Upload
others
View
12
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
A illa de Tambo en relación ás figuras de espazos naturais protexidos e ás de ordenación territorial e urbanística
AXENDA ESTRATÉXICA PARA A ILLA DE TAMBO
Autores:
Gonzalo Méndez Martínez (Coordinador)
Aida Ovejero Campos
Universidade de Vigo.
Fecha: Vigo, outubro de 2014
3
Contido
A ILLA DE TAMBO EN RELACIÓN ÁS FIGURAS DE ESPAZOS NATURAIS PROTEXIDOS E
ÁS DE ORDENACIÓN TERRITORIAL E URBANÍSTICA. ......................................................... 4
TAMBO EN RELACIÓN ÁS FIGURAS DE ESPAZOS NATURAIS PROTEXIDOS ................ 4
TAMBO EN RELACIÓN AOS INSTRUMENTOS DE ORDENACIÓN DO TERRITORIO ..... 9
TAMBO EN RELACIÓN Á NORMATIVA URBANÍSTICA ................................................... 15
TAMBO EN RELACIÓN A OUTRAS NORMAS .................................................................... 17
TÁBOA RESUMO DE OPCIÓNS ............................................................................................ 19
4
A ILLA DE TAMBO EN RELACIÓN ÁS FIGURAS DE ESPAZOS NATURAIS
PROTEXIDOS E ÁS DE ORDENACIÓN TERRITORIAL E URBANÍSTICA.
TAMBO EN RELACIÓN ÁS FIGURAS DE ESPAZOS NATURAIS
PROTEXIDOS
Resulta de interese desde a perspectiva da estratexia de declaración de espazos protexidos e
da configuración dunha rede con eles, analizar cal é a situación de contorno dos espazos
naturais protexidos (ENP) máis próximos a Tambo. Como se pode comprobar no seguinte
mapa de principais ENP (Parque Nacional, Parque Natural, Zonas de Especial Protección dos
Valores Naturais –que inclúe Lugares de Importancia Comunitaria e Zonas de Especial
Protección para as Aves-) da provincia de Pontevedra, non hai ningún destes lugares entre o
LIC do Lérez e o LIC de cabo Udra ou o Parque nacional das Illas Atlánticas de Galicia
(Arquipélago de Ons), parcialmente coincidente co LIC Complexo Ons-O Grove.
Espazos naturais protexidos na provincia de Pontevedra.
Outro tipo de espazo a considerar son os Espazos Naturais de Interese Local (ENIL) do que hai
un exemplo nas Marismas do Alba en Pontevedra.
5
A situación mellora algo se consideramos os humidais inventariados, entre os que debemos
considerar principalmente aos humidais denominados Ensenada de Campelo e Ría de
Pontevedra (IHG nº 1140071 e 1140072, respectivamente) correspondentes ás chairas de
marea e areais situados no seno de Campelo e desde a desembocadura do Lérez ata Lourizán.
Humidais da ría de Pontevedra
Cód. IHG Nome do humidal Superficie
(ha) UTM X fuso 29T
(m) UTM Y fuso
29T (m) 1140012 Xunqueira de Alba 48,13 529288 4699633
1140013 Charca da Xunqueira de Alba 0,60 529312 4699516
1140014 Xunqueira do Lérez 13,11 530175 4698927
1140020 Charca do Burgo 1,24 529379 4699157
1140037 Acileiros 3,35 511133 4696276
1140038 Sanxenxo - 1 0,25 514772 4694361
1140039 Sanxenxo - 2 0,75 514529 4694869
1140040 Sanxenxo - 3 0,09 514373 4694174
1140041 Canelas 2,64 514001 4693552
1140042 Montalvo 0,25 512956 4693844
1140043 Barbeito 12,07 513435 4694942
1140044 Bascuas 1,74 512668 4694496
1140045 Ameneiral de As Pociñas 0,69 510905 4696119
1140071 Ensenada de Campelo 66,42 525093 4698281
1140072 Ría de Pontevedra 197,47 526696 4696388
1140107 Veigas de Cabo Udra 0,07 513899 4687381
Neste contexto, compre revisar as figuras de protección de espazos naturais susceptibles de
ser aplicables á illa de Tambo e contorna e analizar as posibilidades de alcanzar tal
6
consideración e o prazo para alcanzalo. As figuras a analizar son as recollidas no artigo 9 da Lei
9/2001 do 21 de agosto, de conservación da natureza1, coa indicación da posible coexistencia
de varias destas figuras cando así o esixan as súas características.
Destas figuras, poucas son as acaídas ás características de Tambo e a súa contorna. Analizamos
a continuación aquelas que teñen mellor encaixe ou foron obxecto de valoración nos procesos
de debate sobre a protección da illa desenvolvidos na última década.
Os parques2, xa sexan naturais ou nacionais, parten da existencia dunha área natural pouco
transformada, asociada a valores estéticos e de representatividade dos ecosistemas ou
singularidade florística, faunística ou xeomorfolóxica, e valores ecolóxicos, estéticos,
educativos ou científicos. No caso de Tambo e contorna, poderían ser consideradas varias
destas condicións, se ben o actual estado de abundancia de especies vexetais exóticas na illa
pesa en contra. Porén débese estudar cales serían as accións que permitisen alcanzar tal grao
de protección e estimar os prazos necesarios. Esta figura permitiría formar parte da rede
galega de espazos naturais e acceder ao seu sistema de financiamento. Os parques nacionais,
regulados por lexislación propia3 requirirían da condición de representatividades dos
ecosistemas do estado, inda que no caso de Tambo, a súa protección futura soamente sería
viable no caso de incorporación ao Parque Nacional das Illas Atlánticas de Galicia (PNIAG).
