131
१० संृतम् ( समयः सधः च ) सध सधेद वा कृा वााि पुिः िखत । 1. तत मिर ___________ अि । ( षडािि ) 2. ___________ िमः । (जगत + ईशाय ) 3. जगत ___________ जिाः सुख िभे । (सदाचारणः) 4. ___________-पः शवोऽह शवोऽहम । (चत +आििः) 5. इतोऽप वे असभावः इत ___________ (महु:खम ) 6. ीकृः ___________ अि । (जतग + िाथः ) 7. ___________-ीकरण पुयाये । (सत + िाम ) 8. ववेकः काये ___________ जातः ।(तयः) 9. उपविे ___________ काय यकतायरः स । (षट् + िवत:) 10. ___________ छााणा काकायं समाम अि । (षणाम ) अधोिखत-दिचयां समय योय प रचया रािाि पूरयत । अह ववेकः अि । अह भाते _______________(०५:००)वादिे उिाम । पात _______________(०५:१५)वादितः _______________(०६:००)वादिपय अह योगाास ाणायाम करोम तदिर िाि कृ ा _______________(०६:३०)वादितः _______________(०७:००)वादिपय य अाहार करोम वतयमािप च पठाम । तदतरम अह _______________(१२:००)वादिपय य पठाम । _______________(१२:१५)वादिे भोजि कृा _______________(०१:००)वादितः _______________(०२:००)वादिपय य वाः करोम । तदिरम अह _______________(०३:१५)वादिपय य रदशयिे ववधाि काय यमाि पयाम । तदि ु _______________(०५:००)वादिपय य मातुः पतुः च गृहकाये सहायता करोम । पात _______________(०७:३०)वादिपय मरः सह ीडाणे ीडाम गृहमाग

१० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

  • Upload
    others

  • View
    7

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

१० ससकतम ( समयः सनधः च )

bull सनधि सनधचछदि वा कतवा वाकयानि पिः निखत

1 तत मनिरि ___________ अनि ( षडाििसय )

2 ___________ िमः (जगत + ईशाय )

3 जगनत ___________ जिाः सखि िभनत (सदाचानरणः)

4 ___________-रपः नशवोऽहि नशवोऽहम (नचत +आििः)

5 इतोऽनप नवशव असतयपरभावः इनत ___________ (महददखम )

6 शरीकषणः ___________ अनि (जतग + िाथः )

7 ___________-सवीकरणि पणयपरापतय (सत + िाम )

8 नववकः सवकाय ___________ जातः (तनमयः)

9 उपवि ___________ काय यकता यरः सननत (षट + िवनत)

10 ___________ छातराणाि ककषाकाय समापतम अनि (षणणाम )

bull अधोनिनखत-नदिचया समयसय योगयि रपि रचनयतवा नरकतसथािानि परयत

अहि नववकः अनि अहि परभात _______________(०५००)वादि उनिषठानम पशचात _______________(०५१५)वादितः _______________(०६००)वादिपय यनति अहि योगाभयासि पराणायामि च करोनम तदिनतरि स िाि ि कतवा _______________(०६३०)वादितः _______________(०७००)वादिपय यनति अलपाहारि करोनम वत यमािपतरि च पठानम तदनततरम अहि _______________(१२००)वादिपय यनति पठानम _______________(१२१५)वादि भोजिि कतवा _______________(०१००)वादितः _______________(०२००)वादिपय यनति नवशराननतः करोनम तदिनतरम अहि _______________(०३१५)वादिपय यनति दरदशयि नवनवधाि काय यकरमाि पशयानम तदि _______________(०५००)वादिपय यनति मातः नपतः च गहकाय सहायताि करोनम पशचात _______________(०७३०)वादिपय यनति नमतर रः सह करीडाङगण करीडानम गहमागतय

१० ससकतम ( समयः सनधः च )

_______________(०८००)वादि भोजिि कतवा _______________(०९००)वादितः _______________(१०००)वादिपय यनति पनठतवा शयिि करोनम

१० ससकतम (सनधिः )

