Alexander Graham Bell Hans Christian Andersen Lewis Carrol Cher Agatha Christie Winston Churchil Bill Cosby Whoopi Goldberg Salvador Dali Walt Disney Kirk Douglas Madonna Thomas Edison Will Smith Albert Einstein Malcolm Forbes Ernest Hemingway Dustin Hofman Michael Jordan John F. Kennedy John Lennon Steve McQueen Pablo Picasso Muhammad Anwar – Sadat Georg Bernard Shaw Steven Spilberg Sylvester Stallone Alberto Tomba Jules Verne Werner von Braun Woodrow Wilson Steve Wonder Koziołek Matołek Kaczor Donald Świnka Piggy Zwierzak Tygrysek Orville i Wilber Wright

Attention Deficit Hyperactivity

Disorder prezentuje: Katarzyna Szymczak

ADHD

to stan chorobowy charakteryzujący się zaburzeniami pracy mózgu, sprawiający, że dana osoba ma trudności z kontrolowaniem zachowania i utrzymaniem koncentracji. Zaburzenia występują w trzech sferach: emocjonalnej, ruchowej, poznawczej.

Kryteria rozpoznania ADHD wg DSM-IV

(Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne)

1. Sześć lub więcej z objawów impulsywności, nadruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi, musi utrzymywać się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym funkcjonowanie dziecka bądź w stopniu nie odpowiednim do jego rozwoju.

Objawy impulsywności:

• wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane do końca,

• ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej,

• przerywa, przeszkadza innym, często wtrąca się do zabaw innych dzieci,

• często angażuje się w aktywności niebezpieczne (np. wybiega na ulicę bez sprawdzenia czy nic nie jedzie)

Objawy nadruchliwości:

• nie jest w stanie usiedzieć na miejscu, ma nerwowe ruchy rąk i stóp,

• wstaje z miejsca w sytuacji wymagającej spokojnego siedzenia,

• chodzi po pomieszczeniu, wspina się na meble, parapety,

• ma kłopot ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem,

• często jest w ruchu, biega jak „nakręcone”,

• bywa nadmiernie gadatliwe i głośne.

Objawy zaburzenia koncentracji uwagi:

• wykazuje brak koncentracji uwagi na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy, popełnia błędy wynikające z niedbałości,

• ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach,

• często wydaje się, że nie słucha tego co się do niego mówi,

• nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji, ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji,

• ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć,

• nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, ociąga się z przystąpieniem do nich, unika ich,

• gubi rzeczy niezbędne do pracy lub zajęć, zapomina o wyznaczonych zadaniach,

• łatwo je rozpraszają bodźce zewnętrzne,• zapomina o różnych codziennych

sprawach,• przerzuca się z jednej jeszcze nie

zakończonej aktywności na drugą.

2. Niektóre z objawów ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka.

3. Objawy upośledzające funkcjonowanie dziecka występują w dwóch lub więcej sytuacjach (np. dom i szkoła).

4. Upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji) jest istotne i klinicznie stwierdzone.

5. Objawy nie występują w przebiegu zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego.

PRZYCZYNY NADPOBUDLIWOŚCI

Przyczyną tego zespołu najczęściej nie jest organiczne uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników w okresie okołoporodowym, lecz jest bardzo nasiloną, genetycznie uwarunkowaną cechą człowieka. Zaliczamy tutaj:

Uwarunkowania biologiczne

1. nieprawidłowości w rozwoju dynamiki procesów nerwowych,

2. postępującą słabość procesów nerwowych,3. zachwianie równowagi procesów

nerwowych - przewaga procesów pobudzania nad hamowaniem,

4. zakłócenia ruchliwości procesów nerwowych – labilność układu nerwowego,

5. mikrodeficyty rozwojowe – parcjalne uszkodzenia OUN

6. czynniki okołoporodowe – urazy, zamartwica, nieprawidłowy przebieg ciąży, wcześniactwo, nikotynizm, alkoholizm i narkomania w czasie ciąży, infekcje w czasie ciąży,

7. ciężki przebieg chorób zakaźnych w czasie ciąży,

8. urazy czaszki w dzieciństwie,9. przewlekłe zatrucia ołowiem,10. alergie i nietolerancja pokarmowa,11. niedobór substancji neuroprzekaźnikowych

lub zachwianie równowagi,12. specyficzne wzorce pracy mózgu – kora

przedczołowa, struktury głębokie, spoidło wielkie, móżdżek,

13. czynniki genetyczne,

Uwarunkowania psychospołeczne

Czynniki psychospołeczne to głównie dom rodzinny- jego atmosfera oraz szkoła i grupa rówieśnicza a także wszelkiego rodzaju sytuacje traumatyczne przeżywane przez dziecko.