A segunda das figuras a considerar é a de paisaxe protexida4 que tratar de amparar valores
singulares, estéticos e culturais ou relacións harmoniosas entre o home e a natureza. Trátase,
pois, dunha figura potencialmente empregable en Tambo non so polos valores estéticos e
culturais identificados, senón tamén polo recoñecemento xa realizado pola administración a
través de instrumentos concorrentes como o Plan de Ordenación do Litoral de Galicia (POL) no
que se afirma que “a Illa de Tambo dota á ría de Pontevedra dun espazo natural cun altísimo
valor desde o punto paisaxístico cheo de beleza e singularidade” outorgándolle a cualificación
de “Espazo de interese paisaxístico”.
1 Artigo 9.-Categorías de espacios naturais protexidos.
1. En función dos bens e valores que hai que protexer, os espacios naturais protexidos regulados nesta lei clasifícanse nas seguintes categorías: a) Reserva natural, b) Parque nacional, c) Parque natural, d) Monumento natural, e) Humidal protexido, f) Paisaxe protexida, g) Zona de especial protección dos valores naturais, h) Espacio natural de interese local, i) Espacio privado de interese natural. (...) 2 Artigo 12.-Parque.
1. Os parques son áreas naturais, pouco transformadas polas actividades humanas, que, en razón da beleza dos seus sitios, da representatividade dos seus ecosistemas ou da singularidade da súa flora, fauna ou formacións xeomorfolóxicas, posúen uns valores ecolóxicos, estéticos, educativos ou científicos dos que a súa conservación merece unha atención preferente.
2. Nos parques poderanse limita-los aproveitamentos dos recursos naturais, prohibíndose en todo caso os incompatibles coas finalidades que xustificasen a súa creación.
3. Nos parques facilitarase a entrada de visitantes coas limitacións que sexan precisas para garanti-la conservación dos valores naturais.
4. Os parques poderán ser naturais ou nacionais. 3 Ley 5/2007, de 3 de abril, de la Red de Parques Nacionales.
4 Artigo 15.-Paisaxe protexida.
1. As paisaxes protexidas son espacios que, polos seus valores singulares, estéticos e culturais ou ben pola relación harmoniosa entre o home e o medio natural, sexan merecedores dunha protección especial.
2. O réxime de protección das paisaxes protexidas estará dirixido expresamente á conservación das relacións e dos procesos, tanto naturais coma socioeconómicos, que contribuíron á súa formación e fan posible o seu mantemento.
7
A figura denominada Zona de especial protección dos valores naturais é, sobre o papel, á vista
da definición recollida no articulado5, unha opción a considerar. Sen embargo, na actualidade
non hai ningún caso de espazo protexido por esta figura agás os considerados no parágrafo 3,
por ser unha Zona de Especial Conservación (LIC ou ZEPA) das que conforman a Rede Natura
2000.
Por último, o Espazo natural de interese local6 é unha figura que busca protexer ámbitos
singulares merecentes de protección dos valores naturais, a instancias do concello no que se
atope, que será quen se encargue da súa xestión, pero que non formará parte da rede galega
de espazos naturais nin se asegura a asignación de recursos económicos por parte da
comunidade autónoma.
Este escenario, ata aquí debuxado a través da galega Lei 9/2001 do 21 de agosto, de
conservación da natureza, debe ser completado cos instrumentos definidos pola estatal Ley
42/2007, de 13 de diciembre, del Patrimonio Natural y de la Diversidad, que en razón do
5 Artigo 16.-Zona de especial protección dos valores naturais.
1. Considérase como zona de especial protección dos valores naturais aqueles espacios dos que, polos seus valores ou interese natural, cultural, científico, educativo ou paisaxístico, sexa necesario asegura-la súa conservación e non teñan outra protección específica, sen prexuízo do disposto no artigo 9 desta lei.
2. Nestas áreas poderanse seguir levando a cabo de maneira ordenada os usos e as actividades tradicionais que non vulneren os valores protexidos. Para o resto das actuacións, incluíndo a realización de edificacións, será precisa a autorización da Consellería de Medio Ambiente.
3. Incluiranse tamén as zonas especiais de conservación que conforman a Rede Natura 2000, creada ó amparo das directivas CEE 79/409 e 92/43, e que non posúan outra figura de protección das establecidas nesta lei. 6 Artigo 17.-Espacio natural de interese local.
1. Por petición do concello e logo de informe da Consellería de Política Territorial, Obras Públicas e Vivenda, a Consellería de Medio Ambiente poderá declarar como espacios naturais de interese local aqueles espacios integrados no seu termo municipal que polas súas singularidades sexan merecedores dalgún tipo de protección dos seus valores naturais.
2. A responsabilidade e competencia na xestión destes espacios será municipal, e non se considerarán incluídos na Rede galega de espacios protexidos.
3. A súa declaración como tales non implicará a asignación de recursos da Comunidade Autónoma, aínda que poderán ter preferencia na obtención de axudas para a súa conservación e xestión.
8
reparto competencial actúa como normativa marco. Esta norma, que entre outras motivacións
veu a tratar de poñer orde entre a abundante conxunto de figuras procedentes de distintos
convenios e acordos internacionais subscritos por España, aporta outras figuras a considerar.
En primeiro lugar, engade unha nova figura denominada Área Mariña Protexida7 pensada para
áreas do medio mariño que merezan protección por rareza, fraxilidade, importancia ou
singularidade. Neste caso debemos destacar que os estudos realizados na contorna da illa de
Tambo confirmaron a existencia dos denominados Fondos de Maërl, apuntados por algún
autor con anterioridade, en bo estado de conservación, así como fondos detríticos e
sedimentarios (que a Ley 5/2007, de 3 de abril, de la Red de Parques Nacionales inclúe no
punto 2, de Sistemas naturales marinos españoles a representar en la red de parques
nacionales, do Anexo de Sistemas naturales españoles).
Tamén a Ley 42/2007 incorpora as figuras derivadas da Rede Natura 2000 xa recollidas nas
correspondentes Directivas e nas súas normas de trasposición8. Neste caso, debemos lembrar
a existencia de hábitats e taxóns de interese, tanto na illa como na contorna que poderían
concorrer a unha posible inclusión nalgunha destas figuras, se ben a maior parte da illa carece
destes valores e presenta unha importante ocupación por especies vexetais alóctonas
invasoras.
