9 789756 665954 - istihbaratveanaliz.files.wordpress.com · lotus yayinevİ - 95 bİr İnsan-i selÎm . prof. dr. azmİ Özcan'a armaĞan. editörler . refİk arikan-halİm demİryÜrek

9 789756 665954

Kitapta yer alan yazıların bilimsel sorumluluğu yazarlarına aittir.

LOTUS YAYINEVİ - 95

BİR İNSAN-I SELÎM PROF. DR. AZMİ ÖZCAN'A ARMAĞAN

Editörler REFİK ARIKAN-HALİM DEMİRYÜREK

ISBN 978-975-6665-95-4 Yayıncı Sertifika No 13267

© Refik Arıkan&Halim Demiryürek

Bu kitabın tüm hakları Refik Arıkan ve Halim Demiryürek'e aittir. İzinsiz kopyalanması hukuki açıdan sorumluluk doğurur.

Yayına Hazırlayan Mustafa Serin Kapak Tasarımı İsa Kalkan

Baskı Notları Nisan 2016 (1000 adet)

Baskı SEÇİL OFSET (Sertifika No: 12068) 100. Yıl Matbaacılar Sitesi, Bağcılar İSTANBUL(0212) 629 06 15

LOTUS YAYIN GRUBU Gelemiş Mahallesi Tömler Sokak No 27 Kaş-Antalya www.lotuskitap.com

LOTUS YAYINEVİ, LOTÜS Yayıncılık Reklamcılık Matbaa Bilgisayar

Bilişim ve İletişim Ticaret Limited Şirketi yayın markasıdır.

V

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.............................................................................................................................IX PROF. DR. AZMİ ÖZCAN..........................................................................................XI Şeyh Edebalı Yurdunun Liyâkatli Rektörü: Prof. Dr. Azmi Özcan Ş. Tufan BUZPINAR ......................................................................................................... 1 Prof. Dr. Azmi Özcan İlber Ortaylı............................................................................................................................ 9 Azmi Kardeşim İbrahim Kâfi DÖNMEZ....................................................................................................11 Mesel-A İskender PALA ..................................................................................................................13 Bilecik’te Bir Gönül Adamı Ahmet Hamdi NAYİR ......................................................................................................17 Fikir Meclisinin Üstadı, Zarif ve Yiğit Bir Beyefendi: Prof. Dr. Azmi Özcan Selim YAĞCI .....................................................................................................................19 Yolda Bir Yolcu Abdulkadir İLGEN...........................................................................................................21 İyi Bir Bilim Adamı ve İyi Bir İnsan: Azmi Özcan Mehmet ALPARGU..........................................................................................................31 Sevgili Ağabeyim ve Meslektaşım Prof. Dr. Azmi Özcan ile 15 Yıl Enis ŞAHİN......................................................................................................................35 Bir Dost’a Dair Yücel ÖZTÜRK..................................................................................................................49 Prof. Dr. Azmi Özcan İçin Osman SEZGİN ................................................................................................................57 Diyanet İşleri Başkanlığı’na Nizamat Veren Emekli Bir Generalin Raporları İsmail KARA......................................................................................................................61 İslamcı-İttihatçı Bir Yapılanma: Cemiyet-i Hayriyye-i İslamiye ve Faaliyetleri Zekeriya KURŞUN............................................................................................................79 Kuzey Afrika'da Osmanlı İdaresine Güç Veren Aileler: Murâdîler Ahmet KAVAS .................................................................................................................87 Kosova'daki Tarihî ve Kültürel Mirasımız Meşhed-i Hudavendigar Kemalettin KUZUCU.......................................................................................................111 Kuruluş Sürecinde Gazâ ve Gazilik Mehmet ÖZ........................................................................................................................149 Türkiye’de Toplum ve Siyaset Üzerine Bazı Gözlemler. Toplumsuz Siyasetten Siyasetsiz Topluma Doğru Bir Gidiş mi? Tahsin GÖRGÜN............................................................................................................159

VI

Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Kadın Süleyman BEYOĞLU......................................................................................................165 İspanya'dan Timur'a Gönderilen Elçilik Heyetinin Yoros-Amasra Yolculuğu Enver KONUKÇU...........................................................................................................177 Bursa Vilayeti'nde Yunan Tahribatı (1922) Haluk SELVİ..................................................................................................................187 Kuzey Afrika’da Türk Kültürü ve Türkçe'nin Memlûkler Devri Altan ÇETİN...................................................................................................................197 Delhi Turkish Sultans and Rajahs Salim ÇÖHCE..................................................................................................................211 Basında Başvekil İsmet Paşa'nın Samsun Seyahati (17-19 Mayıs 1925) Dursun Ali AKBULUT...................................................................................................231 Türkiye-Ukrayna İlişkilerinin Temel Ekseni : Umut ve Kader Birliği Ali ARSLAN..................................................................................................................269 İslamlaşma Süreci Mustafa DEMİR...............................................................................................................279 Amerikan Belgelerine Göre İki Savaş Arası Dönemde Balkanlar ve Türkiye (1919-1939) Hikmet ÖKSÜZ................................................................................................................289 Erken Ortaçağlarda Tıp Kültürü Bilimi ve Çalışmaları Abdulhalik BAKIR...........................................................................................................305 Matüridi’ye Göre Dini Tebliğ Metodu Ramazan BİÇER..............................................................................................................353 Çanakkale Milletvekilleri Ziya Gevher Etili ve Nurettin Ünen'in Tespitlerine Göre Tek Parti Rejimi ve Uygulamaları Fahri SAKAL ..................................................................................................................363 Şehit Ailelerinin Hayat Şartlarında Yapılan Düzenlemeler Ebubekir SOFUOĞLU................................................................................................................389 Milli Mücadele Döneminde TBMM'de Vahideddin Algısı Sadık SARISAMAN......................................................................................................405 Anatolıa'dan Turchıa’ya: Bir Değişimin Kısa Hikâyesi İbrahim TELLİOĞLU....................................................................................................427 Coğrafya'da Yaylacılık Araştırmaları Harun TUNÇEL.............................................................................................................443 I. Dünya Savaşı’nda Hindistan ve Burma’da Bulunan Osmanlı Esirleri Mahmut AKKOR..............................................................................................................471 İlim ve Siyasetin Bir Randevusu: "Huzur Dersleri" Fatih AKYÜZ ..................................................................................................................491

VII

Osmaneli Göksu Taşköprüsü ve Ulaşım Ağındaki Yeri Refik ARIKAN................................................................................................................503 Milli Mücadele Döneminde Bilecik’te Kurulan Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ve Faaliyetleri Taner BİLGİN .................................................................................................................515 Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Kıbrıs'ta Bir Fransız: André Benoît Astier ve Mallarının Müsaderesi Ömerül Faruk BÖLÜKBAŞI ..........................................................................................555 Batıya Bakmak Doğuyu Görmek: Türkiye'de Algısal Bir Miras Olarak “Balkan” Kavramı ve Değişmesi Gerekenler Galip ÇAĞ.......................................................................................................................589 Astrahanîler (1599-1756) Döneminde Buhara Hanlığı Muhammed Bilal ÇELİK..................................................................................................603 Kerküklü Divan Şairlerinden Nevres-i Kadîm'in (Öl. 1762) Divan’ında Osmanlı Coğrafyasının İzleri Hacı İbrahim DEMİRKAZIK.........................................................................................625 1910 Yılında Bağdat Yahudileri Kurtuluş DEMİRKOL.....................................................................................................645 Musul Vilayeti Hapishane İstatistikleri (1914) Halim DEMİRYÜREK..................................................................................................655 Tek Parti Döneminde Gümüşhane'de Seçimler (1923-1745) Önder DUMAN...............................................................................................................665 Ez-Zehrâvî ve Guatr Ameliyatları Dr. Hâlid NÂCÎ Çeviren: Abdulhamit DÜNDAR .......................................................691 İngiliz Raporlarına Göre Kerkük Türkmenleri Davut HUT ......................................................................................................................717 “The War Illustrated” Dergisine Göre Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti Zeynep İSKEFİYELİ.......................................................................................................741 Burdur, Isparta ve Ağlasun Havzaları Arasındaki Dağlık Sahanın Jeomorfolojisi Nurfeddin KAHRAMAN...............................................................................................775 Gökkubbe Altında Birlikte Yaşam Örneği: Adapazarı'nda Gayrimüslimler Resül NARİN ..................................................................................................................803 Mahlûka Bakıp Sırr-ı Sübhân'ı Görmek: Niyâzî-i Mısrî'nin Bir Gazeline Aczî'nin Şerh Denemesi Mehmet ÖZDEMİR.........................................................................................................823 Haris B. Kelede Es-Sekafî'nin Arap Tıp Tarihindeki Yeri ve Önemi Sâlih Mehdî El-Azzâvî, Çeviren: Tarig Mohamed NOUR ALİ, Mehmet KAVAK......837 Türkiye-Kafkasya İlişkileri (1918-1921) Mustafa SARI...................................................................................................................851

VIII

Tanzimat Döneminde Samsun-Amasya Karayolu Yapım Çalışmaları İbrahim SERBESTOĞLU..............................................................................................873 Mısır Meselesi ve İngiltere’nin Lübnan'a Yahudi Yerleştirme Girişimi Turgut SUBAŞI................................................................................................................889 Fetih Döneminde Rize ve Çevresinde Türkler Ahmet TOKSOY...............................................................................................................901 Çandarlı Vezir Ailesinin Balkanlardaki İzleri Vedat TURĞUT..............................................................................................................909 Türkiye Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sürecinde Yönetim-Halk İlişkileri, Cumhuriyetin Halka Tanıtımına Yönelik Çabalara Dair Kısa Bir Değerlendirme Zekeriya TÜRKMEN ......................................................................................................929 Basının Propaganda Yoluyla Tarih Yazımına Etkisi: The Tımes Gazetesi'nin Birinci Dünya Savaşı Sonunda Ermeni Meselesi Yaratma Çabası Dilara USLU....................................................................................................................947 XV-XVI. Asırlarda Üsküp'te İnşa Edilmiş Bazı Külliyeli Osmanlı Camileri Hakkında Değerlendirme Selçuk URAL ...................................................................................................................957 17. Yüzyıl İran ve Osmanlı Tarihine Dair Bir Kaynak: Agulisli Zekeriya'nın Seyir Defteri Şenay YANAR.................................................................................................................989 Portrait Of An Ottoman-Armenian Ambassador: Yusuf Misak (Hovsep Missakian) Effendi (Ermeni Asıllı Bir Osmanli Büyükelçisinin Portresi: Yusuf Misak Efendi) Fikrettin YAVUZ, Tufan TURAN...............................................................................999 Sultan II. Abdülhamid İdaresinin Prens Sabahattin'i Avrupa'dan Geri Döndürme Çabaları Serkan YAZICI............................................................................................................. 1011 Buhara Hanlığı'nda Tarım Seda YILMAZ .............................................................................................................. 1021 Kıbrıs ve Trablusgarp’ta Hilafetin Dinî-Siyasî Nüfuzu ve Bu Yetkinin Devri (1878-1923) İlhami YURDAKUL.................................................................................................... 1033 1844 (1260) Yılı Temettuat Sayımına Göre Eskişehir Kazası'nın Nüfusu Şeyma YURDAKUL .................................................................................................... 1051 İllüzyon Anayasacılığından Çıkış M. Serhan YÜCEL ....................................................................................................... 1063 FOTOĞRAFLAR....................................................................................................... 1067

Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 555

NAPOLYON'UN MISIR'I İŞGALİ SIRASINDA KIBRIS'TA BİR FRANSIZ:

ANDRÉ BENOÎT ASTİER VE MALLARININ MÜSADERESİ Ömerül Faruk BÖLÜKBAŞI*

Osmanlı Devleti ile ticaret yapan pek çok devlet, Doğu Akdeniz'deki önemli limanlarda ve ticaret merkezlerinde konsoloslar istihdam etmişti. Bunlar temsilcisi oldukları ülke vatandaşlarının işlerini takip ediyorlardı. Hapse atılmaları, merkeze sorulmadan hukukî bir tâkibata uğramaları, mensup oldukları devlet elçisinin izni olmadan ülkeden çıkarılmaları söz konusu olamazdı. Tıpkı işlerini takip ettikleri tüccarlar gibi hukukî bir koruma şemsiyesine sahiplerdi. Çerçevesi İslam hukuku ve ahidnâmeler tarafından çizilmiş olan bu şemsiye, diplomatik ve ticarî faaliyetlerini serbestçe yerine getirebilmelerini sağlıyordu1.

Osmanlı topraklarında konsolos görevlendiren ülkelerden biri de Fransa'ydı. XVIII. yüzyılın ortalarında Osmanlı topraklarında Halep, İzmir,

* Yrd. Doç. Dr., Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü öğretim üyesi, [email protected]. Bu makalenin yazımı esnasında pek çok kişinin önemli katkıları oldu. En başta Kıbrıs Şeriyye Sicillerine ulaşmamı sağlayan Mustafa Serin'e; çeşitli Fransızca kaynakların teminine yardımcı olan Sinan Kuneralp ve Katerina Mavromichalou'na; Fransızca dökümanların çevirisini yapan Rabia Anwar ve Kadriye Topal'a minnettarım. Ayrıca çeşitli yardımları dokunan Hakan Engin, Ertuğrul Çam, Cem Görür, Ertan Enlü ve Ufuk Aykol'a da teşekkür ederim.

1 23 Haziran-3 Temmuz 1619 (Evasıt-ı Receb 1028), MAD.d, nr. 6004, s. 2; Mayıs 1669 (Zilhicce 1079), MAD.d, nr. 2747, s. 22; 11-21 Mart 1795 (Evahir-i Şaban 1209), C.HR, 6/283; Ethem Eldem, "Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti" Türkiye Tarihi, Geç Osmanlı İmparatorluğu, 1603-1839, ed. S. Faroqhi, çeviren: F. Aytuna, İstanbul 2011, c. III, s. 341- 396; Ali İbrahim Savaş, "Konsolos" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2002, XVI, 178-180.

/ Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan

556

Selanik, Girit, Rodos, Mora, İskenderiye başta olmak üzere toplam on dokuz yerde Fransız konsolosluğu vardı2. Colbert ve haleflerinin gerçekleştirdiği reformların ardından Fransa'da konsolos tayinleri daha nizamî bir hâl almış, konsolosların maaşları Marsilya Ticaret Odası tarafından ödenmeye başlanmıştı3. Ancak yine de tayinlerde aile bağları ve nüfuzlu bir hâminin desteği önemini sürdürüyordu4. XVIII. yüzyılın ortalarında Fransa'nın Doğu Akdeniz ticareti en parlak günlerini yaşıyordu. Fransızlar Levant ticaretinin %65'ini kontrol etmekteydi. Marsilya'dan başlayıp Osmanlı şehir ve kasabalarına uzanan etkili bir ticaret ağına sahiplerdi. Bu ağ içinde yer alan tüccarların önemli faaliyet bölgelerinden biri de Kıbrıs'tı. Halep ve İzmir gibi büyük şehirlerin gerisinde kalsa da, Fransız ticareti için Kıbrıs önemli bir merkezdi5.

XVIII. yüzyılda Kıbrıs adasındaki konsoloslar Larnaka şehrinde ikâmet ediyorlardı. Osmanlı hâkimiyeti altında Larnaka önemli bir ihracat limanı ve ticaret merkezine dönüşmüştü. Osmanlılar buraya Tuzla adını vermişlerdi6. Osmanlı fethinden bir süre sonra diğer Avrupalı devletler gibi Fransa da Kıbrıs'ta konsolos görevlendirmişti7. Konsoloslar Kıbrıs'taki Fransız cemiyetinin lideri pozisyonundaydı. Ada'da faaliyet gösteren tüccarların çıkarlarının korunması ve aralarındaki sorunların çözülmesi, Osmanlı idarecileriyle ilişkilerinin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi, başta

2 Aylin Şişman, Osmanlı-Fransız İlişkileri, 1740-1789 (Konsolos Arzlarına Göre), Afyon

Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. A. Yaramış, Afyonkarahisar 2011, s. 45.

3 Maurits H. van den Boogert, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi, 18. Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar ve Beratlılar, çeviren: A. C. Tuncer, İstanbul 2014, s. 37-42.

4 Anne Mézin, Les consuls de France au siécle des lumiéres (1715-1792), Paris 1998, p. 107. 5 Eldem, Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti, s. 341- 396. 6 Haziran 1681 (Evahir-i Cemaziyelevvel 1092), MAD.d, nr. 2747, s. 82; Kemal Çiçek,

"Larnaka" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2003, XVII, 105-107. Osmanlı idaresinde Larnaka'nın gelişimi ve durumu hakkında çeşitli makaleleri ihtiva eden önemli bir kitap için bakınız: Histories of Ottoman Larnaca, Edited by: E. Balta, T. Stavrides, I. Theocharides, İstanbul 2012.

7 Ali Efdal Özkul, "The Consuls and Their Activities in Cyprus under the Ottoman Administration (1571-1878)" Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, Volume 8/2, Winter 2013, pp. 239-283. Konuyla ilgili başka bir makale için bakınız: M. Akif Erdoğru, "XVIII. Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanları", İkinci Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım 1998, Tarih ve Kıbrıs Sorunu, yay. İ. Bozkurt, H. Ateşin, M. Kansu, Gazimağusa 1999, c. II, s. 315-328.


İstanbul'daki elçi olmak üzere Fransız resmî makamlarının Kıbrıs'taki gelişmeler hakkında bilgilendirmesi en önemli vazifeleriydi8.

Konsolos André Benoît Astier Osmanlı belgelerinde ilerlemiş yaşı ve kıdemi nedeniyle "koca

konsolos"9 olarak anılan André Benoît Astier, Doğu Akdeniz ticareti için önemli bir kavşak noktası olan Kıbrıs'ta 1755-1794 yılları arasında Fransa konsolosu olarak görev yaptı. Emekliliğin dördüncü yılında Larnaka'da sâkin bir hayat sürerken Napolyon'un Mısır'ı işgal etmesi üzerine, Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan diğer Fransızlar gibi, malları müsadere edildi.

Astier, Marsilya yakınlarındaki Aix-en-Provence'da 19 Mart 1719'da doğmuştu. Bölgenin köklü ailelerinden birine mensuptu. Aile fertlerinden pek çok kişi kralın hizmetinde yer almıştı. Babası Antoine Astier, Fransa kralının İtalya'daki askeri birliklerinin mühimmat ve erzak temin işinde görev almış, 1750 yılında Floransa'da ölmüştü. Babasının babası Pierre Astier ile annesi Marguerite Besnier de Villeneuve'ün babası Désiré Besnier de Villeneuve de çeşitli memuriyetlerde bulunmuşlardı.

Benoît Astier 1745-1755 yılları arasında Floransa'da Fransa Maslahatgüzarı Comte Lorenzi yanında fahrî kâtiplik yaptı. Daha sonra Cardinal de Bernis'in desteği ile 20 Ekim 1755'te Fransa'nın Kıbrıs konsolosluğuna tayin edildi. 1776 yılında ise başkonsolosluğa terfi etti. Hakkında yapılan bir değerlendirmede çalışkanlığı, gayreti, yetenekleri övülürken, istidâdından ve muhâkemesinin kuvvetinden sitayişle bahsedil-mektedir. Asabi ve tezcanlı kişiliği yüzünden kimi zaman İstanbul'daki Fransız elçisiyle ters düştüğüne de değinilir10. Görev yaptığı döneme tanıklık edenler Astier'in Kıbrıs adasında büyük prestije sahip olduğunu; hem diğer Avrupalı devletlerin konsolosları, hem de Kıbrıs'taki Fransızlar nezdinde mûteber bir şahsiyet olduğunu ifade edelerler11. Benoît Astier'in maiyetinde birkaç adet de tercüman vardı. Bunlar adanın yerlisi Rum ve

8 Anna Pouradier Duteil-Loizidou "La communauté française à Chypre à la fin du XVIIe et au début du XVIIIe siècles" Chypre et la Méditerranée orientale. Formations identitaires: perspectives historiques et enjeux contemporains. Actes du colloque tenu à Lyon, 1997, pp. 71-77.

9 HAT, nr. 157/6569; Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 65. 10 Mézin, Les consuls, pp. 107-108; Anna Pouradier Duteil-Loizidou, "État général du

commerce de l'île de Chypre (1776-1781)" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 169-170.

11 G. Mariti, Travels in the Island of Cyprus, tranlated by C.D. Cobham, Cambridge 1909, pp. 126-136.


558

Ermenilerdendi12. Astier bir süre İngiltere'nin Kıbrıs konsolos vekilliğini de yürüttü. 1771 yılında asıl konsolos ölünce Nisan-Aralık ayları arasında bu göreve vekaleten atandı13. Hatta bu görevi nedeniyle kendisine İngiltere kralı tarafından çeşitli hediyeler gönderilmişti14.

Astier İngiltere konsolos vekili olduktan bir yıl sonra başından bir de izdivaç hadisesi geçti. Ragusa'nın Kıbrıs konsolosu olan Jean Carmagliese ölünce dul kalan karısı Thomasine Perich ile evlendi. Oldukça zengin olan bu dulla evliliği sadece iki yıl sürmüş, karısı 21 Temmuz 1774'te arkasında yüklü miktarda bir servet bırakarak hayata gözlerini kapatmıştır15. Karısının ölümünün ardından Astier kendisini şiddetli bir miras kavgasının içinde buldu. Söz konusu yüklü bir meblağ olunca Thomasine Perich'in akrabaları hemen harekete geçmişti. Kadıya başvurup aradaki evlilik akdinden hiç söz etmeden Astier'in mirası gasp ettiğini, miktarı 275.000 kuruşa ulaşan mirasının kendilerine iadesinin gerektiğini ifade etmişlerdi. Thomasine Perich her ne kadar sonradan Ragusa konsolosu ile evlenmişse de, aslen Kıbrıs'ın yerlisiydi. O yüzden adada akrabaları vardı. Meselenin taraflarından biri diplomat olduğu için olsa gerek, hadise İstanbul'a intikal ettirildi. Neticede Rumeli kazaskerinin talimatıyla 7 Ocak 1775'te Lefkoşa kadısı konuyu ele aldı. Mahkemede İstanbul'dan gönderilen mübaşir Süleyman Ağa da hazır bulunmuştur.

12 C.HR, 7/321; Özkul, The Consuls, p. 275. 13 Duteil-Loizidou, État général du commerce, pp. 169-170. Literatürde Astier'in

İngiltere'nin Kıbrıs konsolos vekilliğini 1771 yılında değil, 1772 yılında üstlendiği yönünde bilgilerde vardır (Maurits H. Van den Boogert, “European Patronage in the Ottoman Empire: Anglo-Dutch Conflicts of Interest in Aleppo (1703-1755)”, Friends and Rivals in the East; Studies in Anglo-Dutch Relations in the Levant from the Seventeenth to the Early Nineteenth Century, Edited by. H. Hamilton, A.H.de Groot, M. H.van den Boogert, Netherlands 2000, pp. 189-190). Ancak bu bilgi doğru olmasa gerektir. Çünkü 1771 yılında Kıbrıs'taki İngiliz konsolosu Baldwin ölmüş, yeni konsolos Turner aynı yıl göreve başlamıştı. Astier bu iki konsolosun arasında yedi-sekiz aylığına görevlendirilmiş olmalıdır. Kıbrıs'taki İngiliz konsoloslar için bakınız: Ali Eftal Özkul, "Kıbrıs'taki İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri" Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, ed. M.Y.Ertaş, H. Çoruh, M.Z.Köse, İstanbul 2011, s. 303-351.

14 Söz konusu hediyelerin mâhiyeti konusunda yeterince bilgiye sahip değiliz. Ancak Astier'in mallarının zaptı sırasında hazırlanan defterde "İngiltere konsolosu iken kralından hediye gelen tahta sofra (3 aded) 1.091 pâre" ibaresi yer almaktadır (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 31).

15 Paul et Anna Pouradier Duteil, Chypre au temps de la révolution française, Nicosie 1989, pp. 135-136; Mézin, Les consuls, p. 107. Astier'in karısının adı Osmanlı belgelerinde Tomasne binti Piyeri olarak geçmektedir (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 20, s. 110).


Astier vekil tayin edip mahkemeye gönderdiği tercümanı vasıtasıyla, karısının akrabası olduğunu iddia eden kişilerin yalan söylediğini öne sürmüştür. Diğer tarafında Astier'in Thomasine ile evli olduğunu kabul etmediği anlaşılıyor. Muhtemelen Astier'in mirasa konmak için böyle bir evlilik oyunu tertip ettiğini düşünüyorlardı. Neticede mahkemeye pek çok şahit çağrılmış konuyla ilgili bilgi alınmıştır. Yapılan araştırma sonucunda Thomasine adlı kadının adanın yerlisi olduğu, aile menşeinin Lefkoşa yakınlarındaki Ayos köyüne dayandığı, annesinin iki kızkardeşi bulunduğu, bunlardan toplam üç kuzeni olduğu ortaya çıktı. Mahkemede davacı olanlar bu üç akrabasıydı. Ortaya çıkan bu bilgilerin ardından mahkeme Astier'in aleyhine döndü. Muhtemelen Astier evlilik meselesinde mahkemeyi ikna edememiştir16.

Astier'in vekili işlerin kötüye gittiğini görünce Thomasine'nin malları çalınır korkusuyla müvekkili konsolosun bunları kendi evine taşıdığını, mahkeme kararı ve İstanbul'dan gelen emirler doğrultusunda bunları tekrar Thomasine'nin evine göndereceklerini ifade etti. Ayrıca malların sayılıp değerinin tespitini istedi. Ancak malların iadesinin ardından yapılan sayım sonucunda sadece 11.234,5 kuruşluk bir varlık ortaya çıktı. Duruma itiraz eden diğer taraf, rakamın 275.000 kuruş olması gerektiğini, kalan kısma Astier'in el koymuş olduğunu söyleyip tazmin edilmesini istediler.

Meselenin geldiği nokta yüzünden büyük sıkıntıya giren Astier İstanbul'daki elçiden yardım istemiş, bunun üzerine İstanbul'daki Fransız elçisi konuya doğrudan müdahil olmuştur. Ölen kişinin Astier'in karısı ve dolayısıyla bir müste'men olduğunu, buna göre muamele edilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Durumun daha nazik bir hal alması üzerine, problemin herhangi bir sıkıntıya yol açmadan çözülmesi ve hakikatın ortaya çıkarılması için İstanbul'dan yeni bir mübaşir ve peşpeşe fermanlar gönderilmiştir. Adadaki bütün konsolosların ve diğer ilgililerin çağrılması ve ölen kadının Astier'in gerçekten karısı olup olmadığının belirlenmesi; ayrıca Osmanlı vatandaşı mı, yoksa müste'men mi olduğunun tespit edilmesi talimatı verilmiştir17. Konunun ilerleyen süreçteki safahatını bilemiyoruz. Ancak meselenin uzayıp gittiği, yargılamadan Astier'i memnun edecek bir netice çıkmadığı anlaşılıyor18.

16 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 20, s. 100. 17 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 20, s. 110. 18 Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 135-136.


560

Astier'in kariyerindeki önemli olaylardan biri de Zâhir Ömer isyanının bastırılması sürecinde üstlendiği roldür. İsyanı sona erdirmek için Akka bölgesine bir harekât düzenleyen ve bu esnada donanmasıyla Kıbrıs'a uğrayan Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Astier'i mühim bir işle görevlendirdi. Zâhir Ömer'in gasp ettiği ve ardından kaybolan yüklü miktarda para Astier'in 1775 yılı sonlarında Akka'ya gitmesi sayesinde ortaya çıkarıldı. Astier bir süre önce öldürülmüş olan Zahir Ömer'in sarrafıyla temas kurmuş ve böylece söz konusu para bulunup İstanbul'a gönderilebilmiştir. Astier 1798 yılında Lefkoşa'da tutukluyken Osmanlı resmi makamlarına hitaben kaleme aldığı bir yazısında Osmanlı Devleti'ne yaptığı bu hizmeti övünçle anlatmıştır19.

