da beklentide mantksal ab-

srdlk yoktur; kii dostunun hem l hem de canl olmasn dilemez, yalnzca canl olmasn ister. Ama bu, yine de absrd bir umut ya da beklentidir ve byle bir dnceye sahip olan herkes bunu tatmin iin mutlaka absrdn gereklemesi gerektiinin tam bilincinde olarak yapabilir. Eer, rnein, umut ya da beklentiye sahip kii; bu umut ya da beklentinin tatmininin bir nsan imkanszlk olduu gerei yada inancyla tam olarak yzlemedike, kiinin kafas bir tes

limiyet valyesi olamayacak kadar kark olacaktr. Eeryeniden dirilme olaynn gereklemesini imkansz olarakgryorsanz, yazarmzn kendi rneini ele aln. Gen biradam bir prensese ak olur; ancak sonradan bu hususta hibir ans olmadn fark eder ve kendisini imkansza teslimeder. Bunun iin buradaki fikir absrddr. Bir eliki olmad aktr. Kim bilebilir ki? Belki de gnn birinde bu genkendisini, prensesin ulalamaz olmaktan kt bir durum

da bulabilir. Ancak gen teslim olduu srece bu ihtimali ta-


21/171

sarlayamaz. O zaman iman, bu ihtimali tasarlamasa bilegen adamn, (absrd olarak) mmkn olann aslnda kii

nin geleceinde var olduunu kabul etme yeteneidir. Johannes de silentio'nun iaret ettii gibi, insanlarn genellikle"iman"la kastettii ey, daha az bir ey, kiinin her eyi terkettiim varsayan bir ey deil, kiinin "her eyden feragat etmek" iin gereksinim duyduu bir eydir.

Bir baka noktaya gelelim. man neredeyse mnhasran,Tanr'nn varlna inanma fikriyle balantldr. Ancak bu,imann burada ifade ettii anlamn tamam deildir. Johannes de silentio, brahim'in yalnzca teslim olduu durumuimgelemektedir. brahim iin teslimiyet, Tanr'nn varlnainanmaktan kendisini dlamas olamaz. Johannes'e gre, brahim asndan teslimiyet shak' Tanr'ya teslim etmekti.Teslim olmu brahim shak' geri getirmeyi bekleyemezdi.Ancak bu beklememe onun, shak' yaama dndrmek iingerekli insan st imkanlar kullanacak bir Tanr olmadnainand iin deildi. Daha ok Tanr brahim'e babalk sevgisini gsterme frsatn geri vermeye hevesli olduuna g

venilebilecek bir tanr deildir. Teslim olmu brahim, Tan-r'nn shak' kurban etmesini istediine inanyor ve onunbilgisine gre bu kurban etme, shak'n sonu olacakt. Eerbrahim zaten Tanr'nn varlna inanyor olmasayd, o zaman zorluklar olacakt. Eer snav brahim'in Tanr'nn varlna inancnn bir kant olsayd, brahim snav kimin yaptn sanacakt? yk brahim'in bu snav Tanr'nn yaptn kabullendiini sylemektedir. Fakat o zaten Tanr'nn

varlna inanyordu.- ve gerek, onun snavda baarsz olmas halinde bile hl doruydu. Snavn brahim'den istedii onun Tanr'nn varlna inanmas deil, Tanr'nn, Onunbabalk sevgisini gstermesi frsatn ona geri vermek istedii ve buna gcnn yettiine inanmasdr. Tanr'nn varlna iman brahim'in zaten sahip olduu bir eydi; onun ispatlamak zorunda olduu ey, Tanr'nn shak' ldrmesi emrini yerine getirse bile sonunda shak'tan yoksun braklmaya

cana olan inancdr. "Sonunda" "bundan sonra"y iermez.


22/171


23/171

gerekte neyin anlatldna odaklanmasdr. brahim shak'geri alacana inanmakta ve geri almaktadr. Geri dnmemesi ihtimali brahim'in grmezden gelmeyi setii olaslktr

ve sonuta bu sannn doru olduu ortaya kmtr. yknn pf noktas bu iki zellii bakmndan en iyi ekilde izlenebilir.

'Kalpten gelen A Konumas' bize brahim'inkindenok farkl bir iman valyesi portresi izmektedir. Burada valye grn itibariyle sokaktaki adamdan farkl deildir;aslnda tepeden trnaa bir kk burjuva, sokaktaki bakkalolarak grnmektedir. Dnyadaki evinde bulunur ve yaa

mn her trl detaynda btn olas hevesiyle yer alr. Budnya iin btn umutlarn brakan birisi gibi, hibir dalgnbak ve teslimiyeti kopu iareti tamaz; ancak brahim'insessiz teslimiyetiyle karlatrlabilir bir yan da yoktur. Veyine de bize bu kiinin, "insanca ifadeyle" hakknda ilgi duyduu eylerin onun aka onlara verdii deere sahip olmalarnn absrd olduu yolundaki yerleik inanca kar, heran "iman hamlesi" yapt syleniyor. brahim'le aralarnda

olmas amalanan analoji bu olabilir. shak, yalnzca metafo-rik anlamda deil, her anlamda brahim iin btn dnyadr(gelecek nesillerin vaadi olmas ynyle geni anlamda dabtn dnyadr) ve brahim'in shak'la ayrlmaya istekli oluu, "btn dnya"ya sahip olma nsan olaslndan feragatanlamna gelen teslimiyetin gerekli bir zelliini temsil etmektedir. Bu zellik mutlaka brahim'in imannn bir elementi olmaldr. Ancak yalnzca bu zellik, teslimiyetin ta

mam deil. Johannes de silentio'nun teslimiyet valyesi,prensese ak gen adam, aknn anlamszln bir kez farkettiinde, onun bir dnyal proje olma ynn iptal eder veprenses fikrini bir tr Tanr inancna dntrerek aknTanr'ya yneltir. Yazarmz onun aknn "sonsuz akn ifadesi" haline dntn sylemektedir. Eer brahim s-hak' kaybetmeye teslim olsayd, shak' Tanr'ya brakacakve akn Tanr'ya, imdi bir baba olarak sevdii her eyden

arpc biimde yoksun kalarak, dnyadan uzaa ynelte-


24/171

ekti. Ancak bir iman valyesi olarak srekli bir dnyev shak aknn nsan imkanszln kabul etmede, teslimiyetvalyesini gemek zorunda olsa da, tam bir iman valyesiolarak, akn eski hedefine, dnyev hale, hl bir nsan imkanszlk olmasna ramen, imdi absrdn gcyle, imanda bir kutsal olaslk kazanm ve hatta bir kesinlik olarakndelenen hedefe yneltmektedir. Kesinlik yanl yerde aranrsa ne olacak sorusunu sorabilir ve bu olayn sonularhakknda speklasyon yapabiliriz. Bu Tanr'nn olmadnabir kant olabilir mi? Ya da eer brahim, shak ve kendisiiin en iyisinin birlikte kalmak olduunu varsaymakla yan

l yapm olsayd veya Tanr'yla birlikte olmann shak iindaha iyi olmayacan varsaym olsayd ne olacakt? Bu teslimiyetin durmak iin uygun yer olduunu ve imann okuzak olduunu gsterecek miydi? Ancak bu sorularn, dikkati, yknn arpc olmas amalanan zelliklerindenuzaklatracana inanyorum. Bu zelliklere gre brahim'itemelde, kendisine shak'n kimliinde sunulan yaamdakigzel eylerin deerlerini yalnzca var olmalar, ve deerlen-

dirilebilmeleri, yaanabilmeleri, zevk alnabilmeleri plakgereinden deil, varlk kaynann kendisinden aldklarnen kesin biimde kabul etmek olarak grmeliyiz. brahim,gerekte olduu gibi, shak' tekrar dzgn bir temelde gerialabilmek iin teslim ediyordu.

Eer brahim'le bakkal arasnda benzerlikleri bu noktadan daha ileri gtrmezsek, brahim'in yksndeki nemlielementlerin kesinlikle kaybolaca anlalmaktadr. lk ba

ta, Johannes de silentio'nun iman valyesini bakkal olarakbetimlemesinde kurban etmeyi imgeleyen hibir ey yokturve brahim'in shak' kurban etmede isteklilii onun imannn snanmas olarak varsaylmaktadr. kincisi, bakkal valye betimlemesinde brahim'in zverisini ieren etik sorumluluun ihlalini imgeleyen hibir ey yoktur.

Bu iki benzemezlii ksaca deerlendirelim. lki zveridir.Bir zveride bulunmak deerli bir eyi ya da bir kimseyi, de

er leinde o eyi ya da kiiyi vermekten kanmakla hiz


25/171

met edilecek (zaten yksek olduu kabul edilen) yarardandaha yksek olan bir yarar uruna feda etmektir. brahim'ianlamadaki sorun daha yksek olan yararn ne olduunukavramaktr. Daha yksek bir ama iin zveride bulunmatarih ve mitte yeterince tandk bir olaydr; bu genellikle ulusun ya da devletin karlar iin yaplr ve zveri kendi yararlarn ulusun ya da devletin yararlar ile birlikte tanmlayanlar tarafndan (gzleri ya dolu olarak) alklayanlar iin yaplr. Ancak shak' kurban ederken brahim aka paylalan trde bir yksek yarara hizmet etmiyordu. Kimse onu al-klamayacakt. Sradan yaamda eyleri ve kiileri oldukabencil nedenlerle terk ederiz. Ancak bu 'kayplarn' tamamen bencil yapda olmayan projeler yararna yaplm zveriler olduunu syleyerek hava atarz. Bir gen adam evlenme planlarn iptal edebilir ve terk ettii nianlsna evliliin"dolu" bir insan olmadaki uzun dnem yararlarna ya da daha adal bir biimde yksek eitim almasndaki toplumunyararlarna engel olacan syleyerek kendisini mazur gsterebilir. Hatta nianlsn, bunun onun da yararna olduu

na ikna etmeye alabilir. Nianls dahil, dardan bakanlariin, bu bencil olmad iddialarnn ne kadar drst olduunu ya da gerek nedenin gen adamn kzdan bkmas, evliliin onu balayacan dnmesi ya da "sakinleip hayatn dzene sokmadan" nce daha fazla "deneyim" istemesiolup olmadn sylemek ok zor olacaktr.

