Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
ค�าน�า
ชดการเรยนรเรองการสรางเสรมสขภาพผสงวยนเกดจากผลการวจย เรอง “การดแล
ตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ”ทพบวาพฤตกรรมสขภาพของแรงงาน
ผสงวยนอกระบบบางสวนอาจกอใหเกดปญหาสขภาพไดผจดท�าจงไดจดท�าชดการเรยนรเรอง
“การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ”ขนโดยมวตถประสงคเพอสราง
ความรความเขาใจและเปนแนวทางในการปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอใหมการดแล
สขภาพทถกตองเหมาะสมอนจะสงผลใหมสขภาวะทดตามวย
ผจดท�าหวงวาชดการเรยนรนจะเปนประโยชนส�าหรบแรงงานผสงวยตลอดจนผดแล
ผสงวยตอไป
คณะผจดท�ำ
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
สารบญ
หนา
เรองกำรดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรำงและกลำมเนอ
1. บทน�า……………………………………………………………………..…….. 1
2. วตถประสงคของชดการเรยนร……………………………………………….… 1
3. เนอหาการเรยนร………………………………………………………….……. 2
แบบประเมนตดตามการท�างานของอสม.……………………..…………... .......... 3
แบบส�ารวจความเสยงตอการเกดโรคระบบกระดกและกลามเนอ…………... .......... 4
1. โครงสรางของระบบกระดกและกลามเนอของรางกายมนษย………….. .... 7
2. อาการเจบปวยทเกดกบโครงสรางของระบบกระดกและกลามเนอ…….... ... 8
ในรางกายมนษย
3. กลไกการเกดอาการปวดจากกระดกและกลามเนอ………………………. ... 9
4. อาการและสาเหตของโรคระบบกระดกกลามเนอ……………………….. . 13
5. การปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ……………………….….... . 14
5.1 การปองกนและรกษาอาการปวดหลง ............................................ 14
5.2 การปองกนและรกษาอาการปวดคอและบาไหล………………….. 16
5.3 การปองกนและรกษาอาการปวดเขา………………………………. 16
5.4 การปองกนและรกษาอาการสะโพกและขา……………………….. 16
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
สารบญภาพ
หนา
ภำพท 1 โครงกระดกของรางกายมนษย…………………………………………….. ...... 6
ภำพท 2 โครงสรางระบบกลามเนอของรางกายมนษย……………………………… ..... 7
ภำพท 3 โรคระบบกลามเนอของรางกายมนษยทพบบอย………………………….. ...... 8
ภำพท 4 กลไกการเกดอาการปวดจากกระดกและกลามเนอ………………………… ...... 9
ภำพท 5 กระดกสนหลง………………….. .................................................................... 10
ภำพท 6 กระดกสนหลงหมอนรองกระดกและเสนประสาท……………………….. .. 10
ภำพท 7 หมอนรองกระดกสนหลงยบตว…………………………………………… ... 10
ภำพท 8 หมอนรองกระดกสนหลงปลน…………………………………………….. ... 10
ภำพท 9 ปวดเขา…………………………………………………………………….. .... 11
ภำพท 10 กลามเนอและเสนประสาดคอ……………………………………………… ... 11
ภำพท 11 กลามเนอและกระดกเขา…….……………………………………………… ... 12
ภำพท 12 ระบบกลามเนอระบบกระดกระบบไหลเวยนเลอดและระบบประสาท..… .... 12
ภำพท 13 อาการและสาเหตของโรคระบบกระดกและกลามเนอ………………………... 13