Por último, entre as Áreas protexidas por instrumentos internacionais, atópase a figura
denominada Reservas da Biosfera, das que corresponde a declaración á UNESCO, e que teñen
por obxectivo a promoción do desenvolvemento sostible no marco do modelo da súa rede9.
No noso caso, a posibilidade do establecemento dunha área adscrita como Reserva da Biosfera
pasaría pola condición de que o seu núcleo sexa cualificado como espazo natural protexido,
segundo determina a Ley 42/2007. É dicir, ben na illa (en toda ou en parte), ben na contorna
ou en ambas á vez, deberíase declarar un espazo natural protexido que constituiría a zona
7 Ley 42/2007. Artículo 32 Áreas Marinas Protegidas
1. Las Áreas Marinas Protegidas son espacios naturales designados para la protección de ecosistemas, comunidades o elementos biológicos o geológicos del medio marino, incluidas las áreas intermareal y submareal, que en razón de su rareza, fragilidad, importancia o singularidad, merecen una protección especial. Podrán adoptar esta categoría específica o protegerse mediante cualquier otra figura de protección de áreas prevista en esta Ley, en cuyo caso, su régimen jurídico será el aplicable a estas otras figuras, sin perjuicio de su inclusión en la Red de Áreas Marinas Protegidas. 2. Para la conservación de las Áreas Marinas Protegidas y de sus valores naturales, se aprobarán planes o instrumentos de gestión que establezcan, al menos, las medidas de conservación necesarias y las limitaciones de explotación de los recursos naturales que procedan, para cada caso y para el conjunto de las áreas incorporables a la Red de Áreas Marinas Protegidas. 3. Independientemente de la categoría o figura que se utilice para su protección, las limitaciones en la explotación de los recursos pesqueros en aguas exteriores se realizarán conforme a lo establecido en el artículo 18 de la Ley 3/2001, de 26 de marzo, de Pesca Marítima del Estado. 4. La Conferencia Sectorial, a propuesta de las Comunidades autónomas litorales y de la Administración General del Estado, establecerá los criterios mínimos comunes de gestión aplicables a las Áreas Marinas incluidas en la Red. 8 Non se recolle aquí o articulado correspondente da lei e das normas de trasposición pola súa extensión.
9 Artículo 66 Objetivos de la Red española de Reservas de la Biosfera
1. Los objetivos de la Red española de Reservas de la Biosfera son: a) Mantener un conjunto definido e interconectado de «laboratorios naturales»; estaciones comparables de seguimiento de las relaciones entre las comunidades humanas y los territorios en que se desenvuelven, con especial atención a los procesos de mutua adaptación y a los cambios generados. b) Asegurar la efectiva comparación continua y la transferencia de la información así generada a los escenarios en que resulte de aplicación. c) Promover la generalización de modelos de ordenación y gestión sostenible del territorio.
9
núcleo da reserva da biosfera. Ao seu redor deberían desenvolverse as zonas tampón e de
transición coas finalidades e limitacións que estatutariamente corresponden a estas áreas10.
Compre rematar este apartado indicando que as diferentes figuras de protección de espazos
naturais implican a redacción de distintos instrumentos ou planes para a súa planificación. Así,
segundo o establecido pola Lei 9/2001, os instrumentos, por orde de prevalencia son os Plans
de ordenación dos recursos naturais, os Plans reitores de uso e xestión e os Plans de
conservación. No caso de declaración dun parque natural requirirase con carácter previo a
aprobación dun plan de ordenación dos recursos naturais, mentres que a súa xestión levarase
a cabo mediante un plan reitor de uso e xestión. Nas demais categorías será necesaria polo
menos a aprobación de plans de conservación, nun prazo non superior a dous anos
TAMBO EN RELACIÓN AOS INSTRUMENTOS DE ORDENACIÓN DO
TERRITORIO
Compre neste apartado describir e valorar as relacións que se poidan establecer coas
Directrices de Ordenación do Territorio (DOT) e o Plan de Ordenación do Litoral (POL).
As Directrices de de Ordenación do Territorio de Galicia son unha figura de ordenación do
territorio definida nos artigos 6 a 11 da Lei 10/1995, do 23 de novembro, de ordenación do
territorio de Galicia11. Constitúen o chanzo superior na planificación territorial de Galicia, de
Ordenación do Territorio, construíndo un marco xeral de referencia para a formulación dos
restantes instrumentos de ordenación territorial, así como dos plans de ordenación previstos
na lexislación urbanística. Trátase, consecuentemente, dun documento clave, extenso e de
certa complexidade, para o desenvolvemento territorial12. Entre os seus contidos deberá estar
a “Delimitación das áreas de protección que queden subtraídas ó desenvolvemento das
actividades urbanas, para seren destinadas á preservación ou explotación dos recursos
naturais, atendendo o seu valor cultural, social ou económico e establecendo a prioridade do
dito destino” (artigo 7, parágrafo f).