brahim'in yks her gn rastlanlan bir yk deildir.Johannes de silentio'nun syledii gibi bu yk, yukardaki

trde bir aldatma ya da kendisini aldatma olamaz. brahim'in shak' terk etmede hizmet edecek hibir bencil yararolmadna inanmada yanl olamazd. Onun bir tek bencilyarar vard ve o da shak'n ahsndayd. brahim'in kendiyararn imgeleyebilecei ve shak iin duyduu umutla ayn olmayan hibir ey yoktu. Bu nedenle brahim iin, bir zveride bulunann drstl konusunda sahip olunabilecek, insanlarn genellikle korumalar beklenen bakasnn

yararna ilikin istek ve yararlara aldrmama iin tamamen


26/171

bencil nedenlerini gzleyecek motiflere sahip olmas anlamna gelen genel kuku bakmndan brahim'de hibir nedenyoktu. Byle olunca, brahim'in imann ispat etmek iin s-

hak' feda ettii bize sylendiinde, sradan yaamda genellikle yaptmz gibi, bunun daha sradan yararlar gizlemeye hizmet eden bir perde olduundan phelenemeyiz. s-hak' ldrmeye niyetlenmede brahim'in imann snattr-maktan baka bir yarar yoktur -shak' ldrmesi halindeshak' elde tutmasnn nsan adan olanaksz olmasna ramen, ona sahip olmaya devam edeceine dair inancn hatrlyoruz. brahim'in, shak'n lmne kendisinin neden ol

mas ayrca, kiinin byk kaybn doal olarak neden olduu acy hafifletmek iin sahip olduu imana ilikin olarakduyulabilecek kukuya benzer trdeki kukular da yok etmektedir. Burada brahim kendisini shak'tan yoksun brakmakla hafifletilmesi gereken ikencenin nedeni olmaktadr.Onun iman, hafifletilmesi gereken acnn zaten nedeni olduu iin, acnn azaltlmas arac olamaz. Ancak Korku ve Titreme'nin anlatt gibi, brahim yksnn temel noktas, nor

malde zverilerin talep edildii ortam trlerinden ve normalde zveriyi gerektiren durumlardan suni olarak koparlm olmasdr. Bu durum brahim'in, normalde imann itirafn kukulu hale getiren bir tarzda etkileyen kiisel yararlar sz konusu olmakszn, gayet ak bir ekilde deer verdii eyler hakkndaki imann ortaya koyan bir biimde hareket etmesine izin vermektedir. Elbetteki imann ispatlamaniyetinin kendisi, brahim'in bir kiisel yarar olduu syle

nebilir. Eer, rnein brahim Tanr'ya, O'nun her trl emrine itaat edebileceini gstermek iin hareket etseydi, buancak o zaman sylenebilirdi. Zira brahim kendisini Tan-r'nn tamamen sadk bir hizmetkr olarak imgelemektedir.Ancak bize anlatlan ykden bu tr hibir ey karlamaz.Bize sylenilen brahim'in imann gstermek istedii vegrdmz gibi, onun iman shak' elde tutacana ya dashak'n yeniden canlandrlacana inanmaktan olumakta

dr. Normalde zveride bulunan, ayrld eyi tekrar geri al


27/171

ma olasln dnmez. Ancak bunun nedeni normal olaylarda zverinin, (brahim'in sahip olduu trde) bir iman olmayp, bir teslimiyet eylemi olmasdr.

Bu nedenle brahim ve shak yksnn, bir kiinin imana sahip olmak iin yapmaya hazr olmas gereken eyin tambir tanm olarak kabul gerekmez. Bu yk, iinde brahim'in eylemlerinin, dinsel bir bilince sahip olan kiidenbeklenen ibadetlerin trn gstermekten ok, dinsel bilincin genel zelliklerinden bazlarn sembolize ettii bir alegori (mecaz) olarak okunabilir. Bu genel zelliin ne olduu eitli yollarla belirlenebilir. Yukarda bu zelliin, dindar bir

inanann dnyada deer verdii nesneler ve kiiler hakknda sahip olmas gereken varsaymlarla ilikili olduununerdim. Bu varsaym, bir kiinin tamamen kalbini balad nesne ya da kiinin, nsan ifadeyle elde edilemez olduunu ispatlad hallerde aydnlatlabilir. Bu durum imann,kaybedenler, prensesini elde etmesi imkansz olan genadam, asla koca bulamama yazgcna mahkum edilmi bki-reler (yazarn rneklerinden bir bakas) iin, yine de kaybe

dilenin 'absrdn gcyle' elde edilebilecei inanc olduunu gstermektedir. Bu ok dar bir iman kavram olacaktr(her ne kadar Kierkegaard'da imandan yalnzca ac ekenleriin mmkn olan bir ey gibi sz etme eilimi varsa da).Ancak Johannes de silentio'nun "lirik" teslimiyet aklamasda alegorik (mecaz) olabilir. Bir kiinin, elde edilebilir olsunya da olmasn, deer verdii her eye kar sahip olmas gereken bak asn sembolize ettii sylenebilir. Bu yk,

dnyadaki hibir eyin, sadece birisi ona deer verdii iindeere sahip olamayacan syleyen bir yaklam sembolize edebilir. Max Weberin "kopu"unda (Entzauberung) olduu gibi, bu yaklam, genel olarak deerler hakkndaki birteslimiyet olabilir. Buna paralel olarak iman, ilave bir gras olacak, nesneler kendi deerlerine sahip olacaklar; ancak bu deere hem kendi hesaplarna sahip olacaklar, hemde Tanr'dan alacaklardr. Bu bileik yaklam iman valye

si bakkala atfetmek uygun olabilir; ancak elbetteki ayrca b


28/171

rahim'e ve onun Tanr'ya verdii eyin, eski haliyle, ancakstats akla kavumu olarak geri dneceine olan inancna da atfedilebilir.

Bakkal valye ile brahim arasnda ikinci benzemezlik,yani Johannes de silentio'nun bakkal tarifindeki hibir eyinetiin ihlalini gerektirmemesi kald. Bu bizi, daha nce szedildii gibi ok fazla akademik tartmaya neden olan, rezilbir konu olan 'etiin teleolojik askya alnmas'na gtrr.Sorun, brahim'in zverisinin, her tr akla yatkn etik standarda toptan meydan okuma oluturan bir eylem olmasylabirlikte, Tanr'nn emrinin yerine getirilmesi nedeniyle 'iyi'

bir eylem olarak uzlatrlmasdr. Bu zveri; yararlar bazdeer leine gre yksek olarak kabul edilebilecek baz kii ya da kiilerin iyiliine katkna bulunduu grlen ya daimgelenen nedenlere dayal olarak savunulabilecek bir zveri deildir. Aslnda bundan yarar salayan hibir kii yoktur.

Bir kez daha Kierkegaard'n yazarna ne sylettiine kulak vermek gereklidir. Kierkegaard'n her zaman yapt gibi, szckler uzman titizliiyle seilmi ve byk bir uyum

iinde kullanlmtr. ncelikle daha nce sylenilenleri hatrlamalyz. Kierkegaard'a gre iman; Tanr'nn varlna yaln biimde inanmak deil, gerekletirilmeleri nsan adanolanaksz olsa bile, kiinin kalbini balad projelerin mmkn olduuna inanmaktr. Bu yeni bir temelde srdrmeyedevam edilen bir inantr: shak yeniden canlandnda onusevme projesi bir babaya yakr ekilde srer. Ancak imdiartk 'absrdn gc' zerine yaplandrlmtr. nc

Problem'de brahim'in etkilenen taraflara (elbetteki kurbanedilecek madur dahil) shak' kurban edeceini sylemesigerekip gerekmedii sorusuna ilikin olarak; bize bir bakayk anlatlmaktadr- ya da daha ok bir baka yknn deiik versiyonlar, yani Agnete ve Merman (deniz adam)nailikin, aka gerek yaama aynalk etmesi amalanan yk. Bu ykden sonular karrken yazarmz bize en ycekiinin 'gerekletirilen' kii olduunu dndn syle

mektedir. Kierkegaard'n terminolojisinde bunun anlam; ba


29/171

z kkl engellere ramen, (normal) ahlksal sorumluluklarla (ilgiyle olduu kadar ak szllkle de) yzleecek aklgcne sahip kiidir. Bu ayrca "evrenseli baarma" ya da

"evrenseli kavrama" olarak da adlandrlr. Johannes de si-lentio'nun ana hatlaryla anlatt versiyonunda sylencede,deniz adam Agnete ile evlenerek evrenseli kavrar; ancak bunu yalnzca "absrdn gcyle", "iman hamleleri yaparak"gerekletirir.