ภำพท 14 ทานอนคว�าแอนหลง……………………………………………………...… .. 14
ภำพท 15 ทาแอนหลง……………………………………………………………….… .. 14
ภำพท 16 ทาตานการเหยยดคอ………………………………………………………….. 15
ภำพท 17 ทายดกลามเนอ……………………………………………………………… .. 15
ภำพท 18 ทาเหยยดบรหารกลามเนอเขา……………………………………..………… .. 16
ภำพท 19 ทาไขวหาง………………………………………………..………………… ... 17
ภำพท 20 ทานงเหยยดขา ...............................................…………………………………17
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
การดแลตนเองเพอปองกน โรคระบบโครงรางและกลามเนอ
บทน�า
แรงงานสงวยนอกระบบมการเปลยนแปลงทเรยกวาแรงงานชราภาพท�าใหมหมอนรอง
กระดกบางกระดกผงาย เสนเอนและกลามเนอตงตวงายดงนนในการท�างานหากท�างานอยาง
ไมถกวธจะท�าใหเกดโรคของระบบโครงรางและกลามเนอไดงายคณะผจดท�าจงไดจดท�าชดการ
เรยนรนขน
วตถประสงคของชดการเรยนร
วตถประสงคของชดการเรยนรนมดงตอไปน
2.1 เพอใหเจาหนาทสาธารณสขอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบานและผน�าชมชน
มความรเกยวกบระบบโครงรางและกลามเนอกลไกการเกดอาการผดปกตของระบบดงกลาว
สาเหตอาการการปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอเพอใหค�าแนะน�าแรงงานสงวยนอก
ระบบในการปฏบตการปองกนการเจบปวยอยางเหมาะสม
2.2 แรงงานสงวยนอกระบบมความรเรองการดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครง
รางและกลามเนอน�าสการปฏบตการปองกนการเจบปวยอยางเหมาะสม
1
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
เนอหาชดการเรยนร
1. โครงสรางของระบบกระดกและกลามเนอของรางกายมนษย
2. อาการเจบปวยทเกดกบโครงสรางของระบบกระดกและกลามเนอในรางกายมนษย
3. กลไกการเกดอาการปวดจากกระดกและกลามเนอ
4. อาการและสาเหตของโรคระบบกระดกกลามเนอ
5. การปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
5.1 การปองกนและรกษาอาการปวดหลง
5.2 การปองกนและรกษาอาการปวดคอและบาไหล
5.3 การปองกนและรกษาอาการปวดเขา
5.4 การปองกนและรกษาอาการสะโพกและขา
2
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
แบบส�ารวจความเสยงตอการเกด โรคระบบกระดกและกลามเนอจากการท�างาน
สวนท 1 ขอมลทวไป
1. ชอ..............................................นามสกล......................................................
2. เพศ ❏ชาย ❏หญง
3. อาชพหลก............................ระยะเวลา..............ป
อาชพรอง..............................ระยะเวลา..............ป
สวนท 2 อำกำรปวดขอและกลำมเนอจำกกำรท�ำงำน
อาการปวดหรอมนชาตามรางกาย
2.1 ทานมอาการปวดบรเวณใดบาง กรณาท�า
เครองหมายXตามหมายเลขทมอาการ
2.2 ทานมอาการชาบรเวณใดบาง กรณาท�า
เครองหมายOตามหมายเลขทมอาการ
3
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
สวนท3 ความเสยงจากการท�างาน
กรณาท�าเครองหมาย✓หนาขอความทตรงกบสภาพแวดลอมในการท�างานของทาน
1. สภำพแวดลอมในกำรท�ำงำน
1) ท�างานในทมอากาศรอนอบอาวตดตอกนเปนระยะเวลานาน
