7/31/2019 98-Z K R

1/21

Z K R

Bakara, 114; Kavram: 98

Z K R

Zikir; Anlam ve Mhiyeti

Kur'n- Kerim'de Zikir Kavram

Zikir ve bdetler

Zikir ve Namaz

Zikir ve Kur'an

Hadis-i eriflerde Zikir Kavram

Namaz ve Kurandan Sonra En Faziletli Zikirler; Tehlil, Tesbih, Tahmd, Tekbir

Zikrin Zdd; Unutma ve Gaflet

bdetlerin En Byklerinden Biri, Belki Birincisi; Zikir

Tesbih/Zikir Kurbanlar

Zikrin Yozlatrlmas; Zikirde Usl ve dba Riyetsizlik

Tesbih/Zikir Kurbanlar

Zikri hy Etmek, Zikirle hy Olmak

Zikrin Psikolojik Faydalar

"Allah'n mescidlerinde O'nun adnn zikredilip anlmasna engel olan ve onlarn harap olmasna alandan daha zlim kim vardr?! Aslnda bunlarn oralara ancakkorkarak girmeler i gerekir (Baka trl girmeye haklar yoktur). Bunlar iin dnyada rezillik, hirette de byk azap vardr." (2/Bakara, 114)

Zikir; Anlam ve Mhiyeti

Zikir, sz lkte; anma, hatrlama, bir ey i zihinde hazr etme, b ir ey i dile ge tirme, hatrlatma demektir. Bir baka deyile zikir, k iinin mri fet (bilgi) olarak elde

ettii eyi korumasn salayan bir faaliyettir ki, bu; zihne aittir. Kavram olarak zikir; Allah anmak zere yaplmas veya sylenmesi tavsiye edilen, hamd, du,

ibdet ve vg gibi fiiller ve szlerdir.

Zikir, insann bilgi olarak elde ettii eyleri muhfaza a ltnda tutmasna ve gerektiinde hatrlamasna imkn salayan bir be llek anlamnda potansiyel bir gc

ifade ettii gibi, bir eyin kalben veya szl (dil ile) hatrlanmas eklinde ayn gcn harekete geirilmesine de denir. (1) Kalp veya dil ile zikir, unutulmu bir eyin

yeniden hatrlanmas, ya da hfzadakinin unutulmamak zere srekli canl tutulmas eklinde olabilir. (2)

Zikir, aslnda ka lbin, anlan k imseye dikkat kesilmesi ve ona kar uyank o lmasdr . Bunu dil ile ifade etmeye zikir denilmesinin sebebi, ka lpteki zikre

(hatrlamaya) iaret etmesindendir. Bazlarna gre zikir, insana sevap kazandran her trl amelin genel addr. Zikir, Allaha itaattir. Ona itaat etmeyen kii,

diliyle ne kadar tesbih ederse etsin veya tevhid kelimesini sylerse sylesin, gerek zikri yapm olmaz.

Ayn kkten gelen mezkr, zikredilen, anlan ey demektir. Gerek u ki, insann zerinden, daha kendisi anlmaya deer (mezkr) bir ey deilken, uzun

zamanlardan bir sre gelip geti. (76/nsan, 1). Yani insan, Allahn ilminde var iken, bizzat kendisi henz mevcut deildi, henz ortalkta yoktu. Bu geree

deinen baka yetleri de grmekteyiz (19/Meryem, 67; 36/Ysin, 79; 10/Ynus, 4, 34 vd.).

Yine ayn kkten gelen zikr, ok zikir, youn zikir demektir ki bu, zikir kavramndan daha geni bir manay kapsamak tadr. Korkup saknanlar zerinde onlarn

(yetlerle alay edenlerin ) hesabndan herhangi bir ey (sorumluluk) yoktur. Ancak (bu) bir youn hatrlatmadr (zikrdr). Umulur ki korkup saknrlar. (6/Enm,

69). Gndzn iki tarafinda ve gecenin (gndze) yakn saatlerinde namaz kl. phesiz iyilikler (hasent), ktlkleri (seyyit) giderir. Bu, t alanlara youn

bir hatrlatmadr (zikrdr). (11/Hd, 114; Ayrca bkz. 6/Enm, 90; 7/Arf, 2; 21/Enbiy, 84; 29/Ankebt, 51 vd.).

Zikir kknden gelen bir baka kelime de tezk iradir . Tezkira; hatrlatma, t, hatrlatan ey demek tir. (Tezkire; belli b ir meslek mensuplarnn biyografi lerinin

anlatld kitaplara da denilmektir. Trkede tezkere eklindeki syleyi; rapor, izin belgesi, askerlik grevinin bittiini gsteren belge anlamnda

kullanlmaktadr.) Kuran tezkira kelimesini bir hatrlatma, bir uyarma olarak kullanmaktadr. Hayr; O (Kuran) bir tezkiradr (bir hatrlatma, bir ttr). Artk

dileyen, onu dnp t alsn. (80/Abese, 11-12; Ayrca bkz. 20/Th, 3; 57/Vka, 73; 69/Haakka, 12, 48; 73/Mzemmil, 19; 74/Mdessir, 49, 54).

Cts, May 26th arama... ARAMA

ANA SAYFA SIYER HAKKINDA KAVRA M TEFSIRI ONLINE KITAP SAT I VIDEO

7/31/2019 98-Z K R

2/21

Zikir kknden gelen zeker, mzekker, zkr kelime leri ise , diinin kart olarak erkekli i ifade ederler. Ayn kkten ge len bir baka kelime ise tezekkrdr.

Bu da dnp t almak, ibre t almak demektir. Kuran baz ey leri hatrlattktan sonra dnmez misiniz, ibret almaz msnz? diye soruyor (6/Enm, 152;

7/Arf, 3, 57; 11/Hd, 24, 30; 24/Nr, 1, 20). Kuran, zikir kelimesini eitli formlarda kullanyor. Peygamberimize, mminlere, ehl-i kitaba, sriloullarna,

sahbelere, kendilerine eli gnderilmi topluluklara; hatrlat, hatrlayn, aklnza getirin, an ann eklinde hitap etmektedir.

Bu kullanllara ait birka rnek gre lim: hireti arzu edenler ve A llah zikredenler iin, Hz. Muhammedde en gzel rnek vardr. (33/Ahzb, 21). Kuranda

Allahn bir olduunu zikrettiin (andn veya hatrlattn) zaman, kfirlerin gerisin geriye katklarn grrsn. (17/sr, 47). Baz hayvanlarn insann emrine

verilmesinin sebebi; insanlarn Allah nimet veren olarak hatrlamalardr (zikretmeleridir) (43/Zuhruf, 13). Mrikler boazladklar hayvanlarn zerine Allahn

adn anmazlar (zikretmezler) (6/Enm, 138). Halbuki mminler avladklar ve boazladklar hayvanlarn zerine Allahn adn anarlar (zikrederler) (5/Mide, 4;

22/Hacc, 28, 34, 36; 6/Enm, 118, 119, 121). (3)

Kur'n- Kerim'de Zikir Kavram

Zikr kelimes i ve trev leri Kurn- Ke rimde 292 yerde geer. Sadece zikr kelimesi ise, 76 yerde z ikredilir. Sadece emir halinde 37 yerde geer. slm

kavramlardan, anlam en ok dara ltlanlardan biri "zikir" kavramdr. Zikir kelimesi, ok geni bir anlama ve muhtevya sahip olduu halde, neredeyse tek anlama

indirgenmi ve ii boaltlmtr.

Zikr kelimes i, Kuranda 30'un zerinde farkl anlamlarda kullanlmak tadr: Zik ir kel imesiyle ifade edilen bu anlamlar: Zikretmek, sy lemek, bahsetmek,

konumak, hatrlamak, hatrlatmak, anmak, gereini yapmakla birlikte hatra getirmek, kadrini bilmek, tefekkrle birlikte hatra getirmek, mkfatlandrmak,

vmek, krn ed etmek, tekbir getirmek, telbiye, du ve yakar, sz, laf, kssa, haber, K itab, Kitab indirme, Kuran, Kuran dnda ilh kitaplar, Peygamber ,

n, eref, eref ve rici husus, nasihat ve dnceye sevkeden husus, dnce, ikaz ve nasihat, delil, hatrlamaya (ibrete) sevkeden vaaz ve t anlamlarna

gelir. (4)

Bir baka aratrc, zikir kelimesinin Kur'an'da 37 mnda kullanldn belirtir. Bu anlamlar alfabetik olarak yle sralar: Anlamak, anlatmak, besmele, bilme,

dvet etmek, delil, dnenler, dnmek, grmek, hatrlamak, hatrlatmak, ibdet etmek, ibret, iman, itaat etmek, kssa, kitap, konumak, kulluk yapmak,

Kur'an, Levh-i Mahfz, mkfatlandrmak, namaz klmak, okumak, t, t almak, t vermek, sevmek, sylemek, an, eref, erefli, kretmek, Tevra t,

uyar, vahiy, yol gstermek, erkek. (5)

Kur'an'da "zikir" kelimesinin anlamlarn gstermek iin, bu kavramn getii yetlere rnekler vererek belirtelim:

Anlamak: Kur'n- Kerim, bir durumun belirginlemesi ya da iki konu arasndaki farkn anlalmas hususunda zikir kav ramn anlamak eklinde kullanr. Bu

anlamda Kur'an'da dokuz yerde kullanlan zikir, daha ok akl sahipleri ve ilim ehli iin kullanlmaktadr (Bkz. 2/Bakara, 269; 3/l-i mrn, 7; 17/sr, 41). Bu

yetlere bakldnda ilim, aratrma ve tefekkr isteyen konularn, ancak ilim sahiplerince anlalabilecei ifade edilmekte, bir konuyu derinlemesine dnp

aratrmayanlarn onu anlamayacaklar, zikir kavramlyla ortaya konulmaktadr.

Anlatmak: (10/Ynus, 71; 12/Ysuf, 42)

Besmele: (6/En'm, 118)

Bilmek: (13/Ra'd, 19; 24/Nr, 27)

Dvet etmek: 17/sr, 46; 37/Sfft, 3)

Delil: (21/Enbiy, 24-25)

Dnenler: 11/Hd, 114)

Dnmek: (3/l-i mrn, 191; 7/A'rf, 3; 11/Hd, 30). Zikrin Kur'an'da en ok kullanlan anlam, dnmektir. Allah Tel, kullarndan dnmelerini istemekte,

ancak dnenlerin gerekleri kavrayacaklarn, dnmeyenlerin ise, yolca hayvanlardan daha sapk olduklarn bildirmektedir. nk dnmeyenlerin yetleri

anlamayacaklar, bu nedenle Yce Allah'a gerei gibi kulluk yapamayacaklar bir gerektir. Dnmek, vahy gerekleri kavramay ve Cenb- Hakk' gerei gibi

tanmay salad iin hem insan, insan olma onuruna ykseltir, hem de kulluk bilincini gelitirir. Bu nedenle de ibdetlerin temelidir.

Grmek: (M'min, 44)

Hatrlamak: (2/Bakara, 40; 5/Mide, 11; 6/En'm, 68; 7/A'rf, 201)

Hatrlatmak: (6/En'm, 69; 8/Enfl, 2; 14/brhim, 5; 25/Furkan, 73; 38/Sd, 49)

bdet etmek: (2/Bakara, 151-153, 238-239; 18/Kehf, 28; 20/Th, 14). Yce Allah'a ibdet etmek anlamna da gelen zikir, bu ibdetin nasl ve ne ekildeyaplaca ile ilgili aklamalar da beraberinde getirir.

bret almak: (7/A'rf, 57; 8/Enfl, 57; 38/Sd, 43)

man etmek: (6/En'm, 126; 7/A'rf, 130; 9/Tevbe, 126; 13/Ra'd, 28)

taat etmek: 20/Th, 43-44)

Kssa: (18/Kehf, 83)

Kitap: (3/l-i mrn, 58; 16/Nahl, 43; 20/Th, 99)

Konumak: (21/Enbiy, 60)

Kulluk Yapmak: (20/Th, 33-34; 23/M'minn, 110; 24/Nr, 37)

Kur'n- Kerim: (15/Hicr, 6, 9; 16/Nahl, 44; 25/Furkan, 29-30)

Levh-i Mahfuz ya da Tevrat: (21/Enbiy, 105)

Mkfatlandrmak: (2/Bakara, 110, 157)

Namaz klmak: (2/Bakara, 198; 29/Ankebt, 45; 62/Cuma, 9; 7/Arf, 205; 24/Nr, 36)Okumak: (2/Bakara, 63; 19/Meryem, 16, 41) Bu yetlerde, ve rilen kitabn okunup emirlerine tbi olunmas ve bylece korunulmas istenmekte ve Kitab'ta Hz.

Meryem (r.a.) ve Hz. brhim (a.s.)'in okunmas tavsiye edilmektedir. Bunlar da gsteriyor ki zikir, okumak anlamnda da kullanlmaktadr. Yoksa, bazlarnn iddia

ettikleri gibi, burada zikir kavram "adn sylemek" eklinde olsayd, o durumda, Kur'an'n bu ifadesine dayanarak srekli bir ek ilde "Meryem, Meryem", ya da

"brahim, brahim" denilmesi gerekirdi. Bu ise hem gln bir ey ve hem de irktir.

t: (11/Hd, 120; 12/Ysuf, 104; 50/Kaf, 36-37). Zikrin en fazla kullanlan anlamlarndan biri de ttr. Bu anlam, kimi yerde Kur'n yetlerin, kimi yerde

kinattaki olaylarn ve nizamn t olduu eklinde ve rilmektedir.

7/31/2019 98-Z K R

3/21

t almak: (2/Bakara, 221; 24/Nr, 1)

t vermek: (50/Kaf, 45; 51/Zriyt, 55)

Sevmek: (38/Sd, 32)

Sylemek: (12/Ysuf, 42; 18/Kehf, 63; 21/Enbiy, 10; 94/nirh, 4)

eref: (23/M'minn, 71)

erefli: (38/Sd, 1, 46)

kretmek: (3/l-i mrn, 41; 7/A'rf, 69). Allah (c.c.) Zekeriy (a.s.)'ya bir oul lutfettii iin kendisinden kretmesini (zikretmesini) istemektedir (3/l-i mrn,

41). nk, verilen bir nimete ancak kredilerek karlk verilebilir. te bu nedenle, yette geen zikir ifadesi kr olarak anlam kazanmaktadr.

