การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม

โดย นางสาวจารส สพลลา

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการศกษาผใหญและการศกษาตอเนอง

ภาควชาการศกษานอกโรงเรยน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2547 ISBN 974 – 653 – 966 – 3 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

NATURE FARMING PRACTICES OF PARTICIPANTS OF WAT YANASANGVARARAM VOCATIONAL TRAINING

AND DEVELOPMENT CENTER

By

Jamrat Seepolla

A Thesis Submitted in Partial Fulfillments of the Requirements for the Degree

MASTER OF EDUCATION Department of Non - formal Education

Graduate School SILPAKORN UNIVERSITY

2004 ISBN 974 – 653 –966 – 3

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผ ผ านการฝกอบรมจากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรม วดญาณสงวราราม” เสนอโดย นางสาวจารส สพลลา เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการศกษาผใหญและการศกษาตอเนอง ………………………………………….. ( รองศาสตราจารย ดร. จราวรรณ คงคลาย ) คณบดบณฑตวทยาลย วนท ………. เดอน …………พ.ศ. ……… ผควบคมวทยานพนธ

1. อาจารย ดร. ชดชงค นนทนาเนตร 2. อาจารย เรวฒน สธรรม

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ……………………………….ประธานกรรมการ (ศาสตราจารย ดร. ทวป ศรรศม) …………./……………./……… ……………………………….กรรมการ ……………………………..กรรมการ (อาจารย ดร. ชดชงค นนทนาเนตร) (อาจารย เรวฒน สธรรม) ………../…………./………… ………../…………./………… ………………………………กรรมการ (อาจารย มณ ศรวบลย) ………/… ………./………...

K 44251202 : สาขาวชาการศกษาผใหญและการศกษาตอเนอง คาสาคญ : การเกษตรธรรมชาต / การใชความร จารส สพลลา : การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมจากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม (NATURE FARMING PRACTICES OF PARTICIPANTS OF WAT YANASANGVARARAM VOCATIONAL TRAINING AND DEVELOPMENT CENTER) อาจารยผควบคม วทยานพนธ : อ.ดร. ชดชงค นนทนาเนตร และ อ.เรวฒน สธรรม. 167 หนา. ISBN 974 – 653 – 966 – 3 การวจยครงน มวตถประสงคเพอศกษา 1) ขอมลพนฐานและระดบความรของผผานการฝกอบรมรมจากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม 2) ระดบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม 3) เพอเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต ระหวางตวแปร เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาเกษตร ระยะเวลาทาการเกษตร จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการอบรมและระดบความรของผผานการฝกอบรม 4) ปญหาและขอเสนอแนะของผผานการฝกอบรม กลมตวอยางทใชในการวจยคร งน คอ ผผ านการฝกอบรมหลกสตร เกษตรธรรมชาต จากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรม วดญาณสงวราราม จานวน 287 คนซงไดมาจากการสมอยางแบบแบงชน (Stratified Random Sampling) จากจานวนประชากร 1,040 คน ทผานการอบรมในป 2541 – 2545 เครองมอทใชในการวจย ไดแก แบบสอบถาม สถตทใชในการวเคราะหขอมล ไดแก คาความถ คารอยละ (%) คาเฉลย ( X) คาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) และคาทดสอบท (t-test ) และ คาเอฟ (F-test) ผลการวจยพบวา 1. ระดบความรเรองเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม อยในระดบปานกลาง

2. การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมสวนใหญอยในระดบปานกลาง 3. การเปรยบเทยบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม พบวา เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชในการทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาเกษตร และระยะเวลาในการทาการเกษตร มการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ.05 สวนการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม และระดบความรของผผานการฝกอบรม ทแตกตางกนมการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต แตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 4. ปญหาของผผานการฝกอบรม พบวา สวนใหญมปญหาในการทาการเกษตร 3 ดาน ไดแก ปญหาดานการผลต ปญหาดานศตรพช และปญหาดานการตลาด สวนปญหาอนๆ ไดแกปญหาหลกสตร ปญหาวธ การสอนและฝกปฏบตของวทยากร ปญหาดานสถานท ภาควชาการศกษานอกโรงเรยน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2547 ลายมอชอนกศกษา ……………………………………… ลายมอชออาจารยผควบคมวทยานพนธ 1. ……………………………. 2. ….…………..…………………….…..

ง

K 44251202 : MAJOR : ADULT AND CONTINUING EDUCATION KEY WORD : NATURE FARMING / APPLICATION OF KNOWLEDGE JAMRAT SEEPOLLA : NATURE FARMING PRACTICES OF PARTICIPANTS OF WAT YANASANGVARARAM VOCATIONAL TRAINING AND DELOPMENT CENTER. THESIS ADVISORS : CHIDCHONG NANTANANATE, Ed.D., AND RAWAT SUTHAM. 167 pp. ISBN 974 – 653 – 966 – 3

The purposes of this research were to study : (1) backgrounds of adult learners trained and level of knowledge on Nature Farming of participants trained from Wat Yanasangvararam Thailand (2) applications of knowledge in Nature Farming of participants and (3) correlation between variables namely ; gender, age, education, career, income, type of water resource for agriculture , size of land provided for agriculture, numbers of workforce in family, the duration for growing plants , the frequencies of agricultural staff contacts, reasons for participating in the Vocational Training , and the level or adult learner’s knowledge on nature farming . The sample group of this research were 287 adult learners who were trained from the Vocational Training and Development Center Wat Yanasangvararam from B.E. 2541 – 2545 (1998 – 2001). The sample group were selected by Satratifield Random Sampling Method from the population of 1,040 persons. The tool used in this research was a questionnaire. Statistics used to analyze data were frequency, percentage, arithmetic mean, standard deviation, t-test and F-test. The results of this research were as follows :

1. The level of knowledge in Nature farming of Adult Learners was at a moderate level. 2. Adult Learners applied their knowledge in Nature farming at a moderate level. 3. A Comparison on applications of Adult learner’s knowledge in the Nature Farming indicated that gender, age, educational level, career, income, the type of water resource for agriculture , size of land provided for agriculture, numbers of workforce in family and the duration for growing plants were statistically non-significant related to applications of knowledge in the Nature Farming at the level .05 whereas other variables namely ; the numbers of agricultural staff contact, the reasons of participating in the Vocational Training and the Adult learner’s knowledge were related to the applications of knowledge in the Nature Farming at the level .05. 4. There were problems in Agricultural practice in 3 areas 1 ) product issue 2) plant insect issue 3) marketing issue including curriculum and instructional issues, training techniques and facilities. Department of Non-formal Education Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2004 Student’s signature………………….……………………. Thesis Advisors’ signature 1………………………………….2…………………….……………….

จ

กตตกรรมประกาศ วทยานพนธฉบบน สาเรจลลวงไดดวยความเมตตา กรณาชวยเหลอเปนอยางดยงจากอาจารย ดร. ชดชงค นนทนาเนตร อาจารย เรวฒน สธรรม ซงทานอาจารยทงสองไดกรณาใหคาปรกษาแนะนาและแกไขปญหาตางๆระหวางดาเนนการวจยโดยตลอด นอกจากนขอขอบพระคณศาสตราจารย ดร.ทวป ศรรศม ทกรณาเปนประธานกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ รองศาสตราจารย สพตรา ชมเกต รองศาสตราจารย ดร. ทองปลว ชมชน และอาจารย ดร. ครบน จงวฒเวศย ทคอยใหกาลงใจและใหคาปรกษาในสวนทเกยวของอนๆ และกราบขอบพระคณอาจารย มณ ศรวบลย เปนอยางสงทไดใหความกรณาเปนผทรงคณวฒใหคาแนะนาและตรวจสอบขอมลในการวจยจนสาเรจ ลลวงดวยด ผวจยรสกซาบซงและระลกถงคณของอาจารยทกทาน จงขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงมา ณ โอกาสน ผวจยขอขอบคณ ดร. สมบต ศรทองอนทร อาจารยสเทพ เมฆ ทเปน ผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอในการทาวจย ตลอดทงคณาจารยทกทานทไดใหความรใหกาลงใจตลอดระยะเวลาในการศกษา อนง ขอขอบคณบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากรทไดสนบสนนทนวจยแกขาพเจา จนสาเรจลลวงดวยด และขอกราบขอบพระคณ พระอาจารยชาญณรงค ชย.เสโน ครบาอาจารยทเคารพทไดแนะนาชวยเหลอชแนะในการศกษาและการปฏบตงานจากอดตจนถงปจจบนและขอบคณ ดร. มารสา โกเศยะโยธน ผอานวยการศนยการฝกเกษตรกรรมวดญาณฯ ทคอยใหคาปรกษา แนะนา และใหกาลงใจ ขอขอบพระคณผอานวยการไพศาล คลงสน ทใหโอกาสไดลาศกษาตอและใหคาแนะนาดวยดตลอดมาทงการปฏบตงานและการศกษา นอกจากนขอกราบขอบพระคณ พระมหาจกรกรช อรชร พระมหา ธงสวรรค วรสงห พระมหาบญฤทธ ฉมพมล พระชาตร แซตาง ทคอยใหคา แนะนาชวยเหลอในทก ๆ ดาน ตลอดระยะเวลาศกษาเปนอยางดยง และขอขอบคณอาจารยเอนก เหลาโชต อาจารยสรศกด มธรส และนองมงคลชย โปยขนทด เพอนรวมรน 27 ทใหกาลงใจชวยเหลอในทก ๆ อยางดวยด ตลอดมา ขอขอบพระคณผใหขอมลทกทานทกรณาสงแบบสอบถามกลบคน ขอขอบคณเพอน นกศกษาสาขาการศกษาผใหญ ฯ ทกทาน ทกรน ทไดมโอกาสแลกเปลยนความคดและประสบการณในการศกษาและการทางานเปนอยางด และรสกอบอนททกทาน เอออาทรตอผวจยตลอดมา ซงอยในความทรงจาทดตลอดไป สดทายขอขอบพระคณบดา มารดา ทใหแสงสวางและฐานชวต คอการศกษา แกขาพเจาใหเหนคณคาของการศกษา รวมถงญาตพนอง เพอน ๆผมพระคณทกทาน ทใหกาลงใจสนบสนนชวยเหลอ ผวจยและทกทานทไมสามารถเอยนามไดในทน ทมสวนใหผวจยไดประสบความสาเรจในการศกษา และหนาทการงานดวยด .

ฉ

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย…………………………………………………………………………. ง บทคดยอภาษาองกฤษ……………………………………………………………………... จ กตตกรรมประกาศ……………………………………………………………………….…. ฉ สารบญตาราง……………………………………………………………………………….. ฌ

บทท 1 บทนา......................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา............................................................ 1 วตถประสงคของการวจย .................................................................................. 5 สมมตฐานการวจย............................................................................................. 6 ขอบเขตของการวจย ......................................................................................... 6 กรอบแนวคดของการวจย ................................................................................. 8 นยามศพทเฉพาะ............................................................................................... 9

2 วรรณกรรมทเกยวของ ............................................................................................... 11 ตอนท 1 หลกการ รปแบบและบคคลทเกยวของกบการเกษตรแบบยงยน … 11

ตอนท 2 โครงการฝกอบรมหลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม... 44 ตอนท 3 ทฤษฎและแนวคดเกยวกบความร ...................................................... 49 ตอนท 4 ทฤษฎและแนวคดเกยวกบการยอมรบวทยาการ ................................ 53 ตอนท 5 แนวคดเกยวกบการตดตามและประเมนผลการฝกอบรม................... 61 ตอนท 6 ผลงานวจยทเกยวของ 64

3 วธดาเนนการวจย ....................................................................................................... 77 ประชากรและกลมตวอยาง................................................................................ 77 ตวแปรทใชในการวจย ...................................................................................... 80 เครองมอทใชในการวจย ................................................................................... 80 การเกบรวบรวมขอมล ...................................................................................... 82

การวเคราะหขอมล …………………………………………………….…... 82

ช

สารบญ (ตอ) บทท หนา

4 ผลการวเคราะหขอมล ....................................................................................... ตอนท 1 ขอมลพนฐานของผผานการฝกอบรม ................................................. 84 ตอนท 2 ระดบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต...................................... 92 ตอนท 3 การเปรยบเทยบความแตกตางระหวางตวแปรตนกบตวแปรตาม ....... 100 ตอนท 4 ปญหาและขอเสนอแนะของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาต....... 124

5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ .......................................................... 128 สรปผลการวจย ................................................................................................. 128 การอภปรายผลการวจย ..................................................................................... 131 ขอเสนอแนะ ..................................................................................................... 140 ขอเสนอแนะจากผลการวจย ........................................................................ 140 ขอเสนอแนะเพอการวจยในครงตอไป......................................................... 141

บรรณานกรม………………………………………………………………………………… 142 ภาคผนวก……………………………………………………………………………………. 153 ประวตผวจย………………………………………………………………………………….. 165

ซ

สารบญตาราง ตารางท หนา

1 แสดงจานวนและรอยละขอมลพนฐานทวไปของผผานการฝกอบรม………… 85 2 ความรเรองเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม……………….…………. 90 3 แสดงระดบความรเรองเกษตรธรรมชาตในภาพรวม………………. 92 4 แสดงจานวนรอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ของการใชความร เกษตรธรรมชาตในภาพรวม…………………………………………… 93

5 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ของการใชความรเกษตรธรรมชาต ของผผานการฝกอบรม………………………………………………… 94 6 สรปขอมลพนฐาน ระดบความร และการใชความรเกษตรธรรมชาตของ ผผานการฝกอบรมทประกอบอาชพการเกษตร จานวน 182 คน………. 98

7 สรปขอมลพนฐาน ระดบความร และการใชความรเกษตรธรรมชาตของ ผผานการฝกอบรมทไมไดประกอบอาชพการเกษตร จานวน 105 คน… 99 8 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม เพศ………………………………………………………… 100 9 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม อาย………………………………………………………… 100

10 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม ระดบการศกษา……………………………………………. 102

11 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม อาชพ………………………………………………………. 103

12 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม รายได……………………………………………………… 105

13 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม แหลงนาทใชทาเกษตร…………………………………….. 106

ฌ

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท หนา

14 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน………………………. 108

15 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม จานวนพนททาการเกษตร…………………………………. 108

16 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม จานวนแรงงานในการทาการเกษตร……………………….. 110

17 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม ระยะเวลาทาเกษตร………………………………………... 111

18 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม การตดตอกบเจาหนาท…………………………………….. 113

19 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตเรองการปรบปรงดน ของผผานการฝกอบรมจาแนกตาม จานวนครงในการตดตอกบ เจาหนาทสงเสรมการเกษตร…………………………………………… 115

20 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตเรองการปลกพชผกหลายชนด ของผผานการฝกอบรมจาแนกตาม จานวนครงในการตดตอกบ เจาหนาทสงเสรมการเกษตร…………………………………………… 115

21 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตเรองการการทาปยหมก ปยชวภาพกาจดศตรพชของผผานการฝกอบรมจาแนกตาม จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร………………. 116

22 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม โดยภาพรวม จาแนกตาม จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาท สงเสรมการเกษตร……………………………………………………... 116

23 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตจาแนกตาม เหตผลในการเขารบการอบรม…………………………………………. 117

ญ

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท หนา

24 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการปรบปรงดน จาแนกตามเหตผลในการเขารบการอบรม…………………………….. 118

25 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการปลกพชผกหลายชนด จาแนกตามเหตผลในการเขารบการอบรม…………………………….. 118

26 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการอนรกษแมลง ทประโยชน จาแนกตามเหตผลในการเขารบการอบรม………………... 119

27 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการใชพชสมนไพร ปองกนกาจดศตรพช จาแนกตามเหตผลในการเขารบการอบรม………. 120

28 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการทาปยหมก ปยนาชวภาพ จาแนกตามเหตผลในการเขารบการอบรม………………. 120

29 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต ในภาพรวมทง 5 เรอง จาแนกตามเหตผลในการเขารบการอบรม……………………………... 121

30 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต ของผเขารบการฝกอบรม จาแนกตามระดบความร………………………………………………... 122

31 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการทาปยหมก ปยนาชวภาพ จาแนกตามระดบความร…………………………………. 123

32 สรปผลเปรยบเทยบการใชความรของผผานการฝกอบรมทมตอการทาเกษตร แบบธรรมชาต จาแนกตามตวแปร…………………………………….. 123

33 จานวนรอยละ และคาเฉลยของผเขารบการฝกอบรมเกษตรแบบธรรมชาต จาแนกตาม ปญหาในการทาการเกษตรธรรมชาต ปญหาดานหลกสตร 124 เนอหาวชาทจดฝกอบรม………………………………………………..

ฎ

1

บทท 1บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหาประเทศไทย เปนประเทศเกษตรกรรม พนฐานทางเศรษฐกจของไทยนบแตอดตมานน

ขนอยกบการทาการเกษตร ประชากรสวนใหญ ประมาณ 2ใน 3 ประกอบอาชพเกษตรกรรมหรอรอยละ 56 จากจานวนประชากรทงสน 60 ลานคน รายไดจากการสงออก สนคาทางการเกษตรมปรมาณถงรอยละ 30-50 ของมลคาสนคาสงออกทงหมดของประเทศ (สมเจตน เตรคพ 2546 :6-7) ผลผลตทสาคญ ไดแก ขาว มนสาปะหลง ยางพารา ขาวโพด และพชผกผลไมชนดตาง ๆทงน เนองจากมสภาพดนฟาอากาศทเหมาะสมกบการเพาะปลกเกอบตลอดป จนมคาพดตดปากกนวา “ในนามปลา ในนามขาว” ทแสดงถงความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตในเกอบทกภมภาคของประเทศ ในสมยกอนการคาขายแลกเปลยนสนคาระหวางประเทศยงไมกวางขวางคนไทยประกอบอาชพเกษตรกรรมในลกษณะของการ “ผลตเพอ พออย พอกน” หรอเปนการผลตเพอยงชพ (Subsistence Farming) สวนทเหลอจงนาไปขาย ไมจาเปนตองเรงพฒนาการผลตใหไดปรมาณมาก การดารงชวต จงเปนไปอยางสบายเรยบงาย เปนไปตามธรรมชาต เพราะสามารถหาอาหารการกน และของใชจากผลผลตในสวนหลงบานหรอภายในชมชนอนเปนการสรางความสมดลของชวตคนไทยและธรรมชาตไดเปนอยางด แตในสภาพปจจบนสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไปการคมนาคมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเจรญกาวหนามากขนมการซอขายแลกเปลยนสนคาในระบบธรกจกบ ตางประเทศมาก จงทาใหคนไทยตองเปลยนวถชวตจากการ “ทามาหากน มาเปนการทามาคาขาย”แทนหรอทเรยกกนวาการทาเกษตรแบบเชงเดยว (Mono culture) การทาเกษตรแบบเคม (ChemicalAgriculture) เกษตรกรรมตามแบบแผน (Conventional Agriculture) หรอการทาการเกษตรแบบแผนใหม (Modern Agriculture) (วรรณลดา สนนทพงศศกด 2545 : 2-5) เนองจากตอง แสวงหาวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอเพมผลผลตเนนในดานการสงออกและใหมปรมาณมากพอกบความตองการของพลเมองในประเทศ และประเทศอนดวย มการนาเทคโนโลยในดานเครองจกรกลมาใชในการเกษตรมากขน ซงเปนระบบการเกษตรทเนนการลงทนจานวนมาก ใชความเชยวชาญเฉพาะดาน ในการจดการผลตพชและสตว ระบบการเกษตรแผนใหมหรอเคมน ทาใหชวตของเกษตรกรไทย ในอดตกลบกลายเปนชวตทตองมาเกยวของกบระบบของการแขงขนดานธรกจมการทาลายลางทรพยากรธรรมชาตมากขน เชน การตดไมทาลายปาเพอเพมปรมาณพนทในการเพาะปลก

1

2

การใชสารเคมเพอเพมผลผลตและกาจดศตรพชสงผลกระทบตอความอดมสมบรณ ของทรพยากรของประเทศในเชงลบ ไมวาจะเปนความอดมสมบรณของพนดน แหลงนา สภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป ฝนตกไมตามฤดกาล อณหภมของโลกรอนขน การระบาดของโลกและแมลงมากขน นอกจากนนปญหาการเสอมคณภาพของดนซงมาจากผลของการทมนษยนาสารเคมทางการเกษตรมาใช เชน ปยเคม สารเคมกาจดศตรพชรวมทงวธเกษตรกรรมสมยใหมโดยการปลกพชชนดเดยว (Mono Culture) ลวนนาไปสความหายนะของคณภาพดนในทสด (มารสา โกเศยะโยธน2541 : 1-2) และยงไปกวานนการใชสารพษในการเกษตรทเพมมากขนในปจจบน จะตกคางอยในสงแวดลอมหรอถกดดซมเขาไปอยในผลผลตทางการเกษตรทงทเปนพชและสตวรวมทงมนษยกอใหเกดผลรายตอความปลอดภยของสขภาพมนษยและตอการดารงชวตของมนษยในดานอนอกดวย (กลา สมตระกล 2535 : 44-46)

ดวยเหตน ระบบการเกษตรแบบธรรมชาต หรอเกษตรอนทรย จงเปนเกษตรกรรมทางเลอกประเภทหนงในการผลตสนคาและอาหาร (Organic Food) ทมาจากการทาการเกษตรโดยยดหลกการทาการเกษตรตามวถทางธรรมชาตทมความสอดคลองกบระบบนเวศของทรพยากรธรรมชาตโดยไมทาลายสภาพแวดลอมเปนวธทสามารถแกปญหาดงกลาวได ดงนนการพฒนาการเกษตร ควบคกบการรกษาสภาพแวดลอมของประเทศใหอยในสภาวะทดและยงยนนนหนวยงานของรฐจะตองเขามามบทบาทเปนอยางมากทงในดานการกาหนดรปแบบของการปลกพชหรอกาหนดนโยบายเกยวกบการผลตทางการเกษตร หรอการสนบสนนดานตางๆ และจาเปนตองไดรบความรวมมอจากประชาชนทกคน การมสวนรวมในการรบภาระรวมกนในการปองกนและแกไขปญหา ถงแมการเกษตรอนทรยจะเปนทสนใจตอประชาชนมากยงขนในชวง 10 ปทผานมากตาม จาเปนตองมการใหการศกษาเพอสรางความพรอมใหกบประชาชนหรอเกษตรกรเองไดมความรความเขาใจในหลกการและวธการของการทาเกษตรอนทรยอยางถองแทรวมทงไดรบคาแนะนาและความชวยเหลอของรฐ เอกชนหรอองคกรอนๆเพอเปนแบบแผนทางการเกษตรทสนบสนนใหเกษตรกร “พอมพอกน” สามารถเพาะปลกพชในดนทอดมสมบรณและเพอใหการพฒนาการเกษตรยงยนบรรลผลสาเรจ จาเปนตองมการพฒนาชมชนใหเกดความเขมแขงพรอมกนดวย

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงทราบถงปญหาสาคญตางๆทเกดขนกบชาวเกษตรกรไทยไดแก ปญหาความยากจนและการกระจายรายได การใชสารเคมททาใหเกดความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต ความลาหลงของภาคเกษตรกรรม ซงปญหาตาง ๆ เหลาน ลวนแตมผลกระทบรายแรงตอเกษตรกรไทยและฐานะความมนคงของชาตเปนอยางมาก ดงนนพระองคจงมพระราชหฤทยมงมนอยางแทจรงทจะสงเสรมฐานะความเปนอยของเกษตรกรใหอยในฐานะ“พออย พอกนตามสมควร” รวมทง “การพงพาตนเอง” โดยมพระราชดารเกยวกบการพฒนาในดาน

3

ตาง ๆ ทเรยกวา “โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร” ซงมอยทวทกภาคของประเทศ (กรมการศกษานอกโรงเรยน 2536 : 1)

ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร อนเนองมาจากพระราชดารเปนหนวยงานของรฐเปนสถานศกษาในราชการบรหารสวนกลาง สงกดสานกบรหารงานการศกษานอกโรงเรยน (เดมกรมการศกษานอกโรงเรยน) กระทรวงศกษาธการมภาระหนาทในการจดการเรยนการสอนการถายทอดความรดวยการฝกอบรมวชาชพและพฒนาอาชพดานการเกษตรกรรมธรรมชาตหรอเกษตรอนทรยไดแกเยาวชนและประชาชนทวไป ไดมความรความเขาใจและเกดความตระหนกถงปญหาและผลกระทบจากสงแวดลอมเปนพษสามารถนาไปพฒนาอาชพของตนเองและถายทอดความรใหกบคนในชมชนได พรอมทงเผยแพรกจกรรมและโครงการทเปนพระราชกรณยกจและพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทเกยวของกบการพฒนาอาชพเกษตรกรรมและอนรกษสงแวดลอมรวมถงการสาธตและเผยแพรความรดานเกษตรกรรมธรรมชาตใหกบเยาวชน เกษตรกรทงในและนอกระบบโรงเรยนโดยเรมดาเนนการฝกอบรมเยาวชนเกษตรนอกโรงเรยน ตงแต ปพ.ศ. 2529 เปนตนมา ใชระยะเวลาในการฝกอบรม 2 – 5 เดอน

ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร อนเนองมาจากพระราชดารไดสนองพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และพระประสงคของสมเดจพระญาณสงวรสมเดจพระสงฆราช ดวยการฝกอบรมหลกสตรเยาวชนเกษตรวชาชพระยะสน โดยการจดฝกอบรมในลกษณะ“จากเลก ไปหาใหญ” หมายถง การจดการฝกอบรมใหกบกลมเปาหมายจานวนนอยกอนไดแก เยาวชนทมอายระหวาง14 - 25 ป ในพนทบรเวณใกลเคยงวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร เขารบการฝกอบรมเปนเบองตนกอน แลวจงขยายผลการฝกอบรมใหกวางขวางออกไปสเกษตรกร หรอบคคลภายนอกและประชาชนทวไปในพนทใกลเคยงหรอตางจงหวดใหมากยงขนหลกสตรการฝกอบรมเนนการปฏบตเปนสาคญ แบงเนอหาออกเปน 5 หมวดวชา ประกอบดวย 1)หมวดวชาการเกษตรทวไป 2) หมวดวชาการปศสตว 3) หมวดวชาชางจกรกลเกษตร 4) หมวดวชาไมดอกและไมผล และ 5) หมวดวชากจกรรมเสรมหลกสตร กาหนดระยะเวลาการฝกอบรมตลอดหลกสตร 2-5 เดอน ในชวงป พ.ศ. 2530-2532 มผเขารบการฝกอบรม จานวน 70 คน (สดใจบตรอากาศ 2532 : 86-87)

การดาเนนงานฝกอบรมโครงการเยาวชนเกษตรนอกโรงเรยน ไดดาเนนการตอเนองมาเปนลาดบ จนถง ป พ.ศ. 2541 ศนยฝก ฯ ไดพฒนาปรบปรงหลกสตรฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมขนใหมใชระยะเวลาฝกอบรมสน ๆ ไดแก 3 วน 5 วน 7 วนและ15 วนเพอความสะดวกและความเหมาะสมในหลายประการ เนอหาหลกสตรประกอบดวย 1) หลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม 2) หลกสตรการแปรรปผลผลตทางการเกษตร 3) หลกสตรการขยายพนธพช 4)

4

การเพาะเหด 5) การปลกไมดอกไมประดบ และ 6) การแกะสลกพชผกผลไม และเปดสอน หลกสตรประกาศนยบตรอาชพ (ปอ.) สาหรบเยาวชนเกษตรนอกโรงเรยน ในสวนของการฝกอบรมน ใชระยะเวลาสน ๆ ไมเกน 300 ชวโมง (ผกาวด สขศรสวสดกล 2541 : 54-54) โดยยดหลกการในการพฒนาแนวความคดใหความรและฝกทกษะทางวชาชพ ดานการเกษตรกรรมธรรมชาต หลกสตรทประชาชนใหความสนใจเขารบการฝกอบรมเปนจานวนมาก คอหลกสตรการฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมใชระยะเวลา 3 วน ซงเปนหลกสตรหลกหรอหลกสตรทใชในการฝกอบรมเปนสวนใหญ เนอหาหลกสตรการฝกอบรมประกอบดวย ปญหาสงแวดลอมในปจจบน หลกการเกษตรธรรมชาต ไดแกการปรบปรงดน การปลกพชผกหลายชนด การใชพชสมนไพรปองกนและกาจดศตรพช การอนรกษแมลงทมประโยชน การทาปยหมกและปยนาชวภาพ การสงเสรมและอนรกษสงแวดลอม และคณธรรมจรยธรรม สวนหลกสตรอนๆมผเขารบการฝกอบรมจานวนนอยและไมสมาเสมอตลอดป (15-30คน/ป) (ศนยฝกเกษตรกรรมวดญาณฯ 2544 : 26) และนอกจากน ศนยฝกฯ ไดดาเนนการฝกอบรมอาชพเคลอนทใหกบประชาชนและหนวยงานภายนอกพนททงในจงหวดชลบรและจงหวดอนๆ ตลอดจนเปนสถานทสาหรบฝกปฏบตงานของนกศกษาระดบ อนปรญญา และปรญญาตร จากสถาบนตางๆในประเทศ

อยางไรกดหลกสตรการฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมทฝกอบรมใหกบเยาวชนและประชาชนผสนใจทวไปเขารบการฝกอบรมนเปนหลกสตรทศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯพฒนาขนมาเองยงไมไดรบการรบรองจากกรมวชาการหรอผเชยวชาญเฉพาะดานจากภายนอก เปนหลกสตรใชฝกอบรมในระยะสนๆ เพอตอบสนองความตองการและความสนใจของผเขารบการฝกอบรมเทานนเอง เนองจากมขอจากดเรองเวลาของผเขารบการอบรม จงใชระยะเวลาในการฝกอบรมเพยง 3 วน และผเขาอบรมมอาชพทแตกตางกน ในแตละปมผเขาอบรมโดยเฉลยประมาณ ปละ 80-200 คน และมอาชพทหลากหลายแตกตางกนในแตละป

จากการดาเนนงานทผานมา (พ.ศ. 2535 – 2546) มผผานการฝกอบรมหลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมประมาณ 1,500 คน (เฉพาะหลกสตร 3 วน) ทงนไมรวมถงการฝกอบรมเยาวชนเกษตรนอกโรงเรยนและในโรงเรยนทมาเขาคายพกแรมฝกอบรมในกจกรรมเสรมหลกสตร การดาเนนการฝกอบรมมาจนถงปจจบน ยงไมมการสารวจอยางจรงจงมากอนวาผผานการฝกอบรมไดรบความรและทกษะในการประกอบอาชพรวมทงความสามารถดานตางๆ แลวไดนาสงเหลานไปใชใหเกดประโยชนตามจดมงหมายของการฝกอบรมหรอไมและมปจจยอะไรบางทเกยวของกบการนาความรและประสบการณทไดรบไปใชในการประกอบอาชพทางการเกษตรกรรมธรรมชาต ตลอดจนปญหาและอปสรรคตาง ๆ ในการประกอบอาชพ การฝกอบรมทผานมาในอดตไมไดเกบ

5

ขอมลรายละเอยดของผเขารบการฝกอบรมอยางตอเนองและสมบรณ ทาใหไมมขอมลเพยงพอทจะใชในการประเมนผลวา การฝกอบรมทผานมาไดประสบความสาเรจตามจดมงหมายเพยงใด ในฐานะทผวจยเปนขาราชการประจาศนยฝก และไดรวมเปนวทยากร ฝกอบรมไดเลงเหนความสาคญของการตดตามผลของผเขารบการฝกอบรมจงเหนวา สมควรอยางยงทจะทาการวจยเพอตดตามผลการฝกอบรม หลงจากเสรจสนการฝกอบรมไปแลวระยะหนง เพอไดทราบขอมลในการนาไปพฒนาวางแผนใหการศกษาและความรดานการเกษตรธรรมชาตอนจะเปนประโยชนสงสดตอหนวยงานและประชาชนทจะเขารวมโครงการตอไปในอนาคต

วตถประสงคของการวจย1. เพอศกษาขอมลพนฐานและระดบความรของผผานการฝกอบรมจากศนยฝก

และพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯ2. เพอศกษาระดบการใชความรดานการทาการเกษตรของผผานการการฝกอบรม

ในเรองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ การปลกพชผกหลายชนด การอนรกษแมลงทมประโยชน การใชพชสมนไพรเพอปองกนและกาจดศตรพช การทาปยหมกและปยนาชวภาพ

3. เพอเปรยบเทยบระดบการใชความรดานการทาการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมจาแนกตาม เพศ อาย การศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร ระยะเวลาทาการเกษตร จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม และระดบความรของผผานการฝกอบรมเกยวกบการทาเกษตรธรรมชาต

4. เพอศกษาปญหา และ ขอเสนอแนะ ของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาต

ขอคาถามของการวจยการวจยครงนผวจยไดกาหนดขอคาถามในการวจยดงน

1. ผผานการฝกอบรมไดนาความรดานการทาการเกษตรธรรมชาตไปใชในการประกอบอาชพเกษตร หรอเพอการดารงชวตอยในระดบใด

2. ผผานการฝกอบรมทม เพศ อาย การศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตรจานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร ระยะเวลาการทาการเกษตร จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรมและระดบความรของ ผผานการฝกอบรม แตกตางกน มระดบการใชความรดานการทาเกษตรธรรมชาตแตกตางกน หรอไม

6

3. ผผานการฝกอบรม การทาเกษตรกรรมธรรมชาต มปญหาในการนาความรไปใชและมขอเสนอแนะอยางไร

สมมตฐานการวจยการวจยครงนผวจยไดกาหนดสมมตฐานการในวจย ดงนผผานการฝกอบรมทม เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการ

เกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร ระยะเวลาการทาการเกษตรจานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม ระดบความรในการทาเกษตรธรรมชาตตางกน มระดบการใชความรดานการทาการเกษตรธรรมชาต แตกตางกน

ขอจากดของการวจยผผานการฝกอบรม สวนหนงไดตอบแบบสอบถาม เรอง การเกษตร ผานทางไปรษณย

ทผวจยสงไปให ดงนน ผวจยจงไมสามารถควบคมไดวา ผตอบแบบสอบถาม ตอบดวยภมความรของตนเองหรอไม

ขอบเขตของการวจยในการวจยครงน เปนการศกษาการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝก

อบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม เฉพาะหลกสตร 3 วน ระหวางป พ.ศ. 2541 - 2545 จานวน1,040 คนโดยกาหนดเนอหาในการฝกอบรม เพอการนาความรไปใช ประกอบดวยเนอหาใน 5 เรองไดแก

1. การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ โดยใชปยอนทรยและปยชวภาพทดแทนปยเคม การคลมดน และการปลกพชหมนเวยน

2. การปลกพชผกหลายชนด เชน การปลกพชแซม การปลกพชหมนเวยน 3. การอนรกษแมลงทมประโยชนตอพช โดยการปลกดอกไมสสด ๆ เพอลอแมลง

ศตรธรรมชาต ใหมาอยในแปลงปลกพชผก 4. การใชพชสมนไพร เพอปองกนและกาจดศตรพช

5. การทาปยหมกและปยนาชวภาพ

7

ประชากรประชากรทใชในการวจยครงนไดแก ผผานการฝกอบรมตามโครงการเกษตรธรรมชาต

และสงแวดลอม หลกสตร 3 วน ทศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรรมวดญาณฯ จดขนระหวางปงบประมาณ 2541-2545 จานวน 1,040 ราย รวม 35 รน ซงใชหลกสตรเดยวกนในการฝกอบรมทมรายชอและทอยในทาเนยบรน พรอมทงไดรบวฒบตรรบรองในการเขารบการฝกอบรม

กลมตวอยางของการวจยกลมตวอยาง ไดแก ผผานการฝกอบรมตามโครงการเกษตรธรรมชาต และสงแวดลอม

ซงไดมาจากการสมตวอยาง โดยอาศยหลกความนาจะเปน (Probability Sampling) ดวยวธการสมตวอยางแบบแบงชนอยางงาย (Stratified Simple random Sampling) โดยการจบฉลาก จากรายชอผผานการฝกอบรมในปงบประมาณ 2541-2545 ซงมจานวนทงสน 1,040 ราย รวมกลมตวอยางทศกษาจานวน 287 ราย

ตวแปรทศกษาการวจยครงนผวจยกาหนดตวแปรทศกษา ดงน

ตวแปรอสระ ไดแก 1. เพศ

2. อาย 3. ระดบการศกษา 4. อาชพ 5. รายได 6. แหลงนาทใชทาการเกษตร 7. จานวนพนททาการเกษตร 8. จานวนแรงงานในการทาการเกษตร 9. ระยะเวลาการทาการเกษตร 10. การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร 11. เหตผลในการเขารบการฝกอบรม 12. ระดบความรการทาเกษตรธรรมชาต

8

ตวแปรตาม ไดแก ระดบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต ทงทนาไปใชปฏบตดวยตนเอง และการนาไปถายทอดใหกบบคคลอนซงประกอบดวยความรและแนวทางการปฏบตในเรองทไดรบการอบรม ไดแก

- การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ- การปลกพชผกหลายชนด- การอนรกษ แมลงทมประโยชนตอพช- การใชพชสมนไพรเพอปองกนและกาจดศตรพช- การทาปยหมก และปยนาชวภาพ

กรอบแนวคดในการวจย

ตวแปรอสระ ตวแปรตาม

การใชความรดานการเกษตรธรรมชาต เรอง- การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ- การปลกพชผกหลายชนด- การอนรกษแมลงทมประโยชนตอพช- การใชสมนไพรเพอปองกนและกาจดศตร

พช- การทาปยหมกและปยนาชวภาพ

- เพศ- อาย- ระดบการศกษา- อาชพ- รายได- แหลงนาทใชทาการเกษตร- จานวนพนททาการเกษตร- จานวนแรงงานในการทาการเกษตร- ระยะเวลาทาการเกษตร- การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการ

เกษตร- เหตผลในการเขารบการฝกอบรม- ระดบความรการทาเกษตรธรรมชาต

9

คานยามศพทเฉพาะทใชในการวจยเพอใหเกดความเขาใจตรงกน เกยวกบคานยามศพทตวแปรทใชในการวจยผวจยขอให

คานยามศพททใชในการวจย ดงน1. อาย หมายถง อายปจจบนของผผานการฝกอบรมขณะตอบแบบสอบถามคดเปน

ปเตม2. การศกษา หมายถง ระดบการศกษาสงสดของผผานการฝกอบรมโดยแบงเปน

5 ระดบ ไดแก ระดบประถมศกษา มธยมศกษา อนปรญญา ปรญญาตร และสงกวาปรญญาตร3. อาชพ หมายถง อาชพทกอใหเกดรายไดหลก ไดแก รบราชการ/รฐวสาหกจ

พนกงานบรษทเอกชน เกษตรกร คาขาย รบจางทวไป4. รายได หมายถง รายรบทคดเปนจานวนเงนตอป ทไดรบจากการประกอบอาชพ

หลกและอาชพเสรมอนๆ ของผผานการฝกอบรมในรอบป โดยยงไมหกคาใชจาย5. แหลงนาทใชทาการเกษตร หมายถง แหลงนาหลกทสามารถนามาใชเพอทาการ

เกษตร ไดแก นาฝน แหลงนาธรรมชาต (หวย,หนอง,คลอง,บง,แมนา) แหลงนาชลประทานแหลงนาใตดน (นาบาดาล บอนาตน สระขดใชเอง) นาประปา

6. จานวนพนททาการเกษตร หมายถง จานวนพนททาการเกษตรของผผานการฝกอบรมทใชในการปลกพชหรอเลยงสตว เปนจานวนไร โดยคดรวมทงพนทของตนเอง และเชาผอนทา

7. จานวนแรงงานในการทาการเกษตร หมายถง จานวนแรงงานทใชในการทาการเกษตรทงแรงงานในครอบครว และแรงงานทจางผอนทา โดยไมนบรวมแรงงานทชวยทาธรกจอน

8. ระยะเวลาการทาการเกษตร หมายถง จานวนปทผผานการฝกอบรมไดทาการเกษตรกอนเขารบการฝกอบรม จนถงระยะเวลาเกบขอมล

9. การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร หมายถง จานวนครงทงหมดในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรของศนยฝกฯในรอบปทผานมาไมวาจะเปนการตดตอดวย วธใด ๆ ไดแก การตดตอโดยตรงหรอการปรกษาแลกเปลยนความคดเหนการเขยนจดหมาย การโทรศพท เปนตน 10. เหตผลในการเขารบการฝกอบรม หมายถงเหตผลหลกในการตดสนใจเขารบการฝกอบรมเกษตรกรรมธรรมชาตของผผานการฝกอบรม ประกอบดวย ตองการนาความรไปใชในชวตประจาวน ตองการนาความรไปใชในการประกอบอาชพ ตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอน ถกขอรองหรอถกกาหนดใหเขารบการอบรม เปนตน

10

11. ระดบความรในการทาเกษตรธรรมชาต หมายถง ผลของคะแนนจากการตอบแบบสอบถามเกยวกบความรในเนอหาของหลกสตรการฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมในเรองของเกษตรธรรมชาตในเรอง 1) การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ 2) การปลกพชผกหลายชนด 3) การอนรกษแมลงทมประโยชนตอพช 4) การใชพชสมนไพรปองกนกาจดแมลงศตรพช และ 5) การทาปยหมกและปยนาชวภาพ

12. การใชความรดานการเกษตรธรรมชาต หมายถง การนาความรเกษตรธรรมชาตของเนอหาการฝกอบรมไปใช ใน 5 เรอง ไดแก การปรบปรงดน การปลกพชผกหลายชนด การอนรกษแมลงทมประโยชนตอพช การใชพชสมนไพรปองกนและกาจดศตรพช และการทาปยหมกและปยนาชวภาพไปใชในการดาเนนชวตประจาวน ใชในการประกอบอาชพเกษตรกรรมใชในการเผยแพรความรใหกบบคคลอนใชในการปฏบตหนาทประจา (ทไมไดเนนการเกษตรโดยตรง) ทงโดยทางตรงและทางออม

13. เกษตรกรรมธรรมชาต หมายถง การทาการเกษตรทไมใชปยเคมและสารเคม ทางการเกษตรทกชนด แตจะใหความสาคญของดนเปนอนดบแรก ดวยการปรบปรงดนใหมพลง ในการเพาะปลกพชเหมอนกบดนในปาทมความอดมสมบรณตามธรมชาตโดยการนาทรพยากรธรรมชาตทมอยอยางจากดมาใชใหเกดประโยชนสงสดเปนวธการทไมกอใหเกดผลเสยตอสภาพแวดลอม ไมเปนอนตรายตอเกษตรกรผผลตและผบรโภค สามารถใหผลผลตทงปรมาณและคณภาพ เปนระบบเกษตรทมความยงยนถาวรเปนอาชพทมนคง 14. ผผานการฝกอบรม หมายถง ประชาชนผทเขารบการฝกอบรมหลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมทศนยฝกฯจดขนและสาเรจหลกสตรไดรบวฒบตรรบรอง

15. โครงการเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม หมายถง โครงการทศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯ จดฝกอบรมใหกบเกษตรกรและผสนใจทวไปเขารบการฝกอบรมตามหลกสตรและเนอหาทางดานการเกษตรธรรมชาตใชระยะเวลา ฝกอบรม 3 วน

11

บทท 2วรรณกรรมทเกยวของ

การวจยการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม ไดมการทบทวน แนวคด ทฤษฎ และรายงานการวจยทเกยวของกบการศกษา แบงออกเปน 6 ตอน ดงน

ตอนท 1 หลกการ รปแบบ และบคคลทเกยวของกบการเกษตรแบบยงยน ในประเทศไทยตอนท 2 โครงการฝกอบรมหลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมตอนท 3 ทฤษฎ และแนวคดเกยวกบความรตอนท 4 ทฤษฎและแนวคดเกยวกบการยอมรบวทยาการตอนท 5 แนวคดเกยวกบการตดตามผลการฝกอบรมตอนท 6 ผลงานวจยทเกยวของ

ตอนท 1 หลกการ รปแบบ และบคคลทเกยวของกบการเกษตรแบบยงยนในประเทศไทย

1.1 แนวคด และความหมาย ของการเกษตรกรรมแบบยงยนคาวา “เกษตรกรรมแบบยงยน” เปนคาทเพงเขามาสความสนใจของเกษตรกรไทยเมอ

ประมาณ10ปกวาทผานมาซงเปนแนวคดประการหนงในการเสนอเพอเปนทางเลอกสาหรบเกษตรกรหลงจากเกดวกฤตการณราคาขาวตกตา ในป พ.ศ. 2528 ทจะปรบเปลยนระบบการผลตจากการทาการเกษตรโดยอาศยสารเคม ใหหนมาคานงถงความสมดลของระบบนเวศในไร-นาและผลกระทบตอสงแวดลอมโดยแปลมาจากคาวา “Sustainable Agriculture” (กรมวชาการเกษตร2539: 32) จากการศกษาแนวคดเรองเกษตรยงยนพอสรปความหมาย ของคาวาเกษตรยงยนไดดงน

ชนวน รตนวราหะ (2535 : 24) ไดใหคาจากดความ “การเกษตรแบบยงยน” วาเปนความสามารถในระบบเกษตรทรกษาอตราของการผลตใหอยในระบบทไมกอใหเกดความเสยหายในระยะยาวตดตอกนภายใตสภาพแวดลอมทเลวรายหรอไมเหมาะสมซงอาจจะเกดขนอยเปนประจาจนเปนลกษณะประจาของทองถนเชน ดนเปนกรด หรอดนเคม พนทดนทมสภาพนาทวมทกป หรอ

11

12

เกดขนเปนครงคราวไมสมาเสมอ เชน นาทวมฉบพลน ฝนแลงโรคศตรพชระบาด นอกจากนชนวน รตนวราหะ (2540 : 3) ยงกลาววา“เกษตรยงยน” เปนการเกษตรทใหผลผลตทดไปพรอม ๆกบการอนรกษและปรบปรงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางตอเนองในระยะยาว ผลผลตทเกดขนจะตองปลอดภยตอสขภาพของมนษยและเปนปจจยพนฐานของการดารงชพของประชาชนในทองถนเปนลาดบแรกและเพอขายเปนลาดบรอง

โฆษต ปนเปยมรฐ (2535 : 177-179) ไดสรปความหมายของคาวา “เกษตรยงยน” ไววาเปนหลกการททาใหเกษตรกรเปนผมวจารณญาณกวางไกลโดยมเปาหมายคอปรบปรงทศนคต วจารณญาณและความรทางวชาการใหกวางไกลทงนเพอผลกดนใหเกษตรกรเปนกลมทปรบเปลยนพฤตกรรมในการพฒนาการเกษตรใหสอดคลองกบสภาพทรพยากรและสงแวดลอมไดอยางรวดเรวและสามารถอาศยการประกอบอาชพในภาคการเกษตรโดยพงตนเองได

กรมวชาการเกษตร (2539 : 49-57) ไดระบหลกการและแนวทางในการทาเกษตรยงยนไววาตองเปนการเกษตรทใหผลผลตเปนทนาพอใจอยางตอเนอง คอ เพยงพอตอการบรโภคและเหลอไปจาหนายจายแจกยงสถานทตาง ๆ ทขาดแคลนได อกทงผลผลตทไดตองมคณภาพเปนผลดตอ สขภาพของผบรโภค คอ ปลอดสารพษตกคาง ขณะเดยวกนกเปนการดาเนนการทางการเกษตรทไมกอใหเกดความเสยหายแกทรพยากรและสงแวดลอม โดยหลกเลยงการใชเครองจกรกลในการเกษตร โดยมแนวทางในการดาเนนการทาเกษตรยงยนดงน คอ การคดเลอกพนธพชพนเมองทมความตานทานตอโรคและแมลงการปองกนและกาจดศตรพชโดยชววธการปรบปรงดนโดยใชปยอนทรยรวมกบปยเคมและปยชวภาพในอตราทเหมาะสมการเขตกรรม ไมควรมระบบการไถพรวนดนและระบบการปลกพชควรมการปลกพชหมนเวยนและควรปลกพชแบบผสมผสานเพอใหเกดการเกอกลกนในระบบ เปนตน

ประทป วรพฒนนรนด (2536 : 21-31) กลาววา “เกษตรยงยน” คอ ระบบการเกษตรทเกอกลทงเศรษฐกจและสงคมมกระบวนการผลตเชงอนรกษสามารถรกษาหรอปรบปรงสภาพ แวดลอมและใชทรพยากรอยางประหยด

สถาบนวจยการทาฟารม (อางถงใน สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการ อนเนองมาจากพระราชดาร 2536 : 15-19 ) กลาววา “เกษตรยงยน” คอ ความสามารถของระบบนเวศเกษตรในการรกษาระดบของผลตภาพ (ผลผลต) ได ภายใตสภาพแวดลอมทแปรปรวน

วฑรย ปญญากล (2535 : 47) กลาววา “เกษตรยงยน” หมายถง การผลตทางการเกษตรและวธการดาเนนชวตของเกษตรกรทเอออานวยตอการฟนฟและการดารงรกษาไวซงความสมดลของระบบนเวศและสภาพแวดลอมโดยมผลตอบแทนทางเศรษฐกจสงคมทเปนธรรม สงเสรมการ

13

พฒนาคณภาพชวตของเกษตรกรและผบรโภค รวมทงพฒนาสถาบนทางสงคมของชมชนทองถนทงนเพอความผาสก และความอยรอดของมวลมนษยชาตโดยรวม

วฑรย เลยนจารญ (2535 : 96-97) กลาววา “เกษตรยงยน” คอ แนวทางการเกษตรแนวใหมทใหความรทางดานนเวศวทยาแกเกษตรกรโดยคานงถงผลกระทบตอสงแวดลอมความเปนไปไดทางเศรษฐกจการเกอหนนใหเกดความยตธรรมทางสงคมรวมทงการเพม คณธรรมและคณคาของมนษย

เดชา ศรภทร (2534 : 40) กลาววา “เกษตรยงยน”คอ การผลตทมจดมงหมายเพอใหระบบการผลต การบรโภค การใชทรพยากรในทองถนมความสมดลสามารถดาเนนตอไปอยางตอเนอง

ชม อนนรกษ (2540 : 42) ไดกลาววา ระบบเกษตรกรรมแบบยงยนเนนการจดการทรพยากรทใชในการผลตใหมประสทธภาพตลอดจนไมกอใหเกดพษภยตอมนษย สตว ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไปพรอมๆกบเปาหมายทางเศรษฐกจ เปนระบบการเกษตรทใหความสาคญตอความหลากหลายทางชวภาพ ลดการปนเปอนของสารพษในผลผลตและในสงแวดลอมและการผลตเพอการบรโภคในครวเรอนเพอใหเกดการเกษตรทสามารถพงตนเองได การพฒนาทางการเกษตรทยดรปแบบการทาการเกษตรแผนใหมทผานมานนไดประสบความลมเหลวชาวไร ชาวนายงยากจนลาบาก คนจานวนมากอยในภาวะขาดโภชนาการมความเสยงตอการบรโภคอาหารมนษยไดกระทาการรนแรงกบธรรมชาตมากขน จนกระทงมนษยแทบจะอยไมไดในสงทเปนมลพษในปจจบนชมชนจานวนมากตกอยในสภาพเสยงตอการแตกสลายจงอาจสรปไดวาการพฒนาการเกษตรทเปนอยนเปนการทาการเกษตรทไมยงยน จงไดมการแสวงหาทางเลอกอนในการทาการเกษตรทางเลอกในการพฒนาการเกษตรนนเรยกวา “ การเกษตรทยงยน”

คอนเวย (Conway 1986 : 111) กลาววา “เกษตรยงยน” เปนความสามารถของระบบเกษตรทจะรกษาอตราการผลตใหอยในระดบทไมกอใหเกดความเสยหายในระยะยาวตดตอกนภายใตสภาพแวดลอมทเลวรายหรอไมเหมาะสม

กปส (Gips 1984 : 45) กลาววา “เกษตรยงยน” คอ การเกษตรทมความเหมาะสม แงนเวศวทยามความเปนไปไดในแงของเศรษฐศาสตรมความยตธรรมทางสงคมและสงเสรมความเปนมนษย

พอยซลอท (Poincelot 1986 : 20) กลาววา องคประกอบพนฐานของการเกษตรแบบยนยง คอ การอนรกษพลงงาน ดน และนา แนวปฏบตทางดานการเกษตรจะตองมจดมงหมายเพอใหเกดความสามารถในการนาทรพยากรกลบมาใชใหมและไมทาใหเกดมลภาวะตอสภาพแวดลอม

14

โดยวธการลดการใชสารเคมทางการเกษตร และเพมการใชแรงงานมนษยแทนเครองจกรกลทางการเกษตร

ฮารงตน (Harrington, อางถงใน ธวช ทองมณ 2539 : 54) ไดใหคาจากดความของเกษตรยงยน โดยประมวลไดเปน 3 กลมคอ กลมแรก มองเกษตรยงยนในแงนเวศเกษตร (Agro-ecology) สวนใหญเนนความยงยนในแงความสามารถของระบบในการฟนตวหรอการรกษาระดบของการผลตเมอเผชญกบสภาวะทไมเอออานวยหรอภยพบต ความยงยนหรอถาวรภาพในเชงนเวศเกษตรจะเพมขนไดจากความหลากหลายในระบบการมพชและ/หรอสตวหลายชนด จะชวยใหเกดการหมนเวยนของธาตอาหารเพมประสทธภาพในการใชความชน ธาตอาหารและแสงแดด และลดการระบาดของโรคแมลงและวชพช กลมทสอง มองเกษตรยงยนในแงจรรยาบรรณหรอความเปนธรรมในสงคมสวนใหญเนนทความเทาเทยมกน (equity) ในสทธทจะใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงรวมทงสทธของคนรนหลงดวยและบางทานกรวมไปถงสทธของสงมชวตอน ๆ ทไมใชมนษยในการใชทรพยากรธรรมชาตดวย จดเนนของคนกลมนอยทการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแนวคดนมาจากทศนคตทวาคนรนหลง ๆ กมสทธในทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเทาเทยมกบคนในรนปจจบน ดงนนคนทมความคดในแนวนจะไมยอมสญเสยทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเพอแลกกบการผลตในการสนองความตองการของประชากรทเพมขน และกลมทสาม มองเกษตรยงยนในแงการรกษาอตราการเจรญเตบโตเนนทความจาเปนทตองเพมผลผลตเพอสนองความตองการของประชากรทเพมขน ขณะเดยวกนกรกษาคณภาพของทรพยากรทเปนพนฐานในการผลตทางการเกษตรแนวคดนเหนวาทรพยากรทสรางใหมไดไมควรใชใหหมดเปลองไปในอตราทสงกวาอตราทสามารถจะสรางใหกลบคนมาใหมได และทรพยากรทไมสามารถสรางใหมไดควรจะใชอยางมประสทธภาพ แนวคดนแมใหความสาคญกบคณภาพของทรพยากรแตกถอวาความมนคงของแหลงอาหารเปนเรองสาคญกวา แตอยางไรกตามความมนคงของแหลงอาหารมองวาเปนเรองระดบโลกและอาจทาใหเกดขนไดโดยการกระจายความเจรญทางเศรษฐกจใหกวางขวางและเทาเทยมกบการขยายตวทางการคา

คณะกรรมการวชาการในกลมทปรกษาเกษตรกรรมนานาชาต (Technical advisorycommittee in consultative group on international agriculture research, CGIAR 1988, อางถงในวรบรณ วสารทสกล 2538 : 20) ไดใหความหมายของเกษตรยงยนวา หมายถง การจดการทรพยากรตางๆ เพอการเกษตรอยางมระบบและสมฤทธผลสามารถทจะเอออานวยความตองการในผลตภณฑอาหารและการเกษตรตาง ๆ ของประชากรไดขณะเดยวกนกสามารถทจะรกษาสมรรถนะในการผลตของทรพยากรธรรมชาตพนฐานใหคงอยหรอเพมขนทงนไมควรเปนระบบทจะสงผลทาใหสภาพแวดลอมเสอมโทรมลง

15

คณะกรรมการวาดวยบทบาทของเกษตรกรรมทางเลอกในระบบการผลตสมยใหมของสภาวจยแหงชาตประเทศสหรฐอเมรกา (Committee on the Role of Alternative Farming Methodsin Modern Production Agriculture ของ Board on Agriculture National Research Council, 1987(Altieri,M.A., อางถงใน ขนษฐา เจรญพานช 2544 : 39) ไดใหความหมายของเกษตรยงยนวาหมายถงระบบการผลตอาหารและเสนใยทมเปาหมายเพอการผสมผสานกระบวนการทางธรรมชาต เชน วงจรธาตอาหาร การตรงไนโตรเจน และความสมพนธระหวางแมลงและสตวทเปนศตรกนตามธรรมชาต เขาเปนสวนหนงของกระบวนการผลตทางการเกษตรโดยวธลดการใชปจจยการผลตจากภายนอกทไมสามารถผลตขนไดเองในทองถน ใชประโยชนจากศกยภาพทางชววทยาและพนธกรรมของพนธพชและสตวตาง ๆ ปรบปรงความสมพนธระหวางแบบแผนการเพาะปลก และศกยภาพในการผลตกบขอจากดทางกายภาพของทดนการเกษตร เพอรกษาระดบของการผลตใหมความยงยน เนนการผลตอยางมประสทธภาพและมกาไรโดยปรบปรงการบรหารจดการไรนาดวยวธอนรกษดน นา พลงงาน และทรพยากรชวภาพ

กลาวโดยสรป การเกษตรแบบยงยน มความหมายในทน คอ ระบบเกษตรกรรมทมความสมพนธและเกอกลกบสภาพทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของแตละภมนเวศ สามารถใหผลผลตทปลอดภยและหลากหลายเพอลดความเสยงภยทางเศรษฐกจและการพงพาปจจยภายนอก โดยผานกระบวนการแลกเปลยนเรยนรเกษตรกร จนมความมนใจทสงผานแนวทางดงกลาวไปสอนาคตอนยงยนได

จากแนวคดหลกการและความหมาย “เกษตรยงยน” ทไดกลาวมาขางตน ทาใหมองเหนภาพ ในหลายแงมม ในสวนทเกยวของของปจจยตางๆ ในการทาการเกษตร มากนอยตางกนทงนขนอยกบวาจะใหความสาคญ หรอเนนทจดใด เวลาใด แตเมอนาแนวคด หลกการและความหมาย ของเกษตรยงยนมาพจารณา สามารถสรปลกษณะเดน ๆ ของเกษตรยงยน ไดดงน

1. เปนระบบการผลตทางการเกษตรทเนนการใชปจจยการผลตในทองถนมากกวา การนาเขาปจจยการผลตจากภายนอก ซงทาใหสามารถลดตนทนในการผลตไดดวยวธการหมนเวยนการใชทรพยากรอยางตอเนอง

2. เนนการผลตทหลากหลายชนดของพชและสตว ซงผสมผสานกนอยางเหมาะสมตามหลกการทางธรรมชาตดวยวธเกอกลกนอยางเปนระบบ จงกอใหเกดเสถยรภาพในดานผลผลตและนามาซงรายไดตลอดทงป

3. เปนระบบการผลตทางการเกษตรทชวยอนรกษและฟนฟสงแวดลอมหรอระบบนเวศดวยการลดและหลกเลยงการใชสารเคม เนองจากคานงถงภยอนตรายของสารเคมทมตอเกษตรกร ผผลต ผบรโภค และสภาพแวดลอมทวไป

16

4. เปนระบบเกษตรทชวยพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกร โดยเนนใหเกษตรกรสามารถพงตนเองไดในระยะยาวซงจะกอใหเกดพฒนาการของภมปญญาทองถนในสงคมไทย

1.2 การพฒนาเขาสระบบการเกษตรแบบยงยนในประเทศไทยแนวความคดและแนวการปฏบตของการเกษตรแบบยงยนในประเทศไทย นบวาได

ดาเนนมาเปนเวลานานแลว เพยงแตอยในรปแบบ วธการ และชอเรยกท แตกตางกนออกไป ตามแตลกษณะของแตละพนท เปนระบบการเกษตรทเกษตรกรคดสรางขนจากภมปญญาของตนเองรวมกบสภาพทรพยากรและสงแวดลอมในทองถนของตน โดยไมจาเพาะเจาะจงลงไปวา จะตองอยในรปแบบการเกษตรแบบใด ๆ ดงเชน การทาเกษตรผสมผสานกนระหวางพชหลายชนด หรออาจจะรวมทงการเลยงสตวดวย อาจจะเรยกวา เปนสวนผสมผสาน (ถาไมมทนารวมอย) หรอในภาคกลางเรยกวาไรนาสวนผสม (ถามการทานาดวย) หรอในภาคใต เรยกวา สวนสมรม หรอเรยกวาสวนสะปะสะเปยะ ในภาคเหนอ เปนตน

รปแบบของการพฒนาการเกษตรแบบยงยนในประเทศไทยเรมมความชดเจนมากขนจากการเกดวกฤตการณเศรษฐกจ ระหวางป 2526-2527 ราคาผลผลตตกตา ตนทนการผลตสงเกษตรกรประสบปญหาการขาดทนจากการทาการเกษตรเชงเดยวหรอการปลกพชหรอเลยงสตวเพยงชนดเดยวโดยเฉพาะการทานาขาวซงเกดโรคแมลงแพรระบาดไดงาย ทาใหเกดการระดมความคดในกลมเกษตรกรเพอแกปญหาดงกลาว ประกอบกบการมบทบาทของเกษตรกรบางราย เชน นายคาเดอง ภาษ ทประสบความสาเรจในการแสวงหาทางเลอกในระบบการเกษตรแบบธรรมชาต และมการเผยแพรแนวความคดขยายออกไปอยางกวางขวาง (ฐรวฒ เสนาคา 2539 : 44-45)

กรมวชาการเกษตร ไดลาดบการเปลยนแปลงเขาสระบบเกษตรกรรมยงยนในประเทศไทยจากการทาการเกษตรสมยใหมหรอ เกษตรเคม สระบบเกษตรกรรมแบบยงยนไว ดงน

17

1.2.1 พฒนาการของการเปลยนแปลงเขาสการเกษตรแบบยงยนในประเทศไทยการดาเนนการตามแนวเกษตรแบบยงยนในประเทศไทย นบวามมาชานานแลว ตามแต ภมปญญา

ของเกษตรกรและทรพยากรทเหมาะสมของแตละพนท โดยยดเอาสมดลของธรรมชาตเปนหลก ไมจาเพาะเจาะจงวา ตองเปนการผลตในรปแบบใด ๆ ชดเจน2503 - เรมตนยคปฏวตเขยว (Green Revolution)

- ตงสถาบนวจยขาวระหวางประเทศ (IRRI) ประเทศฟลปปนส2504 - เรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท 1

- เนนหนกการเกษตรแบบดงเดม (Traditional Agriculture)- ใชพนธพนเมองเพอผลผลตบรโภคในครวเรอนและตลาดภายในประเทศ

2510 - ผลจากการปฏวตเขยวเขาสประเทศไทย พนธพช ปย สารเคม เครองจกรกล2513 - การเกษตรเชงพาณชย (Commercial Agriculture) ขยายตวอยางมาก

- เกษตรกรเนนผลตพชเชงเดยว (Monoculture) เพอเปนวตถดบสงออก2518 - เกดการระบาดอยางหนกของเพลยกระโดดสนาตาลในนาขาว2519 - มการสงเสรมงานวจยและพฒนาเทคนคการผลตในไรนามากขน2527 - องคกรภาครฐจดสมมนาระบบการทาฟารม ครงท 12528 - ราคาขาวตกตามาก เกษตรกรปรบเปลยนระบบการผลตมากขน2532 - 30 องคกรพฒนาเอกชน รวมตวจดตง กลมเกษตรกรรมทางเลอก (Alternative Agriculture)

เพอเผยแพรแลกเปลยนประสบการณ- รปแบบเกษตรผสมผสาน เปนแนวทางหลกในการสงเสรม

2533 - เกดการระบาดอยางหนกครงท 2 ของเพลยกระโดดสนาตาล- เกษตรกรหนมาเนนผลตพชเชงผสม (Multiculture) เพอลดความเสยง

2534 - องคกรภาครฐรเรมอบรมวชาการในหลกสตร เกษตรแบบยงยน (Sustainable Agriculture)2540 - องคกรภาครฐ ภาคเอกชน และเกษตรกร รวมบรณาการแนวคดและสงเสรมกระบวนการ

เรยนรดานเกษตรแบบยงยนมากขน2543 - แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 เนนการพฒนาการเกษตรแบบยงยนใน 5

รปแบบ คอวนเกษตร เกษตรผสมผสาน เกษตรอนทรย เกษตรธรรมชาต และเกษตรทฤษฎใหมตามมตคณะรฐมนตร.