❏ใช qไมใช
2) ท�างานในทมแสงสวางเพยงพอ
❏ใช qไมใช
2. พฤตกรรมในกำรท�ำงำน
1) ยกของหนกมาก(เพศหญงเกน25ก.ก./เพศชายเกน55ก.ก.)
❏ใช qไมใช
2) นงนานๆยนนานๆท�างานทาเดมโดยไมมการเปลยนอรยาบถบอยๆ
❏ใช qไมใช
3) ทาทางการท�างานทไมเหมาะสมเชนเออมมอหยบของกบการท�างาน
โดยเอยวตวยกของ
❏ใช qไมใช
4) กายบรหารเพอเสรมสรางความแขงแรงของกลามเนอ
❏ใช qไมใช
5) ท�างานโดยไมมการหยดพกเปนเวลานานอยางตอเนอง
❏ใช qไมใช
4
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
1. โครงสรางของระบบกระดกและกลามเนอของรางกายมนษย
ดงภาพท1และ2
โครงสรางของระบบกระดกและกลามเนอของรางกายมนษยดงภาพท 1 และ 2
ภำพท 1 โครงกระดกของรางกายมนษย
กระดกไหปลาลา
กระดกอก
กระดกซโครง
กระดกตนแขน
กระดกสนหลง สวนลาง
กระดกสนหลง สวนลาง
กระดกกระเบนเหนบ
กระดกรองนง
กระดกสะบา
กระดกผาเทา
กระดกนอง
กระดกหนาแขง
กระดกตนขา
กระดกเชงกราน
กระดกสนหลงสวนคอ
กระดกสะบก
กระดกปลายแขน ทอนใน
กระดกปลายแขน ทอนนอก
กระดกฝามอ
กระดกนวมอ
ภาพท 1 โครงกระดกของรางกายมนษย
5
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
ภาพท 2 โครงสรางระบบกลามเนอของรางกายมนษย
6
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
2. อาการเจบปวย
อาการเจบปวยทเกดกบระบบโครงกระดกและกลามเนอของมนษย
ภาพท 3 โรคระบบกลามเนอของรางกายมนษยทพบบอย
ปวดคอและบำไหล
- ท�างานทาทไมเหมาะสม เชน
จวงมดตดออย การกมเงย
มากกวาปกต
ปวดสะโพกและขำ
- กมๆเงยๆตอเนอง
- ไมไดรบการหยดพก
- ยนเปนเวลานาน
ปวดหลง
- ยกของหนก
- ผลดดงแบก
- กมเคลอนยาย
ปวดเขำ
- รบน�าหนกมากเกนไป
- ทาทไมเหมาะสม
7
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
3. กลไกการเกดอาการปวดจากกระดกและกลามเนอ
ก. อาการปวดจากกระดกเนองจากกระดกเสอมและกระดกพรน
ข. อาการปวดจากกลามเนอและเสนเอนอกเสบ
เกดจากการท�างานในทาทไมเหมาะสมเปนเวลานานอาจท�าใหใหกลามเนอบางมดตอง
ท�างานหนกจนเมอยลาและสญเสยความยดหยนท�าใหพงผดเขาแทรกท�าใหเกดอาการเจบปวด
เฉยบพลนและเรอรงดงภาพท4
ภาพท 4 กลไกการเกดอาการปวดจากกระดกและกลามเนอ
8
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
ต�าแหนงการเกดอาการปวดจากกระดกหรอกลามเนอมรายละเอยดของแตละบรเวณ
ดงน
1) ปวดหลง
กระดกสนหลงมทงหมด26ชน เรยงตวกนเปนสวนโคง 3สวนซงการเรยงตวของ
กระดกสนหลงเปนสวนโคงจะชวยลดแรงกระแทกดงภาพท5และกระดกสนหลงทเรยงกนจะ
คนดวยหมอนรองกระดกซงมลกษณะคลายเยลลและมเสนประสาทดงภาพท6
ภาพท 5 กระดกสนหลง ภาพท 6 กระดกสนหลงหมอนรองกระดก
และเสนประสาท
ภาพท 7 หมอนรองกระดกสนหลงยบตว ภาพท 8 หมอนรองกระดกสนหลงปลน
การยกของหนกการนงนานๆหรอเอยวตวผดทาสงเสรมใหหมอนรองกระดกเสอมและ
ยบตวเรวยงขนหรอปลนไปทบเสนประสาททอยดานขางเกดเสนประสาทอกเสบและเกดอาการ
ปวดชาราวลงสะโพกและขาตามมาดงภาพท7และ8
9
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
2) ปวดบำไหล
บรเวณบาและไหลมกระดกหลงกระดก
