› programy › download.php?plik=... · 3 Spis treści Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 I. Założenia programowo-organizacyjne

Autorzy:mgr inż. Jan Bogdan

mgr Krystyna Guja

mgr inż. Maria Krogulec-Sobowiec

Recenzenci:mgr inż. Jan Krzemiński

mgr inż. Andrzej Rodak

Opracowanie redakcyjne:mgr inż. Janina Dretkiewicz-Więch

3

Spis treści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5I. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia

w zawodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81. Opis pracy w zawodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno-

wychowawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10II. Plany nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

III. Moduły kształcenia w zawodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271. Podstawy elektrotechniki i elektroniki . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska . . . . . . 31Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu stałego . . 34Analizowanie zjawisk występujących w polu elektrycznymi magnetycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądujednofazowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Obliczanie i badanie obwodów prądu trójfazowego . . . . . . . . 48Określanie skutków przebiegów odkształconych oraz stanównieustalonych w obwodach elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . 52Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych . . . . . . 56Badanie układów elektronicznych . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 60

2. Podstawy techniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Posługiwanie się dokumentacją techniczną . . . . . . . . . . . . . . 67Rozróżnianie materiałów stosowanych w elektrotechnice . . . 71Rozróżnianie podzespołów stosowanych w maszynachi urządzeniach elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

3. Gospodarowanie energią elektryczną . . . . . . . . . . . . . . . . 78Charakteryzowanie procesów przetwarzania energiielektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Analizowanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej . . 85Charakteryzowanie procesów przesyłania i rozdzielaniaenergii elektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Analizowanie pracy odbiorników energii elektrycznej . . . . . . 93Dobieranie środków ochrony przeciwporażeniowej . . . . . . . . 97

4. Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych . . . . . . . . . 101Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjachelektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Dobieranie łączników w instalacjach elektrycznych . . . . . . . . 107Dobieranie zabezpieczeń w instalacjach elektrycznych . . . . . 111Dobieranie źródeł światła i opraw oświetleniowych . . . . . . . . 114

4

Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielnic niskiegonapięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Wykonywanie instalacji elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Wykonywanie pomiarów sprawdzających w instalacjachelektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

5. Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych 131Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej . . . . . . . . . . . . 134Dobieranie i sprawdzanie transformatorów . . . . . . . . . . . . . . 138Uruchamianie i badanie maszyn prądu przemiennego . . . . . 143Uruchamianie i badanie maszyn prądu stałego . . . . . . . . . . . 148Montaż i badanie urządzeń energoelektronicznych . . . . . . . . 153Sprawdzanie urządzeń grzejnych i chłodniczych . . . . . . . . . . 157Montaż i naprawa maszyn i urządzeń elektrycznych . . . . . . . 161

6. Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych . . . . 167Budowa i eksploatacja linii napowietrznych . . . . . . . . . . . . . . 170Budowa i eksploatacja linii kablowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174Eksploatacja stacji elektroenergetycznych . . . . . . . . . . . . . . . 177Badanie układów automatyki zabezpieczeniowej . . . . . . . . . 181Prowadzenie racjonalnej gospodarki energetycznej . . . . . . . 185

7. Montaż i eksploatacja układów sterowania . . . . . . . . . . . . 188Dobieranie silników elektrycznych w układach napędowych . 191Projektowanie i uruchamianie układów stycznikowo-przekaźnikowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Montaż i badanie energoelektronicznych układównapędowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Uruchamianie układów napędowych ze sterownikamiprogramowalnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

8. Samozatrudnienie w zawodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Planowanie własnej firmy w regionie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Podejmowanie działalności gospodarczej w regionie . . . . . . 213Prowadzenie działalności gospodarczej w regionie . . . . . . . 216

9. Praktyka zawodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Instalowanie i eksploatacja urządzeń elektroenergetycznych 223Montaż i uruchamianie urządzeń elektrycznych . . . . . . . . . . 225Montaż instalacji elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Obsługa i konserwacja urządzeń elektrycznych . . . . . . . . . . 229Prace związane ze sprzedażą produktów branżyelektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

5

Wprowadzenie

Celem kształcenia w zawodzie jest przygotowanie absolwentaaktywnego, mobilnego i skutecznie poruszającego się na rynku pracy.Osiągnięcie tego celu wymaga wyposażenia uczniów nie tylko w aktual-ną wiedzę i podstawowe umiejętności zawodowe, ale również przygoto-wania ich do ustawicznego kształcenia i doskonalenia się, poszerzanialub zmiany kwalifikacji, trafnej oceny własnych predyspozycji i możliwo-ści oraz podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących własnegorozwoju. Wprowadzenie do systemu szkolnego modułowych programównauczania powinno ułatwić ukształtowanie takiej sylwetki absolwenta.

Kształcenie według modułowego programu nauczania wyróżnia siętym, że:– cele kształcenia i materiał nauczania wynikają z przyszłych zadań

zawodowych,– przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu odbywa się głównie

poprzez realizację zadań zbliżonych do tych, które są wykonywane nastanowisku pracy,

– występuje w nim prymat umiejętności praktycznych nad wiedzą teo-retyczną,

– w szerokim zakresie wykorzystuje się zasadę transferu wiedzyi umiejętności,

– moduły i jednostki modułowe integrują treści kształcenia z różnychdyscyplin wiedzy,

– proces uczenia się dominuje nad procesem nauczania,– programy nauczania są elastyczne, poszczególne jednostki można

wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomuwymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynkupracy,

– umiejętności opanowane w ramach poszczególnych modułów dająmożliwość wykonywania określonego zakresu pracy,

– oprócz umiejętności zawodowych kształtowane są umiejętnościponadzawodowe.Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie

przez uczniów umiejętności określonych w podstawie programowejkształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do kształcenia ustawicznego.

Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułów kształ-cenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyod-rębnionych na podstawie określonych kryteriów, umożliwiającychzdobywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwychdla zawodu.

6

Jednostka modułowa stanowi element modułu kształcenia w zawo-dzie obejmujący logiczny i możliwy do wykonania wycinek pracy,o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, nie podlegający zwykledalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotnadecyzja.

W strukturze modułowego programu nauczania wyróżnia się:– założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie,– plany nauczania,– programy modułów i jednostek modułowych.

Moduł kształcenia w zawodzie zawiera:– cele kształcenia,– wykaz jednostek modułowych,– schemat układu jednostek modułowych,– literaturę.

Jednostka modułowa zawiera:– szczegółowe cele kształcenia,– materiał nauczania,– ćwiczenia,– środki dydaktyczne,– wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki,– propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych

ucznia.

Dydaktyczna mapa programu nauczania, zamieszczona w założe-niach programowo-organizacyjnych, przedstawia schemat powiązańmiędzy modułami i jednostkami modułowymi, wyodrębnionymi w pro-gramie nauczania oraz określa kolejność ich realizacji. Ma ona ułatwićdyrekcji szkół i nauczycielom organizowanie procesu kształcenia.

W programie został przyjęty system kodowania modułów i jednostekmodułowych zawierający elementy:– symbol cyfrowy zawodu według klasyfikacji zawodów szkolnictwa

zawodowego,– symbol literowy oznaczający kategorię modułów:

O – dla modułów ogólnozawodowych,Z – dla modułów zawodowych,

– cyfrą arabską oznaczającą kolejny moduł lub jednostkę modułową.

7

Przykładowy zapis kodowania modułu:311[08].O1311[08] – symbol cyfrowy zawodu: technik elektrykO1 – pierwszy moduł ogólnozawodowy

Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej:311[08].Z3.01311[08] – symbol cyfrowy zawodu: technik elektrykZ3 – trzeci moduł zawodowy01 – pierwsza jednostka modułowa w module Z3

8

I. Założenia programowo-organizacyjne kształceniaw zawodzie

1. Opis pracy w zawodzie

Typowe stanowiska pracyAbsolwenci szkoły kształcącej w zawodzie technik elektryk mogą byćzatrudnieni w elektrowniach, zakładach energetycznych, zakładachprzemysłu wydobywczego, hutniczego, transportu wodnego i kolejowe-go, zakładach gospodarki komunalnej, przedsiębiorstwach produkują-cych i eksploatujących maszyny oraz urządzenia elektroenergetyczne,zakładach usługowych naprawiających maszyny elektryczne, urządzeniaelektroenergetyczne oraz sprzęt elektryczny powszechnego użytku,biurach projektowych oraz placówkach zajmujących się dystrybucjąmaszyn i urządzeń elektroenergetycznych, między innymi na stanowi-skach:– mistrzów, technologów, techników laborantów lub techników do spraw

pomiarów,– konserwatorów urządzeń i sprzętu,– mistrzów, kierowników zmiany przy montażu, instalowaniu, konserwa-

cji i obsługiwaniu przemysłowych urządzeń i sieci elektroenergetycz-nych,

– kierowników do spraw gospodarki elektroenergetycznej w średnichi małych zakładach przemysłowych,

– elektryków dyżurnych,– asystentów projektantów w biurach projektowych i konstrukcyjnych,– specjalistów do spraw kontroli technicznej w zakładach produkcyj-

nych,– specjalistów do spraw dystrybucji i serwisu urządzeń elektrycznych.

Zadania zawodoweDo typowych zadań zawodowych technika elektryka należy:– wykonywanie badań i kontroli urządzeń w procesie produkcji i eksplo-

atacji oraz interpretowanie wyników pomiarów,– wykonywanie instalacji elektrycznych oraz przeprowadzanie badań

eksploatacyjnych tych instalacji,– dobieranie, użytkowanie, instalowanie i obsługiwanie maszyn i urzą-

dzeń elektrycznych oraz aparatury sterującej i pomiarowej,– instalowanie, użytkowanie i obsługiwanie układów energoelektronicz-

nych oraz dokonywanie prostych napraw,– diagnozowanie stanu elementów, układów i urządzeń elektrycznych,– stosowanie skutecznej ochrony urządzeń elektrycznych przed

9

skutkami zwarć, przeciążeń i przepięć,– dobieranie, instalowanie i sprawdzanie środków ochrony przeciwpo-

rażeniowej,– planowanie i nadzorowanie ruchu sieci elektroenergetycznej,– prowadzenie budowy i eksploatacji linii napowietrznych i kablowych,– prowadzenie racjonalnej gospodarki elektroenergetycznej,– wykonywanie kalkulacji ekonomicznej wykonywanych prac,– organizowanie stanowisk pracy,– udział w pracach zespołów projektowych.

Umiejętności zawodoweW wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć:– dobierać i obrabiać materiały stosowane w elektrotechnice,– odczytywać schematy ideowe, montażowe oraz rysunki techniczne

elementów konstrukcyjnych,– wykonywać połączenia elementów elektrycznych, elektronicznych

i mechanicznych,– projektować proste układy elektryczne,– dokonywać pomiarów wielkości elektrycznych i nieelektrycznych oraz

interpretować otrzymane wyniki,– diagnozować stan elementów, układów i urządzeń elektrycznych,– oceniać i kwalifikować prace montażowe, konserwacyjne i naprawcze,– wykonywać instalacje elektryczne i elektroenergetyczne,– wykonywać badania eksploatacyjne instalacji elektrycznych zgodnie

z obowiązującymi przepisami,– dobierać, instalować, użytkować i obsługiwać maszyny i urządzenia

elektryczne oraz aparaturę sterującą i pomiarową,– wykonywać badania urządzeń w procesie produkcji i eksploatacji oraz

dokonywać prostych napraw,– instalować, użytkować i obsługiwać układy energoelektroniczne oraz

dokonywać prostych napraw,– stosować skuteczną ochronę urządzeń elektrycznych przed skutkami

zwarć, przeciążeń i przepięć,– dobierać, instalować i sprawdzać środki ochrony przeciwporażenio-

wej,– prowadzić racjonalną gospodarkę energetyczną,– posługiwać się komputerowym oprogramowaniem narzędziowym

i użytkowym w zakresie niezbędnym do wykonywanej pracy,– korzystać z literatury technicznej ze szczególnym uwzględnieniem

norm, katalogów, poradników oraz przepisów budowy i eksploatacjiurządzeń elektroenergetycznych,

– korzystać z elektronicznych źródeł informacji, w tym także w językachobcych,

10

– organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwai higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,

– udzielać pierwszej pomocy osobie poszkodowanej w wypadku przypracy ze szczególnym uwzględnieniem porażeń prądem elektrycz-nym,

– posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi,– korzystać ze źródeł wiedzy ekonomicznej i prawnej,– komunikować się, wyszukiwać i przetwarzać informację,– poszukiwać aktywnie pracy i prezentować swoje umiejętności,– samodzielnie rozwiązywać problemy i podejmować decyzje,– akceptować zmiany i przystosowywać się do nich,– korzystać z przysługujących praw, wynikających z kodeksu pracy,– podejmować i rozliczać działalność gospodarczą,– pracować w zespole.

Wymagania psychofizyczne właściwe dla zawodu– zainteresowania techniczne,– koordynacja sensomotoryczna,– wyobraźnia przestrzenna, konstrukcyjna i techniczna,– podzielność uwagi,– wysoki poziom spostrzegawczości,– zamiłowanie do dokładnej i odpowiedzialnej pracy, ładu i porządku,– odporność na warunki środowiska pracy,– zdolność koncentrowania uwagi,– pełne widzenie barw,– dobra sprawność ruchowa kończyn górnych i dolnych.

2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno-wychowawczegoProces kształcenia według modułowego programu nauczania dla

zawodu technik elektryk może być realizowany w czteroletnim technikumdla młodzieży i dla dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej) orazw szkole policealnej dla młodzieży i dla dorosłych (w formie stacjonarneji zaocznej).

Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i zawo-dowe. Kształcenie ogólnozawodowe zapewnia preorientację w zawodzie.Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły dorealizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy.

Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy progra-mowej kształcenia w zawodzie.

Treści programowe zawarte są w dziewięciu modułach – trzechmodułach ogólnozawodowych:

11

– Podstawy elektrotechniki i elektroniki,– Podstawy techniki,– Gospodarowanie energią elektrycznąoraz w sześciu modułach zawodowych:– Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych,– Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych,– Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych,– Montaż i eksploatacja układów sterowania,– Samozatrudnienie w zawodzie,– Praktyka zawodowa.

Moduły są podzielone na jednostki modułowe. Każda jednostkamodułowa zawiera treści stanowiące pewną logiczną całość. Realizacjacelów kształcenia modułów i jednostek modułowych umożliwi opanowa-nie umiejętności, pozwalających na wykonywanie określonego zakresupracy. Nabywaniu umiejętności zawodowych powinno sprzyjać wykony-wanie ćwiczeń podanych w poszczególnych jednostkach modułowych.

Program modułu 311[08].O1 „Podstawy elektrotechniki i elektroniki”składa się z ośmiu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowetreści kształcenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronyprzeciwpożarowej i ochrony środowiska oraz z zakresu obwodów elek-trycznych, elementów i układów elektronicznych. Jest to moduł o zasad-niczym znaczeniu dla kształcenia w zawodzie.

Program modułu 311[08].O2 „Podstawy techniki” składa się z trzechjednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształceniadotyczące dokumentacji technicznej, materiałów oraz podzespołówstosowanych w maszynach i urządzeniach elektrycznych.

Program modułu 311[08].O3 „Gospodarowanie energią elektryczną”składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowetreści kształcenia dotyczące procesów wytwarzania, przetwarzania,przesyłania, rozdziału i odbioru energii elektrycznej oraz ochronyprzeciwporażeniowej.

Program modułu 311[08].Z1 „Montaż i eksploatacja instalacji elek-trycznych” składa się z siedmiu jednostek modułowych i obejmuje treścidotyczące doboru elementów instalacji elektrycznych, ich zabezpiecza-nia, sposobów montażu oraz wykonywania badań sprawdzających.

Program modułu 311[08].Z2 „Montaż i eksploatacja maszyn i urzą-dzeń elektrycznych” składa się z siedmiu jednostek modułowych i zawie-ra treści dotyczące obróbki ręcznej metali i tworzyw sztucznych, monta-żu, uruchamiania i badania oraz konserwacji i napraw maszyn i urządzeńelektrycznych oraz urządzeń energoelektronicznych.

Program modułu 311[08].Z3 „Budowa i eksploatacja sieci elektro-energetycznych” składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmujetreści z zakresu linii napowietrznych i kablowych, stacji elektroenerge-

12

tycznych, elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej orazgospodarki elektroenergetycznej.

Program modułu 311[08].Z4 „Montaż i eksploatacja układów sterowa-nia” składa się z czterech jednostek modułowych i obejmuje treści doty-czące doboru silników elektrycznych w układach napędowych, projekto-wania i montażu układów stycznikowo-przekaźnikowego sterowaniapracą silników, montażu i badania energoelektronicznych układów napę-dowych oraz wykorzystania sterowników PLC w układach napędowych.

Program modułu 311[08].Z5 „Samozatrudnienie w zawodzie” składasię z trzech jednostek modułowych i obejmuje treści z zakresu planowa-nia własnej firmy w regionie oraz podejmowania i prowadzenia działalno-ści gospodarczej.

Program modułu 311[08].Z6 „Praktyka zawodowa” składa sięz pięciu jednostek modułowych i obejmuje treści, które powinny umożli-wić uczniom zastosowanie i pogłębienie zdobytej wiedzy i umiejętnościzawodowych w rzeczywistych warunkach pracy.

Wykaz modułów i jednostek modułowych zamieszczono w tabeli.

13

Wykaz modułów i jednostek modułowychSymbol

jednostkimodułowej

Zestawienie modułów i jednostek modułowychOrientacyjnaliczba godzinna realizację

Moduł 311[08].O1Podstawy elektrotechniki i elektroniki 288

311[08].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pra-cy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska 18

311[08].O1.02 Obliczanie i pomiary parametrów obwodówprądu stałego 45

311[08].O1.03 Analizowanie zjawisk występujących w poluelektrycznym i magnetycznym 21

311[08].O1.04 Obliczanie i pomiary parametrów obwodówprądu jednofazowego 60

311[08].O1.05 Obliczanie i badanie obwodów prądu trójfazowego 33311[08].O1.06 Określanie skutków przebiegów odkształconych

i stanów nieustalonych w obwodach elektrycznych 20311[08].O1.07 Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych 33311[08].O1.08 Badanie układów elektronicznych 58

Moduł 311[08].O2Podstawy techniki 72

311[08].O2.01 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 30311[08].O2.02 Rozróżnianie materiałów stosowanych w elektrotech-

nice 14311[08].O2.03 Rozróżnianie podzespołów stosowanych

w maszynach i urządzeniach elektrycznych 28Moduł 311[08].O3

Gospodarowanie energią elektryczną 108311[08].O3.01 Charakteryzowanie procesów przetwarzania

energii elektrycznej 18311[08].O3.02 Analizowanie sposobów wytwarzania energii

elektrycznej 15311[08].O3.03 Charakteryzowanie procesów przesyłania

i rozdzielania energii elektrycznej 18311[08].O3.04 Analizowanie pracy odbiorników energii elektrycznej 39311[08].O3.05 Dobieranie środków ochrony przeciwporażeniowej 18

Moduł 311[08].Z1Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych 216

311[08].Z1.01 Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjachelektrycznych 16

311[08].Z1.02 Dobieranie łączników w instalacjach elektrycznych 28311[08].Z1.03 Dobieranie zabezpieczeń w instalacjach elektrycznych 20311[08].Z1.04 Dobieranie źródeł światła i opraw oświetleniowych 28311[08].Z1.05 Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielnic

niskiego napięcia 16311[08].Z1.06 Wykonywanie instalacji elektrycznych 81311[08].Z1.07 Wykonywanie pomiarów sprawdzających

w instalacjach elektrycznych 27

14

Moduł 311[08].Z2Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń

elektrycznych 468311[08].Z2.01 Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej 54311[08].Z2.02 Dobieranie i sprawdzanie transformatorów 36311[08].Z2.03 Uruchamianie i badanie maszyn prądu przemiennego 108311[08].Z2.04 Uruchamianie i badanie maszyn prądu stałego 45311[08].Z2.05 Montaż i badanie urządzeń energoelektronicznych 108311[08].Z2.06 Sprawdzanie urządzeń grzejnych i chłodniczych 27311[08].Z2.07 Montaż i naprawa maszyn i urządzeń elektrycznych 90

Moduł 311[08].Z3Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych 204

311[08].Z3.01 Budowa i eksploatacja linii napowietrznych 32311[08].Z3.02 Budowa i eksploatacja linii kablowych 24311[08].Z3.03 Eksploatacja stacji elektroenergetycznych 72311[08].Z3.04 Badanie układów automatyki zabezpieczeniowej 48311[08].Z3.05 Prowadzenie racjonalnej gospodarki energetycznej 28

Moduł 311[08].Z4Montaż i eksploatacja układów sterowania 192

311[08].Z4.01 Dobieranie silników elektrycznych w układachnapędowych 16

311[08].Z4.02 Projektowanie i uruchamianie układów stycznikowo-przekaźnikowych 32

311[08].Z4.03 Montaż i badanie energoelektronicznych układównapędowych 88

311[08].Z4.04 Uruchamianie układów napędowych ze sterownikamiprogramowalnymi 56

Moduł 311[08].Z5Samozatrudnienie w zawodzie 72

311[08].Z5.01 Planowanie własnej firmy w regionie 20311[08].Z5.02 Podejmowanie działalności gospodarczej w regionie 26311[08].Z5.03 Prowadzenie działalności gospodarczej w regionie 26

Moduł 311[08].Z6Praktyka zawodowa 160

311[08].Z6.01 Instalowanie i eksploatacja urządzeń elektroenerge-tycznych* 160

311[08].Z6.02 Montaż i uruchamianie urządzeń elektrycznych* 160311[08].Z6.03 Montaż instalacji elektrycznych* 160311[08].Z6.04 Obsługa i konserwacja urządzeń elektrycznych* 160311[08].Z6.05 Prace związane ze sprzedażą produktów branży

elektrycznej* 160Razem 1780

* jednostki modułowe do wyboru przez ucznia / słuchaczaProponowana liczba godzin na realizację odnosi się do planu nauczaniadla czteroletniego technikum dla młodzieży.

Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych sporządzonodydaktyczną mapę programu nauczania dla zawodu.

15

Dydaktyczna mapa programu nauczania

311[08].Z4Montaż i eksploatacjaukładów sterowania

311[08].Z4.03

311[08].Z4.04

311[08].Z4.02

311[08].Z3Budowa i eksploatacja sieci

elektroenergetycznych

311[08].Z3.03

311[08].Z3.02

311[08].Z3.04

311[08].Z3.05

311[08].Z5.01

311[08].Z5.02

311[08].Z5.03

311[08].Z5Samozatrudnienie

w zawodzie

311[08].Z6Praktyka zawodowa

311[08].Z6.03 311[08].Z6.04311[08].Z6.01 311[08].Z6.02 311[08].Z6.05

311[08].Z4.01

311[08].Z2.05

311[08].Z2.06

311[08].Z2Montaż i eksploatacja maszyn

i urządzeń elektrycznych

311[08].Z2.02

311[08].Z2.03

311[08].Z2.01

311[08].Z1Montaż i eksploatacja

instalacji elektrycznych

311[08].Z1.01

311[08].Z1.03

311[08].Z1.02

311[08].Z1.04 311[08].Z1.05

311[08].Z1.06

311[08].Z1.07

311[08].Z2.04 311[08].Z2.07

311[08].Z3.01

311[08].O3Gospodarowanie energią elektryczną

311[08].O3.01 311[08].O3.03311[08].O3.02 311[08].O3.05311[08].O3.04

311[08].O2Podstawy techniki

311[08].O1Podstawy elektrotechniki i elektroniki

311[08].O1.01

311[08].O1.08311[08].O1.07

311[08].O2.01311[08].O1.03311[08].O1.02

311[08].O1.05311[08].O1.04 311[08].O1.06311[08].O2.02

311[08].O2.03

16

Dydaktyczna mapa modułowego programu nauczania stanowi sche-mat powiązań między modułami oraz jednostkami modułowymi i określakolejność ich realizacji. Szkoła powinna z niej korzystać przy planowaniuzajęć dydaktycznych. Dopuszcza się możliwość zmiany kolejności reali-zacji programu modułów lub jednostek modułowych – po przeprowadze-niu szczegółowej analizy dydaktycznej mapy programu nauczania i treścijednostek modułowych oraz zachowaniu korelacji treści kształcenia.

Orientacyjna liczba godzin na realizację, podana w tabeli wykazu jed-nostek modułowych, może ulegać zmianie w zależności od stosowanychmetod nauczania i środków dydaktycznych. Liczba godzin powinna byćtakże dostosowana do obowiązujących ramowych planów nauczania.W szkole policealnej na podbudowie liceum profilowanego kształcenierozpoczyna się od modułów zawodowych.

Jako ostatni proponuje się realizować moduł 311[08].Z6 „Praktykazawodowa”. Wskazane jest, aby uczniowie wykorzystując swoją wiedzęi umiejętności nabyte na zajęciach z podstaw przedsiębiorczości orazw module „Samozatrudnienie w zawodzie” sami znaleźli zakład, w któ-rym mogą odbyć praktykę zawodową. Powinni oni więc nawiązać kontaktz kierownictwem wybranego zakładu, zaprezentować swoje umiejętnościi zainteresowania oraz ustalić szczegółowy harmonogram praktyki. Rolaszkoły w tym przypadku powinna ograniczyć się do zawarcia umowy,po uprzednim uzgodnieniu programu praktyki.

Obowiązujące przepisy określają dodatkowe wymagania kwalifikacyj-ne dla osób zajmujących się eksploatacją urządzeń elektrycznych.Dlatego też dla zwiększenia możliwości zatrudnienia absolwenta szkoły,pożądane jest uzyskanie przez niego uprawnień do zajmowania sięeksploatacją wybranych grup urządzeń elektrycznych. Uprawnienianadawane są w wyniku egzaminu przed komisją kwalifikacyjną. Szkołamoże zorganizować kurs przygotowujący uczniów do egzaminu.

Nauczyciel realizujący modułowy program nauczania powinien posia-dać przygotowanie w zakresie metodologii kształcenia modułowego,aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projek-towania i opracowywania pakietów edukacyjnych.

W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziałuna zajęcia teoretyczne i praktyczne. Programy modułów i jednostekmodułowych należy realizować w różnych formach organizacyjnych,dostosowanych do treści i metod kształcenia. Stosowane metody i formyorganizacyjne pracy uczniów (słuchaczy) powinny zapewnić osiągnięcieprzez nich, założonych w programie nauczania, celów kształcenia.Wymaga to takiej organizacji kształcenia, w którym proces uczenia sięuczniów (słuchaczy) będzie dominować nad procesem nauczania.

17

Dlatego też należy szczególną uwagę zwrócić na dobrze zorganizowaną,samodzielną, kierowaną przez nauczyciela pracę uczniów (słuchaczy).

Zaleca się, aby kształcenie modułowe było realizowane metodamiaktywizującymi, w szczególności: metodą przypadków, dyskusji dydak-tycznej, gier dydaktycznych oraz poprzez metody praktyczne, takie jak:metoda projektów, przewodniego tekstu, ćwiczenia praktyczne, a takżemetody eksponujące: pokaz z objaśnieniem oraz film. Dominującą meto-dą nauczania powinny być ćwiczenia praktyczne (obliczeniowe, pomia-rowe i montażowe).

Podczas realizacji programu nauczania należy położyć nacisk nasamokształcenie uczniów oraz na wykorzystanie także innych niżpodręczniki źródeł informacji, takich jak: normy, instrukcje, poradniki,katalogi, czasopisma techniczne, Internet i pozatekstowe źródła informa-cji. W realizacji treści programowych, w tym ćwiczeń, należy uwzględniaćwspółczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt.

Prowadzenie zajęć aktywizującymi oraz praktycznymi metodaminauczania wymaga od nauczyciela przygotowania materiałów, jak:– instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy,– instrukcje stanowiskowe,– instrukcje do wykonywania ćwiczeń,– teksty przewodnie,– instrukcje do metody projektów,– zestawy plansz i arkuszy do wykorzystania podczas gier dydaktycz-

nych.Wskazane jest wykorzystywanie filmów dydaktycznych i komputero-

wych programów symulacyjnych, organizowanie wycieczek dydaktycz-nych do hurtowni z materiałami i urządzeniami elektrycznymi, na targi,wystawy materiałów i urządzeń. Niektóre treści trudne do realizacjiw warunkach szkolnych mogą być realizowane w ramach wycieczkidydaktycznej do zakładu produkującego lub stosującego określonemaszyny i urządzenia elektryczne.

Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniówpowinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanychz realizacją zadań oraz sterować tempem pracy, biorąc pod uwagę ichpredyspozycje i doświadczenia. Powinien również rozwijać zaintereso-wanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia, zdoby-wania nowych umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Ponadto powinienkształtować pożądane postawy uczniów jak: rzetelność i odpowiedzial-ność za pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy,poszanowanie dla pracy innych osób, dbałość o racjonalne wykorzysta-nie materiałów i energii.

Nauczyciel powinien uczestniczyć w organizowaniu bazy techniczno-dydaktycznej oraz ewaluacji programów nauczania, szczególnie w okre-

18

sie dynamicznych zmian w technologiach i technikach wytwarzaniamaszyn i urządzeń elektrycznych. Wskazane jest opracowywanie przeznauczycieli pakietów edukacyjnych do wspomagania realizacji programunauczania. Pakiety edukacyjne, stanowiące dydaktyczną obudowęprogramu nauczania, powinny być opracowane zgodnie z metodologiąkształcenia modułowego.

Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest spraw-dzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów. Wskazane jest prowa-dzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumatywnych.

Badania diagnostyczne, przeprowadzane przed rozpoczęciem proce-su kształcenia, mają na celu sprawdzenie poziomu wiadomości i umie-jętności uczniów w zakresie potrzebnym do podjęcia nauki w wybranymobszarze. Wyniki tych badań nauczyciel powinien wziąć pod uwagęplanując realizację procesu kształcenia w danej jednostce modułowej.

Badania kształtujące, prowadzone w trakcie realizacji programu, mająna celu dostarczanie informacji o efektywności procesu nauczania-uczenia się. Na podstawie tych informacji nauczyciel może na bieżącowprowadzać korekty w organizacji procesu kształcenia tak, aby ucznio-wie osiągnęli założone cele kształcenia.

Badania sumatywne powinny być prowadzone po zakończeniu reali-zacji programu jednostki modułowej. Pozwalają one stwierdzić, w jakimstopniu założone cele kształcenia zostały przez uczniów osiągnięte.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać sięw sposób ciągły i systematyczny, przez cały czas realizacji programu.Wiedza może być sprawdzana za pomocą sprawdzianów ustnychi pisemnych oraz testów dydaktycznych pisemnych. Umiejętności prak-tyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwację czynności wyko-nywanych przez uczniów podczas realizacji ćwiczeń, przez stosowaniesprawdzianów praktycznych oraz testów praktycznych z zadaniami typupróba pracy, zadaniami nisko symulowanymi lub wysoko symulowanymi.

Prowadzenie pomiaru dydaktycznego wymaga od nauczyciela okre-ślenia kryteriów i norm oceniania, opracowania testów osiągnięć szkol-nych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów.

Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięćw stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznejpracy, samokontroli i samooceny.

Na zakończenie cyklu kształcenia w zawodzie wskazane jest prze-prowadzenie w szkole wewnętrznego egzaminu zawodowego w celuzapoznania uczniów z procedurami egzaminu zewnętrznego.

Szkoła, podejmująca kształcenie w zawodzie według modułowegoprogramu nauczania powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe

19

oraz wyposażenie techniczne i dydaktyczne.Środki dydaktyczne, niezbędne w procesie kształcenia modułowego,

stanowią: pomoce dydaktyczne (ilustracje, fotografie, rysunki, plansze,podręczniki, katalogi, normy, modele, eksponaty rzeczywiste), materiałydydaktyczne (foliogramy, przezrocza, płyty CD, filmy), techniczne środkikształcenia (rzutniki pisma, rzutniki przezroczy, magnetowidy, kompute-ry), dydaktyczne środki pracy (maszyny, urządzenia, narzędzia, przyrzą-dy). Wyposażenie poszczególnych pracowni w środki dydaktycznezostało określone w programach jednostek modułowych.

Szkoła powinna mieć dostęp do następujących laboratoriów:– laboratorium elektrotechniki i elektroniki,– laboratorium maszyn elektrycznych,– laboratorium energoelektroniki,– laboratorium elektroenergetyki.Proponuje się również zorganizowanie:– pracowni maszyn elektrycznych,– pracowni urządzeń elektrycznychoraz zlokalizowanych w warsztatach szkolnych lub w szkole pracownićwiczeń praktycznych:– pracowni obróbki ręcznej,– pracowni montażu instalacji elektrycznych,– pracowni montażu maszyn i urządzeń elektrycznych.

Laboratorium elektrotechniki i elektroniki powinno posiadać co naj-mniej pięć stanowisk pomiarowych, zasilanych napięciem 230/400 Vprądu przemiennego, zabezpieczonych ochroną przeciwporażeniowązgodną z obowiązującymi przepisami oraz wyposażonych w wyłącznikiawaryjne i wyłącznik awaryjny centralny.Laboratorium należy wyposażyć w:– zasilacze stabilizowane napięcia stałego 0 – 24 V, +/-15 V, zasilacze

napięcia sinusoidalnego 50 Hz, 12 – 24 V, autotransformatory, gene-ratory funkcji (sinusoida, prostokąt, piła),

– przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe – amperomierze, wolto-mierze, watomierze, omomierze, mostki RLC, liczniki energii elek-trycznej jedno- i trójfazowe, oscyloskopy o paśmie 20 MHz z sondamipomiarowymi,

– zestawy ćwiczeniowe ze specjalnie przygotowanymi układami elek-trycznymi i elektronicznymi, umożliwiające: pomiary napięcia, prądu,rezystancji, pojemności, indukcyjności, mocy i energii oraz badanieobwodów prądu stałego, obwodów prądu przemiennego jedno- i trój-fazowego oraz badanie elementów i układów elektronicznych,

– makiety (trenażery) służące do symulacji typowych uszkodzeń wystę-pujących w prostych obwodach elektrycznych i układach elektronicz-

20

nych,– komputery typu PC z oprogramowaniem do symulacji pracy układów

elektrycznych i elektronicznych oraz obróbki wyników pomiarów(wykonania obliczeń i wykresów).

Laboratorium maszyn elektrycznych powinno posiadać co najmniejpięć stanowisk pomiarowych, zasilanych napięciem 230/400 V prąduprzemiennego, zabezpieczonych ochroną przeciwporażeniową zgodnąz obowiązującymi przepisami oraz wyposażonych w wyłączniki awaryjnei wyłącznik awaryjny centralny. W laboratorium powinny znajdować się:– autotransformatory jedno- i trójfazowe, indukcyjny regulator napięcia,– przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe – amperomierze, wolto-

mierze, watomierze, omomierze, mostek RLC, miernik cosϕ, często-ściomierz, miernik rezystancji izolacji, mierniki prędkości obrotowej,oscyloskopy o paśmie 20 MHz z sondami pomiarowymi,

– przystosowane do badań podstawowe maszyny i aparaty elektryczne:transformatory jednofazowe i trójfazowe, przekładniki prądowei napięciowe, silniki prądu stałego (obcowzbudne, bocznikowe, szere-gowe i szeregowo-bocznikowe), silniki prądu przemiennego (induk-cyjne, synchroniczne i komutatorowe), prądnice prądu stałego i prze-miennego oraz wyłączniki, styczniki i przekaźniki,

– stanowiska ze specjalnie przygotowanymi układami maszyn elek-trycznych, służące do symulacji, lokalizacji i napraw typowych uszko-dzeń,

– stanowiska umożliwiające sterowanie pracą maszyn elektrycznych,w określonym cyklu technologicznym, za pomocą sterownikówprogramowalnych,

– komputery typu PC z oprogramowaniem do symulacji pracy maszynelektrycznych, do obróbki wyników pomiarów oraz z dostępem doInternetu.

Laboratorium energoelektroniki powinno posiadać co najmniej pięćstanowisk pomiarowych, zasilanych napięciem 230/400 V prąduprzemiennego, zabezpieczonych ochroną przeciwporażeniową zgodnąz obowiązującymi przepisami oraz wyposażonych w wyłączniki awaryjnei wyłącznik awaryjny centralny. W laboratorium powinny znajdować się:– zasilacze stabilizowane napięcia stałego 0 – 12 V, +/-15 V, zasilacze

napięcia sinusoidalnego 50 Hz, 12 – 24 V, autotransformatory, gene-ratory różnych napięć i mocy,

– przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe – amperomierze, wolto-mierze, watomierze, omomierze, mostek RLC, miernik cosϕ, często-ściomierz, miernik rezystancji izolacji, mierniki prędkości obrotowej,oscyloskopy o paśmie 20 MHz z sondami pomiarowymi,

21

– układy przekształtnikowe, łączniki półprzewodnikowe oraz zestawyenergoelektronicznych układów napędowych prądu stałego i prąduprzemiennego,

– stanowiska ze specjalnie przygotowanymi układami energoelektro-nicznymi służące do symulacji, lokalizacji i napraw typowych uszko-dzeń,

– komputery typu PC z oprogramowaniem do symulacji pracy urządzeńi układów energoelektronicznych, do obróbki wyników pomiarów orazz dostępem do Internetu.

Laboratorium elektroenergetyki powinno posiadać co najmniej pięćstanowisk pomiarowych, zasilanych napięciem 230/400 V prąduprzemiennego, zabezpieczonych ochroną przeciwporażeniową zgodnąz obowiązującymi przepisami oraz wyposażonych w wyłączniki awaryjnei wyłącznik awaryjny centralny. W laboratorium powinny znajdować się:– autotransformatory jedno- i trójfazowe,– przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe – amperomierze, wolto-

mierze, watomierze, omomierze, mostek RLC, miernik cosϕ, często-ściomierz, mierniki rezystancji izolacji, mierniki impedancji pętli zwar-cia, miernik uziemień, czasomierz, oscyloskop o paśmie 20 MHzz sondami pomiarowymi,

– przystosowane do badań podstawowe aparaty i urządzenia elektrycz-ne: wyłączniki instalacyjne i przemysłowe, wyłączniki różnicowoprą-dowe, styczniki, przekaźniki, transformatory jednofazowe i trójfazowe,transformatory bezpieczeństwa, przekładniki prądowe i napięciowe,źródła światła, urządzenia grzejne i chłodnicze,

– makiety (trenażery) umożliwiające badanie instalacji elektrycznej orazskuteczności ochrony przeciwporażeniowej,

– stanowiska ze specjalnie przygotowanymi układami urządzeń elek-trycznych, służące do symulacji, lokalizacji i napraw typowych uszko-dzeń,

– zestawy układów automatyki, stosowanych w elektroenergetyce,– komputery typu PC z oprogramowaniem do symulacji pracy urządzeń

elektroenergetycznych i układów automatyki zabezpieczeniowej,do obróbki wyników pomiarów oraz z dostępem do Internetu.

Pracownia maszyn elektrycznych powinna być wykorzystana podczasrealizacji programu nauczania modułu 311[08].O2 (jednostki modułowe02 i 03) oraz w jednostce modułowej 311[08].O3.01 i 311[08].Z4.01.Powinna być wyposażona w środki dydaktyczne wymienione w tychjednostkach modułowych.

Pracownia urządzeń elektrycznych powinna być wykorzystana

22

podczas realizacji programu nauczania modułu 311[08].O3 (jednostkimodułowe 02, 03 i 04), modułu 311[08].Z1 (jednostki modułowe 01 i 03)oraz modułu 311[08].Z3 (jednostki modułowe 01, 02, 03 i 05). Jej wypo-sażenie w środki dydaktyczne podane zostało w odpowiednich jednost-kach modułowych.

Pracownia obróbki ręcznej powinna być wyposażona w stoły ślusar-skie dostosowane do obróbki ręcznej materiałów, przyrządy pomiarowei narzędzia do trasowania, narzędzia do obróbki ręcznej metali i tworzywsztucznych. Stanowiska ćwiczeniowe powinny zapewnić możliwośćwykonywania podstawowych operacji ślusarskich.

Pracownia montażu instalacji elektrycznych powinna posiadać stano-wiska, wyposażone w komplet narzędzi monterskich do wykonywaniamontażu różnych rodzajów instalacji elektrycznych oraz niezbędneprzyrządy pomiarowe, do przeprowadzania pomiarów sprawdzającychw instalacjach.

Pracownia montażu maszyn i urządzeń elektrycznych powinna byćwyposażona w stanowiska do montażu mechanicznego i elektrycznegopodzespołów elektrycznych i elektronicznych, stanowiska do montażui demontażu maszyn i urządzeń elektrycznych, stanowiska diagnostycz-ne do badania parametrów urządzeń elektrycznych, stanowiska dowykonywania prostych napraw maszyn i urządzeń elektrycznych.Stanowiska powinny być wyposażone w niezbędne narzędzia ślusarskiei elektromonterskie, zestaw do lutowania oraz przyrządy pomiarowe dopomiaru wielkości elektrycznych i mechanicznych.

Pracownie ćwiczeń praktycznych powinny spełniać wymagania wyni-kające z przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony przeciwpo-rażeniowej.

Kształtowanie umiejętności praktycznych powinno odbywać sięna odpowiednio wyposażonych ćwiczeniowych stanowiskach symulacyj-nych w pracowniach ćwiczeń praktycznych. Przy stanowiskach ćwicze-niowych należy stworzyć odpowiednie warunki, umożliwiające przyswa-janie wiedzy związanej z wykonywaniem ćwiczeń.

W pracowni ćwiczeń praktycznych, w której realizowany jest procesdydaktyczny, należy zorganizować:– stanowiska ćwiczeń praktycznych, wyposażone w niezbędne mate-

riały, narzędzia, sprzęt i urządzenia,– stanowiska pracy uczniów, dostosowane do indywidualnej i grupowej

formy pracy,– stanowisko pracy nauczyciela, wyposażone w sprzęt audiowizualny

23

i multimedialny,– bibliotekę podręczną, umożliwiającą uczniom indywidualne i grupowe

uczenie się,– magazyn materiałów i urządzeń elektrycznych.

Jeżeli szkoła nie może zapewnić realizacji programu niektórych jed-nostek modułowych w oparciu o własną bazę, powinna powierzyć kształ-cenie placówkom dysponującym dobrą bazą techniczną i dydaktyczną,jak Centra Kształcenia Praktycznego, Centra Kształcenia Ustawicznego.

Zaleca się, aby zajęcia z zakresu kształcenia ogólnozawodowegoumieszczać w szkolnym planie zajęć w blokach 2- oraz 3-godzinnych,zaś z zakresu kształcenia zawodowego w blokach od 2 do 6 godzinw zależności od specyfiki jednostki modułowej.

Zaleca się, aby zajęcia dydaktyczne odbywały się w grupie liczącej do15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 4 osobowe wykonujące ćwiczeniana wydzielonych stanowiskach oraz zespoły 2 – 3 osobowe podczaswykonywania ćwiczeń pomiarowych.

Zajęcia w pracowniach ćwiczeń praktycznych powinny odbywać sięw grupach nie większych niż 8 osób. Uczniowie powinni pracować poje-dynczo lub w zespołach 2 osobowych na wydzielonych stanowiskachćwiczeniowych. W pracowni obróbki ręcznej ze względu na to, żeposzczególne operacje powinny być wykonywane pojedynczo, zalecasię, aby zajęcia prowadzone były w grupie do 12 osób.

W trosce o jakość kształcenia konieczne są systematyczne działaniaszkoły, polegające na:– pozyskiwaniu nowych środków dydaktycznych,– opracowywaniu obudowy dydaktycznej programu nauczania,– współpracy z zakładami pracy, związanymi z kierunkiem kształcenia

w celu aktualizacji treści programowych, odpowiadających wymaga-niom technologii, techniki oraz wymaganiom rynku pracy,

– doskonaleniu nauczycieli w zakresie metodologii kształcenia moduło-wego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego orazprojektowania pakietów edukacyjnych.

24

II. Plany nauczania

Czteroletnie technikumZawód: technik elektryk 311[08]

Podbudowa programowa: gimnazjum

Dlamłodzieży Dla dorosłych

Liczbagodzin

tygodniowow cztero-

letnimokresie

nauczania

Liczbagodzin

tygodniowow cztero-

letnimokresie

nauczania

Liczbagodzin

w cztero-letnimokresie

nauczania

Semestry I – VIII

Lp. Moduły kształceniaw zawodzie

Klasy I – IV Formastacjonarna

Formazaoczna

1. Podstawy elektrotechniki i elektroniki 8 6 1012. Podstawy techniki 2 1 253. Gospodarowanie energią elektryczną 3 2 384. Montaż i eksploatacja instalacji

elektrycznych 6 4 755. Montaż i eksploatacja maszyn

i urządzeń elektrycznych 13 9 1646. Budowa i eksploatacja sieci

elektroenergetycznych 7 5 887. Montaż i eksploatacja układów

sterowania 8 6 1018. Samozatrudnienie w zawodzie 3 2 38

Razem 50 35 630Praktyka zawodowa: 4 tygodnie

25

PLAN NAUCZANIA

Szkoła policealnaZawód: technik elektryk 311[08]

Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie


Liczbagodzin

tygodniowow dwuletnim

okresienauczania

Liczbagodzin

tygodniowow dwuletnim

okresienauczania

Liczbagodzin

wdwuletnim

okresienauczania

Semestry I – IV


SemestryI – IV Forma

stacjonarnaForma

zaoczna1. Podstawy elektrotechniki i elektroniki 8 6 1092. Podstawy techniki 2 2 273. Gospodarowanie energią elektryczną 3 2 414. Montaż i eksploatacja instalacji






26

PLAN NAUCZANIA

Szkoła policealnaZawód: technik elektryk 311[08]

Podbudowa programowa: liceum profilowane o profilu wywodzącym sięz tej samej, co zawód dziedziny gospodarki


Liczbagodzin

tygodniowow rocznym

okresienauczania

Liczbagodzin

tygodniowow rocznym

okresienauczania

Liczbagodzin

w rocznymokresie

nauczania

Semestry I – II


SemestryI – II Forma

stacjonarnaForma

zaoczna1. Montaż i eksploatacja instalacji






27

III. Moduły kształcenia w zawodzie

Moduł 311[08].O1Podstawy elektrotechniki i elektroniki

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– charakteryzować podstawowe zjawiska zachodzące w polu elektrycz-

nym, magnetycznym i elektromagnetycznym,– przewidywać wpływ pola elektromagnetycznego na organizm ludzki,– rozróżniać elementy obwodów elektrycznych i elektronicznych oraz

określać ich funkcje w obwodzie,– stosować podstawowe prawa elektrotechniki do obliczania obwodów

elektrycznych prądu stałego i przemiennego oraz układów elektro-nicznych,

– szacować wartości wielkości elektrycznych w prostych obwodachelektrycznych i układach elektronicznych,

– przewidywać skutki stanów nieustalonych w obwodach oraz wpływodkształcenia prądu lub napięcia na pracę urządzeń elektrycznych,

– posługiwać się przyrządami pomiarowymi wielkości elektrycznych,– mierzyć podstawowe wielkości elektryczne oraz wykorzystywać

zależności między nimi,– stosować odpowiednie metody pomiarowe oraz określać dokładność

pomiaru,– analizować działanie typowych elementów i układów elektronicznych

oraz charakteryzować ich podstawowe parametry,– przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas pomia-

rów elektrycznych,– przewidywać zagrożenia występujące w środowisku pracy i im zapo-

biegać,– stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodo-

wanym,– wykorzystywać programy komputerowe do opracowania wyników

wykonanych pomiarów,– korzystać z różnych źródeł informacji w celu samokształcenia,– współpracować w zespole.