Fransız İhtilâli patlak verdiğinde Astier konsolosluk vazifesini sürdürüyordu. İhtilâlin ardından beş yıl kadar daha görevine devam etti. Bu durum cumhuriyet idaresini temsil etmek hususunda kayda değer bir çekince yaşamadığını düşündürmektedir. Adada yaşayan Fransız cemiyeti arasında da devrim kabul görmüştü. Hatta o dönemde Kıbrıs'taki Fransızlar yeni idarenin sembollerini kullanmaya başlamışlardı. Kıbrıs Muhassılı Osman Ağa Lefkoşa'dan Larnaka'ya yaptığı bir seyahatte, 16 Nisan 1791'de Astier'le bir süre sohbet etmiş, sohbet esnasında bu sembollerin ne anlama geldiği konusu da gündeme gelmişti. Benoît Astier bir müddet daha görev yaptıktan sonra 1794 yılında emekli oldu. Emeklilik günlerini Larnaka'da huzur içinde geçirmeyi düşünmekteydi. Ancak beklenmedik bir gelişme buna imkan tanımayacaktı20.

Napolyon'un Mısır'ı İşgali ve Kıbrıs'taki Fransızlara Yönelik Uygulamalar

Astier'in emekliliğinin ardından Kıbrıs'taki Fransız konsolosluğu birkaç defa el değiştirdi. Üç yıl süren bu istikrarsız dönem Henry Mure'un 1797 yılının Ağustos ayında göreve başlamasıyla sona erdi. Vazifeye başlarken muhassıl tarafından kendisine gösterilen hüsnü kabülden ve giydirilen hil'atlardan çok hoşnut kaldı21. Ancak kısa sürede işler tersine dönecekti.

19 C.HR, nr. 132/6552; Duteil-Loizidou, État général du commerce, p. 170. 20 Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 109-110, 127-131. 21 Astier'in halefi olarak atanan Augistin Sicard 2 Eylül 1795'te adaya gelip vazifesine

başladı. Ancak selefinin aksine çok kısa bir süre görevde kaldı ve beklenmedik bir şekilde öldü. Yerine yeni bir konsolos gelinceye kadar görevi vekaleten Innocent Rey adlı tüccar (Aralık 1795) üstlendi. Asıl konsolos Henry Mure ise 1797 yılı Ağustos ayında gelip görevi


Mure'un göreve başlamasının üzerinden bir yıl geçmeden 1 Temmuz 1798'de Napolyon Mısır'a asker çıkardı. Henry Mure ve Kıbrıs'taki Fransızlar Napolyon'un ihtirası ve saldırganlığı yüzünden büyük sıkıntılar çekecekti. İşgal haberi İstanbul'a Kıbrıs Muhassılı Osman Ağa'nın bir tahriratıyla ulaştı. Osman Ağa bu bilgiyi Henry Mure vasıtasıyla öğrenmişti. Konsolos işgal haberinin yol açabileceği infiali hesaba katarak kendisinin ve adadaki diğer Fransızların emniyetini temin derdindeydi22.

İşgal hadisesi Osmanlı Devlet ricali arasında büyük bir tepkiye yol açtı. Ancak ihtiyatlı hareketi elden bırakmadılar. Aceleci davranmak yerine olayların seyrine göre hareket etmeyi ve dönemin diğer büyük güçleriyle ortak bir strateji geliştirmeyi tercih ettiler. Zaten Napolyon'un Mısır'a yönelik mütecaviz tutumunun hedefinde Osmanlı Devleti kadar İngiltere de vardı. Nitekim bir süre bekledikten sonra Osmanlılar Fransa'ya karşı İngiliz Kraliyeti ve Rus Çarlığı ile ittifak kurmuş, karadan ve denizden geniş kapsamlı askerî bir harekata teşebbüs etmişlerdir23. Osmanlıların Fransa'ya tepkisi bununla sınırlı kalmamış, kendi topraklarında yaşayan Fransızlara yönelik cezalandırıcı uygulamalara da girişmişlerdir. Savaştan evvel müste'men statüsünde Osmanlı topraklarında serbestçe yaşayan, diplomatik, ticari ve kültürel çeşitli faaliyetlerde bulunan Fransız vatandaşları, savaşın başlamasıyla birlikte tutuklanmış, malları müsadere edilmiş, kontrollerindeki çeşitli dini ve kültürel müesseseler ellerinden alınmıştır24.

Osmanlıların gösterdiği sert tepkide Fransızların Mısır ve Suriye'de sergiledikleri hoyrat tutum da etkili olmuştur. Mısır'da yol açtıkları diğer

devraldı [26 Ağustos 1797 (3 Rebiülevvel 1212), C.HR, 38/1899; Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 109-110, 127-131].

22 Enver Ziya Karal, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul 1938, s. 84; Güven Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. İ. Kurtcephe, Antalya 2010, s. 33, 36.

23 Vakʿanüvis Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, haz. Seyyid Vakkas Toprak, Ankara 2015, s. 797-824; Kahraman Şakul, "Osmanlılar Fransız İhtilâline Karşı: Adriyatik ve İtalya Sularında Osmanlı Donanması" Nizâm-ı Kādîm'den Nizâm-ı Cedîd'e: III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan, İstanbul, 2010, s. 255-313.

24 Şenay Özdemir Gümüş, "Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Osmanlı Topraklarındaki Fransızlar", Tarihin Peşinde, 9 (2013), s. 249-278. Bu uygulamalar geleneksel tavrın bir devamı şeklinde değerlendirilebilir. Mesela Prut Seferi'nden önce Rus elçisi hapsedilmiş, yine 1787'de başlayan sefer sırasında Rus elçisi Yedikule'ye gönderilmiş ve Osmanlı limanlarındaki Rus gemileri ile içlerindeki mallara el konulmuştur (A.DVN.DVE.d, nr. 912; Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, hazırlayanlar: A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır, A. Z. İzgöer, İstanbul, 2013, II, s. 846).


562

zararlar bir yana, mescid, medrese ve vakıf kütüphanelerini talan etmiş, buralarda bulunan bütün yazmalara el koymuşlardı. Bu kitaplar şu an Paris'teki Bibliotek National'da bulunmaktadır25. Suriye'deki olaylara yakından tanıklık eden İngiliz doktor William Wittman ise hatıratında Fransız ordusunun gaddarlığına dair daha dokunaklı sahneler sunar. Napolyon ve askerleri Yafa'ya girdiklerinde kadın ve çocukların kulaklarındaki küpelere varıncaya kadar her şeyi yağmalamışlar, ele geçirilen esirleri ise acımasızca öldürmüşlerdi. Wittman Napolyon'un esirleri birkaç gün bekledikten sonra katlettirdiğini özellikle vurgular. Dikkat çekmek istediği husus öldürme kararının ani bir öfkenin sonucu olmadığıdır26.

Mısır'ın işgal haberi İstanbul'a ulaştıktan sonra Osmanlı devlet ricâli hemen savaş ilanından ve topraklarında yaşayan Fransızlara karşı sert tedbirler almaktan kaçındı. İlk aşamada Fransızlar sadece gözetim altında tutuldu. Belgelerdeki tabiriyle "müsafereten" evlerinde kalmak mecburiyetinde bırakıldılar. Hareketleri ve haberleşmeleri kısıtlandı. Bu durum Osmanlı Devleti'nin Fransa'ya savaş ilan ettiği 2 Eylül tarihine kadar sürdü. Bu tarihten itibaren önce İstanbul'da, sonra müsadere ve hapis emirleri ulaştıkça vilayetlerde Fransızlara karşı farklı şekilde muameleye başlandı27.

2 Eylül 1798'de İstanbul'daki Fransa maslahatgüzarı Babıâli'ye çağrılarak savaş kararı kendisine tebliğ edildi ve maiyetiyle birlikte tutuklanıp Yedikule'ye hapsedildi28. Hemen ardından Galata'daki Fransız Sarayı'nın basılması emredildi. Bu emir gereği 3 Eylül 1798'de Fransız Sefarethânesi Galata Kadısı, Topçubaşı ve Galata Voyvodası tarafından basıldı. Buradan zapt edilen eşyalar Galata Kolluğu karşısındaki Saatçi Hanı'nda bir odaya konuldu. Böylece Fransızların tutuklanması ve mallarının müsaderesi en üst düzeyde başlatılmış oldu29. Ayrıca bir beyanname yayınlanarak savaş ilanının gerekçesi kamuoyuna duyuruldu. Bu beyannamede Paris'teki Osmanlı Elçisi Ali Efendi ve maiyetindekilerin sağ salim dönüşüne kadar İstanbul'daki Fransız maslahatgüzarının Yedikule'ye kapatıldığı; Osmanlı topraklarındaki bütün Fransız diplomat ve tüccarların hapsedileceği, mallarının müsadare

25 İsmail E. Erünsal, Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri, İstanbul 2014, s. 49. 26 William Wittman, Osmanlı'ya Yolculuk, 1799-1800-1801, çev. Belkıs Dişbudak, Ankara

2011, s. 76, 79. 27 12 Ağustos 1798 (29 Safer 1213), C.HR, 153/7611; A.DVN, 2278/14; İsmail Soysal,

Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Ankara, 1999, s. 217-254; Gümüş, Osmanlı Topraklarındaki Fransızlar, s. 255-257.

28 Vakʿanüvis Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, s. 800. 29 Galata Mahkemesi Sicili, nr. 14/542, vr. 43a.


edileceği, bunun Mısır'daki Osmanlı tüccarlarının hapsi ve mallarının gaspına karşılık olarak yapılacağı belirtiliyordu30. Bu çerçevede vilayetlere fermanlar yazılarak Fransızların hapsi ve mallarının zaptı emredildi31.

İstanbul'dan gönderilen fermanlar vilayetlere ulaştıkça benzeri uygulamalar oralarda da yapılmaya başlandı32. Konsolos Henry Mure tarafın-dan 8 Eylül 1798'de Larnaka'dan Hariciye Nazırı Talleyrand'a hitaben gönderilen yazıya bakılırsa Kıbrıs'ta durum değişmemişti. Fransızlar on sekiz gündür evlerinde gözetim altında tutulmaktaydı. Henüz müsadere ve hapis işlemleri başlamamıştı. Henry Mure işlerin daha da kötüye gideceğine dair söylentiler dolaştığını söylüyordu. Kendi evinin etrafında kırk civarında yeniçeri vardı. Kimseyle iletişim kuramadığından ve yazışamadığından şikayet etmekte, çok sıkı gözetim altında tutulduklarından bahsetmekteydi33. Ancak Talleyrand'a yazı yazabildiğine ve Mısır'daki ordunun durumu hakkında bilgiler verebildiğine göre söylediği kadar sıkı bir denetim olmasa gerektir. Öte yandan daha sonra kaleme alacağı başka bir yazısında, adadaki bazı Fransız tüccarların mallarını tasfiye edecek fırsata bile sahip olabildiğinden bahsedecektir34.

Fransızların tutuklanması ve mallarının müsaderesi için çıkarılan ferman 15 Eylül 1798'de Kıbrıs'a ulaştı35. Gönderilen fermanda hiç vakit kaybedilmeden harekete geçilmesi, Mısır'da yapılanlara ve gasp edilen

30 Hüseyin Sarıkaya, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā'iku'l-Ahbâr'ı, 1209-1219/1794-1805, (İnceleme ve Metin), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan: Ziya Yılmazer, 2013, s. 310-319.

31 Vilayetlere gönderilen yüzlerce emir için bakınız: Vedat Turgut, 208 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Tahlili, 1798-1800 (H. 1213-1215), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Atilla Çetin, 2006.

32 Halep'te Fransızlara karşı yürütülen harekat için bakınız: Hidemitsu Kuroki, "Events in Aleppo during Napoleon's Expedition of Egypt" Bulletin d'études Orientales, 51 (1999), pp. 263-277.

33 Anna Pouradier Duteil-Loizidou bir çalışmasında Henry Mure tarafından kaleme alınmış dört adet belgeyi yayınlamıştır. Bu belgeler konuya dair çok önemli bilgiler vermektedir. Bunlardan biri Fransızların gözetim altında tutulduğu döneme aittir; 8 Eylül 1798'de Larnaka'daki Henry Mure tarafından Hariciye Nazırı Talleyrand'a yazılan mektup ("Le sort des français à Chypre à la sutte de l'invasion de l'Égypte par Bonaparte" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 24-26).

34 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36).

35 27 Mart 1799'da Henry Mure tarafından Lefkoşa'dan Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup ve 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30).


564

Müslüman mallarına bedel olarak adadaki Fransızlar ile onların himayesindeki kimselerin hapsi ve mallarının zaptı isteniyordu. Bu kişiler kimseyle görüştürülmemeli, bütün haberleşme kanalları kesilmeli, mallarını muvazaalı olarak başkalarına devretmelerine imkân tanınmamalıydı. Ardından mal ve mülklerinin miktarı ile alacak ve verecekleri tespit edilmeliydi. Ayrıca Napolyon'un Mısır'a tecavüzü duyulduktan sonra başka ülke tabiiyetine geçen Fransız varsa, bunlar da tespit edilmeli, diğerleri gibi tutuklanıp malları müsadere edilmeliydi. Ancak gerçekten başka ülke vatandaşı olanlara dokunulmamalıydı. Yapılan işlemlerin dikkatlice kayda geçirilmesi ve hazırlanan defterin İstanbul'a gönderilmesi de isteniyordu. Daha sonra gönderilen başka bir emirde ise Kıbrıs liman ve sahillerinde mevcut Fransız gemilerinin zaptı, dümenlerinin alınması, içlerinde bulunan kişilerin tutuklanması talep edilmiştir. Ayrıca adadaki konsolosa ait resmi evrakın da İstanbul'a gönderilmesi emredilmiştir36.