2544-2545 - แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 เนนการพฒนาเศรษฐกจแบบพอเพยงตอเนองจากแผนฯ 8

ทมา : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ศนยสงเสรมและฝกอบรมการเกษตรแหงชาต, เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ ขอเสนอยทธศาสตรในการพฒนาเกษตรยงยนในภาคกลาง (นครปฐม :วทยาเขตกาแพงแสน, 2544), 19. (อดสาเนา)

18

1.3 บคคลและองคกรทรเรมการทาการเกษตรแบบยงยนในประเทศไทยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราช ทรงไดรบพระราชสมนยานาม

วา ทรงเปน “กษตรยเกษตร” ในพระราชภารกจทพระองคไดทรงปฏบตอยางตอเนองตลอดเวลาในชวงรชสมยททรงครองราชยตลอดมานนพระองคทรงปฏบตพระราชภารกจเพอชวยเหลอพสกนกร โดยเฉพาะชาวชนบททมอาชพเกษตรกรรม สงทพระองคไดทรงมพระราชดารในการปรบปรงอาชพการเกษตรนนไดทรงเนนหลกการทพอสรปไดดงน

1. การเกษตรทอนรกษทรพยากรธรรมชาตไปพรอมๆกบการผลตทไดผลดอยางตอเนอง ทรงใหความสาคญตอการแกปญหาดนและนา ซงเปนปจจยสาคญตอการเกษตร การหมนเวยนใชทรพยากรธรรมชาตในไรนาใหเกดประโยชนสงสด 2. การเกษตรทพงตนเอง สามารถอมชตนเองในแนวทางของพระราชดารสการเกษตรทฤษฎใหม และเศรษฐกจพอเพยง 3. การเกษตรทใชหลกการผสมผสานระหวางภมปญญาทองถนและเทคโนโลยสมยใหมทไมทาลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

4. นอกจากนโครงการทเกยวกบการพฒนาการเกษตรททรงมพระราชดารใหดาเนนการทรงเนนใหเปนการผสมผสานการเกษตรทกแขนง อาท พช ปศสตว ประมง ปาไม การพฒนาทดนการสหกรณ ฯลฯ ในลกษณะของการดาเนนงานทเปนองครวม เชน โครงการศนยการศกษาเพอพฒนาตามแนวพระราชดารทง 6 ศนย สงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชดารและทรงพระราชทานแกพสกนกรในดานการเกษตรนนเปนหลกการของการเกษตรแบบยงยนซงเปนตนแบบและหลกการของการเกษตรอนทรย ฉะนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงทรงเปนองคผทรงรเรมงานเกษตรอนทรยของประเทศไทยในยคปจจบน

ในสวนของบคคลในวงการตางๆทงในสวนของราชการและเกษตรกรไดใหความสนใจผลกดนการเกษตรอนทรยในประเทศไทย และทสมควรไดรบการบนทกไวและเปนทรจกกนด มดงน (ฐรวฒ เสนาคา 2539 : 46-51)

1. ผใหญวบลย เขมเฉลม ไดเสนอแนวความคดประมาณป 2528-2530 เกยวกบวนเกษตร จากประสบการณความลมเหลวในการปลกมนสาปะหลงขายมากกวา 20 ป ในพนท200 ไร เปนผลใหเปนหนธนาคารเกอบ 300,000 บาท เนองจากตนทนการผลตทสง แตขายไดราคาตา ทาใหตองลดการผลตลงเหลอ 9 ไร และหนมาทาระบบวนเกษตร เปนแหลงสะสมของพนธพชตาง ๆ มากกวา 500 ชนด รวมทงสมนไพรไทยจานวนมาก

2. มหาอย สนทรชย เปนผมบทบาทสาคญในแนวคดระบบเกษตรผสมผสาน โดยไดเรมเผยแพรประสบการณทเกยวกบการเกษตรระหวางป 2526-2527 จากการนาความรทเคยไดรบ

19

ในการบวชเรยนเกยวกบระบบการทาสวนไมผลผสมผสานแบบยกรองในภาคกลางมาใชในการทาเกษตรแบบผสมผสานในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

3. นายคาเดอง ภาษ เกษตรกร จงหวดบรรมย หลงจากประสบความลมเหลวขาดทนจากการเพาะปลกมนสาปะหลงและออย ไดหนมาทาระบบเกษตรธรรมชาตตามแนวทางของFukuoka ในทนาของตนเอง โดยใชหลกการควบคมซงกนและกนของขาว ถว และผกตาง ๆ ในพนทเดยวกนจงนบเปนจดเรมตนของการปลกขาวโดยวธเกษตรธรรมชาต ตอมาไดใชวธเดยวกนในการปลกพชอน ๆ เชนพชผก ผลไม ซงเรยกระบบนวา “สวนหญานาฟาง” จนไดผลเปนทนาพอใจสามารถเปนตวอยางใหกบชาวนารายอนๆ ไดมาดงานและศกษานาไปปฏบตดวยตนเอง

นายคาเดอง มคณสมบตเฉพาะตวทดทสามารถจะบรรยายและตอบคาถามททาใหผฟงการบรรยายเรองเกษตรธรรมชาต สามรถเขาใจและเหนความเปนจรงในขอดของการเกษตรธรรมชาตไดอยางด และขณะนไดเปดมหาวทยาลยชาวบานเพอถายทอดความรดานการเกษตรธรรมชาตแกเกษตรกร ผสนใจ ทอาเภอสตก จงหวดบรรมยอกดวย

4. หลวงพอนาน สทธสโล หลวงพอนาน เปนชาวสรนทร ครอบครวเปนชาวนาจบการศกษาปท 4 ไดบวชเรยนตงแตป พ.ศ. 2492 เปนตนมาจนไดเปนนกธรรมเอก ไดใชชวตของการเปนพระพฒนาชวยเหลอประชาชนทมอาชพการเกษตรตลอดมา เชน การจดตงสหบาลขาวเพอใหมการกยมขาวและรบฝากขาวในชวงทราคาขาวตกตา การตงกลมออมทรพย กองทนรานคา ฯลฯและรเรมใหชาวนาในจงหวดสรนทรไดรวมตวกนเปนกลมทาขาวอนทรยเพอขายภายในประเทศและสงออกไปขายตางประเทศ หลวงพอนานนบเปนบคคลหนงทไดอทศตนใหกบการพฒนาเกษตรอนทรยของประเทศไทย

5. สมณะเสยงสน ชาตะวโร เปนคนอาเภออนทบร จงหวดสงหบร เปนบตรของคหบดทมฐานะของอาเภออนทบร เคยรบราชการกรมไปรษณยโทรเลขตอมาไดเกดศรทธากบพทธศาสนาในแนวทางของกลมอโศก ซงเนนการพงตนเองและเสยสละใหกบสงคม ทานเสยงสนไดสนใจการเกษตรธรรมชาต ซงไดเรยนรจากทานฟกโอกะ และจากประสบการณทไดปฏบตเมอจาพรรษาอยณ ปฐมอโศก ไดจดรายการทางวทยหลายรายการโดยเฉพาะรายการ เพอนชวยเพอน ซงเปนรายการแนะนาตอบปญหาใหกบผฟงทางดานการเกษตรธรรมชาตเปนสวนใหญ เปนเวลาตอเนองกนไมตากวา20 ป ทานเสยงสน ไดกอตงศนยเพอนชวยเพอนขน ณ บรเวณบานของโยม พอ-แม ทอาเภออนทรบรศนยนไดทานาหมกชวภาพทมความหลากหลายในสตรและสรรพคณ ทงทใชบารงพช รกษาโรค บารงรางกาย และบาบดนาเสย ฯลฯ ทงนโดยไดแจกและขายใหประชาชนในราคาถก รวมทงทาเกษตรธรรมชาตเปนตวอยางใหกบ ประชาชนไดไปเรยนร ณ ศนยแหงนดวย

20

6. พลตรจาลอง ศรเมอง อดตผวาราชการกรงเทพมหานคร หวหนาพรรคพลงธรรมและรองนายกรฐมนตร ไดประกาศตอสาธารณชน เมอป 2535 วาเกษตรกรชาวไรชาวนามหนสนและสงแวดลอมถกทาลาย เนองจากทาการเกษตรในระบบปฏวตเขยว ทลงทนสงแตราคาพชผลไมแนนอนจงเสยงตอการขาดทน ฉะนนเพอใหเกดเปนตวอยางเปนรปธรรมในการแกไขปญหาดงกลาว จงไดลงมอทาการเกษตรธรรมชาต(เกษตรอนทรย) ตามชอโครงการวา โครงการเกษตรอยรอดในพนทประมาณ 100 ไร โดยมเกษตรกรทเขารวมโครงการประมาณ 10 ราย ซงไดรบการจดสรรทดนรายละประมาณ 10 ไร ทอาเภอหนองปรอ และอาเภอเมอง จงหวดกาญจนบรในปจจบนป 2544 การเกษตรธรรมชาตไดลงมอทามาเปนเวลาประมาณ 10 ป และไดประสบความสาเรจเปนแบบอยางใหกบผสนใจไดไปศกษาหาความรดานการเกษตรธรรมชาตจานวนมาก จงนบวาทานเปนผบกเบกงานเกษตรธรรมชาต(เกษตรอนทรย) ทานหนงทควรบนทกไว

7. ดร.โกวท วรพพฒน อดตปลดกระทรวงศกษาธการ (2534-2537) ทไดรบสนนสนนการเกษตรปลอดสารพษในชวงททานไดรบราชการในตาแหนงอธบดกรมการศกษานอกโรงเรยน และปลดกระทรวงฯ โดยไดใหโรงเรยนตางๆในสงกดกระทรวงศกษาธการไดทาการเกษตรปลอดสารพษเพอเปนอาหารกลางวน โดยใชวธการปลกพชผกในมงตาขายซงนบเปนคณปการตอสวนรวมททาใหนกเรยนไดตระหนกตอพษภยของสารพษทใชในการเกษตรและรจกวธการเกษตรทปลอดสารพษ ในชวตสวนตวของทานกไดทาการเกษตรปลอดสารพษเปนงานอดเรกซงนบเปนบคคลหนงทไดมสวนผลกดนการเกษตรอนทรยของประเทศไทย

8. อาจารยอาภรณ พกมาน (ภมพนนา) เปนสภาพสตร อดตเปนรองผวาราชการกรงเทพมหานคร ในสมยพลตรจาลอง ศรเมอง เปนผวา ทานผนมศรทธาแกกลาในการเกษตรอนทรย ทงไดลงมอปฏบตดวยตนเองในการทาวนเกษตรทอาเภอศรเทพ จงหวดเพชรบรณ แตประสบอปสรรคเนองจากพนทถกนาทวมเสยหายกอนทจะไดเหนผลของความสาเรจ อาจารยอาภรณ เปนผททาใหวทยาการของปยหมกพช (Fermented Plant Juice) มาแพรหลายในประเทศไทย โดยไดเชญMr. Cho ชาวเกาหล ซงเปนนายกสมาคมเกษตรธรรมชาตแหงประเทศเกาหล มาบรรยายและเผยแพรเคลดลบของการทาปยนาหมกพชทกรมวชาการเกษตรเมอเดอนกรกฎาคม 2540 จากนนเปนตนมาเกษตรกรไทย ไดรบเอาวธการดงกลาวไปทดลองทาดวยตนเอง และพฒนาจนในปจบนไดเปนทยอมรบทงในราชการและเกษตรกรทวประเทศ ซงมผลทาใหเกดการเกษตรอนทรย ทตนทนตา และกาไรเพมมากขน จงนบวาอาจารย อาภรณ ภมพนนา เปนบคคลสาคญตอการพฒนาเกษตรอนทรยของประเทศไทยคนหนง

9. นายเดชา ศรภทร นายวฑรย เลยนจารญ และนายวทรย ปญญากล โดยบคคลทงสามใชเวลาสวนใหญของชวตการทางานอทศใหกบการพฒนาชนบทในดานการเกษตรตามแนว

21

ทางของการเกษตรอนทรยมาตลอดระยะเวลาไมนอยกวา 20 ป โดยไดเขยนหนงสอและบทความทเปนการเผยแพรการเกษตรอนทรย รวมทงไดเปนผอภปรายในทสาธารณะตางๆ เพอสรางความเขาใจใหเกดขนกบสาธารณะชนในการเกษตรอนทรยตลอดมา เชน แนวคดในการทาเกษตรกรรมแบบผสมผสาน ไดแก การเลยงปลาในนาขาว ซงบคคลทงสามมคณปการตอการพฒนาการเกษตรอนทรยของประเทศไทย

1.4 ผรเรมการเกษตรอนทรยในตางประเทศในขณะทเทคโนโลยมความเจรญกาวหนาการเพมผลผลตทางการเกษตรของบคคล

สวนใหญจะใชสารเคมและปยเคม ในขณะเดยวกนไดมกลมบคคลทตอตานและยนหยดในหลกการอยางถกตองในการเกษตรทพงพงระบบนเวศธรรมชาตในการเกษตร ทานเหลานเรยงตามลาดบกอนหลงไดดงน (ชนวน รตนวราหะ 2544 : 19-21)

1. Albrecht Thaer (พ.ศ. 2295-2371) ทานผนไดพยายามทาใหสาธารณะชนไดเหนถงความสาคญของการปรบปรงบารงดนเพอใหพชแขงแรงตานทานตอโรคและศตรพช และการปลกพชหมนเวยนเพอลดการระบาดของโรคและศตรพช

2. Justus Von Leibig (พ.ศ. 2346-2416) ทานผนไดเปนผตงกฎของความตองการของอาหารพช “The Law of Minimum in Plant Nutrition” และไดใหความสนใจตอการปลกพชหมนเวยนเพออนรกษความอดมสมบรณของดน การปรบปรงแรธาต และอาหารพชตามธรรมชาต การตรงไนโตรเจนของพชตระกลถวทเปนพชอาหาร และเปนพชคลมดน การวจยการปลกพชหมนเวยนไดเปนหวใจของการวจยการเกษตรในยคนนเปนตนมาจนถงปจจบนซงลวนเปนผลงานของผบกเบกการเกษตรอนทรยทานน

3. Sir Albert Howard (พ.ศ. 2416-2471) ทานผนไดใชเวลาสวนใหญในการศกษา สงทมชวตในดนทประเทศอนเดยและจากการศกษาดงกลาวไดคนพบเทคนคใหมในการทาปยหมกทเรยกวา “Indore Compost” ซงวธการนไดมการถายทอดอยางตอเนองมาจนถงปจจบน Sir Howard ไดชใหเหนวาความเจรญเตบโตของพชนนขนอยทคณภาพของดนทด ทานไดใหความเหนวา การปองกนและกาจดโรคและศตรพชนนควรจะเนนทวธการปรบปรงบารงดนและควรตองรดวยวาดนทมสภาพอยางไร โรคและศตรพชจงจะชอบหรอไมชอบ มากกวาการทจะพนสารเคมในการปองกนกาจดเมอเกดการระบาด ซงการใชสารเคมในการกาจดนนจะสรางปญหาใหเกดขนตามมาอยางไมรจบ โดยเฉพาะผลกระทบทมตอสขภาพอนามยของประชาชนทเกดจากพษตกคางของสารเคมกาจดศตรพชทใช

22

4. Mokichi Okada (พ.ศ. 2425-2498) เมอเยาววยโมกจ เกดในครอบครวทยากจนและมสขภาพทออนแอไมแขงแรง เมอเตบโตไดเปนนกปรชญาและสนใจการวจยการเกษตรธรรมชาตจนกระทงในป 2478 ไดเปดเผยถงหลกการและแนวทางการเกษตรธรรมชาตทเนนการทาใหเกดสมดลและววฒนาการของมนษยและสงมชวตทมความยงยนดวยการอนรกษระบบนเวศวทยาทสอดคลองกบธรรมชาตโดยใหความสาคญตอการปรบปรงดนโดยปราศจากการใชสารเคม โมกจ ไดกลาวไววา“หลกการของเกษตรธรรมชาต คอ การนาพลงอนสงสงตามธรรมชาตของดน มาใชใหเปนประโยชน แตจนบดนมนษยกยงไมทราบถงคณสมบตทแทจรงของดน ซงความจรงนนควรกลาววายงไมมผใดบอกใหทราบมากกวา’’ โมกจ โอกาดะ นบวาเปนบคคลทไดอทศใหกบการเกษตรอนทรยธรรมชาต ทงดานกาลงทรพย กาลงกาย และกาลงสมอง โดยไดตงสมาคมทมชอวา“Mokichi Okada Association มชอยอวา MOA” เพอเผยแพรหลกการเกษตรธรรมชาตไปทวโลกในขณะน

5. Rudolf Stiener (พ.ศ. 2463) ไดพฒนาแนวคดของการเกษตรทมพลงของชวต(Vital force) ซงเรยกการเกษตรดงกลาวนนวา Bio – Dynamic Agriculture ซงนบเปนววฒนาการในแนวคดของการเกษตรอนทรยทกาวหนาไปอกขนหนงทมใชเพยงการเกษตรอนทรยทละเวนการใชสารเคมสงเคราะหเทานน แตจะใหความสาคญของพลงทเกดจากดวงดาวในสรยะจกรวาลโดยเฉพาะพลงจากดวงจนทรทอยใกลโลกทสดทมตอสงมชวตบนพนโลก ซงเกยวของกบการเกษตรอยางไมมทางหลกเลยง Stiener ไดอธบายใหเหนถงความแตกตางของการเพาะปลกพชในระยะของตาแหนงของดวงจนทรททามมกบโลกทแตกตางกน พลงดงดดของดวงจนทรทมอทธพลตอการขนลงของนาทะเล คณภาพของอาหารทเกดจากการเกษตรอนทรยทมผลดตอสขภาพทตางจากอาหารทไดจากการเกษตรทใชสารเคม Stiener ไดสรางเครอขายระหวางเกษตรกรและประชาชนเพอใหทกคนตระหนกถงปญหาการเสอมความอดมสมบรณของดนและการเสอมคณภาพของอาหาร ซงประเดนดงกลาวน ไดเปนสงกระตนใหสาธารณะชนไดตระหนกถงความสาคญของการเกษตรอนทรยมากขนเปนลาดบ

6. Lady Eve Balfour (พ.ศ. 2442-2533) สภาพสตรทานน ไดอทศทงกาลงกายกาลงใจ และกาลงทรพย ใหกบการพฒนาการเกษตรอนทรยเปนอยางมาก โดยทานไดยกสมบตทเปนฟารมในจงหวด Suffolk ในภาคตะวนออกเฉยงใตของประเทศองกฤษเพอใหเปนสถานวจยเกษตรอนทรย และไดอทศเวลาใหกบงานวจยการเกษตรอนทรยททาอยางตอเนองเปนเวลาถง 30 ปงานวจยชนนไดรบการเรยกชอตามชอของสถานวจยวา “The Haughley Experiment” งานวจยชนสาคญนนบเปนเสาหลก ในประวตศาสตรของการเกษตรอนทรย เนองจากเปนงานวจยทไดทาอยางตอเนองเปนเวลายาวนานกวา 30 ป โดยใชหลกการของการทาฟารมทใหความสาคญขององครวม

23

และไดมการตดตามการเปลยนแปลงของปจจยตางๆ เชน ความอดมสมบรณของดน สถานการณการระบาดของศตรพช ผลผลต รายได นเวศโดยรวมของฟารม การเปรยบเทยบระหวางการปรบปรงดนโดยวธอนทรยกบวธเคม และทสาคญคอไดเนนวา สขภาพทดของมนษยขนอยกบการทไดบรโภคผลผลตทไดจากการเกษตรทใชหลกการของการเกษตรอนทรยซงในปจจบนไดมการ รจกกนอยางกวางขวางในชอวา “ อาหารปลอดสารพษ”

7. Hans Muller and Hans Peter Rusch (พ.ศ. 2492) Muller เปนนกชววทยาชาวสวสสวน Rusch เปนายแพทยชาวเยอรมน ทงสองทานไดวางรากฐานการเกษตรอนทรยชวะ (Organic –Biological) ในสวสเซอรแลนด ในป 2492 และในประเทศเยอรมน และออสเตรเลยในเวลาตอมาโดยท Rusch ไดใหความสนใจตอสขภาพอนามยและความสขสมบรณของมนษย ทจะไดรบอนตรายจากการเกษตรทใชปยเคมในระยะยาว ทงสองทานไดรเรมแนวคดของการหมนเวยนของสารชวภาพ ในระบบวงจรของ ดน-พช-สตว-มนษย โดยทวงจรดงกลาวนจะเกดขนไดครบเฉพาะในการใชการปรบปรงบารงดนโดยวธอนทรยเทานน ถงแมวาแนวคดนครงหนงในอดตจะไมไดรบการยอมรบจากการวจยทางวทยาศาสตรสมยใหมกตาม แตสงทยนยนความถกตองของทานทงสองนกคอองคกรเกษตรอนทรยทไดรบการรเรมกอตงขนมาโดยความความรวมมอของทานทงสองนคอ BiolandในประเทศเยอรมนVSBLOในประเทศสวสเซอรแลนด และ Ernteverband ในประเทศออสเตรย เปนองคกรเกษตรอนทรยทมสมาชกมากทสด และมความยงยนตอเนองมาจนทกวนน

8. Masanobu Fukuoka (พ.ศ. 2457) ฟกโอกะ เปนชาวญปน เกดและเตบโตทเมองมตซยามา เกาะกวชว สาเรจการศกษาดาน จลชววทยา ทางานเปนเจาหนาทของรฐในหนวยงานของหนวยกกกนพชอยระยะหนง ตอมาไดเกดแรงบนดาลใจวาการเกษตรทดนนควรจะตองเปนการเกษตรทตอบสนองตอความมสขภาพทดของประชาชนผบรโภค และรกษาสงแวดลอมตามธรรมชาตใหมความอดมสมบรณอยางยงยน ตอมาไดลาออกจากงานของรฐมาทาการเกษตรอนทรยโดยใชหลกการพงพงธรรมชาตโดยการยดหลกอกรรม (Do Nothing) คอไมไถพรวนไมกาจดวชพชไมใสปยเคม และไมกาจดศตรพช ทงนฟกโอกะ ไดใชหลกของการสรางความหลากหลายทางชวภาพทาใหเกดความสมดลตามธรรมชาตในไรนา ทานผนไดเผยแพรหลกการของการเกษตรอนทรยใหกบประชาชนทสนใจจากทกมมโลกทานเขยนหนงสอทไดรบการตอนรบจากสาธารณชนทวโลกชอ “The One Straw Revolution” ไดรบการแปลเปนภาษาไทยโดย นางสาวรสนา โตสตระกล ชอ“การปฏวตยคสมยดวยฟางเสนเดยว” ฟกโอกะ ไดรบรางวลแมกไซไซ ป พ.ศ. 2531 ทานผนนบเปนปรมาจารยการเกษตรอนทรยของคนเอเชย

9. Mr. Han Kyo Cho เปนชาวเกาหล เกดในครอบครวของเกษตรกร ชวตในวยเดกสนใจการเกษตร และเปนสมาชกของสมาคมยวเกษตรกร ไดสรางผลงานตางๆ ในขณะทยงเปน

24

ยวเกษตรกร จนไดรบรางวลดเดนจากประธานาธบด ถง 3 ครง ตอมาไดมประสบการณทพบวา นาจากการหมกกมจ เมอเททงลงไปในดนทมการปลกพชจะมผลทาใหพชเจรญงอกงาม และดนมโครงสรางทดขน จงไดทาการคนควา ทดลองนาหมกชวภาพประเภทตางๆ เชน ทาจากผก ผลไม ทาจากการหมกปลา ทาจากนาซาวขาว รวมถงการหมกจากนม ฯลฯ Mr. Cho ไดนาประสบการณมาเปดเผยใหคนไทยไดรบทราบ โดยการชกนาของอาจารยอาภรณ ภมพนนา เมอกรกฎาคม 2540 นบจากนนเปนตนมาวทยาการทางดานนไดเผยแพรและมการพฒนาอยางกวางขวางในประเทศไทยจนทกวนน นบวา Mr. Cho มคณปการตอการเกษตรอนทรยของประเทศไทยเปนอยางยงคนหนง

1.5 องคกรตาง ๆ ทพฒนาและเกยวของกบการเกษตรยงยนในปจจบนมองคกรทงภาครฐและเอกชน ไดใหความสนใจในการพฒนาการเกษตรเพอ

ใหเกดความยงยน ตงแตป 2529 เปนตนมา องคกรตาง ๆ ททางานพฒนาการเกษตรยงยน ประกอบดวยในสวนของภาครฐ มหนวยงานของกระทรวงเกษตรและสหกรณ เชน กรมวชาการ

เกษตร และกรมสงเสรมการเกษตร ถอเปนหนวยงานหลกในการรเรมทาวจยและพฒนา ตลอดจนสงเสรมเผยแพรแนวคดเรองการเกษตรแบบยงยนโดยไดมการพฒนาแนวทางการสงเสรมและประสานงานกบหนวยงานของรฐและเอกชนหลายหนวยงาน ไดแก

1. กรมวชาการเกษตรรวมกบบรษทในเครอนครหลวง จากด และบรษทในเครอสยามววฒนในการปลกขาวอนทรยเพอการสงออกขนและจดทาโครงการขนในพนทจงหวดเชยงรายและพะเยา จานวน 10,000 ไร ไดผลผลตรวม 1,200-1,500 ตน ผานการรบรองจากองคการตรวจสอบคณภาพในประเทศอตาลทเปนสมาชกของสหพนธเกษตรอนทรยนานาชาต (Internation Federationof Organic Agriculture Movement = IFOAM) และสงจาหนายเปนทยอมรบในสหภาพยโรป

2. สหกรณการเกษตรไทยกบสหกรณการเกษตรและบรษทนาเขาผกและผลไมของประเทศญปนผลตกลวยหอมทองอนทรยสงไปจาหนายประเทศญปน

3. กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชยรวมกบกรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร สถาบนวจยวทยาศาสตรเทคโนโลยแหงประเทศไทย มหาวทยาลยเกษตรศาสตรและบรษทเอกชน รวมกนจดทาการผลตพชในระบบอนทรย 5 ชนด ไดแก หนอไมฝรง ขาวโพดฝกออนกระเจยบเขยว กลวยไข และสบปะรด ในแบบเกษตรอนทรย ตงแตป พ.ศ. 2542 ในการสงออกไปตางประเทศ ซงอยในระหวางการดาเนนการจดทามาตรฐานการผลต และจดทาระบบการตรวจสอบและรบรองคณภาพ

4. สถาบนทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ สานกงานปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดมสวนในการสนบสนนการประสานงาน จนผลกดนใหเปน

25

นโยบายของรฐ หรอกาหนดเปนแนวทางในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 และ 9ในการพฒนาการเกษตรแบบยงยนเพอเปนทางออกในอาชพเกษตรกรรมแกเกษตรกร รายยอยทยากจนใหสามารถพงตนเองได ในสถานการณวกฤตเศรษฐกจหลงป พ.ศ. 2542 เปนตน

นอกจากนยงมนโยบายการสงเสรมใหประเทศไทยเปนแหลงผลตอาหารประเภทเกษตรอนทรย โดยวางแผนการผลตขาวโพดฝกออน หนอไมฝรง และกลวยไม ไปตลาดญปนสหภาพยโรปและฮองกง ใชระยะเวลา 1 ป (2543-2544)

การดาเนนงานเกยวกบเกษตรอนทรยในระดบนโยบายรฐบาลในปจจบน(2544-ปจจบน)(พ.ต.ท. ดร.ทกษณ ชนวตร) นายกรฐมนตรไดมการผลกดนใหประเทศไทยเปนศนยกลางผลตสนคาเกษตรอนทรย (กมภาพนธ 2544) ดงน

1. คณะรฐมนตรมมตทประชมกาหนดใหจงหวดสรนทรเปนจงหวดตนแบบนารองในการพฒนาเกษตรอนทรย

2. จดทาโครงการเกษตรอนทรยภายใตคณะกรรมการสงเสรมการทาเกษตรอนทรยการดาเนนงานเกยวกบเกษตรอนทรยระดบหนวยงานปฏบต สงกดกระทรวงเกษตร

และสหกรณ ไดแก1. ไดจดทามาตรฐานพชอนทรยของประเทศไทย กรมวชาการเกษตรประกาศในราช

กจจานเบกษา เมอ 18 เมษายน 25452. กองพฤกษศาสตรและวชพช จดทาแปลงตนแบบในพนท 6-25 ไร ณ สถานทดลอง

พชสวนกาญจนบร เพอเปนสถานทดงานแกผสนใจ3. กรมพฒนาทดน รบผดชอบงานดานการปรบปรงดน โดยใชอนทรยวตถโดยการแจก

เมลดพนธปยพชสด ใหความรดานการทาปยหมก พรอมแจกเอกสาร พ.ด.1, พ.ด.2 (พฒนาทดน )4. กรมประมง ไดจดทาโครงการสาธตเพอการเรยนรการเลยงกงกลาอนทรยในพนท

จงหวดสมทรปราการ และระยอง5. กรมปศสตว รวมในคณะกรรมการสงเสรมการทาเกษตรอนทรย ในการจดทา

กรอบแนวคดการดาเนนงานสงเสรมการทาเกษตรอนทรย การดาเนนงานดานเกษตรอนทรยขององคกรพฒนาเอกชน (NGO)

1. มลนธเกษตรกรรมยงยน ดาเนนโครงการนารองเพอพฒนาเกษตรกรรมยงยนของเกษตรกรรายยอย เปนโครงการทคณะรฐมนตร อนมตเมอ 16 พฤษภาคม 2543 งบประมาณ 633ลานบาท ภายใตโครงการทเกษตรอนทรยเปนรปแบบหนงทสงเสรม

26

2. มลนธสายใจแผนดน มวตถประสงคหลกเพอสงเสรมและสนบสนนกจกรรมตาง ๆ ทเกยวของกบการจดการผลต การแปรรป การตลาด และการบรโภคผลตภณฑอนทรยปจจบน มลนธมโครงการเกษตรอนทรยใน 8 จงหวด คอ ยโสธร สรนทร เชยงใหม ตราด ขอนแกนสกลนคร ปราจนบร และฉะเชงเทรา

3. สานกงานมาตรฐานเกษตรอนทรย (มกท.) ไดกอตงเมอ พ.ศ. 2538 โดยองคกรพฒนาเอกชน สถาบนวชาการ หนวยงานของรฐ องคกรผบรโภค และเครอขายรานคาสเขยว เพอทาหนาทเปนองคกรอสระ สงเสรมใหบรการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยในประเทศไทยและทาหนาทตรวจสอบรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยเพอสงออกและจาหนายในตางประเทศ

4. มลนธสนตอโศก จดทาโครงการกสกรรมไรสารพษเพอผลตอาหารมงสวรตเพอการบรโภคของชาวสนตอโศก และบคคลทวไป

5. มลนธกสกรรมธรรมชาตมวตถประสงคเพอการพฒนากสกรรมสระบบเศรฐกจ พอเพยงขนกาวหนาตามรอยเบองพระยคลบาทแหงองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว 6. ศนยวจยเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมควเซ ภายใตการบรหารงานของศนยสรางสรรคบคลากรทางการเกษตรธรรมชาตควเซแหงเอเชยประจาประเทศไทย มลนธบาเพญสาธารณประโยชนดวยกจกรรมทางศาสนา มวตถประสงคเพอเสรมสรางและพฒนาคณภาพของงานวจย และเผยแพรความรความกาวหนา และแลกเปลยนความร และระดมความคดเหนระหวางเกษตรกรผปฏบตและนกวชาการ

7. หนวยงานของเอกชนทดาเนนการภายใตโครงการตาง ๆ ไดแก โครงการหลวงสาขาตางๆ รานสหกรณกรนเนท เลมอนฟารมทกสาขา รวมถง โครงการเมองสหกรณ อนเนองมาจากพระราชดารทจงหวดลพบรและจงหวดอน ๆ นอกจากน ยงมองคกรททาหนาทตรวจสอบรบรองสนคาเกษตรอนทรยของตางประเทศทมาดาเนนการตรวจสอบในประเทศไทย คอ บรษทOMIC บรษท P & S AGRO Control บรษท BCS และบรษท Bio Agricert

สรป จากทไดกลาวมาขางตน จะเหนไดวา ระบบการเกษตรกรรมแบบยงยนเปนระบบการเกษตรทกอใหเกดผลดโดยรวม ตอประชาชนและประเทศชาต ทงดานเศรษฐกจสงคมวฒนธรรม และสงแวดลอม และระบบนเวศวทยาทสมบรณ กอใหเกดความสมดล ทงทรพยากรมนษย และสงแวดลอม ทงน ระบบการเกษตรแบบยงยนเปนระบบการเกษตรทนามาทดแทน การทาการเกษตรสมยใหม หรอการทาเกษตรแบบเคม ทใชตนทน และปจจยการผลตทสง เพอใหไดมาซง ผลผลตและในขณะเดยวกน กทาใหเกดผลเสย ในการดารงชวต ของมนษย หรอสตวตาง ๆ ทาใหมความเสยงสงและไดรบอนตรายจากการใชสารเคมทนามาใชในการผลต ฉะนนระบบเกษตรกรรมแบบยงยนจงถกนามาใชในการแกปญหาตางๆ ในการพฒนาระบบการเกษตร ซงมหนวยงานและองคกร

27

ตาง ๆ รวมถงเกษตรกรบางกลม ไดออกมาเผยแพร และใหคาแนะนา วธการทาเกษตรแบบยงยนอยางกวางขวาง จะเหนไดวา ในปจจบนนรฐบาลไดกาหนดเปนนโยบายของการพฒนาประเทศในแผนพฒนาตาง ๆ ตลอดจน ใหการสนบสนน และยกยองเกษตรกรทเปนแบบอยางตามภมภาคตาง ๆ ของประเทศ เชน ผใหญวบลย เขมเฉลม มหาอย สนทรชย นายคาเดอง ภาษ และทานอน ๆอกมากมาย ทไดนารปแบบไปปฏบตและเกดผลดแกเกษตรกรเอง

1.6 รปแบบของการทาการเกษตรแบบยงยนรปแบบของการเกษตรแบบยงยนในประเทศไทยมการดาเนนการมาเปนเวลานานแลวเพยง

แตไมสามารถกาหนดไดวา จดอยในรปแบบใดเกษตรกรผผลตเองกอาจไมมความสนใจใน รปแบบการผลตทตนเองดาเนนการอยวาจะจดอยในรปแบบการผลตแบบยงยนรปแบบใดๆ เนองจากจดประสงคหลกของการผลต กคอ การพฒนาปรบปรงแนวทางการประกอบอาชพ เกษตรกรรม ของตนใหเกดผลดทสด ตอตนเอง ครอบครว และสงคม ภายใตสภาพทรพยากรและสงแวดลอม ตลอดจนปจจยทางเศรษฐกจ สงคมทตนเขาไปเกยวของดวยเทานน

อยางไรกดการผลตแบบยงยนในแตละรปแบบภายใตเงอนไขความเปนจรงของสภาพทรพยากร สงแวดลอม เศรษฐกจและสงคมทแตกตางกนของเกษตรกรแตละคน หรอไรนาในแตละพนทขนอยกบรปแบบทจะเนนทจดใดจากการศกษารวบรวมรปแบบแนวคดเรองเกษตรยงยน สามารถกลาวสรปไดดงน

1. วนเกษตร (Agroforestry) หมายถง ระบบการใชทดนเพอดารงกจกรรมการเกษตรตาง ๆ ระหวางตนไมในพนทปาหรอไมยนตนทปลกขน โดยทการปลกพชและเลยงสตวจะตองมความสอดคลองซงกนและกน และเกอกลกบระบบนเวศปาไมในทองถนอาจเรยกไดหลายคา เชนเกษตรปาไม, ปาไมเกษตร, ไรนาปาผสม เปนตน

รปแบบการเกษตรในระบบวนเกษตร หมายถง การปลกพชไร พชสวน หญาเลยงสตว การเลยงสตว และการประมงกได วตถประสงคของระบบวนเกษตร ไดแก 1) การดารงอยรวมกนระหวางพนทปากบการเกษตร 2) การเพมทปาไมของประเทศ 3) การอนรกษเพอความหลากหลายทางชวภาพ หลกการและเงอนไข ของวนเกษตร

1) การมตนไมใหญและพชหลายระดบ เชน การปลกไมยนตนสลบกบไมลมลกเพอไมใหพนทวางเปลา และเกดประโยชนสงสด

28

2) การเลอกพชเศรษฐกจใหเหมาะสมกบพนท เชน การปลกพชไร หรอไมผลทเหมาะสมกบทองถนนนๆ

3) การใชปยธรรมชาต เชน จากเศษใบไม เศษหญา ทเนาเปอยผพงตามธรรมชาต2. เกษตรผสมผสาน (Integrated Farming) หมายถง ระบบการเกษตรทมการปลกพช

และหรอมการเลยงสตวหลายชนดในพนทเดยวกนโดยทกจกรรมการผลตแตละชนดจะตองสามารถเกอกลประโยชนตอกนไดอยางมประสทธภาพ (วฑรย เลยนจารญ 2539 : 40) เปนการใชทรพยากรทมอยภายในไรนา เชน ดน นา แสงแดด อยางเหมาะสม เพอกอใหเกดประโยชนสงสดมความสมดลของสภาพแวดลอม และเพมความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต (ชนวนรตนวราหะ และประเวศ แสงเพชร 2532, อางถงใน วฑรย เลยนจารญ 2539 : 45)

เกษตรผสมผสานตามแนวคดดงกลาวมหลกการพนฐานสาคญ 2 ประการ คอ1) ตองมกจกรรมการเกษตรตงแต 2 ชนดขนไป โดยการทาการเกษตรทงสอง

กจกรรมนน ตองทาในพนทและระยะเวลาเดยวกน2) ตองเกดการเกอกลประโยชนระหวางกจกรรมตางๆและมการใชประโยชนจาก

ทรพยากรในระบบเกษตรผสมผสานนนวตถประสงคของเกษตรผสมผสาน มวตถประสงคเพอ1) เพอใหเกดความมนคงดานรายได2) เพอลดการพงพงดานเงนทน ปจจยการผลต และอาหารจากภายนอก3) เพอใหเกดการประหยดของขอบขายการผลต คาใชจายในไรนาลดลง4) เพอเพมรายไดจากพนทขนาดยอยทจากดสวนวตถประสงครองๆลงมาไดแกการเพมความอดมสมบรณของรพยากรธรรมชาต

ลดการทาลายสงแวดลอมทาใหเกษตรกรมความเปนอสระในการดารงชวตและอนๆจงกลาวไดวาเทคโนโลยเกษตรผสมผสานเปนรปแบบเทคโนโลยการเกษตรยงยน (Sustainable Agriculture) เนองจากเปนระบบการเกษตรทมการเกอกลทงทางเศรษฐกจและสงคมสามารถรกษาหรอปรบปรงสภาพแวดลอมและการใชทรพยากรอยางประหยด (กรมพฒนาทดน 2539 : 15)

3. เกษตรทฤษฎใหม (New Theory Agriculture) เปนวธการบรหารจดการทดนเพอการเกษตร อนเนองมาจากพระราชดาร เปนวธการหนงทจะทาใหประชาชนมกนแบบตามอตภาพคออาจจะไมรวยมากแตกพอกนไมอดอยาก เหตผลทมาของรปแบบเกษตรทฤษฎใหมเกดจากการวเคราะหปญหาทวไปในภาคการเกษตรของประเทศทกาลงพฒนา โดยเฉพาะประเทศไทยใน2 ปญหา กลาวคอ

29

1) ปญหาภยแลงจากการขาดแคลนนา2) ความไมมนคงทางดานอาหารของเกษตรกร

วตถประสงคของการเกษตรตามแนวทฤษฎใหมใหมเปนแนวคดหรอทฤษฎทเนน1) การจดการทรพยากรนา (Water resource Management)2) เพอสนบสนนการผลตทางการเกษตรโดยการเลยงตวเองไดภายในครวเรอนกอน3) การเพมความมนคงทางดานรายได (Income security) ซงแบงออกเปน 3 ขนตอน คอ

ขนตอนท 1 ทเนนการพออยพอกนของเกษตรกรนนเองเมอเกษตรกรเรมเขาใจหลกการและวธการปฏบตในฟารมของตวเองแลว กสามารถกาวสทฤษฎใหม

ขนตอนท 2 เสนอใหเกษตรกรรวมพลงกนในรปกลมหรอสหกรณเพอการผลต การตลาด สวสดการหรอการศกษา

ขนตอนท 3 รวมกบองคกรภายนอก ทงธนาคารและบรษทตาง ๆ เพอขยาย กจการ ซงถอเปนการกาวสทฤษฎใหม

โดยสรปแลว การเกษตรตามแนวทฤษฎใหมจงนบวาเปนระบบเกษตรทเนนการจดสรรทรพยากรนาในไรนาเพอสรางผลผลตอาหารทพอเพยง และเพอการผลตทหลากหลายสาหรบเปนแหลงรายไดทมนคงแกครวเรอนเกษตรกรตลอดจนเปนการแกไขปญหาความยากจนและขาดแคลนทรพยากรใหบรรเทาลงจนกระทงพฒนาถงขนทเกษตรกรสามารถพง ตนเองได

หลกการของการเกษตรทฤษฎใหมจากเอกสารของกรมสงเสรมการเกษตร (2540) วาดวยหลกการของเกษตรตามแนว

ทฤษฎใหม พอสรปไดดงน1) เปนรปแบบการทาการเกษตรสาหรบเกษตรกรรายยอย ทมพนททากนนอย

ประมาณ 10-15 ไร ในเขตนาฝน (เฉลยขนาดของฟารมทวประเทศ 25.9 ไร)2) การมแหลงนาในไรนา สามารถใชประโยชนนาเพอทาการเกษตรทงการปลก

พชและการประมง3) เกษตรกรมพนททานา ซงผลตอาหารหลกใหมผลผลตเพยงพอแกการบรโภค

(คน 1 คน บรโภคขาวเปลอก 20 ถง/ป)4) การแบงพนทการเกษตร เปนการทาการเกษตรทมความหลากหลายเพอการ

อปโภคบรโภคในครวเรอน และถามเหลอกไวขายเปนรายไดสครอบครว5) การทากจกรรมหลาย ๆ อยาง จะชวยใหเกษตรกรไดใชทรพยากรในไรนาอยาง

เตมท และมประสทธภาพ ชวยเพมความอดมสมบรณของดน สรางสมดลของระบบนเวศเกษตร

30

6) การปลกตนไมผลและไมยนตน เปนการเพมปรมาณของตนไมยนตนไวใชสอยไมผลไวบรโภค และมไมฟนไวใชในครวเรอนเปนการสรางความชมชนแกธรรมชาต

7) การมแหลงเกบกกนาในไรนา ทงขนาดใหญหรอขนาดเลก นบเปนหวใจสาคญของการเกษตร เกษตรกรจะใชนาอยางประหยดและเหนคณคาอกทงเปนการเพมปรมาณการเกบกกนาไดเพมขน และรจกการรวมกลมเพอการใชนา และชวยกนดแลรกษาสนบสนนใหเกดความสามคคในชมชน การเกษตรทฤษฎใหมนควรพจารณาถงองคประกอบของกจกรรมตาง ๆ ภายในไรนาในเชงระบบ และประยกตใหเขากบสภาพพนทเศรษฐกจและสงคมเกษตรกร เนองจากมกจกรรมทหลากหลายมระบบหรอสดสวนทเหมาะสมในแตละสภาพพนท (จรยา วงศประสทธ2544 : 42)

4. เกษตรอนทรย (Organic Farming) เปนการเกษตรทหลกเลยงการใชสารเคมเพอความปลอดภยในสขภาพ ใชซากพช มลสตว การปลกพชหมนเวยน แรธาตธรรมชาตในการปรบปรงดนผสมผสานกน การกาจดศตรพชโดยชววธ หรอสงมชวตทเกดขนตามธรรมชาต ชวยในการควบคมและทาลายศตรพช

วตถประสงคของเกษตรอนทรย 1) การฟนฟความอดมสมบรณของดน 2) การสรางความปลอดภยของอาหาร

หลกการและเงอนไขของเกษตรอนทรย (วฑรย เลยนจารญ 2535 : 35)1) หลกเลยงการใชสารเคมในการผลตอาท ปยเคม สารกาจดศตรพช ยาฆาแมลง

หรอสารเรงความเจรญเตบโตของพชและสตว ซงจะสามารถสงผลผานวงจรโซอาหารมายงผบรโภคได2) การเพมความอดมสมบรณของดน โดยการใชปยหมก ปยคอก และจลนทรย3) การควบคมและกาจดศตรพช โดยชวภาพ กายภาพ และอนทรยเคมแนวทาง

การเกษตรแบบอนทรย หวใจสาคญคอ การปรบปรงดนใหมสภาพอดมสมบรณมากทสด เทคนคตาง ๆ ในการปรบปรงดนจงถอเสมอนวา เปนปจจยหลกแหงความสาเรจของการเกษตรอนทรยอาท เชน

- การใชระบบการปลกพช ไดแก การปลกพชแบบผสมผสาน การปลกพชหมนเวยน การปลกพชสดเปนปยปรบปรงบารงดน และการปลกพชคลมดน

- การใชวสดเหลอใชทางการเกษตร คอ ปยคอก ปยหมก และเศษพชทมในไรนามาใชปรบปรงดนซงชวยใหดนรวนซย อมนาไดด และทสาคญคอ เพมธาตอาหารใหกบพช

- การใชจลนทรยในดน เชน โปรโตซว (Protozoa) เชอรา (Fungi) แบคทเรย (Bacteria) แอคทโนมยซส (Actinomycete) ยส (Yeast) และไวรส (Virus) ทาใหเกดขบวนการทาง

31

ชวเคมในการยอยสลายอนทรยวตถในการปรบปรงดน ดนสะอาด สรางธาตอาหารและปองกนโรคในดน

- การใชวสดทเกดจากแหลงธรรมชาตประกอบดวย หนแรทมธาตอาหารทพชตองการ เชน ฟอสฟอรส (Rock Phosphate) จากเปลอกหอย ชวยลดความเปรยวของดน และเพมธาตอาหาร แรยบซม ลดความเคม และเพมธาตอาหาร เชน แคลเซยม และกามะถนในดน

- การใชชววธหรอสงมชวตทเกดขนตามธรรมชาต ชวยในการควบคมและทาลายพชผล ไดแก ตวหา (Predators) ตวเบยน (Parasites) และอน ๆ เชน ไสเดอนฝอย

- การใชสารจากธรรมชาต อาท สะเดา ตะไครหอม และขา- การใชกลวธในการดกจบศตรพช เชน ตดไฟลอแมลงศตรพช กาวกบดก และ

มงปองกนแมลง เปนตน (วฑรย เลยนจารญ 2535 : 44)5. เกษตรธรรมชาต (Nature Farming) เกษตรธรรมชาตเปนรปแบบหนงของระบบ

การเกษตรแบบยงยน เปนระบบเกษตรกรรมแบบไมกระทา ลดการแทรกแซงของมนษย แสวงหาและกระทาเพยงสงจาเปนตอการเกษตรเทานน ปรบรปแบบการเกษตรให สอดคลองกบระบบนเวศและธรรมชาต ไมพงพาปจจยการผลตจากภายนอก โดยมไดมจดมงหมายเพอบารงรกษาผนดนใหยงคงความอดมสมบรณแตเพยงอยางเดยว แตรวมไปถงการชาระลางจตใจของมนษยใหบรสทธเปนกระบวนการเดยวกนไปดวย (รสนา โตสตระกล 2541 : 20)

จากทกลาวมาขางตน จะเหนไดวา แนวความคดเกยวกบเกษตรยงยนนน ไมใชแบบแผนของการเกษตรแบบใดแบบหนง ทจะมคณสมบตดพรอมครบถวนในทก ๆ ดาน หากแตเปนเพยงหลกการและแนวคดเกยวกบการเกษตรทยดหลกการผลตทเหมาะสมกบนเวศเกษตรโดยใชทรพยากรการผลตอยางมประสทธภาพ ไมกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมและดารงอยไดยาวนานจนถงคนรนตอไป ดงนนการนาแนวคดเกยวกบเกษตรยงยนมาปรบใชในแตละทองท จงแตกตางกนไปขนอยกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต สภาพเศรษฐกจและสงคมของแตละพนทเปนตน

32

1.6.1 สรป : รปแบบของการเกษตรกรรมแบบยงยน ทง 5 รปแบบ ไดดงนรายการ วนเกษตร เกษตรผสมผสาน ทฤษฎใหม เกษตรอนทรย เกษตรธรรมชาต

1. เหตผลทมาของรปแบบ

-การลดลงของพนทปาไมจากการบกรกใชประโยชนทางการเกษตรและกจกรรมอน ๆ

-ความเสยงอนเนองจากการเกษตรเชงเดยวหรอกระแสหลกการพงพงการใชปจจยภายนอกไรนาขาดการใชประโยชนจากของเหลอใชจากกจกรรมการเกษตร

-ความเสยงจากภยแลงและการขาดแคลนนา-ความไมมนคงทางดานอาหารของเกษตรกร

-การใชสารเคมในการเกษตรสงผลใหมสารพษตกคางในผลผลตทางการเกษตร-ความเสอมโทรมของดนจากการทาเกษตรกระแสหลก

-การทาลายสมดลธรรมชาตในไรนา-การพยายามพงพงระบบนเวศในไรนาโดยสมบรณ

2. ทรพยากรหลกในการ จดการ

ปาไม (forestry) ทดน (land) นา (water) ดน (soil) ระบบนเวศ(ecosystem)

3. วตถประสงค -การเพมพนทปาไมของประเทศ-การดารงอยรวมกนระหวางพนทปากบการเกษตร-ความหลากหลายทางชวภาพ

-ความมนคงทางรายได-การลดการพงพงจากภายนอก-การประหยดทางขอบขาย

-ความมนคงทางดานอาหาร-การจดการทรพยากรนา-ความมนคงทางดานรายได

-การฟนฟความสมบรณของดน-ความปลอดภยทางอาหาร

-การเกดความสมดลทางธรรมชาต

4. หลกการและเงอนไข

-การมตนไมใหญและพชหลาระดบ-การเลอกพชเศรษฐกจใหเหมาะสมกบพนท-กรใชประโยชนเกอกลกน

-มกจกรรมภาคเกษตรตงแต 2 ชนดขนไปในพนทและเวลาเดยวกน-การมประโยชนเกอกลกนระหวางกจกรรม

-เกษตรกรรายยอย (10-15 ไร) ในเขตนาฝน-การมแหลงนาในไรนา-การทานาเพอใหมขาวบรโภค-การทากจกรรมการเกษตรอน ๆ เพอใหมผลผลตไวอปโภคบรโภคและขายได