10
En resumo, as reservas da biosfera deben conter os tres tipos de zonas:
-Zona Núcleo: dedicada á protección a longo prazo das paisaxes, ecosistemas e especies. Nela permítese levar a cabo unicamente actividades de investigación, seguimento ou, nalgúns casos, usos tradicionais, é dicir aquelas que non son lesivas co medio. -Zona Tampón: rodea ou é contigua á zona núcleo, e nela soamente se permite a realización de actividades compatibles cos obxectivos de conservación. -Zona de Transición: área exterior onde se fomentan e practican formas de explotación sostibles. 11
É un dos seus obxectivos desta lei, segundo recolle e determina o parágrafo f) do artigo 3 i, a “Definición das áreas territoriais
que, pola súa idoneidade actual ou potencial para a explotación agrícola, forestal ou gandeira, ou pola súa riqueza paisaxística ou ecolóxica, deban ser obxecto de especial protección”. 12
Consultables e descargables en: http://www.cmati.xunta.es/seccion-
organizacion/c/Instituto_Estudos_Territorio?content=Direccion_Xeral_Sostibilidade_Paisaxe/Directrices_Ordenacion_Territorio/seccion.html&std=introducion.html
10
Nas Directrices de Ordenación do Territorio (DOT), aprobadas definitivamente en 201113,
preséntanse as Áreas estratéxicas de conservación (AEC) como enclaves de especial valor
ecolóxico que deben constituír a referencia na percepción de Galicia como un ámbito cuxo
excepcional valor natural singulariza a oferta territorial da Comunidade. Corresponden ás
áreas incluídas nalgunha das figuras de espazos naturais e áreas protexidas establecidas pola
normativa estatal e autonómica, de conservación da biodiversidade e do patrimonio natural.
Así mesmo, as DOT establecen que as futuras declaracións de novos espazos protexidos,
suporán a automática cualificación deses espazos como áreas estratéxicas de conservación. Co
obxectivo de constituír unha densa rede de áreas con valores ecolóxicos a calquera escala,
considérase necesario fomentar a identificación e protección doutras posibles áreas que
poidan presentar valores de calquera tipo, físico ou natural, interese local ou supramunicipal
que se sumen aos espazos xa declarados. Para este tipo de áreas complementarias, as DOT
presentan o planeamento territorial e urbanístico como aquel que deberá realizar unha análise
que permita a súa identificación e consideración coa finalidade de protexer, xestionar e
valorizar.
Igualmente, os concellos poden xogar un importante papel na promoción e fortalecemento da
rede galega de espazos naturais protexidos, base das áreas estratéxicas de conservación, en na
defensa dos intereses locais, a través da promoción da declaración como ENIL.
Por outra parte, nas DOT proponse a identificación dun sistema de Áreas de interpretación da
natureza14, as cales serían unha ampliación das zonas do territorio que permiten satisfacer as
demandas de ocio, de contacto coa natureza e de educación ambiental, reducindo a presión
sobre os espazos máis fráxiles. A illa de Tambo podería ser pioneira neste tipo de espazos
atendendo a o seu atractivo natural e podendo ser destinada a canalizar as demandas de ocio
en contacto co medio físico e ser un recurso de educación ambiental. A rede proposta nas DOT
constituiría ademais un elemento para activar a oferta turística de Galicia.
O Plan de Ordenación do Litoral de Galicia (POL) redactouse coa intención de convertelo nun
instrumento capaz de favorecer unha xestión integral do territorio, eficaz para dirixir os usos
do solo co obxectivo de avanzar cara a unha sociedade máis xusta e competitiva pero ao
mesmo tempo máis comprometida coa sostibilidade e a paisaxe. Coa finalidade de conseguir
dirixir ou conducir os procesos de presión urbanística que afectan ao litoral galego e lograr a
13
DECRETO 19/2011, do 10 de febreiro, polo que se aproban definitivamente as directrices de ordenación do territorio (DOG
Núm. 36, martes, 22 de febreiro de 2011). 14
As DOT definen como obxectivos destas Áreas de interpretación da natureza os seguintes:
- Aproveitar os espazos e áreas naturais como recursos didácticos de educación ambiental, que contribúan ás funcións de sensibilización da cidadanía para a comprensión dos seus valores. - Crear as condicións para que o uso de áreas con atractivo natural non implique a aparición de procesos de deterioración, canalizando as demandas en función da capacidade de carga de cada espazo e incorporando as infraestructuras e servizos necesarios para o mantemento do potencial de atracción destas zonas. Canalizar esta demanda evita o uso descontrolado doutros espazos non habilitados, freando a conseguinte deterioración ambiental e o aumento dos riscos, como pode ser o de incendios. - Contribuír ás iniciativas de potenciación da oferta turística de Galicia, apoiando as estratexias de aumento do atractivo das zonas litorais e urbanas e creando unha infraestrutura ambiental que dea soporte ás iniciativas de desenvolvemento do turismo rural. - Facilitar unha permeabilidade do territorio ambientalmente compatible, que permita o aproveitamento colectivo. Xorden así novas posibilidades de acceder ao territorio, contribuíndo á compresión dos seus valores, valorizándoo e xerando oportunidades de actividade nas zonas rurais.
11
súa protección, o POL15 presenta un modelo de xestión dividido en áreas continuas e áreas
descontinuas. Dentro destas áreas existen diferentes niveis, os cales preséntanse a
continuación:
- Áreas continuas: conteñen a zonificación na que se divide a totalidade da superficie
do ámbito de aplicación do plan, conformándose tres grandes áreas:
- Protección ambiental: trátase de áreas que, en relación ás súas características
naturais singulares, así como aquelas relacionadas coas formas e procesos
litorais, son merecedoras dun especial tratamento.
a) Protección intermareal.
b) Protección costeira.
- Mellora ambiental e paisaxística.
- Ordenación do litoral.
-Áreas descontinuas: configúranse como áreas de carácter territorial que, en atención
á súa especial fraxilidade e valor, ou por serviren como elementos de conexión, desde
o punto de vista natural como cultural, foron identificadas como espazos que hai que
preservar necesarios para o bo funcionamento do sistema. Superpóñense ás Áreas
continuas e supoñen unha intensificación dos valores destas.
- Corredores.
- Espazos de interese.
- Rede de espazos naturais de Galicia.
O POL inclúe á illa de Tambo dentro dos espazos de interese paisaxístico e cualifícao como área
de protección costeira.