Do uwarunkowań psychospołecznych wpływających na powstawanie i utrwalanie nadpobudliwości psychoruchowej zalicza się:

1. niezrozumienie i niezaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka,

2. odrzucenie emocjonalne,3. atmosfera jawnych konfliktów,4. zakłócenie komunikacji,5. osobowość rodziców,6. zaburzone funkcjonowanie rodziny (choroby,

zaburzenia psychiczne, uzależnienia),7. brak konsekwencji w procesie wychowawczym,

błędy wychowawcze rodziców, nauczycieli,8. atmosfera panująca w środowisku poza

rodzinnym,9. relacje nauczyciel – uczeń i uczeń – uczeń,10. sytuacje traumatyczne,11. długotrwały stres, szybkie tempo życia, nerwowy

tryb życia,

Objawy nadpobudliwości w sferze poznawczej

Przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie) oraz bardzo łatwym rozpraszaniu się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy lub przejeżdżający samochód). Zaburzenia uwagi powodują zwykle, że dotknięte nimi dzieci gorzej radzą sobie w szkole. Pochodną zaburzeń uwagi jest stałe gubienie przedmiotów, a także zapominanie o różnych rzeczach, gdyż, aby coś zapamiętać, trzeba najpierw na to zwrócić uwagę.

Objawy nadpobudliwości w sferze emocjonalnej

To nadmierna reaktywność emocjonalna i zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce. Reakcje dzieci często są nieadekwatne do bodźca. Są uparte, niecierpliwe, nietolerancyjne. Wykonują czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa zarówno dla samego dziecka, jak i innych. Dzieci z zespołem nadpobudliwości zwykle rozpoczynają wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Często nie wysłuchują jej nawet do końca. Są bardziej gadatliwe, przerywają innym, nie czekają na swoją kolej w grupowych sytuacjach. Maja krótszy okres odwlekania działania, muszą zrobić natychmiast coś, co przychodzi im do głowy i nie potrafią czekać na nagrodę lub pochwałę.

Objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej

To nadmierna ruchliwość dziecka, nie połączona z wykonywaniem przez niego zadania, która jest irytująca i dokuczliwa dla będących wokół osób. Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble, u starszych dzieci i nastolatków może to ograniczyć się do wiercenia, kręcenia się na krześle, rysowania, obgryzania długopisu lub poczucia wewnętrznego niepokoju. Warto pamiętać, że pobudzenie wzrasta gdy dziecko przebywa w grupie. Co charakterystyczne, aktywność dziecka nadpobudliwego zwykle jest dość chaotyczna, nie służy określonemu celowi.

Zaburzenia współwystępujące• lęk – dziecko takie rozpoczyna i kończy dzień czymś czym

mogłoby się zmartwić, u dzieci bitych i krzywdzonych,• depresja – często związana jest ona ze stałym ponoszeniem

porażek, ciągłym niepowodzeniem i słyszanymi każdego dnia oskarżeniami rodziców i nauczycieli,

• zaburzenia uczenia się – np. zaburzenia pamięci, językowe, dysgrafia, dysleksja, dyskalkulia,

• zaburzenia zachowania – bójki, nie umiejętność podporządkowania się panującym normom i regułom społecznym,

• nerwica natręctw (myśli, natrętne wyobrażenia, idee, impulsy do działania, pojawiające się w świadomości w sposób nawracający) lub zaburzenia obsesyjno – kompulsywne (obsesyjne rytualne myślenie i kompulsywne, powtarzające się zachowanie, np. liczenie dziur w chodniku, mycie rąk po każdym dotknięciu czegoś).