28

2. Wykaz jednostek modułowychSymbol jednostki

modułowej Nazwa jednostki modułowejOrientacyjnaliczba godzinna realizację

311[08].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higienypracy, ochrony przeciwpożarowej i ochronyśrodowiska 18

311[08].O1.02 Obliczanie i pomiary parametrów obwodówprądu stałego 45

311[08].O1.03 Analizowanie zjawisk występujących w poluelektrycznym i magnetycznym 21

311[08].O1.04 Obliczanie i pomiary parametrów obwodówprądu jednofazowego 60

311[08].O1.05 Obliczanie i badanie obwodów prądutrójfazowego 33

311[08].O1.06 Określanie skutków przebiegów odkształconychi stanów nieustalonych w obwodachelektrycznych 20

311[08].O1.07 Dobieranie i sprawdzanie elementówelektronicznych 33

311[08].O1.08 Badanie układów elektronicznych 58Razem 288

29

3. Schemat układu jednostek modułowych

Realizację programu należy rozpocząć od jednostki modułowej311[08].O1.01, która ma na celu zapoznanie uczniów z podstawowymizagrożeniami występującymi na stanowiskach pracy oraz zasadamiorganizacji bezpiecznej pracy, w szczególności przy urządzeniach elek-trycznych. Pozostałe jednostki modułowe powinny być realizowanew kolejności podanej na schemacie.

311[08].O1.06Określanie skutków przebiegów odkształconych

i stanów nieustalonych w obwodach elektrycznych

311[08].O1.04Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu

jednofazowego

311[08].O1.03Analizowanie zjawisk występujących w polu

elektrycznym i magnetycznym

311[08].O1Podstawy elektrotechniki i elektroniki

311[08].O1.07Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych

311[08].O1.02Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu

stałego

311[08].O1.05Obliczanie i badanie obwodów prądu trójfazowego

311[08].O1.08Badanie układów elektronicznych

311[08].O1.01Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

30

4. LiteraturaBaranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowejoraz wzór instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół.MEN, Warszawa 1997Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 2000Chwaleba A., Moeschke B., Pilawski M.: Pracownia elektroniczna.Elementy układów elektronicznych. WSiP, Warszawa 1998Chwaleba A., Moeschke B., Płoszajski G.: Elektronika. WSiP, Warszawa1999Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.:Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Tłumaczenie A. Rodak.WSiP, Warszawa 1998Idzi K.: Pomiary elektryczne. Obwody prądu stałego. WydawnictwoSzkolne PWN, Warszawa, Łódź 1999Kodeks PracyKurdziel R.: Podstawy elektrotechniki dla szkoły zasadniczej, część 1 i 2.WSiP, Warszawa 1999Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podręcznikdla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999Markiewicz A.: Zbiór zadań z elektrotechniki. WSiP, Warszawa 2000Marusak A.: Urządzenia elektroniczne, część 1. Elementy urządzeń,część 2. Układy elektroniczne. WSiP, Warszawa 2000Müller W., Hörnemann E., Hübscher H., Jagla D., Larisch J., Pauly V.:Elektrotechnika. Zbiór zadań z energoelektroniki. TłumaczenieM. Krogulec-Sobowiec, WSiP, Warszawa 1998Pilawski M.: Pracownia elektryczna. WSiP, Warszawa 2001Przybyłowska-Łomnicka A.: Pomiary elektryczne. Obwody prądu prze-miennego. Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa, Łódź 2000Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r.w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U.Nr 129, poz. 844Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28.07.1998 r. w sprawie ustala-nia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobuich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanychw rejestrze wypadków przy pracy. Dz. U. Nr 115, poz. 744Woźniak J.: Pracownia elektryczna. ITE, Radom 1993Woźniak J.: Metodyka nauczania przedmiotu „Pracownia elektryczna”.Zagadnienia wybrane. WSiP, Warszawa 1995Zachara Z.: Zadania z elektrotechniki nie tylko dla elektroników. Wydaw-nictwa Szkolne PWN, Warszawa, Łódź 2000

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowychpozycji wydawniczych.

31

Jednostka modułowa 311[08].O1.01Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higienypracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochronyśrodowiska

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracow-

nika oraz pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,– określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,– wskazać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bhp podczas

wykonywania zadań zawodowych,– rozpoznać czynniki niebezpieczne i szkodliwe, występujące w pracy

elektryka oraz wskazać sposoby ich ograniczenia lub eliminacji,– zastosować zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach

elektrycznych,– dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac,– zareagować w przypadku pożaru zgodnie z instrukcją przeciwpoża-

rową,– zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie

z zasadami ochrony przeciwpożarowej,– zastosować zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy,– udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym zgodnie

z obowiązującymi zasadami.

2. Materiał nauczaniaPrawna ochrona pracy.Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występującew procesie pracy.Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych.Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej.Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej.Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy.Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji zagrożeniapożarem.Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy.Zabezpieczenie miejsca wypadku.

32

3. Ćwiczenia• Określanie podstawowych praw i obowiązków pracownika w zakresie

bhp na podstawie Kodeksu Pracy.• Rozpoznawanie różnych znaków bhp.• Rozpoznawanie zagrożeń wypadkowych w pomieszczeniu pracy.• Prezentowanie, zgodnie z przepisami bhp, sposobu zachowania

w przypadku wystąpienia określonego zagrożenia.• Dobieranie środków ochrony indywidualnej do rodzaju pracy.• Powiadamianie straży pożarnej o pożarze zgodnie z instrukcją –

symulacja.• Interpretowanie oznaczeń podawanych na gaśnicach.• Dobieranie sprzętu i środków gaśniczych w zależności od rodzaju

pożaru.• Stosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia

zarzewia pożaru – symulacja.• Udzielanie pierwszej pomocy osobie poszkodowanej, szczególnie

w przypadku porażenia prądem elektrycznym – symulacja.• Wykonanie (na fantomie) sztucznego oddychania, zgodnie z obowią-

zującymi zasadami.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie.Kodeks Pracy.Polskie Normy dotyczące bhp i ergonomii.Przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.Regulaminy i instrukcje obsługi urządzeń stwarzających zagrożenia.Ilustracje i fotografie – zagrożenia na stanowiskach pracy.Odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej.Typowy sprzęt gaśniczy, gaśnice.Wyposażenie do nauki udzielania pierwszej pomocy (fantom, niezbędneśrodki medyczne).Filmy dydaktyczne – ochrona środowiska na stanowiskach pracy,zagrożenia pożarowe, zachowanie pracowników w razie pożarui w sytuacjach awarii technologicznych, procedury postępowania w raziewypadków przy pracy, udzielanie pierwszej pomocy.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść jednostki modułowej obejmuje: podstawowe pojęcia z zakresu

bhp, zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracyoraz ogólne zasady bezpieczeństwa na stanowisku pracy. Podczasrealizacji programu nauczania należy zwrócić uwagę na obowiązki

33

pracownika i pracodawcy w zakresie bhp, znaczenie ochrony zdrowiaw pracy zawodowej oraz uświadomić uczniom skutki nieprzestrzeganiaprzepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska. Ważnejest wyrobienie przekonania, że ochrona zdrowia i życia człowiekaw środowisku pracy jest celem nadrzędnym.

W wyniku realizacji programu jednostki uczniowie powinni umiećdostrzegać zagrożenia dla zdrowia lub życia, występujące na stanowiskupracy, a także skutecznie je eliminować lub ograniczać. Dotyczy tow szczególności pracy przy urządzeniach elektrycznych.

Zaleca się, aby w procesie kształcenia stosować aktywizujące metodynauczania, a w szczególności metodę inscenizacji, metodę przypadków,dyskusję dydaktyczną, metodę przewodniego tekstu oraz ćwiczeniapraktyczne i gry symulacyjne z zastosowaniem środków ochrony indywi-dualnej i sprzętu gaśniczego.

Program jednostki modułowej należy realizować w pracowni symula-cyjnej bhp, wyposażonej w niezbędne środki dydaktyczne. Zajęciapowinny odbywać się w grupie uczniów do 15 osób w zespołach2 – 3 osobowych.

Podczas ćwiczeń uczeń powinien opanować umiejętności rozpozna-wania i stosowania sprzętu gaśniczego, wykonywania czynności związa-nych z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie postępów uczniów powinno odbywać się

w sposób systematyczny na podstawie kryteriów przedstawionych napoczątku zajęć.

Do sprawdzania wiedzy uczniów proponuje się zastosować:– sprawdzian pisemny i ustny,– test osiągnięć szkolnych (pisemny dwustopniowy).Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lubzamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz).

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń sy-mulacyjnych.

Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy, należyzwrócić uwagę na umiejętności: wykonywania pracy zgodnie z zasadamibhp, udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym oraz doborui stosowania sprzętu przeciwpożarowego i środków gaśniczych.

Podstawą otrzymania przez ucznia pozytywnej oceny po zakończeniurealizacji programu jednostki powinno być poprawne wykonanie ćwiczeńoraz rozwiązanie testu z poziomu podstawowego.

34

Jednostka modułowa 311[08].O1.02Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądustałego

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozróżnić podstawowe wielkości elektryczne i ich jednostki,– rozpoznać elementy elektryczne na podstawie ich symboli oraz

wyglądu zewnętrznego,– rozróżnić elementy obwodów elektrycznych oraz określić ich funkcje

w obwodzie,– scharakteryzować zjawiska zachodzące w obwodach elektrycznych

prądu stałego,– obliczyć rezystancję zastępczą obwodu,– obliczyć prądy, napięcia i moc w obwodach prądu stałego,– obliczyć parametry źródła napięcia w różnych stanach pracy,– rozpoznać akumulatory i ogniwa elektrochemiczne na podstawie

wyglądu zewnętrznego, symboli i oznaczeń,– dobrać źródła elektrochemiczne do zasilania zadanego odbiornika,– dobrać metodę oraz przyrządy do pomiaru podstawowych wielkości

elektrycznych,– zorganizować stanowisko do pomiarów zgodnie z przepisami bhp,

ochrony ppoż. i wymaganiami ergonomii,– połączyć układy prądu stałego na podstawie schematów,– oszacować wartość wielkości mierzonej przed wykonaniem pomiaru,– posłużyć się przyrządami pomiarowymi wielkości elektrycznych,– zmierzyć wielkości elektryczne w obwodach prądu stałego,– przedstawić wyniki pomiarów w formie tabeli i wykresu,– zinterpretować informacje zawarte w tabeli i na wykresie,– wyznaczyć parametry elementów i układów elektrycznych na podsta-

wie wyników pomiarów,– zlokalizować i usunąć usterki w układach elektrycznych,– opracować wyniki pomiarów wykorzystując technikę komputerową,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. podczas pomiarów.

2. Materiał nauczaniaElementy składowe obwodu elektrycznego.Podstawowe wielkości obwodów prądu stałego: sem, napięcie, prądelektryczny, rezystancja, rezystywność, konduktancja, konduktywność.Obwód nierozgałęziony prądu stałego.Prawo Ohma dla obwodu i odcinka obwodu.

35

Prawa Kirchhoffa.Obwód rozgałęziony prądu stałego.Połączenie szeregowe, równoległe i mieszane rezystorów.Obliczanie obwodów rozgałęzionych wybranymi metodami.Przyrządy pomiarowe i błędy pomiaru.Pomiary napięcia, prądu i rezystancji.Regulacja napięcia i natężenia prądu w obwodzie.Moc i energia prądu elektrycznego.Cieplne działanie prądu elektrycznego.Obwody nieliniowe prądu stałego.Stany pracy i sprawność źródła napięcia.Elektrochemiczne źródła prądu i ich parametry użytkowe.Łączenie ogniw w baterie.Rodzaje akumulatorów i ich cechy użytkowe.Zasady obsługi i konserwacji akumulatorów.Lokalizacja uszkodzeń w obwodach elektrycznych.

3. Ćwiczenia• Przeliczanie jednostek układu SI z wykorzystaniem ich wielokrotności

i podwielokrotności.• Obliczanie rezystancji przewodnika.• Obliczanie rezystancji zastępczej przy szeregowym, równoległym

i mieszanym połączeniu rezystorów.• Obliczanie napięć i prądów w obwodach szeregowych i rozgałęzio-

nych prądu stałego wybranymi metodami.• Wykonywanie pomiarów i regulacji napięcia oraz natężenia prądu

w obwodach o różnej konfiguracji.• Obliczanie skutków cieplnych przepływu prądu stałego przez obwód

elektryczny.• Obliczanie mocy pobieranej przez różne odbiorniki.• Obliczanie energii pobranej przez odbiornik w określonym czasie.• Wykonywanie pomiarów rezystancji (omomierzem oraz metodą tech-

niczną) pojedynczych elementów oraz układów o różnej konfiguracji.• Wykonywanie pomiarów mocy odbiornika oraz układów odbiorników.• Badanie obwodów prądu stałego.• Obliczanie parametrów źródła napięcia w różnych stanach pracy.• Rozpoznawanie akumulatorów i ogniw elektrochemicznych na pod-

stawie wyglądu zewnętrznego, symboli i oznaczeń.• Dobieranie źródeł elektrochemicznych dla uzyskania określonego

napięcia oraz prądu.• Lokalizowanie prostych usterek w obwodzie na podstawie oględzin

i wyników pomiarów.

36

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Zestawy do demonstracji zjawisk występujących w obwodach.Rezystory suwakowe, dekadowe i żarówki.Zasilacze napięcia stałego.Akumulatory i ogniwa elektrochemiczne.Przyrządy pomiarowe: analogowe i cyfrowe.Foliogramy, plansze dotyczące: jednostek układu SI, oznaczeń wielkościfizycznych stosowanych w obwodach elektrycznych, układów połączeńrezystorów.Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących w obwodachprądu stałego.Programy komputerowe do rejestracji i opracowania wyników pomiarów.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej obejmuje treści o zasadniczym znacze-

niu dla dalszego kształcenia technika elektryka. Osiągnięcie przezuczniów założonych celów jest warunkiem koniecznym do zrozumieniazagadnień zawartych w programach kolejnych jednostek modułowych.Rozpoczynając zajęcia należy uświadomić uczniom rolę, jaką pełniątreści jednostki w kształceniu technika elektryka, a podczas realizacjiprogramu wdrażać do aktywnej i systematycznej pracy.

Treści zawarte w programie dotyczą podstawowych wielkości i prawobwodów prądu stałego, a przede wszystkim ich wykorzystania do obli-czania i pomiaru parametrów obwodów oraz analizowania ich pracy.

W procesie kształcenia należy zwrócić uwagę na kształtowanieumiejętności: rozróżniania wielkości elektrycznych i ich jednostek, korzy-stania z przedrostków jednostek wielkości elektrycznych, posługiwaniasięterminologią techniczną, interpretowania pracy obwodów na podstawieuzyskanych wyników obliczeń i pomiarów oraz posługiwania się doku-mentacją techniczną podczas montażu obwodów i pomiaru ich parame-trów.

Program powinien być realizowany z wykorzystaniem metod naucza-nia adekwatnych do sytuacji dydaktycznej. Zaleca się ćwiczenia oblicze-niowe o zróżnicowanym stopniu trudności, które powinny być wykony-wane indywidualnie, w parach i w zespołach 4 – 5 osobowych. Bardzoważne jest zaplanowanie w procesie nauczania-uczenia się krótkichćwiczeń pomiarowych, które umożliwią kształtowanie umiejętnościi nawyków posługiwania się podstawowymi przyrządami pomiarowymi.Aby uczniowie lepiej zrozumieli realizowane treści, wskazane jest stoso-

37

wanie pokazu z objaśnieniem.Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektrotechniki i elektro-

niki w grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia pomiarowe w zespołach2 – 3 osobowych. Do ćwiczeń pomiarowych należy przygotować instruk-cje lub teksty przewodnie.

Ćwiczenia laboratoryjne dotyczące pomiaru prądu, napięcia, rezy-stancji i mocy należy wykonywać na podstawie szczegółowych instrukcjiprzygotowanych przez nauczyciela. Ćwiczenia dotyczące badaniaobwodów prądu stałego (pomiarów rozpływu prądów i rozkładu spadkównapięć, rezystancji i mocy obwodów z kilkoma elementami) proponujesię realizować metodą przewodniego tekstu. Pozwoli to na wykorzysta-nie w nowych sytuacjach wcześniej poznanych metod pomiaru podsta-wowych wielkości elektrycznych.

Podczas wykonywania ćwiczeń należy zapewnić warunki umożliwia-jące samodzielną i efektywną pracę uczniów. Przed przystąpieniem dorealizacji ćwiczeń konieczne jest zapoznanie uczniów z zasadami bhpobowiązującymi na danym stanowisku.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno odbywać się

w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriach oceniania należyuwzględnić poziom oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętnościi wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształcenia.Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Podczas kontroli i oceny osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę napoprawne posługiwanie się terminologią techniczną, umiejętne operowa-nie zdobytą wiedzą i jej praktyczne wykorzystanie podczas wykonywaniazadań. Ocena osiągnięć szkolnych prowadzona systematycznie powinnaaktywizować ucznia i mobilizować go do dalszej pracy.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

ćwiczeń.Przed przystąpieniem ucznia do wykonywania ćwiczenia pomiarowe-

go nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę, stosując test pisemny lubsprawdzian ustny. Warunkiem dopuszczenia do wykonywania ćwiczeniapowinna być pozytywna ocena sprawdzianu.

38

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności wykonywanych przez uczniów podczas realizacji ćwiczeńpomiarowych.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– dobieranie przyrządów pomiarowych i posługiwanie się nimi,– łączenie układów pomiarowych na podstawie schematu,– wykonywanie pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych,– interpretowanie wyników pomiarów,– przestrzeganie zasad bhp podczas pomiarów. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzaćw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego oraz testu praktycznego z zadaniamitypu próba pracy, zadaniami nisko symulowanymi lub wysoko symulo-wanymi. Zadania w teście teoretycznym mogą być otwarte (krótkiejodpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie,typu prawda-fałsz). Zadania praktyczne powinny być zaopatrzonew kryteria oceny i schemat punktowania.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki sprawdzianów, testupisemnego i praktycznego oraz poziom wykonania ćwiczeń.

39

Jednostka modułowa 311[08].O1.03Analizowanie zjawisk występujących w poluelektrycznym i magnetycznym

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– scharakteryzować podstawowe zjawiska zachodzące w polu elek-

trycznym i magnetycznym,– rozróżnić podstawowe wielkości pola elektrycznego,– obliczyć pojemność, napięcie i ładunek kondensatora,– obliczyć pojemność zastępczą układu kondensatorów,– rozróżnić podstawowe wielkości pola magnetycznego,– scharakteryzować działanie pola magnetycznego na przewód

z prądem i wskazać przykłady wykorzystania tego zjawiska,– scharakteryzować właściwości magnetyczne materiałów,– porównać materiały magnetycznie twarde i miękkie,– określić zastosowanie materiałów magnetycznie twardych i miękkich,– scharakteryzować zjawisko indukcji elektromagnetycznej i wskazać

przykłady jego wykorzystania,– wyznaczyć napięcie indukowane w przewodzie poruszającym się

w polu magnetycznym,– obliczyć wartości napięcia indukcji własnej oraz wzajemnej,– sklasyfikować i rozróżnić obwody magnetyczne,– rozróżnić podstawowe pojęcia i wielkości obwodu magnetycznego,– zastosować podstawowe prawa obwodów magnetycznych do

obliczania parametrów prostego obwodu.

2. Materiał nauczaniaPole elektryczne – powstawanie i obrazy graficzne.Prawo Coulomba.Podstawowe wielkości pola elektrycznego.Pojemność elektryczna.Rodzaje i parametry kondensatorów.Łączenie kondensatorów: szeregowe, równoległe i mieszane.Energia pola elektrycznego kondensatora.Wytrzymałość elektryczna.Pole magnetyczne – powstawanie i obrazy graficzne.Podstawowe wielkości pola magnetycznego.Siła działająca na przewód z prądem w polu magnetycznym.Elektrodynamiczne oddziaływanie przewodów z prądem.Właściwości magnetyczne materiałów.

40

Charakterystyki magnesowania, histereza magnetyczna.Indukcyjność własna i wzajemna cewek.Energia pola magnetycznego cewki. Elektromagnesy.Zjawisko indukcji elektromagnetycznej.Napięcie indukowane w przewodzie poruszającym się w polu magne-tycznym.Napięcie indukcji własnej i wzajemnej. Prądy wirowe.Obwody magnetyczne – rodzaje i konstrukcja.Prawa obwodów magnetycznych.Obliczanie obwodów magnetycznych.

3. Ćwiczenia• Rysowanie obrazu graficznego pola elektrycznego wytworzonego

przez ładunek elektryczny lub układy ładunków.• Obliczanie pojemności, napięcia i ładunku kondensatora.• Obliczanie pojemności zastępczej baterii kondensatorów.• Obserwowanie wzajemnego oddziaływania biegunów magnetycz-

nych.• Rysowanie obrazu graficznego pola magnetycznego wytworzonego

przez magnes, przewód z prądem, cewkę z prądem.• Wyznaczanie zwrotu linii pola magnetycznego z wykorzystaniem

reguły śruby prawoskrętnej.• Obserwowanie dynamicznego działania pola magnetycznego na

przewód z prądem.• Wyznaczanie zwrotu siły elektrodynamicznej z wykorzystaniem reguły

lewej dłoni.• Porównywanie właściwości materiałów magnetycznie twardych

i miękkich na podstawie ich pętli histerezy.• Obserwowanie zjawiska indukcji elektromagnetycznej.• Obliczanie wartości napięcia indukowanego w przewodzie poruszają-

cym się w polu magnetycznym oraz wyznaczanie jego zwrotu z wyko-rzystaniem reguły prawej dłoni.

• Obliczanie wartości napięcia indukcji własnej i wzajemnej.• Obliczanie obwodu magnetycznego nierozgałęzionego ze szczeliną

powietrzną przy zadanym strumieniu.• Obliczanie obwodu magnetycznego rozgałęzionego.

4. Środki dydaktyczneArkusze obserwacji zjawisk fizycznych zachodzących w polu elektrycz-nym i magnetycznym.Zestawy do demonstracji zjawisk zachodzących w polu elektrycznym

41

i magnetycznym.Kondensatory i cewki.Zestawy próbek różnych materiałów magnetycznych.Zestawienia tabelaryczne właściwości materiałów magnetycznych.Foliogramy i plansze dotyczące: charakterystyk magnesowania ferroma-gnetyków i histerezy magnetycznej, zjawiska indukcji elektromagnetycz-nej, indukcji własnej i wzajemnej, przykładowych konstrukcji obwodówmagnetycznych, schematów zastępczych obwodów magnetycznych,praw obwodów magnetycznych.Modele i eksponaty różnych obwodów magnetycznych.Katalogi i materiały reklamowe.Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących w poluelektrycznym i magnetycznym oraz w obwodach magnetycznych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiPodczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na

zjawiska występujące w polu elektrycznym i magnetycznym oraz stoso-wanie materiałów magnetycznych w maszynach i urządzeniach elek-trycznych.

W procesie nauczania-uczenia się powinny być stosowane metodypodające i praktyczne, jak: pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia rysunkowei obliczeniowe. Dla lepszego zrozumienia i utrwalenia treści, z którymiuczniowie mogą mieć problemy (zjawisko indukcji elektromagnetycznej,zależności występujące w obwodach magnetycznych, terminologia,wykonywanie obliczeń) wskazane jest przeprowadzenie dużej ilościpokazów i ćwiczeń oraz wykorzystanie komputerowych programówsymulacyjnych.

Ćwiczenia zamieszczone w programie jednostki stanowią propozycję,która może być wykorzystana podczas zajęć. Wskazane jest, abynauczyciel przygotował ćwiczenia o różnym stopniu trudności, któremoże zrealizować w warunkach swojej szkoły. Nauczyciel powinienopracować i przygotować materiały potrzebne do wykonania ćwiczeń:instrukcje, arkusze obserwacji, poradniki. Każdy uczeń powinien miećmożliwość indywidualnej pracy. Wskazane jest prowadzenie obserwacji,ćwiczeń rysunkowych i obliczeniowych, umożliwiając uczniom wielokrot-ne ich wykonywanie, aż do uzyskania zadowalających wyników.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektrotechniki i elektro-niki w grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia rysunkowe i obliczeniowew zespołach 2 – 3 osobowych. Podczas realizacji ćwiczeń należyzapewnić warunki umożliwiające samodzielną i efektywną pracęuczniów.

42

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno odbywać się przez

cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć.

Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać osiągnięciauczniów w zakresie wyodrębnionych szczegółowych celów kształceniana podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

ćwiczeń.Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej należy

zwracać uwagę na umiejętność operowania zdobytą wiedzą, meryto-ryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć technicznychi wnioskowanie.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– obliczanie parametrów kondensatorów,– wyznaczanie zwrotu siły elektrodynamicznej z wykorzystaniem reguły

lewej dłoni,– określanie zastosowania materiałów magnetycznych,– obliczanie wartości napięcia indukowanego w przewodzie poruszają-

cym się w polu magnetycznym oraz wyznaczanie jego zwrotu z wyko-rzystaniem reguły prawej dłoni,

– obliczanie prostych obwodów magnetycznych. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzićw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza, oceniając poprawność, jakość i staran-ność wykonania zadania.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego. Zadania w teście mogą być otwarte(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, nadobieranie, typu prawda-fałsz).

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki sprawdzianów, testupisemnego oraz poziom wykonania ćwiczeń.

43

Jednostka modułowa 311[08].O1.04Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądujednofazowego

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozróżnić podstawowe wielkości elektryczne prądu przemiennego

i ich jednostki,– rozróżnić podstawowe parametry przebiegu sinusoidalnego,– obliczyć impedancje obwodów z elementami RLC,– narysować i zinterpretować wykresy wektorowe prostych obwodów

z elementami RLC,– obliczyć prądy i napięcia w obwodach RLC,– wyznaczyć moce odbiorników prądu sinusoidalnego,– dobrać kondensator do poprawy współczynnika mocy,– określić warunki oraz skutki rezonansu napięć i prądów,– połączyć obwody elektryczne prądu przemiennego na podstawie

ich schematów,– dobrać przyrządy pomiarowe do wykonania pomiarów w obwodach

prądu przemiennego,– zmierzyć podstawowe wielkości elektryczne w obwodach prądu

przemiennego jednofazowego,– wyznaczyć parametry elementów R, L, C oraz ich połączeń w obwo-

dach prądu przemiennego,– zlokalizować i usunąć proste usterki w układach elektrycznych,– sklasyfikować czwórniki,– rozróżnić wielkości charakteryzujące czwórniki,– wyznaczyć podstawowe parametry czwórników,– rozróżnić podstawowe rodzaje filtrów,– wyznaczyć parametry filtrów na podstawie pomiarów,– opracować wyniki pomiarów z wykorzystaniem programów kompute-

rowych,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. podczas pomiarów oraz

pokazów zjawisk fizycznych.

2. Materiał nauczaniaWytwarzanie napięć przemiennych.Podstawowe wielkości prądu przemiennego.Przedstawianie przebiegów sinusoidalnych za pomocą wektorów.Elementy R, L, C w obwodzie prądu sinusoidalnego.Połączenie szeregowe elementów RLC, trójkąty napięć i impedancji.

44

Połączenie równoległe elementów RLC, trójkąty prądów i admitancji.Zjawisko rezonansu w obwodzie elektrycznym.Praktyczne zastosowania obwodów rezonansowych.Obliczanie obwodów prądu sinusoidalnego.Pomiary napięcia, prądu i częstotliwości.Pomiary indukcyjności i pojemności.Charakterystyki elementów i obwodów nieliniowych.Obwody nieliniowe z elementami ferromagnetycznymi.Moc i energia prądu przemiennego, poprawa współczynnika mocy.Pomiary mocy i energii elektrycznej.Obwody ze sprzężeniami magnetycznymi.Transformatory. Prądy wirowe.Lokalizacja uszkodzeń w obwodach elektrycznych.Rodzaje czwórników i ich równania.Schematy zastępcze i parametry czwórników.Filtry – rodzaje, charakterystyki częstotliwościowe, zastosowanie.Badanie czwórników i filtrów.

3. Ćwiczenia• Odczytywanie parametrów przebiegu sinusoidalnego na podstawie

jego wykresu czasowego i zapisu matematycznego.• Obliczanie wielkości charakteryzujących przebieg przemienny:

okresu, częstotliwości, wartości maksymalnej i skutecznej.• Obliczanie parametrów obwodów prądu sinusoidalnego zawierających

idealne elementy R, L, C.• Obliczanie parametrów obwodów szeregowych RL, RC, RLC.• Obliczanie parametrów obwodów równoległych RL, RC, RLC.• Obliczanie mocy pobieranej przez elementy R, L, C oraz ich układy.• Wykonywanie pomiaru indukcyjności metodą techniczną.• Wykonywanie pomiaru pojemności metodą techniczną.• Badanie obwodu szeregowego RLC.• Badanie obwodu równoległego RLC.• Badanie obwodu z cewką rdzeniową.• Wykonywanie pomiaru mocy czynnej, biernej i pozornej pobieranej

przez różne odbiorniki jednofazowe.• Dobieranie kondensatora do poprawy współczynnika mocy.• Podłączanie licznika jednofazowego do sieci i pomiar energii elek-

trycznej.• Obliczanie parametrów obwodów ze sprzężeniami magnetycznymi.• Badanie obwodów ze sprzężeniami magnetycznymi.• Obliczanie parametrów czwórnika.• Wyznaczanie parametrów czwórnika na podstawie pomiarów.

45

• Obliczanie parametrów filtra.• Wyznaczanie charakterystyk częstotliwościowych filtrów.• Wyznaczanie częstotliwości granicznych filtrów dolnoprzepustowych

i górnoprzepustowych.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Zestawy do demonstracji zjawisk zachodzących w obwodach elektrycz-nych jednofazowych.Zestawy foliogramów lub plansz dotyczących:– wytwarzania prądu jednofazowego,– połączenia szeregowego elementów RLC,– połączenia równoległego elementów RLC,– analizy pracy czwórników i filtrów.Makiety z elementami do badania obwodów jednofazowych, obwodówze sprzężeniami magnetycznymi.Zestawy do demonstracji i badania czwórników i filtrów.Rezystory suwakowe, dekadowe i żarówki.Kondensatory i cewki.Autotransformatory.Generator funkcji.Oscyloskopy.Przyrządy pomiarowe: amperomierze, woltomierze, omomierze, wato-mierze, liczniki energii elektrycznej.Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących w obwodachprądu przemiennego.Programy komputerowe do rejestracji i opracowania wyników pomiarów.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej obejmuje podstawową wiedzę z zakre-

su obwodów prądu przemiennego jednofazowego oraz czwórnikówi filtrów. Osiągnięcie celów kształcenia ujętych w programie jednostki jestwarunkiem koniecznym do zrozumienia i przyswojenia treści zawartychw programach następnych modułów. Dlatego należy uświadomićuczniom znaczenie zdobytej przez nich wiedzy dla całego procesukształcenia w zawodzie technika elektryka.

Podczas procesu nauczania-uczenia się należy wykorzystać wiado-mości i umiejętności uzyskane w jednostce modułowej 311[08].01.02„Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu stałego”. Szczególnieważne jest opanowanie przez uczniów umiejętności posługiwania sięwłaściwą terminologią, korzystania z dokumentacji technicznej podczasmontowania obwodów i mierzenia ich parametrów oraz interpretowania

46

pracy obwodów na podstawie uzyskanych wyników pomiarów i obliczeń.Dla lepszego zrozumienia i utrwalenia treści, z którymi uczniowie

mogą mieć problemy (przedstawianie wielkości charakteryzującychobwody RLC przy pomocy wykresów wektorowych, stosowanie termino-logii oraz wykonywanie obliczeń) wskazane jest przeprowadzenie dużejilości pokazów i ćwiczeń oraz wykorzystanie komputerowych programówsymulacyjnych.

Program powinien być realizowany w oparciu o aktywizujące i prak-tyczne metody nauczania ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń obli-czeniowych i pomiarowych. Zalecane są ćwiczenia obliczeniowe o zróż-nicowanym stopniu trudności, które powinny być wykonywane przezuczniów indywidualnie, w parach i w zespołach 4 – 5 osobowych.Podczas realizacji ćwiczeń należy zapewnić warunki umożliwiającesamodzielną i efektywną pracę uczniów.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektrotechniki i elektro-niki w grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia pomiarowe w zespołach2 – 3 osobowych. Do ćwiczeń pomiarowych należy przygotować instruk-cje lub teksty przewodnie.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń konieczne jest zapoznanieuczniów z zasadami bhp obowiązującymi na danym stanowisku.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriach ocenianianależy uwzględnić poziom oraz zakres opanowania przez uczniówumiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształ-cenia. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać w zakresie zaplanowanych celówkształcenia na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

ćwiczeń.Podczas kontroli i oceny osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę

na umiejętność operowania zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypo-wiedzi, poprawne stosowanie pojęć technicznych i wnioskowanie.

Przed przystąpieniem ucznia do wykonywania ćwiczenia pomiarowe-go nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę, stosując test pisemny lub

47

sprawdzian ustny. Warunkiem dopuszczenia do wykonywania ćwiczeniapowinna być pozytywna ocena sprawdzianu.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– dobieranie przyrządów pomiarowych i posługiwanie się nimi,– łączenie układów pomiarowych na podstawie schematu,– wykonywanie pomiarów parametrów elementów i obwodów prądu

przemiennego,– interpretowanie wyników pomiarów,– przestrzeganie zasad bhp podczas pomiarów. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzaćw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego oraz testu praktycznego z zadaniamitypu próba pracy, zadaniami nisko symulowanymi lub wysoko symulo-wanymi. Zadania w teście teoretycznym mogą być otwarte (krótkiejodpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie,typu prawda-fałsz). Zadania praktyczne należy zaopatrzyć w kryteriaoceny i schemat punktowania.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego,testu praktycznego oraz poziom wykonania ćwiczeń.

48

Jednostka modułowa 311[08].O1.05Obliczanie i badanie obwodów prądu trójfazowego

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– wyjaśnić zjawisko powstawania napięć w prądnicy trójfazowej,– rozróżnić połączenie odbiornika trójfazowego w gwiazdę i w trójkąt,– rozróżnić napięcia fazowe i międzyfazowe oraz prądy fazowe

i przewodowe w układach połączonych w gwiazdę oraz w trójkąt,– zinterpretować wykresy wektorowe układów trójfazowych,– obliczyć prądy, napięcia i moce dla odbiornika symetrycznego oraz

niesymetrycznego,– dobrać przyrządy pomiarowe do wykonania pomiarów w obwodach

prądu przemiennego trójfazowego,– połączyć obwody trójfazowe na podstawie ich schematów,– zmierzyć prądy, napięcia i moce w obwodach trójfazowych,– zanalizować pracę układów trójfazowych na podstawie wyników

obliczeń lub pomiarów,– wskazać przykłady wykorzystania układów trójfazowych,– zlokalizować i usunąć usterki w układach elektrycznych trójfazowych,– opracować wyniki pomiarów z wykorzystaniem programów kompute-

rowych,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pomiarowym.

2. Materiał nauczaniaPowstawanie napięć przemiennych trójfazowych.Wielkości prądu przemiennego trójfazowego i zależności między nimi.Połączenie odbiorników w gwiazdę oraz w trójkąt.Układy trójfazowe symetryczne.Układy trójfazowe niesymetryczne.Moc w układach trójfazowych.Znaczenie współczynnika mocy i jego poprawa.Liczniki indukcyjne trójfazowe.

3. Ćwiczenia• Rysowanie przebiegów sił elektromotorycznych w prądnicy trójfazowej

symetrycznej.• Rysowanie połączenia odbiorników w gwiazdę i w trójkąt.• Określanie zależności między napięciami międzyfazowymi i fazowymi

oraz prądami przewodowymi i fazowymi dla różnych odbiorników

49

symetrycznych połączonych w gwiazdę lub trójkąt.• Obliczanie prądów w odbiornikach symetrycznych i niesymetrycznych.• Określanie zależności między napięciami międzyfazowymi i fazowymi

oraz prądami przewodowymi i fazowymi na podstawie pomiarów.• Badanie wpływu przerw w przewodach oraz niesymetrii odbiornika

trójfazowego na wartość napięć i prądów.• Obliczanie mocy w układach trójfazowych.• Wykonywanie pomiarów mocy czynnej i biernej w układach trójfazo-

wych symetrycznych oraz niesymetrycznych.• Podłączanie licznika trójfazowego do sieci i pomiar energii.• Dobieranie kondensatorów do poprawy współczynnika mocy.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Zestawy do demonstracji zjawisk zachodzących w obwodach elektrycz-nych trójfazowych.Zestawy foliogramów lub plansz dotyczących:– wytwarzania prądu trójfazowego,– połączenia odbiornika w gwiazdę i w trójkąt,– poprawy współczynnika mocy,– powstawania pola magnetycznego wirującego.Rezystory suwakowe, dekadowe i żarówki.Kondensatory i cewki.Przyrządy pomiarowe: amperomierze, woltomierze, omomierze, wato-mierze, liczniki energii elektrycznej, oscyloskopy.Makiety z elementami do badania obwodów trójfazowych.Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących w obwodachprądu trójfazowego.Programy komputerowe do rejestracji i opracowania wyników pomiarów.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej obejmuje podstawowe wiadomości

i umiejętności z zakresu obwodów prądu przemiennego trójfazowego.Osiągnięcie celów kształcenia ujętych w programie jest warunkiemkoniecznym do zrozumienia i przyswojenia treści zawartych w progra-mach następnych modułów. Dlatego należy uświadomić uczniomznaczenie zdobytej przez nich wiedzy dla całego procesu kształceniaw zawodzie technika elektryka.

Podczas procesu nauczania-uczenia się należy wykorzystać wiado-mości i umiejętności uzyskane w jednostce modułowej 311[08].01.04„Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu jednofazowego”.

50

Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniów umiejętnościposługiwania się właściwą terminologią, korzystania z dokumentacjitechnicznej podczas montażu obwodów i pomiaru ich parametrów orazinterpretowania pracy obwodów na podstawie uzyskanych wynikówpomiarów i obliczeń.

Program powinien być realizowany w oparciu o aktywizujące i prak-tyczne metody nauczania ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń obli-czeniowych i pomiarowych. Dla lepszego zrozumienia i utrwalenia treści,z którymi uczniowie mogą mieć problemy (powstawanie przebiegówtrójfazowych, przedstawianie wielkości charakteryzujących obwody trój-fazowe przy pomocy wykresów wektorowych, stosowanie terminologiioraz wykonywanie obliczeń), wskazane jest przeprowadzenie dużej ilościpokazów i ćwiczeń oraz wykorzystanie komputerowych programówsymulacyjnych. Podczas pokazów uczniowie powinni notować swojespostrzeżenia w przygotowanym przez nauczyciela arkuszu obserwacji.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektrotechniki i elektro-niki w grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia pomiarowe w zespołach2 – 3 osobowych. Do ćwiczeń pomiarowych należy przygotować instruk-cje lub teksty przewodnie. Podczas realizacji ćwiczeń należy zapewnićwarunki umożliwiające samodzielną i efektywną pracę uczniów.



systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej napodstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Podczaskontroli i oceny osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na umiejęt-ność operowania zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi,poprawne stosowanie pojęć technicznych i wnioskowanie. Ocenaosiągnięć szkolnych powinna aktywizować i mobilizować do pracyzarówno ucznia jak i nauczyciela.



go nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę stosując test pisemny lub

51

sprawdzian ustny. Warunkiem dopuszczenia do wykonywania ćwiczeniapowinna być pozytywna ocena sprawdzianu.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności uczniów podczas wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– dobieranie przyrządów pomiarowych i posługiwanie się nimi,– łączenie układów pomiarowych na podstawie schematu,– wykonywanie pomiarów parametrów obwodów trójfazowych,– interpretowanie wyników pomiarów,– przestrzeganie zasad bhp podczas pomiarów. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzaćw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego, testu praktycznego z zadaniami typupróba pracy, zadaniami nisko symulowanymi lub sprawdzianu praktycz-nego. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką)lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz).Zadania praktyczne należy zaopatrzyć w kryteria oceny i schemat punk-towania.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego, testupraktycznego (lub sprawdzianu praktycznego) oraz poziom wykonaniaćwiczeń.

52

Jednostka modułowa 311[08].O1.06Określanie skutków przebiegów odkształconychi stanów nieustalonych w obwodach elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozpoznać przebiegi odkształcone na wykresie czasowym,– rozróżnić rodzaje przebiegów odkształconych,– określić przyczyny powstawania przebiegów odkształconych w wybra-

nych obwodach,– wskazać przykłady obwodów z przebiegami odkształconymi,– obliczyć podstawowe wielkości prostego obwodu zasilanego napię-

ciem odkształconym,– dokonać analizy wpływu harmonicznych na prąd, napięcie i moc

odbiorników,– ocenić wpływ odkształcenia prądu lub napięcia na pracę odbiorników,– wyjaśnić przyczyny powstawania stanów nieustalonych w obwodach,– wskazać przykłady występowania stanów nieustalonych w obwodach,– wyjaśnić zjawiska zachodzące w prostych obwodach podczas stanów

nieustalonych,– obliczyć parametry prostych obwodów w stanie nieustalonym,– wyznaczyć parametry obwodu w stanie nieustalonym na podstawie

przeprowadzonych pomiarów,– określić skutki stanów nieustalonych w obwodach,– zastosować zasady bhp podczas badania obwodów elektrycznych.

2. Materiał nauczaniaPodstawowe pojęcia dotyczące przebiegów odkształconych.Przyczyny powstawania przebiegów odkształconych.Przykłady przebiegów odkształconych.Przedstawianie przebiegu odkształconego w postaci sumy harmonicz-nych.Analiza przebiegów odkształconych.Obwód jednofazowy zasilany napięciem odkształconym.Przebiegi odkształcone w obwodach trójfazowych.Wpływ odkształcenia prądu lub napięcia na pracę odbiorników.Przyczyny powstawania stanów nieustalonych.Stany nieustalone w układach RC i RL.Stała czasowa i jej wpływ na kształt przebiegów napięć i prądów.Stany nieustalone w obwodach RLC.Wpływ stanów nieustalonych na pracę odbiornika.

53

3. Ćwiczenia• Rysowanie przebiegów odkształconych.• Obserwowanie i analizowanie oscylogramów różnych przebiegów

odkształconych.• Obserwowanie oscylogramów kilku kolejnych harmonicznych zada-

nego przebiegu odkształconego.• Rozkładanie przebiegów odkształconych na harmoniczne.• Obliczanie wartości skutecznych napięcia i prądu, mocy czynnej

i współczynnika mocy prądu odkształconego.• Określanie wpływu odkształcenia prądu lub napięcia na pracę

urządzeń elektrycznych.• Obliczanie parametrów prostych obwodów w stanie nieustalonym.• Badanie stanu nieustalonego w gałęzi szeregowej RC (przy zasilaniu

napięciem stałym a następnie zwarciu gałęzi).• Badanie stanu nieustalonego w gałęzi szeregowej RL (przy zasilaniu

napięciem stałym a następnie zwarciu gałęzi).• Rysowanie przebiegów czasowych prądów i napięć w gałęzi szere-

gowej RC (dla różnych stałych czasowych).• Rysowanie przebiegów czasowych prądów i napięć w gałęzi szere-

gowej RL(dla różnych stałych czasowych).• Obserwowanie na oscyloskopie przebiegów prądów i napięć w ukła-

dach RL i RC przy wymuszeniu falą prostokątną dla różnych stałychczasowych obwodów.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje ćwiczeń.Zestawy do demonstracji i obserwacji na oscyloskopie przebiegówodkształconych prądów i napięć.Foliogramy, plansze dotyczące: analizy przebiegów odkształconych,analizy stanów nieustalonych.Fazogramy obrazujące rozkład przebiegów odkształconych na harmo-niczne.Zestawy do demonstracji i obserwacji na oscyloskopie przebiegówprądów i napięć w układach RL, RC, RLC w stanie nieustalonym.Foliogramy obrazujące przebiegi czasowe prądów i napięć w układachRL, RC, RLC przy zasilaniu napięciem o różnym kształcie.Zestawy do badania stanów nieustalonych.Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących podczaszasilania obwodów napięciami odkształconymi oraz podczas stanównieustalonych w obwodach elektrycznych.

54

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreści jednostki modułowej zawierają podstawową wiedzę z zakresu

przebiegów odkształconych i stanów nieustalonych w obwodach elek-trycznych. Treści te są trudne w realizacji, ale ważne, ponieważ dotyczązjawisk mających duży wpływ na pracę urządzeń elektrycznych. Szcze-gólnie ważne jest opanowanie przez ucznia umiejętności określaniaprzyczyn powstawania przebiegów odkształconych i stanów nieustalo-nych, a także wyjaśniania ich skutków oraz oceniania wpływu na pracęodbiorników. Program powinien być realizowany w oparciu o aktywizują-ce i praktyczne metody nauczania ze szczególnym uwzględnieniemćwiczeń obliczeniowych i pomiarowych.

Ćwiczenia obliczeniowe, o zróżnicowanym stopniu trudności, powinnybyć wykonywane przez uczniów indywidualnie, w parach i w zespołach4 – 5 osobowych. Bardzo ważne jest zaplanowanie w procesie naucza-nia-uczenia się ćwiczeń laboratoryjnych z zakresu badania stanównieustalonych, które pozwolą uczniom lepiej zrozumieć ich istotę i skutki.Dla lepszego zrozumienia i utrwalenia treści programowych wskazanejest przeprowadzanie pokazów, obserwacji oraz wykorzystanie kompute-rowych programów symulacyjnych.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektrotechniki i elektro-niki w grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia pomiarowe w zespołach2 – 3 osobowych. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń koniecznejest zapoznanie uczniów z zasadami bhp obowiązującymi na danymstanowisku.


cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć.

Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać osiągnięciauczniów w zakresie wyodrębnionych szczegółowych celów kształceniana podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania



55

Wiedza niezbędna do wykonania ćwiczeń pomiarowych może byćsprawdzana za pomocą ustnych i pisemnych testów osiągnięć szkol-nych. Zadania w teście powinny dotyczyć rozpoznawania i charaktery-zowania przebiegów odkształconych i stanów nieustalonych, wpływuodkształcenia prądu i napięcia na pracę odbiorników.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– analizę oscylogramów różnych przebiegów odkształconych,– określanie wpływu odkształcenia prądu lub napięcia na pracę

urządzeń elektrycznych,– obliczanie parametrów obwodu w stanie nieustalonym,– wyznaczanie przebiegów czasowych prądu i napięcia w stanie

nieustalonym na podstawie pomiarów,– interpretowanie przebiegów czasowych prądu i napięcia. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzićw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza, oceniając poprawność, jakość i staran-ność wykonania ćwiczenia.


W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego orazpoziom wykonania ćwiczeń.

56

Jednostka modułowa 311[08].O1.07Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozpoznać elementy elektroniczne na podstawie wyglądu zewnętrz-

nego, oznaczeń na nich stosowanych oraz na schematach,– rozróżnić funkcje różnych elementów w układach elektronicznych,– scharakteryzować podstawowe parametry elementów elektronicznych

biernych i czynnych,– określić zastosowanie różnych elementów elektronicznych,– połączyć elementy elektroniczne na podstawie schematów ideowych

i montażowych,– zmierzyć parametry podstawowych elementów elektronicznych,– ocenić stan techniczny elementów elektronicznych na podstawie

oględzin i pomiarów,– wyznaczyć na podstawie pomiarów charakterystyki prądowo-

napięciowe podstawowych elementów elektronicznych,– zinterpretować charakterystyki prądowo-napięciowe elementów

elektronicznych,– skorzystać z literatury i kart katalogowych elementów elektronicznych,– dobrać zamienniki elementów elektronicznych z katalogów,– opracować wyniki pomiarów wykorzystując technikę komputerową,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaElementy bierne: rezystory, kondensatory, cewki indukcyjne.Półprzewodnikowe elementy bierne: termistory, warystory, hallotrony.Półprzewodniki typu P i N, złącze P-N – właściwości.Diody prostownicze i stabilizacyjne.Tranzystory i tyrystory.Elementy optoelektroniczne.Wskaźniki LED, wskaźniki ciekłokrystaliczne.Zasady montażu i demontażu elementów elektronicznych.

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu

zewnętrznego.• Rozpoznawanie elementów elektronicznych na schemacie układu

elektronicznego.

57

• Określanie i interpretowanie parametrów elementów czynnych napodstawie ich charakterystyki z naniesionymi wartościami granicznymiparametrów.

• Odczytywanie parametrów elementów elektronicznych z katalogóww wersji książkowej i elektronicznej.