As áreas de protección costeira correspóndense coas áreas que conforman os elementos máis
singulares e representativos do escenario costeiro, incluíndo significativos valores ambientais
que deben ser obxecto de conservación. Engloba espazos de elevado valor natural e
ambiental, así como paisaxístico por constituíren as xeoformas rochosas e os sistema praia-
duna xunto coas formacións vexetais costeiras asociadas. Do mesmo xeito, inclúense nesta
categoría os espazos afectados polas dinámicas costeiras. Os obxectivos que guían esta
categoría pasan por conseguir definir unha superficie continua ao longo de toda a costa para
salvagardar os seus valores característicos desde o punto de vista xeomorfolóxico, ecolóxico e
paisaxístico. Isto, permite preservar a funcionalidade dos seus ecosistemas ao mesmo tempo
que lles proporciona conectividade.
Na categoría de espazos de interese inclúense aqueles espazos que posúen unha
xeomorfoloxía singular, conteñen taxons endémicos, vulnerables ou de distribución reducida
ou se recoñecen como paisaxes que inciden no imaxinario colectivo do litoral de Galicia. Todos
eles recóllense na cartografía do modelo territorial do POL e comprenden aqueles espazos
que, con independencia da súa situación nunha ou varias das áreas do POL, posúen unhas
15
Consultable e descargable en: http://www.xunta.es/litoral/
12
características singulares e homoxéneas que os fan merecedores dun especial recoñecemento.
A particularidade de cada un deles atópase recollida, á súa vez, na cartografía de Usos
elementos para a valoración, así como nas fichas das unidades de paisaxe, achegándose
identificadas como Espazos de Interese Paisaxístico (EIP), Espazos de Interese Xeomorfolóxico
(EIX) e Espazos de Interese de Taxons (EIT).
Espazos de interese paisaxístico POL.
13
Detalle da cartografía de usos do solo coa unidade Illa de Tambo (06_04_345) do POL.
14
15
TAMBO EN RELACIÓN Á NORMATIVA URBANÍSTICA
Outro conxunto de opcións ou instrumentos para a protección e recuperación da calidade
ambiental da illa de Tambo correspóndese cos derivados da normativa urbanística16. Desde o
punto de vista dos instrumentos administrativos aplicables para a protección e regulación de
usos na illa de Tambo, existe a posibilidade, non excluínte das anteriormente analizadas, de
usar instrumentación urbanística. Esta perspectiva abre dúas opcións: a opción da escolla do
instrumento, como sería a do Plan especial e a opción da cualificación como Solo Rústico de
Especial Protección (xa sexa Forestal, de Costas, de Natureza...). Isto permite a redacción
dunhas ordenanzas que regulen calquera actividade prevista namentres non se obtén unha
protección ao abeiro da normativa de espazos naturais.
A primeira opción concrétase na posibilidade dun plan especial de protección, definido nos
artigos 68 e 69 da Lei 9/200217, xa que a illa de Tambo constitúe un ámbito singular que
precisa dunha especial protección.
A segunda opción fai referencia á necesidade de cualificar o solo da illa. No actual Plan Xeral de
Ordenación Municipal (PXOM) do Concello de Poio a illa está cualificada como solo rústico de
protección forestal. Non parece que esta sexa a figura máis apropiada para os obxectivos de
conservación e recuperación ambiental que motivan a elaboración da Axenda estratéxica para
a illa de Tambo, máxime cando o informe referente á vexetación sinala cara á degradación do
ámbito pola extensión de especies vexetais invasoras, principalmente forestais.
Dentro das posibilidades que a norma establece18, parece máis aconsellable centrarse nas
opcións que brindan os artigos 3219, 3820 e 3921, dedicados, respectivamente, ás categorías no
16
Normativa conformada actualmente pola Lei 9/2002, de 30 de decembro, de ordenación urbanística e protección do medio
rural de Galicia, e pola Lei 15/2004, de 29 de decembro, de modificación da Lei 9/2002, de 30 de decembro, de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia. 17
Artículo 68 Finalidades de los planes especiales
1. En desarrollo de las previsiones contenidas en los planes generales de ordenación municipal, podrán formularse y aprobarse planes especiales con la finalidad de proteger ámbitos singulares, llevar a cabo operaciones de reforma interior, coordinar la ejecución de dotaciones urbanísticas, proteger, rehabilitar y mejorar el medio rural u otras finalidades que se determinen reglamentariamente. [...]
3. Los planes especiales contendrán las determinaciones necesarias para el desarrollo del planeamiento correspondiente y, en todo caso, las propias de su naturaleza y finalidad, debidamente justificadas y desarrolladas en los estudios, planos y normas correspondientes. Artículo 69 Planes especiales de protección
1. Los planes especiales de protección tienen por objeto preservar el medio ambiente, las aguas continentales, el litoral costero, los espacios naturales, las áreas forestales, los espacios productivos, las vías de comunicación, los paisajes de interés, el patrimonio cultural y otros valores de interés. Asimismo, podrán tener como finalidad la protección, rehabilitación y mejora de los elementos más característicos de la arquitectura rural, de las formas de edificación tradicionales, de los conjuntos significativos configurados por ellas y de los núcleos rurales histórico-tradicionales.
2. Con tales fines podrán afectar a cualquier clase de suelo e incluso extenderse a varios términos municipales, a fin de abarcar ámbitos de protección completos, y podrán establecer las medidas necesarias para garantizar la conservación y recuperación de los valores que se deban proteger, imponiendo las limitaciones que resulten necesarias, incluso con prohibición absoluta de construir. [...]
18
A Lei 9/2002 dedica ao solo rústico os artigos 31 a 44.
16
solo rústico, aos “Solos rústicos de protección das augas, das costas, de interese paisaxístico e
de patrimonio cultural” e ao “Solo rústico de especial protección de espazos naturais”.
Ao abeiro do establecido no artigo 32, parágrafo 3, referente á concorrencia nun terreo de
características que permitan a súa inclusión en máis de unha categoría de solo rústico,
consideramos conveniente a súa inclusión en todas as posibles, prevalecendo o réxime que
outorgue maior protección cando se produza contradición entre estes. Corresponderían así, á
illa de Tambo en toda ou parte da súa extensión, polo menos, as categorías de solo rústico de
interese paisaxístico, solo rústico de especial protección de espazos naturais, solo rústico de
protección das costas, e solo rústico de protección cultural.