Payitahttan gelen emir gereği öncelikle Larnaka'daki evlerinde gözetim altında tutulan yirmi adet Fransız, yüz Yeniçeri'nin refakatinde Lefkoşa'ya nakl edildi. Henry Mure bunlardan üçünün kadın, diğer on yedisinin erkek olduğu bilgisini verir37. Bunların dışında dört kişi daha vardı. Söz konusu dört kişi Napolyon tarafından işgal edilen ve Fransa toprağı kabul edilmeye başlanan İyonya adalarındandı. İyonyalılar da Fransız muamelesi gördü. Lefkoşa'da bir binaya haps edilen Fransızlara, Osmanlı idaresi tarafından 1.800 kuruş harçlık verilmişti. Mahpusların temel ihtiyaçlarının karşılanması için düzenli bir ödenek ayrılıp ayrılmadığını bilemiyoruz. Ancak Fransızların hapsedildiği diğer yerlerde mahpuslar için Osmanlı Devleti düzenli bir tahsisat ayırmıştı. Kıbrıs'ta da bu yapılmış olmalıdır. Fransız hükümeti de çeşitli vasıtaları kullanarak para göndermeye çalışıyordu. Hapsedilmelerinin onuncu ayında İstanbul'daki İspanya Elçisi aracılığıyla bir miktar para ulaştırılmıştı. Bu arada iki mahpus hayatını kaybetmişti. İyonya adaları Osmanlı-Rus ortak harekâtıyla feth edilip, Fransız egemenliğinden çıkarılınca İyonya adalarına mensup dört kişi de serbest bırakıldı. Henry Mure bunların yanına dört Fransız daha kattığını ve böylece onların da özgür kaldığını ifade etmektedir. Bunların da İyonya adalarından olduğu söylenerek

36 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 5-6; Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 62-63, 72-73. 37 Kıbrıs Şeriyye Sicilinde malları zapt edilen Fransızlara dair bilgi verilirken "hâlâ Fransa

Konsolosu Hanri ve selefi Benadito Estir ile ve sâ’ir yigirmi neferin" ifadesi geçmektedir. Burada eski ve yeni konsolos yirmi kişiye dahil mi, yoksa değil mi biraz muğlaktır. Ancak Mure tarafından verilen bilgiyle birlikte düşünüldüğünde Fransızların sayısını yirmi kabul etmek uygun olur (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s.27).


yetkililer ikna edilmiş olmalıdır. Bir süre sonra tutuklu Fransız sayısı daha da azalıp on bir kişiye düştü. Tutuklamadan sonra Henry Mure Muhassıl Osman Ağa ile görüşmek istemiş, bu talebi kabul eden muhassıl kendisine oldukça yumuşak davranmıştır38.

Lefkoşa'da hapis hayatı yaşayan mahkumların bir kısmı daha beklenmedik bir gelişmeyle özgürlüğüne kavuştu. Akdeniz'de Osmanlılara destek için bulunan İngiliz Donanması komutanlarından komodor Sydney Smith, Kıbrıs'taki Fransız mahkumların durumunu değiştirecek bir girişimde bulundu. Smith Akdeniz'de yürüttüğü harekat esnasında Kıbrıs'a uğramıştı. Bu sırada Larnaka'da bir süre kalmış, burada görüştüğü bazı kimseler saye-sinde Fransız mahpusların durumundan haberdar olmuştu. Daha sonra Lefkoşa'ya giderek onları ziyaret etmiş, Fransa'ya gidebilmeleri için elinden geleni yapacağını ifade etmiştir. Ardından Muhassıl Osman Ağa ve Lefkoşa naibiyle görüşerek Fransız esirlerin kendisine teslimini istemiştir. Muhatapları İstanbul'dan emir gelmeden bunun mümkün olamayacağını söylemişler, ancak Smith Fransız mahpusları alıp İskenderiye'ye götüreceğini, orada bunları Fransızlara karşı kullanacağını söyleyerek ısrarcı olmuştur. Ardından cebren Astier dışındaki Fransız esirleri alıp gemisine götürmüştür. Bu arada konuyla ilgili İstanbul'daki Reisülküttap'a hitaben bir yazı kaleme almıştır. Kıbrıs'taki Osmanlı idarecileri de payitahttaki ilgili mercileri durumdan haberdar etmişlerdir. Mahkumlar altmış altı gün kadar Smith'in gemisinde kalmıştır. Bu arada gerçekten Smith esirleri Mısır açıklarına götürmüş, esir değişimi teşebbüsünde bulunmuştur. Ancak bu girişimi başarısız olmuştur39.

38 27 Mart 1799'da Henry Mure tarafından Lefkoşa'dan Hariciye Nezareti'ne yazılan

mektup; 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup; 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30, 35-36); Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 134-135. Mahpus Fransız sayısının 11 kişiye düştüğü Lefkoşa naibine ait bir belgeden de anlaşılmaktadır (HAT, 157/6569).

39 Smith'in gemisine götürdüğü esirlerden ismini tespit edebildiklerimiz Fransız Konsolosu Henry Mure ile karısı, kâtibi Mathieu Poussich, Jozef Bernard, kardeşi Victor Bernard, Bernard Sebe, kaptan Jean Baptiste, Saint Amand ve kardeşiydi [1 Temmuz 1799 (27 Muharrem) 1214), HAT, 157/6569; 3 Temmuz 1799 (29 Muharrem 1214), HAT, 158/6594; HAT, 265/15372; 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30)]; Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 52. Fransızların hapsedildiği şehirlerde mahpuslara yeme içmeleri ve diğer bazı masrafları için hususî bir ödenek bağlanmıştır. Osmanlı idarecileri bu tahsisatların karşılanması hususunda çok dikkatli davranmıştır (C.HR, 40/1991).


566

Fransız esirler Smith'in elindeyken İstanbul'dan beklenen ferman gelmiştir. Ancak sadece konsolosun, katibinin ve bir-iki neferin teslimine müsaade edilmiş, kalanların ise İstanbul'a gönderilmesi emredilmiştir40. Payitahttan gelen emir Kıbrıs'taki mahalli idarecileri zor durumda bırakmıştır. Zaten Smith'e de İstanbul'daki İngiliz Sefiri Spencer Smith'ten Fransızları İstanbul'a göndermesi haberi gelmiştir. Smith'e yazan reisülküttap da yaptıklarının doğru olmadığını ifade etmişti. Neticede Smith baskılara direnemeyip konsolosu, karısını ve konsolos kâtibi Poussich'i İzmir üzerinden İstanbul'a yollamıştır. Ardından diğer Fransızları da İstanbul'a göndermek durumunda kalmıştır. Daha sonra bunların önemli bir kısmı İstanbul'da serbest bırakılmışlardır41.

Fransızların hapsedilmesi kadar önemli bir diğer husus da mallarının müsadere edilmesiydi. Mısır'ın işgal haberi duyulduğunda Kıbrıs'taki Fransız-lar hemen mallarını kurtarma derdine düşmüşlerdi. Tutuklama ve müsadere emri gelmeden önce bazı tüccarlar mallarını tasfiye etmeye imkan bulmuştu. İstanbul'dan gelen ve Fransızların gözetim altında tutulmasını âmir ferman düşünüldüğünde, yetkililerin buna fırsat vermemesi gerekiyordu. Ancak diğer Fransızlar konsolos Mure kadar sıkı denetlenmediği için mallarını tasfiye şansı bulmuşlardı. Mesela Joseph Bernard ve Saint Armand kardeşler mallarının neredeyse tamamını müsadere öncesi tasfiye ederek kurtardı. Sadece evlerindeki az miktarda eşyaya el konulabildi42.

Kıbrıs'taki Osmanlı idarecilerinin İstanbul'dan gelen talimatları uygularken gösterdiği bu ciddiyetsizlik ve ihmalkârlık, müsadere işlemlerinin ne ölçüde sağlıklı yürütüldüğü sorusunu akla getirmektedir. Bu soruyu daha da önemli hale getiren bir diğer husus, mahalli idarecilerin yaptığı ilk

40 24 Temmuz-2 Ağustos 1799 (Evahir-i Safer 1214), Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 210. Kıbrıs'taki Fransızların kurtarılması konusunda Napolyon'un da birtakım girişimleri olduğu bilinmektedir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 51-51).

41 16 Kasım 1799 (17 Cemaziyelevvel 1214) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 65; A.AMD, 45/44. Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30). Osmanlı idarecileri Smith'in sadece Kıbrıs'taki faaliyetlerinden değil genel harekât tarzından da rahatsızdı. Napolyon'un Mısır'dan kaçışında rolü olabileceğini, Kıbrıs tarafında gereksiz yere meşgul olmasının Napolyon'un firarını kolaylaştırdığını düşünüyorlardı (HAT, 242/13601; Kemal Ayyıldız, Mısır'ın 1798'de İşgaline Dair Mükâleme Mazbataları Mecmuası (İnceleme-Metin), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Muzaffer Doğan, İstanbul 2012, s. LII, 98-101).

42 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36).


yoklamadan sonra İstanbul'daki yöneticilerin tespit edilen mal miktarını yetersiz bulması ve titizlikle tekrar incelenmesini istemesidir43. Gerçektende yeni bir inceleme yapılmış ve payitahtın beklentileri doğrultusunda müsadere olunan mal miktarında %30'luk bir artış yaşanmıştı. Ancak neticede ortaya çıkan 42.820 kuruş 16 pârelik meblağda çok yüksek bir para sayılmazdı44. Bu arada mahpus Fransızlar birkaç defa sorgulanmış, İstanbul'daki yetkilileri ikna etmek için başka malları olmadığını beyan eden bir senet vermişlerdi45.

Kıbrıs sicilinde yer alan Fransızlara ait mal listeleri incelendiğinde dikkate çeken bir husus daha vardır. Listelerde nakit para ile alacak ve borçlara dair çok az kayıt bulunmaktadır. En azından bir kısmı ticaretle uğraşan bu kişilerin alacak ve vereceğinin olmaması şaşırtıcıdır. Aynı dönemde başka vilayetlerde yapılan müsadere işlemlerinde Fransız tüccar ve diplomatların ciddi miktarda nakit parası, alacak ve vereceği tespit edilmiştir. Kıbrıs adasında ortaya çıkan durum müsadere başlamadan evvelki gözetim sürecinde yetkililerin ihmalkâr davranmasıyla bağlantılı olmalıdır46.

Fransızlar hapsedildikten sonra yirmi kişiden altısının kayda değer malı olmadığı görülmüştü. Kalan on dört kişiye ek olarak Astier'in akrabasından daha evvel ölmüş olan ve eşyaları Astier'in evinde bulunan Françeska'nın malları da müsadere edilmişti. Fransızların eşyaları sayılıp deftere kaydedildikten sonra bulundukları binalar mühürlenmiş, ardından malları satılıp nakde çevrilmişti. Yükte hafif pahada ağır olan altın ve mücevherat cinsinden varlıkları ise aynî olarak İstanbul'a yollanmıştı. Zapt edilen mallar arasında bir kaç ev, kıymetli takılar, çok sayıda kitap ve çatal gibi henüz Osmanlı toplumuna yabancı ve kullanımı çok yeni olan aletler, kuş ve at gibi canlı hayvanlar vardı. El konulan mallardan bazılarının sahipleri ölmüş veya bir süre önce Kıbrıs'tan ayrılmıştı. Ayrıca konsolos Henry Mure'un ikâmet ettiği konağın içinde bir şapel bulunuyordu. Burdaki eşyalara da el konulmuştu47.

Kıbrıs'taki Fransızların mallarının zabtı sonucu elde edilen toplam gelir 42.820 kuruş 16 pâreydi. Bu paradan resim, harcırah ve diğer masraflar

43 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 29. 44 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 27-38. 45 C.HR, nr. 132/6552. 46 Örnek olarak Edirne'de yaşayan Fransızlara ilişkin kayıtlara bakılabilir: Edirne Şeriyye Sicili,

nro: 256, vr. 35a, 35b, 36a. 47 26 Haziran 1799 (27 Muharrem 1214), HAT, 157/6569; 1416/57910; Kıbrıs Şeriyye Sicili,

nr. 22, s. 27-37, 65, 116.


568

çıkarıldıktan sonra kalan 40.428 kuruş 31 pâresi İstanbul'a gönderilmişti. Söz konusu paranın 808 kuruşu aynî olarak gönderilen mücevher ve altın eşyalardan oluşuyordu. 8.500 kuruşu poliçe yoluyla, kalan para ise nakit olarak İstanbul'a yollandı48.

Astier'in Tutuklanması, Mallarının Müsaderesi ve İadesi

Mısır'ın işgal haberi duyulduğunda Astier'in herhangi bir tedirginlik yaşamadığı, tutuklanmayı veya olumsuz bir muameleye mâruz kalmayı beklemediği, adadaki geçmişine ve kurduğu ilişkilere güvendiği kaynaklarda ifade edilmektedir. Bu nedenle diğer Fransızlar gibi mallarını saklamak veya tasfiye etmek gibi bir çabası olmamıştır. Fakat İstanbul'dan ferman geldiğinde Kıbrıs'taki vatandaşları gibi Astier de tutuklanmış, Larnaka'daki evinden alınıp tahta bir arabaya konularak Lefkoşa'ya götürülmüştür. Tek ayrıcalığı diğer Fransızlardan ayrı bir eve yerleştirilmek olmuştur49. Burada kaldığı sürece kendisine zorunlu ihtiyaçları için harçlık da verilmişti50.