Burada Johannes deniz adamn anladn, zira denizadamnn evrenseli kavramadan kendi hatasyla yoksun braklmas nedeniyle nsan adan anlalabilir durumda, hatta tandk bir durumda olduunu sylemektedir. Bu konudaanlalabilir olan, deniz adamnn suunun kendisini srgne gnderttii evrensele geri dnmek iin absrde (ayrca"paradoks" olarak da adlandrlmaktadr) bavurmasdr.Ancak brahim bu adan anlalabilir deildir. brahim, s-hak'la ilgili ykmllkleri asndan zaten evrenseli olduka baarmtr. O shak'a iyi bir baba olmu ve her zaman daiyi bir baba olmay istemitir. brahim hakknda anlalamayan ey, onun kendisini evrenseli kavramada yetersiz yap

mak iin paradoks kullanmasdr.Ancak bu tamamyla doru deildir. brahim'in kendi

yapt hamle hakknda syleyecei ey, szleri imannn ifadesi olduu srece, kendisinin evrenseli gerekletirme kapasitesini koruduu ya da yeniden dorulad, -lgnca grnse bile yapt eyin, shak' kurban etse dahi onu gerialacana inand, olacakt. brahim imannn kendisini, s-hak iin duyduu babalk kaygsn gsterebilecei ve gs

termek istedii evrenselin dna koyduunu dnmyordu. Onun dnd ey; Tanr'ya imann gstermek iinbu kaygsn gstermeyi srdrme olasln Tann'nn ellerine vermekti. Evrensele absrdn gcyle hizmet etme yeteneini yeniden kazanma gereksinimine inanan brahim'ininancn paylamayan birisi iin, brahim'in hamlesi mutlakaar derecede irrasyonel grnecektir. Evrenseli kavramakapasitesine zaten sahip iken, kendisini niye her tr rasyonel

30


30/171

hesaplama ile kaybetmesi fiil bir gereklik olana mahkumediyordu? Bu brahim'in irrasyonelliinin bir yndr. Birdieri ise udur: brahim shak' geri alacana inanmaktadr

-ancak metne gre, bu olayn benzerini deniz adam olaynda grmyor muyuz? O da 'absrdn gcne dayanarak'iman hamlesi yapmaktadr. Ancak, burada deniz adam tarafndan paylalmayan bir nc irrasyonellik vardr. Denizadam bu sonraki irrasyonellie, evrenseli baarma kapasitesini geri almann bir (ya da tek) yolu olarak derken, brahim buna bavurmak iin Tanr'ya olan imann ispatlamaktan daha iyi bir neden gsteremezdi. te deniz adam ile b

rahim arasndaki anlalmazlk farkllklarn bunlar olduugrnmektedir (okuyucudan gelecek birka satrn, konuyudaha ak ifade etme kabiliyetimin yetersizliine bal olarakkarmak olmasndan dolay zr diliyorum). Deniz adamnn evrenseli baarma kapasitesini yeniden kazanmak iinabsrdle bavurduu gerei, ksmen anlalabilir. Ahlakll evrenseli baarmayla eit sayan birisi iin bu husus yzeysel olarak anlalabilir. Ancak yalnzca yzeysel olarak.

Zira byle bir kii, deniz adamnn, bu eit saymay yapan kii tarafndan dncesizce vlecek olan bu kapasitesini yeniden kazanmak iin gereksinim duyduu absrdln veimann elementini anlamayacaktr. Ancak byle bir kii, (aslnda kendisinin deniz adamnn hedefini derin dnmeksizin vgye deer bulduu temeli ykmay ieren) aralarkavramada baarsz olacandan, ayrca deniz adamn,yapmasndan dolay vd eyi kavramann gerek bir yo

lunu bulmada baarsz olacaktr. Deniz adamnn gerektenyapt ey; ahlakll evrenseli baarmayla artk eit saymayan bir konum araclyla, evrensele geri gelmektir. brahimgrn farkl olsa da aslnda deniz adamyla ayn tr amaca sahiptir. Evrenseli baarma kapasitesini yeniden kazanmak istemektedir. Ancak onun spesifik amac evrenseli bazzel yollarla baarmak deil kendi imann ispatlamak yanideniz adamnn gerekten sahip olduu trden amalarndzgn ahlka uygun eylemler olduuna inandn gster


31/171

mektir. Bu, ahlkll evrenseli baarmakla eit sayan birisinin asla vmeyi dnemeyecei ve bu nedenle byle bir kiinin ahlaksal eylem olarak asla anlalabilir bulmayaca birz gszlk eylemi gerektirir. Burada ortaya kan soru; Ki-erkegaard'n Johannes de silentio'nun byle bir kii olmasn, yani yapay olarak deniz adamn anlayan ancak brahim'ianlamad iin deniz adamn da anlamayan bir kii olmasn, amalayp amalamad ya da Johannes'in deniz adamn gerekten anlayp brahim'i anlamad bir eyler bulmakiin daha ileri gitmemiz gerekip gerekmediidir. Akla yatknbulduum cevap trn gsterecek baz iaretleri aadagstermekle birlikte, bu soruyu ak brakyorum. Yukardaki grlerden karlacak en nemli sonu; deniz adam vebrahim'in birbirinden ok farkl iki projeyle megul olduudur. Onlar arasndaki benzemezliklerden karmaya hak kazandmz sonu; deniz adamnn bir ey yaparken evrensele geri dnmek iin iman yardma armas (ancak dahance ait olduundan baka bir temelde), brahim'in ise s-hak' kurban ederken iki ey yapt: bir dzeyde kurban et

me; brahim'in, "evrenselci" tarafndan, onun vdklerinebtnyle kart bir prensibe dayal olarak vmeye deerolarak yeniden oluturulabilecek hedeflere inandn gstermeden nce, gerekletirmek zorunda olduu bir genelteslimiyet hamlesidir ve bir dier dzeyde onun bunu bu genel teslimiyeti srdrme yeteneidir. brahim, zel bireyinevrenselden "daha yksek" olduu prensibine dayal olarakhedeflerin yeniden oluturulabileceini gstermek istemek

tedir. Genelde imandan nce gelen feragat iin hangi tr eylemlerin gerekli olduunu bize gstermesi bakmndan, artkdaha fazla brahim ve shak yksn kullanmamalyz (Bazlarnn ileri srd gibi, brahim'in eyleminin tek bana,Kierkegaard'n bizim, bireyin kontrol gcn elde ettiktenve Tanr ile dorudan iliki kurduktan sonra ondan beklememizi istedii ahlksal davran trnden bir eydir.), o zaman deniz adamnn Agnete ile evlenmesini onun Tanr'ya

imann ispatlamasnn bir yolu olarak grmeliyiz.


32/171

problemin her birinin giri sayfalar tekdze bir kalptakip eder. lk olarak; etik, evrensel olarak tanmlanr ve son

ra bundan bir sonu karlr, bu ilevi, karlan sonucu He-gel'in etik aklamasnn doru olduunu itiraf etmek iinkabul etme gzlemi izleyecektir. Bunun zerine yazarmzeer Hegel'in aklamas gerekten doru ise, o zaman He-gelcilerin imandan sz etmeye ya da imann babas olarakbrahim'i yceltmeye haklar yoktur. Zira sz konusu sonularn hepsine gre brahim ahlken (hatta ceza hukuku asndan) mahkum edilmelidir. Etii "evrensel" olarak tanmlamann sonucu unlardr: (i) Bireyin ahlksal performans onun davranlarnn altnda yatan sosyal niyete gre deerlendirilmelidir; (ii) lk planda evrensele kar grevlerdenbaka Tanr'ya kar grev yoktur ve (iii) Kiinin kendi ahlksal projelerini ve onlar gerekletirmede baarsz olmanedenlerini gizlememesi bir ahlk kouldur. Problemlerinher birinde brahim, ilgili sonucu, ya da istenen koulu yerine getirmede baarsz olarak, evrensel anlamndaki etikprensibini ihlal etmektedir. brahim sanki sosyal niyetleri il

gisiz hale getiren, stn bir ahlksal performans lt varm gibi hareket etmektedir. Kendisinin, evrensel olarak tanmlanan etii aacak ekilde, Tanr'ya kar mutlak bir greve sahip olduunu varsaymakta ve bu nedenle niyetini ilgilitaraflara aamamaktadr.

Bylece problematadaki tartma biemi, mantklarnmodus tollens olarak adlandrdklar trdendir. Bu tr tartmann biemi "eer A, B ise o zaman B olmayan da A olma

yandr" eklindedir. "A" genel bir prensip ya da tanm gsterebilir, "B" ise bu prensip ya da tanmn zelletirilmi anlamdr. zelletirilmi anlama ilikin olarak Johannes desilentio gayet ak bir ekilde, bunlarn ayn zamanda He-gel'in etik aklamasnn anlam olduunu sylemektedir. Ozaman A prensibinin (ya da tanm), Kierkegaard'n zamannda yaygn olan etik kavramnn Hegelci ifadesi olmasamalanmtr. Hegel etik yaam (Kierkegaard, bireyin sos

yal yaamnn btnl ile tanmlanmas anlamnda, He-


33/171

gel'in "das Sittliche"sinin direkt evirisi olan "det Saedelige"eklinde bir Danimarka deyimi kullanmaktadr)* Sittlichkeitetiinin ardnda yatan temel fikir; kamusal ahlk ya da ger

ek toplumun temelini oluturan sosyal ve siyasal kaynamaprensiplerinin evrensel insan hedeflerinin ifadesi olduudur.Eer bir insan telosu (hedefi) varsa, o hedef, ifadesini bulduu yerdedir. Bu nedenle ahlkl hale gelmek iin birey, herhangi bir devletin dayanmas gereken kamusal ahlk prensiplerine uymak ve onlara gre hareket etmeyi istemeye balamak zorundadr. Hegel, "Devlet kendi iinde ve kendi kendine etik bir btndr" demektedir.** Bu, problemlerin bra

him'in hamlesinin ahlka uygunluunu ispatlamak iin iinden gemesi gereken bir ember olarak sunduu evrenselolarak etik fikrinin ta kendisidir. brahim srekli olarak baarsz olmaktadr. Eylemini aklamak iin syleyecei tek eyolan imannn snava tabi tutulduu aklamas, bu prensibegre kabul edilemez bir aklamadr. Bu prensibe gre Tanr,onu ancak ailesel ve sosyal sorumluluklarnn dna kmaya ayartarak snayabilir; Tanr'ya kar yerine getirilmesi ge

reken hibir grev yoktur ki, bu sorumluluklar arasnda bulunmasn. Daha da kts brahim kendi durumunu akla-yamaz bile. Zira bir bakasn kurban ediinizi, ahlka uygun bir eylem olarak anlalabilir bir biimde anlatmann tekyolu; kurban edilene, bu kurban etmenin o kiiyi kurbanedilmekten korumaktan daha stn bir sosyal amacn gerekletirilmesine bir ekilde katkda bulunduunu gsterebilmektir. Bu durum; brahim asndan niyetini dierlerine

bildirmek iin yapaca her tr giriimi 'ayartma' haline getirmektedir: eer aklama yoluyla ifade edebilecei anlalabilir bir ey bulabilirse, o zaman snav kaybetmi, kendisinin etikten (evrensel olarak) yce bir zel birey olduunu ispatlamak yerine etik tarafndan ayartlm olacaktr.