Con estas clasificacións, protexeríanse os valores naturais, paisaxísticos, a dinámica do litoral e
os valores culturais, frearíase a degradación da illa conservando as especies autóctonas,
limitaríanse os usos degradantes ou impropios, e poderíanse favorecer usos sostibles como
espazo educativo, aula da natureza, sendas verdes peonís, e posible explotación de recursos
naturais. Ao tempo facilitaríase a captación de recursos para espazos protexidos, e actividades
asociadas.
19
Pola extensión do artigo 32 arriba citado, incorpórase o texto máis necesario do mesmo ao final deste texto.
20
Artículo 38. Suelos rústicos de protección de las aguas, las costas, de interés paisajístico y de patrimonio cultural
El régimen general de los suelos rústicos de protección de las aguas, las costas, de interés paisajístico y del patrimonio cultural, sin perjuicio de lo establecido en su legislación reguladora, tiene por objeto preservar el dominio público hidráulico y marítimo y su entorno, así como los espacios de interés paisajístico y el patrimonio cultural, quedando sujetos al siguiente régimen:
1. Usos permitidos por licencia municipal: Los relacionados en el apartado 1, letras a), b) y c), y en el apartado 2, letras f) e i), del artículo 33º de la presente ley.
2. Usos autorizables por la Comunidad Autónoma: Los relacionados en el apartado 2, letras e) y l), del artículo 33º de la presente ley, así como las actividades y construcciones vinculadas directamente con la conservación, utilización, aprovechamiento y disfrute del dominio público, del medio natural y del patrimonio cultural, y los que puedan establecerse a través de los instrumentos previstos en la legislación de ordenación del territorio, siempre que no conlleven la transformación de su naturaleza rústica y quede garantizada la integridad de los valores objeto de protección.
Además de los usos anteriormente indicados, en el suelo rústico de protección de patrimonio podrá autorizarse la ampliación de cementerios preexistentes, y en los de protección de costas y de protección de las aguas podrán autorizarse, asimismo, las construcciones e instalaciones necesarias para actividades de talasoterapia, aguas termales, sistemas de tratamiento o depuración de aguas, astilleros e instalaciones imprescindibles necesarias para la implantación de aparcamientos abiertos al uso público para el acceso a las playas, a la práctica de los deportes náuticos y para la implantación de paseos marítimos o fluviales, así como los previstos en el apartado 2, letra j), del artículo 33º de la presente ley, siempre que quede garantizada la integridad de los valores objeto de protección.
3. Usos prohibidos: Todos los demás.
21
Artículo 39 Suelo rústico de especial protección de espacios naturales
El régimen general de los suelos rústicos de protección de espacios naturales, sin perjuicio de lo establecido en su legislación reguladora, tiene por objeto preservar sus valores naturales, paisajísticos y tradicionales, quedando sujetos al siguiente régimen:
1. Usos permitidos por licencia municipal: Los relacionados en el apartado 1, letras a), b) y c), y en el apartado 2, letra i), del artículo 33º de la presente ley.
2. Usos autorizables por la Comunidad Autónoma: Los relacionados en el apartado 2, letras e), f), j) y l), del artículo 33º de la presente ley, así como los sistemas de tratamiento o depuración de aguas y las actividades vinculadas directamente con la conservación, utilización y disfrute del medio natural, y los que puedan establecerse a través de los instrumentos previstos en la legislación de ordenación del territorio, o por el planeamiento de los recursos naturales contemplado en la Ley 9/2001, de 21 de agosto, de conservación de la naturaleza, siempre que no conlleven la transformación de su naturaleza rústica y quede garantizada la integridad de los valores objeto de protección.
Para autorizar los usos señalados por el apartado 2, letras j) y l), del artículo 33º, sobre suelo rústico de especial protección de espacios naturales, será necesario obtener el previo informe favorable de la consejería competente en materia de conservación de espacios naturales sobre el cumplimiento de la legislación sectorial autonómica, estatal y de la UE que resulten de aplicación.
En los municipios con más del 40% de la superficie del término municipal clasificada como suelo rústico de especial protección de espacios naturales podrán autorizarse, con carácter excepcional, los usos relacionados en el apartado 2, letras a), b), c) y d), siempre que quede garantizada la integración de las edificaciones con el paisaje y los valores objeto de protección.
3. Usos prohibidos: Todos los demás.
17
TAMBO EN RELACIÓN A OUTRAS NORMAS
Outra posible aplicación de instrumentos con proxección espacial procede da normativa
referente á pesca. A Ley 3/2001, de 26 marzo, de pesca marítima, que regula a pesca marítima
do Estado e condiciona a normativa autonómica, establece nos seus artigos 13 e seguintes as
medidas de protección e rexeneración dos recursos pesqueiros, concretadas nas denominadas
zonas de protección pesqueira, de tres tipos: reservas mariñas, zonas de acondicionamento
mariño e zonas de repoboación mariña22. Entre as tres, as reservas mariñas serían, a primeira
vista, a figura con máis posibilidades de desenvolvemento na contorna da illa de Tambo,
sempre no suposto de que os axentes sociais implicados, con especial atención ás confrarías
de pescadores, o considerasen oportuno.
No artigo 14 da referida lei concrétase23 a finalidade desta figura, destinada á rexeneración dos
recursos pesqueiros (marisqueiros incluídos) e a posibilidade de establecer areas ou zonas
correspondentes a diferentes niveis de protección.