Smith diğer Fransızları Kıbrıs'tan çıkardığında sadece Astier'i adada bırakmıştı. Yaşı nedeniyle uzun yolculuğa dayanamayacağını düşünmüş olmalıdır. Ancak Smith yaşlı konsolosu da ihmal etmemiş, payitahttaki yetkililerden Astier lehine ricacı olmuştur. Bunun üzerine Astier'in rahatının temin edilmesi ve kendisine müdahale olunmaması hususunda Kıbrıs'taki mahalli idarecilere hitaben bir ferman yazılmıştı. Astier'in aslında kral taraftarı

48 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 27-38. Kıbrıs'ın o dönemdeki durumuna dair kıymetli bir

çalışma yapmış olan Güven Dinç, Kıbrıs'taki Fransız mallarının zaptı sonucu elde edilen ve İstanbul'a gönderilen parayı sadece içlerinden birinin (Astier'in akrabası Françeska'nın) mal varlığı zannederek yanlış bir bilgi vermiştir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 53). Bu makalenin sonunda verilen EK-I incelendiğinde görüleceği üzere, Osmanlı resmi makamlarının tespitine göre Françeska'nın mal varlığı sadece 4.281 guruş 30 pâreydi. Bu rakam Kıbrıs Şeriyye Sicilleri arasında yer alan 22 nolu defterin 32. sayfasının son satırında açık olarak kayıtlıdır. Aynı sicilin 37. sayfasındaki kayıt ise 40.428 kuruş 31 pârelik rakamın bütün Fransızların mallarının satılması sonucu ortaya çıkan paradan vergilerin ve harcırahların düşülmesi sonucu elde edildiğini gösterir (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 32). Dinç'in yanlış değerlendirmesine yol açan husus mühimme defterindeki muğlak ifadeler olmalıdır. Ancak defterdeki ilgili hüküm dikkatli incelendiğinde kastedilenin sadece Françeska değil, adadaki malları zapt edilen bütün Fransızlar olduğu görülür (Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 125-126).

49 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne yazılan yazı (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36); Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 133-134.

50 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 31.


olduğunu, cumhuriyet idaresine çok soğuk baktığını öne süren Smith böylece İstanbul'daki yetkililerden fermanı daha kolay alabilmişti51.

Astier son günlerini mallarını geri alabilmek için uğraşarak geçirdi. Bu arada ciddi sağlık sorunlarıyla da mücadele etmekteydi. Nihayet 6 Eylül 1803'te Kıbrıs'a gelişinin kırk sekizinci yılında öldü. Cenazesi Santa Maria della Gratia Kilisesi'ne defn edildi52. Seksen dört yıllık ömrünün yarısından fazlasını Kıbrıs'ta geçirmişti.

Müsadere işlemleri başlamadan evvel herhangi bir tedbir almadığı için mallarının tamamına yakınına el konuldu. Elimizde Astier'in müsadere edilen mallarına dair iki ayrı kayıt vardır. Bunlardan ilki müsadere sırasında Osmanlı resmi makamlarınca hazırlanmış deftere, ikincisi ise iade süreci başlayınca Astier tarafından hazırlan bir arzuhâle dayanır. İki listenin yekûnu arasında büyük fark vardır. Astier'in iddia ettiği malların değeri diğer listedekinin üç katı kadardır. Resmi makamların hazırladığı liste mufassal bir şekilde hazırlanmış ve bütün malların dökümü yapılmıştı. Astier'in listesi ise kısa bir icmâldi. Yaşlı konsolos aradan uzun zaman geçtiği için ayrıntıları hatırlaya-madığı ve müsadere işlemleri sırasında evrakı kaybolduğu için ancak böyle kısa bir icmâl hazırlayabildiğini ifade etmişti. Ayrıca iki listede de Astier'in mallarıyla birlikte Marya Françeska adlı bir kadının eşyaları da kayıtlıydı. Daha evvel ölmüş olan ve eşyaları Astier'in evinde olan bu kadın konsolosun akrabasıydı.

Osmanlı resmi makamlarınca hazırlanan listede Astier'in mallarının toplam değeri 17.756 guruş 20 pâre olarak gösterilmiştir. Bunun 8.224 kuruş 20 pâresi ilk yoklamada, 9.531 kuruş 20 pâresi ise payitahttaki yetkililerin elde edilen miktarı az bulması üzerine yapılan ikinci yoklamada tespit edilmiştir. Astier'in akrabası Françeska'nın mallarının değeri ise 4.281 guruş 30 pâreydi. İlk yoklamada 3.701 kuruş 17 pâre tespit edilmiş, ikincisinde ise 580 kuruş 13 pârelik bir tespit daha yapılmıştı. Osmanlı makamların kabul ettiği bu rakamlara iade süreci başladığında Astier itiraz etmiş, mallarının gerçek değerinin çok daha fazla olduğunu ileri sürmüştür. Astier'in iddiasına göre kendi mallarının değeri 51.170 kuruştur. Astier, Osmanlı belgelerinde Marya Françeska olarak zikredilen ve akrabası olan kadını Lobon'un kızı olarak zikreder. O'nun mal varlığının değerini ise 12.000 kuruş olarak gösterir53.

51 26 Haziran 1799 (27 Muharrem 1214), HAT, 157/6569; 1 Eylül 1800 (11 Rebiülahir

1215) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 116. 52 Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 135-136. 53 İki listede makalelerin ekinde Ek-I ve Ek-II'de yer almaktadır. Astier'in akrabası olan


570

İki liste arasındaki farkın çeşitli sebepleri olabilir. Ancak Astier temel sebebin Kıbrıs'taki mahalli idarecilerin mallarını çalması ve istedikleri kişilere ucuza satıp daha sonra kendi zimmetlerine geçirmesi olduğunu iddia etmekteydi54. Astier'in iddiaları belki doğru olabilir. Ancak sahibi için ne kadar kıymetli olursa olsun, mezata düşen mallar genellikle ucuza gitmiştir.

Astier'in iki katlı, çok sayıda odası ve iki bahçesi olan büyük bir evi vardı. Evinin mükemmel bir şekilde döşeli olduğunu söylemekteydi. Söz konusu ev 3.450 kuruşa Anapolitan konsolosuna satılmış, ancak konsolos daha sonra vazgeçtiği için satış gerçekleşmemiştir. Astier ve özellikle Françeska'nın eşyaları arasında önemli miktarda altın ve mücevherden mâmul eşya da vardı. Altın ve mücevherlerin Kıbrıs'ta ucuza gidebileceği gerekçesiyle İstanbul'a gönderilmesi istenmişti. Bu emir gereği kıymetli eşyalar payitahta gönderilmiş, kalanlar adada satılıp nakde çevrilmişti. Eşyaların arasında gümüş sofra takımları, çini eşyalar, saatler, tablolar ve çok miktarda kıymetli şarap vardı55.

Osmanlı Devleti ile Fransa arasında 26 Haziran 1802'de antlaşma imzalanınca diğer Fransızlar gibi Astier'de mallarını geri almak için harekete geçti. Antlaşmanın altıncı maddesinde harp sırasında ortaya çıkan zarar ve ziyanın tazmini meselesi karara bağlanmıştı. Bu maddeye göre taraflarca müsadere edilmiş olan mallar mümkünse iade edilmeli, değilse bedeli tazmin edilmeliydi. Bu mesele, İstanbul'da iki taraf arasında hususî olarak ele alınacak, hak ve adalet üzerine çözülecekti56. Osmanlı Devleti iade süreci başladıktan sonra bu konuyla ilgilenmesi için İbrahim Nesim Efendi'yi hususi

kadın kadı sicilinde "mesfûrun akribâsı hâlike olan Françeska" olarak anılır (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 32). Döneme ait mühimme defterinde ise "Marye Françeska" olarak zikredilir. Vedat Turgut ismi "Marya Franceka" olarak okumuştur. Ancak doğrusu "Marye Françeska" olmalıdır (Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 125-126; A.DVNS.MHM.d, nr. 208, s. 20). Astier'in kaleme aldığı arzuhalin Osmanlı Türkçesi'ne yapılan tercümesinde ise aynı kadın kastedilerek ismi "yirmi sene müddet hemhânesi olan akrabâsından Fransız Lobon'un kızı" olarak zikredilmiştir (HAT 243/13666). Güven Dinç ise bahsi geçen son belgedeki kadını farklı bir kişi olarak, Astier'in kızı olarak değerlendirmiştir. Bu durum belgedeki "Lobon'un kızı" ifadesini "O'nun kızı" olarak okumasından kaynaklanmış olabilir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 53). Ancak doğrusu "Lobon'un kızı" olmalı, bu kadın Marye Françeska'yla aynı kişi olarak kabul edilmelidir. Başka bir belgede ise bu kadının Astier'in akrabasından "Bon" adlı Fransalı'nın kızı olduğu kaydedilmektedir (HAT, nr. 1416/57910).

54 HAT 243/13666. 55 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 30-32; HAT 243/13666. 56 A.DVN.SNMH.d, nr. 9, s. 449-451; A.MKT, 630/64.


olarak tâyin etmişti57. Öte yandan Fransa'yla ilişkilerin savaştan evvelki seviyesine gelebilmesi gerekli çalışmalar da yapılıyordu58. Kıbrıs'a yeni bir konsolos gönderilmiş, savaş öncesinde konsolosların sakin olduğu mekanda ve statüde faaliyet gösterebilmesi, gerekli alâmetleri serbestçe kullanabilmesi için izin verilmişti59.

İstanbul'daki Fransız maslahatgüzarı mallarının iadesini temin için harekete geçmiş, payitahttan vilayetlere gerekli işlemlerin yapılması için tâlimatlar gönderilmeye başlanmıştı. Öncelikle Astier ve diğer birkaç Fransız'ın satılmayan evlerinin iadesi emredilmişti. Bunun üzerine ilgili kişiler Tuzla (Larnaka) mahkemesine davet edilmiş ve mesele ele alınmıştır. Astier yaşlı ve hasta olduğu gerekçesiyle yerine vekil olarak Fransalı tüccar Bernard'ı mahkemeye yollamıştı. Bunlara evleri iade edilmiş ve işlemi gösteren birer Fransızca senet alınmıştı. Yapılan görüşmeler esnasında Fransızlar müsadere işlemleri sırasındaki uygulamaları nedeniyle dönemin muhassılı Osman Ağa ve Lefkoşa Naibi Ahmed Nazif Efendi'den şikayetçi olmuşlardır. Astier'in vekili müsadere için gelen görevlilerin anahtarları istemek yerine kapı ve pencereleri kırıp içeri girdiğini, bu yüzden evde 2.000 kuruş zarara yol açtıklarını ileri sürmüştür. Astier'in vekili ve diğer Fransızlar başka iddialarda da bulunmuşlardır. Müsadere sırasında hazırlanan defterin gerçeği yansıt-madığını, muhassıl ve naibin malların kıymetli olanlarını zimmetlerine geçirdiklerini, bazılarını istedikleri kişilere çok düşük fiyata satıp daha sonra kendilerine devrettirdiklerini, zapt edilen evleri satışa çıkarmama sözü karşılığı rüşvet aldıklarını, el konulan bazı evleri ise kiraya verip, kira gelirini ceplerine attıklarını ileri sürmüşlerdir. Muhassıl ve naibin müzayedeyle satılmış gibi gösterip kendi üzerlerine geçirdikleri eşyaların bir kısmını sonradan İstanbul'a gönderdiklerini, bir kısmını da yüksek bedelle sattıklarını da eklemişlerdir. Kıbrıs'taki Fransızlar süreç boyunca İstanbul'daki maslahatgüzar ile de irtibatı sürdürmüşlerdir60.

Yargılamanın neticesi ve suçlamalarla ilgili tahkikat sonuçlarını bilemiyoruz. Ancak muhassıl ve naibe yönelik iddiaların en azından bir kısmının doğru olmadığını ifade etmeliyiz. Mesela Astier'in vekili, konsolosun

57 C.HR, 118/5881; 137/6829; Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 23, s. 50 58 A.DVNS.DVE.d, nr. 30/5, s. 285, 289. 59 24 Aralık 1802 (28 Şaban 1217) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 24, s. 19; 25 Kasım 1802 (29 Receb

1217) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 24, s. 30. 60 HAT, 243/13661; HAT, 243/13666; HAT, 1416/57910; HAT, 244/13719; 7 Şubat

1803 (14 L 1217), Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 23, s. 53-54.


572

Mihal Bişara adlı zimmîde bulunan 3.000 kuruş alacağını, muhassıl ve naibin tahsil edip zimmetlerine geçirdiğini ileri sürmüştü61. Fakat İstanbul'a gönderilen defterin sicildeki sureti incelendiğinde bu paranın neredeyse tamamının tahsil edilip İstanbul'a yollandığı görülür62. Sürecin sonunda Astier'in mallarının ne kadarını geri alabildiği tam olarak belli değildir. Ancak en azından evi kendisine iade edilmiştir. Zaten süreç ikmâl edilmeden Astier 1803 yılında ölmüştür.

Napolyon'un Mısır'ı işgalinin en büyük mağdurları arasında Osmanlı topraklarında yaşayan Astier gibi Fransızlar da yer alır. Geçmişte yaşanan bazı problemlere rağmen Osmanlılar Fransa'yı dost ve müttefik olarak kabul ediyor, diğer Avrupalı devletlerden farklı görüyordu. Bu nedenle Napol-yon'un mütecaviz tutumu önce hayal kırıklığına, ardından büyük bir öfkeye kapılmalarına yol açtı. Savaş zamanlarında başvurulan ve güvenlik kaygısıyla alınan birtakım geleneksel tedbirler daha geniş bir çerçevede uygulandı. Fransızların işgal ettikleri yerlerde gerçekleştirdiği yağma ve katliamlarda Osmanlıların tepkisini arttırdı. André Benoît Astier'in hikayesi, Napolyon'un Mısır'ı işgaline Osmanlıların gösterdiği reaksiyonu bir şahıs özelinde gözler önüne sermekte, devletlerarası krizlerin sıradan insanların hayatını hiç beklemedikleri anda nasıl kabusa çevirdiğini de göstermektedir. Barış antlaşması imzalandığında iki devlet ticari ortaklıklarını restore etmeye, siyasi ittifaklarını tekrar tesis etmeye girişmiş; Astier gibi kişilerin yaşadığı mağduriyetler ise yeterince telafi edilmeden unutulup gitmiştir.