-การไมใชสารเคม-การเพมพนความสมบรณของดนโดยใชปยหมก ปยคอกจลนทรย-การควบคมและกาจดศตรพชโดยชวภาพ กายภาพและอนทรยเคม

-การทาเกษตรกรรมโดยไมรบกวนธรรมชาต โดย-การไมไถพรวน-การไมใชปยเคมเนนเฉพาะปยพชสด-การไมกาจดวชพช-การไมใชสารเคม-การคลมดน

5. จดเดน -การอยรวมกนของพนทปากบการเกษตร-ความหลากหลายทางชวภาพ

-การจดการความเสยง-การประหยดทางขอบขาย-การลดการพงพงปจจยภายนอก

-ความมนคงทางดานอาหาร-การจดการทรพยากรนา-เศรษฐกจพอเพยงขนพนฐาน

-ความปลอดภยทางดานอาหาร-การเพมมลคาของผลผลตและตอบสนองความตองการของผบรโภค-การฟนฟความสมบรณของดน

-การฟนฟความสมดลของระบบนเวศ-การลดการพงพงปจจยภายนอก

ทมา : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ศนยสงเสรมและฝกอบรมการเกษตรแหงชาต, เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ ขอเสนอยทธศาสตรในการพฒนาเกษตรยงยนในภาคกลาง (นครปฐม :วทยาเขตกาแพงแสน, 2544), 23. (อดสาเนา)

33

1.6.2 การเปรยบเทยบจดเนนในเทคนควธการและการจดการไรนาการเกษตรแบบยงยนประเภท ตาง ๆ 5 รปแบบ

ประเภทของการเกษตรกรรมยงยนเทคนควธการจดการ วนเกษตร เกษตรผสม

ผสานทฤษฎใหม เกษตร

อนทรยเกษตรธรรมชาต

1. การใชวสดหรอพชคลมดน

สาคญมาก สาคญ ไมเนน สาคญ สาคญมาก

2. การปรบปรง บารงดนโดยพชตระกลถว

สาคญ ไมเนน ไมเนน สาคญมาก สาคญมาก

3. การใชปยเคม ใชได ใชได ใชได ไมใหใช ไมใหใช4. การใชปยหมกปยคอกและหนแร

สาคญ สาคญมาก ไมเนน สาคญมาก ปยหมกไมจาเปนแตป ยคอกอาจมการใชบาง

5. การไถพรวนดน - ทาได ทาได ทาได ไมมการไถพรวน6. การผสมผสานการปลกพช และเลยงสตวรวมกน

สาคญมาก สาคญมาก สาคญมาก ไมเนน สาคญมาก

7. การปลกพชหลายระดบ

สาคญมาก สาคญ ไมเนน ไมเนน ไมเนน

8. การใชประโยชนเกอกลกนระหวางกจกรรม

สาคญมาก สาคญมาก สาคญ ไมเนน สาคญมาก

9. การควบคม ศตรพชโดยไมใชสารเคม

สาคญมาก ไมเนน ไมเนน สาคญมาก สาคญมาก

10. การมแหลงนาในไรนา

ไมเนน สาคญ สาคญมาก ไมเนนแตตองมการจดการนาทด

ไมเนน แตตองมการจดการนาทด

ทมา : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ศนยสงเสรมและฝกอบรมการเกษตรแหงชาต, เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ ขอเสนอยทธศาสตรในการพฒนาเกษตรยงยนในภาคกลาง (นครปฐม :วทยาเขตกาแพงแสน, 2544), 24. (อดสาเนา)

34

1.6.3 การเปรยบเทยบประโยชนทางเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอมของการเกษตรแบบยงยน 5 รปแบบ

ผลประโยชนดานตาง ๆ วนเกษตร เกษตรผสมผสาน

ทฤษฎใหม เกษตรอนทรย

เกษตรธรรมชาต

1. ผลประโยชนทางเศรษฐกจ1.1 ความมนคงทางดานอาหาร1.2 ความมนคงทางดานรายได1.3 การจดการความเสยง1.4 การประหยดทางขอบขาย1.5 มลคาเพมของผลผลต

และการขยายตลาด

สาคญสาคญไมเนนสาคญไมเนน

ไมเนนสาคญมากสาคญมากสาคญมากไมเนน

สาคญมากสาคญสาคญไมเนนไมเนน

ไมเนนไมเนนไมเนนไมเนนสาคญมาก

สาคญไมเนนไมเนนไมเนนไมเนน

2. ผลประโยชนทางสงคม2.1 การลดการอพยพออกนอกพนท

2.2 สขอนามยของผผลต2.3 ความปลอดภยทางดาน

อาหาร2.4 การลดการพงพงปจจย ภายนอก

สาคญ

สาคญไมเนน

สาคญ

สาคญ

ไมเนนไมเนน

สาคญมาก

สาคญ

ไมเนนไมเนน

ไมเนน

ไมเนน

สาคญมากสาคญมาก

ไมเนน

สาคญ

สาคญมากสาคญมาก

สาคญมาก

3. ผลประโยชนทางสงแวดลอม3.1 การลดผลกระทบตอสง แวดลอม3.2 การสรางความหลาก หลายทางชวภาพ3.3 การฟนฟความสมบรณ

ของดน3.4 การจดการนาทม

ประสทธภาพ3.5 การฟนฟความสมดล

ของระบบนเวศ

สาคญมาก

สาคญมาก

สาคญมาก

ไมเนน

สาคญมาก

สาคญ

สาคญ

สาคญ

สาคญ

สาคญ

สาคญ

สาคญ

สาคญ

สาคญมาก

สาคญ

สาคญมาก

ไมเนน

สาคญมาก

ไมเนน

สาคญ

สาคญมาก

สาคญ

สาคญมาก

สาคญ

สาคญมาก

ทมา : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ศนยสงเสรมและฝกอบรมการเกษตรแหงชาต, เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ ขอเสนอยทธศาสตรในการพฒนาเกษตรยงยนในภาคกลาง (นครปฐม :วทยาเขตกาแพงแสน, 2544), 25. (อดสาเนา)

35

จากตารางสรปเปรยบเทยบการทาการเกษตรธรรมชาต ทง 5 รปแบบ จะพบวา แตละประเภทมจดเนนแตกตางกนอยบาง แมจะมแนวคดหลกๆคลายคลงกน เกษตรกรจะเลอกใชตามรปแบบทตนถนดและเหมาะสมกบสภาพแวดลอมของตน

ในการวจยครงนเปนการศกษาวจย การนาความรไปใชในเรองของการทาการเกษตรแบบธรรมชาตรปแบบหนงของการเกษตรแบบยงยน ทดาเนนการโดย ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร อนเนองมาจากพระราชดาร สานกบรหารงานการศกษานอกโรงเรยน กระทรวงศกษาธการ ทพฒนาและปรบปรงรปแบบวธการทาการเกษตรแบบธรรมชาตทสมบรณรปแบบหนงทมความเหมาะสมกบพนท และประชาชนกลมเปาหมาย ในการนาไปประกอบอาชพไดจรง ทงนขนอยกบการตดสนใจเลอกรปแบบใดรปแบบหนงไปปฏบต ของตวเกษตรกรเอง

1.7 เกษตรธรรมชาต (Nature Farming) 1.7.1 พฒนาการของการเกษตรธรรมชาต ในประเทศไทย

การพฒนาการเกษตรของประเทศไทย นบตงแตมการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท1 ใน พ.ศ. 2504 การเกษตรของประเทศไทยกเขาสยคของการเปลยนแปลงอยางรวดเรว นโยบายการผลตเพอการคาและการสงออกลายมาเปนแนวนโยบายหลกของการพฒนาการเกษตรไทยซงผลของการดาเนนนโยบายดงกลาว ทาใหมการขยายพนทในการทาการเกษตรเพมมากขนมการบกรกพนทปาสงวนอยางตอเนอง มการทาการเกษตรในลกษณะเพอการคาแทนการเกษตรแบบยงชพ ซงเปนรปแบบการทาการเกษตรแบบดงเดม มการใชพนธพชลกผสม (Hybrid variety) และพนธพชทใหผลผลตสง (High yield variety : HYV.) แทนการใชพนธพช พนเมองซงมความแขงแรงและมความตานทานโรคสง มการใชสารเคม ปยเคม และสารกาจดศตรพชเพมมากขนทาใหประเทศไทยตองมการนาเขาปจจยการผลตตางๆ เหลานจากตางประเทศเปนจานวนมาก ทงนโดยมวตถประสงคแตเพยงเพอทจะมงเพมปรมาณของผลผลตและเพมรายได โดยทมไดคานงถงผลกระทบทางดานสงแวดลอม ภาวะความเสอมโทรมของรพยากรธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพ และผลกระทบตอคณภาพชวตและสงคมโดยสวนรวม

กลาวโดยสรป ระบบการทาการเกษตรในปจจบนกอใหเกดปญหาตาง ๆ มากมาย โดยเฉพาะอยางยงปญหาทางดานการทาลายความสมดลทางธรรมชาตในไรนา ซงนบวนกยงมแตจะทวความรนแรงขนเรอย ๆ จนอาจจะกลาวไดวาเปนปญหาทกาลงวกฤต และตองไดรบการแกไขอยางเรงดวน ดงนนทางออกทางเดยวซงจะสามารถแกไขปญหา และแกไข วกฤตการณ

36

อนเกดจากการทาเกษตรแผนใหมหรอเกษตรเคมกคอการหวนกลบไปพจารณาถง บทเรยนตาง ๆ ทผานมา และเรมกระบวนการแหงการปรบเปลยนแนวความคดและแนวทางในการทาการเกษตร เพอใหเปนการทาการเกษตรทสามารถรกษาสภาพแวดลอม ดวยการไมทาลายดน ไมใชปยเคมหรอสารเคมเพอกาจดศตรพชและยดถอกฎแหงธรรมชาตเปนการทาเกษตรกรรมทรวมมอกบธรรมชาตอยางสอดคลองและสมดลโดยทไมแยกทกสงออกจากธรรมชาต ตลอดจนเปนการทาการเกษตรกรรมททาใหเกษตรกรสามารถมชวต และความเปนอย แบบพอเพยงและสามารถพงพาตนเองได (Self-sufficiency and self-reliance) กลาวคอ มความจาเปนอยางยงทจะตองมการผลกดน ใหเกดการเปลยนแปลงระบบของการทาเกษตรกรรมทเปนอยในปจจบนไปสระบบของเกษตรกรรมธรรมชาต (Nature farming) เพอใหเกดความสมดลทางธรรมชาต

เกษตรธรรมชาต เปนการเกษตรทคานงถงระบบนเวศ (ecology sound agriculture) ถอเปนชอเฉพาะ ทหมายถงประเภทของการทาการเกษตรกรรม ซงไดรบการพฒนาและเผยแพร เกษตรธรรมชาตม แนวคดในการทา ดงตอไปน

เกษตรกรรมธรรมชาตตามแนวทางของ มาซาโนบ ฟกโอกะมาซาโนบ ฟกโอกะ (Masanobu Fukuoka) เปนนกเกษตรธรรมชาตชาวญปนท

ไดทาการเกษตรธรรมชาต ในเรองของการฟนฟธรรมชาต ความอดมสมบรณของดน และระบบนเวศเกษตรกรรม (Agro-ecological system) (วฑรย เลยนจารญ 2539 : 10) โดยทฟกโอกะไดเขยนและถายทอดประสบการณเกยวกบการศกษาและการทดลองทาเกษตรกรรมธรรมชาต ตามแนวคดของเขาเองลงในหนงสอทมชอวา ปฏวตยคสมยดวยฟาง เสนเดยว (One Straw Revolution) ใน พ.ศ. 2518

ตามทศนะของฟกโอกะ เขาเชอวาแทจรงแลวมนษยไมรอะไรเลยและไมอาจจะเขาใกลธรรมชาตไดดวยวธการทางวทยาศาสตร ดงนนการทาการเกษตรโดยอาศยความกาวหนาทางเทคโนโลยทางดานการเกษตร สารเคม หรอเครองมอเครองจกรททนสมยตาง ๆ จงไรผลและสญเปลา ดงนน การเกษตรธรรมชาต จงยดถอหลกการของ อกรรม (Do-nothing) หรอ การไมกระทาซงมไดหมายความวา ไมทาอะไรเลย หรอปลอยใหสงตาง ๆ เปนไปตามยถากรรม หากแตเปนการงดเวนกจกรรมตาง ๆ ทไมจาเปนทกชนด ใชแรงงานทมอยโดยไมใชแรงงานจากสตวหรอเครองจกรไมพงพาปจจยการผลตจากภายนอก และไมแยกทกสงออกจากธรรมชาต กลาวคอ เปนการทาการเกษตรทรวมมอกบธรรมชาตอยางสอดคลอง และสงเสรมซงกนและกนเทานน มใชการพยายามทจะปรบปรงธรรมชาต (เดชา ศรภทร 2532 : 54)

นอกจากนฟกโอกะ ยงเหนวา การทาการเกษตรกรรมแผนใหมมกเรมตนดวยการพยายามคดคนวธการหรอเทคนคใหม ซงในทายทสดแลวจะทาใหมเทคนคและวธการทหลากหลายและนนกหมายความถงวาเกษตรกรจะมงานทตองทาในฟารมมากขนตามไปดวย ดงนน

37

วธการของฟกโอกะจงเรมตนจากการท “ไมกระทา” หรอกคอ ความพยายามทจะหลกเลยงในกจกรรมตาง ๆ ทคดวาไมมความจาเปน ทงนเพอใหเหลอแตเฉพาะกจกรรมทมความจาเปนเทานนและในทสด เขากพบวา ในการทาการเกษตรนนทจรงแลวมกจกรรมหลายอยางทเกษตรกรไมมความจาเปนทจะตองทาและสามารถหลกเลยงทจะไมกระทาได

จากความหมายในมตตาง ๆ ดงกลาว จงสามารถสรปไดวา เกษตรธรรมชาต คอระบบเกษตรกรรมทสรางผลผลตพชและสตวใหสอดคลองกบระบบนเวศของพนท โดยพยายามแทรกแซงการใชปจจยและเทคโนโลยทางการผลตตาง ๆ ใหนอยทสด เพอใหระบบเกษตรกรรมและธรรมชาตสามารถเกอกลซงกนและกนเปนองครวม

วตถประสงคของเกษตรธรรมชาต เนนไปทความสามารถทจะนากระบวนการควบคมธรรมชาตโดยธรรมชาต โดยไมมการใชสารเคมในการปองกนและกาจดศตรพช รวมไปถงไมมการใชปยเคมหรอการแทรกแซงใด ๆ ในการปรบปรงดน การปลอยใหธรรมชาตในรปของพชชนดตาง ๆ ทมระบบการเจรญเตบโตและวงจรชวตทแตกตางกน ควบคมกนเอง จะกอใหเกดความสมดลทางธรรมชาตไดในทสด

หลกการและเงอนไขของเกษตรธรรมชาตจากแนวความคดและหลกของ อกรรม หรอ การไมกระทา และความพยายาม

ในการหลกเลยงกจกรรมทไมจาเปน การทาการเกษตรโดยไมรบกวนธรรมชาต ไดกอใหเกดหลกการพนฐานของเกษตรกรรมธรรมชาต 4 ขอคอ (ฟกโอกะ 2530 : 29, สานกงานเศรษฐกจการเกษตร2535 ; 57 และวฑรย เลยนจารญ 2539 : 49)

1. การไมไถพรวนดน2. การไมใชปยเคมหรอทาปยหมก3. การไมกาจดวชพช4. การไมใชสารเคมปราบศตรพช

(สานกงานเศรษฐกจการเกษตร 2535 : 57 ; กรมวชาการเกษตร 2540 : 30)นอกจากหลกพนฐานทง 4 ขอขางตนแลว เกษตรธรรมชาต ยงใหความสาคญ

อยางยงกบเรองของการคลมดน (Mulching) และการปลกพชเพอบารงดน ทงนเพอ มใหผวหนาดนถกปลอยใหทงวางหรอถกปลอยใหเปนทรกรางวางเปลาภายหลงจากการเพาะปลก เพราะการปลอยใหผวหนาดนวางเปลาหรอการปลอยปละไมดแลทดน ภายหลงจากการเกบเกยวผลผลตจะสงผลเสยโดยตรงตอ โครงสรางของดนและความอดมสมบรณของดน รวมทงยงกอใหเกดปญหาการ สญเสยและการชะลางหนาดนตามมาอกดวย

38

จากทไดกลาวมาทงหมดขางตน จะเหนไดวา หลกการหรอหวใจทสาคญของการทาเกษตรธรรมชาตกคอ การลดการใชหรอการพงพงปจจยการผลตจากภายนอกและการลดการ แทรกแซงของมนษยลงใหมากทสดเทาทจะสามารถกระทาได โดยหนมาเนนกระบวนการการทางานหรอกลไกทางธรรมชาตใหมากขน เพอใหระบบนเวศปรบตวเขาสความสมดลทางธรรมชาต และใหความสาคญอยางยงกบการปรบปรงบารงดนและการอนรกษดน

1.7.2 สรปหลกการและเงอนไขของเกษตรธรรมชาต ตามแนวทางของ มาซาโนบฟกโอกะ

หลกการพนฐาน ความหมาย วธปฏบต1. การไมไถพรวน การเตรยมดนโดยการไถพรวน มผลทาใหโครง

สรางของดนเสย ทาใหเกดปญหาการชะลางพงทลายและการสญ

เสยหนาดน การปรบปรงพนทเบองตนสามารถกระทาได แต

ตองมการเรงปรบปรงบารงดนภายหลงจากการปรบปรงพนทแลว

การไถพรวนดนโดยกลไกทาง ธรรมชาต เกดขนจาก- รากพช โดยเฉพาะพชหว- สงมชวตในดน เชน ไสเดอน และอน ๆ

เมอปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณและมความรวนซยมากขนการไถพรวนดนกจะไมมความจาเปนอก ตอไป

2. การไมใชปยเคมหรอทาปยหมก

การใชปยเคมทาใหโครงสรางดนถกทาลาย เกดปญหาสารเคมตกคางในผลผลตดนและนา การทาปยหมกถอเปนภาระและตองใชแรงงาน

มาก

การปรบปรงบารงดนสามารถกระทาไดโดย- การปลกพชบารงดน เชน พชตระกลถว- การทาปยพชสด- วสดคลมดนเชนฟางขาว และเศษซากพช- ปยคอกสามารถใชไดในปรมาณทไมมากนก

3. การไมกาจดวชพช วชพชมประโยชนตามธรรมชาต ไมมความจาเปนทตองกาจด

การกาจดวชพชโดยการถากถางหรอไถพรวน มผลตอโครงสรางของดน

การกาจดวชพชเปนภาระและตองใชแรงงานมาก

การใชประโยชนจากวชพช เชน- เปนพชคลมดน- เปนพชพเลยงใหกบตนไมปลกใหม- เปนอาหารสตว

การควบคมวชพชสามารถทาไดโดยการใชวสดคลมดนหรอปลกพชคลมดน

4. การไมใชสารเคมกาจดศตรพช

การใชสารเคมมผลตอสมดลทางธรรมชาต เพราะสารเคมทาลายแมลงทมประโยชนดวย

การใชสารเคมอาจกอใหเกดศตรพชทมความตานทานได

การใชสารเคมทาใหโครงสรางดนถกทาลาย เกดปญหาสารเคมตกคางในผลผลต ดน นา ใน

หวงโซอาหาร และสายใยอาหาร

ศตรพชโดยปกตจะถกควบคมโดยกลไกทางธรรมชาต (Natural Control) ดงนนการจะควบคมศตรพชจงตองฟนฟสภาพธรรมชาตใหมความสมดล

ปญหาเรองศตรพชจะลดลงถาทาการปลกพชทแขงแรงภายใตสงแวดลอมทสมดล

ไมใชสารอนทรยหรอจลนทรยในการควบคมหรอกาจดศตรพช

ทมา : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ศนยสงเสรมและฝกอบรมการเกษตรแหงชาต, เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ ขอเสนอยทธศาสตรในการพฒนาเกษตรยงยนในภาคกลาง (นครปฐม :วทยาเขตกาแพงแสน, 2544), 26. (อดสาเนา)

39

1.8 รปแบบของการทาเกษตรธรรมชาตในประเทศไทยเกษตรธรรมชาตในประเทศไทย เกดขนในราวป พ.ศ. 2530 ภายหลงจากทขอเขยนเรอง

One Straw Revolution ของ มาซาโนบ ฟกโอกะไดรบการถอดความและ ตพมพเปนภาษาไทยและแนวความคดเรองเกษตรธรรมชาตกไดรบการขานรบอยางกวางขวางไมเฉพาะในหมผประกอบอาชพเกษตรกรรมเทานน หากยงครอบคลมไปถงแวดวงนกวชาการ และผทสนใจเกยวกบปญหาดานสขภาพและสงแวดลอม ระบบชวต และระบบนเวศดวย

กลมสนตอโศก นบเปนกลมบคคลกลมแรกทไดขานรบแนวความคดเรอง เกษตรธรรมชาต โดยไดมการพยายามใชระบบเกษตรกรรมตามแนวทางทมงเขาสระบบเกษตรธรรมชาตใหมากทสด และไดมการตพมพและเผยแพรแนวคดและวธปฏบตเกยวกบเกษตรธรรมชาตออกไปทาใหเปนแรงบนดาลใจใหกบเกษตรกรจานวนหนง อาททเปนทรจกกนด คอ นายคาเดอง ภาษเกษตรกรใน จงหวดบรรมย ไดเรมตนในการทดลองทาเกษตรธรรมชาตขนในประเทศไทย เมอป2530 (กรมวชาการเกษตร 2540 : 324)

การเดนทางมาเยอนประเทศไทยของ ฟกโอกะ เมอป 2533 ถอเปนจดสาคญอกจดหนงททาใหแนวคดเรองของเกษตรธรรมชาตในประเทศไทยไดรบความสนใจเพมมากขน เนองจากในขณะนน (พ.ศ. 2532-2533) ประเทศไทยกาลงประสบกบปญหาภยแลง การขาดแคลนแรงงาน โรคและแมลงระบาดอยางรนแรง คณภาพดนเสอมโทรมเนองมาจากการใชปยเคม ซงสวนหนงนบวาเปนผลกระทบสะสมมาจากการทาเกษตรกระแสหลก ทไมถกตองตามหลกวชาการนนเอง

ดงนน จงทาใหเกษตรกรเกดการตนตวและการยอมรบในแนวคดเรองเกษตรกรรมธรรมชาตเพมมากขน นอกจากนยงไดมการจดตง “กลมศกษาเกษตรธรรมชาต” ขน ในชวงปลายป พ.ศ. 2533 โดยเกษตรกรผสนใจและองคกรพฒนาเอกชน ทงนเพอใหเกดการเรยนรและการแลกเปลยนประสบการณความรเกยวกบเกษตรธรรมชาตในกลมผทสนใจซงรปแบบการทาเกษตรธรรมชาต ในระยะแรกของไทย ไดรบอทธพลมาจากวธการของนายคาเดอง ภาษ ซงเปนทรจกกนดทวไป(ฐรวฒ เสนาคา 2539 : 195)

1.8.1 ตวอยางของรปแบบการทาการเกษตรธรรมชาตในประเทศไทยผวจยไดศกษารปแบบทไดดาเนนการ การทาเกษตรธรรมชาตมาอยางตอเนอง

ซงเปนทยอมรบอยางกวางขวาง และมผไปศกษาดงานและนาไปปฏบตตามแนวคด ตวอยางของรปแบบการทาเกษตรธรรมชาตในประเทศไทยเหลานไดแก

40

1. รปแบบของ ชมชนปฐมอโศก มการจดองคกรซงทาหนาทในการประกอบกจกรรมดานการเกษตรธรรมชาต ดงน

เกษตรกรรมไรสารพษ / เกษตรกรรมยงยนในมมมองของปฐมอโศก การทาเกษตรธรรมชาต เกษตรกรรมไรสารพษ เกษตรกรรม

ยงยน คอทางรอดจากหายนะของสงคมปจจบน เปนวถชวตทกลบคนสธรรมชาตใหความเขาใจและความเคารพ จากธรรมชาต งานกสกรรม เปนงานแหงความสข เปนความเจรญงอกงามของแผนดนจตวญญาณและศกยภาพของมนษยพรอมกนไป (สนย เศรษฐบญสราง 2541 : 7) การทาการเกษตรธรรมชาตแบบปลอดสารพษของชมชนเปนการปลกพชผกสมนไพรไวบรโภคในชมชน เปนอนดบแรก บางสวนกนาไปแปรรปเปนผลตภณฑประเภทเครองใชในชวตประจาวน เชน สบ ยาสระผม การทาเกษตรของชมชนในสวนหนงเปนการสรางสงแวดลอมและอนรกษธรรมชาต ของชมชนไปในตว นอกจากงานเกษตรทเปนงานหลกขององคกรนยงมงานทเปนสวนสนบสนนกจกรรมเกษตรทสาคญไดแก ขยะวทยา/จลนทรย โดยการเกบขยะและแยกขยะในชมชนเพอนากลบมาใชใหคมคา ขยะสวนหนงจะถกนามาหมกทาจลนทรย เรยกวา งานปยสะอาด งานทงสามอยางนเรยกวา “ งานสามอาชพกชาต” ซงเปนงานครบวงจรททางชมชนใหความสาคญ

โครงการเกษตรกรรมในหมบานปฐมอโศกจะเนนหลกการเกษตรธรรมชาตใชระบบพงตนเองโดยทคนไมตองไปยงเกยวอะไรมากเปนโครงการกสกรรมไรสารพษเพอผลตอาหารมงสวรต เพอการบรโภคของชาวปฐมอโศกและประชาชนทวไป มหลกการคอ ไมไถพรวนดน ไมใชปยเคมหรอใชปยหมกแทน ไมกาจดวชพช ไมใชสารเคมทกชนด ไมตดแตงกงไม

การเกษตรในโครงการมการทาเกษตรกรรมหลายอยาง ไดแก การทานา การปลกพชไรการปลกผก การปลกไมผล การปลกไมปา การปลกพชสมนไพร การปลกไมดอกไมประดบ การเพาะเหด การปลกฝาย การเพาะชากลาไม สภาพความเปนอยเนนชวตทเรยบงาย มกนอย สนโดษในปจจย 4 อนรกษสภาพแวดลอม และวฒนธรรมอนดงาม พฒนาสงคมใหดและเปนสงคมทสนตสข (สนทร จนธรรม 2531 : 21)

2. รปแบบเกษตรธรรมชาตตามหลกการของ MOA MOA (Mokichi Okada Association Intertional) เปนสมาคม มรากฐานมาจากแนวคดของ Mokichi Okada เปนผใชแนวทางเกษตรธรรมชาตแบบMOA โดยมหลกปรชญาวา“แนวทางการเกษตรทจะทาใหดนกลบมศกยภาพตามธรรมชาตและเปนการเกษตรทใชทรพยากรทมอยอยางจากดใหเกดประโยชนสงสด สรางสภาพแวดลอมการเกษตรและการดารงชวตทไมกอใหเกดมลพษทางดน นา อากาศ และโภชนาการ และเพอการผลตทมคณภาพสงและมความมนคง”

41

วธการนไดรเรมขนโดย โมกจ โอกาดะ เมอ50 ปทแลว Shigenobu Kanayama (อางถงใน ฐรวฒเสนาคา 2539 : 30)ไดสรปถงการปรบปรงดนโดยใชวธธรรมชาต โดยใชหลกการดงตอไปน

- พยายามพลกฟนพลงทมในดนตามธรรมชาตใหเปนประโยชนตอพชมากทสดโดยไมใชสารเคมเพอทาใหผลผลตทไดปลอดภย และมคณภาพตอผบรโภค - ไมทาใหเกดมลพษทงทางอากาศ นา และดนผลผลตทไดตองบรสทธสมาเสมอ - ใชทรพยากรและพลงงานทมจากดใหเกดประโยชนสงสดโดยระบบแปรสภาพทรพยากรเพอนากลบมาใชใหม - สรางผลผลตทยงยน และมคณภาพ เพอทาใหสภาพแวดลอมในอนาคตอยในสภาพด การทาการเกษตรธรรมชาตจาเปนตองทราบวาดนทใชเพราะปลกมคณสมบตอยางไรเพราะดนเปนรากฐานทสาคญของการเกษตร กลาววาดนเปนสงมชวต เปนทอาศยของสงมชวตมากมายทมผลตอคณสมบตของดน เชน จลนทรยดน และดนยงมการดดซมออกซเจน ตลอดเวลา นอกจากนหากดนถกอดแนนเกนไป จะสามารถคนสสภาพปกตโดยธรรมชาตโดยอาศยรากพชทขนปกคลมอยบรเวณนน สวนประกอบของดนมสงทมชวตตางๆ มากมาย เชน แมลงในดน ไสเดอนฝอย ตลอดจนสงมชวตอน ๆ ซงสงเหลานทาใหพนดนมการเคลอนไหวตลอดเวลา การเสอมโทรมของทรพยากรดน ตามหลกการของ MOA สามารถแกไขไดโดยวธการดงน - การใชพชเปนตวแกไขรากพชจะทาใหดนออนตวลง นอกจากนยงเปนตวผลตอาหารใหกบจลนทรยดน เพมอนทรยวตถ (Humus) ในดน และปองกนการชะลางพงทลายของดน - การใชปยหมกฟนฟ ปยหมกชวยเพม อนทรยวตถ(humus) ในดนชวยเกบรกษาธาตอาหารในดนชวยกาจดเชอโรคในดน ชวยทาใหเกดอาการลดอาการเปนพษหรอสภาพทไมเหมาะสม (detoxic) ธาตอาหารบางตว และชวยคนความสมดลใหแกดน

- การใชพชหมนเวยน จะทาใหเกดสมดลของธาตอาหารในดนเกด detoxicธาตอาหารทเปนพษและทาใหเกดความสมดลของแมลงศตรพชกบศตรธรรมชาต - การคลมดน เปนการรกษาจลนทรยทผวดนรกษารากพชทอยบรเวณ ผวดนและยงทาใหดนชมชนไมจบกนเปนกอน

- การไถพลกดนทาใหคณสมบตทางกายภาพดขนปรบปรงดนชนลางใหดขน เพมพนทผวเพอการชอนไชของราก และทาใหดนมความอดมสมบรณขน - การใชดนทมคณภาพดจากทอนมาใส ทาใหคณสมบตทว ๆไปของดน ดขนปองกนการเสอมคณภาพของดน และเปนการรกษาคณสมบตของธาตอาหารไว

42

จากการปรบปรงดนโดยวธดงกลาวแลว ซงจะชวยทาใหเกดการปรบสภาพแวดลอมทจะทาการเกษตรธรรมชาตอนจะกอใหเกดจลนทรยในดนเหลานอยในแปลงเพาะปลกตลอดไปซงเปนเรองททาไดยากเพราะจลนทรยเหลานไวตอสภาพแวดลอมเชนอณหภมอาหารตางๆ ตลอดจนสภาพอากาศใตดน

วธทจะทาใหจลนทรยเหลานคงรปทเปนประโยชนตอการเพราะปลกม ดงน -ปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสมกบการดารงชวตของจลนทรย -เตรยมสภาพทเหมาะสมของแปลงทจะปลกกอนนาจลนทรยลงแปลงปลก -ใชตวเรงในการสรางจลนทรยชนดอน ๆ(มลนธเพอการวจยและพฒนาเกษตรธรรมชาตสากล 2536 : 42)

3. รปแบบเกษตรกรรมธรรมชาตของ ควเซ (Kyusei Nature Farming)ระบบการเกษตรธรรมชาตแบบควเซไดใชหลกการของ Mokichi Okada เชนเดยว

กนโดยการพลกฟนพลงดนใหมความสมบรณขนมา การเพมความอดมสมบรณของดนเทรโอะ ฮงะ(2532) เปนผคนพบและเผยแพรวทยาการทางดานน ซงไดใหความหมายของการเกษตรแบบนวาเปนการเกษตรทใชกลมจลนทรยในดนทมประสทธภาพ (Effective Microorganisms = EM) มาชวยยบยงการเสอมประสทธภาพของดนและการเพมประสทธภาพของดนใหดขนวธการนเปนการเปลยนแปลงจากเกษตรธรรมชาตแบบใหปยหมกจานวนมากมาเปนแบบใชปยหมกจานวนนอย โดยมจลนทรยชนดตางๆจานวนหลายชนดเปนตวชวย กลมจลนทรยทมประสทธภาพนประกอบไปดวยจลนทรยสงเคราะหแสง ยสต แลคโตบาซลส รารปเสนใย และแบคทเรยยอยสลาย เปนตน

ในการทาเกษตรธรรมชาตตามรปแบบของควเซนประกอบดวยขอด หรอขอเดน และขอจากด คอผลตอาหารทมรสชาตอรอยไมเปนพษทงผผลตและผบรโภคมความพอใจรวมกน เปนระบบเกษตรททก ๆ คนปฏบตได สามารถปองกนการเสอมโทรมของสภาพแวดลอมสามารถผลตเปนการคาไดสวนขอจากดตองมแหลงนาตองมอนทรยและ ผดาเนนการตองมความรในดานจลนทรยเปนอยางด

4. รปแบบการทาเกษตรธรรมชาตของศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร อนเนองมาจากพระราชดารหลกและวธการทาเกษตรธรรมชาตของศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรม

วดญาณฯ ไดนาแนวคดการทาเกษตรธรรมชาตตามหลกการของ มาซาโนบ ฟกโอกะ และแนวทางของเกษตรMOAผสมผสานกบแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทเนนการพงพาตนเอง ตามแนวทางเศรฐกจแบบพอเพยงโดยนามาประยกตและปรบใชกบเทคโนโลยทเหมาะสมในสภาพปจจบนทเออตอระบบการปลกพช ในพนทเพอผลผลตทดและไดคดคนวธการใชปยอนทรย

43

ขนมาใชเองโดยอาศยหลกการเลยนแบบธรรมชาตทมาจากปาทสมบรณ รปแบบการทาเกษตรธรรมชาตประกอบดวยการปฏบตการทางการเกษตรทคานงถง ดน พชและแมลงไปอยางพรอมกน ซงถอเปนหวใจของการปฏบต โดยยดหลก 3 ประการ คอ

1) การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ หวใจของเกษตรธรรมชาต อยทดนดพชทปลกอยบนดนทดจะเตบโตแขงแรง สามารถตานทานการทาลายของโรค และแมลงศตรพชไดและสงผลใหไดผลผลตด

2) การปลกพชผกหลายชนด เปนการจดสภาพแวดลอมในไร-นาจะชวยลดการระบาดของโรคและแมลงศตรพชไดทาใหมความหลากหลายทางชวภาพ

3) การอนรกษแมลงทมประโยชนเนองจากสารเคมทาลายทงแมลงศตรพชและแมลงศตรธรรมชาตทมประโยชนการอนรกษแมลงทาใหมศตรธรรมชาตตวหาและตวเบยนมากขนซงแมลงศตรธรรมชาตเหลานจะชวยควบคมแมลงศตรพชได(ทพวรรณ สทธรงสรรค 2544 : 4-7)

จะเหนไดวา รปแบบตาง ๆ ของการทาเกษตรธรรมชาตในแตละองคกรหรอแตละทองทจะมลกษณะแตกตางกนออกไป ทงนขนอยกบปจจยทเออหรอสนบสนนในการดาเนนกจกรรมทางการเกษตรธรรมชาตนน ๆ หรออาจกลาวไดวา แลวแตเทคนคท หนวยงาน หรอบคคลใดจะเลอกใชวธการทมความเหมาะสมกบตนเอง แตทงนหลกการทาเกษตรธรรมชาตไดดาเนนไปภายใตการทาการเกษตรทไมใชปยเคมและสารเคมลดปจจยการผลตจากภายนอกใชทรพยากร ธรรมชาตทมอยใหเกดประโยชนสงสด และไมทาลายสงแวดลอมเปนการอนรกษธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ หรอระบบนเวศเอาไว นอกจากนยงพบอกวา การทาเกษตรแบบธรรมชาตนน มทมาจากอดมคตหรอแนวทางในการดาเนนชวตทสมรรถนะมกนอย สนโดษ มชวตทเรยบงายและตองการพงตนเองได เชน โครงการเกษตร ธรรมชาตทปฐมอโศกหรอสนตอโศก

โดยสรป : รปแบบการทาเกษตรธรรมชาตอาจกระทาไดในหลายรปแบบและหลายเทคนคมาประยกตใชรวมกน ไดแก รปแบบของเกษตรอนทรย เกษตรผสมผสาน และรปแบบของเกษตรธรรมชาตตามหลกการของสมาคม MOA และตามแนวทางของมาซาโนบ ฟกโอกะ นกวทยาศาสตรชาวญปน ซงเปนผคดคนเทคโนโลยการเกษตรธรรมชาต มาผสมผสานกบแนวคดเศรษฐกจแบบพอเพยงของไทยทอยภายใตเงอนไขของการรกษาสงแวดลอม ดวยการไมใชสารเคมและปยเคมทกชนดในการทาการเกษตรและรกษาสมดลของสงแวดลอมในธรรมชาต เพอใหไดมาซงความผาสกของประชาชนในการดารงชวต

44

ตอนท 2 โครงการฝกอบรมหลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม

ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร อนเนองมาจากพระราชดารเปนหนวยงานสงกดสานกบรหารงานการศกษานอกโรงเรยน กระทรวงศกษาธการ มหนาทฝกอบรมวชาชพตามหลกสตรการศกษานอกโรงเรยน หรอหลกสตรอนใดของกระทรวงศกษาธการใหแกเยาวชนและประชาชนทวไป รวมทงเปนศนยกลางในการทดลองคนควา วจยพฒนาสาธต สงเสรม เผยแพร และปฏบตการทางดานการเกษตร และวชาชพอน ๆ เพอพฒนาอาชพและคณภาพชวตของเยาวชนและประชาชนทวไป ตลอดจนจดกจกรรมการศกษานอกโรงเรยนในรปแบบอนแกเยาวชนและประชาชนเพอพฒนาคณภาพชวตและสงคม และใหความรวมมอ สงเสรม สนบสนนและฝกอบรมบคลากรของสถานศกษา สงกดสานกบรหารงานการศกษานอกโรงเรยน และหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐและเอกชน ในการจดการศกษานอกโรงเรยน โดยศนยฝกไดจดกจกรรมตาง ๆทรบผดชอบโดยการศกษาคนควาวจยเผยแพรเกษตรธรรมชาต และจดฝกอบรมหลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมหลกสตรวชาชพระยะสน และจดการศกษา หลกสตรประกาศนยบตรอาชพ(ปอ.)ในการฝกอบรมหลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมม 2 ประเภท คอ ฝกอบรมภายในสถานท (ศนยฝกฯ) และภายนอกสถานทตามจงหวดตางๆหลกสตรทเปดฝกอบรมม 2 หลกสตร ไดแก การฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม และการแปรรปผลตผลทางการเกษตรสวนหลกสตรวชาชพระยะสน(กลมสนใจ)วชาทฝกอบรม ไดแก การแกะสลกผลไมและสบ การทาขนมเคกและการทาขนมไทย

สาหรบโครงการฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนโครงการฝกอบรม โครงการหนงทมงใหผเขารบการฝกอบรมไดมความรความเขาใจเกยวกบวธการทาการเกษตรแบบธรรมชาต โดยมวตถประสงคในการฝกอบรม ดงน

1. เพอใหความรดานเกษตรกรรมธรรมชาตใหแก เกษตรกร เยาวชน คร อาจารยขาราชการ รวมทงประชาชนผสนใจทอยในบรเวณพนท ใกลเคยง และ ตางจงหวดทวไป

2. เพอเผยแพรความรดานการเพาะปลก โดยวธเกษตรธรรมชาตใหแกกลมเปาหมายและประชาชนในพนทสามารถนาไปใชในชวตประจาวน พฒนาคณภาพชวตของตนเองและครอบครวรวมทงถายทอดใหผทเกยวของได

3. เพอใหประชาชนมความรความเขาใจและทกษะในการทาปยใชเอง 4. รเทคนคในการปลกพชเพอปองกนศตรพชแบบงาย ๆ ดวยตนเอง

5. นาความรไปใชแกปญหาทางการเกษตรได

45

ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯไดกาหนดรปแบบการฝกอบรมตาม วตถประสงคและเนอหาสาระ แบงกจกรรมออกเปน 2 ลกษณะ คอ กจกรรมในหองฝกอบรมดานวชาการ 30 เปอรเซนต การปฏบตจรง 60 เปอรเซนต และดานคณธรรมจรยธรรม 10 เปอรเซนตวธการฝกอบรม ประกอบดวย 1) ใชสอประกอบการบรรยาย 2) การอภปรายเปนทม 3) กจกรรมกลมสมพนธ 4) กจกรรมแบบมสวนรวม 5) การฝกปฏบตจรง 6) กรณศกษา 7) การสาธต และ8) การศกษาดงาน วทยากรทใหความรกบผเขารบการฝกอบรม เปนวทยากรจากศนยฝกฯ วทยากรจากศนยสงเสรมการเกษตร ผนาทองถน ภมปญญาและนกวชาการผทรงคณวฒจากหนวยงานภายนอก และวทยากรจากโครงการรวมมออนเนองมาจากพระราชดารบรเวณใกลเคยง ไดแกโครงการอนรกษพนธสตวปาเขาชโอนโครงการสงเสรมการปลกไมดอกไมประดบ กรมวชาการเกษตรโครงการพฒนาทดนพนทวดญาณฯโดยกรมพฒนาทดน โครงการชลประทานสงนาเพอการเกษตรของกรมชลประทานและโครงการของศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯ

เนอหาการฝกอบรมหลกสตรเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมไดดาเนนการการ ฝกอบรมมาตงแตป พ.ศ. 2536 เปนตนมาจนถงปจจบน ซงระยะเวลาทใชในการฝกอบรม มความแตกตางกนไดแก 3 วน 5 วน 7 วน และ15 วน การอบรมระยะเวลา 5,7 และ15 วน มผเขารบการฝกอบรมจานวนนอยไมมขอมลเพยงพอทจะทาการศกษาได ผวจยจงทาการศกษาเฉพาะหลกสตรการฝกอบรม เวลา 3 วน เนองจากเปนหลกสตรทใชฝกอบรมบอยๆและเปนหลกสตรทใชในการฝกอบรมเปนสวนใหญ และมผสนใจเขารบการฝกอบรมเปนจานวนมากกวา เนอหาหลกสตรในการฝกอบรมหลกการทาเกษตรธรรมชาต พอสรปไดดงน

เนอหาความรในการฝกอบรมเนอหาในการฝกอบรม ประกอบดวยภาคทฤษฎ และการฝกปฏบตในแปลงสาธต โดย

วนแรกของการอบรม จะกลาวถง ความรทวไปในการทาการเกษตรในอดตและปจจบน และสภาพปญหาทเกดขนรวมถงผลกระทบตอสภาพแวดลอมตางๆ หลงจากนน จะกลาวถงหลกการและแนวคดและวธการนาไปปฏบตในการทาเกษตรแบบธรรมชาต โดยมเนอหาขอบขายในการฝกอบรม ดงน

1. หลกเกษตรธรรมชาต เนอหาประกอบดวย ประเดนตาง ๆ ดงน1.1 การปรบปรงดน โดยใชปยอนทรยและปยชวภาพ ไดแก ปยหมก ปยนาชวภาพ

และปยพชสด สวนปยชวภาพ ไดแก ไรโซเนยม ไมโคไรซา ปยเหลานจะใหทงธาตอาหารหลก และธาตอาหารรองแกพชอยางครบถวน จงใชทดแทนปยเคม

1.2 การคลมดน ทาไดโดยใชเศษพชตาง ๆ จากไรนา เชน ฟาง หญาแหง ตนถว ใบไม ขลยมะพราว เศษเหลอทงจากไรนา หรอกระดาษหนงสอพมพ พลาสตกคลมดน หรอการ

46

ปลกพชคลมดนจะชวยปองกนการชะลางหนาดน และรกษาความชมชนของดน เปนการอนรกษดนและนา

1.3 การปลกพชหมนเวยน ถามการจดระเบยบการปลกพชอยางเหมาะสมหมนเวยน กนไปจะทาใหการใชธาตอาหารมทงถกใชและสะสมสลบกนไป ทาใหดนไมขาดธาตอาหารธาตใดธาตหนงหวใจของเกษตรธรรมชาตอยทดนดพชทปลกอยบนดนทดจะเตบโตแขงแรง สามารถตานทานการทาลายของโรคแมลงศตรพชได และสงผลใหไดผลผลตด

2. การปลกพชผกหลายชนดการปลกพชผกหลายชนดเปนการจดสภาพแวดลอมในไรนา จะชวยลดการระบาด

ของโรคแมลงศตรพชได จะทาใหมความหลากหลายทางชวภาพ มแหลงทหลากหลายของแมลง ทงแมลงทเปนศตรพชและแมลงทเปนศตรธรรมชาตทจะชวยควบคมแมลงศตรพชใหคลายคลงกบสภาพในปาทอดมสมบรณ การปลกพชผกหลายชนด ทาไดหลายรปแบ ไดแก

2.1 การปลกพชหมนเวยน เปนการไมปลกพชชนดเดยวกนหรอตระกลเดยวกนตดตอกนบนพนทเดยวกน การปลกพชหมนเวยนจะชวยหลกเลยงการระบาดของโรคและแมลงและชวยปรบปรงดน โดยมหลกในการเลอกพชชนดตาง ๆ มาไวในระบบหมนเวยน ดงน

2.1.1 ไมปลกพชชนดเดยวกนหรอตระกลเดยวกนตดตอกนเปนเวลานาน 2.1.2 ควรปลกพชกนใบ กนดอก/ผล และกนหวสลบกน เนองจากพชทง 3 ชนด

น จะมความตองการธาตอาหารทตางกน2.1.3 การปลกพชทมระบบรากสน และรากยาวสลบกนเพอใหรากแผกระจาย

ไปหาอาหารในดนทตางระดบกนสบเปลยนหมนเวยนกนไป2.1.4 ควรปลกพชตระกลถว เชน ถวตาง ๆ พชตระกลถวจะชวยเพมธาต

ไนโตรเจนและอนทรยวตถ การปลกพชตระกลถว ถาเปนไปไดกควรใชไรโซเบยมคลกเมลดกอนปลกจะชวยเพมประสทธภาพในการตรงไนโตรเจนมากยงขน

2.1.5 ควรปลกพชตระกลหญา (เชน ขาว, ขาวโพด) อยางนอยปละ 1 ครง พชตระกลหญาจะชวยเพมอนทรยวตถ และแมลงศตรพชของพชตระกลหญากแตกตางกนจากผกตระกลตาง ๆ เปนการตดวงจรอาหารของแมลงจะชวยลดการระบาดของแมลงศตรพชได 2.1.6 ควรปลกพชทมเศษเหลอทง เชน สวนของใบและลาตนหลงการเกบเกยวทมมากมาสลบกบพชทมเศษเหลอทงจากการเกบเกยวนอย 2.1.7 ในการปองกนโรคและแมลงศตรพชควรพจารณาองคประกอบอนดวย เชน เลอกปลกถวลสง และดาวเรอง เพอปองกนไสเดอนฝอยททาใหเกดรากปม

47

2.2 การปลกพชแซมและการเลอกพชมาปลกรวมกนหรอแซมกน ในการเลอกพชมาปลกนน ตองเกอกลกน เชน ชวยปองกนโรค และแมลงศตรพช ชวยเพมธาตอาหารใหกบพชอกชนดหนง ชวยคลมดน ชวยเพมรายไดกอนเกบเกยวพชหลก เปนตน ตวอยางการปลกพชแซม มดงนคอ

2.2.1 การปลกดอกไมสสด ๆ เชน บานชน บานไมรโรย ดาวเรอง ดาวกระจายทานตะวน รอบ ๆ แปลงปลกพชผก สวนผลไม หรอปลกแซมไปกบผก/ ผลไมอยางประปรายกไดสของดอกไมจะชวยดงดดใหแมลงศตรธรรมชาต หรอ แมลงตวหาและตวเบยน เขามาอยในแปลงและแมลงศตรธรรมชาตสวนใหญจะดดกนนาหวานจากเกสรดอกไมเปนอาหาร แมลงศตรธรรมชาตเหลานจะชวยควบคมแมลงศตรพช

2.2.2 การปลกตะไครหอมรอบ ๆ แปลง ชวยปองกนแมลงศตรพช เนองจากมกลนไลแมลง และสวนของใบนามาใชคลมดนไดด และนามาทานายาสมนไพรฉดพนแมลงไดอกดวย

2.2.3 การปลกพชบางชนดซงมกลนหรอสารไลแมลงศตรพช เชน ผกกาดหอมกระเทยม ดาวเรอง ผกช กระเพรา มะเขอเทศ ฯลฯ แซมลงไปในแปลงปลกพชหลก เพอลดแมลงศตรพช เชน ปลกผกชรวมกบคะนา เปนตน

2.2.4 การปลกดาวเรองคกบพชอน เชนมนฝรง มะเขอเทศ กลวยหกมกสบปะรด จะชวยลดความเสยหายจากการทาลายของไสเดอนฝอยรากปมได

2.2.5 การปลกหอมรวมกบพชตระกลแตง เชน แตงกวา แตงโม แคนตาลป เปนตน หรอปลกกยฉายรวมกบพชตระกลพรก-มะเขอจะชวยปองกนโรคเหยวทเกดจากเชอฟวซาเลยมได เนองจากบรเวณของรากหอมและรากกยฉาย มแบคทเรยตอตานเชอราสาเหตของโรคได

3. การอนรกษแมลงทมประโยชน ทาไดโดย3.1 การไมใชสารเคม เนองจากสารเคมทาลายทงแมลงศตรพชและแมลงศตรธรรม

ชาตทมประโยชน การไมใชสารเคมทาใหแมลงพวกตวหา และตวเบยนมากขนทจะชวยควบคมแมลงศตรพชใหได

3.2 การปลกดอกไมสสด ๆ เชน บานชน ทานตะวน ดาวเรอง ดาวกระจาย สของดอกไมจะดงดดแมลงนานาชนด และในจานวนนนกมแมลงศตรธรรมชาตดวย จงเปนการเพมจานวนแมลงศตรธรรมชาตในแปลงเพาะปลก ซงจะชวยควบคมแมลงศตรพชใหแกเกษตรกร

4. ปยหมก และปยนาชวภาพ ประกอบดวย4.1 ใสรองพนขณะเตรยมดนใชเปนปยหลก และใชปยนาชวภาพเสรมธาตอาหาร

ระหวางการเจรญเตบโตของพช4.2 ปยชวภาพ ไดแก ไรโซเบยม นามาคลกเมลดถวบารงดน แลวนาไปปลกเปนปย

พชสด ไมโคไรซา ทงปยอนทรยและปยชวภาพจะใหธาตอาหารรองแกพชอยางครบถวน และในปรมาณ

48

เพยงพอจงใชแทนปยเคมในการปลกพชได การใชปยชวภาพชวยทาใหไมตองใชปยหมกมากจงเปนไปไดทจะทาเกษตรธรรมชาตในพนทแปลงใหญ มใชทาแปลงเลกหรอสวนครวหลงบานเทานน

4.3 ปยพชสด เปนการนาพชตระกลถวมาปลก และเมอถงระยะออกดอก ซงเปนระยะทพชเจรญเตบโตเตมทจะไถกลบ และปลอยใหเนาเปอยผพงไปกอน แลวคอยปลกพชตอไป เชน ถวลสง ถวเหลอง ในแตละปควรปลกพชตระกลถว ปละ 1 ครง เปนอยางนอย จะปลกเพอเปนปยพชสด หรอปลกเพอเกบผลผลตกได

4.4 ปยหมก หมายถง ปยอนทรยชนดหนง ททาขนโดยเลยนแบบธรรมชาตในปาไดจากเศษพช มลสตว มากองรวมกนแลวเกดการยอยสลาย โดยกจกรรมของ จลนทรย จนกระทงไดวสดทมความคงทนตอการยอยสลาย มสนาตาลดา หรอทเรยกวา ฮวมส มคณสมบตในการปรบปรงดน ทาใหดนโปรง เพมความพรนใหแกดน ทาใหการระบายนาและอากาศในกนดขนชวยใหดนอมนาและดดซบธาตอาหารพชดขน ชวยเพมปรมาณธาตอาหารทมความจาเปนตอการดารงชวตของพช ชวยทาใหพชและจลนทรยเจรญเตบโตและสงเสรมกจกรรมตาง ๆ ไดดขน

5. พชสมนไพรเพอปองกนและกาจดโรคแมลงศตรพชพชสมนไพร หมายถง พชทมคณสมบตพเศษ ทมสารออกฤทธ ตอแมลงศตรพช

ทงทางตรงและทางออมการออกฤทธทางตรงคอ เมอแมลงไดรบสารแลวจะตายทนทโดยทสารจะมผลตอระบบประสาท และระบบหายใจของแมลงการออกฤทธทางออม คอ แมลงจะไมตายทนทเมอไดรบสาร แตจะมผลทาใหระบบสรระของแมลงผดปกต เชน ยบยงการกนของแมลง ยบยงการเจรญเตบโต และหรอลอกคราบไมได นอกจากนยงชวยลดปรมาณการออกไขและการฟกไขอกดวย

ขอดของการใชพชสมนไพรเพอปองกนและกาจดศตรพช1. ไมทาใหแมลงศตรพชดอยา2. ไมทาลายศตรธรรมชาต (ตวหา และตวเบยน)3. ไมเปนอนตรายตอมนษยและสตวเลยง4. ไมกอใหเกดความเสยหายตอสภาพแวดลอม5. ไมตองพงพาสารเคมชวยลดตนทนการผลตเนองจากพชสมนไพรบางชนดสามารถ

จดหาและผลตเองไดงายหลกการเลอกพชสมนไพรเพอปองกนและกาจดศตรพช1. ควรเปนพชทมความตานทานตอการทาลายของแมลงโดยธรรมชาต2. เปนพชทขยายพนธไดงายไมตองดแลรกษามาก และสามารถเกบมาใชไดอยางตอเนอง3. ไมเปนพชอาศยของแมลงชนดอน4. ตองไมเปนพษตอมนษย

49

5. สามารถนามาใชประโยชนอยางอน ไดดวย เชน ใชเปนอาหาร ใชเปนไมใชสอยหรอใชเปนยารกษาโรคได

ตอนท 3 ทฤษฎและแนวคด เกยวกบความร

เคลเซย (Kelsey 1963, อางถงใน บญธรรม จตตอนนต 2536 : 138-139) กลาววา การศกษา คอการทาใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมโดยเฉพาะในดานความร ทกษะและทศนคตของบคคล หมายความวา หลงจากการสอนไปแลว ผเรยนจะตองมความร ความเขาใจในสงทยงไมรหรอเพมระดบความรความเขาใจ ทศนคตทไมดจะตองดขน สงใดทคดไมเปน ทาไมเปน เมอเรยนไปแลวตองสามารถคดได ทาได หรอ มทกษะ หรอความชานาญในงานภาคปฏบตตาง ๆ เพมมากขน รวมความวา ทงสามอยางนตองไปดวยกนในการใหการศกษา แตจะเนนดานใดโดยเฉพาะขนอยกบลกษณะพนฐานของผเรยน และการกาหนดวตถประสงค ซงจะแตกตางกนไปในแตละเรองแตละวชา อยางไรกด จดหมายปลายทางของการสอนนน มงใหผเรยนมความร มความคด และสามารถทาไดในทก ๆ สงทเรยน

เกยวกบความรน ไดมผใหความหมายไวหลายทาน พอสรปไดดงนกด (Good 1973 : 325) ไดใหความหมายของคาวา “ความร” ไววา ความรเปนขอเทจจรง

(Facts) ความจรง (Truth) กฎเกณฑและขอมลตาง ๆ ทมนษยไดรบและเกบสะสมไวจากมวลประสบการณตาง ๆ โดยผานกระบวนการรวบรวมและสะสมไวเพอสาหรบนาไปใชประโยชน

เบนจามน เอส บลม (Benjamin S.Bloom 1975, อางถงใน ชม ภมภาค 2516 : 192-193)ไดใหความหมายของการเรยนรไววา ความรเปนสงทเกยวของกบการระลกถงสงเฉพาะเรองระลกถงวธการ กระบวนการ หรอระลกถงแบบโครงสราง วตถประสงคในดานความรนน ยาในเรองกระบวนการทางจตวทยาของความจา เปนกระบวนการเชอมโยงกบการจดระเบยบใหม

ประภาเพญ สวรรณ (อางถงใน อรดน ทางาม 2542 : 27) ไดกลาวถงความรไววา ความรเปนพฤตกรรมขนตน ซงผเรยนเพยงแตจาได หรอโดยการมองเหนหรอไดยน ความรขนน ไดแกความรเกยวกบคาจากดความ ความหมาย ขอเทจจรง ทฤษฎ กฎ โครงสราง วธการแกปญหามาตรฐาน เหลาน เปนตน สวนความเขาใจ ไดกลาวไววา เมอบคคลไดรบประสบการณกบขาวสารหนง ๆ อาจโดยการฟง อาน เขยน เปนทคาดวาบคคลนนจะทาความเขาใจกบขาวสาร นน ๆ ความเขาใจนเองอาจแสดงออกในรปของทกษะ หรอความสามารถทจะถายทอดออกมาโดยใชคาพดของตนเอง ทจะใหความหมายตอสงตางๆ ทบคคลนนเขาใจ และสรปความคดเหนออกมาได

