Nadumaduma a pannakailawlawag iti kinatalged dagiti GM Nadumaduma a pannakailawlawag iti kinatalged dagiti GM foodsfoods Dagiti taraon a napartuat manipud kadagiti GM crops ket natalged a kanen. Awan ti pammaneknek a makaited dagitoy iti dakes iti salun-at dagiti tattao. (GM Science Review Panel, United Kingdom, July 2003) Dakkel ti maitulong ti panangusar kadagiti genetically modified plants iti biang ti agrikultura, kalidad dagiti taraon, salun-at dagiti tattao ken ti aglawlaw. (The Royal Society, United Kingdom, May 2003) Nakakalkaldaang ta agdindinamag a dagiti produkto a napartuat iti biotechnology ket makadadael kano iti salun-at ken aglawlaw. Gapu kadaytoy, impamaysa ti pagilian ti Europa ti panaglako kadagiti GM crops nga agpada ti kinatalgedda kas kadagiti barayti a nagtaud iti gagangay a wagas ti panagpatanor ti mula. (Erkki Liikanen, EU Commissioner for Enterprise and Information Society, April 2003)

Acknowledgment The project on ‘Establishment and Nurturance of Biotechnology Information Nodes’ by the Philippine Department of Agriculture-Biotechnology Program and the Southeast Asian Regional Center for Graduate Study and Research in Agriculture together with the Cagayan Valley Agriculture and Resources Research and Develop-ment Consortium (CVARDD), Ilocos Agriculture and Resources Re-search and Development Consortium (ILARRDEC), and Cotabato Agriculture and Resources Research and Development Consortium (CARRDEC). Ms. Eileen Cardona, PCARRD, Mr. Robbie Benson Torres, UPLB College of Development Communication, and Ms. Rochella B. Lapitan, SEARCA BIC for their comments, suggestions, and assistance in preparing this brochure.

For inquiries, please contact: The Network Administrator SEARCA Biotechnology Information Center SEARCA, College 4031, Laguna, PHILIPPINES URL: www.bic.searca.org Email: bic@agri.searca.org Tel: (63-49) 536-7163 Telefax: (63-49) 536-7162

First printing: August 2006

Dagiti allergens ket adda pagpapadaanda a kababalin: saanda nga agbaliw bayat ti pannaka-runaw ti taraon iti tian ken bayat ti pannakaproseso ti taraon (“food processing”), ken gaganay nga addada iti taraon. Awan iti aniaman a protina a nais-errek kadagiti GM foods ket addaan kadagitoy a ka-babalin. Awan ti pakasaritaan nga adda allergenicity wenno toxicity dagiti naggapuan dagiti protina a naiserrek kadagiti GM foods. Dagitoy ket nalaka a marunaw iti tian ti tao ken bassit laeng a kantidad iti adda kadagiti GM foods. Napaneknekan dagiti sienti-sta a natalged dagitoy a produkto babaen iti inda panagadal iti panagpakan kadagitoy iti dinguen. No maipanggep kadagiti “genes,” ti DNA a mangmangted iti impormasion maipanggep iti galad ket adda kadagiti amin a taraon. Ngarud, gapu ta ti DNA ket adda iti amin a mula ken dinguen, maipa-pauneg daytoy iti tunggal pannangan. Nupay kasta ket awan ti peggad nga itedna. Antibiotic resistance Sumagmamano a GM crops iti addaan ti galad a maaw-awagan iti antibiotic resistance. Us-usaren da-giti sientista dagiti antibiotics kas pagilasinan (“gene marker”) no sadino a paset ti nangiserrekanda iti gene a kalkalikagumanda. Pattapattaen dagiti dad-duma a dagitoy a gene markers ket maiyakarda ma-nipud GM crops kadagiti organismo iti tian ti tao nga isu ti makaigapo iti antibiotic resistance. Adun dagiti naaramid a panagadal panggep iti daytoy. Dagitoy dagiti napagnunummuanda maipapan iti daytoy a banag:

• Adayo a maiyakar dagiti antibiotic genes manipud GM crops mapan kadagiti sabali a babassit nga or-ganismo;

• Nupay maiyakar ti antibiotic genes kadagiti babassit nga organismo, saan a madlaw ti epektoda ta dagiti gene markers ket limitado ti usarda a pangagas ka-dagiti dinguen.