61 HAT, 243/13661; HAT, nr. 1416/57910. Fransız mallarının iade sürecinden çok önce

muhassıl Osman Ağa hakkında başka iddialarda ortaya atılmış ve kendisi görevden alınmıştı. İddialar Fransız mallarının müsaderesiyle ilgili olmamakla birlikte, Osman Ağa hakkında görevi ihmal, ahaliye zulüm, zimmetine para geçirme gibi iddialar ortaya atılmış ve nihayetinde görevden alınmıştı (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 80, 100, 107, 116).

62 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 32.


KAYNAKÇA A-) Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyun Mühimme Kalemi Defterleri (A.DVNS.MHM.d):

nr. 208. Bâb-ı Âsafî Defterleri Kataloğu'ndaki Düvel-i Ecnebiye Defterleri

(A.DVN.DVE.d): nr. 912. Divan-ı Hümâyûn Defterleri Kataloğu'ndaki Düvel-i Ecnebiye Defterleri

(A.DVNS.DVE.d): nr. 30/5. Nâme-i Hümâyûn Defterleri (A.DVN.SNMH.d): nr. 9. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): nr. 6004; nr. 2747. Bab-ı Âsafi Âmedi Kalemi (A.AMD): nr. 45/44. Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyûn Kalemi (A.DVN): nr. 2278/14. Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi (A.MKT): nr. 630/64. Hattı Hümâyun (HAT): nr. 157/6569; nr. 158/6594; nr. 242/13601; nr.

243/13661; nr. 243/13666; nr. 244/13719; nr. 265/15372; nr. 1416/57910. Cevdet Hariciye (C.HR): nr. 6/283; nr. 7/321; nr. 38/1899; nr. 40/1991;

118/5881; nr. 132/6552; nr. 137/6829; nr. 153/7611.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi Kıbrıs Şeriyye Sicili: nr. 20; nr. 22; nr. 23; nr. 24.

İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicili Arşivi Galata Şeriyye Sicili: nr. 14/542.

Milli Kütüphane Edirne Şeriyye Sicili: nr. 256. B-) Literatür

Ayyıldız, Kemal, Mısır'ın 1798'de İşgaline Dair Mükâleme Mazbataları Mecmuası (İnceleme-Metin), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Muzaffer Doğan, İstanbul 2012.

Boogert, Maurits H. van den, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi, 18. Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar ve Beratlılar, çeviren: A. C. Tuncer, İstanbul 2014.

_____, “European Patronage in the Ottoman Empire: Anglo-Dutch Conflicts of Interest in Aleppo (1703-1755)”, Friends and Rivals in the East; Studies in Anglo-Dutch Relations in the Levant from the Seventeenth to the Early Nineteenth Century,


574

Edited by. H. Hamilton, A.H.de Groot, M. H.van den Boogert, Netherlands 2000, pp. 187- 222.

Çiçek, Kemal, "Larnaka" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2003, XVII, 105-107.

Dinç, Güven, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. İ. Kurtcephe, Antalya 2010.

Duteil, Paul et Anna Pouradier, Chypre au temps de la révolution française, Nicosie 1989.

Duteil-Loizidou, Anna Pouradier, "La communauté française à Chypre à la fin du XVIIe et au début du XVIIIe siècles" Chypre et la Méditerranée orientale. Formations identitaires: perspectives historiques et enjeux contemporains. Actes du colloque tenu à Lyon, 1997, pp. 71-77.

_____, "État général du commerce de l'île de Chypre (1776-1781)" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 169-182.

_____, "Le sort des français à Chypre à la sutte de l'invasion de l'Égypte par Bonaparte" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 23-41.

Eldem, Ethem, "Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti" Türkiye Tarihi, Geç Osmanlı İmparatorluğu, 1603-1839, ed. S. Faroqhi, çeviren: F. Aytuna, İstanbul 2011, c. III, s. 341- 396.

Erdoğru, M. Akif, "XVIII. Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanları", İkinci Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım 1998, Tarih ve Kıbrıs Sorunu, yay. İ. Bozkurt, H. Ateşin, M. Kansu, Gazimağusa 1999, c. II, s. 315-328.

Erünsal, İsmail E., Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri, İstanbul 2014. Gümüş, Şenay Özdemir, "Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Osmanlı

Topraklarındaki Fransızlar", Tarihin Peşinde, 9 (2013), s. 249-278. Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, haz. Seyyid Vakkas Toprak, Ankara 2015. Histories of Ottoman Larnaca, Edited by: E. Balta, T. Stavrides, I. Theocharides,

İstanbul 2012. Karal, Enver Ziya, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul

1938. Kuroki, Hidemitsu, "Events in Aleppo during Napoleon's Expedition of

Egypt" Bulletin d'études Orientales, 51 (1999), pp. 263-277. Mariti, G., Travels in the Island of Cyprus, tranlated by C.D. Cobham, Cambridge

1909, pp. 126-136. Mézin, Anne, Les consuls de France au siécle des lumiéres (1715-1792), Paris 1998.


Özkul, Ali Efdal, "Kıbrıs'taki İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri" Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, ed. M.Y.Ertaş, H. Çoruh, M.Z.Köse, İstanbul 2011, s. 303-351.

_____, "The Consuls and Their Activities in Cyprus under the Ottoman Administration (1571-1878)" Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, Volume 8/2, Winter 2013, pp. 239-283.

Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, hazırlayanlar: A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır, A. Z. İzgöer, İstanbul, 2013, III c.

Sarıkaya, Hüseyin, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā'iku'l-Ahbâr'ı, 1209-1219/1794-1805, (İnceleme ve Metin), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan: Ziya Yılmazer, 2013.

Savaş, Ali İbrahim, "Konsolos" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2002, XVI, 178-180.

Soysal, İsmail, Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Ankara, 1999.

Şakul, Kahraman, "Osmanlılar Fransız İhtilâline Karşı: Adriyatik ve İtalya Sularında Osmanlı Donanması" Nizâm-ı Kādîm'den Nizâm-ı Cedîd'e: III. Selim ve Dönemi, editör: Seyfi Kenan, İstanbul, 2010.

Şişman, Aylin, Osmanlı-Fransız İlişkileri, 1740-1789 (Konsolos Arzlarına Göre), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. A. Yaramış, Afyonkarahisar 2011, s. 45.

Turgut, Vedat, 208 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Tahlili, 1798-1800 (H. 1213-1215), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Atilla Çetin, 2006.

Wittman, William, Osmanlı'ya Yolculuk, 1799-1800-1801, çev. Belkıs Dişbudak, Ankara 2011.


576 EK-I

22 Numaralı Kıbrıs Şeriyye Siciline Göre André Benoît Astier'in ve Akrabası Marya Françeska'nın Müsadere Edilen Malları1

Sâbık konsolos Benedito Estir'in dâhil-i defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır beyân

Tuzla'da vâki‘ tahtânî ve fevkânî büyût-ı adîde ve iki kıt‘a bağçeyi müştemil mülk menzil (Menzil-i mezbûr 3.540 guruş Anapolitan balyosu üzerinde karâr-dâde iken almamağla tevkîf olundu)

Şayak yasdık (7 aded), mak‘ad (1 aded), minder (1 aded)

1.440 pâre

Çalar sâ‘at (1 aded)

1.800 pâre

Sağîr mir’ât (9 aded)

1.677 pâre

Kebîr mir’ât (2 aded)

2.145 pâre

Diğer sağîr mir’ât (3 aded) 504 pâre

İskemle (17 aded) 2221 pâre

Tahta sofra (2 aded) 132 pâre


Diğer mir’ât (2 aded) 560 pâre

Musluk (1 aded) 241 pâre

Nuhâs leğen (1 aded) 240 pâre

Üstü mermerli tahta sofra (1 aded)

123 pâre

Dolab (3 aded) 171 pâre

Sîm zarf ma‘a fincan (12 dirhem/fî 32 pâre)2

376 pâre

Tabak (5 aded) 246 pâre

Kâse (1 aded) 82 pâre

Sîm kaşık (5 aded) (117,5 dirhem / fî 22 pâre 1 akçe) 2.626

pâre

Nuhâs sahan (11 aded) 660 pâre

Sîm fincan tepsisi (159 dirhem/fî 18 pâre

1 akçe) 2968 pâre

Sîm gülâbdân (1 aded) ve buhûrdân (1 aded) (360

dirhem / fî 40 akçe) 4.800 pâre

Telli kadeh (14 aded) 200 pâre

Ta‘âm bıçağı (6 aded) 100 pâre

Şişe tuzluk (4 aded) 53 pâre

Şam‘dân (3 aded) 185 pâre

Perde ma‘a demir (2 aded) 220 pâre

Kebîr mir’ât (1 aded) 1.280 pâre

Çalar sâ‘at (1 aded) 3.200 pâre

Basma yasdık (6 aded), basma mak‘ad (1 aded),

minder (1 aded) 868 pâre

Kerevit (1 aded) 279 pâre

İskemle (25 aded) 2.611 pâre


Diğer iskemle (7 aded) 240 pâre


Mir’ât (1 aded) 122 pâre

Kırmızı ihrâm (3 aded) 2.608 pâre

Basma yorgan (4 aded) 1.937 pâre

Şam‘dân (3 aded) 359 pâre

Frengî sac (1 aded) 40 pâre

Beyâz ihrâm (1 aded) 809 pâre

Beyâz nâmusiye (2 aded) 828 pâre

1 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 30-32. 2 Defterde kıymetli madenden yapılmış malzemelerin birim fiyatı verilmiş ve bu fiyat üzerinden toplam değeri gösterilmiştir. Ancak bazı

hesaplamalarda yanlışlıklar vardır. Bunlar genellikle küçük meblağlardır. Ancak bu hataların sehven mi, yuvarlama yapılmasından dolayı mı ortaya çıktığı tam anlaşılamamaktadır.


Diğer dolab (1 aded) 800 pâre

Tahta sandık (1 aded) 122 pâre

Kilim (2 aded) 163 pâre

Frengî yasdık (4 aded) şayak mak‘ad (1 aded)

döşek (1 aded) 868 pâre


Kebîr mir’ât (1 aded)

1.281 pâre

Sağîr mir’ât (1 aded) 200 pâre

Frengî çekmece (2 aded) 2.200 pâre


Döşek (1 aded) 801 pâre

Ceviz kirevit (1 aded) 640 pâre

Diğer çalar sâ‘at (1 aded)

1.202 pâre Dürbîn (2 aded)

1.720 pâre Enfiye kutusu (1 aded)

203 pâre Elmas yüzük (1 aded)

(aynî irsâl) 8.000 pâre

Altın yüzük (1 aded) (aynî irsâl) 600 pâre


Çekmece sâ‘ati (1 aded)

10.000 pâre Döşek (2 aded)

841 pâre Nâmusiyelik bürüncek

bez (1 top) 1.806 pâre

Ceviz kerevit (1 aded) 1.800 pâre

İskemle (11 aded, yedisi çukalı) 1.404 pâre

Ceviz dolab (1 aded) 4.280 pâre

Frengî çekmece (1 aded) 1.440 pâre

Def‘a dolab (1 aded) 721 pâre

Tehî sağîr sandık (1 aded) 62 pâre


Sîm kaşık (4 aded) (240 dirhem / fî 22 pâre 1

akçe) 5.360 pâre

Sîm süzgü (1 aded) (50 dirhem / fî 17 pâre 1

akçe) 855 pâre

Sîm çatal (4 aded) (94 dirhem / fî 22 pâre

1 akçe) 2.075 pâre

Sîm tatlı kaşığı (6 aded) (38,5 dirhem / fî 16 pâre

1 akçe) 616 pâre

Diğer sîm süzgü (2 aded) (114 dirhem / fî 22 pâre 1

akçe) 2.546 pâre

Vasat sîm kaşık (13 aded) (305,5 dirhem) (fî 22 pâre


Sîm kebîr fincan tepsisi (1 aded)

(897 dirhem / fî 18 pâre) 16.146 pâre

Sîm kadeh zarfı (10 aded) (303 dirhem / fî 21 pâre)

6.360 pâre

Sîm biberlik (2 aded)


Sîm hardelye (1 aded) (39 dirhem / fî 23 pâre)

857 pâre

Sîm tuzluk (4 aded) (139 dirhem / fî 22 pâre)

3.063 pâre

Sîm şam‘dân (1 aded) (109 dirhem / fî 18)

1.962 pâre

Sofra bıçağı, 18 aded 501 pâre

Duhân tablası, 16 aded 206 pâre

Def‘a sîm tuzluk (2 aded)


Tel sîm zarf (15 aded) (172 dirhem / fî 23 pâre


Bec fincan (15 aded) 383 pâre

Fağfûr fincan (4 aded) 124 pâre

Sîm vasat şam‘dân (2 aded)


Def‘a sîm şam‘dân (2 aded)


Def‘a sîm şam‘dân (2 aded)



578 Ma‘den mum mikrâsı

(1 aded) 136 pâre

Sîm mikrâs zarfı (2 aded) (45 dirhem / fî 18 pâre)

825 pâre

Sîm kadehlik (1 aded) (263 dirhem / fî 18 pâre)

4.734 pâre

Sûretli sîm parça (9 aded) 2.015 pâre

Sîm tatlı hokkası (1 aded) (34 dirhem / fî 25 pâre)

850 pâre

Sîm kebîr kahve ibriği (1 aded)


Def‘a sîm kahve ibriği (1 aded)

(133 dirhem / fî 31 pâre 1 akçe) 4.167 pâre 1 akçe

Def‘a sîm kahve ibriği (1 aded)

(207 dirhem / fî 18 pâre 1 akçe)

3.795 pâre

Sîm çay ibriği (1 aded) (326 dirhem /

fî 21 pâre 1 akçe) 6.954 pâre 2 akçe

Sîmli topuz (1 aded) 1.201 pâre

İngiltere konsolosu iken kralından hediye gelen

tahta sofra (3 aded) 1.091 pâre

Kebîr sîm tepsi (1 aded)

(788 dirhem fî 17 pâre 1 akçe)