Uyar: (5/Mide, 14; 6/En'm, 44)

Vahiy: (7/A'rf, 63; 21/Enbiy, 63)

Yol gsterme: (21/Enbiy, 48)

Erkek (Zikir kknden zeker ve mzekker): (3/l-i mrn, 36; 53/Necm, 45). (6)

Kuranda bu kadar farkl anlamlarda kullanlan, dolaysyla ok boyutlu ve insan hayatnn btnn kuatan zikir, ayn zamanda insann farkl ekillerde icr

edebilecei ibdettir. Zikir, dille, kalple, dnce ile ve bedenin dier organlar ile yerine getirelebilen btncl bir zelliktir. nsann sadece dil ile baz kelimeleri

tekrarlamas, filin sadece bir organn tutup onu o para ile deerlendiren krn tutumuna benzer. Otuzdan fazla anlamndan birini almak ve sadece dil ile baz

kelimeleri tekrar e tmek zikir deil; zikirden sadece bir blmdr. Bu parac anlay, dinin tahrif edilmesi demek deilse, en azndan gaflet ve cehlet rndr.

Zikir; sadece Allah! demek veya Onu hatrlatan kelime veya cmleleri tekrarlamak deildir. Allah, gzel isimlerini hatrlamak, anmak, Ona hamd ve krde

bulunmak, Onu tesbih etmek, tekbir ile ululamak, Kitabullah okumak, du etmek; btn bunlar zikrin yalnzca lisana ait olan blmdr.. Allahn varlna dellet

eden delilleri, Onun sfat ve isimlerini dnmek, Allahn ahkmn, emir ve yasaklarn, tekliflerini, vaadini ve vadini, Ona olan kulluk vazifelerini ve bunlarn

hikmet ve delillerini dnmek, enfs (znel) ve fk (nesnel) btn yaratlmlar ve bunlarn yaratl srlarn dnmek, varln her zerresinde mevcut ilh

hikmetlerini grmek... Bu da kalb ve fikr zikirdir. Bedenin memur bulunduu grevlerle megul ve dopdolu olmas, kendilerine yasaklanan eylerden uzak

durmas ise, fiil ve beden bir zikirdir.

Her eit ibdette asl olan ihlstr, gnln Allah'a ynelmesidir. bdete deer ini veren, onun dern boyutudur. Hudan yoksun, Allahn rzs dnda baka

hangi amala yaplm olursa olsun, ekilce ibdet zannedilen hususlar, Allahn mslmandan istedii kulluk deildir. Yaplan ibdetlere Allahn ihtiyac kesinlikle

dnlemeyecei iin, insann ka lbini, zihnini ve davranlarn gzele doru, ftrat istikametinde ve Allahn honutluu esas alnarak deitirme zellii ne

kmaldr. En byk ibdet olan namaz bile kalb-i selm ile, ihlsla ikame edilmedii mddete gerek namaz olmad deerlendirilmelidir. Zikir iin de ayn durum

szkonusudur. Sadece dille, alkanlk kabilinden, tren havasyla ed edildiinde gerek anlamda zikir kabul edilemez. Zikir, gnl, tefekkr/dnce, dil ve

eylem btnl ile ed edilmesiyle Kurann istedii gerek zikir ve kulu Allah'a yaklatran ibdet zelliinde olacaktr. Zikrin esas kalple, gnlle zikirdir,

Allahdan gfil olmamaktr. Bu balca eittir:

1- Allahn varln gsteren delilleri dnmek, pheleri atarak A llahn isim ve sfatlarn tefekkr e tmektir.

2- Allahn koyduu hkmleri, kulluk vazifelerini, Allahn bildirdii sorumluluklar, onlarla ilgili hkmleri, emir ve yasaklar, Allahn vaadini ve tehdidini ve

bunlarn delillerini dnmektir.

3- Madd ve mnev varlklar, bunlardaki yaratl srlarn seyredip dnmekle zerrenin kutsal leme bir ayna olduunu grmektir. Bu aynaya, gerei gibibakanlarn gzne, o gzellik ve byklk leminin nurlar yansr. Bir anlk hisle bundan alnacak olan mhede zevk inin bir gz krpacak kadar sren par lts bile

dnyalara deer. Bu zikir makamnn sonu, zirvesi yoktur.

Allah Tel, bu zikir eitlerinden hangisiyle zikredilirse, O da ona lyk bir ekilde kendisini zikreden kimseyi zikrederek karlk verecektir. Beni zikredin; Ben de

sizi zikredeyim. Bana kredin; sakn nankrlk yapmayn! (2/Bakara, 152) Allahn, zikreden kuluna zikirle cevap vermesi konusunu izah iin eitli aklamalar

yaplmtr. Bunlar yle zetleyebiliriz:

Beni, Bana itaatla zikredin; Ben de sizi rahmetimle zikredeyim.

Beni du ile zikredin; Ben de sizi, dunz kabul ile zikredeyim (40/Mmin, 60).

Beni vg ve itaatle zikredin; Ben de sizi vg ve nimetle zikredeyim.

Beni dnyada zikredin; Ben de sizi hirette zikredeyim.

Beni gizli yerlerde zikredin; Ben de sizi geni yerlerde ve ya lnzlkta zikredeyim.

Beni ibdetle zikredin; Ben de sizi yardmla zikredeyim.Beni, Benim yolumda cihadla zikredin; Ben de sizi hidyetimle zikredeyim.

Beni refhnz, rahatnz zamannda zikredin; Ben de sizi bel ve musbete uradnz zaman zikredeyim.

Beni doruluk ve samimiyetle zikredin; Ben de sizi kurtulu ve size tahsis ettiim eyleri artrmakla zikredey im.

Beni, nceden ilhlm kabul ile zikredin; Ben de sizi sonunda rahmet ve kullua kabul ile zikredeyim.

(Grld gibi, zikir hem insan asndan ve hem de C enb- Hak tarafndan farkl ekillerde almlarla deerlendirilmitir. Sesli bir ek ilde ismi tekrarlayp

durmak eklinde anladmz zaman, bunun Allah tarafndan kulunu bu ekilde zikretmesi dnlmemesi gereken bir durumdur. O yzden zikrin anlamn

daraltmaktan iddetle sak nlmaldr.)

Zikir, mrifet ve bilgi ile olmaldr. Allahn zikir emri karsnda ilk duyulan ey, cizlik ve Yara tcnn kudretine teslim olma arzusudur. Sana lyk olduun ekilde

ibdet/kulluk ve zikir yapamadk. mann ve kulluun ba, bu anlaytr. En gzel zikir de L ilhe illllah (Allahtan baka hibir ilh yoktur kelime-i tevhdidir.

Bu tevhidin ve teslimiyetin gerei de, bu cizlik iinde kendini, Allahn emirlerinin tek yrtme vstas bilerek, istenilen grevleri en gzel ekilde ve zam

derecede yerine ge tirmek iin yalnz Allahtan yardm dileyip en iyi ek ilde yapmaya almaktr. te bu da, zikrin ve krn ta kendisidir. Yani, yklenen

sorumluluk, imkn ve kabiliyet artna balanmtr. Fakat o yetenek, Allahn bir yardm olduu iin onun da iin aslnda bir snr ve sonu yoktur. Bundan dolaykul, Allah zikirle Ondan yardm diler ve kendine ver ilen kabiliyeti sarfeder. u halde, her mmin Beni zikredin! emri karsnda cizliini hissederek nce:

Ancak Sana ibdet/kulluk eder ve ancak Senden yardm diler iz. (1/Ftiha, 4) eklindek i kesin szn hatrlayacak; z ikir ve kr iin Allahtan yardm

isteyecektir. (7)

7/31/2019 98-Z K R

4/21

Zikir ve bdetler

Btn ibdetlerin z ve asl Allah Tely hatrlamaktr. slmn direi namazdr ve namazdan da maksat Allah zikirdir. Bana ibdet/kulluk et; Beni zikir iin

namaz kl. (20/Th, 14). Namaz dosdoru kl. Allah zikretmek elbette en byk (ibdet)tir. (29/Ankebt, 45). Kurn- Kerim okumann ibdetlerin en

fazletlisi olmasnn sebebi, Allahn kelm olmas, Allah hatrlatc olmas ve ierisindekilerin hepsinin Allah zikretmeyi, Onu hatrlamay tazelemesidir. Orulu

insan, sadece midesine deil; eline, ayana, gzne, kulana hkim olur, onlara da oru tutturur. Oru, mideyi a brakmaktan daha ok, gnl takv ile

doldurmaktr (2/Bakara, 183). Orutan maksat, ehvet ve kt arzular krmaktr. Bylece ehvet ve hevnn skntlarndan kurtulan kalp, temizlenir ve zikre

msait hale gelir. Allahn evi olan Kbeyi ziyre t olan hacdan maksat, ev sahibi olan Allah hatrlamak ve Ona yaknlamak abasdr. Hac mensiki iinde yer

alan tekbir, telbiye gibi ibdetler zikir cinsindendir. Dolaysyla btn ibdetlerin ba zikirdir. Zaten mslman olmak iin kelime-i tevhidi sylemek arttr. Bu da

zikrin ta kendisidir. Dier btn ibdetler, bu zikri kuvvetlendirmek iindir. nsanolu, ibdet iin yara tlmtr (51/Zriyat, 56). Kurtulmak istiyorsanz, Allah ok

zikredin. (8/Enfl, 191) buyurulur. Kurtuluun anahtar, az deil; ok zikretmek, her durumda; ayakta, otururken, yatarken zikretmektir (3/l-i mrn, 191).

Mnfklar A llah ok az zikrederler (4/Nis, 142). Demek ki mmin Allah oka zikretmek zorundadr. Tm zamann Allah hatrnda tutarak, mslman

olduunu, Allah'a ve Onun hkmlerine teslim olduunu unutmadan geirmelidir.

Zikir ve Namaz

Namaz, batan sona bir zikirdir. Namaz bize her rknnde, her ifadesinde Allah hatrlatr. Bu sebepten Allah, Kurn- Kerimde bazen namaz ikame ediniz! emri

yerine; Allah zikrediniz! veya Rabbinin adn zikret! denilir. Kerim Kitab'da zikirle namaz yaknlndan dolay, zaman zaman salt (namaz) ke limesinin zikirle

yer deitirdii ifadelere rastlarz. Namazda Allahn zikrini (Kuran) tekrar eder, tezekkr ederiz. Bunun iin Cenb- Hak; sabah akam namaz kl! yerine;

Sabah akam Rabbinin adn zikret! (76/nsan, 25) buyurmutur.

Namazn her rektnda ve her bir rknnde Allah tekrar tekrar zikretmeli, hatrlamalyz. Allahn emirlerini ve yasak larn, vaadlerini ve tehditlerini, hkm ve

nimetlerini, sfat ve isimlerini dnmeliyiz. Bylece namaz, gnde be kez, a levlenen nefs arzularn ateini sndrmek, dnyev sevgilerle kendinden geen

gnlmze Allah ve Raslnn sevgisini yerletirmek, fah ve mnker pisliiyle asl temizliini kaybeden varlmz arndrmak iin yaplan gerek bir zikir olur.

Bu anlamyla zikrin yer almad namazlar, bo ve mnsz hareketlerden ibret birer yorulma olmaktan teye gidemez. (8)

Bana ibdet/kulluk et; Beni zikir iin namaz kl. (20/Th, 14).

Namaza arld nz zaman Allah z ikretmeye koun!(62/Cuma, 9)

Rabbini, iinden yalvararak ve korkarak, yksek olmayan bir sesle sabah akam z ikret. G fillerden olma! (7/Arf, 205)

Allahn yce tannmasna, iinde adnn zik redilmesine izin verdii mescidle rde sabah akam Onu tesbih eder ler. (24/Nr, 36)

Kitaptan sana vahyedileni oku ve namaz da dosdoru k l; nk namaz iren ve kt eyler (fah ve mnker)den vazgeirir . Allah zikretmek, elbette en

byk (ibdet)tir. (29/Ankebt, 45)

Ey iman edenler; oka zikretmek sretiy le Allah zikredin! (33/Ahzb, 41)

Sabah akam Rabbinin adn zikret! (76/nsan, 25)

Zikir ve Kur'an

Kuran, kendisine zikir demektedir ki, O, batan baa bir ttr, hatrlatmadr, insanlarla ilgili her nemli eyi aklayan bir ilh bildiridir. O, ayn zamanda

srekli Allah hatrlatan yetlerden meydana gelmektedir.

Bu, Bizim Ona indirdi imiz mbrek b ir Zik irdir. u halde, onu inkr edecek olanlar siz misiniz? (21/Enbiy, 50)

Hi phesiz Zik ri (Kuran) Biz indirdik Biz; onun koruyucula r da gerek ten Biziz. (15/Hcr, 9)

Dediler ki: Ey kendisine z ikir (Kur an) indirilen (Muhammed)! Sen mutlaka bir mecnunsun! (15/Hcr, 6)

(Raslm!) te by lece gemitek ilerin haberler inden bir k smn sana anlatyoruz. phesiz ki, tarafmzdan sana bir z ikir (Kur an) verdik. (20/Th, 99)

Sen, ancak zikre (Kurana) uyan ve grmeden Rahmndan korkan kimsey i uyarabilirsin. te byles ini bir mafiret ve gzel bir mkfa tla mjdele! (36/Ysin,

11)

Sen zikr imize (Kur ana) iltifat etmeyen ve dnya hayatndan baka bir ey istemeyenlerden yz ev ir! (53/Necm, 29)

... Ey iman eden akl sahipleri! Al lahtan korkun. Allah size gerekten bir zikir (Kuran) indirmitir. (65/Talak, 10)

Sd Sresinin ikinci ye tinde geen zikrin birka anlamda kullanlma ihtimali bulunmaktadr: Sd. Zikir dolu Kurana andolsun. (38/Sd, 1-2). Zikir dolu, zikir

sahibi Kuran; eref ve an sahibidir. En yce eref ona a ittir. Nitekim bir baka ye tte buna iaret edilmektedir: Gerekten O Kuran, hem senin iin, hem de

kavmin iin bir zikirdir (ereftir) (43/Zuhruf, 44). Buradaki zikir ikinci olarak; anmak, hatrlatmak, eriat ve hkmleri, vaad (Allahn verdii sz) ve tehditler,

gemi mmetlerin kssalarndan alnacak ders ve ibretler anlamnda kullanlmaktadr. nc olarak, dinde ihtiya olan eyleri hatrlatma, yani erefli ve deeriyce dini reten, ibret dersi veren Kuran mnsnda gelmi olabilir.

Kuran, bir zikir ve uyardr. Kalpler onunla huzur ve skn bulur. Mminler onun yetlerini tedebbr, tefekkr edip dnsnler ve dosdoru yolda hidyet zere

yaasnlar, her trl problemlerine onun gsterdii arelerle zm bulup kurtulua ersinler diye gnderilmitir.

Namazda ve namaz dnda Kuran okumak, byk bir zikirdir; devaml bir hatrlama ve hatrlatmadr. Kuran ve Onun hkmlerini unutan, dnya zevkleriyle

7/31/2019 98-Z K R

5/21

sarho olup gaflet iinde yaayan insan ilh hakikatlerle sa rsp uyandran, kendine/ftratna dndren byk bir zikirdir Kur'an.