• zachowania i reakcje nerwicowe – zaburzenia snu, lęki, moczenie się, jąkanie, natręctwa, tiki

PRACA Z DZIECKIEM Z ZESPOŁEM

NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ

Techniki pracy z dzieckiem nadpobudliwym:

1. zmiana środowiska – właściwe usadzenie ucznia (pierwsza ławka), zmiana zespołu klasowego na mniejszy,

2. skuteczne wydawanie poleceń – jasny, konkretny komunikat, szczegółowe określenie zadania,

3. dostosowanie zadań do możliwości ucznia – jedno zadanie w jednym czasie, dodatkowy czas na wykonanie,

4. ustalenie zasad obowiązujących ucznia – jasne stawianie granic,

5. praca z zachowaniami niepożądanymi, wzmacnianie samooceny – angażowanie dziecka w prace na rzecz klasy i szkoły,

6. ustalenie konsekwencji i egzekwowanie ich – w razie złamania umowy,

7. zapewnienie dużej ilości wzmocnień pozytywnych – więcej nagród niż kar, unikanie krytykowania, zwracanie uwagi na pożądane zachowania,

8. wyznaczanie niezbyt odległych celów – określenie sposobu ich realizacji,

9. systematyczne wdrażanie dziecka do finalizowania każdego działania – systematyczna kontrola, przypominanie o obowiązkach,

10. po każdych zajęciach ruchowych należy zastosować relaksację, ćwiczenia wymagające spokoju i skupienia – wycinanie, wydzieranie, lepienie, kolorowanie,

11. odnoszenie się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością – akceptacja tego, że złe zachowanie wynika z nieumiejętności kontrolowania swojego zachowania, a nie ze złości.

Wskazówki dla nauczyciela do pracy z uczniem nadpobudliwym:

1. szukaj wsparcia wśród kolegów z pracy, kształcenie dziecka nadpobudliwego jest męczące i specyficzne, poszukaj kogoś kogo mógłbyś się poradzić,

2. pozostawaj w stałym kontakcie z rodzicami, stwórzcie system wsparcia dla siebie,

3. bądź świadom własnej niewiedzy i ograniczeń w tym temacie, nie bój się prosić o pomoc,

4. rozmawiaj z dzieckiem – może ono podpowie ci jak lubi pracować, kiedy najlepiej mu się uczy, upewnij się, że twój uczeń wie na czym polega nadpobudliwość i starajcie się razem stworzyć plan pracy,

5. dobrym pomysłem jest prowadzenie korespondencji z rodzicami w specjalnym zeszycie, pozwala to na lepszy kontakt z rodzicami oraz na częstsze informacje zwrotne dla dziecka – tak bardzo mu potrzebne,

6. codzienne, tygodniowe raporty na temat postępów ucznia to kolejne źródło informacji zwrotnych i zachęta do dalszego działania.

Wskazówki z obszaru dydaktyki:

1. częsty kontakt wzrokowy sprowadza dziecko nadpobudliwe na ziemię, wyrywa je z rozmyślań, może być też sposobem na przekazanie akceptacji i zachęty do pracy,

2. należy często powtarzać i zapisywać wskazówki – dzieci nadpobudliwe potrzebują usłyszeć jedną informację parę razy,

3. dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela,4. w ocenie pracy domowej należy zwracać

uwagę na jakość, dzieciom nadpobudliwym nie służy nadmiar obowiązków, lepiej by zrobiło czegoś mniej ale porządnie i do końca,

5. jedną z najlepszych technik nauczania dziecka nadpobudliwego jest rozbijanie zadań na mniejsze części, pozwoli to na uwierzenie, że potrafi coś zrobić i uniknie pesymistycznego nastawienia do zadania,

6. pamięć i koncentracja to słabe punkty dzieci nadpobudliwych, warto nauczyć je różnego rodzaju sztuczek np. ćwiczenia usprawniające koncentrację uwagi, zapamiętywanie mnemotechniczne,

7. wiele dzieci nadpobudliwych lepiej uczy się wzrokowo niż słuchowo, dlatego warto zapisywać to co chcemy powiedzieć, szczególnie, gdy mamy do zakomunikowania coś ważnego,

8. upraszczanie poleceń, instrukcji, planów pozwoli na lepszą komunikację z dzieckiem,

9. często zamiana różnych rzeczy w zabawę pozwala na lepsze zrozumienie matematyki lub biologii,

10. nadpobudliwi uczniowie muszą czuć się zaangażowani w zadanie – zwracaj uwagę na współpracę w klasie,

11. trudności z pisaniem ręcznym można przezwyciężyć, proponując inną formę, np. pisanie na komputerze, lub częściowe odpytywanie ustne,