* Baknz System der Sittlichkeit, Hegelin Schriften zur Politik und Rechtsphilosophiesin-

den, Leipzig, 1913. s. 419.

** Hegels Philosophy of Right, eviren T.M. Knox. Oxford University Press, Londra, 1980, s.

279


34/171

Bu aklama Problemlerdeki tartmann ksa bir zetidir.uras aktr ki; eer Hegel hakl ise o zaman brahim teleolojik olarak etii askya almakta, Tanr'ya kar mutlak birgreve inanmaktadr ve bu nedenle gizlenmi olarak kalmaktadr -O eylemini ilgililere izah edemez.

Peki Johannes de silentio'nun kendi gr nedir? O brahim'den yana mdr? Yoksa problemleri daha ok minimalbir tarzda m yorumlamalyz? Yani Johannes'in btn yaptnn; eer bir Hegelci iseniz, o zaman imandan; kavradnz ve ilerisine geeceiniz bir ey olarak inandrc olmayanbir biimde sz edemezsiniz. Zira prensibinize gre brahim

ahlken bir eytan ya da sulu deil midir?Ancak bu minimal cevap, Johannes'in (ya da Kierkega

ard'n) ahlkllk asndan baz alternatif prensipleri imgeleyip imgelemedii sorusunu cevapsz brakmaktadr. Benkendim Johannes'e (ve Kierkegaard'a) inanyorum. Ancakbir alternatif olmas olasln dlamamak suretiyle alternatif imgelemek bir ey; bu alternatifin akla ak olduunu sy-lercesine imgelemek baka bir eydir. Kierkegaard'n kendi

sinin ikinci anlamda imgelediini syleyeceini, ancak Johannes de silentio'nun ise yalnzca birinci anlamda imgelemi gibi yazmaya zorunlu brakldn syleyebilirim. brahim ve shak yks, bir kiinin, bakalarnn ona verdiiherhangi bir zellikten bamsz olarak, niyet ve eylem balamnda genelde dzgn bir insan niteliini kazanabileceigrn, yalnzca ana hatlaryla ve resm zelliklerini sembolize ederek gstermektedir. Bu Hegelcilere gre dnle

meyecek bir eydir. Onlar prensip olarak, gelimi bir insanolma ile baz kabul edilmi genel "insan" tanmlarna dahabaarl ve zde biimde uyma arasnda ayrlamaz bir balant bulunduunu varsayarlar. Hegelcilerin brahim'de aslaanlayamayacaklar ey, onun iin bir eylemin insancllnn,bir nsan kazanmn bir cemaatin btn sosyal yaam asndan ortaya konulmu dengesi olmaddr. brahim, insancll evrenselde ifade edilmeden nce dzgn insan ola

bilecek birisi gibi hareket etmektedir. Bylece evrensel, nce


35/171

den olduu gibi, zel dzeyinde, nceden oluturulmu birinsanln ifadesi haline gelmektedir ve artk iinde insanl

n oluturulduu bir kategori olmaktan kmaktadr.*Hegelcilerin, bireylerin bilinli biimde ve istekli olarak,evrenselde yer almak suretiyle kendilerini gerekletirdiklerine inanmalarna karn; brahim evrenselin -ya da bir sosyal amacn varoluunun- evrensele giriten (ya da tekrar giriten) nce oluturulmas gerektii ynnde tmyle kartbir gr temsil etmektedir. Bunun bir bireyde olumas,Kierkegaard'n kendi deneyimlerinden renerek inandna gre, kolay bir ey deildir. Sonunda, Johannes de silenti-o'nun aklk getirmek zorunda brakld ekilde, bu oluum iman gerektirir. Ancak Johannes'in platformu hl onun(ada) okuyucularnn platformudur. Etiin evrensel oluunun, Johannes'in kabul ettii, en azndan ona ak olan teketik prensip olduu sylenebilir. Ve Johannes bunu brahim'in ycelii hakkndaki kendi anlay ile onu anlama yetenei arasndaki uzakl test etmek iin kullanmaktadr.Gerekten de onun ortaya kard ey, Hegel prensiplerini

kabul edenlerin brahim'i anlama yeteneksizliklerinin boyutudur. Ancak Kierkegaard'n kendisi iin dizayn ettii okuyucular bu prensiple evlidirler! Kierkegaard'n stn amaconlar bu prensipten boamaktr; ancak bunun kendi onaylaryla ve bu nedenle onlarn kendi kavramsal ve davransalnyarglarna bal olarak, yaplmas gerektiine inanmaktadr. lmnden sonra yaynlanan bir eserinde Kierkegaard,kendi "estetik" ve "diyalektik" almalarnn nasl yorumla

nacana ilikin baz ipular vermektedir. Kierkegaard "estetiin" okuyucuyu Hristiyan kavramlarm "estetik" tarzdayorumlamadan "geri dnmeye", gnbirlik yaam bak asndan geri dnmeye ynelttiini; "diyalektiin" ise sistemden ve speklatif felsefeden "geri" dnmeye ynelttiinisylemektedir. Ona gre estetik almalar bakmndan onun

* Bu benim Kierkegaard adl eserinde (Routledge & Kegan Paul, Londra, 1982, bilhassa ss 87-

88) daha detayl olarak aklanmtr.


36/171

metodu aldatmaktr. Bu durumda aldatmann ne anlamageldii yolundaki kendi sorusuna cevap verirken unlar

sylemektedir:Bu kiinin iletiim kurmak istei eyle dorudan balamas anlamna deil,... dierinin aldanmasna uyma anlamna gelmektedir. Bylece (bu almann konusuna bal kalmak iin) kii "Ben bir Hristiyan'm, sen deilsin" diyerekdeil, "Sen bir Hristiyansn ben deilim" diyerek balar."tlediim ey Hristiyanlk'tr ve sizin srdnz hayattamamen estetik (gnbirliin yaanmasdr" diyerek deil,

"Haydi estetik hakknda konualm" diyerek balar. Aldatma kiinin tam olarak dinsellie gelmek iin yapt eydir.Ancak varsayma gre, teki ayrca estetiin Hristiyan olduu aldan iindedir, zira kendisinin bir Hristiyan olduunuve (gnbirliin) yaamn srdn dnmektedir.*

Korku ve Titreme'nin, Johannes de silentio'nun brahim'ianlamadn syledii yerinde, ayrca onu anlamak iin yeni bir kategoriye gereksinimimiz olduunu da sylemekte

dir. Bu neredeyse kesin olarak, byk lde Felsef Krntlarve bilhassa Bilimsel Olmayan Dipnotun zm'nde tanmlanan ve deerlendirilen Hristiyan iman kavram (brahim'inki deil)dr. Gerekte burada gelitirilen iman kavram, bizim brahim'in bir 'snama' olarak shak' kurban etmeye istekli oluunu anlamamza hibir ekilde yardmc olmamaktadr. Bu kavramn yapt ey; Johannes de silentio'nun yalnzca kafasn Hegelci paradigmann snrlarna arpmak suretiyle oluturabildii bir alternatif etik paradigmaya tabansalamaktr. Yani Johannes'in grevi bir takma adl yazarnyapmas gerekendir. Johannes de silentio, (kendisinin sylediine gre) "diyalektik" olarak hareket etmektedir; ancakyalnzca gnbirlik yaam yaayan insanlarn perspektifinden. Bu insanlar Hristiyanln iman kavramna sahip deil

* Synspunktet for min Forfatter-Virksomhed: En Ligefrem Meddelelse, Rapport til Historien

(Bir yazar olarak Eserimin Bak As: Bir direkt iletiimTarihe Rapor), Samlede Vierker,

derleyen A.B. Drachmann, J.L. Heiberg ve H.O. Lange, Kopenhag, cilt 18 (1964), s. 105.


37/171

dir, o da deildir. Yeni paradigma, Hegel'in Sistem'ini dahadorudan kullanan ve okuyucular buradan geri getirilmeyegereksinimleri olan kiiler olan, daha sonraki takma isimler

iin saklanmaktadr. Bu insanlar da aldanmlardr. Bunlar"bo kafal" dr; zira var olmann ne demek olduunu, zelolma duygusunu kendilerine unutturan sistem tarafndanyutulmalarna izin vermekte ve sre iinde yaygn bir "bireysel insanlar iin tmtanrc [pantheistically] ahlksz k-mseme"ye entelektel destek vermektedirler.* Bu insanlarn aldanmalarndan uyandrlmalar gerekmektedir. Ancakbu baka bir (her ne kadar tamamyla farkl olmasa da) hika

yedir.Kierkegaard'n almalarnn takdimleri genellikle yaa

mnn bir zetiyle balar. Ben bu zeti sona brakmay tercihettim. Eer aniden ortaya kan biyografik ilgi noktalarnaok fazla vurgu yaplrsa, bilhassa estetik almalarda, kiiKierkegaard'n en iyi yazmlarnn kompozisyonel btnln kaybetmektedir. Bu phesiz ki, neredeyse her sayfasnda, mitten, halk hikyesine, tarihe ya da Kierkegaard'n

kendi imgelemine kadar her bir rnek o zamanda asl yazarn gerek yaamna tanklk ettii Korku ve Titreme iin de geerlidir.

Bu alma Sren Abbye Kierkegaard'n otuz yanda olduu zaman ortaya kmtr. Bu eser ilk ana ve daha genialmas olan Either/Or: A Fragment of Life (Ya/Yada: Bir Yaam Kesiti)'nin yaynlanmasndan sekiz ay sonra yaynlanmtr ve bu nedenle 1850 ylna kadar bir dzine byk ya

yn meyve veren youn bir faaliyet dneminin balangcngstermektedir. Geri plan zet biimde izilebilir. Kierkegaard (Danimarka lisannn erken dnemlerinde "Kilise bahesi" szcnn hecelemesine sahip, ancak ngilizce'deki"mezarlk" yan anlamn tayan bir szcktr) 5 Mays 1813tarihinde Kopenhag'ta domutur. Babasnn ailesi Jut-land'ta, feodal dzenlemeye uygun olarak, onlara kendi ad

* Bilimsel Olmayan Dipnotun zm, a.g.e., s. 317. Buradaki eviri tarafmdan yaplmtr.