पनरावरतनम

सहिरा = सनधिः

वरगीय वयजन

वरगतिः परथमिः वरतिः निरीयिः वरतिः ररीय वरतिः चरथतिः वरतिः पञचमिः वरतिः

कवरगतिः क ख रग घ ङ

चवरगतिः च छ ज झ ञ

टवरगतिः ट ठ ड ढ र

रवरगतिः र थ द ध न

पवरगतिः प फ ब भ म

१) जश सनधिः (वरग क परथम वरग का ततीय वरग म परिवतगन)

यदि वरग क परथम वरग क बाि कोई भी सवि वरग का ततीय चतथग या पचम वरग य ि ल या व आता ह तो वरग क परथम वरग क सथान पि उसी वरग का ततीय वरग हो जाता ह

वरगत का परथम वरत कचटरप

सवर ३ ४ ५ य र ल व

उसी वरगत का ररीय वरत रगजडदब

१० ससकतम (सनधिः )

१) यि सनधिः (वरग क परथम वरग का पचम वरग म परिवतगन)

यदि rsquoहrsquo भभन वरग क बाि दकसी भी वरग का पचम वरग आता ह तो उस वयजन क सथान पि उसी वरग का पचम वरग हो जाता ह

rsquoहrsquo भिनन वयञजन = ह को छोडकर अनय सिी वयजन

वाक + अरथौ व आ क + अ र रथ औ

व आ ग + अ र रथ औ व आ ग र रथ औ

वागरथौ

१ २ ३ ४ ५

क ख ग घ ङ

च छ ज झ ञ

ट ठ ड ढ ण

त रथ द ध न

प फ ब भ म

rsquoहrsquo भिनन वयञजन अननाससकवराा ( ङ ञ र न म )

उसी वरा का पचम वरा

१० ससकतम (सनधिः ) वाक + मयम

व आ क + म अ य अ म व आ ङ + म अ य अ म व आ ङम य अ म

वाङ मयम वाङमयम

bull सनधि सनधचछदि वा कतवा वाकयानि पिः निखत

1 तत मनिरि ___________ अनि ( षडाििसय )

2 ___________ िमः (जगत + ईशाय )

3 जगनत ___________ जिाः सखि िभनत (सदाचानरणः)

4 ___________-रपः नशवोऽहि नशवोऽहम (नचत +आििः)

5 इतोऽनप नवशव असतयपरभावः इनत ___________ (महददखम )

6 शरीकषणः ___________ अनि (जतग + िाथः )

7 ___________-सवीकरणि पणयपरापतय (सत + िाम )

8 नववकः सवकाय ___________ जातः (तनमयः)

9 उपवि ___________ काय यकता यरः सननत (षट + िवनत)

10 ___________ छातराणाि ककषाकाय समापतम अनि (षणणाम )

१० ससकतम (समयः )

सामानयजञानम Orsquoclock वादनम In the morning परभातपरातः At ___ orsquoclock वादन In the night रातरौननशायाम From ___ orsquoclock वादनतः In the afternoon मधयाहन To ____ orsquoclock वादनपय यनतम In the evening साय साय काल when कदा always सवयदा

0100 एकवादनम 0700 सप तवादनम 0200 निवादनम 0800 अष टवादनम 0300 नतरवादनम 0900 नववादनम 0400 चतवा यदनम 1000 दशवादनम 0500 पञचवादनम 1100 एकादशवादनम 0600 षडवादनम षड वादनम 1200 िादशवादनम

०११५ सपाद-एकवादनम सपादकवादनम ०७१५ सपादसप तवादनम ०२१५ सपाददविवादनम ०८१५ सपाद-अष टवादनम सपादाषटवादनम ०३१५ सपादतरिवादनम ०९१५ सपादनववादनम ०४१५ सपादचतवाादनम १०१५ सपाददशवादनम ०५१५ सपादपञचवादनम १११५ सपाद-एकादशवादनम सपादकादशवादनम ०६१५ सपादषड वादनम १२१५ सपादिादशवादनम

Quarter frac14 एक चौथाई पा चतथााशम पादम

Quarter Past सवा स (सहितम -with) सपाद-

१० ससकतम (समयः )

