92)_2015.pdfElektromobilis tavâ mâjâ 64. lpp. Elektromobili var uzskatît par vienu no tehnoloìijâm gaisa vides kvalitâtes nodro ðinâðanai un siltumnîcefekta gâzu emisijas

JÛNIJS – JÛLIJSNr. 3 (92) 2015 Cena € 3,98

Eiropas Enerìçtikas savienîbas stratçìijas rîcîbas punkti

14. Baltijas intelektuâlâs sadarbîbas konference

Ieskats Èehijas enerìçtikâ

REHVA ikgadçjâ sanâksme Rîgâ

Pieredzes apmaiòa ar VGB

Jaunas prasîbas ìeneratoriem

Dzintara pavediens

www.eunp.lza.lv

Latvijas pasta nodaïâs: Abonçðanas aìentûrâ PKS: “Enerìija un Pasaule” þurnâla redakcijâ:

Iznâk 6 reizes gadâ; reizi divos mçneðos.

internetâ: www.pasts.lv/aboneabonçðanas indekss 2226

Akadçmijas lauk. 1-141, Rîga, LV - 1050e-pasts: [email protected],[email protected]âlr./fakss: 67509742, tâlr. 67320148

Dzirciema ielâ 121, Rîga, LV - 1055e-pasts: [email protected]; www.eunp.lza.lvtâlr.: 29446806

Foto: Jânis Brencis

Nîderlande dâvina jaunu tulpju ðíirni

«Latvija»

Foto: EU2015.LV

Elek tro mo bi lis ta vâ mâ jâ

64. lpp.

Elek tro mo bi li var uz ska tît par vie nu no teh no lo ìi jâm gai sa vi des kva li tâ tes no droði nâ ða nai un sil tum nî ce fek ta gâ zu emi si jas sa ma zi nâ ða nai. Ðo brîd elek tro mo bi li Lat vijâ un dau dzâs ci tâs val stîs uz tver kâ ek soti ku, bet nâ kot nç tâ no zî me ar vien pie augs. Eks plu atâ ci jas brî dî elek tro mo bi lis neiz da la CO2 iz me ðus, to ties pa tç rç daudz ener ìi jas, kas nâk “no kon takt lig zdas lîdz au to mo bi ïa aku mu la to riem”, un tam ir nepie cie ða ma elek trî ba! Elek tro mo bi lis var pa tç rçt arî elek tro ener ìi ju, kas ie gû ta no at jau no ja miem ener go re sur siem, pie mçram, hid ro, vç ja un sau les elek tro sta ci jâs.

Neuzsçsties uz ci tas ada tas

68. lpp.

Íî mi jas dok tors BRU NO AN DER SONS ir Lat vi jas Zi nât òu aka dç mi jas îs te nais locek lis kopð 2004. ga da, ne sen kïu vis par LZA Se nâ ta lo cek li un jaun ajâ sta tu sâ jau uz stâ jies ar zi òo ju mu “LV Koks nes íî mi jas in sti tûts me þa no za res un zi nât nes kon tekstâ”. Aka dç mi íis B. An der sons ir Lat vi jas Valsts Koks nes íî mi jas in sti tû ta Zi nât niskâs pa do mes priekð sç dç tâjs un Koks nes bio no âr dî ða nâs un aiz sar dzî bas la bo ra tori jas va dî tâjs, pie da lî jies starp tau tis kâs pç tî ju mu prog ram mâs, ku râs in sti tûts guvis vç râ òe ma mus pa nâ ku mus, piln tie sî gi ie kïau jo ties Eiro pas zi nât nes tel pâ.

Ko dol sin tç zes re ak to ru sil tum ener ìç ti kas pro blç mas

73. lpp.

Atomelektrostaciju ko dol re ak to ros urâna un plu to ni ja izo to pu da lî ða nâs pro ce sâ iz da lî tâ ko dol ener ìi ja pâr vçr ðas sil tu ma ener ìi jâ, no ku ras sa vu kârt ie gûst elek trîbu. Lîdz âs ko dol da lî ða nâs re ak to riem tiek at tîs tî ti ko dol sin tç zes re ak to ri, kuros iz man to ûdeò ra þa izo to pu dei tç ri ja un tri ti ja sin tç zç iz da lî to ko dol ener ìi ju.

2015/34 ENERÌIJA UN PASAULE

saturs

redakcijas padomes sleja

Vçs tu rç sak òo tâ iz ci lî ba

ziòas un aktualitâtes

Gût var do dot Ziedojums Likteòdârzam

elektroenerìija

Eiro pas Ener ìç ti kas sa vie nî ba un tâs stra tç ìi jas rî cî bas pun kti

Vie du pil sç tu un çku ener go ap gâ de: cik tâ lu esam no mçr ía?

Ener ìç ti kas fo rums 2015 Ce ïâ uz ilg tspç jî gu ener go ap gâ di Lat vi jâ

Par iz mai òâm per so nâ la ser ti fi kâ ci jâ elek tro ener ìç ti kas jo mâ

Pie re dzes ap mai òa ar VGB par ter mo elek tro sta ci ju eks plu atâ ci ju un dar bî bas râ dî tâ jiem

EN TSO-E jaun ie tîk la ko dek si un jaun as pra sî bas ìe ne ra to riem

elektroenerìijas tirgus

Elek tro ener ìi jas tir gus kïûst sa reþ ìî tâks

enerìija bez robeþâm

Èe hi jas ener ìç ti kas pa gât ne, ta gad ne un nâ kot ne

Es tLink 2 no dro ði na Bal ti jai cie ðâ ku saik ni ar Zie meï ei ro pu

6

8

10

15

20

26

30

36

40

44

54

2015/3

saturs

5ENERÌIJA UN PASAULE

Redakcijas padome

Juris Savickis, padomes priekðsçdçtâjs, SIA "ITERA Latvija" prezidents

Namejs Zeltiòð,padomes priekðsçdçtâja vietniekszinâtniskajos jautâjumos, Dr.habil.sc.ing., profesors

Âris Þîgurs,Dr.sc.ing.,AS "Latvenergo" valdes priekðsçdçtâjs

Kârlis Briòíis, Dr.sc.ing., LEEA valdes loceklis, izpilddirektors

Egîls Dzelzîtis, Dr.habil.sc.ing., profesors

Juris Ekmanis, akadçmiíis

Leonîds Ribickis, akadçmiíis, RTU rektors

Jânis Stradiòð, akadçmiíis

Ilmârs Stuklis, AS "Latvenergo" valdes padomnieks

Ludvigs M. Bednarcs (Dr. Ludwik M. Bednarz), Dr.sc.ing. (ASV),

Jerþijs S. Mihna (Dr. Jerzy S. Michna), prof., Dr.habil.ing., Dr.h.c. LZA (Vâcija)

Jurijs Tabunðèikovs (Юрий Табунщиков),akadçmiíis (Krievijas Federâcija)

Jurìis Vilems (Jurgis Vilemas),akadçmiíis (Lietuva)

RedakcijaRedaktore: Edîte KalniòaZinâtniskais redaktors: Kârlis BriòíisLiterârâ redaktore: Andþela ÐuvajevaDatorgrafiíe: Klâra GrundðteineBiroja vadîtâjs: Gints Burâns

Redakcijas adrese:Dzirciema iela 121, Rîga, LV-1055Tâlrunis 67461620Mob.tâlr. 29446806 E-mail: [email protected] www.eunp.lza.lv

Par rakstos pausto faktu un datu pareizîbu atbild rakstu autori. Autortiesîbas uz publicçtajiem rakstiem un ilustrâcijâm pieder E&P redakcijai. Pârpublicçðana tikai ar rakstisku E&P redakcijas piekriðanu.Iznâk reizi divos mçneðos.Iespiests SIA IBC Print Baltic

Sadarbîbâ ar:

Izdevçjs SIA Enerìija un PasauleReìistrâcijas nr. 40003614953

58

60

64

68

73

76

79

82

83

84

zinâtne

14. Bal ti jas in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren ce – pa gât nei un nâ kot nei

Bal ti jas in te lek tu âlâs An tan tes aiz sâ ku mi1920 – 1935 – 1999


numura viesis


kodolenerìija


izglîtîba

Jaun ais pro fe si onâ lis 2015Kon kur sa de vî ze: Ra do ðu brî vî bu un vçr tî gu pie re dzi to po ða jiem spe ci âlis tiem!

dzîves enerìija

Dzin ta ra pa ve diens

enerìçtiíu ABC

Ko dol re ak to ru ti pi un PWR uz bû ve

summary

1. vâka foto: Jânis Brencis

RTU ener ìç ti íiem – jaun a, mo der na zi nât nis kâ vi de

Jau gan drîz ga du – kopð 2014. ga da 1. sep tem bra – RTU Ener ìç ti kas un elek tro teh ni kas fa kul tâ te (EEF) atro das jaun uz cel tâ çkâ Íîp sa lâ, kur RTU, mçrí tie cî gi at tîs tot in fra struk tû ru, bû vç sa vu te ri to ri âlo kom plek su jeb stu den tu pil sç ti òu, kas pçc bûv nie cî bas pa beig ða nas kïûs par Bal ti jas re ìi onâ mo der nâ ko in þe nier zi nât òu stu di ju cen tru, kur at ra dî sies RTU fa kul tâ tes, mo derns la bo ra to ri ju kor puss un Zi nât nis kâ bib li otç ka.

Ta èu ener ìç ti kas stu den tiem un mâ cîb spç kiem jau ta gad ir ra dî ta iz ci la dar ba vie ta – vie na no ener go efek tî vâka jâm çkâm Rî gâ, jo mçs kâ at bil dî ga aug stâ kâs iz glî tî bas ie stâ de ener go re sur su tau pî ða nu sâ kam vis pirms sa vâ vi dç, sa kâr to jot sa vas mâ jas. Re dzot, cik lie lu ie tek mi uz mû su dzî ves kva li tâ ti un kom for tu at stâj ener go efek tî va saim nie ko ða na, mçs sa pro tam, kâ kat ra per so nî gais ie gul dî jums ie tek mç glo bâ los pro ce sus un cil vç ces ko pî go resur su sa gla bâ ða nu. Tâ pçc jaun â EEF çka ir bû vç ta pçc jaun âka jiem ener go efek ti vi tâ tes un at jau no ja mâs ener ìi jas iz man to ða nas stan dar tiem un, pa tei co ties mûs die nî ga jai in fra struk tû rai un la bo ra to ri ju ap rî ko ju mam, stu di jas un zi nât nis ko dar bu EEF ir ie spç jams or ga ni zçt vçl aug stâ kâ lî me nî ne kâ lîdz ðim, pa râ dot iz ci lus sa snie gu mus in þenier zi nât òu stu di jâs un pçt nie cî bâ.

Jaun â zi nât nie ku pa au dze – ra do ða un per spek tî va

EEF pro fe so ru, pçt nie ku un stu den tu dar ba iz ci lî bu ap lie ci na sa snieg tie re zul tâ ti. EEF ir lî de re RTU mç ro gâ jaun o zi nât òu dok to ru sa ga ta vo ða nâ. Tâ, ma nis va dî ta jâ In dus tri âlâs elek tro ni kas un elek tro teh ni kas in sti tû tâ mçrí tie cî gi tiek audzi nâ ti jaun ie zi nât nie ki – mums ir ie vç ro jams dok to ran tu un jaun o dok to ru îpat svars. In dustri âlâs elek tro ni kas un elek tro teh ni kas in sti tû tâ pç dç jos se ðos ga dos aka dç mis ko grâ du ir ie gu vu ði 15 zi nât òu dok to ri, ku ri ir pa li ku ði uz ti cî gi RTU un pat la ban ak tî vi strâ dâ pçt nie cî bâ – mçs esam viens no jau nek lî gâ ka jiem RTU in sti tû tiem.

Zi nât nç ir ne pie cie ða mi ini ci atî vas ba gâ ti, ra do ði un uz pro blç mu ri si nâ ða nu vçr sti jaun i cil vç ki, kam pa spç kam ra dît jaun us pro duk tus un teh no lo ìi jas mûs die nu pa sau lç, kur ik mir kli dzimst kâ da in þe nier teh nis ka ide ja. RTU stra tç ìi ja, at bal stot jaun os pçt nie kus un vei ci not vi òu zi nât nis ko dar bî bu, ir ne su si aug ïus, un ta gad mçs va ram le po ties, ka kat ru ga du RTU dok to ra grâ du ie gûst ap tu ve ni 60 jaun ie zi nât nie ki.

Strâ dâ jot ar stu den tiem un dok to ran tiem, es mu pâr lie ci nâ jies, ka jaun ajai in þe nie ru pa au dzei ir vçl me se vi pie râ dît un ne no gur sto ðos mek lç ju mos pie dâ vât jaun us in þe nier teh nis kos ri si nâ ju mus, tâ snie dzot bû tis ku ie guldî ju mu taut saim nie cî bas at tîs tî bâ un vien lai kus pa lî dzot uni ver si tâ tei pie sais tît fi nan sç ju mu zi nât nis ka jiem pçtî ju miem. Tâ, no de vi òâm RTU fa kul tâ tçm pie sais tî tâ fi nan sç ju ma zi òâ EEF ir ie rin do ju sies ot ra jâ vie tâ tû lît aiz Ma te ri âl zi nât nes un lie tið íâs íî mi jas fa kul tâ tes.

Pie mç ram, RTU tiek îs te nots liels Eiro pas ie tvar prog ram mas fi nan sçts pro jekts ARE US. Ða jâ pro jek tâ mû su augst sko la ir kon sor ci ja da lîb nie ce un pil da va do ðo lo mu, iz strâ dâ jot gal ve no ener go elek tro ni kas pâr vei do tâ ju lîdz strâ vas pos mam lie la skai ta in dus tri âlo ro bo tu gru pas elek tro ap gâ dei. Viens no gal ve na jiem pro jek ta iz strâdâ tâ jiem ir mans bi ju ðais dok to rants Dâ vis Mei ke, kurð pat la ban ir pa stâ vîgs dar bi nieks ne tâ lu no Ðtut gar tes eso ða jâ «Daim ler» rûp nî câ, kur tiek ra þo tas «Mer ce des» au to ma ðî nas. Mi nç ta jâ pro jek tâ ir pa re dzçts iz strâ dât jaun as teh no lo ìi jas, kas ïau tu ro bo ti zç tâm ra þot nçm ie tau pît lîdz pat 20–30% no pa tç rç tâs elek tro ener ìi jas. Tie ir ie vç ro ja mi ie tau pî ju mi un ie spai dî ga re sur su eko no mi ja, tâ pçc ðis pro jekts ir ïo ti in te re sants mas vei da pro duk ci jas ra þo tâ jiem, ku ri iz man to augs ti ad van cç tas teh no lo ìi jas. Sa vu kârt RTU ir gan da rî jums, ka tie ði mû su augst sko lâ ir iz sko lo jies jauns, per spek tîvs zi nât nieks, kurð ar sa vu dar bu starp tau tis kâ mç ro gâ sniedz no zî mî gu ie gul dî ju mu ener ìi jas eko no mi jâ un sa vu pie re dzi no dod tâ lâk mû su stu den tiem.

Vçs tu rç sak òo tâ iz ci lî ba

Mû su stei dzî gais laik mets ir pie râ dî jis, cik lie la lo ma ik die nâ ir ener ìç ti kai un ar to sais tî ta jâm teh no lo ìi jâm. Rî gas Teh nis kâ uni ver si tâ te (RTU) strâ dâ, lai sa ga ta vo tu iz ci lus ener ìç ti kas un elek tro teh ni kas in þe nie rus. Lie lu dar bu tâ ie gul da arî pçt nie cî bâ un jaun u pro duk tu iz strâ dç, zi nât nes sa snie gu mus ie dzî vi not prak sç. Jo tie ði tâds ir RTU

stra tç ìis kais mçr íis – kïût par tre ðâs pa au dzes ti pa uni ver si tâ ti, kas no dro ði na ne ti kai augst as kva li tâ tes in þe nier teh nis ko iz glî tî bu, bet arî iz ci lu pçt nie cî bu un ino vâ ci ju un teh no lo ìi ju pâr ne si, tâ snie dzot sa vu ie gul dî ju mu Lat vi jas taut saim nie cî-bas at tîs tî bâ.


Redakcijas padomes sleja

Foto

:Gun

ârs

Bind

e

RTU ie gul dî jums al ter na tî va jâ ener ìi jâ

RTU lie lu uz ma nî bu pie vçrð starp tau tis kai sa darbî bai, jo tâ ir ie spç ja sa vas zi nât nis kâs ide jas pie teikt aiz Lat vi jas ro be þâm, pie sais tît fi nan sç ju mu zi nât nei un sa dar bî bâ ar âr zem ju ko lç ìiem gût jaun as at zi òas un vçr tî gu pie re dzi pçt nie cî bâ. Rek to ra sta tu sâ es regu lâ ri tie kos ar ci tu teh nis ko uni ver si tâ ðu va dî bu un pie da los starp tau tis ka jâs zi nât nis ka jâs kon fe ren cçs, kur viens no gal ve na jiem te ma tiem ir ie spç ja mâ zinât nis kâ sa dar bî ba ener ìç ti kas pçt nie cî bâ. Ðis jautâ jums ir pri ori târs vi sâs val stîs, kur es mu bi jis, jo, ar vien âtr âk pie au got cil vç ku skai tam uz pla nç tas, jeb kurð ar ener go re sur siem sais tî tais jau tâ jums kïûs vçl ak tu âlâks – at tîs to ties in dus tri jai, ener ìi jas patç riòð pie aug, bet fo si lie ener ìi jas re sur si ir li mi tç ti.

Pa sau lç ar vien po pu lâ râ ki kïûst al ter na tî vo energo re sur su pç tî ju mi, ar ku riem no dar bo jas arî EEF zinât nie ki. Ïo ti ak tu âla ir elek tro tran spor ta jo ma, kas mû su pç tî ju mu lo kâ bi ju si jau ap tu ve ni 50 ga dus. RTU ir ak tî vi dar bo ju sies elek tro vil cie nu, tram va ju un tro lej bu su iz pç tç, un ta gad ir sâ ku sies elek tro mobi ïu çra. Pro tams, tam ir mil zî ga deg vie las tir go tâju pre tes tî ba, to mçr arî tâ di ie tek mî gi kon cer ni kâ, pie mç ram, «Shell» ak tî vi ie sais tâs al ter na tî vâs enerìi jas re sur su mek lç ða nâ un fi nan sç pçt nie cî bu ða jâ jo mâ. Prak tis ki vis i au to ra þo ða nas uz òç mu mi ir izstrâ dâ ju ði elek tro mo bi ïus, un ti kai pað rei zç jâ ce nu po li ti ka ie ro be þo ðo au to ie gâ di, jo ra þo tâ ji elek tromo bi ïus cen ðas pâr dot dâr gâk ne kâ ben zî na dzi nç ja au to mo bi ïus.

RTU, jû tot at bil dî bu par ap kâr tç jâs vi des kva li tâ ti, 2014. ga dâ ie gâ dâ jâs div pa dsmit «Volkswagen e-up!» elektro mo bi ïus, ko sa òç ma vis as de vi òas RTU fa kul tâ tes, RTU Stu den tu par la ments un ad mi nis trâ ci ja. Elek tro mo bi ïu ie gâ de bi ja ie spç ja ma, iz man to jot valsts bu dþe ta prog ram mu «Kli ma ta pâr mai òu fi nan ðu in stru ments», kas tiek fi nan sç ta no og lek ïa di ok sî da iz me ðu at ïau ju pâr do ða nas. Tâ dç jâ di 85% no elek tro mo bi ïu ie gâ des at tie ci nâ ma jâm iz mak sâm ir fi nan sç ju si valsts, un elek tro mo bi ïi uni ver si tâ tei ir iz mak sâ ju ði lç tâk ne kâ ar deg vie lu dar bi nâ mi auto. Elek tro mo bi ïi ir arî lç tâk eks plu atç ja mi, jo tiem ir zem âkas ap ko pes iz mak sas un ilg mû þî gâks mo tors, kâ arî ma zâ ki ik die nas tç ri òi, jo vi dç jais elek trî bas pa tç riòð iz mak sâ ap tu ve ni 3 rei zes ma zâk ne kâ deg vie la.

Elek tro mo bi ïus RTU stu den ti un mâ cîb spç ki iz man to arî stu di ju pro ce sâ un zi nât nis ka jâ dar bâ. Ir ie ce re iz mçìi nât ro ku ar elek tro mo bi ïiem sais tî tu jaun u teh no lo ìi ju ra dî ða nâ. Pie mç ram, iz vei dot pað iem sa vus âtr os elek tromo bi ïu lâ dç tâ jus, ko pçc tam sa dar bî bâ ar ra þo tâ jiem re ali zçt tir gû, jo pat la ban Lat vi jâ trûkst tie ði âtr o elek tro mobi ïu uz lâ des sta ci ju, kas ra dî tu ie spç jas ar elek tro mo bi ïiem veikt tâ las dis tan ces.

Íîp sa lâ top jauns ener go pçt nie cî bas centrs

Zi nât nis kie pç tî ju mi un veik smes stâs ti ir ie spç ja mi, pa tei co ties vai râ ku pa au dþu si ner ìi jai – RTU pro fe so ru bagâ tî ga jai zi nâ ða nu un pie re dzes bâ zei ap vie no ju mâ ar jaun o pçt nie ku en tu zi as mu un jau nek lî ga jâm ide jâm. Un nâkot nç, ne bai dos pro gno zçt, sa snie gu mu bûs vçl vai râk, jo RTU mçrí tie cî gi ra da zi nât nes at tîs tî bai lab vç lî gu vi di.

Pat la ban mû su Íîp sa las te ri to ri âla jâ kom plek sâ no tiek jaun â RTU la bo ra to ri ju kor pu sa bûv nie cî ba, ko ie ce rçts pa beigt ðâ ga da ru de nî. La bo ra to ri ju kor pu sâ at ra dî sies Ener ìi jas un vi des re sur su ie gu ves un ilg tspç jî gas iz manto ða nas teh no lo ìi ju valsts no zî mes pçt nie cî bas centrs, kur bûs ie spç jams veikt vçl daudz pla ðâ kus un kva li ta tîvâ kus pç tî ju mus ener go tau pî ða nas teh no lo ìi ju, al ter na tî vâs ener ìç ti kas un ener go sis tç mu au to ma ti zâ ci jas jo mâ, kâ arî ener ìç ti kâ ko pu mâ. Jaun ais, mo der nais la bo ra to ri ju kor puss bûs ap rî kots ar augst a lî me òa pç tî ju mu un sa reþ ìî tu eks per tî þu veik ða nai ne pie cie ða mo apa ra tû ru, ar ku ras pa lî dzî bu RTU zi nât nie ki va rçs veikt starp tautis ki kon ku rçt spç jî gu zi nât nis ko dar bî bu un iz strâ dât pç tî ju mus Lat vi jas un ci tu val stu uz òç mu miem, tâ vei ci not uz òç mu mu kon ku rçt spç ju un valsts eko no mis ko iz aug smi.

Mçs strâ dâ jam un, sa sto po ties ar jaun â teh no lo ìi ju laik me ta iz ai ci nâ ju miem, tur pi nâm mû su augst sko las iz ci lâs zi nât nis kâs tra dî ci jas. Mçs, pro fe so ri, no do dam sa vas zi nâ ða nas stu den tiem un ie dro ði nâm jaun os pçt nie kus mek lçt sa vu ce ïu zi nât nç. Un esam gan da rî ti par sa vu stu den tu sa snie gu miem, jo tâ ir ga ran ti ja, ka in þe nier teh nis ko zi nâtòu tra dî ci jas Lat vi jâ ne pa zu dîs, bet, pa tei co ties at vçr ta jai pa sau lei, RTU zi nât nie ku iz strâ dâ tâs te ori jas un pro duk ti spç lçs no zî mî gu lo mu starp tau tis ka jâ tir gû un jaun âs ide jas vei ci nâs zi nât nis kâs do mas at tîs tî bu glo bâ lâ mç ro gâ.

RTU rek tors, aka dç mi íis Le onîds Ri bic kis

2015/3 7ENERÌIJA UN PASAULE

Redakcijas padomes sleja

20. mar tâ Mû zi kas klu bâ Dai le no ti ka Kok ne ses fon da or ga ni zç tâ gads kâr tç jâ mâk slas dar bu lab da rî bas iz so le, ku ras ie nâ ku mi ti ka zie do ti “Lik teò dâr za” tâ lâ ka jai iz vei dei. Ar kon cer tu to kup li nâ ja Lat vi jas Ra di o big bends, ma es tro Rai monds Pa uls un so lis te Kris tî ne Prau li òa. Ma es tro Rai monds Pa uls pie da lî jâs jau pir ma jâ Lat vi jas Tele vî zi jas or ga ni zç ta jâ zie do ju mu ak ci jâ “Top Lat vi jas Lik teò dârzs!” 2009. ga dâ, un vi òa sa ce rç tâ dzies ma “Nepie sauc ma ni vçl” kïu vu si par LTV “Lik teò dâr za” ak ci jas mu zi kâ lo sim bo lu.

Iz so lç, ko nu jau tra di ci onâ li va dî ja Kok ne ses fon da pa do mes lo cek lis, mâk slas ko lek ci onârs un ta gad arî ve selî bas mi nistrs Gun tis Be lç viès, ti ka pâr do ti 33 dar bi. No tiem 12 bi ja “Lik teò dâr za” at bal stî tâ ju dâ vi nâ jums, vi sus ie nâ ku mus zie do jot “Lik teò dâr zam”, bet 21 dar bu iz so lei bi ja de vu ði mâk sli nie ki, zie do jot” Lik teò dâr zam” pus i no sâ ku ma ce nas.

Iz so les va ka râ sa zie do tâ sum ma ir 23 052 eiro, kas tiks ie gul dî ti “Lik teò dâr za” ap mek lç tâ ju au to stâv vie tas bûv nie cî bâ – to ie sâ ka pa gâ ju ða jâ ga dâ, un tâs teh nis kais pro jekts ir SI A “AquaBram bis” un AS “Ce ïup ro jekts” zie do jums. 2014. ga dâ pa veik tie bûv dar bi no ti ka par LTV zie do ju mu ak ci jâ “Top Lat vi jas Lik teò dârzs!” sa òem tajiem lî dzek ïiem.

Pa sâ ku ma ie va dâ vie na no Kok ne ses fon da di bi nâ tâ jâm dzej nie ce Mâ ra Zâ lî te, at ce ro ties dâr za pirm sâ ku mus 2006. ga dâ, tei ca: ”De vi òos ga dos tûk sto ðiem lie lu un ma zu ro ku ir pie likts, lai ra dî tu dâr zu uz sa las Dau ga vas vi dû. Sa la de vi òu ga du lai kâ ir skais ti pâr vçr tu sies. Âbe les, ku ras esam ie stâ dî ju ði, jau dod aug ïus. Ta ci òas ir iestai gâ tas, un dârzs dzî vo. Tas aug, un augt var vie nî gi uz nâ kot ni.”

Ru nâ jot par de vi òiem ga diem, dzej nie ce do mâ ja re âlo dar bu sâ ku mu, kad – lîdz ar pa saul sla ve nâ ja pâ òu ainavu ar hi tek ta Ðun mi o Ma su no uz va ru at klâ ta jâ starp tau tis ka jâ “Lik teò dâr za” ide ju kon kur sâ 2006. ga dâ – va rç ja sâk ties pie mi òas vie tas prak tis kâ iz vei de. Par kon kur su un tâ uz va rç tâ ju – dzen bu dis tu mû ku, pro fe so ru Ðun mi o Ma su no, kurð ra dî jis brî nið íî gus par kus Ja pâ nâ, Ka nâ dâ, Vâ ci jâ un Nor vç ìi jâ un ku ra fi lo zo fi ja ir tu va lat vie ðu tra di ci onâ la jai çti kai un es tç ti kai, þur nâls “Ener ìi ja un Pa sau le” rak stî ja 2006. ga da 2. un 5. nu mu râ. Ta èu vçl ag râk, 2005. ga da 4. nu mu râ, tâ tad – pirms 10, ne vis 9 ga diem, pla ðâ in ter vi jâ “Pa vilkt svît ru XX gad sim tam” ar “Lik teò dâr za” ide jas au to ru – uz òç mç ju, Kok ne ses fon da pa do mes priekð sç dç tâ ju un fi nan si âlo at bal stî tâ ju

Gût var do dotZiedojums Likteòdârzam



Þurnâlu atbalsta:

Ensto Latvija AS, Brîvîbas gatve 224/5, LV 1039 Rîgawww.ensto.com

Vi li Vî to lu þur nâ la la sî tâ ji uz zi nâja, kâ ra dâs pa ti ie ce re un Kok neses fonds, par ku ru þur nâ lâ iz tei câs tâ da lîb nie ki: Kok ne ses pa gas ta va dî tâ ji, po li ti íe San dra Kal nie te, aka dç mi íis Jâ nis Stra diòð, dzej niece Mâ ra Zâ lî te, mâk sli nie ki Imants Lan cma nis un An dris Frei bergs u.c. Ci tç jam Vi li Vî to lu: ”Lat vie ðu tautai ir bi ju ði bries mî gi zau dç ju mi, prak tis ki kat ra lat vie ðu ìi me ne ir kâ du tu vi nie ku zau dç ju si abâs okupâ ci jâs. Ir ka râ kri tu ðie, de por tç tie, trim dâ de vu ðies. Kurð at grie zies, kurð sve ðâ zem ç gul dîts. [..] Nav mums tâ das vie tas, kur bû tu pa râdîts, cik lie li ir bi ju ði lat vie ðu tautas zau dç ju mi abu liel va ru lai kâ.” San dra Kal nie te tei ca: “Iz lî gu mam ar pa gât ni ir jâ ra da lie la ti cî ba nâkot nei.”

Turp mâ ka jos ga dos þur nâls “Ener ìi ja un Pa sau le” re gu lâ ri stâs

tî ja par “Lik teò dâr za” tap ða nu. Ko pâ ar sa bied rî bâ pa zîs ta miem cil vç kiem stâ dî jâm âbe les (“Pie âbe les”, Nr. 3, 2008), 2009. ga da augus tâ tal ko jâm, klau sî jâ mies dzej nie ci Mâ ru Zâ lî ti un po pu lâ rus Lat vi jas mû zi íus (“Nâ ci ja die við íâs ie dves mas brî dî”, Nr. 5, 2009). To gad ti ka uz sâk ta ik ga dç jâ Lat vi jas Tele vî zi jas lab da rî bas ak ci ja. Vçl pçc ga da augus tâ lîdz ar ie cie nî tâ ka jiem Lat vi jas jaun ie ðu ko riem un di ri ìen tiem dzie dâ jâm “At kal, at kal ir de be sis pu ðu!” (Nr. 5, 2010). Un tâ tas tur pi nâs – kat ru ga du augus tâ Lat vi jas Tele vî zi ja aici na tal ci nie kus un mû zi íus uz Kok ne si. Esam ve du ði lauk ak me òus am fi te ât ra pe lç ko ak me òu krâ vu mam un – sa vu mî ïo pie mi òai. “Se lek ci onârs Jâ nis Va sa rie tis, ku ra mûþs jau ie gâ jis de vî ta jâ ga du des mi tâ, at ve dis di vus ak me òus – sa vâ un mâ sas vâr dâ.” Vi òa tçvs cî nî jâs stu den tu ba tal jo nâ, kas at si ta Ber mon ta uz bru ku mu Rî gai. Se lek ci onârs uz dâ vi nâ ja “Lik teò dârzam” do bi ar 100 dien li li jâm stu den tu ba tal jo na pie mi òai” (“Pe lç ko ak me òu stâs ti”, Nr. 5, 2011). Gads kâr tç jâm Lat vi jas Tele vî zi jas lab da rî bas ak ci jâm augus tâ nu pie vie no ju ðâs mâk slas dar bu iz so les pa va sa rî.

Ðis ir Rai òa un As pa zi jas gads, kad bie þâk ne kâ cit kârt jû ta mies aici nâ ti do mât par vçr tî bâm, kas snie dzas tâ lâk par die nið ío mai zes ri ku (vai ko ka ko las pu de li). Rai nis to no sau ca par “augst o tâ li”. “Do mâ vien uz augst o tâ li,” tâ Antiòð ti ka mu di nâts ne no vçr sties no aug stâ kâ mçr ía un ne do mât par “laip niem smai diem”. “Lik teò dârza” ga dî ju mâ ðim aici nâ ju mam lîdz âs ir lie kams kok lç tâ ja To ta teik tais: “Gût var òe mot, – gût var do dot! Do dot gû tais – ne at òe mams!” Ik vie na ak ci ju da lîb nie ka ie gul dî jums “Lik teò dâr za” ie ce res îs te no ða nâ ir tas ne at òe mamais, kas sum mç sies Lat vi jas simt ga dç. Vai bû sim tai ga ta vi? E&P

Zai ga Ki pe reFoto: Jânis Brencis

Izsolei paredzçtâs gleznas aplûko Kokneses fonda padomes priekðsçdçtâjs Vilis Vîtols un Kokneses fonda valdes priekðsçdçtâja Valda Auziòa



Kopð Eiro pas Og ïu un tç rau da kop ie nas (The Eu ro pe an Co al and Ste el Community) no di bi nâ ða nas (1951), kas ie zî mç ja pir mo mç ìi nâ ju mu har mo ni zçt Eiro pas val stu ener go re sur su po li ti kas stra tç ìis kos jau tâ ju mus, ap vie no tâs Eiro pas in teg râ ci jas pro ce sâ ener ìç ti kai pie vçr sta îpa ða uz ma nî ba. To mçr lîdz aiz va dî tâ gad sim ta bei gâm un ðâ gad sim ta sâ ku-

mam fun da men tâ li uz de vu mi ener ìç ti kas sek to ra in teg ri tâ tes pa aug sti nâ ða nai ne ti ka iz vir zî ti kâ vie na no Eiro pas Sa vie nî bas (ES) ab so lû tâm po li tis kâm un so ci âl eko no mis kâm pri ori tâ tçm. Ðo brîd si tu âci ja ir kar di nâ li mai nî ju sies. Lîdz te kus ES ener ìç ti kas sek to ra tie sis kâs kon so li dâ ci jas no ri sçm, ku ru vir zî bu no sa ka Tre ðâ ener ìç ti kas pa ke te (The Third Energy Pa cka ge), kâ arî vai râ kâm kom plek sâm at se við íu ener ìç ti kas sek to ra seg men tu pâr na ci onâ lâ tie sis kâ re gu lç ju ma ini ci atî vâm ES ir ce ïâ uz pa tie si vie no ta ener ìç ti kas po li ti kas ie tva ra iz strâ di un ie dzî vi nâ ða nu.

Jaun â po li ti kas ie tva ra cen trâ ir Eiro pas Ener ìç ti kas sa vie nî bas (EES; The Eu ro pe an Energy Uni on) ide ja, kas bal stî ta uz pie-câm stra tç ìis kâm di men si jâm:· ener go ap gâ des dro ðî bu, so li da ri tâ ti un uz ti cî bu; · pil nî bâ in teg rç tu iek ðç jo ener ìi jas tir gu; · ener go efek ti vi tâ tes vei ci nâ ða nu; · eko no mi kas de kar bo ni zâ ci ju; · pçt nie cî bu, ino vâ ci jâm un ener ìç ti kas sek to ra kon ku rçt spç jas pa lie li nâ ða nu.

Mi nç to di men si ju skaid ro jums ie tverts 2015. ga da 25. feb ru ârî ap stip ri nâ ta jâ Ener ìç ti kas sa vie nî bas stra tç ìi jâ (A Framework Strategy for a Re si lient Energy Uni on with a Forward–Lo oking Cli ma te Chan ge Policy).

Eiro pas Ener ìç ti kas sa vie nî ba un tâs stra tç ìi jas rî cî bas pun kti


elektroenerìija

10 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

Jâ at gâ di na, ka LR Saei mas Eiro pas lie tu ko mi si ja ðâ ga da 27. feb ru ârî ap stip ri nâ ja Lat vi jas pre zi den tû ras ES Pa do mç augst as pri ori tâ tes man dâ tu, kas dod tie sî bas strâ dât pie EES iz vei des tâ dç vç tâ Rî gas pro ce sa ie tvaros. Lat vi jas pre zi den tû rai sais tî bâ ar Ener ìç ti kas savie nî bas iz vei di ti ka de fi nç ti vai râ ki uz de vu mi. Pir mais to brîd jau bi ja iz pil dîts, pro ti, feb ru âra sâ ku mâ augst a lîme òa kon fe ren cç Rî gâ ti ka pre zen tç ta EES iz vei des koncep ci ja. Kâ jau mi nçts, 25. feb ru ârî, di vas die nas pirms man dâ ta ap stip ri nâ ða nas, Eiro pas Ko mi si ja (EK) ap stipri nâ ja Ener ìç ti kas sa vie nî bas stra tç ìi ju, bet vçl pçc nepil na mç ne ða (20. mar tâ) ES val stu un val dî bu va dî tâ ji kon cep tu âli at bal stî ja EES iz vei di, ak cep tç jot EK priekðli ku mu at tie cî bâ uz EES pie câm pa ma ta di men si jâm.

2015. ga da jû ni jâ ES Ener ìç ti kas mi nis tru pa do mç plâ nots ap stip ri nât Eiro pa do mes se ci nâ ju mus par atse við íiem EES ele men tiem.

Ener ìç ti kas sa vie nî bas stra tç ìi jas, kas ðo brîd uzska tâms par gal ve no un de ta li zç tâ ko EES ie tva ra doku men tu un ku râ skaid ro ta vie no ta ES ener ìç ti kas sek to ra tâ lâ kas in teg râ ci jas bû tî ba, ap tver ne ti kai pie cas EES di men si jas, bet arî de fi nç piec pa dsmit rî cî bas pun ktus (ac ti on po ints) EES po li tis ko un ìeos tra tç ìis ko mçr íu sa snieg ða nas vei ci nâ ða nai tu vâko di vu trîs ga du pe ri odâ (2015–2017). Rî cî bas pun kti kon kre ti zç vai ak cen tç at se við íus di men si ju pro blçmjau tâ ju mus, vien lai kus snie dzot ie ska tu EK plâ no ta jâs ak ti vi tâ tçs ðo pro blçm jau tâ ju mu ri si nâ ða nai.

Pir mais stra tç ìi jas rî cî bas punkts vçrsts uz esoðo ener ìç ti kas un sais tî to no za ru li kum do ða nas nor mu

No stra tç ìi jas vis pâ rç jâs si tu âci jas skaid ro ju ma iz riet, ka ES kâ lie lâ kâ sum mâ râ ener ìi jas im por tç tâ ja pa sau lç, kas im por tç ap tu ve ni 53% no ne pie cie ða ma jiem ener go re sur siem, kat ru ga du par to mak sâ jot 400 mil jar dus eiro, vç las ne ti kai pçc ie-spç jas drî zâk pa beigt for mâ lo un fak tis ko iek ðç jâ ener ìi jas tir gus in teg râ ci jas pro ce su un sa lâ got ES kli ma ta po li ti kas mçr íus ar glo bâ lo sil tum nî ce fek tu iz rai so ðo gâ zu (SEG) emi si ju ie ro be þo ða nas vek to ru, bet arî iz strâ dât mak si mâ li dro ðu, pa re dza mu un uni ver sâ lu ener ìç ti kas dip lo mâ ti jas mo de li sa dar bî bai ar tre ðo val stu ener go re sur su pie gâ dâ tâ jiem. Iek ðç jâ ener go re sur su tir gus tâ lâ ka in teg râ ci ja, uz la bo jot at se við íu da lîb val stu un re ìi onu da bas gâ zes un elek tro ener ìi jas pâr va des sis tç mu fi zis kâs starp sa vie no ja mî bas lî me ni un op ti mi zç jot tirdz nie cî bas plat for mu jeb bir þu ko mu ni kâ ci jas al go rit-mus, uz ska tâ ma ti kai par ES val stu iek ðç jo jau tâ ju mu, ku ra ri si nâ ða na – gan po li tis ko un tie sis ko ini ci atî vu, gan pro jek tu fi-nan sç ju ma jo mâ – at ka rî ga vie nî gi no ie sais tî ta jâm da lîb val stîm, tur pre tî ener go re sur su pie gâ de no tre ða jâm val stîm at tie cas kâ uz ES vai tâs da lîb val stîm, tâ uz vie nu vai vai râ kâm tre ða jâm val stîm. Tâ dç jâ di, òe mot vç râ ob jek tî vus ìe opo li tis kâs kon-jun ktû ras un eko no mis kâ iz de vî gu ma as pek tus, ES pus ei kon cep tu âli jâ iz vç las, vai vie no ða nos ar tre ðo val stu pie gâ dâ tâ jiem nâ kot nç vçrts slçgt kat rai da lîb val stij at se við íi, kâ tas no tiek pað reiz, vai arî pie gâ des lî gu mi slç dza mi cen tra li zç ti, ie spç jams, bal sto ties uz jaun âm ener ìç ti kas dip lo mâ ti jas vad lî ni jâm vai ci ta vei da do ku men tiem, ku ros de fi nç ta ES ener go re sur su âr çjo ie pir ku mu re gu lç ju ma pa kâ pe nis ka uni fi kâ ci ja.

ie vie ða nu un no stip ri nâ ða nu, no sa kot, ka EK iz mantos vi sus sa vâ rî cî bâ eso ðos in stru men tus, lai ga rantç tu ES ener ìç ti kas li kum do ða nas ak tu, îpa ði Tre ðâs ener ìç ti kas pa ke tes, pil nî gu ie vie ða nu vi sâs da lîb valstîs, kâ arî strik ti pâr rau dzîs brî vâ tir gus kon ku ren ces prin ci pu ie vç ro ða nu da lîb val stu iek ðç jos elek tro enerìi jas un da bas gâ zes tir gos.

Ot rais rî cî bas punkts skar ES val stu âr çjo dabas gâ zes pie gâ þu at ka rî bas pro blç mu. Ða jâ pun ktâ no teikts, ka ES da bas gâ zes pie gâ þu di ver si fi kâ ci jai jâkïûst vçl iz teik tâ kai un pa ðam ap vie no tâs Eiro pas dabas gâ zes sek to ram – elas tî gâ kam at tie cî bâ uz ie spç jâm ope ra tî vi sa ma zi nât vai pil nî bâ no vçrst âr çjo da bas gâzes pie gâ þu pâr trau ku mu ne ga tî vâs se kas jeb ku râ ES re ìi onâ. Lai pa da rî tu ES da bas gâ zes sek to ru dro ðâ ku un âr çjo pie gâ þu at ka rî bas ris ku va dî bu – struk tu rç tâku, EK ap òç mu sies:

· 2015.–2016. ga dâ iz strâ dât da bas gâ zes pie gâ þu diver si fi kâ ci jas un elas tî gu ma pa aug sti nâ ða nas pa ke ti, kas pa pil di nâs un pre ci zçs ðo brîd spç kâ eso ðo da basgâ zes ap gâ des dro ðî bas tie sis ko re gu lç ju mu;

· iz vei dot vis ap tve ro ðu ES sa ðíid ri nâ tas da bas gâzes (SDG) pie gâ þu un uz gla bâ ða nas stra tç ìi ju;

· sa dar bî bâ ar da lîb val stîm sti mu lçt al ter na tî vu dabas gâ zes pie gâ des ce ïu un avo tu (pie mç ram, Dien vi du gâ zes ko ri do ra un Vi dus jû ras – Al þî ri jas da bas gâ zes pie gâ des vir zie na) snieg to ie spç ju pla ðâ ku iz man to ðanu, vien lai kus ma zi not do mi nç jo ðo da bas gâ zes pie gâdâ tâ ju pro cen tu âlo îpat sva ru ES ko pç jâs âr çjâs gâ zes re sur su pie gâ dçs.

EES stratçìijâ nozîmîga loma atvçlçta dabasgâzes piegâdes ceïu un avotu diversifikâcijai un SDG infrastruktûras attîstîbai


elektroenerìija


elektroenerìija

veik smî ga no slç gu ma, bet arî energo ap gâ des dro ðî bas un at jau no ja mo ener go re sur su (AER) sek to ra at tîs tîbas no dro ði nâ ju ma pa mats. Ða jâ jo mâ EK no tei ku si, ka tâ:

· at bal stîs vi su lie lâ ko un stra tçìis ki sva rî gâ ko ener go pâr va des infra struk tû ras pro jek tu, îpa ði Ko pî go in ter eðu pro jek tu (Pro jects of Com mon In te rest), re ali zâ ci ju, no dro ði not to finan sç ju ma sa òem ða nu no tâ diem avotiem kâ Con nec ting Eu ro pe Facility, Eiro pas struk tu râ lais un in ves tî ci ju fonds (The Eu ro pe an Struc tu ral and In ves tment Fund) un Eiro pas Stra tçìis ko in ves tî ci ju fonds (The Eu ro pe an Fund for Stra te gic In ves tments);

· ap ko pos un ana li zçs in for mâ ciju par vis iem stra tç ìis ka jiem pro jektiem, kas fi nan sç ti vai lîdz fi nan sç ti no ES pus es, lai no teik tu to stra tç ìis ko no zî mi un ie tek mi uz val stu/re ìi onu ener ìi jas tir gu un taut saim nie cî bu;

· iz vei dos ES Ener ìi jas in fra struk tû ras fo ru mu (Energy In fras truc tu re Fo rum), ku ra ie tva ros da lîb valstis ap sprie dîs no zî mî gâ ko ener go pâr va des in fra struktû ras pro jek tu re ali zâ ci jas no ri si, kâ arî in for mçs EK par ðo pro jek tu re ali zâ ci jas na ci onâ la jiem un re ìi onâ lajiem as pek tiem. Îpa ða lo ma fo ru mâ tiks at vç lç ta ES dalîb val stu re ìi onâ lâs sa dar bî bas vei ci nâ ða nai. Plâ nots, ka pirm â fo ru ma sa nâk sme no tiks ðâ ga da bei gâs.

Piekt ais rî cî bas punkts vçrsts uz vie no ta un vienga ba lai na ES ener ìi jas tir gus iz vei di, no vçr ðot ðo brîd vç ro ja mo asin hro no un sa drum sta lo to at se við íu tir gus seg men tu un plat for mu at tîs tî bu. Ðâ pun kta re ali zâ cija va rç tu bût îpa ði no zî mî ga ES ener go re sur su iek ðç jâ tir gus at tîs tî bai nâ kot nç, jo pa redz dis ku si ju par koncep tu âli jaun a, pil nî bâ vie no ta Eiro pas ener go re sur su tir gus mo de ïa iz vei di. Tâ dç jâ di EK piekt â pun kta ietva ros no tei ku si, ka:

· 2016. ga dâ nâks kla jâ ar li kum do ða nas ini ci atî vu ES elek tro ener ìi jas tir gus dro ðî bas ga ran tç ða nai;

Tre ðais rî cî bas punkts at tie ci nâms uz ES da lîbval stu un tre ðo val stu da bas gâ zes pie gâ des lî gu mu slçg ða nas tie sis ko as pek tu. Ðis punkts pa redz, ka ES da lîb val stu lî gu miem ar tre ðo val stu da bas gâ zes pie gâdâ tâ jiem ir pil nî bâ jâ at bilst eso ðâ ES da bas gâ zes tir gus tie sis kâ re gu lç ju ma pra sî bâm un vien lai kus jâ kïûst daudz caur re dza mâ kiem. EK pa re dzç ju si 2016. ga dâ nâkt kla jâ ar ini ci atî vu ES da lîb val stu un tre ðo val stu lî gu mu slçg ða nas pro ce dû ras re vî zi jai, ku ras re zul tâ tâ bûs ie spç jams pâr lie ci nâ ties, vai pirms lî gu mu slçg ðanas tiek pil nî bâ ie vç ro tas vis as ES tie sis kâ re gu lç ju ma nor mas un vai EK tiek in for mç ta par lî gu ma slçg ða nas pro ce su vir zî bu. Vçl vai râk, EK vç las iz strâ dât pa rauglî gu mu vai vis maz at se við ías div pu sç jo lî gu mu klau zulas, kas âr çjos da bas gâ zes ie pir ku mus pa da rî tu gan koor di nç tâ kus un uni fi cç tâ kus, gan arî caur re dza mâ kus.

Ce tur tais rî cî bas punkts pos tu lç, ka at bil sto ðas ener go pâr va des in fra struk tû ras iz vei de ir ne ti kai ES elek tro ener ìi jas un da bas gâ zes tir gus in teg râ ci jas

Lietuvas – Zviedrijas energosistçmu starpsavienojuma kabeïa NordBalt ieguldîðanas darbi Baltijas jûrâ

ES energoapgâdes droðîbas paaugstinâðanâ EES stratçìija vçrsta gan uz dabasgâzes, gan uz elektroenerìijas pârvades infrastruktûras tâlâku integrâciju


elektroenerìija


elektroenerìija

· 2015. ga dâ pie dâ vâs jaun u ES elektro ener ìi jas tir gus uz bû ves di zai nu, kam 2016. ga dâ se kos arî at bil sto ða tiesis kâ re gu lç ju ma iz strâ des ini ci atî va.

Ses tais rî cî bas punkts at sau cas uz Tre ða jâ ener ìç ti kas pa ke tç ie strâ dâ to elek tro ener ìç ti kas sek to ra re gu lâ ci jas ie tva ru, kas EK ie ska tâ bû tu jâ at tîs ta tâ lâk, ra dot ne pie cie ða mos prak tis kos priekð no sa cî ju mus vie no ta un vien gaba lai na ES elek tro ener ìi jas tir gus izvei dei. Tas no zî mç, ka EK pâr ska tîs spç kâ eso ðo re gu lâ ci jas ie tva ru, îpa ði pie vçr ðo ties ACER un Eiro pas elek troener ìi jas pâr va des sis tç mu ap vie nî bas EN TSOE fun kci ju iz vçr tç ju mam, un 2015.–2016. ga dâ nâks kla jâ ar priekð liku miem ES elek tro ener ìç ti kas sek to ra re gu lâ ci jas ie tva ra op ti mi zâ ci jai.

Sep tî ta jâ rî cî bas pun ktâ uz svçr ta re ìi onâ lâs sadar bî bas ener ìç ti kâ no zî mî ba in teg rç ta ES ener ìç tikas tir gus iz vei dç. EK uz òç mu sies sti mu lçt un at balstît sa dar bî bu ener ìç ti kâ at se við íu ES val stu gru pu vai re ìi onu mç ro gâ, kâ arî pie da lî ties ðâ du gru pu/reìi onu ak ti vi tâ tçs.

As to tais rî cî bas punkts vçrsts uz ener ìi jas ga la ce nas vei do ða nâs pro ce su, no sa kot, ka ðâ pro ce sa mehâ nis miem jâ bût caur ska tâ mâ kiem un skaid ri de fi nçtiem, vei ci not arî sa bied rî bas kom pe ten ces pa aug stinâ ða nu ener ìi jas tir gus fun kci onç ða nas jau tâ ju mos. EK ða jâ sa ka râ no lç mu si:

· rei zi di vos ga dos pub li cçt zi òo ju mu, ku râ pa dzi ïinâ ti ana li zç ta no dok ïu un ci tu ce nas for mâ ci jas kompo nen tu ie tek me uz ener ìi jas ga la ce nas vei do ða nos;

· at bal stît ini ci atî vas, kas vçr stas uz re gu lç to enerìi jas ce nu lî me òa no teik ða nas zem fak tis kâs tir gus cenas iz skau ða nu;

· sti mu lçt na ci onâ lâ un re ìi onâ lâ lî me nî îs te no tus ma zâk aiz sar gâ to ener ìi jas lie to tâ ju so ci âlâ at bal sta pa sâ ku mus.

De vî ta jâ rî cî bas pun ktâ ap stip ri nâts, ka ES dalîb val stis lai ka pe ri odâ lîdz 2030. ga dam ap òç mu ðâs par 27% pa lie li nât sum mâ ro pri mâ râs ener ìi jas ie taupî ju mu, bet EK no lç mu si lai ka pe ri odâ no 2015. lîdz 2016. ga dam pâr ska tît vi su da lîb val stu ener go efek ti vitâ tes sek to ra tie sis ko re gu lç ju mu un, ne pie cie ða mî bas ga dî ju mâ, pie dâ vât ðâ re gu lç ju ma uz la bo ju mus. Ta jâ pat lai kâ da lîb val stis tiek aici nâ tas ak tî vâk iz man tot pie eja mo ES fon du lîdz fi nan sç ju mu dzî vo ja mo çku ener go efek tî vas re no vâ ci jas pro jek tu re ali zâ ci jai, it îpa ði daudz dzî vok ïu dzî vo ja mo çku sek to râ.

Des mi tais rî cî bas punkts ak tu ali zç bû ve ner ìç tikas jau tâ ju mus un, kon krç ti, çku in þe nier teh nis ko sistç mu ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nu. Ta jâ at zîts, ka ES bûv nie cî bas sek to ra ener go efek ti vi tâ tes po tenci âls vçl jo pro jâm ir ïo ti liels un ka ne pie cie ðams vairâk uz ma nî bas pie vçrst ilg tspç jî giem ap ku res un aukstu map gâ des ri si nâ ju miem, kas var ne ti kai pa lî dzçt ma zi nât ES âr çjo ener go re sur su pie gâ þu at ka rî bu, bet arî pa aug sti nât ener ìç tis ko dro ðî bu un ie ro be þot mak

sâ ju mu par pa tç rç ta jiem ener go re sur siem slo ga pa lieli nâ ða nos kâ ie dzî vo tâ jiem, tâ arî uz òç mu miem.

Des mi tâ rî cî bas pun kta re ali zâ ci jai EK vç las:· iz strâ dât ini ci atî vu “Vieds fi nan sç jums vie dâm

çkâm” (Smart Fi nan cing for Smart Buil dings), kas ïaus uz la bot eso ðo çku ener go efek ti vi tâ tes lî me ni un at vieglos pie eju re no vâ ci jas lîdz fi nan sç ju ma in stru men tiem;

· pie dâ vât stra tç ìi ju in ves tî ci ju ie tva ra vei do ða nai ilg tspç jî gu sil tum ap gâ des un auk stu map gâ des pro jektu re ali zâ ci jas at bal stam.

Anholtas jûras vçja ferma Dânijâ

Elektromobiïu âtrâs uzlâdes stacija Potsdamas laukumâ, Berlînç

Nulles enerìijas daudzdzîvokïu dzîvojamo çku komplekss Hamburgâ, Vâcijâ


elektroenerìija


elektroenerìija

Vien pa dsmi tais rî cî bas punkts iz ceï ener go efekti vi tâ tes un de kar bo ni zâ ci jas pa sâ ku mu ak tu ali tâ ti trans por ta sek to râ, no vie nas pus es, sti mu lç jot pâr eju uz al ter na tî viem deg vie las vei diem, gal ve no kârt autotrans por tâ un sa bied ris ka jâ trans por tâ, un, no ot ras pus es, cie ðâk sa sais tot ES ener ìç ti kas un trans por ta sis tç mas.

Ða jâ jo mâ EK îs ter mi òa stra tç ìis kie mçr íi ir ðâ di:· pie dâ vât vis ap tve ro ðu auto trans por ta sek to ra

ener go efek tî vas at tîs tî bas pa ke ti, ku râ îpa ða uz ma nîba pie vçr sta in fra struk tû ras iz bû ves iz mak su op ti mizâ ci jai un vie do trans por ta ri si nâ ju mu at bal stam;

· spert so ïus al ter na tî vo trans por ta deg vie lu tirgus kon ku rçt spç jas pa lie li nâ ða nai un ener go efek tî vu trans por ta vei du (pie mç ram, hib rî dau to vai elek tromo bi ïu) pla ðâ kas iz man to ða nas at bal stam. Ðo at bal stu pa re dzçts sniegt ES lîdz fi nan sç to re ìi onâ lo, na ci onâ lo un lo kâ lo trans por ta ener go efek ti vi tâ tes kam pa òu/inici atî vu ie tva ros.

Div pa dsmi tais rî cî bas punkts arî ir vi sai konkrçts: tas no sa ka, ka ES lî me nî 2014. ga da ok tob rî pa nâk tâ vie no ða nâs par ener ìç ti kas un kli ma ta izmai òu ie ro be þo ju ma ie tva ru laik pos mâ lîdz 2030. ga dam ne ka vç jo ties jâ ie vieð prak sç, tâ snie dzot lie lu ie gul dî ju mu glo bâ lâs kli ma ta iz mai òu ie ro be þo ju ma po li ti kas re ali zâ ci jâ. EK ap òç mu sies pie dâ vât SEG

emi si ju sa ma zi nâ ju ma (at bil sto ði 2014. ga da ok tobrî no lem ta jam) tie sis kâs bâ zes iz strâ di gan Emi si ju tirdz nie cî bas sis tç mas ie tva ros, gan âr pus tâs.

Trîs pa dsmi tais rî cî bas punkts vel tîts at jau noja mâs ener ìi jas avo tu îpat sva ra pa lie li nâ ða nai ES pað mâ ju ener ìi jas ìe ne râ ci jâ. Ta jâ at gâ di nâts, ka ES val stis vie no ju ðâs lîdz 2030. ga dam vis maz 27% no pað mâ ju ener ìi jas ìe ne râ ci jas no segt ar AER. EK ða jâ sa ka râ no lç mu si 2016.–2017. ga dâ pie dâ vât jaun as ES At jau no ja mâs ener ìç ti kas pa ke tes kon cep ci ju, ku râ, ci ta star pâ, tiks ak cen tç ta 2030 AER mçr íu sa snieg ðanai pie mç ro tas fi nan sç ju ma shç mas, kâ arî ilg tspç jî ga bio ma sas un al ter na tî vo deg vie lu tie sis kâ re gu lç ju ma iz strâ des ne pie cie ða mî ba.

Èetr pa dsmi tais rî cî bas punkts no sa ka, ka ES da lîb val stîm jâ ori en tç jas uz ino va tî vu ener ìç ti kas un kli ma ta po li ti kas sek to ra at tîs tî bu, vien lai kus no stipri not sa vas lî der po zî ci jas ener ìç ti kas teh no lo ìi ju izstrâ dç un pa pla ði not ðo teh no lo ìi ju eks por ta ìeo grâ fiju. 2015.–2016. ga dâ EK no lç mu si pie dâ vât jaun u ES ener ìç ti kas jo mas iz pç tes un ino vâ ci ju pie eju, kas aptvers uz la bo tu Stra tç ìis ko ener ìi jas teh no lo ìi ju plâ nu (The Stra te gic Energy Technology Plan) un ak tu âlâs trans por ta iz pç tes un ino vâ ci ju ten den ces, iz vir zot daþas no zî mî gâ kâs turp mâ kâs rî cî bas pri ori tâ tes.