38/171

n veren yerel rahiplerinin arazisinde almt. Baba kendisi, eylemsel askerlik hizmetinden sonra yirmi bir yanda,oktan Kopenhag'a amcasnn i amar iinde almak

iin tanm iken, rahip tarafndan azat edilmiti. Baba Kier-kegaard sonralar zengin bir ithal mallar toptancs halinegeldi ve Sren babas ldnde iyi bir mirasa kondu. Sren;anneleri babann ikinci kars olan ve eskiden ilk ein hizmetisi olan kadndan olan yedi kardein en genciydi. O dokuzyama gelmeden nce bir erkek ve bir kz kardei ld. Hayatta kalan iki kz karde, bir erkek karde ve anne o yirmibir yama vardnda ldler ve kendisinin de otuz

yandan fazla yaayamayaca fikrine kapld. Kat bir biimde ynetilen Meden Erdem Okulu'nda eitim grd veorada ve 1830 ylnda kayt olduu niversitede hzl dili vekeskin nktedanl ile n yapt. Setii ders teolojiydi, ancak o liberal sanatlar ve bilim eitimi de ald. Bu dnemdebabas hi de az olmayan faturalar dedi.

1837 ylnda Kopenhag'n ileri gelenlerinden birinin kzolan Regine Olsen'e rastlad. O tarihte Regine on drt yan

dayd. Ertesi yl Kierkegaard'n babas ld. Babas olu zerinde ocukluundan itibaren ar ve byk lde baskcbir etki uygulamt ve Kierkegaard sonunda kendi doalln zgrle kaarak yeniden kazanmay denemeyi gerekli grd. 1835 ylnda Hristiyanl, babasyla ilikilendire-rek, gszletirici bir etki olarak tanmlamaya balad. Kendisi iin baka bir "urunda yaanacak ya da lnecek" fikiraramaya balad*, almalarn terk etti ve grnte kasa

bann zengin bir gen adamnn zevkine dkn ve nktedan yaamn srmeye balad. Ancak gnlne yazdklarfarkl bir yk anlatmaktadr. Kierkegaard aslnda, babasnn krk bir yanda lmnden (Kierkegaard 25 yandayd)hemen nce babasyla barmasyla dorua kan, derin birdepresyon dnemi geiriyordu. Sonra Regine ile ilikisi gel

* Kierkegaardn yaamnn detaylar byk lde Josiah Thompsonun mkemmel biyogra-

fisinden alnmtr, Kierkegaard, A. A. Knopf, New York, 1973.


39/171

di. 10 Eyll 1840'ta nianlandlar ve meden bir erdemlilikyaam iin her ey hazrlanm grnyordu.

Ancak bu olmayacakt. Her ne kadar nian izleyen yl

iinde Devlet Kilisesi'nde kariyer yapmak iin gerekli pratikeitimi almaya ve bir akademik kariyer yapma dncesiyledoktora tezini hazrlamaya balam ve hatta ilk ayinini yapmsa da, 1841 yl Austos aynda nian yzn Regi-ne'ye iade etti. Ayn yln Kasm aynda, tezini baaryla savunmasndan hemen sonra (Sokrat'a Srekli Atfla roniKavram), Regine ile tamamen ayrld ve Berlin'e gitti. OradaScheling'in derslerine katld (Her ne kadar karlatklarnadair bir kayt yoksa da, yaklak ayn tarihlerde Karl Marx'nda ayn eyi yapt dnlmektedir). Olaylarn bu ekildedeimesinin nedenini belirlemek kolay deildir. Ancak sorunun merkezini Kierkegaard'n meden yaamn kiiselartlarn, bilhassa koca ve baba olmaya ilikin olanlarn yerine getiremeyecei duygusu olduu anlalmaktadr. Nedeni ne olursa olsun, bu olaylar, 1843 yl ubat aynda Ya/Yada (her biri 400 sayfann zerinde iki cilt halinde) ile balayanve Tekrarlama ve Korku ve Titreme ile sren, bir takma adla ya

da gerek adla yazlan eserler dizisi izlemitir. Bu eserlerinardndan sekiz ay sonra (Haziran 1844) Felsefi Krntlar veKayg Kavram gelmitir. Bunlar olduka ince ciltlerdi, ancaksonra byk Yaam Yolunun Aamalar ve onu takiben Hegel-ci gelenek dnrlerine yneltilen 'diyalektik' Bilimsel ol-mayan Dipnotun zm'nden Felsefi Krntlar'a gelmitir. Buok etkili yazmlarnn yan sra Kierkegaard, ayrca kendiad altnda yirmi bir "eitici" ve "Hristiyanca" sylem yayn

lamtr.Korku ve Titreme, Kierkegaard'n kalbindeki evliliine de

vam etmeme gryle yakn bir tema olan "evrenseli kav-rama"ya ilikin eserler serisine (Ya/Ya da, Tekrarlama, YaamYolunun Aamalar) aittir. Ancak Korku ve Titreme'de bu tema,iki dier tema ile, iman ve zveri ile kesin bir yan yanalkoluturur. Sonrakilerin ncekiyle ilgisi ve bu nedenle Kierkegaard'n brahim ve shak yksne bavurmasnn nedeni

40


40/171

yeterince aktr. Bir adan Kierkegaard, aka evlenmek isteyen Regine'yi kurban ediyordu, bir baka adan ise Regine'yi ok istedii belli olduundan kendisini kurban ediyordu ve bir baka adan ise, btn mrn babas araclyla(brahim?) feda ettiini, ya da en azndan zihinsel ve bedensel olarak aile yaamnn sorumluluklarn ve zevklerini vesalam bir ii kabul etmeye salkl bir biimde hazrlanmken bu hayat harcadn ve bylece daha yksek bir misyona hazrlandn hissediyordu. Bir uzman psikolog olarakKierkegaard, kendi durumunun bu olas yaplanmalarn aydnlatma ve bunlara kar gelen motifleri ve bu motiflerden

herhangi birini kabul etmesi iin kendi motiflerini sorgulama yeteneine sahipti. Bu nedenle daha yce bir misyon iinhazrlayan ve belki de devam etmesini salayan; Regine'yidaha yce bir misyon iin feda etmesinin acsn dnme vebabasnn ona verdii ac ile daha deersiz baz motifleri gizlemek iin bir sava hilesi olabilir. Onun Regine ile ayrlmay ele almay dnd biimler (gnlnde) tekrarlanm, sonunda nihai versiyonunu Agnete ve deniz adam ef

sanesini yaplandrmasnda bulmutur. Ayn ey iman iinde geerlidir. Gnlklerinde eer imana sahip olsayd -buyaam iin iman- Regine ile kalm olmas gerektiini yazyordu.* Ancak bu da zveri gerektirecekti, en azndan bir yazar olarak kariyerinin ve btn yaam boyunca hazrland hazrlanan her eyin feda edilmesini.

Her halkrda Kierkegaard'n krk drt yandaki lmne kadar izledii kariyer bir yazarn kariyeriydi. O tarih

te (11 Kasm 1855), onu, duruunu, elbiselerini ve sallanarakyryn acmaszca karikatrize eden haftalk bir hicivdergisiyle kan davasn tahrik etmekle kendisini kamuoyunun maskaras haline getirdi. Ayrca Danimarka Devlet Kili-sesi'ne ve Kilise'nin saygn grevlilerine srekli ve keskinsaldrlar yaparak bir toplumsal rahatszlk unsuru halinegeldi. Baka yaynlar da vard. Bunlar arasnda dikkat e

* Sren Kierkegaards Papirer, Kopenhag, Cilt IV (1968), A 107 ve 108.


41/171

kenleri lmcl Hastalk (1849) ve Hristiyanlk'ta badet (1850),bir dizi Hristiyan Sylemleri ve kendisinin bastrd, An(0ieblikket) adn verdii bir byk boy gazete vard. Bu ga

zete Kierkegaard'n hastalanp yolda baylmas ve alt haftasonra hastanede muhtemelen bir akcier enfeksiyonu yznden lmesine kadar dokuz say kt. Hasta yatanday-ken, ocukluk arkada ve imdi bir papaz ve Kierkegaard'nkendi kardei de bir din adam olmasna ramen grmeyikabul edecei tek Kilise yesi olan Emil Boesen'e; yaamnn'gurur ve kibir' gibi grndn ancak byle 'olmadn',tam tersine 'byk ve bakalarnca bilinmeyen ve anlala

mayan bir strap olduunu' itiraf etmitir. Evlenmemi vebir resm grev almam olmasna pimand. Kierkegaard'ncenaze treni, Kilise'nin, lenin isteine zt olarak zorunlugrevleri yapmada srarn protesto eden renci yeeni yznden kk bir kargaaya neden oldu.

O O O

Korku ve Titreme'nin nsznde yazar, benim de bu takdimde kullandm bir ifade olan "ileri gitme" nosyonunukullanmaktadr. Bu ifade Kierkegaard'n Kopenhag niversitesi'ndeki eski danman ve daha sonra Bapiskopos olanH.L. Martensen tarafndan, kiinin Descartes hakkndakimetodolojik kukudan Hegel'e ve hatta daha ileriye gitmesigerektiini ileri srd bir deerlendirmede kullanlmtr.Kierkegaard kukuyu imana paralel olarak, brakn ileri ge

meyi ulamann bile yeterince zor olduu bir ey olarak kullanmaktadr. Bu Kierkegaard'n yazmlarnn byk bir ksmnn tipik "durumsal" karakteridir. Bu eserler, bizden farkl olarak imalar kolaylkla yakalayabilecek ve gndermelerianlayabilecek kendi ada okuyucular iin yazlmtr. El-betteki Danimarka dilinde yazmakta ve kendi almalarnn"klasikler" haline gelebileceine dair hibir beklenti tamamaktayd. Hatta eer byle bir beklentisi olsayd dahi, bu bi

iminden ayrlmas pek olas grnmemektedir. Kierkega-


42/171

ard kendi ilevini edeb n kazanmak isteyen bir yazar olarak deil, dnyay iinden ve bulunduu yerden deitirme

giriimi olarak grmtr.