०१३० सारध-एकवादनम सपादकवादनम ०७३० सारधसप तवादनम

०२३० सारधदविवादनम ०८३० सारध-अष टवादनम साराधषटवादनम

०३३० सारधदविवादनम ०९३० सारधनववादनम

०४३० सारधचतवाधदनम १०३० सारधदशवादनम

०५३० सारधपञचवादनम ११३० सारध-एकादशवादनम सारकादशवादनम

०६३० सारधषड वादनम १२३० सारधिादशवादनम

०१४५ पादोनदविवादनम ०७४५ पादोनाषटवादनम पादोन-अषटवादनम

०२४५ पादोनदविवादनम ०८४५ पादोननववादनम

०३४५ पादोनचतवाधदनम ०९४५ पादोनदशवादनम

०४४५ पादोनपञचवादनम १०४५ पादोनकादशवादनम पादोन-एकादशवादनम

०५४५ पादोनषड वादनम ११४५ पादोनिादशवादनम

०६४५ पादोनसपतवादनम १२४५ पादोन-एकवादनम पादोनकवादनम

Half frac12 आधा अधाम

Half Past साड स (सहितम -with) स+अधा ndash साधा-

Quarter frac14 पा एक चौथाई ऊन (कम) पाद (चौथाई)

Quarter to पोन पोना ऊन (कम-less) पाद+ऊन ndashपादोन -

१० ससकतम (समयः )

bull अरोलिलित-दवदनचराा समरसय रोगय रप रचदवरतवा ररकतसथानादवन पररत

अह दवववकः असमि अह परभात _______________(०५००)वादन उदविषठादवम पशचात

_______________(०५१५)वादनतः _______________(०६००)वादनपरधनत अह रोगाभयास

पराणाराम च करोदवम तदननतर स नान कतवा _______________(०६३०)वादनतः

_______________(०७००)वादनपरधनत अलपाहार करोदवम वतधमानपि च पठादवम तदनततरम अह

_______________(१२००)वादनपरधनत पठादवम _______________(१२१५)वादन भोजन कतवा

_______________(०१००)वादनतः _______________(०२००)वादनपरधनत दववशरासमनतः करोदवम

तदननतरम अह _______________(०३१५)वादनपरधनत दरदशधन दववदववरान कारधकरमान पशयादवम तदन

_______________(०५००)वादनपरधनत मातः दवपतः च गहकार सहारता करोदवम पशचात

_______________(०७३०)वादनपरधनत दवमिः सह करीडाङगण करीडादवम गहमागतय

_______________(०८००)वादन भोजन कतवा _______________(०९००)वादनतः

_______________(१०००)वादनपरधनत पदवठतवा शरन करोदवम

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 2: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

१० ससकतम ( समयः सनधः च )

_______________(०८००)वादि भोजिि कतवा _______________(०९००)वादितः _______________(१०००)वादिपय यनति पनठतवा शयिि करोनम

१० ससकतम (सनधिः )

पनरावरतनम

सहिरा = सनधिः

वरगीय वयजन

वरगतिः परथमिः वरतिः निरीयिः वरतिः ररीय वरतिः चरथतिः वरतिः पञचमिः वरतिः

कवरगतिः क ख रग घ ङ

चवरगतिः च छ ज झ ञ

टवरगतिः ट ठ ड ढ र

रवरगतिः र थ द ध न

पवरगतिः प फ ब भ म

१) जश सनधिः (वरग क परथम वरग का ततीय वरग म परिवतगन)

यदि वरग क परथम वरग क बाि कोई भी सवि वरग का ततीय चतथग या पचम वरग य ि ल या व आता ह तो वरग क परथम वरग क सथान पि उसी वरग का ततीय वरग हो जाता ह

वरगत का परथम वरत कचटरप

सवर ३ ४ ५ य र ल व

उसी वरगत का ररीय वरत रगजडदब

१० ससकतम (सनधिः )

१) यि सनधिः (वरग क परथम वरग का पचम वरग म परिवतगन)

यदि rsquoहrsquo भभन वरग क बाि दकसी भी वरग का पचम वरग आता ह तो उस वयजन क सथान पि उसी वरग का पचम वरग हो जाता ह

rsquoहrsquo भिनन वयञजन = ह को छोडकर अनय सिी वयजन

वाक + अरथौ व आ क + अ र रथ औ

व आ ग + अ र रथ औ व आ ग र रथ औ

वागरथौ

१ २ ३ ४ ५

क ख ग घ ङ

च छ ज झ ञ

ट ठ ड ढ ण

त रथ द ध न

प फ ब भ म

rsquoहrsquo भिनन वयञजन अननाससकवराा ( ङ ञ र न म )