50

ในทางสงคมศาสตร สมศกด ศรสนตสข (2531 : 2) ไดอธบายความหมายของความรวาจากการทมนษยตองประสบกบปรากฏการณทงทางธรรมชาตและสงคม กลาวคอ มนษยจะตองพงพาสงแวดลอมทงทางธรรมชาตและสงคมซงจะมบทบาทสาคญตอการดาเนนชวตของมนษย จงตองเขาใจสงแวดลอมและสงคม และรจกการแกปญหาตาง ๆ ทเกดขนทงทมาจากสงแวดลอมและสงคม กลาวอกนยหนงกคอมนษยจะตองหาความรตางๆ เพอใหเกดความเขาใจสาเหตและ การแกไขปญหาตาง ๆ ตอปรากฏการณทางธรรมชาตและสงคม ซงความรของมนษยไดมการพฒนามากมายและมหลายระดบของความรตามความสามารถและพนฐานของมนษย กลาวคอ

1. ความรในทศนะของบคคลทวไป จะมลกษณะทแตกตางกนไปตามพนฐานและความสามารถของแตละบคคล บคคลทวไปในทนหมายถงประชาชนทวไปทประกอบอาชพทไมไดเกยวของกบการเรยนการสอน เชน ชาวนา ชาวไร พอคา นกธรกจ ชาวบานทวไป และอน ๆ บคคลทวไปเหลานมทศนะตอความหมายของความรทเกดจากความรและความเขาใจการถายทอดสบตอมาจากประเพณแตจะไมรถงความหมายทแทจรง เปนความรทเกยวกบประสบการณทางธรรมชาตและทางสงคมของบคคล ไมสามารถทจะเรยบเรยงเปนความคดรวบยอดได

2. ความรในทศนะของนกวชาการ มลกษณะทสามารถกลาวเปนความคดรวบยอด มลกษณะของนามธรรมเปนสวนมาก ความรของนกวชาการจงตองเปนวทยาศาสตรมเหต และผลสามารถพสจนได มความเทยงตรงและเชอถอได นกวชาการมกมความสนใจทจะคนควาหาความรอยางมระบบตามแขนงวชาการของตนเพอนาความรนนสรางขนเปนหลกทฤษฎตอไป

3. ความรในทศนะของนกปฏบต ความหมายของความรในทศนะของนกปฏบตจะเกยวของกบความเขาใจในเหตการณหรอปรากฏการณตาง ๆ ทงทางธรรมชาตและสงคมทอธบายในลกษณะทสามรถนาไปใชได เราอาจจะกลาวไดวา นกปฏบตเปนบคคลทเชอมโยงระหวางความรของนกวชาการและบคคลทวไปเพอนาความรนนลงไปทาประโยชนใหแกสวนรวมระดบความนกคดความลกซงของความรอาจจะอยระหวางนามธรรมและรปธรรม ตามความเขาใจของทศนะบคคลทวไป

กลาวโดยสรป ความร หมายถง ความสามารถดานสตปญญาในการจาและทกษะตาง ๆเปนความพยายามของมนษยทจะพยายามหาทางอธบายและคาดการณตางๆ ในการระลกไดถง เรองราวทเกดจากการเรยนรขอเทจจรงทมนษยไดรบและสามารถจดจาได จากปรากฏการณทาง ธรรมชาตและสงคมนน ซงการทมนษยสามารถจาในสงทไดรบมานน จะตองอาศยเวลาในการเกบ รวบรวมรกษาไวจากประสบการณและการศกษาและจะมความแตกตางกนในความรนน ตามพนฐาน หรอภมหลงของแตละบคคล ซงการเรยนรขอเทจจรงเหลาน ถาไดรบขอเทจจรงทถกตองและชดเจน มนษยกจะสามารถนาความรมาใชใหเกดประโยชนตอตนเองสงคมสงแวดลอมเพอการอยรวมกนอยางมความสข

51

ระดบความรจตรา วสวานช (อางถงใน อดร ผวขาว 2540 : 5-6) กลาววา ระดบความรแบงออกเปน

4 ระดบ ดงน1. ความรระดบตาไดแก ความรอนเกดจากการเดา หรอภาพลวงตาทางประสาทสมผส2. ความรระดบธรรมดา ไดแก ความรทางประสาทสมผส หรอความเชอทสงกวา แต

ยงไมแนนอน เปนเพยงขนอาจเปนไปได3. ระดบสมมตฐาน ไดแก ความรทเกดจากความคด หรอความเขาใจซงไมไดเกดจาก

ประสาทสมผส เชน ความรทางคณตศาสตร ความรขนน ถอวา เปนขนสมมตฐาน เพราะเกดจากคานยมและสมมตฐานทไมไดพสจน

4. ระดบเหตผล ไดแก ความรจากตรรกวทยา เปนความรททาใหมองเหนรปหรอมโนภาพวาเปนเอกภาพ

บลม (Bloom, อางถงใน อทมพร ทองอไทย 2531 : 19) ไดแบงพฤตกรรมดานความรหรอความสามารถทางสตปญญา (Cognitive Domain) เปน 6 ระดบ โดยเรยงจากพฤตกรรมขนงายไปสพฤตกรรมขนยาก ดงน

1. ความร (Knowledge) หมายถง การจา และการระลกได ทมตอความคด วตถ และประสบการณตาง ๆ

2. ความเขาใจ (Comprehension) หมายถง การแสดงออกของพฤตกรรม เมอเผชญกบสอความหมาย และสามารถแปล สรป หรอขยายความสอความหมายนน

3. การนาไปใช (Application)หมายถง การนาความรไปใชแกปญหาในสถานการณจรง ๆ4. การวเคราะห (Analysis) หมายถง การพจารณาแยกแยะเนอหาออกเปนสวนยอย ๆ

ทมความสมพนธกน5. การสงเคราะห (Analysis) หมายถง การพจารณาแยกแยะออกเปนสวนยอย ๆ

เขาดวยกน ซงเปนกระบวนการทตองใชความคดสรางสรรค6. การประเมนผล (Evaluation) หมายถง ความสามารถในการตดสนเกยวกบคานยม

ความคด คาตอบ วธการและเนอหาสาระ เพอวตถประสงคบางอยางโดยมเกณฑในการพจารณาตดสนใจ

นอกจากน อ.เอม.โรเจอรส (E.M. Rogers, อางถงใน ประสาท อศรปรดา 2533 : 105)ไดศกษาเกยวกบความรและการตดสนใจในกระบวนการยอมรบนวตกรรม พบวา ความร และการตดสนใจ มความสมพนธกนอยางลกซง และไดสรปลาดบของการสรางความรของคนเราไวดงน

1. ลาดบความรระดบผวเผน(Awareness Knowledge)เปนความรททาใหเกดการตนตว

52

2. ลาดบความรเชงปฏบต (How to knowledge) เปนความรทเกยวกบขนตอนการลงมอปฏบต

3. ลาดบความรหลก (Principle Knowledge) เปนแกนของความร หลกการและเหตผลของความรนน

สาหรบการวดระดบความรความเขาใจนนเปนการวดสมรรถภาพทางสมองดานการระลกของความจานนเองเปนการวดเกยวกบเรองราวทเคยมประสบการณหรอเคยเหนเคยทามากอน การวดความรความจาสามารถตงคาถามไดหลายลกษณะ ลกษณะคาถามแตกตางกนออกไป ตามชนดของความรและความจา แตมลกษณะรวมกนอยอยางหนง คอ เปนคาถามทใหระลกถงประสบการณทผานมาทจาได ไมวาจะอยในรปศพท นยาม ระเบยบแบบแผน หลกการ และทฤษฎตาง ๆ (Good 1973, อางถงใน อรดน ทางาม 2542 : 15)

ลาวณย วทยาวฑฒกล (2529 : 77-78) ไดกลาวถงความรทางสงคมศาสตร โดยแยกประเภทได ดงน คอ

1. ความรทเปนขอเทจจรง (factual knowledge) หรอขอเทจจรง (facts) หมายถงความรทเปนขอมลเฉพาะอยางเกยวกบเหตการณ สงของ ผคน หรอปรากฏการณอนทบคคลไดพบไดเหน สงเกตพบ หรอไดรบรโดยประสาทสมผสอยางใดอยางหนง มลกษณะเปนขอมลเบองตน

2. ความรทเปนมโนมต (conceptual knowledge) หรอโนมต (concepts) เปนแนวความคดทสรปรวบยอดไดจากขอเทจจรงทแสดงถงความเขาใจตอปราฏการณหรอสงใดสงหนงทเปนขอ เทจจรง

3. หลกการ (generalization) เปนแนวคดสรป ซงอาจเปนกฎเกณฑ หลกการทแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางมโนมต หรอโนมตตงแตสองอยางขนไปทอาจจะมความสมพนธในเชงเปนเหตเปนผล หรอเปนเงอนไขแกกนทงในทางสนบสนนและปฏเสธ

จากทฤษฎทเกยวของกบความรดงกลาว จะเหนวาความรเปนเรองของผลสมฤทธของการศกษา หรอการเรยนรสงตาง ๆ ของมนษย ซงมปจจยทเกยวของหลายประการ โดยเฉพาะอยางยงปจจยทางดานสตปญญา ความสามรถ ในการจา และทกษะตางๆ หรอความสามรถระลกได ถงเรองราวทเกดจากการเรยนร ขอเทจจรงทมนษยไดรบ และสามารถจดจาได ซงการทมนษยจะสามารถจดจาไดในสงทไดรบมานนจะตองอาศยเวลาในการรวบรวมสะสมไว ซงการเรยนรขอเทจจรงเหลานถาไดรบขอเทจจรงทถกตอง และชดเจน มนษยกจะสามารถนาความรนน มาใชใหเกดประโยชนตอไปได

53

ตอนท 4 ทฤษฎและแนวคดเกยวกบการยอมรบวทยาการ

ทฤษฎและแนวคดเกยวกบการยอมรบวทยาการ มนกวชาการหลายทานไดกลาวถงความหมายหลกการและแนวคดในการยอมรบสงตางๆ ดงน

บญสม วราเอกศร (2535 : 162) ไดใหนยามของการยอมรบวาเปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของเกษตรกร หลงจากทไดรบความร แนวความคด ความชานาญ ประสบการณใหม และไดยดถอปฏบตตาม

Rogers (1971) ไดใหความหมายของกระบวนการยอมรบวา “เปนกระบวนการทางจตใจของบคคลแตละคน ซงเรมตงแตการรบรขาวสารเกยวกบนวตกรรมไปจนถงการยอมรบนวตกรรมและนาไปใชอยางเปดเผย”

สรปความหมายของการยอมรบ คอ กระบวนการทางจตใจและกระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของเกษตรกร ซงเกดขนหลงจากการไดรบความร แนวความคด ความชานาญ ประสบการณใหมซงเรมตงแตการรบรขาวสารเกยวกบนวตกรรมไปจนถงการยอมรบนวตกรรมและนาไปใชอยางเปดเผยกระบวนการยอมรบ (Adoption Process)

การเผยแพรความรวทยาการใหม ๆ หรอสงทเปนประโยชนเปนการไปเปลยนสงทเกษตรกรเคยปฏบตเปนธรรมดาทจะถกตอตานจากเกษตรกรบางกลมทไมยอมรบวทยาการทนาไปเผยแพร การชกจง กระตนใหเกษตรกรยอมรบวทยาการทางการเกษตร เรยกวา กระบวนการยอมรบ(Adoption Process) แนวความคดใหมของเกษตรกร (Adoption Process) กระบวนการยอมรบจะผานขนตอนตาง ๆ (Rogers and Shoemaker 1971, อางถงใน บญธรรม จตตอนนต 2536 : 252-254)ซงเรมตนดวยการเรมร หรอไดยนเกยวกบแนวคดใหม แลวไปสนสดลงดวยการตดสนใจยอมรบไปปฏบตเปนกระบวนการทเกยวของกน การเรยนรและการตดสนใจจากการศกษาพบวา การทบคคลจะรบแนวความคดใหมไปปฏบตจะผานขนตอนทสาคญ 5 ขนตอนดวยกน คอ

1. ขนเรมรหรอรบร (awareness) เปนขนแรกทบคคลเรมรเกยวกบเรองใหมหรอความคดใหม แตขาดรายละเอยด คอ รวาเรองนนเรองนเกดขนแลว หรอทาไดแลวแตเปนเรองใหมสาหรบตน เพราะไมเคยไดยนหรอเคยเหนมากอน การรบรอาจเกดขนโดยบงเอญดวยการพบเหนดวยตนเอง หรอโดยการเผยแพรของเจาหนาทรฐบาลหรอเอกชน ขนนนบวาเปนขนสาคญเพราะเปนขนแรกทบคคลเรมสมผส หรอรบรเกยวกบแนวความคดใหมหรอสงใหม ๆ ตองมการจจดหรอกระตนใหเกดความสนใจ อนจะนาไปสขนสดทาย คอ การยอมรบหรอปฏเสธ

54

2. ขนสความสนใจ (interest) ในขนนบคคลจะมความสนใจในแนวคดใหม จงพยายามใฝหาความรในรายละเอยด โดยตดตอหรอสอบถามจากผรในรายละเอยดและปญหาตาง ๆ เกยวกบแนวคดนน ๆ จดสาคญของขนนคอวาเขาจะไปหาความรเพมเตมจากใครหรอแหลงความรใดจะไดรายละเอยดหรอคาอธบายชดเจนหรอไม เปนเรองทควรพจารณาและหากเขาไดรายละเอยดไมดกจะนาไปสความลมเหลวในขนท 3

3. ขนไตรตรอง (evaluation) ในขนนบคคลจะศกษารายละเอยดเกยวกบแนวความคดใหมแลวคดเปรยบเทยบดกบงานททาอยในปจจบนวา ถารบเอาแนวความคดใหมมาปฏบตจะเกดผลดหรอไมดอยางไรบางในขณะนและในอนาคต ควรหรอไมทจะทดลองดกอน ถาเขาชงใจไตรตรองดแลวรสกวาผลดจะมมากกวาผลเสย เขากจะตองตดสนใจทดลองด เพอใหเกดความแนใจกอนทจะรบไปปฏบตจรง ๆ ในขนนเขาตองการคาปรกษาหารอจากผรหรอเพอนบานทคนเคย หรอมประสบการณเพอใหเกดความแนใจวาเขาคดถกตองและตดสนใจถกแลวทควรทดลองดเพอใหรแจงเหนจรง

4. ขนทดลองทา (trial) ขนนเปนขนทบคคลทดลองทาตามแนวความคดใหม โดยทาการทดลองแตเพยงเลกนอย เพอดวาจะเขากนหรอไมกบสภาวะการณในปจจบนของตน และผลจะออกมาตามทคาดคดไวหรอไม ปรากฏวาคนสวนมากมกไมยอมรบแนวความคดใหม นอกจากจะไดทาการทดลองดกอนจนเปนทแนใจ ฉะนนจงเหนไดวาขนนเปนขนสาคญทจะนาไปสขนสดทายคอ การยอมรบไปปฏบต

5. ขนนาไปปฏบตหรอขนยอมรบ(adoption)เปนขนทบคคลตดสนใจรบแนวความคดใหมไปปฏบตหลงจากทไดทดลองปฏบตดและทราบผลเปนทพอใจแลวจดสาคญของขนนเปนการพจารณาผลการทดลองในขนท4 และตดสนใจแนวแนทจะปฏบตตอไปเตมรปแบบตามแนวคดใหม

กระบวนการยอมรบทง 5 ขนตอน มใชเปนสงตายตวเสมอไปของบคคลในการยอมรบทง 5 ขนตอน เปนแตเพยงลาดบขนทบคคลโดยทวไปหากจะยอมรบมกปฏบตทง 5 ขนตอน บางคนอาจจะรบเลย โดยทไมตองผานทง 5 ขนตอน การยอมรบนนมปจจยทเปนองคประกอบหลายอยางอยางไรกตาม การยอมรบของบคคลจะไมอยในเวลาเดยวกน และการยอมรบนนไมจาเปนวาจะตองยอมรบตลอดไปจนไมมการเปลยนแปลง แหลงของขอมล ตลอดจนสอทใชเปนสงสาคญมากตอการยอมรบในแตละขนตอนปจจยทเกยวของกบการยอมรบเทคโนโลย

ดเรก ฤกษหราย (2527 : 57-61) กลาววานวตกรรมทจะนามาเพอใหเกดการยอมรบการเปลยนแปลง โดยเฉพาะนวตกรรมทเปนเทคโนโลยทางการเกษตร มปจจยทเกยวของอยหลายประการ คอ

1. ปจจยทเปนเงอนไขหรอสภาวะการณโดยทวไป ไดแก

55

1.1 สภาพทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม รวมทงสภาพทางภมศาสตร มผลตอการยอมรบการเปลยนแปลงทตางกน เชน เกษตรกรทถอครองกรรมสทธทดนมากกวา มรายไดมากกวาสามารถตดตอกบทองทอนๆ ไดโดยสะดวกจะมแนวโนมยอมรบการเปลยนแปลงไดงายและเรวกวาเกษตรกรทมสงเหลานนอยกวา

1.2 สมรรถภาพในการดาเนนงานของสถาบนทเกยวของ ไดแก สถาบนสนเชอเพอการเกษตร สถาบนวจยและสงเสรมการเกษตร สถาบนจดการเกยวกบการตลาด สถาบนทดาเนนการเกยวกบการปฏรปทดน สถาบนทเกยวของกบ ปจจยพนฐานโครงสรางทใชในการผลตตางๆ และสถาบนทเกยวกบสอมวลชน สถาบนเหลานถามประสทธภาพในการดาเนนการทใหประโยชนแกบคคลเปาหมายกจะทาใหการยอมรบการเปลยนแปลงเปนไปไดอยางรวดเรวและงายขน

2. ปจจยทเกยวของโดยตรง2.1 บคคลเปาหมาย (target person) หรอผรบการเปลยนแปลง (client) พนฐาน

ของเกษตรกรเองเปนสวนสาคญในการยอมรบการเปลยนแปลง ซงไดแก2.1.1 พนฐานทางสงคม การวจยโดยทวไปพบวา เกษตรกรทเปนเพศหญง อาย

นอย มระดบการศกษาและประสบการณสง มการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรหรอผนาการเปลยนแปลงอน ๆ มการรบฟงขาวสารจากแหลงตาง ๆ มการประชมกลมแลกเปลยน ความคดเหนเกยวกบการประกอบอาชพ จะมการยอมรบเทคโนโลยการเกษตรมากกวา

2.1.2 พนฐานทางเศรษฐกจ พบวาเกษตรกรทมลกษณะตอไปนอยางใดอยางหนงหรอมากกวา จะยอมรบการเปลยนแปลงไดเรวกวาและปรมาณมากกวา ลกษณะทวานไดแก การมกรรมสทธถอครองทดน การมโอกาสไดรบสนเชอ และการมเครองมอเครองใชทจาเปนในการผลต เปนตน

2.1.3 พนฐานในการตดตอสอสารของเกษตรกรไดแก การฟง การพด การอานการเขยนรวมทงความคดทมเหตผลมสวนชวยเสรมใหเกดความเชอมนในการยอมรบการ เปลยนแปลงมากขน

2.1.4 พนฐานในเรองอน ๆเกษตรกรทมแรงจงใจใฝสมฤทธ มความพรอมทางดานจตใจ มทศนคตทดตอเจาหนาทสงเสรมการเกษตรหรอผนาการเปลยนแปลง รวมทงเทคโนโลยทนามาเพอการเปลยนแปลง มความสนใจในปญหาและความตองการของตนเอง และกจกรรมอาชพของเพอนบาน เกษตรกรทมลกษณะอยางใดอยางหนงหรอมากกวาจะม แนวโนมทจะยอมรบการเปลยนแปลงทมากกวาและรวดเรวกวา

2.2 ปจจยทเนองมาจากนวตกรรมหรอเทคโนโลยทจะนาไปเปลยนแปลงเอง ปจจยททาใหมผลตอการยอมรบเทคโนโลยการเกษตรภายใตสภาพแวดลอมหนง ๆ ทสาคญ คอ

56

2.2.1 ตนทนและกาไร ถาเทคโนโลยใดลงทนนอยทสด ไดกาไรมากทสดการ ยอมรบ กจะสงกวาและเรวกวา

2.2.2 ความสอดคลองและเหมาะสมกบสงทมอยในชมชน ไมขดตอขนบ ธรรมเนยมประเพณ ความเชอของคนในชมชน และมความเหมาะสมกบลกษณะทางกายภาพของทรพยากรทมในชมชนดวย

2.2.3 สามารถปฏบตและเขาใจไดงาย คอ จะตองไมเปนเรองยงยากสลบซบซอน และไมมกฎเกณฑทยงยากจนเกนไป

2.2.4 สามารถเหนวาปฏบตไดผลมาแลว จะยอมรบไดงายและเรวกวา2.2.5 สามารถแบงแยกเปนขนตอนหรอแยกเปนเรอง ๆ ได2.2.6 ใชเวลานอยหรอประหยดเวลา2.2.7 เปนการตดสนใจของกลม เพราะกลมจะมอทธพลในการทจะมกฎเกณฑ

บางอยางทสมาชกจะตองปฏบตตาม (ดเรก ฤทธหราย 2527 : 57-61)2.3 สงทเกยวของกบผนาการเปลยนแปลงหรอเจาหนาทสงเสรมการเกษตรเอง สง

สาคญทสดในการนาการเปลยนแปลงนน เจาหนาทจะตองมอดมการณในการทางานเพอรบใชมวลชน มความเชอมนในเทคโนโลยทนาไปเปลยนแปลง รวมทงการมความรในเนอหาทเกยวของกบเทคโนโลยนนๆ ในขณะเดยวกนเจาหนาทจะตองเขาใจและรอบรปญหา ขอจากดของเกษตรกรดวย จงจะทาใหการเปลยนแปลงบงเกดผลสาเรจในทสด

นรนทรชย พฒนพงศา (2526 : 69-77) ไดกลาวถงปจจยทมผลตอการยอมรบวทยาการนาไปปฏบต 4 ประเภท คอ

1. ปจจยของผรบวทยาการ เปนปจจยเฉพาะของแตละบคคลซงยอมมความแตกตางกน และมสวนสงผลใหมการยอมรบวทยาการตางกน ปจจยดงกลาวมดงน

1.1 ความมงคงไมวาทางเศรษฐกจและสงคมผรบวทยาการเหนวามความสาคญอยไมนอย เพราะการรบวทยาการไปปฏบตยอมตองมคาใชจาย เชน ตองซอวสด อปกรณ ตาง ๆ ดงนนผทมฐานะทางเศรษฐกจไมมนคงยอมไมกลาทจะรบวทยาการนาไปปฏบต นอกจากนยงเกยวกบความมนคงในสงคม คอ การทบคคลถกจดใหอยในฐานสงคมใด ๆ ในหมบาน จะกระทาตนใหถกตองสอดคลองกบทผอนปฏบตอยทวๆไป หากมการรบวทยาการททาใหตองทาตนผดแปลกออกไปตามวทยาการใหม ๆ ยอมไมไดรบการยกยองเหมอนเดมกไดโดยทวไปแลวเกษตรกรทมความมนคงพอควรหรอด จะรบวทยากรไดงายกวาผทยงอยในสภาพทมความมนคงนอย

57

1.2 ทศนคตทวไปเกยวกบการเปลยนแปลง เกษตรกรทมทศนคตทดตอการ เปลยนแปลงตางๆ จะยอมรบวทยาการไดงายกวาเกษตรกรทมทศนคตทไมดตอการเปลยนแปลงหรอทไมยอมรบการเปลยนแปลง

1.3 ความรสตปญญาและความสามารถในการตดสนใจ การทเกษตรกร มระดบความรตางกน ตลอดจนสตปญญาและความสามารถในการตดสนใจตางกน ยอมเปนผลใหรบวทยาการเรวหรอชาตางกนกลาวคอ เกษตรกรทมความรสงมกตดสนใจรบหรอไมรบเรวกวาเกษตรกรทมความรตา และเกษตรกรทมความสามารถในการตดสนใจไดดกมกจะยอมรบวทยาการไดงายกวาเกษตรกรทไมคอยมความสามารถในการตดสนใจ

1.4 อาย ผทมอายนอยมกจะรบวทยาการไดเรวกวาผทมอายมาก เนองจากผทมอายนอยมกไดรบการศกษามากกวา (เกษตรกรทมอายมากในปจจบนไมคอยมโอกาสไดเรยนหนงสอ ชนสง) ประกอบกบผทมอายนอย มความใครร ใครแสวงหา และไมตองพะวงกบความ มนคงทางสงคมเทาใดนก จงกลาเสยงกลาทดลองในการรบวทยาการ

1.5 เพศ โดยทวไปเพศชายจะถกจงใจยากกวาเพศหญง เนองจากสภาพสงคมไดสอนใหเพศชายตองมความกลาตอส จงตองมความระวงในการทจะยอมรบการจงใจใด ๆ ยกเวนถาจงใจดวยเหตดวยผลกจะยอมรบไดงายกวาเพศหญง

1.6 การอยใกลเมองและความสนใจในขาวสาร โดยทวไปวทยาการตาง ๆ มกจะนามาจากในเมองไปสชนบท ดงนนเกษตรกรทมความใกลชดกบขาวคราวในเมองไดมการตดตาม ขาวสารตาง ๆ ยอมจะเปนผรบวทยาการไดเรวกวา

1.7 การมองเหนความจาเปนในการรบวทยาการนน เกษตรกรทกาลงประสบญหายอมอยในสถานการณทยอมรบวทยาการไดเรวกวา

2. ปจจยทางสงคมและวฒนธรรมในสงคมใดทมระเบยบขอบงคบทยอมใหบคคลมพฤตกรรมตางจากคนอนไดมาก กมโอกาสรบวทยาการไดดกวาสงคมทมระบบขดวงใหสมาชกอยตามกรอบ หรอสภาพทางวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมตาง ๆ ทไมสอดคลองกบวทยาการนนกจะเปนตวเหนยวรงวทยาการนน

3. ปจจยเกยวกบลกษณะของวทยาการโรเจอร และชเมคเคอร (Roger and Shoemaker 1971 : 20) ไดกลาวถงปจจย 6

ประการทเกยวของกบการยอมรบวทยาการ คอ3.1 คาใชจายและผลตอบแทน ทางดานคาใชจายหากวทยาการใดตองใชคาใชจาย

สงในการยอมรบวทยาการนนกจะไดรบการยอมรบยากกวาสงซงเสยคาใชจายนอย สาหรบผล

58

ตอบแทนนน หากวทยาการใดทใหผลตอบแทนสง และ/หรอใหผลตอบแทนเรวมกจะ ไดรบการยอมรบดกวา

3.2 ความยงยากของการปฏบต วทยาการใดทมกรรมวธยงยาก ซบซอน มกจะ ไดรบการยอมรบยากกวาวทยาการทไมยงยากซบซอน

3.3 วทยาการททดลองได หากวทยาการใดเมอนาไปเผยแพรแลวเกษตรกร นาไปทดลองไดงาย ยอมมโอกาสไดรบการยอมรบไดดกวาสงททดลองไดยาก

3.4 วทยาการทสามารถสงเกตเหนไดชด วทยาการทแสดงใหเหนไดชดจะดวยการสาธต หรอการเผยแพรทางภาพทางขอความอยางใดกตาม เมอมองเหนความดเดนไดชดแจง ยอมเปนทยอมรบงายกวาสงทสงเกตเหนไดยาก

3.5 ความสอดคลองของวทยาการ วทยาการทมความสอดคลองกบสภาพของทรพยากรทมอย หรอสงททาอยแลว จงยอมมโอกาสไดรบการยอมรบมากวา

3.6 วทยาการนนสามารถหาไดงายในทองถน หากมการคดคนวทยาการซงใชวสดทมแพรหลายในทองถน กมโอกาสจะไดรบการยอมรบงายขน

4. ปจจยของผเผยแพรวทยาการ มปจจยทเกยวของ 2 ประเภท ททาใหผเผยแพรวทยาการมอทธพลตอการยอมรบ ดงน

4.1 ความปลอดภยซงไดแกการทเกษตรกรเหนวาผเผยแพรวทยาการมความเปนกนเองคลอยตามงายยตธรรมและมอธยาศยไมตรลกษณะตางๆจดอยในประเภทความปลอดภยทเกษตรกรเหนวาหากผเผยแพรวทยาการมลกษณะนกจะเกดความเชอถอในเรองราวทเผยแพรได งายขน

4.2 ความมคณวฒตาง ๆ การทเกษตรกรจะเชอถอผเผยแพรวทยาการนน เกษตรกรจะตองเชอวาผเผยแพรวทยาการเปนผรอบร มประสบการณ มความชานาญ ตลอดจนมอานาจ หนาท

นอกจากน วลลภ พรหมทอง (2541 : 59-60) ไดกลาวถงปจจยทมอทธพลตอการยอมรบทมลกษณะคลายกบดงทไดกลาวมาแลววาการยอมรบขอแนะนาหรอสงใหมๆของเกษตรกรนน เกยวของกบปจจยหลายอยาง ทงจากเทคโนโลยทแนะนา และสภาพแวดลอมตาง ๆ ดงน

1. เกดจากนวตกรรม หรอเทคโนโลยทแนะนา ไดแก1.1 สงทไดรบเปนผลดแกเกษตรกร (relative advantage) เกษตรกรจะยอมรบสง

แนะนาใหม ๆ ถาหากสงนนเกดผลดมประโยชน และคมคามากกวา เกษตรกรกจะนาไปปฏบตไดงาย

59

1.2 สอดคลองกบสงทมหรอปฏบตอย (compatibility) เปนเรองสอดคลองกบสงทมอย เชน การแนะนาใหเกษตรกรทาปยหมก ถาหากเกษตรกรมเศษพชหรอวสดฟางขาว และปยคอกอยแลว เมอแนะนาใหเกษตรกรทา เกษตรกรกสามารถนาไปปฏบตไดเลย

1.3 แบงทดลองจานวนเลกนอยได (divisbility) หากเกษตรกรสามารถทจะทดลองจานวนเลกนอยได เชน การใชพชสมนไพรปองกนและกาจดแมลงหรอสารเรงปยหมก สงเหลานสามารถทดลองได จานวนเลกนอย เมอไดผลดกยอมรบไปปฏบต

1.4 เหนผลชดแจง (visibility) สงทนามาแนะนานนเกษตรกรเหนผลไดชดเจน คอไดผลแนนอนกวา มคณภาพดกวา เชน การใชปยหมก หรอปยอนทรย ในการเพาะปลกพช ประหยดตนทนและราคากวาการใชปยเคมหรอสารเคม ทมราคาแพงกวา และไมเปนอนตรายตอสขภาพ

2. สภาพแวดลอมทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกร ประกอบดวย2.1 แหลงขาวสาร หมายถง การไดรบขาวสารจากหนวยงานตาง ๆ หรอบคคล

และสอตาง ๆ วามความนาเชอถอเพยงใด ถาขาวสารทไดรบมความนาเชอถอ ยอมมแนวโนมทจะยอมรบไดมากกวา

2.2 ระดบการศกษาของผรบเชน ผทมโอกาสไดรบการศกษาทสงกวายอมมโอกาสในการรบรวทยาการตาง ๆ ไดมากกวาผไมมการศกษาหรอการศกษาตา ผมการศกษาสงมแนวโนมในการยอมรบไดมากกวา

2.3 หนวยงานหรอสถาบนรบรอง ถาหากมหนวยงานหรอองคกรในทองถน ทใหความเชอมนในการปฏบตหรองานทกระทาอยรบรอง เกษตรกรกจะยอมรบไดมากกวา เชน การประกนราคาผลผลต การขนสง หรอการตดฉลากรบรองมาตรฐานการผลตในคณภาพสนคาและอน ๆ เปนตน

2.4 เจตคตทดตอผทแนะนา ถาเกษตรกรมความเชอถอผแนะนาหรอเจาหนาท สงเสรมในการถายทอดวทยาการความรตาง ๆ จะยอมรบไดมากกวา

2.5 อายของเกษตรกร เกษตรกรทมอายนอย มแนวโนมยอมรบไดเรวกวาเกษตรกรทมอายมากกวา เนองจากผมอายนอยมกไดรบการศกษามากกวา (ในปจจบน) ประกอบกบมความกระตอรอรนแสวงหา ใครร และตดสนใจไดเรวกวาทไมพะวงกบความมนคงเทาใดนก จงกลาเสยงกลาทดลองในการยอมรบวทยาการสวนผทมอายมากกวา (โดยเฉพาะเกษตรกรในปจจบน) ตองการความมนคงและละเอยดถถวนในอาชพมากกวา พะวงกบการ ตดสนใจยอมรบในแตละเรองมากกวา

2.6 ภมหลง เชน ถาหากบรรพบรษของเกษตรกรประกอบอาชพการเกษตรมากอนมแนวโนมทบตรหลานจะยอมรบเทคโนโลยทางการเกษตรดวย

60

2.7 ประสบการณในการประกอบอาชพ เชน ถาเกษตรกรมประสบการณในการประกอบอาชพทางการเกษตรมานาน หรอมากกวา มแนวโนมทจะยอมรบวทยาการใหม ๆ ทางการเกษตรไดมากกวา

2.8 การเปนสมาชกของสถาบนการเกษตร เกษตรกรทเปนสมาชกสถาบนการเกษตรมแนวโนมในการยอมรบไดมากกวา เชน การเปนสมาชกกลมเกษตรกรผปลกผกปลอดสารพษ หรอกลมแมบานการเกษตรยอมมความมนคงและมสทธในการตอรองสทธผลประโยชนตาง ๆ ไดมากกวา จงมแนวโนมทจะยอมรบวทยาการใหม ๆ ไดมากกวา

2.9 ขนาดของฟารม เชน เกษตรกรทมขนาดของฟารมหรอการดาเนนกจการทใหญกวา มแนวโนมในการยอมรบไดมากกวา

2.10 สภาพทางเศรษฐกจ เกษตรกรทมฐานะดกวา จะยอมรบเทคโนโลยไดมากกวา2.11 ระบบสงคมและวฒนธรรม เกษตรกรจะยอมรบไดมากถาเทคโนโลยนน

สอดคลองกบระบบสงคมและวฒนธรรมของเกษตรกร (วลลภ พรหมทอง 2541 : 59-60)

ประเภทของบคคลในการยอมรบนวตกรรมวลลภ พรหมทอง (2541 : 59-60) กลาววาการยอมรบสงใหม ๆ นน ไดแบงบคคลหรอ

เกษตรกรออกเปน 6 พวก คอ1. พวกหวไวใจสหรอผนาการเปลยนแปลง (Innovator) เปนเกษตรกรทมความตนตว

สง พรอมทจะยอมรบความคด นวตกรรม หรอเทคโนโลยใหม ๆ เสมอ เกษตรกรในกลมนมกจะเปนผทมฟารมขนาดใหญ มการลงทนสง มสถานภาพในชมชนสง เปนบคคลทกลาไดกลาเสยใชเวลาในการตดสนใจยอมรบนวตกรรมเรว บคคลประเภทน นบวามความสาคญตอความสาเรจของงานสงเสรมมาก แตบคคลประเภทนมอยจานวนนอย คอ ประมาณรอยละ 2.5 เทานน

2. พวกขอดททาหรอพวกทยอมรบเรว (Early adopter) พวกนมความระมดระวงตวมากตองการรอดการทดลองและทดสอบผลภายใตสถานการณทองถนนนเสยกอนจงจะยอมรบ บคคลเหลานจะสนใจตอกจกรรมใหม ๆอยางรวดเรวแตจะยอมรบกตอเมอเหนผลการสาธตวามประโยชนและคมคาเสยกอน บคคลประเภทนมอยประมาณรอยละ 13.5

3. พวกเบงตาลงเลหรอพวกยอมรบในระดบปานกลาง (Early majority) เปนกลมทมอายเฉลยและการศกษาอยในระดบปานกลาง มความสขมรอบคอบ มฐานะทางเศรษฐกจไมมนคงมากนก ประสบการณและความรอบรจากด จงมความลงเล ไมกลาตดสนใจในเวลาอนรวดเรวนกบคคลประเภทนมอยประมาณรอยละ 34

61

4. พวกหนเหหวดอหรอพวกทยอมรบชา (Late majority) พวกนมลกษณะคลายคลงกบพวกท3แตมแนวโนมทจะไมยอมรบคาแนะนามากกวาและหวนวตกตอการสญเสยผลประโยชน หรอมองไมเหนคณคาของการเปลยนแปลงทางวทยาการใหม ๆ จงยดมนอยในวธการดงเดม และอาจมความรสกในเชงตอตานดวย บคคลประเภทนมอยประมาณรอยละ 34

5. พวกงอมอจบเจาหรอพวกยอมรบชาทสด (Late adopter or laggard) กลมนโดยทวไปจะมอายมาก เปนกลมทมอะไรนอย และทาอะไรไดนอยทสด มสตปญญา คอนขางตา เกยจครานเฉอยชา เจาหนาทสงเสรมตองเคยวเขญตลอดเวลา บคคลประเภทนมอยประมาณรอยละ 13.5

6. พวกไมเอาไหนเลยหรอพวกไมยอมรบ (Dogmatist) สวนใหญเปนพวกทมอายมากการศกษาตาถงปานกลาง ยดมนอยกบการปฏบตแบบดงเดม ไมยอมรบแนวความคดใหม หรอการเปลยนแปลงไปสสงทตนเคยปฏบตมากอน บคคลประเภทนนบวาเปนปญหาและอปสรรคในงานสงเสรมเกษตรเปนอยางยง บคคลประเภทนมอยประมาณรอยละ 2.5

แนวทางในการลดการตอตานการยอมรบของเกษตรกรการถายทอดเทคโนโลยสเกษตรกรนน บางครงอาจจะถกตอตานหรอเกดการไมยอมรบ

จากเกษตรกรบางกลม ดงนน ผทมหนาทเกยวของจะตองศกษาแนวทางเพอลดการตอตาน ดงน1. จดทาโครงการใหมความชดเจน ทงในเรองวตถประสงค เปาหมาย วธการดาเนน

งานและผลทคาดวาจะไดรบ รวมทงโครงการนนจะตองสอดคลองกบคานยมของคนในชมชนนน ๆ2. การดาเนนงานโครงการ ตองใหผรวมงานและผเกยวของทงหมดมสวนรวม ไมวา

จะเปนการวางแผน การปฏบตตามแผน และการประเมนผล ถาหากบคคล เปาหมายไดมสวนรวมในทกขนตอน กจะทาใหไมมการตอตาน

3. โครงการทดจะตองมความยดหยน สามารถปรบปรงแกไขใหสอดคลองกบระยะเวลาสถานการณ และสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป

4. ทาใหบคคลเปาหมายทจะเขารวมโครงการเกดความรสกวา มความเปนอสระและมความมนคง ไมวาจะเปนทางดานเศรษฐกจและสงคมกตาม

5. จะตองมการตรวจสอบขอมลยอนกลบอยเสมอวา สงทนาไปเผยแพรตอเกษตรกรนนถกตองหรอไม ถาหากผลตอบสนองวาไมถกตองชดเจน จะตองรบปรบปรงแกไขทนท

ตอนท 5 แนวคดเกยวกบการตดตามและประเมนผลการฝกอบรม

เกยวกบความหมายและแนวคดของการตดตามและประเมนผลการฝกอบรมมนกวชาการและผททาการศกษาวจยในเรองทเกยวของเกยวกบการฝกอบรมไดใหความหมายและแนวคดการ

62

ประเมนผลและตดตามผลการฝกอบรม ซงพอสรปไดดงนบญธรรม จตตอนนต (2536 : 166) ใหนยามวา “การประเมนผลเปนการพจารณาวา

งานททาเปนอยางไรดหรอไมดไดผลตามวตถประสงคหรอไม มเกณฑอะไรเปนเครองพจารณาตดสนใจ”

โฉมเพญ สนธยานนท (2527 : 25) ใหความหมายการตดตามผลการฝกอบรมวา การตดตามผลการฝกอบรม คอ การศกษาดวาผทสาเรจการฝกอบรมมาไดนาวธการ แนวความคดเทคนคตางๆทไดจากการฝกอบรมไปใชใหเกดประโยชนตอการปฏบตงานในหนาทเพยงใดรวมทงการศกษาอปสรรค และปญหาของการนาความรและประสบการณจากการฝกอบรมไปใชในการปฏบตงานดวย และการทตองมการตดตามผลการฝกอบรมขนนนเพอรวบรวมขอมล ขอเทจจรงตางๆ ทจะชใหเหนถงคณภาพของพฤตกรรมในการทางานของผเขารบการฝกอบรม ไดนาความรไปใชใหเกดประโยชนในการปฏบตงานจรง

เกษม จรนโท (2528 : 34) ไดอธบายเกยวกบการประเมนผลการฝกอบรม หมายถงการประเมนปฏกรยาของผเขารบการฝกอบรมทมตอโครงการฝกอบรม ตลอดจน ความรทางวชาการหรอเทคโนโลยทไดรบ และการเปลยนแปลงพฤตกรรมอนเกดจากผลของการฝกอบรม ทงนตองสอดคลองกบวตถประสงคของการฝกอบรมทตงไว

โดยทวไปแลววตถประสงคของการประเมนผลการฝกอบรม มดงน1. เพอใหทราบวาการฝกอบรมนนบรรลตามวตถประสงคหรอไม2. เพอปรบปรงกระบวนการฝกอบรมใหดขน3. เพอชวยใหขอมลแกผดาเนนการฝกอบรม และผเขารบการฝกอบรม4. เพอทราบถงความจาเปนในการฝกอบรม (training needs) ครงตอไปEbel (อางถงใน ศกดา พรรณนา 2539 : 20) กลาววา การตดตามผล (follow-up study)

หมายถง การตรวจสอบผลงานเปนระยะ ๆ วา การปฏบตงานนนถกตองตามวตถประสงคทกาหนดไวหรอไม เปนการตดตามดวา ปรมาณและคณภาพของงานแตละขนตอนเปนอยางไร อปกรณในการทางาน อตรากาลง เจาหนาท สถานท มเพยงพอตอการปฏบตงานหรอไม

วตถประสงคของการตดตามผลการฝกอบรมการตดตามผลการฝกอบรมมวตถประสงคเบองตนทจะรวบรวมขอมลหรอขอเทจจรง

ตาง ๆ เพอชใหเหนคณภาพของพฤตกรรมในการปฏบตงานของผทผานการฝกอบรมและสามารถชใหเหนถงความสมพนธระหวางการฝกอบรมและการปฏบตงานจรง ไดมผใหแนวคดเกยวกบวตถประสงคการตดตามผลการฝกอบรมดงน

63

สรพล จนทราปตย (2529 : 1) กลาวถงแนวทางในการประเมนผลวาดาเนนการได 2 ลกษณะ คอ

1. การประเมนผลแบบสรป(summative) หรอการประเมนเพอการบรหาร(Administrative Evaluation ) ซงเปนการประเมนผลเมอสนสดการ ฝกอบรมแลว

2. การประเมนผลแบบความกาวหนา (formative) ซงเปนการประเมนผลทกระยะในระหวางดาเนนการตามโครงการฝกอบรมตามโครงการนน ๆ

โฉมเพญ สนธยานนท (2527 : 14) กลาววา การตดตามผลการฝกอบรมมวตถประสงคเบองตนทจะรวบรวมขอมล ขอเทจจรงตาง ๆ ทสามารถจะชใหเหนคณภาพของพฤตกรรม ในการทางานของผรบการฝกอบรมและความสมพนธระหวางการฝกอบรมการปฏบตงานวาการฝกอบรมนนจะสามารถนามาใชในการปฏบตงานไดแคไหน เพยงใด ดงนนอาจกลาวไดวาการตดตามผลการฝกอบรมมวตถประสงค ดงน

1. ชวยใหการฝกอบรมเปนระบบทสมบรณมากขน2. เพอปรบปรงวตถประสงคการฝกอบรมนน3. เพอปรบปรงเปลยนแปลงหรอขยายขอบเขตหรอเนนใหมากขนในเนอหาทใชใน

การฝกอบรม4. เพอปรบปรงโครงการฝกอบรมและแกไขขอบกพรองของหลกสตรจากความหมายและแนวคดของการตดตามและประเมนผลการฝกอบรมทมหลายทาน

ไดกลาวในขางตนอาจสรปไดวา การตดตามและประเมนผล หมายถง การตดตามศกษาถงผลการฝกอบรมของผทสาเรจการฝกอบรมวา ไดนาวธการ ความร แนวคด เทคนคตาง ๆ ตลอดจนประสบการณจากการฝกอบรมไปใชในการปฏบตงานจรงมากนอยเพยงใด ตรงตามวตถประสงคของการฝกอบรมทกาหนดไวหรอไม รวมทงเพอหาขอบกพรองและนามาปรบปรงการดาเนนงานใหมประสทธภาพในทก ๆ ขนตอนในการฝกอบรมครงตอ ๆ ไปในอนาคต

รปแบบของการประเมนผลรปแบบของการประเมนผลโครงการฝกอบรมทมชอเสยงมาก คอ รปแบบการประเมน

จากแนวความคดของ Donald L.Kirkpatrick (อางถงใน เครอวลย ลมอภชาต 2531 : 149) ซงเรยกวาRLBR Model (Reaction Learning Behavior Results) ซงวดประสทธภาพของโครงการฝกอบรมใน 4 ดาน คอ

1. ปฏกรยาของผเขารบการอบรม ตอการจดการฝกอบรมครงนผเขารบการฝกอบรมคดวา สามารถนาไปใชไดมากนอยเพยงใด พอใจกบสอทไดรบเพยงใด บรรยากาศในการอบรม ความเหมาะสมของวทยากร สถานทในการอบรม รวมทงการอานวยความสะดวกอน ๆ

64

2. การเรยนร หมายถง หลกหรอขอเทจจรงและเทคนค ซงผเขารบการอบรมเกดความเขาใจ และสามารถรบเอาไวได

3. พฤตกรรม ผเขารบการอบรมเปลยนแปลงพฤตกรรมในการทางานในทางทดขนหรอไม และไดนาความรตาง ๆ ทไดจากการอบรมครงนไปปรบใชในการปฏบตงานหรอไม

4. ผลของการฝกอบรม หมายถง ผลประโยชนทองคการไดรบ อนสบเนองจากการฝกอบรม เชน การลดตนทนปรบปรงขวญใหดขนเปนตน หรอดแลการปฏบตงานของ ผผานการอบรมมประสทธภาพ และประสทธผลเพมขนกวาเดมหรอไม และงานนนไดรบการยอมรบจากบคคลระดบตาง ๆ ในหนวยงานเพยงใด ผผานการอบรมมความกาวหนาในสายงานฝกอบรมเพยงไร

สาหรบการประเมนผลโครงการการฝกอบรมหลกสตรในการวจยครงนจะทาการประเมนพฤตกรรมของผเขาอบรมวา ไดนาความรตาง ๆ ทไดจากการอบรมไปใชในการปฏบตงานมากนอยเพยงใด

กลาวโดยสรป การตดตามผลการฝกอบรมเปนวธการหนงทเกบรวมรวมขอมลผผานการฝกอบรมทกลบไปปฏบตงาน โดยศกษาขอมลทวไป การนาความรทไดรบไปปฏบต ปญหาและอปสรรค ตลอดจนขอเสนอแนะตาง ๆ เพอนาไปปรบปรงและเปนแนวทางในการ ถายทอดความรใหดยงขน การศกษาครงน เปนการตดตามผลการนาความรไปใชของผานการฝกอบรมเกยวกบการทาเกษตรธรรมชาตในดานตาง ๆ ทเกยวของกบการปลกพช จะทาใหทราบถงขอมลตาง ๆ ทเปนปจจยเกยวของกบการใชความรในเรองนน ๆ เพอประโยชนของหนวยงานในการพฒนางานตอไป

ตอนท 6 ผลงานวจยทเกยวของ

จากการทผวจยไดทาการศกษา คนควา และทบทวนงานวจยทเกยวของทงผลงานวจยภายในประเทศและผลงานวจยตางประเทศ พบวา มงานวจยอยหลากหลายสาขาทเกยวของกบการวจยและนามาใชเปนแนวทางประกอบการวจยครงนไดอยางชดเจนมากขน ดงนนผวจยจงไดรวบรวมงานวจยทเกยวของมานาเสนอเปนลาดบ กบตวแปรทศกษา ในการยอมรบการทาการเกษตรปลอดสารพษ เกษตรยงยน และการตดตามผล แบงตามลกษณะของงานวจยในประเทศ และตางประเทศดงตอไปน

งานวจยในประเทศงานวจยทเกยวกบตวแปรทศกษาดานสภาพพนฐานทางเศรษฐกจและสงคม ทเกยวของ

กบการยอมรบและการนาความรไปใช มดงน

65

อภรด โกมลศร (2533 : บทคดยอ) ไดศกษาถงการยอมรบการทาและการใชปยหมกของเกษตรกรในอาเภอเขายอย จงหวดเพชรบร พบวา ปจจยทมผลตอการยอมรบคอ อาย ขนาดพนททาการเกษตร ความร และทศนคต ทาใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการยอมรบ

เจรญ สวสดวงศ (2534 : บทคดยอ) ศกษาปจจยทมผลตอการยอมรบวทยาการแผนใหมของเกษตรทมการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรและการมโอกาสไดพบปะประชม บอยครงทาใหเกษตรกรเกดการตดสนใจยอมรบวทยาการแผนใหมในการปลกถวเหลอง

สพจน ชยวมล (2532 : บทคดยอ) ไดทาการศกษาเรองปจจยบางประการทมผลตอการยอมรบการทาและการใชปยหมกในอาเภอตะพานหน จงหวดพจตร พบวา การตดตอสอสารกบเจาหนาทและเครองทนแรงทางการเกษตรมความสมพนธกบการยอมรบการทาและการใชปยหมกของเกษตรกร แตไมมความสมพนธกบอาย ขนาดพนทถอครองทางการเกษตร และจานวนแรงงานในครอบครว

สายหยด คงยะฤทธ (2527 : บทคดยอ) ไดศกษาการยอมรบการทาไรนาโดยวธอนรกษดนและนา ของเกษตรกรในเขตโครงการจดการลมนาแมสา อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม พบวาพนฐานทางเศรษฐกจสงคมของเกษตรกร มความสมพนธกบการทาไรนาโดยวธอนรกษดนและนากลาวคอ อายและพนฐานทางการศกษามความสมพนธกบการจดการดนโดยการใชพชพรรณในขณะทรายได ขนาดทดนทากนและแหลงขาว มผลตอวธการอนรกษดนและนา สวนการยอมรบพนธพชสงเสรมมความสมพนธกบพนฐานการศกษา ขนาดทดนทากน จานวน แรงงาน และจานวนสมาชกในครวเรอนการปรบปรงบารงดนโดยการใชปยสมพนธกบจานวนสมาชกในครวเรอน สวนขนาดทดนทากน จานวนสมาชกในครวเรอน สมพนธกบการใชยาฆาแมลง และการปฏบต การเกษตร การใชเครองทนแรง สมพนธกบแหลงขาว และการเดนทาง ออกนอกหมบาน

วรากร สขธมมรกษา (2537 : บทคดยอ) ไดศกษาปจจยทางเศรษฐกจ สงคม ทมผลตอการยอมรบการใชสารสกดสะเดาควบคมแมลงศตรพชของเกษตรกรจงหวดราชบร พบวา ปจจยเดยวทมผลตอการยอมรบสารสกดสะเดา ไดแก อาย ความรและทศนคตเกยวกบการใช สารสกดสะเดา จานวนครงทตดตอกบเจาหนาทเกษตร การเคยไดรบการอบรมเกยวกบการใชสารสกดสะเดาและชนดพชทปลก เมอเปรยบเทยบความสมพนธระหวางการยอมรบเฉพาะหลงการสงเสรมกบการยอมรบจนถงปจจบนพบวาการเปนสมาชกกลมเกษตร ขนาดพนทถอครองทางการเกษตรและขนาดพนทปลกพชมผลตอการยอมรบภายหลงการสงเสรมเทานนสาเหตสวนหนงเปนเพราะ อทธพลจากกลมการเลยนแบบทาตามกนและผทมปจจยทางการผลตมากกวายนดรบการถายทอดเทคโนโลยใหม ๆ ตอมาตวแปรทงสามดงกลาว ไมมอทธพลตอการ ยอมรบการใชสารสกดสะเดา

66

ในปปจจบน เนองจากการขาดแคลนเมลดสะเดาและจากการวเคราะหปจจยรวมทนามาศกษาทงหมดพบวาชนดพชทปลก ความร ทศนคตเกยวกบการใชสารสกดสะเดา และการเคยไดรบการอบรมเกยวกบการใชสารสกดสะเดา เปนปจจยทมผลตอการยอมรบการใชสารสกดสะเดา ในการควบคมแมลงศตรพช

สาหรบ ฤดกรณ ญานสงวรชย (2536 : บทคดยอ) ไดทาการศกษาปจจยทมผลตอการยอมรบของเกษตรกร ในการใชสมนไพรทดแทนสารเคมปองกนกาจดแมลง กรณ อาเภอสอยดาวจงหวดจนทบรพบวาระดบการยอมรบการใชสมนไพรทดแทนสารเคมปองกนกาจดแมลงเกษตรกร สวนใหญมการยอมรบในระดบปานกลางจากการวเคราะหปจจยทมผลตอการยอมรบโดยใชเทคนคการวเคราะหถดถอยแบบขนตอน (Stepwise Multiple Regression Analysis) พบวา ปจจยทมผลตอการยอมรบทสาคญ คอ ระยะเวลาในการใชสมนไพรทดแทนสารเคมปองกนกาจดแมลงเปนตวแปรทมผลตอการยอมรบมากทสด รองลงมาคอ ความรถงโทษของสารเคมปองกนกาจดแมลง ระดบการศกษา ความคดเหนในการใชสมนไพรทดแทนสารเคมปองกนกาจดแมลง การถอครองหรอกรรมสทธในทดนและอายตามลาดบ โดยทกปจจยรวมกนสามารถอธบายการ ยอมรบการใชสมนไพรทดแทนสารเคมไดคอนขางสง คอ รอยละ 72.3 ขอเสนอแนะจากการวจยน คอ รฐควรมการใหความรจดการอบรม และประชาสมพนธการใชสมนไพรทดแทนสารเคมปองกนกาจดแมลงใหมากขน ทงทางสอมวลชน หนวยงานของรฐ และสอบคคล รวมทงมการตดตามผลอยางตอเนอง สนบสนนใหเอกชนมการจดจาหนายสมนไพรทดแทนสารเคมปองกนกาจดแมลงทมประสทธภาพเพมขน และราคาถก เพอความประหยดเวลาในการเตรยมสมนไพร ซงสะดวกในการใชงาน และไดผลในการกาจดแมลงไดเรวขน ซงจะทาใหเกษตรกรมการยอมรบมากขนตอไปอกทงควรมการสงเสรมใหปลกสมนไพร เพอเปนประโยชนทางดานการเกษตรและเปนการเพมพนทปาอนจะเปนการชวยรกษาสภาพแวดลอมไดอกทางหนง

ลศก ฤทธเนตกล (2538 : ฆ-ง) ไดศกษาปจจยทมผลตอการยอมรบระบบเกษตรกรรมผสมผสานบนทสงของชาวเขาเผามง บานชางเคยน – ดอยปย จงหวดเชยงใหม พบวา อาย การไมตดยาเสพตดจานวนสมาชกในครวเรอน แหลงนาเพอการเกษตรกรรม จานวนครงกบการตดตอกบ เจาหนาทสงเสรมการเกษตร จานวนแรงงานในครวเรอน รายไดทงหมดของครวเรอน พนททาการเกษตรกรรม เปนปจจยทมอทธพลตอการยอมรบระบบการเกษตรกรรมผสมผสาน ซงกจกรรม ดงกลาวนมผลทาใหเกษตรกรชาวเขามความสามารถพงพาตนเองไดสวนปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงการผลตของเกษตรกรสการเกษตรแบบผสมผสานขนอยกบการมทพกอยในแปลงนาจานวนแรงงานในครอบครว ความรความสามารถทางการผลตและการตลาด และลกษณะนสย ความกลาตดสนใจความเพยรพยายามของตวเกษตรกร ตลอดจนการสนบสนนจากสงคมทงภายในและภายนอกครอบครว

67

วรบรณ วสารทสกล (2538 : บทคดยอ) ไดศกษากระบวนการยอมรบการทาเกษตรกรรมทางเลอกในหมบานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กรณศกษาหมบานหนองใหญ พบวา เกษตรผสมผสาน เปนทางเลอกในเชงอาชพทมลกษณะสมพนธอยกบอาชพอน เชน หมอนวดแผนโบราณคาขาย งานกอสราง รบจางทวไป เปนตน มไดเปนทางเลอกในเชงอาชพทมความสมบรณในตวโดยมอดมการณเบองหลงททากเพอเปนหนทางหนงทจะชวยลดภาระรายจายดานอาหารในบางครง อาจมรายรบเลก ๆ นอย ๆ จากการขายผลผลต เกษตรกรททาเกษตรผสมผสาน มไดมอดมการณเบองหลงทชดเจนในเรองของการปฏเสธการใชปจจยการผลตจากภายนอกอยางปยเคมหรอสารเคมกาจดศตรพช หรอการจดกจกรรมตาง ๆ ในไรนาใหเกอกลกน ปรากฏการณดงกลาวสะทอนใหเหนความคลาดเคลอนในการใหความหมาย หรอการทาความเขาใจในตวของเกษตรผสมผสานระหวางชาวบานกบองคกรสงเสรม

ม.ร.ว.อจฉรย รจวชย (2538 : บทคดยอ) พบวา ปจจยทมผลตอการทาการเกษตรยงยนในพนทลมนาแมเลาะ ต.สะลวง อ.แมรม จ.เชยงใหม ไดแก ปจจยทางสภาวะแวดลอม เชน ลกษณะภมประเทศ ลกษณะภมอากาศและสภาพนเวศ นอกจากน ยงขนอยกบความถนดของเกษตรกรในพนทอนเกดจากภมปญญาทองถนทแตกตางกนออกไป รวมทงการชวยเหลอของหนวยงานรฐและเอกชน