Vis bei dzot, piec pa dsmi tais rî cî bas punkts paredz vi su at bil sto ðo âr po li ti kas in stru men tu pie lie to jumu, ga ran tç jot, ka vie no ta un spç cî ga ES kon struk tî vi un vie nâ bal sî ru nâ ar âr çjiem par tne riem jeb, fak tiski, tre ða jâm val stîm par ener ìç ti kas un kli ma ta pârmai òu ie ro be þo ða nas pro blç mâm. EK ða jâ kon tek stâ ap òe mas:

· sti mu lçt da lîb val stu ener ìç ti kas un kli ma ta pârmai òu dip lo mâ ti jas piln vei des cen tie nus;

· iz strâ dât un ak ti vi zçt ES un tre ðo val stu sa dar bîbas die nas kâr tî bu, pie vçr ðo ties arî ener go efek ti vi tâ tes un AER îpat sva ra pa lie li nâ ða nas pro ble mâ ti kai;

· iz man tot vi sus ES âr çjâs tirdz nie cî bas kon jun ktûras re sur sus, no dro ði not ES val stu ener go re sur su pieeja mî bu un ES ener ìi jas teh no lo ìi ju un pa kal po ju mu eks por tu, ap gûs tot jaun us âr çjos tir gus. E&P

PS10 saules elektrostacija Andalûzijâ, Spânijâ

Biogâzes koìenerâcijas stacija Austrijâ


elektroenerìija


elektroenerìija

Ðî ga da 6.– 9. mai jâ Rî gâ no ti ka Lat vi jas Sil tu ma, gâ zes un ûdens teh no lo ìi jas in þe nie ru sa vie nî bas (LSGÛ TIS) un Eiro pas Ap ku res, ven ti lâ ci jas un gai sa kon di ci onç ða nas teh no lo ìi ju aso ci âci ju fe de râ ci jas (REH VA*) rî ko tâ starp tau-tis kâ kon fe ren ce “Mûs die nî gas gai sa ap strâ des un da bas gâ zes teh no lo ìi jas” (Ad van ced HVAC & Na tu ral Gas Tec hno

lo gies). Kon fe ren ces ie tva ros no ri si nâ jâs ko mi te ju sa nâk smes, ie pa zî ða nâs ar stu den tu iz pç tçm, vai râ kas sa te lît sa nâk smes un zi nât nis ki se mi nâ ri, tos tarp par ener ìç ti kas ak tu ali tâ tçm un mo der nu pil sç tu un çku ener go ap gâ des jau tâ ju miem “Vie du pil sç tu un çku ener go ap gâ de: cik tâ lu esam no mçr ía?”.

Ða jâ se mi nâ râ, ku ra or ga ni zâ ci ju at bal stî ja AS “Latv en er go” un ku ra dar bâ pie da lî jâs vai râ ku Lat vi jas va do ðo ener go kom pâ-ni ju un pro fe si onâ lo ener ìç ti kas or ga ni zâ ci ju – AS “Lat vi jas Gâ ze”, AS “Latv en er go” , AS “Rî gas Sil tums” un Pa sau les Ener ìi jas pa do mes Lat vi jas Na ci onâ lâs ko mi te jas (PEP LNK) va dî bas pâr stâv ji, ti ka ap tverts ïo ti plaðs tç mu loks. Sâ kot ar to, kâ das ir da bas gâ zes tir gus ten den ces Aus trum bal ti jas re ìi onâ (Bal ti jas val stîs, So mi jâ) un kâ da lo ma Lat vi jas gâ zap gâ des sek to ra nâ kot-nes stra tç ìis ka jâ at tîs tî bâ at vç la ma da bas gâ zes krâ tuv ju po ten ci âla tâ lâ kai ap gu vei, un bei dzot ar glo bâ lâs un re ìi onâ lâs ener ìç-ti kas po li ti kas kon jun ktû ras ie tva ra de fi nç ða nu nâ ka mo trîs des mit ga du pe ri odam PEP ska tî ju mâ. Vie do pil sç tu ener go ap gâ des jau tâ ju mus ðîs tç mas skar ne tie ði – kâ da ïu no re ìi ona vai valsts ener ìç ti kas po li ti kas un ener go ap gâ des pro ble mâ ti kas, tur pre tî pre zen tâ ci jâs par Rî gas cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des jau du por tfe ïa di ver si fi kâ ci ju un vie do sil tum tîk lu at tîs tî bas per spek tî vâm, ko rak stu ro Zvied ri jas gal vas pil sç tas Stok hol mas cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des Open Dis trict He atingTM pro jekts, sa mç râ pre cî zi ie zî mç tas pil sçt vi des ino vâ ci jas ra ci onâ las un ilg tspç jî gas ener go re sur su iz man to ða nas kon tek stâ.

Ne vie na no tç mâm, kas ti ka ap lû ko ta se mi nâ râ, ne var tikt uz ska tî ta par pil nî gi at rau tu no vie das pil sç tas ener go ap gâ des op ti-mi zâ ci jas sce nâ ri jiem, jo sum mâ rie ur bâ nie ener ìi jas pa tç ri òa ra jo ni (lie lâs pil sç tas un to ag lo me râ ci jas) kïûst ar vien no zî mî gâ ki ne ti kai ener go re sur su pa tç ri òa kvan ti tâ tes zi òâ, bet arî vi su ener ìi jas vei du tau pî ða nas un ra ci onâ las iz man to ða nas po ten ci âla ap gu vç. Tie ði pil sç tas kâ ener ìi jas ga la lie to tâ ju augst as kon cen trâ ci jas ra jo ni, kur ga da pe ri odâ tra di ci onâ li vç ro jams liels elek-tro ener ìi jas, sil tum ener ìi jas un arî auk stu me ner ìi jas pa tç riòð, kâ arî vi su ener ìi jas vei du trans por ta, sa da les in fra struk tû ras un lo kâ lo ìe ne râ ci jas avo tu augsts blî vums, nâ kot nç va rç tu sniegt bû tis ku ie gul dî ju mu ener go re sur su iz man to ða nas ra ci onâ las plâ no ða nas un ilg tspç jî gas ener go ap gâ des no dro ði nâ ju mâ ne ti kai at se við íâs lie la jâs pað val dî bâs, bet vi sâ val stî.

* Organizâcijas sâkotnçjais nosaukums 20. gadsimta 60. gados bija Representatives of European Heating and Ventilating Associations;

vçlâk to pârdçvçja par Federation of European Heating, Ventilating and Air-conditioning Associations, saglabâjot akronîmu REHVA.


elektroenerìija

At klâ jot kon fe ren ci, AS “Latv en er go” Ra þo ða nas di rek tors Mâ ris Ku òic kis iz tei ca gan da rî ju mu, ka tik pro minen ta in þe nier teh nis kâs no za res or ga ni zâ ci ja kâ REH VA par sa va kon gre sa no ri ses vie tu 2015. ga dâ iz rau dzî ju sies Rî gu, un no vç lç ja vis iem pa sâ ku ma da lîb nie kiem in te re san tas, di na mis kas un ide jis ki pie pil dî tas dar ba die nas. Viòð at gâ di nâ ja, ka Lat vi jai ener go ap gâ des jo mâ ir ar ko le po ties: ïo ti dau dzi stra tç ìis kie jau tâ ju mi tiek ri si nâ ti veik smî gi. Lat vi ja ir dro ða gan elek tro ener ìi jas, gan da bas gâ zes ap gâ des zi òâ, val stî tiek plân vei dî gi îs te no ti elektro ener ìi jas ìe ne rç jo ðo jau du re kon struk ci jas un pâr va des un sa da les sis tç mu mo der ni zâ ci jas pro jek ti. Tâ pat tiek strâ dâts pie da bas gâ zes trans por ta in fra struk tû ras re kon struk ci jas un pa pla ði nâ ða nas, kâ arî Lat vi jas da bas gâ zes uz gla bâ ða nas po ten ci âla tâ lâ kas ap gu ves. Lat vi jâ ir iz de vies sa gla bât cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mas gan lie lâs pil sç tâs, gan ma zâ kâs ap dzî vo tâs vie tâs un op ti mâ li re kon stru çt dau dzas no tâm. Ðîs fakts pel na ie vç rî bu, jo vai râ kâs Cen trâl ei ro pas un Austrum ei ro pas val stîs cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mu eks plu atâ ci ja, re konstruk ci ja un pat sa gla bâ ða na ir vi sai pro ble mâ tis ka.

Vie du pil sç tu un çku ener go ap gâ de:cik tâ lu esam no mçr ía?

AS Latvenergo sekcija starptautiskâs konferences"Advanced HVAC & Natural Gas Technologies" ietvaros

REH VA ik ga dç jâ sa nâk sme Rî gâ

Lat vi ja ak tî vi at bal sta re ìi onâ lo elek tro ener ìi jas un da bas gâ zes starp sa vie no ju mu iz bû vi, kâ arî veic ne piecie ða mos pað mâ ju dar bus, kas vir zî ti uz re ìi onâ lâs energo ap gâ des in fra struk tû ras un ener ìi jas tir gu tâ lâ ku integ râ ci ju. M. Ku òic kis uz svç ra, ka ener ìç ti ka nav tâ taut saim nie cî bas jo ma, ku râ var at ïau ties “gu lçt uz lauriem”. Ne drîkst dek la ra tî vi pa zi òot, ka vis i dar bi, kas aktu âli nâ ka ma jiem des mit div des mit ga diem, jau pa veik ti un nu var kâ du lai ku at pûs ties, ne par ko ne do mâ jot un ne ko îpa ði ne plâ no jot. Ener ìç ti kas sek to ra mai nî bas dina mi ka ir ïo ti in ten sî va, un jaun as si tu âci jas, kaut vai Eiro pas Sa vie nî bas (ES) ener ìç ti kas ie tva ra at tîs tî bas kon tek stâ, nes lîdz i arî jaun us na ci onâ la mç ro ga iz ai cinâ ju mus. Kâ da þas no ak tu ali tâ tçm M. Ku òic kis mi nç ja daudz ap spries to Ener go efek ti vi tâ tes di rek tî vu un tâs pçc ie spç jas ra ci onâ lu un ne dis kri mi nç jo ðu ie vie ða nu Lat vi jâ, CO2 emi si jas mçr íu sa snieg ða nu un at jau no ja mo ener

go re sur su (AER) iz man to ða nas îpat sva ra pa lie li nâ ða nu ener ìç ti kâ. To mçr pats gal ve nais iz ai ci nâ jums ir ne tik daudz kon krç tu skait lis ko un kvan ti ta tî vo râ dî tâ ju sa snieg ða na mi nç ta jâs jo mâs, cik ra ci onâ la un eko no mis ki pama to ta ener ìç ti kas at tîs tî ba, òe mot vç râ at tie cî go jo mu eko no mis kâs un taut saim nie cî bas ie tek mes spe ci fi ku.

M. Ku òic kis iz tei ca do mu, ka nâ kot nç ar vien vai râk “iz ba lçs” strik tais no za ru un dar bî bas jo mu sa da lî jums ener ìç ti kâ, pro ti, tiks pa pla ði nâ tas un di ver si fi cç tas ener ìi jas pie gâ des kom pâ ni ju fun kci jas un pa kal po ju mu grozi, ak cen tç jot jaun us, klien tiem drau dzî gus un uz ener ìi jas iz mak su op ti mi zâ ci ju vçr stus pa kal po ju mus. At tîs tîsies vie die ri si nâ ju mi kâ elek tro ener ìi jas jo mâ, tâ arî çku ener go ap gâ des sis tç mu va dî bâ, ar vien vai râk au to ma tizç jot un in teg rç jot da þâ du in þe nier teh nis ko sis tç mu dar bu. No vie nas pus es, ener go ap gâ de kïûs “per so na li zç tâ ka”, klien tam tu vâ ka un in ter ak tî vâ ka, no ot ras pus es, arî teh nis ki sa reþ ìî tâ ka un teh no lo ìis ki kom plek sâ ka. Tas, pro tams, ra dîs jaun us ob jek tî vus iz ai ci nâ ju mus, uz ku riem nâk sies at bil dçt ne ti kai teh nis ki, bet arî ener ìi jas tirgus fun kci ona li tâ tes kon tek stâ.

Pre zen tâ ci jâ “AS “Latv en er go” ra þo ða nas jau du at tîs tî bas ten den ces” M. Ku òic kis pa stâs tî ja par uz òç mu ma re a li zç ta jiem ìe ne râ ci jas jau du mo der ni zâ ci jas pro jek tiem un ener go sis tç mu at tîs tî bu. Viòð at gâ di nâ ja, ka Lat vi jas ìe nerç jo ðo jau du mo der ni zâ ci jas pro jek ti tiek îs te no ti veik smîgi un tos pa re dzçts no slçgt 2022. ga dâ, kad tiks pa beig ta Dau ga vas HES kas kâ des elek tro sta ci ju hid ro ag re gâ tu nomai òa. Ðo brîd Lat vi jâ uz stâ dî tas ìe ne rç jo ðâs jau das virs 2500 MW, ar ko pil nî bâ pie tiek Lat vi jas pað pa tç ri òa no droði nâ ju mam, to mçr tî ri teh nis ka pie tie ka mî ba ðo brîd nav gal ve nais râ dî tâjs. Ðo jau du eks plu atâ ci jas efek ti vi tâ ti nosa ka ko pç jâ in teg rç tâ Bal ti jas – Zie meï val stu elek tro enerìi jas tir gus si tu âci ja. Ðî tir gus Bal ti jas seg men tâ Lat vi jas elek tro sta ci jas pil da zi nâ mas eks klu zî vas fun kci jas. Piemç ram, TEC2 no sa ka tâ dç vç tos “ce nu gries tus” Lat vi jas un Lie tu vas No rdPo ol Spot (NPS) ce nu zo nâs. To mçr plaðâ kâ kon tek stâ Bal ti jas val stis ar pa tç rç tâs elek tro ener ìijas ap jo mu 25 TWh ga dâ, kas ir ap 14 rei þu ma zâk par Ziemeï val stîs ik ga du pa tç rç to elek tro ener ìi jas ap jo mu (360 TWh), vien mçr bûs ce nas “òç mç jas”, ne vis “no tei cç jas”. Bal ti jas – Zie meï val stu tir gus tâ lâ ku in teg râ ci ju gan tehnis ki, gan tir gus jo mâ no dro ði nâs Zvied ri jas – Lie tu vas un Po li jas – Lie tu vas ener go sis tç mu starp sas lç gu mu pro jek tu no do ða na eks plu atâ ci jâ. Pir ma jâ ga dî ju mâ tir gus ie tek mes vir ziens ir prak tis ki pa re dzams: Zie meï val stu tir gus zem â ka jai ce nai va ja dzç tu ie tek mçt aug stâ ko elek tro ener ìi jas ce nu Lie tu vas – Lat vi jas zo nâ tâs sa ma zi nâ ða nas vir zienâ. Po li jas starp sas lç gu ma tir gus ie tek me ir grû tâk pro g no zç ja ma, jo ða jâ val stî vçl jo pro jâm ir iz teikts na ci onâ lâs ak meò og ïu ie gu ves un og ïu elek tro sta ci ju lo bijs, kas ie tekmç ìe ne rç jo ðo jau du por tfe ïa spe ci fi ku un elek tro ener ìi jas ce nas vei do ða nos val stî. Po li jas no stâ ja jau tâ ju mâ par inten sî vu elek tro ener ìi jas im por tu no ci tâm val stîm vai reìi oniem ir ïo ti skep tis ka, un nâ kot nç bûs vi sai in te re san ti vç rot Po li jas un NPS Bal ti jas ce nu zo nu elek tro ener ìi jas tir gu sav star pç jo ie tek mi. Sva rî gi, lai ce nu for mâ ci ja tir gû bû tu pa re dza ma un Lat vi jas ra þo ða nas jau du ie tek me tiktu op ti mâ li un ra ci onâ li iz man to ta.


elektroenerìija

AS “Latv en er go” Kor po ra tî vâs stra tç ìi jas di rek tors Uìis Sar ma pre zen tâ ci jâ “Mai nî gâs vi des iz ai ci nâ ju mi un AS “Latv en er go” stra tç ìi ja” at gâ di nâ ja, ka, lî dzî gi kâ valsts lî me nî tiek plâ no ta vis a ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî ba un iezî mç ti tâs pri ori tâ rie vir zie ni, arî uz òç mu mu lî me nî lie la vçrî ba tiek at vç lç ta stra tç ìis kai plâ no ða nai un tir gus ie tek mes pa lie li nâ ða nas pro gno þu ana lî zei. AS “Latv en er go” stra tç ìijas cen trâ ir trîs vi sai am bi ci ozi virs mçr íi: Bal ti jas tir gus po zî ci ju no stip ri nâ ða na, elek tro ener ìi jas ìe ne râ ci jas avo tu di ver si fi kâ ci ja un lîdz sva ro ta tîk lu at tîs tî ba. Katrs no ðiem mçr íiem ir tie ði sais tîts ar vie nu no AS “Latv en er go” darbî bas pri ori tâ ra jiem vir zie niem. AS “Latv en er go” ir iz de vies no stip ri nât sa vu po zî ci ju kâ lie lâ ka jam elek tro ener ìi jas tirgo tâ jam Bal ti jâ, jo 2014. ga dâ ma zum tirdz nie cî bâ pâr do tas 8,7 TWh elek tro ener ìi jas, no dro ði not vai râk kâ tre ðo da ïu (36%) no ko pç jâ ma zum tirdz nie cî bas tir gus (65% – Lat vi jâ, 20% – Lie tu vâ, 15% – Igau ni jâ).

At tie cî bâ uz elek tro ener ìi jas ìe ne râ ci jas avo tu di ver si fikâ ci ju U. Sar ma at gâ di nâ ja, ka jau pa beigts lie lâ kais in vestî ci ju pro jekts – Rî gas ter mo elek tro cen trâ ïu mo der ni zâ ci ja, fak tis ki uz bû vç jot trîs jaun us ener go blo kus Rî gas TEC1 un TEC2; pa beig ta arî Rî gas TEC2 ku ri nâ mâ saim nie cîbas re kon struk ci ja. Lîdz 2022. ga dam no slçg sies Dau ga vas HES kas kâ des elek tro sta ci ju hid ro ag re gâ tu re kon struk cijas prog ram ma. No div des mit trim Dau ga vas HES kas kâdes sta ci ju hid ro ag re gâ tiem jâ no mai na vçl vien pa dsmit. Lîdz sva ro tai tîk lu at tîs tî bai ir iz strâ dâts îpaðs do ku ments “AS “Sa da les tîkls” at tîs tî bas plâns (2014–2023)”. Tâ ietva ros pa re dzç ta tîk lu un in fra struk tû ras mo der ni zâ ci ja un at jau no ða na, vie do ie rî èu uz stâ dî ða na, ka be ïu prog rammas re ali zâ ci ja, jaun as tîk la ar hi tek tû ras iz strâ de un ievie ða na, sa da les pa kal po ju mu kva li tâ tes râ dî tâ ju uz la boða na un ak tu âlâ in ves tî ci ju plâ na re ali zâ ci ja.

M. Ku òic kis sa vâ pre zen tâ ci jâ pie skâ râs jau tâ ju mam par AS “Sa da les tîkls” mo der ni zâ ci jas pro jek tu no ri si un vie dâs uz skai tes mçr apa râ tu (vie do skai tî tâ ju) prog ram mas re ali zâ ci ju Lat vi jâ, at gâ di not, ka pçrn val stî ti ka uzstâ dî ti 50 000 ðâ du skai tî tâ ju, bet ðo gad plâ nots uz stâ dît vçl 100 000, tâ dç jâ di snie dzot ie spç ju vçl lie lâ kam elektro ener ìi jas lie to tâ ju skai tam iz man tot ie spç ju elek tro ener ìi ju ie gâ dâ ties par ik stun das bir þas ce nu un pre cî zâk plâ not sa vus elek tro ener ìi jas pa tç ri òa pa ra du mus, “pâr vir zot” in ten sî vâ ko pa tç ri òu uz dien nakts stun dâm, kad elek tro ener ìi jas ce nas ir vis zem âkâs.

Par Lat vi jas gâ zap gâ des si tu âci ju un pa ze mes da bas gâ zes uz gla bâ ða nas po ten ci âla tâ lâ ku at tîstî bu re ìi onâ In èu kal na pa ze mes gâ zes krâ tu ves (IPGK) kon tek stâ pa sâ ku ma da lîb nie kus in formç ja AS “Lat vi jas Gâ ze” Starp tau tis ko at tie cî bu da ïas va dî tâ ja An dra Je ðin ska (pre zen tâ ci ja “Gâ zes ap gâ des at tîs tî ba Bal ti jas val stu re ìi onâ”) un IPGK va dî tâjs Ivars Ðèer bic kis (pre zen tâci ja “Lat vi jas spe ci fi ka un pie re dze pa ze mes dabas gâ zes uz gla bâ ða nâ”). A. Je ðin ska pre zen tâ ci jas sâ ku mâ ie pa zîs ti nâ ja ar gal ve na jiem Bal ti jas valstu un So mi jas gâ zap gâ des sis tç mas rak stur lie lumiem, kâ arî at gâ di nâ ja tâs pro blç mas, ar ku râm gâ zap gâ des sek tors Aus trum bal ti jas re ìi onâ saska ras ðo brîd un tur pi nâs sa skar ties pâr re dza mâ nâ kot nç. Pro ti, gal ve nais ris ka fak tors ir strau jais da bas gâ zes pa tç ri òa sa ma zi nâ jums, kas Lat vi jâ sa ska òâ ar ak tu âla jâm pro gno zçm va rç tu bût lîdz pat 40% no 2010. ga da pa tç ri òa (1,82 mljrd. m3). Pa gai dâm pro ble mâ tis ka ir arî Aus trum bal ti jas gâ zes tir gus teh nis kâ in teg râ ci ja, ko fi zis ki nav ie spç jams pa nâkt pirms Igau ni jas–So mi jas da bas gâ zes in fra struk tû ras starp sa vie no ju ma Bal tic con nec tor iz bû ves. Igau ni jai un So mi jai


elektroenerìija

pa gai dâm nav iz de vies vie no ties arî par re ìi onâ lâ sa ðíid ri nâtâs da bas gâ zes (SDG) ter mi nâ ïa iz vie to ju mu, un tas ka vç ES lîdz fi nan sç ju ma sa òem ða nas me nedþ men tu stra tç ìis kâ projek ta re ali zâ ci jai.

A. Je ðin ska no râ dî ja uz vi sai sen si tî vo saik ni starp da basgâ zes pie gâ des avo tu di ver si fi kâ ci ju Bal ti jâ un valsts ie jaukða nos brî vâ tir gus pro ce sos, no sa kot ob li gâ tâ ie pir ku ma kvotas pa vie nu re sur su pie gâ des ce ïu trans por tç tai da bas gâ zei. Ðâ da si tu âci ja ir vç ro ja ma Lie tu vâ, kur lie la jiem ener ìi jas ra þo tâ jiem 25% no iz man to ja miem da bas gâ zes re sur siem jâie gâ dâ jas no Klai pç das SDG ter mi nâ ïa. Pro tes tç jot pret ðo “ob li gâ tâ ie pir ku ma klau zu lu”, Lie tu vas uz òç mç ji vçr su ðies pat valsts Kon sti tu ci onâ la jâ tie sâ, lû dzot iz vçr tçt tâs at bil stîbu valsts pa mat li ku mam. Tie sas lç mums iz râ dî jâs uz òç mçjiem ne lab vç lîgs. Tur klât pa stâv ie spç ja, ka nâ kot nç ob li gâ ti ie pçr ka mâ Klai pç das SDG ter mi nâ ïa da bas gâ zes pro cen tu âlâ kvo ta Lie tu vas ener go kom pâ ni jâm va rç tu tikt pa aug sti nâ ta. Re fe ren te at gâ di nâ ja, ka Aus trum bal ti jas tir gus regre sî vâs ten den ces var bû tis ki ie tek mçt da bas gâ zes in fra struk tû ras starp sa vie no ju mu pro jek tu re ali zâ ci ju re ìi onâ, kam ne pie cie ða mi vis maz 1,7 mil jar di eiro. To mçr vi òa uz svç ra ne pie cie ða mî bu sa gla bât, at tîs tît un mo der ni zçt Bal ti jas un Lat vi jas gâ zap gâ des sek to ru, ku râ aiz va dî ta jos ga du des mi tos in ves tç ti ie vç ro ja mi fi nan ðu lî dzek ïi – Lat vi jâ vien gâ zap gâ des in fra struk tû ras ie gul dî ju mos ðî sum ma lîdz vçr tî ga pus mil jar dam eiro.

Gan A. Je ðin ska, gan I. Ðèer bic kis iz cç la Lat vi jas pa ze mes gâ zes krâ tuv ju po ten ci âla un, kon krç ti, IPGK tâ lâ kas mo der ni zâ ci jas pro jek tu re ali zâ ci jas ne pie cie ða mî bu, at gâ di not, ka ðî ir vie nî gâ – un lîdz ar to stra tç ìis ki no zî mîga – PGK Bal ti jas re ìi onâ. IPGK pa pla ði nâ ða na ïau tu pa lie li nât arî krâ tu ves “dar bî bas are âlu” da ïç ji uz So mi jai ne pie cie ða mâs da bas gâ zes uz gla bâ ða nas rç íi na (pro tams, ti kai pçc Bal tic con nec tor iz bû ves). Krâ tu ves da bas gâ zes pa do ða nas jau da ðo brîd ir 30 milj. m3/die nâ, bet, pa bei dzot plâ no tos re kon struk ci jas dar bus, ðis ap joms va rç tu pieaugt par te ju treð da ïu – lîdz 38 milj. m3/die nâ. I. Ðèer bic kis pa stâs tî ja par IPGK vçs tu res cik liem, ak tu âla jiem inves tî ci ju pro jek tiem un iz mak su sa da lî ju mu, kâ arî zi nât nis ki pçt nie cis ko dar bu, kas no ri si nâs IPGK kom plek sâ.

Pa sau les Ener ìi jas pa do mes Lat vi jas Na ci onâ lâs ko mi te jas (PEP LNK) pre zi dents Na mejs Zel tiòð pa vç ra pla ðâ ku ska tu uz ener ìç ti kas sek to ra glo bâ la jâm at tîs tî bas ten den cçm laik pos mâ lîdz 2050. ga dam PEP ska tî ju mâ. Viòð at gâ di nâ ja, ka ie priekð PEP spe ci âlis ti nâ ku ði kla jâ ar vai râ kiem ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî bas sce nâ ri jiem, ku ros mç ìi nâts sa ba lan sçt valsts po li tikas, uz òç mç ju pri ori tâ ðu un ener ìi jas lie to tâ ju in te re ses. Ðo brîd iz kris ta li zç ju ðies di vi at tîs tî bas pa mat vir zie ni – Dþezs un Sim fo-ni ja (Jazz, Symphony), ku rus ie spç jams sais tît ar vis iem ener ìçti kas sek to ra seg men tiem, vis iem pa sau les re ìi oniem un po li tiskâs plâ no ða nas stra tç ìis ka jiem mçr íiem. To gal ve nâ at ðíi rî ba ir po li tis kâs un eko no mis kâs ori en tâ ci jas spe ci fi ka: Dþezs ir vçrsts uz pa tç rç tâ ju un ener ìç ti kas in dus tri jas spç lç tâ ju in ter eðu do minan ti, bet Sim fo ni ja bal stâs uz se ko ða nu valsts stra tç ìis ko mçríu re ali zâ ci jai, ku ras cen trâ ir valsts, pað val dî bu un ne val stis ko or ga ni zâ ci ju lo bi ji. N. Zel tiòð snie dza kvan ti ta tî vu un kva li ta tîvu abu ener ìç ti kas at tîs tî bas pa mat vir zie nu sa lî dzi nâ ju mu, gan uz sve rot, ka ïo ti kar di nâ la ener ìç ti kas sek to ra trans for mâ ci ja


elektroenerìija

iz pie ug

0

50 000

100 000

150 000

200 000

250 000

300 000

350 000

400 000

450 000

2009./2010. 2010./2011. 2011./2012. 2012./2013. 2013./2014.

30 922

125 558 124 588

277 063

429 174

ber.m³

laik pos mâ lîdz 2050. ga dam, vis tica mâk, ne no tiks: vçl ar vien pa sau lç nâk sies ie gul dît bû tis kus lî dzek ïus ener ìç tis kâs na ba dzî bas no vçr ða nai un re ìi onu at tîs tî bas har mo ni zâ ci jai. To mçr skaidrs ir tas, ka, ne at ka rî gi no iz vç lç tâ at tîs tî bas pa mat vir zie na, pie augs ener go sis tç mu ar hi tek tû ras sa reþ ìî tî ba un ener go efek ti vi tâ tes pasâ ku mu no zî mî ba, kâ arî sa gla bâ sies fo si lo ener go re sur su va do ðâ lo ma pasau les ener ìi jas tir gos. Pro tams, katrâ re ìi onâ un val stî (îpa ði liel val stîs) vei do sies savs îpaðs ener ìç ti kas trilem mas (energy tri lem ma) ri si nâ jums, kâ arî bûs vç ro ja mas at ðíi rî bas energo re sur su tir gus in teg râ ci jas tem pâ un kom plek si tâ tç.

Nor munds Tal cis, AS “Rî gas Sil tums” val des priekðsç dç tâjs, se mi nâ ra da lîb nie kiem pa stâs tî ja par no zî mî gu vie dâs pil sç tas kon cep ta struk tûr ele men tu – efek tî vu un ino va tî vu, kâ arî ìe ne râ ci jas avo tu zi òâ op ti mâ lu un diver si fi cç tu cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mu vei do ðanu. Ðiem jau tâ ju miem bi ja vel tî ta arî “For tum Jel ga va” val des priekð sç dç tâ jas Gin tas Cim di òas pre zen tâ ci ja.

N. Tal cis klât eso ðos in for mç ja par AS “Rî gas Sil tums” re ali zç ta jiem bio ku ri nâ mâ jau du iz bû ves un re kon strukci jas pro jek tiem, uz sve rot, ka ðo pro jek tu re zul tâ tâ lai ka pe ri odâ no 2009./2010. ga da ap ku res se zo nas lîdz 2013./2014. ga da ap ku res se zo nai Rî gas cen tra li zç ta jâ siltum ap gâ dç iz de vies pa lie li nât bio ku ri nâ mâ iz man to ða nas îpat sva ru no 0,5% lîdz pat 9,3%. Re fe rents îsu mâ pa stâstî ja par aiz va dî ta jos pie cos ga dos re ali zç ta jiem “za ïa jiem” pro jek tiem, kas bi ju ði no zî mî gâ kie AS “Rî gas Sil tums” pie de ro ðo sil tum ener ìi jas ìe ne râ ci jas jau du at tîs tî bâ (piemç ram, bio ku ri nâ mâ ko ìe ne râ ci jas blo ka ar sil tu ma jaudu 22 MW un elek tris ko jau du 4 MW iz bû ve sil tum cen trâlç “Ziep niek kalns”; ðis pro jekts no slç dzâs 2013. ga dâ). Viòð ie ski cç ja arî nâ kot nes pro jek tus, kas ap tver ne ti kai Rî gas pil sç tu, bet arî Sa las pils no va du, kur AS “Rî gas Siltums” va rç tu iz bû vçt bio ku ri nâ mâ ko ìe ne râ ci jas sta ci ju ar uz stâ dî to sil tu ma jau du 20 MW. E&P



elektroenerìija

Ener ìç ti kas fo rums 2015

Ce ïâ uz ilg tspç jî gu ener go ap gâ di Lat vi jâ*

2015. ga da 25. feb ru ârî kon fe ren èu cen trâ “Ci ta de le” no ri tç ja laik rak sta “Die nas Biz ness” un Lat vi-jas Elek tro ener ìç ti íu un Ener go bûv nie ku aso ci âci jas (LE EA) or ga ni zç tais un AS “Latv en er go” un AS “Lat vi jas Gâ ze” at bal stî tais ik ga dç jais ener ìç ti kas fo rums “Ce ïâ uz ilg tspç jî gu ener go ap gâ di Lat-

vi jâ”, ku râ kâ al laþ ti ka ap spries tas gan mû su val stij, gan vis am Bal ti jas re ìi onam ak tu âlas tç mas. Ðo gad fo ru ma gal ve nie jau tâ ju mi bi ja sais tî ti ar di viem no zî mî giem pro ce siem, kas Lat vi jas ener ìç ti kas at tîs tî bas kon tek-stâ ir ne vien ak tu âli, bet arî sa vâ zi òâ iz ðíi ro ði. Ðie pro ce si ir elek tro ener ìi jas tir gus at vçr ða nas no slç gums un da bas gâ zes tir gus li be ra li zâ ci jas no ri se. Fo ru mâ ti ka ru nâts arî par Eiro pas Par la men ta un Pa do mes Di rek tî vas 2012/27/ES par ener-go efek ti vi tâ ti pra sî bu ie vie ða nas ie tek mi uz Lat vi jas ener ìç ti ku laik pos mâ lîdz 2020. ga dam, ener go efek ti vi tâ tes pa aug-sti nâ ða nas pro ble mâ ti ku, cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sek to ra at tîs tî bas di na mi ku un per spek tî vâm, kâ arî at jau no ja mo ener go re sur su ra ci onâ lu iz man to ða nu. Vis as mi nç tâs tç mas Lat vi jâ tiek ap spries tas gan li kum do ða nas sa tva ra piln vei des, gan prak tis kâ tie sis kâ re gu lç ju ma iz-mai òu ie tek mes kon tek stâ. Pa sâ ku mâ bi ja pâr stâ vç ta par ener ìç ti kas sek to ra po li tis ko plâ no ða nu Lat vi jâ at bil dî gâ mi nis tri ja, vai râ kas ener go kom pâ-ni jas un ci tas or ga ni zâ ci jas, kas ie sais tî tas ener ìç ti kas no ri sçs un ar ener go re sur su ra þo ða nu un ener go efek ti vi tâ tes pa aug-sti nâ ða nu ga la pa tç ri òa sek to râ sais tî tu pro jek tu re ali zâ ci jâ.

* Sâ ku mu sk. E&P Nr. 2 (91), 2015.


elektroenerìija

Uìis Sar ma, AS “Latv en er go” Kor po ra tî vâs stra tç ìi jas direk tors, pre zen tâ ci jâ “Ener go efek ti vi tâ tes di rek tî vas pra sî bas. Kâ tâs ie viest lîdz sva ro ti?” snie dza ie ska tu Di rek tî vas 2012/27/ES ie vie ða nas pro ce sâ Lat vi jâ, ak cen tç jot ener go efek ti vi tâ tes pie nâ ku ma shç mas (EPS) un al ter na tî vo pa sâ ku mu bû tî bu un to no zî mî gâ kâs at ðíi rî bas, kâ arî pa re dza mo EPS ie tek mi uz ener ìi jas ce nu un ta ri fu pie au gu mu.

Viòð no râ dî ja, ka Di rek tî vas pra sî bu ie vie ða nas mçr íi centrç ti ap trim ener ìç ti kas po li ti kas di men si jâm: ener ìi jas gala pa tç ri òa sa ma zi nâ ju mu, kam va ja dzç tu no zî mçt arî ener ìijas lie to tâ ju mak sâ ju mu sa ma zi nâ ju mu, sil tum nî ce fek ta gâ zu (SEG) emi si ju sa ma zi nâ ju mu un âr çjo ener go re sur su pie gâ þu at ka rî bas sa ma zi nâ ju mu. De fi nç tie mçr íi ori en tç ti uz skait lisku pa tç rç tâs ener ìi jas sa ma zi nâ ju mu kon krç tâ lai ka pe ri odâ, bet tie ði ne skar ga la pa tç ri òa sek to ra iz mak su ie ro be þo ða nu, lai gan katrs ener ìi jas lie to tâjs, ne at ka rî gi no pa tç rç tâs ener ìi jas vei da un ap jo ma, no Di rek tî vas ie vie ða nas pa sâ ku miem va rç tu vç lç ties sa gai dît tie ði ðo. Jo ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða na tradi ci onâ li sa pro ta ma ne ti kai kâ teh nis ku un teh no lo ìis ku pa sâku mu ko pums, kas tiek re ali zçts ener ìi jas ra þo ða nas, pâr va des un ga la pa tç ri òa sek to râ, bet arî kâ re âli pro gno zç jams pa tç rç to

ener go re sur su un iz mak su sa ma zi nâ jums ilg ter mi òâ. Ðo mçr íu sa snieg ða nai lie to ja mi vai râ ki in stru men ti: pir mais ir EPS, ku ras ie tva ros ðim pie nâ ku mam pa kïau

tie ko mer san ti ie gul da sa vas in ves tî ci jas ga la pa tç ri òa sek to ra ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nas pa sâ ku mos; ot rais – al ter na tî vie ri si nâ ju mi, ku ru re zul tâ tâ ðos pa sâ ku mus ar valsts at bal stu îs te no pa ði ga la lie to tâ ji; tre ðais – EPS un al ter na tî vo ri si nâ ju mu kom bi nâ ci ja.

Lat vi jâ, kâ zi nâms, ir iz strâ dâ ta Di rek tî vas 2012/27/ES ie vie ða nas kon cep ci ja, un Eiro pas Ko mi si jai ir zi òots par plâ no to ener ìi jas ga la pa tç ri òa sa ma zi nâ ju ma mçr íi lîdz 2020. ga dam, kas pa redz ku mu la tî vo ener ìi jas ie taupî ju mu 9896 GWh ap jo mâ. Ðis ener ìi jas ap joms ir pa tie ðâm liels, jo pâr sniedz kâ ga da lai kâ vi sâ val stî pa tç rç tâs elek tro ener ìi jas ap jo mu (vi dç ji 7000 GWh), tâ cen tra li zç ta jâ sil tum ap gâ dç pie gâ dâ tâs sil tum ener ìi jas ap jo mu, to mçr ðo brîd ir ïo ti grû ti iz prast ku mu la tî vâ mçr ía sa snieg ða nas prak tis kâs im pli kâ ci jas pa ga diem un ener ìçti kas sek to ra seg men tiem, jo sa ska òâ ar ener go efek ti vi tâ tes mçr ía tra jek to ri ju ro das priekð stats, ka sum mâ rais ie tau pî jums lîdz 2020. ga dam va rç tu bût vien 3500, ne vis plâ no tâs 9896 GWh.

Augð mi nç to ener go efek ti vi tâ tes mçr íu – un tâ tad arî ku mu la tî vo ener ìi jas ie tau pî ju mu – sa snieg ða nai in strumen tu pie lie to ju ma pro cen tu âlais sa da lî jums Lat vi jâ iz vç lçts ðâds: 65% ie tau pî ju ma jâ sa sniedz ar EPS, 35% – ar al ter na tî viem pa sâ ku miem, kas ie tver valsts at bal sta shç mas, no dok ïu at vieg lo ju mus u.c.

Lie lâ kais fi nan ðu slogs tâ dç jâ di tiek uz likts ko mer san tiem – elek tro ener ìi jas, da bas gâ zes un cen tra li zç tâs siltum ener ìi jas pie gâ dâ tâ jiem, ku ru pie gâ des ap jo mi ga da pe ri odâ pâr sniedz 40 GWh. EPS ap tvç rums Lat vi jas enerìi jas ga la pa tç ri òâ pa ener ìç ti kas sek to ra seg men tiem ie ce rçts ðâds: 15% no EPS pa sâ ku miem jâ îs te no da bas gâ zes pie gâ des ko mer san tiem, 20% – elek tro ener ìi jas pie gâ dâ tâ jiem, 19% – cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des ko mer san tiem, kas vei do 55% no Lat vi jas sum mâ râ ener ìi jas ga la pa tç ri òa. 45% ener ìi jas pie gâ des ko mer san tu no EPS pa sâ kumu îs te no ða nas ir at brî vo ti; vi òu vi dû lie lâ ko pro cen tu âlo îpat sva ru sa stâ da ener ìi jas pie gâ dâ tâ ji, kas ener ìi ju iz strâ dâ, iz man to jot koks nes bio ma su (37%).

Sa ska òâ ar lie lo EPS îpat sva ru Di rek tî vas 2012/27/ES ie vie ða nas pa sâ ku mos Lat vi jâ pro gno zç jams ener ìi jas ce nu un ta ri fu pie au gums 5–25% ap jo mâ (vai ru mâ ga dî ju mu 9–16%), kas sais tîts, no vie nas pus es, ar ener go efek tivi tâ tes pa sâ ku mu îs te no ða nas in ves tî ci jâm un ad mi nis trç ða nas iz mak sâm, no ot ras pus es, ar pie gâ dâ tâs ener ìi jas ap jo ma sa ma zi nâ ju mu, kas va rç tu svâr stî ties 6–8% ro be þâs, sa gla bâ jot eso ðo in fra struk tû ru un ar tâs eks plu atâci ju sais tî tâs fik sç tâs iz mak sas.

Pçc re fe ren ta do mâm, ro das pa ma tots jau tâ jums, vai Lat vi jâ ie ce rç tâ ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nas pa sâ kumu îs te no ða nas stra tç ìi ja at svçrs ener ìi jas ce nu un pa kal po ju mu ta ri fu pie au gu mu, jo ga la lie to tâ jiem va ja dzç tu gût “taus tâ mu” la bu mu no Di rek tî vas 2012/27/ES ie vie ða nas, ne vis mak sât vai râk par pa tç rç to elek tro ener ìi ju, sil tum ener ìi ju un da bas gâ zi – îpa ði tad, ja ener ìi jas pa tç ri òa ap joms ir ne mai nîgs. Ie ce rç tâ ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nas pa sâ ku mu fi nan sç ju ma shç ma ra da dis kri mi nç jo ðu si tu âci ju at tie cî bâ uz lie la jiem ener ìi jas ko mersan tiem, jo pa redz 55% valsts ener ìi jas ga la pa tç ri òa sa dâr dzi nâ ju mu, lai gan ne pie cie ða mie ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nas pa sâ ku mi var tikt îs te no ti vi sâ ga la pa tç ri òa sek to râ, pro por ci onâ li sa da lot iz mak sas starp vis iem ener ìi jas ko mer san tiem at bil sto ði to re ali zç tâs ener ìi jas ap jo mam.

Ða jâ si tu âci jâ ne tie ði tiek dis kri mi nç ti tie ener ìi jas ga la lie to tâ ji, ku ri jau ie priekð, pçc sa vas ini ci atî vas, vei ku ði nepie cie ða mos ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ju mus, jo vi òiem (caur ener ìi jas ce nu un ta ri fu sa dâr dzi nâ ju mu) nâk sies maksât par pa kal po ju miem, kas tiks snieg ti ci tiem ener ìi jas ga la lie to tâ jiem un no ku riem vi òi pa ði ne kâ du at de vi ne gûs.

U. Sar ma, sa lî dzi not EPS un al ter na tî vo pa sâ ku mu re ali zâ ci jas in di ka to rus, ak cen tç ja, ka EPS ga dî ju mâ energo ap gâ des ko mer san ti va rç tu pie dâ vât stan dar ti zç tus jeb tip vei da ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ju ma ri si nâ jums, jo ie dzi ïi nâ ða nâs kat ra kon krç tâ ga la lie to tâ ja pra sî bâs bû tu pâ râk ilg stoðs un re sur su ie til pîgs pro cess, lîdz ar to re ali zç tie pa sâ ku mi va rç tu bût iz mak su zi òâ ma zâk efek tî vi; kâ jau no râ dîts ie priekð, iz mak sas ðo pa sâ ku mu re ali zâ ci jai nâk sies so li dâ ri segt vis iem ener ìi jas ga la lie to tâ jiem ne at ka rî gi no tâ, vai ie gu vums no EPS re ali zâ cijas skars kat ru in di vi du âli. To mçr EPS re ali zâ ci jai ir arî no zî mîgs pluss – no valsts pâr val des vie dok ïa ðî sis tç ma


elektroenerìija

ir vieg li ad mi nis trç ja ma un pâr rau gâ ma. Sa vu kârt al ter na tî vo pa sâ ku mu îs te no ðana ir vçr sta uz kat ru kon krç to ener ìi jas ga la lie to tâ ju – vi òa uni kâ lo si tu âci ju un va ja dzî bâm, tâ tad tâ ir fi nan si âli efek tîvâ ka, jo iz mak sas sedz ti kai tie ga la lieto tâ ji, uz ku riem tie ði at tie cas kon krç tie ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku mi. Tie sa, alter na tî vo pa sâ ku mu shç mas ad mi nistrç ða nas un pâr rau dzî ða nas pro cess ir kriet ni kom pli cç tâks un dâr gâks par EPS ad mi nis trç ða nu.

Ap lû ko jot ci tu val stu pie re dzi EPS pielie to ða nâ Eiro pas Sa vie nî bas (ES) ie tvaros, U. Sar ma at gâ di nâ ja, ka EPS îpatsvars ir pro cen tu âli ir ïo ti at ðíi rîgs un pa stâv di vi tâ dç vç tie mar gi nâ lie EPS pie lie to ju ma stâ vok ïi: pir mais – pil nî ga ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku mu re ali zâ cija ar EPS starp nie cî bu; ot rais – pil nî ga ðo pa ðu pa sâ ku mu re ali zâ ci ja ar al terna tî viem pa sâ ku miem. Vien pa dsmit ES val stîs, tos tarp So mi jâ, Vâ ci jâ, Zvied rijâ un Nî der lan dç, EPS ne tiek iz man to ta vis pâr (vi su ener ìi jas ie tau pî ju mu pa nâkot ar al ter na tî va jiem pa sâ ku miem), bet di vâs val stîs, pro ti, Dâ ni jâ un Bul gâ ri jâ, EPS at tie ci nâ jums uz Di rek tî vas 2012/27/ES pra sî bu iz pil di ir 100% bez jeb kâ das al ter na tî vo pa sâ ku mu pie sais tes. Bal tijas re ìi onâ di vas val stis at ro das ïo ti tu vu mi nç ta jiem mar gi nâ la jiem stâ vok ïiem, jo Lie tu vâ EPS îpat svars ir pa re dzçts 80%, bet Igau ni jâ – 16% ap mç râ.

No slç gu mâ re fe rents aici nâ ja pre ci zçt Di rek tî vas 2012/27/ES ie vie ða nas koncep ci ju un at bil sto ðos tie sî bu ak tus:

· pa lie li nât ar al ter na tî va jiem pa sâ kumiem sa snie dza mos mçr íus un pa pil di nât ar jaun iem al ter na tî va jiem pa sâ ku miem, tie co ties pa nâkt ar EPS sa snie dza mâ mçr ía da ïas sa ma zi nâ ju mu;

· at li ku ðo ar EPS sa snie dza mo mçr íi at tie ci nât uz pla ðâ ku ko mer san tu lo ku un lie lâ ku ga la ener ìi jas ap jo mu:

· EPS ie kïaut arî vi su vei du cie tâ ku rinâ mâ, SNG, dî zeï deg vie las pie gâ dâ tâ jiem;

· sa ma zi nât EPS ie kïau ða nas sliek sni cen tra li zç ta jâ sil tum ap gâ dç.

Ti ka iz teik ti arî kon krç ti priekð li ku mi ie spç ja mo pa pil du al ter na tî vo pa sâ ku mu re ali zâ ci jai:

· sti mu lç jo ðas brîv prâ tî go vie no ða nos sis tç mas iz vei de un, at tie cî gi, ar to sasnie dza mâ re zul tâ ta pa lie li nâ jums;

· elek tro ener ìi jas tir gus at vçr ða na;· elek tro mo bi li tâ tes at balsts;· aug stâ ku ener go efek ti vi tâ tes pra sî bu

no teik ða na cie tâ ku ri nâ mâ kat liem;· ISO 50001 stan dar ta “Ener go pâr val

dî bas sis tç ma” ie vie ða nas sti mu lç ða na;· aug stâ ku ener go efek ti vi tâ tes pra sî bu

no teik ða na jaun bû vç ja mâm çkâm.


elektroenerìija

Lai gan pa gai dâm vçl ir daudz ne skaid rî bu par to, kâ Di rek tî vas 2012/27/ES pra sî bas tiks prak tis ki ie vies tas Lat vi jâ, kâ un cik in ten sî vi tiks sniegts at balsts al ter na tî vo pa sâ ku mu îs te no ða nai, kâ tiks sa da lîts EPS slogs starp at tie ci nâ ma jiem ener ìç ti kas sek to ra seg men tiem un tâ lâk – starp sek to ru ko mer san tiem, to mçr nav ðau bu, ka uz òem tâs sais tî bas bûs jâ pil da. Ti kai ne pie cie ðams rast op ti mâ lu un iz mak su pie au gu ma zi òâ ma zâk jû tî gu pa sâ ku mu ie vie ða nas mo de li at tie cî bâ pret ener ìi jas ga la pa tç rç tâ jiem, lai Di rek tî vas pa ma to tais un sa pro ta mais mçr íis – pa nâkt pri mâ ro ener go re sur su ra ci onâ lu iz man to ða nu un eko no mi ju – ne no ves tu pie ne pa tî ka ma re zul tâta, pro ti, pri mâ ro ener go re sur su ie tau pî ju ma uz bû tis ka ga la pa tç rç tâ jiem pie gâ dâ tâs ener ìi jas jeb “ga la pro duk ta” sa dâr dzi nâ ju ma rç íi na.

Arî Lat vi jas Pað val dî bu sa vie nî bas pa dom nieks ener ìç ti kas jau tâ ju mos un Na ci onâ lâs ener ìç ti kas kon fe de râ ci jas val des priekð sç dç tâjs An dris Aker ma nis pre zen tâ ci jâ “Cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des un ener go ap gâ des si tu âci ja: vai ener go efek ti vitâ tes di rek tî vas ie vie ða na ir ceïð uz ta ri fu pie au gu mu sil tum apgâ dei?” skâ ra jau tâ ju mu par Di rek tî vas 2012/27/ES ie vie ða nas ie tek mi uz Lat vi jas ener ìç ti kas sek to ru, ak cen tç jot cen tra li zçtâs sil tum ap gâ des si tu âci ju un çku ener go efek ti vi tâ tes pa augsti nâ ða nas pro blç mas. Viòð at gâ di nâ ja, ka valsts ener go efek tivi tâ tes uz la bo ða nas mçr íis de fi nçts ðâ di:

· ko pç jais valsts in di ka tî vais ener go efek ti vi tâ tes mçr íis – pri mâ râs ener ìi jas ie tau pî jums 2020. ga dâ – 0,670 Mto e (28 PJ);

· ik ga dçjs 1,5% ga la ener ìi jas ie tau pî ju ma mçr íis – 1,5% apjo mâ no ga la pa tç rç tâ jiem pie gâ dâ tâs ener ìi jas, ko pâ lîdz 2020. ga dam – 0,261 Mto e (10,9 PJ);

· ik ga dçjs cen trâ lâs pâr val des çku 3% pla tî bas re no vâ ci jas mçr íis (mak si mâ lâs ap lç ses – ko pâ 678 460 m2), kam at bil stoðais ener ìi jas ie tau pî ju ma ap joms vi sâ 2014.–2020. ga da pe ri o dâ ir 0,0044 Mto e (0,18 PJ).

To mçr re fe ren tam ar no þç lu nâ câs at zît, ka 2014. ga dâ plâ no tie ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nas pa sâ ku mi ne ti ka uz sâk ti un, at tie cî gi, iz vir zî tais mçr íis ga da pri mâ râs ener ìi jas ie tau pî ju mam ne ti ka sa sniegts. Tas no zî mç, ka nâka ma jos ga dos bûs jâ ie tau pa daudz vai râk ener go re sur su, jo ko pç jais plâ no tais ie tau pî ju ma ap joms ir fik sçts un, jo vç lâk pa sâ ku mu re ali zâ ci ja tiek uz sâk ta, jo lie lâks ie tau pî jums jâ pa nâk at li ku ða jâ lai ka pe ri odâ lîdz 2020. ga dam.

Di rek tî vas 2012/27/ES ie vie ða nai Lat vi jâ Eko no mi kas mi nis tri ja ir iz strâ dâ ju si Ener go efek ti vi tâ tes li ku ma projek tu, to mçr vçl bûs ne pie cie ðams iz strâ dât un pie òemt vir kni se kun dâ ro tie sî bu ak tu – Mi nis tru Ka bi ne ta no teiku mu, kas reg la men tçs ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku mu pie mç ro ða nu (îpa ði uz sve rot tâ dç vç to “ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku mu ka ta lo gu”, pçc ku ra va rçs kla si fi cçt pa sâ ku mu ie tek mi un gû tos ie tau pî ju mus).

Pre zen tâ ci jâ ti ka uz svçr ta arî ne pie cie ða mî ba vçl reiz pâr vçr tçt ener go efek ti vi tâ tes pie nâ ku ma shç mas (EPS) pie mç ro ða nas prin ci pus un sa ma zi nât slo gu, kas gul sies uz ener ìç ti kas sek to ra ko mer san tiem – jo îpa ði cen tra lizç tâs sil tum ap gâ des sek to râ, un vai râk rau dzî ties al ter na tî vo pa sâ ku mu vir zie nâ pub lis ka jâ sek to râ. Îpa ði ne piecie ðams vei ci nât “pe lç ka jâ zo nâ” pa li ku ðâs de cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sek to ra (vei do ap 45% Lat vi jas ko pç jâ ener go pa tç ri òa bi lan cç) ie sais ti Di rek tî vas 2012/27/ES pra sî bu iz pil dç, lai ma zi nâ tu po ten ci âlo, EPS ie vie ða nas pa sâ ku mu iz rai sî to ta ri fu kâ pu mu cen tra li zç ta jâ sil tum ap gâ dç (vei do vien 15% Lat vi jas ko pç jâ ener go pa tç ri òa bi lan cç). Plâ no tais ta ri fu pie au gums cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des uz òç mu miem, pçc A. Aker ma òa do mâm, va rçtu svâr stî ties ap 20%, tur klât lie lâ kais kâ pums skar tu Lie pâ jas un Lu dzas sil tum ap gâ des uz òç mu mus “Lie pâ jas ener ìi ja” un SI A “Lu dzas BioEner ìi ja”, kâ arî SI A “Sa las pils sil tums” un SI A “Sal dus sil tums” (at tie cî gi, 24,9, 24,9, 22 un 20%). Ma zâ kâ plâ no tâ ta ri fu pie au gu ma top 3 vei do tu Baus kas sil tum ap gâ des uz òç mums (2,7%), SI A “Ozol nie ku KSDU” (5,1%) un Smil te nes SI A “SM Ener go” (5,56%). Tâ kâ vçs tu ris ki sa bied ris ko pa kal po ju mu ta rifu ie tek mes uz mâj saim nie cî bu bu dþe tu jo mâ lî der po zî ci jas pie der tie ði sil tum ap gâ dei (pie mç ram, 2012. ga dâ vi dç ji 10,2% no ko pç jiem mâj saim nie cî bas iz de vu miem at tie câs uz no rç íi niem par pie gâ dâ to sil tum ener ìi ju), tad ne bû tu at bal stâms ta ri fu kâ pums ne uz pri mâ ro ener go re sur su sa dâr dzi nâ ju ma, ne ci tu fak to ru tie ðas un ilg lai cî gas ie tekmes rç íi na. EPS at tie ci nâ ju ma seg ments bû tu sa ðau ri nâms uz lo kâ lâs un in di vi du âlâs ap ku res sis tç mu lie to tâ ju ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku mu veik ða nas rç íi na, tâ dç jâ di ne ti kai pa lî dzot iz pil dît Di rek tî vas 2012/27/ES pra sî bas, bet arî uz la bo jot ko pç jo ener go efek ti vi tâ tes si tu âci ju de cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des jo mâ.

At tie cî bâ uz çku ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas pa sâ ku mu re ali zâ ci ju gal ve nais pro blçm jau tâ jums ir ðâds: kâ prak tis ki sti mu lçt ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas pa sâ ku mus, òe mot vç râ ie ro be þo to ES lîdz fi nan sç ju ma ap jo mu un no sa cî ju mus, kas iz vir zî ti tâ sa òem ða nai. Ðo brîd çku ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas pro jek tu re ali zâ ci jai pie eja mais lîdz fi nan sç ju ma jeb gran tu ap joms Lat vi jâ sa sniedz vien 150 milj. eiro, lai gan Rî gâ vien, kâ râ da Rî gas Ener ìç ti kas aìen tû ras veik tâs iz pç tes da ti, ðiem dar biem bû tu ne pie cie ða mi 650 milj. eiro. Jâ òem vç râ arî fakts, ka lîdz fi nan sç ju ma ap joms, uz ko ie spç jams pre ten dçt, svâr stâs 35–50% ro be þâs un zem âkâ lîdz finan sç ju ma ap jo ma at zî me nav îpa ði mo ti vç jo ða, jo pa redz ne pie cie ða mî bu pçc lie la pa pil du fi nan sç ju ma pie sais tes no âr çjiem avo tiem, bet ðie âr çjie avo ti tra di ci onâ li nav ne kas cits kâ ban ku aiz de vu mi. Ta èu ban ku lîdz fi nan sç juma sa òem ða nai tiek iz vir zî ti da þâ di no sa cî ju mi, ku ru iz pil de dau dzâs pað val dî bâs (îpa ði ta jâs, kur ne pie cie ðams


elektroenerìija

re no vçt ne lie las, slik tâ in þe nier teh nis kâ stâ vok lî eso ðas daudz dzî vok ïu dzî vo ja mâs çkas) var sa gâ dât ob jek tî vas grû tî bas.