• Dobieranie zamienników elementów elektronicznych z katalogóww wersji książkowej i elektronicznej.

• Lutowanie elementów elektronicznych na płytce drukowanej.• Wymiana uszkodzonych elementów na płytce drukowanej.• Badanie elementów biernych.• Badanie diod prostowniczych i stabilizacyjnych.• Badanie tranzystorów.• Badanie tyrystora i prostego układu tyrystorowego.• Badanie elementów optoelektronicznych.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Arkusze dla ucznia do prowadzenia obserwacji podczas pokazów.Arkusze i materiały do gier symulacyjnych.Zestawy elementów elektronicznych.Katalogi elementów elektronicznych w wersji książkowej i elektronicznej.Polskie Normy.Mierniki analogowe i cyfrowe.Oscyloskopy.Testery elementów elektronicznych.Zasilacze napięcia stałego, autotransformatory.Makiety do badania elementów elektronicznych.Zestaw do lutowania elektrycznego.Programy komputerowe do symulacji wykorzystania elementów elektro-nicznych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść jednostki modułowej obejmuje elementy elektroniczne najczę-

ściej stosowane w różnych urządzeniach technicznych. Szczególnieważne jest opanowanie przez uczniów umiejętności rozpoznawaniaposzczególnych elementów elektronicznych, określania ich parametróworaz oceny stanu technicznego na podstawie uzyskanych wynikówpomiarów.

Przy omawianiu elementów biernych, diod, tranzystorów, tyrystorówi elementów optoelektronicznych należy skupić się na ich parametrach,wartościach prądów i rozkładach napięć podczas pracy normalnej i przyzakłóceniach (element uszkodzony). Poznawanie elementów powinno

58

przebiegać według schematu: symbol graficzny, polaryzacja, przykłado-we wartości napięć zasilających, charakterystyki, podstawowe parame-try, przykłady zastosowania.

Jako metody wiodące w tej jednostce modułowej poleca się metodęprzewodniego tekstu, metodę projektów, a jako wspomagające, grysymulacyjne oraz jigsaw (puzzle). Wskazane jest zaplanowanie ćwiczeńz wykorzystaniem symulacji komputerowych. Podczas realizacji treścijednostki należy uświadomić uczniom, jak ważne jest nabycie dużejsprawności w lutowaniu elementów elektronicznych ze względu na ichwrażliwość na wysoką temperaturę a jednocześnie konieczność uzyska-nia pewnego połączenia elektrycznego z płytką drukowaną.

Nauczyciel powinien przygotować teksty przewodnie i instrukcje doćwiczeń pomiarowych, arkusze ćwiczeniowe do prowadzenia obserwacjii do gier symulacyjnych, a także wyposażyć stanowiska ćwiczeniowew niezbędne pomoce.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektrotechniki i elektro-niki w grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia pomiarowe w zespołach2 – 3 osobowych. Zaleca się pracę metodą projektów w zespołach3 – 4 osobowych. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń koniecznejest zapoznanie uczniów z zasadami bhp obowiązującymi na danymstanowisku.


w sposób ciągły w trakcie realizacji programu jednostki modułowej napodstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Podczaskontroli i oceny osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na umiejęt-ność operowania zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi,poprawne stosowanie pojęć technicznych i wnioskowanie. Systematycz-nie przeprowadzana kontrola i ocena osiągnięć szkolnych powinnaucznia aktywizować i mobilizować do pracy.


ćwiczeń,– wytworu projektu,– prezentacji projektu.

Przed przystąpieniem ucznia do wykonywania ćwiczenia pomiarowe-

59

go nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę, stosując test pisemny lubsprawdzian ustny. Warunkiem dopuszczenia ucznia do wykonywaniaćwiczenia powinna być pozytywna ocena sprawdzianu.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwa-cję czynności uczniów podczas wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– dobieranie przyrządów pomiarowych i posługiwanie się nimi,– wykonywanie pomiarów podstawowych parametrów elementów

elektronicznych,– interpretowanie wyników pomiarów,– przestrzeganie zasad bhp podczas pomiarów. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzićw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego oraz sprawdzianu praktycznego.Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lubzamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz).Zadania w sprawdzianie praktycznym mogą zawierać problemy do roz-wiązania i wykonania praktycznego.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego, spraw-dzianu praktycznego, poziom wykonania ćwiczeń oraz ocenę wytworuprojektu i jego prezentacji.

60

Jednostka modułowa 311[08].O1.08Badanie układów elektronicznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozpoznać układy elektroniczne na schematach,– rozróżnić funkcje różnych elementów w układach elektronicznych,– określić przeznaczenie podstawowych układów elektronicznych,– zdefiniować podstawowe parametry układów elektronicznych,– zanalizować działanie układów elektronicznych na podstawie sche-

matów ideowych oraz przebiegów czasowych lub charakterystyk,– objaśnić działanie układów elektronicznych na podstawie ich sche-

matów blokowych,– zapisać liczby w kodzie binarnym, heksagonalnym i BCD,– zastosować podstawowe prawa algebry Boole’a,– rozpoznać podstawowe elementy cyfrowe oraz technologie wykona-

nia na podstawie symbolu graficznego oraz oznaczeń,– dokonać analizy działania prostych układów cyfrowych na podstawie

schematów logicznych,– połączyć układy elektroniczne na podstawie schematów,– zmierzyć parametry podstawowych układów elektronicznych na pod-

stawie zadanego schematu układu pomiarowego,– ocenić stan techniczny układów elektronicznych na podstawie pomia-

rów,– zanalizować pracę układów elektronicznych na podstawie uzyskanych

wyników pomiarów,– zlokalizować i usunąć proste usterki układów elektronicznych,– dobrać zamienniki elementów elektronicznych w układach korzystając

z katalogów w wersji książkowej i elektronicznej,– opracować wyniki pomiarów wykorzystując technikę komputerową,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaZasilacze.Układy prostownicze: niesterowane jednofazowe i wielofazowe.Filtry prostownicze.Prostowniki sterowane jednofazowe.Rodzaje wzmacniaczy i ich zastosowanie.Wzmacniacze m. cz. – zasada działania, układy polaryzacji.Wzmacniacze w układzie OE, OB. Wtórnik emiterowy.Wzmacniacze wielostopniowe.

61

Sprzężenia zwrotne we wzmacniaczach.Wzmacniacze operacyjne.Generatory: przebiegów sinusoidalnych, prostokątnych i liniowych.Stabilizacja napięć: diodą Zenera, stabilizatorem kompensacyjnym,stabilizatorami scalonymi. Parametry stabilizatorów.Operacje logiczne. Funktory logiczne i ich realizacja.Bramki. Przerzutniki.Układy funkcjonalne kombinacyjne (konwertery kodów, układy arytme-tyczne, multipleksery i demultipleksery) i sekwencyjne (rejestry, liczniki).Pamięci półprzewodnikowe. Mikroprocesory (mikrokontrolery).Przetwarzanie analogowo-cyfrowe i cyfrowo-analogowe.Badanie układów elektronicznych analogowych i cyfrowych.

3. Ćwiczenia• Rysowanie schematów podstawowych układów elektronicznych.• Rozpoznawanie elementów elektronicznych na schemacie układu

elektronicznego.• Rysowanie przebiegów napięć wyjściowych dla różnych prostowni-

ków: sterowanych i niesterowanych, z filtrami i bez filtrów.• Analizowanie pracy układów prostowniczych na podstawie ich sche-

matu i przebiegu napięcia wyjściowego.• Analizowanie pracy układu elektronicznego na podstawie schematu

ideowego oraz przebiegów czasowych lub charakterystyk.• Lokalizowanie prostych usterek w układach elektronicznych• Dobieranie zamienników elementów układów elektronicznych

z katalogów.• Badanie układów prostowniczych niesterowanych jednofazowych.• Badanie układów prostowniczych niesterowanych trójfazowych.• Badanie prostowników sterowanych jednofazowych.• Badanie wzmacniacza elektronicznego.• Badanie i analizowanie układów pracy wzmacniacza operacyjnego.• Realizowanie układów generatorów przy pomocy komputerowych

programów symulacyjnych oraz analizowanie ich pracy.• Dobieranie parametrów diody Zenera w układzie stabilizatora.• Realizowanie układów stabilizacji napięcia i prądu przy pomocy kom-

puterowych programów symulacyjnych oraz analizowanie ich pracy.• Wykonywanie prostych działań arytmetycznych w systemie binarnym.• Stosowanie systemu binarnego i heksagonalnego.• Rozpoznawanie układów funkcjonalnych kombinacyjnych i sekwen-

cyjnych.• Projektowanie prostych układów kombinacyjnych, minimalizacja

prostych funkcji logicznych metodą przekształceń.

62

• Obserwowanie i analizowanie działania bramek logicznych – symula-cja.

• Obserwowanie i analizowanie działania przerzutników – symulacja.• Obserwowanie i analizowanie działania sumatora, komparatora,

licznika i rejestru – symulacja.• Projektowanie prostych układów elektronicznych.• Obserwowanie działania przetworników A/C i C/A.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Zestawy foliogramów, plansz dotyczących analizy pracy układów analo-gowych i cyfrowych.Zestawy elementów obwodów elektronicznych.Układy prostowników, stabilizatorów, wzmacniaczy, generatorów.Wybrane układy cyfrowe.Mierniki analogowe i cyfrowe.Oscyloskopy.Testery elementów elektronicznych.Zasilacze napięcia stałego, autotransformatory, generatory funkcji.Zestawy układów elektronicznych przystosowane do badań.Zestaw do lutowania elektrycznego.Polskie Normy i katalogi elementów elektronicznych.Programy komputerowe do symulacji działania układów elektronicznych.Internet.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiJednostka modułowa obejmuje podstawową wiedzę z zakresu

analizowania pracy i badania układów elektronicznych analogowychi cyfrowych. Podczas procesu nauczania-uczenia się należy wykorzystaćwiadomości i umiejętności uzyskane w jednostce modułowej311[08].01.07 „Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych”.Szczególnie ważne jest opanowanie przez ucznia umiejętności ocenystanu technicznego układu na podstawie wyników pomiarów.

Podczas poznawania układów elektronicznych należy skupić sięna ich budowie, schemacie ideowym lub blokowym, podstawowychparametrach i zastosowaniu.

Jako metody wiodące w tej jednostce modułowej poleca się metodę:przewodniego tekstu, projektów i przypadków, a jako metody wspoma-gające gry symulacyjne. Wskazane jest zaplanowanie ćwiczeń, podczasktórych wykorzystywane będą symulacje komputerowe, szczególniew zakresie dotyczącym urządzeń cyfrowych. Analizowanie pracy ukła-dów analogowych i cyfrowych na podstawie schematów, charakterystyk

63

i wyników pomiarów należy przeprowadzić w parach, a następniepodsumować na forum. Dla uświadomienia uczniom roli, jaką w układachelektronicznych odgrywa jakość połączenia lutowanego można wykorzy-stać symulacje niepewnych połączeń lub zastosować metodę przypad-ków.

Nauczyciel powinien przygotować teksty przewodnie i instrukcje doćwiczeń pomiarowych, materiały do metody przypadków, arkuszećwiczeń do prowadzenia obserwacji i do gier symulacyjnych.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektrotechniki i elektro-niki w grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia pomiarowe w zespołach2 – 3 osobowych. Zaleca się pracę metodą projektów w zespołach3 – 4 osobowych.


6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno być dokonywane

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. Podczas kontroli i ocenyosiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na umiejętność operowaniazdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowaniepojęć technicznych i wnioskowanie.



Przed przystąpieniem ucznia do wykonywania ćwiczenia pomiarowe-go, nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę stosując test pisemny lubsprawdzian ustny. Warunkiem dopuszczenia do wykonywania ćwiczeniapowinna być pozytywna ocena sprawdzianu.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– dobieranie przyrządów pomiarowych i posługiwanie się nimi,– łączenie układów pomiarowych na podstawie schematu,

64

– wykonywanie pomiarów podstawowych parametrów układów elektro-nicznych,

– interpretowanie wyników pomiarów,– przestrzeganie zasad bhp podczas pomiarów. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzićw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego oraz testu praktycznego lub spraw-dzianu praktycznego. Zadania w teście pisemnym mogą być otwarte(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, nadobieranie, typu prawda-fałsz). W teście praktycznym mogą być zadaniatypu próba pracy, zadania nisko symulowane lub wysoko symulowane,zaopatrzone w kryteria oceny i schemat punktowania

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego, testupraktycznego (lub sprawdzianu praktycznego), poziom wykonaniaćwiczeń oraz ocenę wytworu projektu i jego prezentacji.

65

Moduł 311[08].O2Podstawy techniki

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– wykonywać proste rysunki techniczne,– czytać rysunki części maszyn,– czytać schematy elektryczne,– posługiwać się dokumentacją techniczną, katalogami, normami

i literaturą techniczną,– rozróżniać podstawowe materiały stosowane w elektrotechnice,– dobierać materiały konstrukcyjne, przewodzące, elektroizolacyjne

i magnetyczne,– rozpoznawać elementy mechaniczne stosowane w maszynach i urzą-

dzeniach elektrycznych,– dobierać odpowiednie metody obróbki elementów mechanicznych,– przestrzegać zasad bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska podczas

obróbki elementów mechanicznych i montażu,– korzystać z różnych źródeł informacji w celu samokształcenia,– współpracować w zespole.



311[08].O2.01 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 30311[08].O2.02 Rozróżnianie materiałów stosowanych

w elektrotechnice 14311[08].O2.03 Rozróżnianie podzespołów stosowanych

w maszynach i urządzeniach elektrycznych 28Razem 72

66


4. LiteraturaGórecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000Michel K., Sapiński T.: Czytam rysunek elektryczny. WSiP, Warszawa1999Okoniewski S.: Technologia dla elektroników. WSiP, Warszawa 2000Oleksiuk W., Paprocki K.: Podstawy konstrukcji mechanicznych dlaelektroników. WSiP, Warszawa 1996Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1999Potyński A.: Podstawy technologii i konstrukcji mechanicznych. WSiP,Warszawa 1999


311[08].O2.02Rozróżnianie materiałów stosowanych

w elektrotechnice

311[08].O2.01Posługiwanie się dokumentacją techniczną

311[08].O3.03Rozróżnianie podzespołów

stosowanych w maszynach i urządzeniachelektrycznych

311[08].O2Podstawy techniki

67

Jednostka modułowa 311[08].O2.01Posługiwanie się dokumentacją techniczną

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozróżnić poszczególne rodzaje dokumentacji technicznej maszyn

i urządzeń elektrycznych,– zorganizować stanowisko pracy kreślarza,– dobrać papiery rysunkowe i przybory do rysowania,– rozróżnić i zastosować znormalizowane linie rysunkowe,– posłużyć się skalą podczas wykonywania lub czytania rysunku,– wykonać rysunek techniczny prostego modelu lub części maszyny,– zwymiarować i opisać rysunki,– rozpoznać symbole graficzne i oznaczenia stosowane w rysunku

technicznym elektrycznym,– narysować proste schematy elektryczne,– odczytać proste schematy elektryczne: blokowe, ideowe i montażowe,– odczytać plan i schemat instalacji elektrycznej,– odczytać proste rysunki i schematy elektryczne w dokumentacji

technicznej urządzeń.

2. Materiał nauczaniaRodzaje dokumentacji technicznej.Znaczenie rysunku technicznego i jego rodzaje.Przybory i materiały rysunkowe. Stanowisko kreślarskie.Konstrukcje geometryczne.Rzutowanie aksonometryczne i prostokątne.Widoki i przekroje.Wymiarowanie przedmiotów na rysunkach.Uproszczenia rysunkowe.Rysunki wykonawcze i złożeniowe.Symbole graficzne stosowane w rysunku elektrycznym.Rodzaje rysunku technicznego elektrycznego.Schematy elektryczne.Elementy rysunku technicznego budowlanego i geodezyjnego.

3. Ćwiczenia• Dobieranie formatu arkusza papieru oraz przyrządów do wykonania

szkiców i rysunków w określonej skali.• Dobieranie linii rysunkowych do wykreślania osi przedmiotów,

przekrojów, linii wymiarowych, zgodnie z normami.

68

• Szkicowanie figur płaskich i brył geometrycznych.• Szkicowanie prostych części maszyn.• Wymiarowanie szkiców prostych części maszyn.• Szkicowanie części maszyn w rzutach aksonometrycznych i prosto-

kątnych.• Czytanie rysunków części maszyn w rzutach aksonometrycznych

i prostokątnych.• Wykonywanie rysunków prostych części maszyn w rzutach aksono-

metrycznych i prostokątnych, wymiarowanie rysunków.• Czytanie i wykonywanie rysunków prostych części maszyn z prze-

krojami, wymiarowanie rysunków.• Czytanie rysunków części maszyn z oznaczeniami tolerancji, paso-

wań i chropowatości powierzchni.• Czytanie uproszczonych i schematycznych rysunków części maszyn.• Czytanie elektrycznych schematów ideowych i montażowych.• Rysowanie prostych schematów elektrycznych.• Czytanie rysunków i schematów elektrycznych w dokumentacji

technicznej urządzenia.• Sporządzanie rysunków technicznych przy użyciu komputerowych

programów wspomagających projektowanie.

4. Środki dydaktycznePapiery rysunkowe.Przybory i przyrządy do rysowania.Model rzutni prostokątnej.Modele brył geometrycznych.Przykładowe części maszyn oraz ich modele.Normy dotyczące dokumentacji technicznej.Plansze, foliogramy, fazogramy dotyczące: wymiarowania, przekrojów,uproszczeń rysunkowych, symboli graficznych stosowanych w rysunkuelektrycznym, schematów elektrycznych.Dokumentacja techniczna maszyn i urządzeń elektrycznych.Stoły kreślarskie.Stanowiska komputerowe.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRozpoczynając realizację programu jednostki modułowej należy

uczniom uświadomić rolę, jaką pełni dokumentacja techniczna w proce-sach wytwarzania i eksploatacji różnych urządzeń oraz podkreślićpotrzebę zrozumienia trudnego, bo symbolicznego języka, wykorzysty-wanego w rysunku technicznym.

69

Proces nauczania-uczenia się powinien być zorganizowany tak, abyuczniowie opanowali przede wszystkim umiejętność sporządzaniaszkiców i rysunków brył geometrycznych, części maszyn oraz wykony-wania prostych schematów elektrycznych. W wyniku zaplanowanegoprocesu nauczania-uczenia się uczniowie powinni odczytać rysunkii schematy zamieszczone w dokumentacjach technicznych urządzeń.Wymagać to będzie od nauczyciela przygotowania odpowiednio dużejliczby zadań, które uczniowie wykonają w ramach ćwiczeń. Zadaniapowinny być starannie dobrane pod względem treści i stopnia trudności.Przy ich formułowaniu nauczyciel może wykorzystać propozycje ćwiczeńzamieszczone w programie jednostki.

Proponuje się, aby ćwiczenia z zakresu szkicowania i wymiarowaniaczęści maszyn oraz rysowania schematów elektrycznych uczniowiewykonywali pojedynczo, zaś ćwiczenia z zakresu czytania rysunkówi schematów elektrycznych w zespołach 2 – 3 osobowych.

Przed rozpoczęciem ćwiczeń kreślarskich należy zapoznać uczniówz organizacją miejsca pracy i zwrócić uwagę na rozmieszczenie mate-riałów i przyborów rysunkowych, właściwe oświetlenie oraz postawęucznia podczas pracy.

W trakcie realizacji treści programowych wskazane jest stosowaniemetod praktycznych, a w szczególności ćwiczeń indywidualnych i ze-społowych. Ze względu na specyfikę zajęć, w części nich wystąpi rów-nież metoda opisu i wyjaśniania w połączeniu z pokazem. Podczas wy-konywania ćwiczeń nauczyciel powinien obserwować pracę ucznióworaz udzielać im konsultacji.

Program nauczania należy realizować w grupie do 15 osób w pra-cowni rysunku technicznego, wyposażonej w zaproponowane środkidydaktyczne. Część zajęć należy przeprowadzić w pracowni kompute-rowej z oprogramowaniem do wspomagania projektowania (CAD).


przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powin-ny dotyczyć: wykonywania rysunków elementów konstrukcyjnychw rzutach prostokątnych, szkicowania części maszyn i urządzeń, wymia-rowania rysunków i szkiców oraz czytania dokumentacji technicznej.

Przy ocenie wykonanych szkiców, rysunków i schematów należyuwzględnić staranność i poprawność ich wykonania.

Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać osiągnięciauczniów w zakresie zaplanowanych celów kształcenia na podstawie:

70

– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

ćwiczeń.Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych uczniów przez

obserwację czynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Wykonanie poszczególnych ćwiczeń zaleca się oceniać w kategorii:uczeń umie lub nie umie wykonać poprawnie ćwiczenie. Po stwierdzeniu,że uczeń umie, należy wystawić ocenę według przyjętych kryteriów,zgodnie z obowiązującym w szkole systemem oceniania. Ćwiczeniawykonane nieprawidłowo uczeń powinien powtarzać, aż do uzyskaniawyniku pozytywnego.


W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu oraz wyniki indywi-dualnej i zespołowej pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

71

Jednostka modułowa 311[08].O2.02Rozróżnianie materiałów stosowanychw elektrotechnice

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować materiały stosowane w elektrotechnice,– rozpoznać materiały konstrukcyjne stosowane na elementy maszyn

i urządzeń elektrycznych,– scharakteryzować materiały konstrukcyjne,– rozróżnić powłoki ochronne i wyjaśnić cel ich stosowania,– rozróżnić materiały przewodzące (przewodowe i oporowe),– rozróżnić materiały elektroizolacyjne,– scharakteryzować materiały przewodzące i elektroizolacyjne,– rozróżnić materiały magnetycznie miękkie i twarde,– scharakteryzować materiały magnetyczne,– porównać właściwości mechaniczne, elektryczne i magnetyczne

materiałów stosowanych w maszynach i urządzeniach elektrycznych,– dobrać materiały na elementy konstrukcyjne, przewody, izolację

przewodów i maszyn elektrycznych oraz na obwody magnetyczne,uwzględniając ich jakość, cenę oraz ochronę środowiska,

– dobrać materiały na powłoki ochronne i dekoracyjne,– uzasadnić wybór materiału do wykonania określonego podzespołu

w maszynach i urządzeniach elektrycznych.

2. Materiał nauczaniaWłaściwości materiałów: mechaniczne (wytrzymałościowe i technolo-giczne), elektryczne i magnetyczne.Klasyfikacja materiałów stosowanych w elektrotechnice.Materiały konstrukcyjne – metale i ich stopy, tworzywa sztuczne, powłokiochronne i dekoracyjne.Materiały przewodzące (przewodowe, stykowe i oporowe).Materiały elektroizolacyjne (dielektryki, materiały izolacyjne stałe, ciekłei gazowe).Materiały magnetyczne.Zasady doboru materiałów.

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie próbek materiałów i określanie ich zastosowania.• Rozpoznawanie materiałów zastosowanych w wybranych konstruk-

cjach maszyn i urządzeń elektrycznych.

72

• Dobieranie materiałów do wykonywania różnych podzespołówmechanicznych i elektrycznych z wykorzystaniem różnych źródełinformacji.

• Określanie podstawowych cech materiałów oraz ich zastosowania napodstawie informacji z różnych źródeł.

• Porównywanie właściwości różnych materiałów konstrukcyjnych,przewodzących, elektroizolacyjnych i magnetycznych.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Zestawy próbek różnych materiałów.Próbki materiałów pokrytych powłokami ochronnymi i dekoracyjnymi.Podzespoły mechaniczne i elektryczne maszyn i urządzeń.Przekroje maszyn i urządzeń elektrycznych.Eksponaty maszyn i urządzeń elektrycznych.Zestawienia tabelaryczne właściwości materiałów.Czasopisma specjalistyczne.Polskie Normy.Katalogi i materiały reklamowe.Filmy dydaktyczne dotyczące materiałów.Internet.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreści programowe jednostki modułowej są bardzo ważne w dalszym

procesie kształcenia w zawodzie. Przy poznawaniu poszczególnych grupmateriałów, stosowanych do budowy maszyn i urządzeń elektrycznych,szczególną uwagę należy zwrócić na rodzaje, właściwości i zastosowa-nie podstawowych materiałów z każdej grupy.

W procesie nauczania-uczenia się powinny być stosowane metodyaktywizujące i praktyczne: metoda przewodniego tekstu, pokaz z opisemmateriałów oraz ćwiczenia.

Uczniowie powinni pracować w grupie do 15 osób, a podczas wyko-nywania ćwiczeń pojedynczo bądź w zespołach 2 – 3 osobowych. Każdyuczeń powinien mieć możliwość bezpośredniej identyfikacji materiałów.Szczególnie polecana jest praca grupowa w zespołach kilkuosobowych.Umożliwia ona kształtowanie umiejętności ponadzawodowych, jak:komunikowanie się, zespołowe podejmowanie decyzji, prezentowaniewyników.

Biorąc pod uwagę postęp w otrzymywaniu nowych materiałów, należykształtować umiejętność trafnego wyboru materiałów, z uwzględnieniemich jakości, możliwości zastosowania, ochrony środowiska oraz czynnikaekonomicznego. Wskazane jest korzystanie z Internetu przy

73

pozyskiwaniu informacji dotyczących materiałów, zamieszczanych przezich producentów lub firmy zajmujące się dystrybucją.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni maszyn elektrycznych, którąnależy wyposażyć w potrzebne materiały (przynajmniej w postacipróbek) i w przekroje maszyn i urządzeń, wykorzystujących te materiały,oraz w katalogi producentów różnych materiałów, maszyn i urządzeńelektrycznych.

Wskazane jest zorganizowanie wycieczki do sklepu lub hurtowniz materiałami konstrukcyjnymi i elektrotechnicznymi.


systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowejna podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriachoceniania należy uwzględnić poziom oraz zakres opanowania przezuczniów umiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowychcelów kształcenia. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celóworaz opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkol-ne.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji indywidualnej i zespołowej pracy ucznia

podczas wykonywania ćwiczeń.Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej należy

sprawdzać umiejętności uczniów w zakresie operowania zdobytąwiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwestosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– rozpoznawanie materiałów,– charakteryzowanie właściwości materiałów,– dobieranie materiałów,– określanie zastosowania materiałów.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki sprawdzianów i testóworaz poziom wykonania ćwiczeń.

74

Jednostka modułowa 311[08].O2.03Rozróżnianie podzespołów stosowanychw maszynach i urządzeniach elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozróżnić i scharakteryzować podstawowe metody wytwarzania

elementów maszyn i urządzeń,– dobrać metodę obróbki dla elementu konstrukcyjnego,– wyjaśnić poszczególne etapy procesu produkcyjnego,– rozróżnić normy dotyczące kontroli jakości,– sklasyfikować połączenia mechaniczne i elektryczne, stosowane

w konstrukcji maszyn i urządzeń elektrycznych,– rozpoznać rodzaj połączenia mechanicznego elementów na podsta-

wie wyglądu zewnętrznego,– określić charakterystyczne cechy i zastosowanie różnego rodzaju

połączeń mechanicznych,– rozróżnić i scharakteryzować połączenia elektryczne,– rozróżnić i scharakteryzować złącza stosowane w urządzeniach elek-

trycznych,– dobrać rodzaj połączenia mechanicznego lub elektrycznego oraz

technologię jego wykonania z uwzględnieniem warunków pracy,– rozpoznać podzespoły mechaniczne stosowane w maszynach

i urządzeniach elektrycznych,– określić przeznaczenie poszczególnych podzespołów mechanicznych,– zastosować zasady bhp obowiązujące przy wytwarzaniu elementów

mechanicznych i ich montażu,– posłużyć się dokumentacją techniczną, normami i katalogami części

maszyn.

2. Materiał nauczaniaMetody wytwarzania elementów maszyn i urządzeń:Odlewnictwo, obróbka plastyczna, obróbka skrawaniem, obróbka ręczna.Organizacja procesu produkcyjnego:Analiza potrzeb. Przygotowanie produkcji. Dokumentacja konstrukcyjnai technologiczna. Przygotowanie stanowisk. Produkcja. Kontrola jakości(normy ISO 9000).Połączenia mechaniczne nierozłączne: spawane, zgrzewane, lutowane,nitowe, klejone, zaciskane (zaprasowywane).Połączenia mechaniczne rozłączne: gwintowe, wpustowe, wielowypu-stowe, kołkowe, sworzniowe, klinowe.

75

Połączenia elektryczne (lutowane, owijane, zaciskane, rozłączne).Złącza – rodzaje i zastosowanie.Połączenia podatne (sprężyny, elementy sprężyste gumowe).Technologia wykonywania połączeń.Osie i wały. Łożyska. Sprzęgła. Przekładnie.Szkielety i obudowy.Zasady montażu i demontażu podzespołów mechanicznych.Bhp w procesach wytwarzania części maszyn i w pracach montażowych.

3. Ćwiczenia• Dobieranie metody obróbki elementu maszyny w zależności od ro-

dzaju materiału oraz wielkości produkcji.• Analizowanie procesu wytwarzania wybranej części maszyny na

podstawie dokumentacji technologicznej.• Rozpoznawanie połączeń rozłącznych i nierozłącznych elementów

konstrukcyjnych lub przewodzących na podstawie ich wyglądu.• Dobieranie rodzaju połączenia mechanicznego (elektrycznego)

elementów w zależności od przeznaczenia i warunków pracy.• Dobieranie technologii wykonania połączeń spawanych, zgrzewa-

nych, lutowanych i gwintowanych.• Rozpoznawanie elementów i podzespołów mechanicznych na

podstawie ich wyglądu.• Rozpoznawanie elementów i podzespołów zastosowanych w kon-

strukcji wybranej maszyny lub urządzenia elektrycznego.• Rozpoznawanie części maszyn na podstawie ich rysunków

lub oznaczeń podawanych w literaturze technicznej lub katalogach.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Plansze oraz rysunki dotyczące różnych metod wytwarzania elementówmaszyn i urządzeń.Plansze oraz rysunki połączeń rozłącznych i nierozłącznych.Połączenia rozłączne i nierozłączne elementów.Wały, osie i łożyska.Katalogi łożysk.Modele i eksponaty ułożyskowań.Modele, eksponaty i rysunki sprzęgieł.Plansze, rysunki, modele i eksponaty przekładni.Rysunki szkieletów i obudów urządzeń.Przykładowe dokumentacje konstrukcyjne i technologiczne.Normy ISO 9000.Filmy dydaktyczne z zakresu: odlewnictwa, obróbki plastycznej, obróbki

76

skrawaniem, spajania metali, montażu mechanicznego oraz organizacjiprocesu produkcyjnego.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiJednostka modułowa integruje treści dotyczące budowy mechanicz-

nych elementów konstrukcyjnych stosowanych w maszynach i urządze-niach elektrycznych, metod ich wytwarzania i montażu oraz organizacjiprocesu produkcyjnego. Stanowi ona podbudowę do realizacji treścijednostek modułowych modułu ogólnozawodowego 311[08].O3 orazmodułów zawodowych.

Podczas realizacji treści dotyczących elementów i podzespołówmechanicznych stosowanych w maszynach i urządzeniach elektrycz-nych, należy zwrócić uwagę na ich budowę, podstawowe parametryi zastosowanie. Uczniowie powinni opanować umiejętność dobieraniarodzaju połączenia elementów i technologii jego wykonania. Bardzoważne jest kształtowanie umiejętności identyfikowania rysunku (sche-matu, przekroju) z obiektem rzeczywistym.

Program jednostki powinien być realizowany poprzez kształceniewielostronne, ze szczególnym uwzględnieniem metod umożliwiającychprzyswajanie i odkrywanie wiedzy ogólnotechnicznej. Metodami zaleca-nymi są: pokaz z opisem, ćwiczenia zespołowe z wykorzystaniem gierdydaktycznych, dyskusja dydaktyczna, metoda przewodniego tekstu,jigsaw (puzzle). Uczniowie powinni pracować w grupie do 15 osób, poje-dynczo bądź w zespołach 2 – 3 osobowych.

Duże znaczenie dla opanowania celów kształcenia ma wykorzystaniefilmów dydaktycznych z zakresu różnych metod wytwarzania częścimaszyn, wykonywania połączeń, montażu mechanicznego oraz organi-zacji procesu produkcyjnego. Należy pamiętać, aby przed projekcją filmuukierunkować obserwację uczniów, zaś po obejrzeniu filmu przeprowa-dzić dyskusję i podsumowanie.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni maszyn elektrycznych,umożliwiającej pracę w kilkuosobowych zespołach oraz wyposażonejw zaproponowane w programie środki dydaktyczne. Wskazane jestzorganizowanie wycieczki dydaktycznej do zakładu produkującegourządzenia elektryczne, aby pokazać uczniom organizację procesuprodukcyjnego.


przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriach oceniania

77

należy uwzględnić poziom oraz zakres opanowania przez uczniówumiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształ-cenia. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać osiągnięciauczniów na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia w trakcie wykonywania



Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych przez obser-wację czynności uczniów podczas wykonywania ćwiczeń.

Wykonanie poszczególnych ćwiczeń zaleca się oceniać w kategorii:uczeń umie lub nie umie wykonać poprawnie ćwiczenie. Po stwierdzeniu,że uczeń umie, należy wystawić ocenę według przyjętych kryteriów,zgodnie z obowiązującym w szkole systemem oceniania. Ćwiczeniawykonane nieprawidłowo uczeń powinien powtarzać, aż do uzyskaniawyniku pozytywnego.


W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego orazrezultaty jego pracy – indywidualnej i zespołowej.

78

Moduł 311[08].O3Gospodarowanie energią elektryczną

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– charakteryzować system elektroenergetyczny i jego elementy

składowe,– analizować zasady wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, roz-

działu i odbioru energii elektrycznej,– charakteryzować sposoby wytwarzania energii elektrycznej w ener-

getyce konwencjonalnej i alternatywnej,– analizować pracę typowych urządzeń wytwarzających, przetwarzają-

cych, przesyłających, rozdzielających i odbierających energięelektryczną,

– dobierać maszyny i urządzenia elektryczne oraz ich zabezpieczeniadla typowych sytuacji,

– analizować pracę prostych układów sterowania i automatycznej re-gulacji wykorzystywanych podczas użytkowania energii elektrycznej,

– charakteryzować zagrożenia dla środowiska związane z wytwarza-niem i użytkowaniem energii elektrycznej,

– oceniać stopień zagrożenia prądem elektrycznym,– dobierać środki ochrony przeciwporażeniowej dla typowych sytuacji

praktycznych,– udzielać pierwszej pomocy osobom porażonym prądem elektrycznym,– posługiwać się katalogami, normami i literaturą techniczną przy anali-

zowaniu pracy i doborze urządzeń elektrycznych,– korzystać z różnych źródeł wiedzy w celu samokształcenia,– współpracować w zespole.

79



311[08].O3.01 Charakteryzowanie procesów przetwarzaniaenergii elektrycznej 18

311[08].O3.02 Analizowanie sposobów wytwarzaniaenergii elektrycznej 15

311[08].O3.03 Charakteryzowanie procesów przesyłaniai rozdzielania energii elektrycznej 18

311[08].O3.04 Analizowanie pracy odbiorników energiielektrycznej 39

311[08].O3.05 Dobieranie środków ochrony przeciwporażeniowej 18Razem 108


311[08].O3.01Charakteryzowanie procesów przetwarzania energii

elektrycznej

311[08].O3.02Analizowanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej

311[08].O3.03Charakteryzowanie procesów przesyłania i rozdzielania

energii elektrycznej

311[08].O3.05Dobieranie środków ochrony przeciwporażeniowej

311[08].O3Gospodarowanie energią elektryczną

311[08].O3.04Analizowanie pracy odbiorników energii elektrycznej

80

4. LiteraturaBartodziej G., Kałuża E.: Aparaty i urządzenia elektryczne, WSiP,Warszawa 2000Gaszyński L.: O nowych źródłach energii. WSiP, Warszawa 1993Goźlińska E.: Maszyny elektryczne. WSiP, Warszawa 2001Goźlińska E.: Maszyny elektryczne. Ćwiczenia. WSiP, Warszawa 1998Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa1999Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. WNT, Warszawa 2002Markiewicz H.: Praktyczne i bezpieczne instalacje elektryczne. WSiP,Warszawa 1997Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjachelektrycznych. WNT, Warszawa 2000Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa2001Müller W., Hörnemann E., Hübscher H., Jagla D., Larisch J., Pauly V.:Elektrotechnika. Zbiór zadań z energoelektroniki. TłumaczenieM. Krogulec-Sobowiec. WSiP, Warszawa 1998Przepisy budowy urządzeń elektroenergetycznych. WydawnictwaPrzemysłowe WEMA, Warszawa 1997


81

Jednostka modułowa 311[08].O3.01Charakteryzowanie procesów przetwarzania energiielektrycznej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować maszyny elektryczne ze względu na rodzaj prądu,

zasadę działania, budowę oraz rodzaj przetwarzanej energii,– scharakteryzować pracę transformatora i maszyn wirujących jako

przetworników energii,– wyjaśnić zasadę odwracalności pracy maszyn elektrycznych,– wyjaśnić zasadę działania podstawowych rodzajów maszyn elek-

trycznych,– rozróżnić maszyny elektryczne na podstawie wyglądu zewnętrznego,

schematu oraz tabliczki znamionowej,– rozpoznać elementy konstrukcyjne podstawowych maszyn elektrycz-

nych oraz określić ich przeznaczenie,– zinterpretować parametry transformatorów i maszyn wirujących

umieszczone na tabliczkach znamionowych,– obliczyć podstawowe parametry różnych rodzajów maszyn elektrycz-

nych wykorzystując zależności między nimi,– scharakteryzować podstawowe właściwości ruchowe maszyn elek-

trycznych,– wyjaśnić przyczyny powstawania strat mocy w maszynach elektrycz-

nych i określić ich sprawność,– skorzystać z literatury, katalogów i dokumentacji technicznej maszyn

elektrycznych,– zastosować zasady bhp podczas obsługi maszyn elektrycznych.

2. Materiał nauczaniaPodział maszyn elektrycznych.Podstawowe zjawiska fizyczne występujące w maszynach elektrycznych.Zasada odwracalności pracy maszyn elektrycznych.Straty mocy i sprawność maszyn elektrycznych.Parametry znamionowe maszyn elektrycznych.Podstawowe właściwości ruchowe maszyn elektrycznych.Budowa, zasada działania i zastosowanie maszyn elektrycznych.Transformatory. Silniki indukcyjne. Maszyny synchroniczne.Maszyny komutatorowe prądu stałego i przemiennego.Bezpieczna obsługa maszyn elektrycznych.

82

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie rodzaju transformatora na podstawie wyglądu

zewnętrznego i tabliczki znamionowej.• Rozpoznawanie elementów transformatora na eksponatach oraz na

rysunkach.• Analizowanie działania transformatora, prądnicy i silnika jako

przetwornika elektromagnetycznego lub elektromechanicznego.• Odczytywanie i interpretowanie parametrów transformatorów umiesz-

czonych na ich tabliczkach znamionowych.• Obliczanie podstawowych parametrów transformatorów (przekładni,

napięć, prądów, mocy) z wykorzystaniem zależności między nimi.• Dobieranie transformatora do określonego zadania na podstawie

danych zamieszczonych w katalogach.• Rozpoznawanie elementów konstrukcyjnych różnych rodzajów ma-

szyn indukcyjnych, synchronicznych i komutatorowych na ekspona-tach oraz na rysunkach.

• Analizowanie właściwości ruchowych maszyn na podstawie i charak-terystyk.

• Interpretowanie parametrów maszyn wirujących umieszczonych natabliczkach znamionowych.

• Obliczanie podstawowych parametrów maszyn elektrycznychz wykorzystaniem danych znamionowych.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Foliogramy i fazogramy dotyczące budowy i zasady działania transfor-matorów, maszyn komutatorowych prądu stałego i przemiennego, silni-ków indukcyjnych i maszyn synchronicznych.Eksponaty i modele: transformatorów, maszyn komutatorowych prądustałego i przemiennego, silników indukcyjnych i maszyn synchronicz-nych.Eksponaty elementów transformatorów i maszyn elektrycznych.Materiały reklamowe, katalogi transformatorów i maszyn elektrycznych.Filmy dydaktyczne, plansze poglądowe, zdjęcia przedstawiające różnegorodzaju transformatory i maszyny elektryczne.Czasopisma specjalistyczne.Instrukcje eksploatacji transformatorów i maszyn elektrycznych.Programy komputerowe do symulacji działania transformatorów i maszynelektrycznych.

83

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść jednostki modułowej zawiera podstawową wiedzę z zakresu

transformatorów i maszyn elektrycznych wirujących, jako przetwornikówenergii elektrycznej. Stanowi ona podbudowę do realizacji kolejnychjednostek w module ogólnozawodowym 311[08].O3, którego ideą prze-wodnią jest zapoznanie ucznia z podstawami gospodarowania energiąelektryczną (od jej wytwarzania aż po użytkowanie) i przygotowanie dorozwiązywania prostych problemów związanych z wykorzystywaniemenergii elektrycznej.

Podczas procesu nauczania-uczenia się należy wykorzystać wiado-mości i umiejętności uzyskane w modułach 311[08].O1 i 311[08].O2.

Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniów umiejętnościrozróżniania typowych rodzajów transformatorów, prądnic i silnikówelektrycznych oraz rozpoznawania ich podzespołów, wykorzystywaniainformacji zawartych na tabliczkach znamionowych tych maszyn, po-prawnego posługiwania się terminologią techniczną a także analizowaniapracy maszyn elektrycznych na podstawie ich schematów oraz podsta-wowych charakterystyk.

W procesie nauczania-uczenia się należy przede wszystkim stosowaćmetodę przewodniego tekstu i ćwiczenia kształtujące umiejętność czyta-nia ze zrozumieniem informacji zawartych na tabliczkach znamionowychoraz przetwarzania danych liczbowych. Aby ułatwić utrwalenie wielupojęć zawartych w programie, celowe jest przygotowanie przez nauczy-ciela arkuszy ćwiczeń z grami i łamigłówkami dydaktycznymi z zakresurozpoznawania transformatorów i maszyn elektrycznych. Wskazane jestrównież, aby uczniowie samodzielnie zdobywali wiadomości i umiejętno-ści dotyczące procesów przetwarzania energii elektrycznej poprzezpracę zespołową metodą puzzli (jigsaw) oraz korzystanie z różnychźródeł informacji. Na zajęciach nauczyciel powinien wykorzystywać takżestrategię informacyjną, stosując opis oraz pokaz z wyjaśnieniem. Dużeznaczenie dla opanowania celów kształcenia ma wykorzystanie filmówdydaktycznych z zakresu budowy i pracy transformatorów oraz maszynwirujących.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni maszyn elektrycznychw grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 4 osobowe podczaswykonywania ćwiczeń.

Nauczyciel powinien przygotować teksty przewodnie, arkuszećwiczeniowe do gier i łamigłówek dydaktycznych, a także wyposażyćstanowiska ćwiczeniowe w niezbędne środki dydaktyczne.

Podczas wykonywania ćwiczeń należy zapewnić uczniom możliwośćkorzystania z różnych źródeł informacji (poradników, czasopism tech-nicznych, instrukcji obsługi i eksploatacji, norm, katalogów wydanychw postaci tradycyjnej jak również i elektronicznej).

84


cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriach oceniania należyuwzględnić poziom oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętnościi wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształcenia.Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać osiągnięciauczniów na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji indywidualnej i zespołowej pracy ucznia

podczas wykonywania ćwiczeń.Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych przez obser-

wację czynności wykonywanych w trakcie realizacji ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na następujące umiejętności:– rozpoznawanie i charakteryzowanie maszyn elektrycznych,– rozróżnianie i charakteryzowanie elementów maszyn,– odczytywanie i interpretowanie parametrów maszyn elektrycznych,– obliczanie podstawowych parametrów maszyn elektrycznych,– analizowanie pracy maszyn elektrycznych na podstawie schematów

i charakterystyk,– korzystanie z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-

tacji technicznej).Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

się zastosowanie testu pisemnego. Zadania w teście mogą być otwarte(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, nadobieranie, typu prawda-fałsz). Poza tym zaleca się przygotowanie arku-sza oceny postępów, który pozwoli uczniowi samodzielnie sprawdzićwyniki pracy.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu, zadania domoweoraz wyniki indywidualnej i zespołowej pracy ucznia.

Aby uczniowie mieli możliwość dokonania ewaluacji swoich działań,wskazane jest, by gromadzili własne prace i inne dowody osiągnięćw tzw. portfolio (teczce prac ucznia).

85

Jednostka modułowa 311[08].O3.02Analizowanie sposobów wytwarzania energiielektrycznej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– zdefiniować pojęcie system elektroenergetyczny,– rozpoznać elementy składowe systemu elektroenergetycznego,– sklasyfikować urządzenia wchodzące w skład systemu elektroener-

getycznego,– sklasyfikować elektrownie ze względu na wykorzystywany nośnik

energii,– wyjaśnić różnice między elektrownią podstawową, podszczytową

i szczytową,– wyjaśnić przemiany energetyczne występujące w procesie wytwarza-

nia energii elektrycznej w różnych rodzajach elektrowni i oszacowaćich sprawność,

– określić funkcje urządzeń biorących udział w procesie wytwarzaniaenergii elektrycznej w elektrowni,

– wyjaśnić na schemacie proces wytwarzania energii elektrycznejw elektrowni,

– objaśnić funkcjonowanie niekonwencjonalnych źródeł energii,– scharakteryzować wpływ energetyki zawodowej na środowisko,– wskazać sposoby ograniczenia ujemnego wpływu energetyki zawo-

dowej na środowisko,– skorzystać z literatury technicznej i technologii informacyjnej.

2. Materiał nauczaniaSystem elektroenergetyczny i jego elementy składowe (elektrownie, siecielektroenergetyczne, odbiorniki energii elektrycznej).Rodzaje urządzeń: wytwórcze, przetwórcze, przesyłowe, rozdzielcze,odbiorcze i pomocnicze.Wzajemne powiązanie elementów systemu elektroenergetycznego.Współpraca elektrowni w systemie elektroenergetycznym.Sposoby wytwarzania energii elektrycznej.Przemiany energetyczne i sprawność procesu wytwarzania energiielektrycznej.Elektrownie cieplne.Elektrownie wodne.Niekonwencjonalne źródła energii elektrycznej.Wpływ energetyki na środowisko.

86

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie elementów systemu elektroenergetycznego na

rysunkach i schematach.• Analizowanie wykresu dobowego i rocznego obciążenia krajowego

systemu elektroenergetycznego.• Analizowanie udziału poszczególnych rodzajów elektrowni w krajowej

produkcji energii elektrycznej.• Określanie przemian energetycznych i ich sprawności na schemacie

blokowym elektrowni.• Analizowanie procesu wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni

cieplnej na jej uproszczonym schemacie.• Analizowanie schematu układu paliwo-powietrze-spaliny elektrowni

cieplnej.• Analizowanie schematu obiegu wodno-parowego elektrowni cieplnej.• Analizowanie schematu układu elektrycznego elektrowni cieplnej.• Analizowanie procesu oczyszczania spalin w elektrowni cieplnej

opalanej węglem.• Analizowanie procesu wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni

wodnej.• Analizowanie wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni jądrowej.• Analizowanie pracy niekonwencjonalnych źródeł energii.• Porównywanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Foliogramy przedstawiające wykresy dobowego i rocznego obciążeniasystemu elektroenergetycznego oraz różne sposoby wytwarzania energiielektrycznej.Plansze ze schematami / rysunkami systemu elektroenergetycznego.Plansze ze schematami blokowymi różnych rodzajów elektrowni.Plansze ze schematami układów elektrowni, obiegów technologicznych,rysunkami urządzeń energetycznych.Filmy dydaktyczne dotyczące sposobów wytwarzania energii elektrycz-nej oraz gospodarowania nią.Katalogi, foldery, czasopisma specjalistyczne dotyczące elektrowni.Programy komputerowe do symulacji pracy różnego rodzaju elektrownii jej podzespołów.