Zikrin bu geni anlam sahas, Kuran yetlerinde aka ortaya konulduunu yukarda belirttik. imdi Kuranda zikir kelimesinin getii baz yetlerin meallerini

grelim:

"Allah'n mescidlerinde O'nun adnn zikredilip anlmasna engel olan ve onlarn harap olmasna alandan daha zlim kim vardr?! (2/Bakara, 114)

Beni zikredin ki Ben de siz i zikredeyim. (2/Bakara, 152)

...Allahn sizin zerinizdek i nimetini (size verdi i hidye ti ve size gnderdii Peygamberini), kendisiyle size t vererek size indirdii Kitab ve hikmeti

zikredin/hatrlayn. (2/Bakara, 231)

"...Allah'n size rettii gibi Allah' zikredin" (2/Bakara, 239)

...Rabbini ok z ikret; sabah akam tesbih e t. (3/l-i mrn, 41)

"Onlar (takv sahipleri), bir ktlk yaptklarnda, ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah' zikredip/hatrlayp gnahlarndan dolay hemen tevbe-istifr ede rler.

Zaten gnahlar Allah'tan baka kim balayabilir ki! Bir de onlar iledikleri ktlklerde bile bile srar etmezler." (3/l-i mrn, 135)

Ayakta dururken, otururken, yanlar zerinde yatarken (her zaman) Allah zikrederler (ve y le du ederler:) Rabbimiz! Sen bunu bouna yaratmadn. Seni

tesbih ederiz. Bizi cehennem azbndan koru! ( 3/l-i mrn, 190-191)

Namaz bitirince ayak ta, otururken ve yannz zerinde yatarken Allah zikredin. Huzura kavuunca da namaz dosdoru kln; nk namaz, mminler zer ine

vakitli olarak farz olmutur. (4/Nis, 103)

"Eer eytann fitlemesi seni drterse hemen Allah'a sn. nk O, (hereyi) iitendir, (hereyi) bilendir. Takvya e renler var ya, onlara eytan tarafndan bir

vesvese dokunduunda (Allah'n emir ve yasaklarn) tezekkr edip hatrlayarak hemen gerei grrler." (7/A'rf, 200-201)

Rabbini, iinden, yalvararak ve Ondan korkarak, yksek o lmayan bir ses le sabah ve akam zik ret. Gfillerden o lma! (7/Arf , 205)

"M'minler, ancak, Allah zikredildii/anld zaman yrekleri titreyen, kendilerine A llah'n yetleri okunduunda imanlarn artran ve yalnz Rablerine dayanp

gvenen kimselerdir." (8/Enfl, 2)

Ey iman edenler! (Savamak iin) herhangi bir topluluk ile karlatnz zaman sebt edin ve Allah ok zikredin k i baarya e riesiniz . (8/Enfl, 45)

(Onlar, Allah'a) man edenler ve gnlleri A llahn zikr iyle sknete erenlerdir . Bilesiniz ki, kalp ler, ancak Allah zikre tmekle tatmin o lur, huzura kavuur.

(13/Rad, 28)

Yedi gk, dnya ve bunlarda bulunan herkes (herey) Onu tesbih eder. O nu hamd/vg ile tesbih etmeyen hib ir ey yoktur. Ne var ki siz, onlarn tesbihinianlamazsnz. (17/sr, 44)

Unuttuun zaman Allah z ikret ve Umarm Rabbim beni, doruya bundan daha yakn olan bir yola iletir de. (18/Kehf, 24)

(Raslm!) Sabah akam Rabler ine, srf O nun rzsn d ileyerek du edenlerle bir likte candan sebat et. Dnya hayatnn ssn isteyerek gz lerini onlardan

evirme. Kalbini, Bizi zikre tmekten gfil kldmz, hevsna/kt arzularna uymu ve ii gc arlk olan kimseye itaat etme. (18/Kehf, 28)

"(Ey Ms!) Seni, kendim iin eli setim. Sen ve kardein birlikte yetlerimi gtrn. Beni zikretmeyi ihmal etmeyin. Firavun'a gidin. nk o, iyiden iyiye azd."

(20/Th, 41-43)

Kim Benim zikr imden yzeviri rse, phes iz onun iin dar bir ge im, geim sknts vardr ve Biz onu, kymet gn kr olarak harederiz. (20/Th 124)

te bu (Kuran) da, Bizim indirdiimiz mbrek/hay rl, faydal bir zikirdir (ttr). imdi onu inkr m ediyorsunuz? (21/Enbiy, 50)

...lhnz bir tek lhtr. Ona teslim olun! (Ey Muhammed!) O ihlsl ve mtevzi insanlar mjdele! Onlar yle kimselerdir ki, Allah zikredildii zaman kalpleri

titrer; balarna gelene sabrederler; namaz klarlar ve kendilerine rzk olarak ve rdiimiz eylerden infak ederler (Allah iin harcarlar). (22/Hacc, 34-35)

yle adamlar vardr ki (Al lah tesbih ederler), ne ticre t ne de alveri onlar A llah zikretmekten, namaz k lmaktan ve zekt vermekten a lkoymaz. Onlar,

kalplerin ve gzlerin allak bullak olduu bir gnden korkarlar. (24/Nr, 37)

(Raslm!) Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz dosdoru k l. Muhakkak ki namaz, fah ve mnkerden (haysz lktan ve ktlkten) alkoyar. A llah(n)

zikir(i), elbette en byk (ibdet)tr. Allah yaptklarnz bilir. (29/Ankebt, 45)

Bizim yetlerimize ancak o kimseler iman eder ler ki , bu yetlerle kendilerine zikir/t verildiinde (zkkir), byklk taslamadan secdeye kapanrlar ve

Rablerini hamd ile tesbih ederler. Onlar, yanlar zere yattklar yataklarndan kalkarak korkuyla, umutla Rablerine du edip yalvarrlar ve kendilerine verdiimiz

rzktan infak ederler (Allah yolunda harcarlar). Yaptklarna karlk olarak, onlar iin nice sevindirici ve gz aydnlatc nimetler saklandn hi kimse bilemez.

yle ya, mmin olan, hi fsk (yoldan km) kimse gibi midir? Bunlar elbette bir olamazlar. (32/Secde, 15-18)

...(Kuran tilveti ve ilimle , tesbih, tahmd, tehll ve tekbirle) Allah oka zikreden erkekler ve zikreden kadnlar; (ite) Allah, bunlar iin bir mafire t ve byk bir

mkfat hazrlamtr. (33/Ahzb, 35)

Ey iman edenler, A llah oka zikredin. Ve Onu sabah akam tesbih edin. (33/Ahzb, 41-42)

7/31/2019 98-Z K R

6/21

Ey insanlar! Allahn size olan nimetini zikredin/hatrlayn: A llahtan baka size gkten ve yerden rzk verecek bir yaratc var m? Ondan baka ilh yoktur. Nasl

oluyor da (tevhidden irke) evriliyorsunuz? (35/Ftr, 3)

Saf saf dizilmile re; Toplayp srenlere; Z ikir okuyanlara yemin eder im ki, ilhnz birdir . (37/Sfft, 3-4)

"Allah kimin gnln slm'a amsa o, Rabbinden bir nr zerinde deil midir? Allah' zikretmek hususunda kalpleri katlam olanlara yazklar olsun! te bunlar

apak bir sapklk iindedirler." (39/Zmer, 22)

"Kim Rahmn' zikretmekten gfil olursa, yanndan ayrlmayan bir eytan ona musallat ederiz. phesiz bu ey tanlar, onlar doru yoldan alkoyarlar da onlar,

kendilerinin hidyette/doru yolda olduklarn zannederler. O eytan dostu kimse, en sonunda Bize gelince a rkadana: 'Keke benimle senin aranda dou ile bat

aras kadar uzaklk olsayd, ne kt arkadamsn!' der." (43/Zuhruf, 36-38)

Sen, zikr imize iltifat etmeyen ve dnya hayatndan baka bir ey istemeyenlerden yzev ir. (53/Necm, 29)

man edenlerin A llah zikretme ve Ondan inen hak/gerek iin kalpler inin saygy la yumuamas zaman daha gelmedi mi? Onlar daha nce kendilerine kitap

verilenler gibi olmasnlar. Onlarn zerinden uzun zaman geti de kalpleri katlat. Onlardan birou fsktr/yoldan km kimselerdir. (57/Hadd, 16)

Ey iman edenler! C uma gn namaza arld (ezan okunduu) zaman, hemen Allah zikretmeye koun ve a lver ii brakn. Eer s iz gerei anlayan kimse ler

iseniz elbette bu, sizin iin daha hayrldr. Namaz bitince yeryzne daln ve Allahn ltfundan isteyin. Allah ok zikredin, umulur ki kurtulua erersiniz.

(62/Cuma, 9-10)

Ey iman edenler! Malla rnz ve ocuklarnz sizi A llah zikretmekten alkoymasn. Kim bunu yaparsa ite onlar ziyana urayanlardr. (63/Mnfkun, 9)

Rabbinin adn zikret. Mutlak ihls ile O na ynel. (73/Mzzemmil, 8)

Sabah akam Rabbinin ismini zikret. Gecenin bir ksmnda Ona secde et; gecenin uzun blmnde Onu tesbih et. (76/nsan, 25-26)

Temizlenen, Rabbinin adn zikredip Ona kulluk eden, namaz k lan kimse kukusuz kurtulua ermitir. (87/Al, 14-15)

Zikir; bir eyin dilde veya ka lpte hazr olmas, o eyin sz ile veya kalpte hatrlanmasdr. Bu hatrlama iki ek ilde olabilir: Birincisi, unuttuktan sonra olan bir

hatrlamadr ki, bu her insanda her zaman olan bir eydir. k incisi, aklda tutulan, renilen ve zaten kalbe ye rleen eyin hatrlanmasdr ki, kii hi unutmad bu

gibi eyleri dil ile syledii zaman onu zikretmi, dile getirmi olur. Andolsun, size, (btn durumlarnz kapsayan) zikrinizin iinde olduu bir Kitap indirdik. Yine

de akllanmayacak msnz? (21/Enbiy, 10) yetinde bu anlamlar bulmak mmkndr.

Zikir bir yette Peygamberimizin bir zellii o larak kullanlmaktadr . Tpk Hz. sa (a.s.)ya A llahn Ke limesi denilmesi gibi. Hz. Muhammed (s.a.s.) Allahn

elisidir, ama hatrlatan, uyaran veya erefi yce bir elidir. Allah, onlar iin iddetli bir azap hazrlamtr; yleyse ey iman etmekte olan temiz akl sahipleri!

Allahtan korkup saknn. Dorusu A llah, sizin iin bir zikir (hatrlatan) indirmitir. (65/Talak, 10). Baz tefsirciler bu yetteki zikrin Kuran olduunu, bazlar ise

kelimenin burada uyar anlamna geldiini sylemilerdir. (9)

Kurann zikir ehli (ehluz zikr) dedii insanlarn kim olduu konusunda da farkl grler bulunmaktadr. Bu kavramn getii yetin meli yle: Biz senden nce

kendilerine vahyettiimiz erkeklerden baka (resl) gndermedik. Eer bilmiyorsanz, zikir ehline sorun. (16/Nahl, 43). Bazlarna gre zikir ehli, Allahn daha

nceden gnderdii kitaplardr. nk onlar da peygamberlerden ve onlarla be raber gelen vahyden bahsediyorlar, onlar hatrlatyorlard. Kimilerine gre, kitap

ehli kimselerdir. nk onlar da peygamber leri ve grevlerini biliyorlar. Kimilerine gre de, kendilerine tebli edildii zaman daha nceden iman etmi

mminlerdir. Eer mrikler, Kurandan ve Hz. Peygamberin dvetinden phe ediyorlarsa, daha nce bu dveti anlam ve iman etmi kimselere sorsunlar.

nk onlar zikri anlayan, ne olduunu bilen kimselerdir (10)

Bir ye tte zikrin, unutmadan sonra hatrlama anlamna geldiini gryoruz . Daha nce bilinen bir ey unutulduktan sonra hatrlanyor ve bu hatrlama dil ile ifade

ediliyor (18/Kehf, 63).

Kalp ve dil ile zikrin beraber ifade edildii yetler de bulunmaktadr. u rnekte olduu gibi: (Hac) ibdetinizi bitirdiinizde, artk (chiliye dneminde) atalarnz

andnz (zikrettiiniz) gibi hatta daha kuvvetli bir anma ile Allah ann (zikredin) (2/Bakara, 200). Buradaki zikir, hem kalb ile Allah hatrlamaktr, hem de Hacc

esnasnda veya hac bitiminde eitli du ve zikir szleri okuyup dil ile Allah anmaktr. (Ayrca bkz. 2/Bakara, 198, 203, 239; 4/Nis, 103).

Rabbimiz (c.c.), Peygamberimize, Hz. Meryemi, brhimi, Msy, smaili, drisi (a.s.) anmasn veya onlar mminlere hatrlatmasn istiyor (19/Meryem, 16,41, 51, 54, 56). Yine Peygamberimize; Hz. Dvudu , Eyybu, shak, Yakubu, Elyesy, Zlkifli (38/Sd, 17, 41, 45, 48) ve Hdu da hatrlat (46/Ahkaf, 31)

buyuruyor. sriloullarna birok yerde; Allahn size verdii nimetleri ve size verdii makamlar hatrlayn demektedir (2/Bakara, 40, 47, 122; 5/Mide, 20;

8/Enfl, 45).