12. wykorzystuj w pracy wiele ćwiczeń i zabaw ruchowych, pozwoli to na wyładowanie nagromadzonej energii i skupić uwagę,

13. korzystniejsze dla ucznia nadpobudliwego jest wdrażanie do czytania po cichu, sposobem sprawdzenia zrozumienia czytanego tekstu może być rozmowa,

Wsparcie emocjonalne:

1. zwracaj baczną uwagę na emocje pojawiające się w trakcie uczenia – dzieci nadpobudliwe często żyją w świecie porażki, dlatego warto im pokazywać pozytywne strony nauki,

2. często pozwalaj dziecku na wyjście z klasy, by mogło odpocząć i na nowo się skupić, jest to forma nauki i samokontroli,

3. często komentuj postępy dziecka – nadpobudliwi uczniowie potrzebują informacji zwrotnej,

4. używaj czasami żartobliwego tonu, niekonwencjonalnego i pełnego fantazji podejścia do problemu, co pomaga skupić uwagę,

5. obserwuj dziecko i naucz się dostrzegać sygnały ostrzegawcze poprzedzające pojawienie się zachowania niepożądanego,

6. podkreślaj każdy sukces osiągnięty przez nadpobudliwego ucznia – nawet ten najmniejszy,

7. przeprowadź trening emocjonalno – społeczny, który pozwoli dzieciom z nadpobudliwością lepiej zrozumieć emocje i zachowania własne i innych ludzi,

8. ucz je brania odpowiedzialności za siebie,9. ciągle pamiętaj by nadpobudliwego ucznia

chwalić, akceptować, zachęcać do działania i podtrzymywać na duchu,

10. ważne jest także wytłumaczenie reszcie klasy, na czym polega nadpobudliwość, by uniknąć napiętnowania tego ucznia w klasie.

Nadawanie struktury życiu dziecka:1. sporządzaj listy zadań do wykonania, w pracy używaj tabel,

spisów; dzieci nadpobudliwe nie potrafią stworzyć sobie struktury, dlatego trzeba im w tym pomóc; nadpobudliwi uczniowie potrzebują wprowadzenia, powtarzania, nadania kierunku i określenia granic, a także czegoś co będzie przypominało im o zadaniu,

2. ustal i spisz zasady postępowania – dzieci czują się pewniej, gdy wiedzą, czego się od nich oczekuje,

3. ustal granice dopuszczalnych zachowań podczas lekcji, co pozwoli uczniowi łatwiej odnaleźć się w świecie pełnym bodźców,

4. harmonogram zajęć powinien być przewidywalny, a o każdej zmianie warto informować dziecko przed jej wprowadzeniem; niezapowiedziane zmiany często prowadzą do utraty orientacji i wielu trudności,

5. pomagaj wraz z rodzicami planować dziecku czas spędzany poza szkołą; ucz je robienia planów i harmonogramów.

Aktywne zaangażowanie uczniów w proces dydaktyczny:

• pomoc rówieśnicza – uczeń nadpobudliwy powinien być w parze z uczniem najlepszym pod względem nauki i zachowania. Dobrze byłoby, aby dziecko nadpobudliwe również mogło pomóc rówieśnikom, w czymś w czym jest dobre, wzmocni to jego poczucie wartości,

• współpraca w grupie – każde dziecko powinno mieć swój udział w pracy grupy, na początku zaczynamy od małych grup dopiero gdy uczniowie nadpobudliwi przyswoją sobie zasady pracy w grupie i nauczą się skutecznie współpracować powiększamy grupę,

• stosowanie pozytywnych wzmocnień – stworzenie takiej atmosfery, w której dziecko nadpobudliwe otrzyma wsparcie rówieśników, ich akceptację. Uzyskujemy to przez stosowanie wzmocnień czyli nagradzamy za najmniejszy sukces, ucząc wszystkie dzieci wzajemnego poparcia. Dziecko nadpobudliwe potrzebuje wsparcia rówieśników w bardzo silnym stopniu.

Pozwólmy naszym dzieciom zatrzymać się w natłoku myśli, w ciągłej gonitwie. Pokażmy trochę

cierpliwości, na pewno zaprocentuje.

Dziękuję i życzę powodzenia.

Pedagog szkolnyZdzisława Katarzyna Szymczak