Tapno maliklikan dagiti pammabalaw ti publiko, na-pagnunumuan a saan nga agusar dagiti sientista ka-dagiti antibiotic resistance genes kadagiti GM a mula. Iti agdama, nadumaduma a wagas ti panagmarka ti inda ar-aramaten.

Readers are encouraged to reproduce the contents of this brochure with acknowledgment.

This brochure is an Ilokano (a Philippine language) translation of Pocket K No. 3 ‘Are foods derived from

GM crops safe? ‘ which is published by the Global Knowledge Center on Crop Biotechnology, ISAAA.

Ilocos Agriculture and Resources Research and Development Consortium

Cagayan Valley Agriculture and Resources Research and Development Consortium

Cotabato Agriculture and Resources Research and Development Consortium

Department of Agriculture-Biotechnology Program

SEARCA Biotechnology Information Center

A joint publication by:

Sakbay a makastrek iti pagtagilakuan dagiti na-pataud a taraon manipud kadagiti GM crops, masa-pul a makalusotda kadagiti pagannurotan nga im-paulog dagiti nadumaduma a sientipiko nga or-ganisasion iti sangalubungan, kas iti World Health Or-ganization, Food and Agriculture Organization, ken ti Organization for Economic Cooperation and Devel-opment. Impaulog a pagannurotan dagitoy nga or-ganisasion dagiti sumaganad: • Masapul nga agpada ti sistema ti pannakaamiris dagiti

taraon a produkto ti GM crops ken dagiti taraon a napar-tuat babaen kadagiti sabali a wagas. Agpapada dagiti mainaig a peggad kadagiti taraon a nagtaud iti modern biotechnology ken dagiti magmakan a nagtaud iti ga-gangay a wagas.

• Makedngan dagitoy a produkto babaen iti bukodda a

kinatalged, “allergenicity,” “toxicity,” ken “nutrition,” saan ket a babaen kadagiti wagas a nausar iti pannakapar-tuatda.

• Aniaman a mainayon a ramen iti taraon babaen iti bio-

technology ket masapul a maaprobaran sakbay du-manun daytoy a taraon iti pagtagilakuan, a kas met lang iti pannakaaprobar ti aniaman a “food additive” kas iti “preservative” wenno pangkolor iti taraon.

Sakbay a sumrek ti maysa a GM food iti merkado, masa-pul a maaramid iti naan-anay nga eksamen iti kinatalged na a taraon. Masapul met a kitaen a nasayaat daytoy dagiti eksperto iti nutrition, toxicology, allergenicity, ken dadduma pay nga aspeto ti siensia iti taraon. Maibatay dagitoy a panangeksamen iti kinatalged ti taraon kadagiti pagannurotan nga impaulog dagiti naituding nga ahensia

iti maysa a pagilian. Masapul a mailanad amin mai-panggep iti maysa a GM food, kasi iti panna-kailadawanna, pakausaranna, ken anyaman a ba-nag a mainaig iti pannakapataudna.

Kasano ti pannakasiguro a natalged dagiti Kasano ti pannakasiguro a natalged dagiti taraon a napartuat manipud kadagiti GM taraon a napartuat manipud kadagiti GM crops?crops?

Dagitoy dagiti kangrunaan a saludsod a masapul a masungbatan:

• Adda kadi kapadpada daytoy a GM food a natalged a taraon a maus-usaren iti nabayagen a panawen?

• Nagbalbaliw kadi ti kaadu dagiti kas kadawyan a rumrumsua a “toxins” wenno “allergens” iti daytoy a taraon?