Kuran, mminlerden de srekli bir ekilde Allahn nimetlerini hatrlamalarn istiyor (2/Bakara, 231; 3/l-i mrn, 103; 5/Mide, 7, 11). Kuran, ayrca btn

insanlara Allahn kendilerine verdii nimetleri hatrlamalarn emrediyor (35/Ftr, 3). (11)

Hadis-i eriflerde Zikir Kavram

Allah (c.c.) y le buyurmutur: Ben kulumun Beni sand gibiy im ve Bana dua ettii, Beni zikrettii zaman onunla be raber im. Kim Beni kendi nefsinde zikrederse

(iinden geirirse), Ben de onu kendi nefsimde zikrederim (iimden geiririm). Kim Beni kalabalkta, bir cemaat iinde zikrederse , Ben de onu, ondan daha hayrl

bir cemaat iinde zikrederim. O, Bana bir kar yaklarsa Ben ona bir arn (adm) yaklarm. O Bana bir arn yaklarsa, Ben ona bir kula yaklarm. O Bana

yryerek gelirse Ben ona koarak giderim. Kim Bana irk komakszn bir arz dolusu gnahla gelse, Ben de onu bir o kadar mafiretle karlarm. (Buhr,Tevhid 15, 35, 50; Mslim, Zikir 2, hadis no: 2675, 4/2061, Tevbe 1; Tirmiz, Deavt 142, hadis no: 3598)

Allah zikredenle zikretmeyen, diri ile l gibidirler. (Buhr , Deavt 67)

erisinde Allah zikredilen ev lerin misali ile ierisinde Allah zik redilmeyen evlerin misali, dir i ile lnn misa li gibidir. (Buhr, Deavt 66; Mslim, Saltl-

7/31/2019 98-Z K R

7/21

Msfirn 211, hadis no: 779)

"Allah' unutarak lzumsuz konumalara dalmayn. nk Allah hatrlanp zikredilmeden yaplan uzunca konumalar, kalbi katlatrr. Allah'tan en uzak olan kimse,

kalbi kat olandr." (Tirmiz, Zhd, 62)

Bir topluluk A llah zikretmek ze re otururla rsa, melekler onlar kuatr, rahmet onlar kaplar, zerle rine sekne (huzur, feyiz) iner ve A llah onlar yanndakilere

(meleklere) zikreder. (Mslim, Zikir 25, 30, hadis no: 2689, 2700, 4/2069; Tirmiz, Deavt 7, hadis no: 3375)

Kim bir yere o turur ve orada Allah zik retmez (ve hi zikretmeden kalkar ) ise Allahtan ona bir noksanlk vardr. Kim bir yere yatar, orada Allah zikre tmezse,

ona Allahtan bir noksanlk vardr. Kim bir mddet yrr ve bu esnda Allah zikretmezse, Allahtan ona bir noksanlk vardr. (Eb Dvud, Edeb 31, 107, hadis no:

4856, 5059; Tirmiz, Deavt 8, hadis no: 3377). Hadis, Tirmizde u ekilde gelmitir: Bir cemaat bir yerde oturur ve fakat orada Allah zikretmez ve

peygamberlere salt okumazlarsa, zerlerine bir ceza vardr. (Allah) Dilerse onlara azab eder; dilerse mafiret eder. (Tirmiz, Deavt 8, hadis no: 3377)

Allah Rasl'nn (s.a.s.) ashbndan bir grup Peygamber'e yle demilerdi: "Y Raslallah! Mal mlk sahibi kimseler, ecirlerin tamamn alp gtrdler. Onlar

bizim gibi namaz k lyorlar, bizim gibi oru tutuyorlar. (Ayrca) mallarnn fazlasn da tasadduk ediyorlar." Bunun zerine Efendimiz (s.a.s.) yle buyurdu: "Allah

sizin iin de tasadduk edeceiniz eyler hazrlamam m? phesiz her bir tesbih bir sadaka, her bir tekbir bir sadaka, her bir tahmd bir sadaka, her bir tehll bir

sadaka, iyilii emre tmek, birinizin ei ile cins mnsebette bulunmas bir sadakadr." Bu sz zerine ashb: "Y Raslallah, birimiz ehvetinden dolay hanm ile

mnsebette bulunur; bundan da sevap olur mu?" deyince Efendimiz yle buyurdu: "ayet o k imse ehvetini haram bir yolla tatmin etseydi bir gnah ilemi

olmaz myd? Ayn ekilde hell bir yolla da ehvetini tatmin ederse ona bir sevap vardr." (Mslim, Zekt 53, hadis no: 1006)

Dnya me lundur, iindek iler de melundur; ancak A llah Tely zikir ve zikrullaha yardmc olanlarla limler ve ilim renenler hr i. (Tirmiz, Zhd 14, hadis

no: 2323; bn Mce, Zhd 3, hadis no: 4112) Bu hadis, farkl ekillerde de rivyet edilmitir: Dnya melundur, Allah iin olanlar hri., Dnya melundur,

iindekiler de melundur; emr-i bil-maruf ve nehy-i anil-mnker ve zikrullah hri., Dnya melundur, iindekiler de me lundur; Allahn rzs iin yaplanlar

hri. (K. Sitte Terc. 7/238-239)

Kim akamdan temizlik ze re (abdestli olarak) zikredip uyursa (uyku bastrncaya kadar Al lah zikrederse) ve geceleyin de uyanp Allahtan dnya veya hirethayrlarndan bir ey isterse, Allah Tel, istediini mutlaka ona ver ir. (Eb Dvud, Edeb 105, hadis no: 5042; Tirmiz, Deavt 100, hadis no: 3525)

Allahn, yol larda dolap z ikredenleri a ratran melek leri vardr . Allah Tely zikreden bir cemaate rastlar larsa, birbirle rini 'aradnza gelin' diye ar rlar.

(Hepsi gelip) onlar kanatlaryla kuatarak dnya semsna kadar aray doldururlar. Allah, -onlar en iyi bilen olduu halde- meleklere sorar: Kullarm ne diyorlar?

Seni tesbih ediyorla r, Sana tekbir okuyorlar , Sana tahmd (el-hamd l illh) okuyorlar. Sana tazim (temcid) ediyorlar derler. Rab Tel sormaya devam eder:

Onlar Beni grdler mi? Hayr! der ler. Ya grsele rdi ne yapar lard? Ee r Seni grsele rdi ibdette ok daha iler i giderler; ok daha fazla tazim, ok daha fazla

tesbihde bulunurlard derler. Allah tekrar sora r: Onlar ne istiyorlar? Senden cennet istiyorlar. Cenneti grdler mi? der. Hayr Ey Rabbimiz! derler. Ya

grselerdi ne yapar lard? der. Eer grselerdi, derler, cennet iin daha ok hrs gsterirler, onu daha srarla isterler, ona daha ok rabet gsterirlerdi. Allah

Tel sormaya devam eder: Neden istize ediyorlar (snyorlar)? Cehennemden istize ediyorlar derler. Onu grdler mi? der. Hayr Rabbimiz, grmediler!

derler. Ya grselerdi ne yapar lard? der. Eer cehennemi grselerdi ondan daha iddetli kaarlar, daha iddetli korkarlard derler. Bunun zerine Rab Tel unu

syler: Sizi hid k lyorum, onlar affettim! Raslullah (s.a.s.) szne devamla unu anlatt: Onlardan bir melek der ki: Bunlarn arasnda falanca gnahkr kul

da var. Bu onlardan deil. O baka bir maksatla uramt, oturuverdi. Allah Tel; Onu da affettim, onlar yle bir cemaat ki, onlarla oturanlar da onlar syesinde

bedbaht olmazlar buyurur. (Buhr, Deavt 66; Mslim, Zikr 25, hadis no: 2689; Tirmiz, Deavt 140, hadis no: 3595)

Allah zikreden bir cemaatle sabah namaz vak tinden gne douncaya kadar birlikte o turmam, bana smil in oullarndan drt tanesini zd e tmemden daha

sevimli gelir. Allah zikreden bir cemaatle ikindi namaz vaktinden gne batna kadar oturmam drt kii zd etmemden daha sevimli gelir. (Eb Dvud, lm

13, hadis no: 3667) (Burada, Allah zikirden maksat, her eit zikir olabilir: Kuran tilveti, tesbih, tehlil, tahmid, salevt, ilimle megul olmak, tefsir, hadis gibi er

ilimlerin renilmesidir (K. Sitte, c. 6, s. 520).

Abdest imann yarsdr. Elhamd lillh mizan (amel terazisini) doldurur; sbhnallahi ve lhamd lillh arz ve sem aras n doldurur. Namaz nurdur; sadaka

burhandr; sabr ziydr; Kuran ise, lehine veya aleyhine bir hccettir. Herkes sabahleyin ka lkar, nefsini (Allah'a veya ey tana) satar; kimisi kurtarr, kimisi de

helk eder. (Mslim, Tahret 1, hadis no: 223; Tirmiz, Deavt 91, hadis no: 3512; Nes, Zekt 1) Hadisin Tirmizde gelen baka bir vechi yledir: Tesbih

mznn yarsdr; elhamd lillh mzan doldurur; tekbir ise gkle yer arasn doldurur. Oru sabrn yarsdr; temizlik imann yarsdr.

Hz. Ali anlatyor: Ftmann, deirmen kullanmaktan elleri yara oldu, krba ile su tamaktan da omuzlar incinmiti. Peygambere hizmeti getirilmiti. Ben

Ftmaya dedim ki: Babana gidip Ondan bir hizmeti ister misin? O da babas Raslullahn yanna gitti. O, yanndaki baz adamlarla konuuyordu. Ftma da (bir

ey sylemeden) geri dnd. Ertesi gn Raslullah Ftmaya gelerek : Kzm, ihtiyacn ne idi? diye sordu. Ftma skt edip cevap vermedi. Ben araya girip: Ben

anlataym Ey Allahn Rasl! dedim ve akladm: Ftmann deirmen kullanmaktan elleri yara oldu, krba ile su tamaktan da omuzlar incindi. Kleler gelince

ben kendisine, size uramasn, sizden bir hizmeti istemesini ve bylece biraz rahata kavumasn syledim. Bu aklamam zerine Raslullah: Ey Ftma,Allahtan kork! Allah'a olan farzlarn ed et, ilenin ilerini yap. Yatana girince otuz kere sbhnellah, otuz kere elhamd lillh, otuz drt kere Allahu ekber

de; Bylece hepsi yz yapar . Bu zikir, senin iin hizmetiden daha hayrldr. buyurdular. Ftma (r.a.): Allahtan ve Allahn raslnden rzym dedi. Raslullah

ona hizmeti vermedi. (Buhr, Fedilul-Ashb 9, Humus 6, Nafakaat 6, 7, Deavt 11; Mslim, 80 hadis no: 2727; Tirmiz, Deavt 24, hadis no: 3405; Eb Dvud,

Harc 20, hadis no: 2988, 2989, Edeb 109, hadis no: 5062-5063) (Hadisin baz vecihlerinde, Raslullah, Suffe ashb ihtiya ierisinde kvranrken ben size

hizmeti veremem eklinde cevap vermi, fazla kle olsa satp parasyla Suffe ashbnn baz ihtiyalarn karlamaya alacan belirtmitir. Baz rivyetlerde:

Bedir yetimleri (ihtiyata) sizi geti, bir baka rivyette: Ey Ftma sabret! Kadnlarn en hayrls, ilesine faydal olandr . buyurmutur.

Namaz, oru ve zik ir; Allah yolunda infak (harcama) zer ine yedi yz misli katlanr. (Eb Dvud, C ihad 14, hadis no: 2498) (Bu hadisin izah sadedinde bn

Kayyim, zikir ile cihad ilikisi konusunda mertebe olduunu ifade ederek, hem zikir ve hem cihadn birlikte yaplmasnn en st mertebe olduunu belirtir.

yetten delil getirir: Ey iman edenler, dman bir grupla karlatnzm sebat edin ve Allah ok zikredin ki baarya eriesiniz. (8/Enfl, 45) kinci mertebe,

cihad etmeksizin zikretmek. Bu, nceki mertebeden dktr. nc mertebe ise, zikre tmeden cihad etmek; Bu her ikisinden de dktr. nk cihad, zikir

sebebiyle konulmutur. Cihaddan maksat, Allahn zikri ve ibdetin sadece Ona yaplmas, Onun bir bilinmesi, Onun zikri, sadece Onun mabud klnmasdr. Zikir,

mahlkatn yaratld gyeyi tekil etmektedir der. (K. Sitte, 13/251)

"Yedi snf insan vardr ki Allah onlar kendi (ar'nn) glgesinden baka hibir glge bulunmayan (kymet) gn(n)de (ar'nn) glgesinde glgelendirecektir.(Bunlar:) dil imam (ynetici), Allah'a ibdet ede ede yetien gen, kalbi mescidlere bal olan kimse, Allah iin sevien, O'nun iin bir yere gelen; O'nun iin

birbirinden ayrlan iki kimse, kendisini mevk sahibi ve gzel bir kadn (fenla) dvet ettii halde: 'Ben Allah'tan korkarm' diyen adam, sol elinin verdiini sa eli

duymayacak derecede gizli sadaka veren kimse ve tenha bir yerde A llah' zikrederek gzleri boanan kimsedir." (Mslim, Zekt 91, hadis no: 1031)

"Size amellerinizin en iyisini, Rabbinizin huzurunda en temizini ve derecelerinizde en ykseini, altn ve gm infak etmekten daha hayrlsn, dmanla kar

karya gelip siz onlarn, onlar sizin boyunlarnz vurmaktan daha iyisini syleyeyim mi?" buyurdu. 'Evet' dediler. "Allah' zikir" dedi. (Tirmiz, Deavt 6)

7/31/2019 98-Z K R

8/21

"Cennet bahelerini grdnz zaman orada otlaynz." 'Cennet baheleri nedir?' diye soruldu. "Zikir halka lardr" buyurdu. (Tirmiz, Deavt 83; Ahmed bin

Hanbel, 3/150)

Muaz bin Cebe l, Allah'n Raslnden duyduu son szn u olduunu anlatyor: 'Allah'a hangi amel daha ho gelir?' dedim. "Dilin, Allah' zikirle slanm olarak

lmen" buyurdu. (et-Terb 2/395, Tabern'den)

"Her eyin bir cils vardr; kalplerin cils da Allah' zikretmektir. nsan Allah'n azbndan en ok koruyacak ey, ancak zikrullahtr." 'Allah yolunda cihad da m

(zikirden hayrl) deil?' dediler. "Hayr, kesilinceye kadar vurusa dahi" dedi. (Buhr, Deavt 5)

Hz. Muaz bin Cebel (r.a.) anlatyor: Kul, kendini Allahn azbndan kurtarmada zikrullahtan daha etkili bir ameli ilememitir. (mam Mlik, Muvatt, Kuran 24,

hadis no: 1, 211; Tirmiz, Deavt 6, hadis no: 3374; bn Mce, Edeb 53, hadis no: 3790)

Baz Fazletli Zikir Szleri: Eb Ms (r.a.) anlatyor: Bir seferde Peygamber (s.a.s.) ile beraberdik. C emaat, yksek sesle tekbir almaya baladlar. Bunun zerine

Hz. Peygamber (s.a.s.) yle buyurdu: "Ey insanlar! Kendinize acyn; siz ne sara du ediyorsunuz; ne de bir gibe! Muhakkak siz iiten yakn bir zta du

ediyorsunuz ki, o sizinle beraberdir." Eb Ms: "Ben onun arkasndaydm ve 'l havle vel kuvvete ill billh (g ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur' diyordum.