87

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiJednostka modułowa obejmuje zagadnienia dotyczące wytwarzania

energii elektrycznej różnymi sposobami. Realizację programu należyrozpocząć od scharakteryzowania systemu elektroenergetycznegoi wyjaśnienia wzajemnych powiązań między różnymi urządzeniamiwchodzącymi w jego skład. Pozwoli to zrozumieć rolę i miejsce różnychrodzajów elektrowni w systemie, a także pokaże przebytą drogę energiielektrycznej od wytworzenia do wykorzystania w odbiorniku.

Przy omawianiu różnych metod wytwarzania energii elektrycznejnależy zwrócić uwagę na przemiany energetyczne i końcową sprawnośćcałego procesu. Istotne jest również wyeksponowanie wpływu różnychrodzajów elektrowni na środowisko. Bardzo ważne jest uświadomienieuczniom konieczności wykorzystywania w większym stopniu niekonwen-cjonalnych źródeł energii elektrycznej. Szczególnie ważne jest opano-wanie umiejętności: posługiwania się terminologią techniczną, rozpo-znawania elementów systemu elektroenergetycznego, charakteryzowa-nia różnych sposobów wytwarzania energii elektrycznej.

Program jednostki powinien być realizowany przede wszystkimaktywizującymi metodami nauczania, jak: metoda przewodniego tekstu,drzewko decyzyjne, gwiazda pytań, gry dydaktyczne oraz dyskusjadydaktyczna i ćwiczenia. Wskazane jest również, aby uczniowie samo-dzielnie zdobywali wiadomości i umiejętności dotyczące sposobówwytwarzania energii elektrycznej poprzez pracę zespołową metodąpuzzli (jigsaw) oraz korzystanie z różnych źródeł informacji. Szczególniepolecana jest metoda projektów. Dla ułatwienia zrozumienia realizowa-nych treści wskazane jest wykonywanie pokazów z objaśnieniem,prezentowanie filmów dydaktycznych oraz zorganizowanie wycieczkidydaktycznej do elektrowni.

Realizacja programu wymagać będzie korzystania z różnorodnychźródeł informacji (katalogów, folderów, czasopism, Internetu). Zajęciapowinny odbywać się w pracowni urządzeń elektrycznych w grupie do15 osób, zaś ćwiczenia w zespołach 3 – 5 osobowych.

Nauczyciel powinien przygotować instrukcje, teksty przewodnie,zestawy zadań (ćwiczeń) dotyczących wytwarzania energii elektrycznej,opracować arkusze do gier dydaktycznych i arkusze obserwacji. Wska-zane jest, aby nauczyciel zaplanował fazy pracy uczniów metodą pro-jektów ze szczególnym uwzględnieniem prezentacji oraz wyposażył sta-nowiska ćwiczeniowe w środki dydaktyczne.

88


cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. Ma ono dostarczyć informacjidotyczących zakresu i stopnia realizacji celów kształcenia jednostkimodułowej. Nauczyciel powinien przeprowadzić hierarchizację celóworaz opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkol-ne.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– obserwacji indywidualnej i zespołowej pracy ucznia podczas wykony-

wania ćwiczeń,– wytworu projektu wykonanego przez zespół,– prezentacji projektu.

Obserwując ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonując ocenypracy należy zwrócić uwagę na umiejętności:– rozpoznawania elementów systemu elektroenergetycznego,– klasyfikowania metod produkcji energii elektrycznej,– charakteryzowania sposobów wytwarzania energii elektrycznej,– porównywania sposobów wytwarzania energii elektrycznej,– określania wpływu energetyki zawodowej na środowisko,– korzystania z różnych źródeł informacji,– prezentowania pracy własnej lub zespołu. Umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji proponuje sięoceniać na podstawie arkusza obserwacji czynności ucznia podczaswykonywania ćwiczeń oraz arkusza samooceny.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego. Zadania w teście mogą być otwarte(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, nadobieranie, typu prawda-fałsz). W ocenie osiągnięć ucznia po zakończe-niu realizacji programu jednostki modułowej należy uwzględnić wynikitestu pisemnego, wyniki ćwiczeń indywidualnych i zespołowych orazarkusz oceny projektu.

Aby uczniowie mieli możliwość dokonania ewaluacji swoich działań,wskazane jest, by gromadzili własne prace i inne dowody osiągnięćw tzw. portfolio (teczce prac ucznia).

89

Jednostka modułowa 311[08].O3.03Charakteryzowanie procesów przesyłania i rozdzie-lania energii elektrycznej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować sieci elektroenergetyczne,– odczytać proste schematy sieci elektroenergetycznych,– sklasyfikować linie elektroenergetyczne,– rozpoznać części składowe linii elektroenergetycznej na schemacie,

modelu oraz w terenie,– rozpoznać przewody i kable stosowane w liniach elektroenergetycz-

nych po ich wyglądzie i oznaczeniu literowo-cyfrowym,– rozróżnić podstawowe rodzaje słupów i izolatorów na rysunkach

i w terenie,– rozróżnić i scharakteryzować osprzęt do budowy linii napowietrznych

i kablowych,– rozróżnić podstawowe rodzaje stacji elektroenergetycznych,– rozpoznać elementy obwodów głównych stacji elektroenergetycznej

na schemacie i wskazać ich przeznaczenie,– scharakteryzować proste rozwiązania konstrukcyjne stacji elektro-

energetycznych,– scharakteryzować typowe wysokonapięciowe urządzenia rozdzielcze,– scharakteryzować ochronę przepięciową i zwarciową stacji elektro-

energetycznych,– wyjaśnić funkcje obwodów pomocniczych w stacjach,– skorzystać z literatury technicznej, norm, katalogów oraz przepisów

budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.

2. Materiał nauczaniaRodzaje sieci elektroenergetycznych i ich przeznaczenie.Linie napowietrzne – rodzaje i części składowe.Przewody, izolatory, konstrukcje wsporcze i osprzęt.Kable elektroenergetyczne i typowy osprzęt kablowy.Linie kablowe – sposoby układania kabli.Stacje elektroenergetyczne – rodzaje i podstawowe układy połączeń.Elementy obwodów głównych: transformatory energetyczne, szynyzbiorcze, wyłączniki, odłączniki, przekładniki i dławiki zwarciowe.Typowe rozwiązania konstrukcyjne stacji.Ochrona przepięciowa i zwarciowa stacji elektroenergetycznych.Obwody pomocnicze stacji – rodzaje i przeznaczenie.

90

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie przewodów i kabli stosowanych do budowy linii elek-

troenergetycznych na podstawie ich wyglądu oraz oznaczeń literowo-cyfrowych.

• Rozpoznawanie elementów linii elektroenergetycznej na planie,modelu lub w terenie.

• Rozpoznawanie osprzętu użytego do wykonania określonej linii elek-troenergetycznej na eksponatach, zdjęciach w katalogach w wersjiksiążkowej i elektronicznej.

• Rozpoznawanie elementów obwodów głównych stacji elektroenerge-tycznych na schemacie i modelu.

• Analizowanie pracy wybranych obwodów pomocniczych stacji napodstawie ich schematów.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Próbki przewodów i kabli stosowanych w liniach elektroenergetycznych.Plany i schematy linii napowietrznych i kablowych.Modele, plany i schematy stacji elektroenergetycznych.Makiety do demonstracji działania prostych układów rozdzielni z wyłącz-nikami, odłącznikami, przekładnikami.Ilustracje i przezrocza przedstawiające elementy różnych rodzajów liniii stacji elektroenergetycznych.Makiety przedstawiające ochronę przepięciową linii i stacji elektroener-getycznych.Filmy dydaktyczne dotyczące budowy i eksploatacji linii i stacji elektro-energetycznych.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Programy komputerowe do prezentacji budowy linii i stacji elektroener-getycznych oraz do symulacji działania urządzeń rozdzielczych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść programu jednostki modułowej zawiera podstawowe zagadnie-

nia związane z budową i funkcjonowaniem linii oraz stacji elektroener-getycznych. W wyniku realizacji programu uczniowie powinni opanowaćumiejętności: rozróżniania podstawowych pojęć z zakresu sieci elektro-energetycznych, klasyfikowania i rozpoznawania rodzajów linii i stacjielektroenergetycznych, rozpoznawania i charakteryzowania elementówlinii oraz urządzeń rozdzielczych a także czytania prostych schematówlinii i stacji.

91

Zaleca się, aby podczas realizacji programu jednostki modułowejstosować aktywizujące i praktyczne metody nauczania, jak: gry dydak-tyczne, metodę przewodniego tekstu, ćwiczenia oraz metodę projektówPodczas ćwiczeń należy kształtować umiejętność czytania oznaczeńprzewodów i kabli, schematów sieci elektroenergetycznych oraz prze-twarzania odczytanych danych. Ćwiczenia mogą być wykonywane indy-widualnie lub w zespołach 2 – 4 osobowych.

Aby utrwalić szereg nowych pojęć występujących w programie, celo-we jest przygotowanie przez nauczyciela arkuszy ćwiczeń z grami i łami-główkami dydaktycznymi z zakresu procesów przesyłania i rozdzielaniaenergii elektrycznej. Wskazane jest również, aby uczniowie samodzielniezdobywali wiadomości i umiejętności dotyczące procesów przetwarzaniaenergii elektrycznej poprzez pracę zespołową metodą puzzli (jigsaw)oraz korzystanie z różnych źródeł informacji. Na zajęciach nauczycielpowinien wykorzystywać także strategię informacyjną, stosując opis orazpokaz z wyjaśnieniem.

Wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej, umożliwiają-cej rozpoznawanie i charakteryzowanie elementów linii i stacji elektro-energetycznych w terenie. Podczas wycieczki uczniowie w zespołach2 – 3 osobowych powinni prowadzić obserwacje według arkuszy przy-gotowanych przez nauczyciela. Wyniki obserwacji należy podsumowaćna najbliższych zajęciach po wycieczce. Konieczne jest zapoznanieuczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi podczas trwaniawycieczki.

Program jednostki należy realizować w pracowni urządzeń elektrycz-nych w grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 3 – 5 osobowe,wykonujące zadania na poszczególnych stanowiskach ćwiczeniowych.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniapokazów i ćwiczeń: teksty przewodnie, arkusze do gier dydaktycznych,zestawy zadań (ćwiczeń), katalogi, normy oraz zgromadzić w pracowniniezbędne środki dydaktyczne.


cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. Ma ono dostarczyć informacjidotyczących zakresu i stopnia realizacji celów kształcenia jednostkimodułowej. Nauczyciel powinien przeprowadzić hierarchizację celóworaz opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkol-ne.

92


ćwiczeń.Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych przez obser-

wację czynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– posługiwanie się terminologią techniczną z zakresu linii i stacji elek-

troenergetycznych,– charakteryzowanie linii, stacji elektroenergetycznych oraz urządzeń

rozdzielczych,– korzystanie z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-

tacji technicznej, Internetu).Zaleca się przygotowanie arkusza oceny postępów, który pozwoli

uczniowi samodzielnie sprawdzić wyniki swojej pracy.Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

się zastosowanie testu pisemnego. Zadania w teście mogą być otwarte(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, nadobieranie, typu prawda-fałsz). W ocenie osiągnięć ucznia po zakończe-niu realizacji programu jednostki modułowej należy uwzględnić wynikitestu dydaktycznego oraz wyniki pracy indywidualnej i zespołowej.

Aby uczniowie mieli możliwość dokonania ewaluacji swoich działań,wskazane jest by gromadzili własne prace i inne dowody osiągnięćw tzw. portfolio (teczce prac ucznia).

93

Jednostka modułowa 311[08].O3.04Analizowanie pracy odbiorników energii elektrycznej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozróżnić podstawowe rodzaje odbiorników energii elektrycznej,– sklasyfikować elektryczne urządzenia grzejne,– scharakteryzować wybrane elektryczne urządzenia grzejne,– dokonać analizy pracy wybranych urządzeń grzejnych,– sklasyfikować źródła światła i oprawy oświetleniowe,– rozpoznać podstawowe źródła światła i oprawy oświetleniowe na

eksponatach oraz na rysunkach,– scharakteryzować źródła światła i oprawy oświetleniowe,– dobrać silnik do typowej maszyny roboczej,– dokonać analizy prostych układów sterowania pracą odbiorników,– rozpoznać elementy składowe instalacji elektrycznej,– scharakteryzować łączniki stosowane w instalacjach elektrycznych,– dobrać przewody i osprzęt do wykonania prostej instalacji,– dobrać zabezpieczenia dla typowych odbiorników,– zaprojektować prostą instalację elektryczną wraz z oświetleniem,– skorzystać z poradników, materiałów reklamowych, katalogów i norm,– scharakteryzować zagrożenia związane z pracą maszyn i urządzeń

elektrycznych.

2. Materiał nauczaniaUrządzenia elektrotermiczne – rodzaje i zastosowanie.Regulacja temperatury w elektrycznych urządzeniach grzejnych.Elektryczne źródła światła – rodzaje i parametry.Oprawy oświetleniowe.Oświetlenie w mieszkaniu i w miejscu pracy.Podstawowe właściwości napędowe silników elektrycznych.Ogólne zasady doboru silników elektrycznych do maszyn roboczych.Wybrane układy sterowania stycznikowo - przekaźnikowego.Proste energoelektroniczne układy napędowe.Instalacje elektryczne – rodzaje i elementy składowe.Przewody i osprzęt instalacyjny.Łączniki stosowane w instalacjach elektrycznych.Zabezpieczenia typowych odbiorników energii elektrycznej.Pomiar energii elektrycznej w instalacji odbiorczej.Racjonalne gospodarowanie energią elektryczną.Zagrożenia związane z pracą maszyn urządzeń elektrycznych.

94

3. Ćwiczenia• Analizowanie pracy układu regulacji temperatury wybranego urządze-

nia grzejnego.• Rozpoznawanie źródeł światła na podstawie wyglądu zewnętrznego

lub oznaczeń na eksponatach, rysunkach, zdjęciach w katalogach.• Odczytywanie parametrów źródeł światła z ich katalogów w wersji

książkowej i elektronicznej.• Porównywanie parametrów podstawowych źródeł światła.• Dobieranie oprawy oświetleniowej do określonego źródła.• Określanie warunków prawidłowego oświetlenia pomieszczeń

i stanowisk pracy.• Rozpoznawanie przewodów instalacyjnych na podstawie ich wyglądu

oraz oznaczeń literowo-cyfrowych.• Rozpoznawanie części instalacji elektrycznych na schematach.• Rozpoznawanie osprzętu instalacyjnego.• Czytanie prostych planów i schematów instalacji elektrycznych.• Analizowanie układów sterowania oświetleniem za pomocą łączników

instalacyjnych.• Dobieranie przewodów, osprzętu i opraw oświetleniowych do wyko-

nania prostej instalacji.• Dobieranie silnika indukcyjnego do napędu określonej maszyny.• Dobieranie zabezpieczenia silnika lub instalacji elektrycznej domowej.• Analizowanie działania stycznikowo - przekaźnikowych układów

sterowania silnikiem indukcyjnym.• Obserwowanie pracy prostego energoelektronicznego układu napę-

dowego.• Określanie rodzajów zagrożeń związanych z pracą maszyn i urządzeń

elektrycznych.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Elementy grzejne.Modele i makiety przemysłowych urządzeń grzejnych.Materiały reklamowe elektrycznych urządzeń grzejnych.Plansze, foliogramy i zdjęcia dotyczące elektrycznych urządzeń grzej-nych, urządzeń oświetleniowych i układów napędowych.Rysunki rodzajów źródeł światła i opraw oświetleniowych.Eksponaty źródeł światła i opraw oświetleniowych.Modele, plany i schematy instalacji elektrycznych.Makiety i foliogramy ilustrujące działanie łączników stosowanychw instalacjach elektrycznych.

95

Przewody, osprzęt i łączniki stosowane w instalacjach elektrycznych.Katalogi przewodów, źródeł światła, opraw oświetleniowych, łącznikówinstalacyjnych oraz silników.Czasopisma specjalistyczne.Filmy dydaktyczne dotyczące użytkowania różnych rodzajów urządzeńodbiorczych.Programy komputerowe do symulacji działania urządzeń odbiorczych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreści jednostki modułowej dotyczą podstawowych zagadnień

związanych z użytkowaniem typowych odbiorników energii elektrycznej.Podczas procesu nauczania-uczenia się należy wykorzystać wiadomościi umiejętności uzyskane w jednostkach modułowych już zrealizowanych.

Szczególnie ważne jest kształtowanie umiejętności analizowaniapracy prostej instalacji elektrycznej, wybranych urządzeń grzejnychi oświetleniowych, prostych układów napędowych oraz doboru wybra-nych urządzeń do warunków pracy i doboru ich zabezpieczeń.

Program jednostki modułowej powinien być realizowany głównie:metodą projektów, metodą przewodniego tekstu oraz ćwiczeń.

Do wykonywania ćwiczeń nauczyciel powinien przygotować: tekstyprzewodnie, dokumentację techniczną, PN, poradniki i inne potrzebnemateriały. Uczniowie korzystając z pytań prowadzących i arkuszyćwiczeniowych w tekstach przewodnich oraz z materiałów źródłowych,samodzielnie planują i wykonują ćwiczenia. Zadaniem nauczyciela jestobserwacja przebiegu realizacji zadania oraz udzielanie konsultacji.

Ćwiczenia zaleca się realizować w pracowni urządzeń elektrycznychw grupie do 15 osób z podziałem na zespoły 3 osobowe.

Wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej do zakładówwykorzystujących przemysłowe urządzenia grzejne oraz układy napędo-we. Podczas wycieczki uczniowie w zespołach 2 – 3 osobowych powinniprowadzić obserwacje według arkuszy przygotowanych przez nauczy-ciela. Wyniki obserwacji należy podsumować na najbliższych zajęciachpo wycieczce. Konieczne jest zapoznanie uczniów z zasadami bezpie-czeństwa obowiązującymi podczas trwania wycieczki.


cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriach oceniania należyuwzględnić zakres i stopień realizacji celów kształcenia jednostki modu-łowej. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracować

96

wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.Podczas kontroli i oceny osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę

na: poprawne posługiwanie się terminologią techniczną, operowaniezdobytą wiedzą i jej praktyczne wykorzystanie podczas wykonywaniaćwiczeń.

Proces oceniania powinien obejmować:– diagnozę stanu wiedzy uczniów pod kątem założonych celów kształ-

cenia,– identyfikowanie postępów uczniów w trakcie realizacji programu

oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych celów kształ-cenia,

– sprawdzanie wiadomości i umiejętności uczniów po zrealizowaniuprogramu.Osiągnięcia uczniów należy oceniać na podstawie:

– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji indywidualnej i zespołowej pracy ucznia

podczas wykonywania ćwiczeń,– wytworu projektu,– prezentacji projektu.

Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzićw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego. Preferowane zadania w teście tozadania otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboruwielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz).

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu oraz wyniki pracyindywidualnej i zespołowej.

97

Jednostka modułowa 311[08].O3.05Dobieranie środków ochrony przeciwporażeniowej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– wyjaśnić skutki działania prądu na organizm człowieka,– ocenić stopień zagrożenia prądem elektrycznym,– wyjaśnić cel stosowania ochrony przeciwporażeniowej,– sklasyfikować środki ochrony przeciwporażeniowej,– scharakteryzować podstawowe środki ochrony przeciwporażeniowej,– rozpoznać klasę ochronności urządzenia elektrycznego,– rozpoznać zastosowany środek ochrony przeciwporażeniowej na

schemacie elektrycznym oraz w warunkach naturalnych,– dobrać środki ochrony przeciwporażeniowej dla typowych sytuacji,– dobrać zabezpieczenie zapewniające skuteczność ochrony przez

szybkie samoczynne wyłączenie zasilania,– określić przeznaczenie sprzętu ochronnego,– udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym

zgodnie z obowiązującymi zasadami.

2. Materiał nauczaniaDziałanie prądu elektrycznego na organizm ludzki.Podstawowe pojęcia z zakresu ochrony przeciwporażeniowej.Układy sieci niskiego napięcia.Klasy ochronności urządzeń elektrycznych.Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej.Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim.Środki ochrony przed dotykiem bezpośrednim.Środki ochrony przed dotykiem pośrednim.Ochrona przez zastosowanie samoczynnego szybkiego wyłączeniazasilania (w sieci TN oraz TT).Wyłączniki różnicowoprądowe.Ochrona przez zastosowanie urządzeń II klasy ochronności.Ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej odbiorników.Połączenia wyrównawcze.Sprzęt ochronny.Zasady postępowania podczas ratowania osób porażonych prądemelektrycznym.

98

3. Ćwiczenia• Porównywanie działania prądu stałego i przemiennego na organizm

ludzki.• Rozpoznawanie klasy ochronności urządzenia na podstawie jego

budowy i zastosowanych oznaczeń.• Analizowanie działania ochrony przeciwporażeniowej przez szybkie

wyłączenie zasilania w sieci TN oraz TT na schemacie elektrycznymlub / i modelu symulacyjnym.

• Analizowanie działania ochrony przeciwporażeniowej w układziez wyłącznikiem różnicowoprądowym.

• Rozpoznawanie rodzaju zastosowanego środka ochrony przeciwpo-rażeniowej na schemacie, modelu symulacyjnym i w warunkach natu-ralnych.

• Dobieranie środka ochrony przed dotykiem pośrednim dla określone-go odbiornika z uwzględnieniem warunków jego pracy.

• Dobieranie zabezpieczenia zapewniającego skuteczną ochronęprzeciwporażeniową przez szybkie samoczynne wyłączenie zasilania.

• Rozpoznawanie podstawowego sprzętu ochronnego na podstawiewyglądu zewnętrznego.

• Symulacja udzielania pierwszej pomocy osobie porażonej prądemelektrycznym.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Katalogi wyłączników instalacyjnych i różnicowoprądowych.Plansze i foliogramy ze schematami wyłączników instalacyjnych i różni-cowoprądowych, układów sieciowych oraz schematami sieci z naniesio-nymi środkami ochrony przeciwporażeniowej.Polskie Normy.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Modele instalacji elektrycznej z zastosowaną ochroną przeciwporaże-niową.Filmy dydaktyczne dotyczące bezpiecznej pracy przy urządzeniachelektrycznych, środków ochrony przeciwporażeniowej oraz udzielaniapomocy osobie porażonej prądem.Programy komputerowe do symulacji działania środków ochrony prze-ciwporażeniowej.

99

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreści zawarte w jednostce modułowej obejmują zagadnienia niezwy-

kle ważne i potrzebne w pracy zawodowej. Realizując program należyzwrócić szczególną uwagę na kształtowanie umiejętności oceny stopniazagrożenia porażeniem prądem elektrycznym. Uczeń powinien wiedzieć,w jakich warunkach może nastąpić porażenie prądem i jakimi środkamimożna mu zapobiec. Powinien też umieć sprawdzić, czy w danychwarunkach środki ochrony zostały zastosowane i czy są sprawne. Dlate-go bardzo ważne jest kształtowanie umiejętności rozpoznawania środ-ków ochrony zastosowanych w różnych urządzeniach oraz analizowaniaich działania na podstawie schematów elektrycznych. Należy zwrócićprzede wszystkim uwagę na elementy środków ochrony, które decydująo skutecznym ich działaniu.

W procesie nauczania-uczenia się należy stosować strategię proble-mową ze szczególnym uwzględnieniem metody przypadków, inscenizacjii gier dydaktycznych. Podczas wprowadzania nowych treści opróczmetod aktywizujących wskazany jest opis i pokaz z wyjaśnieniem.Uczniowie mogą mieć trudności z definiowaniem i interpretowaniemniektórych pojęć z zakresu ochrony przeciwporażeniowej. Trzeba więczwrócić uwagę na posługiwanie się terminologią i korygować ewentualnebłędy.

Duże znaczenie dla opanowania celów kształcenia ma wykorzystaniefilmów dydaktycznych o tematyce związanej z ochroną przeciwporaże-niową, bezpieczną pracą przy urządzeniach elektrycznych i zasadamiratowania osób porażonych prądem. Należy pamiętać, aby przed projek-cją filmu ukierunkować obserwację uczniów, zaś po obejrzeniu filmuprzeprowadzić dyskusję z wykorzystaniem metod aktywizujących, jak:drzewko decyzyjne, metaplan.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektroenergetykiw grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 3 – 5 osobowe podczaswykonywania ćwiczeń.

Wskazane jest aby nauczyciel przygotował teksty przewodnie, zesta-wy zadań (ćwiczeń) oraz arkusze do gier dydaktycznych. Podczaswykonywania ćwiczeń uczniowie powinni korzystać z różnych źródełinformacji (norm, przepisów, katalogów, poradników i Internetu).


cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. Ma ono dostarczyć informacjidotyczących zakresu i stopnia realizacji celów kształcenia jednostki

100

modułowej. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów orazopracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.


ćwiczeń.Umiejętności praktyczne uczniów mogą być sprawdzane przez

obserwację czynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

się zastosowanie testu pisemnego. Zadania w teście mogą być otwarte(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, nadobieranie, typu prawda-fałsz).

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu dydaktycznego,a także innych zastosowanych metod sprawdzania wiadomości i umie-jętności.

101

Moduł 311[08].Z1Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– dobierać przewody, osprzęt instalacyjny i zabezpieczenia instalacji

elektrycznych,– czytać plany i schematy instalacji elektrycznych,– analizować pracę instalacji elektrycznych na podstawie ich schema-

tów oraz uzyskanych wyników pomiarów,– dobierać źródła światła i oprawy oświetleniowe do warunków pracy,– dobierać rozdzielnice niskiego napięcia,– projektować proste instalacje elektryczne, w tym także przy wspoma-

ganiu komputerowym,– wykonywać proste instalacje elektryczne,– eksploatować instalacje elektryczne,– kontrolować prawidłowość działania instalacji elektrycznych,– dokonywać pomiarów sprawdzających w instalacjach elektrycznych

zgodnie z obowiązującymi przepisami,– opracowywać wyniki pomiarów z wykorzystaniem programów kom-

puterowych,– przestrzegać zasad bhp i ochrony ppoż. obowiązujących na stanowi-

sku pracy,– posługiwać się poradnikami, katalogami, normami i dokumentacją

techniczną przy projektowaniu i eksploatacji instalacji elektrycznych,– korzystać z różnych źródeł informacji w celu samokształcenia,– współpracować w zespole.

102



311[08].Z1.01 Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjachelektrycznych 16

311[08].Z1.02 Dobieranie łączników w instalacjach elektrycznych 28311[08].Z1.03 Dobieranie zabezpieczeń w instalacjach

elektrycznych 20311[08].Z1.04 Dobieranie źródeł światła i opraw oświetleniowych 28311[08].Z1.05 Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielnic

niskiego napięcia 16311[08].Z1.06 Wykonywanie instalacji elektrycznych 81311[08].Z1.07 Wykonywanie pomiarów sprawdzających

w instalacjach elektrycznych 27Razem 216


311[08].Z1.05Dobieranie urządzeń zasilających

i rozdzielnic niskiego napięcia

311[08].Z1.02Dobieranie łączników w instalacjach

elektrycznych

311[08].Z1.04Dobieranie źródeł światła i opraw

oświetleniowych

311[08].Z1.01Dobieranie przewodów i osprzętu

w instalacjach elektrycznych

311[08].Z1.07Wykonywanie pomiarów spraw-

dzających w instalacjach elektrycz-

311[08].Z1.06Wykonywanie instalacji

elektrycznych

311[08].Z1Montaż i eksploatacja instalacji

elektrycznych

311[08].Z1.03Dobieranie zabezpieczeń

w instalacjach elektrycznych

103

Jednostki modułowe 311[08].Z1.01 oraz 311[08].Z1.02 mogą byćrealizowane w dowolnej kolejności (równolegle przez dwie grupyuczniów). Po nich proponuje się realizować jednostkę 311[08].Z1.03,a następnie pozostałe jednostki w kolejności zgodnej ze schematem.Jednostka modułowa 311[08].Z1.07 powinna być realizowana na końcu.

4. LiteraturaBartodziej G., Kałuża E.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP,Warszawa 2000Bartodziej G.: Pracownia urządzeń elektrycznych. WSiP, Warszawa1993Grad. J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Ćwiczenia. WSiP, Warszawa1996Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.:Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Tłumaczenie A. Rodak.WSiP, Warszawa 1998Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa1999Kotlarski W.: Sieci elektryczne. WSiP, Warszawa 1994Kacejko L.: Pracownia elektryczna, t.II, Maszyny, urządzenia i napęd.ITE, Radom 1993Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjach elek-trycznych. WNT, Warszawa 2000Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. WNT, Warszawa 2002Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa2001Woźniak J.: Pracownia elektryczna. ITE, Radom 1993Poradnik montera elektryka. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1997Przepisy budowy urządzeń elektroenergetycznych. WydawnictwaPrzemysłowe WEMA, Warszawa 1997Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energe-tycznych. Dz. U. Nr 80, poz. 912


104

Jednostka modułowa 311[08].Z1.01Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjachelektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozpoznać rodzaj przewodu po jego wyglądzie i oznaczeniu literowo-

cyfrowym,– zastosować zasady doboru przewodów,– dobrać przewód dla określonego obciążenia i warunków pracy,– rozróżnić osprzęt instalacyjny,– dobrać osprzęt do wykonania określonego rodzaju instalacji,– dobrać zabezpieczenie przewodów,– połączyć układy z łącznikami instalacyjnymi ręcznymi i wtykowymi na

podstawie schematów ideowych i montażowych,– skorzystać z literatury, norm i kart katalogowych wyrobów,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaPrzewody elektryczne – rodzaje, budowa, zastosowanie.Oznaczenia literowo-cyfrowe określające budowę przewodów.Zasady doboru przewodów.Dobór przekroju przewodów ze względu na wytrzymałość mechaniczną,obciążalność prądową długotrwałą i dopuszczalny spadek napięcia.Osprzęt instalacyjny – rodzaje i przeznaczenie.Łączniki instalacyjne ręczne – rodzaje i schematy połączeń.Gniazda wtyczkowe i wtyczki.Bezpieczniki.Wyłączniki nadprądowe instalacyjne.Zabezpieczenia przewodów przed skutkami zwarć i przeciążeń.

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie przewodów na podstawie ich wyglądu oraz oznaczeń

literowo-cyfrowych.• Wyznaczanie przekroju przewodów ze względu na wytrzymałość

mechaniczną.• Wyznaczanie przekroju przewodów ze względu na obciążalność

prądową długotrwałą.• Wyznaczanie przekroju przewodów ze względu na dopuszczalny

spadek napięcia.

105

• Dobieranie przekroju i rodzaju przewodów do warunków pracy.• Rozpoznawanie osprzętu na podstawie wyglądu zewnętrznego.• Analizowanie pracy łączników instalacyjnych ręcznych.• Sprawdzanie działania wyłącznika instalacyjnego dla kilku wartości

prądu.• Analizowanie charakterystyk czasowo-prądowych różnych typów

wkładek bezpieczników topikowych.• Dobieranie bezpieczników i wyłączników instalacyjnych do zabezpie-

czania przewodów i kabli przed skutkami zwarć i przeciążeń.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Próbki przewodów elektrycznych.Zestawy osprzętu instalacyjnego.Bezpieczniki i wyłączniki instalacyjne.Katalogi przewodów, osprzętu instalacyjnego, wyłączników instalacyj-nych.Polskie Normy.Eksponaty łączników instalacyjnych.Makiety do demonstracji działania układów z łącznikami instalacyjnymi.Ilustracje, fotografie i przezrocza przedstawiające różne rodzaje osprzętuinstalacyjnego.Filmy dydaktyczne dotyczące przewodów i osprzętu instalacyjnego.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść programu jednostki modułowej ma na celu przygotowanie

ucznia do projektowania i wykonywania różnego rodzaju instalacji elek-trycznych. Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniów umiejęt-ności rozróżniania oraz prawidłowego dobierania przewodów i osprzętuinstalacyjnego.

Zaleca się, aby podczas realizacji programu jednostki modułowejstosować przede wszystkim aktywizujące metody nauczania: przewod-niego tekstu, gier dydaktycznych i ćwiczeń praktycznych. Stanowiskaćwiczeniowe uczniów powinny być wyposażone w sprzęt i katalogi.Proponuje się również wykorzystać pokaz z objaśnieniem.

Gry dydaktyczne należy zaplanować w taki sposób, aby wspomagałyproces nauczania-uczenia się głównie w zakresie rozpoznawania prze-wodów i osprzętu oraz doboru rodzaju przewodów i ich przekrojów.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniaćwiczeń: teksty przewodnie, zestawy zadań, katalogi, normy, poradnikioraz zgromadzić w pracowni próbki przewodów, różnorodny osprzęt

106

instalacyjny i zabezpieczający.Program jednostki należy realizować w pracowni urządzeń elektrycz-

nych w grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 3 osobowe,wykonujące zadania na poszczególnych stanowiskach ćwiczeniowych.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie osiągnięć ucznia powinno odbywać się przez cały czas

realizacji jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionychna początku zajęć. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinnodostarczyć informacji dotyczących zakresu i stopnia realizacji celówkształcenia jednostki modułowej.


ćwiczeń.Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwa-

cję czynności uczniów podczas wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– rozpoznawanie przewodów, osprzętu instalacyjnego oraz zabezpie-

czeń stosowanych w instalacjach,– dobieranie przewodów, osprzętu instalacyjnego oraz zabezpieczeń do

rodzaju instalacji i warunków jej pracy,– korzystanie z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-

tacji technicznej, technologii informacyjnej).Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje


W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki sprawdzianów pisemnych,testu pisemnego oraz poziom wykonania ćwiczeń.

107

Jednostka modułowa 311[08].Z1.02Dobieranie łączników w instalacjach elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozpoznać łączniki na schematach oraz na podstawie wyglądu

zewnętrznego i oznaczeń na nich stosowanych,– zinterpretować podstawowe parametry łączników elektrycznych,– wykorzystać dane zawarte na tabliczkach znamionowych łączników,– zanalizować działanie łączników na podstawie ich schematów,– dokonać analizy pracy układów z łącznikami na podstawie ich

schematów ideowych,– połączyć układy łączników na podstawie schematów ideowych

i montażowych,– dobrać przyrządy pomiarowe do badania łączników,– zmierzyć podstawowe parametry łączników,– ocenić stan techniczny badanych łączników na podstawie uzyskanych

wyników pomiarów,– dobrać łączniki do określonych warunków pracy,– skorzystać z literatury i kart katalogowych łączników,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaPodział łączników niskiego napięcia i ich parametry znamionowe.Łączniki warstwowe i drążkowe.Styczniki – rodzaje, budowa i zasada działania.Przekaźniki termiczne.Sterowanie stycznikami za pomocą przycisków.Wyzwalacze termiczne i elektromagnetyczne.Wyłączniki instalacyjne i silnikowe.Wyłączniki różnicowoprądowe.Łączniki przemysłowe i ich przeznaczenie.Łączniki izolacyjne, rozłączniki i przełączniki zatablicowe.Wyłączniki przemysłowe: rodzaje, budowa, działanie i przeznaczenie.Łączniki bezstykowe.Dobór łączników do warunków pracy.Zasady bezpiecznej eksploatacji łączników.

108

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie łączników na podstawie wyglądu zewnętrznego

i oznaczeń na nich stosowanych.• Rozpoznawanie łączników na schematach układów.• Interpretowanie parametrów podawanych na tabliczce znamionowej

łącznika oraz w katalogach.• Analizowanie działania wyzwalacza elektromagnetycznego nadprą-

dowego, podnapięciowego, wyzwalacza oraz przekaźnika termiczne-go na podstawie jego schematu.

• Analizowanie działania łączników na podstawie ich schematów.• Wykonywanie demontażu, naprawy i montażu łączników różnego

typu.• Porównywanie budowy stycznika prądu stałego i przemiennego.• Badanie stycznika prądu stałego i przemiennego.• Sprawdzanie działania przekaźnika termicznego dla kilku wartości

prądu.• Montowanie i sprawdzanie działania układu sterowania stycznikiem

za pomocą łącznika jednobiegunowego lub przycisków oraz układuz przekaźnikiem termicznym.

• Rozpoznawanie elementów budowy różnych wyłączników na obiek-tach rzeczywistych.

• Rozróżnianie łączników izolacyjnych, roboczych i zwarciowych naobiektach rzeczywistych, zdjęciach, planach i schematach.

• Porównywanie budowy, zasady działania i zastosowania różnychłączników niskiego napięcia.

• Badanie wyłączników instalacyjnych i silnikowych.• Badanie wyłączników różnicowoprądowych.• Badanie wyłączników przemysłowych.• Analizowanie działania wyłącznika na podstawie jego schematu oraz

charakterystyki czasowo-prądowej.• Analizowanie działania łączników bezstykowych.• Dobieranie rodzaju łącznika i jego parametrów do określonych warun-

ków pracy.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Bezpieczniki i wyłączniki instalacyjne.Eksponaty łączników instalacyjnych.Makiety do demonstracji działania układów z łącznikami instalacyjnymi.Makiety do montażu układów z łącznikami instalacyjnymi.Eksponaty różnych typów łączników.

109

Ilustracje, fotografie przedstawiające różne rodzaje łączników.Styczniki i wyłączniki dostosowane do badań.Foliogramy dotyczące działania łączników.Katalogi łączników.Polskie Normy.Makiety do demonstracji układów z wykorzystaniem łączników.Filmy dydaktyczne dotyczące wykorzystania łączników w obwodachinstalacyjnych.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Programy komputerowe do symulacji działania łączników.Przyrządy pomiarowe: mierniki analogowe i cyfrowe, czasomierz.Autotransformatory, rezystory suwakowe.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja treści programowych ma na celu kształtowanie umiejętno-

ści dobierania aparatury łączeniowej do warunków pracy, sprawdzaniajej stanu technicznego oraz wykonywania połączeń. Program jednostkistanowi podbudowę do realizacji treści następnych modułów.

W procesie nauczania-uczenia się należy przede wszystkim stosowaćmetodę gier dydaktycznych, przewodniego tekstu i ćwiczeń praktycz-nych. Wskazane jest również wykorzystanie pokazu z objaśnieniem.

Szczególną uwagę należy zwrócić na prawidłowe posługiwanie sięterminologią z zakresu łączników, rozróżnianie i stosowanie symboligraficznych, określanie podstawowych parametrów łączników orazkorzystanie z różnorodnych źródeł informacji (katalogów, tabliczek zna-mionowych, Internetu). Aby umożliwić uczniom biegłe opanowaniepowyższych czynności, nauczyciel powinien zaplanować gry dydaktycz-ne związane tematycznie z łącznikami stosowanymi w instalacjach elek-trycznych.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektroenergetykiw grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia pomiarowe w zespołach 2 – 3 oso-bowych.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniaćwiczeń: teksty przewodnie, instrukcje, arkusze do gier dydaktycznych,zestawy zadań, katalogi, normy. Stanowiska ćwiczeniowe należy wypo-sażyć w niezbędne urządzenia i przyrządy do wykonania pomiarów.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń konieczne jest zapoznanieuczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi na danym stano-wisku ćwiczeniowym.

110


realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przed-stawionych na początku zajęć. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięćuczniów powinno dostarczyć informacji dotyczących zakresu i stopniarealizacji celów kształcenia jednostki modułowej.



go nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę stosując test pisemny lubsprawdzian ustny. Warunkiem dopuszczenia do wykonywania ćwiczeniapowinna być pozytywna ocena sprawdzianu.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwa-cję czynności uczniów podczas wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– dobieranie rodzaju i parametrów łącznika do określonych warunków

pracy,– analizowanie działania łącznika na podstawie jego schematu,– łączenie układów pomiarowych na podstawie schematów,– wykonywanie pomiarów podstawowych parametrów łączników,– interpretowanie wyników pomiarów,– przestrzeganie zasad bhp podczas pomiarów.



111

Jednostka modułowa 311[08].Z1.03Dobieranie zabezpieczeń w instalacjach elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować zakłócenia występujące w instalacjach elektrycznych,– scharakteryzować zwarcia w sieciach niskiego napięcia,– obliczyć wielkości charakterystyczne dla zwarć,– dobrać środki ochrony przed skutkami oddziaływania cieplnego,– dobrać środki ochrony przed prądem przetężeniowym,– dobrać środki ochrony przed spadkiem napięcia i przepięciami,– dobrać środki ochrony przeciwpożarowej,– zanalizować pracę układów z zastosowanymi środkami ochrony przed

skutkami oddziaływania cieplnego, prądem przetężeniowym, spad-kiem napięcia i przepięciami,

– sprawdzić poprawność działania wybranych środków ochrony,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaRodzaje zakłóceń w pracy instalacji elektrycznych.Zwarcia w sieciach niskiego napięcia.Obliczanie wielkości charakterystycznych dla zwarcia.Środki ochrony przed skutkami zwarć.Środki ochrony przed skutkami przeciążeń.Ochrona przed skutkami oddziaływania cieplnego.Ochrona przed skutkami spadku napięcia.Środki i sposoby ochrony przed skutkami przepięć.Środki ochrony przeciwpożarowej.

3. Ćwiczenia• Wyjaśnianie przyczyn wystąpienia zakłóceń w instalacjach elektrycz-

nych na podstawie opisów tych zakłóceń.• Przewidywanie przebiegu i skutków zwarć w sieciach niskiego

napięcia.• Obliczanie wielkości charakterystycznych dla zwarcia.• Dobieranie zabezpieczeń przed skutkami zwarć dla zadanego obwo-

du.• Dobieranie zabezpieczeń przed skutkami przeciążeń dla zadanego

obwodu.• Dobieranie zabezpieczeń w liniach połączonych równolegle.

112

• Dobieranie ochrony przed spadkiem napięcia.• Analizowanie pracy urządzeń stosowanych w ochronie przeciw-

przepięciowej.• Dobieranie sposobu ochrony przed skutkami przepięć dla zadanego

obwodu.• Projektowanie ochrony przeciwprzepięciowej instalacji elektrycznej

w budynku mieszkalnym.• Projektowanie ochrony przed skutkami przepięć atmosferycznych

i łączeniowych w budynku mieszkalnym.• Dobieranie zabezpieczeń instalacji elektrycznej o szczególnym zagro-

żeniu pożarowym i cieplnym.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Ilustracje i fotografie dotyczące rozpoznawania zakłóceń w instalacjachelektrycznych.Foliogramy i makiety dotyczące środków i sposobów ochrony przedskutkami przetężeń, przepięć i spadkiem napięcia oraz zagrożeń poża-rowych i cieplnych.Filmy dydaktyczne dotyczące zabezpieczeń instalacji elektrycznych.Makiety do demonstracji i badania układów zabezpieczeń instalacji elek-trycznych.Eksponaty odgromników i warystorowych ograniczników przepięć.Katalogi wyłączników i odgromników.Przepisy dotyczące dobierania zabezpieczeń w instalacjach elektrycz-nych oraz Polskie Normy.Programy komputerowe do symulacji działania zabezpieczeń instalacjielektrycznych, projektowania ochrony przeciwprzepięciowej i ochronyinstalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym przed skutkami przepięćatmosferycznych oraz łączeniowych.Przyrządy pomiarowe: mierniki analogowe i cyfrowe, czasomierz.Autotransformatory, rezystory suwakowe.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiPodczas realizacji programu jednostki modułowej należy wykorzystać

wiadomości i umiejętności uzyskane przez uczniów w jednostkachmodułowych 311[08].Z1.01 i 311[08].Z1.02. Szczególnie ważne jestopanowanie umiejętności rozpoznawania zakłóceń w instalacjach elek-trycznych, a także doboru środków i sposobów ochrony przed skutkamiprzetężeń, zagrożeń pożarowych i cieplnych oraz przepięć i spadkównapięć.

113

Program jednostki modułowej powinien być realizowany metodąprzewodniego tekstu oraz metodą projektów. Nauczyciel powinien przy-gotować materiały potrzebne do wykonywania ćwiczeń, jak: teksty prze-wodnie, poradniki, katalogi, dokumentację techniczną, PN, PBUE orazdane dotyczące wyposażenia pracowni.

Uczniowie samodzielnie planują i wykonują projekty, korzystającz materiałów źródłowych. Nauczyciel obserwuje przebieg wykonywanychprojektów pełniąc rolę konsultanta i doradcy.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni urządzeń elektrycznych nawydzielonych stanowiskach w grupie do 15 osób. Podczas wykonywaniaćwiczeń i projektów uczniowie powinni pracować w zespołach 2 – 3 oso-bowych.


w sposób ciągły i systematyczny przez cały czas realizacji programujednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na począt-ku zajęć.

Stosując metodę projektów, nauczyciel powinien zapoznać uczniówz kryteriami oceny oraz schematem punktowania poszczególnychetapów realizacji projektu.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń orazprojektów. Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracynależy szczególną uwagę zwrócić na:– posługiwanie się dokumentacją techniczną,– dobór zabezpieczeń w instalacjach elektrycznych, ze szczególnym

uwzględnieniem warunków ich pracy,– jakość wykonanego wytworu projektu,– prezentację projektu.

Na zakończenie realizacji programu jednostki do sprawdzenianabytych wiadomości i umiejętności proponuje się wykorzystać pisemnytest osiągnięć szkolnych. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiejodpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie,typu prawda-fałsz).

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki: sprawdzianów, testupisemnego, obserwacji oraz ocenę projektu.

114

Jednostka modułowa 311[08].Z1.04Dobieranie źródeł światła i opraw oświetleniowych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– scharakteryzować podstawowe wielkości świetlne,– sklasyfikować źródła światła i oprawy oświetleniowe ze względu na

zasadę działania i budowę,– zanalizować pracę różnych źródeł światła,– rozpoznać podstawowe źródła światła i oprawy oświetleniowe,– skorzystać z danych znajdujących się na metryczkach źródeł światła

i opraw oświetleniowych,– połączyć układy pracy podstawowych źródeł światła,– zmierzyć parametry źródeł światła podczas ich pracy,– dobrać źródła światła i oprawy oświetleniowe do warunków pracy,– skorzystać z literatury, katalogów źródeł światła i opraw oświetlenio-

wych, norm oraz przepisów eksploatacji,– zastosować zasady oświetlania wnętrz i oświetlenia zewnętrznego,– zaprojektować proste układy oświetleniowe,– zaprojektować proste układy oświetlenia awaryjnego,– zainstalować podstawowe źródła światła i oprawy oświetleniowe,– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-

zujące na stanowisku pracy.

2. Materiał nauczaniaPodstawowe wielkości świetlne.Rodzaje źródeł światła.Żarówki, świetlówki i lampy wyładowcze.Nowoczesne źródła światła.Oprawy oświetleniowe. Wymagania stawiane oprawom oświetleniowym.Zasady oświetlania wnętrz i oświetlenia zewnętrznego.Projektowanie oświetlenia.Oświetlenie awaryjne.Instalowanie i konserwacja urządzeń oświetleniowych.

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie źródeł światła na podstawie wyglądu zewnętrznego.• Rozpoznawanie źródeł światła na rysunku.• Odczytywanie i interpretowanie parametrów źródła światła podanych

na eksponacie.• Odczytywanie parametrów źródeł światła z katalogów.

115

• Dobieranie źródeł światła do zadanych warunków pracy.• Analizowanie schematów łączeniowych źródeł światła.• Badanie żarówki i świetlówki.• Badanie lampy rtęciowej i sodowej.• Wyznaczanie charakterystyk oświetlenia pomieszczeń.• Lokalizowanie i usuwanie uszkodzeń w obwodach ze źródłami światła.• Dobieranie opraw oświetleniowych.• Projektowanie oświetlenia wnętrz.• Projektowanie oświetlenia zewnętrznego.• Projektowanie oświetlenia awaryjnego.• Instalowanie wybranych źródeł światła.• Analizowanie zasad konserwacji urządzeń oświetleniowych.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Rysunki i foliogramy źródeł światła i opraw oświetleniowych.Eksponaty źródeł światła i opraw oświetleniowych.Foliogramy dotyczące sposobów podłączeń źródeł światła i oprawoświetleniowych.Katalogi źródeł światła i opraw oświetleniowych.Makiety sposobów podłączeń źródeł światła i opraw oświetleniowych.Makiety do badania źródeł światła.Programy komputerowe do symulacji działania źródeł światła, projekto-wania oświetlenia wnętrz i oświetlenia zewnętrznego.Przyrządy pomiarowe: luksomierz, mierniki analogowe i cyfrowe.Autotransformatory, rezystory suwakowe.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiJednostka modułowa obejmuje treści z zakresu elektrycznych źródeł

światła. Uzyskane w tej jednostce wiadomości i umiejętności stanowiąpodstawę do realizacji treści dotyczących wykonywania instalacji elek-trycznych.