ธวช ทองมณ (2539 : บทคดยอ) ศกษาเรองปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจยอมรบนวตกรรมเกษตรยงยน กรณศกษาเทคนคการปลกผกปลอดสารพษ ตาบลบางเหรยง อาเภอควนเนยง จงหวดสงขลา ผลการศกษาพบวา ปจจยทมความสมพนธกบการยอมรบ ไดแก อาย ลกษณะการประกอบอาชพ รายได เงนทน ลกษณะการถอครองทดน ประสบการณในการปลกผกขาย ลกษณะการไดรบการสนบสนนการปลกผกปลอดสารพษ ชองทางการสอสาร ระดบความรเกยวกบนวตกรรม ความเชอมนในประสทธผลนวตกรรม ทศนคตเกยวกบความเสยง และความรพนฐานทางดานนเวศวทยาการเกษตร

ขณะเดยวกน เพญสดา สอนบญ (2539 : บทคดยอ) พบวา ปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงเขาสระบบการผลตแบบเกษตรทางเลอกมอย 2 ปจจย คอ ปจจยภายในชมชน ไดแกลกษณะทางนเวศของชมชน คอ พนทเพาะปลกทลาดชนทถกนาฝนชะลางหนาดน ทาใหดนขาดความอดมสมบรณ และระบบสงคมในชมชนทมความสมพนธแบบเครอญาต ทาใหแนวคดเกษตรทางเลอกแพรไปตามสายความสมพนธนดวย ตลอดจนองคกรหรอกลมชาวบานทไดสนบสนนเกษตรทางเลอก เพอมงไปสการพฒนาหมบานทยงยน และปจจยภายนอกชมชนไดแก กระแสการพฒนาหลกของประเทศททาใหเกดปญหาและแรงผลกดนใหเกษตรกรหาทางเลอกใหม ๆ ระบบการตลาดของเกษตรกรทเนนการซอขายในชมชน ตลอดจนสอสารมวลชนทมการรณรงคเผยแพรแนวคดหลกการและการนาเสนอแนวปฏบตทมเกษตรกรเคยประสบผลสาเรจควรไดรบการ

68

สนบสนนจากภายนอกโดยการเขามาสงเสรมในชมชนและใหการศกษานอกระบบโดยเฉพาะกระบวนการฝกอบรมการแลกเปลยนและเชอมความรกบภายนอกชมชนโดยการเขารวมอบรม สมมนาศกษาดงาน ประชมแลกเปลยนประสบการณของเกษตรกร ซงปจจยทงสองดานนตางมความสมพนธซงกนและกนททาใหเกดการเปลยนแปลงวถการผลตขนในชมชน

กนกวรรณ อยวงศ (2541 : 91-99) ทาการศกษาระดบการยอมรบของเกษตรกรในการปลกผกปลอดสารพษในพนทจงหวดนครปฐม ราชบร และกาญจนบร จานวน 204 ราย พบวา กลมตวอยางมการยอมรบการปลกผกปลอดสารพษอยในระดบปานกลางเนองจากเกษตรกรตระหนกถงพษภยของสารเคมทางการเกษตร ทจะสงผลกระทบตอสขภาพของเกษตรกรเอง และเกดปญหาสารพษตกคางสสงแวดลอม และพบวาการยอมรบในการปลกผกปลอดสารพษของกลมตวอยางแตกตางตามระดบการรบรขาวสารเกยวกบการปลกผกปลอด สารพษ ระดบความรเกยวกบการปลกผกปลอดสารพษ และระดบทศนคตตอการปลกผกปลอดสารพษ คอ มความตองการเลกใชสารเคมปองกนกาจดศตรพช และตองการลดตนทน สวนสาเหตทไมสนใจปลกผกปลอดสารพษ คอ ปญหาเรองการลงทน และแรงงาน ปญหาและอปสรรคในการปลกผกปลอดสารพษ คอ ศตรพชรบกวนในชวงเรมปลก และปญหาเรอง การตลาด

รชน เหลาโนนครอ (2543 : บทคดยอ) ไดศกษาการตดตามผลการเขารวมโครงการสงเสรมการผลตผกปลอดสารพษของเกษตรกรในจงหวดมหาสารคาม จานวน 151 ราย พบวาเกษตรกรสวนใหญเปนเพศหญง อายเฉลย 46.36 ป จบการศกษาชนประถมศกษาปท 4 มจานวนสมาชกในครอบครวเฉลย 4.81คนมพนทถอครองเฉลย 16.94 ไรรายไดเฉลยตอป 36,439 บาท/ปเกษตรกรสวนใหญเปนสมาชกกลมปลกผก เกษตรกรมประสบการณในการปลกผกเฉลย 5.8 ปมแรงงานปลกผกเฉลย 2.26 คนสอทเกษตรกรไดรบขอมลเกยวกบผกปลอดภยจากสารพษ นอกเหนอจากเจาหนาทสงเสรมการเกษตรกร คอ โทรทศน เกษตรกรมความรเรองผกปลอดภยจากสารพษในระดบปานกลาง และเหนวาวธปฏบตในการปลกผกปลอดภยจากสารพษไมยงยาก ปญหาในการปลกผกปลอดภยจากสารพษทเกษตรกรพบมาก คอ เรองมงในลอนไมทน และมราคาแพง แมลงศตรผกไดแก ดวงหมดผก และเพลยออนเกษตรกรขาดเงนทนในการซอปจจยการผลต การทดสอบสมมตฐาน พบวา ประสบการณในการปลกผก และรายไดมความสมพนธทางบวกกบความคดเหนในเรองวธการปฏบตในการปลกผกปลอดภยจากสารพษ และรายไดมความสมพนธทางลบกบความคดเหนเรองตลาดผกปลอดภยจากสารพษ

นนทวน ทองเบญญ (2546 : บทคดยอ) ศกษาการยอมรบของเกษตรกรทมตอการปลกผกปลอดภยจากสารพษ อาเภอเมอง จงหวดนครปฐม จานวน 144 ราย พบวา เกษตรกรปลกผกปลอดภยจากสารพษ สวนใหญเปนเพศชาย มอายเฉลย 45 ป จบการศกษาชนประถมศกษาปท 4

69

สมาชกในครวเรอนเฉลย 5 คน พนทปลกผกปลอดภยจากสารพษเปนของตนเองเฉลย 3.2 ไร มประสบการณปลกผกปลอดภยจากสารพษเฉลย 4.4 ป มรายไดจากการปลกผกปลอดภยจากสารพษเฉลย 151,524.3 บาท/ป และรายจายเฉลย 56,708.3 บาท/ป นอกจากน เกษตรกรถกชกชวนจากเพอนบานใหเขารวมเปนสมาชกกลมโดยไดรบขอมลขาวสารจากเพอนบานและขายผกใหกบบรษทเอกชน มรายไดเพมขน เกษตรกรยอมรบการปลกผกปลอดภยจากสารพษอยในระดบมาก และปญหาทเกษตรกรพบมากทสดคอ ปญหาดานปจจยการผลตมราคาสงผลการทดสอบสมมตฐาน พบวา เกษตรกรมหนสน และประสบการณความรในการปลกผกปลอดภยจากสารพษตางกน จะมการยอมรบในการปลกผกปลอดภยจากสารพษ แตกตางกน สวนเกษตรกรทมขนาดพนทถอครอง แรงงานในครวเรอน รายได และการรบรขาวสารตางกน จะมการยอมรบในการปลกผกปลอดภยจากสารพษไมแตกตางกน

งานวจยทเกยวกบตวแปรทศกษาดานแรงจงใจและการนาความรไปใช มดงนวลาวรรณ รตนเศรษฐากล และคณะ (2530 : 18) พบวา มลเหตจงใจททาใหประชาชน

ชนบทภาคตะวนออกเฉยงเหนอเขารบการอบรม คอ มลเหตดงดดในเรองเปาประสงค ไดแกตองการเพมพนความร ตองการใชเวลาวางใหเปนประโยชน ตองการเพมรายได และมลเหตในดานความคาดหวงคอ เรยนตามคาเชญชวนของผใหญบานเรยนตามคาโฆษณาของทางราชการเรยนตามเพอนบานและพอแมผปกครองใหเรยน

วลาวรรณ รตนเศรษฐากล และคณะ (2530 : 18) ไดอางถงงานวจยของ Boshier ซงไดดาเนนการตอจากงานวจยของ Houle โดยผลการวจยสรปวา มปจจยอนนอกเหนอจากขอสรปของHoule ทมผลผลกดนหรอจงใจใหผใหญมาเรยน ปจจยเหลานน ไดแก ความตองการใชเวลาวางใหเปนประโยชน ความตองการมสถานภาพทางสงคม ความตองการทจะรจกคบหาสมาคมกบผอนเปนตน นอกจากน ยงไดอางถงผลงานวจยของ Bergsten ซงไดศกษาถงปจจยทมผลตอการเขาเรยนของนกเรยนผใหญในสวเดน พบวา ปจจยประการหนงทกระตนใหประชากรทมการศกษาตาเขารวมในโครงการศกษาผใหญ คอ กจกรรมในโครงการนน ๆ ตอบสนองความตองการของผเรยนเนอหาวชาเปนสงทเกยวของกบผเรยน ไมวาจะเปนดานการงานหรอดานความเปนอย

ในเรองเหตผลดานแรงจงใจในการเรยนนน สนทร โคตรบรรเทา (2530 : 153-154)ไดอางถงงานวจยของ Morstain และ Smart ไดพบวาประกอบดวยองคประกอบ 6 ประการ คอความสมพนธดานสงคม ไดแก ความปรารถนาทจะพฒนาหรอปรบปรงความสมพนธของตนกบผอน ความคาดหวงจากภายนอก ไดแก แรงผลกดนหรอความกดดนจากภายนอกทมตอการเขารวมในกจกรรมการศกษา สวสดภาพสงคม ไดแกการมใจชวยเหลอผอนการทาใหชมชนดขน หรอการ

70

เขาใจเพอนมนษย ความกาวหนาดานวชาชพ การหลบเลยงการกระตน ไดแก ความตองการหลกหนจากสภาพจาเจนาเบอหรอนาราคาญ ความสนใจดานความร

ในดานความสมพนธระหวางเพศและอายกบคะแนนความสาคญเฉลยในองคประกอบเกยวกบแรงจงใจแตละดาน พบวา ผเขารวมทมอายนอยมคาคะแนนเฉลยสงกวาในองคประกอบดานความสมพนธทางสงคม และพบวาเพศชายใหคะแนนสงกวาเพศหญงเลกนอยในดานความคาดหวงจากภายนอกนอกจากนยงไดใหขอสงเกตไว 2 ประการ ดงน

1. ผเรยนผใหญโดยทวไปใหความสาคญมากทสดคอเหตผลเกยวกบความสนใจดานความรและความกาวหนาทางวชาชพ สวนทใหความสาคญนอยทสดคอการหลบเลยงจากสภาพทจาเจและความสมพนธดานชมชน

2. คนสวนใหญมแรงจงใจในการเขารวมศกษาหลายอยางปนกนมผลทาใหกดคะแนนความสาคญของแตละองคประกอบลงไป

นอกจากน สมคด อสระวฒน (2531 : 20)ไดอางถงความคดของ ครอส (Cross) วาการทคนเราตดสนใจเขารวมกจกรรมทางการศกษาหรอไม เกยวของกบมลเหต 2 ประการ คอทศนะของบคคลตอการศกษาและตวเขาเอง และการประเมนความสามารถของตนเองรวมถงคานยมทบคคลยดถอสาเหตการเขารวมกจกรรมการเรยนรม 2 ประการ คอ ความสนใจ และความจาเปนหรอการถกบงคบ

กรมการศกษานอกโรงเรยน (2530 : 10) ไดอางถงผลการวจยของ Johnstone และRivera เกยวกบการเขารวมเรยนรการศกษาผใหญในสหรฐอเมรกาวา เกดจากมลเหตดงดด ในเรองเปาประสงค ทมาจากแรงกระตนสาคญ ดงน

1. เพอทจะรใหมากขน 2. เพอเตรยมทจะรบงานใหม

3. เพอทจะรบการอบรมเกยวกบงานทกาลงทาอย 4. เพอใชเวลาวางใหสนกสนาน และรสกมคณคา

5. เพอจะคบคนทนาสนใจ และเพอนใหม ๆ 6. เพอทจะไดทางานหรอหนาททบาน หรอทอนใหดขน

7. เพอทจะหนพนไปจากงานประจาททาจาเจ 8. เพอทจะทาใหงานททาอยดขน หรอเขาใจงานดขน ทงงานในบานหรอบทบาทของชวตครอบครว

9. เพอปรบปรงดานทกษะ 10. เพอใหมความรทว ๆ ไปดขน 11. เพอจะไดเพมเงนเดอนประจาใหมากขน

71

12. เพอจะพฒนาบคลกภาพ และความสมพนธสวนตว 13. เพอทจะพฒนาสภาพรางกาย

ณฐจรยา แสงสวาง (2533 : บทคดยอ) ศกษาปจจยบางประการทเกยวของกบการตดสนใจเลอกเรยนวชาชพหลกสตรระยะสนของประชาชน ศนยการศกษานอกโรงเรยน ในเขตภาคกลาง พบวา ผเขารวมโครงการตดสนใจเขารวมโครงการเพอพฒนาอาชพ เนองจากมลเหตสนบสนนในเรองเงนลงทนไมสงนกไดรบประโยชนและความสะดวกจากการเขารวมโครงการ เจาหนาทมบคลกภาพนาเชอถอ สาหรบมลเหตดงดดในเรองเปาประสงคพบวา ประชาชนเขารวมโครงการเพราะมเวลาวาง และตองการมรายไดเพมขน

กชาน ซงค (Gurcharn Singh 1965 : 50) ไดศกษาถงการยอมรบเทคโนโลยใหม ๆทางการเกษตรของชาวนา ในรฐปญจาบ ประเทศอนเดย พบวา ความเชอ และความไมเชอเปนปจจยสาคญทมอทธพลตอการตดสนใจทจะยอมรบเทคโนโลยใหม ๆ ความเชอและความไมเชอดงกลาวไดแกมลเหตดงดดในเรองเปาประสงค มลเหตผลกดนในเรอง ความคาดหวง และมลเหตสนบสนนในเรองโอกาส ความสามารถ และการสนบสนน ชาวนาทมทดนมาก มการศกษาสง มประสบการณในการเปนผนา จะเชอมนตวเองสง และจะยอมรบเทคโนโลยใหม ๆ ไดเรวขน

Prakash N. Sharma (1974) ไดศกษาถงการยอมรบวฒนธรรมของประชาชน ในรฐมธยมประเทศ ประเทศอนเดย พบวา ปจจยทางเศรษฐกจและสงคม เชน อาย วรรณะ ปจจยทางจตวทยาสงคม เชน ความเชอ และความไมเชอ ซงไดแก มลเหตดงดดในเรองเปาประสงคการยอมรบ ความสามารถ รวมถงปจจยทางสอมวลชน เปนปจจยทมความสมพนธกบการยอมรบเทคโนโลยใหม ๆ ทางการเกษตร

จากผลการวจยทนาเสนอมา แสดงใหเหนวา มลเหตดงดด มลเหตผลกดน และมลเหตสนบสนน มความสมพนธกบการเลอกเรยนของผเรยนแทบทงสน การตดสนใจเลอกเรยน อาจเกดจากมลเหตใดมลเหตหนงเพยงดานเดยว หรอเกดจากมลเหตทงสามดานพรอมกนกได

งานวจยเกยวกบการมสวนรวมและการนาความรไปใช มดงนวลลพ พรหมทอง (2529 : บทคดยอ) ไดตดตามผลการฝกอบรมวชาชพเกษตรกรรม

หลกสตรระยะสนของวทยาลยเกษตรกรรมพจตร ผลการทดสอบสมมตฐาน ปรากฏวา ในการนาวชาความร จากการฝกอบรมไปใชในการปฏบต ไมมความแตกตางกน ระหวาง 1) ผเขาอบรมทมอายมาก และอายนอย 2) มการศกษาสงและการศกษาตา 3) มพนทถอครองทาการเกษตรมากและมนอย และ 4) เปนสมาชกกลมสถาบนเกษตรและไมเปนสมาชกกลม

72

บรรเจด สารพฒน (2532 : บทคดยอ) ไดตดตามผลการฝกอบรมตามโครงการบตรเกษตรกรของมลนธมหาวทยาลยเกษตรศาสตร พบวาไมมความแตกตางกนในเรอง อาย ระดบการศกษาการเปนสมาชกกลมสงคมในการนาสงทไดเรยนรจากการฝกอบรมไปปรบใชในการประกอบอาชพและในการเผยแพรแกบคคลอน

ปรศนา โกศลสมบต (2532 : บทคดยอ) ไดทาการศกษาปจจยทมความสมพนธกบการนาความรทางการเกษตรไปใชของผเขารบการฝกอบรมจากศนยฝกและพฒนาอาชพราษฎรไทย บรเวณชายแดน จงหวดปราจนบร ปจจยตาง ๆ ทศกษาไดแก อาย เพศ ภมลาเนา ระดบการศกษารายได สถานภาพสมรส จานวน แรงงานในครอบครว รนทเขารบการฝกอบรม ลกษณะการถอครองทดน จานวนทดนทใชทาการเกษตร ระยะเวลาการมนาใชทาการเกษตร การคาดหวงของผปกครองเกยวกบอาชพ ความคาดหวงของผเขารบการฝกอบรมเกยวกบอาชพ แหลงเงนก ความปลอดภยของการรกษาผลผลตทางการเกษตร จานวนการเปนสมาชกกลมเกษตร จานวนครงทตดตอกบศนยฝกฯ จานวนครงทไดรบขาวสารการเกษตร และปญหา เกยวกบอาชพการเกษตรกลมตวอยางเปนนกศกษาผเขารบการฝกอบรม จานวน 125 คน ผลการวจยปรากฏวา ผเขารบการฝกอบรมมการนาความรไปใชในระดบนอย วชาทถกนาไปใชมากกวาวชาอน ๆ คอ ดนและปยศตรพช ขาว สวนผก และพชไร (ขาวโพด) วชาทถกนาไปใชนอยทสด คอ ไหม-หมอน จากการศกษาครงน พบวา ปจจยทมความสมพนธกบการนาความรไปใชถงขนในการทานายได คอ ภมลาเนาระยะเวลาการมนาใชทาการเกษตร และความปลอดภยจากการรกษาผลผลตทางการเกษตร

จรนทร ศรสวสด (2540 : บทคดยอ) ไดศกษาการตดตามผลการฝกอบรมวชาชพเกษตรกรรมระยะสน ประจาปงบประมาณ 2536 ของวทยาลยเกษตรกรรมสพรรณบรในดานการไดรบความรความเขาใจในเนอหารายวชาทอบรม การนาความรจากการฝกอบรมไปใชในการประกอบอาชพ ความสมพนธระหวางขนาดพนทททาการผลตทางการเกษตร แหลงนาเพอการเกษตร ความคดเหนตอการจดฝกอบรม และปญหาขอเสนอแนะจากกลมตวอยาง 180 คน ผลการวจย พบวา เกษตรกรสวนใหญมความรความเขาใจในเนอหารายวชาทอบรมอยในระดบสงมากและนาความรไปใชในการประกอบอาชพในระดบคอนขางสง ผลการทดสอบสมมตฐาน พบวาขนาดพนททาการผลตทางการเกษตร แหลงนาเพอการเกษตรและการเปนสมาชกกลม สถาบนทางการเกษตรมความสมพนธกบการนาความรไปใชในการประกอบอาชพทางการเกษตรและ ขอเสนอแนะของเกษตรกรเกยวกบเนอหาหลกสตร ควรเนนหลกการปฏบตใหเกดความชานาญ และมวสดอปกรณอยางเพยงพอ

วราพร ศรสพรรณ และอรทย อาจอา (2536 : บทคดยอ) ไดทาการวจยประเมนผลโครงการสนบสนนระบบเกษตรกรรมแบบยงยนของศนยเทคโนโลยเพอสงคม ซงโครงการนม

73

ระยะเวลา ทงสน 5 ป และไดมการกาหนดใหประเมนผลโครงการเมอสนสดการดาเนนงานในชวง3 ปแรก คอ มถนายน 2531 – พฤษภาคม 2534 ผลการศกษาพบวา ในพนทจงหวดสรนทร มการทดลองปรบปรงดนและควบคมวชพช ดวยระบบเกษตรกรรมธรรมชาต แตไมประสบผลสาเรจ และไมสามารถขยายงานตอไป สวนการทดลองการใชพชสมนไพรปราบศตรพช พบวามการใชเพยงเลกนอย สวนในพนทจงหวด สพรรณบร ซงพนทสวนใหญอยในเขตชลประทาน มการทาการเกษตรตลอดทงป เกษตรกรใชปยเคมและยาปราบศตรพชอยางหนก และดวยเหตทเกษตรกรปลกขาว ปละ 2-3 ครง ประกอบกบเกษตรกรจานวนมากทานาเชา จงสงผลใหการสงเสรมใหเกษตรกร ปรบเปลยนวธการเกษตรทาไดยาก และจากการทดลองใชปยชวภาพและการใชเทคนคเกษตรกรรมธรรมชาตในพนทน ปรากฏวาไมประสบความสาเรจและไมเปนทยอมรบของเกษตรกร ทงนเปนเพราะเทคนคดงกลาวมความยงยากในการใชปย(ชวภาพ)สาหรบการใชเทคนคเกษตรกรรมธรรมชาตในจงหวดสพรรณบรพบวา มตวแปรแทรกซอนมากมายและตวแปรทสาคญกคอ พนธขาวทปลก ตอบสนองตอปยเคมและสภาพดน ซงถกใชอยางตอเนอง และการใชสารเคมอยางหนกมาตลอด เมอมการงดใชปยเคม จงทาใหผลผลตลดลงอยางมากจนเกษตรกรไมสามารถยอมรบได สวนเทคนคการควบคมแมลงศตรพชดวยสมนไพร ปรากฏวาสามารถควบคมแมลงไดในระดบหนง ซงมเกษตรกรใชแลวมากกวา 5 ราย อกทงสรปผลกระทบเชงบวกของโครงการตอเกษตรกรทใชสารสะเดาทดแทนการใชสารเคม พบวา มผลกระทบในปจจยตอไปน 1) ดานผลผลต มเกษตรกรถง 18 คน ทระบวา ผลผลตทไดเพมขน2) ดานสขภาพ เกษตรกรสวนใหญไมมปญหาสขภาพเหมอนตอนทใชสารเคม เชน การแพยา การไอ อกทงมหลายรายทระบวา การใชสารสะเดาทดแทนการใชสารเคมทาใหรสกสบายใจขน ไมตองวตกกงวลจะไดรบอนตรายจากสารเคมเหมอนกอน 3) ดานการใชจายหรอลดตนทนการผลต เกษตรกรสวนใหญระบวา การใชสารสะเดาทาใหประหยดและชวยลดคาใชจายหรอลดตนทนการผลตลงไปไดพอสมควร เพราะไมตองซอสารเคมทมราคาแพง และ 4) ดานสงแวดลอม เกษตรกรจานวนมากระบวา การใชสารสะเดาทาใหสงแวดลอม ดขน กลาวคอ ทาใหดนดขน รวนซยและนมขน บางสวนกลาววา ทาใหนาไมเปนพษ และสตวนาไมตาย นอกจากนมบางสวนระบวา ทาใหอากาศไมมละอองพษ ไมแพสารเคมทเปนอนตราย เปนตน

งานวจยตางประเทศ สรปไดดงนAlbrecht,Don Ella และคณะ (1981, อางถงใน ธวช ทองมณ 2539 : 52) ไดทาการวจย

เรอง “Adoption Behavior in Family Farm Systems : An lowa Study” คณะผวจยไดแบงตวแปรอสระออกเปน 2 กลม คอ กลมตวแปรครอบครวเกษตร และกลมตวแปรสงแวดลอมทางสงคมในกลมตวแปรแรกประกอบดวย ขนาดครอบครว ระดบการศกษาของครอบครว แบบแผนการตดสนใจของครอบครว ปณธานของครอบครว ความหลากหลายและขนาดของฟารม จานวนปของประสบการณ

74

ทางการเกษตร และความสมพนธในการถอครองทดน สวนในกลมตวแปรทสอง ประกอบดวย การมสวนรวมทางสงคม การปฏบตกจกรรมรวมกน การใชการตดตอสอสาร และการตดตอกบ หนวยงานสงเสรมการเกษตรโดยใช “ครอบครวเกษตร” เปนหนวยการวเคราะหการยอมรบและจากการวเคราะหถดถอยแบบพห ปรากฏวา กลมตวแปรครอบครวเกษตรอธบายความผนแปรในการยอมรบได 16.22 เปอรเซนต และกลมตวแปรสงแวดลอมทางสงคมอธบายได 11.23 เปอรเซนต เมอนาทงสองกลมตวแปรมารวมกนอธบายความผนแปรในการยอมรบได 24.35 เปอรเซนต

Al-Duleimi (1990) ทาวทยานพนธเรอง “An Analysis of Factors that InfluenceAdoption of Improved Agricultural Practices Among Iragi Farmers” ผลการศกษาพบวา ปจจยทางดานสงคม เศรษฐกจ ปจจยทางดานจตวทยาสงคม ปจจยทางดานความร และปจจยทางดานการสอสารมอทธพลตอการยอมรบการปฏบตการเกษตร

Lakjaa (1992) ทาวทยานพนธ เรอง “A Reassessment of the Classical Diffusion ofInnovations Model in the Meknes Region of Morocco” ประเดนหลกทคนพบในการศกษานคอ1) เกษตรกรทมระดบทางสงคม เศรษฐกจ และการสอสารสง มการยอมรบนวตกรรมสงดวยและ 2) ผยอมรบเรมแรก (early adopters) สวนใหญมระดบทางสงคม เศรษฐกจและการสอสารสงขณะทผไมยอมรบมลกษณะดงกลาวตา ดงนน โดยสรปตวแปรสงคม เศรษฐกจ และการสอสารมสวนเกยวของในระดบสงกบการยอมรบ

บรคส สตคเกอรและไบรเลย (Brooks, Stucker and Bailey 1986 : 391-405, อางถงในพนมพร ขนธวไชย 2536 : 169) ศกษารายไดและสวสดภาพของเกษตรกรกบปญหาดานการลงทนการเกษตรพบวา ถงแมเกษตรกรจะประสบปญหาดานการลงทนสง และไดผลตอบแทนทางเศรษฐกจไมคมคาเกษตรกรกยงประกอบอาชพดานการเกษตรซงเกษตรกรไดมการเปลยนแปลงในบางดาน เชน ลดอตราการจางงานลง ลดพนทในการใชทาการเกษตรบางสวน การทาเชนนเกษตรกรมความหวงวา การทาการเกษตรจะทาใหเศรษฐกจดในอนาคต ในดานรปแบบและผลกระทบจากการลงทนในดานการเกษตร ถงแมวาเกษตรกรและครอบครวจะไดรบผลกระทบจากการลงทนในดานการเกษตร แตเกษตรกรกยงรบรวาการลงทนในดานการเกษตรจะทาใหมการเปลยนแปลงดานคณภาพชวตรปแบบการดาเนนชวตของครอบครวการทเกษตรกรรบรเชนนเนองจากเกษตรกรมอดมการณดานการเกษตร (agrarian ideology) (Bultena, Lasley, and Geller 1986 : 436-488)เกษตรกรทมอดมการณทางการเกษตรจะพยายามพฒนางานดานการเกษตรใหดขนเมอตองเผชญกบปญหาตาง ๆ เชน ปญหาดานการลงทน เกษตรกรกจะใชเหตผลเพอหาทางแกปญหาและหาวธการทจะพฒนาใหดขนเรอย ๆ

75

Mitchell (อางถงใน พรรณ ปญญาวนพร 2537 : 9) ศกษาเรอง “Farmers perception ofBotanical Pesticide Use in Northern Thailand” ดวยวธการสมภาษณ ผลการศกษาปรากฏวา 1)สภาพเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนมผลตอการเลอกใชสารสกดจากพชสมนไพรในการกาจดศตรพชโดยเกษตรกรทมปจจยลกษณะนสงกวาจะเลอกใชมากกวา และ 2) ปจจยดานเทคนค ปจจยภายใน (ความพอใจ ความรสกเปนเจาของ ประวตสขภาพ นสยสวนตว ความเชอในศาสนา) และปจจยภายนอก (การยอมรบของสงคม อทธพลของภาครฐบาลอทธพลของภาคเอกชน) มผลตอการตดสนใจเลอกใชสารสกดจากพชสมนไพรในการกาจดศตรพช

Taylor และ Miller (1978) ทาวจยเรอง “The Adoption Process and Environment ยอมรบกบนวตกรรมดานสงแวดลอม โดยมเงอนไขเบองตนวา เกษตรกรผยอมรบนวตกรรมดานสงแวดลอมในการเกษตรมความแตกตางจากเกษตรกรผยอมรบนวตกรรมเชงพาณชย (commercialinnovations) Taylor และ Miller ไดสรางแบบจาลองในการอธบายการยอมรบขนมาใหม โดยใชตวแปรอสระ 10 ตว คอ 1) การศกษาของเกษตรกร 2) การรบรถงความจาเปนของนวตกรรม3) สถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจ 4) การจางงานทางการเกษตร(off farm employment) 5) ความเปนผนา 6) ลกษณะกจการเกษตร 7) การตดตอกบตวแทน (agency contact) 8) การขอคาแนะนาจากผนา 9)ความรเกยวกบโครงการ และ 10) การชกชวนเขาโครงการ และตวแปรตามคอการตดสนใจยอมรบนวตกรรมของโครงการ ผลการศกษาพบวา แบบจาลองทสรางขนใหมนอธบายความผนแปรในกระบวนการยอมรบในขนความร (Knowledge stage)ไดประมาณ 30เปอรเซนตในขนการโนมนาว (Persuasion stage) ไดประมาณ 43 เปอรเซนต และในขนการตดสนใจ (decision stage) ไดประมาณ 39 เปอรเซนต

Nowak (1987) ทาวจยเรอง “The Adoption of Agriculture Conservation Technologes ;Economic and Diffusion Explanations” การวจยชนนเปนการทดสอบการยอมรบเทคโนโลยเพอการอนรกษทางการเกษตร โดยใชปจจยดานการแพรกระจาย ปจจยดานเศรษฐกจ และปจจยดานนเวศวทยา ผลการศกษาพบวา 1) ปจจยทางเศรษฐกจและการแพรกระจายมความสาคญในการอธบายการยอมรบปฏบตเชงอนรกษ ปจจยการแพรกระจายมความสาคญเพมมากขน ตามความซบซอนของนวตกรรมทมเพมมากขนดวยและลดความสาคญลงถาความเสยงไดรบการลดลงโดยผานการสนบสนนของสถาบน แตอยางไรกตาม ทงแรงจงใจทางดานเศรษฐกจ (economic incentive) และขาวสารเปนปจจยทสามารถลดความเสยงในการยอมรบปฏบตใหม ๆ และ 2) เทคโนโลยและการปฏบตเชงอนรกษมคณสมบตของการเปนนวตกรรมทแตกตางกน ดงนนจงมลกษณะในการยอมรบทแตกตางกนดวยผวจยไดยาไววาการวดการยอมรบเทคโนโลยและการปฏบตเชงการอนรกษ

76

ควรตระหนกวานวตกรรมชนดหนงเหมาะสมสาหรบการอนรกษ รปแบบหนง จงจาเปนตองวดใหตรงตามเปาหมายของนวตกรรมนน ๆ ดวย

สรปงานวจยทเกยวของจากการศกษางานวจยทเกยวของกบการนาความรดานการเกษตรธรรมชาตไปใชหรอ

การยอมรบการทาเกษตรยงยนนน พบวา สถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมเปนปจจยทมความสาคญตออาชพของเกษตรกรในการทาการเกษตรกรรม ไดแก เพศ อาย อาชพ การศกษา รายได แหลงนาพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในครวเรอน ประสบการณในการทาการเกษตร การรบรขาวสารการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมตลอดจนแรงจงใจหรอความตองการและสภาพปญหาในการประกอบอาชพการเกษตรรวมถงระดบความรความสามารถและปจจยดานสภาพแวดลอมตางๆ ปจจยเหลาน ไดมนกวจยและนกวชาการหลายทาน ทงในและตางประเทศไดใหความสนใจศกษาพบวา ปจจยตาง ๆดงกลาว มผลตอการนาความรไปใชทงในระดบมากและนอย หรออาจจะไมมผลตอการนาความรไปใชในบางตวแปร ทงน ขนอยกบตวแปรทนามาศกษาในเรองนน ๆ อยางไรกด ปจจยทเกยวของกบสภาพทางเศรษฐกจและสงคมตามทไดกลาวมาผวจยเหนวา มความสาคญทจะตองทาการศกษาตอไป เพอจะไดทราบวามปจจยอะไรบางทมผลตอการนาความรไปใช และจะเปนประโยชนตอหนวยงาน และชมชนเปนอยางยง ทาใหทราบถงลกษณะพนฐานทวไปและขอคดเหนเกยวกบแนวคดในการนาความรดานการเกษตรธรรมชาตไปใชไดดยงขน

77

บทท 3วธดาเนนการวจย

ในการวจยเรอง การใชความรดานการเกษตรกรรมธรรมชาตของผผานการฝกอบรมโครงการเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมจากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม เปนการวจยเชงสารวจ (Survey Studies) เพอใหการวจยเปนไปตามความวตถประสงคของการวจย ผวจยไดกาหนดระเบยบวธวจยซงประกอบดวยประชากรและกลมตวอยาง ตวแปร เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล และการวเคราะหขอมล ตามขนตอน ดงน

1. ประชากรและกลมตวอยางประชากรทใชในการวจยครงน ไดแก ผทผานการฝกอบรมโครงการเกษตรธรรมชาต

และสงแวดลอมจากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯในปงบประมาณ 2541-2545จานวน 1,040 รายรวม 35 รน ตามบญชผผานการฝกอบรมดงน

ปงบประมาณ จานวนรน จานวนประชากร (คน)25412542254325442545

348

119

6668

264392250

รวม 35 1,040 คน

กลมตวอยางการศกษาครงน กลมตวอยางทใชในการศกษา ไดแก ผผานการฝกอบรมโครงการ

เกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม จากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯ ทเขารบการฝกอบรมในปงบประมาณ 2541-2545 จานวน 287 ราย รวมทงหมด 35 รน โดยกาหนดขนตอนในการเลอกกลมตวอยาง ดงน

77

78

1.ขนาดของกลมตวอยาง การสมตวอยางเพอหาตวแทนของประชากรทศกษาครงนไดใชการสมตวอยางทเปนไปตามโอกาสทางสถตโดยการสมตวอยางแบบแบงชน (Stratified RandomSampling) เพอใหไดประชากรทจะถกเลอกเปนตวแทนในการศกษา มโอกาสถกเลอกเทาๆ กนขนาดของกลมตวอยางผวจยใชตารางสาเรจรปภายใตความคลาดเคลอน+5 เปอรเซนต ทระดบความเชอมน 95 เปอรเซนต เมอจานวนประชากร 1,040 คนจะไดกลมตวอยางตามตารางสาเรจรป จานวน287 คน (อางถงใน ศรชย กาญจนวาส, ดเรก ศรสโข และทววฒน ปยยานนท 2537 : 95 )

2. การเลอกกลมตวอยางจากตารางสาเรจรปผวจยไดคานวณหาขนาดของกลมตวอยางในแตละป ตามสดสวนของตวอยาง ของแตละกลม (Strata) โดยเทยบบญญตไตรยางคจากสดสวนของกลมตวอยางในแตละป ดงน

ป จานวนผผานการฝกอบรม คานวณหาสดสวน ขนาดกลมตวอยาง (คน)2541 66 66×287 =18.21

1,04018

2542 68 68×287 = 18.761,040

19

2543 264 264×287 = 72.851,040

73

2544 392 392×287 = 108.171,040

108

2545 250 250×287 = 68.991,040

69

รวม 1,040 = 287

3. เมอไดขนาดของกลมตวอยางในแตละปแลว จากนนใชวธสมอยางงาย (Simplerandom Sampling) โดยการจบฉลาก เพอใหทกหนวย (ทกคนในแตละป 2541-2545) มโอกาสทจะไดรบเลอกเปนตวแทนอยางเทาเทยมกน จากบญชรายชอผผานการฝกอบรมตามสดสวนทคานวณไดตามขอ 2 จนกวาจะไดตวอยางครบจานวนทตองการ 287 ราย ดงแผนภม

79

แผนภมท 1 แสดงการสมกลมตวอยางแบบแบงชน

ประชากรผเขารบการฝกอบรมจานวน 1040 คน

ป 25424 รน

68 คน

ป 25438 รน

264 คน

ป 254411 รน

392 คน

ป 25459 รน

250 คน

18 คน 19 คน 73 คน 108 คน 69 คน

ตวกลมอยางผเขารบการฝกอบรม

จานวน 287 คน

ป 25413 รน

66 คน

80

2. ตวแปรทใชในการวจย2.1 ตวแปรอสระ ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการ

เกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร ระยะเวลาการทาการเกษตร การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม และระดบความรการทาเกษตรธรรมชาต

2.2 ตวแปรตามไดแก การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตทงทนาไปปฏบตดวยตนเองและการนาไปถายทอดใหกบบคคลอน ซงประกอบดวย ความรและแนวทางการปฏบตใน 5เรองไดแก1.การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ2)การปลกพชผกหลายชนด3) การอนรกษแมลงทมประโยชน 4) การใชพชสมนไพรปองกนและกาจดศตรพช และ 5) การทาปยหมกและปยนาชวภาพ

3. เครองมอทใชในการวจยเครองมอทใชในการวจยครงน ไดแก แบบสอบถาม (Questionnaire) ประกอบดวย

ขอคาถามลกษณะคาถามแบบปด และคาถามแบบเปด จานวน 1 ชด แบงออกเปน 4 ตอน ดงนตอนท 1 สอบถามเกยวกบขอมลพนฐานของผผานการฝกอบรม ไดแก เพศ อาย ระดบ

การศกษา อาชพ รายไดแหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร ระยะเวลาการทาการเกษตร การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม แบบสอบถามเปนแบบเตมคาลงในชองวาง และบางขอใหเปนการเลอกตอบ

ตอนท 2 แบบทดสอบเกยวกบ ระดบความรการทาเกษตรธรรมชาต ขอคาถามประกอบดวย เนอหาความรใน 5 เรองไดแก การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ การปลกพชผกหลายชนด การอนรกษแมลงทมประโยชนตอพชการใชพชสมนไพรปองกนกาจดศตรพช การทาปยหมกและปยนาชวภาพ จานวน 30ขอ ลกษณะแบบวดเปนแบบวดทมคาตอบใหเลอก 2 ตวเลอก (ถก, ผด)โดยมเกณฑการใหคะแนนของแบบวดความร กาหนด ดงน

ตอบถก ใหคะแนนเทากบ 1 คะแนนตอบผด ให คะแนนเทากบ 0 คะแนนเกณฑการแบงกลมคะแนนไดจากการวดความรสง มระดบคะแนนตงแต รอยละ 80 ขน

ไป (เกณฑ มาตรฐานของกรมวชาการ) โดยกาหนด ดงนชวงคะแนนระหวาง 24 - 30 คะแนน หมายถง มความรในระดบสงหรอด (80-100%)ชวงคะแนนระหวาง 15 - 23 คะแนน หมายถง มความรในระดบปานกลาง (50-79 %)ชวงคะแนนระหวาง 0 - 14 คะแนน หมายถง มความรในระดบตาหรอไมด (0-50%)

81

ตอนท 3 แบบสอบถามเกยวกบการนาความรไปใช 5 เรอง ประกอบดวย การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ การปลกพชผกหลายชนด การอนรกษแมลงทมประโยชนตอพช การใชพชสมนไพรปองกนกาจดศตรพช การทาปยหมกและปยนาชวภาพ

ลกษณะของแบบสอบถามเปนแบบวดระดบคะแนน การนาความรไปใช 5 ระดบ ตามแบบของ ลเคอรท ( Likert Rating Scale ) 5 ระดบ มความหมาย ดงน

คาคะแนน 5 หมายถง นาความรไปใชมากทสด หรอปฏบต ทกครง อยางสมาเสมอคาคะแนน 4 หมายถง นาความรไปใชมาก หรอปฏบต เกอบทกครง

คาคะแนน 3 หมายถง นาความรไปใชปานกลาง หรอปฏบตบาง แตไมสมาเสมอคาคะแนน 2 หมายถง นาความรไปใชนอย หรอปฏบตเพยงครงเดยว หรอนานๆ ครงคาคะแนน 1 หมายถง นาความรไปใช นอยทสด หรอไมไดปฏบต แมแตครงเดยว

โดยมเกณฑการแปลความหมายคะแนนในการพจารณาคาเฉลย โดยใชเกณฑประมาณคาของ เบสต (Best 1981 : 186-187) ดงน

คาคะแนนเฉลยระหวาง 4.50 – 5.00 หมายถง นาความรไปใชมากทสดคาคะแนนเฉลยระหวาง 3.50 – 4.49 หมายถง นาความรไปใช มาก

คาคะแนนเฉลยระหวาง 2.50 – 3.49 หมายถง นาความรไปใชปานกลาง คาคะแนนเฉลยระหวาง 1.50 – 2.49 หมายถง นาความรไปใชนอย คาคะแนนเฉลยระหวาง 1.00 – 1.49 หมายถง นาความรไปใชนอยทสด

ตอนท 4 แบบสอบถามเกยวกบ ปญหาจากการใชความรการทาเกษตรธรรมชาตและขอเสนอแนะ เปนการสอบถามเกยวกบ ปญหาการนาความรไปใช ปญหาดานหลกสตรหรอเนอหาวชาทจดฝกอบรม ปญหาการฝกปฏบตของวทยากร สถานทจดฝกอบรม สถานทพก อาหารลกษณะคาถามเปนแบบปลายเปด โดยการจดกลมของปญหาในการตอบให ไดแก ปญหาดานปจจยตาง ๆ ในการผลต ปญหาศตรพช ปญหาดานการตลาด และปญหาอน ๆ พรอมขอเสนอแนะวเคราะหเนอหา โดยการแจกแจงความถ และคารอยละ ของคาตอบ

ขนตอนในการสรางเครองมอเครองมอทใชในการวจยครงนใชแบบสอบถามซงผวจยสรางขนตามเนอหาของการฝก

อบรมและตวแปรทเกยวของโดยมขนตอน ดงน1. ศกษาคนควา เอกสาร งานวจย และวรรณกรรมทเกยวของกบความรทางการเกษตร

ธรรมชาตหรอเกษตรอนทรยเพอเปนแนวทางในการสรางแบบสอบถาม2. กาหนดกรอบและแนวคดเพอสรางแบบสอบถามทใชในการวจย

82

3. สรางเครองมอซงพฒนาเปนแบบสอบถามทมเนอหาครอบคลมตามวตถประสงคของการวจยและตรวจสอบความถกตอง ความเทยงตรงของเนอหา (Content Validity) โดยอาจารย ทปรกษาและผทรงคณวฒ จานวน 3 ทานแลวนาไปทดสอบครงแรกกบประชากรทไมใชกลม ตวอยาง จานวน 10 คน เพอทดสอบความตรงของเนอหา จากนนจงนาแบบสอบถามมาปรบปรงแกไข

4. นาแบบสอบถามทสรางขนและไดรบการปรบปรงแกไขแลวไปทดลองใช (try out)กบกลมประชากรทไมใชกลมตวอยาง จากผผานการฝกอบรมในป พ.ศ. 2546 จานวน 40 คน เพอหาคาความเชอมน หรอความเทยง (reliability) ของแบบสอบถามวดระดบความร โดยใชสตรของ คเดอรรชารดสน (Kuder Richardson Method) หรอ KR-20 และทดสอบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตโดยใชวธสมประสทธ อลฟา (Alpha Coefficient Reliability) ของครอนบาค (Cronbach)(วเชยร เกตสงห 2530 ก : 119) ไดคาความเทยงของแบบสอบวดความร 0.79 และไดคาความเทยงของการใชความรเรองเกษตรธรรมชาต 0.95

5. นาแบบสอบถามไปเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางในพนทตอไป

4. การเกบรวบรวมขอมลผวจยไดดาเนนการเกบขอมลโดยดาเนนการเปนขนตอนตามลาดบดงน1. ตดตอภาควชาการศกษานอกโรงเรยนเพอประสานงานบณฑตวทยาลยมหาวทยาลย

ศลปากร ทาหนงสอขอความรวมมอในการเกบรวบรวมขอมล จากกลมตวอยางของผผานการฝกอบรมทใชในการวจย

2. ผวจยนาหนงสอจากบณฑตวทยาลยสงทางไปรษณย พรอมแบบสอบถามเพอขอความรวมมอของผผานการฝกอบรม พรอมทงไดกาหนดนดวนสงแบบสอบถามกลบคน

3. เมอครบกาหนดเวลาสงแบบสอบถามกลบคนผวจยจงไดรวบรวมและตรวจสอบความสมบรณของการตอบแบบสอบถามและความครบถวนของขอมลในแตละฉบบ 4. ผวจยนาขอมลทไดมาวเคราะหตามวธการทางสถต 5. การวเคราะหขอมล

เมอผวจยไดเกบรวบรวมขอมลจากแบบสอบถามจนครบจานวนทสงกลบมาแลว และไดตรวจสอบใหมความสมบรณถกตองแลวจงนาขอมลจากแบบสอบถามมาประมวลผลขอมลดวยเครองคอมพวเตอรดวยโปรแกรมสาเรจรป SPSS For Windows จากนนนาผลทไดมาวเคราะหขอมลทางสถต

83

สถตทใชในการวเคราะหขอมล ผวจยไดใชสถต ดงตอไปน1. ขอมลเกยวกบสถานภาพสวนตวและขอมลพนฐานของผผานการฝกอบรมวเคราะห

ขอมล ของคาตอบ ตาม เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร ระยะเวลาการทาการเกษตรการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม การวเคราะหความรของผผานการฝกอบรมเกยวกบเกษตรธรรมชาต และ การวเคราะหการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต โดยการแจกแจงความถ หาคารอยละ (%) คาเฉลย (Χ ) และหาคาความเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) แลวนาเสนอในรปตาราง ประกอบคาบรรยาย

2. การวเคราะหเพอทดสอบสมมตฐาน การวเคราะหความสมพนธระหวาง เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได

แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในครอบครว ระยะเวลาการทาการเกษตร การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม ความรเกยวกบเกษตรธรรมชาต กบการนาความรดานการเกษตรไปใช โดยใช

2.1 การทดสอบ คาท (t – test) เพอทดสอบความเปนอสระ ระหวางตวแปรเพศและตวแปร การใชความรดานการเกษตรธรรมชาต โดยกาหนดคานยสาคญทางสถต ทระดบ .05

2.2 การทดสอบความแปรปรวน (One WAy ANOVA) เพอทดสอบความเปนอสระ ระหวางตวแปร อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในครอบครว ระยะเวลาการทาการเกษตร การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม ความรเกยวกบเกษตรธรรมชาต และตวแปรการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต โดยกาหนดคานยสาคญทางสถต ทระดบ .05

3. ขอมลเกยวกบปญหาและขอเสนอแนะของผผานการฝกอบรมทมตอการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต แสดงผลการวเคราะหโดย การแจกแจงความถ และคารอยละแลวนาเสนอประกอบคาบรรยาย

84

บทท 4ผลการวเคราะหขอมล

เพอใหเปนไปตามวตถประสงคของการวจยและนาเสนอผลการวเคราะหขอมลในการวจยเรอง “การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมจากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม” ผวจยไดนาขอมลทไดจากการตอบแบบสอบถามของกลมตวอยางผผานการฝกอบรม จานวน 287 คน นามาวเคราะหและเสนอผลการวเคราะห โดยใชตารางประกอบคาบรรยาย จาแนกออกเปน 4 ตอน กลาวคอ

ตอนท 1 ขอมลพนฐานและระดบความรเกยวกบเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาต

ตอนท 2 ระดบการใชความรการทาการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาตในเรองตาง ๆ

ตอนท 3 เปรยบเทยบการใชความรดานการทาการเกษตรธรรมชาตในเรองตาง ๆของผผานการฝกอบรมจาแนกตามตวแปร 12 ดาน คอ เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายไดแหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร ระยะเวลาทาการเกษตร จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม และระดบความรของผผานการฝกอบรม การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตในเรองตาง ๆ

ตอนท 4 ปญหาและขอเสนอแนะของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาต

ตอนท 1 ขอมลพนฐานของผผานการฝกอบรมและระดบความรของผผานการฝกอบรมการวเคราะหขอมลในตอนน เปนการนาเสนอขอมลเบองตนของกลมตวอยางผผานการ

ฝกอบรมเกษตรธรรมชาต จานวน 287 คน ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาเกษตร ระยะเวลาการทาการเกษตร การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม และระดบความรของผผานการฝกอบรม วเคราะหดวยคาความถและคารอยละ ดงผลการวเคราะห ในตารางท 1

84

85

ตารางท 1 แสดงจานวนและรอยละขอมลพนฐานของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาต n =287

ขอมลพนฐานสวนตว จานวน (ราย) รอยละ Χ S.D.เพศ ชาย 166 57.8 หญง 121 42.2รวม 287 100อาย ตากวา 31 ป 86 30.0 31 – 40 ป 59 20.6 41 – 50 ป 69 24.0 51 – 60 ป 46 16.0 สงกวา 60 ป 27 9.4

รวม 287 100

40.74 13.654

ระดบการศกษา ประถมศกษา 81 28.2 มธยมศกษา 70 24.4 อนปรญญา 35 12.2 ปรญญาตร 90 31.4 สงกวาปรญญาตร 11 3.8

รวม 287 100อาชพ รบราชการ/รฐวสาหกจ 75 26.1 พนกงานบรษทเอกชน 28 9.8 เกษตรกร คาขาย รบจางทวไป

1031517

35.95.25.9

ธรกจสวนตวขนาดยอม 16 5.6 อน ๆ 3.3 11.5

รวม 287 100

86

ตารางท 1 (ตอ)

ขอมลพนฐานสวนตว จานวน (ราย) รอยละ Χ S.D.รายไดตอป ตากวา 50,000 บาท 69 24.0 50,001 – 100,000 บาท 87 30.0 100,001 – 200,000 บาท 59 20.6 200,001 – 300,000 บาท 25 8.7 สงกวา 300,000 บาท 47 16.4

รวม 287 100

188,404.70253,158.703

แหลงนาทใชทาการเกษตร นาฝน 27 9.4 แหลงนาธรรมชาต 53 18.5 คลองชลประทาน 13 4.5 แหลงนาใตดน 84 29.3 นาประปา 5 1.7 ไมไดทาการเกษตร 105 36.6

รวม 182 100จานวนพนททาการเกษตร (ไร) 1 – 5 ไร 64 22.3 6 – 10 ไร 33 11.5 11 – 15 ไร 21 7.3 16 – 20 ไร 18 6.3 21 – 30 ไร 19 6.6 มากกวา 30 ไร 27 9.4 ไมไดทาการเกษตร 105 36.6

รวม 182 100

3.27 .79275

87

ตารางท 1 (ตอ)

ขอมลพนฐานสวนตว จานวน (ราย) รอยละ ΧS.D.

จานวนแรงงานในการทาการเกษตร/ครอบครว 1 คน 23 8 2 คน 60 20.9 3 คน 30 10.5 4 คน 29 10.1 5 คน 12 4.2 มากกวา 5 คน 28 9.8 ไมไดทาการเกษตร 105 36.6

รวม 182 100

4.21 5.883

ระยะเวลาการทาการเกษตร (ป) 1 – 3 ป 47 16.4 4 – 6 ป 46 16.0 7 – 10 ป 31 10.8 11 – 15 ป 20 7.0 16 – 20 ป 20 7.0 มากกวา 20 ป 18 6.3 ไมไดทาการเกษตร 105 36.6

รวม 182 100

14.60 3.439

การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร/ป 1 – 3 ครง 29 15.0 4 – 6 ครง 17 9.3 มากกวา 6 ครง 28 15.4 ไมเคยตดตอ 108 59.3

รวม 182 100

8.03 9.678

88

ตารางท 1 (ตอ)

ขอมลพนฐานสวนตว จานวน (ราย) รอยละ ΧS.D.