43/171

KORKU VE TTREME

Hametli Tarquin'in gelinciklerle dolu bahesindesyledikleri olu tarafndan anlald,

ama haberci onu anlamad.

HAMANN1

1 J. G. Hamann, Werke III, s. 190dan alnt. Muhteem Tarquinius Superbus (Erken dnem Ro

ma krallarndan) Gabii ile savarken, babas kendisine kt davranm gibi Gabiiye snm-

t. Ahali onu kendi askeri liderleri yaptlar ve Tarquinius, olunun habercisinin gzleri nn-

de en uzun gelinciklerin kafasn koparmakla, oluna Gabiin nde gelen adamlarn ya ldr-

mesi ya da srgne gndermesi gerektii mesajn iletmiti. Bu yapldnda, Gabii ksa sre-

de Tarquiniusa teslim oldu. Kierkegaard orijinal Almanca basmndan alnt yapmaktadr.


44/171

N S Z

amz, yalnzca ticarette deil fikirler dnyasnda da

tam bir tasfiye satn zorunlu klyor. Her ey o kadar ucuza alnabilir ki, insan sonunda herhangi bir kiinin alm teklifinde bulunup bulunmayacan merak ediyor. Modern felsefenin nemli yryn dikkatlice iaretleyen her birspeklatif kayt tutucu, her bir konferans, eitici, renci,felsefenin etrafnda ya da merkezinde dolaan herkes, isteksizce de olsa her eyden kukulanmakla yetinmeyip hepsidaha ileri giderler. Bunlarn nereye gittiklerini sormak anlamszdr. Btn nezaket ve sayg ile onlarn her eyden kukulandklarn varsayabilirsiniz. Aksi halde daha ileri gitmekten sz etmek tuhaf olacaktr. Bu ilk adm hepsinin birden muhtemelen ok az gayretle att ve bu konuda, hattabu konuda az bir aydnlanma iin cidden kayg duyan iinbile, herhangi bir sz syleme gerei duymadklar bir admdr. Bu kaygnn, ne duyan doru yne yneltecek bir iaret,ne de byle byk bir grevi nasl gerekletireceine dair

kk bir resm tarif yok. "Ama Descartes yapt deil mi?"Yazmlarn hi kimsenin, kafas karmadan derin bir ekilde okuyamad, sayg deer, mtevazi ve drst bir dnr -Descartes mutlaka sylediini yapm ve yaptn sylemi olmal. Bizim zamanmzda nadiren grlen bir olaybu! Descartes, kendisinin de srarla belirttii gibi, iman konularnda kukucu deildi. ("Ancak onun ne sylediiniaklda tutmal, bu doal a ancak Tanr'nn kendisi tarafn


45/171

dan bildirilenlere zt herhangi bir ey iermedii srece gvenmeliyiz... Her eyden nce Tanr'nn bize bildirdiklerinin

baka hibir eyle karlatrlamayacak kadar kesin olduunu, kafamza deimez bir kural olarak sokmalyz ve nedenler aksini gsterse ve zt ynde ak bir kant olsa bile, kendiyargmz yerine Kutsal iradeye teslim olmalyz." [Principlesof Philosophy'nin 28. ve 76. prensiplerinden]2) Descartes, b-ren bir meydan saati deil, sessiz ve yalnz bir dnr olduu iin 'Ate!' diye barmad ve kukulanmay herkesegrev haline getirdi. Bu metodun yalnzca kendisi iin nem

li hale gelmesine iin verdi ve kendi erken dnem bilgi karmaasndan ksmen ayrld. ("Benim buradaki amacm mantkl davran zendirmek iin, herkesin izlemesi gerekenbir metot retmek deildir. Yalnzca kendim izlemeye altm tarz gstermektir... Ancak, sonucunda kiinin aydnlarsnfna kabul edildii btn bir eitim kursunu o kadar ksa srede tamamladm ki [yani genliinde -Johannes de si-lentio'nun metne ekledii szck], grm tamamen deitirdim. Kendimi o kadar ok kuku ve hata ile utanmhalde buldum ki, kendimi yetitirme abamn, benim cehaletimi kefetmemi artrmaktan baka bir etki yapmadn grdm" [Nedeni Doru Biimde Ynetme ve Bilimdeki Gerei Ara-ma Metodu Hakknda Sylem]3) -Bir para felsefe bilgileri olduu da kabul edilmesi gereken kadim Yunanllarn, yaam boyu srecek bir grev olarak yklendikleri ey; gnler ya dahaftalar iinde kazanlamayacak bir beceri olan kuku idi.Yal sava gazisinin btn kandrmalara kar bir kukudengesini kurduktan sonra gerekletirdii ey, duygu vedncenin kesinliklerini korkusuzca reddetmek, bencilkayglara ve sempati kazanma abalarna drste karkoymakt -yani bugnlerde herkesin balad yerdi.

2 The Philosophical Works of Descartes, ngilizceye eviri Elizabeth S. Haldane ve G. R. T.

Ross, Cambridge University Press, Cambridge, 1973, cilt I, ss. 231232. Kierkegaard Latin-

ce basmndan alnt yapmaktadr.

3A.g.e., cilt I, s. 83


46/171

Bu gnlerde kimse inanmaktan vazgemeyecek; herkesdaha ileri gidecek. Nereye gideceklerini aratrmak belki de

gereksiz bir acelecilik olacaktr; ancak kesinlikle iyi soylulukve nezaketimin bir eseri olarak aslnda herkesin imana sahipolduunu varsayyorum. Aksi halde daha ileri gitmekten szetmek tuhaf olurdu. O eski gnlerde durum farklyd. Onlariin iman; gnler ya da haftalar iinde kazanlacak bir beceriolarak dnlmyordu, iman yaam boyu srecek bir grevdi. Yal sava sona yaklatnda iyi bir sava verdi4 veimann korudu, kalbi hl genliini terbiye eden ve yeti

kin bir adamn zerinde ustalat; ancak -en erken frsattadaha ileri gitmeyi baarm olmas durumu hari- tamamenkurtulamad korku ve titremeyi unutmayacak kadar genti. Bu kutsal ahsiyetlerin vard yerde, daha ileri gidebilmek iin bizim amz balar.

Yazar bir dnr deildir, Sistemi anlamad gibi gerekte bir sistemin var olup olmadn, ya da tamamlanp tamamlandn da bilmez. Kendi zayf aklnn ald kadary

la, byle byk dnceleri tamak iin herkesin sahip olmas gereken byk kafalardan zaten yeterince vardr. Hattaeer birisi imann btn ieriim kavramsal bieme dklm halde sunabilirse, sonucu imam kavramak deil, imannoktasna nasl geldiini ya da imann kiiye nasl geldiinikavramak olacaktr. Yazar bir dnr deildir. O bir poeticeet eleganter (ifade edeceklerini iirsel ve iyi seilmi terimlerle sunan), sistem hakknda yazmayan ya da ona ilikin vaad-

ler vermeyen, ne Sistem ne de kendisi hakknda taahhttebulunmayan bir serbest yazardr. Yazmaktadr nk yazmak onun iin bir lkstr. Daha ho ve kukucu oldukayazdklarn okuyanlar da daha az olmaktadr. Bilim urunatutkunun terk edildii bir ada, yazar geleceini grebilmektedir - okuyucularn yazardan akam yemeini takibenkestirdikten sonra kolaylkla sayfalarn evirebilecei eyleryazma konusuna zen gstermesini, elinde apkas ve nce

4 2. Timoteyus 4.7


47/171

ki i yerlerinden alnm iyi referanslaryla Advertiser5'dekibahvan delikanl gibi, kendisini dnyaya, ok saygn birkamuoyuna sunmasn istedikleri bir zamanda yaamakta

dr. Geleceinin tamamen bir kenara atlmak olacan tahmin edebilmektedir. Zalimce bir eletiri belasnn kendisinibir ok kez hissettireceine dair korkun bir nseziye sahiptir. Onu daha da fazla korkutan, "kaliteyi korumak" iin ilmikurtarmak adna, daima bakalarnn yazmlarn paralamaya kendini adam bir giriimci kaytnn, bir paragrafyutucunun, The Destruction of the Human Racee Trop6 'un yapt gibi, noktalama biliminin hizmetinde bir adam olarakyazar acmaszca blmlere ayracak, konumasn szckleri sayarak ve her elli szckten sonra nokta ve her otuz beszckten sonra virgl koyarak blecek olmasdr. Hayr,kendimi herhangi bir sistematik anta araycnn nne atarm; ama bu Sistem olamaz. Bunun Sistemle en ufak bir ilikisi yoktur. Sisteme ve o otobsteki7 btn Danimarkal hissedarlara baarlar dilerim, zira bu sistemin bir kule halinegelmesi zordur.8 Onlarn her birine ve hepsine birden bolans ve esenlik dilerim.

SayglarmlaJohannes de silentio

5 Kierkegaard, burada iddetle kar olduu, kmseyerek reklamc olarak sz ettii bir kii

tarafndan idare edilen bir gazete olan Berlingske Tidendedeki bir ilana gnderme yapmak-tadr. Mektuplarnda (Papirer IV. A 88) reklam hakknda bir yorumunda, yazar kendisinin

okuyucusundan daha iyi konutuunu anlamaldr, aksi halde yazmamaldr demektedir.