Podczas realizacji programu należy przede wszystkim zwrócić uwagęna kształtowanie umiejętności: rozróżniania źródeł światła i oprawoświetleniowych oraz dobierania opraw oświetleniowych dla poszczegól-nych rodzajów źródeł.

Program jednostki powinien być realizowany przede wszystkimmetodą gier dydaktycznych, przewodniego tekstu oraz ćwiczeń prak-tycznych. Należy też stosować pokaz z objaśnieniem. Każdy uczeńpowinien wykonać ćwiczenia dotyczące dobierania opraw oświetlenio-wych oraz instalowania i konserwacji urządzeń oświetleniowych.

116

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektroenergetykiw grupie do 15 osób, zaś ćwiczenia pomiarowe w zespołach 2 – 3 oso-bowych.

Wskazane jest, aby nauczyciel przygotował zestawy zadań dotyczą-cych budowy i działania oraz doboru i eksploatacji źródeł światła i oprawoświetleniowych, a także opracował arkusze do gier dydaktycznych.

Do ćwiczeń pomiarowych należy przygotować instrukcje lub tekstyprzewodnie i wyposażyć stanowiska w niezbędne urządzenia i przyrządypomiarowe. Podczas wykonywania ćwiczeń uczniowie powinni korzystaćz różnych źródeł informacji (normy, instrukcje, katalogi, teksty przewod-nie, Internet).



realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriówprzedstawionych na początku zajęć. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięćuczniów ma dostarczyć informacji dotyczących zakresu i stopnia realiza-cji celów kształcenia jednostki modułowej.



go nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę stosując test pisemny lubsprawdzian ustny. Warunkiem dopuszczenia do wykonywania ćwiczeniapowinna być pozytywna ocena sprawdzianu.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwa-cję czynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– odczytywanie i interpretowanie parametrów źródeł światła podawa-

nych na eksponacie lub w katalogu,– dobieranie źródeł światła i opraw oświetleniowych,– łączenie układów pracy wybranych źródeł światła,– sprawdzanie działania układów pracy źródeł światła,– lokalizację i usuwanie uszkodzeń w układach źródeł światła.

117

Na zakończenie realizacji programu jednostki do sprawdzenia wiado-mości i umiejętności proponuje się zastosować test pisemny. Zadaniaw teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte(wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz).

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki przeprowadzonych testówdydaktycznych oraz poziom wykonania ćwiczeń.

118

Jednostka modułowa 311[08].Z1.05Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielczychniskiego napięcia

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– objaśnić różnice między złączem, przyłączem i wewnętrzną linią za-

silającą,– dobrać zasilanie budynku mieszkalnego energią elektryczną

z zastosowaniem przyłącza napowietrznego i kablowego,– sklasyfikować rozdzielnice niskiego napięcia,– odczytać schematy ideowe i montażowe rozdzielnic,– zaprojektować tablicę rozdzielczą,– sporządzić zestawienie wyposażenia rozdzielnicy na podstawie

dokumentacji technicznej,– dobrać elementy składowe rozdzielnicy (rodzaj, parametry i liczba

elementów) na podstawie dokumentacji,– posłużyć się katalogami aparatury łączeniowej oraz rozdzielnic

niskiego napięcia,– wybrać rodzaj obudowy rozdzielnicy,– rozróżnić wyłączniki, bezpieczniki, liczniki energii elektrycznej

i przekaźniki po ich wyglądzie zewnętrznym i oznaczeniach na nichstosowanych,

– sprawdzić stan techniczny aparatury elektrycznej przeznaczonejdo montażu rozdzielnic,

– wykonać montaż mechaniczny aparatury elektrycznej rozdzielnicy,– dobrać przewody elektryczne (typ, przekrój, liczbę przewodów) do

wykonania połączeń,– podłączyć obwody zasilające i odbiorcze rozdzielnicy,– sprawdzić poprawność działania rozdzielnicy,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaZłącze oraz przyłącze kablowe i napowietrzne.Zasilanie budynku mieszkalnego energią elektryczną.Rozdzielnice – rodzaje, przeznaczenie i podstawowe wyposażenie.Symbole graficzne aparatury stosowanej w rozdzielnicach.Schematy ideowe i montażowe rozdzielnic.Czytanie schematów elektrycznych rozdzielnic.Projektowanie rozdzielnic.

119

Przepisy bhp przy montażu i sprawdzaniu rozdzielnic.Montaż mechaniczny rozdzielnicy i jej wyposażenia.Wykonywanie połączeń elektrycznych w rozdzielnicy.Rezerwowe źródła zasilania.

3. Ćwiczenia• Analizowanie różnicy między złączem, przyłączem, a wewnętrzną

linią zasilającą.• Dobieranie przyłączy do zadanych warunków pracy instalacji

elektrycznej.• Projektowanie zasilania budynku mieszkalnego energią elektryczną

z wykorzystaniem przyłącza napowietrznego.• Projektowanie zasilania budynku mieszkalnego energią elektryczną

z wykorzystaniem przyłącza kablowego.• Porównywanie budowy i przeznaczenia rozdzielnic niskiego napięcia.• Rozpoznawanie podzespołów elektrycznych na schemacie ideowym

i montażowym rozdzielnicy.• Projektowanie rozdzielnic niskiego napięcia.• Sporządzanie zestawienia materiałów potrzebnych do wykonania

rozdzielnicy na podstawie dokumentacji technicznej.• Dobieranie podzespołów elektrycznych rozdzielnicy (rodzaju, para-

metrów i ich liczby) na podstawie dokumentacji oraz katalogów.• Dobieranie rodzaju rozdzielnicy tablicowej lub skrzynkowej dla zada-

nego schematu na podstawie katalogów.• Sprawdzanie stanu technicznego aparatury elektrycznej przeznaczo-

nej do montażu.• Planowanie rozmieszczenia elementów na tablicy rozdzielczej

lub w rozdzielnicy na podstawie schematu elektrycznego.• Wykonywanie montażu tablicy mieszkaniowej wraz z wyposażeniem

zgodnie ze schematem.• Dobieranie rezerwowego źródła zasilania.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Makiety typowych złączy oraz przyłączy napowietrznych i kablowych.Zestaw foliogramów i prospektów dotyczący zasilania budynku miesz-kalnego energią elektryczną z zastosowaniem przyłącza napowietrznegoi kablowego.Narzędzia ręczne i elektronarzędzia.Mierniki uniwersalne.Zestawy różnych łączników i przekaźników.

120

Liczniki energii elektrycznej.Przewody elektryczne.Lampki sygnalizacyjne.Tablice mieszkaniowe.Makiety rozdzielnic skrzynkowych, szafowych i pulpitów sterowniczych.Schematy ideowe i montażowe rozdzielnic.Katalogi łączników i przekaźników oraz rozdzielnic.Polskie Normy.Programy komputerowe wspomagające projektowanie rozdzielnic.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiPodczas realizacji programu należy zwrócić szczególną uwagę na

opanowanie przez ucznia umiejętności doboru zasilania budynku miesz-kalnego energią elektryczną z zastosowaniem przyłącza napowietrznegoi kablowego oraz doboru rodzaju rozdzielnicy i jej wyposażenia.

Program należy realizować metodą projektów, tekstu przewodniegooraz ćwiczeń projektowych i praktycznych. Nauczyciel powinien przygo-tować materiały potrzebne do wykonania ćwiczeń: teksty przewodnie,poradniki, katalogi, dokumentację techniczną, PN, PBUE.

Uczniowie, korzystając z pytań prowadzących i arkuszy ćwiczenio-wych oraz z materiałów źródłowych, samodzielnie planują i wykonująćwiczenia. Zadaniem nauczyciela jest obserwacja przebiegu realizacjizadania i sprawdzanie, czy wykonywane jest zgodnie z zasadami bhp.W sytuacjach problemowych nauczyciel powinien pełnić rolę doradcyi konsultanta.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni urządzeń elektrycznych nawydzielonych stanowiskach w grupie do 15 osób. Podczas wykonywaniaćwiczeń uczniowie powinni pracować w zespołach 2 – 3 osobowych.Realizacja projektów zalecana jest w zespołach 3 – 4 osobowych.


6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w sposób ciągły

i systematyczny przez cały czas realizacji jednostki modułowej napodstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.

Wiadomości teoretyczne niezbędne do realizacji czynności praktycz-nych mogą być sprawdzane za pomocą sprawdzianów pisemnych lubtestów osiągnięć szkolnych. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiejodpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie,

121

typu prawda-fałsz).Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwa-

cję czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy należyszczególną uwagę zwrócić na:– posługiwanie się dokumentacją techniczną i katalogami,– dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego napięcia,– montaż urządzeń rozdzielczych,– jakość wykonywanych prac. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy prowadzić w trak-cie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić wynikiswojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza ocenypostępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroli według tegosamego arkusza, oceniając poprawność, jakość, dokładność i staran-ność wykonania zadania.

Na zakończenie procesu dydaktycznego zaleca się przeprowadzenietestu pisemnego, w którym powinny znajdować się zadania otwarte(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zadania zamknięte (wielokrotnego wybo-ru, na dobieranie, prawda-fałsz).


122

Jednostka modułowa 311[08].Z1.06Wykonywanie instalacji elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować instalacje elektryczne ze względu na ich przeznaczenie

oraz sposób wykonania,– odczytać symbole graficzne elementów instalacji elektrycznych,– rozpoznać części składowe instalacji na schemacie oraz na modelu,– dokonać analizy pracy prostej instalacji na podstawie jej schematu

montażowego,– rozpoznać rodzaj instalacji, typ przewodów i osprzęt instalacyjny

na podstawie dokumentacji technicznej instalacji,– dobrać rodzaj instalacji dla określonego pomieszczenia,– zaprojektować proste instalacje mieszkaniowe i przemysłowe,– dokonać zestawienia materiałów potrzebnych do wykonania instalacji,– zorganizować stanowisko pracy z zachowaniem zasad bhp, ochrony

ppoż. i ochrony środowiska oraz wymagań ergonomii,– wyznaczyć trasę przewodów i miejsca na osprzęt na podstawie

dokumentacji technicznej,– zamocować osprzęt i oprawy oświetleniowe na różnych podłożach,– ułożyć przewody zgodnie z dokumentacją,– wyodrębnić poszczególne obwody instalacji i połączyć je,– zlokalizować i usunąć proste usterki w instalacji,– skorzystać z literatury, norm i kart katalogowych wyrobów,– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-


2. Materiał nauczaniaInstalacje elektryczne mieszkaniowe.Zasady projektowania instalacji oświetleniowych i gniazd wtykowych.Plan i schemat instalacji elektrycznej.Przepisy bhp przy wykonywaniu instalacji elektrycznych.Kolejność czynności przy montażu instalacji elektrycznej.Montaż instalacji podtynkowej w rurach.Montaż instalacji wtynkowej.Montaż instalacji przewodami kabelkowymi.Montaż instalacji w rurach stalowych.Montaż instalacji w rurach winidurowych.Montaż instalacji w listwach elektroinstalacyjnych (podłogowychi naściennych).Montaż instalacji podłogowej.

123

Instalacje elektryczne niskiego napięcia w zakładach przemysłowych.Montaż przemysłowych instalacji elektrycznych niskiego napięcia.Montaż wybranych instalacji specjalnych (domofonowej, dzwonkowej,komputerowej, TV kablowej, telefonicznej).Konserwacja i eksploatacja instalacji.Uszkodzenia w instalacjach i ich usuwanie.Obliczanie spadku napięcia oraz strat mocy w sieciach niskiego napięcia

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie na schematach symboli graficznych elementów in-

stalacji elektrycznych.• Czytanie planów i schematów przykładowych instalacji elektrycznych.• Projektowanie instalacji elektrycznej do zadanych warunków.• Kreślenie planu i schematu instalacji elektrycznej do zadanych

warunków.• Dobieranie osprzętu potrzebnego do wykonania instalacji na podsta-

wie dokumentacji technicznej.• Analizowanie działania ochrony przeciwporażeniowej w układzie

z wyłącznikiem różnicowoprądowym.• Rozpoznawanie rodzaju zastosowanego środka ochrony przeciwpo-

rażeniowej na podstawie schematu, w układzie symulacyjnymi w warunkach naturalnych.

• Dobieranie zabezpieczenia zapewniającego skuteczną ochronęprzeciwporażeniową przez szybkie wyłączenie zasilania.

• Dobieranie środka ochrony przed dotykiem pośrednim dla określone-go odbiornika z uwzględnieniem warunków jego pracy.

• Gięcie rur winidurowych.• Łączenie rur winidurowych.• Wykonywanie łuków w instalacji przewodem wtynkowym.• Montowanie przewodów i osprzętu instalacji wtynkowej.• Mocowanie osprzętu na różnym podłożu zgodnie z dokumentacją

techniczną.• Montowanie instalacji przewodami kabelkowymi.• Montowanie rur w instalacji podtynkowej.• Montowanie rur w instalacji natynkowej.• Wciąganie przewodów do rur instalacyjnych.• Montowanie różnych elementów instalacji listwowej.• Zdejmowanie izolacji z żył przewodów i ich łączenie.• Łączenie przewodów w puszkach na podstawie schematów.• Podłączanie łączników instalacyjnych i gniazd wtyczkowych.• Montowanie i podłączanie opraw oświetleniowych.

124

• Podłączanie obwodów odbiorczych do tablicy rozdzielczej.• Przeprowadzanie konserwacji instalacji elektrycznej.• Wykrywanie i usuwanie usterek w instalacji elektrycznej.• Obliczanie spadku napięcia w sieciach niskiego napięcia.• Obliczanie strat mocy w sieciach niskiego napięcia.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Foliogramy i plansze dotyczące wykonywania instalacji elektrycznych.Makiety różnych rodzajów instalacji elektrycznych.Narzędzia ręczne i elektronarzędzia.Przewody elektryczne.Osprzęt instalacyjny.Źródła światła i oprawy oświetleniowe.Plany i schematy instalacji.Poligony ćwiczeniowe do samodzielnego wykonywania instalacji wedługdokumentacji.Katalogi przewodów, osprzętu instalacyjnego, źródeł światła i oprawoświetleniowych.Polskie Normy.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiDo realizacji treści jednostki należy wykorzystać wiadomości i umie-

jętności ukształtowane w jednostkach: 311[08].Z1.01, 311[08].Z1.02,311[08].Z1.03, 311[08].Z1.04 i 311[08].Z1.05. Szczególnie ważne jestopanowanie przez ucznia umiejętności wykonywania różnego rodzajuinstalacji elektrycznych.

Program powinien być realizowany głównie w oparciu o metody akty-wizujące i praktyczne ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń prak-tycznych.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniaćwiczeń, jak: teksty przewodnie, poradniki, katalogi, dokumentację tech-niczną, PN, PBUE oraz dane dotyczące wyposażenia pracowni.Uczniowie, korzystając z pytań prowadzących i arkuszy ćwiczeniowychw tekstach przewodnich oraz z materiałów źródłowych, samodzielnieplanują i wykonują ćwiczenia. Nauczyciel obserwuje przebieg wykony-wanych przez uczniów ćwiczeń, szczególną uwagę zwracając na stoso-wanie zasad bhp.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni montażu instalacjielektrycznych na wydzielonych stanowiskach w grupie do 8 osób.Przynajmniej część ćwiczeń powinna być wykonana w warunkach

125

zbliżonych do naturalnych. Podczas wykonywania ćwiczeń uczniowiepowinni pracować pojedynczo lub w zespołach 2 osobowych. Przy loka-lizacji i usuwaniu usterek w instalacji elektrycznej wskazane jest korzy-stanie ze stanowisk symulacyjnych. Należy wówczas zwrócić uwagę nazasady bhp podczas pracy na wysokości, właściwą organizację pracyoraz współpracę w grupie.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń konieczne jest zapoznanieuczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi na danym stano-wisku pracy.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w sposób ciągły

i systematyczny przez cały czas realizacji programu jednostki modułowejna podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Wskazanejest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumatywnychna zakończenie realizacji programu jednostki.

Wiadomości teoretyczne niezbędne do realizacji czynności praktycz-nych mogą być sprawdzane za pomocą sprawdzianów pisemnych lubtestów osiągnięć szkolnych. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiejodpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie,typu prawda-fałsz).

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwa-cję czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeńoraz stosowanie testów z zadaniami typu próba pracy, zadaniami niskosymulowanymi lub zadaniami wysoko symulowanymi, które powinny byćzaopatrzone w kryteria oceny i schemat punktowania.Podczas obserwacji szczególną uwagę należy zwrócić na:– stosowanie zasad bhp przy wykonywaniu prac,– posługiwanie się dokumentacją techniczną,– wykonywanie czynności podczas ćwiczeń praktycznych, ze szczegól-

nym uwzględnieniem ich kolejności,– jakość wykonywanych prac.

Kontrolę poprawności wykonania zadań należy prowadzić podczasich realizacji i po zakończeniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza, oceniając poprawność, jakość, dokład-ność i staranność wykonania zadania.

Po wykonaniu poszczególnych ćwiczeń zaleca się dokonanie ocenypracy ucznia w kategorii: uczeń umie lub nie umie wykonać poprawniećwiczenie. Po stwierdzeniu, że uczeń umie, należy wystawić ocenę,

126

zgodnie z obowiązującym w szkole systemem oceniania. Ćwiczeniawykonane nieprawidłowo należy powtarzać, aż do uzyskania wynikupozytywnego.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu praktycznego z zadaniami typu próba pracy,zadaniami nisko symulowanymi lub zadaniami wysoko symulowanymi.W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki: sprawdzianów, testóworaz obserwacji.

127

Jednostka modułowa 311[08].Z1.07Wykonywanie pomiarów sprawdzającychw instalacjach elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– określić zakres czynności wykonywanych podczas oględzin instalacji

elektrycznej,– przeprowadzić oględziny instalacji w ramach badań okresowych,– sprawdzić ciągłość przewodów w instalacji elektrycznej,– dobrać właściwy miernik do pomiaru rezystancji izolacji, rezystancji

uziemienia oraz impedancji pętli zwarcia,– skorzystać z instrukcji obsługi mierników stosowanych w pomiarach

sprawdzających w instalacjach,– posłużyć się miernikami przy pomiarach sprawdzających w instala-

cjach,– przygotować poszczególne obwody instalacji elektrycznej do pomiaru

rezystancji izolacji,– zmierzyć rezystancję izolacji w instalacji jednofazowej i trójfazowej,– ocenić stan techniczny izolacji na podstawie wyników pomiarów,

zgodnie z wymaganiami przepisów,– zmierzyć impedancję pętli zwarcia,– zmierzyć rezystancję uziemienia ochronnego,– ocenić skuteczność ochrony przeciwporażeniowej dla określonego

zabezpieczenia, zgodnie z przepisami,– skorzystać z norm oraz przepisów ochrony przeciwporażeniowej,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaBadania odbiorcze i eksploatacyjne instalacji elektrycznych i ich zakres.Przepisy bhp podczas wykonywania badań odbiorczych i okresowychw instalacjach elektrycznych.Oględziny instalacji.Mierniki do pomiarów sprawdzających w instalacjach – rodzaje, przezna-czenie i obsługa.Badanie ciągłości przewodów ochronnych i połączeń wyrównawczych.Pomiary rezystancji izolacji instalacji.Pomiary impedancji pętli zwarcia.Badanie wyłączników różnicowoprądowych.

128

Pomiary rezystancji uziemienia.Ocena skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.

3. Ćwiczenia• Analizowanie instrukcji obsługi mierników stosowanych do pomiarów

sprawdzających w instalacjach.• Sprawdzanie prawidłowości montażu i zgodności wykonania instalacji

z dokumentacją techniczną (dla nowej instalacji).• Przeprowadzanie oględzin instalacji.• Sprawdzanie ciągłości żył przewodów roboczych i ochronnych.• Przygotowywanie instalacji do pomiaru rezystancji izolacji.• Wykonywanie pomiaru rezystancji izolacji instalacji jednofazowej.• Wykonywanie pomiaru rezystancji izolacji instalacji trójfazowej.• Ocenianie stanu technicznego izolacji na podstawie uzyskanych

wyników pomiarów.• Wykonywanie pomiaru impedancji pętli zwarcia wybranym mierni-

kiem.• Wykonywanie pomiaru rezystancji uziemienia ochronnego wybranym

miernikiem.• Ocenianie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej dla określone-

go zabezpieczenia.• Badanie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w układzie

z wyłącznikiem różnicowoprądowym.• Wypełnianie formularzy protokołów z pomiarów.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Polskie Normy i instrukcje obsługi mierników.Dokumentacja techniczna instalacji elektrycznych.Formularze protokołów z pomiarów.Omomierze i megaomomierze.Mierniki impedancji pętli zwarcia.Miernik uziemień.„Poligon uziomowy” lub rzeczywiste uziemienia urządzeń.Model instalacji z symulacją usterek.Zmontowane w pracowni obwody odbiorcze instalacji elektrycznej.Rzeczywiste instalacje jednofazowe i trójfazowe.

129

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiDo realizacji treści jednostki modułowej należy wykorzystać wiadomo-

ści i umiejętności ukształtowane w jednostkach 311[08].O3.05 oraz311[08].Z1.03. Szczególnie ważne jest opanowanie przez ucznia umie-jętności poprawnego i bezpiecznego wykonywania badań odbiorczychi eksploatacyjnych (okresowych) w instalacji elektrycznych.

Program jednostki modułowej powinien przede wszystkim być reali-zowany metodą przewodniego tekstu i ćwiczeń praktycznych.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniaćwiczeń, jak: teksty przewodnie, dokumentację techniczną instalacji, PN,przepisy ochrony przeciwporażeniowej, instrukcje obsługi miernikówi formularze protokołów z pomiarów.

Uczniowie w pierwszej kolejności powinni zapoznać się z miernikamiużywanymi do pomiarów sprawdzających w instalacjach. Ze względuna ich dużą różnorodność należy skupić się tylko na tych miernikachdo pomiaru rezystancji izolacji, rezystancji uziemień oraz impedancji pętlizwarcia, którymi uczniowie będą przeprowadzać pomiary.

Przed wykonywaniem pomiarów nauczyciel powinien przeprowadzićpokaz z objaśnieniem, zwracając szczególną uwagę na zasadybezpiecznego posługiwania się miernikami.

Wskazane jest dwuetapowe przeprowadzanie ćwiczeń z zakresupomiarów sprawdzających. Najpierw uczniowie powinni je wykonywaćw laboratorium elektroenergetyki na stanowiskach symulacyjnychi modelach, a następnie w instalacjach rzeczywistych. Pomiary rezystan-cji uziemień proponuje się wykonywać na „poligonie uziomowym” lub narzeczywistych uziemieniach urządzeń. Należy zwrócić uwagę na bez-względne przestrzeganie przepisów bhp, a w szczególności właściweprzygotowanie instalacji do pomiarów, w tym wyłączenie napięcia, orazbezpieczne posługiwanie się miernikami. Ćwiczenia pomiarowe powinnybyć wykonywane pod bezpośrednim nadzorem nauczyciela.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektroenergetyki nawydzielonych stanowiskach w grupie do 15 osób. Podczas wykonywaniaćwiczeń uczniowie powinni pracować pojedynczo lub w zespołach2 – 3 osobowych.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń konieczne jest zapoznanieuczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi podczas wykony-wania pomiarów sprawdzających.

130


w sposób ciągły i systematyczny przez cały czas realizacji programujednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na począt-ku zajęć.

Wiadomości teoretyczne potrzebne do realizacji czynności praktycz-nych mogą być sprawdzane za pomocą sprawdzianów ustnych, pisem-nych lub testów osiągnięć szkolnych. Zadania w teście mogą być otwarte(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, nadobieranie, typu prawda-fałsz).

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwacjęczynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń orazstosowanie testów praktycznych z zadaniami typu próba pracy,zadaniami nisko symulowanymi lub zadaniami wysoko symulowanymi,które powinny być zaopatrzone w kryteria oceny i schemat punktowania.Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy należyszczególną uwagę zwrócić na:– przestrzeganie przepisów bhp przy wykonywaniu oględzin i pomiarów,– dobieranie i stosowanie odpowiednich mierników,– posługiwanie się dokumentacją techniczną,– wykonywanie pomiarów sprawdzających w instalacjach. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzićw trakcie i po jego wykonaniu.

Po wykonaniu poszczególnych ćwiczeń zaleca się dokonanie ocenypracy ucznia w kategorii: uczeń umie lub nie umie wykonać poprawniećwiczenie. Po stwierdzeniu, że uczeń umie, należy wystawić ocenęwedług przyjętych kryteriów, zgodnie z obowiązującym w szkole syste-mem oceniania. Ćwiczenia wykonane nieprawidłowo należy powtarzaćaż do uzyskania wyniku pozytywnego.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki sprawdzianów, testówpisemnych i praktycznych oraz poziom wykonania ćwiczeń.

131

Moduł 311[08].Z2Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeńelektrycznych

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– wykonywać proste operacje z zakresu obróbki ręcznej metali

i tworzyw sztucznych,– rozróżniać maszyny, urządzenia elektryczne i energoelektroniczne,– interpretować i wykorzystywać dane zawarte na tabliczkach znamio-

nowych urządzeń elektrycznych,– dobierać elementy składowe i podzespoły urządzeń elektrycznych,– oceniać stan techniczny elementów i podzespołów urządzeń,– odczytywać schematy elektryczne,– projektować proste układy urządzeń elektrycznych,– dobierać maszyny, urządzenia elektryczne i energoelektroniczne do

określonych zadań z uwzględnieniem warunków pracy,– dobierać zasilanie do odbiorników elektrycznych,– dobierać zabezpieczenia urządzeń elektrycznych,– dobierać filtry zabezpieczające urządzenia przed zakłóceniami,– organizować stanowiska pracy do montażu i badania urządzeń

elektrycznych zgodnie z przepisami bhp, ochrony ppoż., ochronyśrodowiska i wymaganiami ergonomii,

– montować i badać maszyny i urządzenia elektryczne,– analizować działanie układu na podstawie wyników uzyskanych

z pomiarów,– lokalizować i usuwać zakłócenia w urządzeniach elektrycznych,– interpretować przebiegi czasowe napięć i prądów w układach

elektrycznych,– wykonywać oględziny i przeglądy urządzeń elektrycznych, energo-

elektronicznych oraz maszyn elektrycznych,– określać zabiegi konserwacyjne warunkujące prawidłową eksploatację

urządzeń elektrycznych,– lokalizować uszkodzenia i wykonywać podstawowe naprawy maszyn

i urządzeń elektrycznych,– stosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach

elektrycznych,– posługiwać się poradnikami, katalogami, normami i dokumentacją

techniczną przy doborze i eksploatacji urządzeń elektrycznych,energoelektronicznych oraz maszyn elektrycznych,

– korzystać z różnych źródeł informacji w celu samokształcenia,– współpracować w zespole.

132



311[08].Z2.01 Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej 54311[08].Z2.02 Dobieranie i sprawdzanie transformatorów 36311[08].Z2.03 Uruchamianie i badanie maszyn prądu

przemiennego 108311[08].Z2.04 Uruchamianie i badanie maszyn prądu stałego 45311[08].Z2.05 Montaż i badanie urządzeń energoelektronicznych 108311[08].Z2.06 Sprawdzanie urządzeń grzejnych i chłodniczych 27311[08].Z2.07 Montaż i naprawa maszyn i urządzeń

elektrycznych 90Razem 468


Jednostki modułowe 311[08].Z2.01, 311[08].Z2.02, 311[08].Z2.05mogą być realizowane równolegle. Pozostałe jednostki proponuje sięrealizować w kolejności podanej na schemacie.

4. LiteraturaBarlik R., Nowak M.: Technika tyrystorowa. WNT, Warszawa 1994Dretkiewicz-Więch J.: Technologia mechaniczna. Techniki wytwarzania.

311[08].Z2.02Dobieranie i sprawdzanie

transformatorów

311[08].Z2.03Uruchamianie i badanie

maszyn prądu przemiennego

311[08].Z2.04Uruchamianie i badaniemaszyn prądu stałego

311[08].Z2.07Montaż i naprawa maszyni urządzeń elektrycznych

311[08].Z2Montaż i eksploatacja

maszyn i urządzeńelektrycznych

311[08].Z2.06Sprawdzanie urządzeń

grzejnych i chłodniczych

311[08].Z2.01Wykonywanie prac z zakresu

obróbki ręcznej

311[08].Z2.05Montaż i badanie urządzeń

energoelektronicznych

133

WSiP, Warszawa 2000Fabijański P., Pytlak A., Świątek H.: Pracownia układów energoelektro-nicznych. WSiP, Warszawa 2000Goźlińska E.: Maszyny elektryczne. WSiP, Warszawa 2001Goźlińska E.: Maszyny elektryczne. Ćwiczenia. WSiP, Warszawa 1998Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.:Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Tłumaczenie A. Rodak.WSiP, Warszawa 1998Januszewski S., Pytlak A., Rosnowska-Nowaczyk M., Świątek H.:Urządzenia energoelektroniczne. WSiP, Warszawa 1995Januszewski S., Sagan T., Szczucki F., Świątek H.: Eksploatacjaurządzeń elektrycznych i energoelektronicznych. ITE, Radom 2000Kacejko L.: Pracownia elektryczna, t.II, Maszyny, urządzenia i napęd.ITE, Radom 1993Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa1999Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjachelektrycznych. WNT, Warszawa 2000Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa2001Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. WNT, Warszawa 2002Markiewicz H.: Praktyczne i bezpieczne instalacje elektryczne. WSiP,Warszawa 1997Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjachelektrycznych. WNT, Warszawa 2000Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa2001Müller W., Hörnemann E., Hübscher H., Jagla D., Larisch J., Pauly V.:Elektrotechnika. Zbiór zadań z energoelektroniki. TłumaczenieM. Krogulec-Sobowiec. WSiP, Warszawa 1998Przepisy budowy urządzeń elektroenergetycznych. WydawnictwaPrzemysłowe WEMA, Warszawa 1997Poradnik elektryka. Praca zbiorowa. WSiP, Warszawa 1995Starowicz Z.: Naprawa i eksploatacja urządzeń chłodniczych. WSiP,Warszawa 1984Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji i urządzeń elektroenerge-tycznych w zakładach przemysłowych i innych jednostkach gospodar-czych. COSiW SEP, Warszawa 2000Ullrich H. - J.: Technika chłodnicza. Poradnik. Tom I i II. TCHIK, 2000Wiadomości Elektrotechniczne. SEP, Warszawa


134

Jednostka modułowa 311[08].Z2.01Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– dobrać narzędzia pomiarowe,– wykonać pomiary suwmiarką, mikrometrem oraz kątomierzem,– dobrać narzędzia i przyrządy oraz materiały pomocnicze do trasowa-

nia,– wykonać trasowanie na płaszczyźnie,– dobrać narzędzia do operacji ślusarskich,– wykonać cięcie metali i tworzyw sztucznych piłką ręczną,– wykonać cięcie metali nożycami dźwigniowymi, ręcznymi i gilotyno-

wymi,– wykonać gięcie płaskowników, rur, drutów i blach,– wykonać prostowanie płaskowników, prętów, drutów i blach,– wykonać piłowanie płaszczyzn,– wykonać piłowanie przedmiotów o różnych kształtach,– wykonać operacje wiercenia i pogłębiania otworów,– naciąć ręcznie gwint zewnętrzny i wewnętrzny,– wykonać połączenia śrubowe i nitowe,– posłużyć się dokumentacją techniczną,– zorganizować i wyposażyć stanowisko pracy,– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-


2. Materiał nauczaniaZasady bhp przy obróbce ręcznej.Podstawowe pomiary warsztatowe.Trasowanie na płaszczyźnie.Cięcie materiałów piłką i nożycami.Piłowanie metali i ich stopów oraz tworzyw sztucznych.Gięcie i prostowanie prętów, płaskowników i blach.Wiercenie otworów w różnych materiałach.Gwintowanie otworów i powierzchni zewnętrznych.Wykonywanie połączeń śrubowych i nitowych.

3. Ćwiczenia• Wykonywanie pomiarów przymiarem kreskowym, suwmiarką, kąto-

mierzem, mikrometrem i średnicówką.• Dobieranie narzędzi do wykonania określonych operacji ślusarskich.

135

• Ocenianie stanu technicznego narzędzi używanych do obróbki ręcz-nej.

• Obliczanie długości materiału potrzebnego na element gięty.• Trasowanie na płaszczyźnie rys prostoliniowych, figur geometrycz-

nych i zarysów krzywoliniowych.• Wycinanie z blachy wytrasowanych konturów.• Cięcie prętów, płaskowników i kątowników.• Prostowanie oraz gięcie blach i prętów.• Piłowanie zgrubne i wykończające przedmiotów ze stali, żeliwa

i stopów metali nieżelaznych.• Wiercenie otworów przelotowych i nieprzelotowych o różnych średni-

cach.• Pogłębianie otworów.• Gwintowanie otworów przelotowych i nieprzelotowych.• Nacinanie gwintów zewnętrznych i wewnętrznych.• Wykonywanie połączeń śrubowych oraz nitowych.• Ostrzenie narzędzi do obróbki ręcznej.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Przykładowe dokumentacje technologiczne.Przyrządy pomiarowe.Narzędzia do trasowania.Narzędzia do obróbki ręcznej.Stoły ślusarskie.Wiertarki i szlifierki.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja treści programowych jednostki modułowej ma na celu

kształtowanie umiejętności wykonywania podstawowych operacji ślusar-skich, niezbędnych w pracy zawodowej technika elektryka.

Program jednostki zaleca się realizować przede wszystkim metodąćwiczeń praktycznych. Przed wykonaniem ćwiczenia należy przeprowa-dzić pokaz poszczególnych operacji z ich objaśnieniem. Uczniowiepowinni korzystać z różnych źródeł informacji, jak: normy, instrukcje, po-radniki, dokumentacja technologiczna.

Szczególną uwagę należy zwrócić na: organizację stanowiska pracy,poprawne posługiwanie się narzędziami pomiarowymi, zgodność wyko-nania operacji z dokumentacją technologiczną oraz przestrzeganiezasad bezpieczeństwa pracy. Zaleca się, aby uczniowie ćwiczyliposzczególne czynności w zakresie obróbki ręcznej poprzez wykonywa-nie przedmiotów użytkowych, modeli oraz makiet maszyn i urządzeń

136

elektrycznych.Zajęcia powinny odbywać się w grupie do 12 osób w pracowni obróbki

ręcznej. Uczniowie powinni pracować pojedynczo na wydzielonychstanowiskach ćwiczeniowych wyposażonych w niezbędny sprzęt, narzę-dzia, materiały i pomoce dydaktyczne.


6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie osiągnięć ucznia powinno odbywać się w trakcie reali-

zacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedsta-wionych na początku zajęć.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać w zakresie celów kształceniana podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

ćwiczeń.Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych uczniów za

pomocą obserwacji czynności wykonywanych w trakcie realizacjićwiczeń. Podczas obserwacji szczególną uwagę należy zwrócić na:– odczytywanie wskazań podstawowych przyrządów pomiarowych,– dobieranie narzędzi, przyrządów i materiałów pomocniczych do

trasowania,– wykonywanie trasowania na płaszczyźnie,– dobieranie narzędzi do operacji obróbki ręcznej,– wykonywanie operacji cięcia, gięcia, prostowania, piłowania, wierce-

nia, gwintowania,– przestrzeganie zasad bhp na stanowisku pracy. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzaćw trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza oceniając poprawność, jakość i starannośćwykonania zadania.

Wykonanie poszczególnych ćwiczeń zaleca się oceniać w kategorii:uczeń umie lub nie umie wykonać poprawnie ćwiczenie. Po stwierdzeniu,że uczeń umie, należy wystawić ocenę zgodnie z obowiązującymw szkole systemem oceniania. Ćwiczenia wykonane nieprawidłowo

137

należy powtarzać aż do uzyskania wyniku pozytywnego.Po zakończeniu programu jednostki modułowej proponuje się zasto-

sować test pisemny oraz test praktyczny z zadaniami typu próba pracylub zadaniami nisko symulowanymi. Zadania w teście pisemnym mogąbyć otwarte lub zamknięte. Do zadań praktycznych należy opracowaćkryteria oceny i schemat punktowania.

138

Jednostka modułowa 311[08].Z2.02Dobieranie i sprawdzanie transformatorów

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować transformatory ze względu na budowę i zastosowanie,– odczytać i zinterpretować parametry różnych rodzajów transformato-

rów jednofazowych i trójfazowych umieszczone na tabliczkachznamionowych oraz w katalogach,

– obliczyć podstawowe parametry różnych rodzajów transformatorówwykorzystując zależności między nimi,

– dobrać transformator do określonego zadania,– zmierzyć podstawowe parametry dowolnego transformatora jedno-

fazowego i trójfazowego,– wyznaczyć grupę połączeń transformatora trójfazowego,– wyznaczyć podstawowe charakterystyki transformatorów na podsta-

wie pomiarów,– wyjaśnić przyczyny powstawania strat mocy w transformatorach

i określić ich sprawność,– dokonać pomiarów prądu, napięcia i mocy z wykorzystaniem prze-

kładników,– zlokalizować proste usterki transformatorów jednofazowych i trójfazo-

wych,– zanalizować pracę równoległą transformatorów trójfazowych na

podstawie wyników pomiarów,– opracować wyniki pomiarów parametrów transformatorów jednofazo-

wych i trójfazowych z wykorzystaniem programów komputerowych,– skorzystać z literatury, katalogów i dokumentacji technicznej trans-

formatorów,– zastosować zasady bhp podczas pomiarów parametrów transformato-

rów.

2. Materiał nauczaniaAnaliza pracy transformatora: stan jałowy, obciążenia i zwarcia.Zwarcie pomiarowe i zwarcie awaryjne transformatora.Budowa transformatorów energetycznych.Transformowanie napięć i prądów w układzie trójfazowym.Układy i grupy połączeń transformatorów trójfazowych.Obciążenie niesymetryczne.Praca równoległa transformatorów trójfazowych.Regulacja napięcia w transformatorze.Straty mocy i sprawność transformatora.

139

Transformatory specjalne: transformator trójuzwojeniowy, autotransfor-mator, przekładnik prądowy i napięciowy, transformator spawalniczy,transformatory bezpieczeństwa, transformatory sterowania i sygnalizacji.Eksploatacja transformatorów.Najczęstsze uszkodzenia występujące w transformatorach.

3. Ćwiczenia• Odczytywanie i interpretowanie parametrów podawanych na tablicz-

kach znamionowych różnych transformatorów jednofazowychi trójfazowych.

• Obliczanie parametrów różnych transformatorów z wykorzystaniemzależności między nimi.

• Odczytywanie parametrów różnych transformatorów z katalogów.• Dobieranie transformatora do określonego zadania (np. transformato-

ra energetycznego, transformatora pomiarowego, transformatorabezpieczeństwa, transformatora sterowania i sygnalizacji, transfor-matora do zasilania prostownika).

• Wykonywanie pomiarów podstawowych parametrów transformatorajednofazowego (przekładni, prądu jałowego, napięcia zwarcia, stratmocy w żelazie i w miedzi, sprawności, rezystancji uzwojeń orazrezystancji izolacji) i porównanie ich z danymi znamionowymi.

• Lokalizacja uszkodzeń transformatorów jednofazowych.• Wyznaczanie grupy połączeń transformatora trójfazowego.• Wykonywanie pomiarów rezystancji uzwojeń i rezystancji izolacji

uzwojeń transformatora trójfazowego.• Wyznaczanie charakterystyk: stanu jałowego i stanu zwarcia trans-

formatora trójfazowego.• Wyznaczanie napięcia zwarcia, strat jałowych, strat obciążeniowych

oraz sprawności transformatora trójfazowego.• Lokalizacja uszkodzeń transformatorów trójfazowych.• Analizowanie pracy równoległej transformatorów trójfazowych na

podstawie wyników pomiarów.• Wykonywanie pomiarów prądu, napięcia i mocy z wykorzystaniem

przekładników.• Opracowywanie wyników pomiarów parametrów transformatorów

jedno- i trójfazowych z wykorzystaniem programów komputerowych.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Foliogramy dotyczące budowy i zasady działania transformatorów.Eksponaty różnych rodzajów transformatorów i ich elementów.

140

Zestawy tabliczek znamionowych różnych typów transformatorów.Transformatory z tabliczkami zaciskowymi dostosowane do badań.Różne transformatory do symulacji uszkodzeń.Przyrządy pomiarowe: mierniki analogowe i cyfrowe.Autotransformatory, rezystory suwakowe.Induktorowy lub elektroniczny miernik izolacji.Materiały reklamowe, katalogi transformatorów w wersji książkoweji elektronicznej.Filmy dydaktyczne, czasopisma specjalistyczne, plansze poglądowe,zdjęcia przedstawiające różnego rodzaju transformatory.Instrukcje eksploatacji transformatorów.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Polskie Normy, poradniki, atesty i certyfikaty.Programy komputerowe do opracowywania sprawozdań z przeprowa-dzonych badań transformatorów.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej obejmuje wiadomości i umiejętności

z zakresu dobierania i sprawdzania transformatorów. Podczas procesunauczania-uczenia się należy wykorzystać wiadomości i umiejętnościuzyskane w jednostce modułowej 311[08].O3.01 oraz 311[08].O3.03.

Szczególnie ważne jest kształtowanie umiejętności dobierania trans-formatora do określonego zadania, wykonywania pomiarów parametrówtransformatora jednofazowego i trójfazowego z zachowaniem zasad bhporaz korzystania z informacji znajdujących się na tabliczkach znamiono-wych transformatorów i w katalogach.

W procesie nauczania-uczenia się należy stosować metodę przewod-niego tekstu, dyskusję dydaktyczną, gry dydaktyczne (w tym symulacjeuszkodzeń transformatorów), metodę projektów oraz ćwiczenia oblicze-niowe i pomiarowe.

Nauczyciel powinien przygotować teksty przewodnie lub instrukcje doćwiczeń, wyposażyć stanowiska ćwiczeniowe w niezbędne pomoce,a także opracować materiały do metody przypadków, arkusze do gierdydaktycznych i arkusze obserwacji. Podczas wykonywania ćwiczeńnależy zapewnić uczniom możliwość korzystania z różnych źródeł infor-macji (poradników, czasopism technicznych, instrukcji obsługi i eksplo-atacji, norm, katalogów w wersji książkowej i elektronicznej).

Aby przybliżyć uczniom przyszłe stanowiska pracy, należy zapraszaćna zajęcia techników i inżynierów elektryków, których praca związanajest z eksploatacją transformatorów oraz ekspertów ze StowarzyszeniaElektryków Polskich.

Duże znaczenie dla realizacji celów kształcenia ma wykorzystaniefilmów dydaktycznych o tematyce związanej z eksploatacją transformato-

141

rów jednofazowych i trójfazowych. Należy pamiętać, aby przed projekcjąfilmu ukierunkować obserwację uczniów, zaś po obejrzeniu filmu prze-prowadzić dyskusję z wykorzystaniem metod aktywizujących, jak:drzewko decyzyjne, metaplan.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium maszyn elektrycznychw grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 4 osobowe podczaswykonywania ćwiczeń oraz realizacji projektów.


6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia należy przeprowadzać

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych uczniom na początku zajęć. Kryteria ocenia-nia powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniówumiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształ-cenia. Nauczyciel powinien przeprowadzić hierarchizację celów orazopracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.Proces oceniania powinien obejmować:– przeprowadzoną na wejściu diagnozę stanu wiedzy uczniów pod

kątem założonych celów kształcenia,– ocenianie kształtujące, czyli identyfikowanie postępów uczniów

w trakcie realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiąga-niu założonych celów kształcenia,

– ocenianie sumatywne, czyli sprawdzanie wiadomości i umiejętnościuczniów po zrealizowaniu programu.



Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych przez obser-wację czynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– odczytywanie i interpretowanie parametrów transformatorów z róż-

nych źródeł informacji (tabliczek znamionowych, norm, katalogów,dokumentacji technicznej),

142

– obliczanie parametrów transformatorów,– analizowanie pracy transformatora na podstawie charakterystyk

i wyników pomiarów,– wykonywanie pomiaru podstawowych parametrów dowolnego trans-

formatora jednofazowego i trójfazowego,– lokalizowanie uszkodzeń transformatorów jednofazowych i trójfazo-

wych.Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

się zastosowanie testu pisemnego oraz testu praktycznego z zadaniamitypu próba pracy lub zadaniami nisko symulowanymi. Zadania w teściepisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte(wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz). Do zadańpraktycznych należy opracować kryteria oceny i schemat punktowaniaposzczególnych czynności ucznia.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego, testupraktycznego oraz wyniki indywidualnej i zespołowej pracy ucznia.

Wskazane jest, aby podczas projektów i ćwiczeń pomiarowychuczniowie samodzielnie sprawdzili wyniki pracy.

143

Jednostka modułowa 311[08].Z2.03Uruchamianie i badanie maszyn prądu przemiennego

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– odczytać i zinterpretować parametry różnych maszyn prądu

przemiennego umieszczone na ich tabliczkach znamionowych orazw katalogach,

– obliczyć podstawowe parametry maszyn asynchronicznych i synchro-nicznych wykorzystując zależności między nimi,

– dobrać rodzaj maszyny prądu przemiennego do określonego zadania,– określić właściwości ruchowe maszyn prądu przemiennego na

podstawie ich charakterystyk,– skorzystać ze schematów maszyn prądu przemiennego,– zorganizować stanowisko do badań zgodnie z zasadami bhp, ochrony

ppoż., ochrony środowiska oraz wymaganiami ergonomii,– dobrać przyrządy pomiarowe do badania maszyn elektrycznych,– połączyć układy maszyn elektrycznych i je uruchomić,– zmierzyć podstawowe parametry maszyn asynchronicznych,

synchronicznych oraz komutatorowych jednofazowych,– wyznaczyć podstawowe charakterystyki maszyn prądu przemiennego

na podstawie pomiarów,– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-

zujące na stanowisku pracy,– skorzystać z literatury technicznej i technologii informacyjnej.

2. Materiał nauczaniaRodzaje maszyn indukcyjnych.Typowe uzwojenia maszyn indukcyjnych.Zjawiska występujące podczas pracy silnika indukcyjnego.Wielkości charakteryzujące pracę silnika indukcyjnego.Bilans mocy i sprawność.Moment elektromagnetyczny maszyny indukcyjnej.Praca silnikowa maszyny indukcyjnej.Urządzenia rozruchowe i regulacyjne.Silniki indukcyjne o budowie specjalnej (dwuklatkowe i głębokożłobkowe,jednofazowe, dwufazowe, liniowe).Typowe uszkodzenia silników indukcyjnych.Rodzaje maszyn synchronicznych.Analiza pracy i właściwości ruchowych maszyn synchronicznych.Zastosowanie maszyn synchronicznych.Praca równoległa prądnic synchronicznych.

144

Silnik synchroniczny i jego właściwości ruchowe.Maszyny synchroniczne specjalne (kompensator synchroniczny, prądni-ca tachometryczna synchroniczna, silniki reluktancyjne, histerezowe,z magnesami trwałymi).Typowe uszkodzenia maszyn synchronicznych.Maszyny komutatorowe prądu przemiennego – rodzaje i zastosowanie.Silniki komutatorowe jednofazowe: silnik szeregowy, bocznikowy, repul-syjny.

3. Ćwiczenia• Rysowanie schematu uzwojenia wybranego silnika prądu przemien-

nego.• Odczytywanie i interpretowanie parametrów maszyn indukcyjnych,

synchronicznych, komutatorowych jednofazowych prądu przemienne-go umieszczonych na ich tabliczkach znamionowych oraz w katalo-gach w postaci książkowej i elektronicznej.

• Obliczanie podstawowych parametrów maszyn asynchronicznychi synchronicznych z wykorzystaniem zależności między nimi.

• Dobieranie rodzaju i typu maszyny prądu przemiennego do określo-nego zadania.

• Określanie właściwości ruchowych maszyn prądu przemiennego napodstawie ich charakterystyk.