เหตผลหลกในการเขารบการฝกอบรมถกขอรองหรอถกกาหนดใหเขารบการอบรม

18 6.3

ตองการนาความรไปประกอบอาชพ

154 53.7

ตองการนาความรไปใชในชวตประจาวน

73 25.4

ตองการนาความรไปถายทอดใหกบบคคลอน

42 14.6

รวม 287 100

จากตารางท 1 ผลการวเคราะหขอมลพนฐานของผผานการฝกอบรม จานวน 287 คนดงตอไปน

เพศ จากการศกษา พบวา เปนเพศชาย รอยละ 57.8 และเปนเพศหญง รอยละ 42.2อาย พบวา ผผานการฝกอบรมสวนใหญมอายเฉลย 40.74 ป เมอแยกตามกลมอายพบวา

อายตากวา 31 ป มจานวนมากกวากลมอนๆ รอยละ 30.0 รองลงมามอายระหวาง 41-50 ป รอยละ24.0 อายนอยทสด 19 ป และอายมากทสด 72 ป

ระดบการศกษา พบวา สวนใหญจบการศกษาระดบตากวาปรญญาตร รอยละ 64.8 เมอแยกตามกลมการศกษา พบวา กลมผทมการศกษาระดบปรญญาตร มคาเฉลยสงกวากลมอนรอยละ31.4 รองลงมา จบการศกษาระดบสงกวาปรญญาตร รอยละ 3.8

อาชพ พบวา ผผานการฝกอบรมสวนใหญมอาชพทาการเกษตร รอยละ 35.9 รองลงมาประกอบอาชพรบราชการหรอรฐวสาหกจ รอยละ 26.1

รายไดทงหมดจากการประกอบอาชพโดยเฉลยตอป รายไดทงหมด ของผผานการฝกอบรมในรอบปทไดจากการประกอบอาชพหลกและอาชพเสรมอน ๆ พบวา มรายไดโดยเฉลยตอป 188,404.70 บาท/ป โดยสวนใหญจะมรายได ตากวา 50,001 - 100,000 บาท /ปรอยละ 54.0 รองลงมา คอ มรายได/ประหวาง 100,001 - 200,000 บาท / ป คดเปนรอยละ 20.6 รายไดสงกวา 300,000บาท / ป คดเปนรอยละ 16.4 และ 200,001 – 300,000 รอยละ 8.7 ตามลาดบ

89

แหลงนาทใชทาการเกษตร จากการศกษาถงแหลงนาหลกทผผานการฝกอบรมนามาใชเพอทาการเกษตร พบวาใชนาจากแหลงนาใตดนมากทสด (นาบาดาล บอนาตน สระขดใชเอง) คดเปนรอยละ 29.3 รองลงมาใชนาจากแหลงนาธรรมชาต (หวย หนอง คลอง บง แมนา) คดเปนรอยละ 18.5นาฝนรอยละ 9.4 นาจากคลองชลปะทาน รอยละ 4.5 และนาประปา รอยละ 1.7 ตามลาดบ สวนจานวนผไมไดประกอบอาชพการเกษตร(ไมไดใชนาเพอทาการเกษตร) คดเปน รอยละ 36.6

จานวนพนททาการเกษตร พบวา มพนททาการเกษตรโดยเฉลย 22.36 ไร โดยสวนใหญจะมพนททาการเกษตร 1 - 5 ไร คดเปนรอยละ 22.3 รองลงมามพนท 6 -10 ไร รอยละ 11.5ม พนทมากกวา 30 ไร รอยละ 9.4 พนท 11-15 ไร รอยละ 7.3 พนท 21-30 ไร รอยละ 6.6 และพนท 16-20 ไร รอยละ 6.3 ตามลาดบ สวนผไมไดประกอบอาชพการเกษตร รอยละ 36.6

จานวนแรงงานในการทาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตรประกอบดวยแรงงานในครอบครวและแรงงานทจางผอนทา จากการศกษาพบวา แรงงานทใชในการทาเกษตรโดยเฉลย 4.21 คน โดยสวนใหญมแรงงาน 2 คนตอครอบครว คดเปนรอยละ 20.9 รองลงมา มแรงงาน3 คน คดเปนรอยละ 10.5 แรงงาน 4 คน รอยละ 10.1 มากกวา 5 คน รอยละ 9.8 และ 5 คน รอยละ 4.2 ตามลาดบ สวนผไมไดประกอบอาชพการเกษตร รอยละ 36.6

ระยะเวลาการทาการเกษตร หรอประสบการณในการทาการเกษตรกอนเขารบการฝกอบรม พบวา โดยเฉลยมระยะเวลาในการทาการเกษตร 14.60 ป โดยสวนใหญ มระยะเวลาทาการเกษตรอยระหวาง1 – 3 ป คดเปนรอยละ 16.4 รองลงมา 4 – 6 ป คดเปนรอยละ16.0 7-10 ป รอยละ 10.811-15 ป และ 16 -20 ป รอยละ 6.3 สวนผไมไดประกอบอาชพทางการเกษตร รอยละ 36.6

การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรพบวา โดยเฉลยตดตอ 8.03 ครง/ป สวนใหญจะตดตอ 1 -3 ครง/ป รอยละ15.9 รองลงมาตดตอมากกวา 6 ครง รอยละ 15.4 ตดตอ 4-6 ครงรอยละ9.3 ตามลาดบ สวนทไมเคยตดตอ จานวน 108 ราย คดเปนรอยละ 59.3 และผไมไดประกอบอาชพการเกษตร รอยละ 36.6 รอยละ

เหตผลในการเขารบการฝกอบรม จากการศกษาพบวา เหตผลในการตดสนใจเขารบการฝกอบรม สวนใหญ ตองการนาความรไปประกอบอาชพ คดเปนรอยละ 53.7 รองลงมา ไดแกตองการนาความรไปใชในชวตประจาวน คดเปนรอยละ 25.4 ตองการนาความรไปถายทอดใหกบบคคลอน รอยละ 14.6 และถกขอรองหรอถกกาหนดใหเขารบการอบรม รอยละ 6.3

90

ตารางท 2 ความร เรองเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมN=287

ความร เรองเกษตรธรรมชาตตอบถกตองขอความ

จานวน รอยละ1.หวใจของการทาเกษตรธรรมชาตคอการใชเมลดพนธด 151 52.62.เมอฝนตกสารพษทางการเกษตรจะไหลลงสแมนาลาคลอง ทาใหปลาในแมนาไดรบสารพษเชนกน 258 89.93.ปยพชสดทนยมปลกมากไดแกพชตระกลถว 273 95.14.การใสปยเคม และปยอนทรย สามารถเพมธาตอาหารในดน 111 38.75.การใสปยคอก ปยหมก ปยพชสดลงในดนมผลเสยคอ จะทาใหเกดวชพชเพมมากขน 167 58.26.การปลกพชชนดเดยวกนเปนเวลานานตดตอกนหลายปไมกอใหเกดผลเสยตอคณภาพของดน แตจะชวยปรบสภาพใหดนมแรธาตอดมสมบรณ 213 74.27.โรคพชบางชนดจะระบาดรนแรงในดนทเสอมโทรม 233 81.28.โครงสรางของดนเปลยนแปลงไดจากการใสปยเคมตดตอกน เปนระยะเวลานานหลายป 241 84.09.กอนปลกพชผกควรนาดนไปตรวจสอบกบหมอดน เพอมนใจไดวาดนจะไมขาดธาตอาหารตวใดตวหนง 240 83.610. การปลกพชตางตระกลหลายชนดรวมกนทาใหเกดดนเสยเรวขนเนองจากพชตางๆแยงชงอาหารเพอการเจรญเตบโต 235 81.911.การปลกพชชนดเดยวในแปลงปลกพชเดมเปนการเพมผลผลตและใชพนทใหเกดประโยชนสงสด 220 76.712.เราควรกาจดสงมชวตและแมลงตาง ๆ ทพบในแปลงปลกพชใหหมดไปเหลอไวเพยงพชทปลกไวเทานน 227 79.113.การปลกพชทมระบบรากลก และรากตนสลบกนจะทาใหโครงสรางของดนเสย 228 79.414.แมลงศตรพชผกเพมขนเปนจานวนมาก เนองจากคนทาลายปาแยงทอยอาศยของแมลง 223 77.415.เกษตรกรใชสารพษกาจดศตรพชมาเปนเวลานาน แตในปจจบนกยงคงมแมลงศตรพชเปนจานวนมาก เพราะแมลงสามารถปรบตวตานทานตอสารพษได 265 92.3

91

ตารางท 2 (ตอ)

ความรเรองเกษตรธรรมชาตตอบถกตองขอความ

จานวน รอยละ16.แมลงสวนใหญชอบไมดอกสสด ๆ 262 91.317.แมลงตวหาและตวเบยนจะชวยกาจดแมลงศตรพชได 269 93.718.การลดปญหาการระบาดของโรคและแมลงศตรพชโดยไมตองใชสารเคมทาไดโดยการปลกพชชนดเดยวกนเปนระยะเวลานาน 237 82.619.กลนของตนดาวเรองและตนตะไครหอมชวยไลแมลงศตรผกบางชนดได 264 92.020.นายาทไดจากการหมกสวนผสมของใบสะเดา(หรอใบเทยมชาง)หวขาแกตะไครหอม และยาสบเขาสามารถนามาฉดพนขบไลแมลงศตรพชประเภทผกเทานนไมเหมาะสมกบพชไร 158 55.121.สารสกดทไดจากเมลดสะเดาและใบสะเดาทาใหแมลงหยดการวางไขและงดการลอกคราบ 260 90.622.หวขาแกสามารถปองกนและกาจดแมลงวนทองได 100เปอรเซนต 150 52.323.กอนทจะนานายาสมนไพรเพอปองกนและกาจดแมลงศตรพชไปฉดพนตองผสมสารจบใบดวยทกครง 206 71.824.เวลาทเหมาะสมในการฉดพนนายาสมนไพรปองกนกาจดศตรพชและแมลงศตรพชควรเปนชวงเชา 123 42.925.ปยหมกคอธาตอาหารของพชทไดจากการหมกระหวางเศษพชกบมลสตวโดยมจลนทรยชวยยอยสลาย 256 89.226.เมอผสมวสดและทากองปยหมกเสรจแลวควรกลบกองปยทกวน 218 76.027.สถานททเหมาะสมสาหรบใชทาปยหมกคอกลางแจง 124 43.228.การใหปยนาชวภาพทถกตองสามารถใชวธการรดทโคนตน ปลอยตามรองและใชเครองอดลงดน 173 60.329.ปยนาชวภาพคอปยทชวยเรงการเจรญเตบโตของพชทางใบ ไมเหมาะกบพชทใหผลเชน มะมวง 201 70.030.พชผกตองการธาตอาหารเสรมประเภทธาตโบรอน แคลเซยมปรมาณมาก 164 57.1

92

จากตารางท 2พบวา ผผานการฝกอบรมมความรทถกตองเกยวกบเกษตรธรรมชาต มากกวารอยละ 80 จานวน 13 ขอ คอ ขอ 3 ,17, 15, 19, 16, 21, 2, 25, 8, 9, 18, 10 และ 13 ตามลาดบ โดยขอทมผตอบถกมากทสด คอ ขอ 3 ปยพชสดทนยมปลกมากไดแก พชตระกลถว คดเปนรอยละ 95.1 รองลงมา ไดแก ขอ 17 แมลงตวหาและตวเบยนชวยกาจดแมลงศตรพชไดรอยละ 93.7 มความรทถกตองเกยวกบเกษตรธรรมชาต รอยละ 60-80 จานวน 9 ขอ คอ ขอ 13,12, 14, 11, 26, 6, 23, 29 และ 28 ตามลาดบ และมความรทถกตองเกยวกบเกษตรธรรมชาตตากวารอยละ 60 จานวน 8 ขอ คอ ขอ 5, 30, 20, 1, 22, 27, 24 และ ขอ 4 ตามลาดบ โดยขอทตอบถกตองนอยทสด คอ ขอ 4 ไดแก การใสปยเคม และปยอนทรย สามารถเพมธาตอาหารในดน รอยละ 38.7

ตารางท 3 ระดบความรเรองเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมจากศนยฝกและพฒนา อาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม

ความรเรองเกษตรธรรมชาต จานวน รอยละ คาสถต ระดบ

คะแนน 24 – 30 124 43.2คะแนน 15 – 23 154 53.7คะแนน 0 – 14 9 3.1

รวม 287 100

Χ = 22.13S.D. = 3.551

ปานกลาง

จากตารางท 3 พบวา ผผานการฝกอบรมความรเกยวกบเกษตรธรรมชาตอยในระดบปานกลาง เมอพจารณาในรายละเอยด พบวา ผผานการฝกอบรมมความรอยในระดบปานกลางคดเปนรอยละ 53.7 รองลงมา คอ มความรอยในระดบมาก คดเปนรอยละ 43.2 มความรอยในระดบนอย คดเปนรอยละ 3.1 ตามลาดบ

ตอนท 2 ระดบการใชความรการทาการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมการศกษาการใชความรดานการทาการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมเกษตร

ธรรมชาตในการวจยครงน ไดกาหนด ออกเปน 5 เรอง คอ 1) เรองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ 2) เรองการปลกพชผกหลายชนด 3) เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน 4) เรองการใชพชสมนไพรเพอปองกนและกาจดศตรพช และ 5) เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ ในภาพรวมดงตารางท 4 และ ตามหวขอเรอง ดงตารางท 4 - 5

93

ตารางท 4 จานวนรอยละ คาเฉลย คาสวนเบยงเบนมาตรฐานของการใชความรดานการเกษตร ธรรมชาตของผผานการฝกอบรมทง 5 เรอง

ระดบการใชความรการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต มากทสด มาก ปานกลาง นอย ไมไดใช Χ S.D.

1. เรองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ

30(10.5)

117(40.8)

79(27.5)

22(7.7)

39(13.6) 3.205 1.114

2. เรองการปลกพชผกหลายชนด23

(8.0)84

(29.3)94

(32.8)43

(15.0)43

(15.0) 2.901 1.131

3. เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน

8(2.8)

67(23.3)

108(37.6)

60(20.9)

44(15.3)

2.746 .999

4. เรองการใชพชสมนไพรปองกนจากดศตรพช

30(10.5)

73(25.4)

77(26.8)

55(19.2)

52(18.1) 2.911 1.219

5. เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

28(9.8)

107(37.3)

79(27.5)

44(15.3)

29(10.1) 3.151 1.069

รวมทงสน 2.4 34.5 37.6 12.2 13.2 3.013 .999

จากตารางท 4 พบวา การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมโดยรวมอยในระดบปานกลาง รอยละ 37.6 (Χ = 3.013) สาหรบรายเรอง พบวา เรองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ ใชความรมากทสด (Χ = 3.205) รองลงมา ไดแก เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ (Χ = 3.151) เรองการใชพชสมนไพรปองกนกาจดศตรพช (Χ = 2.911) เรองการปลกพชผกหลายชนด (Χ = 2.901) และเรองการอนรกษแมลงทมประโยชน (Χ = 2.746) ตามลาดบ

94

ตารางท 5 คาเฉลยคาเบยงเบนมาตรฐานของการใชความรเกษตธรรมชาตของผผานการฝกอบรม

ระดบการนาความรไปใชขอความการใชความรเกษตร

ธรรมชาตมากทสด(จานวน)

มาก(จานวน)

ปานกลาง(จานวน)

นอย(จานวน)

ไมไดใช(จานวน)

Χ S.D. ระดบ

เรองการปรบปรงดน1การปรบปรงดนดวยอนทรยวตถ (ใชปยหมก, ปยนาชวภาพ,ปยพชสด) กอนปลกพช

87(30.3)

72(25.1)

68(23.7)

23(8.0)

37(12.9)

3.52 1.34 มาก

2. การใชพลาสตกสเทา - เงนคลมแปลงปลกพช

24(8.4)

25(8.7)

58(20.2)

58(20.2)

119(41.5)

2.21 1.30 นอย

3. การคลมดนดวยเศษพชตางๆหรอวสดเหลอใช ไดแก ฟางขาว หญาแหง ตนถว ใบไม ขยมะพราว กระดาษ-หนงสอพมพ

75(26.1)

86(30.0)

56(19.5)

30(10.5)

39(13.6)

3.45 1.34 ปานกลาง

4. การปลกพชแซมหรอปลกพชคลมดน

44(15.3)

73(25.4)

75(26.1)

39(13.6)

55(19.2)

3.04 1.33 ปานกลาง

5. การตากดนกอนปลกพช 89(31.1)

78(27.2)

49(17.1)

22(7.7)

48(16.7)

3.48 1.42 ปานกลาง

6. การคราดกลบดนกอนปลกพช 60(20.9)

97(33.8)

58(20.2)

25(8.7)

47(16.4)

3.34 1.34 ปานกลาง

7. การใสปยรองพน (ปยหมกปยคอก มลสตวอนๆ)

83(28.9)

91(31.7)

50(17.4)

21(7.3)

42(14.6)

3.53 1.36 มาก

8.การใชปยพชสด(ไถกลบซากพชลงในแปลงเพาะปลก)

52(18.1)

65(22.6)

70(24.4)

40(13.9)

59(20.6)

3.04 1.38 ปานกลาง

รวม 3.205 1.114 ปานกลางเรองการปลกพชผกหลายชนด9. ปลกพชกนใบ กนดอก/ผลและกนหวสลบกน

41(14.3)

52(18.1)

79(27.5)

56(19.5)

59(20.6)

2.86 1.32 ปานกลาง

10. การปลกพชทมระบบรากสนและยาวสลบกน

35(12.2)

59(20.6)

67(23.3)

57(19.9)

69(24.0)

2.77 1.34 ปานกลาง

11.การปลกพชแซมกบดอกไม สสดๆ เชน บานชนดาวเรองดาวกระจาย ทานตะวนรอบ ๆแปลงปลกพช

27(9.4)

52(18.1)

83(28.9)

62(21.6)

63(22.0)

2.71 1.25 ปานกลาง

12. การเกบซากพชไวเตรยมการเพาะปลก(ไมเผากอน หรอหลงการเพาะปลก)

58(20.2)

89(31.0)

61(21.3)

28(9.8)

51(17.8)

3.26 1.36 ปานกลาง

รวม 2.901 1.131 ปานกลาง

95

ตารางท 5 (ตอ)

ระดบการนาความรไปใชขอความการใชความรเกษตร

ธรรมชาตมากทสด(จานวน)

มาก(จานวน)

ปานกลาง(จานวน)

นอย(จานวน)

ไมไดใช(จานวน)

Χ S.D. ระดบ

เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน13. การปลกพชแซมกบดอกไมสสดๆ เชน บานชน ดาวเรองดาวกระจาย ทานตะวนรอบ ๆแปลงปลกพช

59(20.6)

44(15.3)

62(21.6)

66(23.0)

56(19.5)

2.94 1.41 ปานกลาง

14. การปลกพชสมนไพรทมกลนฉนเพอลอและไลแมลงบางชนดไวในแปลงปลกพช

64(22.3)

63(22.0)

68(23.7)

40(13.9)

51(17.8)

3.17 1.39 ปานกลาง

15.การใชสารสกดจากพชสมนไพร ฉดพนปองกนแมลงศตรพช

68(23.7)

74(25.8)

71(24.7)

24(8.4)

50(17.4) 3.30 1.37 ปานกลาง

16.ใชมอเกบวชพช ตวแมลงและพชผกทเปนโรคไปทาลาย

37(12.9)

75(26.1)

57(19.9)

59(20.6)

59(20.6) 2.90 1.34 ปานกลาง

17.ใชกบดกกาวเหนยว ดกจบแมลงศตรพช

7(2.4)

37(12.9)

58(20.2)

58(20.2)

127(44.3) 2.09 1.17 นอย

18.การใชแมลงตวหาตวเบยนควบคมแมลง ศตรพช

31(10.8)

46(16.0)

69(24.0)

59(20.6)

81(28.2)

2.60 1.33 ปานกลาง

19.การใชไสเดอนฝอยในการควบคมศตรพช

16(5.6)

42(14.6)

52(18.1)

49(17.1)

126(43.9) 2.20 1.29 นอย

รวม 2.746 .999 ปานกลางเรองการใชพชสมนไพร20. ในการสกดพชสมนไพรทานไดใสสะเดา ขา ตะไครหอมหรอพชสมนไพรตวอนลงไปดวย

45(15.7)

67(23.3)

76(26.5)

39(13.6)

59(20.6) 3.00 1.35 ปานกลาง

21.ทานปลกตะไครหอมรอบ ๆแปลงปลกพช และปลกไวเหนอลมเพอไลแมลง

49(17.1)

57(19.9)

68(23.7)

41(14.3)

72(25.1) 2.90 1.42 ปานกลาง

22.ทานฉดพนสารสกดสมนไพรเมอมแมลงศตรพชระบาดมาก ทกๆ 3 วน 5 วนและ 7 วน

40(13.9)

54(18.8)

81(28.2)

46(16.0)

66(23.0) 2.85 1.34 ปานกลาง

96

ตารางท 5 (ตอ)

ระดบการนาความรไปใชขอความการใชความรเกษตร

ธรรมชาตมากทสด(จานวน)

มาก(จานวน)

ปานกลาง(จานวน)

นอย(จานวน)

ไมไดใช(จานวน)

Χ S.D. ระดบ

23.ทานนาเศษพช และมลสตวมาทาปยหมก

94(32.8)

75(26.1)

45(15.7)

26(9.1)

45(15.7)

3.52 1.43 มาก

รวม 2.911 1.219 ปานกลางเรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ24.ดแลกองปยหมกโดยการกลบกองปย ทกๆ 20 วน

49(17.1)

68(23.7)

69(24.0)

37(12.9)

63(22.0) 3.01 1.39 ปานกลาง

25.โรยปยหมกและคลกเคลาปยหมกใหเขากบเนอดนลกประมาณ 20 ซม. กอนการปลกพช

53(18.5)

96(33.4)

53(18.5)

30(10.5)

54(18.8) 3.22 1.37 ปานกลาง

26.ทานนาราละเอยด มลไกไขและเชอ พ.ด.-1 มาใชในการทาปยนาชวภาพ

74(25.8)

64(22.3)

47(16.4)

32(11.1)

70(24.4) 3.14 1.52 ปานกลาง

27.ใชปยนาชวภาพเจอจางแลวฉดพน

79(27.5)

74(25.8)

49(17.1)

32(11.1)

49(17.1) 3.36 1.43 ปานกลาง

28.ทานใชความรเกษตรธรรมชาตในการแนะนาผอนในทองถน

50(17.4)

66(23.0)

92(32.1)

55(19.2)

24(8.4) 3.22 1.18 ปานกลาง

29.ทานนาความรไปสอนหรอถายทอดใหกบนกเรยนในโรงเรยน

30(10.5)

27(9.4)

51(17.8)

46(16.0)

133(46.3) 2.22 1.38 นอย

30.ทานนาความรเกษตรธรรมชาตไปพฒนาอาชพของตนเอง/หนวยงาน

94(32.8)

72(25.1)

52(18.1)

30(10.5)

39(13.6)

3.53 1.39 มาก

รวม 3.151 1.069 มากรวมทงสน 3.01 0.99 ปานกลาง

จากตารางท 5พบวา การใชความรเกษตรธรรมชาตโดยภาพรวมพบวา อยในระดบปานกลางเมอพจารณาในรายขอ เรองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ พบวา การใชความรอยในระดบมาก 2 ขอ คอ ขอ 1 (การปรบปรงดนดวยอนทรยวตถกอนปลกพช) และ ขอ 7 (การใสปยรองพน) ใชความรในระดบปานกลาง 4 ขอ คอ ขอ 5 (การตากดนกอนการปลกพช) ขอ 3 (การ

97

คลมดนดวยเศษพชตางๆ) ขอ 6 (การคราดกลบดนกอนการปลกพช) ขอ 4 (การปลกพชแซมหรอปลกพชคลมดน) และ ขอ 8 (การใชปยพชสด) ตามลาดบ สวนการใชความรนอยทสด คอ ขอ 2การใชพลาสตก สเทา- เงน คลมแปลงปลกพช

เรองการปลกพชผกหลายชนด พบวา การใชความรอยในระดบปานกลาง ทง 4 ขอ คอขอ 12 (การเกบซากพชไวเตรยมการเพาะปลก) ขอ 9 (การปลกพชกนใบ กนดอก / ผลและกนหวสลบกน) ขอ 10 (การปลกพชทมระบบรากสน / ยาวสลบกน) และ ขอ 11 (การปลกพชตางระดบทมทรงสงสลบพชทมทรงพมเตยเพอบงลมและสรางความสบสนในการหาอาหารของแมลง ตามลาดบ

เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน พบวา การใชความรอยในระดบปานกลาง 5 ขอคอ ขอ 15 (การใชสารสกดจากพชสมนไพรฉดพนปองกนแมลงศตรพช) ขอ 14 (การปลกพชสมนไพรทมกลนฉนเพอลอและไลแมลง) ขอ 13 (การปลกพชแซมกบดอกไมสสดๆ รอบแปลงปลกพช) ขอ 16 (ใชมอเกบวชพชแมลงและพชผกทเปนโรคไปทาลาย) และ ขอ 18 (ใชแมลงตวหาและตวเบยนควบคมศตรพช) ตามลาดบ การใชความรอยในระดบนอย ไดแก ขอ 19 (การใชไสเดอนฝอยในการควบคมศตรพช) และ ขอ 17 (ใชกบดกกาวเหนยวจบแมลงศตรพช) ตามลาดบ

เรองการใชพชสมนไพรปองกนและกาจดศตรพช พบวา การใชความรอยในระดบปานกลาง ทง 3 ขอ ไดแก ขอ 20 (สกดพชสมนไพรโดยการใสสะเดา ขา ตะไคร หอม หรอ พชสมนไพรตวอนลงไปดวย) ขอ 21 (การปลกตะไครหอมไวรอบๆ แปลงปลกพช) และ ขอ 22 (การฉดพนสมนไพรเมอมแมลงศตรพชระบาดทกๆ 3 วน 5 วน และ 7 วน) ตามลาดบ

เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ พบวา การใชความรอยในระดมาก จานวน 2 ขอคอ ขอ 30 (นาความรเกษตรธรรมชาตไปพฒนาอาชพของตนเอง / หนวยงาน) และ ขอ 23 (นาเศษพชและมลสตวมาทาปยหมก ) ตามลาดบ การใชความรอยในระดบปานกลาง จานวน 5 ขอ คอขอ 27 (ใชปยนาชวภาพเจอจางแลวฉดพน) ขอ 25 (โรยปยหมกและคลกเคลาใหเขากบเนอดนลก20 ซม. กอนปลกพช) ขอ 28 (ใชความรเกษตรธรรมชาตในการแนะนาผอนในทองถน) ขอ 26(นาราละเอยด มลไกไขมาใชทาปยนาชวภาพ) และ ขอ 24 (ดแลกองปยหมกดวยการกลบกองปยหมก 20 วน) ตามลาดบ สวนการใชความรอยในระดบนอย ไดแก ขอ 29 คอ นาความรไปสอนหรอถายทอดใหกบนกเรยนในโรงเรยน

98

ตารางท 6 สรปขอมลพนฐาน ระดบความร และการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝก อบรมทประกอบอาชพการเกษตร จานวน 182 คน

ผผานการฝกอบรมทประกอบอาชพเกษตรกรรม N Minimum Maximum Χ S.D.

เพศ 182 หญง(67คน) ชาย(115 คน) - -อาย 182 20 70 44.19 13.173ระดบการศกษา 182 สงกวาป.ตร

(3.3%)ประถมศกษา

(40.1 %)- -

อาชพ 182 อาชพอนๆ(3.8%)

เกษตรกร(56.6%)

- -

รายไดตอป 182 10,000 3,000,000 22,0346.76 300376.558แหลงนาทใชทาการเกษตร 182 นาประปา

(1.7%)แหลงนาใตดน

(29.3%)- -

จานวนพนททาการเกษตร(ไร) 182 1 1,000 22.36 75.404จานวนแรงงานในการทาเกษตร(คน/ครอบครว)

182 1 50 4.21 5.883

ระยะเวลาการทาเกษตร(ป) 173 3 44.80 14.754 352.293การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร(ครง/ป)

74 1 60 8.03 9.678

เหตผลในการเขารบการอบรม 182 นาไปถายทอดใหบคคลอน

(9.3%)

นาไปประกอบอาชพ(68.7%)

- -

ระดบความรของผผานการฝกอบรม(คะแนนเตม 30 คะแนน)

182 13(คะแนน)

30(คะแนน)

22.32(ปานกลาง)

3.48(ปานกลาง)

การใชความรเรองการปรบปรงดน 182 1 (คะแนน) 5 (คะแนน) 3.50(ปานกลาง)

.87368

การใชความรเรองการปลกพชผกหลายชนด

182 1.00 5.0 3.12(ปานกลาง)

.97721

การใชความรเรองการอนรกษแมลงทมประโยชน

182 1.00 4.71 2.98(ปานกลาง)

.87215

การใชความรเรองพชสมนไพรปองกนกาจดศตรพช

182 1.00 5.0 3.24(ปานกลาง)

1.05927

การใชความรเรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

182 1.00 5.0 3.40(ปานกลาง)

.90140

การใชความรในภาพรวมทง 5เรอง 182 1.00 4.73 3.27(ปานกลาง)

.79275

99

ตารางท 7 สรปขอมลพนฐาน ระดบความร และการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝก อบรมทไมไดประกอบอาชพการเกษตร จานวน 105 คน

ผผานการฝกอบรมทประกอบอาชพเกษตรกรรม N Minimum Maximum Χ S.D.

เพศ 105 ชาย(51คน) หญง(54 คน) - -อาย 105 19 72 34.74 12.390ระดบการศกษา 105 สงกวาป.ตร

(4.8%)ปรญญาตร(50.5 %)

- -

อาชพ 105 คาขาย(6.7%)

รบราชการ(32.4%)

- -

รายไดตอป 105 10,000 600,000 133,038.57 119,737.988แหลงนาทใชทาการเกษตร 105 - - - -จานวนพนททาการเกษตร(ไร) 105 - - - -จานวนแรงงานในการทาเกษตร(คน/ครอบครว)

105 - - - -

ระยะเวลาการทาเกษตร(ป) 9 2 24.0 11.86 82.801การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร(ครง/ป)

16 1 15 3.63 4.445

เหตผลในการเขารบการอบรม 105 ถกขอรองใหเขาอบรม

(17.1%)

นาไปใชในชวตประจาวน(31.4%)

- -

ระดบความรของผผานการฝกอบรม(คะแนนเตม 30 คะแนน)

105 12(คะแนน) 27 (คะแนน) 21.78(ปานกลาง)

3.651(มาก)

การใชความรเรองการปรบปรงดน 105 1(คะแนน) 5 (คะแนน) 2.68(ปานกลาง)

1.288

การใชความร เ รองการปลกพชผกหลายชนด

105 1.00 5.0 2.51(ปานกลาง)

1.275

การใชความรเรองการอนรกษแมลงทมประโยชน

105 1.00 4.57 2.33(นอย)

1.075

การใชความรเรองพชสมนไพรปองกนกาจดศตรพช

105 1.00 5.0 2.33(นอย)

1.268

การใชความรเรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

105 1.00 5.0 2.71(ปานกลาง)

1.194

การใชความรในภาพรวมทง 5 เรอง 105 1.00 4.90 2.55(ปานกลาง)

1.148

100

ตอนท 3 การเปรยบเทยบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตระหวาง ตวแปรตน ไดแกเพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการ

เกษตรจานวนแรงงานในการทาเกษตร ระยะเวลาทาการเกษตร จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม และระดบความร กบตวแปรตามการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต ดงตารางท 8

ตารางท 8 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมจาแนกตาม เพศ N=182

การใชความรเกษตรธรรมชาต เพศ จานวน Χ S.D. Df T Sig1. เรองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ

ชายหญง

11567

3.563.39

.866

.882182 1.297 .717

2. เรองการปลกพชผกหลายชนด ชายหญง

11567

3.183.01

.977

.974 182 1.171 .887

3. เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน

ชายหญง

11567

3.012.92

.873

.873 182 .677 .801

4. เรองการใชพชสมนไพรเพอปองกนและกาจดศตรพช

ชายหญง

11567

3.263.20

1.0651.055

182 .384 .724

5. เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

ชายหญง

11567

3.423.36

.929

.860 182 .424 .526

การใชความรในภาพรวม ชายหญง

11567

3.313.20

.974

.791 182 .926 .873

จากตารางท 8 พบวา ผผานการฝกอบรมทงเพศชายและเพศหญง มการใชความรการทาเกษตรธรรมชาตทงในภาพรวมและรายดานอยในระดบปานกลาง และเมอทาการเปรยบเทยบโดยใชการทดสอบหาคา ท (t-test) พบวา ผผานการฝกอบรมเพศชาย และเพศหญง มการใชความรไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต ทระดบ .05

ตารางท 9 การใชความรดานการเกษตรธรรมชาต ของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม อาย N=182

การเปรยบเทยบการใชความร ชวงอาย จานวน Χ S.D.

F Sig

1.เ รองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ

ตากวา 31 ป31 – 40 ป41 – 50 ป51 – 60 ปสงกวา 60 ป

3540453824

3.323.513.373.703.67

.975

.767

.983

.797

.745

1.313 .267

รวม 182 3.50 .873

101

ตารางท 9 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร ชวงอาย จานวน Χ S.D.

F Sig

2.เ รองการปลกพชผกหลายชนด

ตากวา 31 ป31 – 40 ป41 – 50 ป51 – 60 ปสงกวา 60 ป

3540453824

2.972.933.083.403.25

.885

.9311.0211.038.952

1.490 .207

รวม 182 3.12 .977

3.เ รองการอนรกษแมลงทมประโยชน

ตากวา 31 ป31 – 40 ป41 – 50 ป51 – 60 ปสงกวา 60 ป

3540453824

2.992.912.813.163.09

.933

.805

.901

.880

.816

.988 .416

รวม 182 2.98 .872

4.เรองการใชพชสมนไพรปองกนและกาจดศตรพช

ตากวา 31 ป31 – 40 ป41 – 50 ป51 – 60 ปสงกวา 60 ป

3540453824

3.073.363.203.383.12

1.1261.0851.076.938

1.098

.608 .657

รวม 182 3.24 1.059

5.เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

ตากวา 31 ป31 – 40 ป41 – 50 ป51 – 60 ปสงกวา 60 ป

3540453824

3.2253.433.423.563.32

.981

.832

.896

.7991.064

.684 .604

รวม 182 3.40 .901

การใชความรในภาพรวม

ตากวา 31 ป31 – 40 ป41 – 50 ป51 – 60 ปสงกวา 60 ป

3540453824

3.153.263.203.463.33

.845

.725

.846

.745

.793

.908 .461

รวมทกดาน 182 3.27 .792

จากตารางท 9 พบวา ผผานการฝกอบรมในทกชวงอาย มการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยรวมอยในระดบปานกลางเมอเปรยบเทยบกลมอายตามหวขอเรอง พบวา เรองการปรบปรงดนมการใชความรอยในระดบมาก สวนดานอนๆ มการใชความรเกษตรธรรมชาตอยในระดบปานกลาง

102

เมอทาการเปรยบเทยบโดยใชการทดสอบความแปรปรวนแบบทางเดยว (One Way ANOVA)พบวา ผผานการฝกอบรมทมอายแตกตางกน มการใชความรเกษตรธรรมชาต ไมแตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

ตารางท 10 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม ระดบการศกษา

การเปรยบเทยบการใชความร ระดบการศกษา จานวน Χ S.D. F Sig.

ประถมศกษา 73 3.50 .900มธยมศกษา 44 3.51 .788อนปรญญา 22 3.57 .868ปรญญาตร 37 3.39 .925

เรองการปรบปรงดน

สงกวาปรญญาตร 6 3.96 .974

.602 .662

รวม 182 3.50 .873ประถมศกษา 73 3.16 .991มธยมศกษา 44 3.29 .962อนปรญญา 22 3.17 .853ปรญญาตร 37 2.80 .991

เรองการปลกพชหลายชนด

สงกวาปรญญาตร 6 3.21 1.122

1.369 .247

รวม 182 3.12 .977ประถมศกษา 73 2.95 .873มธยมศกษา 44 3.15 .936อนปรญญา 22 3.03 .945ปรญญาตร 37 2.83 .733

เรองารอนรกษแมลงทมประโยชน

สงกวาปรญญาตร 6 3.00 .756

.742 .565

รวม 182 2.98 .872ประถมศกษา 73 3.23 1.008มธยมศกษา 44 3.41 1.120อนปรญญา 22 3.73 1.100ปรญญาตร 37 3.05 1.074

เรองการใชพชสมนไพรปราบศตรพช

สงกวาปรญญาตร 6 3.44 1.088

.646 .631

รวม 182 3.24 1.059

103

ตารางท 10 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร ระดบการศกษา จานวน Χ S.D. F Sig

ประถมศกษา 73 3.42 .874มธยมศกษา 44 3.51 .934อนปรญญา 22 3.41 .986ปรญญาตร 37 3.19 .883

เรองการทาปยหมกและปยชวภาพ

สงกวาปรญญาตร 6 3.73 .800

.844 .499

รวม 182 3.40 .901ประถมศกษา 73 3.28 .791มธยมศกษา 44 3.39 .767อนปรญญา 22 3.32 .835ปรญญาตร 37 3.09 .794

รวมทกเรอง

สงกวาปรญญาตร 6 3.52 .863

.867 .485

รวม 182 3.28 .792

จากตารางท 10 พบวา ผผานการฝกอบรมทมระดบการศกษาแตกตางกน มการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยรวมอยในระดบปานกลาง เมอทาการเปรยบเทยบตามหวขอเรอง พบวาเรอง การปรบปรงดนมการใชความรอยในระดบมาก สวนเรองอนๆ มการใชความรอยในระดบปานกลาง เมอทาการเปรยบเทยบโดยใชการทดสอบความแปรปรวนทางเดยว พบวา ผผานการฝกอบรมทมระดบการศกษาแตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตไมแตกตางกบอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

ตารางท 11 เปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมจาแนกตาม อาชพ

การเปรยบเทยบการใชความร อาชพ จานวน Χ S.D.

F Sigรบราชการ/รฐวสาหกจ 41 3.42 .917พนกงานเอกชน และอนๆ 38 3.47 .979เรองการปรบปรงดน

เกษตรกร 103 3.55 .819รวม 182 3.50 .873

.323 .724

104

ตารางท 11 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร อาชพ จานวน Χ S.D.

F Sigรบราชการ/รฐวสาหกจ 41 2.98 1.014พนกงานเอกชน และอนๆ 38 3.03 1.153เรองการปลกพชหลาย

ชนดเกษตรกร 103 3.21 .888

รวม 182 3.12 .977

1.009 .367

รบราชการ/รฐวสาหกจ 41 2.98 .840พนกงานเอกชน และอนๆ 38 2.82 .984เรองการอนรกษแมลง

ทมประโยชนเกษตรกร 103 3.04 .841

รวม 182 2.98 .872

.912 .404

รบราชการ/รฐวสาหกจ 41 3.25 1.079พนกงานเอกชน และอนๆ 38 3.18 3.204เรองการใชพช

สมนไพรปราบศตรพชเกษตรกร 103 3.26 1.002

รวม 182 3.24 1.059

.760 .927

รบราชการ/รฐวสาหกจ 41 3.34 .926พนกงานเอกชน และอนๆ 38 3.22 .988เรองการทาปยหมกและ

ปยนาชวภาพเกษตรกร 103 3.49 .854

รวม 182 3.40 .901

1.338 .265

รบราชการ/รฐวสาหกจ 41 3.22 .830พนกงานเอกชน และอนๆ 38 3.17 .919รวมทกเรอง

เกษตรกร 103 3.34 .726รวม 182 3.28 0.99

.802 .450

จากตารางท 11 พบวา ผผานการฝกอบรมทมอาชพแตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยรวม อยในระดบปานกลาง เมอเปรยบเทยบตามหวขอเรองของการประกอบอาชพ พบวามการใชความรดานการปรบปรงดนอยในระดบมาก สวนดานอน ๆ มการใชความร อยในระดบปานกลาง เมอทาการเปรยบเทยบตามกลมอาชพโดยใชการทดสอบความแปรปรวนแบบทางเดยว(One Way ANOVA) พบวา ผผานการฝกอบรมทมอาชพ แตกตางกน มการใชความรเกษตรธรรมชาตไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

105

ตารางท 12 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต ของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม รายได

การเปรยบเทยบการใชความร รายได จานวน Χ S.D. F Sig

นอยกวา 50,001 บาท 46 3.478 .75950,001 – 100,000 บาท 45 3.294 .795100,001 – 200,000 บาท 37 3.382 1.026200,001 – 300,000 บาท 16 3.734 .879

เรองการปรบปรงดน

มากกวา 300,000 บาท 38 3.803 .871

2.288 .062

รวม 182 3.504 .873นอยกวา 50,001 บาท 46 3.408 .860

50,001 – 100,000 บาท 45 2.872 1.019100,001 – 200,000 บาท 37 3.061 1.096200,001 – 300,000 บาท 16 3.234 .997

เ รองการปลกพชหลายชนด

มากกวา 300,000 บาท 38 3.086 .880

1.854 .121

รวม 182 3.122 .977นอยกวา 50,001 บาท 46 3.016 .770

50,001 – 100,000 บาท 45 3.036 .863100,001 – 200,000 บาท 37 2.873 1.052200,001 – 300,000 บาท 16 3.000 .921

เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน

มากกวา 300,000 บาท 38 2.981 .821

.204 .936

รวม 182 2.983 .872นอยกวา 50,001 บาท 46 3.225 1.051

50,001 – 100,000 บาท 45 3.230 1.173100,001 – 200,000 บาท 37 3.063 1.154200,001 – 300,000 บาท 16 3.292 1.046

เรองการใชพชสมนไพรปราบศตรพช

มากกวา 300,000 บาท 38 3.439 .831

.599 .664

รวม 182 3.244 1.059นอยกวา 50,001 บาท 46 3.251 .898

50,001 – 100,000 บาท 45 3.389 .873100,001 – 200,000 บาท 37 3.331 1.107200,001 – 300,000 บาท 16 3.569 1.012

เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

มากกวา 300,000 บาท 38 3.606 .757

1.010 .404

รวม 182 3.403 .901

106

ตารางท 12 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร รายได จานวน Χ S.D. F Sig

นอยกวา 50,001 บาท 46 3.275 .72350,001 – 100,000 บาท 45 3.196 .781

100,001 – 200,000 บาท 37 3.175 .968200,001 – 300,000 บาท 16 3.408 .821

รวมทกเรอง

มากกวา 300,000 บาท 38 3.424 .691

.702 .591

รวม 182 3.278 .792

จากตารางท 12 พบวา ผผานการฝกอบรมทมรายไดแตกตางกน มการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยภาพรวม อยในระดบปานกลาง เมอทาการเปรยบเทยบโดยใชการทดสอบความแปรปรวนแบบทางเดยว พบวา ผผานการฝกอบรมทมรายไดแตกตางกน มการใชความรไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

ตารางท 13 การเปรยบเทยบคาเฉลย การใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม แหลงนาทใชทาการเกษตร

การเปรยบเทยบการใชความร รายได จานวน Χ S.D.

F Sigนาฝน 27 3.490 .865

แหลงนาธรรมชาต 53 3.540 .749คลองชลประทาน 13 3.769 .630แหลงนาใตดน 84 3.482 .960

เรองการปรบปรงดน

นาประปา 5 2.850 1.101

1.039 .389

รวม 182 3.503 .873นาฝน 27 2.972 .943

แหลงนาธรรมชาต 53 3.179 .841คลองชลประทาน 13 3.442 .771แหลงนาใตดน 84 3.110 1.077

เรองการปลกพชหลายชนด

นาประปา 5 2.700 1.254

.786 .536

รวม 182 3.122 .977

107

ตารางท 13 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร รายได จานวน Χ S.D.

F Sigนาฝน 27 2.666 0.839

แหลงนาธรรมชาต 53 3.078 0.740คลองชลประทาน 13 3.551 0.626แหลงนาใตดน 84 2.922 0.919

เ รองการอนรกษแมลงทมประโยชน

นาประปา 5 3.228 1.409

2.729 .031*

รวม 182 2.983 0.872นาฝน 27 2.963 0.854

แหลงนาธรรมชาต 53 3.157 1.043คลองชลประทาน 13 3.641 0.865แหลงนาใตดน 84 3.361 1.133

เ รองการใชพชสมนไพรปราบศตรพช

นาประปา 5 2.666 1.054

1.673 .158

รวม 182 3.243 1.059นาฝน 27 3.220 0.745

แหลงนาธรรมชาต 53 3.419 0.810คลองชลประทาน 13 3.701 0.583แหลงนาใตดน 84 3.412 1.002

เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

นาประปา 5 3.275 1.485

.660 .621

รวม 182 3.403 0.901นาฝน 27 3.102 0.666

แหลงนาธรรมชาต 53 3.314 0.658คลองชลประทาน 13 3.643 0.524แหลงนาใตดน 84 3.270 0.899

รวมทกเรอง

นาประปา 5 3.013 1.246

1.196 .314

รวม 182 3.278 0.792

จากตารางท 13 พบวา ผผานการฝกอบรมทมแหลงนาตางๆ ทใชสาหรบทาการเกษตรแตกตางกน ไดแกนาฝน แหลงนาธรรมชาต นาจากคลองชลประทาน แหลงนาใตดน และนาประปามการนาความรไปในการทาเกษตรธรรมชาตทง 5 เรองอยในระดบปานกลาง เมอทาการเปรยบเทยบโดยใชการทดสอบแบบทางเดยว ตามหวขอเรอง พบวา เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน มการนาความรไปใช แตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 จงทาการเปรยบเทยบดวยวธLSD ซงมผลดงตารางท 14

108

ตารางท 14 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม ดานการอนรกษ แมลงทมประโยชน

นาฝน นาธรรมชาต คลองชลประทาน

แหลงนาใตดน นาประปาแหลงนาทใชทาการ

เกษตร คาเฉลย2.66 3.07 3.55 2.92 3.22

นาฝน 2.66 -นาธรรมชาต 3.07 .41195* -คลองชลประทาน 3.55 -.88462* -.47267 -แหลงนาใตดน 2.92 -.25539 .15656 .62923* -นาประปา 3.22 -.56190 -.14996 .32271 -.30652 -

จากตารางท 14 พบวา ผผานการฝกอบรมทมแหลงนาสาหรบทาการเกษตรจากแหลงนาชลประทานมระดบการนาความรไปใชสงกวาแหลงนาจากธรรมชาต แหลงนาฝน และจากแหลงนาใตดน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ.05 นอกนนไมพบความแตกตางเปนรายค

ตารางท 15 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต ของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม จานวนพนททาการเกษตร

การเปรยบเทยบการใชความร รายได จานวน Χ S.D.

F Sig1 – 5 ไร 64 3.373 .918

6 – 10 ไร 33 3.431 .91111 – 15 ไร 21 3.750 .93916 – 20 ไร 18 3.673 .81721 – 30 ไร 19 3.348 .779

เรองการปรบปรงดน

มากกวา 30 ไร 27 3.703 .730

1.209 .307

รวม 182 3.503 .8731 – 5 ไร 64 2.992 1.089

6 – 10 ไร 33 3.060 .97011 – 15 ไร 21 3.214 .98816 – 20 ไร 18 3.486 .93321 – 30 ไร 19 2.973 .811

เ รองการปลกพชหลายชนด

มากกวา 30 ไร 27 3.296 .802

1.050 .390

รวม 182 3.122 .977

109

ตารางท 15 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร รายได จานวน Χ S.D.

F Sig1 – 5 ไร 64 3.051 .9296 – 10 ไร 33 2.896 .81911 – 15 ไร 21 3.049 .77516 – 20 ไร 18 3.238 .77321 – 30 ไร 19 2.578 .786

เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน

มากกวา 30 ไร 27 2.989 .952

1.320 .265

รวม 182 2.983 .8721 – 5 ไร 64 3.234 1.0866 – 10 ไร 33 2.959 1.08511 – 15 ไร 21 3.682 0.98516 – 20 ไร 18 3.351 1.21221 – 30 ไร 19 2.894 .929

เ รองการใชพชสมนไพรปราบศตรพช

มากกวา 30 ไร 27 3.444 .891

1.673 .158

รวม 182 3.243 1.0591 – 5 ไร 64 3.335 0.9096 – 10 ไร 33 3.250 0.88811 – 15 ไร 21 3.636 0.81816 – 20 ไร 18 3.701 1.02421 – 30 ไร 19 3.178 .879

เ รองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

มากกวา 30 ไร 27 3.527 .863

1.287 .271

รวม 182 3.403 .90141 – 5 ไร 64 3.222 0.8656 – 10 ไร 33 3.161 0.765

11 – 15 ไร 21 3.478 0.76516 – 20 ไร 18 3.521 0.78721 – 30 ไร 19 3.029 0.705

รวมทกเรอง

มากกวา 30 ไร 27 3.409 0.688

1.351 .245

รวม 182 3.278 0.792

จากตารางท 15 พบวา ผผานการฝกอบรมทมจานวนพนททาการเกษตรแตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยภาพรวม อยในระดบปานกลางเมอทาการเปรยบเทยบโดยใชการทดสอบความแปรปรวนแบบทางเดยว พบวา ผผานการฝกอบรมทมจานวนพนททาการเกษตรแตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตในแตละเรองไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

110

ตารางท 16 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม จานวนแรงงาน ในการทาการเกษตร

การเปรยบเทยบการใชความร จานวนแรงงาน จานวน Χ S.D.F Sig

1 คน 23 3.173 1.0012 คน 60 3.458 .7473 คน 30 3.620 .7724 คน 29 3.539 .7025 คน 12 3.739 .835

เรองการปรบปรงดน

มากกวา 5 คน 28 3.607 .868

1.061 .384

รวม 182 3.503 .8731 คน 23 2.771 1.2292 คน 60 3.120 1.0823 คน 30 3.133 .8344 คน 29 3.284 .8935 คน 12 2.312 .812

เ รองการปลกพชหลายชนด

มากกวา 5 คน 28 3.151 .782

.845 .520

รวม 182 3.122 .9771 คน 23 2.757 .8782 คน 60 2.862 .9543 คน 30 3.014 .7004 คน 29 3.064 .8605 คน 12 3.345 .774

เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน

มากกวา 5 คน 28 3.153 .876

1.230 .297

รวม 182 2.983 .8721 คน 23 2.985 1.1432 คน 60 3.216 1.1623 คน 30 3.144 1.0004 คน 29 3.080 .966

เรองการใชพชสมนไพรปองกนกาจดศตรพช

5 คน 12 3.861 .744มากกวา 5 คน 28 3.523 .940

1.711 .134

รวม 182 3.243 1.059

111

ตารางท 16 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร จานวนแรงงาน จานวน Χ S.D.F Sig

1 คน 23 3.215 0.7602 คน 60 3.104 0.1353 คน 30 3.311 0.7894 คน 29 3.419 .8255 คน 12 3.812 .450

เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

มากกวา 5 คน 28 3.669 .947

1.400 .227

รวม 182 3.403 .9011 คน 23 3.013 0.8032 คน 60 3.209 0.9193 คน 30 3.283 0.6554 คน 29 3.316 0.7135 คน 12 3.622 0.511

รวมทกเรอง

มากกวา 5 คน 28 3.448 0.767

1.340 .250

รวม 182 3.278 0.792

จากตารางท 16 วา ผผานการฝกอบรมทมจานวนแรงงานในการทาเกษตรแตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยภาพรวม อยในระดบปานกลางเมอทาการเปรยบเทยบโดยใชการทดสอบความแปรปรวนแบบทางเดยว พบวา ผผานการฝกอบรมทมจานวนแรงงานในการทาเกษตรแตกตางกน มการใชความรเกษตรธรรมชาตในแตละเรองไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

ตารางท 17 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม ระยะเวลาททาการเกษตร

การเปรยบเทยบการใชความร จานวนแรงงาน จานวน Χ S.D.F Sig

1 – 3 ป 47 3.361 .95774 – 6 ป 46 3.508 .8517 – 10 ป 31 3.548 .93611 – 15 ป 20 3.556 .72316 – 20 ป 20 3.350 .806

เรองการปรบปรงดน

มากกวา 20 ป 18 3.659 .523

.515 .764

รวม 182 3.503 .873

112

ตารางท 17 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร จานวนแรงงาน จานวน Χ S.D.F Sig

1 – 3 ป 47 2.829 .9824 – 6 ป 46 3.130 1.0317 – 10 ป 31 3.290 .97211 – 15 ป 20 3.062 .67316 – 20 ป 20 3.187 .996

เรองการปลกพชหลายชนด

มากกวา 20 ป 18 3.625 .723

2.175 .059

รวม 182 3.127 .9541 – 3 ป 47 2.791 .8534 – 6 ป 46 2.962 .853

7 – 10 ป 31 3.231 .78111 – 15 ป 20 2.821 .83716 – 20 ป 20 2.785 .893

เ รองการอนรกษแมลงทมประโยชน

มากกวา 20 ป 18 3.238 .851

1.684 1.41

รวม 182 2.956 .8521 – 3 ป 47 3.290 .9594 – 6 ป 46 3.144 1.0997 – 10 ป 31 3.387 1.14811 – 15 ป 20 3.250 .99616 – 20 ป 20 2.900 1.199

เ รองการใชพชสมนไพรปราบศตรพช

มากกวา 20 ป 18 3.185 .901

.616 .688

รวม 182 3.212 1.0501 – 3 ป 47 3.356 0.8484 – 6 ป 46 3.306 0.8737 – 10 ป 31 3.564 1.02811 – 15 ป 20 3.543 .740

16 – 20 ป 20 3.187 .695

ดานการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

มากกวา 20 ป 18 3.590 1.020

.849 .517

รวม 182 3.404 .878

113

ตารางท 17 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร จานวนแรงงาน จานวน Χ S.D.F Sig

1 – 3 ป 47 3.148 0.8054 – 6 ป 46 3.240 0.7787 – 10 ป 31 3.427 0.82111 – 15 ป 20 3.285 0.65516 – 20 ป 20 3.108 0.771

รวมทกเรอง

มากกวา 20 ป 18 3.490 0.626

.985 .429

รวม 182 3.263 0.766

จากตารางท 17 วา ผผานการฝกอบรมทมระยะเวลาในการทาเกษตรแตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยภาพรวมอยในระดบปานกลางเมอทาการเปรยบเทยบโดยใชการทดสอบความแปรปรวนแบบทางเดยว พบวา ผผานการฝกอบรมทมระยะเวลาในการทาการเกษตร แตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตในแตละเรองไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

ตารางท 18 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

n = 182การเปรยบเทยบการใชความร จานวนครงทตดตอ จานวน Χ S.D.

F Sigไมเคยตดตอ 108 3.46 .879

1 – 3 ครง 29 3.20 .8694 – 6 ครง 17 3.49 .994

เรองการปรบปรงดน

มากกวา 6 ครง 28 4.00 .564

4.506 .004**

รวม 182 3.50 .873ไมเคยตดตอ 108 2.97 .949

1 – 3 ครง 29 3.03 1.0204 – 6 ครง 17 3.29 .961

เรองการปลกพชหลายชนด

มากกวา 6 ครง 28 3.70 .861

4.599 .004**

รวม 182 3.12 .977

114

ตารางท 18 (ตอ)

การเปรยบเทยบการใชความร จานวนครงทตดตอ จานวน Χ S.D.F Sig

ไมเคยตดตอ 108 2.87 .9771 – 3 ครง 29 2.96 .8554 – 6 ครง 17 3.15 .828

เ รองการอนรกษแมลงทมประโยชน

มากกวา 6 ครง 28 3.34 .952

2.393 .070

รวม 182 2.98 .872

ไมเคยตดตอ 108 3.10 1.0871 – 3 ครง 29 3.30 1.0004 – 6 ครง 17 3.33 1.060

เ รองการใชพชสมนไพรปราบศตรพช

มากกวา 6 ครง 28 3.67 .920

2.352 .074

รวม 182 3.24 1.059ไมเคยตดตอ 108 3.22 .907

1 – 3 ครง 29 3.43 .8724 – 6 ครง 17 3.64 .775

เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

มากกวา 6 ครง 28 3.95 .748

5.732 .001**

รวม 182 3.40 .901ไมเคยตดตอ 197 3.16 .791

1 – 3 ครง 41 3.19 .8224 – 6 ครง 19 3.41 .817

รวมทกเรอง

มากกวา 6 ครง 30 3.76 .564

4.802 .003**

รวม 182 3.28 .792

จากตารางท 18 ผผานการฝกอบรมทม การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรแตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยภาพรวม อยในระดบปานกลางเมอทาการเปรยบเทยบตามหวขอเรองโดยใชการทดสอบความแปรปรวนแบบทางเดยว พบวา ผผานการฝกอบรมทมการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรตางกน มการใชความรเกษตรธรรมชาตในเรอง การปรบปรงดนการปลกพชผกหลายชนด การอนรกษแมลงทมประโยชน การทาปยหมก/ปยนาชวภาพแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 จงทาการเปรยบเทยบดวยวธ LSD ดงผลในตารางท 19-22

115

ตารางท 19 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรอง การปรบปรงดนของผผานการ ฝกอบรม จาแนกตาม จานวนครงทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

ไมเคยตดตอ 1 - 3 ครง 4 – 6 ครง มากกวา 6 ครงจานวนครงทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร คาเฉลย

3.46 3.20 3.49 4.00ไมเคยตดตอ 3.46 -1 - 3 ครง 3.20 .25994 – 6 ครง 3.49 -.0268 -.2827 -มากกวา 6 ครง 4.00 -.5415* -.7974* -.5147 -

จากตารางท 19 พบวาผผานการฝกอบรมทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรมากกวา 6 ครง มการนาความรไปใชสงกวาผทตดตอกบเจาหนาท 1-3 ครง อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

ตารางท 20 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรอง การปลกพชผกหลายชนดของ ผผานการฝกอบรม จาแนกตาม จานวนครงทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

ไมเคยตดตอ 1 - 3 ครง 4 – 6 ครง มากกวา 6 ครงจานวนครงทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร คาเฉลย

2.97 3.03 3.29 3.70ไมเคยตดตอ 2.97 -1 - 3 ครง 3.03 .05364 – 6 ครง 3.29 -.3219 -.2683 -มากกวา 6 ครง 3.70 -.7242* -.6706 -.4023 -

จากตารางท 20 พบวาผผานการฝกอบรมทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรมากกวา 6 ครง มการนาความรไปใชสงกวาผทไมเคยตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

116

ตารางท 21 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ ของผผานการฝกอบรมจาแนกตาม จานวนครงทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

ไมเคยตดตอ 1 - 3 ครง 4 – 6 ครง มากกวา 6 ครงจานวนครงทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร คาเฉลย

3.22 3.43 3.64 3.95ไมเคยตดตอ 3.22 -1 - 3 ครง 3.43 -.2083 -4 – 6 ครง 3.64 -.4213 -.2130 -มากกวา 6 ครง 3.95 -.7293* -.5210* -.3080 -

จากตารางท 21 พบวาผผานการฝกอบรมทไมเคยตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรมการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพแตกตางกนกบผทเคยตดตอมากกวา 6 ครง และผทเคยตดตอ 1 – 3 ครงมการใชความรแตกตางกนกบผทเคยตดตอมากกวา 6 ครงอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

ตารางท 22 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมโดยรวมทกหวขอเรองของผผานการฝก อบรม จาแนกตาม จานวนครงทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

ไมเคยตดตอ 1 - 3 ครง 4 – 6 ครง มากกวา 6 ครงจานวนครงทตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร คาเฉลย

3.16 3.19 3.41 3.76ไมเคยตดตอ 3.16 -1 - 3 ครง 3.19 -.0379 -4 – 6 ครง 3.41 -.2521 -.2142 -มากกวา 6 ครง 3.76 -.6007* -.5628* -.3486 -

จากตารางท 22 พบวา ผผานการฝกอบรมทไมเคยตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรมการใชความรเกษตรธรรมชาต โดยรวมทกเรอง แตกตางจากผทเคยตดมากกวา 6 ครง และผผานการฝกอบรมทเคยตดตอ 1 – 3 ครง มการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยรวม แตกตางกนกบผทเคยตดตอมากกวา 6 ครง อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ.05

117

ตารางท 23 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม เหตผลในการเขารบการฝกอบรม

การเปรยบเทยบการใชความร เหตผลหลก จานวน Χ S.D.