A Lei 11/2008, de 3 de decembro, de pesca de Galicia é herdeira da norma estatal e regula en
semellante redacción. Os artigos 9 a 13 refírense á protección e rexeneración dos recursos
pesqueiros e marisqueiros, coa mesma tipoloxía de figuras. A reserva mariña24, pois, sería a
figura con maior relación coa situación da contorna da illa de Tambo, aproveitando para
lembrar que no suposto de declaración dun espazo natural protexido (ENP) coa inclusión de
ámbitos mariños, nas augas interiores dese ENP, as limitacións ou prohibicións da actividade
pesqueira, marisqueira e acuícola serán fixadas pola consellería competente en materia de
pesca en conformidade coa lexislación que sexa de aplicación, previa consulta ao sector e
tendo en conta os factores económicos que concorran.
22
Ley 3/2001, de 26 marzo, de pesca marítima. Artículo 13. […]
2. La declaración de estas zonas se realizará previo informe del Instituto Español de Oceanografía, del Ministerio de Medio Ambiente, del Ministerio de Defensa, en el caso de que incida sobre zonas declaradas de interés para la Defensa Nacional o zonas de seguridad de instalaciones militares, del Ministerio de Fomento, en el caso de que afecte al servicio portuario, así como de las Comunidades Autónomas afectadas, sobre aspectos de su competencia.
La declaración establecerá, en todo caso, la delimitación geográfica de la zona. 23
Ley 11/2008, de 3 de diciembre, de pesca de Galicia. Artículo 14. Las reservas marinas.
1. Serán declaradas reservas marinas aquellas zonas que por sus especiales características se consideren adecuadas para la regeneración de los recursos pesqueros. Las medidas de protección determinarán las limitaciones o la prohibición, en su caso, del ejercicio de la actividad pesquera, así como de cualquier otra actividad que pueda alterar su equilibrio natural.
2. En el ámbito de las reservas marinas podrán delimitarse áreas o zonas con distintos niveles de protección.
24 Artículo 12 Reservas marinas
1. Se consideran reservas marinas aquellas zonas de especial interés para la preservación y regeneración de los recursos marinos y los ecosistemas marinos que los sustentan, que presentan condiciones diferenciadas para el crecimiento y permanencia de los recursos pesqueros por su condición de áreas de reproducción, desove, cría o engorde de especies de interés pesquero o marisquero.
2. En la norma de declaración se determinará como mínimo la delimitación geográfica de la zona de reserva y las restricciones o prohibiciones en el ejercicio de la actividad pesquera o marisquera, o cualquier otra que afecte directamente a la finalidad pretendida con la declaración.
3. En las aguas interiores de los espacios naturales protegidos, las limitaciones o prohibiciones de la actividad pesquera, marisquera y acuícola serán fijadas por la consejería competente en materia de pesca en conformidad con la legislación que sea de aplicación, previa consulta al sector y teniendo en cuenta los factores económicos que concurran.
4. En las aguas exteriores de los espacios naturales protegidos, las limitaciones o prohibiciones de la actividad marisquera y acuícola serán fijadas por la consejería competente en materia de marisqueo y acuicultura en conformidad con la legislación que sea de aplicación, previa consulta al sector y teniendo en cuenta los factores económicos que concurran.
18
Por outra parte, cabería destacar a lexislación paisaxística. Tras a ratificación do Convenio
Europeo da Paisaxe en España o 1 de marzo de 2008, a comunidade autónoma de Galicia
procedeu a regular a materia de paisaxe e para iso redactou a Lei 7/2008, do 7 de xullo, de
protección da paisaxe de Galicia25, que se presenta como un marco que impulsa a integración
da paisaxe en tódalas políticas sectoriais que incidan nela. Co fin de sinalar as liñas mestras
para o desenvolvemento dos instrumentos previstos na devandita lei, a Xunta publicou a
Estratexia da paisaxe galega onde se presentan tres tipos fundamentais de accións nos que
podería ter cabida a illa de Tambo. Non obstante, este aspecto abórdase no informe
correspondente á análise da paisaxe e a illa de Tambo.
25 Lei 7/2008 de protección da paisaxe. Obxecto: esta lei ten por obxecto o recoñecemento xurídico, a protección, a xestión e a ordenación da paisaxe de Galicia, co fin de preservar e ordenar todos os elementos que a configuran no marco do desenvolvemento sostible, entendendo que a paisaxe ten una dimensión global de interese xeral para a comunidade galega, por tanto transcende os eidos ambientais, culturais, sociais e económicos. Para tal fin, esta lei impulsa a plena integración da paisaxe en todas as políticas sectoriais que incidan nela. Artigo 8º. – Instrumentos: - Catálogos da paisaxe de Galicia. - Directrices de paisaxe. - Estudos de impacto e integración paisaxística. - Plans de acción da paisaxe en áreas protexidas.
19
TÁBOA RESUMO DE OPCIÓNS
Figura de protección
Aplicable á zona emerxida
Aplicable á contorna mariña
Competencia municipal
Viabilidade
a corto prazo (1-2 anos)
a medio prazo (3-6 anos)
a longo prazo (10-20 anos)
ENIL (ENP) Si Non
Inicio do procedemento a instancia do concello
Alta
Paisaxe protexida (ENP)
Si - Non Media-Alta Alta
Parque natural Si Si Non Baixa Baixa-Media
Media-Alta
LIC mariño Non Si Non Medio Medio-Alto
ZEPVN (mariña) Si (2) Non (2) (2)
Plan Especial (L.S.)
Si Non Si (1) Alta
Solo Rústico Especial Protección (L.S.)
Si Non Si (1) Alta
Solo rústico de especial protección de espazos naturais
Si Non Si (1) Alta
Solo rústico de interese paisaxístico
Si Non Si (1) Alta
Solo rústico de protección das costas
Si Non Si (1) Alta
Solo rústico de protección cultural
Si Non Si (1) Alta
Protección de taxón
n.d. n.d.
Reserva da Biosfera
Si Si n.d. n.d. n.d.
Reserva Mariña (Lei de Pesca)
Non Si Non n.d. n.d. n.d.
Área Estratéxica de Conservación
Si Si (3) Media-Alta Alta
n.d. Non determinable no nivel actual de coñecemento.
(1) A tramitación do planeamento implica a entes supramunicipais.