Tur klât gran tu lîdz fi nan sç ju ma saòem ða nai ne pie cie ðams skait lis ki pie râdît, ka sil tum ener ìi jas ie tau pî jums pçc çkas re no vâ ci jas bûs vis maz 30% un apku rei pa tç rç tâs sil tum ener ìi jas ap joms ne pâr sniegs 90 kWh/m2/ga dâ. Mak si mâ lâ gran ta lîdz fi nan sç ju ma sa òem ða na ie spçja ma ti kai ga dî ju mâ, ja pçc re no vâ ci jas ap ku rei pa tç rç tâs sil tum ener ìi jas ap joms ne pâr sniegs 70 kWh/m2/ga dâ, kas ir ïoti grû ti pa nâ kams râ dî tâjs. Sa vu kârt tie re no vâ ci jas pro jek ti, ku ros pa tç rç tâs siltum ener ìi jas ap joms uz vie nu çkas m2 ga dâ bûs lie lâks par 90 kWh, at bal stu nesa òems vis pâr.

Lîdz ði nç jâ pie re dze râ da, ka, ti kai nodro ði not 50% gran tu, dzî vok ïu îpað niekus var ie in te re sçt veikt sil ti nâ ða nu – jo ti kai tâ dâ ga dî ju mâ ko pç jie mak sâ ju mi par sil tu mu re âli un âtr i sa ma zi nâs. Taèu 50% grants pa re dzçts ti kai ar pri vâ tâ sek to ra aiz de vu miem pie mak si mâ lâs siltu ma eko no mi jas. Pro gno zç jams, ka tâ dâ ga dî ju mâ ban ku aiz de vç ji va rç tu celt procen tu lik mes, kas pa lie li nâ tu ie dzî vo tâ ju lîdz mak sâ ju mus, un, at tie cî gi, sa ma zinâ tu po ten ci âlo klien tu in te re si par çku ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nu.

Re fe rents uz de va pa ma to tu jau tâ jumu: vai sil tum ener ìi jas lie to tâ ji pie kri tîs çku ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas pro jek tu re ali zâ ci jai, ja mak sâ jums pçc re no vâ ci jas, kas ie tvers ik mç ne ða kre dîta mak sâ ju mu il gam lai ka pe ri odam – apmç ram 20 ga diem, bûs lie lâks par lîdz ðinç jo mak su par pa tç rç to sil tum ener ìi ju? Se við íi òe mot vç râ, ka at bal stu var saòemt ti kai çkas ar ma ziem sil tu ma parâ diem un at bal sta sa òem ða nai vis pirms jâ ie mak sâ tâ dç vç tais dro ðî bas de po zîts. Jâ pa tur prâ tâ arî tas, ka sil ti nâ ða nas grants tiks at mak sâts ti kai pçc sil ti nâ ðanas re zul tâ tu “uz râ dî ða nas” ga da lai kâ pçc ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas pro jek ta re ali zâ ci jas no slç gu ma. Daudziem ie dzî vo tâ jiem no rç íi ni par sil tu mu jau ta gad sa gâ dâ ie vç ro ja mas grû tî bas, tâ pçc A. Aker ma nis iz tei ca ðau bas, vai ðie sil tum ener ìi jas lie to tâ ji pað rei zç jos apstâk ïos va rç tu bût ak tî va un at sau cî ga reno vâ ci jas pro jek tu mçr íau di to ri ja.

Viòð at gâ di nâ ja ilg ter mi òa ener goefek ti vi tâ tes uz la bo ða nas pa sâ ku mu, kuru re âlâ at de ve bûs sa jû ta ma ti kai pçc des mit vai div des mit ga diem, “so ci âlo nepie vil cî gu mu”, jo vai rums ener ìi jas ga lalie to tâ ju, se við íi ve câ ka ga da gâ ju ma cilvç ki, pa uþ pâr lie cî bu, ka ðâ du pa sâ ku mu po zi tî vo efek tu bû tu ne pie cie ðams sa just tu vâ ka jâ lai kâ – vis maz da þos ga dos pçc to re ali zâ ci jas, ne vis tâ lâ un ne skaid râ nâ kot nç.


elektroenerìija

Gun tars Ko ko rç viès, Taut saimnie cî bas pa do mes Ener ìç ti kas ko mite jas va dî tâjs, pre zen tâ ci jâ “Sil tu ma ap gâ des iz ai ci nâ ju mi 2020: jaun i pienâ ku mi, jaun as ie spç jas” pie dâ vâ ja fo ru ma da lîb nie kiem pa lû ko ties uz Lat vi jas cen tra li zç tâs sil tum ap gâdes sis tç mas at tîs tî bas per spek tî vâm kom plek si, iz vir zot vai râ kus pro blçmjau tâ ju mus, kam nâ ka mo pie cu ga du pe ri odâ bû tu jâ rod pçc ie spç jas konstruk tî vi un pa ma to ti ri si nâ ju mi. Viòð uz svç ra, ka cen tra li zç tâs sil tum ap gâdes jo mas at tîs tî ba ir vie na no tâm tçmâm valsts ener ìç ti kas po li ti kâ, kas sa vu no zî mî gu mu ne kad ne zau dç, un ka ðai jo mai mai nî gos tie sis kâ re gu lçju ma un tir gus kon jun ktû ras ap stâkïos jâ bût ne ti kai kon ku rçt spç jî gai, mo der nai, teh no lo ìis ki efek tî vai, pro ti, tâ dai, kas spç ju si pil nî bâ pie mç ro ties

Lat vi jas cen tra li zç tâ sil tum ap gâ des tir gus di na mi kai, bet arî at vçr tai un klien tiem drau dzî gai. Viòð pau da pâr lie cî bu, ka cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mas, kas vçs tu ris ki Lat vi jas te ri to ri jâ vei do tas aiz

va dî tâ gad sim ta ot ra jâ pus ç no mûs die nu re âli jâm ïo ti at ðíi rî gos so ci âl eko no mis ka jos ap stâk ïos, ne var pa likt “sastin gu ðâ” stâ vok lî – ne var tikt veik ti ti kai pil nî bâ ne at lie ka mi at se við íu sis tç mas ele men tu mo der ni zâ ci jas un re kon struk ci jas pa sâ ku mi. Ðiem pa sâ ku miem jâ bût da ïai no lie lâ kas – kon cep tu âli ilg tspç jî gas mo der ni zâ ci jas shç mas, ku râ jâ ie kïauj ne ti kai eso ðo sil tu ma vo tu un sil tum tîk lu at jau no ða na, bet arî jaun u sis tç mas ele men tu ie vie ða na sa ska òâ ar sil tum slo dþu pro gno zç ja mo di na mi ku.

Rak stu ro jot pað rei zç jo si tu âci ju Lat vi jas cen tra li zç ta jâ sil tum ap gâ dç, G. Ko ko re viès at zi na, ka ta jâ vçl ar vien do mi nç “mo no po lis tis ka”, ap sil tum ap gâ des uz òç mu mu in te re sçm cen trç ta do mâ ða na un ir vç ro jams spç cîgs paðval dî bu at balsts, tur klât ir vi sai ie laists pa tç rç tâs sil tum ener ìi jas pa râ du grozs. Kâ jau ti ka mi nçts ie priekð, siltum ap gâ des uz òç mu mu dar bî bâ nav vç ro ja mas pie tie ka mas ori en tâ ci jas uz klien tu ie zî mes. Ta jâ pa ðâ lai kâ centra li zç tâs sil tum ap gâ des sek to ram, lai ne pie ïau tu sis tç mas sa bru ku mu vai pa kâ pe nis ku lik vi dâ ci ju, jâ rç íi nâs ar fak to riem, kas lie lâ kâ vai ma zâ kâ mç râ ap draud tâs in teg ri tâ ti un veik smî gu dar bî bu.

Kâ gal ve nos fak to rus re fe rents mi nç ja: · de cen tra li zâ ci jas drau dus jeb ten den ci at teik ties no cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des pa kal po ju miem, aiz stâ jot ðâ di

pie gâ dâ tu sil tum ener ìi ju ar lo kâ li ìe ne rç tiem sil tu ma re sur siem; · klien tu mak sât spç jas pa ze mi nâ ða nos; · al ter na tî vu sil tu ma vo tu at tîs tî bu, îpa ði re ìi onos, kur cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des ta rifs ir sa lî dzi no ði augsts; · Di rek tî vas 2012/27/ES ie vie ða nas po ten ci âlo ne ga tî vo ie tek mi uz cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des uz òç mu mu kon

ku rçt spç ju; · pie gâ dâ to sil tum ener ìi jas re sur su ap jo ma sa ma zi nâ ða nos;· grû ti pro gno zç ja mo pri mâ ro ener go re sur su tir gus di na mi ku.

Lai sav lai cî gi ma zi nâ tu no za ri ap drau do ðo fak to ru ne ga tî vo ie tek mi, pçc re fe ren ta do mâm, cen tra li zç tâs sil tumap gâ des sis tç mas tâ lâ kai at tîs tî bai ne pie cie ða mas ne ti kai kon struk tî vas pâr mai òas, bet arî pri ori tâ ðu pâr skatî ða na. Kon struk tî vi ie spç jams veikt vir kni pa sâ ku mu, kas lie lâ mç râ sais tî ti ar sil tu ma vo tu un sil tum ener ìi jas pie gâ des in fra struk tû ras mo der ni zâ ci ju, vei cot ðos dar bus ne me hâ nis ki – ar do mu, ka jâ ap gûst pie eja mais ES struk tûr fon du fi nan sç jums, bet in ves tç jot tie ði ta jos cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mas ele men tos, kas ðo brîd ir vis ma zâk efek tî vi un nâ kot nç va rç tu sa ma zi nât sis tç mas ko pî gos efek ti vi tâ tes râ dî tâ jus. Pri ori tâ ðu pâr ska tî ða na tie ði at tie cas uz klien tu ap kal po ða nas stra tç ìi jas pâr ska tî ða nu.

No za rei ne pie cie ðams sa gla bât uz ti cî bu re gu lç jo ðo in sti tû ci ju (Re gu la to ra) un klien tu acîs, vien lai kus kïûs tot ino va tî vâ kai, at vçr tâ kai un caur spî dî gâ kai. Tai arî jâ dod klien tiem lie lâ kas iz vç les ie spç jas. Pie mç ram, ne piecie ðams no dro ði nât in di vi du âlu sil tum ener ìi jas pa tç ri òa re þî ma re gu lâ ci ju, lai katrs klients va rç tu iz vç lç ties sev tî ka mâ ko un iz mak su zi òâ pie òe ma mâ ko sil tu ma pa de ves re þî mu, kâ arî no dro ði nât ie spç ju at tâ li nâ ti jeb on li ne re þî mâ se kot lîdz i sa vam sil tum ener ìi jas rç íi nam un ie tek mçt to, mai not sil tum ener ìi jas pa tç ri òa pa ra du mus, kâ tas jau no tiek in di vi du âlâ elek tro ener ìi jas pa tç ri òa me nedþ men ta ga dî ju mâ.

Ti ka no râ dîts arî uz to, ka cen tra li zç ta jai sil tum ap gâ dei Lat vi jâ tu vâ ko des mit ga du pe ri odâ jâ rç íi nâs ar ne izbç ga mu pro ce su – pa tç rç tâs sil tum ener ìi jas sa ma zi nâ ju mu, jo çku ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ju ma ini ci atî vas, ne rau go ties uz to ie vie ða nas grû tî bâm, to mçr tiks re ali zç tas, lîdz ar to pa tç rç tâs jeb ne liet de rî gi iz man to tâs sil tumener ìi jas ap joms ga la pa tç ri òa sek to râ sa ruks. Tas no zî mç, ka no za rei jau ðo brîd jâ plâ no sa va dar bî ba jaun ajos ap stâk ïos, pie òe mot at bil dî gus un tâl re dzî gus lç mu mus at tie cî bâ uz sil tu ma vo tu pa ke tes op ti mi zâ ci ju un iz slç dzot pâr in ves tç ða nas ris ku jaun u jau du bûv nie cî bas pro jek tos. E&P



elektroenerìija

· no dro ði nât sav lai cî gu in for mâ ci jas ap mai òu Iek ðçjâ tir gus in for mâ ci jas sis tç mâ (IMI) ar Eiro pas Sa vienî bas da lîb val stu ie stâ dçm par bûv spe ci âlis tiem, kuriem LE EA veic pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzî bu;

· no dro ði nât sav lai cî gu un kva li ta tî vu bûv spe ci âlistu pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzî bu, tai skai tâ sa òemto sû dzî bu un in for mâ ci jas par bûv spe ci âlis tu pat stâvî gâs prak ses pâr kâ pu miem iz vçr tç ða nu un lç mu mu pie òem ða nu;

· kat ru ga du lîdz 1. ap rî lim ie sniegt Mi nis tri jai zvç ri nâ ta re vi den ta audi tç tu dar bî bas pâr ska tu par ie priek ðç jâ ka len dâ ra ga dâ Lî gu mâ no teik to uz de vumu iz pil di, ie òç mu miem no pa kal po ju ma mak sas un lî dzek ïu iz lie to ju mu;

· sniegt Mi nis tri jai pa pil du in for mâ ci ju par valsts pâr val des uz de vu ma iz pil des gai tu, ie òç mu miem no pa kal po ju ma mak sas vai to iz lie to ða nu 10 dar bdie nu lai kâ pçc tâs pie pra sî ju ma, ja pie pra sî ju mâ nav no râdîts cits ter miòð;

· vie na mç ne ða lai kâ pçc valsts pâr val des uz devu ma de le ìç ju ma iz beig ða nâs ie sniegt Mi nis tri jai valsts pâr val des uz de vu ma iz pil des zvç ri nâ ta re viden ta audi tç tu dar bî bas pâr ska tu par ie òç mu miem no pa kal po ju mu mak sas un lî dzek ïu iz lie to ju mu par

LE EA iz pil ddi rek tors, Dr. sc. ing. K. Briò íis LE EA SpecSC va dî tâ ja I. Strau me

SpecSC dar bî bas blok shç mâ re dzams, ka SpecSC dar bo jas arî Ser ti fi kâ ci jas pa do me (SP) un Per so nâla ser ti fi kâ ci jas shç mas ko mi te ja (PSSK). SP va da G. Sta fec kis, bet PSSK va dî tâ ja ir M. Am brç na.

2015. ga da 15. ap rî lî Eko no mi kas mi nis tri ja (mi nistres D. Reiz nie cesOzo las per so nâ) un LE EA (val des priekð sç dç tâ ja V. Krçs li òa per so nâ) pa rak stî ja De le ìçða nas lî gu mu “Par bûv spe ci âlis tu kom pe ten ces no vçrtç ða nu un pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzî bu”. Ðis lî gums no sa ka, ka Eko no mi kas mi nis tri ja ir de le ìç ju si LE EA SpecSC struk tû rai veikt ðâ du pa mat pie nâ ku mu iz pildi valsts pâr val des uz de vu mâ:

· veikt valsts pâr val des uz de vu mu at bil sto ði spç kâ eso ða jiem bûv nie cî bu un bûv spe ci âlis tu kom pe ten ces no vçr tç ða nu un pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzî bu reg lamen tç jo ðiem nor ma tî va jiem ak tiem;

· no dro ði nât sav lai cî gu un kva li ta tî vu ar bûv spe ciâlis tu kom pe ten ces no vçr tç ða nas un pat stâ vî gâs prakses uz rau dzî bas or ga ni zç ða nu un ar to sais tî tâs infor mâ ci jas uz tu rç ða nu un ak tu ali zç ða nu Bûv nie cî bas in for mâ ci jas sis tç mâ bûv spe ci âlis tu re ìis trâ;

Par iz mai òâm per so nâ la ser ti fi kâ ci jâ elek tro ener ìç ti kas jo mâLat vi jas Elek tro ener ìç ti íu un Ener go bûv nie ku aso ci âci jas (LE EA) Spe ci ali zç tais ser ti fi kâ ci jas centrs (SpecSC) dar bo jas

kopð 2009. ga da. 2007. ga dâ ap vie no jâs Lat vi jas Elek tro ener ìç ti íu bied rî ba (LEB) un Lat vi jas Ener go bûv nie ku aso ci-âci ja (LE BA), iz vei do jot LE EA, lîdz ar to lai ka gai tâ va ja dzç ja ap vie not arî abas ðo or ga ni zâ ci ju ser ti fi cç ða nas in sti tû-

ci jas, ko iz de vâs pa veikt 2009. ga dâ. SpecSC va dî tâ ju ap stip ri na LE EA val de, un kopð 2013. ga da ðo ama tu ie òem In grî da Strau me, ku ra ie priekð pil dî ja SpecSC va dî tâ ja viet nie ces pie nâ ku mus, bet pirms abu ser ti fi cç ða nas in sti tû ci ju ap vie no ða-nas bi ja LE BA Ser ti fi kâ ci jas cen tra ilg ga dç ja va dî tâ ja. SpecSC liet ve de ir Bi ru ta Kla gi ða, SpecSC kon sul tants un kva li tâ tes va dî bas sis tç mas dar ba or ga ni za tors ir Mâr tiòð Mak rec kis, bet eks per tu pie nâ ku mus veic A. Kap èe, A. Auziòð, G. Re ve liòð, V. Zie me lis, S. Ba lo dis u.c.

Biruta Klagiða (SpecSC lietvede) Ingrîda Straume (SpecSC vadîtâja)


elektroenerìija


elektroenerìija

pç dç jo dar bî bas ga du;· vei cot per so nas da tu ap strâ di, ie vç rot tie sî bu nor

mas, ko pa redz Fi zis ko per so nu da tu aiz sar dzî bas likums, In for mâ ci jas at klâ tî bas li kums un ci ti âr çjie nor ma tî vie ak ti, kas no sa ka fi zis ko per so nu da tu aizsar dzî bu;

· uz òem ties at bil dî bu par Bûv nie cî bas in for mâ ci jas sis tç mas lie to ða nas rek vi zî tu ne iz pau ða nu tre ða jâm perso nâm. (Bûv nie cî bas in for mâ ci jas sis tç mas lie to tâ ja rekvi zî tus drîkst iz man tot ti kai kon krç tais Bûv nie cî bas infor mâ ci jas sis tç mas lie to tâjs (fi zis ka per so na), ku ram tie pie ðíir ti. Lie to tâjs ne drîkst no dot tre ða jâm per so nâm ne lie to tâ ja rek vi zî tus (lie to tâj vâr du un pa ro li), ne no Bûvnie cî bas in for mâ ci jas sis tç mas sa òem to in for mâ ci ju);

· ne pie ïaut ne le gâ lu da tu vai Bûv nie cî bas in for mâ ci

jas sis tç mas vai tâs da ïu ko pç ða nu, kâ arî no Bûv nie cîbas in for mâ ci jas sis tç mas ie gû tâs in for mâ ci jas sa tu ru pâr vei dot, pub li cçt, pâr va dît, pie da lî ties tâ no do ða nâ vai pâr do ða nâ, re pro du cçt, vei dot at va si nâ tus dar bus un da tu bâ zes vai iz pla tît (iz òe mot ga dî ju mus, kad tas rak stis ki sa ska òots ar Mi nis tri ju vai in for mâ ci ja ir vispâr pie eja ma Bûv nie cî bas in for mâ ci jas sis tç mas pub liska jâ sa da ïâ ne au to ri zç tam lie to tâ jam);

· ne pie ïaut Bûv nie cî bas in for mâ ci jas sis tç mas lie toða nas tie sî bu ie gû ða nu, iz man to jot tre ðo per so nu pie ejas pa ro les un/vai tre ðo per so nu vâr dâ (tas tiks uz ska tîts par Bûv nie cî bas in for mâ ci jas sis tç mas in teg ri tâ tes ap zi nâ tu bo jâ ju mu, kas at bil sto ði Lat vi jas Re pub li kas nor ma tî vajiem ak tiem kla si fi cç jams kâ no zie dzîgs no da rî jums).

LE EA, iz man to jot SpecSC struk tû ru, iz pil da ðâ dus kvan ti ta tî vos râ dî tâ jus:

· no dro ði na sav lai cî gu un kva li ta tî vu bûv speci âlis tu kom pe ten ces no vçr tç ða nu un pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzî bu elek tro ener ìç ti kas jo mas inþe nier zi nât nes pro fe si jas spe ci ali tâ tçs un dar bîbas sfç râs;

· no dro ði na de le ìç to uz de vu mu iz pil di, ne pârsnie dzot ar EM sa ska òo tâs iz mak sas;

· no dro ði na op ti mâ lu de le ìç to valsts pâr val des uz de vu mu iz pil des me to þu iz vç li.

LE EA, iz man to jot SpecSC struk tû ru, iz pil da ðâ dus kva li ta tî vos râ dî tâ jus:

· bûv spe ci âlis tu kom pe ten ces no vçr tç ða nu un pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzî bu veic at bil sto ði stan dar ta LVS EN ISO/IEC 17024:2013 pra sîbâm, ko ap lie ci na iek ðç jâs un âr çjâs uz rau dzî bas audi ti;

· re gu lâ ri iz vçr tç ad mi nis tra tî vo pro ce dû ru vien kâr ðo ða nas ie spç jas.

Kâ das bû tis kas iz mai òas ir no ti ku ðas SpecSC dar bî bâ?

Iz mai òas per so nâ la ser ti fi kâ ci jâ elek tro ener ìçti kas jo mâ no ti ku ðas reg la men tç ta jâ sfç râ un at

Eko no mi kas mi nis tre D. Reiz nie ce-Ozo la LEEA valdes priekðsçdçtâjs V. Krçsliòð


elektroenerìija


elektroenerìija

tie cas uz reg la men tç ta jâm pro fe si jâm sais tî bâ ar: · Bûv nie cî bas li ku mu, kas stâ jâs spç kâ 2014. ga da

1. ok tob rî;· Mi nis tru Ka bi ne ta no tei ku miem Nr. 610 (stâ jâs

spç kâ 2014. ga da 7. ok tob rî) “Bûv spe ci âlis tu kom peten ces no vçr tç ða nas un pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzîbas no tei ku mi”;

· Eiro pas stan dar tu LVS EN ISO/IEC 17024:2012, kas ar tul ko ju mu lat vie ðu va lo dâ pâr òemts na ci onâ lâ stan dar ta sta tu sâ (LVS EN ISO/IEC 17024:2013);

· Mi nis tru Ka bi ne ta no tei ku miem Nr. 1041 (stâ jâs spç kâ 2013. ga da 8. ok tob rî) “No tei ku mi par ob li gâ ti pie mç ro ja mo ener go stan dar tu, kas no sa ka elek tro apgâ des ob jek tu eks plu atâ ci jas or ga ni za to ris kâs un tehnis kâs dro ðî bas pra sî bas”;

· Eko no mi kas mi nis tri jas un LE EA pa rak stî to (2015. ga da 15. ap rî lî) De le ìç ða nas lî gu mu “Par bûvspe ci âlis tu kom pe ten ces no vçr tç ða nu un pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzî bu”;

· Mi nis tru Ka bi ne ta no tei ku miem Nr. 181 (stâ jâs spç kâ 2015. ga da 7. ap rî lî; De le ìç ju ma lî gu ma pie likums, kas no sa ka ser ti fi cç ða nas iz mak sas);

· Mi nis tru Ka bi ne ta rî ko ju mu Nr. 182 (stâ jâs spç kâ 2015. ga da 7. ap rî lî) “Par bûv spe ci âlis tu kom pe ten ces no vçr tç ða nas un pat stâ vî gâs prak ses uz rau dzî bas dele ìç ða nu bied rî bai Lat vi jas Elek tro ener ìç ti íu un Ener-go bûv nie ku aso ci âci ja”.

LE EA SpecSC pie ðíirts re ìis trâ ci jas Nr. LA TAKS3236122002 un ak re di tâ ci jas dar bî bas laiks lîdz 2016. ga da 3. mar tam.

Na ci onâ lâs ak re di tâ ci jas bi rojs (LA TAK) sa vâ lç mu mâ “Par ak re di tâ ci jas sa gla bâ ða nu un ak re di tâ ci jas sfç ras pa pla ði nâ ða nu” (2015. ga da 3. feb ru ârî) LE EA SpecSC uz skai ta arî ser ti fi cç ða nas vir zie nus ne reg la men tç ta jâ sfç râ, kas at bilst LE EA SpecSC 2015. ga da 23. jan vâ ra

“No li ku mam par ser ti fi kâ tu iz snieg ða nas kâr tî bu”: · elek tro ie tai ðu pro jek tç ða nas dar bu va dî ða na un

uz rau dzî ba;· elek tro ie tai ðu iz bû ve;· elek tro ie tai ðu eks plu atâ ci ja;· elek tro ie tai ðu eks plu atâ ci jas dar bu va dî ða na un

uz rau dzî ba;· elek tro ie tai ðu eks plu atâ ci jas teh nis kâ eks per tî ze;· Elek tro ie tai ðu teh nis ko pa ra met ru mç rî ða na un

pâr bau de;· elek tro ie tai ðu teh nis ko pa ra met ru mç rî ða nas un

pâr bau des dar bu va dî ða na un uz rau dzî ba;· elek tro ie tai ðu mç rî ða nas un pâr bau des teh nis kâ

eks per tî ze. Kâ pçc ðâds ser ti fi cç ða nas vir zie nu uz skai tî

jums ne reg la men tç ta jâ sfç râ ir ne pie cie ðams?

Pirm kârt, tâ pçc ka sa ska òâ ar MK no tei ku mu Nr. 610 2. pie li ku mu “Kom pe ten ces no vçr tç ða nas jo mas, spe ci ali tâ tes, dar bî bas vir ziens un prak ses il gums, kas ne piecie ðams, lai sa òem tu bûv spe ci âlis ta ser ti fi kâ tu”, pie mç ram, “pro jek tç ða nâ” elek tro ener ìç ti íiem ir ti kai vie na dar bî bas jo ma – “elek tro ie tai ðu pro jek tç ða na” ar trim sprie gu ma lî me òiem: lîdz 1 kV, no 1 lîdz 35 kV un virs 110 kV. Ko da rît ar dar bu spe ci ali zâ ci ju?

Ak re di tç to ser ti fi kâ ci jas vir zie nu ta bu lâ ir pa râ dî ti ser ti fi kâ ci jas vir zie ni, kas rak stu rî gi pro fe si onâ lâm ðauru spe ci ali tâ ðu kom pe ten cçm, un prak tis ki ne ie spç jams, ka, pie mç ram, re le jaiz sar dzî bas un au to mâ ti kas pro fe si o nâ lis va rç tu arî bût augst as kla ses gais va du lî ni ju pro fesi onâ lis vai kâ das ci tas pro fe si jas augst as kla ses spe ci â lists. Tâ tad, ja nav no râ dîts ser ti fi kâ ci jas vir ziens, ne bûs ie spç jams no teikt bûv spe ci âlis ta pa tie so kom pe ten ci.

Otr kârt, tâ pçc, ka, ap stip ri not ser ti fi kâ tu bûv spe ciâlis tam reg la men tç ta jâ sfç râ, pie mç ram, ar ie rak stu “elek tro ie tai ðu pro jek tç ða na lîdz 1 kV sprie gu mam”, un pâr lie ci no ties, ka vi òam ir iz sniegts ser ti fi kâts ne reg lamen tç ta jâ sfç râ ar ser ti fi kâ ci jas vir zie na ie rak stu, piemç ram, “elek tro pie dzi òa un au to mâ ti ka lîdz 1 kV spriegu mam”, va ram bût dro ði par bûv spe ci âlis ta pie mç ro tî bu veikt elek tro ie tai ðu pro jek tç ða nu elek tro pie dzi òâ un auto mâ ti kâ lîdz 1 kV sprie gu mam. Tâ pat, reg la men tç tâs sfç ras bûv spe ci âlis tu ser ti fi kâ ti “elek tro ie tai ðu iz bû ves dar bu va dî ða nâ” un “elek tro ie tai ðu bû vuz rau dzî bâ”, kuros nav no râ des par ser ti fi kâ ci jas vir zie niem (at bil sto ði ta bu lâ no râ dî tiem), ne dod priekð sta tu par ser ti fi cç tas per so nas ne pie cie ða mo (vç la mo) kom pe ten ci. Ti kai papil du ser ti fi kâ ti ne reg la men tç ta jâ sfç râ, ku ros no râ dî ti ser ti fi kâ ci jas vir zie ni, dod ie spç ju piln vçr tî gi no vçr tçt ser ti fi kan ta kom pe ten ci reg la men tç tâ sfç râ.

Jâ at zî mç, ka pa stâv pa pla ði nâ ta ak re di tâ ci ja reg lamen tç ta jâ sfç râ: elek tro dro ðî bas gru pu (A, Bz, B, Cz, C) ser ti fi cç ða na elek tro teh nis kam per so nâ lam at bil sto ði LE EA SpecSC 2015. ga da 23. jan vâ ra “No li ku mam par elek tro dro ðî bas gru pu pie ðíir ða nas kâr tî bu”. Pa re dzçtas pie cas elek tro dro ðî bas gru pas:

· A – ne at ka rî gi no sprie gu ma vçr tî bas;· Bz – zem sprie gu ma;· B – augst sprie gu ma;· Cz – zem sprie gu ma;· C – augst sprie gu ma.

Elek tro dro ðî bas gru pa tiek pie ðíir ta, iz vçr tç jot preten den ta prak tis ko dar ba pie re dzi un no kâr to jot tes tu Ak re di tç to ser ti fi kâ ci jas vir zie nu ta bu la


elektroenerìija


elektroenerìija

ek sâ me nu (tes tâ 1 pa rei za, 3 ne pa rei zas at bil des). Lai sa òem tu elek tro dro ðî bas gru pas ap lie cî bu, ir jâ iz pil da mi ni mâ lâs pra sî bas at tie cî bâ uz ap mâ cî bu un iz glî tî bu:

· A elek tro dro ðî bas gru pa – sa òem ta ap mâ cî ba par elek tro dro ðî bu, kâ arî ap mâ cî ba pirms dar ba uz sâk ða nas par dar ba aiz sar dzî bu un elek tro dro ðî bu dar ba vie tâ;

· Bz elek tro dro ðî bas gru pa – ap gûts zem sprie gu ma elek tro dro ðî bas ap mâ cî bas kurss un ir vis maz vie nu mç ne si ilgs dar ba stâþs ar A elek tro dro ðî bas gru pu vai ie gûts vis maz ot rais pro fe si onâ lâs kva li fi kâ ci jas lî menis elek tro zi nî bâs;

· B elek tro dro ðî bas gru pa ap gûts augst sprie gu ma elek tro dro ðî bas ap mâ cî bas kurss un ir vis maz trîs mçne ðu ilgs dar ba stâþs ar A elek tro dro ðî bas gru pu vai iegûts vis maz ot rais pro fe si onâ lâs kva li fi kâ ci jas lî me nis elek tro zi nî bâs;

· Cz elek tro dro ðî bas gru pa – ie gûts vis maz ot rais pro fe si onâ lâs kva li fi kâ ci jas lî me nis elek tro zi nî bâs, pâr zi nâ tas dro ðî bas pra sî bas zem sprie gu ma elek tro ietai sçs un ir vis maz vie nu mç ne si ilgs dar ba stâþs ar Bz vai B elek tro dro ðî bas gru pu;

· C elek tro dro ðî bas gru pa – ie gûts vis maz ot rais profe si onâ lâs kva li fi kâ ci jas lî me nis elek tro zi nî bâs, pâr zinâ tas dro ðî bas pra sî bas augst sprie gu ma un zem spriegu ma elek tro ie tai sçs un ir vis maz trîs mç ne ðus ilgs dar ba stâþs ar B elek tro dro ðî bas gru pu.

Kat ram pre ten den tam pirms ek sâ me na tiek iz sniegti jau tâ ju mi at tie cî ga jâ elek tro dro ðî bas gru pâ: A (20), Bz (25), B (30), C (35), Cz (35). Vçr tç ju mam ie skai tîts jâ bût 80÷100 % pa rei zâm at bil dçm. Ap lie cî bas de rî guma ter miòð – 3 ga di.

Vai va ram uz ska tît, ka ser ti fi cç ða nas jo ma elek tro ener ìç ti kâ Lat vi jas Re pub li kâ ir sa kâr tota? Kâ di iz ai ci nâ ju mi vçl sa gai dâ mi?

Pro tams, ser ti fi cç ða nas jo ma nav sa kâr to ta lîdz galam. Bied rî bas “Bûv nie cî bas at tîs tî bas stra tç ìis kâ partne rî ba” val des priekð sç dç tâ jam Val dim Bir ka vam par per so nâ la ser ti fi cç ða nu ir ðâds vie dok lis:

“Lai vei ci nâ tu vie no tu pra sî bu ie vie ða nu per so nâ la ser ti fi cç ða nai vi sâs Eiro pas val stîs, kas no dro ði nâ tu ser ti fi kâ tu iz man to ða nu kat râ no tâm, 2012. ga dâ ti ka ap stip ri nâts Eiro pas stan darts “At bil stî bas no vçr tç ðana. Vis pâr îgâs pra sî bas per so nu ser ti fi cç ða nas in sti tûci jâm”. Bûv nie cî bas li ku mâ vai râ kas ðî stan dar ta normas tiek ig no rç tas, pie mç ram, ser ti fi kâ ta de rî gu ma ter miòð ir bez ter mi òa (ter mi nç ta vie tâ). Tiek ig no rç ta pra sî ba, ka bûv prak ses ser ti fi kâts reg la men tç ta jâ jomâ ap lie ci na bûv spe ci âlis ta pro fe si onâ lo kom pe ten ci un at bil sto ðu pie re dzi, ne vis aka dç mis ko iz glî tî bu, ko ir ie gu vis bûv spe ci âlists.” [sk. Bir kavs]

Arî LE EA vai râk kârt sa vâs vçs tu lçs Eko no mi kas mi nis tri jai, Valsts pre zi den tam un Saei mai ir pro testç ju si pret “bez ter mi òa” ser ti fi kâ ta prak ti zç ða nu, bet ðîs ie bil des ne ti ka òem tas vç râ.

At bil sto ði Eiro pas stan dar ta pra sî bâm ser ti fi kâ tâ, kâ mi ni mums, ir jâ ie tver ðâ da in for mâ ci ja: spç kâ stâða nâs da tums un de rî gu ma ter miòð; pra sî ba, ka ser tifi cç ða nas in sti tû ci jai at kâr to tas ser ti fi kâ ci jas pro ce sâ jâ no dro ði na, ka tâ ap stip ri na ne pâr trauk tu ser ti fi cç tas per so nas kom pe ten ci un ser ti fi cç tâs per so nas at bil stîbu eso ðâs shç mas pra sî bâm. Tas no zî mç, ka iz snieg tais ser ti fi kâts ne drîkst bût bez ter mi òa.

Ir zi nâms, ka: · par CEN (Eiro pas stan dar ti zâ ci jas ko mi te ja) bied

riem ir kïu vu ðas vai râk kâ 33 Eiro pas val stu in sti tû cijas, t.sk. arî Lat vi jas na ci onâ lâ stan dar ti zâ ci jas in stitû ci ja (LVS);

· Eiro pas stan dar tam “At bil stî bas no vçr tç ða na. Vispâr îgâs pra sî bas per so nu ser ti fi cç ða nas in sti tû ci jâm” bez kâ diem pâr vei do ju miem jâ pie ðíir na ci onâ lâ standar ta sta tuss. Tas ti ka iz da rîts 2013. ga dâ (LVS EN ISO/IEC 17024:2013). Tas ap stip ri na V. Bir ka va iepriekð paus tâ vie dok ïa at bil stî bu Eiro pas pra sî bâm.

Lai dis ku tç tu par jau tâ ju miem, kâ uz la bot ser ti fi cçða nas pro ce dû ras nâ kot nç, 2015. ga da 2. ap rî lî no ti ka SpecSC Ser ti fi kâ ci jas pa do mes (SP) un Per so nâ la serti fi kâ ci jas shç mas ko mi te jas (PSSK) ko pî ga sç de, ku râ SP pâr stâ vç ja G. Sta fec kis, V. Ru dzis, R. Skrebs, Ì. Meþ dreijs un V. Krçs liòð, bet PSSK – M. Am brç na, K. Briò íis, M. Bu dahs, O. Mak rec kis un A. Kal niòð. Kâ uz ai ci nâ tie vie si pie da lî jâs I. Strau me, I. Zvied ris (AS “Augst sprie gu ma tîkls”) un A. Auziòð (SpecSC eksperts). Sa nâk smes dis ku si jâs ti ka at zîts, ka ne pie cieðams eks per tu sta tu sâ ie sais tît jaun us augst as kla ses pro fe si onâ los spe ci âlis tus vis os ser ti fi kâ ci jas vir zie nos, ku riem bû tu ik ga du jâ pâr strâ dâ pro fe si onâ lâs program mas vis os ser ti fi kâ ci jas vir zie nos un arî ek sâ me nu bi ïe ðu jau tâ ju mi. Tâ lâ ka ek sa mi nâ ci jas pro ce sa at tîstî ba bû tu jâ sais ta ar tes tu sa ga ta vo ða nu ek sâ me nu digi ta li zç ða nai. Sç des da lîb nie ki at zi na, ka ðim uz de vumam nâ kot nç bûs ne pie cie ða mi pa pil du fi nan ðu lî dzek ïi, laiks un augst as kla ses pro fe si onâ ïu lîdz darbo ða nâs, to ties tas ie vç ro ja mi uz la bo tu per so nâ la serti fi cç ða nas kva li tâ ti. Ti ka at zîts, ka jâ uz la bo âr zem ju pro fe si onâ lo spe ci âlis tu ser ti fi cç ða nas ie strâd nes un no tei ku mi. Sç des no slç gu mâ I. Zvied ris ti ka ie vç lçts par SP lo cek li. “Ik kat ram ro ka jâ pie liek, lai lie lais darbs uz priekð u tiek,” tei ca Rai nis. Ðim diþ ga ra ap galvo ju mam pie kri ta vis i sa nâk smes da lîb nie ki. E&P

Li te ra tû raBir kavs V. “Jaun ais bûv nie cî bas re gu lç jums ir pret ru nîgs un ne pil nîgs.” Lat vi jas biz ne sa ga da pâr skats 2014.

Val dis Bir ka vs


elektroenerìija


elektroenerìija

I. Ka min skis, A. Ko tovs, O. Kric kis, M. Ba lo dis, M. Pih tins, O. Lin ke viès

Ðî ga da 15.–17. ap rî lî Rî gâ no ti ka VGB Ra þo ða nas ie kâr tu uz tu rç ða nas op ti mi zç ða nas dar ba gru pas (PGMON – Power Ge ne ra ti on Main te nan ce Op ti mi za ti on Network) piec des mi tâ – ju bi le jas sç de, ko or ga ni zç ja AS “Latv en er go”. Ða jâ sç dç pie da lî jâs 10 cil vç ki, ta jâ skai tâ AS “Latv en er go”, VGB, CEZ, La bo re lec, DEK RA un HO FOR dar bi nie ki.

PGMON ir vie na no ve câ ka jam VGB dar ba gru pâm; kopð 1990. ga da tâs sç des no tiek re gu lâ ri di vas rei zes ga dâ. Dar ba gru pas sç dç no tiek ne for mâ las dis ku sijas un dar ba gru pas lo cek ïu pre zen tâ ci jas par ie priekð pie teik tâm tç mâm. Ðo reiz gal ve nâ tç ma bi ja elek trosta ci ju eks plu atâ ci jas un re mont u plâ no ða na jaun ajos tir gus ap stâk ïos ar ie vç ro ja mi sa ma zi nâ tu bu dþe tu un eks plu atâ ci jas per so nâ lu.

PGMON dar ba gru pas lo cek ïiem bi ja ie spç ja ap meklçt Rî gas TEC2 ot ro kom bi nç tâ cik la (CCGT) ener goblo ku un AS “Rî gas Sil tums” pie de ro ðo bio ma sas ko ìene râ ci jas blo ku SC “Ziep niek kalns”.

AS “Latv en er go” pie da lâs arî elek tro sta ci ju dar bîbas ra dî tâ ju da tu bâ zes KISSY vei do ða nâ. Ðî da tu bâze tiek uz tu rç ta ci tas VGB struk tû ras – Dar bî bas râ dîtâ ju dar ba gru pas (Per for man ce In di ca tors) ie tva ros.

PGMON dar ba gru pa

Kopð 2014. ga da 1. ap rî ïa AS “Latv en er go” ir Elektro ener ìi jas un sil tum ener ìi jas ra þo tâ ju teh nis kâs aso ci âci jas VGB PowerTech e.V. (http://www.vgb.org/en/) biedrs.

VGB PowerTech ir brîv prâ tî ga bez peï òas or ga ni zâci ja, kas di bi nâ ta 1920. ga dâ. Pað laik tâs bied ru pul kâ ir 511 uz òç mu mi no 36 val stîm, ta jâ skai tâ AS “Latven er go”. Aso ci âci jas bi ro ji at ro das Ese nç, Vâ ci jâ un Bri se lç, Beï ìi jâ. VGB aso ci âci jas pa mat uz de vu mi ir teh nis kâs kon sul tâ ci jas, elek tro sta ci ju teh nis ko da tu bâ zu uz tu rç ða na, elek tro sta ci ju dar bî bas op ti mi zç ðana, teh nis ko stan dar tu piln vei do ða na, iz pç tes dar bî ba, elek tro sta ci ju per so nâ la ap mâ cî ba, starp tau tis kâs piere dzes ap mai òas vei ci nâ ða na.

VGB PowerTech aso ci âci jâ dar bo jas vai râ kas tehnis kâs ko mi te jas un dar ba gru pas, ku râs re gu lâ ri tiek

Pie re dzes ap mai òa ar VGB par ter mo elek tro sta ci ju eks plu atâ ci ju un dar bî bas râ dî tâ jiem

ap spries ti ak tu âli jau tâ ju mi. Vie na no VGB dar ba grupâm ir Ra þo ða nas ie kâr tu uz tu rç ða nas op ti mi zç ða nas dar ba gru pa PGMON (Power Ge ne ra ti on Main te nan-ce Op ti mi za ti on Network; http://www.vgb.org/en/pgmon.html).

Ðîs dar ba gru pas gal ve nie uz de vu mi ir ðâ di: elek trosta ci jas ie kâr tu re mont u un re zer ves da ïu pie gâ des opti mi zç ða na, ilg ter mi òa ap kal po ða nas lî gu mi, ie kâr tu teh nis kâ stâ vok ïa mo ni to rings un dia gnos ti ka, ie kârtu at jau no ða na un mo der ni zâ ci ja, pre ven tî vie re mont i, pro ce su un ie kâr tu dro ðums, ìe ne rç jo ðo jau du ie konser vç ða na vai slçg ða na. Dar ba gru pai jâ òem vç râ jaun i iz ai ci nâ ju mi, t.sk. tir gus ten den ces un vi des ie ro be þoju mi ap stâk ïos, kad elek tro sta ci ju ie kâr tu no slo go jums bû tis ki sa ma zi nâs un vien lai kus pie aug pie pra sî jums pçc elas tî gas jau das sis tç mas pa kal po ju mu no dro ði nâða nai.

Strâ dâ jot PGMON dar ba gru pâ, AS “Latv en er go” dar bi nie ki sa òç mu ði kon sul tâ ci jas par ðâ diem jau tâju miem:

1) OpFlex mo der ni zâ ci jas ie vie ða na;2) CCGT dar bî bas cik lis kie re þî mi, to ie tek me uz

ener go blo ku teh nis ko stâ vok li; 3) CCGT da þâ du efek ti vi tâ tes pa sâ ku mu liet de rî

gums un pri ori tâ tes; 4) sil tu ma aku mu la to ru pro jek ti (teh nis kie pa ra

met ri, re þî mi un iz mak sas);5) CCGT ilg ter mi òa ap kal po ða nas lî gu mu no sa cî

ju mi (Tran sac ti onal ver sus Con trac tu al Ser vi ce Ag re-ement);

6) ie spç jas sa ma zi nât ap kal po ða nas iz mak sas pie zem as jau das iz man to ða nas.

VGB PGMON dar ba gru pas piec des mi tâ – ju bi le jas sç de Rî gâ

PGMON sa nâk smç in te re san tu pre zen tâ ci ju sniedza CEZ pâr stâ vis Mi lans An drej ko viès (sk. 1. att.). Èe hu kon cerns CEZ ir vie na no lie lâ ka jâm Austrumei ro pas ener go kom pâ ni jâm ar 8,2 mil jar du eiro apgro zî ju mu, 36,1% EBIT DA ren ta bi li tâ ti un pâr stâvnie cî bu Èe hi jas, Bul gâ ri jas, Ru mâ ni jas, Tur ci jas un Po li jas tir gos. 2014. ga dâ CEZ elek tro sta ci ju ko pçjâ uz stâ dî tâ jau da bi ja 16 GW, bet elek tro ener ìi jas


elektroenerìija


elektroenerìija

iz strâ de – 63,1 TWh, ta jâ skai tâ 48% – atom elek trosta ci jâs, 36% – lig nî ta un brûn og ïu elek tro sta ci jâs, 9% – ak meò og ïu elek tro sta ci jâs un 6% – AER un hidro elek tro sta ci jâs.

Tir gus li be ra li zâ ci jas un AER sub si dç ða nas rezul tâ tâ elek tro ener ìi jas tir gus ce nas Èe hi jâ sa mazi nâ jâs gan drîz di vas rei zes (no 60 lîdz 30 €/MWh), kas ra dî ja jaun us iz ai ci nâ ju mus elek tro sta ci ju eksplu atâ ci jâ un re mont u plâ no ða nâ. Bû tis ki sa ru ka re mont iem un eks plu atâ ci jai pie eja mie lî dzek ïi, kas no tei ca ne pie cie ða mî bu iz strâ dât jaun as eks plu atâci jas stra tç ìi jas. Ag râk re mont u plâ no ða na bi ja vçrsta uz avâ ri jas un teh no lo ìis ko at tei cu ne pie ïau ða nu un elek tro sta ci jas pie eja mî bas ko efi cien ta pa lie li nâða nu vie nâ di vi sâm CEZ elek tro sta ci jâm, tur pre tî jaun ajos ap stâk ïos ti ka pie lie to ta se lek tî vâ me to de elek tro sta ci ju re mont u plâ no ða nai, bal sto ties uz tehno lo ìis ko at tei èu un avâ ri jas ris ku no vçr tç ða nu. Tas no tei cis in di vi du âlu pie eju kat ras elek tro sta ci jas eks plu atâ ci jâ.

CEZ elek tro sta ci ju eks plu atâ ci jas stra tç ìi jas ir izstrâ dâ tas, bal sto ties uz ris ku un ie spç ju ana lî zi, vis as elek tro sta ci jas sa da lot 5 gru pâs:

1) bâ zes elek tro sta ci jas – ne pie cie ðams mak si mâ li sa ma zi nât avâ ri ju un teh no lo ìis ko at tei cu skai tu un no dro ði nât ilg ter mi òa dar bî bu;

2) vi dç jas no slo dzes (pie pî íu) elek tro sta ci jas – mazâ kas pra sî bas pie eja mî bas ko efi cien tam;

3) pî ía elek tro sta ci jas – va rç tu bût zems pie eja mîbas ko efi cients, bet augst a ma nev rç ða nas spç ja;

4) kat lu mâ jas un ter mo elek tro cen trâ les – sva rî gâks ir sil tum ap gâ des dro ðums, elek tris kâs jau das pie ejamî bas ko efi cients nav iz ðíi ro ðais fak tors;

5) re zer ves avo ti (sta ci jas ar ïo ti ma zu no slo dzi) – mi ni mâ las iz mak sas uz tu rç ða nai, ma zâ ka no zî me pieeja mî bas ko efi cien tam un ma nev rç ða nas spç jai.

At ka rî bâ no elek tro sta ci ju gru pas tiek pie lie to tas da þâ das eks plu atâ ci jas stra tç ìi jas.

Bal sto ties uz ris ku ana lî zi (avâ ri jas var bû tî ba reiz eko no mis kâs se kas), CEZ elek tro sta ci ju ie kâr tas ie dala trîs ka te go ri jâs:

1) kri tis kâs kom po nen tes (tvai ka katls, tur bî na) – liels risks, augst as iz mak sas;

2) sva rî gâs kom po nen tes (kom pre so ri, og ïu dzir navas) – no zî mî ga ie tek me;

3) ma zâk sva rî gas kom po nen tes – ie kâr tas, kas neie tek mç elek tro sta ci ju pie eja mî bu.

At ka rî bâ no ie kâr tu ka te go ri jas ti ku ði pie lie to ti daþâ di re mont u vei di:

· pe ri odis ki pre ven tî vi re mont i (1. ka te go ri ja); · bal sto ties uz teh nis ko stâ vok li, mo ni to rin ga un

dia gnos ti kas re zul tâ tiem (2. ka te go ri ja);· post-fak tum re mont i pçc avâ ri jas vai teh no lo ìis

kas at tei ces.

CEZ jaun âs stra tç ìi jas ie vie ða nas re zul tâ tâ elektro sta ci ju eks plu atâ ci jas iz mak sas sep ti òu ga du lai kâ iz de vies sa ma zi nât par 40%, prak tis ki ne ie tek mç jot elek tro sta ci ju pie eja mî bu.

Dâ òu ener go kom pâ ni jas HO FOR pâr stâv ja Hen ninga Lundstrç ma pre zen tâ ci ja bi ja vel tî ta elek tro sta ci ju re mont u un eks plu atâ ci jas or ga ni zç ða nai augst as konku ren ces un kom pâ ni jas ie òç mu mu sa ma zi nâ ða nâs ie tek mç. Kom pâ ni ja HO FOR no dro ði na da bas gâ zes, ûdens un sil tum ap gâ di Dâ ni jas gal vas pil sç tai Ko penhâ ge nai, bet elek tro ener ìi ju un sil tu mu ra þo da þâ da vei da elek tro sta ci jâs, ta jâ skai tâ bio ma sas, og ïu un vçja elek tro sta ci jâs.

Sa vâ pre zen tâ ci jâ Hen nings Lundstrçms tur pi nâja Mi la na An drej ko vi èa aiz sâk to tç mu par ïo ti sa reþìî to si tu âci ju Eiro pas ener ìi jas ra þo ða nas sek to râ. Ðî

1. at tçls. PGMON ap sprie des lai kâ Rî gas TEC-2


elektroenerìija


elektroenerìija

si tu âci ja ir mo ti vç ju si elek tro sta ci ju îpað nie kus bû tiski sa ma zi nât eks plu atâ ci jas un re mont u iz mak sas, sama zi nât eks plu atâ ci jas dar bi nie ku skai tu, at likt at jauno ða nas un ka pi tâ los re mont us un re kon struk ci jas.

Ðâ da eks plu atâ ci jas prak se ra da vir kni no piet nu ris ku ar tâl ejo ðâm se kâm. Hen nings Lundstrçms uzsvç ra, ka eks plu atâ ci jas un re mont u bu dþe ta ie ro beþo ða na, kâ arî dar bi nie ku skai ta sa ma zi nâ ða na jâ veic, òe mot vç râ ie spç ja mâs se kas. At lik to re mont u dçï varç tu pa lie li nâ ties dîk stâv ju un avâ ri ju var bû tî ba, bet ie kâr tas var tikt eks plu atç tas tu vu iz tu rî bas ro be þai. Lai sa ma zi nâ tu pa stâ vî gâs iz mak sas, ener go kom pâni jas ïo ti bie þi no dod re mont a fun kci jas ci tâm kom pâni jâm (out so ur cing), kas sa vu kârt var vei ci nât elektro sta ci jas per so nâ la kom pe ten ces sa ma zi nâ ða nos. Elek tro sta ci ju îpað nie ki sâk tau pît uz re zer ves da ïâm, kâ re zul tâ tâ bû tis ki sa ma zi nâs re zer ves da ïu krâ ju mu at jau no ða na. Òe mot vç râ re zer ves da ïu pie pra sî ju ma sa ma zi nâ ju mu, arî ie kâr tu ra þo tâ ji sa ma zi na vai vispâr pâr trauc to ra þo ða nu, tâ ra dot re zer ves da ïu de ficî tu. Ma zâ ka uz ma nî ba tiek vel tî ta per so nâ la ap mâ cîbai, kas var no vest pie kom pe ten ces zau dç ða nas.

Pa aug sti nâ tas tir gus kon ku ren ces ap stâk ïi iz mai na lîdz ði nç jo eks plu atâ ci jas un re mont a prak si. Sa ma zinâ ta ie kâr tu no slo dze, ie kâr tu raus tî ða na, lai ba lansç tu ne pa stâ vî go ìe ne râ ci ju (vçjð un sau le), no vie nas pus es, un cik lis kie re þî mi, no ot ras pus es, ie tek mç remont u pe ri odis ku mu un ap jo mu. Pâr va des tîk lu opera to ri lab prât iz man to ìe ne rç jo ðas jau das sis tç mas pa kal po ju mu snieg ða nai – bie þi vien pie eks plu atâ ci jai ne iz de vî giem re þî miem un tu vu ie kâr tu mak si mâ lai ro be þai, ta èu ne vien mçr pil nâ ap mç râ tiek ap mak sâ ti ðo pa kal po ju mu seg ða nas fak tis kie iz de vu mi.

Lai iz vai rî tos no aug stâk mi nç ta jâm pro blç mâm, Hen nings Lundstrçms pie dâ vâ ja îs te not elek tro sta ci ju re mont us un eks plu atâ ci ju, bal sto ties uz ris ka fak to ru no vçr tç ða nu (RBM – risk ba sed main te nan ce), cen tra lizç tu kom pe ten ces pa aug sti nâ ða nu un ap mâ cî bas program mu ope ra to riem, kâ arî pa ma to tiem lç mu miem par at lik tiem re mont iem, òe mot vç râ dia gnos ti kas un eks per tu vçr tç ju ma re zul tâ tus.

Beï ìu kom pâ ni jas La bo re lec (GDFSu ez gru pas uzòç mums) dia gnos ti kas cen tra spe ci âlists Toms Stçss (Tom Sta es) aici nâ ja re ali zçt elek tro sta ci ju re mont u un eks plu atâ ci jas plâ no ða nu, bal sto ties uz ie kâr

tu teh nis kâ stâ vok ïa ana lî zi (CBM – con di ti on ba sed mo ni to ring) sa ska òâ ar dia gnos ti kas un mo ni to rin ga da tiem. Toms Stçss in for mç ja par La bo re lec pie re dzi dar bâ ar da tor pro gram mu Proficy Smar tSig nal Cycle Watch, kas ana li zç in for mâ ci ju no CCGT elek tro sta cijas au to mâ ti kas va dî bas sis tç mas de vç jiem, sa lî dzi na to ar mo de lç tiem op ti mâ liem da tiem un pçc pa ra met ru no vir zes no vi dç jiem (op ti mâ liem) pa ra met riem se ci na par ie spç ja miem trau cç ju miem un bo jâ ju miem ener goblo kâ. Ðî dia gnos ti kas sis tç ma ïauj sav lai cî gi no vç rot ie spç ja mâs ie kâr tu dar bî bas ano mâ li jas un pro gno zçt bo jâ ju mus. Ðâ da sis tç ma dar bo jas ener go kom pâ ni jas GDFSu ez pie de ro ða jâ elek tro sta ci jâ EEMS, ku râ ir uz stâ dî ti pie ci CCGT ener go blo ki ar fir mas GE gâ zes tur bî nâm 9FA. Prog ram mas iz man to ða na ïâ vu si savlai cî gi at klât da þâ dus bo jâ ju mus, kas va rç ja iz rai sît no piet nas avâ ri jas, pie mç ram, ìe ne ra to ra gul tòa bo jâju mu un gâ zes tur bî nas deg ða nas ka me ras plî su mu.

Ho lan die ðu fir mas DEK RA (ag râk KE MA) elek trosta ci ju dro ðu ma spe ci âlists Henks Velss (Henk Wels) pa stâs tî ja par tvai ka tur bî nu dro ðu eks plu atâ ci ju un lie las avâ ri jas var bû tî bas no vçr ða nu, ko viòð rak sturo ja ar sa mç râ ne ie ras to ter mi nu HILP (High Im pact Low Probability – kri tis kas se kas ar ma zu ie stâ ða nâs var bû tî bu). Ðo ter mi nu lie to, pie mç ram, at tie cî bâ uz atom elek tro sta ci ju avâ ri jâm, arî tvai ka tur bî nâm un ci tâm elek tro sta ci ju pa ma tie kâr tâm, ja mi nç to ie kârtu avâ ri jâm var bût ïo ti sma gas se kas, ku ru var bû tî ba ir zem a. VGB vad lî ni ja VGB Gui de li ne VGB-R 115M no sa ka ne pie cie ða mî bu veikt ka pi tâ los re mont us ik pçc 100 000 stun dâm, to mçr prak sç ðî re ko men dâ ci ja ne vien mçr tiek iz pil dî ta. Ana li zç jot VGB KISSY da tu bâ zes in for mâ ci ju par elek tro sta ci ju avâ ri jâm un tehno lo ìis kâm at tei cçm, Henks Velss se ci nâ ja, ka lîdz ar no ve co ða nu bû tis ki pie aug tvai ka tur bî nu un ci tu pama tie kâr tu avâ ri jas var bû tî ba. Lai iz vai rî ties no lie las avâ ri jas, viòð pie dâ vâ ja uz var bû tî bas te ori jas pa ma ta bal stî tu ka pi tâ lo re mont u plâ no ða nu, kas ïauj no teikt op ti mâ lo stra tç ìi ju.

VGB ko lç ìis Hein rihs Grim melts (Vâ ci ja) sa vâ prezen tâ ci jâ snie dza vie nu HILP pie mç ru. Ða jâ pre zen tâ cijâ ti ka ana li zç ti ie spç ja mie cç lo òi un se kas tvai ka kat la cir ku lâ ci jas sûk òa avâ ri jai Ðtau din ge res (Stau din ger) og ïu elek tro sta ci jas ener go blo kâ Nr. 5. VGB pa lî dzç ja iz mek lçt ðo no piet no avâ ri ju, ko bi ja iz rai sî ju ði fir mas KSB sûk òa bo jâ ju mi, un snie dza sa vu vçr tç ju mu.

PGMON dar ba gru pas sa nâk smes lai kâ AS “Latven er go” dar bi nie kiem bi ja ie spç ja pa stâs tît par sa vu pie re dzi sais tî bâ ar Rî gas TEC1 un TEC2 kom bi nç tâ cik la ener go blo ku eks plu atâ ci ju (sk. 2. att.).