Bunun zerine de: "Ey Abdullah bin Kays! Sana cennet definelerinden bir define gstereyim mi?" dedi. Ben: "Hay hay y Raslallah!" dedim. 'L havle vel

kuvvete ill billh (g ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur' de!" buyurdu. (Mslim, Zikir 44, hadis no: 2704)

"Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Onlar kim ezber lerse cennete girer. Allah tektir, teki sever." (Mslim, Zikir 5, hadis no: 2677) Dier rivyet yledir:

"Gerekten Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Bir mstesn yz isim! Bunlar kim sayarsa cennete girer." (Mslim, Zikir 6, hadis no: 2677)

"Sbhnallahi ve'l-hamd lillhi ve l ilhe illllahu vallahu ekber' demem, benim iin gnein zerine doduu her eyden daha sevgilidir." (Mslim, Zikir 10)

"Bir kimse gnde yz defa, 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-mlk ve lehu'l-hamdu, ve hve al klli ey'in kadr (Allah'tan baka ilh yoktur. O'nunerki/orta yoktur; mlk O'nundur, hamd de O'na mahsustur. Hem O her eye kaadirdir)' derse, o k imse iin on kle (zt etme) dengi sevap olur. Ve kendisine

yz hasene yazlr; yz gnah da silinir. O gn, akamlayncaya kadar ey tandan muhfaza olur. Onun yaptndan daha faziletli bir ii kimse yapamaz. Meer ki,

onun yaptndan fazla yapsn. Ve bir kimse gnde yz kere 'Sbhnallahi ve bihamdih (Allah' hamdiyle birlikte tenzih ederim)' derse; gnahlar denizin kp

kadar bile olsa skt olur." (Mslim, Zikir, 28, hadis no: 2691)

"ki kelime vardr k i, dile hafif, mzanda ar, Allah'a makbuldrler. (Bunlar:) 'Sbhnallahi ve bihamdih, sbhnallahi'l-azm (Allah' hamdiyle birlikte tenzih

ederim. Yce Allah' tenzih ederim)' (kelimeleridir)." (Mslim, Zikir 31, hadis no: 2694)

"Sbhnallahi ve'l-hamd lillhi ve l ilhe illllahu vallahu ekber (Allah' tenzih ederim, hamd Allah'a mahsustur ve Allah'tan baka ilh yoktur. Allah her eyden

byktr)' demem, benim iin, zerine gne doan her eyden daha makbuldr." (Mslim, Zikir 32, hadis no: 2695)

Mus'ab bin Sa'd (r.a.) anlatyor: Bana babam rivye t etti. (Dedi ki: 'Raslullah (s.a.s.)'n yanndaydk. "Biriniz her gn bin sevap kazanmaktan ciz midir?" diye

sordu: "Yz kere tesbih eder (Sbhnallah der) ve kendisine bin sevap yazlr. Yahut zerinden bin gnah indirilir" buyurdu. (Mslim, Zikir 37, hadis no: 2698;

Buhr Deavt, Bed'ul-Halk; Tirmiz Deavt; bn Mce, Sevbu't-Tesbh)

Muhcirlerin fakirleri Raslullah (s.a.s.)'a gelerek: 'Var lk sahipleri yksek dereceleri ve devaml nimetleri alp gittiler' demilerdi. Raslullah (s.a.s.): "Neymi o"

diye sordu. Muhcirler: '(Ne olacak,) Onlar da bizim kldmz gibi namaz k lyor; bizim tuttuumuz gibi oru tutuyor. (Ama,) Onlar sadaka veriyor, biz

veremiyoruz; onlar kle zd ediyor, biz edemiyoruz' dediler. Bunun zerine Raslullah (s.a.s.): "Ben size bir ey reteyim mi? Onunla sizi geenlere yetiir;

sizden sonrakileri de geersiniz. Hem hibir kimse sizden daha fazletli olamaz; meer ki sizin yaptnz gibi yapm olsun!" buyurdu. Muhcirler: 'Hay hay y

Raslallah!' dediler. Raslullah: "Her namazdan sonra otuz kere tesbih (sbhnallah), tahmid (el-hamdu lillh) ve tekbir (Allahu ekber zikri) edersiniz." Bunun

zerine fakir muhcirler Raslullah (s.a.s.)'a dnerek: 'Mal, mlk sahibi din kardelerimiz bizim yaptmz iitmi; bunun mislini onlar da yaptlar' dediler.

Raslullah: "(Ne yapalm,) Bu, Allah'n bir fazl u keremidir; onu dilediine verir" buyurdu. (Mslim, Mescid, 142, hadis no: 595)

"Bir kimse her namazn sonunda Allah'a otuz defa tesbih, otuz defa hamd eder, otuz defa da tekbirde bulunursa, bunlarn toplam doksan dokuz eder.

Yzn tamamnda da: 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-mlk ve lehu'l-hamdu ve hve al klli ey'in kadr' derse, gnahlar denizin kp kadar

bile olsa (yine) affolunur." (Mslim, Mescid, 146, hadis no: 597)

"Bir kimse, on defa 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-mlk ve lehu'l-hamd ve hve al klli ey'in kadr (Allah'tan baka hibir ilh yoktur. O'nun

erki/orta yoktur. Mlk O'nundur. Hamd de O'na mahsustur. O her eye kaadirdir)' derse, smil oullarndan drt kii zd etmi gibi olur." (Mslim, Zikir 30,hadis no: 2693)

Ebud-Derd (r.a.) anlatyor: Raslullah (s.a.s.) bir gn sordu: Size ameller inizin en hay rlsn, sizin derecenizi en ok artracak, Melkiniz nezdinde en temiz, sizin

iin altn ve gm balamanzdan daha hayrl, sizin iin dmannzla karlap onlarn boyunlarn vurmanzdan, onlar da sizin boyunlarnz vurmalarndan da

hayrl amelinizi haber vereyim mi? Bu nedir ey Allahn Rasl? dediler. Allah zikretmektir! buyurdu. (mam Mlik, Muvatt, Kuran 24)

Hz. ie: "Peygamber (s.a.s.) (zamannn) her nnda Allah' zikrederdi" dedi. (Mslim, Hayz, 117, hadis no: 373)

mam Mlike ulatna gre, Hz. sa bn Meryem (a.s.) yle buyurmutur: Allahn zikri dnda ok kelm etmeyin, kalpleriniz katlar. nk ka t kalp

Allahtan uzaktr, fakat bunu bilemezsiniz. Kendiniz efendiler imicesine insanlarn gnahlarna bakmayn, bilkis kullar olarak kendi gnahlarnza baknz. nk

insanlar(n bir ksm), belya mruzdur. Bir ksm da fiyete mazhardr. Bel (imtihan) sahiplerine merhamet edin. Mazhar olduunuz fiyete de hamd edin.

(mam Mlik, Muvatt, Kelm 8 (2, 986)

"Cennet halknn tek bir hasreti vardr: O da hayatta Allah' zikretmeksizin geirdikleri vakitlerdir." (Hadis-i erif rivyeti)

"Her insan lrken gayet susam ve harretli olarak lr. Yalnz, hayatnda Allah' zikir ile azn slatanlarn son nefeslerinde harretleri olmaz." (Hadis-i erif

rivyeti)

"Gfiller arasndaki zikreden, kaanlar arasnda kahramanca harbeden gibidir." (Hadis-i erif rivyeti)

7/31/2019 98-Z K R

9/21

Namaz ve Kurandan Sonra En Faziletli Zikirler;

Tehlil, Tesbih, Tahmd, Tekbir

Peygamberimiz en faziletli zikirleri yle belirtir: "Kelimelerin en gzeli drt tanedir: 'Sbhnallah, ve el-hamd lillh ve l ilhe illllah ve Allahu ekber" (Buhr,

Eymn 19) Bunlara, hadisteki srasyla; tesbih, tahmd, tehll ve tekbir denilir.

Tehlil: Tehlil, "L ilhe illllah (Allah'tan baka ilh yoktur)" szn sylemek demektir. Bu kelime, bilindii gibi "kelime-i tevhid" olarak da adlandrlr. Tevhid,

slm'n temelidir. Allah'tan baka hibir ilhn olmad, hkimiyet, stnlk, yaratclk ve ilhln ancak Allah'a ait olduunu kalp ve dil ile sylemeye tehlil denir.

Tevhid kelimesi, iki ksmdan meydana gelir. Birinci ksm, "L ilhe illllah", ikincisi ise, "Muhammedn Raslullah (Muhammed Allah'n rasl/elisidir)"

Hz. Peygamberimiz, gnde yz defa tehlil'i okumay/zikretmeyi tavsiye etmi ve bunun, byk sevaplarn kazanlmasna ve eitli gnah ile zararlarn

giderilmesine sebep olduunu aklamtr (Buhr, Deavt 64; Tirmiz, Deavt 60). Aslnda buradaki yz says, oklua iarettir. hlsla bol miktarda tehlil

okumann faziletini ifade etmektedir. Yine bir hadis-i erifte yle buyurulur: "Zikrin en faziletlisi; 'l ilhe illllah', dunn en faziletlisi de 'el-hamd lillh'tr." (bn

Mce, Edeb 25; Tirmiz, Deavt 9). Baka bir hadiste de Raslullah (s.a.s.): "L ilhe illllahu vallahu ekber ve l havle ve l kuvvete ill billh" demenin, ok

sayda gnahlarn affedilmesine sebep olacan sylemitir (Tirmiz, Deavt 58).

Eb Sfyan'n naklettiine gre Raslullah (s.a.s.), Herakl'e mektup yazd zaman ona; "Gelin sizinle aramzda msvi, eit olan bir kelimede birleelim" demiti.

Bu kelimenin, takv kelimesi olan "L ilhe illllah" olduu belirtilir (Buhr, Eymn 19).

Btn peygamberler, insanlar tevhid inancna, Allah'a inanmaya ve yalnz O'na ibdet etmeye armlardr. Peygamberlerin mcdelesi, tevhid mcdelesidir.

Tehlil, bu tevhidi kalben, fikren ve zikren idrak etmek, yaamak ve Allah'a yaklamaktr. (12)

Tesbih: Tesbih; Allah Ona yakmayan eylerden tenzih etmek (uzak tutmak)tir. Tesbih, bir anlamda, Allah byk tanma, Ona noksan sfatlar yaktrmama,

sbhnallah demek ve Ona ibdet etmek tir. Bu, bir eit Allah zik irdir. Baz limle re gre tesbih, zikrin trlerinden biridir .

Tesbih; Allah, kutsal yceliine lyk olmayan kusur ve noksanlklardan, insanlarn ilhlar/tanrlar hakknda dndkleri eksik sfatlardan gerek inan, gerekse

sz ve ka lp ile tenzih etmektir, uzak tutmaktr. Allah Tela ycedir, uludur, azimdir. Hi bir ey Onun benzeri ve dengi deildir. O en yce sfatlara sahiptir.

nsanlarn aklna gelebilecek btn eksik ve noksan sfatlardan, kusurlardan uzaktr. Allah hakknda, insanlara ait eyler dnlmez. O, btn bunlarn dndadr.

te, Allah mkemmel (en yce) sfatlarla dnmek, Onu noksan sfatlardan tenzih etmek (uzak tutmak) tesbihtir.

Ayn kkten gelen Sbhn Allahn bir ismidir. Yani, ok tenzih edilen, Allaha inanmayanlarn Onun hakknda dndklerinden ve sylediklerinden, her trl

kusurdan uzak olan demektir. Sbhnallah cmlesi, Allahn btn eksikliklerden uzak, ama yce sfatlarn sahibi olduunu ifade eder. A llahn zatnn temizliini

ve kutsalln da anlatr. Bu cmle; hem bir zikir, hem A llahtan yardm isteme, hem de bazen bir eye hayre t edildii zaman kullanlan bir ifadedir.

Allah tesbih etmeyi ifade eden yetler Kuranda bir hayli fazladr. Kuran, Allah zikretmeyi ve tesbih etmeyi beraber anyor. Bu durum her iki ibdetin ortak

yanlar olduunu gsterir. Ey iman edenler! Allah oka zikredin. Ve Onu sabah akam tesbih edin. (33/Ahzb, 41-42; 3/l-i mrn, 41). Sabah ve akam

vakitleri zikir ve Allah tesbih iin en uygun zamanlardr. Ancak sabah-akam ifadesi btn gn kapsamas sebebiyle, yet; Allah her an zikredin, tesbih edin,bunu devaml yapn anlamna da ge lir. u halde onlarn sylediklerine kar sabrl ol, Gnein douundan nce ve batndan nce Rabbini hamd ile tesbih et.

Gecenin bir blmnde ve gndzn ularnda da tesbihte bulun ki honut olabilesin. (20/Th, 130; Ayrca bkz. 40/Mmin, 55; 50/Kaf, 39). Sen Rabbini hamd

ile tesbih et ve secde edenlerden ol. (15/Hcr, 98; Ayrca bkz. 25/Furkan, 58; 52/Tr, 48; 56/Vka, 74, 96; 87/Al, 1; 110/Nasr, 3).

Kurann haber verdiine gre yerde ve gkte olan btn yaratklar Allaha tesbihte bulunurlar. Kuran bunu bazen gemi zaman kipiyle tesbih etti eklinde,

bazen imdiki zaman kipiyle tesbih eder-ediyor eklinde vermektedir. Bu, varlklarn gemite ve imdi srekli tesbih ile megul olduklarn gsteren bir gerektir

(57/Hadid/1; 59/Har, 1, 24; 61/Saff, 1; 24/Nr, 41; 62/Cuma, 1 vd.).

Canl veya cansz varlklarn nasl tesbih ettiklerini bilmiyoruz. Bu konuda birok aklama yaplmtr; ama dorusu onlarn tesbihlerinin nasl olduunu anlamak

hem zor, hem de bunu anlama diye bir grevimiz yoktur. Bize den, btn varlklarn ister istemez Allaha teslim olup Onu tesbih ettiklerini bilmek ve byle bir

geree phe duymadan inanmaktr. Bunu kabul ettikten sonra, onlar gibi bu yce zikre katlmak, onlarla beraber A llaha tesbihte bulunmaktr. Tpk Dvud (a.s.)

ile birlikte tesbih etsinler diye boyun edirilen dalar gibi (21/Enbiy, 79; 38/Sd, 18). Yedi gk, yer ve bunlarn iinde bulunanlar, Onu tesbih ederler. Onu hamd

ile tesbih etmeyen hi bir ey yok tur, ama siz onlarn tesbihlerini anlayamazsnz. O Halimdir, balayandr. (17/sr, 44). Onlarn tesbihlerini anlayamacamza

gre, bu konudaki gayret bo bir abadr. Burada nemli olan, evrendeki bu imana katlmak, bu koro ile beraber, lemlerin Rabbini, Onun lyk olduu gibi

zikretmek/anmaktr.

Allahn Sbhn Oluu: Allah (c.c.) ayn zamanda Sbhndr. Btn yaratklar, canl ve cansz her ey, insanlarn btn hcreleri, baz insanlarn dilleri, srekli

Allah tesbih ederler. O, bu anlamda ok ok tesbih edilendir. O, kendisi hakknda dnlen btn noksan sfatlardan uzaktr. O, kendi dndaki her eyden

mnezzehtir (tenzih edilmitir). Kuran, Allahn sbhn olduunu sk sk vurgulamaktadr. Eer her ikisinde (gkte ve yerde) Allahn dnda ilhlar olsayd, hi

tartmasz, ikisi de bozulup gitmiti. Arn sahibi Allah, Sbhandr; onlarn nitelendirdikleri eyden uzaktr. (21/Enbiy, 22). stnlk ve g (izzet) sahibi Allah,

sbhndr, onlarn nitelendirmekte olduklarndan ycedir. (37/Sfft, 180; Ayrca bkz. 12/Ysuf, 108; 17/sr, 1, 93, 108; 27/Neml, 8; 28/Kasas, 68; 43/Zuhruf,

13; 68/Kalem, 29).