• Wykonywanie pomiaru rezystancji uzwojeń, rezystancji izolacji międzyuzwojeniami a kadłubem oraz między uzwojeniami poszczególnychfaz prądnicy synchronicznej, silnika asynchronicznego pierścieniowe-go i klatkowego, silnika komutatorowego jednofazowego prądu prze-miennego.

• Uruchamianie prądnicy synchronicznej, silnika asynchronicznegopierścieniowego i klatkowego, silnika komutatorowego jednofazowegoprądu przemiennego.

• Wyznaczanie charakterystyk (biegu jałowego, obciążenia, zewnętrz-nej, regulacyjnej) prądnicy synchronicznej.

• Przeprowadzanie synchronizacji prądnicy synchronicznej z sieci.• Wyznaczanie charakterystyk biegu jałowego, zwarcia i obciążenia

silnika asynchronicznego pierścieniowego.• Przeprowadzanie rozruchu silnika asynchronicznego pierścieniowego

z zastosowaniem rozrusznika rezystancyjnego.• Przeprowadzanie rozruchu silnika asynchronicznego klatkowego

z zastosowaniem przełącznika gwiazda-trójkąt.• Przeprowadzanie regulacji prędkości obrotowej i zmiany kierunku

wirowania silnika asynchronicznego.

145

• Wyznaczanie charakterystyk silnika asynchronicznego klatkowego:charakterystyk mechanicznych przy połączeniu uzwojeń stojanaw gwiazdę i charakterystyk obciążenia przy połączeniu uzwojeń stoja-na w gwiazdę i w trójkąt.

• Badanie specjalnych stanów pracy maszyny asynchronicznej: pracasilnika asynchronicznego jako prądnicy asynchronicznej i transfor-matora trójfazowego.

• Wyznaczanie charakterystyk biegu jałowego, zwarcia i obciążeniaoraz charakterystyki mechanicznej silnika indukcyjnego 1-fazowego.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Foliogramy dotyczące zasady działania maszyn prądu przemiennego.Eksponaty różnych rodzajów maszyn prądu przemiennego i ich elemen-tów.Zestawy tabliczek znamionowych różnych typów maszyn prąduprzemiennego.Maszyny prądu przemiennego dostosowane do badań.Różne maszyny prądu przemiennego do symulacji uszkodzeń.Autotransformatory, rozruszniki i rezystory regulacyjne.Przyrządy pomiarowe: mierniki analogowe i cyfrowe.Induktorowy lub elektroniczny miernik izolacji.Materiały reklamowe, katalogi maszyn prądu przemiennego w wersjiksiążkowej i elektronicznej.Filmy dydaktyczne, plansze, zdjęcia dotyczące różnego rodzaju maszynprądu przemiennego.Czasopisma specjalistyczne.Instrukcje eksploatacji maszyn prądu przemiennego.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Polskie normy, poradniki, atesty i certyfikaty.Programy komputerowe do opracowywania sprawozdań z przeprowa-dzonych badań maszyn prądu przemiennego.


z zakresu uruchamiania i badania maszyn prądu przemiennego.Podczas procesu nauczania-uczenia się należy wykorzystać wiadomościi umiejętności uzyskane w jednostce modułowej 311[08].O3.01 oraz311[08].O3.04.

Szczególnie ważne jest kształtowanie umiejętności uruchamianiamaszyn prądu przemiennego, wykonywania pomiarów ich parametrówz zachowaniem zasad bhp oraz korzystania z informacji znajdujących się

146

na tabliczkach znamionowych maszyn i w katalogach.W procesie nauczania-uczenia się należy stosować metodę przewod-

niego tekstu, dyskusję dydaktyczną, gry dydaktyczne (w tym symulacjeuszkodzeń maszyn prądu przemiennego), metodę projektów orazćwiczenia obliczeniowe i pomiarowe.

Nauczyciel powinien przygotować teksty przewodnie lub instrukcje doćwiczeń, wyposażyć stanowiska ćwiczeniowe w niezbędne pomoce,a także opracować materiały do metody przypadków, arkusze do gierdydaktycznych i arkusze obserwacji. Podczas wykonywania ćwiczeńnależy zapewnić uczniom możliwość korzystania z różnych źródełinformacji (poradników, czasopism technicznych, instrukcji obsługii eksploatacji, norm, katalogów w wersji książkowej i elektronicznej).

Aby przybliżyć uczniom przyszłe stanowiska pracy, należy zapraszaćna zajęcia techników i inżynierów elektryków, których praca związanajest z eksploatacją maszyn elektrycznych oraz ekspertów ze Stowarzy-szenia Elektryków Polskich.

Duże znaczenie dla realizacji celów kształcenia ma wykorzystaniefilmów dydaktycznych o tematyce związanej z eksploatacją maszynprądu przemiennego, pracujących w różnych warunkach. Należy pa-miętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów, zaśpo obejrzeniu filmu przeprowadzić dyskusję z wykorzystaniem metodaktywizujących, jak: drzewko decyzyjne, metaplan.




cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinnydotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniów umiejętnościi wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształcenia.Nauczyciel powinien przeprowadzić hierarchizację celów oraz opraco-wać wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Zaleca się, aby proces oceniania obejmował:– przeprowadzoną na wejściu diagnozę stanu wiedzy uczniów pod

kątem założonych celów kształcenia,– ocenianie kształtujące, czyli identyfikowanie postępów uczniów pod-

147

czas realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiuzałożonych celów kształcenia,

– ocenianie sumatywne, czyli sprawdzanie wiadomości i umiejętnościuczniów po zrealizowaniu programu.Osiągnięcia uczniów należy oceniać na podstawie:



Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych przez obser-wację czynności wykonywanych w trakcie realizacji ćwiczeń. Obserwującczynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonując oceny pra-cy należy zwrócić uwagę na:– odczytywanie i interpretowanie parametrów maszyn prądu przemien-

nego z różnych źródeł informacji (tabliczek znamionowych, norm,katalogów, dokumentacji technicznej),

– obliczanie parametrów maszyn prądu przemiennego,– łączenie układów do badania maszyn i ich uruchamianie,– wykonywanie pomiaru podstawowych parametrów maszyn prądu

przemiennego,– analizowanie pracy maszyn prądu przemiennego na podstawie

charakterystyk i wyników pomiarów,– wykreślanie charakterystyk maszyn,– lokalizowanie uszkodzeń maszyn prądu przemiennego.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego oraz testu praktycznego z zadaniamitypu próba pracy lub zadaniami nisko symulowanymi. Zadania w teściepisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte(wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz). Do zadańw teście praktycznym należy opracować kryteria oceny i schemat punk-towania.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego, testupraktycznego oraz wyniki indywidualnej i zespołowej pracy ucznia.Wskazane jest, aby podczas projektów i ćwiczeń pomiarowych ucznio-wie samodzielnie sprawdzili wyniki pracy.

148

Jednostka modułowa 311[08].Z2.04Uruchamianie i badanie maszyn prądu stałego

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– odczytać i zinterpretować parametry różnych maszyn prądu stałego

umieszczone na ich tabliczkach znamionowych oraz w katalogach,– obliczyć podstawowe parametry maszyn prądu stałego z wykorzysta-

niem zależności między nimi,– dobrać rodzaj maszyny prądu stałego do określonego zadania,– określić właściwości ruchowe maszyn prądu stałego na podstawie ich

charakterystyk,– skorzystać ze schematów maszyn prądu stałego,– zorganizować stanowisko pomiarowe zgodnie z przepisami bhp,

ochrony ppoż., ochrony środowiska oraz wymaganiami ergonomii,– dobrać przyrządy pomiarowe do badania maszyn elektrycznych,– połączyć układy maszyn elektrycznych i je uruchomić,– zmierzyć podstawowe parametry maszyn prądu stałego,– wyznaczyć podstawowe charakterystyki maszyn prądu stałego na

podstawie pomiarów,– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-

zujące na stanowisku pracy,– skorzystać z literatury technicznej i technologii informacyjnej.

2. Materiał nauczaniaPodział maszyn prądu stałego i ich zastosowanie.Podstawowe układy połączeń.Uzwojenia maszyn prądu stałego.Zjawiska towarzyszące pracy maszyn prądu stałego – oddziaływanietwornika, komutacja, straty mocy.Prądnice prądu stałego – obcowzbudne i samowzbudne.Silniki prądu stałego i ich właściwości ruchowe.Rozruch i regulacja prędkości obrotowej silników prądu stałego.Urządzenia rozruchowe i regulacyjne.Maszyny specjalne prądu stałego – ich właściwości ruchowe i zastoso-wanie.Typowe uszkodzenia maszyn prądu stałego.Zasady eksploatacji maszyn prądu stałego.

149

3. Ćwiczenia• Rysowanie schematu uzwojenia wybranego silnika prądu stałego.• Odczytywanie i interpretowanie parametrów prądnic i silników prądu

stałego umieszczonych na tabliczkach znamionowych oraz w katalo-gach w postaci książkowej i elektronicznej.

• Obliczanie podstawowych parametrów maszyn prądu stałego z wyko-rzystaniem zależności między nimi.

• Dobieranie rodzaju i typu maszyny prądu stałego do określonegozadania.

• Określanie właściwości ruchowych maszyn prądu stałego na podsta-wie ich charakterystyk.

• Wykonanie pomiaru rezystancji uzwojeń twornika i wzbudzenia orazrezystancji izolacji między uzwojeniami a kadłubem maszyny prądustałego.

• Uruchomienie prądnicy obcowzbudnej prądu stałego, prądnicy szere-gowo-bocznikowej, silnika bocznikowego prądu stałego, silnika szere-gowego prądu stałego.

• Wyznaczanie charakterystyk prądnicy obcowzbudnej prądu stałego:charakterystyki biegu jałowego, zewnętrznej, regulacyjnej.

• Wyznaczanie charakterystyk prądnicy szeregowo-bocznikowej:charakterystyki zewnętrznej dla trzech przypadków, gdy prądnicapracuje: bez dozwojenia, z dozwojeniem zgodnym, z dozwojeniemprzeciwnym, oraz charakterystyki regulacyjnej.

• Wyznaczanie charakterystyk silnika bocznikowego prądu stałego:charakterystyki mechanicznej i charakterystyki obciążenia.

• Wyznaczanie zależności prędkości obrotowej silnika bocznikowegoprądu stałego od prądu wzbudzenia.

• Wyznaczanie charakterystyk: mechanicznej i obciążenia silnikaszeregowego dla znamionowej wartości prądu wzbudzenia oraz dlawartości prądu wzbudzenia równej 75% wartości znamionowej.

• Przeprowadzenie rozruchu silnika bocznikowego prądu stałegoz zastosowaniem rozrusznika rezystancyjnego.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Foliogramy dotyczące zasady działania maszyn prądu stałego.Eksponaty różnych rodzajów maszyn prądu stałego i ich elementów.Zestawy tabliczek znamionowych różnych typów maszyn prądu stałego.Maszyny prądu stałego dostosowane do badań.Różne maszyny prądu stałego do symulacji uszkodzeń.Rozruszniki i rezystory regulacyjne.Przyrządy pomiarowe: mierniki analogowe i cyfrowe.

150

Induktorowy lub elektroniczny miernik izolacji.Materiały reklamowe, katalogi maszyn prądu stałego w wersji książkoweji elektronicznej.Filmy dydaktyczne, plansze, zdjęcia dotyczące różnego rodzaju maszynprądu stałego.Czasopisma specjalistyczne.Instrukcje eksploatacji maszyn prądu stałego.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Polskie Normy, poradniki, atesty i certyfikaty.Programy komputerowe do opracowywania sprawozdań z przeprowa-dzonych badań maszyn prądu stałego.


z zakresu uruchamiania i badania maszyn prądu stałego. Podczasprocesu nauczania-uczenia się należy wykorzystać wiadomości i umie-jętności uzyskane w jednostce modułowej 311[08].O3.01.

Szczególnie ważne jest kształtowanie umiejętności uruchamianiamaszyn prądu stałego, wykonywania pomiarów ich parametrów i cha-rakterystyk z zachowaniem zasad bhp oraz korzystania z informacjiznajdujących się na tabliczkach znamionowych maszyn i w katalogach.

W procesie nauczania-uczenia się należy stosować metodę przewod-niego tekstu, dyskusję dydaktyczną, gry dydaktyczne (w tym symulacjeuszkodzeń maszyn prądu stałego), metodę projektów oraz ćwiczeniaobliczeniowe i pomiarowe.

Nauczyciel powinien przygotować teksty przewodnie lub instrukcje doćwiczeń, wyposażyć stanowiska ćwiczeniowe w niezbędne pomoce,a także opracować materiały do metody przypadków, arkusze do gierdydaktycznych i arkusze obserwacji. Podczas wykonywania ćwiczeńnależy zapewnić uczniom możliwość korzystania z różnych źródeł infor-macji (poradników, czasopism technicznych, instrukcji obsługi i eksplo-atacji, norm, katalogów w wersji książkowej i elektronicznej).

Aby przybliżyć uczniom przyszłe stanowiska pracy, należy zapraszaćna zajęcia techników i inżynierów elektryków, których praca związanajest z eksploatacją maszyn elektrycznych oraz ekspertów ze Stowarzy-szenia Elektryków Polskich.

Duże znaczenie dla realizacji celów kształcenia ma wykorzystaniefilmów dydaktycznych o tematyce związanej z eksploatację maszynprądu stałego, pracujących w różnych warunkach. Należy pamiętać, abyprzed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów, zaś po obej-rzeniu filmu przeprowadzić dyskusję z wykorzystaniem metod aktywizu-jących, jak: drzewko decyzyjne, metaplan.

151




systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowejna podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteriaoceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania umiejęt-ności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształcenia.Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Zaleca się, aby proces oceniania obejmował:– przeprowadzaną na wejściu diagnozę stanu wiedzy uczniów pod

kątem założonych celów kształcenia,– ocenianie kształtujące, czyli identyfikowanie postępów uczniów





Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych przez obser-wację czynności wykonywanych w trakcie realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonu-jąc oceny pracy należy zwrócić uwagę na:– odczytywanie i interpretowanie parametrów maszyn prądu stałego

z różnych źródeł informacji (tabliczek znamionowych, katalogów,norm, dokumentacji technicznej),

– obliczanie parametrów maszyn prądu stałego,– łączenie układów maszyn i ich uruchamianie,– wykonywanie pomiaru podstawowych parametrów maszyn prądu

152

stałego,– wykreślanie charakterystyk maszyn prądu stałego,– analizowanie pracy maszyn prądu stałego na podstawie charaktery-

styk i wyników pomiarów,– lokalizowanie uszkodzeń maszyn prądu stałego.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponujesię zastosowanie testu pisemnego oraz testu praktycznego z zadaniamitypu próba pracy lub zadaniami nisko symulowanymi. Zadania w teściepisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte(wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz). Do zadańw teście praktycznym należy opracować kryteria oceny oraz schematpunktowania.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego, testupraktycznego oraz wyniki indywidualnej i zespołowej pracy ucznia.Wskazane jest, aby podczas realizacji projektów i ćwiczeń pomiarowychuczniowie samodzielnie sprawdzili wyniki pracy.

153

Jednostka modułowa 311[08].Z2.05Montaż i badanie urządzeń energoelektronicznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować urządzenia energoelektroniczne,– rozróżnić i scharakteryzować poszczególne rodzaje urządzeń ener-

goelektronicznych,– sklasyfikować półprzewodnikowe przyrządy mocy (ppm),– zinterpretować podstawowe parametry i charakterystyki prądowo-

napięciowe ppm,– dobrać z katalogów ppm do warunków pracy,– rozpoznać elementy i podzespoły urządzeń energoelektronicznych,– zanalizować pracę wybranych urządzeń energoelektronicznych

na schematach oraz na podstawie przebiegów czasowych prądówi napięć,

– scharakteryzować zabezpieczenia urządzeń energoelektronicznych,– scharakteryzować rozwiązania konstrukcyjne urządzeń energoelek-

tronicznych,– dobrać filtry zabezpieczające przekształtniki przed zakłóceniami,– dobrać przekształtniki do różnych rodzajów odbiorników,– zorganizować stanowisko pracy do montażu i badania urządzeń

energoelektronicznych zgodnie z przepisami bhp, ochrony ppoż.,ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii,

– dobrać przyrządy pomiarowe i metody pomiaru do badaniaurządzeń energoelektronicznych,

– zmontować i uruchomić podzespoły obwodu głównego w urządzeniuenergoelektronicznym,

– wyznaczyć charakterystyki eksploatacyjne typowych przekształtników,– zinterpretować przebiegi czasowe napięć i prądów w układach

energoelektronicznych,– zlokalizować i usunąć proste uszkodzenia w urządzeniach energo-

elektronicznych,– zastosować zasady eksploatacji urządzeń energoelektronicznych,– zastosować zasady bhp podczas pracy przy urządzeniach elektrycz-

nych,– posłużyć się dokumentacją techniczną, normami oraz katalogami

podzespołów i urządzeń energoelektronicznych.

154

2. Materiał nauczaniaUrządzenia energoelektroniczne – struktura, rodzaje i właściwości.Półprzewodnikowe przyrządy mocy (ppm).Prostowniki niesterowane mostkowe. Komutacja.Prostowniki sterowane: jednofazowe i trójfazowe.Prostowniki mostkowe sterowane i półsterowane.Przekształtniki nawrotne. Przekształtniki dużej mocy.Energoelektroniczne łączniki prądu przemiennego.Jednofazowe i trójfazowe sterowniki prądu przemiennego.Bezpośrednie przemienniki częstotliwości (cyklokonwertory).Falowniki napięcia i falowniki prądu.Komutacja wewnętrzna.Falowniki z modulacją szerokości impulsów PWM.Falowniki rezonansowe.Pośrednie przemienniki częstotliwości.Energoelektroniczne łączniki prądu stałego.Bezpośrednie i pośrednie przekształtniki prądu stałego.Zabezpieczenia ppm: przed przepięciami, przeciążeniami i zwarciami.Obwody odciążające. Ochrona przed zakłóceniami.Konstrukcja i montaż: obwodów energetycznych, elektronicznychukładów sterujących oraz kompletnych urządzeń energoelektronicznych.Zastosowanie przemysłowe urządzeń energoelektronicznych – napędenergoelektroniczny, nagrzewanie indukcyjne, elektrochemia, spawal-nictwo, przetwornice prądu stałego, bezprzerwowe systemy zasilania,urządzenia powszechnego użytku.Eksploatacja urządzeń energoelektronicznych.Lokalizacja i usuwanie uszkodzeń.

3. Ćwiczenia• Dobieranie z katalogów ppm do warunków pracy.• Porównywanie właściwości ppm.• Analizowanie pracy urządzenia energoelektronicznego na podstawie

schematu elektrycznego oraz przebiegów prądu i napięcia.• Rysowanie przebiegów czasowych prądu i napięcia prostownika

(sterownika) dla zadanego kąta wysterowania i charakteru odbiornika.• Analizowanie schematu blokowego układu sterowania tyrystora.• Montowanie zestawu ppm-radiator.• Montowanie obwodu głównego przekształtnika.• Badanie prostownika jedno- i dwupulsowego.• Badanie prostownika trójfazowego jednokierunkowego.• Badanie prostownika mostkowego.• Badanie jednofazowego sterownika napięcia przemiennego.

155

• Badanie wybranego falownika.• Badanie przerywacza prądu stałego.• Lokalizacja uszkodzeń przekształtnika.• Dobieranie zamienników podzespołów z katalogów.• Dokonywanie wymiany uszkodzonych podzespołów.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Zestawy różnych rodzajów półprzewodnikowych przyrządów mocy.Radiatory, bezpieczniki, zmontowane układy sterowania.Zestawy przekształtników do badań oraz demonstracji.Układy przekształtników z symulacją usterek, służące do lokalizacjitypowych uszkodzeń.Oscyloskopy dwukanałowe i przyrządy pomiarowe.Separatory napięciowe.Katalogi ppm i podzespołów urządzeń energoelektronicznych.Plansze i foliogramy ze schematami, przebiegami czasowymi i charakte-rystykami różnych układów energoelektronicznych.Programy komputerowe do symulacji działania urządzeń energoelektro-nicznych.Programy komputerowe do opracowywania wyników przeprowadzonychbadań.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej obejmuje podstawowe wiadomości

i umiejętności z zakresu urządzeń energoelektronicznych. Szczególnieważne jest kształtowanie umiejętności uruchamiania wybranego urzą-dzenia oraz analizowania działania urządzeń na podstawie wynikówpomiarów oraz oscylogramów napięć.

Istotną rolę w osiąganiu celów kształcenia ma dobór metod naucza-nia. Wskazane jest zastosowanie takich metod, jak: przewodniegotekstu, ćwiczeń praktycznych oraz pokaz z objaśnieniem.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propo-zycję do wykorzystania przez nauczyciela. Nauczyciel powinien przygo-tować materiały potrzebne do wykonania pokazów i ćwiczeń: tekstyprzewodnie, zestawy zadań, katalogi, normy oraz zgromadzić w pracow-ni niezbędne środki dydaktyczne. Podczas ćwiczeń należy zwracaćszczególną uwagę na przestrzeganie przez uczniów zasad bhp, korzy-stanie z dokumentacji technicznej oraz umiejętność pracy w zespole.

Program jednostki należy realizować w laboratorium energoelektronikiw grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 4 osobowe, wykonują-ce zadania na poszczególnych stanowiskach ćwiczeniowych.

156


6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych uczniom na początku zajęć. Kryteria ocenia-nia powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniówumiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształ-cenia. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.



wację czynności wykonywanych w trakcie realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonu-jąc oceny pracy należy zwrócić uwagę na:– przeprowadzanie montażu oraz badań wybranych przekształtników,– przestrzeganie przepisów bhp podczas montażu i badań urządzeń

energoelektronicznych,– interpretowanie wyników pomiarów oraz przebiegów czasowych

napięć i prądów przekształtników,– dobieranie urządzeń energoelektronicznych do założonych zadań,– korzystanie z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-

tacji technicznej) przy doborze i badaniu podzespołów i urządzeń.Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

się zastosowanie testu pisemnego oraz sprawdzianu z zadaniami prak-tycznymi. Zadania w teście pisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpo-wiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typuprawda-fałsz). Do zadań praktycznych należy opracować szczegółowekryteria oceny poszczególnych czynności ucznia.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego, spraw-dzianu praktycznego oraz poziom wykonania ćwiczeń.

157

Jednostka modułowa 311[08].Z2.06Sprawdzanie urządzeń grzejnych i chłodniczych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozpoznać urządzenia grzejne i chłodnicze na podstawie ich sche-

matów,– sklasyfikować elektryczne urządzenia grzejne i chłodnicze,– scharakteryzować elektryczne urządzenia grzejne i chłodnicze,– dokonać analizy pracy wybranych urządzeń grzejnych i chłodniczych,– odczytać schematy urządzeń grzejnych i chłodniczych,– dokonać analizy schematów połączeń elementów grzejnych

w układach jednofazowych i trójfazowych,– skorzystać z danych umieszczonych na tabliczkach znamionowych

urządzeń grzejnych i chłodniczych,– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ochrony

ppoż., ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii,– dokonać oględzin oraz przeglądów wybranych urządzeń grzejnych,– uruchomić wybrane elektryczne urządzenia grzejne i chłodnicze,– zlokalizować uszkodzenia wybranych urządzeń grzejnych i chłodni-

czych na podstawie oględzin i pomiarów,– skorzystać z poradników, materiałów reklamowych, katalogów i norm,– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-


2. Materiał nauczaniaKlasyfikacja urządzeń elektrotermicznych.Urządzenia elektrotermiczne rezystancyjne.Zasady doboru rezystancyjnych elementów grzejnych.Urządzenia elektrotermiczne przemysłowe: elektrodowe, łukowe, induk-cyjne, pojemnościowe.Energooszczędne urządzenia grzejne.Urządzenia grzejne domowe.Regulacja temperatury w elektrycznych urządzeniach grzejnych.Eksploatacja przemysłowych urządzeń grzejnych.Urządzenia chłodnicze stosowane w przemyśle, handlu i gospodarstwiedomowym.Regulacja temperatury w elektrycznych urządzeniach chłodniczych.

158

3. Ćwiczenia• Analizowanie instrukcji eksploatacji lub dokumentacji techniczno-

ruchowej wybranych przemysłowych urządzeń grzejnych.• Dobieranie termostatu do urządzenia grzejnego na podstawie danych

katalogowych.• Symulacja zamawiania części zamiennych urządzeń grzejnych zgod-

nie z procedurą wymaganą przez producentów.• Sprawdzanie stanu technicznego wybranych urządzeń grzejnych

stosowanych w przemyśle.• Uruchamianie wybranych przemysłowych urządzeń grzejnych.• Analizowanie sposobu regulacji temperatury w wybranych urządze-

niach grzejnych stosowanych w przemyśle.• Dokonywanie oględzin elektrycznych urządzeń grzejnych stosowa-

nych w przemyśle.• Sprawdzanie stanu technicznego wybranych urządzeń grzejnych

stosowanych w gospodarstwie domowym.• Uruchamianie wybranych urządzeń grzejnych stosowanych

w gospodarstwie domowym.• Sprawdzanie stanu technicznego wybranych urządzeń chłodniczych

stosowanych w handlu i gospodarstwie domowym.• Uruchamianie wybranych urządzeń chłodniczych stosowanych

w handlu i gospodarstwie domowym.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Podzespoły elektrycznych urządzeń grzejnych i chłodniczych.Modele i makiety różnego rodzaju przemysłowych urządzeń grzejnychi chłodniczych.Materiały reklamowe elektrycznych urządzeń grzejnych i chłodniczych.Plansze, foliogramy i zdjęcia dotyczące elektrycznych urządzeń grzej-nych i chłodniczych.Elektryczne urządzenia grzejne i chłodnicze przystosowane do przepro-wadzania ćwiczeń.Przyrządy pomiarowe: mierniki analogowe i cyfrowe.Instrukcje obsługi i dokumentacje techniczno-ruchowe elektrycznychurządzeń grzejnych i chłodniczych.Katalogi urządzeń grzejnych i chłodniczych.Czasopisma specjalistyczne.Filmy dydaktyczne dotyczące urządzeń grzejnych i chłodniczych.Programy komputerowe do symulacji działania elektrycznych urządzeńgrzejnych i chłodniczych.

159

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreści programowe jednostki modułowej obejmują wiadomości

i umiejętności z zakresu uruchamiania i sprawdzania elektrycznychurządzeń grzejnych i chłodniczych. Podczas procesu nauczania-uczeniasię należy wykorzystać wiadomości i umiejętności, które uczeń uzyskałw jednostce modułowej 311[08].O3.04.

Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniów umiejętności:sprawdzania stanu technicznego i uruchamiania elektrycznych urządzeńgrzejnych i chłodniczych oraz korzystania z informacji zawartych natabliczkach znamionowych urządzeń oraz w katalogach.

W procesie nauczania-uczenia się należy stosować metody aktywi-zujące, jak: metoda przewodniego tekstu, dyskusja dydaktyczna, grydydaktyczne (w tym symulacje uszkodzeń elektrycznych urządzeń grzej-nych i chłodniczych) oraz ćwiczenia obliczeniowe i pomiarowe, a takżemetoda projektów. Metoda projektów zasługuje na szczególną uwagę,ponieważ pozwala na efektywne wykorzystanie czasu, prezentacjęwykonanych projektów oraz wymaga korzystania z różnych źródeł infor-macji. Wskazane jest również stosowanie filmów dydaktycznych przed-stawiających eksploatację elektrycznych urządzeń grzejnych i chłodni-czych w różnych warunkach. Projekcję filmu należy podsumować, wyko-rzystując metodę drzewka decyzyjnego lub metaplanu.

Aby pokazać pracę przemysłowych urządzeń grzejnych i chłodniczychw warunkach rzeczywistych, proponuje się zorganizowanie wycieczki dozakładu wykorzystującego takie urządzenia. Podczas wycieczki ucznio-wie w zespołach 2 – 3 osobowych powinni prowadzić obserwacje wedługarkuszy przygotowanych przez nauczyciela. Po odbyciu wycieczki należypodsumować wyniki obserwacji uczniów.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium elektroenergetykiw grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 4 osobowe podczaswykonywania ćwiczeń oraz realizacji projektów. Nauczyciel powinienprzygotować instrukcje lub teksty przewodnie do ćwiczeń, opracowaćarkusze do gier dydaktycznych oraz arkusze obserwacji.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propo-zycję do wykorzystania przez nauczyciela. Podczas ćwiczeń należyzwracać szczególną uwagę na przestrzeganie przez uczniów zasad bhporaz korzystanie z różnych źródeł informacji (poradników, czasopismtechnicznych, instrukcji obsługi i eksploatacji, norm, katalogów wydanychw formie książkowej i elektronicznej).


160


przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych uczniom na początku zajęć. Kryteria ocenia-nia powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniówumiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształ-cenia. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.



Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych przez obser-wację czynności wykonywanych w trakcie realizacji ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– odczytywanie i interpretowanie parametrów elektrycznych urządzeń

grzejnych i chłodniczych, podawanych na tabliczkach znamionowych,w katalogach i dokumentacji technicznej,

– obliczanie rezystancyjnych elementów grzejnych,– analizowanie pracy elektrycznych urządzeń grzejnych i chłodniczych

na podstawie dokumentacji techniczno-ruchowej,– lokalizowanie prostych uszkodzeń elektrycznych urządzeń grzejnych

i chłodniczych.Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

się zastosowanie testu pisemnego oraz testu praktycznego z zadaniamitypu próba pracy lub zadaniami nisko symulowanymi. Zadania w teściepisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte(wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz). Do zadańw teście praktycznym należy opracować kryteria oceny oraz schematpunktowania.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego, testupraktycznego, ocenę wytworu projektu i jego prezentacji oraz wynikiobserwacji indywidualnej i zespołowej pracy ucznia.Wskazane jest, aby podczas realizacji projektów i ćwiczeń pomiarowychuczniowie samodzielnie sprawdzili wyniki pracy.

161

Jednostka modułowa 311[08].Z2.07Montaż i naprawa maszyn i urządzeń elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ochrony

ppoż., ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii,– dobrać narzędzia, materiały i podzespoły do prowadzonych prac,– sprawdzić stan techniczny elementów i podzespołów przeznaczonych

do montażu,– zamocować do podłoża aparaturę elektryczną i elektroniczną,– wykonać połączenia elektryczne (lutowane, zaciskane i rozłączne)

elementów,– zmontować i uruchomić proste układy elektryczne i elektroniczne na

podstawie dokumentacji technicznej,– zamontować i wymontować elementy mechaniczne w urządzeniach

elektrycznych,– wykonać demontaż oraz montaż aparatów, maszyn i urządzeń

elektrycznych,– zlokalizować proste uszkodzenia w maszynach i urządzeniach

elektrycznych na podstawie oględzin i pomiarów,– sporządzić zestawienie materiałów i/lub podzespołów potrzebnych

do wykonania prostych napraw maszyn i urządzeń elektrycznych,– ocenić opłacalność wykonywania naprawy,– sporządzić kosztorys wykonanej naprawy,– dokonać prostych napraw maszyn i urządzeń elektrycznych,– przeprowadzić kontrolę podczas wykonywania napraw maszyn i urzą-

dzeń elektrycznych,– wykonać próby odbiorcze wybranych maszyn i urządzeń elektrycz-

nych po naprawach,– dokonać oględzin oraz przeglądów wybranych maszyn i urządzeń

elektrycznych,– wykorzystać programy komputerowe do sporządzania kosztorysu

wykonanej naprawy oraz do prowadzenia dokumentacji naprawi przeglądów,

– posłużyć się dokumentacją techniczną, instrukcjami, schematamiideowymi i montażowymi,

– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-zujące na stanowisku pracy.

162

2. Materiał nauczaniaPrzepisy bhp obowiązujące przy wykonywaniu montażu oraz naprawmaszyn i urządzeń elektrycznych.Demontaż i montaż elementów mechanicznych w urządzeniachelektrycznych.Montaż aparatury elektrycznej i elektronicznej w układach i urządzeniachelektrycznych.Wykonywanie połączeń elektrycznych lutowanych, zaciskanych i roz-łącznych.Oględziny, przeglądy, konserwacja oraz badania kontrolne maszyni urządzeń elektrycznych.Wykrywanie usterek w maszynach i urządzeniach elektrycznych.Naprawa podzespołów mechanicznych wybranych maszyn i urządzeńelektrycznych.Naprawa podzespołów elektrycznych silników prądu przemiennegoi stałego.Wymiana podzespołów elektrycznych w wybranych maszynachi urządzeniach elektrycznych.Próby odbiorcze maszyn i urządzeń po naprawach.

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie podzespołów mechanicznych i elektrycznych wybra-

nych maszyn i urządzeń elektrycznych.• Wykonywanie montażu i demontażu wałków, przekładni zębatych,

dźwigni w maszynach i urządzeniach elektrycznych.• Dokonywanie wymiany sprężyn, łożysk, śrub w urządzeniach elek-

trycznych.• Wykonywanie montażu mechanicznego transformatorów, wentylato-

rów, złącz, gniazd, wyłączników, bezpieczników, potencjometrów,styczników i przekaźników.

• Wykonywanie połączeń elektrycznych lutowanych.• Wykonywanie połączeń elektrycznych zaciskanych.• Lutowanie i montowanie złącz.• Lokalizowanie uszkodzeń w transformatorach małej mocy na podsta-

wie oględzin i pomiarów.• Wykonywanie montażu i demontażu wybranych typów transformato-

rów małej mocy.• Wykonywanie karkasów cewek różnych typów transformatorów.• Nawijanie cewek i łączenie ich odpowiednimi zaciskami (zgodnie

ze schematem).• Wykonywanie badań transformatora po naprawie.

163

• Lokalizowanie uszkodzeń w silnikach indukcyjnych pierścieniowychi klatkowych na podstawie oględzin i pomiarów.

• Dobieranie podzespołów potrzebnych do naprawy silników prąduprzemiennego i stałego na podstawie katalogów, materiałów rekla-mowych oraz informacji dostępnych w Internecie.

• Demontowanie i montowanie wybranych rodzajów silników prąduprzemiennego i stałego.

• Sprawdzanie stanu technicznego komutatora, szczotek, szczotko-trzymaczy, pierścieni, wyprowadzeń i zwieraczy pierścieni.

• Wyważanie wirników wybranych rodzajów silników prądu przemien-nego i stałego.

• Wykonywanie badań wybranych rodzajów silników prądu przemien-nego i stałego po naprawie.

• Wykonywanie przeglądu okresowego silnika indukcyjnego – symulacja.• Lokalizowanie uszkodzeń w silnikach prądu stałego na podstawie

oględzin i pomiarów.• Wykonywanie regeneracji komutatora – toczenie lub szlifowanie jego

powierzchni.• Wykonywanie przeglądu okresowego wybranego silnika prądu stałego

– symulacja.• Wykonywanie montażu i demontażu wybranych urządzeń grzejnych.• Dokonywanie wymiany elementów grzejnych i układu regulacji

w wybranych urządzeniach grzejnych.• Wykonywanie przeglądów okresowych elektrycznych urządzeń grzej-

nych stosowanych w przemyśle – symulacja.• Wykonywanie oględzin i konserwacji wybranych urządzeń chłodni-

czych.• Lokalizowanie usterek w wybranych urządzeniach chłodniczych.• Wykonywanie napraw instalacji oświetleniowej w wybranym urządze-

niu chłodniczym.• Wykonywanie montażu i demontażu podzespołów wybranego urzą-

dzenia chłodniczego.• Sporządzanie kosztorysu wykonanej naprawy.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Komplet cewek i rdzeni różnych typów transformatorów.Różne transformatory, silniki prądu przemiennego i stałego orazurządzenia grzejne i chłodnicze do symulacji uszkodzeń.Podzespoły mechaniczne i elektryczne silników prądu przemiennegoi stałego oraz urządzeń grzejnych i chłodniczych.Nawijarki do nawijania cewek.

164

Narzędzia do usuwania uszkodzonych uzwojeń i układania nowych.Zestawy kluczy, młotki miękkie, ściągacze do łożysk.Przyrządy pomiarowe: mierniki analogowe i cyfrowe.Megaomomierz.Stanowisko do wykonywania prób silników elektrycznych.Hamownia.Tablice zakłóceń pracy i uszkodzeń transformatorów, silników prądustałego i przemiennego.Dokumentacje techniczno-ruchowe silników elektrycznych.Polskie Normy, instrukcje i poradniki.Atesty, certyfikaty.Materiały reklamowe.Katalogi transformatorów, silników prądu przemiennego i stałego orazelektrycznych urządzeń grzejnych i chłodniczych.Dokumentacja techniczno-ruchowa urządzeń grzejnych i chłodniczych.Cenniki części zamiennych i podzespołów.Czasopisma specjalistyczne.Filmy dydaktyczne, plansze, foliogramy i przezrocza.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Programy komputerowe do prowadzenia dokumentacji przeglądówi napraw oraz kalkulacji kosztów wykonywanych prac.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizując program jednostki modułowej należy wykorzystać umiejęt-

ności ukształtowane w jednostce 311[08].O2.03 oraz w jednostkachmodułu 311[08].Z2. Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniaumiejętności montażu i demontażu maszyn i urządzeń elektrycznych,wykonywania prostych napraw transformatorów, silników prądu prze-miennego i stałego, urządzeń grzejnych i chłodniczych oraz sporządza-nia kosztorysów napraw maszyn i urządzeń elektrycznych.

Do osiągnięcia założonych celów kształcenia polecana jest metodaćwiczeń praktycznych oraz przewodniego tekstu. Wskazane jest, abyprzed realizacją ćwiczeń nauczyciel przeprowadził pokaz wykonywaniatrudniejszych operacji z objaśnieniem.

Do wykonania ćwiczeń nauczyciel powinien przygotować: tekstyprzewodnie, instrukcje do ćwiczeń, dokumentację techniczną, PN,poradniki oraz dane dotyczące wyposażenia pracowni. Uczniowie,korzystając z pytań prowadzących i arkuszy ćwiczeniowych w tekstachprzewodnich oraz z materiałów źródłowych, samodzielnie planująi wykonują ćwiczenia. Nauczyciel obserwuje przebieg wykonaniaćwiczenia zwracając szczególną uwagę na przestrzeganie zasad bhp.Pełni również rolę konsultanta w sytuacjach spornych lub niejasnych dlauczniów.

165

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni montażu maszyn i urządzeńelektrycznych na wydzielonych stanowiskach do montażu, demontażuoraz napraw maszyn i urządzeń elektrycznych w grupie do 8 osób.Podczas wykonywania ćwiczeń uczniowie powinni pracować pojedyn-czo. Do lokalizacji uszkodzeń należy wykorzystać niesprawne maszynyi urządzenia elektryczne oraz symulacyjne programy komputerowe.Ćwiczenia dotyczące prób silników i urządzeń elektrycznych po naprawiepowinny odbywać się na stanowiskach ćwiczeniowych pod bezpośred-nim nadzorem nauczyciela.



przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powin-ny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniów umiejęt-ności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształcenia.Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Proces oceniania powinien obejmować:– diagnozę stanu wiedzy uczniów na wejściu pod kątem założonych

celów kształcenia,– ocenianie kształtujące, czyli identyfikowanie postępów uczniów



– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– ukierunkowanej obserwacji indywidualnej i zespołowej pracy ucznia

podczas wykonywania ćwiczeń.Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych przez obser-

wację czynności wykonywanych w trakcie realizacji ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na następujące umiejętności:– organizowania stanowiska pracy,– lokalizowania uszkodzeń maszyn i urządzeń elektrycznych na

podstawie oględzin i pomiarów,– montażu i demontażu maszyn i urządzeń elektrycznych,– wykonywania prostych napraw maszyn i urządzeń elektrycznych,

166

– dokonywania prób odbiorczych maszyn i urządzeń elektrycznychpo naprawie,

– przestrzegania zasad bhp na stanowisku pracy.Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

się zastosowanie testu praktycznego z zadaniami typu próba pracy lubsprawdzianu praktycznego. Do zadań typu próba pracy należy opraco-wać kryteria oceny i schemat punktowania.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu praktycznego (lubsprawdzianu praktycznego), sprawdzianów ustnych oraz wyniki indywi-dualnej pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Wskazane jest, aby w trakcie realizacji ćwiczeń z zakresu lokalizowa-nia uszkodzeń na podstawie oględzin i pomiarów oraz wykonywanianapraw maszyn i urządzeń elektrycznych uczniowie samodzielniesprawdzili wyniki pracy.

167

Moduł 311[08].Z3Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozróżniać linie elektroenergetyczne i podstawowe elementy ich

budowy na planach i rysunkach oraz w terenie,– dobierać przewody i kable oraz osprzęt w liniach napowietrznych

i kablowych,– rozpoznawać elementy stacji elektroenergetycznej na schemacie

(planie), modelu oraz w terenie,– analizować pracę aparatów rozdzielczych na podstawie schematów

typowych pól rozdzielczych,– dobierać wysokonapięciowe aparaty rozdzielcze,– charakteryzować środki ochrony przepięciowej i przeciwporażeniowej

stosowane w liniach i stacjach elektroenergetycznych,– montować i sprawdzać proste układy automatyki zabezpieczeniowej,– dobierać zabezpieczenia linii elektroenergetycznych, transformatorów

i silników,– organizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ochrony

ppoż., ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii,– planować racjonalną gospodarkę energetyczną,– posługiwać się katalogami, normami i dokumentacją techniczną przy

doborze i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych,– przestrzegać przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska,– korzystać z różnych źródeł wiedzy w celu samokształcenia,– współpracować w zespole.



311[08].Z3.01 Budowa i eksploatacja linii napowietrznych 32311[08].Z3.02 Budowa i eksploatacja linii kablowych 24311[08].Z3.03 Eksploatacja stacji elektroenergetycznych 72311[08].Z3.04 Badanie układów automatyki zabezpieczeniowej 48311[08].Z3.05 Prowadzenie racjonalnej gospodarki

energetycznej 28Razem 204

168


Programy jednostek modułowych proponuje się realizować w kolejno-ści zgodnej ze schematem. Jednostki modułowe 311[08].Z3.01 oraz311[08].Z3.02 mogą być realizowane równolegle lub w dowolnej kolejno-ści.

311[08].Z3.02Budowa i eksploatacja linii

kablowych

311[08].Z3.01Budowa i eksploatacja linii

napowietrznych

311[08].Z3.03Eksploatacja stacji elektroenerge-

tycznych

311[08].Z3Budowa i eksploatacja sieci

elektroenergetycznych

311[08].Z3.04Badanie układów automatyki

zabezpieczeniowej

311[08].Z3.05Prowadzenie racjonalnejgospodarki energetycznej

169

4. LiteraturaBartodziej G., Kałuża E.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP,Warszawa 2000Goźlińska E.: Maszyny elektryczne. WSiP, Warszawa 2001Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Ćwiczenia. WSiP, Warszawa1996Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.:Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Tłumaczenie A. Rodak.WSiP, Warszawa 1998Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.:Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Ćwiczenia. Tłumacze-nie A. Rodak. WSiP, Warszawa 1998Jabłoński W.: Zapobieganie porażeniom elektrycznym w urządzeniachelektroenergetycznych wysokich napięć. WNT, Warszawa 1992Januszewski S., Sagan T., Szczucki F., Świątek H.: Eksploatacjaurządzeń elektrycznych i energoelektronicznych. ITE, Radom 2000Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa1999Kotlarski W.: Sieci elektryczne. WSiP, Warszawa 1994Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa2001Poradnik montera elektryka. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1997Przepisy budowy urządzeń elektroenergetycznych. WydawnictwaPrzemysłowe WEMA, Warszawa 1997Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjachenergetycznych. Dz. U. Nr 80, poz. 912


170

Jednostka modułowa 311[08].Z3.01Budowa i eksploatacja linii napowietrznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować elektroenergetyczne linie napowietrzne,– rozpoznać rodzaj przewodów stosowanych do budowy linii elektro-

energetycznych po ich wyglądzie i oznaczeniu literowo-cyfrowym,– dobrać przewód dla określonego obciążenia i warunków pracy linii,– rozpoznać części składowe linii napowietrznych na schemacie

(planie), modelu oraz w terenie,– rozróżnić rodzaje słupów stosowanych w liniach napowietrznych,– rozróżnić izolatory stosowane w linii napowietrznej,– scharakteryzować osprzęt używany do budowy linii napowietrznych,– dokonać analizy pracy linii napowietrznych na podstawie schematu

elektrycznego,– wyjaśnić sposoby budowy linii przy obostrzeniach różnego stopnia,– dobrać osprzęt do wykonania określonej linii napowietrznej,– scharakteryzować ochronę przeciwporażeniową w liniach napowietrz-

nych,– scharakteryzować ochronę przepięciową w liniach napowietrznych,– określić zasady eksploatacji elektroenergetycznych linii napowietrz-

nych,– skorzystać z literatury, norm i kart katalogowych wyrobów,– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-


2. Materiał nauczaniaRodzaje linii napowietrznych i ich części składowe.Podstawowe pojęcia: rozpiętość przęsła, naprężenie i zwis przewodu.Przewody, słupy, izolatory i osprzęt sieciowy – rodzaje i przeznaczenie.Sposoby łączenia przewodów.Rodzaje zawieszeń przewodów.Układy przewodów na słupach.Obostrzenia przy skrzyżowaniach i zbliżeniach.Sposoby budowy linii z obostrzeniami.Ochrona przeciwporażeniowa w liniach napowietrznych.Ochrona przepięciowa linii napowietrznych.Budowa linii napowietrznych.Eksploatacja linii napowietrznych (oględziny i przeglądy).Zasady organizacji bezpiecznej pracy przy liniach napowietrznych.

171

3. Ćwiczenia• Czytanie planów elektroenergetycznych linii napowietrznych.• Określanie zwisu przewodu dla zadanej linii napowietrznej przy

zmianie temperatury.• Rozpoznawanie przewodów stosowanych do budowy linii na podsta-

wie ich wyglądu oraz oznaczeń literowo-cyfrowych.• Wykonywanie połączeń przewodów stosowanych do budowy linii

napowietrznych.• Porównywanie budowy i przeznaczenia poszczególnych rodzajów

słupów.• Dobieranie słupów w linii napowietrznej.• Porównywanie budowy i przeznaczenia poszczególnych rodzajów

izolatorów liniowych.• Rozpoznawanie osprzętu sieciowego.• Dobieranie osprzętu potrzebnego do wykonania określonej linii.• Osadzanie izolatorów liniowych na trzonach.• Wykonywanie zawieszeń przewodów na izolatorach.• Analizowanie sposobu budowy linii przy obostrzeniach.• Dobieranie ochrony przeciwporażeniowej w liniach napowietrznych

niskiego i wysokiego napięcia.• Dobieranie ochrony przepięciowej w liniach napowietrznych.• Określanie zasad eksploatacji linii napowietrznej.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Próbki przewodów używanych do budowy linii napowietrznych.Eksponaty osprzętu linii napowietrznych.Ilustracje, fotografie i przezrocza przedstawiające osprzęt linii napo-wietrznych.Plany i schematy linii napowietrznych.Makiety różnych rodzajów linii napowietrznych.Makiety do demonstracji ochrony przepięciowej linii napowietrznej.Makiety do analizowania ochrony przeciwporażeniowej w liniach napo-wietrznych.Filmy dydaktyczne dotyczące budowy i eksploatacji linii napowietrznych.Polskie Normy, katalogi osprzętu liniowego.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Programy komputerowe do symulacji działania ochrony przepięcioweji przeciwporażeniowej w liniach napowietrznych.

172

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść programu jednostki modułowej obejmuje podstawowe zagad-

nienia dotyczące budowy oraz eksploatacji elektroenergetycznych liniinapowietrznych. Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniówumiejętności rozpoznawania elementów składowych linii napowietrznych,dobierania osprzętu potrzebnego do ich wykonania oraz określaniazasad budowy.

Zaleca się, aby podczas realizacji programu nauczania stosowaćprzede wszystkim metodę przewodniego tekstu, ćwiczenia praktyczneoraz pokaz z objaśnieniem. Nauczyciel powinien przygotować materiałypotrzebne do wykonania pokazów i ćwiczeń: teksty przewodnie, zestawyzadań, katalogi, normy oraz zgromadzić w pracowni niezbędne środkidydaktyczne.