13.658 pâre, 1 akçe Kapaklı sîm kebîr şerbet

kâsesi (1 aded) (998 dirhem / fî 17 pâre 1

akçe) 17.298 pâre 2 akçe

Tatlı tabağı (19 aded) 520 pâre

Fağfûr fincan (15 aded) 401 pâre


Tehî sandık (2 aded) 442 pâre

Sağîr mir’ât (11 aded) 6.051 pâre




Minder (3 aded) kadife yasdık (9 aded) mak‘ad

(1 aded) 2.370 pâre

Ceviz sandık (1 aded) 443 pâre

Musanna‘ çekmece (1 aded)

3.039 pâre

Kebîr dolab (1 aded) 8.000 pâre

Üstü mermerli kebîr çekmece (1 aded)

2.479 pâre

Def‘a çekmece (1 aded) 1.484 pâre



Döşek (4 aded) 1.476 pâre


Kebîr perde (2 aded) 582 pâre

Nâmusiye (1 aded) 210 pâre


Dolap (1 aded) 900 pâre

Def‘a tahta sofra (1 aded) 400 pâre


Billûr fânûs (3 aded) 342 pâre

Frengî kitâb memlû dolab (2 aded)

tehî dolab (1 aded) kitâb (800 aded) 24.000 pâre

Tehî dolab (1 aded) 100 pâre


Kumaş yasdık (5 aded) basma mak‘ad (1

aded) minder (2 aded) 1.600 pâre

Musanna‘ çekmece (1 aded)

3.600 pâre



Döşek (2 aded) yasdık (2 aded)

1.339 pâre


Pencere perdesi (4 aded) 143 pâre



Sandık (1 aded) 240 pâre

Elmas traş şişe (16 aded) 688 pâre

Kadeh (10 aded) 122 pâre

Nuhâs leğen (1 aded), ibrik (1 aded)

320 pâre

Billûr kâse (2 aded) 121 pâre

Şişe pûtse (25 aded) 537 pâre


Demir mangal (2 aded) 484 pâre

Def‘a bakır sahan (27 aded)

1.830 pâre

Kebîr tabak (150 aded) 3.750 pâre

Küp (8 aded) 2.401 pâre

Sabun (10 kıyye) 370 pâre

Nuhâs tâbe (32 aded) 3.436 pâre

Nuhâs tencere (5 aded) 1.003 pâre

Kebîr tuc havan (1 aded) 1.200 pâre


Sitil (1 aded) 306 pâre


Hamr lamencâne (5 aded) 1065 pâre

Tehî lamencâne (21 aded) 1376 pâre

Siyâh şişe (50 aded) 1217 pâre

Kebîr kazgan (1 aded) 600 pâre

Hınta (3 keyl) 999 pâre

Katır (1 re’s) 2.800 pâre


Def‘a tehî lamencâne (10 aded) 820 pâre

Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe: 328.980 pâre

be-hesâb-ı guruş 8.224 ve 20 pâre

Mesfûr Konsolos-ı sâbık Benedeto Estir'in hâric ez-defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır.

Kendü ismine altun mühür (1 aded) (aynî

irsâl) 400 pâre

Tahta kerevit (2 aded) 142 pâre

Köhne kilim (1 aded) 33 pâre

Şeşbeş tavlası (1 aded) 454 pâre

Camlı ve sâde sûret (19 aded) 1.022 pâre

Pencere perdesi ma‘a çubuk

(6 aded) 837 pâre

Yüz yasdığı (2 aded) 122 pâre

Sîm başlı asâ (1 aded) 800 pâre

Eyer ma‘a takım (1 aded) 660 pâre

Piştov kuburu (2 aded) ve harîta (1aded)

140 pâre

Süzgü küpü (2 aded) 360 pâre

Küp (3 aded) 323 pâre

Şişe sürahi (35 aded) 718 pâre

Kavanoz (32 aded) 1.092 pâre

Terâzu kantârı (1 aded) 382 pâre

Kapaklı kâse ve çukur tabak (29 aded)

1.353 pâre

Pûtse (18 aded) 838 pâre

Ocak demiri (1 aded) ma‘den tabak (2

aded) 311 pâre

Köhne varil (5 aded) 313 pâre

Köhne peşgir (23 aded) 105 pâre

Kâfûrî (20 aded) kutu (1 aded) 222 pâre

Tuç çan (1 aded) 205 pâre


Musluk (1 aded) 170 pâre


580 Misk sabunu (24 kıyye /

fî 62 pâre) 1488 pâre

Siyâh dolu pûtse (7 aded) 171 pâre

Sağîr mir’ât (3 aded) 800 pâre

Demir (7 parça) teneke kutu (1 aded)

248 pâre

Kahve-i yemenî (23 kıyye)

6049 pâre

Kantâr (1 aded) 240 pâre

Tahar (2 aded) 161 pâre

Frengî kitâb (65 cild) 205 pâre

Evrâk-ı perîşân (kıymet 50 pâre)

Peştahta (1 aded) 1.201 pâre

Sahtiyânlı iskemle (12 aded) 1.451 pâre

Döşek (2 aded) 941 pâre

Tahta tavla (1 aded) 121 pâre

Frengî kilid (1 aded) 160 pâre

Frenk yatağı (1 aded) 600 pâre


Frengî ocak (1 aded) 164 pâre

Güğüm (1 aded) kepçe (1 aded) kevgir (3 aded)

697 pâre Kebâb şişleri ma‘a takım

1079 pâre Kebîr maşa (2 aded)

181 pâre Taş dibek (2 aded)

240 pâre Kantâr (1 aded)

400 pâre Tabak ve kâse (37 aded)

929 pâre El değirmeni

(1 aded) 100 pâre

Pirinç kandîl (2 aded) 604 pâre


Oturak tahtası (2 aded) 70 pâre

Köhne pargîr (1 aded) 340 pâre

Maltız ocağı (1 aded) 255 pâre

Def‘a küp (1 aded) 170 pâre

Mertek (6 aded) ve köhne halat (2 aded)

262 pâre

Döşeme taşı (200 aded) 400 pâre

Bir mikdâr hatab (kıymet 1.810 pâre)

Güneş perdesi (6 parça) 162 pâre

Burçak (5 kafîz) 165 pâre

Köhne varil (6 aded) 225 pâre

Şişe (21 aded) 215 pâre

Yeşil oturak tahtası (2 aded) 360 pâre

Tahta sandık derûnunda hasırlı şişe (26 aded)

65 pâre

Kebîr tuç çan (1 aded) 401 pâre

Evrâk-ı perîşân 40 pâre

Demirli fuçı (13 aded)

13.000 pâre Hamr-ı müskire (8 kıyye) (90 desti / beher desti fî

123 pâre) 11.070 pâre

Hamr-ı komandarya (200 desti / fî 103 pâre)

20.600 pâre

Tehî demirsiz fuçı (4 aded) 1.203 pâre

Köhne sabun sandığı (2 aded) 53 pâre

Kebîr funi (1 aded) 80 pâre

Hokka (7 aded) 24 pâre

Sûret (15 aded) 888 pâre

Ma‘den sahan (6 aded) 400 pâre

Kâse (8 aded) 605 pâre

Hekîm tulumbası (1 aded)

342 pâre


Çarşeb (1 aded) makreme (8 aded) 450 pâre

Lahana sûretli tabak (1 aded) 421 pâre


Def‘a sûret (4 aded) 62 pâre

Hokka (4 aded) billûr tuzluk (5 aded) kevgîr (1 aded)

400 pâre

Billûr kadeh (12 aded) 333 pâre

Peşgir (2 aded) çarşeb (1 aded)

460 pâre


Bıçak (4 aded) ve çatal (6 aded) 211 pâre

Kavanoz (6 aded) 200 pâre

Keser (1 aded) çakı (2 aded) zar (6 aded)

107 pâre

Harîr yemeni (2 aded) 82 pâre

Musluk (1 aded) helke (3 aded) 602 pâre

Şişe fener (2 aded) 135 pâre

Peştahta (1 aded) 280 pâre


Def‘a sûret (60 aded) 3.626 pâre

Def‘a mir’ât (4 aded) 960 pâre

Frengî çorab (4 çift) 291 pâre

Beyâz perde (1 aded) ma‘a çubuk

(1 aded) 229 pâre

Ayaklı çukalı tavla (1 aded) 400 pâre

Camlı sûret (5 aded) 1.281 pâre

Ocak demiri (2 aded) demir kürek (1 aded)

620 pâre

Pirinç kandî (1 aded) teneke kandîl (1 aded)

303 pâre

Şam‘dân (2 aded) demir kürek (1 aded)

301 pâre

Çukur kâse (2 aded) bardak

(1 aded) 200 pâre

Yasdık (2 aded) 200 pâre

Saman dolu döşek (1 aded) 121 pâre

Frengî müsta‘mel entâri (33 aded)

don (39 aded) yelek (6 aded) 14.739 pâre

Frengî gömlek (59 aded)

10.392 pâre

Def‘a frengî entâri (8 aded)

don (4 aded) 1266 pâre

Beyâz üsküf (16 aded) 273 pâre

Tarpuş (1 aded) 103 pâre

Enfiye makremesi (16 aded) 1.159 pâre

Peşgir (3 aded) 222 pâre

Frengî çorab (24 çift) 885 pâre

Hind bezinden basma yasdık yüzü (14 aded)

832 pâre

Peştahta (2 aded) 362 pâre


Sağîr tabla (1 aded) 43 pâre

Ustura (8 aded) bileği (1 aded)

Mikrâs (1 aded) 210 pâre

Kâfûrî mum (3 aded) 125 pâre

Fincan (4 aded) 61 pâre

Bıçak (6 aded) 100 pâre

Köhne fular (11 çift) 220 pâre

Sağîr tabak (4 aded) bardak (5 aded) 194 pâre

Sîmli meç (1 aded) 680 pâre

Çukur tabak (1 aded) tatlı tabağı (4 aded)

şerbet bardağı (6 aded) 242 pâre

Sağîr tabak (15 aded) kebîr tabak (7 aded)

360 pâre

Şekerli çay şerbeti (23 aded) 501 pâre

Kınakına (2 kîse)

362 pâre

Bir sandıkda zuhûr eden Fransa riyâli (155 aded) ikilik (2 aded) = 21.875 pâre

(Mesfûr ihtiyâr ve alîl olub harçlığı olmamağla iki yüz elli guruşu kendüye verilüb bâkîsi irsâl olundu) 21.875 pâre -

10.000 pâre (250 guruş) = 11.875 pâre

Yasdık (1 aded) minder (1 aded)

mak‘ad (1 aded) 760 pâre




582 Panto kâğıdı (24 aded)

tası (77 aded) 122 pâre

Frengî tombak düğme (350 aded) 301 pâre

Kıbrıs bezi (2 top) 1.007 pâre

Abanî kuşak (3 aded) 3.089 pâre

Haleb çetârîsi (2 top) 1.600 pâre

Çarşeblik hama bezi (2 top)

1.325 pâre Perde (3 aded) ma‘a

çubuk 845 pâre

Sâ‘at camı (9 aded) fırça (2 aded)

82 pâre

Beyâz sağîr peşgir (274 aded)

kebîr peşgir (13 aded) 17.446 pâre

Çarşeb (13 aded) 3203 pâre

Ütü demiri (1 aded) kısaç (1 aded)

196 pâre

Tabla tahtası (1 aded) 241 pâre

Kurşun kutu (2 aded) 203 pâre

Kebîr tabak (1 aded) 120 pâre

Perde (8 aded) tahta (4 aded) demir çubuk

(4 aded) 1.043 pâre

Frengî kitâb (11 aded) tahta dolap (1 aded)

121 pâre

Basma çapıt (10 zirâ‘) 400 pâre

Nâmusiyelik bürüncek (1 top)

1.641 pâre

Frengî çorab (97 çift) 3.778 pâre

Sâde beyâz makreme (20 aded) 1.142 pâre

Ağaç tesbîh (28 deste) haç (35 aded)

470 pâre

Çorab (3 çift) 166 pâre

Tombak zarf ma‘a fincan (1 aded) eldiven (2 aded) 320 pâre

Kemik haç, 61 aded 142 pâre

Defter kîsesi (2 aded) cüzdân (1 aded)

680 pâre

İğneli kutu (1 aded) frengî yelpaze (3 aded)

215 pâre

Yağ şişesi (2 aded) Çakı (1 aded)

320 pâre

Enfiye kutusu (1 aded) mukaffa kutu (1 aded)

140 pâre

Parça bir mikdâr kurşun 165 pâre

Enfiye makremesi (139 aded) 8.483 pâre

Sakız kîsesi (4 aded) 641 pâre


Sağîr billûr fânûs (5 aded) 639 pâre

Çarşeb (16 aded) 4.085 pâre

Basma ve beyâz perde ma‘a çubuk (9 aded)

523 pâre

Yeşil çuka (1 parça) 326 pâre

Köhne kilim (1 aded) 141 pâre

Seccâde (2 aded) 707 pâre

Frengî meç (3 aded) 660 pâre

Perdelik mavi bez (1 top) 867 pâre

Def‘a perdelik satranç yeşilli bez (1 top)

1.620 pâre

Kıbrıs kutnîsi (10 zirâ‘) ve yasdık

(1 aded) 720 pâre

Frengî beyâz şerit ve bir mikdâr Moskov bezi

602 pâre

Bardak(1 aded) şişe (3 aded) tabak (1 aded)

kutu (1 aded) 141 pâre


Sağîr çekmece(1 aded) 171 pâre

Sandalye (1 aded) 250 pâre

Frengî talıka (1 aded) 6.000 pâre

Kanarya kafesi (3 aded) 281 pâre

Sepet (2 aded) 138 pâre

Pirinç kandîl (1 aded) ma‘den şam‘dân (1 aded)

ve teneke şam‘dân (9 aded) 203 pâre

Beyâz havlu (5 aded) 260 pâre

Yelken bezi (3 aded) 800 pâre

Çiçek şişesi (1 aded) 78 pâre


Kebîr keman (1 aded) 260 pâre

Ağaç sehha (87 aded) 2002 pâre

Sadef sehba (30 aded) 723 pâre

Sağîr ve kebîr haç (2.560 aded) 1.360 pâre

Piştov kuburu (1 çift) 132 pâre


Atlas ve alaca perde (9 aded)