6 J. L. Heibergin oyunu, The Reviewer and the Beast. Trop (kendi trajedisi olan The Destruc

tion of the Human Race)'n metnini iki eit para halinde yrtarken unlar sylemektedir:

Eer kaliteli zevki korumak daha pahalya mal olmuyorsa, bunu niin biz yapmayalm?

7 Korku ve Titreme'rim yaynlanmasndan yaklak yl nce Kopenhag ilk otobslerine ka-

vutu.

8 Hegelin Sisteminin kuleden ok otobs olarak tanmlanmasnn daha iyi olacan syler-

ken Kierkegaard, ileride problemin kincisinde, yapmcsnn masraflar hesaplamamas

yznden tamamlanamayan kuleye yapt gnderme ile Luka 14.2830daki kuleyi ima etti-

i dnlebilir.

50


48/171

A L I T I R M A

Bir zamanlar bir adam vard; ocukluunda Tanr'nn

brahim'i nasl snad, brahim'in bu snava nasl dayand, imann nasl koruduu ve btn beklentilere ramenikinci kez oluna nasl sahip olduuna dair gzel ykyduymutu. ocuk bydke bu yky daha byk birhayranlkla okudu. Zira ocuun dindarne basitliinde b-tnleeni, yaam ayrmt. Yalandka dnceleri daha skynelmeye balad bu ykye, ilgisi glendike glendi.Ancak yky gittike daha az anlamaya balad. Sonunda

baka her eyi zihninden att; ruhunun yalnzca bir dileivard; brahim'i gerekten grmek ve bir arzusu; bu olaylaratanklk etmek. Grmek istedii ey Dou'nun gzel beldeleri ya da vaad edilmi topraklarn dnyev grkemi, o yallklarn Tanr'nn kutsad Tanr'dan korkan ift, yllarcahastalk eken kutsal Peygamber, Tanr'nn shak'a verdiigenlik gc deildi -bu hadise plak bir krda geseydi dedurum deimeyecekti. Yllardr zlemiyle yand ey, bra

him'in shak yannda olarak strap iinde yapt gnlkyolculukta onlara elik etmekti. brahim'in ban kaldrpuzaktan Moriah dan ilk grd anda, eekleri geride brakp shak'la birlikte kendi balarna daa trmandklarndaorada olmak istiyordu. Onun zihnini igal eden, iyi dokunmu bir imgelem deil dncenin rpertisiydi.

Bu adam bir dnr deildi, imandan daha ileri gitmegereksinimi duymuyordu. Onun iin imann babas olarak

hatrlanmak kesinlikle ereflerin en ycesiydi ve bu imana


49/171

sahip olmak, baka hi kimse bilmese bile ok imrenilecekbir eydi.

Bu adam bilgin bir mfessir deildi, branice bilmiyordu.

branice bilseydi, belki de brahim'in yksn anlamas daha kolay olabilirdi.

I

Daha sonra Tanr brahim'i snad. "brahim!" diye seslendi.

brahim, "Buradaym!" dedi. Tanr, "shak', sevdiin biricik o

lunu al, Moriah blgesine git!" dedi, "orada sana gstereceim

bir dada olunu yakmalk sunu olarak sun" .9

Sabahn erken saatiydi. brahim erkenden kalkt, eeklerisemerledi ve shak' da yanma alarak adr terk etti. Onlarvadiden aaya doru giderlerken, Sara onlar gzden kaybolana kadar pencereden10 seyretti. gn boyunca sessizlikiinde yol aldlar. Drdnc gnn sabah brahim hl hibir ey sylemiyordu; ancak gzlerim kaldrd ve uzaktanMoriah dan grd. Eekleri orada brakp shak' yanna

alarak daa trmand. Ancak brahim kendi kendine "s-hak'tan onu nereye gtrdm gizlemeyeceim" dedi.Durdu, elini kutsamak iin shak'n bana uzatt ve shak dabu kutsamay kabul etmek iin eildi. brahim'in duruu babacand, bak merhametli, konumas zendiriciydi. Ancakshak onu anlayamazd, ruhu coturulamazd. brahim'indizlerine sarld, ayaklarnn dibine yatt, genlii iin, haklvaadleri iin af diledi; brahim'in evindeki mutluluu hatr

latt, onu znt ve yalnzlk konusunda uyard. Sonra brahim ocuu ayaa kaldrd ve onun elinden tutarak yrd.Szleri rahatlatc ve tevik ediciydi. Ancak shak onu anlayamad. brahim Moriah dana trmand; ancak shak onu

9 Yaratl 22.12. snamaya ilikin olarak 53. dipnota baknz.

10 Kierkegaard gnlklerinde (Papirer III, A 197) u not vardr: Tevrattaki romantizmin ok

mkemmel bir rnei vardr Judith Kitab 10. II: ve Judith hizmetisiyle birlikte dar k-

t; ancak yrenin erkekleri onu dadan aa gelene, vadiyi aana ve gzden kaybolana ka-

dar seyrettiler. Ve sonra dorudan vadiye gittiler.


50/171

anlamad. Sonra bir an iin ban baka yne evirdi, shakbabasnn yzn tekrar grdnde o yz deimiti, bak

vahiceydi, edas dehet vericiydi. shak' gsnden yakalad, onu yere frlatt ve dedi ki: "Aptal ocuk, benim seninbaban olduuma inanyor musun? Ben bir putperestim. Bunun Tanr'nn emri olduuna m inanyorsun? Hayr, bu benim arzum." Sonra shak titredi ve strap iinde inledi:"Cennetteki tanrm bana merhamet et, brahim'in tanrs bana merhamet et; eer yeryznde benim bir babam yoksa, ozaman Sen benim babam ol." Ancak soluk arasnda brahim

kendi kendine: "Cennetteki Tanrm, sana krler olsun; s-hak'n sana inancn kaybetmesinden, bir canavar olduumainanmas daha iyidir."

&ocuun stten kesilmesi gerektiinde anne memesinekara srer, zira ocuun emmesi yasakken memenin ho grnmesi utan verici olurdu. Bylece ocuk, memenin deitii ama annenin her zamanki gibi sevgi dolu baklar ve sevecenliiyle ayn kaldna inanr. Artk ocuu stten kesmek iin daha kt yollara gereksinimi kalmayan ne kadar

ansl!

II

Sabahn erken vaktiydi. brahim erkenden kalkt, yallkdneminin gelini Sara'y kucaklad ve Sara da kendisini

utantan kurtaran, onun btn nesiller iin gururu ve umudu olan shak' pt. Sonra onlar sessizlik iinde eeklerinisrdler ve brahim'in gzleri, yukar bakp uzaktan Moriahdan grene kadar gzleri yerden kalkmad. Sonra gzlerini tekrar yere evirdi. Sessizce atei yakt ve shak' balad;sessizce ban ekti. Sonra Tanr'nn gnderdii kou grd. Onu kurban etti ve eve dndler... Bu gnden itibarenbrahim yaland. Tanr'nn ondan bunu istemi olmasn

unutamad. shak eskisi gibi byd; ancak brahim'in gzleri kararmt, artk hibir neeyi grmyordu.


51/171

&

ocuk bydnde ve stten kesilmesi gerektiinde,anne saf bir ekilde memesini kapatr, bylece ocuun artkbir annesi yoktur. Annesini baka bir yolla kaybetmeyen o

cua ne mutlu!

III

Sabahn erken vaktiydi. brahim erkenden kalkt, genanne Sara'y pt ve Sara da onun ebed mutluluu ve nee

si olan shak' pt. Ve brahim dnceli bir ekilde eeinisrd. le srd Hacer ve olunu dnd. Moriah'da-

ki daa trmand, ba ekti.brahim yalnz bana eek srdnde ve Moriah dana gittiinde sakin bir akamd. Kendisini yzst yere att,Tanr'dan, babann oluna kar olan grevini unutarak, s-hak' kurban etmeyi istemi olmasndan dolay af diledi.Kendi yalnz yolunda daha sk eek srd; ancak huzur bu

lamad. Tanr'ya sahip olduu en iyi eyi kurban etmeye istekli olmann bir gnah olduunu kavrayamyordu; bununiin kendi yaamn defalarca feda edebilirdi ve eer bu birgnah ise, eer shak' o kadar seviyor olmasayd, o zamanaffedilebileceini anlayamazd. nk hangi gnah daha

korkun olabilirdi ki?

&

Bir ocuun stten kesilmesi gerektiinde anne de znt duyar, zira o ve ocuu gittike daha fazla ayrlmaktadr;ocuu balangta kalbinin altnda yatarken, sonralar gsnde dinlenmiti, bundan daha yakn olamazlard. Bylecebu ksa hzn birlikte yaarlar. ocuunu yan banda tu

tan ve bylece daha fazla zlmesi

gerekmeyene ne mutlu!

IVSabahn erken saatiydi. brahim'in evinde yolculuk iinher ey hazrlanmt. brahim Sara'dan ve onu geri dnme


52/171

si gerekene kadar takip eden sadk ua Eleaza'dan ayrld.brahim ve shak Moriah'daki daa gelene kadar uyum iin

de eek srdler. brahim kurban iin her eyi sakin ve sessizce hazrlad; ancak ynn uzaa dndrdnde shak,brahim'in sol elinin aresizlik iinde skldn ve bandanaaya bir titreme gelip getiini grd -ancak brahim ba ekti.

Sonra tekrar eve dndler ve Sara onlar karlamayakotu; ama shak imann kaybetmiti. Bu konuda btndnyada hibir sz konuulmad11 ve shak hi kimseye negrdn sylemedi ve brahim asla kimsenin bunu grdnden kukulanmad.

*

ocuun stten kesilmesi gerektiinde, anne artk elindedaha kat yiyecek bulundurur, bylece ocuk alktan lmez.Elinde daha fazla kat yiyecek bulundurana ne mutlu!

Szn ettiim bu adam, bu olay hakknda bu ve bunabenzer biimlerde dnd. Moriah'daki daa yapt herseyahatten evine dnnde yorgunluk iinde kt, ellerini kavuturdu ve dedi ki: "brahim kadar yce kimse olmadna gre, brahim'i kim anlayabilir ki?"