Wskazane jest, aby odbywały się wycieczki dydaktyczne umożliwiają-ce rozpoznawanie elementów elektroenergetycznych linii napowietrz-nych w naturalnych warunkach. Podczas wycieczki uczniowie w zespo-łach 2 – 3 osobowych powinni prowadzić obserwacje według arkuszyprzygotowanych przez nauczyciela. Po wycieczce należy podsumowaćwyniki obserwacji uczniów. Przed wycieczką uczniowie powinni byćzapoznani z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi podczas jejtrwania.

Program jednostki należy realizować w pracowni urządzeń elektrycz-nych oraz na poligonie ćwiczeniowym w grupie do 15 osób, z podziałemna zespoły 2 – 4 osobowe, wykonujące zadania na poszczególnychstanowiskach ćwiczeniowych.


6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie osiągnięć uczniów powinno odbywać się przez cały czas

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przed-stawionych na początku zajęć. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć po-winno dostarczyć informacji dotyczących zakresu i stopnia realizacji ce-lów kształcenia programu jednostki modułowej.


ćwiczeń.

173

Proponuje się sprawdzanie umiejętności przez obserwację czynnościwykonywanych podczas realizacji ćwiczeń, zwracając uwagę na:– posługiwanie się terminologią techniczną z zakresu budowy

i eksploatacji elektroenergetycznych linii napowietrznych,– rozpoznawanie elementów linii napowietrznych,– dobieranie osprzętu do wykonania określonej linii napowietrznej,– określanie zasad eksploatacji linii napowietrznych,– korzystanie z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-

tacji technicznej, Internetu).Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje


W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego,wyniki obserwacji oraz poziom wykonania ćwiczeń.

174

Jednostka modułowa 311[08].Z3.02Budowa i eksploatacja linii kablowych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować elektroenergetyczne linie kablowe,– rozpoznać rodzaj kabla po jego wyglądzie i oznaczeniu literowo-

cyfrowym,– rozpoznać części składowe linii kablowej na schemacie (planie) oraz

na modelu,– rozróżnić osprzęt linii kablowych,– dobrać osprzęt do budowy linii kablowej,– zmontować mufy i głowice kablowe,– ułożyć kable w różnych warunkach,– zlokalizować i usunąć uszkodzenie linii kablowej,– posłużyć się instrukcjami eksploatacji i dokumentacją techniczną,– skorzystać z literatury, norm i kart katalogowych wyrobów,– zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowią-


2. Materiał nauczaniaBudowa i oznaczanie kabli elektroenergetycznych.Osprzęt kablowy – rodzaje i przeznaczenie.Łączenie kabli.Montaż muf i głowic kablowych.Układanie kabli w ziemi.Budowa linii kablowej przy skrzyżowaniach z różnymi obiektami.Układanie kabli w blokach i rurach.Układanie kabli w kanałach i tunelach.Układanie kabli w budynkach.Eksploatacja linii kablowych.Lokalizacja i usuwanie uszkodzeń w liniach kablowych.Zasady bezpiecznej pracy przy budowie i eksploatacji linii kablowych.

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie kabli na podstawie wyglądu oraz oznaczeń literowo-

cyfrowych.• Łączenie żył w kablach.• Rozpoznawanie osprzętu kablowego.• Dobieranie osprzętu potrzebnego do wykonania określonej linii

kablowej.

175

• Wykonywanie montażu muf kablowych.• Wykonywanie montażu głowic kablowych.• Układanie odcinka kabla w ziemi.• Układanie odcinka kabla w blokach i rurach.• Układanie odcinka kabla w kanałach i tunelach.• Układanie odcinka kabla w budynkach.• Ustalanie zakresu czynności eksploatacyjnych linii kablowych.• Rozpoznawanie rodzaju uszkodzeń linii kablowej.• Lokalizowanie uszkodzeń kabla za pomocą mostka Wheatstone’a.• Usuwanie uszkodzeń zadanej linii kablowej.• Analizowanie zasad bezpiecznej pracy przy liniach kablowych.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Próbki kabli używanych do budowy linii kablowych.Eksponaty osprzętu kablowego.Makiety, plany i schematy linii kablowych.Ilustracje, fotografie i przezrocza przedstawiające różne rodzaje liniikablowych.Ilustracje, fotografie i przezrocza przedstawiające sposoby lokalizacjii usuwania uszkodzeń linii kablowych.Makiety do symulacji uszkodzeń linii kablowych.Mostek Wheatstone’a.Filmy dydaktyczne dotyczące budowy i eksploatacji linii kablowych.Polskie Normy, katalogi kabli i osprzętu kablowego.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść programu jednostki modułowej obejmuje zagadnienia związane

z budową i eksploatacją linii kablowej.Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniów umiejętności

rozpoznawania kabli stosowanych do budowy linii elektroenergetycz-nych, charakteryzowania osprzętu potrzebnego do ich wykonania orazlokalizacji i usuwania uszkodzeń. Podczas realizacji programu jednostkimodułowej należy stosować przede wszystkim metodę przewodniegotekstu, ćwiczeń praktycznych oraz pokaz z objaśnieniem.

Do wykonania pokazów i ćwiczeń nauczyciel powinien przygotowaćpotrzebne materiały: teksty przewodnie, zestawy zadań, katalogi, normyoraz zgromadzić w pracowni niezbędne pomoce dydaktyczne.

Wskazane jest, aby realizacja programu jednostki odbywała sięw pracowni urządzeń elektrycznych oraz na poligonie ćwiczeniowymsymulującym naturalne warunki budowy i eksploatacji linii kablowych,

176

w grupie do 15 osób z podziałem na zespoły 2 – 4 osobowe.Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń konieczne jest zapoznanie

uczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi na danym stano-wisku ćwiczeniowym.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno dostarczyć

informacji dotyczących zakresu i stopnia realizacji celów kształceniajednostki modułowej i odbywać się przez cały czas realizacji programujednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na począt-ku zajęć.



wację czynności wykonywanych w trakcie realizacji ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:

– rozpoznawanie kabli,– dobieranie i montowanie osprzętu linii kablowej,– lokalizowanie i usuwanie uszkodzeń linii kablowej,– posługiwanie się terminologią techniczną z zakresu budowy i eksplo-

atacji linii kablowych,– korzystanie z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-

tacji technicznej, Internetu).Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzać

w trakcie i po jego wykonaniu. Wykonanie poszczególnych ćwiczeń zale-ca się oceniać w kategorii: uczeń umie lub nie umie wykonać poprawniećwiczenie. Po stwierdzeniu, że uczeń umie, należy wystawić ocenęzgodnie z obowiązującym w szkole systemem oceniania. Ćwiczeniawykonane nieprawidłowo należy powtarzać aż do uzyskania wynikupozytywnego.

Po zakończeniu programu jednostki modułowej proponuje się zasto-sować test pisemny. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpo-wiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typuprawda-fałsz).

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu pisemnego,wyniki obserwacji oraz poziom wykonania ćwiczeń.

177

Jednostka modułowa 311[08].Z3.03Eksploatacja stacji elektroenergetycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozpoznać elementy stacji elektroenergetycznej na jej schemacie

(planie), na modelu oraz w terenie,– określić funkcje podstawowych urządzeń rozdzielczych,– scharakteryzować konstrukcyjne rozwiązania stacji elektroenerge-

tycznych,– scharakteryzować wysokonapięciowe urządzenia rozdzielcze,– obliczyć podstawowe parametry zwarć metodą PN,– dobrać wysokonapięciowe urządzenia rozdzielcze,– scharakteryzować ochronę przepięciową, zwarciową i przeciwporaże-

niową w stacjach elektroenergetycznych,– dobrać ochronę przepięciową, zwarciową i przeciwporażeniową

w stacjach elektroenergetycznych,– określić zasady eksploatacji stacji elektroenergetycznych,– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ochrony

ppoż., ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii,– posłużyć się sprzętem ochronnym przy urządzeniach wysokonapię-

ciowych,– skorzystać z literatury, norm, kart katalogowych wyrobów oraz

instrukcji eksploatacji,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaStacje elektroenergetyczne – rodzaje i zadania.Rodzaje wysokonapięciowych urządzeń rozdzielczych.Odłączniki, uziemniki, rozłączniki i wyłączniki – rodzaje, przeznaczenie,budowa i działanie.Napędy łączników.Bezpieczniki stacyjne.Szyny zbiorcze, izolatory stacyjne – rodzaje, budowa i przeznaczenie.Układy połączeń obwodów głównych.Rodzaje pól rozdzielczych.Stacje słupowe, kioskowe, wnętrzowe i napowietrzne.Obwody pomocnicze stacji – rodzaje i przeznaczenie.Nastawnie w stacjach elektroenergetycznych.Rodzaje, przyczyny i skutki zwarć.Prąd zwarciowy i jego składowe.

178

Obliczanie zwarć metodą PN.Zasady doboru transformatorów i urządzeń rozdzielczych.Ochrona zwarciowa w stacjach – dławiki zwarciowe i gaszące.Ochrona przepięciowa stacji – ochronniki i zwody.Ochrona przeciwporażeniowa w stacjach.Eksploatacja stacji elektroenergetycznych.Dokumentacja techniczna urządzeń.Ogólne zasady eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Wymagania kwalifikacyjne osób zatrudnionych przy eksploatacji urzą-dzeń elektroenergetycznych.Rodzaje prac i formy wydawania poleceń.Przygotowanie miejsca pracy i dopuszczenie do pracy.Wykonywanie i zakończenie pracy.Sprzęt ochronny.

3. Ćwiczenia• Rozpoznawanie elementów stacji elektroenergetycznej na planie

i na modelu.• Rozpoznawanie wysokonapięciowych urządzeń rozdzielczych na

schematach oraz na podstawie wyglądu zewnętrznego.• Analizowanie sposobów łączenia szyn zbiorczych.• Interpretowanie podstawowych parametrów wysokonapięciowych

urządzeń rozdzielczych: wyłączników, odłączników, uziemników,rozłączników i bezpieczników.

• Interpretowanie danych zawartych na tabliczkach znamionowychwysokonapięciowych urządzeń rozdzielczych.

• Analizowanie pracy wyłączników wysokonapięciowych.• Analizowanie pracy bezpieczników wysokonapięciowych.• Rozpoznawanie odłączników i uziemników.• Analizowanie pracy rozłączników wysokonapięciowych.• Rozpoznawanie obwodów głównych i pomocniczych stacji elektro-

energetycznych na planie oraz w terenie.• Dobieranie ochrony przepięciowej stacji elektroenergetycznych.• Dobieranie ochrony przeciwporażeniowej w stacjach elektroenerge-

tycznych.• Analizowanie przyczyn i skutków zwarć.• Obliczanie parametrów zwarć w prostych sieciach metodą PN.• Dobieranie wysokonapięciowych urządzeń rozdzielczych: szyn elek-

troenergetycznych, wyłączników, odłączników, uziemników, rozłączni-ków i bezpieczników do określonych warunków pracy.

• Dobieranie dławików zwarciowych i gaszących.• Dobieranie transformatorów w stacjach elektroenergetycznych.

179

• Posługiwanie się sprzętem ochronnym przy urządzeniach wysoko-napięciowych – symulacja.

• Dobieranie sprzętu ochronnego do warunków pracy stacji elektro-energetycznych.

• Przeprowadzanie oględzin i przeglądów wybranych urządzeń elektro-energetycznych – symulacja.

• Analizowanie dokumentacji technicznej wybranych urządzeń elektro-energetycznych.

• Analizowanie przepisów dotyczących form wydawania poleceń, przy-gotowania miejsca pracy, dopuszczenia do pracy oraz wykonywaniai zakończenia pracy.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Modele, plany i schematy stacji elektroenergetycznych.Ilustracje, fotografie i foliogramy przedstawiające różne rodzaje stacjielektroenergetycznych.Makiety do demonstracji działania układów z wyłącznikami, odłącznika-mi, rozłącznikami, przekładnikami i bezpiecznikami.Makiety dotyczące ochrony przepięciowej, zwarciowej i przeciwporaże-niowej w stacjach elektroenergetycznych.Filmy dydaktyczne dotyczące budowy i eksploatacji stacji elektroener-getycznych.Polskie Normy, katalogi urządzeń wysokiego napięcia.Przepisy budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.Przepisy dotyczące organizacji pracy przy urządzeniach elektroenerge-tycznych.Programy komputerowe do symulacji działania urządzeń rozdzielczychoraz do przeprowadzania obliczeń zwarciowych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść programu jednostki modułowej obejmuje podstawową wiedzę

z zakresu budowy i eksploatacji stacji elektroenergetycznych. Szczegól-nie ważne jest opanowanie przez uczniów umiejętności rozpoznawania,dobierania i eksploatacji urządzeń rozdzielczych oraz organizowaniabezpiecznej pracy przy urządzeniach elektroenergetycznych.

Zaleca się, aby podczas realizacji programu jednostki stosowaćmetody nauczania, jak: gry dydaktyczne, pokaz z objaśnieniem, ćwicze-nia obliczeniowe, metoda przewodniego tekstu oraz metoda projektów.Do wykonania pokazów i ćwiczeń nauczyciel powinien przygotować: tek-sty przewodnie, arkusze do gier dydaktycznych, zestawy zadań, katalogi,normy oraz zgromadzić w pracowni niezbędne pomoce dydaktyczne.

180

Wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej umożliwiającejrozpoznawanie elementów stacji elektroenergetycznych w naturalnychwarunkach. Podczas wycieczki uczniowie powinni prowadzić obserwacjew zespołach 2 – 3 osobowych według arkuszy przygotowanych przeznauczyciela. Po odbyciu wycieczki należy podsumować wyniki obserwa-cji uczniów. Przed wycieczką uczniowie powinni być zapoznani z zasa-dami bezpieczeństwa obowiązującymi podczas jej trwania.


6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. Powinno ono dostarczyćinformacji dotyczących zakresu i stopnia realizacji celów kształceniajednostki modułowej.



wację czynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia w trakcie wykonywania ćwiczeń i dokonu-jąc oceny pracy należy zwrócić uwagę na:– posługiwanie się terminologią techniczną z zakresu budowy i eksplo-

atacji stacji elektroenergetycznych,– rozróżnianie i dobieranie urządzeń rozdzielczych,– organizowanie bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektroenerge-

tycznych,– korzystanie z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-

tacji technicznej, Internetu).Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje


W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki testu, wyniki obserwacjioraz poziom wykonania ćwiczeń.

181

Jednostka modułowa 311[08].Z3.04Badanie układów automatyki zabezpieczeniowej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ochrony

ppoż., ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii,– określić rodzaje zakłóceń w systemie elektroenergetycznym,– dobrać zabezpieczenia elektroenergetyczne ze względu na rodzaj

zakłócenia,– rozróżnić przekładnik prądowy i napięciowy,– rozpoznać przekaźniki zabezpieczeniowe na podstawie wyglądu

zewnętrznego i stosowanych oznaczeń,– zinterpretować parametry przekładników i przekaźników podawane na

tabliczkach znamionowych,– sprawdzić parametry przekładników prądowych i napięciowych,– sprawdzić parametry przekaźników pomiarowych i pomocniczych,– ocenić stan techniczny przekładników i przekaźników na podstawie

przeprowadzonych pomiarów,– dokonać analizy pracy układów zabezpieczeniowych z przekaźnikami

na podstawie ich schematów ideowych,– połączyć układy z przekaźnikami zabezpieczeniowymi na podstawie

schematów ideowych i montażowych,– zbadać obwody pomiarowe, sterownicze i sygnalizacyjne w układach

automatyki zabezpieczeniowej,– dobrać zabezpieczenia linii elektroenergetycznych, transformatorów

i silników,– połączyć układy prostych zabezpieczeń różnych obiektów i sprawdzić

ich działanie,– posłużyć się katalogami, normami, przepisami i dokumentacją tech-

niczną przy doborze i badaniu układów automatyki zabezpieczenio-wej,

– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowiskupracy.

2. Materiał nauczaniaRodzaje elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej.Zakłócenia w systemie elektroenergetycznym.Przekładniki prądowe i napięciowe.Przekaźniki stosowane w zabezpieczeniach.Obwody pomiarowe, sterownicze i sygnalizacyjne w układach automatykizabezpieczeniowej.

182

Zabezpieczenia linii elektroenergetycznych, transformatorów i silników.Zasady doboru zabezpieczeń.Automatyka restytucyjna (SPZ, SZR) i prewencyjna (SCO).

3. Ćwiczenia• Dobieranie zabezpieczenia dla zadanego obiektu (linia, transformator,

silnik) ze względu na rodzaj zakłócenia.• Rozpoznawanie przekładnika prądowego i napięciowego.• Badanie przekładnika prądowego.• Badanie przekładnika napięciowego.• Badanie układów przekładników prądowych.• Badanie układów przekładników napięciowych.• Rozpoznawanie przekaźników zabezpieczeniowych na podstawie

wyglądu zewnętrznego i stosowanych oznaczeń.• Badanie przekaźników pomiarowych.• Badanie przekaźników pomocniczych.• Analizowanie działania układów zabezpieczeniowych z przekaźnikami

na podstawie schematów ideowych.• Wykonywanie połączeń układów z przekaźnikami zabezpieczeniowy-

mi na podstawie schematów ideowych i montażowych.• Dobieranie zabezpieczenia linii elektroenergetycznych w zależności

od rodzaju zakłócenia.• Badanie zabezpieczenia linii napowietrznej (na modelu).• Badanie zabezpieczenia linii kablowej (na modelu).• Dobieranie zabezpieczenia transformatorów w zależności od rodzaju

zakłócenia.• Badanie zabezpieczenia transformatora (na modelu).• Dobieranie zabezpieczeń silnika elektrycznego w zależności od

jego mocy i napięcia znamionowego.• Badanie zabezpieczenia silnika.• Analizowanie działania układu SPZ.• Badanie układu SPZ.• Montowanie i uruchomienie układu SZR.• Analizowanie zasady działania układu SCO.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Plansze i foliogramy ze schematami obwodów pomiarowych, sterowni-czych i sygnalizacyjnych.Makiety przedstawiające działanie zabezpieczeń.Przekaźniki różnego rodzaju.

183

Makiety układów zabezpieczeń przystosowane do badań.Przekładniki prądowe i napięciowe.Autotransformatory, rezystory suwakowe.Przyrządy pomiarowe.Polskie Normy, katalogi przekładników i przekaźników.Programy komputerowe do symulacji działania przekaźników, zabezpie-czeń oraz obwodów sterowania, blokady i sygnalizacji.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiPodczas realizacji programu należy wykorzystać wiadomości

i umiejętności uzyskane przez uczniów w jednostkach modułowych311[08].Z1.01 – 311[08].Z1.03. Szczególnie ważne jest opanowanieumiejętności montażu i sprawdzania układów automatyki zabezpiecze-niowej.

Program jednostki modułowej powinien być realizowany metodamiaktywizującymi ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń praktycznych.Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonania po-kazówi ćwiczeń: instrukcje lub teksty przewodnie, zestawy zadań, katalogi,normy oraz zgromadzić w pracowni niezbędne pomoce dydaktyczne.Stanowiska ćwiczeniowe należy wyposażyć w niezbędne urządzeniai przyrządy pomiarowe.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propo-zycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zaleca się jednak, abywszystkie ćwiczenia dotyczące łączenia układów zabezpieczeniowych,ich uruchamiania i badania były wykonane przez każdego ucznia.

Podczas ćwiczeń należy zwracać szczególną uwagę na przestrzega-nie zasad bhp oraz korzystanie z różnych źródeł informacji (normy,instrukcje, katalogi, teksty przewodnie, Internet).

Program jednostki modułowej należy realizować w laboratoriumelektroenergetyki w grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły2 – 4 osobowe, wykonujące zadania na poszczególnych stanowiskachćwiczeniowych.



cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. Ma ono dostarczyć informacji

184

dotyczących zakresu i stopnia realizacji celów kształcenia programu jed-nostki modułowej.

Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracowaćwymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.



wację czynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonu-jąc oceny pracy należy zwrócić uwagę na:– posługiwanie się terminologią techniczną z zakresu automatyki

zabezpieczeniowej,– charakteryzowanie i dobieranie układów automatyki zabezpieczającej,– wykonywanie badań przekładników, przekaźników i zabezpieczeń,– przestrzeganie przepisów bhp i ochrony ppoż. obowiązujących na

stanowisku pracy podczas ćwiczeń,– korzystanie z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-




185

Jednostka modułowa 311[08].Z3.05Prowadzenie racjonalnej gospodarki energetycznej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– obliczyć straty mocy w sieciach rozdzielczych i przesyłowych,– rozróżnić i scharakteryzować metody regulacji napięcia,– scharakteryzować metody oszczędzania energii,– dobrać metody kompensacji mocy biernej w celu poprawy współczyn-

nika mocy,– scharakteryzować sposoby dystrybucji energii elektrycznej,– posłużyć się katalogami, normami, przepisami i dokumentacją tech-

niczną,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. podczas pracy.

2. Materiał nauczaniaJakość energii elektrycznej.Obliczanie strat w sieciach przesyłowych i rozdzielczych.Metody regulacji napięcia.Metody oszczędzania energii elektrycznej.Poprawa współczynnika mocy.Dystrybucja energii elektrycznej.

3. Ćwiczenia• Obliczanie spadku napięcia w sieciach przesyłowych.• Obliczanie strat mocy i strat energii elektrycznej w sieciach rozdziel-

czych i przesyłowych.• Analizowanie metod regulacji napięcia.• Analizowanie metod oszczędzania energii,• Dobieranie metod kompensacji mocy biernej.• Dobieranie układu baterii kondensatorów do poprawy współczynnika

mocy.• Badanie układów do kompensacji mocy biernej.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Makiety dotyczące metod regulacji napięcia oraz obliczania stratw sieciach przesyłowych i rozdzielczych.Foliogramy dotyczące metod kompensacji mocy biernej.Foliogramy, plansze, prospekty przedstawiające prowadzenie racjonalnejgospodarki energetycznej i metody oszczędzania energii elektrycznej.

186

Kondensatory elektroenergetyczne.Makiety przystosowane do badania układów do kompensacji mocybiernej.Przyrządy pomiarowe.Katalogi kondensatorów.Dokumentacja techniczna regulatorów współczynnika mocy.Komputer z oprogramowaniem symulacyjnym do prezentacji racjonalnejgospodarki energetycznej.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść programu jednostki modułowej obejmuje zagadnienia związane

z prowadzeniem racjonalnej gospodarki energetycznej. Szczególnieważne jest kształtowanie umiejętności rozpoznawania i dobierania metodoszczędzania energii.

Istotną rolę w osiąganiu celów kształcenia ma dobór metod naucza-nia. Wskazane jest stosować takie metody, jak: przewodniego tekstu,projektów, ćwiczeń praktycznych oraz pokazu z objaśnieniem. Naszczególną uwagę zasługuje metoda projektów, ponieważ pozwala naefektywne wykorzystanie czasu, prezentację wykonanych projektów orazwymaga korzystania z różnych źródeł informacji.

Do wykonania pokazów i ćwiczeń nauczyciel powinien przygotowaćpotrzebne materiały: teksty przewodnie, zestawy zadań, katalogi, normyoraz zgromadzić w pracowni niezbędne pomoce dydaktyczne.




cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryte-riów przedstawionych na początku zajęć. Ma ono dostarczyć informacjidotyczących zakresu i stopnia realizacji celów kształcenia programu jed-nostki modułowej.Osiągnięcia uczniów należy oceniać na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

187


Proponuje się sprawdzanie umiejętności przez obserwację czynnościwykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonu-jąc oceny pracy należy zwrócić uwagę na:– przestrzeganie przepisów bhp i ochrony ppoż. podczas ćwiczeń,– posługiwanie się terminologią techniczną z zakresu racjonalnej

gospodarki energetycznej,– dobieranie metod oszczędzania energii elektrycznej,– korzystanie z różnych źródeł informacji (katalogów, dokumentacji

technicznej).Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje


W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki sprawdzianów, wyniktestu pisemnego, ocenę wytworu projektu i jego prezentacji oraz poziomwykonania ćwiczeń.

188

Moduł 311[08].Z4Montaż i eksploatacja układów sterowania

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– charakteryzować elektryczne układy napędowe,– dobierać silniki elektryczne do maszyny roboczej z uwzględnieniem

warunków pracy,– odczytywać schematy elektryczne ideowe i blokowe układów stero-

wania napędem elektrycznym,– dobierać sposób sterowania układami napędowymi z uwzględnieniem

kryteriów technicznych i ekonomicznych,– organizować stanowisko pracy do montażu i badań układów napędo-

wych zgodnie z przepisami bhp, ochrony ppoż., ochrony środowiskai wymaganiami ergonomii,

– uruchamiać i obsługiwać energoelektroniczne układy napędowe,– badać energoelektroniczne układy napędowe,– analizować działanie układu napędowego na podstawie wyników

uzyskanych z pomiarów,– projektować, montować i uruchamiać układy sterowania stycznikowo-

przekaźnikowego,– lokalizować i usuwać proste uszkodzenia w układach sterowania,– obsługiwać sterowniki programowalne,– wykorzystywać sterowniki programowalne do sterowania pracą

maszyn elektrycznych– przestrzegać zasad bhp i ochrony ppoż. na stanowisku pracy,– posługiwać się katalogami, normami i dokumentacją techniczną przy

doborze i eksploatacji urządzeń elektrycznych,– korzystać z różnych źródeł wiedzy w celu samokształcenia,– współpracować w zespole.

189



311[08].Z4.01 Dobieranie silników elektrycznych w układachnapędowych 16

311[08].Z4.02 Projektowanie i uruchamianie układówstycznikowo-przekaźnikowych 32

311[08].Z4.03 Montaż i badanie energoelektronicznychukładów napędowych 88

311[08].Z4.04 Uruchamianie układów napędowychze sterownikami programowalnymi 56

Razem 192


Realizację programu należy rozpocząć od jednostki modułowej311[08].Z4.01. Jednostki modułowe 311[08].Z4.02 i 311[08].Z4.03 mogąbyć realizowane w dowolnej kolejności albo równolegle przez różnegrupy uczniów, zaś jednostka 311[08].Z4.04 bezpośrednio po jednostce311[08].Z4.02.

311[08].Z4.03Montaż i badanie energoelektronicznych

układów napędowych

311[08].Z4.04Uruchamianie układów napędowychze sterownikami programowalnymi

311[08].Z4.02Projektowanie i uruchamianie układów

stycznikowo-przekaźnikowych

311[08].Z4Montaż i eksploatacja układów sterowania

311[08].Z4.01Dobieranie silników elektrycznych

w układach napędowych

190

4. LiteraturaBarlik R., Nowak M.: Technika tyrystorowa. WNT, Warszawa 1994Bartodziej G.: Pracownia urządzeń elektrycznych. WSiP, Warszawa1993Borelbach K. H., Kraemer G., Mock W., Nows E.: Technika sterownikówz programowalną pamięcią. Tłumaczenie A. Rodak. WSiP, Warszawa1998Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.:Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Tłumaczenie A. Rodak.WSiP, Warszawa 1998Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.:Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Ćwiczenia. Tłumacze-nie A. Rodak. WSiP, Warszawa 1998Januszewski S., Pytlak A., Rosnowska-Nowaczyk M., Świątek H.:Napęd elektryczny. WSiP, Warszawa 1994Januszewski S., Pytlak A., Rosnowska-Nowaczyk M., Świątek H.:Urządzenia energoelektroniczne. WSiP, Warszawa 1995Januszewski S., Sagan T., Szczucki F., Świątek H.: Eksploatacjaurządzeń elektrycznych i energoelektronicznych. ITE, Radom 2000Kacejko L.: Pracownia elektryczna, t. II. Maszyny, urządzenia i napęd.ITE, Radom 1993Reuter H., Heeg R.: Technika sterowników z programowalną pamięcią.Rozwiązania ćwiczeń. Tłumaczenie A. Rodak. WSiP, Warszawa 1998Tunia H., Winiarski B.: Energoelektronika w pytaniach i odpowiedziach.WNT, Warszawa 1996Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjachelektrycznych. WNT, Warszawa 2000


191

Jednostka modułowa 311[08].Z4.01Dobieranie silników elektrycznych w układachnapędowych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– wyjaśnić strukturę elektrycznego układu napędowego,– sklasyfikować elektryczne układy napędowe,– zdefiniować podstawowe wielkości opisujące układ napędowy,– sporządzić i zanalizować charakterystyki mechaniczne silników elek-

trycznych i maszyn roboczych,– obliczyć moment oporowy i moment bezwładności maszyny roboczej

sprowadzony do prędkości wału silnika,– scharakteryzować stany ustalone i przejściowe w układzie napędo-

wym,– rozróżnić i scharakteryzować rodzaje pracy silników elektrycznych,– rozróżnić rodzaje budowy i odpowiadające im stopnie ochrony oraz

formy wykonania silników,– dobrać silnik elektryczny do maszyny roboczej z uwzględnieniem

warunków pracy,– posłużyć się dokumentacją techniczną, normami i katalogami silników

elektrycznych.

2. Materiał nauczaniaUkład napędowy i jego części składowe.Podstawowe wielkości opisujące układ napędowy.Charakterystyki mechaniczne silników elektrycznych oraz napędzanychurządzeń mechanicznych.Moment bezwładności.Dynamika układu napędowego.Sprowadzanie momentów i sił oporowych maszyn roboczych do prędko-ści wału silnika.Sprowadzanie momentu bezwładności maszyny roboczej do prędkościwału silnika.Ogólne wytyczne doboru silnika.Nagrzewanie i stygnięcie silnika.Rodzaje pracy silników elektrycznych.Dobór mocy znamionowej silnika.Dobór momentu rozruchowego i prędkości obrotowej silnika.Dobór rodzaju budowy i formy wykonania silnika.

192

3. Ćwiczenia• Porównywanie charakterystyk mechanicznych silników i typowych

maszyn roboczych.• Obliczanie momentów i sił oporowych maszyn roboczych, sprowa-

dzonych do prędkości wału silnika.• Obliczanie momentu bezwładności maszyny roboczej, sprowadzone-

go do prędkości wału silnika.• Dobieranie mocy znamionowej silnika przy obciążeniu stałym.• Dobieranie mocy znamionowej silnika przy obciążeniu zmiennym na

podstawie katalogów.• Porównywanie rodzajów budowy silnika i określanie odpowiadających

im stopni ochrony IP.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Foliogramy przedstawiające: charakterystyki mechaniczne silników elek-trycznych i maszyn roboczych, schematy blokowe, ideowe i kinematycz-ne układów napędowych, przebiegi obciążenia silników i maszyn robo-czych dla różnych rodzajów pracy, rodzaje budowy silnika, stopnieochrony IP.Polskie Normy.Katalogi różnych rodzajów silników elektrycznych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja programu ma na celu opanowanie przez uczniów wiado-

mości i umiejętności zawartych w szczegółowych celach kształcenia,a w szczególności: obliczania momentu oporowego i momentu bezwład-ności sprowadzonego do prędkości wału silnika oraz doboru rodzajusilnika i jego parametrów do układu napędowego. Uczniowie powinnirozpocząć naukę od poznania pojęcia napędu elektrycznego i jegostruktury. Wskazane jest, aby nauczyciel przedstawił przykłady różnychukładów sterowania napędem (od układów prostych ze sterowaniemręcznym, po układy automatycznego sterowania i regulacji z uwzględ-nieniem energoelektronicznych układów napędowych), a także zwróciłuwagę na różnorodność i złożoność tych układów.

Podczas realizacji programu jednostki należy wykorzystać wiadomo-ści i umiejętności nabyte przez uczniów w module 311[08].Z2. Przy reali-zacji treści z zakresu doboru silników należy nie tylko podać ogólnekryteria doboru, uwzględniające warunki otoczenia (temperaturę, zapyle-nie, wilgotność, zagrożenie wybuchem), rodzaj zasilania, warunki pracymaszyny roboczej (wartość prędkości, potrzeba jej regulacji, rodzajobciążenia) oraz względy ekonomiczne, ale również przeprowadzić

193

szereg ćwiczeń obliczeniowych. Podczas ćwiczeń uczniowie powinnikorzystać z norm oraz katalogów silników.

Program zaleca się realizować metodą gier dydaktycznych, przewod-niego tekstu, ćwiczeń praktycznych oraz pokazu z objaśnieniem.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniapokazów i ćwiczeń: teksty przewodnie, arkusze do gier dydaktycznych,zestawy zadań, katalogi, normy oraz zgromadzić w pracowni niezbędnepomoce dydaktyczne.

Program jednostki należy realizować w pracowni maszyn elektrycz-nych w grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 4 osobowe.


przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. Ma ono dostarczyć infor-macji dotyczących zakresu i stopnia realizacji celów kształcenia jednostkimodułowej oraz mobilizować ucznia do systematycznej pracy.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Proponuje się sprawdzanie umiejętności uczniów przez obserwacjęczynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonu-jąc oceny pracy należy zwrócić uwagę na umiejętności:– sporządzania i analizowania charakterystyk mechanicznych silników

i maszyn roboczych,– sprowadzania momentu oporowego i momentu bezwładności maszyn

roboczych do prędkości wału silnika,– dobierania rodzaju silnika i jego parametrów znamionowych do zada-

nych warunków pracy,– korzystania z różnych źródeł informacji (norm, katalogów, dokumen-




194

Jednostka modułowa 311[08].Z4.02Projektowanie i uruchamianie układów stycznikowo-przekaźnikowych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– rozpoznać elementy układu sterowania pracą maszyn i urządzeń

elektrycznych na podstawie schematu ideowego i montażowego,– rozróżnić wyłączniki, styczniki, przyciski i przekaźniki na podstawie

wyglądu i stosowanych oznaczeń,– dokonać analizy pracy układów sterowania i zabezpieczeń na pod-

stawie schematów ideowych,– zaprojektować układy sterowania realizujące określone zadania,– skorzystać z katalogów przy doborze elementów układów sterowania,– określić rodzaj, parametry i liczbę elementów układu sterowania

na podstawie dokumentacji technicznej,– sporządzić zestawienie materiałów i podzespołów do wykonania

układu sterowania na podstawie jego schematu,– sprawdzić stan techniczny aparatury przeznaczonej do montażu,– rozmieścić elementy układu sterowania na tablicy montażowej

lub w szafie sterowniczej,– zorganizować stanowisko pracy do montażu i sprawdzania układów

sterowania zgodnie z przepisami bhp, ochrony ppoż., ochrony środo-wiska i wymaganiami ergonomii,

– wykonać połączenia elektryczne aparatury na podstawie schematuideowego i montażowego,

– dokonać nastaw na elementach regulacyjnych układu sterowania,– uruchomić układy sterowania i sprawdzić poprawność ich działania,– zlokalizować uszkodzony element na podstawie oględzin i pomiarów,– usunąć proste usterki w elementach układu sterowania,– zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku

pracy.

2. Materiał nauczaniaAparatura stosowana w układach sterowania – rodzaje, przeznaczeniei symbole graficzne.Schematy ideowe i montażowe układów sterowania.Projektowanie układów sterowania.Przepisy bhp przy montażu i uruchamianiu układów sterowania.Montaż i uruchamianie układów sterowania.Układy sterowania rozruchem silników oraz zmianą kierunku wirowania.

195

Układy do zmiany liczby par biegunów silników klatkowych.Układy sekwencyjnego włączania i wyłączania.Sterowanie pracą maszyn w określonym cyklu technologicznym.Stosowanie blokad i sygnalizacji w układach sterowania.Dobór nastaw zabezpieczeń.Sposoby wykrywania usterek w układach sterowania.Usuwanie usterek w elementach układów sterowania.

3. Ćwiczenia• Czytanie schematów elektrycznych ideowych i montażowych oraz

rozpoznawanie na nich aparatury sterowniczej i zabezpieczającej.• Analizowanie działania układów sterowania na schematach.• Projektowanie układów sterowania realizujących zadane funkcje.• Rysowanie schematów układów sterowania, zgodnie z zasadami

rysunku technicznego.• Dobieranie aparatury zastępczej z katalogów.• Odczytywanie parametrów zastosowanych podzespołów z katalogów.• Interpretowanie parametrów na tabliczkach znamionowych podze-

społów elektrycznych.• Sporządzanie zestawienia materiałów i podzespołów do wykonania

układu sterowania na podstawie jego schematu.• Przeprowadzanie kontroli elementów i podzespołów elektrycznych

przeznaczonych do montażu.• Wykonywanie montażu i uruchamianie układu sterowania stycznikiem

z dwóch miejsc.• Wykonywanie montażu i uruchamianie układu bezpośredniego rozru-

chu silnika klatkowego ze stycznikiem.• Wykonywanie montażu i uruchamianie układu rozruchu silnika klat-

kowego za pomocą stycznikowego przełącznika „gwiazda-trójkąt”.• Wykonywanie montażu i uruchamianie układu rozruchu silnika pier-

ścieniowego.• Wykonywanie montażu i uruchamianie układu zmiany kierunku wiro-

wania silnika indukcyjnego za pomocą stycznikowego przełącznika„lewo-prawo”.

• Wykonywanie montażu i uruchamianie układu zmiany prędkości ob-rotowej silnika klatkowego przez zmianę liczby par biegunów.

• Lokalizowanie usterek w układzie sterowania.• Dokonywanie wymiany części zamiennych w podzespołach elektrycz-

nych.

196

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Mierniki uniwersalne.Zestawy różnych wyłączników, styczników i przekaźników.Przewody elektryczne.Listwy zaciskowe. Lampki sygnalizacyjne.Tablice montażowe i szafy (skrzynki) sterownicze.Schematy ideowe i montażowe układów sterowania.Makiety do demonstracji działania układów sterowania i zabezpieczeń.Katalogi łączników i przekaźników.Polskie Normy.Programy komputerowe do symulacji działania układów sterowania.Programy komputerowe do opracowywania wyników badań.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiPodczas realizacji programu jednostki należy wykorzystać wiadomo-

ści i umiejętności uzyskane przez uczniów w jednostce modułowej311[08].Z1.02. Szczególnie ważne jest opanowanie umiejętności monta-żu i uruchamiania układów sterowania maszyn i urządzeń elektrycznych.

Program jednostki modułowej powinien być realizowany metodamiaktywizującymi ze szczególnym uwzględnieniem metody przewodniegotekstu i ćwiczeń praktycznych.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniaćwiczeń: teksty przewodnie, poradniki, katalogi, dokumentację tech-niczną, PN oraz dane dotyczące wyposażenia pracowni.

Uczniowie, korzystając z pytań prowadzących i arkuszy ćwiczenio-wych w tekstach przewodnich oraz z materiałów źródłowych, samodziel-nie planują i wykonują ćwiczenia. Nauczyciel obserwuje przebiegwykonywanych przez uczniów ćwiczeń, szczególną uwagę zwracającna przestrzeganie zasad bhp. Pełni również rolę doradcy i konsultantaw sytuacjach spornych lub niejasnych dla uczniów.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium maszyn elektrycznychna wydzielonych stanowiskach w grupie do 15 osób. Podczas analizyi projektowania układów sterowania uczniowie mogą pracować pojedyn-czo oraz w zespołach 2 – 3 osobowych, a w trakcie wykonywaniaćwiczeń montażowych powinni pracować pojedynczo. Do lokalizacjiuszkodzeń w układach sterowania wskazane jest wykorzystanie układówrzeczywistych oraz stanowisk symulacyjnych.


197

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie postępów uczniów powinno odbywać się

w sposób ciągły i systematyczny przez cały czas realizacji programujednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na począt-ku zajęć. W kryteriach oceniania należy uwzględnić zakres i stopieńrealizacji celów kształcenia programu jednostki modułowej. Nauczycielpowinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracować wymagania edu-kacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Wiedza niezbędna do realizacji czynności praktycznych może byćsprawdzana za pomocą sprawdzianów pisemnych lub testów osiągnięćszkolnych. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi,z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie).

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwa-cję czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy należyszczególną uwagę zwrócić na:– analizowanie działania układu sterowania na podstawie schematu,– dobieranie podzespołów do wykonania układu sterowania,– montaż układu sterowania i jego uruchomienie,– lokalizację usterek w układach sterowania,– posługiwanie się dokumentacją techniczną,– stosowanie zasad bhp podczas pracy,– jakość i staranność wykonywanych prac.Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy prowadzić podczasjego realizacji i po wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzićwyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkuszaoceny postępów. Następnie nauczyciel powinien dokonać kontroliwedług tego samego arkusza, oceniając poprawność, jakość, dokład-ność i staranność wykonania zadania.

Każdy uczeń powinien samodzielnie wykonać projekt układu sterowa-nia realizującego określone zadanie. W projekcie tym należy zamieścićtreść zadania, schemat układu, wykaz potrzebnych elementów oraz opisdziałania układu.

Po zakończeniu realizacji programu jednostki proponuje się zastoso-wanie testu praktycznego z zadaniami typu próba pracy lub zadaniaminisko symulowanymi. Treść zadań powinna obejmować montaż i uru-chomienie wybranego układu sterowania. Zadania powinny być zaopa-trzone w kryteria oceny i schemat punktowania. W ocenie osiągnięćucznia po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej należyuwzględnić wyniki sprawdzianów pisemnych, testu praktycznego orazpoziom wykonania ćwiczeń.

198

Jednostka modułowa 311[08].Z4.03Montaż i badanie energoelektronicznych układównapędowych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– wyjaśnić strukturę energoelektronicznego układu napędowego na

schemacie blokowym,– sklasyfikować energoelektroniczne układy napędowe,– scharakteryzować właściwości układów napędowych,– scharakteryzować kryteria regulacji układów napędowych,– odczytać schematy funkcjonalne prostych energoelektronicznych

układów napędowych,– dobrać przyrządy pomiarowe i metody pomiaru podczas badania

układów napędowych zasilanych z przekształtników,– zorganizować stanowisko pracy do montażu i badania energoelektro-

nicznych układów napędowych zgodnie z przepisami bhp, ochronyppoż., ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii,

– połączyć i uruchomić układy napędowe zasilane z przekształtników,– dokonać regulacji napięcia, prądu i prędkości obrotowej w układach

napędowych,– wyznaczyć charakterystyki mechaniczne silników zasilanych z prze-

kształtników,– zmierzyć parametry wyjściowe układów napędowych,– zanalizować oscylogramy wybranych przebiegów prądu i napięć

w warunkach normalnych i przy symulacji zakłóceń,– ocenić wyniki badań właściwości statycznych i dynamicznych układu

regulacyjnego,– zlokalizować uszkodzenia układów energoelektronicznych na podsta-

wie wykonanych pomiarów,– usunąć proste uszkodzenia w układzie napędowym,– scharakteryzować najprostsze zabiegi konserwacyjne warunkujące

prawidłową eksploatację układów napędowych,– zastosować zasady prawidłowej eksploatacji energoelektronicznych

układów napędowych,– zastosować zasady bezpieczeństwa pracy oraz środki ochrony prze-

ciwporażeniowej w energoelektronicznych układach napędowych,– posłużyć się dokumentacją techniczno-ruchową urządzeń energo-

elektronicznych.

199

2. Materiał nauczaniaStruktura energoelektronicznego układu napędowego.Rodzaje układów napędowych z silnikami prądu stałego.Jednokierunkowy układ napędowy.Nawrotny układ napędowy.Podstawowe kryteria regulacji układów napędowych.Sposoby nastawy regulatorów.Sprawność układu napędowego.Rodzaje układów napędowych z silnikami prądu przemiennego.Układ z rozrusznikiem energoelektronicznym.Kaskady przekształtnikowe.Układ napędowy zasilany z falownika prądu i z falownika napięcia.Układy napędowe z bezpośrednimi przemiennikami częstotliwości.Elementy sterowania, regulacji i zabezpieczania układów napędowych.Ochrona przeciwporażeniowa w układach napędowych.Eksploatacja układów napędowych.

3. Ćwiczenia• Czytanie schematu funkcjonalnego energoelektronicznego układu

napędowego i określanie funkcji poszczególnych podzespołów.• Rozpoznawanie elementów sterowania, regulacji i zabezpieczeń

zastosowanych w danym układzie napędowym – na schemaciei obiekcie rzeczywistym.

• Dobieranie rodzaju przekształtnika do zasilania określonego silnikaelektrycznego z uwzględnieniem wymagań cyklu pracy (rozruch, re-gulacja prędkości, hamowanie, nawrót).

• Analizowanie zachowania układu napędowego w stanie dynamicznymna podstawie przebiegów prędkości obrotowej i prądu.

• Porównywanie właściwości różnego typu regulatorów stosowanychw układach napędowych.

• Określanie właściwości ruchowych układu napędowego na podstawiecharakterystyk statycznych.

• Dobieranie rodzaju układu napędowego z uwzględnieniem wymagańprocesu technologicznego i kryterium ekonomicznego.

• Nastawianie optymalnych parametrów pracy układu napędowego napodstawie informacji zawartych w dokumentacji techniczno-ruchowejprzekształtnika.

• Wyznaczanie charakterystyki mechanicznej silnika zasilanego z prze-kształtnika.

• Analizowanie oscylogramów wybranych napięć i prądów przekształt-nika.

200

• Lokalizowanie uszkodzeń w przekształtniku na podstawie przebieguoscylogramów napięcia wyjściowego (symulacja).

• Badanie silnika obcowzbudnego zasilanego z prostownika sterowa-nego.

• Badanie układu jednokierunkowego z silnikiem obcowzbudnym.• Określanie wpływu sprzężeń zwrotnych na przebieg charakterystyk

statycznych układu.• Badanie układu nawrotnego z silnikiem obcowzbudnym.• Badanie układu napędowego z silnikiem szeregowym prądu stałego.• Badanie układu napędowego zasilanego ze sterownika prądu

przemiennego (z rozrusznikiem energoelektronicznym).• Badanie układu z silnikiem klatkowym zasilanym z przemiennika

częstotliwości.• Badanie układu kaskady przekształtnikowej.• Wykonywanie prostych napraw układu napędowego.• Przeprowadzanie zabiegów konserwacyjnych układu napędowego.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Plansze i foliogramy ze schematami różnych układów napędowych.Zestawy energoelektronicznych układów napędowych z silnikami prądustałego i przemiennego.Oscyloskopy i przyrządy pomiarowe.Separatory napięciowe.Stanowiska do symulacji, lokalizacji i napraw typowych uszkodzeń.Dokumentacja techniczno-ruchowa przekształtników.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść jednostki modułowej obejmuje zagadnienia dotyczące pracy,

badania i eksploatacji energoelektronicznych układów napędowych.Program nauczania integruje wiedzę z różnych dziedzin elektrotechniki.

Podczas jego realizacji należy wykorzystać wiadomości i umiejętnościuzyskane przez uczniów w module 311[08].Z2 oraz w jednostcemodułowej 311[08].Z4.01. Szczególnie ważne jest opanowanie przezuczniów umiejętności rozróżniania rodzajów układów napędowych,analizowania ich pracy na schematach i charakterystykach oraz dobiera-nia rodzaju przekształtnika w zależności od potrzeb.

Istotną rolę w osiąganiu celów kształcenia ma dobór metod naucza-nia. Wskazane jest stosowanie takich metod, jak: przewodniego tekstu,gier dydaktycznych, ćwiczeń praktycznych oraz pokazu z objaśnieniem.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propo-zycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń może być

201

rozszerzony w zależności od potrzeb edukacyjnych i możliwości szkoły.Ważne jest przygotowanie nauczyciela do zajęć: sprecyzowanie ce-

lów, dobór form i metod nauczania oraz środków dydaktycznych. Planu-jąc proces nauczania-uczenia się należy uwzględnić: praktyczne rozwią-zania układów napędowych, potrzeby lokalnego przemysłu, bazę szkoły.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniapokazów i ćwiczeń: teksty przewodnie, arkusze do gier dydaktycznych,zestawy zadań, katalogi, dokumentację techniczno-ruchową oraz zgro-madzić w pracowni niezbędne pomoce dydaktyczne.

Wskazane jest wykonywanie badań różnych układów napędowych zprofesjonalnie wykonanymi przekształtnikami. Celowe jest również zor-ganizowanie wycieczki do zakładu pracy wykorzystującego urządzeniaenergoelektroniczne.