Tâ, Iï ja Ka min skis ie pa zîs ti nâ ja ar Rî gas TEC1 bûv nie cî bas un eks plu atâ ci jas pie re dzi. Viòð at zî mç ja, ka pç dç jo ga du lai kâ ener go blo kiem no slo dze ir sa mazi nâ ju sies, bet ûdens sil dkat liem – pie au gu si. Energo blo ki bie þâk sâk strâ dât re þî mos ar mai nî go slo dzi, nakts lai kâ bû tis ki sa ma zi not no slo dzi, bet die nas lai kâ strâ dâ jot ar no mi nâ lo jau du. Par pa ma tie kâr tu – gâ zes un tvai ka tur bî nu eks plu atâ ci ju ir no slçgts ilg ter mi òa lî gums, kas pa redz da þâ du lî me òu re mont us (A,B,C,D, in spek ci ja, at jau no ða nas re monts) at ka rî bâ no no strâdâ tâm stun dâm. Sva rî ga lî gu ma da ïa ir at bal sta ser visi: sta ci jas spe ci âlis ti var sa òemt on-li ne kon sul tâ ci jas par sta ci jas eks plu atâ ci jas jau tâ ju miem. Pa tei co ties la bi or ga ni zç tai eks plu atâ ci jas prak sei, Rî gas TEC1 ir sa snieg ti augs ti dro ðu ma un dar bga ta vî bas râ dî tâ ji.

2. at tçls. A. Ko tovs de mon strç Rî gas TEC-2 jaun o ma ke tu


elektroenerìija


elektroenerìija

Vie nî gâ no piet nâ avâ ri ja no ti ka 2012. ga dâ sais tî bâ ar gâ zes tur bî nas ie ros mes sis tç mu: ka mçr ti ka no vçr stas avâ ri jas se kas, sta ci ja ne bi ja pie eja ma.

An tons Ko tovs ie pa zîs ti nâ ja ar Rî gas TEC2 eks plu a tâ ci jas pie re dzi. Elek tro sta ci jâ ir uz stâ dî tas augs ti tehno lo ìis kas ie kâr tas – fir mas GE jau dî gâs gâ zes tur bînas 9FB, kas pra sa at bil sto ðu pie re dzi eks plu atâ ci jâ. AS “Latv en er go” ir ti kai di vas ðâ das tur bî nas, tâ pçc par to eks plu atâ ci ju ti ku ði no slçg ti ilg ter mi òa ap kalpo ða nas lî gu mi ar uz òç mu miem Iber dro la (1. bloks) un GE (2. bloks). Lî dzî gi kâ Rî gas TEC1 ga dî ju mâ, ðo turbî nu ap kal po ða na ir bal stî ta uz reg la men tâ pa re dzçtiem re mont iem, kas jâ veic ik pçc no teik tâm no strâdâ tâm stun dâm. Arî Rî gas TEC2 bû tis ki mai nî ju ðies dar bî bas re þî mi, ko no sa ka tir gus si tu âci ja: ener goblo ki ar vien bie þâk tiek dar bi nâ ti cik lis kâ re þî mâ ar ap tu rç ða nu nak tî un at kâr to tu ie dar bi nâ ða nu ag ri no rî ta. Lai op ti mi zç tu ener go blo ku dar bî bu un sa ma zinâ tu ap tu rç ða nas un pa lai ða nas skai tu, ti ka no slçgts lî gums par “OpFlex” gâ zes tur bî nas mo der ni zâ ci ju, kas dod ie spç ju dar bi nât ener go blo ku ar sa ma zi nâ tu mi nimâ lo no slo dzi. Ne ap ðau bâ mi, ðâ di re þî mi mai na Rî gas TEC2 eks plu atâ ci jas prak si un nâ kot nç var ie tek mçt blo ku teh nis ko stâ vok li, ta èu ðâ du dar bî bu no sa ka tirgus. An tons Ko tovs in for mç ja arî par TEC2 dar bga tavî bas un dro ðu ma ko efi cien tiem un pa sâ ku miem jaun u ener go blo ku ie kâr tu ie re gu lç ða nai un pç cuz stâ dî ða nas pro blç mu no vçr ða nai.

Pa tei co ties ko ìe ne râ ci jas at bal stam (jau das mak sâjums), uz òç mu ma ter mo elek tro cen trâ les Rî gas TEC1 un TEC2 ir ie spç jams uz tu rçt la bâ teh nis kâ stâ voklî, pe ri odis ki at jau not un mo der ni zçt. Ie spç jams, nâkot nç ak tu ali zç sies jau tâ ju mi par jau das kom pen sâci jas me hâ nis miem (CRM) un jau das tir giem, ku ros

AS “Latv en er go” ter mo elek tro cen trâ les var pie da lî ties pçc ko ìe ne râ ci jas at bal sta ter mi òa bei gâm.

Rî gas TEC-2 ot râ blo ka ap mek lç jums

PGMON dar ba gru pas lo cek ïi ap ska tî ja Rî gas TEC2 ot ro kom bi nç tâ cik la ener go blo ku (sk. 3. att.). Pçc energo blo ka ap mek lç ju ma âr zem ju ko lç ìi ap lie ci nâ ja, ka Rî gas TEC2 ir mo der na un aug stâ lî me nî ap kal po ta elek tro sta ci ja. Îpa ði lie lu in te re si iz rai sî ja ot râ ener goblo ka fir mas Sie mens tvai ka tur bî nu kom plekss, kas ir trîs da þâ du tur bî nu ap vie no jums un ðâ dâ sa li ku mâ nav re ali zçts ne kur ci tur.

SC “Ziep niek kalns” bio ma sas ko ìe ne râ ci jas sta ci jas ap mek lç jums

Tik ða nâs pç dç jâ die nâ PGMON dar ba gru pas locek ïiem bi ja ie spç ja ie pa zî ties ar AS “Rî gas Sil tums” bio ma sas ko ìe ne râ ci jas elek tro sta ci ju sil tum cen trâ lç SC “Ziep niek kalns”. Ra þot nç PGMON un AS “Latv ener go” dar bi nie kus sa gai dî ja SC “Iman ta” va dî tâjs Niko lajs Kri lovs, ra þot nes va dî tâjs Jâ nis Pâ vuls un ve câkais meis tars Kal vis Kal niòð (sk. 4. att.).

Ko ìe ne râ ci jas ener go bloks SC “Ziep niek kalns” ir viens no mo der nâ ka jiem AS “Rî gas Sil tums” sil tu ma avo tiem, kas kâ ku ri nâ mo iz man to ðíel du (sk. 5. att.). AS “Rî gas Sil tums” bio kat lu ko pç jâ uz stâ dî tâ jau da ðobrîd ir 58,5 MW, bet, òe mot vç râ kon den sâ ci jas eko nomai ze rus, – 71,6 MW. Sa vu kârt ko ìe ne râ ci jas elek trosta ci ju ko pç jâ elek tris kâ jau da ir 55,1 MW.

SC “Ziep niek kalns” bio ko ìe ne râ ci jas blo ka sil tu ma jau da ir 22 MW, ie skai tot pa sî vo kon den sâ ci jas ekono mai ze ru, bet elek tris kâ jau da ir 4 MW. Ko ìe ne râ cijas ener go blo kâ ir uz stâ dîts ASV fir mas Wellons tvaika katls (25 t/s, 40 bar, 450 °C) ar di vâm kur tu vçm, ku râs de dzi na ðíel du, fir mas Sie mens tvai ka tur bî na SST110 (4 MW) un fir mas Cle an Air Tec hno lo gies AB dûm gâ zu eko no mai zers (lîdz 4 MW). Lai iz lî dzi nâ tu ener go blo ka no slo dzi, sta ci jâ ir uz stâ dî ti di vi sil tu ma aku mu la to ri (2 x 150 m3) (sk. 6.att.).

3. at tçls. PGMON dar ba gru pas lo cek ïi Rî gas TEC-2 ap mek lç ju ma lai kâ

4. at tçls. N. Kri lovs ie pa zîs ti na sç des da lîb nie kus ar SC “Ziep niek kalns”


elektroenerìija


elektroenerìija

Dar bî bas râ dî tâ ju da tu bâ ze VGB ie tva ros

Dar bî bas piln vei do ða na un op ti mi zâ ci ja, pie lâ gojo ties jaun iem tir gus no sa cî ju miem, ir vi tâ li sva rîgs uz de vums. Da ïç ji to var pil dît, iz man to jot dar bî bas râ dî tâ ju sa lî dzi nâ ða nu. AS “Latv en er go” pað laik veic da þâ du sva rî gu râ dî tâ ju uz skai ti un ana lî zi. Lî dzî gu ana lî zi veic arî ci ti lie lie ener ìç ti kas uz òç mu mi, ta èu kat ram ðâ dam pç tî ju mam ir at ðíi rîgs kon teksts un kri tç ri ji (ener go re sur sa avots, pâr vei do ða nas teh no loìi jas, ka pa ci tâ te, dau dzums u.c.). Tâ dçï tie ði ap rç íins pçc vie no tas me to di kas sniedz priekð sta tu par dar bîbas re zul tâ tiem, ïauj tos sa lî dzi nât un ana li zçt.

Aso ci âci jas VGB PowerTech da tu bâ zç KISSY (Kraftwerks In for ma ti onS SYstem) pçc vie no tas me to di kas tiek rç íi nâ ti ie va dî tie da ti. Ðî da tu bâ ze tika iz vei do ta 1970. ga dâ. Da tus var ie va dît ti kai VGB bied ri. VGB no dro ði na ano nî mu da tu ie va dî ða nu KISSY da tu bâ zç, sa gru pç tos un veic ap rç íi nus. Lîdz ar to ie spç jams sa lî dzi nât no teik tas elek tro sta ci jas dar bî bas râ dî tâ jus ar lî dzî gâm ci tu uz òç mu mu sta ci jâm.

Elek tro sta ci ju kla si fi kâ ci ja da tu bâ zç:

· og ïu elek tro sta ci jas 88 GW;

· AES; 104 GW

· CCGT elek tro sta ci jas 23 GW;

· ma zu ta elek tro sta ci jas 12 GW;

· gâ zes tur bî nu elek tro sta ci jas; 9 GW

· HES (at tîs tî bas sta di jâ);

· VES (at tîs tî bas sta di jâ).

Elek tro sta ci ju ope ra to riem ir sva rî gi eks plu atâ ci jas da ti par dar bga ta vî bu (ti me availability), jau das iz manto ða nas ko efi cien tu vi dç ji ga dâ (uti li za ti on ra te) un jaudas iz man to ða nas ko efi cien tu elek tro sta ci ju dar bî bas pe ri odâ. Ðos râ dî tâ jus da ïç ji ie tek mç tir gus si tu âci ja, tomçr pa ma tâ tie rak stu ro ten den ces sta ci ju eks plu atâ ci

jâ un ap ko pes stra tç ìi jâ. Vis i râ dî tâ ji ir ie gû ti no Eiro pas ra þo tâ jiem, ku ri sa ska ras ar lî dzî gâm pro blç mâm kâ AS “Latv en er go”.

Dar bga ta vî ba ir râ dî tâjs, kas rak stu ro ka len dâ râ ga da pe ri odu, ku râ energo bloks ir ga tavs ie dar binâ ða nai un elek trî bas ìe nerç ða nai. Da þâ du teh nis ko at tei èu re zul tâ tâ ie kâr tas var ra þot ar li mi tç tu jau du vai vis pâr ne ra þot elek trîbu (sk. 7. att.), ta èu râ dî tâ ja uz tu rç ða nai aug stâ lî me nî ir ne pie cie ða mi fi nan ðu lîdzek ïi, tâ dçï, at ka rî bâ no tir gus si tu âci jas, da þâ dâm elek tro sta ci jâm tiek uz turçts no teikts dar bga ta vî bas lî me nis. AS “Latv en er go” ðî râ dî tâ ja uz tu rç ða na ir 6. at tçls. SC “Ziep niek kalns” bio ma sas ko ìe ne râ ci jas ener go bloks un sil tu ma aku mu la to ri

5. at tçls. SC “Ziep niek kalns” bio ko ìe ne râ ci jas ener go blo ka prin ci pi âla shç ma

Avot

s: A

S “R

î gas

Sil t

ums”

SC

“Zie

p nie

k kal

ns”

bio k

u ri n

â mâ

ko ìe

ne râ

ci ja

s en

er go

blok

s


elektroenerìija


elektroenerìija

ïo ti bû tis ka, ne ti kai Nord Po ol Spot bir þas tirdz nie cîbas ie spç ju dçï, bet arî tâ pçc, ka augst a dar bga ta vî ba no teik tos ga da pe ri odos no tur zem âku ce nu Lat vi jas un Lie tu vas ce nu ap ga ba lâ. Pie mç ram, at se við íos pe ri odos ce na var sa sniegt pat 200 EUR/MWh (LVLT vi dç jâ ce na 2014.ga dâ – 50 EUR/MWh).

9. un 10. at tç lâ ir snieg ti TEC1 un TEC21 dar b ga ta vî bas ko efi cien ti sa lî dzi nâ ju mâ ar vi dç jo râ dî tâ ju lî dzî gas jau das kom bi nç tâ cik la gâ zes elek tro sta ci jâm VGB or ga ni zâ ci jas ie tva ros, pro ti, jau das gru pâs 100–200 MWel un 400–600 MWel. AS “Latv en er go” uz tur op ti mâ lu dar bga ta vî bas ko efi cien tu, kas TEC1 ga dîju mâ ir aug stâks par in dus tri jas vi dç jo. Tas sais tîts arî ar ko ìe ne râ ci jas slo dzi, gan pa aug sti not Lat vi jas energo efek ti vi tâ ti, gan sa gla bâ jot zem âko sil tum ap gâ des ta ri fu starp Bal ti jas gal vas pil sç tâm, gan ie ro be þo jot elek tro ener ìi jas ce nu kâ pu mu. TEC2/1 at bilst in dustri jas vi dç jam lî me nim Eiro pâ.

Bû tisks râ dî tâjs ir arî jau das iz man to ða nas ko eficients ga da pe ri odâ. Tas rak stu ro, cik op ti mâ li elek trosta ci jas spçj pie lâ go ties tir gus ap stâk ïiem, òe mot vç râ to jau das un no slo dzi. 9. un 10. at tç lâ ir ilus trç ti gan

VGB vi dç jie jau das iz man to ða nas ko efi cien ti, gan AS “Latv en er go” re zul tâ ti. Kâ re dzams, iz òe mot 2012. gadu, TEC1 tiek slo go ta la bâk kâ vi dç ji in dus tri jâ. Tas sais tîts ar op ti mâ li iz vç lç tu sta ci jas jau du un ar ie spçju ra þot augs ti efek tî vas ko ìe ne râ ci jas re þî mâ. Sa vukârt sta ci ju aug stâ dar bga ta vî ba un ie spç ja reaìçt uz mai nî gâs Nord Po ol Spot bir þas iz ai ci nâ ju miem ïauj kon ku rçt elek tro ener ìi jas tir gû. Arî TEC2/1 bloks gada lai kâ tiek iz man tots bie þâk ne kâ ðo brîd vi dç ji indus tri jâ. Tâ kâ ðie ir liel jau das blo ki, tad to no slo dze ES ir ap grû ti nâ ta tir gus ap stâk ïu dçï.

Ða jâ kon tek stâ ir liet de rî gi ap lû kot no slo dzes ko eficien tu jau du dar bî bas pe ri odâ, kas pa râ da, ar kâ du vidç jo jau du tiek dar bi nâ tas sta ci jas (11., 12. att.). TEC1 dar bo jas ar no slo dzi virs VGB vi dç jâ, jo ðâ da kom pakta sta ci ja ar ko ìe ne râ ci jas slo dzi ïauj ra þot elek troener ìi ju ar ze miem iz me ðiem. Sa vu kârt TEC2/1 noslo dze ir vie nâ da ar in dus tri jas vi dç jo râ dî tâ ju: tas pa râ da, ka ener go blo kus Eiro pâ vi dç ji slo go ap 60% no no mi nâ lâs jau das. Eiro pas ten den ces ir ti pis kas, un AS “Latv en er go” ir ïo ti op ti mâ li in teg rç jis ener go blokus Bal ti jas ener go sis tç mâ. E&P

8. at tçls. Elek tro sta ci ju dar bî bas de fi nç ða nas mo de lis

12. at tçls. 400–600 MW CCGT jau das iz man to ða na tâs dar bî bas pe ri odâ

10. at tçls. 400–600 MW CCGT blo ku dar bî bas râ dî tâ ji

Avot

s: K

ISSY

Pow

er P

lant

In fo

r ma t

i on

Syst

em;

VGB

Pow

erTe

ch e

.V. (

Ese n

e, V

â ci ja

)Av

ots:

KIS

SY P

ower

Pla

nt In

for m

a ti o

n Sy

stem

; VG

B Po

wer

Tech

e.V

. (Es

e ne,

Vâ c

i ja)

Avot

s: K

ISSY

Pow

er P

lant

In fo

r ma t

i on

Syst

em; V

GB

Pow

erTe

ch e

.V. (

Ese n

e, V

â ci ja

)

7. at tçls. Elek tro sta ci ju dar bî bas pie mçrs

9. at tçls. 100–200 MW CCGT blo ku dar bî bas râ dî tâ ji

11. at tçls. 100–200 MW CCGT jau das iz man to ða na tâs dar bî bas pe ri odâ


elektroenerìija


elektroenerìija

M. Ku òic kis, M. Ba lo dis, S. Íie ne

Lîdz ar Tre ðâs ener ìç ti kas pa ke tes ie vie ða nu Eiro pas Sa vie nî bas ener go kom pâ ni jâs ti ka veik tas no zî mî gas orga ni za to ris kas iz mai òas – uz reg la men tç to ver ti kâ li in teg rç to ener go kom pâ ni ju bâ zes ti ka vei do ti pâr va des un sa da les sis tç mu ope ra to ri, no ti ka pâr eja uz li be ra li zç tu elek tro ener ìi jas un jau das tir gu.

EN TSOE – Elek tro ener ìi jas pâr va des sis tç mu ope ra to ru Eiro pas tîkls (Eu ro pe an Network of Trans mi ssi on System Ope ra tors – Electricity) ti ka iz vei dots 2009. ga da jû li jâ un ap vie no 42 pâr va des tîk lu ope ra to rus no 34 val stîm.

Vien lai kus ar or ga ni za to ris kâm pâr mai òâm pç dç jos ga dos strau ji at tîs tî jâs vç ja un sau les elek tro sta ci jas ar âtr i mai nî gu un grû ti pro gno zç ja mu ìe ne râ ci ju. Ðîs îpat nî bas ko pu mâ ap grû ti na ener go sis tç mas re þî ma pâr val dî bu, tâ pçc EN TSOE ir ne pie cie ða mas pa pil du pra sî bas, lai no dro ði nâ tu frek ven ces un sprie gu ma re þî mu uz tu rç ða nu.

Lai no dro ði nâ tu elek tro ener ìi jas tir gu dar bî bu un op ti mâ lu pâr va des tîk lu pâr val dî bu jaun ajos ap stâk ïos, ir ne pie cie ða ma jaun a vad lî ni ja, kas bû tu sais to ða vi sâm ES val stu ener go sis tç mâm. Lai iz strâ dâ tu ðâ du vad lî ni ju, 2009. ga dâ sa ska òâ ar Eiro pas Par la men ta un Pa do mes re gu lu (EK) Nr. 714/2009 par no sa cî ju miem at tie cî bâ uz pie kïu vi tîk lam elektroenerìijas pâr ro be þu tirdz nie cî bâ ti ka uz dots iz strâ dât jaun us tîk la ko dek sus.

Ko dek su îss sa turs un mçr íi

Tîk la ko dekss ir no tei ku mu ko pums, kas at tie cas uz vie nu vai vai râ kâm da ïâm ener ìç ti kas no za rç. Ko pu mâ EN TSOE iz strâ dâ 10 tîk la ko dek sus – 3 tîk la pie vie no ju mam, 3 tir gum un 4 sis tç mas dar bî bai (sk. 1. att.).

Jaun o tîk lu ko dek su mçr íis – no dro ði nât vi su sis tç mas da lîb nie ku (ìe ne ra to ru, slo dzes, pâr va des un sa da les tîk lu) sa ska òo tu un pçc vie no tiem no tei ku miem sin hro nu dar bu, eks plu atâ ci ju un at tîs tî bu.

Pir mais ti ka iz strâ dâts Tîk la ko dekss “Pra sî bas ìe ne ra to riem” (Requirements for Ge ne ra tors). Ðî ko dek sa mçr íis ir no dro ði nât sa ska òo tas pra sî bas da þâ das jau das ìe ne ra to riem ener go sis tç mas dro ðai dar bî bai, no sa kot ìe ne ra to ru frek ven ces, sprie gu ma, ak tî vâs un re ak tî vâs ener ìi jas iz strâ des re þî mus.

EN TSO-E jaun ie tîk la ko dek si un jaun as pra sî bas ìe ne ra to riem


elektroenerìija


elektroenerìija

Ta èu jau kopð ðî Tîk la ko dek sa pirm âs ver si jas no do ða nas sa bied ris kai ap sprieða nai 2011. ga dâ lîdz pat ðo die nai, kad tas no dots iz ska tî ða nai Eiro pas Ko mi si jâ, Eiro pas elek tro ener ìi jas ra þo tâ ju in ter e ðu aiz stâv ju aso ci âci jas, pie mç ram, EU RE LEC TRIC un VGB, ak tî vi ie bilst pret vai râ kâm ðî ko dek sa pra sî bâm.

Frek ven ces di apa zo ni un dar bî bas laiks

Jaun ajâ Tîk la ko dek sâ Eiro pas Sa vienî ba tiek ie da lî ta pie cos EN TSOE re ìi o nos, kas dar bo jas au to no mi sin hro nâ reþî mâ: kon ti nen tâ lâ Eiro pa, Zie meï val stis, Liel bri tâ ni ja, Îri ja un Bal ti jas val stis, un kat ram re ìi onam ir uz do tas sa vas pra sîbas frek ven ces, sprie gu ma, re ak tî vâs jaudas lie lu miem, kas at ðíi ras at ka rî bâ no re ìi ona spe ci fi kas.

Tur klât ìe ne ra to ri ir kla si fi cç ti pçc to uz stâ dî tâs jau das lie lu ma – vis i ìe ne ra tori, kas ir pie slç dza mi pie sa da les un pârva des tîk liem, ir sa da lî ti 4 gru pâs. Bal tijas reìionâ ðîs gru pas ir ðâ das: A gru pa – ìe ne ra to ru jau da lîdz 0,5 MW; B grupa – 0,5–10 MW; C gru pa – 10–15 MW; D gru pa – virs 15 MW.

Frek ven ces pie ïau ja mo di apa zo nu un dar bî bas lai ku pra sî bas at tie cas uz vi su gru pu pie slç dza miem ìe ne ra to riem. Prasî bas ir stin grâ kas lie lâ kas jau das ìe nera to riem.

Lat vi jâ lie lâ kie ìe ne ra to ri ir AS “Latven er go” elek tro sta ci jas, kas pie skai tâ mas D gru pai. 1. ta bu lâ ir dots frek ven ces di a pa zo nu un dar bî bas lai ku sa lî dzi nâ jums starp ðo brîd spç kâ eso ðo Lat vi jas Re pub li kas Tîk la ko dek su un jaun o EN TSOE Tîk la ko dek su.

Eso ða jâ LR Tîk la ko dek sâ ir iz da lî tas dis pe èer va dî bas gra fi ka ìe ne rç tâj vie nî bas (turp mâk – DVGÌ) – at se viðíi ko mu tç ja mie elek tro sta ci jas ìe ne ra to ri ar uz stâ dî to jau du lie lâ ku par 15 MW, kas pie va da at tie cî gam sis tç mas ope ra to ra tîk lam elek tro ener ìi ju at bil sto ði dis pe èer va dî bas gra fi kâ no teik tiem ter mi òiem un ap jo mam. Lat vi jâ sa ska òâ ar eso ðo Tîk la ko dek su pie ïau ja mâs frek ven ces no vir zes ir ± 50 mHz ne ie ro be þo tu lai ku un ± 200 mHz 15 mi nû tes.

Jaun ajâ EN TSOE ko dek sâ frek ven ces di apa zo ni ir uz do ti kat ram EN TSOE re ìi onam un no teik ti dar bî bas lai ki ar pa ze mi nâ to vai pa aug sti nâ to frek ven ci. Kat ram no jaun a pie slç dza mam ìe ne ra to ram ir jâ bût spç jî gam iz pil dît ðîs pra sî bas.

Aso ci âci ja EU RE LEC TRIC un ra þo tâ ju pâr stâv ji VGB (turp mâk ko pâ – Ra þo tâ ji) ne pie krît ðîm pra sî bâm, uzska tot, ka sta ci ju ilg sto ða dar bi nâ ða na pie pa ze mi nâ tas un pa aug sti nâ tas frek ven ces vei ci nâs ie kâr tu no ve co ju mu un ie spç ja mus ie kâr tu bo jâ ju mus, kas no ve dîs pie lie kâm iz mak sâm, bet ne dos adek vâ tu efek tu ener go sis tç mas re þî mu va dî bai.

Pie ïau ja mais sprie gums un dar bî bas laiks

Ie bil du mus rai sa arî pra sî bas par pa aug sti nâ tiem pie ïau ja mâ sprie gu ma di apa zo niem un dar bî bas il gu miem. Ðobrîd spç kâ eso ða jâ Tîk la ko dek sâ pie ïau ja mâ sprie gu ma lî me òa iz mai òa ir ±10% di apa zo nâ no no mi nâ lâ sprie gu ma, t.i., 110 kV tîk lâ 100–123 kV, 330 kV tîk lâ 300–362 kV, bet jaun ajâ Tîk la ko dek sâ D gru pas ìe ne ra to riem pie ïau ja mâ sprie gu ma lî me òa iz mai òa var sa sniegt ±15%, kad ìe ne ra to ram jâ no tu ras dar bâ 20 mi nû tes (sk. 2. ta bu lu). Jaun ajâ Tîk la ko dek sâ ir uz do ti mi ni mâ lie un mak si mâ lie pie ïau ja mie sprie gu ma di apa zo ni, kâ arî no teik ti dar bî bas il gu mi. Sa lî dzi nâ ju mam 2. ta bu lâ ir do ti eso ðâ un jaun â Tîk la ko dek sa no teik tie di apa zo ni Bal ti jas val stîm.

Ja ðo brîd kâ dâ sis tç mas da ïâ nav ie spç jams no dro ði nât ko dek sâ no teik to sprie gu ma lî me ni, tad sis tç mas ope rators veic vi sus ie spç ja mos pa sâ ku mus (ie skai tot sis tç mas da lîb nie ku ie kâr tu at slçg ða nu jau das plûs mu iz mai òu ap jo mâ), kas ne pie cie ða mi, lai sprie gums at jau no tos lîdz pie ïau ja mam lî me nim.

1. at tçls. Jaun ie EN TSO-E tîk la ko dek si

Avot

s: A

n In

tro d

uc ti o

n to

Net

wor

k Co

des,

ww

w.e

n tso

e.eu

Esoðais LR Tîkla kodekss

Jaunais ENTSO-E Tîkla kodekss Darbîbas laiks

47,5 Hz – 48,5 HzNosaka PSO, bet ne mazâk par 30 min

50 Hz ±50 mHz neierobeþoti 48,5 Hz – 49,0 Hz

Nosaka PSO, bet ne mazâks par iepriekðçjo periodu

50 Hz ± 200 mHz 15 min 49,0 Hz – 51 Hz Neierobeþoti

51,0 Hz – 51,5 HzNosaka PSO, bet ne mazâk par 30 min

1. ta bu la. Frek ven ces di apa zo ni un dar bî bas lai ki Bal ti jas re ìi onam


elektroenerìija


elektroenerìija

Lî dzî gi pa sâ ku mi slo dzes at slçgða nai ir pa re dzç ti arî jaun ajâ Tîk la ko dek sâ par Avâ ri jas si tu âci jas un dar bî bas at jau no ða nu (Emergency and Res to ra ti on)

Vai râ ku eso ðo elek tro sta ci ju iekâr tu teh nis kâ do ku men tâ ci ja nepie ïauj strâ dât ar tik augs tu spriegu mu 20 mi nû tes. Ta bu lâ uz do tie sprie gu mi ir no râ dî ti pie slç gu ma vie tâ aiz elek tro sta ci jas sprie gumu pa aug sti no ðâ trans for ma to ra. Ðîs pra sî bas pie spieþ ìe ne ra to riem pie lie tot pa aug sti no ðos trans forma to rus ar sprie gu ma re gu lç ða nu zem slo dzes. Sa vu kârt re gu lç ðana zem slo dzes sa ma zi na pa augsti no ðâ trans for ma to ra dro ðu mu, pa aug sti no ties re gu lç jo ðo ie kâr tu bo jâ ju ma var bû tî bai. Trans for mato ru re gu la to ru blo ku re monts var ilgt ie vç ro ja mu lai ku, un ða jâ lai kâ elek tro sta ci ja ne bûs pie eja ma. Ìene rç jo ðo vie nî bu ko pç jâ pie eja mî ba sa ma zi nâ sies, tâ ie tek mç jot pie gâdes ko pç jo dro ðî bu.

Sais tî bâ ar frek ven ces un spriegu ma di apa zo niem Ra þo tâ ji uz skata, ka Tîk la ko dek sâ bû tu jâ ie ro be þo pa aug sti nâ ta sprie gu ma kom bi nâci ja ko pâ ar ze mu frek ven ci, kâ arî

pa ze mi nâ ta sprie gu ma kom bi nâ ci ja ko pâ ar augs tu frek ven ci, lai no vçr stu bo jâ ju mus mo to riem, trans for ma to riem un ìe ne ra to riem. Ða jâ zi òâ Tîk la ko dek sa pra sî bas ne at bilst IEC 600343 stan dar ta pra sî bâm.

Re ak tî vâs jau das re gu lç ða na

Eso ða jâ si tu âci jâ pâr va des sis tç mas sprie gu ma lî me òus re gu lç PSO, iz man to jot DVGÌ re ak tî vâs jau das iz strâdes ie spç jas, trans for ma to ru pa kâp ju re gu lç ða nu, ðun ta re ak to rus, kon den sa to ru ba te ri jas, kâ arî at slç dzot re zervç elek tro pâr va des lî ni jas sa ska òâ ar kri tç ri ju “n1”. Avâ ri jas dar bî bas re þî mos sprie gu ma re gu lç ða nai iz man to arî pret avâ ri jas au to mâ ti ku.

Sa ska òâ ar jaun o Tîk la ko dek su kat ram D gru pas (ar jau du virs 15 MW) ìe ne ra to ram ir uz dots lau kums UQ/Pmax pro fi la ro be þâs, ku râ tam ir jâ spçj no dro ði nât re ak tî vo jau du pie tâs mak si mâ lâs jau das. UQ/Pmax pro fils var pie òemt jeb kâ du for mu, bet tam jâ pa liek no teik tâs ro be þâs (sar ka nâ lî ni ja), kâ pa râ dîts EN TSOE pie mç râ 3. attç lâ. Par ìe ne ra to ra dar bî bas zo nu âr pus sar ka nâs lî ni jas (za ïâ lî ni ja) elek tro sta ci jai jâ vie no jas ar PSO. Bal ti jas val stîm Q/Pmax. iz mai òas di apa zons (sar ka nâs lî ni jas ro be þâs) ir vie nâds ar 1, bet sprie gu ma di apa zo na iz mai òas

at tie ci nâ tâs vie nî bâs ir 0,22.Ðo brîd re ak tî vâs jau das iz strâ de

pie mak si mâ lâs ak tî vâs jau das da þâdâs val stîs ir uz do ta da þâ di – ar cosϕ, PQ/Pmax vai ar UQ/Pmax lîk nçm. ENTSOE uz ska ta, ka ðî me to de dos iespç ju òemt vç râ ðo die nas pa pla ði nâ tâs pra sî bas vis iem Eiro pas re ìi oniem, kâ arî sa ga ta vo ties jaun ajâm ìe ne ra to ru pa au dzçm.

Zem a sprie gu ma pâr va rç ða nas kri tç rijs

Jaun ajâ Tîk la ko dek sâ ir uz dots ìe ne rç jo ðâs vie nî bas zem a spriegu ma pâr va rç ða nas pro fils (sk. 3. att). Ìe ne ra to ram jâ pa liek dar bâ

Esoðâ LR Tîkla kodeksa prasîbas

Jaunâ ENTSO-E Tîkla kodeksa prasîbas

110 kV tîklâ

Minimâlais93,5 – 99 kV (0,85 rv-0,90 rv) 30 min

Ilgstoði pieïaujamais100 – 123 kV (0,909 rv* - 1,118 rv)

99 – 123,2 kV (0,9 rv- 1,12 rv) Neierobeþots

Maksimâlais123,2 – 126,5 kV (1,12 rv – 1,15 rv) 20 min

330 kV tîklâ

Minimâlais290,4 – 297 kV (0.88 rv – 0,90 rv) 20 min

Ilgstoði pieïaujamais300 – 362 kV (0,909 rv – 1,097 rv)

297 – 363 kV (0,90 rv – 1,10 rv) Neierobeþots

Maksimâlais363 – 379,5 kV (1.10 rv – 1,15 rv) 20 min

2. ta bu la. Tîk la ko dek su (eso ðâ un jaun â) pra sî bas sprie gu mam pie slç gu ma vie tâ Bal ti jas val stîm

*rv – re la tî vâs vie nî bas

2. at tçls. U-Q/Pmax pro fi la pie mçrs no Tîk la ko dek sa pa skaid ro ju miem

Avot

s: N

C R

fG F

requ

ently

As k

ed Q

uest

ions

, ww

w.e

n tso

e.eu


elektroenerìija


elektroenerìija

tâ la vai tu va îs slç gu ma lai kâ un jâ dar bo jas sa ska òâ ar uz do to sprie gu malai ka pro fi lu. D grupas ìe ne ra to ri ne drîkst at slçgties pçc îs slç gu ma âtr âk par 0,25 se kun des da ïâm, lai pa lî dzç tu ener go sis tç mai pâr va rçt spriegu ma kri tu mu.

Pat la ban îs slç gu ma lai kâ ìene ra to ri, ku riem nav uz do ti zem a sprie gu ma pâr va rç ða nas no teiku mi un sprie gu malai ka pro fils, tiek at slçg ti sa ska òâ ar re le ju aizsar dzî bas ie sta tî ju miem. Tur klât eso ðo elek tro sta ci ju teh nis ka jâ do ku men tâ ci jâ bie þi nav in formâ ci jas par ìe ne ra to ru ie spç jâm strâ dât îs slç gu ma lai kâ.

Frek ven ces un ak tî vâs jau das re gu lç ða na

Jaun ajâ Tîk la ko dek sâ ir vai râ kas pra sî bas frek ven ces un ak tî vâs jau das re gu lç ða nai. Kat rai ìe ne rç jo ðai vie nîbai ir jâ spçj no dro ði nât ak tî vâs jau dasfrek ven ces iz mai òa sa ska òâ ar uz do tâm rak stur lîk nçm un da tu ta bu lâm, tos tarp ir jâ no dro ði na pri mâ râs frek ven ces re gu lç ða na sa ska òâ ar uz do tâm rak stur lîk nçm un di apa zo niem.

Sa ska òâ ar EN TSOE vie dok li vis iem jaun ajiem ìe ne ra to riem ir jâ bût teh nis kai ie spç jai pie da lî ties frek vences re gu lç ða nâ, t.sk. pri mâ ra jâ re gu lç ða nâ, jo ir ie spç ja mas si tu âci jas, kad frek ven ci re gu lç jo ðâs elek tro sta ci jas ir iz man to ju ðas sa vas re zer ves, bet ta jâ pa ðâ lai kâ pâ rç jâs elek tro sta ci jas ir ne no slo go tas un ener go sis tç ma ne var iz man tot pa li ku ðo re zer vi.

Ðo brîd pri mâ râs frek ven ces re gu lç ða na Bal ti jas val stîs no tiek sa ska òâ ar BRELL (Balt krie vi ja, Krie vi ja, Igauni ja, Lat vi ja un Lie tu va) no slçg ta jiem lî gu miem. Ðo brîd Lat vi jas elek tro sta ci jas ne pie da lâs pri mâ râs frek ven ces re gu lç ða nâ. Lai tâs prak tis ki va rç tu veikt ðo fun kci ju jaun ajos ie spç ja mos ap stâk ïos, pie mç ram, strâ dâ jot sin hro ni ar kon ti nen tâ lâs Eiro pas re ìi onu, bûs jâ veic frek ven ces un jau das re gu lç ða nas tes ti un, ie spç jams, ie kâr tu ie sta tîju mu mai òa vai pat va dî bas sis tç mas re kon struk ci ja.

Pra sî bas vç ja elek tro sta ci ju par kiem

EN TSOE jaun ajâ Tîk la ko dek sâ no sa ka at se við ías pra sî bas vç ja par kiem, òe mot vç râ to teh nis ko spe ci fi ku. Kâ zi nâms, vç ja un sau les elek tro sta ci jas tiek pie slçg tas pie tîk liem caur pâr vei do tâ jiem un ir uz ska tâ mas par “bez iner ces” teh no lo ìi jâm. Sa vu kârt sis tç mas iner cei ir lie la no zî me ener go sis tç mas sta bi li tâ tes uz tu rç ða nâ pçc traucç ju miem. Jo vai râk sis tç mâ sin hro no ìe ne ra to ru, jo lie lâ ka ir sis tç mas iner ce, kas sis tç mas trau cç ju mu ga dî ju mâ (îs slç gums, elek tro sta ci jas vai no slo go tas lî ni jas at slçg ða na) ne ïauj frek ven cei iz mai nî ties lç cien vei dâ un at vieg lo pri mâ râs frek ven ces re gu lç ða nas uz de vu mu.

Ja sis tç mâ pa lie li nâ sies “bez iner ces” elek tro sta ci ju îpat svars, lîdz ar âtr i mai nî go ìe ne râ ci jas rak stu ru un ap jo mu frek ven ces uz tu rç ða nas re þî mu va dî ba tiks ap grû ti nâ ta vçl vai râk. Tâ pçc EN TSOE cen ðas mak si mâ li izman tot sin hro no ìe ne ra to ru ie spç jas, kâ arî uz dot vç ju par kiem pie da lî ties ak tî vâs jau das, sprie gu ma re gu lç ða nâ un zem a sprie gu ma pâr va rç ða nâ.

Arî AS “Latv en er go” spe ci âlis ti ir iz vçr tç ju ði elek tro sta ci ju at bil stî bu jaun ajam EN TSOE Tîk la ko dek sam par pra sî bâm ìe ne ra to riem, kâ arî pie da lî ju ðies tâ ap sprie ða nâ EU RE LEC TRIC un VGB aso ci âci ju dar ba gru pu ie tvaros. AS “Latv en er go” at bal sta aso ci âci ju vie dok li sa ma zi nât Tîk la ko dek sâ uz do tos dar bî bas il gu mus ar pa aug stinâ tu un pa ze mi nâ tu sprie gu mu un frek ven ci.

Lai gan jaun ais Tîk la ko dekss de fi nç, ka vis as pra sî bas ir pie mç ro ja mas jaun iem ìe ne ra to riem, to mçr jo pro jâm pa liek lie las ne skaid rî bas par pra sî bu ie spç ja mu pie mç ro ða nu eso ða jâm elek tro sta ci jâm. PSO ik pçc trîs ga diem var pâr ska tît Tîk la ko dek sa pie mç ro ja mî bu eso ða jâm ie kâr tâm.

Ir sa pro ta ma EN TSOE vçl me, pa lie li not frek ven ces un sprie gu ma di apa zo nus, pa aug sti nât ener go sis tç mas dro ðu mu un ne pie ïaut sis tç mas sa bru ku ma at tîs tî ða nos avâ ri jas si tu âci jâs – se við íi at jau no ja mo ener go re sur su îpat sva ra pie au gu ma ap stâk ïos. To mçr AS “Latv en er go” pie krît Eiro pas ra þo tâ ju pro fe si onâ lo aso ci âci ju vie dok lim un vçrð uz ma nî bu, ka Tîk la ko dek sa pra sî bu pie mç ro ða na eso ða jâm ie kâr tâm ra dî tu lie las iz mak sas un to var pieïaut ti kai ga dî ju mos, kad ne viens cits ri si nâ jums nav pie ejams/eko no mis ki iz de vî gâks. Tur klât jau tâ jums par izmak su pie mç ro ða nu pa liek at klâts. E&P

Ar tîk la ko dek siem var ie pa zî ties EN TSOE tî mek ïa viet nç: https://www.en tso e.eu/ma jorpro jects/networkco dede ve lop ment/

3. at tçls. Zem a sprie gu ma pâr va rç ða nas pro fils D gru pas ìe ne ra to riem


elektroenerìija


elektroenerìija

Dr. sc. ing. Ga tis Jun ghâns

Vçl pirms des mit ga diem Bal ti jas ener go sis tç mai ne bi ja ne vie na starp sa vie no ju ma ar Eiro pas ener go sis tç mu un Bal ti ja Eiro pas ener go sis tç mas kon tek stâ ti ka uz tver ta kâ ener ìç tis kâ sa la. 2015. ga da bei gâs Bal ti jas ener go sistç mai bûs jau èet ri starp sa vie no ju mi ar Eiro pas ener go sis tç mu (sk. 1. att.) ar ko pç jo pâr va des jau du 2200 MW, ta jâ skai tâ 1000 MW starp sa vie no jums ar So mi ju, 700 MW – ar Zvied ri ju un 500 MW – ar Po li ju. Tâ tad jau 2016. ga dâ Bal ti jas ener go sis tç ma kïûs par vie nu no vis la bâk starp sa vie no tâm ener go sis tç mâm Eiro pâ, jo Bal ti jas âr çjo starpsa vie no ju mu jau da pâr sniegs Bal ti jas slo dzes mak si mu mu, kas ir ap 4500 MW. Jau dî gie starp sa vie no ju mi no dro ðina elek tro ener ìi jas pie gâ þu di ver si fi kâ ci ju un lîdz ar to vei ci na elek tro ap gâ des dro ðu mu. Tiem ir arî no zî mî ga lo ma kon ku ren ces pa lie li nâ ða nâ elek tro ener ìi jas tir gû, jo starp sa vie no ju mi liek kon ku rçt ra þo tâ jiem pla ðâ re ìi onâ, vispâ rç ju elek tro ener ìi jas ra þo ða nas eko no mis ko op ti mi zâ ci ju pçc eko no mis kâ pa kâ pe nis ku ma pla ðâ mç ro gâ.

Po li jas elek tro ener ìi jas tir gus ir spe ci fisks

Po li jas ener go sis tç ma, ar ku ru Bal ti jas ener go sis tç ma caur 500 MW elek tro lî ni ju tiks sa vie no ta 2016. ga da sâku mâ, ir ïo ti spe ci fis ka, un tai bûs no zî mî ga ie tek me uz Bal ti jas elek tro ener ìi jas tir gus ce nas vei do ða nos. Po li jas ener go sis tç ma ir lie la – elek tro ener ìi jas pa tç riòð ga dâ sa sniedz 160 TWh jeb 6 rei zes vai râk par Bal ti jas ener go sistç mas pa tç ri òu. Virs 90% no ko pç jâs sa ra þo tâs elek tro ener ìi jas Po li jâ tiek sa ra þo ti og ïu un lig nî ta elek tro sta ci jâs (sk. 2. att.). Po li jâ elek tro ener ìi jas tir gus ce na ir bû tis ki aug stâ ka ne kâ ci tos Eiro pas re ìi onos. 2016. ga da elektro ener ìi jas for var da ce na Po li jâ svâr stâs ap 41 EUR/MWh, ka mçr Vâ ci jâ – ap 32 EUR/MWh, bet Skan di nâ vi jâ – ap 28 EUR/MWh. Aug stâs tir gus ce nas ie mes li Po li jâ ma zâk sais tâs ar elek tro sta ci ju teh no lo ìi jâm un ra þo ða nas iz mak sâm, vai râk ar Po li jas tir gus augst o kon cen trâ ci ju un og ïu in dus tri jas sta tu su.

Ap 60% no vis as sa ra þo tâs elek tro ener ìi jas sa ra þo di vi lie lâ kie valsts ener go uz òç mu mi PGE S.A. un Tau ron PE S.A. Ne ska to ties uz jau tâ augst o tir gus kon cen trâ ci ju, ða jâ pa va sa rî Po li jas val dî bâ sâ ka iz ska tît jau tâ ju mu par tâ lâ ku ener go sek to ra kon so li dâ ci ju, pro ti, plâ nu ap vie not valsts lie lâ ko ra þo tâ ju PGE S.A. ar tâ kon ku ren tu Ener ga un valsts ot ro lie lâ ko ra þo tâ ju ar tâ kon ku ren tu Ene a. Ðâ da kon so li dâ ci ja ïau tu vçl vai râk no stip ri nât jau tâ ie tek mî gâs Po li jas og ïu in dus tri jas po zî ci ju. Og ïu in dus tri jâ ða jâ val stî ir no dar bi nâ ti ap 100 000 cil vç ku, ku ri ap vie no ju ðies spç cî gâs arod bied rî bâs.

Po li jas tir gus ie tek me uz Bal ti jas tir gu ir grû ti pro gno zç ja ma

In tui tî vi va rç tu ðíist, ka Po li jâ, kur do mi nç og ïu elek tro sta ci jas, elek tro ener ìi jas tir gus ce nai bû tu jâ uz râ da cie ða ko re lâ ci ja ar iz mai òâm Eiro pas og ïu un CO2 emi si ju kvo tu tir gû. To mçr ie priek ðç jo ga du Po li jas elek tro enerìi jas tir gus ce nu ana lî ze at klâj, ka elek tro ener ìi jas tir gus ce nas ko re lâ ci ja ar og ïu un CO2 emi si ju kvo tu ce nâm ir sa lî dzi no ði vâ ja un ka vâ ja ir arî Po li jas elek tro ener ìi jas tir gus ce nas ko re lâ ci ja ar kai miò val stu (pie mç ram, Vâci jas) tir giem. Tas lie ci na par Po li jas tir gus izo lç tî bu no ko pç jâ Eiro pas ener go tir gus un ie spç ja mo aug stâs tir gus

Elek tro ener ìi jas tir gus kïûst sa reþ ìî tâks

Jau 2016. ga dâ Bal ti jas ener go sis tç mas âr çjo starp sa vie no ju mu ko pç jâ jau da pâr sniegs re ìi ona mak si mâ lo slo dzi, pa da rot Bal ti-jas ener go sis tç mu par starpre ìi onu tran zî ta mez glu, kas sa vie nos

trîs ïo ti at ðíi rî gus ener go tir gus – Skan di nâ vi ju, Po li ju un Krie vi ju. Ðî in teg râ ci ja uz la bos elek tro ap gâ des dro ðu mu un di ver si fi cçs ener ìi jas pie gâ des avo tus, bet vien lai kus sareþìîs elek tro ener ìi jas tir gus ce nu pro gno zç ða nu Bal ti jas re ìi onâ, jo pa pla ði nâ sies tir gus ce nu ie tek mç-jo ðo fak to ru loks.



kon cen trâ ci jas ie tek mi uz ce nu lî me ni. Tas ap grû ti na Po li jas tir gus pro gno zç ja mî bu.

Pa pil dus spe ci fis kai Po li jas ìe ne râ ci jas tir gus struktû rai, jaun â Po li jas–Lie tu vas starp sa vie no ju ma ie tekmes uz Bal ti jas tir gu no vçr tç ða nu ap grû ti na ne skaid rîba par ie spç ja miem starp sa vie no ju ma pâr va des jau das ie ro be þo ju miem. Tik tâl no Po li jas un Lie tu vas pâr vades sis tç mu ope ra to riem ir bi ju ðas re gu lâ ras, po zi tî vas zi òas par Lit Pol 500 MW starp sa vie no ju ma iz bû ves sek mî gu pro gre su. Tur klât ap rî lî Po li jas un Lie tu vas sis tç mu ope ra to ri ko pâ ar elek tro ener ìi jas bir þâm panâ ca vie no tu iz prat ni par to, ka jaun ais Lit Pol starp savie no jums tiks iz man tots Po li jas un Bal ti jas spot tir gu sa vie no ða nai (mar ket co up ling). Pro ti, elek tro ener ìi jas tirdz nie cî bas plûs mu caur Lit Pol starp sa vie no ju mu no teiks bir þas, bal sto ties uz prin ci pu, ka elek tro enerìi jas plûs mai jâ bût vir zie nâ no zem âkas ce nu zo nas uz aug stâ ku. To mçr ba þas rai sa Po li jas sis tç mas ope ra tora pub li cç tâ in for mâ ci ja, ka Lit Pol starp sa vie no ju ma jau dai tu vâ ko ga du lai kâ vçl gai dâ mi bû tis ki ie ro be þoju mi Po li jas iek ðç jâ tîk la ie ro be þo tâs caur lai des spç jas dçï, gan kon krç ti ne mi not ie ro be þo ju mu ap mç rus un ie spç ja mos pe ri odus.

Tas sa reþ ìî Po li jas tir gus ie tek mes uz Bal ti jas elektro ener ìi jas tir gus ce nu no vçr tç ða nu nâ ka ma jos ga dos. Ro beþ sce nâ ri jos, kad Lit Pol jau da ir pil nî bâ pie eja ma tirdz nie cî bai, un sce nâ ri jâ, kad Lit Pol pâr va des jau da ir ie ro be þo ta tu vu nul lei, Bal ti jas elek tro ener ìi jas tirgus ce na 2016. ga dâ var at ðíir ties pat par 20%.

1. at tçls. Bal ti jas ener go sis tç ma un tâs starp sa vie no ju mi.

2. at tçls. Po li jas elek tro sta ci jâs uz stâ dî tâ jau da 2015. ga dâ.

Avot

s: E

N TS

O-E



Skan di nâ vi jas hid ro lo ìis kie ap stâk ïi ie tek mçs elek tro ener ìi jas ce nas Bal ti jâ

2015. ga da bei gâs, kad tiks no dots eks plu atâ ci jâ tre ðais 700 MW No rdBalt starp sa vie no jums starp Bal ti jas un Skan di nâ vi jas ener go sis tç mâm, ko pç jâ starp sa vie no ju mu jau da starp abiem re ìi oniem sa sniegs 1700 MW, kas atbilst ap tu ve ni 40% no Bal ti jas ener go sis tç mas slo dzes mak si mu ma. Tur klât starp sa vie no ju mu pie slç gu ma pun kti at ro das gan Bal ti jas ener go sis tç mas zie me ïu da ïâ, gan tâs dien vi du da ïâ – ab pus Igau ni jas un Lat vi jas ro be þai, kas lîdz ðim ie ro be þo tâs pâr va des jau das dçï sa da lî ja Bal ti jas tir gu di vâs at ðíi rî gu ce nu zo nâs. Sa gai dâms, ka ðâ da Bal ti jas–Skandi nâ vi jas starp sa vie no ju mu kon fi gu râ ci ja no dro ði nâs cie ðu Bal ti jas elek tro ener ìi jas tir gus ce nas ko re lâ ci ju ar Skan di nâ vi jas tirgus ce nu. Tas no zî mç, ka tie pa ði fak to ri, kas ie tek mç elek tro ener ìi jas tir gus ce nu Skandi nâ vi jâ, turp mâk ie tek mçs arî tir gus ce nu Bal ti jâ. Skan di nâ vi jas ener go sis tç mas ga da pa tç riòð ir ap 400 TWh jeb 16 rei zes lie lâks ne kâ Bal ti jas pa tç riòð.

Tâ kâ Skan di nâ vi jas ener go sis tç mâ pus i no vis as elek tro ener ìi jas sa ra þo hid ro elektro sta ci jas, tad gal ve nais tir gus ce nu veido jo ðais fak tors ir no krið òu dau dzums hidro elek tro sta ci ju re zer vu âros. Ga du no ga da mai no ties no krið òu dau dzu mam, Skan di nâvi jas hid ro elek tro sta ci jâs sa ra þo tâs elek troener ìi jas dau dzums var mai nî ties lîdz pat +/ 20% ro be þâs, kas at stâj ie tek mi uz tir gus ce nu (sk. 3. att.).

Bal ti jas elek tro ener ìi jas tir gu ar vien vai râk ie tek mç ener go re sur su ce nas glo bâ la jâ tir gû

Bal ti jas ener go sis tç mai ar jaun iem starpsa vie no ju miem cie ðâk in teg rç jo ties Eiro pas tir gû, Bal ti jas elek tro ener ìi jas tir gus ce nas ar vien vai râk ne tie ði ie tek mçs ce nu iz mai òas tâ diem Eiro pas un glo bâ lâ tir gus pro duk tiem kâ naf ta, og les un CO2 emi si ju kvo tas. Da þâdu ener go re sur su ce nas ir sav star pç ji sais tîtas. Naf tas, og ïu un CO2 emi si ju kvo tu ce nu ne tie ðu sa sais ti ar Skan di nâ vi jas elek troener ìi jas tir gus ce nu var re dzçt 4. at tç lâ.

Og ïu un CO2 emi si ju kvo tu ie tek me uz Skan di nâ vi jas tir gu ir iz skaid ro ja ma ar to, ka ap tu ve ni 10% elek tro ener ìi jas Skan di nâ vi jâ

3. at tçls. Nord Po ol Spot tir gus ce na un ûdens lî me nis Skan di nâ vi jas HES re zer vu âros.

Avot

s: S

KMAv

ots:

SKM

4. at tçls. Naf tas, og ïu un CO2 emi si ju kvo tu ce nu ie tek me uz Nord Po ol Spot sis tç mas for var da ce nu.



sa ra þo kon ven ci onâ lâs elek tro sta ci jas, ta jâ skai tâ og ïu elek tro sta ci jas. Tâ kâ og ïu elek tro sta ci jas pâr sva râ aiz òem dâr gâ ko ra þo tâ ju vie tu ra þo ða nas avo tu gra fi kâ, tad og ïu elek tro sta ci ju ra þo ða nas iz mak sas ne re ti kal po kâ at sau ce elek tro ener ìi jas tir gus ce nas lî me nim. Tâ pçc Skan di nâ vi jâ elek tro ener ìi jas ce nu bû tis ki ie tek mç og ïu un CO2 emi siju kvo tu ce nas. Ce nu sta tis ti kas ana lî ze râ da, ka, pie mç ram, CO2 emi si ju kvo tu ce nai mai no ties par 1 EUR, Skan dinâ vi jas elek tro ener ìi jas tir gus ce na mai nâs par ap tu ve ni 0,7 EUR.

Strau ji ma zi nâs Krie vi jas ie tek me Bal ti jas elek tro ener ìi jas tir gû

Lîdz 2007. ga dam, kad Bal ti jas ener go sis tç ma bi ja cie ði in teg rç ta ti kai ar Krie vi jas vie no to ener go sis tç mu, Krie vi jas ener go uz òç mu mam bi ja iz ðíi ro ða ie tek me uz elek tro ener ìi jas tir gus ce nu vei do ða nos re ìi onâ, jo Krie vija bi ja de fac to vie nî gais âr çjais elek tro ener ìi jas pie gâ dâ tâjs pe ri odos, kad Bal ti jâ elek tro sta ci jas ne sa ra þo ja vi su ne pie cie ða mo elek tro ener ìi ju, kâ arî vie nî gais elek tro ener ìi jas pir cçjs no Bal ti jas ener go uz òç mu miem pe ri odos, kad Bal ti jâ ra dâs sa ra þo tâs elek tro ener ìi jas pâr pa li kums (pie mç ram, pa lu pe ri odâ). Kopð Es tlink starp sa vie no jumu iz bû ves starp Igau ni ju un So mi ju Bal ti jas tir gus ir strau ji di ver si fi cç jis elek tro ener ìi jas im por ta un eks por ta vir zie nus. 2014. ga dâ Bal ti jas re ìi ona âr çjâ elek tro ener ìi jas tirdz nie cî ba sa snie dza 7 TWh, kas lîdz inâs 28% no ko pç jâ Bal ti jas pa tç ri òa. 2014. ga dâ ap tu ve ni 50% no Bal ti jas re ìi ona âr çjâs tirdz nie cî bas ap jo ma vei do ja tirdz niecî ba ar Skan di nâ vi ju, ot ra pus e – ar Krie vi ju (sk. 5. att.). Sa gai dâms, ka pçc 700 MW Lie tu vas–Zvied ri jas un 500 MW Lie tu vas–Po li jas starp sa vie no ju ma iz bû ves 2015. ga da bei gâs ko pç jâ Bal ti jas starp sa vie no ju mu ar Eiro pas tir giem ka pa ci tâ te spçs no dro ði nât èetr as rei zes lie lâ ku tirdz nie cî bas ap jo mu ne kâ ðo brîd pie gâ des no Krie vi jas (ap 4 TWh/ga dâ). Tâ pçc, sâ kot no 2016. ga da, Krie vi jas pie gâ dçm vairs ne bûs no zî mî ga lo ma tir gus ce nas vei do ðanas pro ce sâ Bal ti jas tir gû un elek tro ener ìi jas tir gus ce nu Bal ti jas tir gû gal ve no kârt no teiks tir gus ce nu di na mi ka Skan di nâ vi jas un Po li jas tir gû.

Elek tro ener ìi jas im ports Bal ti jas re ìi onâ tur pi na pie augt

Pa lie li no ties Bal ti jas ener go sis tç mas starp sa vie no ju mu jau dai ar Skan di nâvi jas tir gu, ku râ ap 80% no vis as elektro ener ìi jas sa ra þo hid ro elek tro sta ci jas, atom elek tro sta ci jas un vç ja elek tro staci jas, Bal ti jas re ìi ons pa lie li na elek troener ìi jas im por tu, at slo go jot lo kâ lâs ter mo elek tro sta ci jas. Bal ti jas re ìi onâ elek tro ener ìi jas im ports pie aug ko merci âlu ap svç ru mu, ne vis ra þo ða nas jau du trû ku ma dçï. 2015. ga dâ Bal ti jas elek trosta ci jâs ko pç jâ uz stâ dî tâ jau da ir 9500 MW, kas div kârt pâr sniedz Bal ti jas slodzes mak si mu mu. Tas arî ir Nord Po ol Spot tir gus gal ve nais mçr íis – no dro ðinât eko no mis ki efek tî vâ ko pie eja mo raþo ða nas jau du dar bi nâ ða nu re ìi onâ. Balti jas gâ zes elek tro sta ci ju kon ku rçt spç ju ar Skan di nâ vi jas elek tro sta ci jâm vâ ji na dâr gâ gâ ze, kas jo pro jâm ir par ap tu veni 30% dâr gâ ka ne kâ Eiro pas tir gû. Gâzes elek tro sta ci jas pil da ko mer ci âlas un stra tç ìis kas re zer ves lo mu. Skan di nâ vijas ilg ga dç ja ce nu sta tis ti ka lie ci na, ka at ka rî bâ no hid ro lo ìis ka jiem ap stâk ïiem un zie mas kli ma tis ka jiem ap stâk ïiem elek tro ener ìi jas tir gus ce na Skan di nâ vijâ ir ïo ti svâr stî ga un aug stâ ku ce nu peri odos gâ zes elek tro sta ci ju lo ma pa tç ri òa no dro ði nâ ða nâ pie aug.