2397 pâre

Ütü demiri (1 aded) 101 pâre

Sağîr çekmece (1 aded) 360 pâre


Demir ocak ma‘a takım (1 aded) 480 pâre

Çay bardağı (1 aded) 105 pâre

Yasemin çubuk (4 aded) 681 pâre


Kâğıd harîta (2 aded) 100 pâre

Teneke kutu ma‘a enfiye (2 aded) 100 pâre

Frengî kilid (1 aded) 81 pâre

Evrâk-ı perîşân Kıymet 1200 pâre

Mihail Beşare nâm zimmîde bâ-rehn alacağı olmağla rehni memhûren

bulunup tahsîl olunan meblağı 114.000 pâre

Altun sâ‘at kösteği (1 aded)

3.282 pâre

Altun kalemlik (1 aded) (3 miskal / fî 7 guruş 6

pâre) 1001 pâre

Altun düğme (5 aded) (3 miskal yarım dirhem / fî

7 guruş 6 pâre) 953 pâre

Sûretli altun (2 aded) 560 pâre

Sîm zarf (10 aded) (73 dirhem / fî 16 pâre)

1.171 pâre

Sîm tepsi (1 aded) (255 dirhem / fî 20 pâre)

5.185 pâre

Kebîr sîm kaşık (2 aded) (128 dirhem / fî 16 pâre)

2048 pâre

Sîm kaşık ve çatal (30 aded)


Sîm süzgü (2 aded) (34 dirhem / fî 16 pâre)

589 pâre

Sîm tuzluk (4 aded) (114,5 dirhem / fî 27

pâre) 3.081 pâre

Sîm pul (54 aded) (65 dirhem / fî 15 pâre)

975 pâre

Sîm toka (2 çift) (10 dirhem / fî 15 pâre)

150 pâre

Sîm hendese mikyâli (1 aded) (3 dirhem)

51 pâre

Nuhâs düğme (22 aded) Sadef düğme (23 aded)

245 pâre

Sîm pabuç tokası (1 çift) 450 pâre

Sûretli sîm (3 parça) (14 dirhem / fî 100 pâre)

1400 pâre

Dürbîn (1 aded) 550 pâre

Sîm düğme ve kopça

(24 aded) 320 pâre

Sîm şişe kapağı (4 aded) (34 dirhem / fî 20 pâre)

680 pâre

Mühür taşı (11 aded) 1.610 pâre

Def‘a mühür taşı (7 aded) 242 pâre

Çubuk zıvanası (2 aded) 150 pâre

Nakd-i mevcûd 20 pâre

Yağ şişesi (3 aded) 122 pâre

Yekûn hâric ez-defter: 381.260 pâre. be-hesâb-ı guruş: 9.531 ve 20 pâre

Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe ve hâric ez-defteridir: 17.756 guruş3.

3 Toplam miktar defterde 17.756 guruş 20 pâre olarak gösterilmişse de, doğrusu bu şekildedir.


584

Mesfûrun akribâsı hâlike olan Françeska'nın dâhil-i defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır


Sîm tatlı hokkası ma‘a sîm zarf (1 aded)

(134 dirhem / fî 18 pâre) 2574 pâre

Boğaz incüsi (5 dizi) (3 miskâl / fî 7 guruş

6 pâre) 4.000 pâre (aynî irsâl-şod)

Ma‘den şam‘dân (2 aded) 554 pâre

Tombak zarf ma‘a fincan, (1 aded) 133 pâre

Sağîr çekmece (1 aded) 477 pâre

Altun sâ‘at kösteği (2 aded)

8.842 pâre

Altun iğne (3 aded) (3 miskâl /fî 7 guruş

6 pâre) 858 pâre

Frengî altun küpe (1 aded)

(1 miskâl) 890 pâre

Selyan (2 dizi) kıymet 210 pâre

Elmas toplu iğne (1 aded) 80 pâre (aynî irsâl)

Frengî bileziklik incü (2 çift)

(17 miskâl / fî 35 guruş) 19.600 pâre (aynî irsâl)

Elmas küpe (1 çift) kıymet 8.800 pâre (aynî

irsâl)

Siyâh şerit üzerinde elmas bilezik başlığı (1 çift) 2.000 pâre (aynî irsâl)

Bundan akdem elmas-ı hâss zannıyla muharrer

sahte elmaslı küpe (1 çift) 200 pâre (aynî irsâl)

Altun zencir (4 aded) (8 miskâl / fî 7 guruş 6

pâre) 5.168 pâre

Sîm fincan tepsisi (1 aded) (246 dirhem / fî 21

pâre) 5.166 pâre

Sîm kapaklı sahan (1 aded) (279 dirhem /

fî 18 pâre) 5.022 pâre

Sîm kaşık (2 aded) (47 dirhem / fî 22 pâre


Sîm çatal (1 aded) (23,5 dirhem / fî 22 pâre

1 akçe) 524 pâre 2 akçe

Sîm çay ibriği (1 aded) (186 dirhem / fî 22 1

akçe) 4.216 pâre

Sîm kahve ibriği (1 aded) (229 dirhem / fî 22 pâre


Sîm hokka (1 aded) (138 dirhem / fî 20 pâre

1 akçe 3.806 pâre

Altun kutu (1 aded) (28 miskâl 1 dirhem / fî 12 guruş 10 pâre) 14.046 pâre 2 akçe

Def‘a altun kutu (1 aded) (20 miskâl / fî 20 guruş)

8.800 pâre

Def‘a altun kutu (1 aded) (14 miskâl / fî 10 guruş

30 pâre) 6.020 pâre

Hindkârî altunlu kutu (1 aded)

2.000 pâre

Dört taşlı elmas yüzük (1 aded)

8.800 pâre (aynî irsâl)

Diğer etrâfı hurde taşlı elmas yüzük, 1 aded 2.400 pâre (aynî irsâl)

Diğer etrâfı hurde taşlı elmas yüzük (1 aded) 3.200 pâre (aynî irsâl)

Diğer etrâfı hurde taşlı elmas yüzük (1 aded) 3.200 pâre (aynî irsâl)

Yâkût sarı yüzük (1 aded)

800 pâre (aynî irsâl)

Sırça la‘l renglü altun yüzük (1 aded)


Altun mühr-i Frengî, (3 aded)

2.400 pâre (aynî irsâl)

Hurde zümrüd yüzük (1 aded)


Hurde yâkût yüzük (1 aded)

1.200 pâre (aynî irsâl) Sîm ayak kopçası (5 çift) (135 dirhem / fî 16 pâre)

2.160 pâre

Fil dişi kutu (1 aded) 460 pâre

Bafa kutu (1 aded) 430 pâre

Gök kutu (1 aded) 90 pâre

Def‘a kutu (2 aded) 83 pâre

Sîm sürmedân (1 aded) (6 dirhem / fî 20 pâre 1

akçe) 122 pâre

İncülü yüzük (1 aded) 1.200 pâre (aynî irsâl)

Altun frengî mühür (1 aded)


Altun zehgîr (1 aded) 200 pâre (aynî irsâl)

Mercân sağîr (1 dizi) 540 pâre

Çekmece (1 aded) 820 pâre

İskemle (üçü kadifeli sandalyedir, 9 aded)

3.090 pâre


Ceviz kerevit (1 aded) 1.120 pâre

Yasdık (4 aded) minder (1 aded) mak‘ad (1 aded)

742 pâre



Yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe-i mesfûre: 148.057 pâre be-hesâb-ı guruş: 3.701 ve 17 pâre.

Hâlike-i mersûme Françeska'nın hâric ez-defter-i muhâsebe eşyâsı beyân.

Sûretli kebîr altun yüzük (1 aded)


Sîm yüzük (1 aded) kıymet 400 pâre (aynî

irsâl)

Selyân taşlı altun küpe (2 çift)


Altun yelek düğmesi (2 çift)


Elmas çelenkli iğne (1 aded)


Sırça kopça (2 aded) 80 pâre

Def‘a siyâh şerit üzerine sırça taşlı kopça (1 aded)


Def‘a sağîr kopça (1 tek)


Beyâz fistan (19 aded) 2.292 pâre

Fistan (5 aded) don (12 aded)

yelek (15 aded) gömlek (2 aded)

2.347 pâre

Kumaş ve beyâz fistan (8 aded) üstlük (7

aded) içlik (3 aded) entâri (2 aded)

5.272 pâre

Def‘a fistan (3 aded) içlik (10 aded) don (8 aded) yelek (6 aded) başörtüsü (2 aded)

önlük (2 aded) entâri (1 aded)

3.430 pâre Beyâz cebe (1

aded) fistan (1 aded)

440 pâre

Frengî gömlek (65 aded) 4.925 pâre

Müsta‘mel makreme (30

aded) 379 pâre


Akçe kîsesi (4 aded)

23 pâre

Güderi eldiven (3 aded)

121 pâre

Def‘a gömlek (2 aded)

310 pâre

Kettan ipliği (16

zirâ‘) 170 pâre

Yekûn hâric ez-defter-i muhâsebe-i mezbûre 23.213 pâre be-hesâb-ı guruş: 580 ve 13 pâre

Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe ve hâric ez-defter-i mersûmedir: 4.281 guruş, 30 pâre


586

EK-II

André Benoît Astier'in İddiasına Göre Kendisinin ve Akrabası Lobon'un Kızının Müsadere Edilen Mallarının Miktarı4 Müsadere Edilen Malın Cinsi Bedeli (kuruş)

Mükemmelen donanmış vâsi' bir bab hâneye lâzım olan âlât ve bisât-ı adîde yani döşek ve minder ve yorgan ve yasdık ve suffe ve âyîne ve sofra ve sandalye ve sandık ve dolab ve çekmece ve pîştahta ve döşeme ve çamaşır bahâsı 4.700

Bâzıları zî-kıymet olan basma ve kalemkârî suretler bahâsı 1.500 Çamaşır ve sofra bezleri ve mikdar-ı vâfî çarşeb bahâsı 3.400 Sîmin kırk dâne sofra takımı ve sair âlât-ı sofra yani büyük ve küçük kaşık ve çatal ve şurba tabakları ve şeker kabları ve şam‘dân ve tuz kabları ve kahve ibrikleri ve çukulata ibrikleri ve revgan-ı zeyt kabları ve kadeh ve zarf ve kepçeler ve sair bu misillü âlât bahâsı 6.400

Fağfûrî ve çini tabaklar ve revgan-ı zeyt küpleri bahâsı 1.800 Esvâb ve kürk ve ipek çorablar ve yağlık ve sair bu misillü melbûsat bahâları 2.600 Zerrin sâ‘atler ve zincirler ve kutular ve halkalar ve elmas yüzükler ve kopçalar ve sair bu misillü eşyadan ibâret mücevherat bahâsı 4.200 Devşirilmiş müntehâb kesirü'l-mikdâr atik taş ve sîmin ve zerrin ve pirinç sikkeler bahâsı 3.000 Mahzen derununda mahfuz eski Kıbrıs şarabı ve misket bâdesiyle meşhun on beş aded varul ve her biri yetmişer müdde şarabı müştemil pek eski şarab fuçıları bahâsı 9.500

Katı vâfir Fransız ve [İ]talyan kitapları bahâsı 3.800 Kırk sahan-ı ta‘âm ile donanmış sofraya iktizâ eden levâzımattan ibaret ve her biri üçer takım olan matbah âlâtı bahâsı 2.600 Hınta ve şa‘îr ve revgan-ı zeyt ve sabun ve odun ve kömür ve şeker ve kahve ve pirinç ve sair hubûbâttan ibaret bir senelik ev zâhîresi bahâsı 1.520 Bukkal ve damıcanalarda mahfuz kesirü'l-mikdar taşra şarabı bahâsı 550 Hane-[i] m[ezbûr] ehl-i İslâmın yed-i zabtına geçtiği halde be-gayet rahnedâr olduğundan tamir ve termimine sarf ettiğim mebaliğ mikdarı 2.600 Bir nefer Arab tâcirine idâne etmiş olduğum üç bin kuruş mukâbelesine ber-vechi terhin tarafıma teslim ettiği eşya bahâsı 3.000 Akrabamdan olub yirmi seneden berü kendi hanemde sakine ve ba‘dehu hâlike olan Fransız Lobon'un kızına müte‘allik esvâb ve çamaşır ve sandık ve çekmece ve âyîne ve suffe ve yatak ve döşeme ve dantele ve sîmin âlât ve elmas ve gayr elmas yüzük ve diğer taş ve zerrin ve dürri gerdanlıklar ve altun saat ve zencir ve kolçak ve sair mücevherat-ı adîde bahâsı

12.000

Cem‘an yekûn yalnız altmış üç bin yüz yetmiş guruşdur ki zabt olunan bi'l-cümle evraklarım derûnunda mevcud olub aded ve mikdarları hatırımda mahfuz olmayan temessükat-ı adîdenin nâtık oldukları mebâliğden mâadâdır 63.170

4 HAT 243/13666. Sicilde adı Françeska olarak geçen kadın burada babasının adıyla anılmıştır. Ayrıca Astier mallarının zaptı sırasında

görevlilerce hazırlanan defterin gerçeği yansıtmadığını, mallarının çoğunun gasp edildiğini, kendisinin takdim ettiği listenin ise, eksikleri olmakla birlikte, gerçeğe daha yakın olduğunu ifade etmektedir.


Ek-III André Benoît Astier'in el yazısıyla kaleme aldığı bir belge


588

Kıbrıs'taki Osmanlı resmi makamlarının talebi üzerine kaleme aldığı, müsadere edilenlerden başka malı olmadığını ifade ettiği ve Zâhir Ömer isyanı esnasında Osmanlı Devleti'ne yaptığı

hizmeti anlattığı belge (C.HR, nr. 132/06552)

Documents

9 789756 665954 - istihbaratveanaliz.files.wordpress.com · lotus yayinevİ - 95 bİr İnsan-i selÎm . prof. dr. azmİ Özcan'a armaĞan. editörler . refİk arikan-halİm demİryÜrek