• Nagbalbaliw kadi ti kaadu dagiti kangrunaan a “nutrients” daytoy a taraon?

• Nagbalbaliw kadi ti pannakarunaw ti taraon iti tian? • Napartuat kadi ti taraon babaen kadagiti

mapagtalkan ken nasayaat a proseso? Numanpay amin dagitoy ken dadduma pay a saludsod maipapan iti GM foods ket nasungbatanen, adda pay la dagiti dadduma nga addang sakbay maaprobaran ti pannakaiserrek dagitoy iti pagtagilakuan. Kinapudnona, kadagiti amin a napartuat a taraon, dagiti GM foods ti naikkan iti adu a panawen tapno maadal dagitoy.

AllergensAllergens Ti kadakkelan a pakaseknan ti publiko no maipanggep iti GM foods ket isu ti di ninamnama a pannakilaok dagiti allergens (protina a makagapu ti “allergy”) iti taraon. Babaen iti panagsukisok dagiti sientista, adda walo a klase wenno grupo dagiti taraon a makaited iti allergy, kangrunaan kadagiti ubbing ken nataengan. Isuda dagitoy ti “shellfish,” lames kas iti rasa, gatas, itlog, mani, “soybeans,” “tree nuts,” ken trigo. Dagitoy ken dadduma pay a food allergens ket naadalen isunga adayo ti peggad a dagitoy ket maiserrekda kadagiti GM foods. Nupay kasta, sakbay a maiserrek ti maysa a produkto iti pagtagilakuan, masapul ti naan-anay a pannakasukisokna tapno masigurado iti kinatalgedna.

Ania dagiti banag a rumbeng a malawlawagan?Ania dagiti banag a rumbeng a malawlawagan?

BMARC Photo

Idi 1994, ti kamatis nga addaan iti galad a maitantan ti panagluomna ti immuna a GM a taraon a napatanor ken nausar kadagiti naprogreso a pagilian. Sipud idin, immadun ti bilang dagiti taraon a nagtaud iti GM crops ti naiserrek kadagiti pagtagilakuan.

Napartuat dagiti GM crops babaen iti “modern biotechnology.” Daytoy ti gapuna no apay nga adu dagiti saludsod maipanggep iti kinatalged dagitoy a taraon a maidasig kadagiti taraon a napartuat babaen kadagiti gagangay a wagas ti panagpatanor iti mula (“traditional or conventional plant breeding”).

Maymaysa ti panggep dagitoy: ti pannakapataud iti naisangsangayan a mula nga addaan iti napasayaat a galad wenno kababalin tapno nalaklaka a patanoren wenno addaan iti kalidad a naim-imas wenno nasussustansia a kanen. Ti nagdumaan dagitoy ket isu ti wagas ti pannakaaramidda. Babaen iti gagangay a wagas ti panagpatanor iti mula, masapul a paglaoken ti rinibribo a “genes” ti dua a mula tapno magun-od iti kalkalikaguman a galad. Ngem saan a mapili ti galad a kayat babaen iti daytoy a wagas, ken attiddog ken nabayag a proseso ti urayen sakbay agtaud ti kalkalikaguman a mula. Babaen iti modern biotechnology, mabalin a pilien ti kalkalikaguman a galad ket maiyakar daytoy iti maysa a bukel tapno sumayaat ti kalidad na a mula. Babaen kadagiti wagas ti modern plant biotechnology, naaddaan dagiti “plant breeders” iti gundaway a maiserrek ti nasayaat laeng a galad iti mula. Dagiti sabali a galad ket saan a maiserrek a kas mapaspasamak iti traditional plant breeding. Gapu ta matenggel daytoy a wagas, masukisok a nalaing dagiti sientista dagiti galad wenno kababalin a maiserrek kadagiti mula.

Ania ti nagdumaan ti conventional plant Ania ti nagdumaan ti conventional plant breeding ken ti “plant biotechnology”?breeding ken ti “plant biotechnology”?

ww

w.g

oode

arth

liveh

erbs

.com