Pat la ban CO2 emi si ju kvo tu ce nas ir ïoti zem as (ðo brîd svâr stâs ap 7 EUR/t), tâpçc Bal ti jas tir gû lie lâ kais ra þo tâjs ir CO2 emi si ju in ten sî vâs deg slâ nek ïa elek trosta ci jas Igau ni jâ, kas 2014. ga dâ sa ra þo ja ne daudz virs 50% no Bal ti jâ ko pâ sa ra þotâs elek tro ener ìi jas (sk. 6. att). E&P

5. at tçls. Bal ti jas tir gus âr çjâ elek tro ener ìi jas tirdz nie cî ba.

6. at tçls. Elek tro ener ìi jas ra þo ða na Bal ti jâ.



A iz va dî ta jos div des mit pie cos ga dos Èe hi jas ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî ba ir bi ju si vi sai strau ja – veik smî gi res truk tu ri zç-tas elek tro ener ìç ti kas un da bas gâ zes ap gâ des jo mas, pil nî bâ pa beig ta da bas gâ zes un elek tro ener ìi jas tir gus li be ra li-zâ ci ja. Elek tro ener ìi jas un sil tum ener ìi jas ra þo ða nas sek to ros pa gai dâm do mi nç jo ðâs po zî ci jas sa gla bâ ak meò og ïu un

brûn og ïu ìe ne râ ci ja, ku ras îpat svars elek tro ener ìi jas ra þo ða nâ ir ïo ti iz teikts un pâr sniedz 50%, bet nâ kot nç lie lu da ïu fi zis ki un mo râ li no ve co jo ðo cie tâ ku ri nâ mâ jau du pa re dzçts aiz stât ar efek tî vâ kiem un, kâ uz ska ta Èe hi jas ener ìç ti kas po li ti kas vei-do tâ ji, ilg tspç jî gâ kiem bâ zes ìe ne râ ci jas vei diem, pie mç ram, atom ener ìç ti ku. Lai gan vai râ kâs Eiro pas val stîs atom ener ìç ti kas sek to ra per spek tî vas ir la bâ ka jâ ga dî ju mâ ne skaid ras, bet slik tâ ka jâ – iz teik ti pe si mis tis kas, Èe hi jas no stâ ja at tie cî bâ uz dro ðu un mo der nu atom ener ìç ti kas teh no lo ìi ju lo mu un no zî mi ìe ne rç jo ðo jau du por tfe ïa op ti mi zâ ci jâ at ðíi ras. Ða jâ val stî ne ti kai pa re dzçts sa gla bât atom ener ìç ti kas sek to ru, ne slç dzot eks plu atâ ci jâ eso ðâs atom elek tro sta ci jas (AES), bet arî re ali zçt jaun u jau du ie vie ða nas prog ram mu, laik pos mâ lîdz 2040. ga dam uz bû vç jot èetr us jaun us AES ener go blo kus.Lîdz te kus tam Èe hi jas ener ìç ti kas at tîs tî bas vî zi ja ap tver pla ðu at jau no ja mâs ener ìi jas re sur su iz man to ða nas un ener go efek-ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas jau tâ ju mu spek tru – gan ar at ru nu, ka val stî pie eja mais at jau no ja mo ener go re sur su (AER) ap joms lie las jau das “za ïâs” ìe ne râ ci jas at tîs tî bai ir ne pie tie kams, tâ pçc uz AER ìe ne râ ci jas rç íi na vien ne bûs ie spç jams aiz stât pa kâ pe nis ki iz trûk sto ðo cie tâ ku ri nâ mâ ìe ne râ ci ju. Ta èu lo kâ los, ne lie los ener ìç ti kas pro jek tos AER ri si nâ ju mi tiek un tiks at bal stî ti.

Èe hi jas ener ìç ti kas pa gât ne, ta gad ne un nâ kot ne



Ener ìi ja un Pa sau le (E&P): Kâ Jûs rak sturo tu sa dar bî bu ener ìç ti kâ starp Èe hi ju un Bal tijas val stîm, îpa ði Lat vi ju, aiz va dî to des mit ga du pe ri odâ? Kâ di bi ju ði gal ve nie sa dar bî bas vir zie ni?

Pa vols Ðe pe ïâks (P.Ð.): Lie lâ kâ da ïa Èe hi jas un Bal ti jas val stu sa dar bî bas pro jek tu tiek re alizç ta Eiro pas Sa vie nî bas struk tû ru ie tva ros, piemç ram, lîdz dar bo jo ties Eiro pas Ko mi si jas (EK) dar ba gru pâs. Lat vi jas un Lie tu vas pre zi den tû ras Eiro pas Sa vie nî bas Pa do mç snie gu ðas Èe hi jai la bâ ku un dziïâ ku iz prat ni par Bal ti jas val stu ener ìç ti kas sek to ra no ri sçm un pri ori tâ tçm, pie mç ram, ener go sis tç mu starpsa vie no ju mu vei do ða nu ar Zie meï val stîm un tâ dç vç tâs “ener ìç ti kas sa las” lik vi dâ ci ju. Te kâ veik smîgs re ìi onâlâs sa dar bî bas ko or di nâ ci jas pie mçrs jâ min Bal ti jas ener ìi jas tir gus starp sa vie no ju mu plâns BE MIP (The Bal tic Energy Mar ket In ter con nec ti on Plan), kas nâ kot nç ïaus pil nî bâ no dro ði nât Bal ti jas val stu elek tro ener ìç ti kas tir gus in teg râ ci jas pa beig ða nu.

Bal ti jas val stis un Èe hi ja ne at ro das kai mi òos – tâs ðíir ie vç ro jams at tâ lums, un “kar sto jau tâ ju mu” îpat svars, kas ak tu âls gan vie nai, gan ot rai pus ei, ir re la tî vi ne liels, tâ pçc Èe hi jai at tie cî bâ uz kat ru no Bal ti jas val stîm nav iz strâ dâ ta kon krç ta, in di vi du âla sa dar bî bas stra tç ìi ja ener ìç ti kâ. To mçr mçs vç lç tos ap lie ci nât sa vu ap òem ða nos un la bo gri bu pa dzi ïi nât sa dar bî bu ener ìç ti kâ ar Bal ti jas val stîm, arî Lat vi ju.

Îpa ði esam ie in te re sç ti ide ju ap mai òâ atom ener ìç ti kas pro jek tu re ali zâ ci jas jo mâ, kas ir se við íi no zî mî ga ES val stu bâ zes jau du di ver si fi kâ ci jas un at ka rî bas no tre ðo val stu ener ìi jas pie gâ dçm sa ma zi nâ ða nas as pek tâ.

E&P: Rau go ties uz aiz va dî to div des mit ga du pe ri odu, lû dzu, iz ce liet gal ve nos pa vçr sie na pun ktus Èe hi jas enerìç ti kas sek to ra at tîs tî bâ. Ku ri no tiem vis lie lâ ka jâ mç râ ie tek mç ju ði valsts ener ìç ti kas kon jun ktû ru?

P.Ð.: Èe hi jas ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî bu ða jâ lai ka pe ri odâ ir tie ði ie tek mç ju ði di vi gal ve nie fak to ri. Pirm kârt, lîdz 1989. ga dam valsts ener ìç ti kas sek tors bi ja pil nî gi re gu lçts, cen tra li zç ti va dîts un sa vie nots ar tâ dç vç tâ “Austru mu” jeb bi ju ðâ Var ða vas lî gu ma blo ka val stîm. Tâ dar bî ba bi ja maz efek tî va, un âr çjâ at ka rî ba no ci tâm val stîm, pa ma tâ no mi nç ta jiem Aus tru mu par tne riem, sa gla bâ jâs aug stâ lî me nî.

Pçc PSRS sa bru ku ma ra dâs ne pie cie ða mî ba pâr ska tît valsts ener ìç ti kas in fra struk tû ras fun kci ona li tâ ti un, at tie cî gi, po li tis kâs pri ori tâ tes, uz sâkt sek to ra uz òç mu mu pri va ti zâ ci jas un tir gus li be ra li zâ ci jas pro ce su. Tâ pat, va ja dzç ja sa ma zi nât pa ða ener ìç ti kas sek to ra ener go in ten si tâ ti, kâ arî sa ma zi nât vi dei ne drau dzî gâs ak meò og ïu un brûn og ïu ìe ne râ ci jas îpat sva ru Èe hi jas elek tro ener ìi jas un sil tum ener ìi jas ra þo ða nas jau du por tfe lî.

Èe hi jas ener ìç ti kas tâ lâ ku at tîs tî bu tie ði ie tek mç ja valsts vçl me ie stâ ties ES sais tî bâ ar acquis com mu nau tai re pro ce su. Èe hi jas na ci onâ lo ener ìç ti kas jo mas li kum do ða nu bi ja ne pie cie ðams pie mç rot aug stâ kiem ener go efek ti vitâ tes stan dar tiem, kâ arî no dro ði nât tâs ori en tâ ci ju uz ener ìi jas re sur su tir gus li be ra li zâ ci ju un mo no po lu kon tro li. Lai sa snieg tu ðos mçr íus, ti ka pil nî bâ res truk tu ri zç ta cen tra li zç tâ ener ìi jas ra þo ða nas un pâr va des struk tû ra, valsts ener ìç ti kas uz òç mu mus pâr vei do jot par ak ci ju sa bied rî bâm. Elek tro ener ìç ti kâ elek tro ener ìi jas pâr va de un sa da le ti ka no da lî ta no ra þo ða nas, kâ re zul tâ tâ ra dâs jaun i pâr va des un sa da les sis tç mas ope ra to ri, kas gan sâ kot nç ji at ra dâs valsts kon tro lç.

Kopð 20. gad sim ta 90. ga du vi dus gal ve nais ak cents ti cis likts uz lie lo ener go kom pâ ni ju pri va ti zâ ci ju – îpa ði dabas gâ zes sek to râ. Ðis pe ri ods ie zî mç valsts ener ìi jas tir gus li be ra li zâ ci jas aiz sâ ku mu.

Jau 1990. ga dâ elek tro ener ìi jas pâr va de ti ka pil nî bâ no da lî ta no ra þo ða nas (ener ìç ti kas uz òç mums CEZ), iz veido jot as to òus re ìi onâ lu elek tro ener ìi jas pâr va des sis tç mu ope ra to rus (PSO), lai gan vi su jaun o uz òç mu mu kon trolpa ke tes, tâ pat kâ CEZ kon trol pa ke te, pa li ka valsts îpa ðu mâ.

Pçc mi nç tâs re for mas îs te no ða nas CEZ pâr zi òâ pa li ka ti kai gal ve nie elek tro ener ìi jas ra þo ða nas avo ti, da þas termos ta ci jas un na ci onâ las no zî mes 400 kV un 220 kV pâr va des tîk li. Lai ka gai tâ no CEZ no da lî tâs sil tum ap gâ des kompâ ni jas ti ka no do tas pri va ti zâ ci jai (vai ru mâ ga dî ju mu kom pâ ni ju kon trol pa ke tes no nâ ca vie tç jo pað val dî bu îpa ðu mâ). Pat stâ vî bu ie gu va arî vir kne ener ìç ti kas jo mas zi nât nis ki pçt nie cis ko in sti tû tu un ener go bûv nie cî bas kom pâ ni ju.

Èe hi ja at bal sta arî ne pie cie ða mî bu pçc vi su taut-saim nie cî bas jo mu ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ-ða nas, sil tum nî ce fek ta gâ zu (SEG) emi si ju sa ma zi-nâ ju ma, îpa ði sil tu ma un elek tro ener ìi jas ra þo ða nâ, un pa kâ pe nis ku pâr eju uz tâ dç vç to zem a og lek ïa eko no mi ku (low car bon economy). Tie sa, ne kai-tç jot pað mâ ju un ap vie no tâs Eiro pas eko no mi kas kon ku rçt spç jai un taut saim nie cî bas sta bi li tâ tei. Lai gû tu ie ska tu Èe hi jas ener ìç ti kas po li ti kas pri-ori tâ tçs, ðîs valsts ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî bas ten den èu di na mi kâ, kâ arî tâs no stâ jâ pret Eiro pas Sa vie nî bas lî me òa un re ìi onâ lo sa dar bî bu ener-ìç ti kâ, “Ener ìi ja un Pa sau le” aici nâ ja uz sa ru nu Èe hi jas Re pub li kas âr kâr tç jo un piln va ro to vçst-nie ku Lat vi jas Re pub li kâ Ing. Pa vo lu Ðe pe ïâ ku (Ing. Pa vol Ðepeľák).

2015/3



1994. ga da 1. jan vâ rî ti ka pâr struk turç ta valsts da bas gâ zes kom pâ ni ja – da biskais mo no pols, no da lot as to òas re ìi onâ las da bas gâ zes pâr va des kom pâ ni jas, ku ru kon trol pa ke tes, lî dzî gi kâ elek tro ener ìçti kas pâr va des un sa da les sis tç mu ga dî jumâ, pa ma tâ no nâ ca pað val dî bu îpa ðu mâ. Ti kai ne liels pro cents no jaun o kom pâ ni ju kon trol pa ke tçm pa li ka valsts ro kâs.

Ma ìis trâ lais gâ zap gâ des tîkls, pa ze mes gâ zes krâ tu ves (PGK) un sa da les fun kci ja ti ka sa gla bâ ti valsts îpa ðu mâ, no di bi not jaun u kom pâ ni ju – CPP Tran sgas.

Kopð Èe hi jas ie stâ ða nâs ES (2004) ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî ba ir bi ju si ïo ti strau ja. No slç dzies ener ìç ti kas uz òç mumu pri va ti zâ ci jas pro cess, un gal ve nâ uzma nî ba ti ku si vel tî ta ener ìç ti kas tir gus li be ra li zâ ci jas no ri sçm.

Elek tro ener ìi jas tir gus li be ra li zâ ci ja ti ka pil nî bâ pa beig ta 2006. ga da 1. janvâ rî, snie dzot ie spç ju vis iem valsts elektro ener ìi jas lie to tâ jiem, tos tarp mâj saimnie cî bâm, brî vi iz vç lç ties elek tro ener ìi jas pie gâ dâ tâ ju. Kopð 2007. ga da mar ta darbo jas re ìi onâ lâ elek tro ener ìi jas bir þas plat for ma PE CE (Power Exchange Cen-tral Eu ro pe, sâ kot nç ji – Pra gu e Energy Exchange), kas ap tver ne ti kai Èe hi ju, bet arî Slo vâ ki ju un Un gâ ri ju.

Da bas gâ zes tir gus Èe hi jâ ti ka pil nîbâ li be ra li zçts pirms as to òiem ga diem – 2007. ga dâ. Valsts da bas gâ zes ap gâ des sis tç ma ir ie da lî ta as to òâs prak tis ki neat ka rî gâs zo nâs, kas diem þçl ne vei ci na kon ku ren ci, un fak tis kie ie gu vç ji no li bera li zç tâ da bas gâ zes tir gus val stî ir da þi lie lâ kie da bas gâ zes lie to tâ ji. Èe hi jâ vçl jo pro jâm no rit ES un na ci onâ lâs li kumdo ða nas har mo ni zâ ci jas pro cess, to mçr

gal ve nâs pro blç mas jau ir pâr va rç tas, iz vei do jot elek tro ener ìi jas, da bas gâ zes un sil tum ener ìi jas tir gus, kur ga lalie to tâ ji var brî vi iz vç lç ties sev tî ka mâ ko ener go re sur su pie gâ dâ tâ ju.

E&P: Kâ da ir Èe hi jas no stâ ja at tie cî bâ uz ilg tspç jî gu, pa re dza mu un dro ðu na ci onâ lâ un re ìi onâ lâ (ES) ener ìçti kas sek to ra at tîs tî bu?

P.Ð.: Èe hi jas ska tî jums uz ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî bas pri ori tâ tçm lie lâ mç râ sa skan ar ES de fi nç ta jiem mçríiem. Mçs at bal stâm pa kâ pe nis ku pâr eju uz tâ dç vç to zem a og lek ïa eko no mi ku (low car bon economy), to mçr ar no sa cî ju mu, ka ilg lai cî gâ per spek tî vâ tâ ne ga tî vi ne ie tek mçs ES in dus tri jas glo bâ lo kon ku rçt spç ju. Tâ pat uz skatâm, ka ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða na un at jau no ja mo ener go re sur su (AER) pla ðâ ka iz man to ða na var sniegt no zî mî gu de vu mu eko no mi kas de kar bo ni zâ ci jas pro ce sâ. To mçr vç la mies uz svçrt, ka ener go efek tvi tâ tes un AER iz man to ða nas at balsts ne bût nav vie nî gie in stru men ti, kas ða jâ ga dî ju mâ bû tu ak tu ali zç ja mi un lie to ja mi. Ener goefek ti vi tâ tes un AER pro jek ti ne kâ dâ ga dî ju mâ ne drîkst kïût par po li tis ku pað mçr íi.

Tik pat no zî mî gi fak to ri ener ìç ti kas de kar bo ni zâ ci jas pro ce sâ ir âr çjâs ener go re sur su at ka rî bas ma zi nâ ða na un ilg tspç jî ga un teh no lo ìi ju zi òâ sa ba lan sç ta ìe ne rç jo ðo jau du por tfe ïa iz vei de. Èe hi ja ir ap òç mu sies pa kâ pe nis ki pil nî bâ aiz stât ma zâk efek tî vo un vi dei kai tî go ak meò og ïu un brûn og ïu ìe ne râ ci ju ar AER avo tiem un jaun âm atom elek tro sta ci ju (AES) jau dâm, jo ða jos abos ga dî ju mos CO2 emi si jas ir ïo ti ne lie las vai tâ du nav vis pâr.

Èe hi ja pil nî bâ at bal sta ES iz vir zî tos kli ma ta mçr íus 2030. ga dam un ir ak tî vi ie sais tî ju sies ðo mçr íu for mu lçða nâ. Ða jâ zi òâ gal ve nâ uz ma nî ba, mû su prât, jâ pie vçrð ES ener ìç ti kas tir gus in teg râ ci jas no slçg ða nai, lik vi dç jot vi sus fi zis kos un ci ta vei da ðíçr ðïus, un eso ðo tir gus in teg râ ci jas struk tu râ lo ele men tu sa gla bâ ða nai, vien lai kus op ti mi zç jot ES emi si jas kvo tu tirdz nie cî bas sis tç mu. Vis bei dzot, Èe hi ja at bal sta ener ìç ti kas sek to ra pçt nie cî bas un ino vâ ci jas po li ti kas no stâd nes, vei do jot ilg tspç jî gas zi nât nis ki pçt nie cis kâs plat for mas un vei ci not starp tau tisko sa dar bî bu kâ starp at se við íâm da lîb val stîm, tâ arî starp da lîb val stu blo kiem un re ìi oniem. Ðâ das sa dar bî bas vei do ða na, ne no lie dza mi, ir sais tî ta ar at bal stu augst a lî me òa teh nis ka jai iz glî tî bai ES, kas no dro ði nâ tu pa stâ vî gu zi nât nis ko kad ru mo bi li tâ ti un zi nâ ða nu pâr ne si starp ener ìi jas in dus tri ju un zi nât nis ki pçt nie cis ka jâm un augstâ kâs iz glî tî bas in sti tû ci jâm.

Pruòerovas (Prunéřov) brûnogïu elektrostacija ar uzstâdîto jaudu 1050 MWe



E&P: Vai Jûs va rç tu îsu mâ rak stu rot gal venos in ves tî ci ju pro jek tus, kas Èe hi jâ aiz va dî to des mit ga du lai kâ îs te no ti da bas gâ zes un elektro ener ìç ti kas sek to ros?

P.Ð.: At tie cî bâ uz da bas gâ zes sek to ra in frastruk tû ras at tîs tî bu aiz va dî ta jâ des mit ga dç kâ no zî mî gâ kais no ti kums jâ min ma ìis trâ lâ gâzes va da GA ZEL LE eks plu atâ ci jas uz sâk ða na. Ðis gâ zes vads, kas ti ka no dots ko mer ci âlâ eksplu atâ ci jâ 2013. ga da jan vâ rî, ir de vis bû tis ku ie gul dî ju mu re ìi ona da bas gâ zes pie gâ des ce ïu di ver si fi kâ ci jâ. Lai gan GA ZEL LE, kas sa vie no No rdStre am un OPAL gâ zes va dus zie me ïos un ME GAL gâ zes va du dien vi dos, pa ma tâ tiek izman tots kâ tran zî ta ko ri dors, tam ir iz vei dots arî pie slç gums Èe hi jas na ci onâ la jai ma ìis trâ lajai gâ zap gâ des sis tç mai, un ne pie cie ða mî bas gadî ju mâ da ïa pa ðo gâ zes va du trans por tç to re sursu var tik no vir zî ta arî valsts iek ðç jâ da bas gâ zes pa tç ri òa seg ða nai.

Gal ve nie valsts ma ìis trâ lie gâ zes va di aus tru mu – rie tu mu vir zie nâ var tikt eks plu atç ti re ver sâ re þî mâ, kas ïauj pie gâ dât da bas gâ zi Èe hi jas aus tru mu re ìi oniem un ne pie cie ða mî bas ga dî ju mâ arî Slo vâ ki jai. Tur klât PGK ie til pîba aiz va dî ta jos ga dos ir bû tis ki pa lie li nâ ta.

Da bas gâ zes re ìi onâ lâs pâr va des un sa da les sis tç mu ga dî ju mâ jaun i, vç rie nî gi pro jek ti pç dç jo des mit ga du lai kâ nav ti ku ði re ali zç ti. Lie lâ kâ da ïa in ves tî ci ju no vir zî ta eso ðo, fi zis ki no ve co ju ðo gâ zap gâ des sis tç mas ele men tu nomai òai un tîk la pa stip ri nâ ða nas pro jek tiem, kâ arî vai râ ku ne lie lu, jaun u sa da les in fra struk tû ras iz bû ves pro jek tu fi nan sç ða nai ta jos re ìi onos, kur da bas gâ zes pie gâ des tîk la pa pla ði nâ ða na bi ju si plâ no ta.

At tie cî bâ uz elek tro ener ìç ti kas sek to ru jâ no râ da, ka, lai arî lç mums par vie no tas valsts ener go sis tç mas iz vei des ne pie cie ða mî bu Èe hi jâ ti ka pie òemts jau 1919. ga dâ, fak tis ki ðis pro cess no slç dzâs ti kai aiz va dî tâ gad sim ta 80. ga dos, kad ti kai pa beig ta valsts elek tro ener ìi jas pâr va des sis tç mas (augst sprie gu ma tîk la) iz bû ve. Ðo brîd valsts elek tro ener ìi jas pâr va des sis tç mu vei do 400 kV un 220 kV sprie gu ma elek tro lî ni jas, bet ag râk iz bû vç tais 110 kV tîkls kopð 70. ga du bei gâm tiek pa ma tâ iz man tots ti kai sa da les sis tç mas va ja dzî bâm. Èe hi jas ener go sis tç mâ ir iekïau ta èetr des mit vie na 400/220 kV apakð sta ci ja.

Bû tis kas iz mai òas valsts elek tro ener ìi jas pâr va des in fra struk tû ra pie re dzç ju si kopð 90. ga du vi dus, kad, no vie nas pus es, strau ji pie au ga iekð ze mes elek tro ener ìi jas pa tç riòð, bet, no ot ras pus es, daudz in ten sî vâ ka kïu va elek tro ener ìi jas pâr ro be þu tirdz nie cî ba jaun vei do ja mâ ES elek tro ener ìi jas tir gus si tu âci jâ. Aiz va dî ta jos vai râk ne kâ div des mit ga dos mai nî jies arî ìe ne rç jo ðo jau du por tfe lis. Vai râ kos valsts re ìi onos iz vei do ti jaun i un mo der ni AER – vç ja un hid ro ene ìç ti kas mez gli, kâ arî uz bû vç ta jaun a AES. Ta jâ pat lai kâ ma zâk ak tu âls kïu vis jaun u jaudu ìeo grâ fis kâ iz vie to ju ma kri tç rijs, bû vç jot jaun as jau das gal ve no pa tç ri òa re ìi onu tie ðâ tu vu mâ.

Aiz va dî ta jâ des mit ga dç ti ku ði re ali zç ti ti kai da þi no zî mî gi in ves tî ci ju pro jek ti jaun u bâ zes jau du mez glu iz veidei Èe hi jâ. Viens no tiem ir kom bi nç tâ cik la gâ zes elek tro sta ci jas bûv nie cî bas pro jekts Po èe ra dos (Poèerady), kas aiz sâ kâs 2011. ga dâ un no slç dzâs 2013. ga dâ. Sta ci jas uz stâ dî tâ elek tris kâ jau da ir 880 MW, un ko pç jais pro jek ta in ves tî ci ju ap joms pâr snie dza 20 mljrd. èe hu kro nu (CZK). To mçr ar no þç lu jâ sa ka, ka ðis jaun ais, mo der nais ìene râ ci jas mezgls ðo brîd ne tiek eks plu atçts, jo da bas gâ zes ce nas val stî sa gla bâ jas re la tî vi augst as un sta ci jas tir gus kon ku rçt spç ja at tie cî bâ pret ci tiem bâ zes ìe ne râ ci jas avo tiem tâ dç jâ di ir ïo ti zem a.

Otrs in ves tî ci ju pro jekts, ko vçrts mi nçt, ir elek tro sta ci jas bû ve Led vi cç (Led vi ce) ar uz stâ dî to jau du 660 MW. Vien lai kus ar ðî pro jek ta re ali zâ ci ju ti ka iz bû vç ta arî jaun a 400/110 kV apakð sta ci ja Èo te jo vi cç (Chotějovice).

Vçs tu ris ki Èe hi jas ener go sis tç mas mu gur kau lu vei do ju ðas ak meò og ïu elek tro sta ci jas, ku râm (ko pâ ar ko ìene râ ci jas mez gliem ar uz stâ dî to jau du virs 50 MW) kopð 1996. ga da tiek pie mç ro tas vi sai strik tas eks plu atâ ci jas op ti mi zâ ci jas pra sî bas. Ðo sta ci ju re kon struk ci jâ un eks plu atâ ci jas pa ra met ru uz la bo ða nâ (SO2, NOx emi si ju sa mazi nâ ða nas teh no lo ìi jas) lai ka pe ri odâ no 1992. lîdz 1998. ga dam vien ti ka ie gul dîts ap tu ve ni viens mil jards ASV dolâ ru. Ve câ kâs ak meò og ïu elek tro sta ci jas, ku râs uz stâ dî ti tur bo ìe ne ra to ri ar 32 MW jau du, ða jâ lai ka pe ri odâ bi ja slçg tas, bet tie ìe ne râ ci jas mez gli, kur uz stâ dî ti tur bo ìe ne ra to ri ar jau du 50 MW vai vai râk, ti ka re kon stru çti.

Lie lie ìe ne râ ci jas mez gli ar jau du virs 100 MW ti ka ap rî ko ti ar de sul fu ri zâ ci jas (de sul phu ri sa ti on) ie kâr tâm (kopâ 6 ìe ne râ ci jas mez gli ar uz stâ dî to jau du 462 MW un 5 ìe ne râ ci jas mez gli ar uz stâ dî to jau du 710 MW). Pa tei coties de sul fu ri zâ ci jas teh no lo ìi ju uz stâ dî ða nas prog ram mas re ali zâ ci jai, sa lî dzi not ar 90. ga du sâ ku mu, SO2 emi si ju ða jos ìe ne râ ci jas mezg los iz de vies sa ma zi nât par 92%, pel nu da ïi òu emi si ju – par 95%, NOx emi si ju – par 50%, bet CO2 emi si ju – par 77%. Ap mç ram 90% de sul fu ri zâ ci jas pro ce sâ iz man to ja mo pro duk tu ne tiek uz ska tî ti par at kri tumiem, jo tos ie spç jams iz man tot otr reiz. Sa lî dzi nâ ju mam jâ min fakts, ka de sul fu ri zâ ci jas teh no lo ìi ju uz stâ dî ða nas prog ram mas re zul tâ tâ ti ka pa nâkts ïo ti po zi tîvs efekts, pro ti, Èe hi ja kïu va par vie nu no re ta jâm Eiro pas val stîm, kur SO2 emi si jas râ dî tâ ji sa snie dza âr kâr tî gi ze mu at zî mi.

Pat la ban gan jâ at zîst, ka ïo ti dau dzas sta ci jas, ku râs veik ti mi nç tie teh no lo ìis kie uz la bo ju mi, jau ir fi zis ki un mo râ li no ve co ju ðas un to efek ti vi tâ tes, kâ arî vi des ilg tspç jas râ dî tâ ji vairs ne at bilst iz vir zî ta jiem kva li tâ tes standar tiem. Lîdz ar to arî ðo sta ci ju tir gus kon ku rçt spç ja strau ji sa ma zi nâs.

Ta jâs sta ci jâs, ko plâ nots eks plu atçt vçl vis maz des mit lîdz div des mit pie cus ga dus, gal ve nais ak cents, vei cot

Ledvices elektrostaciju komplekss Èehijâ

2015/3



plân vei da re kon struk ci jas, tiks likts uz de sul fu ri zâ ci ju un uz teh no lo ìis ka jiem ri si nâ ju miem, kas ïauj bû tis ki sama zi nât sil tum nî ce fek ta gâ zu (SEG) un îpa ði CO2 emi si jas. Ðâ du sta ci ju SEG emi si ju râ dî tâ ju uz la bo ða na, protams, ir ma zâk in ves tî ci ju ie til pî ga ne kâ tâ du pil nî gi jaun u, mo der nu blo ku bûv nie cî ba, ku ros kâ ku ri nâ mo va rç tu tur pi nât iz man tot ak meò og les vai brûn og les.

Èe hi jas AES ir vie nas no efek tî vâ ka jâm un uz ti ca mâ ka jâm ûdens – ûdens (VVER) ti pa re ak to ru AES pa sau lç. Abu sta ci ju – Du ko va nu (Dukovany) AES un Te me li nas (Temelín) AES – ope ra tors ir kom pâ ni ja CEZ, kas aiz va dî to div des mit ga du lai kâ in ves tç ju si vai râ kus mil jar dus ASV do lâ ru eks plu atâ ci jas dro ðî bas uz la bo ða nâ un at se við íu sis tç mu mo der ni zâ ci jâ. Lie lâ kâ da ïa in ves tî ci ju ti ku si no vir zî ta 1985.–1987. ga dâ bû vç tâs Du ko va nu AES mo derni zâ ci jas pro jek tiem.

Te me li nas AES ti ka no do ta eks plu atâ ci jâ 2000. ga dâ, un kopð tâ lai ka AES iz strâ dâ tâs elek tro ener ìi jas ap joms Èe hi jâ ir du bul to jies. Ðo brîd ap mç ram 20% no vis as val stî ìe ne rç tâs elek tro ener ìi jas un di vas treð da ïas no vis as pa tç rç tâs elek tro ener ìi jas tiek iz strâ dâ ti AES. Tâ kâ Te me li nas AES ir sa lî dzi no ði jaun a, ïo ti lie las in ves tî ci jas tâs ope ra tî vâs dro ðî bas pa ra met ru pa aug sti nâ ða nâ pa gai dâm nav bi ju ðas va ja dzî gas.

E&P: Cik lie las ìe ne rç jo ðâs jau das elek tro ener ìç ti kas sek to râ Èe hi jâ pa re dzçts uz stâ dît vi dç jâ plâ no ða nas peri odâ lîdz 2020. ga dam?

P.Ð.: Èe hi ja ðo brîd ir vie na no lie lâ ka jâm elek tro ener ìi jas eks por tç tâj val stîm Eiro pâ: ik ga du tiek eks por tç tas ap mç ram 17 TWh mû su valsts elek tro sta ci jâs sa ra þo tâs elek tro ener ìi jas. Tâ dç jâ di lai ka pe ri odâ lîdz 2020. ga dam nav ne pie cie ðams do mât par vç rie nî gu, jaun u bâ zes jau du pro jek tu îs te no ða nu.

To mçr pçc 2020. ga da ir pa re dzams bû tisks pað mâ ju ak meò og ïu un brûn og ïu ie gu ves sa ma zi nâ jums, kâ re zultâ tâ ìe ne rç jo ðo jau du por tfe lis va rç tu tikt ra di kâ li pâr ska tîts. Ðo brîd ap mç ram pus i valsts ìe ne râ ci jas no sedz ak meò og ïu un brûn og ïu elek tro sta ci jas, to mçr sa ska òâ ar Valsts ener ìç ti kas kon cep ci ju, kas ðo brîd at ro das apstip ri nâ ða nas sta di jâ, lai ka pe ri odâ lîdz 2040. ga dam ðo re sur su îpat svars elek tro ener ìi jas ra þo ða nâ va rç tu ie vç ro ja mi sa rukt – no 51 lîdz 21 vai pat 11% (sk. ta bu lu).

Ta jâ pa ðâ lai kâ valsts AER po ten ci âla iz vçr tç jums râ da, ka Èehi jâ, at ðíi rî bâ no dau dzâm ES val stîm, kas at ro das jû ru vai okeâna pie kras tç, ob jek tî vi ir daudz ma zâ kas ie spç jas vç ja ener go resur su efek tî vai ap gu vei un arî sau les ene ìi jas ap gu vei in dus tri âlâ mç ro gâ. Mçs ap zi nâ mies, ka AER re sur su iz man to ða nas îpat sva ra pa lie li nâ jums ne va rçs aiz stât iz trûk sto ðo ak meò og ïu un brûn og ïu ìe ne râ ci ju, tâ pçc lai ka pe ri odâ no 2030. lîdz 2040. ga dam plâ no jam vçl vie nas AES bû vi. Ða jâ jaun ajâ sta ci jâ va rç tu tikt iz vie to ti pat èet ri ener go blo ki, to mçr kon cep tu âls lç mums par to, cik lie la va rçtu bût sta ci jas sum mâ râ uz stâ dî tâ jau da, vçl nav pie òemts. Da ïa no jaun âs AES jau dâm aiz stâs ðo brîd eks plu atâ ci jâ so ðâs Du ko vanu AES jau das.

Dukovanu AES

Ta bu la. Da þâ du ìe ne râ ci jas vei du îpat svars Èe hi jas elek tro ener ìi jas ìe ne râ ci jas jau du por tfe lî (2013, 2040, %)

Energoresursu veids 2013 2040 (mçríis)

Akmeòogles, brûnogles, lignîts 51 % 11 – 21 %

Atomenerìija 36 % 46 – 58 %

Dabasgâze 2 % 5 – 15 %

AER 5 % 18 – 25 %



E&P: Kâ da ir Èe hi jas no stâ ja jau tâ ju mâ par da bas gâ zes pie gâ des ce ïu un avo tu tâ lâ ku di ver si fi kâ ci ju ES – îpa ði re ìi onos, kur vçs tu ris ki do mi nç ju ðas Krie vi jas da bas gâ zes pie gâ des pa cau ruï va diem?

P.Ð.: Èehija pilnîbâ atbalsta dabasgâzes piegâdes ceïu un avotu diversifikâcijas iniciatîvas ES un Baltijas reìionâ, tostarp saðíidrinâtâs dabasgâzes (SDG) importa terminâïa bûvniecîbu vienâ no Baltijas valstîm vai Somijâ.

Pað mâ ju da bas gâ zes pie gâ des di ver si fi kâ ci ja ir no ri si nâ ju sies veik smî gi, tâ pçc ðo brîd Èe hi ja nav at ka rî ga no vie na da bas gâ zes pie gâ dâ tâ ja. Ap mç ram 35% no val stî pa tç rç tâs da bas gâ zes tiek ie pir kti ES val stîs, 63% – Krievi jas Fe de râ ci jâ (da bas gâ zes pie gâ des caur Uk rai nu un Slo vâ ki ju). At li ku ðie 2% pa tç rç tâs da bas gâ zes nâk no Norvç ìi jas.

Èe hi jâ tiek re ali zç ti trîs no zî mî gi da bas gâ zes in fra struk tû ras starp sa vie no ju ma pro jek ti (Stork II, BA CI un Ob-er kap pel), kas ie kïau ti ES Ko pî gu in ter eðu pro jek tu sa rak stâ un ir da ïa no tâ dç vç tâ zie me ïu – dien vi du ko ri do ra. Ðo pro jek tu re ali zâ ci ja ïaus vçl vai râk pa lie li nât valsts gâ zap gâ des di ver si fi kâ ci jas lî me ni, pie gâ dâ jot da bas gâ zi no SDG ter mi nâ ïiem Po li jâ un Hor vâ ti jâ.

E&P: Daudz viet pa sau lç, tos tarp Eiro pâ (Po li jâ, Ru mâ ni jâ, Lie tu vâ u.c.), aiz va dî ta jos ga dos ak tu ali zç jies paðmâ ju da bas gâ zes re sur su in ten sî vâ kas iz man to ða nas jau tâ jums slâ nek ïa gâ zes ie gu lu iz pç tes un ko mer ci âlas eksplu atâ ci jas kon tek stâ. Vai arî Èe hi jâ par to tiek do mâts?

P.Ð.: Èe hi ja ðo brîd ne iz ska ta jau tâ ju mu par slâ nek ïa gâ zes iz pç tes un ko mer ci âlas ie gu ves pro jek tu re ali zâ ci jas liet de rî bu, jo val dî ba ir lç mu si, ka ðâ das ak ti vi tâ tes mû su val stî nav at ïauts veikt.

E&P: Kâ das va rç tu bût Èe hi jas – Lat vi jas div pu sç jâs sa dar bî bas ener ìç ti kâ per spek tî vas nâ ka mo trîs lîdz pie cu ga du pe ri odâ?

P.Ð.: Mû su prât, tâ lâ kas sa dar bî bas ener ìç ti kâ no stip ri nâ ða na starp abâm val stîm jâ re ali zç ES ko pî go ener ìçti kas po li ti kas ini ci atî vu ie tva ros. Tâ kâ Èe hi jâ ir vi sai ie ro be þo ta lie la mç ro ga AER pro jek tu re ali zâ ci ja, tad esam ko pâ ar ci tâm ES da lîb val stîm, tos tarp Lat vi ju, dis ku tç ju ði par to, kâ op ti mâ lâk un efek tî vâk sa sniegt kli ma ta mçr íus 2030. ga dam un kâ di so ïi spe ra mi, lai, no vie nas pus es, ðo mçr íu sa snieg ða na tik tu no dro ði nâ ta, bet, no ot ras pus es, ne tik tu uz likts pa pil du slogs valsts eko no mi kai un taut saim nie cî bai.

Tâ kâ Èe hi jâ plâ no ta jaun as AES bûv nie cî ba lîdz 2040. ga dam un arî Lat vi ja iz râ dî ju si in te re si par ne lie las jau das AES bûv nie cî bas pro jek ta re ali zâ ci ju, uz ska tâm, ka sa dar bî ba ða jâ jo mâ va rç tu bût in te re san ta un de rî ga abâm val stîm.

E&P: Kâ Jûs rak stu ro tu at jau no ja mo ener go re sur su un ener go efek ti vi tâ tes sek to ru tie sis kâ ie tva ra, îpa ði AER at bal sta shç mu, at tîs tî bas di na mi ku Èe hi jâ kopð 2000. ga da?

P.Ð.: AER pro jek tu at bal sta shç mas Èe hi jâ ap tver in ves tî ci ju un eks plu atâ ci jas, kâ arî fis kâ lâ at bal sta pa sâku mus. Eks plu atâ ci jas at bal sta no sa cî ju mi de fi nç ti li ku mâ Nr. 165/2012 Coll. “Par at bal stâ ma jiem ener ìi jas avotiem”, kas ie vieð Di rek tî vas 2001/77/EC un 2009/28/EC. Li kums pa redz di vus AER pro jek tu at bal sta vei dus: fe ed-in ta ri fus un “za ïos bo nu sus”.

Fe ed-in ta ri fu un “za ïo bo nu su” at bal sta sis tç mas ne var tikt kom bi nç tas, lîdz ar to ener ìi jas ra þo tâ jam jâ pie òem lç mums, ku ru no mi nç ta jâm at bal sta shç mâm iz vç lç ties kâ sev pie òe ma mâ ko. To mçr jâ no râ da, ka ðo brîd Èe hi jas AER ìe ne râ ci jas at bal sta po li ti ka ir vai râk vir zî ta uz “za ïo bo nu su” at bal stu un fe ed-in ta ri fu pie mç ro ða na ie spçja ma ti kai at se við íiem AER ìe ne râ ci jas vei diem. “Za ïo bo nu su” ener ìi jas ra þo tâ jiem mak sâ tir gus ope ra tors, bet fe ed-in ta ri fu at balsts tiek sniegts no valsts, un tâ iz mak sas de le ìç tas valsts piln va ro tam ener ìi jas tir go tâ jam.

Temelinas AES

2015/3



Fe ed-in ta ri fu un “za ïo bo nu su” at bal stu Èe hi jâ ir tie sî gi sa òemt tie ener ìi jas ra þo tâ ji, ku ri iz man to ðâ dus “zaïâs” ìe ne râ ci jas avo tus: sau les ener ìi ju, hid ro ener ìi ju, vç ja ener ìi ju, bio ma su, bio gâ zi un ìe oter mâ lo ener ìi ju. Neviens no AER avo tiem ne var tikt no stâ dîts po zi tî vi dis kri mi nç jo ðâ po zî ci jâ – tas no zî mç, ka vis i “za ïâs” ìe ne râ ci jas vei di sav star pç ji kon ku rç un valsts ne vie nu no tiem ne iz ceï kâ no zî mî gâ ko.

Kon krç tam ga dam pie mç ro ja mâ fe ed-in ta ri fu un “za ïo bo nu su” at bal sta ap joms ir ie kïauts Ener ìç ti kas re gu lato ra bi ro ja (Energy Regulatory Of fi ce) ap stip ri nâ ta jos ce nu lç mu mos (Pri ce De ci si ons), kas no sa ka at bal sta ap jo mu ne ti kai AER ìe ne râ ci jai, bet arî augs ti efek tî vai ko ìe ne râ ci jai.

Fe ed-in ta ri fu ap rç íins tiek veikts sa ska òâ ar li ku ma Nr. 165/2012 Coll. 4. §, un at bal stâ mâs elek tro sta ci jas ðo at bal stu var sa òemt piec pa dsmit ga dus.

Ener ìç ti kas re gu la to ra bi rojs, va do ties pçc da þâ du AER ìe ne râ ci jas avo tu ra þo tâs elek tro ener ìi jas tir gus ce nas kon krç ta jâ ga dâ, no sa ka, cik liels “za ïo bo nu su” ap joms ir iz snie dzams nâ ka ma jâ ga dâ. Lai sa òem tu “za ïo bo nu su” at bal stu, “za ïâs” ener ìi jas ra þo tâ jam ir pie nâ kums re ali zçt sa ra þo to elek tro ener ìi ju jeb ku ram ener ìi jas ga la lie totâ jam vai tir go tâ jam par tir gus ce nu. AER ra þo tâjs var sa òemt “za ïo bo nu su” arî tad, ja sa ra þo tâ elek tro ener ìi ja tiek no vir zî ta pað pa tç ri òa seg ða nai.

“Za ïo bo nu su” sis tç ma tiek uz ska tî ta par efek tî vâ ku un ilg tspç jî gâ ku, jo tâ ir tie ði sais tî ta ar elek tro ener ìi jas ce nu svâr stî bâm brî va jâ tir gû un at ka rî ga no tir gus kon jun ktû ras di na mi kas ie priek ðç jâ ga da pe ri odâ, tâ pçc arî aiz va dî ta jos ga dos ðis at bal sta veids iz teik ti do mi nç pâr fe ed-in ta ri fu at bal stu.

In ves tî ci ju at balsts AER ìe ne râ ci jas pro jek tiem tiek no dro ði nâts no valsts bu dþe ta prog ram mâm, kâ arî pie ejama jiem ES struk tûr fon diem, sa vu kârt fis kâ lâ at bal sta me hâ nis mi ap tver ðâ das jo mas (no dok ïu at vieg lo ju mus vai at brî vo ju mus no no dok ïu no mak sas):

· at brî vo jums no ie nâ ku mu no dok ïu no mak sas;· ci tu no dok ïu at vieg lo ju mi;· at brî vo jums no elek tro ener ìi jas no dok ïu no mak sas (no AER avo tiem ìe ne rç tâs elek tro ener ìi jas iz cel smes ap

lie ci nâ jums);· at brî vo jums no ne kus ta mâ îpa ðu ma no dok ïa no mak sas.

2010. ga dâ Èe hi jâ ra dâs sa sprin gta si tu âci ja ar sau les elek tro sta ci ju pro jek tu es ka lâ ci ju, jo ðîm sta ci jâm ti ka sniegts ïo ti liels in ves tî ci ju un eks plu atâ ci jas at balsts, kâ arî ti ka ga ran tç tas tie sî bas sa òemt tâ dç vç tos pri ori tâ ros tîk la pie slç gu mus. In ves to ru in te re se par ðo pro jek tu re ali zâ ci ju pie au ga ìeo met ris kâ pro gre si jâ. Tâ dç jâ di mi nç tie pro jek ti ne ga tî vi ie tek mç ja un fak tis ki iz krop ïo ja AER ìe ne râ ci jas at bal sta shç mu, jo ïo ti liels at bal sta ap joms ti ka no vir zîts tie ði sau les elek tro sta ci jâm, kas tie ði at sau câs arî uz elek tro ener ìi jas ce nu for mâ ci ju.

Ti ka pie òemts lç mums ie ro be þot sau les elek tro sta ci ju bûv nie cî bas pro jek tu re ali zâ ci ju, no sa kot, ka ti kai sa lîdzi no ði ne daudz jaun o pro jek tu va rçs sa òemt valsts ga ran tç to at bal stu, lai nâ kot nç ie ro be þo tu elek tro ener ìi jas ce nu un ta ri fu kâ pu mu, kas jâ sedz vis iem elek tro ener ìi jas lie to tâ jiem val stî. Bez ðâ du ie ro be þo ju mu no teik ða nas

Vçja enerìçtikas izaugsmes potenciâls Èehijâ, atðíirîbâ no jûru un okeâna piekrastes valstîm Eiropâ, tiek vçrtçts kâ salîdzinoði zems.



mi nç to pro jek tu at bal sta ie tek me uz valsts eko no miku un ener ìç ti kas sek to ra ilg tspç ju va rç ja kïût neprog no zç ja ma.

2013. ga da augus tâ pie òem tie gro zî ju mi li ku mâ Nr. 165/2012 Coll., kas stâ jâs spç kâ pçr nâ ga da 1. jan vârî, de fac to at cç la fe ed-in ta ri fu at bal sta sa òem ða nu vis iem AER ìe ne râ ci jas vei diem, iz òe mot ma zo hidro ener ìç ti ku. Li ku ma gro zî ju mi arî no tei ca, ka jaunâs sau les elek tro sta ci jas var sa òemt valsts at bal stu ti kai tâ dâ ga dî ju mâ, ja tâs no do tas eks plu atâ ci jâ lîdz 2013. ga da 31. de cem bim. Li ku mâ ie strâ dâ tie pâr ejas no tei ku mi tâ pat pa re dzç ja, ka jaun u vç ja, ìe oter mâ lo un bio ma sas pro jek tu at balsts no valsts tiek ga rantçts ti kai tad, ja ðie pro jek ti tiek no do ti eks plu atâ ci jâ lîdz 2015. ga da 31. de cem brim un li ku ma gro zî ju mu stâ ða nâs spç kâ brî dî jau ir bûv nie cî bas sta di jâ, vçlams, tu vu bûv nie cî bas no slç gu mam.

At tie cî bâ uz ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas pa sâ ku miem un ini ci atî vâm jâ no râ da, ka Èe hi jâ ievies tas Di rek tî vu 2002/91/EC un 2010/31/EU par çku ener go eveikstspç ju pra sî bas. Tas no zî mç, ka visai strik tas ener go veik spç jas pra sî bas tiek pie mç rotas jaun o çku pro jek tiem, kâ arî çku re kon struk ci jas un ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas pro jek tiem val stî.

Abos ga dî ju mos no teikts, ka, vei cot jaun u çku bûv nie cî bu vai re kon stru çjot eks plu atâ ci jâ eso ðas çkas gan dzî vo ja mâ, gan pub lis ka jâ sek to râ, ne piecie ðams iz man tot pçc ie spç jas ino va tî vus, efek tî vus un uz ener ìi jas tau pî ða nu vçr stus in þe nier teh nis ko sis tç mu ri si nâ ju mus iekð tel pu kli ma ta un kom for ta no dro ði nâ ju mâ (ven ti lâ ci jas un gai sa kon di ci onç ðanas sis tç mas), ap sil dç, ap gais mo ju mâ un ûdens ap gâ dç. Tâ pat, ir no teik tas pra sî bas op ti mâ lam sil tum ener ìi jas pa tç ri òam uz vie nu çkas kvad rât met ru ga dâ. In ves tî ci ju at balsts çku ener go veikt spç jas râ dî tâ ju pa aug sti nâ ða nai re kon struk ci jas pro jek tos tiek no dro ði nâts no ES struk tûr fon diem, kâ arî no ci tiem avo tiem.

2012. ga dâ Èe hi jâ ti ka pie òem ti jaun i no tei ku mi çku ener go veikstspç jas pra sî bu pa aug sti nâ ða nai. Tie no sa ka, ka lîdz 2020. ga dam pa kâ pe nis ki tiks pa stip ri nâ ta eso ðo çku ener go efek tî vas re no vâ ci jas kva li tâ tes uz rau dzî ba, sa vu kârt jaun âm çkâm tiks pie mç ro tas tâ das ener go veikt spç jas pra sî bas, kas fak tis ki at bilst tâ dç vç to nul les enerìi jas çku stan dar tam.

Ðo brîd çku un ta jâ uz stâ dî to in þe nier teh nis ko sis tç mu ener go veikt spç jas pra sî bas no sa ka li kums Nr. 406/2000 Coll., kas at tie cas arî uz ener ìi jas ra þo ða nas in dus tri jas ob jek tu ener go efek ti vi tâ tes râ dî tâ ju pa aug sti nâ ða nu ðo ob jek tu re kon struk ci jas ga dî ju mâ. Vien lîdz strik tas ener go veikstspç jas pa aug sti nâ ða nas pra sî bas pie mç ro tas gan

0,2 MW jaudas vçja ìenerators Hoðtinâ (Hostýně)

Veprekas (Vepřek) saules elektrostacija ar uzstâdîto jaudu 35 MW tika nodota ekspluatâcijâ 2010. gada septembrî.

2015/3



eso ðo elek tro sta ci ju plân vei da re konstruk ci jai, îpa ði ak cen tç jot ko ìe ne râci jas pro jek tus, gan sil tum ener ìi jas sa da les sis tç mâm.

Li kums arî no sa ka, ka lîdz 2020. ga dam ir bû tis ki jâ sa ma zi na ener ìijas pa tç riòð gan çku, gan in dus tri âlajâ sek to râ. Çku sek to râ, ne at ka rî gi no çku ti pa, ne pie cie ðams ie viest uni versâ lu ener go efek ti vi tâ tes kla si fi kâ ci ju jeb ener go veikt spç jas ser ti fi kâ ci jas sis tç mu. Ne pie cie ðams veikt arî atse við íu çku ener go ap gâ des sis tç mu efek ti vi tâ tes ser ti fi cç ða nu, kas ie kïauj ob li gâ to un brîv prâ tî go ener go au di tu. Ðo pa sâ ku mu re ali zâ ci ja de le ìç ta tikai li cen cç tiem ener go au di to riem vai ener go au di ta kom pâ ni jâm.

E&P: Kâ da ir si tu âci ja Èe hi jas centra li zç tâs sil tum ap gâ des sek to râ? Cik liels ir cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des pro cen tu âlais îpat svars val stî, un kâdi pri mâ rie ener go re sur si un teh nolo ìi jas pa ma tâ tiek iz man to ti cen trali zç tâs sil tum ap gâ des no dro ði nâ ju mâ lie la jâs pil sç tâs, maz pil sç tâs un lau ku

ap vi dos, kâ arî in dus tri âla jâ sek to râ? Kâ das aiz va dî ta jos ga dos bi ju ðas cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mas attîs tî bas ten den ces?

P.Ð.: Èe hi jâ ir il gas un veik smî gas cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des iz man to ða nas tra dî ci jas: lie lâ kâ da ïa valsts centra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mu vei do ta lai ka pe ri odâ lîdz 1989. ga dam. Vis in ten sî vâk cen tra li zç tâ sil tum ap gâ de at tîs tî jâs lai ka pe ri odâ no 1975. lîdz 1980. ga dam, un ne re ti ðo pe ri odu rak stu ro kâ “cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des bu mu”. Dau dzâs pil sç tâs, pat re la tî vi ne lie lâs, ti cis ak tî vi in ves tçts cen tra li zç to sil tum ap gâ des tîk lu un jaun u siltu ma jau du bûv nie cî bâ.

Tie sa, ma za jâs pil sç tâs pçc 1989.ga da cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mu iz vei des pro jek ti ne ti ka at tîs tî ti tâlâk. Daudz viet lîdz ga lam ne iz vei do tâs sis tç mas ti ka pil nî bâ lik vi dç tas, to mçr ðî ten den ce ne skâ ra lie lâs un vi dç jâs pil sç tas, kur cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des îpat svars lîdz pat mû su die nâm sa gla bâ jies vi sai ie vç ro jams.

2012. ga dâ cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mu ie tva ros ener ìi jas lie to tâ jiem ti ka re ali zç ti 89,9 PJ sil tum enerìi jas (46% – mâj saim nie cî bu lie to tâ jiem, 30% – in dus tri âla jiem lie to tâ jiem un 24% – ci tu sek to ru lie to tâ jiem). Paðreiz cen tra li zç ti sil tum ener ìi ja tiek pie gâ dâ ta ap mç ram pus ot ram mil jo nam Èe hi jas mâj saim nie cî bu jeb 38,1% no ko pç jâ mâj saim nie cî bu skai ta val stî.

Ko ìe ne râ ci jâ tiek sa ra þo ti ap mç ram 68,4% no vis as cen tra li zç ti pie gâ dâ tâs sil tum ener ìi jas; kâ gal ve no ku rinâ mo 85% ga dî ju mu vçl ar vien iz man to ak meò og les un lig nî tu. Ap mç ram 32% no vis as cen tra li zç ti pie gâ dâ tâs

sil tum ener ìi jas sa ra þo kat lu mâ jâs, kur kâ ku ri nâ mo 60% ga dî ju mu izman to da bas gâ zi, bet ti kai 29% gadî ju mu – ak meò og les, brûn og les vai lig nî tu.

Tâ dç jâ di gal ve no pri mâ ro ener gore sur su sa da lî jums cen tra li zç tai siltum ener ìi jas ra þo ða nai Èe hi jâ ir ðâds: 68% ak meò og les un 26% da bas gâ ze. Pa ðu mâ jâs ie gû to ak meò og ïu un lignî ta augst ais îpat svars cen tra li zç tâ sil tum ener ìi jas ra þo ða nâ no sa ka to, ka ap mç ram 70% no vis a ðâ di sa raþo tâ sil tu ma tiek no seg ti ar vie tç jiem pri mâ ra jiem ener go re sur siem.

Èe hi jâ dar bo jas ap mç ram 2000 reìis trç ti sil tum ener ìi jas ra þo tâ ji. 1800 ra þo tâ ju îpa ðu mâ ir kat lu mâ jas vai ko ìe ne râ ci jas sta ci jas ar sil tu ma jaudu 5 MW un vai râk. Valsts cen tra lizç tâs sil tum ap gâ des tîk lu kop ga rums pâr sniedz 10 000 km.

Neliela mçroga AER risinâjumi, îpaði fotoelektrisko un saules kolektoru iekârtu izmantoðana, indivduâlajâ sektorâ Èehijâ gûst arvien lielâku popularitâti.

DOX mûsdienu mâkslas centrs Prâgâ – veiksmîgi realizçts sabiedriskâs çkas energoefektivitâtes paaugstinâðanas projekts.



Tra di ci onâ li cen tra li zç tâs sil tum apgâ des sis tç mas ir ïo ti at tîs tî tas lie lâs pil sç tâs, kur pa stâv augst a in dus tri jas uz òç mu mu un ie dzî vo tâ ju kon cen trâ cija, to mçr da þâ dos valsts re ìi onos centra li zç tâs sil tum ap gâ des tîk lu no segums lie la jâs pil sç tâs ir vi sai at ðíi rîgs. Lie lâ kâ da ïa ko ìe ne râ ci jas sta ci ju, kur kâ ku ri nâ mo iz man to ak meò og les un lig nî tu, ir iz vie to tas Èe hi jas zie me ïu da ïâ, Mo râ vi jas – Si lç zi jas re ìi ona lignî ta ie gu ves vie tu tie ðâ tu vu mâ.

Ma za jâs pil sç tâs un lau ku cie mos çku ap sil dei iz man to de cen tra li zç tas vai lo kâ las sil tum ap gâ des sis tç mas, kur kâ ku ri nâ mo lie to koks nes bio masu, bet pç dç jâ lai kâ arî bio gâ zi.