Program jednostki należy realizować w laboratorium energoelektronikiw grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 4 osobowe, wykonują-ce zadania na poszczególnych stanowiskach ćwiczeniowych.



przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriach ocenianianależy uwzględnić zakres i stopień realizacji celów kształcenia jednostkimodułowej. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów orazopracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.


ćwiczeń.Proponuje się sprawdzanie umiejętności praktycznych poprzez

obserwację czynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń.Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonu-jąc oceny pracy należy zwrócić uwagę na:– analizowanie schematów funkcjonalnych i charakterystyk układów,– łączenie i uruchamianie układów napędowych,– wyznaczanie charakterystyk i parametrów układów,– lokalizowanie i usuwanie usterek w układzie napędowym,

202

– przestrzeganie przepisów bhp podczas ćwiczeń,– korzystanie z różnych źródeł informacji (katalogów, dokumentacji

technicznej).Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

się zastosowanie testu pisemnego oraz testu praktycznego z zadaniamitypu próba pracy lub zadaniami nisko symulowanymi. Zadania w teściepisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte(wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz). Zadaniaw teście praktycznym należy zaopatrzyć w kryteria oceny i schematpunktowania.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki pisemnych sprawdzianów,testu pisemnego, testu praktycznego a także poziom wykonaniaćwiczeń.

203

Jednostka modułowa 311[08].Z4.04Uruchamianie układów napędowych ze sterownikamiprogramowalnymi

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– wyjaśnić zasadę działania sterowników programowalnych,– sklasyfikować sterowniki ze względu na rodzaj pamięci,– scharakteryzować podstawowe parametry sterowników,– rozróżnić podstawowe pojęcia związane z budową i programowaniem

sterownika,– scharakteryzować budowę rozkazu,– dobrać elementy i urządzenia współpracujące ze sterownikiem,– zaprogramować sterowniki do realizacji określonych zadań,– przetestować i zabezpieczyć opracowane programy przed ingerencją

osób trzecich,– zmontować i uruchomić proste układy sterowania napędem elektrycz-

nym za pomocą sterowników,– zanalizować poprawność działania układów ze sterownikami progra-

mowalnymi,– skorzystać z instrukcji obsługi i literatury technicznej.

2. Materiał nauczaniaZasada działania sterownika z programowalną pamięcią SPS (PLC).Rodzaje sterowników i ich podstawowe parametry.Podstawy programowania układów sterowania.Programowanie podstawowych funkcji logicznych sterownika.Zastosowanie modułów czasowych.Programowanie liczników i rejestrów przesuwnych.Programowanie komparatorów.Przetwarzanie sygnałów analogowych.Programowanie modułu czasu rzeczywistego.Wykorzystanie sterowników programowalnych w układach sterowaniamaszyn elektrycznych.Sterowanie: sekwencyjnym włączaniem i wyłączaniem, rozruchem„gwiazda-trójkąt”, zmianą kierunku wirowania, zmianą prędkości obroto-wej silników klatkowych, pracą maszyn w określonym cyklu technolo-gicznym.

204

3. Ćwiczenia• Identyfikowanie elementów budowy sterownika.• Sporządzanie schematów stykowych układów sterowania.• Tworzenie listy rozkazów realizujących zadany program sterowania.• Sporządzanie listy przyporządkowującej dla programu.• Sporządzanie schematu połączenia zacisków sterownika z elemen-

tami zewnętrznymi.• Programowanie podstawowych funkcji logicznych.• Programowanie modułu czasowego.• Stosowanie modułu czasowego w prostych zadaniach sterowania.• Uruchamianie zaprogramowanych układów.• Zabezpieczanie opracowanych programów przed ingerencją osób

trzecich.• Programowanie licznika, komparatora, rejestru przesuwnego.• Realizacja prostych zadań z wykorzystaniem wejść analogowych.• Realizacja układów sterowania silnikiem indukcyjnym: włączenia

z jednego miejsca, z dwóch miejsc, sekwencyjnego włączania i wyłą-czania, rozruchu „gwiazda-trójkąt”, zmiany kierunku wirowania, zmia-ny prędkości obrotowej.

• Realizacja układów sterowania pracą maszyn w określonym cyklutechnologicznym.

• Obserwacja działania układu sterowania rzeczywistym obiektem.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Instrukcje obsługi sterowników.Plansze i foliogramy dotyczące budowy i wykorzystania sterownika orazzasad tworzenia programów sterujących.Symulatory obwodów wejściowych.Modele układów sterowniczych.Sterowniki i komputery.Oprogramowanie narzędziowe sterowników.Silniki elektryczne, styczniki i przyciski.Programy komputerowej animacji układów sterowniczych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść jednostki modułowej obejmuje podstawowe zagadnienia doty-

czące sterowników z programowalną pamięcią oraz ich wykorzystaniaw układach sterowania napędem elektrycznym. Podczas realizacji pro-gramu jednostki należy wykorzystać wiadomości i umiejętnościuzyskane przez uczniów w jednostce modułowej 311[08].Z4.02.

205

Przed rozpoczęciem realizacji programu jednostki nauczycielpowinien dobrać szczegółowe treści kształcenia oraz zaplanowaććwiczenia z uwzględnieniem potrzeb lokalnego przemysłu oraz bazyszkoły. W początkowej fazie kształcenia należy szczególną uwagę zwró-cić na zrozumienie zasady pracy sterownika, rozróżnianie podstawowychpojęć dotyczących jego programowania oraz opanowanie algorytmutworzenia prostych programów.

Zaleca się, aby podczas realizacji programu jednostki modułowejstosować przede wszystkim metodę przewodniego tekstu oraz ćwiczeńpraktycznych. Proponuje się również wykorzystać pokaz z objaśnieniem.Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonaniapokazów i ćwiczeń: teksty przewodnie, zestawy zadań, katalogi orazzgromadzić w pracowni niezbędne pomoce dydaktyczne.

Program jednostki należy realizować w laboratorium maszyn elek-trycznych w grupie do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 – 3 osobowe,wykonujące zadania na poszczególnych stanowiskach ćwiczeniowych.



przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawiekryteriów przedstawionych na początku zajęć. Ma ono dostarczyć infor-macji o zakresie i stopniu realizacji celów kształcenia.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać na podstawie:– ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,– pisemnych sprawdzianów,– testów osiągnięć szkolnych,– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas ćwiczeń.

Proponuje się sprawdzanie umiejętności uczniów przez obserwacjęczynności wykonywanych w trakcie realizacji ćwiczeń.Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:– posługiwanie się terminologią techniczną z zakresu sterowników

programowalnych,– programowanie sterowników do realizacji określonych zadań,– testowanie i zabezpieczanie opracowanych programów,– montowanie i uruchamianie prostych układów ze sterownikami,– analizowanie poprawności działania układów sterowania,– przestrzeganie przepisów bhp podczas ćwiczeń,– korzystanie z instrukcji obsługi sterowników.

206


W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki pisemnych sprawdzianów,testu pisemnego, a także poziom wykonania ćwiczeń.

207

Moduł 311[08].Z5Samozatrudnienie w zawodzie

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– dokonywać wyboru formy organizacyjno-prawnej tworzonego przed-

siębiorstwa,– sporządzać plan przedsięwzięcia gospodarczego,– sporządzać dokumenty niezbędne do podjęcia działalności gospodar-

czej,– prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów,– kalkulować cenę wytworzonego produktu,– sporządzać różne dokumenty (faktura, rachunek, weksel, czek, pole-

cenie przelewu),– zawierać różnego rodzaju umowy,– korzystać z kredytu i leasingu,– sporządzać deklaracje podatkowe i ubezpieczeniowe oraz rozliczać

się z urzędem skarbowym,– korzystać z Kodeksu Pracy.



311[08].Z5.01 Planowanie własnej firmy w regionie 20311[08].Z5.02 Podejmowanie działalności gospodarczej

w regionie 26311[08].Z5.03 Prowadzenie działalności gospodarczej

w regionie 26Razem 72

208


Realizację programu należy rozpocząć od jednostki modułowej311[08].Z5.01, której celem jest ukształtowanie umiejętności planowaniadziałalności gospodarczej w branży elektrycznej w środowisku lokalnym.Pozostałe jednostki modułowe 311[08].Z5.02 i 311[08].Z5.03 powinnybyć realizowane w kolejności podanej na schemacie.

4. LiteraturaCisowski J., Nowak W., Nikodem L. i inni: Sam prowadzę firmę.INFORMER, Tarnowskie Góry 2001Ekonomia stosowana. Pod redakcją Belki M. FMP, Warszawa 2002Stańda B., Wierzbowska B.: Przedsiębiorczość. Wydawnictwa SzkolnePWN, Warszawa 2002Żaro S., Zygmunt W.: Jak założyć i prowadzić własną firmę – poradnikdla przedsiębiorców rozpoczynających lub kontynuujących działalnośćgospodarczą po 1 stycznia 2001 roku. Sigma, Skierniewice 2001

Przydatne strony www:www.parp.gov.plwww.strategor.plwww.biznsplan.com.plhttp://swed.ae.krakow.plwww.webmedia.pl/bp2000/plan.html


311[08].Z5.03Prowadzenie działalności gospodarczej w regionie

311[08].Z5.02Podejmowanie działalności gospodarczej w regionie

311[08].Z5Samozatrudnienie w zawodzie

311[08].Z5.01Planowanie własnej firmy w regionie

209

Jednostka modułowa 311[08].Z5.01Planowanie własnej firmy w regionie

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– zanalizować lokalny rynek pracy,– znaleźć niszę w swoim regionie dla prowadzenia działalności gospo-

darczej w branży elektrycznej,– wybrać formę organizacyjno-prawną powoływanego do życia przed-

siębiorstwa,– określić zasoby potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej,– zaplanować wydatki związane z uruchomieniem firmy branży elek-

trycznej,– zaplanować źródła pozyskania zasobów obcych,– zaplanować działania mające na celu dostosowanie firmy do standar-

dów Unii Europejskiej w zakresie produkcji i usług w branży elektrycz-nej,

– scharakteryzować fundusze i instytucje wspomagające działalnośćmałych i średnich przedsiębiorstw w środowisku lokalnym, w Polscei w Unii Europejskiej,

– opracować biznes plan firmy branży elektrycznej.

2. Materiał nauczaniaAnaliza lokalnego rynku pracy.Struktura lokalnych przedsiębiorstw branży elektrycznej: produkcyjnychi usługowych.Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw.Strategie rozwoju województwa oraz powiatowe i gminne plany gospo-darcze.Instytucje wspierające i wspomagające rozwój przedsiębiorczościw Polsce.Programy Unii Europejskiej wspierające i wspomagające rozwój przed-siębiorczości w Polsce.Firmy branży elektrycznej mające szanse na sukces w środowiskulokalnym.Koszty uruchomienia działalności gospodarczej.Źródła finansowania działalności gospodarczej.Biznes plan firmy branży elektrycznej.Rodzaj, zakres i miejsce działalności gospodarczej.Plan marketingowy.

210

3. Ćwiczenia• Analizowanie poziomu i struktury bezrobocia na lokalnym rynku pracy.• Sporządzanie mapy przedsiębiorstw branży elektrycznej na lokalnym

rynku pracy.• Konstruowanie narzędzi badawczych do rozpoznawania zapotrzebo-

wania na produkty i usługi branży elektrycznej na lokalnym rynkupracy.

• Analizowanie otrzymanych wyników badania zapotrzebowania naprodukty i usługi branży elektrycznej na lokalnym rynku pracy.

• Tworzenie wizji własnej firmy branży elektrycznej, która ma szanse nazaistnienie na lokalnym rynku pracy.

• Wybieranie formy organizacyjno-prawnej własnej firmy branży elek-trycznej.

• Projektowanie nazwy i logo własnej firmy branży elektrycznej.• Określanie zasobów finansowych i osobowych potrzebnych do

prowadzenia działalności gospodarczej.• Planowanie wydatków związanych z uruchomieniem firmy branży

elektrycznej.• Planowanie źródeł pozyskania zasobów obcych.• Planowanie działań mających na celu dostosowanie firmy do standar-

dów Unii Europejskiej w zakresie produkcji i usług w branży elektrycz-nej.

• Tworzenie bazy danych funduszy i instytucji wspomagających działal-ność małych i średnich przedsiębiorstw w środowisku lokalnym,w Polsce i w Unii Europejskiej.

• Sporządzanie biznes planu własnej firmy branży elektrycznej.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Foliogramy dotyczące struktury bezrobocia w regionie, strategii gospo-darczej regionu, etapów planowania i struktury biznes planu.Przykłady kosztorysów wyrobów i usług.Katalogi firm branży elektrycznej w wersji książkowej i elektronicznej.Biała Księga.Oferty usług kredytowych banków i firm leasingowych.Biznes plany różnych firm.Filmy dydaktyczne o tematyce związanej z planowaniem i funkcjonowa-niem małych firm oraz funduszami i instytucjami wspomagającymidziałalność małych i średnich przedsiębiorstw.Internet.

211

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiTreść jednostki modułowej obejmuje działania uczniów związane

z planowaniem własnej firmy, która ma szanse zaistnieć w środowiskulokalnym. Podczas jej realizacji należy odwoływać się do wiadomościi umiejętności zdobytych przez uczniów na zajęciach z podstaw przed-siębiorczości.

Szczególnie ważne jest kształtowanie umiejętności tworzenia wizjiwłasnej firmy na podstawie przeprowadzonej analizy poziomu i strukturybezrobocia oraz analizy wyników badania zapotrzebowania na produktyi usługi branży elektrycznej na lokalnym rynku pracy.

Podczas realizacji programu jednostki modułowej należy zwrócićszczególną uwagę na poprawne sporządzanie przez uczniów biznesplanu swojego przedsięwzięcia, w oparciu o profesjonalne biznes plany,oraz wypełnianie formularzy banków dla małych przedsiębiorstw ubie-gających się o dofinansowanie. Należy uświadomić uczniom, że utwo-rzenie przez nich bazy danych funduszy i instytucji wspomagającychdziałalność małych i średnich przedsiębiorstw w środowisku lokalnym, wPolsce i w Unii Europejskiej będzie miało strategiczne znaczenie dla nichjako przyszłych przedsiębiorców. Istotne jest, aby podczas planowaniawłasnej firmy uwzględnić działania mające na celu dostosowanie jej dostandardów Unii Europejskiej w zakresie produkcji i usług w branży elek-trycznej.

Do osiągnięcia założonych celów kształcenia poleca się metodęprojektów oraz korzystanie z różnych źródeł informacji. Wskazane jestzaplanowanie ćwiczeń, podczas których uczniowie będą pozyskiwaćz Internetu informacje przydatne do legalizacji własnej firmy.Nauczyciel powinien przygotować instrukcje do ćwiczeń, a także wypo-sażyć stanowiska ćwiczeniowe w teksty źródłowe i materiały niezbędnedo planowania działalności gospodarczej.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni podstaw przedsiębiorczości,wyposażonej w komputer z dostępem do Internetu, w grupie do 15 osób,zaś ćwiczenia w zespołach 2 – 3 osobowych. Przy stosowaniu metodyprojektów każdy uczeń powinien pracować indywidualnie ze względu nacel projektu i specyfikę jego tematyki. Uczniowie realizują część projektuzwiązaną z planowaniem działalności gospodarczej w branży elektrycz-nej, a w następnych jednostkach modułowych kontynuują projekt.


w sposób ciągły w trakcie realizacji programu jednostki modułowej napodstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.

212

Osiągnięcia uczniów należy oceniać w zakresie zaplanowanych celówkształcenia na podstawie:– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

projektu,– wyników ćwiczeń zespołowych,– oceny poprawności planu przedsięwzięcia gospodarczego.

Przed przystąpieniem ucznia do wykonywania projektu własnej firmynauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę, stosując sprawdzian pisem-ny (test pisemny) lub ustny. Wnikliwa analiza wyników sprawdzianupozwoli właściwie zaplanować proces nauczania-uczenia się.

Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny pracy należy równieżzwrócić uwagę na umiejętności ponadzawodowe, jak:– twórcze rozwiązywanie problemów,– posługiwanie się komputerem,– wyszukiwanie i przetwarzanie informacji pozyskanych z różnych

źródeł,– pracę w zespole,– samoocenę.

Kontrolę poprawności wykonania ćwiczeń zespołowych należy prze-prowadzać podczas ich prezentacji. Proponuje się, aby po zakończeniurealizacji programu jednostki modułowej uczeń samodzielnie sprawdziłwyniki swojej pracy metodą projektów, według przygotowanego przeznauczyciela arkusza oceny postępów. Następnie nauczyciel powiniendokonać kontroli według tego samego arkusza. W przypadku czynności,które nie zostały poprawnie wykonane przez ucznia, należy umożliwićmu ponowne ich wykonanie.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki wykonanych ćwiczeń orazocenę za wykonanie i prezentację projektu.

213

Jednostka modułowa 311[08].Z5.02Podejmowanie działalności gospodarczej w regionie

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– skorzystać z przepisów prawnych dotyczących zakładania firmy,– wypełnić wniosek o zarejestrowanie działalności gospodarczej

w Krajowym Rejestrze Sądowym,– wypełnić zgłoszenie w urzędzie gminy,– złożyć wniosek o nadanie numeru identyfikacji jednostek gospodarki

narodowej REGON,– złożyć wniosek o nadanie numeru identyfikacji podatkowej NIP,– złożyć wniosek o otwarcie rachunku bankowego,– zgłosić obowiązek podatkowy w urzędzie skarbowym,– wypełnić deklarację ubezpieczeniową do ZUS,– wypełnić prosty wniosek kredytowy,– porównać koszty zaciągnięcia kredytu w różnych bankach.

2. Materiał nauczaniaPrzepisy prawne regulujące zasady podejmowania i prowadzeniadziałalności gospodarczej.Instytucje w regionie (Sąd Rejestrowy, Urząd Statystyczny, Urząd Skar-bowy, ZUS, banki i inne) i ich rola w procesie legalizacji działalnościgospodarczej.Formalności związane z podejmowaniem działalności gospodarczej.Ubezpieczenia społeczne właściciela i jego pracowników.Ubezpieczenia gospodarcze.Opłaty za rejestrację działalności gospodarczej.Dokumenty obowiązujące przy rejestracji działalności gospodarczej jakoosoby fizycznej i osoby prawnej.Opodatkowanie – jego formy i zasady.Kalkulacja kosztów i ceny sprzedaży.Analiza wskaźnikowa ekonomicznej efektywności firmy.

3. Ćwiczenia• Zapoznanie z przepisami prawnymi regulującymi zasady podejmowa-

nia i prowadzenia działalności gospodarczej.• Wypełnianie wniosku o zarejestrowanie działalności gospodarczej

w Krajowym Rejestrze Sądowym.• Wypełnianie formularza zgłoszenia działalności gospodarczej w urzę-

dzie gminy.

214

• Wypełnianie wniosku o nadanie numeru identyfikacji jednostekgospodarki narodowej REGON.

• Wypełnianie wniosku o nadanie numeru identyfikacji podatkowej NIP.• Wypełnianie wniosku o otwarcie rachunku bankowego.• Zgłoszenie obowiązku podatkowego w urzędzie skarbowym – symu-

lacja.• Wypełnianie deklaracji ubezpieczeniowej do ZUS.• Wypełnianie prostego wniosku kredytowego.• Porównywanie kosztów zaciągnięcia kredytu w różnych bankach.• Obliczanie wysokości podatku VAT i dochodowego płaconego przez

powstającą firmę – symulacja.• Obliczanie wskaźników ekonomicznej efektywności firmy.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Zestawy foliogramów, plansz przedstawiających cechy podmiotówgospodarczych i odpowiadający im tryb procedury legalizacyjnej.Formularze stosowane przy rejestracji działalności gospodarczej.Kodeks Cywilny, Kodeks Pracy, Kodeks Spółek Handlowych.Internet.


z planowaniem własnej firmy, która ma szanse zaistnieć w środowiskulokalnym. Program nauczania jest kontynuacją programu jednostki311[08].Z5.01. Podczas realizacji programu należy odwołać się dowiadomości i umiejętności uczniów z zakresu legalizacji działalnościgospodarczej, nabytych na zajęciach z podstaw przedsiębiorczości.

Szczególnie ważne jest kształtowanie umiejętności wypełniania wnio-sków, formularzy i deklaracji, które należy złożyć we właściwych urzę-dach i instytucjach w celu uzyskania legalizacji działalności gospodarczejw branży elektrycznej na lokalnym rynku pracy.

Do osiągnięcia założonych celów kształcenia poleca się metodęprojektów oraz korzystanie z różnych źródeł informacji. Wskazane jestzaplanowanie ćwiczeń, podczas których uczniowie będą pozyskiwaćz Internetu informacje przydatne do legalizacji działalności gospodarczejw branży elektrycznej na lokalnym rynku pracy.

Nauczyciel powinien przygotować instrukcje do ćwiczeń, a takżewyposażyć stanowiska ćwiczeniowe w teksty źródłowe i materiałyniezbędne do planowania działalności gospodarczej.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni podstaw przedsiębiorczości,wyposażonej w komputer z dostępem do Internetu, w grupie do 15 osób,

215

zaś ćwiczenia w zespołach 2 – 3 osobowych. Przy stosowaniu metodyprojektów każdy uczeń powinien pracować indywidualnie ze względu nacel projektu i specyfikę jego tematyki. Uczniowie realizują część projektuzwiązaną z procedurami legalizacji działalności gospodarczej w branżyelektrycznej, a w jednostce modułowej 311[08].Z5.03 kontynuują projekt.


systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej napodstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Osiągnięciauczniów należy oceniać w zakresie zaplanowanych celów kształcenia napodstawie:– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

projektu,– wyników ćwiczeń zespołowych,– oceny poprawności złożonych dokumentów w celu uzyskania legali-

zacji przedsięwzięcia gospodarczego.Przed przystąpieniem ucznia do realizacji drugiego etapu wykonywa-

nia projektu własnej firmy nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę,stosując sprawdzian pisemny (test osiągnięć szkolnych) lub ustny.Wnikliwa analiza wyników sprawdzianu pozwoli właściwie zaplanowaćproces nauczania-uczenia się.



Kontrolę poprawności wykonania ćwiczeń zespołowych, dotyczącychporównywania kosztów zaciągnięcia kredytu w różnych bankach, należyprzeprowadzać podczas ich prezentacji. Proponuje się, aby po zakoń-czeniu realizacji programu jednostki modułowej uczeń samodzielniesprawdził wyniki swojej pracy metodą projektów, według przygotowane-go przez nauczyciela arkusza oceny postępów. Następnie nauczycielpowinien dokonać kontroli według tego samego arkusza. W przypadkuczynności, które nie zostały poprawnie wykonane przez ucznia, należyumożliwić mu ponowne ich wykonanie.

W ocenie końcowej z jednostki modułowej należy uwzględnić wynikiwykonanych ćwiczeń oraz ocenę za wykonanie i prezentację projektu.

216

Jednostka modułowa 311[08].Z5.03Prowadzenie działalności gospodarczej w regionie

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– skalkulować koszty zaciągnięcia kredytu,– przeprowadzić prostą kalkulację kosztów,– skalkulować cenę sprzedaży,– obliczyć wynik finansowy,– obliczyć wysokość podatku VAT naliczonego i należnego,– sporządzić fakturę i rachunek,– wystawić weksel, czek i polecenie przelewu,– obliczyć i zinterpretować podstawowe wskaźniki określające efektyw-

ność ekonomiczną firmy,– wybrać sposób rozliczania się z urzędem skarbowym,– zarejestrować typowe zdarzenia gospodarcze w podatkowej księdze

przychodów i rozchodów,– przeprowadzić ewidencję typowych zdarzeń gospodarczych w reje-

strze zakupów i sprzedaży VAT,– rozliczyć się z urzędem skarbowym z tytułu różnego rodzaju podat-

ków,– skorzystać z oferty przetargowej,– sformułować ofertę przetargową.

2. Materiał nauczaniaKoszty działalności.Cena sprzedaży i jej elementy.Gospodarka magazynowa.Podatek od towarów i usług (VAT).Formy płatności za dostawy: obrót gotówkowy i bezgotówkowy.Wynik finansowy.Rentowność.Rozliczanie się z urzędem skarbowym z tytułu różnych podatków.Opłaty i podatki na rzecz gminy.Zatrudnienie w przedsiębiorstwie.Prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów oraz prowa-dzenie ewidencji przychodów i zakupów w przypadku opodatkowaniazryczałtowanym podatkiem dochodowym.Kształtowanie wizerunku firmy. Certyfikaty jakości.Narzędzia marketingu.Oferta przetargowa.

217

3. Ćwiczenia• Wystawienie zamówienia, rachunku, faktury VAT, dokumentów kory-

gujących.• Wypełnianie dokumentów magazynowych.• Sporządzanie listy płac pracowników – naliczanie wynagrodzenia.• Sporządzanie umowy o pracę i umowy zlecenia.• Obliczanie należnych zaliczek na podatek dochodowy z tytułu wyna-

grodzeń na podstawie listy płac.• Prowadzenie ewidencji typowych zdarzeń gospodarczych w podatko-

wej księdze przychodów i rozchodów.• Obliczanie należnych zaliczek na podatek dochodowy z tytułu prowa-

dzenia działalności na podstawie zapisów w podatkowej księdzeprzychodów i rozchodów.

• Prowadzenie ewidencji typowych zdarzeń gospodarczych w rejestrzezakupów i sprzedaży VAT.

• Obliczanie kwoty podatku VAT podlegającej wpłacie do urzędu lubzwrotowi podatnikowi.

• Wypełnianie deklaracji podatkowych.• Wypełnianie dokumentów rozliczeniowych do ZUS.• Wypełnianie polecenia przelewu, czeku gotówkowego i rozrachunko-

wego, weksla.• Obsługiwanie klienta – symulacja.• Zgłoszenie firmy do przetargu – symulacja.• Formułowanie oferty przetargowej.

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie lub instrukcje do ćwiczeń.Zestawy foliogramów, plansz dotyczących prowadzenia działalnościgospodarczej.Zestawy druków: zamówień, rachunków, faktury VAT, dokumentówkorygujących, dokumentów magazynowych.Programy komputerowe do wspomagania prowadzenia firmy.Internet.


z prowadzeniem własnej firmy, która ma szanse na zaistnienie w środo-wisku lokalnym. Podczas realizacji programu nauczania należy odwoły-wać się do wiadomości i umiejętności zdobytych przez uczniów na zaję-ciach z podstaw przedsiębiorczości.

218

Szczególnie ważne jest kształtowanie umiejętności: kalkulacji kosztówi ceny sprzedaży, sporządzania faktury i rachunku, obliczania wysokościpodatku VAT, rejestrowania typowych zdarzeń gospodarczych w podat-kowej księdze przychodów i rozchodów oraz prowadzenia ewidencjitypowych zdarzeń gospodarczych w rejestrze zakupów i sprzedaży VAT.

Do osiągnięcia założonych celów kształcenia poleca się metodęprojektów oraz korzystanie z różnych źródeł informacji. Podczas realiza-cji programu jednostki należy zastosować gry symulacyjne, które umoż-liwią praktyczne zapoznanie uczniów z obsługą klienta, a także z proce-durą korzystania z oferty przetargowej. Wskazane jest zaplanowaniećwiczeń, podczas których uczniowie będą prowadzić własną wirtualnąfirmę korzystając z programów komputerowych.

Nauczyciel powinien przygotować instrukcje do ćwiczeń, a takżewyposażyć stanowiska ćwiczeniowe w teksty źródłowe, arkusze do giersymulacyjnych i materiały niezbędne do prowadzenia działalnościgospodarczej w regionie.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni podstaw przedsiębiorczości,wyposażonej w komputer z dostępem do Internetu, w grupie do 15 osób,zaś ćwiczenia w zespołach 2 – 3 osobowych. Przy stosowaniu metodyprojektów każdy uczeń powinien pracować indywidualnie ze względu nacel projektu i specyfikę jego tematyki.

Na zakończenie realizacji programu nauczania jednostki modułowejuczniowie powinni podsumować proces planowania, legalizacji i prowa-dzenia działalności gospodarczej w danym regionie. Na zakończeniepracy metodą projektów uczniowie dokonują multimedialnej prezentacjiopracowanych projektów wirtualnych firm.


w sposób ciągły w trakcie realizacji programu jednostki modułowej napodstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać w zakresie zaplanowanych celówkształcenia na podstawie:– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

projektu,– wyników ćwiczeń zespołowych,– oceny poprawności prowadzenia dokumentacji założonej wirtualnej

firmy,– prezentacji projektu.

Przed przystąpieniem ucznia do realizacji trzeciego etapu wykonywa-nia projektu własnej firmy nauczyciel powinien sprawdzić jego wiedzę,

219

stosując sprawdzian pisemny (test osiągnięć szkolnych) lub ustny.Wnikliwa analiza wyników sprawdzianu pozwoli właściwie zaplanowaćproces nauczania-uczenia się.



Kontrolę poprawności wykonania ćwiczeń zespołowych należy prze-prowadzać podczas ich prezentacji. Proponuje się, aby po zakończeniurealizacji programu jednostki modułowej uczeń samodzielnie sprawdziłwyniki swojej pracy metodą projektów, według przygotowanego przeznauczyciela arkusza oceny postępów. Następnie nauczyciel powiniendokonać kontroli według tego samego arkusza. W przypadku czynności,które nie zostały poprawnie wykonane przez ucznia, należy umożliwićmu ponowne ich wykonanie.

W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programujednostki modułowej należy uwzględnić wyniki wykonanych ćwiczeń orazocenę za wykonanie i prezentację projektu.

220

Moduł 311[08].Z6Praktyka zawodowa

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– charakteryzować sposób zasilania zakładu w energię elektryczną oraz

jej rozdział w zakładzie,– wykonywać prace na wybranych stanowiskach zgodnie z obowiązują-

cymi procedurami,– posługiwać się dokumentacją techniczną, przepisami i normami

podczas prac montażowych, instalacyjnych i eksploatacyjnych,– przestrzegać zaleceń producenta podczas instalowania i eksploatacji

urządzeń elektrycznych,– stosować przepisy bhp, ochrony przeciwporażeniowej i ppoż. oraz

ochrony środowiska na stanowisku pracy.



311[08].Z6.01 Instalowanie i eksploatacja urządzeń elektro-energetycznych* 160

311[08].Z6.02 Montaż i uruchamianie urządzeń elektrycznych* 160311[08].Z6.03 Montaż instalacji elektrycznych* 160311[08].Z6.04 Obsługa i konserwacja urządzeń elektrycznych* 160311[08].Z6.05 Prace związane ze sprzedażą produktów branży

elektrycznej* 160Razem 160

* jednostki modułowe do wyboru przez ucznia / słuchacza

221


Uczniowie / słuchacze powinni odbywać praktykę zawodową w zakła-dach stanowiących potencjalnie ich przyszłe miejsca pracy. W zależno-ści od potrzeb lokalnego rynku pracy oraz zainteresowań uczniów mogąto być między innymi następujące rodzaje zakładów:– elektrownie lub zakłady energetyczne,– zakłady produkujące urządzenia elektroenergetyczne, energoelektro-

niczne lub urządzenia powszechnego użytku,– zakłady eksploatujące urządzenia elektroenergetyczne,– zakłady wykonujące remonty maszyn i urządzeń elektrycznych,– zakłady wykonujące instalacje elektryczne w obiektach budowlanych,– zakłady usługowe naprawiające elektryczny sprzęt gospodarstwa

domowego,– placówki handlowe zajmujące się sprzedażą maszyn, urządzeń

i sprzętu elektrycznego.Wskazane jest, aby uczniowie wykorzystując wiadomości i umiejętno-

ści nabyte na zajęciach z podstaw przedsiębiorczości oraz w module„Samozatrudnienie w zawodzie” sami znaleźli zakład, w którym mogąodbyć praktykę zawodową. W tym celu powinni nawiązać kontakt z kie-rownictwem wybranego zakładu, zaprezentować swoje umiejętności izainteresowania oraz ustalić szczegółowy harmonogram praktyki. Rolaszkoły w tym przypadku ograniczyć się do zawarcia umowy, po uprzed-nim uzgodnieniu programu praktyki.

311[08].Z6.01Instalowanie i eksploatacja urządzeń elektro-

energetycznych

311[08].Z6.02Montaż i uruchamianie urządzeń elektrycznych

311[08].Z6.03Montaż instalacji elektrycznych

311[08].Z6.04Obsługa i konserwacja urządzeń elektrycznych

311[08].Z6.05Prace związane ze sprzedażą produktów branży

elektrycznej

311[08].Z6Praktyka zawodowa

222

Program praktyki zawodowej należy traktować w sposób elastyczny.Ze względów organizacyjnych dopuszcza się pewne zmiany związaneze specyfiką zakładu, w którym uczeń odbywa praktykę. Praktyka zawo-dowa powinna jednak być tak zorganizowana, aby umożliwić uczniomzastosowanie i pogłębienie zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowychw rzeczywistych warunkach pracy. Zaleca się, aby w miarę możliwościuczniowie mogli poznać pracę różnych działów zakładu.

W przypadku odbywania praktyki zawodowej w zakładzie o innymzakresie działalności niż wynika to z podanych niżej programów naucza-nia jednostek modułowych, szkoła zobowiązana jest opracować programpraktyki dostosowany do specyfiki zakładu.

W module 311[08].Z6 „Praktyka zawodowa” każdy uczeń / słuchaczpowinien zrealizować jedną jednostkę modułową programu w zależnościod rodzaju zakładu pracy, w którym będzie odbywał praktykę zawodową.

223

Jednostka modułowa 311[08].Z6.01Instalowanie i eksploatacja urządzeń elektroenerge-tycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– określić zakres działalności zakładu,– opisać sposób zasilania zakładu w energię elektryczną oraz jej

rozdział,– scharakteryzować zadania wykonywane na wybranych stanowiskach

pracy technika elektryka w zakładzie,– wskazać podstawowe rodzaje dokumentacji technicznej występującej

w pracy na określonym stanowisku,– wyjaśnić obowiązujące procedury dopuszczenia do pracy przy urzą-

dzeniach elektroenergetycznych,– przygotować osprzęt elektroenergetyczny do budowy linii i rozdzielni,– zamontować osprzęt elektroenergetyczny zgodnie ze schematem

elektrycznym,– dokonać przełączeń po stronie niskiego napięcia,– określić rodzaje zakłóceń w systemie elektroenergetycznym oraz

sposoby przeciwdziałania ich skutkom,– sprawdzić poprawność działania układów zabezpieczających,– dokonać prostych obliczeń związanych z gospodarką energetyczną,– posłużyć się dokumentacją techniczno-ruchową w zakresie eksplo-

atacji rozdzielni wysokiego napięcia,– zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwporażeniowej, ochrony

ppoż. oraz ochrony środowiska na stanowisku pracy.

2. Materiał nauczaniaZapoznanie z organizacją pracy, regulaminami wewnętrznymi orazprzepisami bhp obowiązującymi w zakładzie.Zapoznanie z systemem zasilania zakładu w energię elektryczną oraz jejrozdziałem.Poznawanie dokumentacji technicznej dotyczącej eksploatacji urządzeńelektroenergetycznych.Poznawanie procedury dopuszczenia do pracy przy urządzeniach elek-troenergetycznych.Obserwowanie czynności łączeniowych i pomiarowych w stacjach elek-troenergetycznych.Prace przy budowie i eksploatacji linii napowietrznych i kablowych wyso-kiego napięcia.

224

Prace przy instalowaniu i uruchamianiu urządzeń elektroenergetycznychoraz ich konserwacji.Lokalizowanie i usuwanie drobnych usterek.Poznawanie układów automatyki zabezpieczeniowej zastosowanychw stacji.Poznawanie metod racjonalnej gospodarki energią elektryczną.Poprawa współczynnika mocy.Prowadzenie obliczeń związanych z gospodarką energetyczną.

3. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej powinien być realizowany w zakładzie

energetycznym na wybranych stanowiskach, umożliwiającychuczniom / słuchaczom poznanie przede wszystkim procedur wykonywa-nia prac montażowych i eksploatacyjnych w liniach elektroenergetycz-nych i rozdzielniach wysokiego napięcia. Przed dopuszczeniem uczniówdo wykonywania prac należy zapoznać ich z przepisami bhp obowiązu-jącymi na stanowisku pracy.

Zaleca się, aby w miarę możliwości uczniowie mogli poznać pracęróżnych działów zakładu.

W trakcie praktyki uczniowie powinni prowadzić dzienniczki praktyki,dokumentując w nich przebieg praktyki.

Zadania do wykonania przez uczniów w trakcie praktyki zawodowejsą skorelowane z treściami jednostek modułowych zrealizowanychwcześniej w szkole.

4. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaOceny osiągnięć edukacyjnych ucznia z zakresu programu jednostki

modułowej dokonuje opiekun praktyk zawodowych na podstawie obser-wacji czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji zadańoraz dzienniczka praktyki zawodowej.

Wskazane jest, aby na zakończenie praktyki uczeń przedstawiłopiekunowi praktyk zawodowych opracowanie o tematyce związanejz zakładem pracy i odbywaną praktyką. Ocena osiągnięć ucznia powinnauwzględniać:– przestrzeganie dyscypliny,– samodzielność podczas wykonywania pracy,– jakość wykonanej pracy,– przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Na zakończenie programu jednostki modułowej opiekun praktyk za-wodowych powinien wpisać w dzienniczku praktyki opinię o pracy i po-stępach ucznia oraz ocenę końcową.

225

Jednostka modułowa 311[08].Z6.02Montaż i uruchamianie urządzeń elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– opisać sposób zasilania zakładu w energię elektryczną oraz jej

rozdział,– scharakteryzować główne produkty wytwarzane w zakładzie,– przygotować elementy i podzespoły do montażu,– wykonać montaż elementów i podzespołów zgodnie z dokumentacją

techniczną,– posłużyć się elektronarzędziami i narzędziami z napędem pneuma-

tycznym,– odczytać schematy elektryczne ideowe i montażowe urządzeń,– uruchomić zmontowane podzespoły i urządzenia elektryczne,– dokonać pomiaru parametrów zmontowanych urządzeń elektrycznych

i zinterpretować ich wyniki,– przeprowadzić kontrolę jakości wykonywanych prac i usunąć zauwa-

żone usterki,– posłużyć się dokumentacją techniczną, normami oraz przepisami

budowy urządzeń elektroenergetycznych,– zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwporażeniowej i ochrony

ppoż. oraz ochrony środowiska na stanowisku pracy,– ocenić jakość wykonanych prac.

2. Materiał nauczaniaZapoznanie z organizacją pracy, regulaminami wewnętrznymi oraz prze-pisami bhp obowiązującymi w zakładzie.Zapoznanie z systemem zasilania zakładu w energię elektryczną oraz jejrozdziałem (po stronie wysokiego i niskiego napięcia).Zapoznanie z technikami montażu, uruchamiania oraz przeprowadzaniaprób typu i wyrobu.Wykonywanie prac na poszczególnych stanowiskach produkcyjnych.Zapoznanie z dokumentacją technologiczną wyrobu.Kontrola elementów przeznaczonych do montażu.Przygotowanie elementów i podzespołów do montażu.Montaż mechaniczny i elektryczny podzespołów i urządzeń.Uruchamianie zmontowanych urządzeń elektrycznych.Posługiwanie się dokumentacją techniczno-ruchową uruchamianychwyrobów.Obsługiwanie aparatury kontrolno-pomiarowej stosowanej na stanowi-skach uruchomieniowych.

226

3. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej powinien być realizowany w zakładach,

w których są produkowane maszyny i urządzenia elektryczne, urządze-nia energoelektroniczne lub elektryczny sprzęt gospodarstwa domowe-go.

Zaleca się, aby w miarę możliwości uczniowie / słuchacze mogli po-znać pracę różnych działów zakładu. Przed dopuszczeniem uczniów dowykonywania zadań należy zapoznać ich z przepisami bhp obowiązują-cymi na stanowisku pracy.





Wskazane jest, aby na zakończenie praktyki uczeń przedstawiłopiekunowi praktyk zawodowych opracowanie o tematyce związanejz zakładem pracy i odbywaną praktyką.

Ocena osiągnięć ucznia powinna uwzględniać:– przestrzeganie dyscypliny,– samodzielność podczas wykonywania pracy,– jakość wykonanej pracy,– przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Na zakończenie jednostki modułowej opiekun praktyk zawodowychpowinien wpisać w dzienniczku praktyki opinię o pracy i postępachucznia oraz ocenę końcową.

227

Jednostka modułowa 311[08].Z6.03Montaż instalacji elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć:– określić zakres działalności zakładu,– wskazać metody reklamy stosowane przez zakład,– przygotować materiały i osprzęt instalacyjny oraz narzędzia niezbęd-

ne do wykonania instalacji elektrycznej,– zinterpretować parametry techniczne wyrobów elektrycznych (bez-

pieczników, wyłączników, przewodów i kabli),– dobrać rodzaj wykonania instalacji uwzględniając jej przeznaczenie

i warunki środowiskowe,– wykonać montaż instalacji elektrycznej zgodnie z dokumentacją,– posłużyć się elektronarzędziami i sprzętem pomiarowym,– wykonać instalację ochronną oraz uziom,– uruchomić wykonaną instalację elektryczną,– dobrać zabezpieczenia w instalacjach elektrycznych,– ocenić stan techniczny instalacji elektrycznej,– przeprowadzić konserwację instalacji elektrycznej,– sporządzić dokumentację powykonawczą prostych instalacji,– przeprowadzić kontrolę jakości wykonywanych prac i usunąć zauwa-

żone usterki,– posłużyć się dokumentacją techniczną, katalogami, normami oraz

przepisami budowy urządzeń elektroenergetycznych,– zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwporażeniowej i ochrony


2. Materiał nauczaniaZapoznanie z organizacją pracy, regulaminami wewnętrznymi oraz prze-pisami bhp obowiązującymi w zakładzie.Poznawanie działań marketingowych zakładu.Czytanie dokumentacji technicznej wykonywanej instalacji elektrycznej.Dobieranie osprzętu instalacyjnego z uwzględnieniem rodzaju instalacji(oświetleniowa, siłowa, telefoniczna, domofonowa, alarmowa, ochronna)i warunków środowiskowych na podstawie dokumentacji technicznej.Rozpoznawanie zabezpieczeń zastosowanych w instalacji elektrycznej.Stosowanie środków ochrony przed skutkami oddziaływania cieplnego,prądem przetężeniowym, spadkami napięć oraz przepięciami.Montaż różnego rodzaju instalacji elektrycznych.Korzystanie z dokumentacji techniczno-ruchowej urządzeń.

228

Instalowanie i uruchamianie aparatów i urządzeń niskiego napięcia.Konserwacja instalacji i urządzeń oświetleniowych.Lokalizowanie i usuwanie drobnych usterek.Wykonywanie pomiarów sprawdzających w instalacjach elektrycznych.Sporządzanie protokołów z pomiarów.


które zajmują się montażem instalacji elektrycznych w obiektach bu-dowlanych.

Zaleca się, aby w miarę możliwości uczniowie / słuchacze mogliwykonywać różnorodne prace z zakresu podanego w programie jednost-ki. Przed dopuszczeniem uczniów do wykonywania zadań należy zapo-znać ich z przepisami bhp obowiązującymi na stanowisku pracy.








229

Jednostka modułowa 311[08].Z6.04Obsługa i konserwacja urządzeń elektrycznych


rozdział,– scharakteryzować zadania wykonywane na wybranych stanowiskach

pracy technika elektryka w zakładzie,– zainstalować maszyny i urządzenia elektryczne zgodnie z obowiązu-

jącymi procedurami,– dokonać regulacji parametrów aparatury sterującej i zabezpieczającej,– uruchomić maszyny i urządzenia elektryczne oraz sprawdzić popraw-

ność ich pracy,– wykonać przeglądy techniczne maszyn i urządzeń elektrycznych,– dokonać okresowych konserwacji maszyn i urządzeń elektrycznych,– zlokalizować i usunąć drobne usterki w maszynach i urządzeniach

elektrycznych,– wykonać proste prace podczas remontu maszyn i urządzeń elektrycz-

nych,– przeprowadzić kontrolę jakości wykonywanych prac i usunąć zauwa-

żone usterki,– sporządzić dokumentację pokontrolną lub po remoncie,– zastosować zasady racjonalnej gospodarki energią elektryczną,– posłużyć się dokumentacją techniczną, katalogami, normami oraz

przepisami eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych,– zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwporażeniowej, ochrony


2. Materiał nauczaniaZapoznanie z organizacją pracy, regulaminami wewnętrznymi oraz prze-pisami bhp obowiązującymi w zakładzie.Zapoznanie z systemem zasilania zakładu w energię elektryczną oraz jejrozdziałem (po stronie wysokiego i niskiego napięcia).Analizowanie dokumentacji technicznej w zakresie instalowania, uru-chamiania i obsługi maszyn i urządzeń elektrycznych.Instalowanie maszyn i urządzeń elektrycznych zgodnie z dokumentacjątechniczną.Dobieranie nastaw zabezpieczeń przetężeniowych.Prowadzenie racjonalnej gospodarki elektroenergetycznej.Wykonywanie przeglądów technicznych maszyn i urządzeń.

230

Przeprowadzanie okresowych konserwacji maszyn i urządzeń elektrycz-nych.Lokalizowanie i usuwanie usterek w maszynach i urządzeniach elek-trycznych.Udział w pracach remontowych transformatorów, maszyn elektrycznychi urządzeń energoelektronicznych.Wykonywanie prób i badań związanych z odbiorem technicznym.Sprawdzanie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.Wypełnianie dokumentacji eksploatacyjnej.


w których są stosowane maszyny i urządzenia elektryczne, w dziale(komórce) utrzymania ruchu. Przed dopuszczeniem uczniów / słuchaczydo wykonywania zadań należy zapoznać ich z przepisami bhp obowią-zującymi na stanowisku pracy.








231

Jednostka modułowa 311[08].Z6.05Prace związane ze sprzedażą produktów branżyelektrycznej


rozdział,– wskazać metody reklamy stosowane przez zakład,– zinterpretować parametry techniczne wyrobu elektrycznego,– dobrać urządzenie i jego opcje do wymagań użytkownika,– zaprezentować urządzenie elektryczne potencjalnemu nabywcy,– porównać parametry produktów konkurencyjnych firm,– posłużyć się instrukcją obsługi urządzenia,– uruchomić i obsłużyć prezentowane urządzenie,– sporządzić podstawowe dokumenty funkcjonujące w dziale,– zainstalować urządzenie w domu klienta,– przeszkolić klienta w obsłudze urządzenia,– sporządzić oferty,– zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwporażeniowej, ochrony

ppoż. oraz ochrony środowiska na stanowisku pracy.

2. Materiał nauczaniaZapoznanie z organizacją pracy, regulaminami wewnętrznymi oraz prze-pisami bhp obowiązującymi w zakładzie.Zapoznanie z systemem zasilania zakładu w energię elektryczną oraz jejrozdziałem.Poznawanie zasad marketingu.Zapoznanie się z prawami konsumenta w zakresie sprzedaży produktówbranży elektrycznej.Prezentowanie zakresu usług.Interpretowanie parametrów technicznych urządzeń.Dobieranie urządzeń i ich opcji do wymagań użytkownika.Uruchamianie i obsługa prezentowanego urządzenia.Przedstawianie parametrów i zalet prezentowanego urządzenia na tleurządzeń firm konkurencyjnych.Instalowanie i uruchamianie urządzeń w domu klienta.Szkolenie nabywcy w obsłudze i bezpiecznym użytkowaniu urządzenia.Przedstawianie warunków gwarancji.Sporządzanie opracowań ofertowych.

232

3. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej powinien być realizowany w działach

sprzedaży zakładów produkcyjnych lub placówkach handlowych zajmu-jących się sprzedażą urządzeń elektrycznych.

Zaleca się, aby w miarę możliwości uczniowie / słuchacze moglipoznać pracę na różnych stanowiskach w dziale obsługi klienta. Przeddopuszczeniem uczniów do wykonywania zadań należy zapoznać ichz przepisami bhp obowiązującymi na stanowisku pracy.








Documents

› programy › download.php?plik=... · 3 Spis treści Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 I. Założenia programowo-organizacyjne