F Sigถกขอรองใหเขาอบรม 18 2.377 1.270นาไปประกอบอาชพ 154 3.553 .8464

นาไปใชในชวตประจาวน 73 2.884 1.2409เรองการปรบปรงดน

นาไปถายทอดใหคนอน 42 2.842 1.238

13.380 .000**

รวม 287 3.205 1.114ถกขอรองใหเขาอบรม 18 2.236 1.241 6.449 .000**นาไปประกอบอาชพ 154 3.149 .942

นาไปใชในชวตประจาวน 73 2.657 1.225เ รองการปลกพชหลายชนด

นาไปถายทอดใหคนอน 42 2.702 1.331รวม 287 2.901 1.131

ถกขอรองใหเขาอบรม 18 1.833 .937นาไปประกอบอาชพ 154 3.006 .836

นาไปใชในชวตประจาวน 73 2.532 1.044เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน

นาไปถายทอดใหคนอน 42 2.554 1.157

11.195 .000**

รวม 287 2.746 .999ถกขอรองใหเขาอบรม 18 1.907 1.059นาไปประกอบอาชพ 154 3.216 1.091

นาไปใชในชวตประจาวน 73 2.570 1.175เรองการใชพชสมนไพรปราบศตรพช

นาไปถายทอดใหคนอน 42 2.817 1.424

10.155 .000**

รวม 287 2.911 1.219ถกขอรองใหเขาอบรม 18 2.368 1.120นาไปประกอบอาชพ 154 3.470 0.882

นาไปใชในชวตประจาวน 73 2.700 1.050เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ

นาไปถายทอดใหคนอน 42 3.105 1.263

13.762 .000**

รวม 287 3.151 1.069ถกขอรองใหเขาอบรม 18 2.181 1.071นาไปประกอบอาชพ 154 3.316 0.771

นาไปใชในชวตประจาวน 73 2.689 1.057รวมทกเรอง

นาไปถายทอดใหคนอน 42 2.824 1.199

13.480 .000**

รวม 287 3.013 .999

118

จากตารางท 23 พบวา ผผานการอบรมทมเหตผลในการเขารบการอบรมทแตกตางกนมการนาความรเกษตรธรรมชาตไปใช โดยรวมทง 5 เรองอยในระดบปานกลาง เมอทาการเปรยบเทยบโดยการทดสอบความแปรปรวนแบบทางเดยว (One Way ANOVA) พบวาผผานการฝกอบรมมการใชความรเกษตรธรรมชาตในแตละเรองแตกตาง อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05จงทาการเปรยบเทยบ ดวยวธ LSD ดงผลในตารางท 24 – 29

ตารางท 24 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรม เรองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ จาแนกตาม เหตผลในการเขารบการอบรม

ถกขอรองใหเขาอบรม

นาไปใชประกอบอาชพ

นาไปใชในชวตประจาวน

นาไปถายทอดใหกบบคลอนเหตผลในการเขาอบรม คาเฉลย

2.37 3.55 2.88 2.84ถกขอรองใหเขาอบรม 2.37 -นาไปใชประกอบอาชพ 3.55 -1.17659* -นาไปใชในชวตประจาวน 2.88 -.50715 -.66944* -นาไปถายทอดใหกบบคลอน 2.84 -.46528 -.71131* -.04187 -

จากตารางท 24 พบวา ผผานการฝกอบรมทเขารบการอบรมดวยเหตผลการถกขอรองหรอถกกาหนดใหเขารบการอบรม มการนาความรเกษตรธรรมชาต เรองการปรบปรงดนไปใชแตกตางกนกบผทเขารบการอบรมทตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพ และผตองการนา ความรเพอไปประกอบอาชพ มการนาความรไปใชแตกตางกนกบการนาความรเพอไปใชในชวตประจาวนและ การนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ.05

ตารางท 25 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการปลกพชชนดผกหลายชนด ของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม เหตผลในการเขารบการอบรม

ถกขอรองใหเขาอบรม

นาไปใชประกอบอาชพ

นาไปใชในชวตประจาวน

นาไปถายทอดใหกบบคลอนเหตผลในการเขาอบรม คาเฉลย

2.23 3.14 2.65 2.70ถกขอรองใหเขาอบรม 2.23 -นาไปใชประกอบอาชพ 3.14 -.91324* -นาไปใชในชวตประจาวน 2.65 -.42142 -.49182* -นาไปถายทอดใหกบบคลอน 2.70 -.46627 .44697* -.04485 -

119

จากตารางท 25 พบวา ผผานการฝกอบรมทเขารบการอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรไปประกอบอาชพ มการนาความรเกษตรธรรมชาต เรองการปลกพชผกหลายชนดไปใช แตกตางกนจากผทเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลการถกขอรองหรอถกกาหนดใหเขารบการอบรม และผเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนา ความรเพอไปประกอบอาชพ มการนาความรไปใชแตกตางกน กบผเขาอบรมทตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอนและเพอไปใชในชวตประจาวน อยางมนยสาคญทางสถต ทระดบ .05

ตารางท 26 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน จาแนกตาม เหตผลในการเขารบการอบรม

ถกขอรองใหเขาอบรม

นาไปประกอบอาชพ

นาไปใชในชวตประจาวน

นาไปถายทอดใหกบบคลอนเหตผลในการเขาอบรม คาเฉลย

1.83 3.00 2.53 2.55ถกขอรองใหเขาอบรม 1.83 -นาไปใชประกอบอาชพ 3.00 -1.17347* -นาไปใชในชวตประจาวน 2.53 -.69928* -.47419* -นาไปถายทอดใหกบบคลอน 2.55 -.72109* .45238* -.02181 -

จากตารางท 26 พบวา ผเขาอบรมทอบรมดวยเหตผลการถกขอรองหรอถกกาหนด มการนาความรเกษตรธรรมชาตเรองการอนรกษแมลงทมประโยชนไปใชแตกตางกนกบผทเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพ เพอไปใชในชวตประจาวนและเพอตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอนและผเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพมการนาความรไปใชแตกตางกนกบ ผเขาอบรมทตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอน และเพอใชในชวตประจาวน อยางมนยสาคญทระดบ .05

120

ตารางท 27 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการใชพชสมนไพรปองกนและ กาจดศตรพช จาแนกตาม เหตผลในการเขารบการอบรม

ถกขอรองใหเขาอบรม

นาไปประกอบ อาชพ

นาไปใชในชวตประจาวน

นาไปถายทอดใหกบบคลอนเหตผลในการเขาอบรม คาเฉลย

1.90 3.21 2.57 2.81ถกขอรองใหเขาอบรม 1.90 -นาไปใชประกอบอาชพ 3.21 -1.30904* -นาไปใชในชวตประจาวน 2.57 -.66337* -.64567* -นาไปถายทอดใหกบบคลอน 2.81 -.91005* .39899 -.24668 -

จากตารางท 27 พบวา ผเขาอบรมทอบรมดวยเหตผลการถกขอรองหรอถกกาหนดใหเขาอบรม มการนาความรเกษตรธรรมชาต เรองการใชพชสมนไพรปองกนและกาจดศตรพชไปใชแตกตางกนกบผทเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพ เพอไปใชในชวตประจาวนและเพอตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอน และผเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพมการนาความรไปใชแตกตางกนกบผเขาอบรมทตองการนาความรไปใชในชวตประจาวน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ.05

ตารางท 28 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ จาแนกตาม เหตผลในการเขารบการอบรม

ถกขอรองใหเขาอบรม

นาไปประกอบอาชพ

นาไปใชในชวตประจาวน

นาไปถายทอดใหกบบคลอนเหตผลในการเขาอบรม คาเฉลย

2.36 3.47 2.70 3.10ถกขอรองใหเขาอบรม 2.36 -นาไปใชประกอบอาชพ 3.47 -1.10191* -นาไปใชในชวตประจาวน 2.70 -.33204 -.76987* -นาไปถายทอดใหกบบคลอน 3.10 -.73781* .36410* -.40577* -

จากตารางท 28 พบวา ผเขาอบรมทอบรมดวยเหตผลการถกขอรองหรอถกกาหนดใหเขาอบรม มการนาความรเกษตรธรรมชาต เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพไปใชแตกตางกนกบผทเขารบการ อบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพ และเพอ

121

ตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอน และผทเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพมการนาความรไปใชแตกตางกนกบผเขาอบรมทตองการนาความรไปใชในชวตประจาวน เพอตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอน และผเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอนาความรไปใชในชวตประจาวน มการนาความรไปใชแตกตางกนกบผเขาอบรมทตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

ตารางท 29 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต ในภาพรวมทง 5 เรองของผผานการ อบรม จาแนกตามเหตผลในการเขารบการอบรม

ถกขอรองใหเขาอบรม

นาไปประกอบอาชพ

นาไปใชในชวตประจาวน

นาไปถายทอดใหกบบคลอนเหตผลในการเขาอบรม คาเฉลย

2.18 3.31 2.68 2.82ถกขอรองใหเขาอบรม 2.18 -นาไปใชประกอบอาชพ 3.31 -1.13452* -นาไปใชในชวตประจาวน 2.68 -.50785* -.62666* -นาไปถายทอดใหกบบคลอน 2.82 -.64257* .49195* -.13491* -

จากตารางท 29 พบวา ผเขาอบรมทอบรมดวยเหตผลการถกขอรองหรอถกกาหนดใหเขาอบรม มการนาความรเกษตรธรรมชาตไปใช โดยภาพรวมทง 5 เรอง แตกตางกนกบผทเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพ เพอนาความรไปใชในชวตประจาวน เพอตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอน และผทเขารบการ อบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอตองการนาความรเพอไปประกอบอาชพ มการนาความรไปใชแตกตางกนกบผเขาอบรมทตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอนผเขารบการอบรมทเขาอบรมดวยเหตผลเพอนาความรไปใชในชวตประจาวน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

122

ตารางท 30 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการอบรม จาแนกตาม ระดบความร

การเปรยบเทยบการใชความร ระดบความร จานวน Χ S.D.F Sig

ความรตา 9 3.208 .810ความรปานกลาง 154 3.125 1.2041.เรองปรบปรงดน

ความรสง 124 3.304 1.009

.888 .413

รวม 287 3.205 1.114ความรตา 9 2.833 .637

ความรปานกลาง 154 2.818 1.1952.ดานปลกพชหลายชนดความรสง 124 3.010 1.074

1.004 .386

รวม 287 2.901 1.131ความรตา 9 2.746 .547

ความรปานกลาง 154 2.648 1.0343.เรองอนรกษแมลงความรสง 124 2.867 .973

1.649 .194

รวม 287 2.746 .999ความรตา 9 2.888 .687

ความรปานกลาง 154 2.811 1.2684.เรองการใชพชสมนไพรความรสง 124 3.037 1.181

1.183 .308

รวม 287 2.911 1.219ความรตา 9 3.180 .822

ความรปานกลาง 154 2.925 1.0605. เรองการทาปยหมก / ปยนาชวภาพ ความรสง 124 3.430 1.035

8.034 .000**

รวม 287 3.151 1.069ความรตา 9 3.011 .487

ความรปานกลาง 154 2.887 1.0376.ภาพรวมความรสง 124 3.169 .961

2.765 .065

รวม 287 3.013 .999

จากตารางท 30 พบวา ผผานการฝกอบรมทม ระดบความรแตกตางกนมการใชความรเกษตรธรรมชาตโดยภาพรวม อยในระดบปานกลาง เมอพจารณาตามหวขอเรอง พบวา เรองการทาปยหมกปยนาชวภาพ มการใชความรแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 จงทาการเปรยบเทยบดวยวธ LSD ตอไป ซงมผลดงตารางท 31

123

ตารางท 31 การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาต เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ ของผผานการอบรม จาแนกตาม ระดบความร

ความรตา ความรปานกลาง ความรสงระดบความร คาเฉลย

3.18 2.92 3.43ความรตา 3.18 -ความรปานกลาง 2.92 2.5488 -ความรสง 3.43 -.2989 -.50477* -

จากตารางท 31 พบวา ผเขาอบรมทอบรมทมความรเกษตรธรรมชาต ในระดบปานกลางมการนาความรเกษตรธรรมชาต เรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพไปใช แตกตางจากผทเขารบการอบรมทมความรเกษตรธรรมชาตอยในระดบสง อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ.05

ตารางท 32 สรปผลเปรยบเทยบการใชความรของผผานการฝกอบรม เกษตรรรมชาต จาแนกตามตวแปร

ตวแปร ยอมรบสมมตฐานทางการวจย

ปฏเสธสมมตฐานทางการวจย

-เพศ-อาย-การศกษา-ระดบการศกษา-อาชพ-รายได-แหลงนาทใชทาการเกษตร-จาแนกพนททใชทาการเกษตร-จาแนกแรงงานทใชทาการเกษตร-ระยะเวลาทใชทาการเกษตร-การตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรของศนยฝกฯ-เหตผลการเขารบการอบรม-ระดบความร

124

ตอนท 4 ปญหาและขอเสนอแนะของผเขารบการฝกอบรม จากการตอบแบบสอบถามพบวามปญหา 6 ดาน คอ ดานการผลต ดานศตรพช ดานการตลาด ดานหลกสตรเนอหาทจดอบรมดานวธการสอนและการฝกปฏบตของวทยาการ และดานสถานทฝกอบรม

ตารางท 33 จานวนรอยละและคาเฉลยของผเขารบการฝกอบรมเกษตรธรรมชาต จาแนกตาม ปญหาในการทาการเกษตรธรรมชาต ปญหาดานหลกสตร หรอเนอหาวชา ทจดฝกอบรม

มปญหาปญหาจานวน (คน) รอยละ

1.ดานการผลต1.1 ปจจยการผลตมราคาสง1.2 ไมมเงนทนเปนของตนเอง1.3 ขาดแคลนแรงงาน1.4 ขาดแหลงเงนทน1.5 สภาพดนไมเหมาะสม1.6 ขาดแคลนนาในการทาเกษตร1.7 ไมมพนททาการเกษตร1.8 ขาดความรในเรองการทาเกษตรธรรมชาต1.9 ขาดแหลงความร1.10 ภยธรรมชาต

1161061191139793779596

127

40.036.941.539.433.832.426.833.133.444.3

2.ดานศตรพช2.1ขาดความรในการใชพชสมนไพรกาจดศตรพช2.2 มแมลงและศตรพชระบาดมาก

8086

27.930.3

3.ดานการตลาด3.1 ไมมแหลงรบซอผลผลต3.2 ไมรความตองการของตลาด3.3 ราคาผลผลตตกตา3.4 ขาดคาแนะนาดานการตลาด3.5 ไมมสถานทจาหนายผลผลต3.6 พอคากดราคา

86113146139108159

30.039.450.948.437.655.4

4. ดานหลกสตรหรอเนอหาวชาทจดฝกอบรม4.1 เนอหาวชาหลกสตรทอบรม4.2 ความเหมาะสมหลกสตรในภาคบรรยาย4.3 ความเหมาะสมหลกสตรในภาคปฏบต4.4 การสาธตประกอบการบรรยาย4.5 เนอหายากเกนไป4.6 เอกสารประกอบการฝกอบรม

172421212333

5.98.47.37.38.0

11.5

125

ตารางท 33 (ตอ)

มปญหาปญหาจานวน (คน) รอยละ

5. วธการสอนและการฝกปฏบตของวทยากร 5.1 ความรของวทยากร 5.2 มนษยสมพนธ 5.3 การประสานงาน 5.4 การใชเครองมอโสตทศนปกรณ

12161365

3.54.94.5

22.66. สถานทฝกอบรม 6.1 สถานทพก 6.2 อาหาร 6.3 สงอานวยความสะดวกอน ๆ 6.4 การคมนาคม

59934

3.54.94.5

22.6

จากตารางท 33 การศกษาถงปญหาในการทาการเกษตรไดแกปญหาดานการผลตปญหาดานศตรพช และปญหาดานการตลาดรวมถงปญหาดานหลกสตรหรอเนอหาวชาทใชฝกอบรม พบวา ผผานการอบรมสวนใหญ มปญหาดานการผลตมากกวาปญหาดานอนๆ โดยพบวา

ปญหาดานการผลตทมปญหามากทสด ไดแก ปญหาจากภยธรรมชาต คดเปนรอยละ44.3 รองลงมา ไดแก ปญหาเรองการขาดแคลนแรงงาน รอยละ 41.5 และปญหาเรองปจจยการผลตมราคาสง รอยละ 40.0 สวนปญหาดานการผลตทพบนอยทสด คอ ปญหาเรองไมมพนททาการเกษตรคดเปนรอยละ 26.8

ปญหาดานศตรพช พบวาผผานการอบรมมปญหา เรองแมลงศตรพชระบาดมากคดเปนรอยละ 30.0 และรองลงมาไดแก ปญหาเรองขาดความรในเรองการใชพชสมนไพรกาจดศตรพชรอยละ 27.9

ปญหาดานการตลาด พบวา ผผานการอบรมสวนใหญมปญหาเนองจากพอคาคนกลางกดราคาสนคาเกษตร คดเปนรอยละ 55.4 ปญหารองลงมาไดแก เรอง ผลผลตตกตา คดเปนรอยละ50.9 และปญหาเรอง ขาดคาแนะนาดานการตลาด รอยละ 48.4 สวนปญหาการตลาดทพบนอยทสดคอ ไมมแหลงรบซอผลผลต รอยละ 30.0

ปญหาดานหลกสตรหรอเนอหาวชาทใชฝกอบรม พบวา ผผานการอบรมสวนใหญมปญหา เรอง เอกสารประกอบการอบรม รอยละ 11.5 รองลงมาไดแก ปญหาความเหมาะสมของหลกสตรในภาคบรรยาย รอยละ 8.4 สวนปญหาทพบนอยทสด ไดแก ปญหาเรอง ความเหมาะสมของหลกสตรภาคปฏบต และการสาธตประกอบคาบรรยาย รอยละ 7.3

126

ปญหาวธการสอนและการฝกปฏบตของวทยากร พบวาการมมนษยสมพนธ และการใชเครองมอโสตทศนปกรณ ของวทยากร มปญหามากทสด รอยละ 5.6 และปญหารองลงมา ไดแกการประสานงานของวทยากร รอยละ 5.2 และความรของวทยากร รอยละ 4.2

ปญหาดานสถานทฝกอบรมพบวาปญหาสวนใหญ เนองมาจากการคมนาคม รอยละ 22.6 (ไมสะดวกในการเดนทางมาอบรม) รองลงมาไดแก เรองอาหาร (ไมมสถานทจาหนายอาหาร) คดเปนรอยละ 4.9 และปญหาเรองสถานทพก รอยละ 3.5

สรปจากการศกษาปญหาในดานตาง ๆ รวม 6 ดานพบวาผผานการอบรมมปญหา 3 ดานดวยกนคอ ดานการผลต ดานศตรพช และดานการตลาดสวนดานอน ๆ พบวามปญหานอยมากปญหาดานการผลต ดานศตรพช และดานการตลาดมความสมพนธซงกนและกน โดยเฉพาะปญหาการผลตและการตลาดในการผลตนน ถาเกษตรกรขาดแหลงสนบสนนหรอแหลงเงนทนทาใหไมมความกลาทจะตดสนใจในการลงทน ทาการเกษตร เนองจากขนอยกบปจจยตาง ๆ อกทงการไดรบความชวยเหลอหรอสนบสนนเรอง เงนทนหมนเวยนหรอการจดหาตลาดเปนแหลงรบซอผลผลตโดยไมผานพอคาคนกลาง จะทาใหเกษตรกรมความเชอมน และกลาทจะตดสนใจยอมรบการผลตในรปแบบใหม ๆ ปญหาดานศตรพชกเชนเดยวกนเกษตรกรควรไดรบความรในการปองกนกาจดศตรพชแบบไมไชสารเคมโดยใชสมนไพรแทนอยางถกตองและเหมาะสมและเรองการตลาด รฐบาลควรใหความชวยเหลอทางดานราคาและแหลงรบซออยางจรงจงและตอเนองเพราะถามการแนะนาสงเสรมการผลตแตไมมตลาดรบซอ หรอถกคนกลางตดราคา เกษตรกรกไมไดรบผลประโยชน หรอไดรบความเปนธรรมในการผลต และการจาหนาย

จากการศกษาถงสาเหตของการไมไดนาความรจากการฝกอบรมไปใชในการทาเกษตรธรรมชาต พบวา

1. เรองการปรบปรงดนไมไดนาความรไปใชเพราะอปกรณไมเพยงพอพงเรมทาเกษตรแบบธรรมชาตเปนครงแรกไมไดทาเปนอาชพมากอน ไมมทดนเปนของตนเอง แรงงานมนอยพนททาการเกษตรอดมสมบรณดอยแลว ทาการเลยงสตวไมไดเพาะปลกพชและไมไดทาการเกษตร

2. เรองการปลกพชผกหลายชนดไมไดนาไปไชเพราะไมมทดนมากพอทจะปลกพชหลายชนดรวมกนได สภาพแวดลอมไมเออตอการเจรญเตบโตของพช แตละชนดมขอจากดเกยวกบความนยม ในทองถนทนยมปลกพชเพยง 1-2 ชนดในฤดกาล มขอจากดในการปลกพชผกบางชนดเนองจากตองปลกตามฤดกาลประกอบอาชพเลยงสตวและ ไมไดประกอบอาชพทางการเกษตร

3. เรองการอนรกษแมลงทมประโยชนไมไดนาความรไปใชเพราะไมมความรเพยงพอ ไมไดทาเปนอาชพหลก ไมไดปลกผก ยงใชสารเคมในบางสวน เลยงสตวและไมไดเปนเกษตรกร

127

4. เรองการใชพชสมนไพรปองกนและกาจดศตรพชไมไดนาความรไปใชเพราะไมมเวลาเพยงพอ ไมไดรบความรเพยงพอ หาสมนไพรยาก วธการเตรยมยงยาก ใชสารเคมในบางสวนเลอกชวงฤดปลกทแมลงศตรพชมนอย มอาชพเลยงสตว ไมไดเปนเกษตรกร

5. เรองการทาปยหมก และปยนาชวภาพ ไมไดนาความรไปใชเพราะ ปลกพชไมมากนกไมมความรเพยงพอ ไมมนใจวาจะไดผล ไมมวสดอปกรณ ใชปยเคมใหผลเรวดและสะดวก สารเรงของกรมพฒนาทดน (พ.ด 1) หาไดยากไมสะดวก มอาชพเลยงสตวและไมไดประกอบอาชพทางการเกษตร

บทท 5สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

สรปผลการวจยจากการศกษา เรอง การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมจาก

ศนยฝกอบรมและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม มวตถประสงคของการวจยดงน1. ศกษาขอมลพนฐาน และระดบความรของผผานการฝกอบรมจากศนยฝกอบรมและ

พฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม2. ศกษาระดบการใชความรดานการทาการเกษตรธรรมชาตของ ผผานการฝกอบรม

หลกสตร 3 วน ในเรองการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ การปลกพชผกหลายชนด การอนรกษแมลงทมประโยชน การใชพชสมนไพรเพอปองกนและกาจดศตรพช การทาปยหมก และปยนาชวภาพ

3. เปรยบเทยบระดบการใชความรดานการทาเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม จาแนกตาม เพศ อาย การศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตรจานวนแรงงานในการทาเกษตร ระยะเวลาการทาการเกษตร จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม และระดบความรของผผานการฝกอบรม กบ ตวแปรตาม การใชความรเกษตรธรรมชาตใน 5 เรอง

4. ศกษาปญหาและขอเสนอแนะของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาตผวจยไดทาการเกบขอมลจากกลมประชากรผผานการฝกอบรมระหวางปงบประมาณ

2541 – 2545 จานวน 1,040 คน โดยใชกลมตวอยางสาหรบการศกษา จานวน 287 คน ดวยวธการสมตวอยางแบบแบงชน (Stratified Random Sampling) เครองมอทใชในการวจยเปนแบบสอบถาม ซงผวจยไดสรางขนเองโดยมอาจารยทปรกษาและผเชยวชาญไดใหคาแนะนาโดยแบงออกเปน 4 ตอน ดงน

ตอนท 1 ขอมลพนฐานและระดบความรของผผานการฝกอบรม ดาน เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชในการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาเกษตร ระยะเวลาการทาการเกษตร จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรม และระดบความรของผผานการฝกอบรม

128

129

ตอนท 2 ระดบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม กาหนดเปน 5 เรอง คอ เรองการปรบปรงดน เรองการปลกพชผกหลายชนด เรองการอนรกษแมลงทมประโยชน เรองการปลกพชสมนไพรปองกนกาจดศตรพช และเรองการทาปยหมก/ปยนาชวภาพ โดยวดจากระดบการนาความรไปใช 5 ระดบ คอ นาความรไปใชในระดบมากทสดนาความร ไปใชในระดบมาก นาไปใชในระดบปานกลาง นาไปใชในระดบนอย และไมไดนาความรไปใช

ตอนท 3 การเปรยบเทยบระดบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการ ฝกอบรมในเรองตาง ๆ กบขอมลพนฐานและระดบความรของผผานการฝกอบรม

ตอนท 4 ปญหาและขอเสนอแนะของผผานการฝกอบรม

ผลการวเคราะหขอมล สรปไดดงน1. ขอมลพนฐานและระดบความรของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาต จานวน

287 คน สวนใหญเปนเพศชาย รอยละ 57.8 เปนเพศหญง รอยละ 42.2 อายเฉลย 40.47 ป จบการศกษาตากวาปรญญาตร สวนใหญประกอบอาชพการเกษตรรอยละ 35.9 มรายไดของตนเองเฉลย188,400 บาท/ป แหลงนาทใชทาการเกษตร สวนใหญใชนาจากแหลงนาใตดน(นาบาดาล บอนาตนสระขดใชเอง)จานวนพนททาการเกษตรเฉลย 22.36 ไร โดยสวนใหญมจานวนพนททาการเกษตรระหวาง 1-5 ไร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร เฉลย 4 คน/ครอบครว สวนใหญมแรงงาน 2 คน/ครอบครว ระยะเวลาการทการเกษตร เฉลย 14.60 ป สวนใหญมระยะเวลาการทาการเกษตร 1 – 3 ปการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เฉลย 8.03 ครง/ป สวนผไมเคยตดตอ รอยละ 59.3เหตผลในการเขารบการอบรมสวนใหญ ตองการนาความรไปประกอบอาชพ รอยละ 53.7 และระดบความรเรองเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม อยในระดบปานกลาง มคาเฉลยเทากบ22.13 (คะแนน) คดเปนรอยละ 53.7

2. ระดบการใชความรเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม โดยภาพรวม นาความรไปใชอยในระดบปานกลาง มคะแนนเฉลย 3.01(คะแนน) เมอจาแนกตามหวขอเรอง พบวาเรองการปรบปรงดนและเรองการทาปยหมกและปยนาชวภาพ มการนาความรไปใชอยในระดบมากกวาดานอนๆ มคาเฉลย 3.20 และ 3.15 ตามลาดบ

3. การเปรยบเทยบการใชความรเกษตรธรรมชาตพบวา ผผานการฝกอบรมทม เพศอายระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาการเกษตร และระยะเวลาการทาการเกษตร แตกตางกน มการใชความรเกษตรธรรมชาตไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 สวน การตดตอกบเจาหนาทสงเสรม

130

การเกษตร เหตผลในการเขารบการอบรม และระดบความรของผผานการฝกอบรมพบวา มการนาความรไปใชแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

4. ปญหาของผผานการฝกอบรม พบวา ผผานการฝกอบรมมปญหาในการทาการเกษตร 3 ดานไดแก ปญหาดานการผลต ปญหาดานศตรพช และปญหาดานการตลาด โดยพบวาเกษตรกรมปญหาดานการผลตมากทสด รองลงมา คอปญหาดานการตลาด และปญหาดานศตรพชสวนปญหาอนๆไดแกปญหาดานหลกสตรปญหาวธการสอนและฝกอบรมของวทยากรและปญหาดานสถานท

5. การศกษาถงสาเหตของการไมไดนาความรจากการฝกอบรมไปใช พบวา สาเหตของการไมไดนาความรไปใช เนองจากไมมความพรอมดานวสดอปกรณ รวมถงไมมทดนเปนของตนเอง แรงงานททาการเกษตรมนอย สภาพแวดลอมไมเอออานวย ดนเสอมโทรม มพนทจากดไมมความรเพยงพอในเรองการใชพชสมนไพร รวมถงมขอจากดเกยวกบความนยมในทองถนและยงใชสารเคมและปยเคม ในบางสวน พรอมทงประกอบอาชพอน ไมไดประกอบอาชพการเกษตร

6. ขอเสนอแนะของผเขารบการฝกอบรมทมตอหลกสตรเกษตรธรรมชาต และการนาความรไปใช ผเขารบการฝกอบรมใหขอเสนอแนะ ดงน

6.1 ควรมวทยากรไปบรรยายใหความรนอกสถานทหรอไปทศนศกษานอก สถานท 6.2 ควรจดการฝกอบรมการเกษตรครบวงจรทงดานพชสตว ไมผล ประมง การ

ตลาด การจดการนา การขยายพนธพช การแปรรปผลผลตทางการเกษตร 6.3 ควรมพนธพชสงเสรม และจาหนายแกผเขารบการฝกอบรม 6.4 ควรประชาสมพนธหลกสตรการฝกอบรมใหมากกวาเดม ตามสถานศกษาและ

ประชาสมพนธตามสอตาง ๆ 6.5 ควรมการลงทะเบยนและแจงใหผเขารบการฝกอบรมในแตละรนไดทราบ เพอ

จดทาทะเบยนรน และสะดวกในการตดตามผลการฝกอบรม 6.6 ควรเพมระยะเวลาการฝกอบรม 5-10 วน 6.7 ควรเนนการปฏบตใหมากกวาเดม ลดเวลาบรรยายใหนอยลง 6.8 ควรจดวทยากรเพมเพอความหลากหลาย 6.9 ใหผเขารบการฝกอบรมมโอกาสแสดงความคดเหนและมสวนรวมในการแลก

เปลยนความรซงกนและกน 6.10 ควรเกบคาใชจายในการเขารบการฝกอบรมตามความเหมาะสม

131

อภปรายผลการวจยจากขอคนพบของการวจย สามารถนามาอภปรายผลไดดงน1. ผลการวเคราะหขอมลดานความรของผผานการฝกอบรม พบวา สวนใหญมความร

เรองเกษตรธรรมชาตในระดบปานกลาง เมอพจารณารายละเอยดพบวา “ความรเรองเกษตรธรรมชาตทผผานการฝกอบรมรมากทสด คอ ปยพชสดทนยมปลกมาก ไดแก พชตระกลถว” แมลงตวหาและตวเบยนชวยกาจดแมลงศตรพชได “เกษตรกรใชสารพษกาจดศตรพชมาเปนเวลานาน แตปจจบน ยงคงมแมลงศตรพชเปนจานวนมาก เพราะแมลงสามารถปรบตวตานทานตอสารพษได”“แมลงสวนใหญชอบไมดอกสสดๆ” “สารสะกดทไดจากเมลดสะเดาทาใหแมลงหยดการวางไขและงดการลอกคราบ” เมอฝนตกสารพษทางการเษตรจะไหลลงสแมนาลาคลองทาใหปลาในแมนาไดรบสารพษเชนกน” ปยหมก คอ ธาตอาหารของพชทไดจากการหมกระหวางเศษพชกบมลสตวโดยม จลนทรยชวยยอยสลาย” “โครงสรางของดนเปลยนแปลงไดจากการใสปยเคมตดตอกนเปนระยะเวลานานหลายป” “กอนปลกพชควรนาดนไปตรวจสอบกบหมอดนเพอมนใจไดวา ดนจะไมขาดธาตอาหารตวใดตวหนง” ผผานการฝกอบรมสามารถตอบไดถกตองเปนเพราะวา อาจมประสบการณในการทาการเกษตรมากอนโดยเฉพาะกลมทประกอบอาชพการเกตรอาจไดพบเหนและเกดการ เปรยบเทยบในการทาเกษตรในอดตทผานมา ซงสภาพแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตมความอดมสมบรณ ซงแตกตางจากการทาการเกษตรในปจจบนทประสบปญหาตางๆมากมายจากการใชปยเคมและสารเคม และเปนการแสวงหาความรใหม ๆเพอนามาพฒนาอาชพของตนเองตลอดจนผท ไมไดประกอบอาชพการเกษตร แตมความสนใจทจะแสวงหาความรและตระหนกถงพษภยและ ผลเสยทเกดจากการทาเกษตรแบบเคม ประกอบกบในปจจบนรฐบาลมนโยบายสงเสรมสนบสนน แตความรทควรปรบปรงแกไข คอ “การใสปยเคมและปยอนทรย สามารถเพมธาตอาหารในดน อาจเปนเพราะผผานการทาเกษตรแบบยงยนทาใหมสอหรอเอกสารความรตางๆ ทสามารถศกษาไดผผานการฝกอบรมอาจมความเขาใจผดคดวา การใสปยเคมผสมกบปยอนทรยสามารถเพมธาตอาหารในดนได แตความเปนจรงแลว การใสปยเคมในการทาเกษตรธรรมชาต ถอวาผดเงอนไขหรอ หลกการของเกษตรธรรมชาต เนองจากปยเคมทกชนด เมอใสลงไปในดนตดตอกนเปนเวลานานจะทาใหเกดภาวะทเรยกวา “ดนตาย หรอ ดนไมมชวต ไมมอนทรยวตถ” “เวลาทเหมาะสมในการฉดพนสารสมนไพรปองกนแมลงศตรพชควรเปนชวงเชา” สถานทเหมาะสมสาหรบใชทาปยหมกคอ กลางแจง” ซงความรเหลาน เปนองคประกอบทสาคญในการนาความรไปปฏบต ซงผผานการฝกอบรมตองไดรบความรความเขาใจในเรองเหลานใหมากขนดวย ซงจะเปนผลนาไปสการปฏบตเนองจากมความรทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตทถกตอง แตอยางไรกด อาจเปนไปไดวา ผทไมได

132

ประกอบอาชพการเกษตรมจานวนถง 105 ราย การใชระยะเวลาสนๆ เพยง 3 วน ในการฝกอบรมอาจทาใหผเขาอบรมไมมความรดานการเกษตรธรรมชาต

2. ผลการวเคราะหขอมลระดบการใชความร ดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม อยในระดบปานกลาง เมอพจารณาตามหวเรองพบวา เรองการปรบปรงดน และการทาปยหมกปยนาชวภาพ มการนาไปใชอยในระดบมาก ทงน อาจเปนเพราะวา เปนเรองทเปนรปธรรมชดเจนสามารถนาไปปฏบตไดทนทและเกดประโยชนแกผนาไปใชเนองจากใชตนทนในการผลตตา วสดหาไดงายในทองถน ประหยดเวลา และลดตนทนไดมากกวาการซอปยเคม และสารเคม ทราคาแพงกวา ประกอบกบเรองการปรบปรงดนใหมความเหมาะสมในการเพาะปลกพชถอเปน หวใจของการทาเกษตรธรรมชาตซงทาใหเกดผลดตอเนองในระยะยาวซงเกษตรกรเองกเคยประสบปญหาในการทาเกษตรแบบเคมมากอน ทาใหตระหนกถงผลเสยทจะเกดตามมาทหลง และนอกจากน อาจเปนเพราะวา การปรบปรงดนและการทาปยหมกปยนาชวภาพเปนกระแสทกาลงเปนทนยมในปจจบนทงตอเกษตรกรเองและผสนใจ สามารถนามาทาในเชงธรกจ และการคาได เนองจากการตนตวในการผลตทลงทนตาและรฐบาลมนโยบายสนบสนนการผลตปยอนทรยแหงชาตขน ทาใหมผสนใจมากขนดวย และสวนหนงอาจเปนไปไดวา เปนความสาเรจของศนยฝกเกษตรวดญาณสงวราราม ทไดทาการฝกอบรมและสาธตการใชปยอนทรยแทนปยเคมโดยการจดทาแปลงสาธตเกษตรธรรมชาตใหเหนความสาคญของการปรบปรงดนตามแนวพระราชดารและพยายามผลกดนใหเกษตรกรไดนาไปปฏบตอยางจรงจงทาใหเกดความยงยนในอนาคตได สวนเรอง การอนรกษแมลงทมประโยชนมการนาความรไปใชอยในระดบนอยเนองจากตองใชเวลาในการปรบเปลยนสภาพของดนและสงแวดลอมตาง ๆ หรอ ระบบนเวศใหสมบรณทเออตอการทาเกษตร ทงน จะเปนลกษณะของการทาแบบคอยเปนคอยไป ในขณะทเกษตรกรเอง หรอ ผปฏบตตองเลอกกระทาในเรองท จาเปนตอวถชวตกอนเรองอนๆ ซงมความสาคญนอยกวา นอกจากนจากขอเสนอแนะของผผานการฝกอบรมยงพบวา มขอจากดในเรองของพนทและไมมความรเพยงพอในเรองของแมลงทเปนประโยชนตอพชและแมลงทเปนศตรพช รวมถงการบรหารจดการอนๆ ทเกยวของภายในฟารม ของตนเองยงไมดพอ

3. การเปรยบเทยบความแตกตางการใชความรเกษตรธรรมชาตระหวางตวแปรตน กบตวแปรตามคอ

ผลการวเคราะหขอมลดาน เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได แหลงนาทใชทาการเกษตร จานวนพนททาการเกษตร จานวนแรงงานในการทาเกษตร และระยะเวลาในการทาเกษตรของผผานการฝกอบรม ไมพบความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 และไมเปนไปตามสมมตฐานทตงเอาไว ทงนอาจเปนเพราะวา อาชพการเกษตรเปนอาชพทคกบวถชวตของคนไทยมาเปนเวลานาน มความผกพนกบคนในครอบครว บคคลทกเพศ ทกวย สามารถทาไดจาก

133

ขอมลพนฐานพบวา ผผานการฝกอบรมทประกอบอาชพเกษตรสวนใหญเปนเพศชาย ขณะเดยวกนผผานการฝกอบรมทไมไดประกอบอาชพการเกษตรสวนใหญเปนเพศหญง แสดงใหเหนวา ความสนใจและความตองการตลอดจนการเลอกตดสนใจในการยอมรบหรอปฏเสธในการนาความรไปใช ไมแตกตางกน

ในดานอาย จากการศกษาพบวา ผผานการฝกอบรมทกกลมอายตงแตตากวา 31 ปจนถงอายมากกวา 60 ป มการใชความรเกษตรธรรมชาตในแตละเรองไมแตกตางกน ทงนอาจเปนเพราะวา ในการทาเกษตรในปจจบนโดยเฉพาะเกษตรธรรมชาต เปนเรองทบคคลเรมทจะใหความสนใจเปนพเศษ เนองจากเปนกระแสนยมสวนหนง และเปนวธการเกษตรทยงยน ทาใหเกษตรทงรนเกา และรนใหมตางกใหความสนใจในวธการใหมๆ เหมอนกน ทงนขนอยกบวตถประสงคและความตองการของแตละบคคล

ดานระดบการศกษา พบวา ผทมการศกษาสงและตาไมพบความแตกตางในการใชความร อาจกลาวไดวา แมเกษตรกรในอดตสวนใหญจะมการศกษาตา และประกอบอาชพเกษตรมานานแตไมไดหมายความวา มการนาความรไปใชมากกวาผทมการศกษาสง และไมไดประกอบอาชพเกษตรกรรมอยางใด เพราะการทาเกษตรธรรมชาตเปนการเกษตรทางเลอกทบคคลใหเหตผลในการนาไปใชคอนขางซบซอน หลากหลายแตกตางกนไป ในขณะเดยวกน พบวา ผทมอาชพแตกตางกนมการนาความรเกษตรธรรมชาตไปใชไมแตกตางกน อาจเนองจากกวา ในปจจบนจากการศกษาขอมลพนฐาน พบวา ผเขาอบรมทไมไดประกอบอาชพการเกษตรเปนอาชพหลกสวนใหญมอาชพรบราชการ และคาขาย ทาใหมองเหนภาพวา แตเดมในอดตผเขาอบรมสวนใหญจะเปนเกษตรกรเทานน แตในปจจบนมผสนใจทวไปในทกๆ อาชพเขารบการอบรม ดงนน การใชความรจะไมเจาะจงเฉพาะกลมเกษตรกรเทานน ยงมอาชพอนๆ อกมากทใหความสนใจในเรองเกษตรกรธรรมชาต ซงมการวจยทสอดคลองและคดคานจากขอคนพบน ดงผลการศกษาของอรทย เจรญวงศศร (2542: บทคดยอ) ไดศกษา ทศนคตของนกศกษาคณะเทคโนโลยการเกษตรสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง ทมตอการผลตแบบเกษตรธรรมชาตโดยศกษาสองลกษณะ คอ ความรความเขาใจเกยวกบเกษตรธรรมชาตและความคดเหนทวไปเกยวกบเกษตรธรรมชาต พบวา นกศกษาสวนใหญมความรความเขาใจเกยวกบเกษตรธรรมชาตในระดบทดรวมทงมความคดเหนทวไป เกยวกบเกษตรธรรมชาตในแงทดเชนกน และการวเคราะหตวแปรทมตอความรความเขาใจ เกยวกบเกษตรธรรมชาต พบวา เพศของนกศกษา และการเขารวมใน กจกรรมทเกยวของกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต อาชพของครอบครวนกศกษาตางไมมผลตอความรความเขาใจเกยวกบเกษตร ธรรมชาต และผลการวจยของ ปรศนา โกศลสมบต (2532 : บทคดยอ) ไดทาการศกษาปจจยทมความสมพนธกบการนาความรทางการเกษตรไปใชของผเขารบ

134

การฝกอบรมจากศนยฝกและพฒนาอาชพราษฎรไทยบรเวณชายแดน จงหวดปราจนบร ทพบวาเพศ อาย ระดบการศกษา รายได สถานภาพสมรส จานวนแรงงานในครอบครว รนทเขารบการอบรม ลกษณะการถอครองทดน จานวนทดนทใชทาการเกษตร ความคาดหวงของผปกครองเกยวกบอาชพ ความคาดหวงของผเขาอบรมเกยวกบอาชพ แหลงเงนก การเปนสมาชกกลมเกษตรกรจานวนครงทตดตอกบศนยฝก จานวนครงทไดรบขาวสารการเกษตร และปญหาเกยวกบอาชพเกษตร ไมมความสมพนธกบการนาความรทางการเกษตรไปใช สวนภมลาเนา ระยะเวลาการมนาใชทาการเกษตร และความปลอดภยจากการรกษาผลผลตทางการเกษตร มความสมพนธกบการนาความรทางการเกษตรไปใช

ดานรายไดของผผานการฝกอบรม การวจยครงนไมพบความแตกตางของการนาความรไปใชอาจเปนเพราะวา ในการทาการเกษตรธรรมชาตนนไมจาเปนจะตองมรายไดมากกสามารถทาได ตามสภาพความเปนอยของตนเอง อยทความพอใจซงแตละบคคลสามารถนามาประยกตใหเหมาะสมกบสถานภาพของตนเอง ซงทงนอาจเกยวของกบการคานงถงสขภาพ และความปลอดภยทางดานอาหาร ซงรายไดไมไดเปนตวกาหนดในการนาความรไปใชเสมอไป ดงเชนจากผลการศกษาของ เรขา ศรเลศวมล (2545 : 101) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบการยอมรบเทคโนโลยการปลกผกกางมง พบวา รายได เงนทน จานวน แรงงาน ประสบการณในการปลกผกกางมง อาย การศกษา ไมมความสมพนธกบการยอมรบเทคโนโลย การปลกผกกางมงของเกษตรกรและการศกษาของ นนทวน ทองเบญญ (2546 : บทคดยอ) ศกษาการยอมรบของเกษตรกร ทมตอการปลกผกปลอดภยจากสารพษ อาเภอเมอง จงหวดนครปฐม พบวา เกษตรกรปลกผก สวนใหญเปนเพศชาย เกษตรกรทมรายได แรงงานในครวเรอนขนาดพนทถอครอง และการรบรขาวสารตางกน มการยอมรบในการปลกพชผกปลอดภยจากสารพษ ไมแตกตางกน สวนเกษตรกรทมหนสน และ ประสบการณความรในการปลกผกปลอดภยจากสารพษตางกน จะมการยอมรบ ในการปลกผกปลอดภยจากสารพษแตกตางกน และการศกษาของ รชน เหลาโนนครอ (2543 : บทคดยอ) ศกษาการตดตามผลการเขารวมโครงการสงเสรมการผลตผกปลอดสารพษของเกษตรกรในจงหวดมหาสารคาม พบวา รายไดมความสมพนธในทางลบหรอไมแตกตางกบความคดเหนในเรองผกปลอดสารพษ

ดานแหลงนาทใชทาการเกษตรพบวาผผานการฝกอบรมทมแหลงนาสาหรบทาการเกษตรแตกตางกนมการนาความรไปใชโดยภาพรวมไมแตกตางกน แตเมอพจารณาตามหวขอเรองพบวา การอนรกษแมลงทมประโยชนเทานน ทมการใชแหลงนาแตกตางจากดานอน ๆ อาจเปนเพราะวาการอนรกษแมลงเปนการรกษาและสรางระบบนเวศใหสมดลซงประกอบดวยสงทมชวตตางๆ อยรวมกน และเกอกลกน การมนาใชตลอดป หรอมแหลงนาใตดนทาใหสภาพพนดนไมแหงแลงซงเออ

135

ตอการดารงชวตของสงมชวตตาง ๆไดแก ผเสอตางๆ มด แมลงและสงมชวตอน ๆ ไดมาอาศย เปนปจจยหนงในการนาความรดานนไปใช จากการศกษาของ สศก ฤทธเนตกล (2538 : 59) ศกษาปจจยทมผลตอการยอมรบระบบเกษตรกรรมแบบผสมผสานบนทสงของชาวเขาเผามง บานชางเคยนดอยปย จงหวดเชยงใหม พบวา ในการทาการเกษตรแบบผสมผสาน แหลงนามความสมพนธกบการทาเกษตรของชาวเผามงบานชางเคยน สวนบานดอยปย พบวา แหลงนาเพอการเกษตรไมมความสมพนธในการทาเกษตรแบบผสมผสาน เนองจากอาศยนาฝนเพยงอยางเดยว การมแหลงนาใชเพยงเลกนอย ถอวา เพยงพอแลวในฤดแลง ซงเกษตรกรถอวา เปนชวงเวลาพกผอน และเปนการเตรยมพนทสาหรบการเพาะปลกในฤดกาลตอไป ซงจะเหนไดวา แหลงนามความสาคญและจาเปนสาหรบเกษตรกรในบางกลมหรอบางพนททมสภาพแตกตางกนทงนยงขนอยกบลกษณะของอาชพทแตกตางกนในบางพนทดวย

ดานจานวนแรงงานทใชในการทาการเกษตร ผลการวเคราะหไมพบความแตกตางในการใชความรดานการเกษตรกรรมธรรมชาต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 กลาวคอ มจานวนแรงงานสวนใหญ 2 คน เพอพจารณาลกลงไปสามารถอธบายไดวา โดยทวไปอาจมองไดวา ครอบครวใดหรอบคคลใดทมความพรอมดานแรงงานมากกวา หรอมแรงงานเปนของตนเองนาจะมความพรอมมากกวาในการประกอบอาชพการเกษตร แตเมอพจารณาแลว ตามหลกการทาเกษตรแบบธรรมชาตน เปาหมายหลกสวนหนงกเพอตองการลดตนทนในการผลตหรอใชปจจยตาง ๆ ในการผลตใหนอยทสดเทาทจะทาได ทงนเพอความเหมาะสมกบสภาพการผลตของแตละบคคลนนเอง การจางแรงงานหรอการใชแรงงานของตนเองกสามารถประกอบอาชพได ซงมงานวจยทสอดคลองและงานวจยทตางจากขอคนพบนดงการศกษาของ สพจน ชยวมล (2532 : บทคดยอ)ทาการศกษาเรอง ปจจยบางประการทมผลตอการยอมรบการทาและการใชปยหมกในอาเภอตะพานหนจงหวดพจตร พบวา จานวนแรงงานในครอบครว อาย ขนาดพนทถอครองทางการเกษตรไมมความสมพนธตอการยอมรบการทาและการใชปยหมกอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 และการศกษาของ นนทวน ทองเบญญ (2546 : บทคดยอ) ศกษาการยอมรบของเกษตรทมตอการปลกผกปลอดภยจากสารพษ อาเภอเมอง จงหวดนครปฐม พบวา เกษตรกรทมแรงงานในครวเรอน รายไดขนาดพนทถอครอง และการรบร ขาวสารตางกน มการยอมรบในการปลกพชผกปลอดภยจากสารพษไมแตกตางกนและการศกษาของ รชน เหลาโนนครอ (2543:63) ศกษาการตดตามผลการเขารวมโครงการสงเสรมการผลตผกปลอดสารพษของเกษตรกรในจงหวดมหาสารคาม พบวา จานวนแรงงานทใชปลกผก พนทปลกผก ประสบการณในการปลกผก และรายไดไมมความสมพนธกบความรเรองการปลกผกปลอดสารพษ ทงนอาจเปนเพราะวา การปลกผกปลอดภยจากสารพษ เปนเทคโนโลยใหมสาหรบเกษตรกร และจากการศกษาของ เรขา ศรเลศวมล (2543:110) ศกษาการ

136

ยอมรบเทคโนโลยการปลกผกกางมงของเกษตรกรในจงหวดกาญจนบร พบวา จานวนแรงงาน อายการศกษา รายได เงนทน ประสบการณในการปลกผกกางมง ไมมความสมพนธกบการยอมรบเทคโนโลยการปลกผกกางมงของเกษตรกร และการศกษาของ ชวพร มงสวรรณ (2543:91) ศกษาการยอมรบนวตกรรมทางการเกษตรของเกษตรกรในหมบาน ใกลเคยงมหาวทยาลยเกษตรศาสตรวทยาเขตเฉลมพระเกยรต จงหวดสกลนคร พบวา การศกษาถง ความสมพนธของการยอมรบนวตกรรมของการเกษตรดานจานวนแรงงานทางการเกษตรในครวเรอน ทหวหนาครวเรอนมแรงงานทางการเกษตรในครวเรอนมาก และหวหนาครวเรอนทมแรงงานทางการเกษตรในครวเรอนนอย ไมมความสมพนธกบการยอมรบนวตกรรมทางการเกษตร

ดานจานวนพนททาการเกษตร ผลการวเคราะหไมพบความแตกตางในการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 ขนอยกบเหตผลและความสนใจของแตละบคคล อาจเปนเพราะวาในการทาการเกษตรธรรมชาตนน ไมมขอจากดในการใชพนทมากหรอนอย ซงมงานวจยทสอดคลอง และคดคานจากขอคนพบน ดงผลการศกษาของ วลลภพรหมทอง (2529 : บทคดยอ) ไดศกษาการตดตามผลการฝกอบรมวชาชพเกษตรกรรมหลกสตรระยะสนของวทยาลยเกษตรกรรมพจตร พบวา ไมมความแตกตางกนระหวางผเขาอบรมทมพนทถอครองทาการเกษตรมากหรอมนอย อายมากและอายนอย มการศกษาสงและการศกษาตา และการเปนสมาชก กลมสถาบนเกษตรและไมเปนสมาชกกลม ซงตางจากการศกษาของ อภรด โกมลศร(2533 : บทคดยอ) ศกษาการยอมรบการทาและการใชปยหมกของเกษตรกร อาเภอเขายอย จงหวดเพชรบร พบวา ขนาดพนททาการเกษตร อาย ความร และทศนคตทาใหเกดการเปลยนแปลงในการยอมรบ และการศกษาของ สายหยด คงยะฤทธ (2547 : บทคดยอ) ศกษาการ ยอมรบการทาไรนาโดยวธอนรกษดนและนาของเกษตรกรในเขตโครงการจดการลมนาแมสา อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม พบวาขนาดทดนทากนรายไดและแหลงขาวมผลตอวธการอนรกษดนและนา ขนาดทดนทากน จานวนแรงงานและจานวนสมาชกในครวเรอนมผลตอการยอมรบพนธพชสงเสรม การปรบปรงดนมความสมพนธกบจานวนสมาชกในครวเรอน ขนาดทดนทากน จานวนสมาชกในครวเรอน สมพนธกบการใชยาฆาแมลง และการศกษาของ วรากร สธมมรกษา (2537 : บทคดยอ)ศกษาปจจยทางเศรษฐกจสงคม ทมผลตอการ ยอมรบการใชสารสกดสะเดาควบคมแมลงศตรพชของเกษตรกรจงหวดราชบร พบวา ปจจยทมผลตอการยอมรบสารสะเดาไดแก อาย ความร ทศนคตเกยวกบการใชสารสะเดา และพบวาขนาดพนทถอครองทางการเกษตรและขนาดพนทปลกพชมผลตอการยอมรบภายหลงจากการสงเสรมเทานน

ดานระยะเวลาในการทาการเกษตร ผลการวเคราะหขอมลไมพบความแตกตางในการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 อาจกลาวไดวา โดยทว

137

ไปแลวผทมประสบการณหรอระยะเวลาในการทาการเกษตรมากกวาหรอยาวนานกวา ยอมจะมผลตอการนาประสบการณเหลานนมาใชในการประกอบอาชพไดมากกวาผทมประสบการณนอย หรอไมมประสบการณ แตเมอพจารณาอกประเดนหนง อาจกลาวไดวาในการทาการเกษตรธรรมชาตนน ไมมความจาเปนเสมอไปวาผทนาความรไปชนนตองเปนผทมประสบการณหรอระยะเวลาในการทาการเกษตรมากอน ขณะเดยวกนผทไมมประสบการณเลย หรอมระยะเวลาในการทาการเกษตรนอย แตมความสนใจและตงใจจรงทจะนาความรเทคโนโลยใหมๆ ทางการเกษตร คาแนะนาจากเจาหนาทและบคลากรอนทเกยวของในการถายทอดความรจากการฝกอบรมไปใช ยอมสามารถกระทาได และไมจาเปนวาตองมทกษะและความชานาญจงจะสามารถประกอบอาชพได ดงนนระยะเวลาในการทาการเกษตรไมมผลหรอเปนตวกาหนดในการนาความรดานการเกษตรธรรมชาตไปใช ซงอาจจะขนอยกบปจจยและองคประกอบอนๆ ทเกยวของ เชน ทาเลทตงหรอสภาพทางภมศาสตรของ ชมชน ความอดมสมบรณของพนท โอกาสในการกระจายผลผลตรวมถงผลกระทบของการเปลยนแปลงจากภายนอก ดงผลการศกษาของ รชน เหลาโนนครอ (2543 : 63) พบวาประสบการณในการปลกผกไมมความสมพนธกบความรเรองการปลกผกปลอดภยจากสารพษและผลการศกษาของ เรขา ศรเลศวมล (2543 : 110) พบวา ประสบการณในการปลกผกกางมงไมมความสมพนธกบการยอมรบเทคโนโลยการปลกผกกางมงของเกษตรกร ซงตางจากแนวคดและหลกการของ วลลภ พรหมทอง (2541 : 59-60) ไดกลาวถง ปจจยทมอทธพลตอการยอมรบวทยาการหรอขอแนะนาหรอสงใหม ๆ ของเกษตรกรนน เกยวของกบปจจยหลายอยาง ทงจากเทคโนโลยทแนะนา และสภาพแวดลอมซงในแนวคดและหลกการนนกลาวไววา ประสบการณในการประกอบอาชพ เชน ถาเกษตรกร มประสบการณในการประกอบอาชพทางการเกษตรมานานหรอมากกวา มแนวโนมทจะยอมรบวทยากรใหม ๆ ทางการเกษตรไดมากกวา ซงจะเหนไดวาระยะเวลาในการทาการเกษตร หรอประสบการณในการทาการเกษตรไมไดเปน ขอกาหนดตายตวตอการนาความรไปใชหลงจากการฝกอบรมไปแลว

ผลการวเคราะหขอมล ผเขารบการอบรม ทมการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เหตผลในการเขารบการฝกอบรมและระดบความรของผเขารบการอบรม แตกตางกน มการใชความรดานการทาการเกษตรธรรมชาตแตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 ซงเปนไปตามสมมตฐานทตงเอาไว ดงน

ผลการวเคราะหขอมล ดานการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรกบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม พบความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 ซงเปนไปตามสมมตฐานทตงเอาไว กลาวคอ เมอเปรยบเทยบจานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรของศนยฝกฯ พบวา ผผานการฝกอบรมทมการตดตอสอสารกบเจาหนาท

138

สงเสรมการเกษตรมากกวา 6 ครง ใชความรมากกวาผทมการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมาการเกษตร 1-3 ครง และมความแตกตางกนในเรองตาง ๆ ซงขอคนพบนสรปไดวา การตดตอสอสารมผลหรออทธพลในการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต ดงผลการศกษาของ เจรญ สวสดวงศ (2534 : บทคดยอ)ศกษาปจจยทมผลตอการยอมรบวทยาการแผนใหมของเกษตรกรทมการตดตอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตร และการมโอกาสไดพบปะประชมบอยครงทาใหเกษตรกรเกดการตดสนใจยอมรบวทยาการแผนใหมในการปลกถวเหลอง และการศกษาของ สพจน ชยวมล (2532 : บทคดยอ)ไดทาการศกษาปจจยบางประการทมผลตอการยอมรบการทาและการใชปยหมกในอาเภอตะพานหน จงหวดพจตร พบวา การตดตอสอสารกบเจาหนาทมความสมพนธกบการ ยอมรบการทาและการใชปยหมกของเกษตรกร แตไมมความสมพนธกบอาย ขนาดพนทถอครองทางการเกษตรและจานวนแรงงาน ในครอบครว และการศกษา ของวรากร สขธมมรกษา (2537 : บทคดยอ)ศกษาปจจยทางเศรษฐกจ สงคม ทมผลตอการยอมรบการใชสารสกดสะเดาควบคมแมลงศตรพชของเกษตรกรจงหวดราชบร พบวา จานวนครงในการตดตอกบเจาหนาทเกษตร การเคยไดรบการอบรมเกยวกบการใชสารสกดสะเดาและชนดพชทปลกมผลกระทบตอการยอมรบการใชสารสกดสะเดาและการศกษาของ กนกวรรณ อยวงศ (2541 : 91-99) ศกษาระดบการยอมรบ ของเกษตรกรในการปลกผกปลอดสารพษในพนทจงหวดนครปฐม ราชบร และกาญจนบร จานวน 204 ราย พบวาการยอมรบในการปลกผกปลอดภยสารพษของกลมแตกตางตามระดบของการรบรขาวสารเกยวกบการปลกผกปลอดสารพษและการศกษาของ Albrecht และคณะ (1981, อางถงในธวช ทองมณ 2539: 52) พบวา กลมตวแปร สงแวดลอมทางสงคม ไดแก การมสวนรวมทางสงคม การปฏบตกจกรรมรวมกน การใชการตดตอสอสารและการตดตอกบหนวยงานสงเสรมการเกษตรสามารถอธบายความผนแปรในการยอมรบได 11.23 เปอรเซนต

ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบเหตผลในการเขารบการฝกอบรมของผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาต กบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาต พบความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 ซงเปนไปตามสมมตฐานทตงเอาไว กลาวคอ ผเขารบการอบรมทมเหตผลในการเขารบการอบรมเพอตองการนาความรไปประกอบอาชพ ใชความรมากกวานาไปถายทอดใหกบบคคลอน นาไปใชในชวตประจาวน และถกขอรองใหเขารบการอบรม ทงนอาจเปนเพราะวาผเขารบการฝกอบรมสวนใหญประกอบอาชพการเกษตรเขาอบรมเพอนาไปประกอบอาชพของ ตนเอง หรออกประการหนงเพอการปรบปรงและพฒนาอาชพเดมหรอเปลยนแปลงเพอประกอบเปนอาชพใหม และเปนทางเลอกของตนเองทดกวาเดม ตลอดจนการนาไปถายทอดความรใหกบบคคลอนกตาม ถงแมวาตนเองไมมโอกาสทจะนาความรไปใชในทกๆเรอง แตกสามารถบอกกลาวแนะนาใหคนรอบขางในครอบครวหรอในชมชนไดรบความรและนาไปปฏบตไดตลอดจนไปปรบ