Melekler, zaman zaman Allahn Sbhan olduunu sylerler (2/Bakara, 32). Mminler de inkrclarn Allah hakknda dndkleri yanl eylere cevap ver irken,

Allahn onlarn nitelemelerinden ok uzak olduunu dile getirirler, Allaha Sen Sbhnsn derler (3/l-i mrn, 191; 5/Mide, 116; 21/Enbiy, 87; 4/Nis, 171;

10/Ynus, 18; 16/Nahl, 57; 30/Rm, 40).

Namaz ve Tesbih bdeti: Mminler tekbirle namaza girdikten sonra, nce Sbhneke dusn okurlar. Namazn hemen banda Allahn btn noksan

sfatlardan uzak olduunu, mriklerin nitelemelerinden yce olduunu dile getirirler. Bu imanla namaza balarlar, namaz, yalnzca, bu tesbih ettikleri Allah (c.c.)iin kldklarn ortaya koyarlar. Mminler rkda iken Sbhne rabbiyel-azm (Yce olan Rabbimi tesbih ederim), secdelerde ise srekli Sbhne Rabbiyel-al

(Ulu olan Rabbimi tesbih ederim) derler.

Bir adam Peygamber imize ge lerek , Ey Allahn Rasul, ben Kurandan b ir sey seip a lamyorum. Bana yetecek bir ey retir misin? dedi. Peygamber imiz

buyurdu ki, yle de: Sbhanellahi vel hamdlillahi ve l ilhe ilallahu vallah ekber, ve l havle ve l kuvvete ill billah.(Allahm Seni tesbih ederim, hamdler

Sana aittir. Senden baka ilh yoktur. Allah en byktr, btn g ve kuvvet Allahndr). (Eb Dvud, Salt 139, hadis no: 832, 1/221; Nes, ftith 32, 2/110).

7/31/2019 98-Z K R

10/21

Peygamberimiz yine buyuruyor ki: Iki kelime vardr; bunlar dilde hafif, terazide (mizanda) ar, Rahmann yannda da sevimlidirler (Bunlar): Sbhanallahi ve

bihamdih (Allahm seni hamdinle tesbih ederim), Sbhanallahil azm (Yce Allahm Seni tesbih ederim) szleridir. (Mslim, Zikir ve Du 10, hadis no: 2694,

4/2072; Buhr, Deavt 65, 8/107, Eymn 19, 8/173; Tirmiz, Deavt 61, hadis no: 3467, 5/512).

Peygamberimiz, baka birok hadisinde, tesbihte bulunmann, tevhid kelimesini syleminin ve istifarda bulunmann nemine ve sevaplarnn ok olacana iare t

buyuruyor. Her bir rknde ve rektnda bol bol tesbih yaplarak klnan namaza Tesbih namaz denilir.

Namazdan sonra otuz defa sbhanallah, otuz defa el-hamdlillh, otuz defa da Allah ekber demek, zenginlerin fakirlere sadaka verip yardm etmeleri

gibi sevab ok olan zikirlerdir. Bunlar Sbhanallah ile baladklar iin hepsine birden tesbih dus denmektedir (Eb Dvud, Harac ve mret, hadis no: 2987,

3/150; Ahmed bin Hanbel). Namazdan sonra, nemli zikir ifadeleri olan bu tesbihleri yapmak snettir (Mslim, Mescid 144; Tirmiz, Deavt 35; Nes, Sehv 91).

Trkede tesbih diye bilinen, otuz l veya doksan dokuzlu taneler, aslnda tesbih letidir. Halk tesbih deyince bu tesbih letini hatrlamaktadr. (13)

Tahmd: Hamdetmeye, el-hamd lillh demeye tahmd denilir. Hamd; bir nimetin veya gzelliin kayna ve sahibi olan gc, vg ve yceltme szleriyle

anmaktr. Bir baka dey ile hamd, istee bal bir iyilie veya onun balang noktas olan bir ya rdma kar, gnl akl ile o iyiliin sahibine sayg ifade eden

bir vg szdr. Bunda hem nimet sahibini vmek, hem kretmek, hem de yceltme anlam vardr. Hamd kavramn Trkede karlayacak bir kelime

bulunmamaktadr. nk o yalnzca bir vme deil, methetme ile kr arasnda bir eit vme, zel bir methetmedir. Canl veya cansz varlklar da

methedilebilir. Mesela, deerli bir elmas paras veya gzel bir at vlebilir. Ama hi bir zaman onlara hamd edilmez. Hamd, canllara ve canszlara istedii ekli

ve deeri veren daha gl bir varla kar yaplr.

Kurann birinci sresi olan Ftihann ilk yeti hamd olaynn kime ait olduunu net bir ekilde ortaya koymaktadr. Hamd, lemlerin Rabbi Allaha aittir.(1/Ftiha,

2) Buna gre hamd sahibi bellidir. nsanlar kendi grlerinden hareket ederek bakalarna hamd edemezler. Kurn- Kerim bu gerei baka bir ye tte yle dile

getirmektedir: Balangta da sonda da hamd yalnzca Allaha aittir. (28/Kasas, 70). Hamd, ei ve benzeri olmayan ilh rahmetin hakkyla vlmesi, o rahmetin

sahibinin hakkyla yceltilmesidir.

Btn varlklar Allaha hamd ierisindedir. Ancak en olgun hamd inanan bir insan tarafndan yerine getirilir. nk mmin bir insan, Peygamberinden rendii

gibi Allah hakkyla takdir eder, Ona nasl hamd edileceini bilir. Allah ve Onun Rabliini anlayan samimi bir mslman hamdi ya lnzca Allaha yapar. O her

zaman elhamdlillah diyerek Yaratcy hakkyla ve r ve yceltir. Hamd olsun Allaha ki, gkleri ve yer i yaratt, karanlklar ve nru var etti. Yine inkrclar,

(bakalarn) Rablerine denk tutuyorlar. (6/Enm, 1) Onlarn orada duas: Allahm! Sen her trl eksiklikten uzaksn, birbirlerine salk temennileri; selm,

dualarn sonu da; lemlerin Rabbi Allaha hamd olsun szleridir (10/ Ynus, 10; Ayrca bkz. 7/Arf, 43; 20/Th, 130; 28/Kasas, 70; 39/Zmer, 74) Bir hadiste

yle buyuruluyor: Hamd, krn badr. Allaha hamdetmeyen Ona kretmemi olur. (Eb Dvud, Edeb 11; Tirmiz, Birr 35)

Kurandan anladmza gre mminler Allaha ekilde kredebilirler:

1- Dil ile kr: Nimet sahibini anmak, Onu vmek, Onun nimet sahibi olduuna iman etmekle ve bunu Tevhid kelimesiyle iln etmekle olur. Bu basit bir teekkr

ifadesi deil, dil ile ehdeti getirmek, dil ile doru szl olmak, dil ile Kuran tasdik etmek, dil ile slm' anlatma, Kuran okuma ve dil ile A llah okca zikretmek

ve buna benzer dil ile ilgili kulluk grevlerini yapmakla yer ine getirilir.

2- Kalp ile kr; iman kalbe yerletirdikten sonra nimet sahibinin Allah olduunu kalp ile tasdik etmek, vahy ile gelen eyleri kabul etmek, yree Allahtan baka

kimsenin gerek anlamda korkusunu ve sevgisini koymamaktr.

3- Fiil (aksiyon-eylem) ile kr; Bedenin organlaryla nimet verene itaat etmek ve Onun yce emirlerini yerine getirmektir. Ksaca slm' her bakmdan

yaamaya almaktr. nk nimet vereni bilip Onu vmek, bir anlamda Ondan gelen her eyi kabul etmektir.

phesiz yalnzca dil ile Allah'm sana krler olsun demek kr iin yeterli olmaz. Fiil ile kr, Allaha hakkyla kulluk yapmakla beraber, ayn zamanda

Allahn verdii nimetlerden Allahn dier kullarn da faydalandrmaktr. Hayat bir nimettir. Hayatn devamn salayan her ey birer nimettir. Allahn ztn idrk

etmek bir nimettir. man ise bir insan iin en byk nimettir. Allahn bir kuluna iman nasip etmesi, ona olan nimetini tamamlamas demektir.

krn ba Allah bilmektir. Allah Rab olarak bilen, Onun nimet verdiinin uurunda olan bir k imse de Onu sevmeye balar. A llah seven Ona ibdet eder, Ona

hi bir eyi irk komayarak Onun nimet verici olduunu itiraf eder. Kul bu uurla ei ve benzeri olmayan bir Rabbin nnde kulluk yaptnn, bir byk lezzetle

lfet ettiinin farknda olur. Bu nedenle Tevhid, yani Allah hakkyle birlemek krn zirvesidir.

nsan, kul olarak her zaman fakirdir, yani her adan Allaha muhtatr. nk Ondan baka nimet veren yoktur. Hayatn srdrebilmek iin her zaman Onun

yaratt nimetleri tadmak zorundadr. Kul bu nimetlerin karln da ancak kullukla ye rine getirebilir. nsan, ayn zamanda hata ve gnah ierisindedir. Gnahkr

ise her an Rabbinin af ve mafiretine muhtatr. Bu adan Allah (c.c.) kullar hakknda Rahmn, Rahim ve afurdur. Rahmn ve Rahim olan Allah kullarna nimetvererek ve ihsanda bulunarak merhamet etmektedir.

Kul daima Rabbinin verdii nimetler ile nefsinin gnahlar arasndadr. Hasan-i Basr diyor ki: Ben nimet ile gnah arasnda sabahlyorum. Bundan dolay nimeti

krle, gnah ise tevbe-istifar ile hatrlamak istiyorum. (nak. Ibn Teymiyye, el-C miur Rasil, 1/116)

kr ahlknn Hz. Muhammedin hayatnda nasl somutlatn aadaki rnek gzel bir ekilde gstermektedir: Rasulllah (s.a.s.) geceleri kalkp ayaklar

kabarncaya kadar namaz klard. Kendisine; Allah (c.c.) senin gemi ve gelecek gnahlarn affetti (niye kendini bu kadar yoruyorsun)? denildi. Allaha

kreden bir kul olmayaym m? cevabn verdi. (Buhr, Teheccd 6, 2/63, Tefsir Fetih 1, 6/169, Rikak 19, 8/124; Mslim, Sfatl-Mnfikn 18, hadis no: 2819,

4/2181; Tirmiz, Salt 304, hadis no: 412, 2/268; Nes, Kymul-Leyl 17, 3/178).

Mminin hayat sabr ile kr anlay arasnda gemelidir. Allahn verdii nimetler saylamayacak kadar oktur. Bu nimetlerin sahibine kr, insanlk borcudur,

yaratln gereidir. kr borcu, iman e ttikten sonra, btn bir mr Allahn istedii gibi yaamak la, nimet sahibinin rzs dorultusunda yaamakla yerine

getirilir. (14)

Tekbir: Tekbir, szlkte, yceltmek, byk tanmak, ululamak demektir. Tekbir, bu anlamda Kuranda syle gemektedir:Ve de ki: Hamd (vg), ocuk

edinmeyen, mlkte orta olmayan ve dknlkten dolay yardmcya da (ihtiyac) bulunmayan Allaha aittir. Ve Onu tekbir edebildike tekbir et (byk tan)

(17/sr, 111)

phesiz lemlerin Rabbi Allah (c.c.) her eyden ycedir ve byktr. Kibriy yani her trl ycelik ve byklk Onun Rabliinin gereidir. Mminler, iman

7/31/2019 98-Z K R

11/21

ederek bu bykl tasdik ederler. Onlar Allahn bykl (kibriys) karsnda istikbar etmezler, byklk taslayp kibir gstermezler. Mminler, Allahn

kendilerine hidyet vermesinden dolay Allah tekbir ederler, Sen en byksn derler. Byklk (kibriy) kelimesi neyi ifade ediyorsa, byklkten ne

kasdediliyorsa hepsinin Allaha ait olduunu iln ederler. te tekbir, Allahn her eyden stn, ulu, azamet sahibi ve byk olduunu sylemenin addr.

Tekbir deyince elbette akla tekbir cmlesi gelir . O da herkesin b ildii gibi Allah ekber cmlesidir. Bu da Allah en byktr demek tir. Bu sz, sradan bir cmle

deildir. Farkl ilhlara inanan kimseler, tapndklar ilhlar byk bilirler. Birtakm zorbalarn, diktatrlerin, tutlarn nnde secde edenler, ya da onlara severek

itaat edenler; onlar ok byk, en byk tanrlar. Kimileri kendilerine hkmeden g odaklar n, iktidar sekinlerini, devlet erkini en gl ve byk zannederler.

Rabbimiz mminlere Allah ekberi reterek, btn bu byklk yanllndan onlar kurtarmtr. En yce olan; ei ve benzeri olmayan, her eyi yoktan var

eden, sonsuz g sahibi, her an diri ve canl olan, ezel ve ebed olan Allahtr. Allah ekber bir iman ifadesidir. Bir din seiminin szle dile getirilmesi, bir kulluk

bildirimidir. nanan insan, bu cmleyi syleyerek kimi byk tandn, kime ibdet edeceini iln eder.

Mekkede ilk inen ye tlerde yle bir ifadeyi gryoruz: Ey brnp rtnen! Kalk (ve) bundan byle uyarp korkut. Rabbini tekbir et (ycelt). Elbiseni de

temizle (74/Mdessir, 1-4) slm bu ilk mesajla, insanlara kimin byk tannmas gerektiini haber veriyordu. Ya karlar olduu iin, ya korktuklar iin, ya da

baba miras olduu iin yalanc ilhlar ekber tanyan insanlara bundan gzel bir mesaj olamazd. Bu iln/duyuru karsnda, bykl baka eye veren

insanlarn sarslmamas mmkn deildi. Allah ekber yce bir gerei haykryordu ve iitenleri rpertiyordu.

bdetlerde Tekbir: B ilindii gibi mslmanlarn iar (zel sembol) saylan Ezann ilk szleri Allah ekberdir. Mminler her ezan okuyuta, bu gerei; iiten

kulaklara, hisseden yreklere, btn canllara ve ufka kadar btn yeryzne ulatrrlar, haber verirler. nsann dndaki btn yaratklar Allahn bykln

zaten bilirler. Ancak hevsn ve baka yalanc gleri tanr edinen kimileri bu geree yreklerini kapatrlar. Okunan ezanlar bu kapal yrek leri lmsz geree

ama arsdr, abasdr.

Mminler namaza da tekbir ile, Allah ekber diye rek balarlar. Bylece insan, gnlne girebilecek btn sevgileri, btn ycelikleri, btn deerli sanlan eyleri

bir tarafa atp hepsini elinin tersiyle arkaya frlatr ve ylece byk olan, en byk olan Rabbinin huzuruna kul olmann bilinciyle ve teslimiyetiyle durur. Allah

ekber sz, kulun Allah tasdik e tmesinin, Ona teslim olmasnn, Ona kar kul olduunun bilincine varmasnn aka gsterilmesidir. Tekbir, bakalarnn inand

btn byklk (istikbar/kibriy) anlaylarnn reddedilmesidir.