ออนและเสนประสาทมปลอกขอตอเปนพงผด
ยดกระดกใหตดแนนไมหลดงายและมเยอบขอ
ตอซงอยระหวางกระดกออนท�าหนาทผลตน�า
หลอลนขอตอกบกระดกดงภาพท9
ภาพท 9 โครงสรางของไหล
การเคลอนไหวของแขนทกครงจะเกดการเสยดสของเสนเอนกบกระดกและถงน�าท
รองอยการท�างานออกแรงมากหรอตอเนองเคลอนไหวไหลและแขนซ�าๆเปนเวลานานในทาท
ไมเหมาะสม เชน กางแขนท�างานนานๆ จะท�าใหเกดการบาดเจบสกหรอและเสอมสภาพ
เกดกลามเนอหรอเสนประสาทอกเสบถงน�าอกเสบและเอนกลามเนอฉกขาดหรอเกดเปนปม
(จดกดเจบ)ปดกนไมใหเลอดมาเลยงกลามเนอไดเพยงพอท�าใหมการสะสมของเสยทบรเวณนน
จงเกดการอกเสบและเมอกดจงรสกเจบดงภาพท10
ภาพท 10 การอกเสบของกลามเนอและอาการปวดไหล
2) ปวดบาไหล บรเวณบาและไหลมกระดก
หลงกระดกออนและเสนประสาท มปลอกขอตอเปนพงผดยดกระดกใหตดแนน ไมหลดงาย และมเยอบขอตอ ซงอยระหวางกระดกออนท าหนาทผลตน าหลอลนขอตอกบกระดก ดงภาพ ท 9
ภำพท 9 โครงสรางของไหล
การเคลอนไหวของแขนทกครงจะเกดการเสยดสของเสนเอนกบกระดก และ
ถงน าทรองอย การท างานออกแรงมากหรอตอเนอง เคลอนไหวไหลและแขนซ าๆ เปนเวลานานในทาทไมเหมาะสม เชน กางแขนท างานนานๆ จะท าใหเกดการบาดเจบ สกหรอและเสอมสภาพ เกดกลามเนอหรอเสนประสาทอกเสบ ถงน าอกเสบ และเอนกลามเนอฉกขาด หรอเกดเปนปม (จดกดเจบ) ปดกนไมใหเลอดมาเลยงกลามเนอไดเพยงพอ ท าใหมการสะสมของเสยทบรเวณนนจงเกดการอกเสบ และเมอกดจงรสกเจบ ดงภาพท 10
ภำพท 10 การอกเสบของกลามเนอและอาการปวดไหล
จดกดทบ
ต าแหนงปวด
ลกษณะของ การปวดราว
กลำมเนอ ปกต
10
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
3) กำรปวดเขำ
อาการปวดทเขาจากการท�างานอาจเกด
จากการทเขารบน�าหนกมากเกนไปทงจาก
น�าหนกตว และจากการยกของหนกเปนเวลา
นาน รวมกบทาทางทมผลท�าใหขอเขาเสอม
ไดมากขน เชนทานงยองๆ นงกบพนเวลา
ท�างานหนกๆ
ภาพท 11 กลามเนอและกระดเขา
ภาพท 12 ระบบกลามเนอ ระบบกระดก
ระบบไหลเวยนเลอด และระบบประสาท
4) ปวดขำ
การเคลอนไหวของขาประกอบดวย
การท�างานประสานกนของ4ระบบคอระบบ
กลามเนอ ระบบกระดกระบบไหลเวยนเลอด
และระบบประสาทมโครงสรางดงแสดงใน
ภาพท11
การยนหรอเดนเวลาท�างานเปนระยะ
เวลานานตอเนองท�าใหกลามเนอขาตองเกรง
อยตลอดเวลาท�าใหเลอดไหลไปเลยงกลามเนอ
นอยลง จงเกดอาการลาและเจบปวดบรเวณ
กลามเนอขา
11
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
4. อาการและสาเหตของโรคระบบกระดกกลามเนอ
การยกของหนกในระยะไกลๆหรอเปน
เวลานานๆหรอยกของซ�าๆ
การยกในระดบต�าหรอเหนอหวไหล
บอยๆ
ภาพท 13 อาการและสาเหตของโรคระบบกระดกกลามเนอ
10 กม.
กำรบดตว กำรกมตว กำรเหยยดตว
12
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
5 ทาบรหารรางกายในการปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
5.1 กำรปองกนและรกษำอำกำรปวดหลง
ภาพท 14 ทานอนควาแอนหลง
ทำท 1 ทำนอนคว�ำแอนหลง
เรมจากนอนคว�า คอยๆ เพมการแอน
หลงใหมากขนทละนอย เหยยดขอศอกยนพน
เตมทโดยสะโพกไมลอยจากพนแอนหลงเกรง
คางไว30วนาทแลวจงกลบมาทาเดมท�าซ�า10