139

ใชในชวตประจาวนตามเหตผลในแตละตวบคคล ดงผลการศกษาของ พวงสวรรณ พนธมะมวง(2541 : บทคดยอ) การศกษาความคดเหนเกยวกบการนาความรไปใชของผจบ หลกสตรวชาชพระยะสน หนวยฝกอาชพวดนอก อาเภอเมอง จงหวดชลบร พบวา ผจบหลกสตรวชาชพระยะสนนาความรไปใชอยในระดบมากในการนาความรไปใชเพอประกอบอาชพ นาไปใชเพอสวนตวและนาไปใชเพอชมชนและการศกษาของ ประยงค ศรสนเทยะ (2543 : บทคดยอ) ไดทาการศกษาวจยเรอง การตดตามผลการฝกอาชพของผรบการฝกตามหลกสตรการฝกเตรยมงานของสถาบนพฒนาฝมอแรงงานภาคตะวนตก จงหวดราชบร ปงบประมาณ 25642 พบวา เหตผลกอนมาเรยนสวนใหญตองการนาไปปรบปรงคณภาพชวต นาความรไปประกอบอาชพอสระ และนาความรเขาสตลาดแรงงาน และการศกษาของ ศกดชย นาคเอยม (2536 : 237) ไดศกษาเรองการศกษาความสนใจดานการศกษานอกโรงเรยน สายอาชพของทหารเกณฑกองประจาการสงกด กองพลทหารราบท 9จงหวดกาญจนบร พบวา ประโยชนทไดรบจากการเรยน คอ การเพมพนความรใหกบตนเอง และนาไปใชในชวตประจาวน นอกจากนนยงตองการใหมการแนะแนวเกยวกบการประกอบอาชพ

ผลการวเคราะหขอมลดานระดบความร พบวามการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 ทงนพบวา ระดบความรของผผานการฝกอบรมสวนใหญอยในระดบปานกลาง เมอพจารณาตามหวขอเรอง พบวา เรองการทาปยหมกปยนาชวภาพ มการใชความรแตกตางกน โดยผมความรในระดบสง มการนาความรไปใชมากกวาผมความรระดบปานกลางทงนอาจเปนเพราะวา ในการทาเกษตรแบบธรรมชาตในบางเรอง โดยเฉพาะเรองดน และปยจาเปนตองมการเรยนรเทคนควธการทาปยทดมคณภาพ มธาตอาหารพช ครบถวน รวมถงการศกษาถงขบวนการยอยสลายของจลนทรยชนดตางๆ ประกอบกบคณลกษณะของวตถดบทนามาทาปยหมกปยนาชวภาพ จาเปนตองมการศกษา มความรเพยงพอทสามารถนามาปฏบตไดดตางจากทเคยปฏบตในอดตซงการทาปยหมกตองใชเวลานาน 3 – 4 เดอน จงจะนาออกมาใชได แตในปจจบนพบวา มจลนทรยชวยยอยสลายไดเรวขนสามารถนามาใชไดทนความตองการ ซงผทมโอกาสและมความรดกวายอมไดเปรยบในการหาเทคนควธการทาดกวาเกษตรกรบางรายหรอผทมความรนอย หรอไมมเลยเนองจากเปนความรเฉพาะทตางจากเรองทวๆ ไป

จากขอคนพบของการศกษาในเรองน ทาใหไดขอสรปวา ในการทาการเกษตรในปจจบน เกษตรกรหรอผสนใจประกอบอาชพการเกษตรตองมความร ความเขาใจในสถานการณการผลต การบรโภค การตลาดควบคไปดวย เนองจากมเทคโนโลยทเกยวของกบการเกษตรมากมายและมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ฉะนนจงจาเปนตองมความรเทาทนในเรองของการเกษตรในปจจบนทงเกษตรรนเกาและรนใหม ซงสอดคลองกบผลการศกษาของ ธวช ทองมณ (2539 : 75)พบวา ระดบความรเกยวกบนวตกรรม ความเชอมนในประสทธผลนวตกรรมทศนคต เกยวกบความเสยง

140

และความรพนฐานดานนเวศวทยาเกษตรเปนปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจยอมรบนวตกรรมเกษตรยงยน กรณศกษาเทคนคการปลกผกปลอดสารพษ ตาบลบางเหรยง อาเภอควนเนยง จงหวดสงขลา และการศกษาของ สกญญา ดจรง (2542 : บทคดยอ) ศกษา การปฏบตเกยวกบการปองกนกาจดศตรพชของเกษตรกรผปลกผกอาเภอไทรนอย จงหวดนนทบร พบวาตวแปรอสระทมผลเชงบวกอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 ไดแก ระดบความรเกยวกบการปองกนกาจดศตรพช สถาบนเกษตรกร จานวนแหลงเงนทน ขนาดพนทในการปลกพชผกและจานวนชนดผก และการศกษาของAl-Duleimi (1990) ทาวทยานพนธ เรอง “An Analysis of Factors that Influence Adoption ofImproved Agricultural Practice Among Iraqi Farmers” ผลการศกษา พบวา ปจจยทางดานความรปจจยทางดานการสอสาร ปจจยทางดานสงคม เศรษฐกจ ปจจยทางดานจตวทยาสงคม มอทธพลตอการยอมรบการปฏบตการเกษตร และการศกษาของ สทธพนธ พรหมสภา (อางถงใน จรยา วงศประสทธ2544 : 33) ศกษาการยอมรบระบบการปลกพชของเกษตรกรในเขตโครงการพฒนานาใตดนโซน 2อาเภอศรนคร จงหวดสโขทย พบวา ความรดานวชาการปลกพชทงในทางทฤษฎและปฏบต มรายไดสงและตา มการ ยอมรบระบบการปลกพชของเกษตรกร ไมแตกตางกน แตเกษตรกรจะมปญหาในเรองราคาผลผลตและการชลประทานซงตองการใหมประกนราคาผลผลตและปรบปรงระบบการชลประทานแตอยางไรกตามจากการศกษาของ สพรรณ แยมส (2545 : 62) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบการเลอกบรโภค ผกปลอดสารพษของผบรโภคในกรงเทพมหานคร ศกษากรณเขตจตจกร พบวา การมความรเรองผกปลอดสารพษไมมความสมพนธกบการเลอกบรโภคผกปลอดสารพษ และการศกษา

ขอเสนอแนะขอเสนอแนะจากผลการวจยจากการศกษา เรอง การใชความรดานการเกษตรธรรมชาต ของผผานการฝกอบรมจาก

ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม ผวจยมขอเสนอแนะดงน1. จากการศกษาตวแปรทเกยวของ พบวา ผผานการฝกอบรมทมหนาทสงเสรมการเกษตร

ของศนยฝกฯสงผลตอการนาความรดานการเกษตรธรรมชาตไปใชเปนอยางมากเนองจากพบวา ถาเกษตรกรผผานการฝกอบรมมโอกาสพบปะกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรมากเทาใด กยงสราง ความมนใจในการนาความรไปใชมากยงขน ดงนน การจดฝกอบรมควรมการดาเนนการในเชงรก โดยเจาหนาทฯควรออกไปสงเสรมพบปะและแลกเปลยนความร ความคดเหน และใหคาแนะนาแกเกษตรกรใหมากยงขนจะเปนผลดในการนาความรไปใชไดแพรหลายยงขน

2. จากการศกษากลมตวอยาง พบวา ผผานการฝกอบรมทไมไดประกอบอาชพการเกษตรเปนอาชพหลก ทาใหผลของการนาความรไปใชไมเปนรปธรรมทชดเจน ซงตางจากผประกอบอาชพ

141

การเกษตรเปนหลก ดงนนการฝกอบรมควรมการคดเลอกกลมผเขารบการอบรมระหวางเกษตรกรกบบคคลผสนใจทวไปซงทาใหสะดวกในการตดตามประเมนผลในโครงการตอไป

3. จากการศกษาความรเรองเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรม พบวา สวนใหญมความรในระดบปานกลาง ซงถอไดวา มความรในระดบทนาไปปฏบตไดนอย ดงนนเพอใหเกดความเขาใจมากยงขน ควรมการเพมระยะเวลาในการฝกอบรมอยางนอย 15 – 30 วน เพอใหผเขารบการอบรมไดรทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต ใหเกดทกษะและสามารถนาไปปฏบตได

4. การนาความรไปใชของผผานการอบรมสวนใหญ นาความรดานการปรบปรงดนและการทาปยหมกปยนาชวภาพไปใชในระดบมากกวาดานอนๆ ดงนน เพอใหการนาความรไปใชเกดประโยชนสงสด และครบวงจรในทกๆดาน ของการทาการเกษตรธรรมชาต การฝกอบรมควรเนนใหผเขาอบรมเหนความสาคญในทกๆเรอง เพอเปนองคความรและนาไปใชใหเกดประโยชนมากทสด

5. จากการศกษา พบวา กลมตวอยาง มภมลาเนาทแตกตางกน เนองจากกระจายอยทวประเทศ ดงนนการวดผลการนาความรไปใชของกลมตวอยาง ทาใหมผลตอระดบการใชความรในแตละดานแตกตางกนไปตามลกษณะของแตละพนท ดงนนควรทาการศกษาเฉพาะกรณไปจะทาใหไดขอมลทตรงกบกลมตวอยางทศกษาซงจะนาไปสตวชวดทชดเจนได

ขอเสนอแนะเพอการวจยครงตอไปในการวจยครงตอไป ผวจยขอเสนอแนะประเดนทควรนามาศกษา คอ1. ควรมการวเคราะหหลกสตรทใชในปจจบนวาสอดคลองกบสภาพทเปนจรง และ

สอดคลองกบความตองการของผเขารบการฝกอบรมเพยงไร และหลกสตรทเหมาะสมควรเปนอยางไร 2. ควรศกษาเพมเตมเกยวกบตวแปรอนๆ ทอาจมผลตอการนาความรดานการเกษตรธรรมชาตไปใช เชน ลกษณะของภมประเทศ การใหความสาคญตอสขภาพ การเคยเจบปวยจากการใชสารเคม

3. ควรศกษาปญหาอปสรรค หรอปจจยขดขวางในการทาการเกษตรธรรมชาตใน รปแบบอน ๆ โดยเกบขอมลเชงคณภาพดวยการสงเกต การสมภาษณหรอสอบถามแบบเจาะลก เพอทราบปญหาและอปสรรคในการทาการเกษตรธรรมชาตหรอเกษตรอนทรย ทงในสวนของ เจาหนาท ภาครฐ เกษตรกร การตลาด และอปสรรคตอการดาเนนงานภาคเอกชน

4. ควรศกษาถงแนวทางและความยงยนในการทาการเกษตรแบบธรรมชาต/เกษตรอนทรย5. ควรศกษาดานการตลาด เกษตรธรรมชาต/เกษตรอนทรยในปจจบนและแนวโนม

ในอนาคต เพอเปนขอมลในการสงเสรม และเปนแรงจงใจแกเกษตรกรทจะทาการเกษตรตอไป6. ควรทาการศกษาวจยเชงคณภาพ โดยใชกระบวนการศกษาแบบมสวนรวม PAR

(Participation Action Research)

142

บรรณานกรม

ภาษาไทยกนกวรรณ อยวงศ. “ การศกษาการยอมรบของเกษตรกรในการปลกผกปลอดสารพษ.”

วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลยการวางแผนสงแวดลอม เพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล, 2541.กรมพฒนาทดน. รายงานประชมเชงปฏบตการเรองการพฒนาเกษตรกรรมยงยน.

กรงเทพฯ : กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2538.กรมวชาการเกษตร. เกษตรยงยน : อนาคตของการเกษตรไทย. กรงเทพฯ : กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ, 2536._________. ทางเลอกสเกษตรกรรมยงยน. กรงเทพฯ : กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2539.กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรมสงเสรมการเกษตร. ไรนาสวนผสมตามแนวทฤษฎใหม.

กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด, 2540กระทรวงศกษาธการ. กรมการศกษานอกโรงเรยน. โครงการฝกอบรมเยาวชนเกษตรตามโครงการ

พฒนาพนทวดญาณสงวรารามวรมหาวหารอนเนองมาจากพระราชดาร. กรงเทพฯ :อมรนทรพรนตงกรฟ, 2536.

_________. การศกษาผใหญ : แนวทรรศนทวโลก. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตง กรฟ, 2530.กลา สมตระกล. “เกษตรธรรมชาตเสนทางอยรอดของสงคมไทย.” โครงการฝกอบรมเยาวชน

เกษตรตามโครงการพฒนาพนทวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร อนเนองมาจากพระราชดาร อาเภอบางละมง จงหวดชลบร, 2535 .

กรมการศกษานอกโรงเรยน. กองสงเสรมปฏบตการ. การดาเนนงานการศกษานอกโรงเรยน.กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว , 2541.

เกษม จรนโท. “เอกสารประกอบการฝกอบรมเทคนคการประเมนผลและการฝกอบรม.”ศนยสงเสรมและฝกอบรมการเกษตรแหงชาต มหาวทยาลยเกษตรศาสตรวทยาเขตกาแพงแสน นครปฐม, 2528. (อดสาเนา)

ขนษฐา เจรญพานช. “ ผลของการจดการทางการเกษตรในระบบเกษตรยงยนทมตอสมบตของดนและสงมชวตในดน.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลย การวางแผนสงแวดลอมเพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล, 2544.

เครอวลย ลมอภชาต. หลกและเทคนคการจดการฝกอบรมและพฒนา. กรงเทพฯ : สยามศลปการพมพ, 2531.

143

โฆษต ปนเปยมรฐ. การฟนฟการเกษตรและทรพยากรธรรมชาต. กรงเทพฯ :มลนธสงเสรมการ พฒนาทยงยน, 2535.จรนทร ศรสวสด. “ การตดตามผลการฝกอบรมวชาชพเกษตรกรรมระยะสนประจาปงบประมาณ

2536 ของวทยาลยเกษตรกรรมสพรรณบร.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตร -มหาบณฑต สาขาการศกษาผใหญ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2540.

จรยา วงศประสทธ. “ การวเคราะหผลการดาเนนงาน การเกษตรผสมผสาน ตามแนวทางเศรษฐกจแบบพอเพยงบนพนทธรณสนฐาน 3 รปแบบ.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตร-มหาบณฑต สาขาเทคโนโลยการวางแผนสงแวดลอมเพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล, 2544.

จราวรรณ ดศร. “ ความรและความคดเหนของนกศกษาพยาบาล ระดบปรญญาตรในมหาวทยาลยเกยวกบเนอหาประชากรศกษา.” วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาประชากรศกษา มหาวทยาลยมหดล, 2523.

เจรญ สวสดวงศ . “ ปจจยบางประการทมผลตอการยอมรบวทยาการแผนใหมในการปลกถวเหลองของเกษตรกร อาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2534.

โฉมเพญ สนธยานนท. “การตดตามผลการฝกอบรมผบงคบบญชาระดบกลางหลกสตรการบรหารงานเพอพฒนาองคการของโรงงานยาสบกระทรวงการคลง.” สารนพนธมหาบณฑต สาขาพฒนาสงคม มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2527.

ชนวน รตนวราหะ, บรรณาธการ. เกษตรยงยนเกษตรกรรมกบธรรมชาต. กรงเทพฯ :กรมวชาการเกษตร, 2540.

_________. “เกษตรอนทรย.” เอกสารวชาการเผยแพร ท 1/2544 กองสหกรณการเกษตร กรมสงเสรมสหกรณ, 2544.

ชม ภมภาค. จตวทยาการเรยนการสอน. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพาณช, 2516.ชม อนนรกษ. “บทบาทเกษตรกรกบการพฒนาการเกษตรทยงยน : กรณศกษานายเคยง คงแกว.”

วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนาชนบทศกษา มหาวทยาลยมหดล,2540.

ชวพร มงสวรรณ. “การยอมรบนวตกรรมทางการเกษตรของเกษตรกรในหมบานใกลเคยงมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตเฉลมพระเกยรตจงหวดสกลนคร.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาสงคมวทยาประยกต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,2543.

144

ชมเป มรากาม. สสานกธรรมชาตคมอเกษตรกรรมนเวศในเขตรอน.แปลโดย ดสทต โรจนาลกษณ.กรงเทพฯ : ศนยเกษตรกรรมธรรมชาต, 2538.

ฐรวฒ เสนาคา. “พฒนาการเกษตรกรรมทางเลอก.” ใน เกษตรกรรมทางเลอก : ความหมายความเปนมา และเทคนควธ. 46-51. วฑรย เลยนจารญ, บรรณาธการ.กรงเทพฯ : เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก, 2539.

ณฐจรยา แสงสวาง. “ปจจยบางประการทเกยวของกบการตดสนใจเลอกเรยนวชาชพหลกสตรระยะสนของประชาชน ศนยการศกษานอกโรงเรยนจงหวดในเขตภาคกลาง.”วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาการศกษาผใหญ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2533.

ดเรก ฤกษหราย. “ ตนตอของความรหรอแนวคดใหมทเกยวกบการเกษตร.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาการศกษาผใหญ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2518. (อดสาเนา)

_________. การสงเสรมการเกษตร : หลกและวธการ. กรงเทพฯ : โรงพมพไทยวฒนาพาณชจากด,2527.

เดชา ศรภทร. เกษตรกรรมสานก. กรงเทพฯ : สานกพมพมลนธโกมลคมทอง, 2532._________. ปจจบนและอนาคตของระบบเกษตรกรรมทางเลอกในประเทศไทย : การพฒนา

แบบยงยน. กรงเทพฯ : คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร มหาวทยาลยมหดล, 2534.ทพวรรณ สทธรงสรรค. รายงานการวจยศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม

วรมหาวหาร อนเนองมาจากพระราชดาร. “ เรองเกษตรธรรมชาต.” : ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรม, 2544.

เทรโอะ ฮงะ. “ เอกสารประกอบการประชมสมมนา.” เกษตรธรรมชาตควเซ. ขอนแกน :มหาวทยาลยขอนแกน จงหวดขอนแกน, 2532. (อดสาเนา)

ธวช ทองมณ. “ปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจยอมรบนวตกรรมเกษตรยงยน : กรณศกษาเทคนคการปลกผกปลอดสารพษ ตาบลบางเหรยง อาเภอควนเนยง จงหวดสงขลา.”วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2539.

ธนวา จตตสงวน. การวางแผนการผลตเพอถาวรภาพทางการเกษตรของไทย. กรงเทพฯ :ไทยวฒนาพานช, 2535.

145

ธดา จงกองเกยรต. “ ปจจยทมผลตอการตดสนใจเขารบการอบรมตามโครงการฝกอบรมอาชพกลมสตรระดบหมบานตาบลในจงหวดราชบร.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาการศกษาผใหญ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2533.

นรนทรชย พฒนพงศา. “การยอมรบวทยาการแผนใหมกบการเผยแพร.” ใน เอกสารการสอนชดวชาการใชสอทางไกลทางงานสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช,35-60. นนทบร : วคตอรเพาเวอรพอยท, 2526.

นนทวน ทองเบญญ. “การยอมรบของเกษตรกรทมตอการปลกผกปลอดภยจากสารพษ อาเภอเมองจงหวดนครปฐม.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเกษตรศาสตรมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2546.

บรรเจด สารพฒน. “การตดตามผลการฝกอบรมตามโครงการโรงเรยนบตรเกษตรกรของมลนธมหาวทยาลยเกษตรศาสตร.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑตสาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2532.

บญธรรม กจปรดาบรสทธ. คมออาจารย:การวดและการประเมนผลการเรยนการสอน.พมพครงท 2. กรงเทพฯ : บ แอนด บ พบลสชง, 2535.

บญธรรม จตตอนนต. สงเสรมการเกษตร. กรงเทพฯ : โรงพมพสานกสงเสรมและฝกอบรม, 2536.บญสม วราเอกสศร. หลกการสงเสรมการเกษตร. เชยงใหม : ภาควชาสงเสรมการเกษตร สถาบน

เทคโนโลยการเกษตรแมโจ, 2535.ประทป วรพฒนนรนดร. เกษตรยงยนอนาคตของการเกษตรไทย. กรงเทพฯ : กรมวชาการเกษตร,

2536.ประภาเพญ สวรรณ. ทศนคต : การวดการเปลยนแปลงและพฤตกรรมอนามย. กรงเทพฯ :

โอเดยนสโตร, 2526.ประยงค ศรสนเทยะ. “การตดตามผลการฝกอาชพของผรบการฝกตามหลกสตรการฝกเตรยมงาน

ของสถาบนพฒนาฝมอแรงงานภาคตะวนตกจงหวดราชบร ปงบประมาณ 2542.”วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการศกษาผใหญและการศกษา-ตอเนอง ภาควชาการศกษานอกโรงเรยน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2541.

ประสาท อศรปรดา. จตวทยาการเรยนรกบการสอน. กรงเทพฯ : สานกพมพกราฟคอารต, 2533.ปรศนา โกศลสมบต. “ปจจยทมความสมพนธตอการนาความรทางการเกษตรไปใชของผผานการ

ฝกอบรมจากศนยฝกและพฒนาอาชพบรเวณชายแดน จงหวดปราจนบร.” วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาการศกษาผใหญและการศกษาตอเนองภาควชาการศกษานอกโรงเรยน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2533.

146

ผกาวด สขศรสวสดกล. “การพฒนาหลกสตรฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม สาหรบเยาวชนเกษตรนอกโรงเรยนในจงหวดชลบร.” วทยานพนธปรญญาการศกษา-มหาบณฑต สาขาเทคโนโลยทางการศกษา มหาวทยาลยบรพา, 2542.

พนมพร ขนธวไชย. “การศกษากระบวนการตดสนใจเกยวกบนวตกรรมการปลกยางพาราของเกษตรกรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.” วทยานพนธปรญญาการศกษาดษฎบณฑตสาขาวชาการศกษาผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร,2536.

พรทพย ประทปวฒนานนท. เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการระบบการทาฟารมทนาไปสถาวรภาพทางการเกษตรครงท 9. กรงเทพฯ : กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ, ม ป ป.

พรรณ ปญญาวฒนาพร, แปล. “ความคดเหนของเกษตรกรทมตอการใชสารสกดจากพชในการกาจดศตรพชในภาคเหนอของประเทศไทย.” ขาวสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต5, 7 (กนยายน 2537) : 9-10.

พวงสวรรณ พนธมะมวง. “การศกษาความคดเหนเกยวกบการนาความรไปใชของผจบหลกสตรวชาชพระยะสน หนวยฝกอาชพวดนอก อาเภอเมอง จงหวดชลบร.” ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต วชาเอกการศกษาผใหญ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, 2541.

พศวง ธรรพนธา. “ปจจยทางสงคมทเกยวของกบการพฒนาพฤตกรรมผนาชมชนของนกศกษาวทยาลยครบานสมเดจเจาพระยา.” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาวทยาศาสตรสงแวดลอม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2528.

เพญสดา สอนบญ. “การเปลยนแปลงเขาสระบบการผลตแบบเกษตรทางเลอกของเกษตรกรในชนบท.” วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาการศกษานอกระบบมหาวทยาลยเชยงใหม, 2539.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตกาแพงแสน. เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการขอเสนอยทธศาสตรในการพฒนาการเกษตรยงยนในภาคกลาง. นครปฐม :ศนยสงเสรมและฝกอบรมการเกษตรแหงชาต, 2544.

มาซาโนบ ฟกโอกะ. ปฏวตยคสมยดวยฟางเสนเดยว. แปลจาก The One Straw Revolution.แปลโดย รสนา โฆสตระกล. กรงเทพฯ : มลนธโกมลคมทอง, 2530.

147

มารสา โกเศยะโยธน. “รายงานการวจยประเมนผลโครงการอบรมประชาชนเพอพฒนาชางฝมอหมบานศนยฝกและพฒนาอาชพราษฎรไทยบรเวณชายแดนจงหวดสระแกว.”กรมการศกษานอกโรงเรยน กระทรวงศกษาธการ, 2541.

มลนธเพอการวจยและพฒนาเกษตรธรรมชาตสากล. มงสศตวรรษท 21 เกษตรธรรมชาตเพอสรางเสรมการเกษตรทสมบรณและสงเสรมโภชนาการทถกหลกอนามย. นนทบร :มลนธเพอการวจยและพฒนาเกษตรธรรมชาตสากล, 2536.

ยวฒน วฒเมธ. การตดตามผลและการประเมนผลงานพฒนาชนบท. กรงเทพฯ : สานกพมพโอเดยนสโตร ,2527.

รสนา โฆสตระกล, แปล. ปฏวตยคสมยดวยฟางเสนเดยว : ทางออกของเกษตรกรรมและอารยธรรมมนษย. พมพครงท 8. กรงเทพฯ : สานกพมพมลนธโกมลคมทอง, 2541.

รชน เหลาโนนครอ. “การตดตามผลการเขารวมโครงการสงเสรมการผลตผกปลอดภยจากสารพษของเกษตรกรในจงหวดมหาสารคาม.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑตสาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2543.

ฤดกรณ ญาณสงวรชย. “ปจจยทมผลตอการยอมรบของเกษตรกรในการใชสมนไพรทดแทนสารเคมปองกนกาจดแมลง: ศกษากรณ อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.” วทยานพนธปรญญาสงคมศาสตรมหาบณฑต สาขาสงแวดลอม มหาวทยาลยมหดล, 2536.

ลาวณย วทยาวฒกล. “แนวคดในการนาเสนอการศกษาเกยวกบสภาวะแวดลอมมาสอนในวชาสงคมศกษาระดบมธยมศกษา.” ใน วารสารครศาสตร 6 (กรกฎาคม –สงหาคม2529) : 77-78.

ลศก ฤทธเนตกล. “ปจจยทมผลตอการยอมรบระบบการเกษตรกรรมผสมผสานบนทสงของชาวเขาเผามง บานชางเคยน – ดอยปย จ. เชยงใหม.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตร-มหาบณฑต สาขาวชาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม , 2538.

วรรณลดา สนนทพงศศกด. เกษตรอนทรยในประเทศไทย. กรงเทพฯ : กรมพฒนาทดนกระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2545.

วรากร สขธมมรกษา. “ปจจยเศรษฐกจ สงคม ทมผลตอการยอมรบการใชสารสกดสะเดาควบคมแมลงศตรพชของเกษตรกร จงหวดราชบร.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตร-

มหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยบรหารสงแวดลอม มหาวทยาลยมหดล, 2537.วราพร ศรสพรรณ และอรทย อาจอา. “รายงานการวจยประเมนผลโครงการสนบสนนระบบ

เกษตรกรรมแบบยงยนของศนยเทคโนโลยเพอสงคม.” นครปฐม : คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร และสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2536.

148

วลลภ พรหมทอง. หลกและวธการสงเสรมการเกษตร. กรงเทพฯ : สานกพมพฟสกสเซนเตอร,2541.

______________. “การตดตามผลการฝกอบรมวชาชพเกษตรกรรมหลกสตรระยะสนของวทยาลยเกษตรกรรมพจตร.” วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2529.

วกร ตณฑวฑโฒ และลกขณา กางกร. ผใหญ. กรงเทพฯ : สานกพมพศนยสงเสรมวชาการ, 2529.วเธยร เกตสงห. ก สถตวจยการศกษา. กรงเทพมหานคร: สานกพมพไทยวฒนาพาณช, 2530._________. ข หลกการสรางและวเคราะหเครองมอทใชในการวจย. กรงเทพฯ : สานกพมพ

ไทยวฒนาพาณช, 2530.วฑรย ปญญากล. เกษตรกรรมทางเลอก: หนทางรอดของเกษตรกรรมไทย. กรงเทพฯ : เครอขาย

เกษตรกรรมทางเลอก, 2535.วฑรย เลยนจารญ. เกษตรกรรมทางเลอก : หนทางรอดของเกษตรกรรมไทย. กรงเทพฯ :

สยามศลปการพมพ, 2535._________. ประเภทเกษตรกรรมทางเลอกในประเทศไทย : ความหมาย ความเปนมา และ

เทคนควธ. กรงเทพฯ : เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก, 2539.วเธยร เกตสงห. ก สถตวจยการศกษา. กรงเทพมหานคร: สานกพมพไทยวฒนาพาณช, 2530._________. ข หลกการสรางและวเคราะหเครองมอทใชในการวจย. กรงเทพฯ : สานกพมพ

ไทยวฒนาพาณช, 2530.วลาวรรณ รตนเศรษฐากล และคณะ. รายงานการวจยเรองการศกษานอกระบบการศกษาผใหญ

และการศกษาตอเนองในชมชนชนบทในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ขอนแกน :คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 2530.

วรบรณ วสารทสกล. “กระบวนการยอมรบเกษตรทางเลอกในหมบานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กรณศกษา : หมบานหนองใหญ.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต

สาขาเทคโนโลยบรหารสงแวดลอม มหาวทยาลยมหดล, 2538.ศกดา พรรณนา. “การยอมรบของเกษตรกรทมตอการใชสารสะกดสะเดาในการปองกนกาจด

แมลงศตรพช ในเขตจงหวดสพรรณบร.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2542.

ศรชย กาญจนวาส, ทววฒน ปตยานนท และดเรก ศรสโข. การเลอกใชสถตทเหมาะสมสาหรบการวจย. กรงเทพมหานคร :โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537.

149

ศรวรรณ ทปะศร. “การเปรยบเทยบตนทนรายไดและกาไรของการผลตพชผกโดยการใชสารเคมและการใชการเคมรวมกบสารสะกดจากสะเดา.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2538.

ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวรารามวรมหาวหารอนเนองมาจากพระราชดาร.รายงานการประเมนผลการดาเนนงานปงบประมาณ 2540-2544. ชลบร : 2544.(อดสาเนา)

สมคด อสระวฒน. “ประสบการณการเรยนรของผใหญ.” 59 ใน วารสารการศกษานอกระบบ(พฤษภาคม – สงหาคม 2531) : 19-27.

สมเจตน เตรคพ. “รายงานพเศษบรบทไทยวาดวยการพฒนาทยงยน.” ใน วารสารการพฒนาทยงยน 1, 2 (มกราคม 2546) : 6-7.

สมบรณ ศาลยาชวน. จตวทยาเพอการศกษาผใหญ. เชยงใหม : ลานนาการพมพ, 2526.สมศกด ศรสนตสข. “สงคมแบบดงเดมทกาลงจะเปลยนสภาพ: การศกษาหมบานสองแหงใน

จงหวดขอนแกน.” วทยานพนธปรญญาครศาสตรมหาบณฑต สาขาการศกษานอกระบบจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2515.

สายหยด คงยะฤทธ. “การยอมรบการทาไรนาโดยวธการอนรกษดนและนายาเกษตรกรในเขตโครงการลมแมนาแมสาอาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม กรงเทพมหานคร.” วทยานพนธ

ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2527.สาวตร รงสภทร. “ระเบยบวธวจยทางสงเสรมการเกษตร.” กรงเทพมหานคร : ภาควชาสงเสรมและ

นเทศศาสตรเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2535. (อดสาเนา)สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร (ก.ป.ร.).

แนวคดและทฤษฎการพฒนา อนเนองมาจากพระราชดาร ในพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว. กรงเทพมหานคร : บรษท 21 เซนจรจากด, 2540.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. คมอการปฏบตงานกระทรวงเกษตรและสหกรณ . กรงเทพฯ :กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2535.

_________. สถตการเกษตรของประเทศไทยปการเพาะปลก 2541/2542. กรงเทพฯ:กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2543.

_________. ขาวเศรษฐกจการเกษตร. 48, 552 (พฤศจกายน 2545) : 19-21.สกญญา ดจรง. “การปฏบตเกยวกบการปองกนกาจดศตรพชของเกษตรกรผปลกพชผก

อาเภอไทรนอย จงหวดนนทบร.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑตสาขาเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2542.

150

สดใจ บตรอากาศ. “รปแบบการฝกอบรมเยาวชนเกษตรตามโครงการพฒนาพนทวดญาณสงวราราม อนเนองมาจากพระราชดาร.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตร-มหาบณฑต สาขาวชาการศกษาผใหญ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2532.

สนทร โคตรบรรเทา, แปล. การศกษาผใหญ : พนฐานการปฏบต. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช,2532.

สนทร จนธรรม. “การศกษาองคประกอบทสมพนธกบพฤตกรรมในการอนรกษสงแวดลอมของประชาชนในหมบานโครงการปฐมอโศก ต.พระประโทน อ.เมอง จ. นครปฐม.” วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาสงแวดลอมศกษา มหาวทยาลยมหดล,2531.

สนย เศรษฐบญสราง. แนวคดทางการศกษาของขบวนการศาสนาพทธขบวนการหนง.กรงเทพฯ : โรงพมพมลนธธรรมสนต, 2541.

สพจน ชยวมล. “ปจจยบางประการทมผลตอการยอมรบการทาและการใชปยหมกของเกษตรกรในอาเภอตะพานหน จงหวดพจตร.” วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑตสาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2532.

สรพล จนทราปตย. “หลกและวธการฝกอบรมวชาชพ.” เอกสารประกอบการฝกอบรมหลกสตรการบรหารงานสงเสรมและพฒนาชมชน สานกสงเสรมและฝกอบรม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2529.

อภรด โกมลศร. “ปจจยทมผลตอการยอมรบการทาและการใชปยหมกของเกษตรกรในอาเภอเขายอย จงหวดเพชรบร.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑตสาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2533.

อรดน ทางาม. “การปฏบตตามบทบาทหนาทของเจาหนาทเทศกจตามโครงการจบปรบผทงขยะ ในทสาธารณะเขตกรงเทพมหานคร.” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเอกกฎหมายการแพทยและสาธารณสข มหาวทยาลยมหดล, 2542.

อจฉรย รจวชย,หมอมราชวงศ. “ ปจจยทมผลตอการทาเกษตรยงยนในพนทตนนาภาคเหนอ กรณศกษาลมนาแมเกาะ ต.สะลวง อ.แมรม จ.เชยงใหม.” วทยานพนธปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2538.อาวรณ เสนศกด. “การยอมรบการแพรกระจายเทคโนโลยการเลยงผงของผเลยงผงในจงหวด

เชยงราย แพร ลาปาง เชยงใหม และลาพน.” วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑตสาขาสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2529.

151

อดร ผวขาว. “ความรและการใชสารเคมปองกนและกาจดศตรพชของเกษตรกร กรณศกษาบานโคกลาง หมท 2 ต.ดงลง อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ.” ภาคนพนธพฒนบรหารศาสตร-มหาบณฑต สาขาพฒนาสงคม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 2540.

อทมพร ทองอไทย. จดมงหมายทางการศกษา. กรงเทพฯ :หางหนสวนจากด ฟนนพบลชชง, 2531.

ภาษาองกฤษAl – Duleimi , Saadoon J.F. “An Analysis of Factors that Influence Adoption of Improved

Agricultural Practices Among Iraqi Farmers.” Ph.D. Thesis, University of Keele (United Kingdom), 1990.

Becker, M.H., R.H. Drachaman, and J.P. Kirscht. A New Approach to Explaining Sick- Role Behavior in Low- Income populations. 98 (May 1974) : 217-338.

Best, John W. Research in Education. Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice Hall Inc., 1989.Bloom, Benjamin S., Thomas, J. Hasting, and George, F. Madaus Handbook on Formative and

Summative Evaluation of Student Learning. New York : McGraw–Hill BookCompany, 1975.

Brooks, Nara L., Thomas A. Stucker, and Jennifer A. Bailey. “Income and Well-being of Farmersand the Farm Financial Crisis.” Rural Sociology 51, 4 (Winter 1986) : 391-405.

Conway, G.R. “Agroecosystem Analysis for Research and Development.” in WinrockInternational.111Edited by Institute for Agricultural Development Bangkok,

Thailand. 13 (June 1986)Dobbins, Loy Henderson. “Educational and Occupation Aspiration and expectations of High

School Senior Boys in Five Louisiana Perishes.” Dissertation Abstracts International 32 (1969) : 218-227.

Ebel , L. R. Measuring Education Achievement. New Jersey : Prentice–Hall, Inc., 1986.Gips, Jack P., and Martin T. Water. “Towarda Theoretical System of Human Ecology.” in Population, Environment,and Social Organization : Current Issues in Human

Ecology, 42-45. Edited by Michael Micklin. Illinois : The Dry Den Press, 1984.Good, Carter V. Dictionary of Education. New York : McGraw–Hill Book Company, 1973.Gurcharn, Singh. “The Differential Characteristics of New Farm Practices, Punjab State, India.”

Ithace, N.Y. : Cornell University, Unpublished Ph.D. Thesis, 1965.

152

Lakjaa , Abderrazak . “A Reassessment of the Classical Diffusion of Innovations Model in theMeknes Region of Morocco.” Ph.D. Thesis : University of Minnesota, 1992.

Nowak, Peter J. “The Adoption of Agricultural Conservation Technologies : Economic anddiffusion Explanations.” Rural Sociology 52 (Summer 1987) : 208–220.

Poincelot, R.P. Toward More Sustainable Agriculture. Cornell : AVI Publishing Company, 1986 : 177-192.

Rogers E.M., and F.S. Shoemaker. Communication of Innovations : A Cross – CulturalApproach. New York : The Free Press, 1971.

Rogers, Everett M. Diffusion of Innovations. New York : The Free Press, 1962.Shram , Prakash N. “Incentives and Disincentives Related to Adoption of Agricultural

Innovations by Small Farmers, Madya Pradesh, India.” Ithca, N.Y. :Cornell University Unpublished Ph.D. Thesis, 1974.

Taylor, David L., and William L. Miller. “The Adoption Process and Environmental Innovations : A Case Study of a Government Project.” Rural Sociology 43 (Winter 1978) : 634-648.

ภาคผนวก

154

แบบสอบถามเพอการวจยเรอง

การใชความรดานการเกษตรธรรมชาตของผผานการฝกอบรมโครงการเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมจากศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม

วรมหาวหาร อนเนองมาจากพระราชดาร

คาชแจง แบบสอบถามนสาหรบผผานการฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมทศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณ ระหวางปงบประมาณ 2541 – 2545แบบสอบถามแบงออกเปน 4 ตอน ดงนตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถามตอนท 2 ความรความเขาใจในการทาการเกษตรธรรมชาตตอนท 3 การนาความรไปใชในการทาเกษตรธรรมชาตตอนท 4 ปญหาในการนาความรไปใชในดานการทาการเกษตรธรรมชาตและขอ

เสนอแนะอน ๆ

ขอความกรณาทานตอบแบบสอบถามตามสภาพความเปนจรง และตอบคาถามทกตอน คาตอบของทาน ผวจยจะถอเปนความลบ การวเคราะหและสรปผลการศกษาเปนการวเคราะหในภาพรวม ไมมผลกระทบหรอเกดความเสยหายตอทาน (คาตอบของทานจะเปนประโยชนอยางยงสาหรบการวจยครงน) ผลการวจยจะนาไปประกอบการปรบปรงพฒนาการเผยแพรการทาเกษตรธรรมชาตตอไป

ขอขอบคณในความรวมมอจากทานเปนอยางสง

นางสาวจารส สพลลา ผวจย

155

ตอนท 1 ขอมลทวไปคาชแจง กรณาเตมขอความลงในชองวางหรอใสเครองหมาย ลงในวงกลม ทตรงกบ

สถานภาพ หรอคณสมบตของทาน ในกรณททานมไดทาอาชพเกยวของกบการ เกษตรเลย กรณา เชคในชองคาตอบ “ไมไดทาการเกษตร”

1. เพศ ชาย หญง

2. อายของทานขณะน …………….. ป3. ระดบการศกษาสงสด

ประถมศกษา มธยมศกษา อนปรญญา ปรญญาตร สงกวาปรญญาตร อน ๆ ระบ………………………

4. อาชพหลก ของทานคอ (อาชพททารายไดประจาและใชเวลามาก) รบราชการ/รฐวสาหกจ พนกงานบรษทเอกชน เกษตรกร คาขาย รบจางทวไป ทาธรกจสวนตวขนาดยอม

ในกรณ อาชพหลก หรออาชพรองของทานมได เกยวของกบการเกษตร ขอใหทาน ขามขอ 5 - 9 และตอบคาถามเฉพาะขอ 10 -115. แหลงนาหลก ททานใชทาการเกษตรคอ นาฝน แหลงนาธรรมชาต (หวย,หนอง,คลอง,บง,แมนา)

นาจากคลองชลประทาน แหลงนาใตดน (นาบาดาล,บอนาตน,สระขดใชเอง) นาประปา ไมไดทาการเกษตร

6 . จานวนพนท ทใชในการปลกพชทงหมด ………………….ไร แบงเปน มทดนเปนของตนเอง จานวน……………ไร ทดนเชาทงหมด จานวน………………….ไร อน ๆ (ระบ)……………………………… ไมไดทาการเกษตร

156

7. จานวนแรงงานทใชในการทาการเกษตร ทงหมด…………คน (ไมนบรวมทชวยทาธรกจอน) แรงงานในครอบครว…………………คน แรงงานจาง……………….…………..คน ไมไดทาการเกษตร

8. ทานมรายไดจากการประกอบอาชพทงหมด (รายไดจากทกอยาง) โดยไมหกตนทนเฉลย ประมาณ …………….. บาท / ป9. ทานมประสบการณ ในการทาอาชพการเกษตร มาแลว กป ………… ป ……………. เดอน10. ในรอบปทผานมา ทานได พบปะตดตอ กบเจาหนาทของศนยฝกฯ ดวยการเขยนจดหมาย การ โทรศพท และเดนทางมาปรกษา เกยวกบ การทาเกษตรแบบธรรมชาต บางหรอไม

เคย (โปรดระบ) ไมเคย - การตดตอพบปะโดยตรง จานวน ………... ครง

- การเขยนจดหมาย จานวน ……….………. ครง - การโทรศพท จานวน ………………….… ครง11. เหตผลหลก ททานตดสนใจเขารบการฝกอบรม การทาเกษตรธรรมชาต เพราะ(ตอบขอเดยว)

ถกขอรอง หรอ ถกกาหนดใหเขารบการฝกอบรม ตองการนาความรไปใชประกอบอาชพ

ตองการนาความรไปใชในชวตประจาวน ถกขอรอง หรอ ถกกาหนดใหเขารบการฝกอบรม

ตองการนาความรไปถายทอดหรอเผยแพรใหกบบคคลอน อนๆ (ระบ) ………………………………………..

157

ตอนท 2 ความรเรองการทาการเกษตรธรรมชาตคาชแจง โปรดกาเครองหมาย ในชอง “ ถก” ทายขอความททานคดวา ถกตอง และ

ในชอง “ ผด” ทายขอความททานคดวา ไมถกตองขอความ ถก ผด

1. หวใจของการทาเกษตรธรรมชาต คอการใชเมลดพนธด2. เมอฝนตกสารพษทางการเกษตรจะไหลลงสแมนาลาคลองทาใหปลาในแมนา ไดรบสารพษเชนกน3. ปยพชสดทนยมปลกมาก ไดแก พชตระกลถว4. การใสปยเคม และปยอนทรย สามารถเพมธาตอาหารในดน5. การใสปยคอกปยหมกปยพชสดในดน มผลเสยคอจะทาใหเกดวชพชเพม มากขน6. การปลกพชชนดเดยวกนเปนเวลานานตดตอกนหลายป ไมกอใหเกดผลเสย ตอคณภาพของดนแตจะชวยปรบสภาพใหดนมแรธาตอดมสมบรณ7. โรคพชบางชนดจะระบาดรนแรงในดนทเสอมโทรม8. โครงสรางของดนเปลยนแปลงไดจากการใสปยเคมตดตอกนเปนระยะเวลา นานหลายป9. กอนปลกพชผกควรนาดนไปตรวจสอบกบหมอดนเพอมนใจไดวาดนจะไม ขาดธาตอาหารตวใดตวหนง10. การปลกผกตางตระกลหลายชนดรวมกนทาใหเกดดนเสยเรวขน เนองจาก

พชตาง ๆ แยงชงอาหารเพอการเจรญเตบโต11. การปลกพชชนดเดยวในแปลงปลกพชเดมเปนการเพมผลผลตและใชพนท ใหเกดประโยชนสงสด12. เราควรกาจดสงมชวตและแมลงตางๆทพบในแปลงปลกพชใหหมดไปเหลอ ไวเพยงพชทปลกไวเทานน13. การปลกพชผกทมระบบรากลก และรากตนสลบกนจะทาใหโครงสรางของ ดนเสย14. แมลงศตรพชผกเพมขนเปนจานวนมาก เนองจากคน ทาลายปาแยงทอย

อาศยของแมลง

158

ขอความ ถก ผด15. เกษตรกรใชสารพษกาจดศตรพชมาเปนเวลานาน แตในปจจบนกยงคงม แมลงศตรพชเปนจานวนมาก เพราะแมลง สามารถปรบตวตานทานตอสาร พษได16. แมลงสวนใหญชอบไมดอกสสด ๆ17. แมลงตวหาและตวเบยนจะชวยกาจดแมลงศตรพชได18. การลดปญหาการระบาดของโรคและแมลงศตรพชโดยไมตองใช สารเคมทา

ไดโดยการปลกพชชนดเดยวกนเปนระยะเวลานาน19. กลนของตนดาวเรองและตนตะไครหอมชวยไลแมลงศตรผกบางชนดได20. นายาทไดจากการหมกสวนผสมของใบสะเดา(หรอใบเทยมชาง)หวขาแก ตะไครหอม และยาสบเขาสามารถนามาฉดพนขบไลแมลงศตรพชประเภท ผกเทานนไมเหมาะสมกบพชไร21. สารสกดทไดจากเมลดสะเดาและใบสะเดาทาใหแมลงหยดการวางไข และ

งดการลอกคราบได22. หวขาแกสามารถปองกนและกาจดแมลงวนทองได 100 เปอรเซนต23. กอนทจะนานายาสมนไพรเพอปองกนและกาจดแมลงศตรพชไปฉดพนตอง ผสมสารจบใบดวยทกครง24. เวลาทเหมาะสมในการฉดพนนายาสมนไพรปองกนกาจดศตรพชและแมลง

ศตรพชควรเปนชวงเชา25. ปยหมกคอธาตอาหารของพชทไดจากการหมกระหวางเศษพชกบมล สตว

โดยมจลนทรย ชวยยอยสลาย26. เมอผสมวสดและทากองปยหมกเสรจแลวควรกลบกองปยทกวน27. สถานททเหมาะสาหรบใชทาปยหมกคอกลางแจง28. การใหปยนาชวภาพทถกตองสามารถใชวธการรดทโคนตน ปลอยตามรอง และใชเครองอดลงดน29. ปยนาชวภาพคอปยทชวยเรงการเจรญเตบโตของพชทางใบไมเหมาะกบพชท ใหผล เชน มะมวง30. พชผกตองการธาตอาหารเสรม ประเภทธาตโบรอน แคลเซยม ปรมาณมาก

159

ตอนท 3 การนาความรเรอง การทาเกษตรธรรมชาตไปใชคาชแจง การนาความรไปใช หมายถง การททานนาความร ทางดานการเกษตรธรรมชาตไปใชใน การประกอบอาชพ ,ใชในชวตประจาวน หรอ การถายทอดใหกบบคคลอน สาหรบทาน

ทมใชเกษตรกร ทานสามารถตอบไดเชนกน แตถา หากทานมไดนาความรไปใชเลย ไมวาในสถานกาลใดๆ กรณาตอบในชอง “ ไมไดใชเลย ”

โปรดพจารณา ขอความเกยวกบการใชความรดานการเกษตรธรรมชาตและพฤตกรรมททาน ปฏบตจรง โปรดทาเครองหมาย ลงในชองทตรงกบความเปนจรง โดยกาหนดให

5 หมายถง นาความรไปใชระดบมากทสด หรอปฏบตทกครง อยางสมาเสมอ4 หมายถง นาความรไปใชระดบมาก หรอปฏบต เกอบทกครง3 หมายถง นาความรไปใชระดบปานกลาง หรอปฏบต บางครง2 หมายถง นาความรไปใชนอย หรอปฏบตเพยงครงเดยว หรอนานๆ ครง

1 หมายถง ไมไดนาความรไปใช เลย หรอไมไดปฏบต แมแต ครงเดยว

ระดบการนาความรไปใชการใชความรเกษตรธรรมชาต มาก

ทสด มาก ปานกลาง นอย ไมได

ใชเลย1. การปรบปรงดนดวยอนทรยวตถ (ใชปยหมก, ปยนาชวภาพ,ปยพชสด) กอนปลกพช 2. การใชพลาสตกสเทา - เงน คลมแปลงปลกพช 3. การคลมดนดวยเศษพชตางๆ หรอวสดเหลอใช ไดแก ฟางขาว หญาแหง ตนถว ใบไม ขยมะพราว กระดาษหนงสอพมพ4 การปลกพชแซมหรอปลกพชคลมดน5 การ ตากดนกอนการปลกพช6 การคราดกลบดนกอนปลกพช7. การใสปยรองพน (ปยหมก ปยคอก มลสตวอนๆ)8. การใชปยพชสด(ไถกลบซากพชลงในแปลงเพาะ ปลก)9. ปลกพชกนใบ กนดอก/ผล และกนหวสลบกน10. การปลกพชทมระบบรากสนและยาวสลบกน

160

การใชความรเกษตรธรรมชาต มากทสด มาก ปาน

กลาง นอย ไมไดใชเลย

11. การปลกพชตางระดบทมทรงสงสลบกบพชทรงพมเตยเพอบงลมและสรางความสบสนในการหาอาหารของแมลง

12. การเกบซากพชไวเตรยมการเพาะปลก (ไมเผากอน หรอหลงการเพาะปลก)13. การปลกพชแซมกบดอกไมสสดๆ เชน บานชน ดาวเรอง ดาวกระจาย ทานตะวนรอบ ๆ แปลง ปลกพช14. การปลกพชสมนไพรทมกลนฉนเพอลอและไล

แมลงบางชนดไวในแปลงปลกพช15. การใชสารสกดจากพชสมนไพร ฉดพนปองกน

แมลงศตรพช16. ใชมอเกบวชพช ตวแมลงและพชผกทเปนโรคไป ทาลาย17. ใชกบดกกาวเหนยว ดกจบ แมลงศตรพช

18. การใชแมลงตวหาตวเบยนควบคมแมลง ศตรพช19. การใชไสเดอนฝอยในการควบคมศตรพช20. ในการสกดพชสมนไพรทานไดใสสะเดา ขา ตะไครหอมหรอพชสมนไพรตวอนลงไปดวย21. ทานปลกตะไครหอมรอบ ๆ แปลงปลกพช และ

ปลกไวเหนอลมเพอไลแมลง22. ทานฉดพนสารสกดสมนไพรเมอมแมลงศตรพช ระบาดมาก ทกๆ 3 วน 5 วน และ 7 วน23. ทานนาเศษพช และมลสตวมาทาปยหมก24. ดแลกองปยหมกโดยการกลบกองปย ทก ๆ 20 วน

161

ระดบการนาความรไปใชการใชความรเกษตรธรรมชาตมากทสด มาก ปาน

กลาง นอย ไมไดใชเลย

25.โรยปยหมกและคลกเคลาปยหมกใหเขากบเนอ ดนลกประมาณ 20 ซม. กอนการปลกพช26. ทานนาราละเอยด มลไกไข มาใช ทาปยนาชวภาพ27. ใชปยนาชวภาพเจอจางแลวฉดพน28. ทานใชความรเกษตรธรรมชาตในการแนะนาผอน

ในทองถน29. ทานนาความร ไปสอนหรอถายทอดใหกบนกเรยน

ในโรงเรยน30. ทานนาความรเกษตรธรรมชาต ไปพฒนาอาชพ

ของตนเอง/ หนวยงาน

ในกรณททานไมไดใชความรจากการฝกอบรม ในการทาเกษตรธรรมชาต กรณาอธบายเหตผลสาเหต หรอขอจากด ดงตอไปน 1. ไมไดใช การปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณ โดยวธเกษตรธรรมชาต เพราะ…..………………………………………………………………………………………………………

2. ไมไดใชการปลกพชผกหลายชนดเพราะ……………………………………………...……………………………………………………………………………………………………….

3. ไมไดใชการอนรกษ แมลงทมประโยชน เพราะ ……………………………………...………………………………………………………………………………………………………. 4. ไมไดใชพชสมนไพรในการปองกนและกาจดศตรพช เพราะ………………………….………………………………………………………………………………………………………. 5. ไมไดทาปยหมกและปยนาชวภาพ เพราะ ……………………………………………...……………………………………………………………………………………………………….

162

ตอนท 4 ปญหาและขอเสนอแนะของผเขารบการฝกอบรมคาแนะนา โปรดเตมเครองหมาย ลงในวงกลม หนาขอความททานเหนวา ไมเปนปญหา หรอเปนปญหา ททานพบอยในการนาความรไปใช พรอมขอเสนอแนะ4.1 การนาความรไปใชทานประสบปญหาเหลาน หรอไม

ปญหา ไมมปญหา มปญหา1. ดานการผลต -ปจจยการผลตมราคาสง -ไมมเงนทนเปนของตนเอง -ขาดแคลนแรงงาน -ขาดแหลงเงนทน -สภาพดนไมเหมาะสม -ขาดแคลนนาในการทาการเกษตร -ไมมพนทสาหรบการเกษตร -ขาดความรในเรองการทาเกษตรธรรมชาต -ขาดแหลงความร -ภยธรรมชาต -อน ๆ (ระบ)………………………………2. ดานศตรพช -ขาดความรการใชพชและสารพชสมนไพร -กาจดศตรพช -มโรคแมลงและศตรพชระบาดมาก - อน ๆ (ระบ)……………………………3. ดานการตลาด - ไมมแหลงรบซอผลผลต - ไมรความตองการของตลาด - ราคาผลผลตตกตา - ขาดคาแนะนาดานตลาด -ไมมสถานทจาหนายผลผลต - พอคากดราคา - อน ๆ (ระบ)………………………………

000 0 0 0 0 0 0 00

0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0

11111111111

1111

1111111

163

4.2 ดานหลกสตรหรอเนอหาวชาทจดฝกอบรมโดยศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณ ฯ

ปญหา ไมมปญหา มปญหา 1. ดานหลกสตรหรอเนอหาวชาทจดฝกอบรม - เนอหาวชาของหลกสตรทอบรม - ความเหมาะสมของหลกสตรในภาคบรรยาย - ความเหมาะสมของหลกสตรในภาคปฏบต - การสาธตประกอบการบรรยาย - เนอหายากเกนไป

- เอกสารประกอบการฝกอบรม - อน ๆ (ระบ)…………………………….2.วธการสอนและการฝกปฏบตของวทยากร - ความรของวทยากร - มนษยสมพนธ - การประสานงาน - การใชเครองมอโสตทศนปกรณ

- อน ๆ (ระบ)……………………………3. สถานทฝกอบรม - สถานทพก - อาหาร

- สงอานวยความสะดวกอนๆ- การคมนาคม

- อน ๆ (ระบ)…………………………….

0 0 0 0 0 0 0

00000

000

1111111

11111

111

4.3 ปญหาอน ๆ (โปรดระบ)………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………….

164

ขอเสนอแนะ ทานมขอเสนอแนะในการแกไขปญหาในเรองใด บาง ทจะเปนประโยชนตอการจดฝกอบรมการทาเกษตรธรรมชาต และการนาความรไปใชในครงตอ ๆ ไป

(โปรดแสดงความคดเหนอยางอสระ)1…………………………………………………………………………………………..2…………………………………………………………..………………………………3………………….……………………………………….………………………………4……………………..…………………………………….……………………………..5. …………………………………………………………………………………………

หมายเหต : เมอทานตอบแบบสอบถามแลว กรณาสอดใสซองทแนบมาสงคนตามทอยหนาซอง ภายในวนท 5 มนาคม 2547

ขอขอบพระคณอยางสงทกรณาใหความรวมมอนางสาวจารส สพลลา

165

ประวตผวจย

ชอ – นามสกล นางสาวจารส สพลลาภมลาเนา 59 หม 3 บานโคกสสวาง ตาบลนาด อาเภอหนองแสง จงหวดอดรธานททางาน ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร

อนเนองมาจากพระราชดาร ตาบลหวยใหญ อาเภอบางละมงจงหวดชลบร 20260 โทรศพท 0-3823 – 8060

ประวตการศกษา พ.ศ. 2526 สาเรจการศกษาหลกสตรประกาศนยบตรวชาชพ (ปวช.) เกษตรกรรม

จากวทยาลยเกษตรกรรมอดรธาน อาเภอเมอง จงหวดอดรธาน พ.ศ. 2529 สาเรจการศกษาหลกสตรประกาศนยบตรวชาชพชนสง (ปวส.)

สาขาสงเสรมการเกษตร จากสถาบนเทคโนโลยราชมงคลวทยาเขตเกษตรพระนครศรอยธยา (หนตรา) จงหวดพระนครศรอยธยา

พ.ศ. 2532 สาเรจการศกษาระดบปรญญาตร วทยาศาสตรบณฑต (วท.บ.)สาขาวชาเกษตรศกษา (พชไร – นา) จากสถาบนเทคโนโลยราชมงคลคณะเกษตรศาสตรบางพระ อาเภอศรราชา จงหวดชลบร

พ.ศ. 2544 ศกษาตอระดบปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการศกษาผใหญและการศกษาตอเนอง บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ประวตการรบราชการ พ.ศ. 2538 พนกงานวทยาศาสตร ระดบ 2 คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

จงหวดนครปฐม พ.ศ. 2542 คร 2 ระดบ 4 ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯ

จงหวดชลบร พ.ศ. 2548 – คร (การศกษา 1) ศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณฯ ปจจบน อาเภอบางละมง จงหวดชลบร