11 Bu konuda asla bir sz konuulmad ifadesi Kierkegaardn gnlklerinde (yani Papirer

VIII, I A 17) belki de kklnde babasndan rendii bir eyle ilikili olarak kullanl-

maktadr. Hakknda asla bir sz sylenmeyen ey; Kierkegaardn kendi iren melankolisi-

nin nedeni olarak babasnn yapt eydi.


53/171

B R A H M V M E S Y L E V

E er insanda ebed bir bilin yoksa, eer her eyin dibinde yalnzca vah bir kargaa, karanlk tutkularda ekil deitirerek yce ya da nemsiz her eyi reten bir g varsa;eer her eyin altnda akl sr ermez, doymak bilmez gizli birboluk yatyorsa, yaam umutsuzluktan baka ne olacaktr?Eer byleyse, eer insanl birletiren kutsal bir ba yoksa,eer ormann yapraklar gibi bir nesil dierinin ardndan douyorsa12, bir nesil ormandaki kularn arklar gibi bir dierinin yerine geiyorsa, eer insan soyu dnyadan, denizden

geen bir gemi ya da ldeki bir rzgar, dncesiz ve meyvesiz bir kapris olarak geiyorsa, eer ebed bir unutkanlk;av iin a bir biimde pusuya yatm bekliyorsa ve onunpenelerinden kendisini kurtaracak kadar gl hibir gyoksa -o zaman yaam ne kadar bo ve huzurdan yoksunolacaktr! Ancak byle olmad iin, Tanr erkei ve kadnyaratt iin, kahraman ya da iri ya da hatibi ekillendirdi. ir ya da hatip kahramann yeteneklerinin hi birine sa

hip deildir; o yalnzca imrenir, sever, kahramann kahramanlndan mutluluk duyar. Yine de o kahramandan dahaaz mutlu deildir; kahramann doas hayran olunacak kadar iyi ise de, kendisi mutlu deildir, ona duyulan sevgi deancak imrenme olabilir. O bir annn ruhudur, onun akla getirebilecei tek ey yaplan eylerdir, onun iin yalnzca yap

12 Kierkegaardn buradaki imalar Homeredir (yani Iliadvi, 146)


54/171

lana imrenir. Kendisinden hibir ey almaz, yalnzca etkisinikskanr. Kalbinin arzusunu izler, ancak aradn bulduun

da herkesin kapsn arks ve konumasyla alarak, herkesin kendisi gibi kahramana imrenmesini salar, kendisiymigibi kahramanla gurur duyar. Bu onun baars, onun mte-vaz ilevi, kahramann hanesindeki sadk hizmetidir. Eerakna sadk kalrsa, eer gece gndz, onu kahramanndankoparacak olan unutulmann oyunlarna kar savarsa,kahramanyla birleir ve karlnda kahraman da onu sadakatle sever. air iin kahramann stn doas, bir hatra

olarak kesinlikle etkisiz olmasna karn, hatrada olduu gibi eklini deitirip yceltilir. Bu nedenle yce olan hi kimse unutulmayacaktr ve ne kadar uzun srerse srsn; hattao, kahraman uzaklara gtrecek bir yanl anlama bulutuolsa da13, hl gelecek ve zaman getike ona daha fazla sadakatle sarlacaktr.

Hayr! Bu dnyada yce olan hi kimse unutulmayacaktr; ancak herkes kendine gre yceydi ve herkes sevdiininycelii orannda yceydi. Kendisini seven kimse kendisinde yceleti ve dierlerini seven kimse kendisini adamasyoluyla yceldi; ancak Tanr'y seven kimse herkesten ycehale geldi. Hepsi hatrlanacaktr; ancak herkes beklentisi orannda ycelmitir. Birisi mmkn olan bekleme yoluyla yceldi, bir bakas sonsuzluu bekleyerek; ancak imkanszbekleyen herkesten daha yce hale geldi. Hepsi hatrlanacaktr, ancak herkes uruna abaladnn byklyleorantl olarak yceldi. Dnya iin abalayan dnyay fethederek yceldi ve kendisi iin abalayan kendisini fethederekyceldi; fakat Tanr'yla birlikte abalayan herkesten yce hale geldi. Bylece dnyada iddetli bir mcadele oldu, insaninsana kar, bir kii binlere kar, ancak Tanr iin abalayanherkesten yceydi. Bylece yeryznde iddetli bir mcadele oldu; her eyi kendi gcyle fetheden vard ve Tanr'y

13 Ayrca Homer (bir Tanrnn bir kahraman onu bir buiuta sararak uzaklara gtrmek sure tiyle kurtard Iliad, iii, 381).


55/171

kendi gszlyle fetheden vard. Kendisine gvenen veher eyi kazanan vard ve kendi gcnde gvenli her eyi fe

da eden vard; ancak herkesten daha ycesi Tanr'ya inanand. Kendi gcnde yce olan vard ve kendi bilgeliinde yce olan ve kendi umudunda yce olan ve akta yce olanvard; ancak hepsinden ycesi brahim idi. O gc gszl olan bir gle yceydi, srr aptall olan bilgelikte yceydi,14 dsal grnm lgnlk olan umutta yceydi, kendisinden nefretinden oluan aknda yceydi.

brahim bu imanyla kendi atalarnn topraklarn terk

edebildi ve vaad edilen topraklarda bir yabanc haline geldi.15 Geride bir ey brakt, dierini yanna ald. Geride dnyal anlay brakt ve imann yanma ald. Aksi halde kesinlikle gitmeyebilirdi, bunu yapmak kesinlikle anlamsz gelebilirdi. Bu imanyladr ki vaad edilen topraklarda bir yabanc olabildi; ona neyin deerli olduunu hatrlatan hibir eyyoktu, ancak her eyin yeni oluu ruhunu hznl bir arzuyla snad. Ve o Tanr tarafndan seildi, Tanr ondan mem

nundu! Evet, gerekten memnundu! Eer daha nceden reddedilmi olsayd, Tanr'nn ltfundan dlanm olsayd, daha iyi anlayabilirdi. Bu sanki kendisiyle ve imanyla alay etmek gibiydi. Bir zamanlar atalarnn sevgili topraklarndansrgn edilmi olarak yaayan bir bakas vard.16 Ne o unutuldu ne de iinde kaybettiini arad ve bulduu zntyeat arklar unutuldu. brahim'den at arklar duymuyoruz. ikayet eden insandr, gzya dkenle birlikte alayan

insandr. Fakat imana sahip olmak daha ycedir ve inanangrmek daha kutsaldr.

brahim'e yeryzndeki btn uluslarn onun tohumla

14. Korintliler 3.18. Eer aranzdan biri kendini bu an llerine gre bilge sanyorsa, bil

ge olmak iin aklsz olsun.

15 braniler 9.9. man sayesinde, bir yabanc olarak vaad edilen lkeye yerleti.

16 Burada Jeremiahya gnderme var gibi grnmektedir. Her ne kadar 1963 basmnda Dani-

markalI editrler ayrca Karadenize srgne gnderilen ve orada Tristia ex Porto'sunu ya-zan Ovid olabileceini de nermektedirler.


56/171

ryla kutsanaca vaadini kabul ettiren imanyd.17 Zamangeti, olaslk hl duruyordu ve brahim imanna sahipti,zaman geti ve o olassz hale geldi ve brahim imanna sahipti. Bir zamanlar bir beklentisi olan bir bakas vard. Zaman geti, akam yaknlat, beklentisini unuttuu iin zgn deildi, bu nedenle o da unutulmamaldr. Sonra o zld ve znt onu yaamn aldatt gibi aldatmad; ona yapabilecei her eyi yapt ve zntnn tatll iinde onund krklna uram beklentisine sahip oldu. zlenlezlen insandr; ancak imana sahip olmak daha ycedir veinanan grmek daha kutsaldr. brahim'den znt arklar duymuyoruz. Zaman geerken brahim yas iinde gnleri

saymad, Sara'ya, onun yalanmasndan korkarak, kukudolu baklarla bakmad; Sara'nn kendi beklentisine uymasve yalanmamas iin gnein yrynde kalmad18; Sara'ya sakinletirici hznl arksn sylemedi. brahimyaland ve Sara topraa kart ve o hl Tanr'nn seilmiive tohumlarnda yeryznn btn uluslarnn kutsanacavaadinin vrisiydi. O zaman brahim'in Tanr tarafndan seilmemi olmas daha iyi olmaz myd? Tanr tarafndan se

ilmi olmak ne demektir? Kiinin genliinde genlik arzusunun yallnda byk gayretle karlanmas iin inkaredilmesi midir? Ancak brahim inand ve vaade smsk sarld. brahim eer tereddt etseydi vazgeebilirdi. Tanr'ya unu syleyebilirdi: "Belki de senin istediin bunun olmas deil; o zaman arzumdan vazgeiyorum, o benim tek arzum,kutsal neemdi. Ruhum dimdik, bunu reddettiin iin gizlibir kin tamyorum." Unutulmazd, sergileyecei bu rnek

le bir oklarn kurtarabilirdi, ancak imann babas olamazd.

17 Galatyallar 3.8. Ve kutsal kitap, Tannnn dier uluslar imanlarna gre aklayacan n

ceden grerek brahime, Btn uluslar senin araclnla kutsanacaktr mjdesini nceden

verdi.

18 Joshua 10.12. Rabbin Amorlulan sraillilerin karsnda bozguna uratt gn Joshua hal-

kn nnde Rabbe yle seslendi:

Dur, ey gne, Givon zerinde

Ve ay, sen de Ayalon Vadisinde.

60


57/171

Zira kiinin arzusunu terk etmesi yceliktir, ancak daha yce olan onu terk ettikten sonra ona yapmaktr; sonsuzluun ipini kavramak ycedir, ancak daha ycesi terk ettikten

sonra fanilie sarlmaktr. Ancak sonra zaman doldu. brahim'in iman olmasayd, Sara kesinlikle zn

Documents

89370570 Korku Ve Titreme S Kierkegaard