ครงวนละ2รอบดงภาพท15
ทำท 2 ทำยนแอนหลง
เรมจากยนเทาสะเอว ใหมออยคอนมา
ทางดานหลง แยกขาออกเลกนอย เขาเหยยด
ตรงแลวแอนตวไปดานหลง เกรงคางไว 30
วนาทแลวจงกลบมาทาเดมท�าซ�า10ครงวนละ
2เวลาหากมมการแอนหลงท�าใหรสกปวดให
ผฝกลดมมแอนหลงใหนอยลงมาอยในชวงท
ไมมอาการปวดดงภาพท16
ภาพท 15 ทาแอนหลง
13
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
5.2 ทำบรหำรรำงกำยในกำรปองกนและรกษำอำกำรปวดคอและบำไหล
ทำท 1 ทำตำนกำรเหยยดคอ
ประสานมอบรเวณทายทอยดนศรษะไปดานหลงตานกบมอโดยไมเคลอนไหว
ศรษะคางไว10วนาทท�าซ�า3ครงดงภาพท16
ภาพท 16 ทาตานการเหยยดคอ
ทำท 2 ทำยดกลำมเนอ
ท�าไดโดยเรมจากยกแขนขนเหยยดตรงเอามอดานทยกมาแตะไหลดานหลงอกขางหนง
ใชมออกดานจบตรงปลายศอกและดงขอศอกเขาหาศรษะขณะดงเอยงศรษะเขาหาดานทดง
เลกนอยดงภาพท17
ภาพท 17 ทายดกลามเนอ
14
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
5.3 ทำบรหำรใน กำรปองกนและรกษำอำกำรปวดเขำ
ทำเหยยดบรหำรกลำมเนอเขำนงบนเกาอ เอนหลงพงพนกเกาอ เหยยดเขาขางหนง
ขนชาๆใหขาตรงเกรงคางไว5-10วนาทแลววางขาลงสลบท�าอกขางหนงท�าวนละ20–30
ครง และเมอแขงแรงควรเพมจ�านวนครงท�าใหไดวนละ100ครง โดยแบงท�าตามความพรอม
ของรางกายดงภาพท18
ภาพท 18 ทาเหยยดบรหารกลามเนอเขา
5.4 ทำบรหำรในกำรปองกนและรกษำอำกำรปวดสะโพกและขำ
ทำท 1 นอนไขวหำง
นอนหงายเหยยดขา1ขางสวนขาอกหนงขางใหงอเขาขนแลวไขวหางเอามอจบขอเทา
และจบเขาแลวดงขอเทาเขาหาตวจนรสกตงบรเวณกนยอยหรอเหงาขาคางไว5วนาทแลววาง
ขาลงท�าอกขางหนงแบบเดยวกนควรท�าขางละ5-10ครงตอวนดงภาพท19
15
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
ภาพท 19ทาไขวหาง
ทำท 3 2 ทำนงเหยยดขำ
นงตวตรงบนเกาอยกขาขนเหยยดตรงโดยใหปลายเทาตงฉากกบล�าตวหลงจากนนคอยๆ
นวดจากตนขาลงไปเรอยๆดงภาพท20
ภาพท 20 ทานงเหยยดขา
16
ช ด ก า ร เ ร ย น ร ท 4
การดแลตนเองเพอปองกนโรคระบบโครงรางและกลามเนอ
เอกสารอางอง
เกษราวลณนลวรางกร,สราอาภรณ,และธรศกดพาจนทร.(2555).โรคระบบกระดกและกลำม
เนอจำกกำรท�ำงำน.ขอนแกน:โรงพมพคลงนานาวทยา.
กำรเกดพงผดตวกำรหนงทท�ำำใหมอำกำรปวดกลำมเนอ.(ม.ป.ป.).คนเมอ2มนาคม2559.จาก
www.xn--12c2brasln8jdcc73a.com
ปราณเหลองรศมรง.(2548).บรหำรกำรคลำยปวดเมอยส�ำหรบคนท�ำงำน.กรงเทพฯ:ไลบราร.
ทพวรรณสทธ.(2555).Carpal tunnel syndrome (โรคกำรกดทบเสนประสำทบรเวณขอมอ).
สบคนเมอ18มนาคม2559.จากhttp://www.pt.mahidol.ac.th/knowledge/?p=196.
มงขวญมงเมอง.(2531).โครงสรำงและระบบกำรท�ำงำนนของรำงกำย.กรงเทพฯ:ส�านกพมพ
ยไนเตตดทบค.
มณฑนาวงศศรนวรตน. (2553).ปวดหลง: กำรดแลตนเองดวยกำยภำพบ�ำบด.พมพครงท3.
กรงเทพฯ:ผเสอการพมพ.
ลลตาธระสร.(2550).ปวดคอหลงเอวบ�ำบดBalavi style ไมตองกนยำ.กรงเทพฯ:ส�าานกพมพ
รวมทรรศน.
วไลชนธเนศ,ธนวาตนสถตยและมนตกานตตนสถตย.(2539).กำยวภำคศำสตรของมนษย.
กรงเทพฯ:โรงพมพเฟองฟา.
สรศกด เทยมเกา.ปวดเมอยกลำมเนอและกระดก. [ม.ป.ป.].สบคนเมอ2มนาคม2559.จาก
haamor.com/th/
17