Aiz va dî ta jâ des mit ga dç vi sâ val stî bi ja vç ro jams pa kâ pe nisks sil tumener ìi jas pa tç ri òa sa ma zi nâ jums – tâ pa ma tâ ir ener ìi jas tau pî ða nas un kom plek su ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nas pa sâ ku mu îs te no ða na. Cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des uz òçmu mi iz ju ta ar vien lie lâ ku spie die nu no li kum de vç ju pus es, kas pie prasî ja stin gâ ku vi des aiz sar dzî bas un eks plu atâ ci jas efek ti vi tâ tes râ dî tâ ju sa snieg ða nu. Lîdz ar to nâ câs slçgt dau dzas ne efek tî vas un “ne tî ras” sil tu ma sta ci jas, bet ci tâs sta ci jâs un kat lu mâ jâs veikt vç rie nî gus un dâr gus mo der ni zâ ci jas dar bus.

Arî cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des ta ri fiem ir bi ju si sta bi la pie au gu ma ten den ce, kâ re zul tâ tâ daudz viet sil tumener ìi jas lie to tâ ji iz vç lç jâs at teik ties no cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des pa kal po ju miem, uz ska tot, ka ra þot un pa tç rçt sil tum ener ìi ju lo kâ li vai in di vi du âli ir daudz iz de vî gâk un, pats gal ve nais, lç tâk. Al ter na tî vu ma zas jau das ap kures sis tç mu tir gus da ïa Èe hi jâ aiz va dî ta jos des mit ga dos ir pa lie li nâ ju sies, jo pie au gu si klien tu in te re se par tâ diem in di vi du âlo dzî vo ja mo çku vai ne lie lu daudz dzî vok ïu kom plek su ap sil des ri si nâ ju miem kâ sil tum sûk òu teh no lo ìijas un da bas gâ zes mikro ko ìe ne râ ci ja.

Gal ve nais iz ai ci nâ jums, ar ko tu vâ ka jâ lai kâ nâk sies sa skar ties cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sek to ram vi sâ valstî, ir pa kâ pe nis ka ak meò og ïu un lig nî ta ie gu ves sa ma zi nâ ða nâs. Pa re dzçts, ka ðo re sur su ie gu ve va rç tu sa ma zinâ ties no ap mç ram 40 mil jo niem ton nu lîdz te ju 6 mil jo niem ton nu, un tas no zî mç, ka cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des uz òç mu miem nâk sies no piet ni ap svçrt sa vas tâ lâ kâs dar bî bas per spek tî vas un eso ðâs ìe ne râ ci jas aiz stâ ða nas efek tî vâ kos va ri an tus. At se við íos ga dî ju mos cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mu pa stâ vç ða na va rç tu tikt ap draudç ta, lai gan valsts ener ìç ti kas po li ti kas plâ no ða nas do ku men ti pa redz cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mas sagla bâ ða nu kâ vie nu no stra tç ìis kâm ilg ter mi òa pri ori tâ tçm.

At tie cî bâ uz tri ìe ne râ ci jas iz man to ða nu Èe hi jâ jâ sa ka, ka tâ nav gu vu si lie lu po pu la ri tâ ti un nav pa re dzams, ka tu vâ ka jâ lai kâ va rç tu ras ties pie pra sî jums pçc îpa ðu auk stu map gâ des sis tç mu iz bû ves. Gai sa at vç si nâ ða nai tel pâs va sa ras pe ri odâ pa ras ti tiek iz man to tas in di vi du âlas vai lo kâ las gai sa kon di ci onç ða nas sis tç mas.

E&P: Vai Èe hi jâ ir ie vies ti at bal sta me hâ nis mi augs ti efek tî vas ko ìe ne râ ci jas pro jek tu re ali zâ ci jai un ko ìe nerâ ci jas sta ci ju eks plu atâ ci jai? Ja tâ, kâ di ir ðie me hâ nis mi un no kâ diem avo tiem tiek pie sais tîts ne pie cie ða mais fi nan sç jums?

P.Ð.: Augs ti efek tî vas ko ìe ne râ ci jas pro jek tu re ali zâ ci ja Èe hi jâ, lî dzî gi kâ ci tâs ES val stîs, tiek pil nî bâ at bal stîta ne at ka rî gi no tâ, kâds pri mâ ro ener go re sur su veids tiek lie tots elek tro ener ìi jas un sil tum ener ìi jas ra þo ða nai. Gal ve nais no sa cî jums at bal sta sa òem ða nai ir eks plu atâ ci jas efek ti vi tâ te, pro ti, vai sta ci ja at bilst augs ti efek tî vas ko ìe ne râ ci jas kri tç ri jiem. Sa ska òâ ar li ku mu Nr. 165/2012 Coll. elek tro ener ìi jas ra þo ða na augs ti efek tî vâ ko ìe nerâ ci jâ tiek at bal stî ta caur “za ïo bo nu su” sis tç mu, bet in ves tî ci ju at balsts tiek sniegts at se við íu sub sî di ju prog rammu ie tva ros.

Tieðs valsts at balsts ko ìe ne râ ci jas sta ci ju bûv nie cî bai vai eks plu atâ ci jai no dro ði nâts ne tiek, to mçr spç kâ eso ðâ li kum do ða na dod ie spç ju at bal stît ðîs sta ci jas ar tâ dç vç tâ “ce nu kon tro les” me hâ nis ma starp nie cî bu; nâ ka ma jam ka len dâ ram ga dam to no sa ka valsts Ener ìç ti kas re gu la to ra bi rojs. Ðis me hâ nisms ne dod ie spç ju sniegt ilg ter mi òâ ga ran tç tu at bal stu, kâ arî ra dît no sa cî ju mus ilg ter mi òa in ves tî ci ju aiz sar dzî bai.

Lîdz 2014. ga da bei gâm Èe hi jâ bi ja iz snieg ti 1279 ser ti fi kâ ti, kas ap lie ci na, ka sta ci jas at bilst augs ti efek tî vas ko ìe ne râ ci jas kri tç ri jiem. Tâ dç jâ di to îpað nie kiem ir ie spç ja pie pra sît eks plu atâ ci jas at bal stu.

E&P.: Pal dies par sa ru nu! E&P

Moderns, augstâkajiem energoefektivitâtes standartiem atbilstoðs daudzdzîvokïu dzîvojamais komplekss bijuðâs Holeðovices alus darîtavas teritorijâ, Prâgâ

2015/3



Jû ras ka be lis Es tlink 2 ir no zî mîgs elek tro ener ìi jas pâr va des sa vie no jums Bal ti jas re ìi onâ: tam ir sva rî ga lo ma elek trî bas tir gus at tîs tî bâ un ener go efek ti vi tâ tes vei ci nâ ða nâ, tur klât tas ie vç ro ja mi pa aug sti na re ìi ona elek tro ap gâ des dro ðu mu. Sa vie no jums ir trîs kârðo jis elek tro ener ìi jas pâr va des jau du starp So mi ju un Igau ni ju, kâ arî no vçr sis vie nu no lie lâ ka jiem pâr va des sa strç gu miem Bal ti jas jû ras re ìi onâ. Elek tro pâr va des lî ni jas ko pç jais ga rums ir ap tu ve ni 170 km, tos tarp

Es tLink 2 no dro ði na Bal ti jai cie ðâ ku saik ni ar Zie meï ei ro pu

Kopð Es tLink 2 augst sprie gu ma lîdz strâ vas (HVDC) pro jek ta at klâ ða nas 2014. ga dâ Bal ti jas val stu re ìi ons vairs nav izo-lçts no Zie meï val stu ener ìi jas tir gus. Jaun ais ka be lis – ko pâ ar Es tLink 1 – Igau ni ju cie ði sa vie no ar Zie meï ei ro pu, no dro ði not ko pç jo pâr va des ka pa ci tâ ti lîdz 1000 MW. Bal ti jas val stis ir ie gu vu ðas dro ðu un uz ti ca mu ener ìi jas ap gâ des

avo tu, tur klât Eiro pas zie me ïu reìionâ un Bal ti jâ elek tro ener ìi jas plûs ma pie aug, no dro ði not gan lie lâ ku elek tro ener ìi jas dau dzu mu ra þo tâ jiem un klien tiem, gan kon ku ren ces pa lie li nâ ða nos. Sie mens ða jâ zem at slç gas pro jek tâ pie gâ dâ jis di vas jaun as pâr vei do tâ ju sta ci jas, ie tve rot ie kâr tu pie gâ di, pro jek tç ða nu, bûv nie cî bu, in sta lâ ci ju un ie re gu lç ða nu. Pie gâ dâ tâ ju kon sor ci jâ ap vie no ju ðies uz òç mu mi Sie mens AG un Sie mens Osakeyhtiö.

14 km gais va du lî ni ja So mi jâ, 145 km jû ras ka be lis, kas no grem dçts Bal ti jas jû ras gul tnç, un 12 km ze mes ka be lis Igau ni jâ. Augst sprie gu ma lîdz strâ vas elek tropâr va des lî ni jas Es tlink 2 jau da ir 650 MW, tâ dç jâ di elek tro pâr va des ko pç jâ jau da starp So mi ju un Igau niju ir pa lie li nâ ju sies no 350 MW lîdz 1000 MW. Kopð lîni jas dar bî bas uz sâk ða nas elek trî bas ce nas So mi jâ un Igau ni jâ ir iz lî dzi nâ ju ðâs par 85%, kas at stâj po zi tî vu ie spai du uz elek trî bas tir gu vi sâs Bal ti jas val stîs.

2015/3ENERÌIJA UN PASAULE54

ûdens strûk las vei do ða nas me to di. Ka be ïa pâr baude no ri tç ja lîdz 2013. ga da ru de nim, un no vem brî no ti ka pirm ie tes ti. Iz mç ìi nâ ju ma pe ri ods il ga di vus mç ne ðus – no 2013. ga da 6. de cem bra lîdz 2014. ga da 6. feb ru ârim, un tâ lai kâ Es tLink 2 jau bi ja pie ejams ko mer cdar bî bai. 2014. ga da 6. martâ vien lai kus Igau ni jâ un So mi jâ no ti ka Es tlink 2 ofi ci âlâ at klâ ða nas ce re mo ni ja – sa vie no ju ma inaugu râ ci jâ pie da lî jâs Igau ni jas vi des mi nistrs Keits Pen tusRo si man nus (Keit Pen tus-Ro si man nus) un So mi jas starp tau tis kâs at tîs tî bas mi nistrs Pe ka Hâ vis to (Pek ka Ha avis to). Kopð at klâ ða nas sa vieno jums dar bo jas sek mî gi, tur klât ðî ga da jan vâ rî, pa lie li no ties Bal ti jas val stu pie pra sî ju mam pçc elek tro ener ìi jas, ko pç jâ ener ìi jas plûs ma no Somi jas un Igau ni ju uz sep ti òâm stun dâm sa sniedz 1000 MW, tâ dç jâ di pil nî bâ iz man to jot abu sa vie noju mu ka pa ci tâ ti.

Zem ûdens ka be lis sver ap tu ve ni 76 ki lo gra mus met râ, un tâ di ametrs ir 15 centi met ri. Jû ras gultnç tas ie rakts ap tu ve ni vie na met ra dzi ïu mâ, un dzi ïâ ka jâ vie tâ ka be lis at ro das 90 met rus zem jûras lî me òa. Sek lu mos un vie tâs ar îpa ði cie tu gultni ka be lis tiek pa sar gâts no bo jâ ju miem ar îpa ðu aiz sarg kâr tu. Zem ûdens ka be lis ir vi dei drau dzîgs – tâ sa stâ vâ nav ma te ri âlu, kas ar lai ku va rç tu izðíîst ûde nî, un arî eï ïas pie sâr òo jums ne var no nâkt jû râ. Ka be ïa ie rî ko ða nas pro ce sâ ir strik ti òem tas vç râ re ìi ona ap kâr tç jâs vi des pra sî bas: ka be lis nav ie grem dçts da bas re zer vâ tu zo nâs, un laik pos mâ no ap rî ïa lîdz jû ni jam dar bi ti ka ap tu rç ti ziv ju nârsto ða nas dçï.

“Pirm ie Es tLink 2 dar bî bas mç ne ði pie râ da, ka jaun â starp sa vie no ju ma iz bû ve ir at tais no ju sies. Pro jekts dod ie vç ro ja mu la bu mu sa bied rî bai un ir pie mçrs vi sai Eiro pai, kâ pâr ro be þu sa dar bî ba var sniegt lie lis kus re zul tâ tus, ja abâs ro be þas pus çs ir vie nâ di mçr íi,” no râ da Ele ring di rek tors Tâ vi Veski me gi (Ta avi Veskimägi) un Fin grid di rek tors Ju ka Rû su nens (Juk ka Ru usu nen).

Es tLink 2 – no pro jek ta lîdz re ali zâ ci jai

2007. gads ie zî mç jâs ar Es tLink 2 plâ no ða nas uz sâk ða nu; ða jâ pro ce sâ sva rî ga lo ma bi ja Eiro pas Sa vie nî bas ini ci atî vai un tâs or ga ni zç ta jam Balti jas ener ìi jas tir gus starp sa vie no ju ma plâ nam (BE MIP), ku ra mçr íis ir pa nâkt Bal ti jas re ìi ona pil nî gu in teg râ ci ju un sek mî gu dar bî bu Eiro pas elek tro ener ìi jas tir gû. Es tLink 2 ko pç jais bu dþets sa snie dza ap tu ve ni 320 milj. EUR; te ju tre ðo da ïu no ðîs sum mas jeb 100 milj. sub si dç ja Eiro pas Savie nî ba. Lîdz ar lî gu mu pa rak stî ða nu 2010. ga dâ ti ka veik ti pirm ie so ïi jû ras ka be ïa pro jek ta îs teno ða nâ – 2011. ga da ru de nî jau bi ja pa beig ti ze mes dar bi An tti la apakð sta ci jâ Por vo, So mi jâ, bet zemûdens ka be li ie grem dç ja jû râ 2012. ga da ru de nî. Ka be li jû ras gul tnç ie grem dç ja pa da ïâm – kat ras pus es ga rums bi ja ap tu ve ni 75 km. Vie nas pus es ka be lis svç ra ap tu ve ni 5800 ton nas; pro jek tâ izman to tâ ka be ïu ku ìa C/S Nexans Ska ger rak kravne sî ba ir 7000 ton nas. Pçc ka be ïa ie grem dç ða nas to ie strâ dâ ja un no slç dza jû ras gul tnç, iz man to jot

HVDC pârveidotâju apakðstacija Igaunijâ

2015/3 ENERÌIJA UN PASAULE 55

Sie mens HVDC apakð sta ci jas

Vie na no jaun ajâm pâr vei do tâ ju sta ci jâm ir in tegrç ta An tti la apakð sta ci jâ Por vo, So mi jâ, bet ot ra – Püssi apakð sta ci jâ Igau ni jâ. Pâr vei do tâ ju sta ci ja vispirms pâr vei do maiò strâ vu lîdz strâ vâ, bet pçc tam elek tro pâr va des lî ni jas ot râ ga lâ to pâr vei do at pa kaï uz maiò strâ vu. Lîdz strâ vas teh no lo ìi jai – sa lî dzi nâju mâ ar maiò strâ vas teh no lo ìi ju – ir daudz priekðro cî bu, pie mç ram, ma zâ ki pâr va des zu du mi, kâ arî op ti mi zçts iz mçrs – elek tro pâr va des lî ni ja aiz òem ma zâk vie tas, tâ ie tau pot re sur sus un at stâ jot mazâ ku ie tek mi uz ap kâr tç jo vi di. Tur klât lîdz strâ vas teh no lo ìi ja pie dâ vâ efek tî vâk re aìçt uz iz mai òâm elek tro ener ìi jas tîk lâ, sa ma zi na strâ vas zu du mus un âtr âk pie lâ go jas jau das iz mai òâm. Tie ir ïo ti bûtis ki fak to ri ðâ da sa vie no ju ma veikt spç jai.

Es tLink 2 pro jek tâ Sie mens at bild par vis as HVDC sis tç mas kâ vien po la sa vie no ju ma pro jek tç ða nu, izman to jot ka be li kâ me tâ la at va du. Uz òç mu ma pârrau dzî bâ ir arî pa mat ele men tu pie gâ de, in sta lç ða na un ie re gu lç ða na, pie mç ram, pâr vei do tâ ja vâr sti ar op tis ki kon tro lç ja miem spç ka ti ris to riem, pâr veido tâ ja trans for ma to riem, aiz sar dzî bas un kon tro les sis tç mâm, kâ arî maiò strâ vas un lîdz strâ vas filtriem. Augst sprie gu ma lîdz strâ vas pâr va de vien mçr ir pie pra sî ta, pa ras ta jai trîs fâ zu elek tro pâr va des me to dei sa ska ro ties ar teh nis ka jiem un eko no miska jiem ie ro be þo ju miem. HVDC sa vie no ju mam ir par 30–40 % ma zâ ki pâr va des zu du mi, ne kâ iz man to jot lîdz vçr tî gu trîs fâ zu maiò strâ vas pâr rai des sa vie noju mu. Ðî ie mes la dçï HVDC sa vie no ju mi var bût lîdz

pat 2000–3000 km ga ri un dar bo ties ar sa lî dzi no ði ne lie liem ener ìi jas zu du miem. Tas dod ie spç ju ar zem ûdens ka be ïu pa lî dzî bu pie slçgt pa tç ri òa centriem tâ lu no vie to tus at jau no ja mos ener go re sur sus, pie mç ram, hid ro elek tro sta ci jas vai jû ras vç ja parkus Eiro pâ, bet nâ kot nç arî sau les elek tro sta ci jas Sa hâ râ.

Es tLink 2 ir no zî mîgs pro jekts ne vien lo kâ lâ, bet arî starp tau tis kâ mç ro gâ – ot rais zem ûdens ka be lis, kas sa vie no Igau ni ju un So mi ju, ir po zi tîvs pie mçrs sa dar bî bai vai râ kos lî me òos starp po li ti íiem, valsts in sti tû ci jâm, uz òç mç jiem un ci tâm elek tro ener ìi jas tir gû ie sais tî ta jâm pus çm. Turp mâ ka jos ga dos Ziemeï ei ro pu sa gai da vçl vai râ ki pro jek ti elek tro ener ìijas pâr va des tîk la no stip ri nâ ða nai – No rdBalt starp Lie tu vu un Zvied ri ju, tre ðâ lî ni ja starp Igau ni ju un Lat vi ju un Lit Pol starp Lie tu vu un Po li ju.

Es tLink 2 augst sprie gu ma lîdz strâ vas sa vie nojums ne vien trîs kâr ðo elek tro ener ìi jas pâr va des jau du starp So mi ju un Igau ni ju, bet arî sniedz bûtis ku ie gul dî ju mu plâ no ta jâ Bal ti jas un Skan dinâ vi jas val stu elek tro ener ìi jas tir gus in teg râ ci jâ. “Pro jek ti, kur lie los at tâ lu mos jâ pâr va da ie vç rojams ener ìi jas dau dzums, gûst îpa ðu la bu mu no mû su pie re dzes ar HVDC teh no lo ìi ju. To mçr arî îsâ kas ka be ïu tra ses un pa ze mes vai zem ûdens savie no ju mi ir ie gu vç ji, jo, iz man to jot HVDC, pâr vades zu du mu ap joms tiek bû tis ki sa ma zi nâts. Òemot vç râ plâ nus pa pla ði nât at jau no ja mâs ener ìi jas avo tus vi sâ pa sau lç, HVDC pro jek tu skaits aiz vien pie augs,” no râ da Udo Nî hâ ge (Udo Nie ha ge), Sie-mens ener ìç ti kas sek to ra elek tro ener ìi jas pâr vades no da ïas di rek tors.

HVDC pârveidotâju apakðstacija Somijâ


2015. ga da pa va sa rî AS Dra ka Kei la Cab les ie vieð tir gû jaun u in sta lâ ci jas ka be li, kas pâr spçj vi sus Igau ni jâ pla ði iz man to ja mos in sta lâ ci jas ka be ïus gan teh nis ko îpa ðî bu un dro ðî bas, gan pro duk ta vien kâr ðas lie to ða nas zi òâ.

· Vieg li no òe mams ap valks

· Uz stâ dî ða nas tem pe ra tû ra -15°C ir pie mç ro ta Zie meï val stu ap stâk ïiem

· Iz man to ti ma te ri âli, kas se vi pie râ dî ju ði arî augst sprie gu ma ka be ïos

· At bilst Eiro pas Sa vie nî bâ at zî ta jiem stan dar tiem

· At bilst RoHS di rek tî vas pra sî bâm

Pro dukts bûs atrodams la bâ ko elek tro pre èu vai rum tirdz nie cî bas vei ka lu plauk tos vi sâ Balti jâ!

Lat vie ði un lie tu vie ði ir pel nî ju ði dro ðas elek tro ins ta lâ ci jas!

20. un 21. ap rî lî Rî gâ un Jel ga vâ noti ka 14. Bal ti jas in te lek tu âlâs sa darbî bas kon fe ren ce “Zi nât òu aka dç mi jas par pçt nie cî bu un ino vâ ci ju: pa gât nç un nâ kot nç”.

Pirm â kon fe ren ces die na Rî gâ, Latvi jas Zi nât òu aka dç mi jâ, bi ja vçr sta nâ kot nes vir zie nâ. Ie vç ro ja mi Lat vi jas, Lie tu vas, Igau ni jas, So mi jas, Nor vç ìijas, Vâ ci jas zi nât nie ki da lî jâs do mâs par zi nât nes vie tu un lo mu mûs die nu eko no mi kâ, par ino va tî vo pie ne su mu un sav star pç jâs ko ope râ ci jas ie spç jâm. Te va rç tu pie mi nçt zi òo ju mus, kas seko ja LZA pre zi den ta Ojâ ra Spâ rî ða, Igau ni jas ZA pre zi den ta Tar mo So omeres, Lie tu vas ZA pre zi den ta Val de mara Ra zu ma, So mi jas ZA gal ve nâ zi nâtnis kâ sek re tâ ra Ol li Mar ti o uz ru nâm, un tie bû tu: “Ie tei ku mi par îs te no ja mo po li ti ku glo bâ lo iz ai ci nâ ju mu pâr varç ða nai: na ci onâ lo zi nât òu aka dç mi ju lo ma” (Vâ ci jas Na ci onâ lâs ZA Le opol-di na vi ce pre zi den te Bâr be le Frid ri ha), “Sa dar bî ba hu ma ni tâ ra jâs zi nât nçs aka dç mis ko tîk lu ie tva ros – Bal ti jas re ìi onâ un glo bâ li” (Nor vç ìi jas ZA ìene râl sek re târs, Starp tau tis kâs hu mani tâ ro zi nât òu ap vie nî bas UAI pre zidents Oi vinds An der sens), “Sa dar bî ba pçt nie cî bâ, teh no lo ìi ju at tîs tî bâ un ino vâ ci jâs Bal ti jas re ìi onâ: pro blç mas un ri si nâ ju mi” (Ivars Kal viòð, Lat vi jas ZA), “Bal ti jas eko no mi kas iz aug smes sa lî dzi nâ jums: starp ka ru un at jau notâs ne at ka rî bas pe ri odâ” (Ze nons Norkus, Lie tu vas ZA), “Bal ti jas val stu at ka rî ba no ES struk tûr fon diem. Situ âci jas ri si nâ ju mi” (Ur mas Var blane, Igau ni jas ZA vi ce pre zi dents). Tâ kâ Lat vi ja 2015. ga du dzî vo Rai òa un As pa zi jas 150. ju bi le jas zî mç, tad lie lu in te re si klau sî tâ jos iz rai sî ja Be ne dik ta Kal na èa (Lat vi jas ZA) re fe râts “Rai òa pa sau lî gums”.

Aka dç mi íis Be ne dikts Kal naès tika arî go di nâts kâ mâk sli nie ka, LZA go da lo cek ïa Jâ òa Stru pu ïa sud ra bâ

14. Bal ti jas in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren ce – pa gât nei un nâ kot nei

Baltijas zinâtòu akadçmiju medaïu saòem literatûrzinâtnieks, Latvijas Zinâtòu akadçmijas îstenais loceklis Benedikts Kalnaès. No viòa pa labi – Igaunijas Zinâtòu akadçmijas pre-zidents Tarmo Soomere, pa kreisi – Lietuvas Zinâtòu akadçmijas prezidents Valdemars Razums un Latvijas Zinâtòu akadçmijas prezidents Ojârs Spârîtis.

Akadçmiíis Jânis Stradiòð konferences dalîbniekus iepazîstina ar Kurzemes Literatûras un mâkslas biedrîbu, kuras 200. jubileju ðogad atzîmçjam.


izglîtîba


zinâtne

Ar nis Sal nâjs. Sa vu kârt zi nât nis kie re fe râ ti (Jâ nis Stra diòð, Lat vi jas ZA “Kur ze mes Li te ra tû ras un mâk slas bied rî bai – pir ma jai zi nât òu aka dç mi jai Bal ti jâ – 200 ga di”, Ma cejs Ja nov skis, Po li jas ZA, “Kâ pçc ir jâ pç ta Cen trâ lâs Eiro pas po li tis kâs do mas vçs tu re?”, Pa uïus V. Su ba èus, Lie tu vas ZA “Kristie ði un pil so nis kâ lîdz da lî ba: pro duktî va sprie dze”, Du ðans Ga liks, Slo vâ kijas ZA “Vi ðeg ra das èet ri nie ka zi nât òu aka dç mi ju sa dar bî bas pie re dze”) bi ja svçt ki zi nât nes in te re sen tiem.

Pa tî ka mas sa ru nas, ie pa zî ða nâs ar Jel ga vas uni kâ la jiem vçs tu res pie minek ïiem – tâ bei dzâs ðî skais tâ, sau lainâ die na un vis a kon fe ren ce. Nâ ka mâ, 15. Bal ti jas in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren ce no tiks So mi jâ. Ta èu ACA-DE MI A 200 gads ti kai tâ îs ti uz òç mis ap grie zie nus, un dau dzi Lat vi jas zi nâtnei sva rî gi no ti ku mi vçl gai dâ mi. E&P

Zai ga Ki pe reFo to: Jânis Brencis

da ri nâ tâs Bal ti jas zi nât òu aka dç mi jas me da ïas lau re âts – par ilg ga dç ju un sek mî gu Bal ti jas jû ras val stu li te râro kon tak tu iz pç ti. Tâ du pa ðu me da ïu sa òç ma Ze nons No rkus – par Bal ti jas pa rau ga iz strâ dâ ða nu sa lî dzi no ða jâ vçs tu ris ka jâ so ci olo ìi jâ, vei cot su verç no Lie tu vas, Lat vi jas, Igau ni jas un So mi jas val stu iz pç ti, un Pç ters Jer velaids (Igau ni jas ZA) – par ie vç ro ja mu ie gul dî ju mu tie sî bu vçs tu res un sa lîdzi no ðo tie sî bu pç tî ju mos un sa dar bîbâ starp Igau ni ju, Lat vi ju un Lie tu vu.

Nâ ka ma jâ die nâ kon fe ren ce turpi nâ jâs Jel ga vâ, at zî mç jot Kur ze mes Li te ra tû ras un mâk slas bied rî bas div sim tga di, kas ir arî ACA DE MI A 200 jeb mû su Zi nât òu aka dç mi jas 2015. ga da vad mo tîvs. Par to LZA pre zi dents Ojârs Spâ rî tis ir rak stî jis: “...pirms 200 ga diem Jel ga vâ to reizç jâs aug stâ kâs iz glî tî bas ie stâ des ACA DE MI A PET RI NA sie nâs ar Kurze mes Li te ra tû ras un mâk slas bied rîbas di bi nâ ða nu lik tie pa ma ti ir de vu ði ie spç ju jau kopð 19. gad sim ta sâ ku ma celt Lat vi jas zi nât nes çku, ne at lai dî gâ un ko pî gâ dar bâ vie no jot kâ Bal ti jas, tâ arî Skan di nâ vi jas, Krie vi jas un ci tu Eiro pas zem ju zi nât nie kus.”

Pie Ìe der ta Eli asa Jel ga vas vçs tures un mâk slas mu ze ja uz stâ dî tâs piemi òas plâk snes Kur ze mes Li te ra tû ras un mâk slas bied rî bai – pir ma jai zi nâtnis ka jai in sti tû ci jai Bal ti jâ – at klâ ðana un îpa ðâs, ðim ga dî ju mam vel tî tâs past mar kas (mâk sli nie ce Eli ta Vi le a ma) pre zen tâ ci ja bi ja svçt ki pil sç tai, ku ros pie da lî jâs Jel ga vas pil sç tas domes priekð sç dç tâjs An dris Râ viòð, mu ze ja di rek to re Gi ta Gra se un VAS "Lat vi jas Pa sts" val des priekð sç dç tâjs

Mâksliniece Elita Vileama ar Latvijas Pasta izdoto Kurzemes Literatûras un mâkslas biedrîbas jubilejas pastmarku.

Akadçmiíis Jânis Stradiòð un Jelgavas pilsçtas domes priekðsçdçtâjs Andris Râviòð atklâj piemiòas plâksni.


izglîtîba


zinâtne

Jâ nis Stra diòðLat vi jas Zi nât òu aka dç mi ja

Jâ nis Rai nis un Bul du ru kon fe ren ce, 1920. gads

1920. ga da va sa râ Bal ti jâ bi ja bei gu ðâs Brî vî bas cî òas, ne at ka rî bas karð. Trîs 1918. ga dâ pað pas lu di nâ tâs valstis uz nâ ca uz jaun âs pçc ver sa ïas Eiro pas ska tu ves kâ ne at ka rî gi vçs tu res sub jek ti. Ne il gi pirms tam ne at ka rî bu no bi ju ðâs Krie vi jas im pç ri jas bi ja gu vu ðas arî So mi ja un Po li ja, un sâ kot nç ji ie zî mç jâs tâds kâ no doms vei dot vi su ðo jaun o val stu ko pç ju ali an si. So mi ja un Po li ja bi ja lie lâ kas un starp tau tis kâs sa bied rî bas (An tan tes liel val stu) jau ak cep tç tas su ve rç nas val stis, ka mçr Bal ti jas val stîm vçl bi ja jâ ie kïûst Tau tu Sa vie nî bâ un jâ pa râ da, ka tâs nav ne kâ di pa gai du vei do ju mi, kas va rç tu iz nîkt, at jau no jo ties spç cî gai pil so nis kai (vai arî ko mu nis tis kai, pa dom ju) Krie vi jai. Ðo val stu sa dar bî bai, ko or di nç tai rî cî bai bû tu bi ju si bû tis ka no zî me, ta èu lîdz pat 1940. ga dam tâ to mçr bi ja vâ ja.

Eko no mis ka, po li tis ka un in te lek tu âla jeb kul tû ras sa dar bî ba – kurð no ðiem kom po nen tiem bû tu no zî mî gâ kais un ku ram va ja dzç tu vei do ties pri ori tâ ri? Va rç tu do mât, ka starp val stu at tie cî bâs vis pirms ie zî mç jas eko no mis kâs, tad – po li tis kâs sai tes, bet in te lek tu âlâs sai tes ir to pa va do nes. Ta èu vis i sa dar bî bas vei di vei do jas vien lai kus un in te lek tu âlâ sa dar bî ba ne re ti pat iet pa priekð u un vei ci na eko no mis ko un po li tis ko sa sais ti.

Bul du ru kon fe ren ci ro si nâ ja un va dî ja Lat vi jas âr lie tu mi nistrs Zig frîds An na Mei ero vics (1887–1925), dedzîgs Bal ti jas An tan tes ide jas vir zî tâjs, ko pâ ar to rei zç jo Mi nis tru pre zi den tu Kâr li Ul ma ni (1877–1942). Sa t ver smes sa pul ces lo cek lis, so ci âl de mo krâts Rai nis (kâ dus ga dus vç lâk – LR iz glî tî bas mi nistrs) ti ka ie vç lçts par kul tû ras un so ci âlo lie tu ko mi si jas priekð sç dç tâ ju (vi òa viet nieks bi ja pir mais Pa gai du val dî bas iz glî tî bas mi nistrs Dr. Kâr lis Kas par sons).

Rai òa va dî tâ ko mi si ja ap sprie da uni ver si tâ ðu un mâ cîb lî dzek ïu ap mai òu, na ci onâ lo ko le dþu di bi nâ ða nu un kopç ju zi nât nis ku pa sâ ku mu uz tu rç ða nu liel pil sç tâs, ko pî gu zi nât nis ku þur nâ lu iz do ða nu, ko pî gu zi nât nis ku in sti tûtu di bi nâ ða nu, ma te ri âlu vâk ða nu un krâ ða nu par kon fe rç jo ðo val stu mâk slu, ko pç ju mâk slas al ma na hu, mâk slas iz stâ þu sa rî ko ða nu un ap mai òu, mâk sli nie ku, zi nât nie ku un avîþ nie ku kon fe ren èu un kon gre su rî ko ða nu, ko pçja Bal ti jas mâk slas un zi nât nes bi ro ja di bi nâ ða nu. Vis i ðie no do mi ti ka ie rak stî ti mç ne si il gu ðâs (no 1920. ga da 7. augus ta lîdz 6. sep tem brim) Bul du ru kon fe ren ces 3. sep tem bra re zo lû ci jâ. Ta èu Rai nim bi ja jâ vi ïas sa vas komi si jas dar ba re zul tâ tos, tur klât pat po zi tî vi pa nâk tos lç mu mus ne pa rak stî ja Lie tu va (Viï òas jau tâ ju ma dçï) un ne ra ti fi cç ja ne So mi ja, ne Po li ja. At skai tç par Bul du ru kon fe ren ci t.s. Rai òa klu bâ (1920. g. 18. sept.) pats Rai nis rûg tus vâr dus vel tî ja So mi jas no stâ jai kon fe ren cç:

“Se við íi kul tu re lâs ko mi si jas jau tâ ju miem bi ja pa nâ ku mu var bût vis ma zâk. Un tais ni tâ tau ta, ku ra kul tu re lâ

Bal ti jas in te lek tu âlâs An tan tes aiz sâ ku mi1920 – 1935 – 1999

14. Bal ti jas in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren cç (Rî ga – Jel ga va 2015. ga da 20.–21. ap rî lî) va ram at ska tî ties uz no zî mî gu gads kâr tu – 80 ga diem, kopð 1935. ga da 29.–30. ok tob rî Lie tu vâ, tâs to rei zç jâ pa gai du gal vas pil sç-tâ Kau òâ no ti ka pirm â Bal ti jas in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren ce, ku ras gal ve nais or ga ni za tors bi ja iz ci lais

lie tu vie ðu tie sîb zi nât nieks, Vî tau ta Di þâ Kau òas uni ver si tâ tes rek tors Mi kols Rç me ris (Mykolas Römeris, Mic hal Römer 1880–1945). UNES CO Rai òa ga dâ va ram pie mi nçt, vis maz ga râm ejot, arî ci tu, ne tik apaï u gads kâr tu – 95 ga dus kopð Bul-du ru kon fe ren ces (1920. ga da augus tâ/sep tem brî Jûr ma lâ sa vu laik iz sla vç tâ ka zi no tel pâs), kur jaun di bi nâ to Bal ti jas val stu kul tu râ lâ (in te lek tu âlâ) sa dar bî ba ti ka ie zî mç ta pir mo reiz, kaut arî tâs vç rie nî gâs ie ce res ne vai na go jâs pa nâ ku miem. To reiz ðo pro blç mu pir mo reiz iz vir zî ja iz ci lais lat vie ðu dzej nieks un sa bied ris kais dar bi nieks Jâ nis Rai nis (1865–1929), kurð Bul-du ru kon fe ren cç va dî ja kul tû ras un so ci âlo lie tu ko mi si ju.


izglîtîba


zinâtne

zi òâ stâv tâ ïâ ki par ci tâm, ða jos jau tâ ju mos ir pa li ku si at pa kaï. Es do mâ ju So mi ju < ... > Ti ka ap spries ta zi nât niskâ kon ven ci ja. Nâ ca pie slç dzie na, ka kon fe rç ju ðâm val stîm vi sâ dâ zi òâ jâ vie no jas. So mi ja ie òç ma ci tâ du stâ vok li, jo vi òas kul tû ra ve câ ka un pa te valsts no ka ra ma zâk cie tu sî. Viens no jau tâ ju miem bi ja jau tâ jums par [zi nât nes] bi ro ja di bi nâ ða nu, lai do tu pâr ska tu par vis iem va ja dzî giem dar biem un do tu pa lî dzî bu vie nâ vai ot râ vie tâ. Bez ðau bâm jâ òem vç râ, ka So mi ja un Po li ja stâv kul tu re lâ zi òâ aug stâk par pâ rç jâm val stîm, tâ dçï bû tu jâ rû pç jas, ka ba gâ tâ kâs val stis nâk tu pa lî gâ tâm val stîm, ku râm tâ du spç ku ma zâk < ... > So mi jas priekð stâ vis iz tei ca ti kai val dî bas, un ne vis tau tas do mas. So mi ja ir pro gre sî va valsts, ku ra rûp nie cî bas un arî li te ra tû ras un mâk slas zi òâ stâv aug stâk [par Bal ti jas val stîm], bet pçc ðe [kon fe ren cç] iz teik tiem uz ska tiem so ci âlos jau tâ ju mos, vi òu grû ti bû tu saukt par pro gre sî vu, vieg lâk jau par reg re sî vu.”

Rak stu ro jot ðâ du So mi jas no stâ ju, to mçr jâ òem vç râ, ka 1920. ga da ru de nî Lat vi jas Augst sko la (uni ver si tâ te) un Tar tu uni ver si tâ te tâs igau nis ka jâ ver si jâ ti kai vei do jâs, Lie tu vâ uni ver si tâ tçs vis pâr ne bi ja (Viï òu bi ja anek tçju si Po li ja, bet Kau òas uni ver si tâ te ta pa ti kai 1922. ga dâ), tâ dçï So mi jai Bal ti jâ vçl ne bi ja sa ru nu par tne ra zi nâtnes jo mâ un tâ ne bi ja ga ta va ie ce ri at bal stît.

Tur klât pçc Bul du ru kon fe ren ces sâ kâs ne sa mie ri nâ mais kon flikts starp Lie tu vu un Po li ju Viï òas anek si jas dçï, kas tâ lâ ka jam pâr vil ka svît ru. Pa stâ vç ja eko no mis ka sa dar bî ba starp Bal ti jas val stîm, arî div pu sç ja in te lek tu âla (uni ver si tâ ðu) sa dar bî ba Bal ti jas val stu ie tva ros, bet Po li ja un, ma zâ kâ mç râ, arî So mi ja dis tan cç jâs no Bal ti jas val stîm (pað aiz sar dzî bas in stin kta dçï?).

Arî Bal ti jas val stu po li tis kâ An tan te ne bi ja ie spç ja ma gan Viï òas jau tâ ju ma dçï, gan pa da ïai arî vie tç jo valsts vîru maz spç jas un po li tis ko am bî ci ju dçï. Lie tu va vei do ja sa ka rus ar to laik vçl de mo krâ tis ko Vâ ci ju un pat ar Pa domju Krie vi ju, lai tâs iz man to tu kâ pret sva ru Po li jai, bet ðâ da pie eja Lat vi jai un îpa ði Igau ni jai ne bi ja pie òe ma ma.

Pie bil dî sim, ka Bul du ru ka zi no çka (Bul du ru prosp. 33), kur no ti ka kon fe ren ce, frag men tâ ri sa gla bâ ju sies un 20. gad sim ta 90. ga du vi dû to rei zç jais Lat vi jas âr lie tu mi nistrs Val dis Bir kavs pie tâs pie li ka ma zu pie mi òas (parei zâk bû tu sa cît – at gâ di nâ ju ma) plâk snî ti.

Bal ti jas in te lek tu âlâs An tan tes vei do ða nâs mç ìi nâ ju mi, 1935.–1940. gads

Ti kai pçc Hit le ra nâk ða nas pie va ras Vâ ci jâ un Klai pç das jau tâ ju ma ak tu ali zç ða nâs Lie tu va bei dzot – 1934. ga dâ pie vie no jâs Igau ni jas un Lat vi jas sa vie nî bas lî gu mam. 1934. ga da 12. sep tem brî Igau ni jas âr lie tu mi nistrs Ju li uss Sel ja mâ, jaun ais (Bal ti jas vie nî bai lab vç lî gais!) Lie tu vas âr lie tu mi nistrs Sta sis Lo zo rai tis un Lat vi jas Ârlie tu mi nis tri jas ìe ne râl sek re târs Vil helms Mun ters (âr lie tu mi nistrs to laik for mâ li skai tî jâs Mi nis tru pre zi dents

“Bal ti jas ne dç ïas” pa sâ ku mu da lîb nie ki – me di íi Rî gâ (1938).No la bâs – do cents Alek sandrs Bie ziòð, pro fe sors Vlads Kuz ma (Lie tu va), cen trâ – pro fe sors Jç kabs Alk snis, pir mais no krei sâs – pro fe sors Pa uls Stra diòð.


izglîtîba


zinâtne

Kâr lis Ul ma nis) Þe nç vâ pa rak stî ja tri ju val stu Sa pra ða nâs un sa dar bîbas lî gu mu, lie kot pa ma tu t.s. Bal ti-jas An tan tei (kaut arî ðâds ter mins ofi ci âli ne kur ne ti ka lie tots). Kâ savie nî bas ne for mâls ini ci ators uz stâjâs Lat vi jas pus e, ko pâr stâ vç ja vi sai pret ru nî gi vçr tç tais un am bi ci ozais Vil helms Mun ters (1898–1967), kurð tur pi nâ ja Zig frî da Mei ero vi ca lî ni ju un drîz vien kïu va par Latvi jas âr lie tu mi nis tru (vç lâk, 1938. ga dâ viòð pat iz pil dî ja Tau tu Savie nî bas se si jas va dî tâ ja fun kci jas). Bal ti jas lî gums bi ja ie ce rçts Tau tu Sa vie nî bas pa kta prin ci pu ga râ, tas ne pa re dzç ja ne kâ du mi li tâ ru sa darbî bu, ta èu vai râ ku ko mi si ju skai tâ ie kïâ va arî in te lek tu âlâs sa dar bî bas ko mi si ju.

Pçc Þe nç vas sâ kâs Bal ti jas valstu in te lek tu âlâs sa dar bî bas kongre su rî ko ða na, ko îs te no ja at tie cî go val stu in te lek tu âlâs sa dar bî bas komi te jas Tau tu Sa vie nî bas pa spâr nç. Ko mi te jas va dî ja uni ver si tâ ðu rekto ri. Pir mo, vçl ne lie lo kon gre su rîko ja Kau òâ Vî tau ta Di þâ (Vytautas Mag nus) uni ver si tâ tes rek tors prof. M. Rç me ris. Lat vi ju ta jâ pâr stâ vçja pro fe so ri Lud vigs Ada mo viès un Er nests Ble se, Igau ni ju – pro fe so ri Antss Pîps un Lud vigs Pû seps, Somi ju – prof. A. Lon gforss. No Lie tuvas pie da lî jâs arî âr lie tu mi nistrs Sta sis Lo zo rai tis sen., dzej nieks J. Bal tru ðai tis un V. Sob lis. Kongress pie òç ma iz vçr stu re zo lû ci ju, ku râ bi ja pa re dzç ti daudz vei dî gi pasâ ku mi Bal ti jas val stu zi nât nis kai sa dar bî bai. Starp ci tu, ti ka ie teikts (Igau ni jas pâr stâ vis prof. A. Pîps) kat râ Bal ti jas val stî or ga ni zçt sa vu zi nât òu aka dç mi ju (to gan îs te no ja ti kai Igau ni ja (1938), ta èu arî Latvi jas Mi nis tru pre zi dents K. Ul manis 1935. ga dâ ap svç ra priekð li kumu un 1936. ga dâ di bi nâ ja Lat vi jas Vçs tu res in sti tû tu kâ pir mo di bi nâmâs LZA sa stâv da ïu). Pçc LU rekto ra prof. Jû li ja Auð kâ pa ie ro si nâju ma ti ka ie teikts or ga ni zçt ko pç ju þur nâ lu Ac ta Aca de mi ca Bal ti ca.

Lîdz 1940. ga dam vçl no ti ka inte lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren ces Tar tu (1936. g. no vem brî), Hel sin kos (1937. g. no vem brî), Rî gâ (1938. g. no vem brî), Kau òâ (1939. ga dâ), kâ arî pla ðas “Bal ti jas ne dç ïas” (Rî gâ 1938. g. jû ni jâ un Tal li nâ 1940. g. jû ni jâ). Pç dç jâs no ri se bi ja dra matis ka – to rî ko ja 1940. ga da 15.–16. jû ni jâ, bet at klâ ða nas die nâ PSRS oku pç ja Lie tu vu. Svçt die nâ, 16. jûni jâ Tal li nas Drâ mas te ât rî no ti ka

1. ta bu la

Bal ti jas in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren ces (kon gre si)

1. konference Kauòa 1935. 29.–30. X

2. konference Tartu 936. 29.–30. XI

3. konference Helsinki 1937. 4.–6. XI

4. konference Rîga 1938. 14.–15. XI

“Baltijas nedçïa” Rîga 1938. 16.–20. VI

5. konference Kauòa 1939. rudens

6. konference Tallina 1940. 15.–16. VI.

“Baltijas nedçïa” (pârtrauca Padomju invâzija)

7. konference Rîga 1999. 17.–19. IX

8. konference Tallina 2001. 15.–16. VI

9. konference Viïòa 2003. 6.–7. VI

10. konference Helsinki 2005. 8.–10. VI

11. konference Rîga–Turaida 2007. 9.–10. X

12. konference Viïòa 2010. 4.–5. XI

13. konference Tallina 2013. 28.–29. I

14. konference Rîga–Jelgava 2015. 20.–21. IV

2. tabula

Baltijas zinâtòu akadçmiju medaïas ieguvçji

1999 (Rîga, 7. BISK) Çvalds Ojavçrs (Igaunija), Juras Poþela (Lietuva), Jânis Stradiòð (Latvija)

2000 (Helsinki) Jiri Engelbrehts (Igaunija), Jurìis Vilemas (Lietuva), Juris Ekmanis (Latvija), Jarmo Visakorpi (Somija)

2001 (Tallina, 8. BISK) Tâlis Millers (Latvija), Benedikts Jodka (Lietuva), Mihels Veiderma (Igaunija), Karls Ûlofs Jâkobsons (Zviedrija)

2003 (Viïòa, 9. BISK) Jonas Kubiïus (Lietuva), Jânis Kristapsons (Latvija), Pçters Tûlviste (Igaunija)

2007 (Rîga, 11. BISK) Zenons Ruks Rudzikas (Lietuva), Andrejs Siliòð (Latvija), Raimo Pullats (Igaunija), Mati Sârnisto (Somija), Ûlofs G. Tandbergs (Zviedrija)

2010 (Viïòa, 12. BISK) Zigmas Zinkevièus (Lietuva), Ervîns Lukðevics (Latvija), Pjetro Umberto Dini (Itâlija), Ains Elmârs Kûsiks (Igaunija)

2013 (Tallina, 13. BISK) Tarmo Soomere (Igaunija), Andris Ðternbergs (Latvija), Eugenijs Butkus (Lietuva)

2015 (Rîga – Jelgava, 14. BISK)

Pçters Jçrvelaids (Igaunija), Zenons Norkus (Lietuva), Benedikts Kalnaès (Latvija)


izglîtîba


zinâtne

6. in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon gress – gan îsi nâ tâ ap jo mâ, jo arî Tal li nâ sâ ka ie marðçt krie vu ar mi ja, ie braukt âtr lai vas un tan ki. Igau òi no la sî ja re zo lû ci ju un no deva sa dar bî bas bi ro ja pre zi dç ða nu Lat vi jai (pub li cis tam un sa bied ris kam dar bi niekam Ot to No nâ cam).

Sa dar bî bas kon fe ren èu tra dî ci ju at jau no ða na

Nâ ka mo, 7. Bal ti jas in te lek tu âlâs sadar bî bas kon gre su Rî gâ iz de vâs at jaunot ti kai pçc 49 ga diem, kad to rei zç jais LZA pre zi dents J. Stra diòð bi ja iz pç tî jis pirms ka ra sa dar bî bas kon fe ren èu no ri si. Kon gress no ti ka 1999. ga da 17.–18. septem brî. Ini ci ato re bi ja Lat vi jas Zi nât òu aka dç mi ja, kas to rî ko ja ko pâ ar Igau nijas un Lie tu vas ZA un Eiro pas Zi nât òu un mâk slu aka dç mi ju. Kon fe ren cç pie da lî jâs jaun ie vç lç tâ LR Valsts pre zi den te, prof. V. Vî íeFrei ber ga, to rei zç jais Bal ti jas asam ble jas pre zi di ja priekð sç dç tâjs R. Raþuks, Zvied ri jas vçst nieks, prof. A. Adâls, Lat vi jas vçst nie ce UNES CO A. Âbo laNago bads, vai râ ki ci ti âr val stu vçst nie ki un pro mi nen ces (ie skai tot Mal tas Re pub likas pre zi den tu M. Bo ni èi). Ða jâ fo ru mâ, kas no ti ka pirms Bal ti jas val stu ie stâ ðanâs ES, ap sprie da:

1) Bal ti jas val stu sa dar bî bas vçs tu riskos un nâ kot nes as pek tus;

2) in te lek tu âlo vçr tî bu un zi nât nes aiz stâ vî bu, sa dar bo jo ties li kum de vç jiem, val dî bâm, plað sa zi òas lî dzek ïiem un pa ð iem zi nât nie kiem.

Vç lâk fo ru mu rî ko ða nai pie vie no jâs arî So mi jas Zi nât òu un mâk slu aka dç mi ja. Ðîs kon fe ren ces kïu vu ðas par vi su mi nç to aka dç mi ju re gu lâ ru tik ða nos un ap sprieþu vie tu. Ða jos fo ru mos pa sniedz tri ju Balti jas ZA ko pç jo me da ïu – arî ðî tra dî ci ja iedi bi nâ ta 1999. ga da Bal ti jas in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren cç Rî gâ. Îss pâr skats par lîdz ðim no ti ku ða jâm kon fe ren cçm un me da ïu gu vç jiem sniegts 1. un 2. ta bu lâ.

Kat ra no kon fe ren cçm ir bi ju si vel tî ta no teik tai te ma ti kai, pie mç ram, 11. kon fe ren ce Rî gâ un Tu rai dâ (2007) – Bal ti jas val stu na ci onâ lâs at tîs tî bas stra tç ìi jâm. 2015. ga da kon fe ren ce ir vel tî ta zi nât òu aka dç mi ju lo mai pçt nie cî bâ un ino vâ ci jâs pa gât nç un nâ kot nç. Ðo gad lûg to re fe ren tu skai tâ ir Vâ ci jas, Po li jas, Nor vç ìi jas, Slovâkijas un tri ju Bal ti jas val stu re dza mi zi nât nie ki.

Ma nu prât, sa gla bât kon gre su tra dî ci ju ir ïo ti sva rî gi îpa ði ðo dien, jo pçc ie stâ ða nâs Eiro pas Sa vie nî bâ (2004) Bal ti jas val stu ko pî bas iz jû ta ir ma zi nâ ju sies un ðî at sve ði nâ ða nâs ten den ce nav lab vç lîgs to at tîs tî bas sce nâ rijs. Bal ti jas tau tâm un val stîm ir daudz ko pç ja vçs tu ris kâ, kul tû ras un eko no mis kâ man to ju mâ, ko pç jas nâ kot nes iezî mes, îpa ði pað rei zç jâ si tu âci jâ. Ar ko pî bas ap zi òu tâs var vieg lâk un efek tî vâk aiz stâ vçt sa vas spe ci fis kâs ìe opoli tis kâs in te re ses glo ba li zç ta jâ Eiro pas un pa sau les tel pâ, la bâk ie kïau jo ties pla ðâ kâ Bal ti jas jû ras val stu ko pî bâ (Bal tic Eu ro pa).

Lat vi ja pað reiz var bût nav pa ti veik smî gâ kâ Bal ti jas valsts ne taut saim nie cî bâ, ne zi nât nç un ino vâ ci jâs, ta èu sa va ìeo grâ fis kâ, cen trâ lâ stâ vok ïa dçï tâ ir bi ju si un bûs Bal ti jas vie no tî bas ide jas gal ve nais ad vo kâts. Ta èu domâ ju, ka arî Igau ni jai un Lie tu vai, lie lâ kâ vai ma zâ kâ mç râ, Bal ti jas ide ja jo pro jâm ir ak tu âla, pro tams, pri ori tâ ri ie vç ro jot sa vas na ci onâ lâs in te re ses un arî drau dzî gu, brâ lî gu kai mi òat tie cî bu uz tu rç ða nu un da bî go sa bied ro to pa tu rç ða nu. Vai to drîkst ap zî mçt ar vâr diem “in te lek tu âlâ An tan te”, tas, pro tams, ir jau tâ jums, uz ku ru jâ at bild mums pað iem. E&P

Fo to no J. Stra di òa un LZA ar hî va

7. Bal ti jas in te lek tu âlâs sa dar bî bas kon fe ren ce 1999. ga dâ Rî gâ. Pir mo Bal ti jas zi nât òu aka dç mi ju me da ïu Lie tu vas ZA vi ce pre zi dents Edu ards Vilks pa sniedz Lat vi jas ZA pre-zi den tam Jâ nim Stra di òam. Ce re mo ni jâ pie da lâs Lat vi jas Re pub li kas Valsts pre zi den te, aka dç mi íe Vai ra Vî íe-Frei ber ga un Igau ni jas ZA pre zi dents Ji ri En gel brehts.

Jâ ni Stra di òu sveic Vai ra Vî íe-Frei ber ga


izglîtîba


zinâtne

La ri sa Graè ko va, Fi zi kâ las ener ìç ti kas in sti tû ta asis ten teProf. Iri na Oïei òi ko va, Fi zi kâ las ener ìç ti kas in sti tû ta di rek to reAn dris Spî dâns, AS “Latv en er go” Ener go efek ti vi tâ tes centrs

Elek tro mo bi li var uz ska tît par vie nu no teh no lo ìi jâm gai sa vi des kva li tâ tes no dro ði nâ ða nai un sil tum nî ce fek ta gâ zu emi si jas sa ma zi nâ ða nai. Ðo brîd elek tro mo bi li Lat vi jâ un dau dzâs ci tâs val stîs uz tver kâ ek so ti ku, bet nâ kotnç tâ no zî me ar vien pie augs. Eks plu atâ ci jas brî dî elek tro mo bi lis ne iz da la CO2 iz me ðus, to ties pa tç rç daudz ener ìijas, kas nâk “no kon takt lig zdas lîdz au to mo bi ïa aku mu la to riem”, un tam ir ne pie cie ða ma elek trî ba! Elek tro mo bi lis var pa tç rçt arî elek tro ener ìi ju, kas ie gû ta no at jau no ja miem ener go re sur siem, pie mç ram, hid ro, vç ja un sau les elek tro sta ci jâs.

Ða jâ rak stâ ir ap lû ko ti pa sâ ku mi, kas ne pie cie ða mi elek tro mo bi ïa iz man to ða nai. Mû su veik ta jâ pç tî ju mâ ti ka no vçr tçts vie nas mâj saim nie cî bas dien nakts slo dþu gra fiks, uz lâ dç jot elek tro mo bi li

dar ba die nâs un brîv die nâs, òe mot vç râ arî se zo na li tâ ti. Pa ma to jo ties uz ðiem re zul tâ tiem, ti ka no vçr tç tas mâjsaim nie cî bas elek tro ener ìi jas iz mak sas, kas sais tî tas ar elek tro mo bi ïa uz lâ di, ja tiek iz man tots AS “Latv en er go” jaun âs elek tro ener ìi jas pro duk tu lî ni jas “Elek trum” ta rifs.



izglîtîba


zinâtne

Pç tî jums ir ta pis Vie do tîk lu pçt nie cî bas cen trâ sa dar bî bâ ar AS “Latv en er go” Ener go efek ti vi tâ tes cen tru.

Fo si lo ener go re sur su ie ro be þo tâ pie eja mî ba un naf tas ce nas svâr stî bas pa sau les tir gos ir viens no mo tî viem auto ra þo tâ jiem in ves tçt lî dzek ïus sç rij vei da elek tro mo bi ïu ra þo ða nâ, tos tarp at tîs tît eko no mis kâs kla ses elek tro mobi ïus un ie in te re sçt to po ten ci âlus pir cç jus.

Il gâ ku lai ku vie ni no no tei co ða jiem fak to riem, kas at tu rç ja no elek tro mo bi ïa ie gâ des, bi ja aug stâ ce na un ne lie lais ie spç ja mais no brau kums ar vie nu uz lâ di. Pç dç jos ga dos, pa tei co ties zi nât nis ka jâm iz strâd nçm aku mu la to ru ba teri jas un uz lâ des ie rî èu jo mâ, lie to tâ ju in te re se un pie pra sî jums pçc elek tro mo bi ïiem bû tis ki pie aug. Ðo brîd in te re se par elek tro mo bi ïiem pie aug arî Lat vi jâ. Pirm ie di vi elek tro mo bi ïi Lat vi jâ ti ka re ìis trç ti 2011. ga da jû li jâ. Pç dç jo trîs ga du lai kâ to ap joms ir pa lie li nâ jies lîdz 194 (01.01.2015), kas arî sek mç ja vai râ ku pub lis ko uz lâ des vie tu iz vei di. 2014. ga dâ LR Vi des aiz sar dzî bas un re ìi onâ lâs at tîs tî bas mi nis tri ja, iz man to jot na ci onâ lâ Kli ma ta pâr mai òu fi nanðu in stru men ta lî dzek ïus, iz slu di nâ ja pro jek tu kon kur su “Sil tum nî ce fek ta gâ zu emi si jas sa ma zi nâ ða na trans por ta sek to râ – at balsts elek tro mo bi ïu un to uz lâ des in fra struk tû ras ie vie ða nai”. Ðis kon kurss pa re dzçts pub lis ka jam un ko mer csek to ram – Lat vi jas Re pub li kâ re ìis trç tâm ju ri dis kâm per so nâm, un tâ re zul tâ tâ tiks ie gâ dâ ti 208 elek tromo bi ïi un uz stâ dî tas 47 pub lis kâs uz lâ des sta ci jas. Ar Eiro pas Re ìi onâ lâs at tîs tî bas fon da at bal stu nâ ka ma jâ fi nanðu plâ no ða nas pe ri odâ (lîdz 2023. ga dam) ir ie ce rçts uz stâ dît vçl vis maz 235 elek tro mo bi ïu uz lâ des sta ci jas.