Namazn rknlerinin her birinin arasnda da Allah ekber denilir. Bylece bu muazzam gerek sk sk vurgulanr. Bu vurgu mmin tarafndan ncelikli olarak

kendi nefsine kar yaplr k i, nefis elindeki imknlarla byklk duygusuna kaplmasn. Sonra da bakalarna duyurulur. Bayram gnlerinde, hac zaman sylenilen

terik tekbirler i de biraz daha uzun cmlelerle ayn eyi ifade etmektedir. Her namazn sonunda yaplmas tavsiye edilen tesbih dular nda da o tuz defa

Allah ekber denilir. Bu ve dierleri, Allah en yce ve byk bilmenin farkl ekillerde beyan edilmesidir . Mmin bylece imann kuvvetlendir ir, insanlar bu

ycelie dvet eder.

Allahn dnda herhangi bir va rla en byk diye hitap etmek phesiz slm'n lleriyle badamaz. Bu niteleme ister sevgiden isterse korkudan

kaynaklansn, farketmez. En byk olma sfat; nitelik, nicelik, makam, g ve kudret kayna olarak Allaha aittir. Meczen de olsa bir bakasna, falanca kii

veya ey en byk, baka byk yok demek slm inancna terstir. Hi bir makam, hi bir g, hi bir sevgi ve korku Allaha ait olanla yanyana dnlemez. Bir

eyi Tanr gibi grenler, ya da Allaha ait bir sfat yaratlmlara verenler, iman iddialarna ramen irke derler (2/Bakara, 165; 17/sr, 111). (15)

Zikrin Zdd; Unutma ve Gaflet

Zikir ve Unutma: Kii, sevdiini unutmaz. Gerekten seven kimse, sevdiini gnlne yerletirir, onun ismi azndan dmez, nereye gitse, o sevgi ve hatrlama,

kendisini terk etmez. M'min iin Allah' zikir, Allah sevgisinin olmazsa olmaz gstergelerinden biridir. ster tekbir, ister tevhid, ister tesbih, ister hamd, isterse

Allah'n isimlerini, bata "Allah" lafz olmak zere zikretmek, hatrlamak, tekrar etmek insan iin ok nemlidir ki, din srar la bunu tavsiye eder: "Ey iman edenler,

Allah' oka zikredin." (33/Ahzb, 41) Allah' oka hatrlayp O'nun ismini tekrar tekrar dillendirmek, gnl ve zihne devaml yerletirmek, insan iin hayat nem

tar. Zikir, huzur iin, stres ve bunalmlardan kurtulmak iin de nemlidir: "Dikkat edin, kalpler ancak Allah'n zikriyle tatmin olur." (13/Ra'd, 28) buyurulmutur.

Zikrin unutmaya kar da ila olduunu hatrlatmak yerinde olur: "Unuttuun zaman Allah' zikret!" (18/Kehf, 24)

nsan, unutkan bir varlktr. "Hfza-i beer, nisyn ile ma'lldr." Yani, beerin bellei, unutma zaaf ile hastadr, rzaldr. Araplarn atasz halinde syledii bir

sz de bunu pekitirir: "Evvel'n-ns evvel'n-nsi" anlam: "nsanlarn ilk unutan, ilk insandr." Kur'an, bu gerei yle ifade eder: "Andolsun Biz, daha nce

dem'e ahit (emir ve vahiy) vermitik. Ne var ki, o, (ahdi) unuttu. Onda azim de bulamadk." (20/Th, 115). Unutkanlk, ilk insanda ortaya km, son insana

kadar da bu zellik kendini gsterecektir.

"Unutma" zaafyla yaratlan insana "hatrlatma" yaplmaldr. Allah, vahiy ve peygamberler araclyla insana hakikatleri hatrlatmaktadr. Kur'an'n bir ismi de o

yzden 'hatrlatan' anlamnda "Zikr"dir (15/Hcr, 9). Kur'an'n bir hatrlatma ve t olduu "tezkira" ve "zikr" kelimeleriyle de belirtilir. Kur'an'da namaz da "zikir"

olarak ifade edilir ve Allah, "Beni zikir iin namaz kl" (20/Th, 14) buyurur. nsanlara Kur'an'la gerekleri hatrlatp, O'nunla t vermek gerekir: "... Sen onlarn

zerinde bir zorlayc deilsin. Tehdidimden korkanlara Kur'an'la hatrlat/t ver." (50/Kaf, 45) Hatrlatma ve t, m'minlere fayda verecektir: "Sen yine de

hatrlat/t ver. nk hatrlatma/t, m'minlere faydaldr." (51/Zriyt, 55) Peygamber de, ancak hatrlatcdr: "(Raslm,) hatrlat/t ver. nk sen

ancak hatrlatcsn/t vericisin." (88/iye, 21). M'minler de birbirlerine ve dier insanlara, hatrlatmalarda bulunmal, Allah', hireti unutanlara hatrlatmal,

hatrlatmal, hatrlatmaldr. (16) te bu tekrar tekrar hatrla(t)malar zikirdir.

Zikir ve Gaflet: "Gaflet" kelimesi, szlkte, terk etmek, nemsememek; dikkatsizlik, dalgnlk ve ihmal gibi anlamlara gelir. Kav ram manasyla gaflet; bir eyin

gereklilii ortada iken bunun idrk edilmemesi, ya da yeterince dikkatli ve uyank hareket edilmedii iin insana gelen yanlg durumudur. Gaflet kelimesi

Trkeye unutma veya yanlma eklinde evrilmektedir. Gaflet, bu iki mny da tamakla birlikte, bunlardan daha farkl anlam vardr.

Nisyan da unutma anlamna gelir. Ancak bir eyi b ilmeden terketmek nisyan; bile bile terk etmek ise gaflettir. Ga flet kavramnn anlam sahas ier isinde, bir

gerek ortada iken, ondan bile bile habersiz olmak, ona kar unutkan bir tavr taknmak, ya da ona kar kula, gz, anlay kapal tutmak vardr.

Kuranda Gaflet Kavram: Gaflet kelimesi Kuranda, ayn zamanda habersiz olma anlamnda da kullanlmaktadr. (bkz. 12/Ysuf, 3; 50/Kf, 22).

Gaflet iinde olanlara, bir eyi bile bile unutanlara gfil denir. Kuran, Allahn yetlerini anlamayp, onlara srt dnenlere, hak dve t karsnda unutkan bir tavr

7/31/2019 98-Z K R

12/21

taknanlara ve aldrmayanlara gfil demekte ve onlar knamaktadr. .Kalpleri vardr bununla kavrayp anlamazlar, gzleri vardr bununla grmezler, kulaklar

vardr bununla iitmezler. Bunlar hayvanlar gibidir, hatta daha da aadrlar. te bunlar gfil olanlarn ta kendileridir. (7/Arf, 179)

Kalp, Hakk anlayp kavrayacak , gz Hakk ve ona ait iaretleri grecek, kulak ise Hakktan gelen dveti duyacak ek ilde yaratlmtr. Bunlar yerli yerinde

kullanmayp, Hakktan habersiz olanlar, habersiz gibiymi gibi davrananlar, gfillerdir. Allah (c.c.) mminlere gfillerden olmayn diye tenbih ediyor (7/Arf,

205). Bu anlamda gfil olmak, inkrclara, kfirlere ait bir sfattr. Allahn yetlerinin ve dvetinin deerini ancak inkrclar idrk edemez; bu dvetin gereini

yapmayanlarn decekleri durumu ancak gaflet iinde olanlar anlamazlar.

Bu bakmdan g fil olanlar C ehenneme gideceklerdir (10/Ynus, 7-8). Dnyada iken Allahn yetlerinden, hirette olacaklardan gaflet iinde olanlar, ldkten

sonra hiret gerei ile yz yze gelince yaptklarndan veya dnyada gaflet iinde yaadklarndan dolay pimanlk duyacaklardr (21/Enbiy, 97). Kuran, slih

amel ileyen mminlerin ve yanl i yapan, ya da Allaha kar gelen dier insanlarn yaptklarndan Allahn gfil olmadn sk sk vurgulamaktadr (2/Bakara,

74, 85, 140, 144; 3/l-i mrn, 99; 11/Hd, 123, vd.).

Yeryznde istikbar edip (byklk taslayp) Allahn yetlerinden yz evirenler, azgnlk yolunu benimserler; nk onlar yetleri yalan sayarlar ve yetlerden

gfil olurlar (7/Arf, 146). Zaten ye ryznde insanlarn ou Allahn ye tlerinden gfildirler (10/Ynus, 92). Hayatn yalnzca dnyada yaanandan ibret olduunu

sananlar; aslnda, hayatn sadece d yzne bakan, Allahn yoktan var ettii varln ve hayatn arka plannda olan hikmeti grmeyen ve hiret hayatndan gfil

olanlardr (30/Rm, 7). Ancak, Allahtan gelen ye tlere inanp gereini yapanlar hem dnya hayatnn hikmetini anlarlar, hem de lmden sonrasnn farkndadrlar.

Allah (c.c.), demoullarnn srtlarndan kendi nesillerini karp onlar kendi nefislerine kar hit tutmutu. Sonra da onlara Ben sizin Rabbiniz deil miyim? diye

sormutu. Onlar da evet, Sen bizim Rabbimizsin demilerdi. Rabbimizin bunu byle yapmasnn sebebi, insanlarn sonradan, Ya Rabbi, bizim bundan haberimiz

yoktu, biz bundan gfildik dememeleri iindi (7/Arf, 172). Kuran, peygambere in hkme balanp bitecei, kahr dolu hasret gnyle onlar uyar, korkut ki;

onlar bir gaflet iindedirler ve onlar (yetlerimize) inanmyorlar demektedir (19/Meryem, 39).

Kuran, dnya hayatna dalp kulluu unutan, insan olarak grevini yerine getirmeyen, hatta dnyalk kazanma uruna irk, isyan ve gnah iinde yzen

kimselere, zellikle de mminlere u uyary sunuyor: nsanlarn sorgulanmas yaklat, kendileri ise bir gaflet ierisinde yz evirmektedirler. (21/Enbiy, 1).

Peygamberimiz (s.a.s.) de Allahtan, Onun yetlerinden, Onu zikretmekten gaflet edilmemesini, gaflet ierisinde yaplacak bir dunn kabul edilmeyeceini haber

vermektedir (Tirmiz, Ahmed bin Hanbel, Muvatt). (17)

bdetlerin En Byklerinden Biri, Belki Birincisi; Zikir

(Raslm!) Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz k l. Muhakkak ki namaz, fah ve mnkerden (hayszlktan ve ktlkten) alkoyar. Allah(n) zikir(i), elbe tte

en byk (ibdet)tr. Allah yaptklarnz bilir. (29/Ankebt, 45)

Anlp yd edilmeye en lyk A llah olduu iin, zikir kelimesi sylenir sylenmez hemen Allah zikretme mns ruhlarda canlanr. Zikir, sadece tarikatlara has bir

det, ve halkn h ekmek diye isim takt, snnetten farkl usl ile icr edilen bir yin deildir. Zikir, bir iman nian, bir ibdet almeti, bir slm simgesi...

Zikir, Kuranda bizzat Kurann bir ismi olarak getii gibi; ibdetlerin en kapsamls olan namaza da zikir deniliyor. Namaz klan bir mmin Allah anmakta,

zikretmektedir. Bu zikir abdestle balar. Onun huzuruna kacann uuru iinde, Onun sevgili raslnn rettii biimde hazrlk yapan insan, Allah yd

etmekte, Onu zikretmektedir. Kbeye tevecch ettiinde zikirdedir. Niyet ve tekbir zaten zikirdir. Derken Allah tesbih ile, hamd ile, Ondan baka ilh olmadn

ifade ile zikir srdrlr.

Namaz klan bir mmin, bir taraftan da okuduu srelerin mnlarn dnr. Kalbi okuduu sreye gre halden hale girer. Lisanen zikir namazdadr, kraat

sretiyle. Kalben zikir namazdadr; tefekkr, hayet, mit, muhabbet sretiyle. Bedenin organlar ile slih amel cinsinden eylem olarak zikir de en gzel ekliyle

namazdadr; kyam, rksu, secdesi, oturuu ile...

nsan, beden ve ruhtan ibret olduu gibi; lem de ehdet ve gaybdan ibret. Yani, grnen ve grnmeyen lemler var. nsann maddesi bu lemin

maddesinden szld iin, bedenen yapt zikir de k inatn zikrini temsil eder. Gk grlemesinden imek akmasna, yaprak hrtsndan ku cvltsna kadar

bu lemi dolduran btn sesler bir nevi kraa ttir. Kudretin sylettiini duyururlar bize. Ve biz namazda Kuran okumak sretiyle bu cehr zikirlere hem itirak eder,

hem de hepsinin nne geeriz. Tefekkr ise, me lekler leminin zikrini temsil ediyor.

Mminin zikri namazla snrl deildir. Zikir kelimesi, tesbih, hamd, tekbir, namaz, Kuran okumak, Allah rzs iin bir eyler renmek ve retmek gibi mnlarn

tmn iine aldna gre mminin Allahn anmas, hatrlayp yd etmesi sadece namaza mahsus deildir. Allah dndnde, Allahn emrine teslim olarak

yapt mer her iinde, kuds kelimeleri sylediinde nerede ve ne zaman olursa olsun insan zikirdedir, ibdet halindedir. Caddede yrrken, haram nazardansaknd mddete insan zikirdedir. Ticare tinde, ly salam tuttuka ve Allahn hkmnn, koyduu snrn dna tamad mddete insan zikirdedir. Kuran,

mminin her eyidir. Gndzn de, gecesini de Ona gre tanzim eder; bylece aralksz zikre tmi olur. Allah Rasln hatrlamak, insan Allah' zikre

gtrdnden, bir mmin, Raslullahn hangi snnetini ilerse ilesin, o an zikirdedir. Bize Allah hatrlatan, Ona dve t eden her ahs, ders, faliyet, gayret,

konuma, alma da zikirdir.