(2) Maiormente condicionado á declaración dun LIC.
(3) Débese entender que a consideración como Área Estratéxica de Conservación é automática no caso de obter a
protección dalgunha das figuras que conforman tales áreas.
20
Ley 9/2002, de 30 de diciembre, de ordenación urbanística y protección del medio rural de Galicia.
Artículo 32 Categorías
En el suelo rústico se distinguirán las siguientes categorías:
1. Suelo rústico de protección ordinaria, constituido por los terrenos que el planeamiento urbanístico o los instrumentos de
ordenación del territorio estimen inadecuados para su desarrollo urbanístico, en razón a sus características geotécnicas o
morfológicas, el alto impacto territorial que conllevaría su urbanización, los riesgos naturales o tecnológicos o en consideración a
los principios de utilización racional de los recursos naturales o de desarrollo sostenible.
2. Suelo rústico especialmente protegido, constituido por los terrenos que, por sus valores agrícolas, ganaderos, forestales,
ambientales, científicos, naturales, paisajísticos y culturales, sujetos a limitaciones o servidumbres para la protección del dominio
público o de otra índole, deban estar sometidos a algún régimen especial de protección, de acuerdo con lo dispuesto en este
apartado.
Dentro de este tipo de suelo rústico especialmente protegido se distinguirán las siguientes categorías: [...]
b) Suelo rústico de protección forestal, constituido por los terrenos destinados a explotaciones forestales y los que sustenten
masas arbóreas que deban ser protegidas por cumplir funciones ecológicas, productivas, paisajísticas, recreativas o de protección
del suelo, e igualmente por aquellos terrenos de monte que, aun cuando no sustenten masas arbóreas, deban ser protegidos por
cumplir dichas funciones y, en todo caso, por las áreas arbóreas formadas por especies autóctonas, así como por aquéllas que
hubieran sufrido los efectos de un incendio a partir de la entrada en vigor de la presente ley o en los cinco años anteriores a la
misma. Igualmente, se considera suelo rústico de protección forestal aquellas tierras que declare la administración competente
como áreas de especial productividad forestal y los montes públicos de utilidad pública. Excepcionalmente, el plan general podrá
excluir de esta categoría las áreas sin masas arboladas merecedoras de protección, colindantes sin solución de continuidad con el
suelo urbano o con los núcleos rurales, que resulten necesarias para el desarrollo urbanístico racional. [...]
d) Suelo rústico de protección de las aguas, constituido por los terrenos, situados fuera de los núcleos rurales y del suelo urbano,
definidos en la legislación reguladora de las aguas continentales como cauces naturales, riberas y márgenes de las corrientes de
agua y como lecho o fondo de las lagunas y embalses, terrenos inundados y humedales y sus zonas de servidumbre.
Asimismo, se incluirán en esta categoría las zonas de protección que a tal efecto delimiten los instrumentos de planeamiento
urbanístico y de ordenación del territorio, que se extenderán, como mínimo, a la zona de policía definida por la legislación de
aguas, salvo que el plan justifique suficientemente la reducción. Igualmente, tendrán dicha consideración los terrenos situados
fuera de los núcleos rurales y del suelo urbano con riesgo de inundación, y aquéllos bajo los cuales existan aguas subterráneas que
deban ser protegidas.
No obstante lo anterior, las corrientes de agua de escasa entidad que discurran dentro del ámbito de un sector de suelo
urbanizable quedarán debidamente integradas en el sistema de espacios libres públicos, con sujeción al régimen de suelo
urbanizable.
e) Suelo rústico de protección de costas, constituido por los terrenos, situados fuera de los núcleos rurales y del suelo urbano, que
se encuentren a una distancia inferior a 200 metros del límite interior de la ribera del mar.
Excepcionalmente, previo informe favorable de la Comisión Superior de Urbanismo de Galicia, el plan general de ordenación
municipal podrá reducir, por razones debidamente justificadas, la franja de protección hasta los 100 metros, a contar desde el
límite interior de la ribera del mar.
f) Suelo rústico de protección de espacios naturales, constituido por los terrenos sometidos a algún régimen de protección por
aplicación de la Ley 9/2001, de conservación de la naturaleza, o de la legislación reguladora de los espacios naturales, la flora y la
fauna. Igualmente, tendrán dicha consideración los terrenos que los instrumentos de ordenación del territorio, las normas
provinciales de planeamiento o el planeamiento urbanístico estimen necesario proteger por sus valores naturales, ambientales,
científicos o recreativos.
Excepcionalmente, el plan general podrá excluir de esta categoría, previa evaluación ambiental, los suelos que sean necesarios
para la delimitación de núcleos rurales en los casos en que el Consejo de la Xunta lo autorice expresamente.
21
g) Suelo rústico de protección paisajística, constituido por los terrenos que determine el planeamiento urbanístico o los
instrumentos de ordenación del territorio con la finalidad de preservar las vistas panorámicas del territorio, el mar, el curso de los
ríos o los valles, y de los monumentos o edificaciones de singular valor.
h) Suelo rústico especialmente protegido para zonas con interés patrimonial, artístico o histórico, que estén contempladas en el
planeamiento o en la legislación sectorial que les sea de aplicación.
3. Cuando un terreno, por sus características, pueda corresponder a varias categorías de suelo rústico, se optará entre incluirlo en
la categoría que otorgue mayor protección o bien incluirlo en varias categorías, cuyos regímenes se aplicarán de forma
complementaria; en este caso, si se produce contradicción entre dichos regímenes, prevalecerá el que otorgue mayor protección.
4. Sin perjuicio de mantener su clasificación como suelo rústico especialmente protegido, podrán adscribirse los terrenos como
sistema general de espacios libres y zonas verdes públicas a los nuevos desarrollos urbanísticos que estén previstos en los terrenos
colindantes o vinculados funcionalmente a los mismos, sin que se tenga en cuenta su superficie a los efectos de cómputo de
edificabilidad ni densidad. [...]