Pa ra lç li elek tro mo bi ïu iz man to ða nas at tîs tî bai pub lis ka jâ sek to râ un ko mer csek to râ va ram gai dît arî ie dzî votâ ju in te re ses pie au gu mu. Ak tu âls uz de vums ir no vçr tçt ne pie cie ða mos pa sâ ku mus elek tro mo bi ïu ie gâ dei, no teikt dien nakts un ga da pa tç ri òa pie au gu mu, uz lâ dç jot elek tro mo bi li no ro ze tes, un tâ re zul tâ tâ iz strâ dât eko no mis kas mo ti vâ ci jas stra tç ìi ju elek tro mo bi ïa ie gâ dei Lat vi jâ.

Pç tî ju mâ tiek ap lû ko tas ti pis kas vien ìi me nes mâ jas Rî gâ un Jûr ma lâ, ku râs dzî vo 3 lîdz 5 cil vç ki, un to ti piskais ga da slo dþu gra fiks dar bdie nâs un brîv die nâs. Ðâ das ti pis kas vienìimenes mâ jas ko pç jâ pla tî ba ir 125–150 m2, un tâ ir ap rî ko ta ar elek tris ko plî ti un gâ zes vai koks nes ku ri nâ mâ kat lu. Mâ ja ir pie slçg ta vien fâ zes vai trîs fâ zu elek tris ka jam tîk lam.

Pie slçg ða nas pro cess/sa vie to ja mî ba

Pirms ie gâ dâ ties elek tro mo bi li, mâ jas îpað nie kam ir ne pie cie ðams iz vçr tçt uz lâ des ie rî ces sa vie to ja mî bu ar mâjas pie slç gu ma mak si mâ lo pie ïau ja mo strâ vu.

Pat la ban ek sis tç èetr as uz lâ des me to des:· ne kon tro lç ja ma uz lâ de no ro ze tes, lîdz 16 A;· kon tro lç ja ma uz lâ de (lîdz 32 A vie nâ fâ zç), iz man to jot uz ka be ïa no vie to tu kon tro lie rî ci;· lîdz strâ vas uz lâ de, iz man to jot kon tro lç jo ðo elek tro ni ku, kas at ro das elek tro mo bi lî;· lîdz strâ vas uz lâ de, iz man to jot uz lâ des re þî mu kon tro lç jo ðo elek tro ni ku, kas at ro das uz lâ des sta ci jâ.

Pa stâv trîs da þâ di elek tro mo bi ïu pie slçg ða nâs ti pi:· ASV iz man to tais vien fâ zes pie slç gums (ar 32 A vie nâ fâ zç); · Vâ ci jâ iz man to tais pie slç gums, kas pa re dzçts mak si mâ li 70 A vien fâ zes vai 63 A trîs fâ zu pie slç gu miem;· Itâ li jâ un Fran ci jâ iz man to tais pie slç gums, kas pa re dzçts mak si mâ li 32 A vien fâ zes vai 63 A trîs fâ zes pie slç

gu miem.

Jaun âkie pç tî ju mi lie ci na, ka ot râ vei da pie slç gums kal pos par pa ma tu ES stan dar tu iz strâ dç.Elek tro mo bi li var vien kâr ði pie slçgt mâ jas ro ze tç lî dzî gi kâ, pie mç ram, ve ïas maz gâ ja mo ma ðî nu. Ie spç jams,

kâds lie to tâjs tâ arî da rîs. To mçr, lai iz vai rî tos no pa pil du iz mak sâm, la bâk pie ai ci nât li cen cç tu spe ci âlis tu, kurð no vçr tçs iek ðç jo un âr çjo elek tro ins ta lâ ci ju. Jau das ne pie tie ka mî bas ga dî ju mâ bûs ne pie cie ða ma ener go ap gâ des sis tç mas mo der ni zâ ci ja/piln vei do ða na sa dar bî bâ ar AS “Sa da les tîkls” spe ci âlis tiem, òe mot vç râ teh nis kâs eks plu a tâ ci jas no tei ku mus. Spe ci âlis ta uz ai ci nâ ða na ir liet de rî ga, lai no teik tu arî uz lâ des ie rî ces op ti mâ lo iz vie to ju mu. Paras ti uz lâ des ie rî ce tiek no vie to ta ga râ þâ vai bla kus mâ jâ, lai tad pie slçg tu uz lâ des ka be li (ga rums 4–6 met ri) – ar no tei ku mu, ka uz lâ des ie kâr ta un ka be lis at ro das sau sâ vie tâ sa ska òâ ar uguns dro ðî bas no tei ku miem. Ja ne piecie ðams, îpað nieks var ie ga dâ ties ga râ ku ka be li.

Uz lâ des pro ce su nav ne pie cie ðams kon tro lçt, jo, kad ba te ri ja bûs pil nî gi uz lâ dç ta, ie kâr ta au to mâ tis ki at slçgsies. Uz lâ des ie kâr tas uz stâ dî ða na ir jâ uz tic kva li fi cç tam elek tri íim, kurð ga ran tçs ie kâr tas dar ba kva li tâ ti un va ja dzî bas ga dî ju mâ no dro ði nâs tâs teh nis ko ap kal pi.

Uz lâ dei mâ jas ap stâk ïos tirdz nie cî bâ ir pie eja mas uz lâ des ie kâr tas, kas pa re dzç tas vie nai fâ zei ar sprie gu mu 230 V (maiò strâ vas stip rums 10 A, 13 A un 16 A). Uz lâ des mak si mâ lâ jau da pie 16 A ir Pmax 3,7 kW. Uz lâ des process at ka rî bâ no strâ vas stip ru ma ilgst 6–16 stun das.

FEI pç tî jums ti ka veikts sa ska òâ ar Rî gas pil sç tas “Ilg tspç jî gas ener ìç ti kas rî cî bas plâ nu vie dai pil sç tai (2014–2020)”.

Pç tî ju ma re zul tâ tâ tiks ap ro bç tas kon cep ci jas un me to des elek tro mo bi ïu da þâ da vei da tes tç ða nai, uz lâ di vei cot no sa da les tîk la, òe mot vç râ elek tro mo bi li tâ tes at tîs tî bu Lat vi jâ pie cu ga du lai ka pe ri odâ.

Kon cep ci jas ilus trâ ci jai iz man tots vie dâ tîk la frag ments un tâ ele men tu sav star pç jâs ko mu ni kâ ci jas shç ma (1. att.).


izglîtîba


zinâtne

Elek tro mo bi ïu iz vç le

Elek tro mo bi ïu iz vç le Lat vi jâ ir diez gan pla ða. Vie tç jie tirdz nie cî bas pâr stâv ji pie dâ vâ mo de ïus, ku ru ce nas ir 25 500 EUR un aug stâk, bet vie nas uz lâ des no brau kums ir 80–175 km.

Pa ma to jo ties uz ra þo tâ ju snieg to teh nis ko in for mâ ci ju un iz man to jot arî elek tro mo bi ïu eks plu atâ ci jas da tus Lat vi jâ, ti ka veikts elek tro ener ìi jas no tîk la vi dç jâ pa tç ri òa ap rç íins vie na elek tro mo bi ïa 100 km no brau ku mam. Sa ska òâ ar ra þo tâ ja da tiem 100 km at tâ lu mam ir ne pie cie ðams uz lâ dçt aku mu la to ru 19,4 kWh. To mçr re âlie FI AT Fi ori no Elet tri co eks plu atâ ci jas da ti Lat vi jâ pa râ dî ja, ka ne pie cie ða mi vçl pa pil du 10%, òe mot vç râ elek tro ener ìijas zu du mus uz lâ des pro ce sâ un mû su kli ma tis kos ap stâk ïus. Tâ lâ kais ap rç íins pa râ dî ja, ka, lai no brauk tu 100 km, elek tro mo bi lim ir jâ sa òem no tîk la 21 kWh zie mâ, 21,3 kWh pa va sa ra/ru dens se zo nâ un 19,6 kWh va sa râ. Tâ tad 100 km no brau ku mam vi dç jais ne pie cie ða mais uz lâ des laiks zie mâ, pa va sa rî un ru de nî ir 7,4 stun das, bet va sa râ – 6,8 stun das.

Mâj saim nie cî bas dien nakts slo dzes no vçr tç ða na, uz lâ dç jot elek tro mo bi li

Pç tî ju ma tre ðâ so ïa uz de vums bi ja no vçr tçt elek tro ener ìi jas pa tç ri òa pie au gu mu, uz lâ dç jot elek tro mo bi li, un no teikt op ti mâ lo lai ka in ter vâ lu tâ uz lâ dei un elek tro mo bi ïa uz lâ des ie tek mi uz slo dþu gra fi ka pro fi lu.

Vien ìi me nes mâ ju pa tç ri òa ana lî ze lie ci na, ka elek tro ener ìi jas pa tç riòð vi dç ji sa stâ da 3934 kWh ga dâ. Anali zç jot elek tro mo bi ïa uz lâ di da þâ dos lai ka in ter vâ los (18.00–02.00, 20.00–04.00, 23.00–7.00 un 8.00–16.00), var

Nissan LEAF

Mitsubishi iMiev

Fiat Fiorino Elettrico

Volkswagen e-up

Opel Ampera

Akumulatora kapacitâte, kWh 24 16 20,7 11,7 16

Vienas uzlâdes nobraukums, km 175 150 100 100 80

Elektrodzinçja jauda, kW 90 49 30 60.3 111

Vidçjâ cena Latvijâ, EUR 37660 33000 49000 25500 39999

Resursi www.nissan.lvwww.mitsubishi-motors.lv www.micro-vett.it

www.emobility. volkswagen.com/lv www.autoblitz.lv

1. ta bu la. Elek tro mo bi ïu vei di

1. at tçls. Vie dâ sa da les tîk la frag ments un tâ ele men tu sav star pç jâ ko mu ni kâ ci ja


izglîtîba


zinâtne

se ci nât, ka lai ka in ter vâls 23.00–7.00 ir vis op ti mâ lâ kais no tîk la no slo dzes vie dok ïa. Ie vç ro jot, ka elek tro mo bi li ir jâ uz lâ dç kat ru die nu, ðo ap rç íi nu re zul tâ tâ var se ci nât, ka vi dç jais vien ìi me nes

pri vât mâ jas elek tro ener ìi jas ga da pa tç riòð, ie kïau jot elek tro mo bi ïa uz lâ di, pie augs lîdz ap tu ve ni 11 604 kWh ga dâ (967 kWh mç ne sî), pro ti, gan drîz trîs kâr ðo sies.

Pç tî ju mi râ da, ka vi dç jais sta tis tis kais au to mo bi ïa no brau kums Lat vi jâ ir ne vai râk kâ 50 km die nâ, tâ pçc elektro mo bi li var uz lâ dçt kat ru ot ro die nu.

Elek tro ener ìi jas iz mak su ap rç íins

Iz vç lo ties, pie mç ram, vie nu no se ðiem AS “Latv en er go” pie dâ vâ ta jiem lie to tâ ju ta ri fiem (“Elek trum iz de vî gais 200+”, “Elek trum iz de vî gais 600+”, “Elek trum eko no mis kais”, “Elek trum uni ver sâ lais”, “Elek trum iz de vî gais klasis kais” un “Elek trum di na mis kais”), var se ci nât, ka pç tî ju mâ ap lû ko ta jai lie to tâ ju ka te go ri jai vis pie mç ro tâ kie ta ri fi ir “Elek trum Iz de vî gais 200+” un “Elek trum Iz de vî gais 600+”. Sa lî dzi not pa tç rç tâs elek tro ener gi jas iz maksas at bil sto ði ðiem ta ri fiem, var se ci nât, ka di vu lai ka zo nu ta ri fu pa ke tes ïauj sa ma zi nât mç ne ða elek tro ener ìi jas iz mak sas par 12% (2. ta bu la).

Re zu mç jot aug stâk mi nç to, tiek iz strâ dâ ti pa mat pa sâ ku mi elek tro mo bi ïa ie gâ dei.

Pç tî ju ma pilns ap skats un re zultâ ti ir pub li cç ti þur nâ lâ Lat vi an Jo-ur nal of Physics and Tec hni cal Scien-ces. Char ging of the elec tric ve hic les in pri va te sec tor: tec hni cal and econo mic as pects. ISSN 08688257, 2014, Nr 6 (Vol. 51). DO I: 10/1515/lpts20140032. E&P

1 laika zonai 2 laika zonâm

Elektrum Izdevîgais 200+ 159,12 (0,1646 EUR/ kWh) 141,04 (0,1459 EUR/ kWh)

Elektrum Izdevîgais 600+ 157,72 (0,1631 EUR/ kWh) 139,76 (0,1445 EUR/ kWh)

Elektrum universâlais 163,42 (0,1690 EUR/ kWh) -

Elektrum ekonomiskais 161,49 (0,1670 EUR/ kWh) -

Elektrum izdevîgais klasiskais 163,42 (0,1690 EUR/ kWh) -

Elektrum dinamiskais 168,55 (0,1743 EUR/ kWh) -

2. at tçls. Pa mat pa sâ ku mi elek tro mo bi ïa ie gâ dei

2. ta bu la. “Elek trum” pro duk tu sa lî dzi nâ jums, EUR mç ne sî un par 1 kWh

Li te ra tû ra

1. CEN-CE NE LEC Fo cus Gro up on Eu ro pe an Elec tro-

Mobility. Stan dar ti za ti on for ro ad ve hic les and as so ci ated

in fras truc tu re. Oc to ber 2011.

http://www.smart-grid.org.tw/userfiles/news/EV_Report_

incl_annexes.pdf

2. Grac ko va L., Olei ni ko va I. Eco no mic mo ti va ti on for elec-

tric ve hic les par ti ci pa ti on in power mar ket. 11th In ter na-

ti onal Con fe ren ce on the Eu ro pe an Energy Mar ket, EEM

2014; Krakow; Po land. Category num ber CFP1452D-USB;

co de 106830 In ter na ti onal Con fe ren ce on the Eu ro pe an

Energy Mar ket, EEM. 2014; ar tic le num ber 6861224.

3. Re port on the ne eds for interoperability between EVs and

elec tri cal power system.

http://cotevos.eu/wp-content/uploads/2014/08/D1.1-Re-

port-on-the-needs-for-interoperability-between-EVs-and-

electrical-power-system.pdf


izglîtîba


zinâtne

– Kat ram cil vç kam, at ka rî bâ no vi òa pro fe si jas, ir savs vai râk vai ma zâk spe ci fisks ska tî jums uz koku. Viens ir meþ sar gam, cits – aina vu ar hi tek tam, vçl cits ku kai nî ðu pçt nie kam, mâ ju bû vç tâ jam un zâr ku meis ta ram. Kâds ir Jû su ska tî jums uz ko ku?

– Es ne va ru ap gal vot, ka tas ir ti kai viens un ne ci tâds. Tas ie tver pla ðu emo ci ju gam mu. Man pa tîk augoðs koks da bâ, bet tik pat la bi pa tîk arî la bi no zâ ìçts koks, kas pâr top per fek tâ mç be lç. Es pa taus tu tâs virs mu, prie câ jos par fak tû ru, da bis kâ ma te ri âla sil tu mu. Pro tams, ma nu pç tî ju mu vir ziens un bû tî ba liek ska tî ties uz ko ku kâ uz ma te ri âlu, pro duk tu, pre ci. Un te nu ir sva rî gi, vai uz ko ku ska tâs tî ri mer kan ti li – cik no zâ ìç ðu, cik pâr do ðu. Jâmç ìi na at rast kom pro mi su starp mak si mâ lo pie vie no to vçr tî bu, ko mums pra sa eko no mi ka, un es tç tis ko un cil vçcis ko at tiek smi pret ko ku kâ pret mû su zem ç augu ðu, kâ ne at òe ma mu mû su dzî ves sa stâv da ïu. Ir sâ pî gi dzir dçt pub lis ka jâ tel pâ, pat no pro mi nen tu per so nu mu tes, iz ska nam: ko nu kok rûp nie cî ba, tâ jau ti kai eks por tç baï íus, pre ci ar ze mu pie vie no to vçr tî bu. Tâ nav, Lat vi ja pað reiz im por tç vai râk apaï ko ku ne kâ eks por tç. Un, ja tâ arî bûtu, ar ðâ du at tiek smi tiek no nie ci nâts zi nât nie ku un meþ saim nie ku darbs, kas ir ga diem il gi ie gul dîts, lai ie gû tu ðo pirm âs pa kâ pes pro duk tupre ci. Me þa se lek ci jas un audzç ða nas jo mâ Lat vi ja ir va do ða jâs po zî ci jâs Eiro pâ.


Í î mi jas dok tors BRU NO AN DER SONS ir Lat vi jas Zi nât òu aka dç mi jas îs te nais lo cek lis kopð 2004. ga da, ne sen kïu-vis par LZA Se nâ ta lo cek li un jaun ajâ sta tu sâ jau uz stâ jies ar zi òo ju mu “LV Koks nes íî mi jas in sti tûts me þa no za res un zi nât nes kon tek stâ”. Aka dç mi íis B. An der sons ir Lat vi jas Valsts Koks nes íî mi jas in sti tû ta Zi nât nis kâs pa do mes

priekð sç dç tâjs un Koks nes bio no âr dî ða nâs un aiz sar dzî bas la bo ra to ri jas va dî tâjs, pie da lî jies starp tau tis kâs pç tî ju mu prog-ram mâs, ku râs in sti tûts gu vis vç râ òe ma mus pa nâ ku mus, piln tie sî gi ie kïau jo ties Eiro pas zi nât nes tel pâ. Ta jâ pat lai kâ, bû-dams piln tie sîgs Lat vi jas zi nât nes tel pas lo cek lis, tas sa ska ras ar vi sâm tâm ne gâ ci jâm, ar kâ dâm nu jau tik il gus ga dus kâ Don ki hots ar vçj dzir na vâm cî nâs Lat vi jas zi nât ne.

Savâ darba vietâ LV Koksnes íîmijas institûtâ


numura viesis

– Sa vâ zi òo ju mâ LZA Se nâ ta sç dç Jûs pie mi nç jât trîs Lat vi jas me þa re sur su liet pra tî gas iz man to ðanas as pek tus – eko no mis ko, eko lo ìis ko un so ci âlo. Vai ir ie spç jams tos sa ba lan sçt?

– Lat vi ja ir uni kâ la Eiro pas mç ro gâ, mums ðîs pçt nie cî bas jo mas ir la bi struk tu rç tas. Par me þa aug ða nu, stâ dîða nu, jaun u stâd ma te ri âlu ra dî ða nu rû pç jas Lat vi jas Valsts meþ ko pî bas in sti tûts “Si la va” un me þu pç tî ða nas sta cija “Kal sna va”. Pçc vi òu iz au dzç ta jiem stâ diem Zie meï val stis stâv rin dâ. LLU Me þa fa kul tâ te un Me þa un koks nes pro duk tu pçt nie cî bas un at tîs tî bas in sti tûts rû pç jas par ko ku krâ ju me þos, tâs ap saim nie ko ða nu un “ra þas no vâkða nu”. Sa vu kârt Koks nes íî mi jas in sti tûts no dar bo jas ar to, kas pçc “ra þas no vâk ða nas” – ko ka no cir ða nas un sa zâìç ða nas – pa liek pâr i. Pla ðâ kâ no zî mç – ar bio ma su, uz tve rot to kâ re sur su, ku ru pâr vçrst ener ìç ti kâ, ma te ri âlos, uni ver sâ los ni ðas pro duk tos, ko var iz man tot gan kâ pie de vas aug snei, gan kâ anti ok si dan tus pâr ti kas pie de vâs, gan kâ iz ej vie las íî mi jai (at ce rç si mies pro fe so ra Ni ko la ja Ve der òi ko va sla ve nos pç tî ju mus fur fu ro la jo mâ; kâ dçï Lat vi jâ ne ti ka uz cel ta fur fu ro la rûp nî ca – tas ir ne vis zi nât nes, bet eko no mi kas jau tâ jums).

– Ko Jûs do mâ jât, no sau cot me þa re sur su liet pra tî gas iz man to ða nas so ci âlo as pek tu?– Es do mâ ju es tç tis ko gu vu mu, arî rek re âci ju, at pû tu, to pie ne su mu, ko es gûs tu, aiz ejot uz me þu kaut vai ogâs

un sç nçs. Kâ es uz tve ru to kâ pil so nis. Jâ at ce ras, ka meþs ir eko sis tç ma, bie þi vien traus la. Val stis kâ no zî mç arî tam ir jâ pie iet sa prâ tî gi, jo sa du ras da þâ das in te re ses. Vie ni aiz stâv lie gu mus kat râ ie spç ja mâ vie tâ, pâr pur vo ðanos, no liedz me li orâ ci ju, ta èu mums ir jâ rû pç jas arî par to, lai mçs no me þa ie gû tu kâ du pro duk tu. Lai, pa lie li not so ci âlo fak to ru, ne sa ma zi nâ tu eko no mis ko.

– At sau cas uz Eiro pu, ku ra nu dien gri bç tu, lai Lat vi ja bû tu viens vie nîgs mit râjs, uz ku ru braukt ek skur si jâ. Ci tur Eiro pâ tas vairs nav ie spç jams. Ta èu man ðíiet, ka ðis ir ne ti kai so ci âlais, bet gal veno kârt eko lo ìis kais fak tors. So ci âla jâ ni ðâ es re dzu vçl arî cil vç ku no dar bi nâ tî bu, jo diez vai bez darbnieks spçs ap mie ri nâ ties ti kai ar re lak sâ ci ju me þâ, kaut arî ogu un sç òu la sî ða na pâr do ða nai vi òam ir liels at spaids. Diez vai viòð bûs ar mie ru dzî vot me þâ tel tî vai za ru bû dâ. Sva rî gi ir, cik dau dziem me þa no za re spçj dot mai zi.

– Me þa sek to râ strâ dâ ap 40 000 no dar bi nâ to, sâ kot no meþ sar ga, meþ kop ja lîdz zâ ìe rim. Uz ðo re sur su bal stâs vis a tâ lâ kâ pâr strâ de. Jâ at ce ras, ka me þa no za re dod lîdz 6% no IKP un lîdz 20% no eks por ta. Ja ru nâ jam par in ter eðu sa ba lan sç tî bu, par pret ru nu starp da bas aiz stâv jiem un iz man to tâ jiem, tad, cik man ir bi ju si sa ska re ar me þa no za res pâr stâv jiem, ne viens jau nav kait nieks. Mçs vis i dzî vo jam Lat vi jâ, un es ne es mu sa sta pis ne vie nu, kurð bû tu ga tavs sa va la bu ma dçï iet pâr i lî íiem.

– Bet 90. ga du sâ ku mâ, “me þo nî gâ ka pi tâ lis ma” uz plau ku mâ?– Tad tas dau dziem bi ja iz dzî vo ða nas jau tâ jums. Kat râ jo mâ tas pa râ dî ja sa vu gri ma si. Da ïa zi nât nie ku vis pâr

aiz gâ ja no zi nât nes, da ïa mek lç ja, kur bla kus pie strâ dât. Katrs kaut kâ cen tâs pâr dzî vot ðo pos mu. Un, tik ko îpaðu mu at gu vu ðais, bie þi vien bez darb nie ka sta tu sâ eso ðais un no pri vât îpa ðnie ka mâ jas iz mes tais me þa îpað nieks ne re dzç ja ci tu iz eju, kâ sa vu me þu no cirst un pâr dot. Va rç ja vis maz kaut kâ sa kâr tot dzî vi. Tie bi ja tra kie ga di, kas ne sa lie lus zau dç ju mus. Pirm âs Lat vi jas lai kâ stâ dî tâs audzes bi ja sa snie gu ðas cir ða nas ve cu mu, tur bi ja la bi mate ri âli, bet meþs ti ka bru tâ li iz cirsts un pâr dots “pa lç to”, bie þi vien apaï kok snç un pa pîr mal kâ. Kâ kurð iz man to ja ðo lik te òa do to ie spç ju, bi ja at ka rîgs no pa ða.

– Vai tad kaut kas ir mai nî jies uz la bo pus i?

– Ir mai nî ju sies cil vçku at tiek sme. Gal ve nais vairs nav no cirst un âtr i pâr dot. To, kâ mai nî ju sies at tiek sme, var re dzçt Latvi jas Tele vî zi jas rai dî ju mâ “Lat vi ja var” (lie lisks raidî jums, kas râ da, kâ das po zi tî vas iz mai òas no tiek mû su dzî vç). Me þu audzç, do mâ jot par nâ kot ni, par to, kas bûs pçc 30–40 gadiem. Es ne cir tî ðu tû daï, bet pa gai dî ðu 10–20 ga dus, pçc tam pâr do ðu mç be ïu vai ko ka plât òu ra þo tâ jam par aug stâ ku ce nu. Lat vijâ ar vien tiek uz la bo ta un sa kâr to ta meþ saim nie cî ba un kok rûp nie cî ba. Mil zî gu dar bu veic “Lat vi jas valsts me þi”, “Lat vi jas Fi nie ris”, stâ dot pa ði un ro si not zemnie kus stâ dît bçr zus.Plâtòu materiâlu formaldehîda emisijas noteikðanas iekârta


numura viesis

– Tâ ir vi òu nâ kot nes mai ze.– Fi nie ra ra þo tâ ji rei zç no dro ði na sev re sur sus un dod dar bu cil vç kiem, kas audzç un kopj stâ dus, rû pç jas par

stâ dî ju miem. Ta èu me þa sek to ram ir tâ îpat nî ba, ka tas ir ïo ti pa kïauts tir gus kon jun ktû rai. Grants bed ri va ri ðo gad ne rakt, ja ce nas nav. Tur ne kas ne mai nî sies, bet meþs aug, un ir jâ ska tâs, kâ to la bâk iz man tot do ta jâ pe ri odâ.

– Ta èu ne kâ la bî bas lauks, kur ra þa jâ no vâc, pirms tâ iz birst. Meþs to mçr var kâ du ga du pa gai dît.– Kâ tir gus kon jun ktû ras pie mç ru no sauk ðu ener ìç ti ku. Tiek ïo ti lo bç ta za ïâ ener ìi ja, at jau no ja mo re sur su lie

to ða na. Un mçs me ta mies vi su koks ni gra nu lçt. Ja ag râk mçs zvied riem pâr de vâm pa pîr mal ku, tad ta gad esam ga ta vi gra nu lçt pat lie tas ko ku baï íus, jo ðo brîd ce na ir ïo ti iz de vî ga. Meþs ir eko sis tç mas sa stâv da ïa, kas ir jâ kopj un aug ða nas lai kâ jâ vçr tç. Tam ir savs op ti mâ lais cir ða nas pe ri ods, kad tas ir sa snie dzis sa vu piln brie du, un la bi, ja tas sa krît ar eko no mis ki lab vç lî gâ ko brî di. Pâr au dzis meþs jau nes zau dç ju mus.

– Tâ tad “me þo nî gais ka pi tâ lisms” to mçr tur pi nâs?– Ap jo mi vairs nav ag râ kie. Eks per ti brî di na, ka mçs no “gâ zes ada tas” va ram uz kâpt uz me þa re sur su “ada

tas”, bet me þa re sur si ir tik, cik ir. Mçs ne va ram vi su sa vu ener ìç ti ku Eiro pas mç ro gâ uz bû vçt no me þa re sur siem. Eiro pâ nâk iek ðâ lç tâ kâs gra nu las no Ame ri kas un Ka nâ das, lç tâ ie ves tâ iz ej vie la sti mu lç ener ìç ti ku pâr iet uz gra nu lâm, uz ðíel du, ta èu vie nâ brî dî kaut kas no svâr stâs, un mçs at kal esam pro blç mas priekð â. Ne drîkst no viena grâv ja mes ties ot râ. Sva rî gi, lai bû tu dis ku si jas, lai pub lis kâ tel pâ vai râk ru nâ tu taut saim nie ki, tâ di, kas redz at tîs tî bas kop sa ka rî bas, ko pî go ainu. Bet kur vi òi ir? Kur pa liek vis i tie eko no mis ti, ku rus ga ta vo mû su valsts un pri vâ tâs augst sko las?

“... ak tu âls kïûst jau tâ jums – vai, cen ðo ties ma zi nât at ka rî bu no fo si lo re sur su im por ta, ne uz kâp jam ci tas at-ka rî bas grâ bek lim? Jo Eiro pas vie tç jie me þu îpað nie ki pie au go ðo pie pra sî ju mu pçc ku ri nâ mâs koks nes ne spçj un ne maz ne grib ap mie ri nât. Kâ lie ci na Eiro pas Me þu in sti tû ta (Eu ro pe an Fo rest In sti tu te) ne sen veik tais pç tî jums, to Eiro pas eko no mi kas po li ti kas in stru men tu ie dar bî ba, ku ru mçr íis bi ja mo bi li zçt koks nes bio ma su no me þiem, ir pâr vçr tç ta.” (Pçc pre ses zi òâm.)

– Kâ da ða jâ kop ai nâ ir Jû su insti tû ta vie ta un lo ma?

– Kâ jau ie priekð tei cu, mû su izej vie las ir tas, kas pa liek pâr i no pamat ra þo ða nas, ja par pa mat ra þo ða nu no sau cam zâì ma te ri âlu, sa plâk ðòu, mç be ïu ga ta vo ða nu. Tâ tad – mi zas, za ri, skai das, no ma ïi, 30–40 pro centi no vis a ko ka. Kad 90. ga dos jaun i, uz òç mî gi cil vç ki sâ ka vei dot fir mas un gud rot, kâ du ra þo ða nu at tîs tît, daïa no vi òiem grie zâs pie mums. Tâ uz mû su zi nâ ða nu bâ zes Lat vi jâ at tîs tî jâs kok og ïu ra þo ða na, sa snie dza lîdz 100 tûk stoð ton nâm eks por ta ga dâ. Lieli kon trak ti ti ka no slçg ti ar Fran ci ju. Ra þo tâ ji pat ne spç ja no dro ði nât to apjo mu, kâ du bi ja ga ta vi pa òemt. Kok ogïu ra þo ða na un eks ports tur pi nâs tâ dâ pa ðâ ap jo mâ arî ta gad. Otrs vir ziens, kas at tîs tî jâs ïo ti in ten sî vi, – koks nes aiz sar dzî ba. Zâì ma te ri âlu un bûv mate ri âlu aiz sar dzî ba. Arî uz in sti tû ta iz strâ þu pa ma ta zi nât nie ki ir iz vei doju ði vai râ kus ma zos uz òç mu mus. Insti tû tâ tiek veikts plaðs pçt nie cis kais

darbs bio ma sas kom plek sas iz man to ða nas jo mâ, bet tas bû tu jau ci ta, pla ðâ ka rak sta pa mats.

– Vai tad koks nes aiz sarg lî dzek ïus ne ra þo ja jau ag râk? Mâ ju bû vç tâ ji un ko ka þo gu li cç ji pat brau ca pie jums uz in sti tû tu ie pir kties.

– Jâ, bet tad mçs strâ dâ jâm ar Pa dom ju Sa vie nî bas stan dar tiem un do ku men tâ ci ju, ko ne at zi na Eiro pas tir gû. Lat vi jas iz strâ dâ ju mus uz Eiro pu iz vest ne va rç ja, jo tur ir ci tas pra sî bas. Pçc 90. ga diem mçs adap tç jâm Eiro pas stan dar tus, jo Eiro pâ, it se við íi An gli jâ, Vâ ci jâ un Zvied ri jâ, bi ja pie pra sî jums pçc Lat vi jas ra þo ju miem, un mçs ar sa vâm zi nâ ða nâm va rç jâm ra þo tâ jiem pa lî dzçt. Ar vâ cie ðu at bal stu in sti tû tâ iz vei do jâm koks nes un tâs ma te ri âlu aiz sar dzî bas un emi si jas tes tç ða nas, iz gâ jâm Vâ ci jâ ap mâ cî bu, ak re di tç jâ mies un va rç jâm tes tçt mû su ra þo tâ ju pro duk ci ju, kas tiem pa vç ra ce ïu uz Eiro pas tir gu. Tâ bi ja zi nât nie ku ini ci atî va, kas at bal stî ja un sti mu lç ja mû su ra þo tâ jus. Nu jau mûs ir no vçr tç ju ði arî da þâ di âr zem ju aiz sar dzî bas lî dzek ïu ra þo tâ ji, un mçs pie se vis vei cam vi òu vçl ne ak cep tç tu ma te ri âlu efek ti vi tâ tes pâr bau des. Esam sta bi li ie gâ ju ði Eiro pas un pa sau les koks nes aiz sardzî bas sa bied rî bâ.

Zinâtniska vizîte Kembridþâ


numura viesis

– Lat vi ja ir vie na no me þai nâ ka jâm val stî Eiro pâ. Kâ Jums ðíiet – vai Eiro pâ me þu pie tiek, lai no za re va rç tu at tîs tî ties?

– Lat vi jâ ir ti kai 2% no vis iem Eiro pas me þiem. Pro tams, Eiro pa me þu pâr klâ ju ma zi òâ nav vien da bî ga. Lat vijâ tie ir ap 50% no te ri to ri jas. Mçs esam ce tur tâ me þai nâ kâ valsts Eiro pâ. Pað reiz me þa no za re var ne uz trauk ties par re sur su trû ku mu. Mû su in sti tû tam vei do jas ar vien cie ðâ ki kon tak ti ar âr zem ju pçt nie kiem no vis iem Eiro pas re ìi oniem. Mçs at ro da mies Zie meï val stu pçt nie cis ka jâ tîk lâ, ko fi nan sç Zie meï val stu Mi nis tru pa do me. Re ìi ons ir pa pla ði nâ jies, ie tve rot ne ti kai Zie meï val stis un tra di ci onâ lâs Bal ti jas val stis, bet arî Po li ju, Vâ ci ju, Dâ ni ju un pat Zie me ïan gli ju. Tur pçc kâr tas no tiek ik ga dç jas kon fe ren ces, arî Rî gâ tâ da no ti ka 2008. ga dâ. Kon fe ren ces vai râk ir vçr stas uz jaun u cil vç ku pie sais ti, ta jâs bez va do ða jiem zi nât nie kiem par lek to riem tiek uz ai ci nâ ti arî jaun ie dokto ran ti, spon sor fir ma pa sniedz bal vas la bâ ka jam re fe ren tam. Tas ir ti kai viens no sa dar bî bas pie mç riem.

– Kâ da ir ðîb rî þa mo der nâ no stâd ne? Koks kâ kom plek si iz man to jams re surss?– Vien no zî mî gi! Tur klât ten den ce ir pa ma zâm at iet no sub sî di ju pie ðíir ða nas me þa re sur su iz man to ða nai ener

ìç ti kâ. No koks nes var ie gût lie lâ ku pie vie no to vçr tî bu, pie lie to jot bio ra fi nç ða nasbez at li ku mu pie eju, ne vis sade dzi not. Sa de dzi nâ ða na ir pç dç jais, ko ar koks ni var da rît. Sub sî di jas sa ma zi na Vâ ci ja, arî So mi jâ pro tes tç pret baï íu sa de dzi nâ ða nu ener ìç ti kas va ja dzî bâm. Ir pat So mi jas val dî bas priekð li kums sa ma zi nât par 50% sub sî di jas tiem, ku ri ener ìi jas ra þo ða nai iz lie tos ðíel du, kas ie gû ta no lie liem ko kiem, ko va rç tu iz man tot ci tu pro duk tu ra þoða nai. Par to, pro tams, nav lai mî gi ne So mi jas me þa in dus tri jas fe de râ ci jas, ne Bio ener ìi jas aso ci âci jas pâr stâv ji. Ta èu tas ir pie mçrs, kâ do mât val stis ki, ar per spek tî vu, ne vis lo bçt kâ das at se við ías no za res in te re ses.

– Kur vçl, bez jau zi nâ ma jiem vei diem – pa pîr mal kas, bçr za klu èiem “Lat vi jas Fi nie rim”, dç ïiem, ðíel das un gra nu lâm ku ri nâ ða nai, me þa îpað nieks va rç tu re ali zçt sa vu koks ni?

– Tâ ir, me þa îpað nieks pâr dod tâ lâk pâr strâ dâ tâ jam. Jo kva li ta tî vâks ma te ri âls, jo la bâ ka ce na. Tâ lâk jau tas pâr top ko ka mâ jâs, lo gos, dur vîs, mç be lçs, ro taï lie tâs. Kom bi nâ ci jâ ar ci tâm teh no lo ìi jâm koks ne kâ ma te ri âls pâr top vie dos pro duk tos. Lat vi jâ nav ie lais ti lie lie ra þo tâ ji, tâ di kâ ce lu lo zes rûp nî ca, kas va rç tu pa òemt lie lu da ïu meþ saim nie cî bas un kok rûp nie cî bas bla kus plûs mu.

– Pret So mi jas pie dâ vâ to ce lu lo zes rûp nî cas pro jek tu ie bil da eko no mis ti, jo iz ej ma te ri âlu pa ma tâ nâk tos ie vest, ta èu pa ras to lat vie ti vis vai râk uz trau ca ie spç ja mais pie sâr òo jums, kai tç jums vi dei. Kâ ne kâ Dau ga va, no ku ras dzer pus e Rî gas.

– Dau ga vas ûdens iz man to ða na par dze ra mo ûde ni, ma nu prât, vis pâr nav pie ïau ja ma, jo mçs jau ne zi nâm, kas nâk no upes augð te ces, no Balt krie vi jas. Jau sen bi ja jâ do mâ par al ter na tî vu dze ra mâ ûdens avo tu Rî gai. Zie meï valstîs la ðu un ci tu vçr tî gu ziv ju audzç ta vas ïo ti la bi sa dzî vo ar mo der na jâm ce lu lo zes rûp nî câm. So mi ap tur no ve co juðâs ce lu lo zes ra þot nes un plâ no celt jaun u, mo der nu ce lu lo zes fab ri ku Ku opi o, So mi jas aus tru mos. Arî Lat vi jâ bi ja pa re dzçts ra þot dâr gâ ko, kva li ta tî vâ ko ce lu lo zi. Mû su in sti tûts ko pâ ar Rî gas Teh nis ko uni ver si tâ ti uz ðî pro jek ta

Uzòemot “Boeing” delegâciju 2012. gadâ


numura viesis

pa ma ta iz vei do ja stu di ju prog ram mu. Ka mçr bû vç tu rûp nî cu, bû tu sa ga tavo ti spe ci âlis ti, kas ta jâ strâ dâ tu. Bet par ie spç ja mo kai tç ju mu vi dei: ar ko mums sais tâs Vâ ci ja? Ar or dnung, kâr tî bu. Vâ ci ja pçc mums pie dâ vâ tâ so mu pro jek ta jau ga du ie priekð bi ja no de vu si eks plu atâ ci jâ ce lu lo zes rûpnî cu bla kus lie gu ma te ri to ri jai. Vai viòi pie ïau tu kâ du pie sâr òo ju mu?

– Mû su do mâ ða na ne sa is tî jâs ar vâ cu or dnung, bet ar pa dom ju bar da ku. Ar Slo kas kom bi nâ tu un mi ru ðu Liel upi.

– Bet ta jâ pat lai kâ, kad vis a tâ jezga ar Slo kas kom bi nâ tu sâ kâs, tur bi ja pa lais tas jaun âs at tî rî ða nas ie kâr tas. Ta gad jau at zîst, ka Slo kas kom bi nâ ta ap tu rç ða na bi ja po li tisks, ne vis ekono mis ki pa ma tots lç mums. Lat vi jas sa bied rî ba nav ga ta va pie òemt lie lu uz òç mu mu ie nâk ða nu. Jeb kâ du ra þoða nu.

– Nu tad pâr vçr tî sim Lat vi ju par vie nu vie nî gu lie gu mu un sç dç sim pur vâ. Ne bû vç sim dzelz ceïu. Ce ïus jau mçs tik pat kâ ne la bo jam. Ða jâ sa ka rî bâ man ir tâds jau tâ jums: ie ejot “De po” vai kâ dâ bûv ma te ri âlu vei ka lâ, Lat vi jas pro duk ci ju prak tis ki ne re dzam. Dur vis no Po li jas, mç be ïu vei ka los pre ces arî pâr sva râ no Po li jas vai Lie tu vas, vai Igau ni jas. Ko tad da ra mû su mç be ïu ra þo tâ ji? Guï uz ausîm?

– Mû su ra þo tâs mç be les ir aug stâ kâ ce nu ka te go ri jâ. Mçs ga ta vo jam no mû su iz ej vie lâm, ta èu ne vis pla ða patç ri òa tir gum, ne vis “De po” un lî dzî giem vei ka liem, bet eks por tam uz âr ze mçm. Mums ir uz òç mu mi, kas strâ dâ vâ cu ka ta lo giem. Ir uni kâ lu, dâr gu lo gu ra þot nes. Kâ dçï mû su mç be les ne redz vei ka los? Tâ dçï, ka mû sç jie strâ dâ augst as pie vie no tâs vçr tî bas seg men tâ. Ja grib re dzçt mû su ra þo tâ ju vei ku mu, jâ iet uz “Gais mas pi li”, kur ie ce rçtâs Ka nâ das kïa vas vie tâ Gu nârs Bir kerts pie kri ta grî das se gu mu un in ter je ru ga ta vot no Lat vi jâ augu ða bçr za. Lat vi jas ra þo tâ ji iz pil dî ja mç be ïu pie gâ des. Tas pa râ da Lat vi jas ra þo tâ ju va rç ða nu, ko no vçr tç arî ta ga dç jâs pre ziden tû ras vie si.

– Pre ses zi òa: me þa no za res eks ports pa gâ ju ða jâ ga dâ sa snie dzis re kord skait li – 2,015 mil jar dus eiro.

– Bet zâì baï íu eks ports vai râ kus pç dç jos ga dos ir ma zâks ne kâ im ports. Ie ve dam lç tâ kos zâì baï íus no Baltkrie vi jas, Lie tu vas un Krie vi jas un pâr strâ dâ jam dâr gâ kos pro duk tos ar lie lâ ku pie vie no to vçr tî bu.

“Tâ pat kâ ag râk im por tâ, vis lie lâ-kais îpat svars ir pa pî ram, kar to nam un tâ iz strâ dâ ju miem, kas ir 289,6 milj. eiro jeb 42% no ko pç jâ me þa no za-res im por ta ap jo ma. Apaï kok snes im-por ta ap joms pie au dzis par 286 800 m³ jeb 29%, kas arî at spo gu ïo jas nau das iz teik smes pie au gu mâ.” (Pçc pre ses ziòâm.)

– Va ram ti kai vç lçt prâ tu un saprâ tu mû su za ïâ zel ta audzç tâ jiem un iz man to tâ jiem! E&P

Ar aka dç mi íi Bru no An der so nu ru nâ ja Zai ga Ki pe re

Fo to no B. An der so na ar hî va

Rîgas Doma jumta korç, veicot jumta konstrukcijas bioloìisko bojâjumu apjoma izvçrtçðanu

Îss atelpas brîdis Româ


numura viesis

Viens no elek trî bas ie gû ða nas vei diem ir izman tots atom elek tro sta ci jâs. To ko dol re ak to ros urâ na un plu to ni ja izo to pu da lî ða nâs pro ce sâ iz da lî tâ ko dol ener ìi ja pâr vçr ðas sil tu ma enerìi jâ, no ku ras sa vu kârt ie gûst elek trî bu. Lîdz âs ko dol da lî ða nâs re ak to riem tiek at tîs tî ti kodol sin tç zes re ak to ri, ku ros iz man to ûdeò ra þa izo to pu dei tç ri ja un tri ti ja sin tç zç iz da lî to ko dolener ìi ju. Lai ko dol sin tç zes re ak to râ no plaz mas ie gû to sil tum ener ìi ju va rç tu iz man tot prak tiski, uz tâ to ro idâ la ti pa va ku uma ka me ras iek ðçjâs sie nas no vie tots îpaðs slâ nis jeb t.s. blan kets (1. att.). Plaz mâ iz da lî to ener ìi ju uz blan ke tu pâr nes ne it ro nu ki nç tis kâ ener ìi ja. Blan ke tâ radu ðos sil tum ener ìi ju, lî dzî gi kâ ko dol da lî ða nâs re ak to ros, no dod sil tum ne sç jam, kas sa vu kârt to no dod tâ lâk tur bo ìe ne ra to ram elek tro ener ìijas ra þo ða nai[1].

Ko dol sin tç zes re ak to ros nav ie spç jams izman tot atom elek tro sta ci ju ko dol re ak to ros pla ði ap gû to sil tum ener ìç ti kas teh no lo ìi ju. Ta jos kodol deg vie la at ro das stie òos – ko dol deg vie las elemen tos, ku ru tem pe ra tû ra ne pâr sniedz 2000 °C, jo âr çjo virs mu efek tî vi dze sç sil tum ne sçjs. Kodol sin tç zes re ak to ros, kur tem pe ra tû ra sa sniedz mil jo nus grâ du (150 000 000 °C), ðî teh no lo ìi ja nav iz man to ja ma.

Ko dol sin tç zes re ak to ros dei tç ri ja un tri tija sin tç zç iz da lî to ener ìi ju sa òem ne it ro ni, kas vien lai cî gi ro das sin tç zes pro ce sâ. Ne it ro nu plûs ma dod gal ve no ie gul dî ju mu sil tum ener ìi jas tâ lâ kâ pâr ne sç. Reak to ra va ku uma ka me ras iek ðç jâ sie na ir no klâ ta ar blan ke ta seg men tiem, kas ab sor bç ne it ro nu ki nç tis ko enerìi ju. Blan ke ta seg men tus dze sç sil tum ne sçjs. Kâ sil tum ne sçjs var kal pot ûdens, me tâ lu sa kau sç jums vai arî gâ ze. Ie gû tâ sil tum ener ìi ja, at ka rî bâ no sil tum ne sç ja tem pe ra tû ras, var tikt iz man to ta da þâ dâs teh ni kas no za rçs. Piemç ram, me tal ur ìi jâ va ja dzî ga tem pe ra tû ra virs 1000 °C, bet elek tro ener ìç ti kâ – lîdz 1400 °C (gâ zestvai ka kombi nç ta jâ cik lâ).

Blan ke ta seg men tiem ir arî pa pil du uz de vu mi: tie aiz sar gâ va ku uma ka me ras sie nu no ne it ro niem, jo ilg sto ða ma te ri âla ap sta ro ða na ar ne it ro niem sa ma zi na tâ me hâ nis ko iz tu rî bu. Seg men tus var iz man tot re ak to ra ko doldeg vie las – tri ti ja (3T) ra þo ða nai. Ðim no lû kam kâ iz ej ma te ri âlu iz man to li ti ja izo to pu 6Li, kurð, sa tve rot ne it ro nu, da lâs uz pus çm, ra dot di vus tri ti ja izo to pus 3T. Daudz so loðs ri si nâ jums ir iz man tot li ti ju kâ sil tum ne sç ju dze sç ðanai un ie gû tâ tri ti ja trans por tç ða nai.

Ko dol sin tç zes re ak tors ITER[2]

Lîdz ðim ko dol sin tç zes re ak to ru gal ve nâ pro blç ma ir bi ju si sta bi las plaz mas ie gû ða na. Ilg ga dç jais priek ðiz s trâ des darbs ir vai na go jies ar pa nâ ku miem – Fran ci jâ tiek bû vçts pir mais starp tau tis kais ko dol sin tç zes re ak tors ITER (In ter na ti onal Ther mo nuc le ar Experimental Re ac tor), ku râ plâ nots de mon strçt sta bi lu plaz mu un pir mos so ïus ra du ðâs ko dol ener ìi jas prak tis kâ iz man to ða nâ. Tam jâ vei do pil nî gi jaun a, sil tum ener ìç ti kâ lîdz ðim vçl ne iz man to ta teh no lo ìi ja. Sil tu ma pa ra met ru pâr vei do ða nas gal ve nâs kon struk ci jas at ra dî sies va ku umâ un tiks

Val dis Ga vars Jâ nis An der sons


1. at tçls. ITER To ka mak ðíçrs grie zums; va ku uma ka me ras iek ðç jâs sie nas no klâ tas ar blan ke ta seg men tiem (sar ka nâ krâ sâ)

2015/3

kodolenerìija


pa kïau tas strau jâm tem pe ra tû ras iz mai òâm. To dar bî bu ne drîk stçs ie spai dot spç cî gais elek tromag nç tis kais lauks (lîdz 13,5 tes lâm), kas vei do un sa tur plaz mu.

ITER To ka mak ti pa to ro idâ lâs va ku uma kame ras iz mç ri ir ðâ di: iek ðç jais to ra di ametrs – 6 m, augs tums – 11 m, til pums – 840 m3. Ðîs vaku uma ka me ras iek ðç jâ sie na (blan ke ta sie na) ir no klâ ta ar îpa ðâm aiz sarg plâk snçm (seg mentiem), ku ru virs ma vçr sta pret plaz mu. Blan ke ta seg men ti ir ko dol sin tç zes re ak to ra de ta ïas, kas at ro das vis tu vâk plaz mai.

ITER blan kets tiek vei dots no 440 at se við íiem seg men tiem, ku ru iz mçrs ir 1 x 1,4 x 0,5 m un svars – 4,6 t. Ko pç jais blan ke ta svars pâr sniedz 2000 t. Seg men tu iz ga ta vo ða nâ iz man to be ri li ju, va ra sa kau sç ju mu (CuCrZr) un ne rû sç jo ðu tçrau du 316L(N)IG. Seg ments sa stâv no pirm âs sie nas, kas vçr sta pret plaz mu, un aiz sarg blo ka (2. att.). Seg ments pie va ku uma ka me ras iek ðçjâs sie nas tiek pie stip ri nâts ar pie re gu lç ja mas skrû ves (di ametrs 60 mm) sa vie no ju mu. Ar ðo skrû vi pie stip ri nâts arî seg men ta elek tris kais sa vie no jums ar ka me ru (3. att.). Tas vei dots no elas tî gâm (CuCrZr) plâk snçm un ne pie cie ðams, lai no va dî tu seg men tâ in du cç jo ðos strâ vas impul sus (lîdz 180 kA).

No plaz mas iz sta ro tie ne it ro ni ar ki nç tis ko ener ìi ju 24,1 MeV, kâ arî ne lie la da ïa hç li ja4 izo

to pu ar ener ìi ju 3,5 MeV ne trau cç ti sa sniedz pirm âs sie nas virs mu, kas iz vei do ta no be ri li ja. Iz sta ro tâs da ïi òas gal ve no kârt ab sor bç jas pirm âs sie nas ma te ri âlâ un to sa kar sç (Be pie ïau ja mâ tem pe ra tû ra ~ 670 °C). Be ri li ja aizsarg slâ nis (8–10 mm biezs) ir mai nî ga iz mç ra flî zî ðu klâ jums. Blan ke ta seg men ta pir mo sie nu dze sç tîrs ûdens.

Uz plaz mu vçr stâs seg men ta sa stâv da ïas sauc par pirk stiem (4. att.). Pirk sti ir pirm âs sie nas struk tu râ lais mugur kauls un me hâ nis kais at balsts be ri li ja plâk snçm.

Pirk stu ga rums ir 0,5÷0,9 m. Tie ir iz ga ta vo ti no ne rû sç jo ðâ tç rau da, va ra sa kau sç ju ma, kâ arî no be ri li ja. Tç rau da bâ ze no dro ði na at bal stu be ri li ja plâk snî tçm, va ra sa kau sç jums (CuCrZr) ir sil tu ma no va dî tâjs, bet be rilijs kal po kâ bru òu ma te ri âls pret ne it ro nu sta ro ju mu. Dze sç jo ðais ûdens tiek ie va dîts un iz va dîts kat râ pirk stâ (5. att.). ITER pirk sti, at ka rî bâ no no vie to ju ma vie tas, ir pa re dzç ti sil tu ma slo dzei no 1 lîdz 4,7 MW/m2 (6. att.).

Sil tum ne sç ja cau ru les no seg men tiem ir iz va dî tas âr pus va ku uma ka me ras un sa vie no tas ko pç jâ ko lek to râ (7. att.), pa ku ru sil tais ûdens tâ lâk tiek no va dîts âr pus re ak to ra.

ITER blan ke ta seg men ta iz man to ða na ir plâ no ta 30 000 cik liem (cik la il gums – 30 min), kas at bilst ITER mûþam, bet blan ke ta seg men ta pirm âs be ri li ja sie nas iz tu rî ba ne pâr sniedz 15 000 cik lus. Blan ke ta un va ku uma ka me ras sie nas ma te ri âli sa tur da þâ dus izo to pus (Be, Ni, Cr, Fe, Cu, Zr). Ap sta ro jo ties ar ne it ro niem, tie kïûs radio ak tî vi, un cil vç ka dar bî ba to tu vu mâ ne bûs ie spç ja ma. Pro jek tâ ir pa re dzç ta dis tan ci onâ la blan ke ta seg men tu no mai òa, ko bûs ie spç jams veikt ar va dâ mu ro bo tu pa lî dzî bu. ITER krio sta tam un va ku uma ka me rai ir vai râ ki des mi ti her mç tis ku lû ku, lai va rç tu iz pil dît tâl va dî bas mon tâ þas ope râ ci jas un pie kïût dia gnos ti kas apa ra tû rai.

Blanketa segments

Aizsargbloks

Spraugas

Skrūves savienojums

Dzesēšanas savienojums

Pirmā siena

Pamatne

Paliktnis

Pirksti

Skrūves savienojums

Pirksta dzesēšanascaurules ar

CuCrZr radiatoru

Pirksts

Paliktnis

Pirksta tēraudaapvalks

Pamatne

Berilija �īzes

2. at tçls. Blan ke ta seg ments (iz mç ri 1 x 1,4 m) un tâ pirm â sie na

3. at tçls. Blan ke ta seg men ta elek tris kais sa vie no jums ar va ku uma ka me ru

4. at tçls. Blan ke ta pirm âs sie nas frag ments


kodolenerìija

ITER ko pç jâ sil tu ma jau da bûs 730 MWth, bet ie gû to sil tu ma ener ìi ju ne bûs ie spç jams izman tot elek trî bas ra þo ða nâ, jo ûdens sil tum nesç ja pa ra met ri (4 MPa un 70 °C) ir ne eko no miski ter mo di na mis ka cik la iz vei do ða nai. Tur klât ðî pirm â eks pe ri men tâ lâ ko dol sin tç zes re ak to ra dar bî ba bûs ïo ti ne re gu lâ ra un to ne va rçs iz mantot kâ pa stâ vî gu sil tu ma avo tu. Ko dol sin tç zes re ak to râ arî sil tum ne sçjs kïûs ra dio ak tîvs. Ja tâ ak ti vi tâ te iz râ dî sies lie la, bûs va ja dzîgs otrs dze sç ða nas kon tûrs – tâ pat kâ PWR ti pa ko dolda lî ða nâs re ak to riem. Ot râ kon tû ra ûdens tiks pum pçts uz dze sç ða nas tor ni, un sil tum ener ìi ja tiks no do ta at mo sfç rai. ITER blan ke tâ ne bûs arî ie spç jas ra þot ko dol sin tç zei ne pie cie ða mo ko doldeg vie lu – tri ti ju.

ITER blan ke ta iz pç ti pa re dzçts tur pi nât lîdz 2030. ga dam. Sâ kot nç ji plâ nots pâr bau dît arî da þus seg men tus ar tri ti ja at ra þo ða nu. Lai panâk tu re ak to ram ne pie cie ða mâ dau dzu ma triti ja at ra þo ða nu, sil tum ne sç jam ir jâ sa tur li tijs, pie mç ram, PbLi sa kau sç jums. Ie spç jams arî vari ants, ka li ti ju ie vie to blan ke tâ ke ra mis ka mate ri âla vei dâ. Da bâ tri tijs prak tis ki nav sa stopams, tâ ra dio ak tî vâs pus sa bruk ða nas pe ri ods ir 12 ga di. Lîdz ðim lie lâ kais tri ti ja dau dzums ie gûts CAN DU ti pa sma gâ ûdens re ak to ros[3].

Tri ti ja dau dzums pa sau lç ir ap tu ve ni 18 kg, cena – ap 30 000 $/g. Pie au got tri ti ja pie pra sî ju mam, tâ ce na pie augs. ITER ie dar bi nâ ða nas sâ ku ma pos mâ bûs ne pie cie ða mi 3 kg tri ti ja. 1000 MW ko dol sin tç zes re ak to ra re gu lâ rai dar bi nâ ða nai bûs ne pie cie ða mi ap 50 kg triti ja ga dâ[3]. Tri ti ju ra þo jo ðu blan ke tu iz strâ dâs nâ ka ma jâ ko dol sin tç zes re ak to ra iz pç tes pos mâ, kas sâk sies pçc 2030. ga da. Ða jâ pos mâ arî tur pi nâ sies ko dol sin tç zes re ak to ru eko no mis kas, elek tro ener ìi jas ra þo ða nâ iz man to jamas sil tum ener ìi jas teh no lo ìi jas vei do ða na.

Starp tau tis ka jâ ITER pro jek tâ veik smî gi pie da lâs Lat vi jas Uni ver si tâ tes un Rî gas Teh nis kâs uni ver si tâ tes zi nât nie ki. E&P

Li te ra tû ra1. Þur nâls “Ener ìi ja un Pa sau le” Nr. 5 (82), Nr. 6 (83), 2013.2. Raffray A.R. et al. The ITER blanket system design challenge. IOP Publishing ITER, 2014.3. Scott Williams. Tritium Supply Considerations. Fusion Development Paths Workshop, Los Alamos National Laboratory, 2003.