Yedi gk, dnya ve bunlarda bulunan herkes (herey) Onu tesbih eder. O nu hamd/vg ile tesbih etmeyen hib ir ey yoktur. Ne var ki siz, onlarn tesbihini

anlamazsnz. (17/sr, 44) Bu yette ifade edildii gibi her mahluk, her ey Allah zikretmektedir. Zira, hamd ve tesbih, zikrin birer eididir. lm, kabir,

maher, hesap, srat, Cennet, Cehennem safhalarnda btn insanlar, bir an gfil olmakszn, hep Allah hatrlayacaklar, Onu yd edeceklerdir. Ama,

Cehennemde yanan bir inkrcnn, bu ge kalm zikri, artk ona bir fayda vermeyecektir. (18)

Mminlere Zikrin Emredilmesi: Rabbimiz, mminlere kendisini srekli olarak zikretmelerini emrediyor. Zikretme emri bazen krle, bazen verilen nimetleri

hatrlatma ile, bazen namazla, bazen dier ibadetlerle, bazen ve rilen zaferle birlikte gelmektedir. Kuranda zikredenler vlrken, zikirden yz evirenler

knanmaktadr . u yet olduka dikkat ek icidir: Kim de benim zikrimden yz evirirse, artk onun iin skntl bir geim vardr ve biz onu Kyamet gn kr

olarak haredeceiz (mahere getireceiz) (20/Th, 124) Bu ye tten bir nceki yette, ilk insann Cennetten karl hatrlatlp, Allahn gnderdii hidayete

uyanlarn dnya hayatnda armayacaklar haber veriliyor. Bu yette geen Zikr, insan hidyete gtren vahiy, vahiyle gelen ilh kitaplar ve peygamberlere

bildirilen eyler veya son vahiy olan Kuran, ya da bizzat Allah anmak anlamlarna gelebilir. (Muh. bn Kesir, 2/497; Ebus-Suud, Tefsir, 3/496).

Allahn Zikrinden kim yz evirirse onun hakk dar bir geimdir, skntl bir hayattr, mutsuz bir yaantdr (20/Th, 124). Mminler, inandklar, her an tesbih

ettikleri ve nnde kulluk yaptklar Rablerini hi bir zaman unutmazlar. O Rabbe kar duyduklar sevgi ve takva duygusu srekli onlarn iindedir. Onlar devaml

bir ekilde Allah zikrederler . Bu zikir (anma) hi bir zaman unutulan eyin tekrar akla getirilmesi deil, bilakis; srekil kalpte ve benlikte olan Allahn varln

7/31/2019 98-Z K R

13/21

tekrar hatrlamak, Onun nimet verici olduunu itiraf etmek, Onun bykln ve yceliini dile getirmek ve ibadeti yalnzca Ona yaptn ortaya koymaktr.

Mmin, evrenin her kesine yerlemi olan saysz yetleri grdke, onlardan haberdar olduka, Kurandaki yetleri okuduka, Rabbini tekrar hatrlar. Onun

kalbi ve organlar Allah anmaktan hi uzak kalmaz. Ancak onu Allaha gtrecek bir sebep grd zaman, iman artar, Allahn ve Onun ulhiyyetini (ilhln)

tekrar aklna getirir. Fakat bu hatrlay, yalnzca zihinde bir beliri veya dilde bir sz halinde olmaz. Bu hatrlay, bu anma (zikir) bedeni kaplar, organlarda ame l

olarak ortaya kar. Mminler ancak o kimselerdir ki, Allah anld (zikredildii) zaman yrekleri rperir, Onun yetleri okunduu zaman (bu onlarn) imanlarn

artrr ve yalnzca Rablerine tevekkl ederler. (8/Enfal, 2; ayrca bkz. 22/Hacc, 35) Bir baka yette ise, Allahn ad anld zaman mminlerin secdeye

kapandklar haber ve riliyor (32/Secde, 15).

Mminlere A llahn yetleri hatrlatld (zikredildii) zaman, onlarn kalpleri bu yetlere kar kr ve sar olmaz (25/Furkan, 73). Halbuki inkrclar, kendilerine

yetler hatrlatld zaman, hatrlatlan eyden (zikirden) t almazlar, zikri hatrlamak istemezler. (37/Sfft,13). Onlar, kelimeleri konulduklar yerden saptrrlar

ve kendilerine ver ilen zikirden pay almay unuturlar (5/Mide, 13). Mescidler, -hatta kiliseler ve havralar bile- ilerinde Allahn ad anld iin deerlidirler(22/Hacc, 40). Mescidlerde Allahn adnn anlmasn (zikredilmesini ) engellemek zulmn ta kendisidir, bunu yapanlar da zlimlerdir (2/Bakara, 114).

Ne zaman ierisinde savatan sz eden (zikreden) bir yet nazil olsa, veya cihaddan bahseden bir yet okunsa, kalplerinde maraz olanlar, yani mnafklar, lm

baygnl gibi bakmaya balarlar (47/Muhammad, 20). Kendilerine Allahn yetleri zikredildii zaman srtlarn dnenler zlimlerdir. Onlarn kalpleri zerinde hakk

anlamalarna engel bir perde vardr (18/Kehf, 57). Kendilerine Peygamber lerle ve vahiyle zikredilenleri (hatrlatlan ilh hkmleri) unutanlar, servetleriyle

marrken anszn cezaya uratldlar (6/Enm, 44).

Kuran, mminlerin Allah zikretmelerini, hem de oka zikretmelerini emrediyor (2/Bakara, 152, 203; 8/Enfl, 45; 62/Cuma, 10). Mminlerin bir zellii de

Allah zikretmeleridir (3/l-i mrn, 133-135). Halbuki mnfklar her konuda olduu gibi bu konuda da Allah aldatmaya alrlar. Namaza enerek kalkarlar,

Allah az zikrederler (4/Nis, 142).

Baz insanlar kendi hevsna uyar , kendi arzusundan baka kural tanmaz, Allahn ne emrettii onu ilgilendirmez. Byleleri Allah zikretmeyi unutan kimselerdir

(18/Kehf, 28). Bizi zikretmekten yz evirenlere ve dnya hayatndan baka bir ey istemeyenlere aldrma. (53/Necm, 29) bdet yerlerinde Allah tesbih eden

mminleri, ne al-veri, ne ticaret Allah zikretmekten, namaz klmaktan a lkoymaz. Onlar gzlerin ve gnllerin dnecei gnden korkarlar (24/Nr, 36-37).

Allah (c.c.) mminleri yle uyaryor : Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah zikretmekten a lkoymasn. (63/Mnfikun, 9)

Bu uyary anlayan ve Rabbine hakkyla kulluk yapma gay retinde olan mminlerin zellikleri yledir: Onlar, ayakta iken, oturuken, yan yatarken, Allah

zikrederler, gklerin ve yerin yaratl konusunu dnrler (ve derler ki :) Rabbimiz, sen bunu bouna yaratmadn. Sen pek ycesin, bizi ate azabndan koru.

(3/l-i mrn, 191). Allah (cc), zikreden erkeklere ve zikreden kadnlara byk mkafatlar hazrlamtr. Onlarn dereceleri pek yksektir (33/Ahzb, 35).

Zikir Ibdetinin Yerine Getirilmesi: Zikir ibdetinin ne kadar nemli olduu Kuran ye tlerinden ve hadislerden anlalyor. Yukarya aldmz bir ka yet bu

konuda bize yeterli bilgiyi veriyor. Rabbimiz, vurgulu cmlelerle kullarnn kendisini zikretmelerini emrediyor. Bir anlamda imann ortaya konulmas ve Allaha

itaatin ifadesi olan bu zikir ibadeti nasl yerine getirilecek? Ya da hangi ibdetler zikir saylmaktadr? Zikrin zel bir ekli var mdr?

Bilindii gibi Kuran, ilk insann (yani Hz. demin) hata yaptktan sonra Rabbinden birtakm kelimeler aldn ve onlarla Rabbine tevbe ettiini haber veriyor. lk

insan, bu kelimelerle Rabbini tezekkr etmiti, unuttuunu hatrlayabilmiti. Levh-i Mahfuzdan zikr olarak indirilen Kuran yetleri, insanlara Allah hatrlatan ilh

belgedir. yleyse en byk zikir Kurandr ve Onu okumak, Onunla megul olmak, Onun ilkelerini hayata geirip uygulamak, Onun izdii snrlar korumak,

Onun hkmne uymak; en gzel zikirdir.

nsan Kuran okur, onun yetleri zerinde tefekkr eder. Sonra kainata bakar ve Allahn oradaki saysz yetlerini dnr. O yetlerin yaratcs ve sahibi olan

Allahn bykln, lm ve lm tesini aklna getirir. Kymet sahneleri gzn nnde canlanr, Cenneti ve Cehennemi dnr. Oradaki yalnzl,

yardmcsz ve dostsuz kalmay, Hesabn etin oluunu anar. Sonsuz kurtuluun ve ebed saadetin nasl kazanlacan hesap eder. Btn bunlar insana olduran,

meydana getiren, insana vahiy yoluyla haber veren Rabbini zikreder. Zaman zaman el-hamdu lillh, Allahu ekber, l ilhe illlah Muhammedur Raslullah,

sbhanellah ve benzeri zikir cmlelerini syler. Bylece her an Rabbini hatrlar, Onu hi aklndan karmaz. Onun adn, azametini, Rabbliini, kahrn ve gcn,

nimet verici oluunu ve insana olan sevgisini, merhametini ve affn hatrna getirir.

Btn bu hatrlamalarn tesiri kalpte duyulur, kalpten organlara geer ve organlar da bunlarn uzants olan amelleri yaparlar. Ite bu Allah zikretmektir ve bu

ekilde hatrlamann sonucu da takvaya ular. Kalbin zikri, kalbin Allah ve Onunla ilgili eyleri hatrlamas; bedenin Allah zikretmesine yol aar. Bedenin zikir

hali zerinde olmasn salar. Byle davranan bir mmin; Allahn insanlara inzal ettii (indirdii) esiz zikri olan Kuran- Kerimi anlamaya balar, ona teslim olur,

ona iman eder. Sonra da onun ilkeleri dorultusunda salih amel ilemeye balar. By lece insan unutkan olmaktan kar, yakn (kesin) iman sahibi olur. Ite bu

makam kul iin zikir makamdr.

Rabbimiz buyuruyor ki: Gerekten Ben, Ben A llahm. Benden baka ilh yoktur; u halde Bana ibdet et ve Beni zikretmek iin dosdoru namaz kl. (20/Th,

14) Bu yette Allah zikretmek zere namaz klmak emrediliyor. nk namaz hem dinin direi, hem de zikrin ve kulluun btn unsurlarn bnyesinde

tamaktadr. Namaz; hazrlndan tutunuz da sonundaki selma kadar her bir rkn, her bir unsuru birer zikirdir. Kyam, kraat, Sbhneke, Ftiha Sresi, rk,

secdeler, tesbihler, salevatlar, dular ve dierleri, zikirden baka bir ey deildir. yleyse en byk zikir namazdr. Ancak namaz zikrin bir ekli, bir blmdr.

Zikir, namaz da iine a lan daha geni bir ibdettir. Dorusu namaz kt ve iren ey lerden alkor, Allahn zikri ise en byktr. (29/Ankebt, 45)

Aslnda zikir ibdetinin bir sonu yoktur. Kuran; Ey iman edenler! Allah ok zikredin ve Onu sabah akam tesbih edin. (33/Ahzb, 41-42) buyurarak, mminlere

gnn her saatinde Allah zikretmelerini emrediyor. Sabah-akam gnn her saatini kapsar ve mmin her gne ait ibdetlerini yerine getirir. Mminin yerine

getirdii btn ibdetler birer zikirdir. Mmin, Rabbini ne kadar anarsa ansn, hangi gzel zikirle hatrlarsa hatrlasn; bu, onun iin fazilettir. nemine binen

tekrarlamakta fayda var: Zikir, Allaha itaattir. yleyse Onun emrettiklerine uymak, yasaklarndan kamak zikirdir. Bu, elbette bedenle ve dille yaplan zikirdir.

Mmin, kalbine Allah sevgisini ve korkusunu koyar, Onu kalpte devaml hatrlar ve yetlerini dnrse; bu, kalp ile zikir olur. Mmin, Kuran okur, bol bol du

eder, Allah hatra getirecek zikir szleri syler ve Allahn yetlerini konuursa; bu da dil ile zikir olur.

nsanlar ierisinde Allah en gzel ve mkemmel zikreden e lbette Peygamberimiz (s.a.s.) di. Onun btn szleri birer zikirdi. Onun emirleri ve yasaklar , Allahn

adlarndan ve sfatlarndan bahsetmesi, Allahn hkmlerinden ve fiillerinden sz etmesi, Onun vaad ve vaidinden (mjde ve korkutmalarndan) haber vermesi,

Ona hamdetmesi, Onu tesbih etmesi, Ondan du ile bir ey istemesi, hep Allaha rabet etmesi, Ondan korkup ekinmesi, Ona tevekkl etmesi, hep Onunzikirlerindendi. Peygamberimizin susmas bile kalbinin bir zikridir. Allahn Rasl her durumda ve her an Rabbini zikrederdi. (19)

Hz. ie: "Peygamber (s.a.s.) (zamannn) her nnda Allah' zikrederdi" dedi. (Mslim, Hayz, 117, hadis no: 373). Raslullah (s.a.s.) Rabbn zikretmek, Ona

hamdetmek ve etrafndakilere Ondan bahsetmek iin, en ufak bir ii, bir deiikliini frsat biliyordu. Elbisesini giyerken, binee binerken, bir yoku iniinde veya

trmannda, yolda bir deiiklik olunca, enteresan bir durum karsnda, yataa yatarken, uykudan kalkarken, tuvalete veya banyoya girerken ve karken,

evden darya adm atarken... her durum karsnda zikir Onun dilinde, gnlnde ve zihninde idi. Btn bu durumlarda hamdettiini, tesbih ve tekbir ile Allahn

7/31/2019 98-Z K R

14/21

ismini andn hadis kitaplar zikreder. Nimet grr, Allah'a kreder, yemee balarken besmele ile zikreder, yemek esnsnda Allahn nimetlerini tefekkr eder

ve insanlara Allah hatrlatr, bunu tavsiye eder, sonunda mutlaka hamd senda bulunur, krederdi. Allahla kopuk bir sniyesi olmadn, her eit dnyev

zorluk ve kolaylk karsnda Ona yneliyor, du ediyor, sabrediyor, krediyor; Allahla ban tazeliyor, zikrin tm eit ve kapsamyla zikrediyordu.

Tesbih/Zikir Kurbanlar

Tesbih, gramerde ism-i let olmamasna ramen, kullanmda "kendisiyle tesbih edilen ara" anlamyla hret bulmutur. Yani sembolik bir aratr say talar.

Kimlerin sembol olduu mlum; mslmanlar ierisinden kendilerini zikir ehli, gnl ehli sayp kalp tasfiyesi, nefis tezkiyesi yaptklarn iddia aden k imi

kesimlerin. Bu kesimlerimizden birounun ana sermayesi addettikleri "zikr"in Kur'n anlamn bilmediklerini, aratrmadklarn, bu konuda Kur'an'n en ok

zerinde durduu bir konuda ona bavurmadan zikrettiini sanmak ne byk gaflet. Kald ki bu konuda da hev ve heveslere deil; bizzat Allah'n koyduu

llere uyulmas Kur'an'n emridir: "... fezkrullahe kem allemekm (Allah'n size rettii gibi Allah' zikredin.)" (2/Bakara, 239)

Kur'an'da "cihad" gibi ok anlaml bir kavram olan zikir, baz kesimlerce ok yanl ve tehlikeli bir biimde, di