Tērauda sānu plāksne Tērauda caurules

Berilija �īzes

RadiatorsCuCrZr

Z = 0

R = 2m R = 10m

(a) (b)

Izplūdes caurule

Kolektoraizplūdes caurule

Koaksionālais savienotājs

Kolektoraieplūdes caurule

Ieplūdes caurule

5. at tçls. Pirm âs sie nas grie zums ar sil tum ne sç ja cau ru lçm (iz mç ri mm)6. at tçls. Sil tu ma plûs mas sa da lî jums no plaz mas uz at se við íiem blan ke ta seg men tiem

7. at tçls. Dze sç jo ðâ ûdens iz va dî ða na no va ku uma ka me ras: a – vie na sek to ra âr çjais dze sç jo ðo cau ru ïu ko lek tors; b – vie na blan ke ta seg men ta cau ru ïu iz va dî ða na uz ko lek to ru ar ko ak si âlu sa vie no tâ ju

2015/3

kodolenerìija


LE EA iz pil ddi rek tors K. Briò íis LDDK ener ìç ti kas no za res kon sul tants M. Kal niòð

Jau piekt o ga du pçc kâr tas no ri si nâ jies kon kurss pro fe si onâ lâs iz glî tî bas ie stâ þu audzçk òiem – to po ðajiem elek tro spe ci âlis tiem “Jaun ais pro fe si onâ lis 2015”. Kon kurss jau ie priekð ar la biem re zul tâ tiem ir ap lieci nâ jis ener ìç ti kas spe ci âlis tu kon ku rçt spç ju un profe si onâ lâs iz glî tî bas kva li tâ ti Lat vi jâ. Valsts iz glî tî bas sa tu ra cen tra, PIKC Lie pâ jas Valsts teh ni ku ma un AS “Sa da les tîkls” Mâ cî bu cen tra rî ko tâ elek tro ins ta lâ cijas kon kur sa “Jaun ais pro fe si onâ lis 2015” ak ti vi tâ tes “Ener ìç ti ka” mçr íis ir po pu la ri zçt ener ìç ti kas no za res pro fe si jas un dot ie spç ju kon kur sa da lîb nie kiem pa râdît zi nâ ða nas, pras mes un ie ma òas iz vç lç ta jâ pro fe si jâ. Kon kurss vei ci na sa dar bî bu starp dar ba de vç jiem un iz glî tî bas ie stâ dçm, no dro ði na iz prat ni par pro fe si onâlâs iz glî tî bas no zî mî gu mu Lat vi jas taut saim nie cî bâ. Lai kon kur su sa ga ta vo tu, strâ dâ ja Rî cî bas ko mi si ja, un kon kur sa no li kums ti ka iz strâ dâts VISC Tâ lâk iz glîtî bas un pro jek tu no da ïas va dî tâ jas viet nie ces Da ces Ozo li òas va dî bâ. Kon kur sa da lîb nie ki ir pro fe si onâ lâs iz glî tî bas ie stâ þu 3. un 4. kur sa audzçk òi ve cu mâ lîdz 23 ga diem, ku ri ap gûst tre ðâs pro fe si onâ lâs kva li fi kâci jas lî me nim at bil sto ðâs iz glî tî bas prog ram mas enerìç ti kas no za rç. Ðo reiz kon kur sâ pie da lî jâs audzçk òi

no PIKC Rî gas Teh nis kâs ko le dþas, PIKC Rî gas Valsts teh ni ku ma, PIKC Kan da vas Valsts lauk saim nie cî bas teh ni ku ma, PIKC Lie pâ jas Valsts teh ni ku ma, PIKC Dau gav pils teh ni ku ma, PIKC Rç zek nes teh ni ku ma, Cç su Pro fe si onâ lâs vi dus sko las un Za ïe nie ku ko mer ci â lâs un amat nie cî bas vi dus sko las.

Kon kurss ti ka or ga ni zçts di vâs kâr tâs. Pir ma jâ kârtâ (31. mar tâ) as to òu pro fe si onâ lâs iz glî tî bas ie stâ þu di vi zi no ðâ kie audzçk òi pa râ dî ja sa vas te orç tis kâs zinâ ða nas, at bil dot uz AS “Sa da les tîkls” Mâ cî bu cen tra sa ga ta vo ta jiem 100 jau tâ ju miem. Kon kur sa no ri ses laiks bi ja di vas stun das. Tes ta da ïâ bi ja jâ veic vien kârðo ti ap rç íi ni, bet gal ve no kârt jâ iz prot elek tro teh ni kas te orç tis kie pa ma ti. No vçr tç jot kon kur sa da lîb nie ku te o rç tis kâs zi nâ ða nas, vis la bâ kie re zul tâ ti bi ja Rç zek nes teh ni ku ma audzçk òiem Vla dis la vam Ni ki ti nam (87 pun kti) un Ro ber tam Strau mî tim (83 pun kti). Tre ðâ vie ta te ori jâ bi ja Rî gas Valsts teh ni ku ma audzçk nim Dâ vim Kû mam (78 pun kti).

23. un 24. ap rî lî PIKC Lie pâ jas Valsts teh ni ku mâ no ri si nâ jâs Lat vi jas pro fe si onâ lâs iz glî tî bas ie stâ þu audzçk òu pro fe si onâ lâs meis ta rî bas kon kur sa elek troins ta lâ ci jâ “Jaun ais pro fe si onâ lis 2015” fi nâls, ku râ savu iz glî tî bas ie stâ di pâr stâ vç ja ti kai viens da lîb nieks. Jaun o elek tro teh ni íu vçr tç ða nâ pie da lî jâs Lat vi jas Elek tro ener ìç ti íu un Ener go bûv nie ku aso ci âci jas

Kon kur sa de vî ze: Ra do ðu brî vî bu un vçr tî gu pie re dzi to po ða jiem spe ci âlis tiem!

Jaun ais pro fe si onâ lis 2015

Grobiòas a/st.


izglîtîba

iz pil ddi rek tors Kâr lis Briò íis, AS “Sa da les tîkls” Mâ cî bu cen tra elek tro zi nî bu mâ cî bu va dî tâjs Os valds Mak rec kis un me to di íis Oli vers Lap èin skis, kâ arî Lat vi jas Dar ba de vç ju kon fe de râ ci jas ener ìç ti kas noza res kon sul tants Mâ ris Kal niòð. Kon kur sa ot ra jâ pos mâ eks per tu ko mi si ja vçr tç ja da lîb nie ku prak tis ko dar bu – dzi nç ja va dî bas un ap gais mo ju ma in sta lâ ci jas mon tâ þu un pâr bau di, kâ arî dar ba aiz sar dzî bas no teiku mu ie vç ro ða nu.

No vçr tç jot kon kur sa da lîb nie ku te orç tis kâs un praktis kâs zi nâ ða nas, par kon kur sa uz va rç tâ ju ti ka atzîts Cç su Pro fe si onâ lâs vi dus sko las audzçk nis Kriðs Gâ bers, kurð kop vçr tç ju mâ ie gu va 364 pun ktus. Ot ro vie tu iz cî nî ja PIKC Kan da vas Valsts lauk saim nie cî bas teh ni ku ma audzçk nis Al vis Ðtein felds (301 punkts), un tre ðo vie tu ie gu va PIKC Rç zek nes teh ni ku ma audzçk nis Ro berts Strau mî tis (288 pun kti). Prak tiskâ uz de vu ma rak stu rî gâ kâs kïû das: uz do to mon tâ þas iz mç ru un lî me òu ne sa kri tî ba, ne mar íç ti mon tâ þas ele men ti, slik ta mon tâ þas kva li tâ te, ma te ri âlu pâr tçriòð un dro ðî bas pra sî bu ne ie vç ro ða na mon tâ þas lai kâ.

Ik reiz kon kur sa lai kâ tiek or ga ni zçts ener ìç ti kas no za res pe da go gu kom pe ten ces piln vei des se mi nârs. Vis iem pe da go giem, ku ri sa ga ta vo ja audzçk òus elektro ins ta lâ ci ju kon kur sam “Jaun ais pro fe si onâ lis 2015”, bi ja pa re dzç ta pie da lî ða nâs se mi nâ râ par ak tu âlâm tçmâm elek tro ener ìç ti kâ. SI A “SLO Lat vi a” in stru mentu no da ïas pâr stâ vis Ar tûrs Vo itið íis ie pa zîs ti nâ ja ar fir mas “So nel” ra þo tiem mçr apa râ tiem un to pie mç ro

tî bu elek tro ener ìç ti kas no za res ob jek tos, t.sk. no za res pro fe si onâ lo sko lu audzçk òu ap mâ cî bâ. Ðos mçr apa râtus ra þo Po li jâ. De mon strç uni ver sâ lu mçr in stru men tu “tes te ri” elek tris kiem mç rî ju miem zem sprie gu ma elektro tîk lâ, kâ arî mç rî ða nas me to des, lai ar to no teik tu fâ þu se cî bu, zem çju ma kon tû ra pre tes tî bu, apa ra tû ras un shç mo ju ma izo lâ ci ju u.c. Ar mçr apa râ tu var no teikt fâ þu se cî bu elek tro mo to ram tâ bez sprie gu ma stâ vok lî.

Par in ter ak tî vo mâ cî bu ap rî ko ju mu pa stâs tî ja fir mas “Lu cas Nul le” pâr stâ vis Di dzis Oðis (SI A “Do ma”), pie dâ vâ jot ap mâ cî bu sten du, ar ku ru var mo de lçt elektris ko mo to ru dar bî bu un uz òemt rak stur lîk nes, t.sk. slo dzes rak stur lîk nes. Brem zç ða nai tiek iz man tots servo mo tors. Ir pa re dzçts, ka pie ðâ da sten da audzçk òi strâ dâ pe da go ga uz rau dzî bâ. Vis i fir mas iz strâ dâ ju mi tiek tes tç ti, tâ pçc tiem ir vis aug stâ kie kva li tâ tes râ dîtâ ji. Pa mat ra þot ne at ro das Vâ ci jâ. Re fe rents ie tei ca novçr tçt tei cie nu: “Ja iz glî tî ba ir dâr ga, tad pa mç ìi niet to ig no rçt.” Pro tams, ðâds stends ir dârgs, ta èu kva li ta tîva iz glî tî ba nav ie spç ja ma bez pa lie liem iz de vu miem.

SI A “OB O BET TER MAN” pâr stâ vis, re ìi onâ lais vadî tâjs Lat vi jâ Vi tâ lijs Ku èe ruks pa stâs tî ja par:

· lie lu uguns grç ku iz cel smi un bîs ta mî bu;· uguns iz pla tî ða nâs no vç ro ða nas sis tç mâm;· uguns dro ðu ka be ïu in sta lâ ci jâm.

Lai iz vai rî tos no ka be ïu uguns grç kiem, jâ pie lie to kabe ïi, kas ne sa tur ha lo gçn sa vie no ju mus, ku riem de got, sa gla bâ jas re dza mî ba 80 % ap mç râ; pâ rç jiem ka be ïiem (mel no dû mu dçï) re dza mî ba nav lie lâ ka par 20%. Ti ka at gâ di nâts, ka Zo li tû dç pirms tra ìç di jas no ti ka ugunsgrçks, kas va rç ja bût ie mesls uguns grç ka sig na li zâ ci jas at tei ku mam. Arî Stok hol mâ (Zvied ri jâ) pçc uguns grç ka sâ ka at teikt met ro sig na li zâ ci ja. 95% no vis iem ugunsgrç kos bo jâ gâ ju ðiem ir mi ru ði, sai ndç jo ties ar dû miem. Tâ pçc jâ pie lie to ka be ïi, kas ne sa tur ha lo gçn sa vie no jumus. To deg ða nas lai kâ iz da lâs tvai ki, ne vis mel ni dûmi. Lai sa ma zi nâ tu ka be ïu aiz deg ða nâs ie spç ju, tie ir pâr klâ ti ar uguns dro ðu krâ su. Arî da þâ das sa da les kârbas bû tu jâ iz ga ta vo no ha lo gçn brî va ma te ri âla.

Vâ ci jâ dar bo jas ma te ri âlu tes tç ða nas in sti tûts, kas no sa ka ma te ri âla no tu rî bu uguns grç kâ lîdz 30 min., lîdz 60 min. un lîdz 90 min.

SI A “OB O BET TER MAN” pro duk tu gru pas va dî tâjs Lat vi jâ Ìirts Dzie dâ tâjs pa stâs tî ja par zi ben saizsar dzî bu un pâr sprie gu ma aiz sar dzî bu. 80% no vi sâm

Pedagogi paaugstina savu kvalifikâciju.

Audzçkòi montâþas laikâ. Pirmais no labâs: R. Straumîtis.

Audzçkòi veic montâþas darbus. Otrais no kreisâs: konkursa uzvarçtâjs K. Gâbers.


izglîtîba

sta ci ju, kur ie pa zi nâs ar vie nu no mo der nâ ka jiem AS “Latv en er go” ener go sis tç mas ob jek tiem. Apakð sta cijâ “Lie pâ jas me tal ur ga” ap gâ dei ar elek tro ener ìi ju ir uz stâ dîts spe ci âls 330/110 kV auto trans for ma tors, pie ku ra 110 kV pus ç tie ði pie slçg ti 110 kV ka be ïi lîdz “Liepâ jas me tal ur ga” a/st, tâ sa ma zi not sprie gu ma svârstî bas Lie pâ jas pil sç tas elek tro ener ìi jas pa tç rç tâ jiem. Ap mek lç ju ma lai kâ elek tro sai te starp Gro bi òas a/st un “Lie pâ jas me tal ur ga” a/st ne dar bo jâs – tas lie ci nâ ja, ka tç rau da kau sç ða nas krâð òu darbs vçl nav at jau nots. Ap mek lç tâ jiem bi ja ie spç ja ie pa zî ties ar re ak tî vâs jaudas kom pen sç ða nas ie kâr tâm: kon den sa to ru ba te ri jâm (sprie gu ma pa aug sti nâ ða nai) un re ak to riem (in duk tîvâm spo lçm – sprie gu ma pa ze mi nâ ða nai), kâ arî ar rele jaiz sar dzî bu un au to mâ ti ku va dî bas pa ne ïiem.

Pçc at grie ða nâs Lie pâ jas Valsts teh ni ku mâ (LVT) no ti ka kon kur sa uz va rç tâ ju un pe da go gu un ak tî vâ ko or ga ni za to ru sveik ða na un ap bal vo ða na.

Pirms mâ jup ce ïa Lie pâ jas Valsts teh ni ku ma di rekto ra viet nie ce Il ze Kup ðe pa tei câs vis iem par ie gul dî to dar bu un uz cie nâ ja klât eso ðos ar îs tu svçt ku kliò ìe ri.

Liels pal dies vis iem or ga ni za to riem un spon so riem, bet it se við íi – LVT pa snie dzç jam An drim Ro zem un AS “Sa da les tîkls” Mâ cî bu cen tra elek tro zi nî bu mâ cî bu va dî tâ jam Os val dam Mak rec kim par ie gul dî to or gani za to ris ko dar bu! E&P

zi bens iz lâ dçm ir starp mâ ko òiem, un ti kai 20% ir zibens iz lâ des uz zem i. Lat vi jâ mak si mâ lâ zi bens iz lâ des strâ va var sa sniegt 180 KA. Mâ ko òu aug ðç jâ ma la uzlâ dç jas ar po zi tî vo lâ di òu, bet apakð çjâ – ar ne ga tî vo lâ di òu. Zi bens strâ vas ka nâls nav pla tâks par 0,5 m, bet zi bens strâ va pa zem i iz pla tâs lîdz 2 km at tâ lumam. Zi ben saiz sar dzî bu bû vçs lîdz ðim reg la men tç ja bûv nor ma tîvs LBN 20110, ku ra de rî gu ma ter miòð bei dzas ða jâ ga dâ. Ir pa re dzç tas èetr as zi ben saiz sardzî bu kla ses: 1. kla se ir vis aug stâ kâ zi ben saiz sar dzî ba, bet 4. kla se – vien kâr ðo ta zi ben saiz sar dzî ba (ðíû nim u.c.). Vi sâm bû vçm, kas ir aug stâ kas par 60 m, jâ veido zi ben saiz sar dzî ba, lai gan ne vie na no aiz sar dzî bâm ne aiz sar gâ bû vi simt pro cen tî gi. Pie aiz sar dzî bas iz bûves jâ ie vç ro iz man to to ma te ri âlu sa de rî ba (ne rû sç joðais tç rauds ir sa de rîgs ar jeb ku ru me tâ lis ku ma teri âlu). Zem çtâj sis tç mas pla kan dzelzs vai apaï dzelzs ðíçrs grie zu mam jâ bût vis maz 16 mm2. Pâr sprie gu ma aiz sar dzî bâm uz de vums ir ie ro be þot sprie gu mu, ko radî ju si zi bensstrâ va, plûs tot pa elek tro ie tai sçm. Pa stâv èetr u ti pu pâr sprie gu ma aiz sar dzî bas. Aiz sar dzî bâm ir pa re dzç tas vi zu âlas un pil nas pâr bau des. Fir mas kata lo gâ ir uz râ dî ti 3000 iz strâ dâ ju mi.

Pe da go gi sa òç ma no fir mâm buk le tus, ka ta lo gus u.c. ma te ri âlus, ko va rçs iz man tot audzçk òu ap mâ cî bâ.

Pçc kon kur sa prak tis ko dar bu no slç gu ma audzçk òi un pe da go gi ap mek lç ja Gro bi òas 330/110 kV apakð

Konkursa uzvarçtâjs K. Gâbers kopâ ar pedagogu-audzinâtâju A. Spruìevicu pçc apbalvoðanas.

Konkursa uzvarçtâji. No kreisâs: R. Straumîtis (3. vieta), K. Gâbers (1. vieta) un A. Ðteinfelds (2. vieta).

Konkursa dalîbnieki pçc apbalvoðanas. Vidû: M. Kalniòð.

Fo to: Mâris Kalniòð


izglîtîba

Suk ci nîts ie in te re sç zi nât nie ci

Par to, kas ir bio tek stils un me di cî nis kais tek stils, vis la bâk pa stâs ta pa ti In ga sa vâ ga du mi jâ iz nâ ku ða jâ grâma tâ “Dzin ta ra ceïð”:

“Bio tek sti li ir struk tû ras, kas vei do tas no audu mu pa ve die niem un kas tiek iz man to tas îpa ða jâs bio lo ìis ka jâs vi dçs, kur to pie lie to jums ir lie lâ mç râ at ka rîgs no bio sa de rî bas un bio sta bi li tâ tes ar ðû nâm un bio lo ìis ka jiem ðíid ru miem. Pie bio tek sti lu gru pas pie der tâ di im plan tç ja mi lî dzek ïi kâ íi rur ìis kie die gi, tûs ku âr stç jo ðie audumi, mâk slî gâ âda un mâk slî gâs sirds da ïas. Me di cî nis ko tek sti lu gru pa ir pla ðâ ka, pie tâs pie der ban dâ þas, brû èu

Dzin ta ra pa ve diens

Lat vie tis par dzin ta ru zi na vi su. It kâ. La bâ kais arâjs sa òç ma Dzin ta ra ar klu, la bâ kâ vin gro tâ ja – Dzin ta ra baï íi. Su ve nî ru ki os kos pâr de va dzin ta ra cû ci òas un ci tas tau tis kas man ti òas, par kreï ïu vir te nçm un bro ðâm ne maz ne ru nâ jot. Pat vie na ot ra audç ja at me ta sma go dar bu stel lçs, sâ ka brau kât uz Ka ïi òin gra du pçc lç tâ dzin ta ra un íi bi nât vi sâ dus nie ci òus pâr do ða nai tû ris tiem

no lie lâs Pa dom ju Sa vie nî bas, tik ie ne sî gi tie bi ja. Vâr du sa kot – dzin tars lat vie tim bi ja lîdz kak lam.No lîdz kak lam, tur klât tie ðâ, ne vis pâr nes tâ no zî mç, va rç tu sâk ties stâs tî jums par dzin ta ra pa ve die nu. Ve câ kâ pa au dze zi nâs teikt, ka vai rog dzie dze ra dar bî bas trau cç ju mu ga dî ju mâ sa vu laik ie tei ca nç sât kak lam cie ði pie gu ïo ðas dzin ta ra krel les. Kâ da trim das kun dze tele vî zi jâ râ dî ja sa vas mâ tes dzin ta ra krel les, ku ras ve câ mâ te vi òai li ku si zem spil ve na, kad ga dî jies sa slimt. Ta gad ðîs krel les, ie tî tas li nu drâ ni òâ, vi òa liek zem spil ve na sa vâm mei tâm un maz mei tâm. Rî gas Teh nis kâs uni ver si tâ tes Bio tek stil ma te ri â- lu zi nât nis ki pçt nie cis ka jâ cen trâ in þe nier zi nât òu dok to re IN GA ÏA ÐEN KO, mei te ne no Lu dzas, ra dot jaun us kom po zît ma te ri âlus bio tek sti la un me di cî nis kâ tek sti la va ja dzî bâm, pie vçr sa uz ma nî bu da bas vie lai suk ci nî tam, ku ru mçs pa zîs tam kâ dzin ta ru, un tâ me di cî nis ka jâm îpa ðî bâm.


ekoloìija


dzîves enerìija

pâr sç ji, slim nî cu audekls, me di cî nis kais ap ìçrbs un tam lî dzî gi. [..] Pç dç jo ga du des mi tu lai kâ da þâ du audu mu un tek sti lu pie lie to jums me di cî nâ ir âr kâr tî gi strau ji pa lie li nâ jies, lie lâ mç râ pa tei co ties jaun u un ino va tî vu pa ve dienu, struk tû ru un ârst nie cî bas me to þu iz strâ dei. Zi nât nis ki teh nis kais pro gress, kas ir sais tîts ar audu mu un pave die nu iz ga ta vo ða nas teh no lo ìi ju at tîs tî bu un kom po zît ma te ri âlu pie lie to ju mu, ir sek mç jis ne skai tâ mas jaun as ide jas gan pro duk tu, gan âr stç ða nas vei du iz vei dç...”

Kas tad tiek da rîts ar dzin ta ru, lîdz tas pâr top par me di cî nâ lie to ja mu ma te ri âlu? Ju ve lier mâk slâ ne iz lie to jamus dzin ta ra ga ba li òus (ro ka ne ce ïas rak stît – at kri tu mus) sa smal ci na lîdz na no da ïi òu lie lu mam un, pçc îpa ðas teh no lo ìi jas sa vie no jot ar po li amî du 6 (sva rî gi, lai vie las ne re aìç tu vie na ar ot ru, bet sa gla bâ tu sa vas îpa ðî bas), vei do nei lo nam lî dzî gu pa ve die nu. In ga Ïa ðen ko rak sta: “Dzin ta ra pa ve die nu kom po zît ma te ri âli var tikt pla ði izman to ti adî tu un aus tu ban dâ þu, vad au du trans plan tu un tûs kas tîk li òu iz ga ta vo ða nai.” Vçl tiek mi nç ti ne aus tie ma te ri âli no sin tç tis kiem pa ve die niem, ku rus iz man to brû èu pâr sç ju, hi gi çnis ko pre èu un aiz sar gâ jo ðâ ap ìçr ba ra þo ða nai. Tik tâl tas ir par dzin ta ra pa ve die na lie to ða nas ie spç jâm me di cî nâ, ko In ga pç ta gan RTU Bio tek stil mate ri âlu zi nât nis kâs pçt nie cî bas la bo ra to ri jâ, ku ras va dî tâ ja vi òa ir, gan pa ðas di bi nâ ta jâ SI A “JLU Tec hno lo gies”.

Dzin ta ra pa ve diens nav zel tains?!

Kâ tad no ti ka ïau ða nâs dzin ta ra pa ve die nam?

“Brau cu mâ jâs no sa vas ot râs per so nâl iz stâ des So mi jâ 2012. ga dâ, kad man Tal li nâ pie zva nî ja un jau tâ ja: “Vai tu ne gri bç tu strâ dât ar dzin ta ra pa ve die nu?” Pro tams, ka es gri bu! Ta èu es ne va rç ju ie do mâ ties, ka jau pçc di vâm ne dç ïâm jâ bût iz stâ dei Ro mâ, Et rus ku mu ze jâ. Par dzin ta ra pa ve die nu ne zi nâ ju tik pat kâ ne ko, bi ju da þas rei zes re dzç ju si TV In gu Ïa ðen ko, bet îpa ðu vç rî bu ne bi ju pie vçr su si. Nu jâ tai sa Lat vi jas stends ko pç jâ tri ju Bal ti jas valstu iz stâ dç par dzin ta ru.” Bi ja jau uz sâk ta ga ta vo ða nâs 2014. ga dam – Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tas ga dam, ku râ vie na no pa mat tç mâm bi ja “Dzin ta ra âde re” – se nais dzin ta ra ceïð, kas mûs vie no ja ar Eiro pu. Ko jaun u par ðo tç mu va rç tu pa teikt? Mums bi ja zi nâms, ka igau òi un lie tu vie ði iz stâ dç Ro mâ râ dîs ro tas. Tad arî Rî ga 2014 ko man dai ra dâs ide ja pa râ dît kaut ko pa vi sam svai gu – dzin ta ra pa ve die nu. Bet kâ to pa râ dît, lai ska tî tâ jiem bû tu in te resan ti, ja pie eja mas ti kai spo les ar caur spî dî gu pa ve die nu ma ta smal ku mâ un da þas no adî tas aþû ra lu pa ti òas? Pie dar ba íç râs kla sis kâ go be lç nis te ar pa ma tî gu Rî gas Lie tið íâs mâk slas vi dus sko las un Lat vi jas Mâk slas aka dç mi jas tek stil no da ïas ba gâ þu, tur klât pa stâ vî ga fol klo ras ko pas “Sa vie ði” da lîb nie ce vçl no tiem lai kiem, kad to lie tið ía jos va dî ja jaun iòais skan di nieks, ta gad et no mu zi ko logs un Lat vi jas Uni ver si tâ tes pro fe sors Val dis Muk tu pâ vels.

“Jo vai râk es par dzin ta ru do mâ ju, jo vai râk tas ma ni pie sais tî ja ga rî gâ no zî mç – kâ mû þî ga vçr tî ba, kas dzi ïi ie sak òo ju sies pa sau les kul tû râ. Ak mens laik me ta iz ra ku mos at ras tas dzin ta ra fi gû ri òas ar sak râ lu no zî mi, ka talo gos re dzç ju se no et rus ku zel ta ro tas ar dzin ta ru, tâ tad tas ir bi jis ïo ti augs tu vçr tçts. Va ja dzç ja pa râ dît pçc te cî bu no vis se nâ ka jiem lai kiem lîdz mo der na jâm teh no lo ìi jâm,” stâs ta Ive ta.

Ive ta at ra da, kâ pa râ dît ðo pçc te cî bu. Vi òa iz stâ des sten dam no au da ce lai ni – audu mu ïo ti se nâ teh ni kâ, ko iz man to ja, auþot jos tas un prie vî tes (ze íu ap sie ða nai, ne vis kak lâ kâr ða nai). ”Ðî teh ni ka bi ja zi nâ ma arî et ruskiem, un, kad mu ze ja dar bi nie ki ie rau dzî ja mû su sten dâ ma nus ve cos ce lu gal di òus, vi òi bi ja sa jûs mâ, jo et ruskiem audums bi ja ba gâ tî bas sim bols,” tei ca Ive ta. No aþû ra jâm adî ta jâm dzin ta ra pa ve die na ze íî tçm Ive ta atvei do ja jû ras ban gu pu tas, kas iz met kras tâ dzin ta ru. Iz stâ dç ti ka ie viests vçl kâds jau nums – ma te ri âlu iz ne sa âr pus sten da, un ap mek lç tâ ji va rç ja ap taus tît adî ju mus un sa smal ci nâ tâ dzin ta ra pul ve rî ðus. Tas bi ja ne ti ca mi – Et rus ku mu ze jâ drîkst kaut ko ap taus tît! Di rek to ra viet nieks uz trau câs – ko da rît, ja tâ ze íî te no taus tî ða nas kïûs ne tî ra? Nu, tad iz me tî siet mis kas tç. Âr prâts, kâ var iz mest mu ze ja eks po nâ tu! Iz stâ des ar hi tek te stai gâ ja pa vi su mu ze ju ar ze íî ti ro kâs un kat ram râ dî ja kâ mil zî gu brî nu mu.

Tâ lâk stâsts bûs par ot ru meite ni no Lu dzas – tek stil mâk slinie ci IVE TU VE CE NÂ NI, ku ra vi sâ di vçr tî go, bet vi zu âli ne izska tî go bal ti caur spî dî go (nu nav dzin ta ra zel tai nu ma, nei lons kas nei lons!), âr kâr tî gi smal ko pa vedie nu pa cç la mâk slas augs tu mos un pa da rî ja par Lat vi jas zî mo lu ne ti kai zi nât nç.

Un te nu ie de rç tos Ive tas Vece nâ nes pa ðas at zi òa: ”Es vçl es mu ta jâ ve cu mâ, kad ïau jos vi s am, kas ar ma ni no tiek. Es vairs ne sa ucu skar bo “Nç!”, ie vel ku gai su un vis am ïau jos.”


ekoloìija


dzîves enerìija

Dzin ta ra pa ve diens iz iet pa sau lç

Iz stâ de iz vçr tâs par no ti ku mu. Tâs at klâ ða nu ap mek lç ja Itâ li jas pirm â lie lu ma per so nas, par dzin ta ra pa ve die nu uz zi nâ ja starp tau tis kâ prese, un to pla ði rek la mç ja, kas arî bi ja Lat vi jas vçst nie cî bas Itâ li jâ un to rei zç jâs vçst nie ces Eli tas Kuz mas gal ve nais uz de vums. Ar iz stâ di Ro mâ sâkâs Rî gas kâ kul tû ras gal vas pil sç tas ak ci ja. Ârlie tu mi nis tri ja pa sû tî ja iz stâ di “Kas dzin ta ram pa do mâ?”, kas ce ïo ja no valsts uz val sti. Pçc gada Eli ta Kuz ma, jau bû da ma Lat vi jas vçst nie ce Vâ ci jâ, iz stâ di no 15 in sta lâ ci jâm, ku râ ie til pa arî pirm ie di vi go be lç ni ar dzin ta ra pa ve die nu (ko pâ ar kað mi ru tas dod ne vis zî da uz krî to ðo spo þu mu, bet, Ive tas vâr diem ru nâ jot, “sil ta pie na ma tç to mir dzu mu”), un kok lç tâ ju Lai mu Jan so ni uz ai cinâ ja uz Ber lî ni, uz Lat vi jas Re pub li kas ne at ka rîbas svi nî bâm. Tâs no ti ka ïo ti cç lâ, re pre zen tab lâ vie tâ, un “no 300 lûg tiem vie siem at nâ ca 400” (pçc vçst nie ces teik tâ). Arî ðis no ti kums iz vçr tâs par tri um fu – gan dzin ta ra pa ve die nam, gan kok lei – lîdz ar at zi nu mu, ka “ma zas val stis sa vas ne at karî bas svi nî bas spçj uz tai sît la bâk ne kâ rei zçm lielâs val stis”. Pçc tam ðî pa ti iz stâ de ti ka pa râ dî ta Lat vi jas vçst nie cî bâ Va ðin gto nâ.

Kâ vien mçr, starp tau tis kâ pie re dze un at pa zîsta mî ba, jaun i per so nî gie kon tak ti pa ver arî jau n as ie spç jas. Va ðin gto nâ Zvied ri jas pâr stâv nie cîbas Al frç da No be la hal lç no ti ka Ive tas Ve ce nâ nes per so nâl iz stâ de ko pâ ar ot ras 2014. ga da Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tas Ûme o (Zvied ri ja) rî ko to iz stâ di. “Bi ja jau 2014. ga da sep tem bris, zâ le fantas tis ka, vis as sie nas no klâ tas ar ma niem darbiem – krâ sai na jiem un bal ta jiem, kas pa sa kai ni iz cç lâs uz mel no sie nu fo na. Zvied ri jas vçst nieks ASV tei ca, ka tâ ir skais tâ kâ iz stâ de vi òu tel pâs. Tas bi ja teikts ne pa jo kam, jo iz stâ des tur pa ras ti ir ïo ti veik smî gas,” sa ka Ive ta. Pçc tam iz stâ de aiz ce ïo ja uz Sa nfran cis ko un Bos to nu.

Lat vi jas pre zi den tû ras Eiro pas Sa vie nî bas Pa do mç ie tva ros mai jâ no tiks Ive tas Ve ce nâ nes iz stâ de Luk sem bur gâ. Par to Ive ta stâs ta: ”Iz stâ de at ra dî sies sak râ lâ cel tnç, se nâ aba ti jas ka pe lâ, kur gries tus ro tâ bal ti mû ku ciï òi. Fan tas tis ki grez na, ne pa ras ta tel pa. La bi, ka es to re dzç ju lai kus, ta gad mç ìi nâ ðu ie sç di nât ta jâ sa vus bal tos go be lç nus ar dzin ta ra pa ve die nu. Jâ iz do mâ kom po zî ci ja, no for mç jums. Man bûs in te re san ti uzzi nât, kâ tie tur spç lçs. Es do mâ ju, ka tam ir jâ bût emo ci onâ lam sprâ dzie nam.”

Atdots atòemtais

Ive ta Ve ce nâ ne, kâ jau daþ kârt mâk sli nie ce, ir emo ci onâ la bût ne un ðo to var bût uz tver sa asi nâ tâk ne kâ pâ rç jie. Par dzin ta ra îpa ðo auru vi òa stâs ta: ”Mu ze ju nak tî man bi ja ne lie la iz stâ de An dre ja Upî ða mu ze jâ Rî gâ. Dzî vo ja mâ is ta ba it kâ ne bi ja pie mç ro ta iz stâ dei, cil vç ku ïo ti daudz, pçc kâ das stun das at nâ ca Vai ra Vî íeFrei ber ga, ku ra dzî vo ta jâ pa ðâ na mâ. Trîs stun das ru nâ jos ar cil vç kiem, bet, kad no tu rie nes iz gâ ju âr â nak tî, man bi ja ne pa ras ti vieg la, la ba sa jû ta. Man ðíiet, ka dzin ta ra pa ve die nam ir kâ da ma ìis ka ie dar bî ba, jo tel pâ val dî ja tâ da îpa ða at mo sfç ra.”

Ive ta at ce ras Vai ras Vî íesFrei ber gas teik to, ka lat vie ðiem ir ti kai di vas tau tas dzies mas, ku râs pie mi nçts dzintars. Kâ tas var bût, ja dzin ta ra fi gû ri òas at ra da jau se na jos ak mens laik me ta ka pu lau kos Sâr na tç pie Bal ti jas jû ras, Zvej nie ku ka pu lau kâ pie Burt nie ku eze ra, tâ pat arî Lu bâ na eze ra ie pla kâ? Tâ tad dzin ta ru ne ti kai ie gu va, bet arî tir go ja. Kur dzin tars pa zu da, lîdz at kal pa râ dî jâs krel lçs un kniep íe nos? Pa vi sam vien kâr ði – Han zas savie nî bas lai kâ viss at ras tais dzin tars lat vie ðiem bi ja jâ at dod, vi òi ne drîk stç ja to nedz gla bât, nedz val kât. Par to drau dç ja nâ ves sods. Dzin ta ra vâk ða nas mo no po lu at cç la ti kai 19. gad sim tâ. Ive ta do mâ, ka var bût tie ði tâ dçï latvie ðiem ra dâs ðis iz gud ro jums – dzin ta ra pa ve diens, lai at do tu dâ va nu, ko Dievs vi òiem dâ vâ jis, iz ska lo jot Bal ti jas jû ras kras tâ dzin ta ru. E&P

Zai ga Ki pe reFo to no Ive tas Ve ce nâ nes ar hî va

Etrusku motîvi. Gobelçns: dzintara pavedieni, vilna, lins, zîds, 35 x 55 cm.2014

Pïava. Gobelçns: dzintara pavedieni, vilna, lins, zîds, 67 x 120 cm.2014


ekoloìija


dzîves enerìija

Ko dol re ak to ru ti pi un PWR uz bû vePWR dar bî bas prin cips

Mçs ap ska tî sim PWR ti pa ko dol re ak to ru, jo tas ir pla ði iz platîts ASV, Fran ci jâ, Ja pâ nâ un Krie vi jas Fe de râ ci jâ (sk. ta bu lu).

Ko dol re ak to ra kor pu sa ak tî va jâ zo nâ (re ac tor co re) no tiek vadâ ma ko do lu da lî ða nâs íç des re ak ci ja (sk. E&P Nr. 2, 2015). Tâs re zul tâ tâ iz da lâs liels dau dzums sil tu ma*. Sil tu ma dau dzums tiek re gu lçts ar re gu lç ða nas stie òu pie dzi òu.

Ðis sil tums tiek iz va dîts no ak tî vâs zo nas ar re ak to ra dze sç ðanas sis tç mu, ku ras sva rî gâ kais ele ments ir dze sç tâ ja cir ku lâ ci jas sûk nis (ðie sûk òi pa ras ti tiek dub lç ti). Spie die na kom pen sa tors no dro ði na dze sç ða nas sis tç mâ op ti mâ lu spie die nu. Mi nç tâs iekâr tas, kâ arî tvai ka ìe ne ra tors, ir iz vie to tas dro ðî bas ap val kâ, lai pa sar gâ tu tâs no bo jâ ju miem un avâ ri jas ga dî ju mâ ne pie ïautu ra dio ak tî vo ele men tu no nâk ða nu ap kâr tç jâ vi dç.

Pçc iz va dî ða nas no ak tî vâs zo nas sil tums no nâk tvai ka ìene ra to râ, lai ra þo tu augst a spie die na un tem pe ra tû ras tvai ku elek trî bas ìe ne ra to ra pie va da tur bî nas va ja dzî bâm. Iz strâ dâ tâ elek tro ener ìi ja tiek ie va dî ta elek tro tîk lâ.

No tur bî nas at strâ dâ tais tvaiks no nâk kon den sa to râ, tur pârvçr ðas kon den sâ tâ, iz man to jot dze sç ða nas ûde ni, un ar tvai ka ìe ne ra to ra ba ro ða nas sûk ni caur uz sil dî ða nas ie kâr tu tiek atgriezts tvai ka ìe ne ra to râ.

Jâ uz sver, ka âr kâr tî gi sva rî gi ir stin gri ie vç rot vis as KR projek tç ða nas, bûv nie cî bas un eks plu atâ ci jas pra sî bas. Ðo pra sî bu ne ie vç ro ða na iz rai sa ka tas tro fâ las se kas.

Ðî ga da 26. ap rî lî ti ka at zî mç ta Èer no bi ïas AES ka tas tro fas 29. ga da die na.

Vai râ ku ie priekð mi nç to pâr kâ pu mu dçï ava rç ja ÈA ES 4. bloks ar ûdens dze sç tu gra fî ta re ak to ru (РБMK – Реактор большой мощности канальный).

Ðî ti pa re ak to ri, ti kai lie lâ ki kâ Èernobiïâ, at ro das Lie tu vâ, Ig na li nas AES: tie ir di vi 1500 MW РБMK ti pa re ak to ri. Pçc Èernobiïas avârijas to mak si mâ lo jau du sa ma zi nâ ja uz 1360 MW. Ig na li nas AES ir 2009. ga dâ slçg ta atomelektrostacija Lietuvâ, Visaginâ, ne tâ lu no Latvijas un Lietuvas robeþas. Ig na li nas AES at slçg ða na bi ja viens no no sa cî ju miem, ar ku riem Lie tu va pie vie no jâs Eiropas Savienîbai.

* Sil tu ma iz da lî ða nâs ko dol re ak to ra ak tîvâ zo nâ no tiek arî pçc ko do lu da lî ða nâs íçdes re ak ci jas pâr trauk ða nas (tai skai tâ pçc KR ap tu rç ða nas), un tâ ro das no da lî ða nas pro duk tu sa bruk ða nas ener ìi jas. Ener ìi ja iz da lâs ne ti kai no da lî ða nas pro duk tiem, bet arî no ta pu ðiem ne sta bi liem nuk lî diem, piemç ram, urâ na 239

92U izo to pa, nep tû ni ja 23993Np

izo to pa un ak ti no îdiem. Jâ at zî mç, ka ðo siltu ma ener ìi jas dau dzu mu nav ie spç jams pre cî zi no teikt, jo tas at ka rîgs no ak tî vâs zonas sa stâ va un KR iz man to ða nas re þî ma. Tas no zî mç, ka arî pçc ko do lu da lî ða nâs íç des re ak ci jas pâr trauk ða nas (or ga ni zç tas vai avâ ri jas) ak tî vâ zo na ir vçl il gi ak tî vi jâ dze sç!!! E&P Ûdens-ûdens spie die na re ak to ra [PWR – Pres su ri sed Water Re ac tor] uz bû ves shç ma

Iz man to tie ko dol re ak to ru (KR) ti pi un da þi to gal ve nie râ dî tâ ji (2012. ga da 31. de cem bris)

Reaktoru tips Galvenâs valstis Skaits

Summârâ

uzstâdîtâ

jauda, GWe

Ûdens-ûdens

spiediena reaktors

[PWR – Pressurised

Water Reactor]

ASV, Francija,

Japâna, Krievijas

Federâcija 273 252,2

Vâroða ûdens reaktors

[BWR – Boiling

Water Reactor]

ASV, Japâna,

Zviedrija 84 78,1

Smagâ ûdens reaktors

[HWR – Heavy

Water Reactor]

Kanâda,

Rumânija,

Indija 48 24,0

Gâzes dzesçts reaktors

[AGR & GCR –

Gas Cooled Reactor]

Apvienotâ

Karaliste 15 8,0

Ûdens dzesçts grafîta

reaktors

[РБMK – Реактор большой мощности канальный]

Krievijas

Federâcija 15 10,2

Âtro neitronu reaktors

[FBR – Fast

Breeder Reactor]

Japâna,

Krievijas

Federâcija 2 0,6

Reaktora dzesēšanas sistēma

Sekundārā sistēmaTvaiks Ūdens

Reaktorakorpuss

Tvaikaģenerators

Aktīvāzona

Cirkulācijassūknis

Drošībasapvalks

Regulēšanasstieņu

piedziņa

Spiedienakompensators

Barošanassūknis

Kondensators

DzesējošaisūdensBarošanas

ūdens uzsildītājs

Elektrībasģenerators


enerìçtiíu ABC

The New ENTSO-E Requirements for Generators

There were significant organizational changes for European Union (EU) utilities over the last 10 years – from vertically integrated power companies there were formed transmission system operators and distribution system operators, there was transition to liberalized electricity market. Along with the organizational changes, there is rapid growth of wind and solar power plants characterized by volatile and difficult to forecast generation.

To ensure the functioning of electricity markets and the optimal management of transmission networks in the new circumstances, new guidelines are required which will be mandatory for all EU energy systems. In accordance with the Regulation (EC) No 714/2009 of the European Parliament and of the Council, ENTSOE has developed the new Grid Codes.

International organizations VGB un EURELECTRIC have expressed their standpoint on the new ENTSOE requirements. Latvenergo AS has evaluated technical feasibilities of existing CHPs and HPPs and the requirements of the new Grid Code.

Energy Supply of Smart Cities and Buildings: How Far Are We from the Goal?

On May 7, the seminar on the topicalities of the Latvian energy policy and planning strategies “Energy Supply of Smart Cities and Buildings: How Far Are We from the Goal?” took place at “Radisson Blue Hotel Latvia” as a part of the REHVA (The Federation of European Heating, Ventilation and Air Conditioning Associations) General Assembly and Conference held in Riga, Latvia, from May 6 till 9, 2015.

During the seminar several crucial aspects of the Latvian energy issues were addressed, namely, security and sustainability of the natural gas supply, development of the base load generation, investment strategies of the energy sector, diversification of the primary energy resources in district heating system of Riga, smart district heating platforms and benefits of their wider use.

As large cities are areas of utmost importance for every country – every advanced local or national energy transportation and distribution network, where the largest share of energy resources are consumed, their energy sustainability impacts national energy sector development strategies in a long run.

The Czech Energy Sector Yesterday, Today and Tomorrow – a Brief Overview

The energy policy of the Czech Republic has not been widely discussed among the Latvian energy experts as this country has very few points of con

vergence with the Baltic region and Latvia in terms of common energy initiatives, projects and energy sustainability issues in general.

However, energy sector of the Czech Republic is very complex, diverse and interesting both in trends of market liberalization and functionality and development of energy infrastructure and generation loads. Historically heavily dependent on coal generation in sectors of electric energy and district heating of the largest cities, the Czech Republic is doing its best to reduce consumption of this particular energy resource in near future. The most viable alternative to coal generation, according to Czech energy experts, is nuclear and natural gas generation, even if, from the economic standpoint, natural gas generation currently is less competitive.

The journal “Energy and the World” had a conversation with the Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary of The Czech Republic to the Republic of Latvia Mr. Pavol Sepelak (Pavol Šepeľák) on the Czech energy sector development and the Czech – Baltic (Latvian) cooperation in the energy field.

The 50th meeting of VGB Power Generation Maintenance Optimization Network

The 50th meeting of VGB Power Generation Maintenance Optimization Network took part in Riga in 1517 April, 2015. The main topic was the scheduling of operation and maintenance of power plants. The representative of CEZ, Czech Republic, made the presentation on the selective method for planning of power plant maintenance based on the evaluation of technological failures and accident risks. There are used miscellaneous exploitation strategies depending on the group of power plants (base load, reserve etc). CEZ has managed to reduce operational costs by 40% in seven years practically unaffecting availability of power plants. The information on the power plant operations was provided also by utility representatives from Denmark, Belgium, Netherlands and Germany.

Working in the networks, Latvenergo AS employees have received information on cyclic conditions of CCGT, usefulness of different efficiency measures, OpFlex modernisation and options to cost reduction.

The Perspectives of the Baltic Electricity Market

Total transfer capacity of external interconnectors of the Baltic power system will exceed maximum demand by 2016, thus the Baltic power system will become interregional transit node connecting three different power markets – Nordic, Polish and Russian markets. Baltic integration will improve security of supply and will diversify power supply sources, but at the same time will make Baltic electricity market price forecasting more complex because number of

2015/3

summary


Новые требования к генераторамВ течение последних 10 лет в энергокомпаниях Ев-ропейского союза (ЕС) произошли значительные ор-ганизационные изменения – из вертикально интег-рированных энергокомпаний образованы cистемные Операторы передающих и распределительных сетей, произошел переход к либерализaции рынка электро-энергии. Одновременно с организационными переме-нами, в последние годы стремительное развитие полу-чили солнечные и ветряные электростанции с быстро изменяющейся и трудно прогнозируемой генерацией.Для обеспечения функционирования рынков элект-роэнергии и оптимального управления передающими электрическими сетями в новых условиях необходи-мы новые руководящие принципы, которые будут обязательны для всех энергетических систем ЕС. В соответствии с постановлением Европейского Пар-ламента и Совета (ЕK) № 714/2009, ENTSO-E были разработаны новые сетевые Кодексы.О новых ENTSO-E требованиях свои точки зрения высказали международные организации VGB un EURELECTRIC. АО „Latvenergo” выполнило оценку требований новых Кодексов по отношению к техничес-ким возможностям своих ТЭЦ и ГЭС электростанций.

Энергоснабжение «умных» городов и зданий: как далеки мы от цели?

7 мая в отеле «Radisson Blue Hotel Latvia» в рам-ках Генеральной ассамблеи и международной конфе-ренции REHVA (Федерация европейских ассоциаций инженеров по системам отопления, вентиляции и кондиционирования воздуха – организация, которая способствует применению в строительстве экономич-ных, энергосберегающих и безопасных систем) про-шёл семинар на тему «Энергоснабжение «умных» го-родов и зданий: как далеки мы от цели?».

На семинаре обсуждался широкий спектр вопросов как на прямую, так и косвенно связанных с эффек-тивным энергоснабжением больших городов – одних из главных суммарных потребителей всех видов энер-горесурсов в любом государстве.

Энергетика Чехии вчера, сегодня и завтро – краткий обзор

Хотя между Чехией и Балтийскими странами, в том числе Латвией, сотрудничество в сфере энерге-тики не настолько интенсивно как с соседними госу-дарствами, всё же существуют вопросы и проблемы которые актуальны и интересны как для нашего ре-гиона, так и для Чехии. В частности диверсификация генерирующих мощностей полностью или частично замещая менее современные технологии более эф-фективными и инновационными решениями.

Для Чехии, где исторически доминирует угольная генерация как в секторе электроэнергетики так и в централизованном теплоснабжении городов, дивер-сификация генерирующих мощностей ориентирова-

price drivers will increase. Stronger integration facilitates electricity exchange between the Baltic and European markets. At the same time electricity production in the Baltic region decreases, because part of the power plants have difficult times to compete with lowcost Nordic producers.

The 14th Baltic Conference on Intellectual Cooperation (20–21 April, 2015, Riga – Jelgava)

The history of Baltic conferences on intellectual cooperation originated 80 years ago in Vytautas Magnus University in Kaunas. After renewal of independence of Baltic States, the initiative revived again in 1999 in Riga. This Conference of 2015, organized by the Latvian Academy of Sciences, was devoted to the role of academies of sciences in research and innovation policies. Among the participants were presidents of the academies of the Baltic States, as well as science administrators and prominent researchers from Germany, Poland, Norway, Finland and Slovakia. The most distinguished academicians from all the member states of the Conference devoted their reports to the successful coordination of science research and international funding sources as well as to the challenges and achievements in strategically important fields of Baltic and global perspective.

Fusion Reactor Heat Power Problems

Until now energy produced in nuclear fission reactors is used in nuclear power plants. Alongside with them fusion reactors are being developed, in which nuclear energy is obtained in synthesis of deuterium and tritium hydrogen isotopes. In a toroid vacuum chamber of the reactor, plasma temperature reaches millions of degrees (up to 150 million °C) and a new technology is necessary to generate electricity. For this purpose a special layer, socalled blanket, is put on the inner wall of the vacuum chamber of the reactor. Energy released in plasma is transferred to the blanket by neutrons with their kinetic energy. Heat energy converted in the blanket as well as in fission reactors is transferred to heat coolant which in turn passes it to the turbine generator to produce electricity.

The fusion reactor ITER, is being constructed in France, the heat capacity will be 730 MW. It will be the creation of the first steps taken heat problems. This article describes a technique that will be used in the ITER. However, insufficient heat water parameters (4 MPa and 70 °C) will not be sufficient to create economic thermodynamic cycle. In addition, the work of the first experimental fusion reactor will be very irregular and not be able to serve as a constant source of heat. To use the resulting plasma energy in electricity generation, it is necessary to solve many problems. Scientists plan to solve them in the next steps.


àííîòàöèè

странах Балтии, так как части Балтийских электро-станций трудно конкурировать с дешевыми сканди-навскими производителями.

14-ая Конференция Балтийско-го интеллектуального сотрудничества (Рига – Елгава 20-21 апреля 2015 года)

История Конференций Балтийского интеллекту-ального сотрудничества насчитывает 80 лет со вре-мени, когда первая была организована в Каунасском университете им. Витаута Великого. После восста-новления независимости Балтийских стран идея конференций возобновилась и в 1999 году в Риге состоялась 7-ая Конференция Балтийского интеллек-туального сотрудничества. Конференция 2015 года, организованная Латвийской Академией наук была посвящена роли Академий наук в инновационной и исследовательской политике их стран. В конферен-ции приняли участие президенты Академий наук трех Балтийский стран, а также администраторы науки и известные ученые из Германии, Норвегии, Польши Финляндия и Словакии. Докладчики посвя-тили свои выступления примерам успешной коорди-нации научных исследований и их международного финансирования, а также наиболее важным научным проблемам Балтийского региона.

Проблемы теплоэнергетики термоядерных реакторов

До сих пор ядерная энергия получаемая в реакто-рах деления ядер, используется в атомных электро-станциях. В настоящее время разробатываются тер-моядерные реакторы, в которых ядерную энергию получает в реакции синтеза изотопов водорода дейте-рия и трития. В тороидальной вакуумной камере это-го реактора, температура плазмы достигает милли-оны градусов (до 150 000 000 ºC) и необходимо создать новую технологию для выработки электроэнергии. На внутренней стенке вакуумной камеры этого реактора утанавливается определенный слой, так называемый blanket. В плазме выделённую энергию на бланкет пе-реносят нейтроны с своей кинетической энергией. В бланкете эта энергия превращается в теловую, и как в реакторах деления предаётся в телоноситель, который в свою очередь передёт её турбогенератору для выра-ботки электроэнергии.

Тепловая мощность термоядерного реактора ITER, который строится во Франции будет 730 МВт. На этом реакторе будут предпрыняты первые шаги, решении проблем теплоэнергетики. Данная статья описывает технологию которая будет использоваться на ITER. К сожалению параметры телоносителя – воды (давление 4 МПа и температура 70 °C) будут недостаточны для создания экономического термодинамического цикла. Кроме того, работа первого экспериментального тер-моядерного реактора будет очень нерегулярная и он не сможет служить постоянным источником тепла. Для ис-пользования полученной в плазме энергии в выработке электроэнергии, надо решать еще много проблем. Учен-ные намерены их решить в следующих этапах работ.

на на две технологические альтернативы – атомную энергетику и газовую генерацию. Последняя и двух к сожалению на много уступает первой альтернати-ве, так как дороговизна энергоносителя для газовых электростанций часто оборачивается не только су-щественными ограничениями эксплуатации, но и полной, долговременной остановкой этих станций.

О том, как развивается чешская энергетика и како-го видение дальнейшего сотрудничества в этой сфере между Чехией и Балтийскими странами с журналом E&P мыслями поделился посол Республики Чехия в Латвийской Республика Павол Шепеляк (Pavol Šepeľák).

Юбилейное заседание Рабочей группы VGB по оптимизации эксплуатации оборудования теплоэлектростанций

15–17 апреля 2015 года в Риге прошло юбилейное (пятидесятое) заседание Рабочей группы VGB по оп-тимизации эксплуатации оборудования теплоэлект-ростанций. Главной темой стала тема Планирование эксплуатации и ремонта электростанций.

Была представлена презентация представителя Чехии (CEZ), с информацией о селективном методе планирования ремонтов электростанций, основанном на анализе технологических отказов и оценке рисков аварий. Применяя различные эксплуатационные стратегии, в зависимости от группы использования электростанций (базовые, пиковые, резервные и т.п.), CEZ удалось в течение 7 лет сократить эксплуатаци-онные расходы на 40%, практически не ограничивая работоспособность стаций. Информацию об эксплуа-тации электростанций представили также представи-тели энергокомпаний Дании, Бельгии, Голландии и Германии.

Участвуя в заседании Рабочей группы, сотрудники АО “Latvenergo” получили также консультации по циклическим режимам работы комбинированных па-рогазовых установок (CCGT), мероприятиям по повы-шению эффективности и возможностям сокращения затрат по эксплуатации тепловых электростанций.

Прогнозы энергетическово рынка Балтии

2016 году общая мощность внешних соединений Балтийской энергосистемы превысит максимальную нагрузку региона, что сделает Балтийскую энерго-систему межрегиональным транзитным узлом, со-единяющим три очень разных энергетических рынка – Скандинавии, Польши и России. Эта интеграция позволит улучшить надежность электроснабжения и диверсифицировать источники энергоснабжения, в то же время сделает более сложным прогнозирование рыночных цен на электроэнергию в Балтийском ре-гионе, из-за увеличения факторов влияющих на ры-ночную цену. Таким образом, в связи с интеграцией на европейский рынок стремительно возрастет тор-говля электроэнергии с европейскими странами. В то же время уменьшится производство электроэнергии в

2015/3

àííîòàöèè


Content

Excellence Rooted in History

The Auction of Works of Art in Behalf of the Destiny Garden in Koknese

European Energy Union and Action Points of its Strategy

Energy Supply of Smart Cities and Buildings: How Far Are We from the Goal?

On Energy Forum 2015 “Towards Sustainable Energy Supply in Latvia”

About the Changes of the Personnel Certification in the Field of Electric Energy

The 50th meeting of VGB Power Generation Maintenance Optimization Network

The Network Code on Requirements for Generators

The Perspectives of the Baltic Electricity Market

The Czech Energy Sector Yesterday, Today and Tomorrow – a Brief Overview

EstLink2 Provides a Reliable Link Between Baltic States and Northern Europe

The 14th Baltic Conference on Intellectual Cooperation

Beginning of the Intellectual Entente of the Baltic countries 1920 – 1935 – 1999

Electric Cars for Households

The Forest – Our National Treasure

Fusion Reactor Heat Power Problems

Young Professional 2015

Amber Thread

Nuclear Reactor Types

Ñîäåðæàíèå

Основа высоково качества

Аукцион произведений искусства в дар Likteņdārzs (Сад судеб) в Кокнесе

Европейский энергетический союз и пункты действия его стратегии

Энергоснабжение «умных» городов и зданий: как далеки мы от цели?

Об Энергетическом форуме 2015 «На пути к устойчивому энергоснабжению в Латвии»

Об изменениях сертификации персонала в электроэнергетической отрасли

Юбилейное заседание Рабочей группы VGB по оптимизации эксплуатации оборудования теплоэлектростанций

Новые требования к генераторам

Прогнозы энергетическово рынка Балтии

Энергетика Чехии вчера, сегодня и завтро – краткий обзор

EstLink2 обеспечивает надёжное соединение между Балтией и Северной Европой

14ая Конференция по Интеллектуальному сотрудничеству Балтийских стран

Зарождение интеллектуальной Антанты Балтийских государств, 1920 – 1935 – 1999

Электромобиль в твоём доме

Лес – национальное богатство

Проблемы теплоэнергетики термоядерных реакторов

Молодой профессионал 2015

Янтарная нить

Классификация ядерных реакторов


summary

6

8

10

15

20

26

30

36

40

44

54

58

60

64

68

73

76

79

82

6

8

10

15

20

26

30

36

40

44

54

58

60

64

68

73

76

79

82

www.obo.lv

Neskatoties kur – ofi sā, rūpniecībā, mājāsdatu pārraide un infrastruktūra kļūst arviensvarīgāka. Mūsu modernās kabeļu pārvadu sistēmas,ātri un eleganti risina klientu vajadzības.Atklājiet priekš sevis OBO sistēmas pasaulicaur internetu vai pie pārstāvniecības.

OBO Bettermann klientu servissTel. 67802050 · E-pasts: [email protected] · www.obo.lv

Rozešu kabeļu kanālu sistēmasPerfektai montāžai

• Plastmasas WDK kabeļu kanāli• Metāla LKM kabeļu kanāli• Grīdlīstes SKL kanāli• Perforētie Dahl kabeļu kanāli sadalēm• Rozešu kanālu sistēmas ar montāžas atverēm 45 mm

un 80 mm no plastmasas, alumīnija un metāla• ISS kolonnu sistēmas• Elektroierīču montāža

Documents

92)_2015.pdfElektromobilis tavâ mâjâ 64. lpp. Elektromobili var uzskatît par vienu no tehnoloìijâm gaisa vides kvalitâtes nodro ðinâðanai un siltumnîcefekta gâzu emisijas