उसी वरा का पचम वरा

१० ससकतम (सनधिः ) वाक + मयम

व आ क + म अ य अ म व आ ङ + म अ य अ म व आ ङम य अ म

वाङ मयम वाङमयम

bull सनधि सनधचछदि वा कतवा वाकयानि पिः निखत

1 तत मनिरि ___________ अनि ( षडाििसय )

2 ___________ िमः (जगत + ईशाय )

3 जगनत ___________ जिाः सखि िभनत (सदाचानरणः)

4 ___________-रपः नशवोऽहि नशवोऽहम (नचत +आििः)

5 इतोऽनप नवशव असतयपरभावः इनत ___________ (महददखम )

6 शरीकषणः ___________ अनि (जतग + िाथः )

7 ___________-सवीकरणि पणयपरापतय (सत + िाम )

8 नववकः सवकाय ___________ जातः (तनमयः)

9 उपवि ___________ काय यकता यरः सननत (षट + िवनत)

10 ___________ छातराणाि ककषाकाय समापतम अनि (षणणाम )

१० ससकतम (समयः )

सामानयजञानम Orsquoclock वादनम In the morning परभातपरातः At ___ orsquoclock वादन In the night रातरौननशायाम From ___ orsquoclock वादनतः In the afternoon मधयाहन To ____ orsquoclock वादनपय यनतम In the evening साय साय काल when कदा always सवयदा

0100 एकवादनम 0700 सप तवादनम 0200 निवादनम 0800 अष टवादनम 0300 नतरवादनम 0900 नववादनम 0400 चतवा यदनम 1000 दशवादनम 0500 पञचवादनम 1100 एकादशवादनम 0600 षडवादनम षड वादनम 1200 िादशवादनम

०११५ सपाद-एकवादनम सपादकवादनम ०७१५ सपादसप तवादनम ०२१५ सपाददविवादनम ०८१५ सपाद-अष टवादनम सपादाषटवादनम ०३१५ सपादतरिवादनम ०९१५ सपादनववादनम ०४१५ सपादचतवाादनम १०१५ सपाददशवादनम ०५१५ सपादपञचवादनम १११५ सपाद-एकादशवादनम सपादकादशवादनम ०६१५ सपादषड वादनम १२१५ सपादिादशवादनम

Quarter frac14 एक चौथाई पा चतथााशम पादम

Quarter Past सवा स (सहितम -with) सपाद-

१० ससकतम (समयः )

०१३० सारध-एकवादनम सपादकवादनम ०७३० सारधसप तवादनम

०२३० सारधदविवादनम ०८३० सारध-अष टवादनम साराधषटवादनम

०३३० सारधदविवादनम ०९३० सारधनववादनम

०४३० सारधचतवाधदनम १०३० सारधदशवादनम

०५३० सारधपञचवादनम ११३० सारध-एकादशवादनम सारकादशवादनम

०६३० सारधषड वादनम १२३० सारधिादशवादनम

०१४५ पादोनदविवादनम ०७४५ पादोनाषटवादनम पादोन-अषटवादनम

०२४५ पादोनदविवादनम ०८४५ पादोननववादनम

०३४५ पादोनचतवाधदनम ०९४५ पादोनदशवादनम

०४४५ पादोनपञचवादनम १०४५ पादोनकादशवादनम पादोन-एकादशवादनम

०५४५ पादोनषड वादनम ११४५ पादोनिादशवादनम

०६४५ पादोनसपतवादनम १२४५ पादोन-एकवादनम पादोनकवादनम

Half frac12 आधा अधाम

Half Past साड स (सहितम -with) स+अधा ndash साधा-

Quarter frac14 पा एक चौथाई ऊन (कम) पाद (चौथाई)

Quarter to पोन पोना ऊन (कम-less) पाद+ऊन ndashपादोन -

१० ससकतम (समयः )

bull अरोलिलित-दवदनचराा समरसय रोगय रप रचदवरतवा ररकतसथानादवन पररत

अह दवववकः असमि अह परभात _______________(०५००)वादन उदविषठादवम पशचात

_______________(०५१५)वादनतः _______________(०६००)वादनपरधनत अह रोगाभयास

पराणाराम च करोदवम तदननतर स नान कतवा _______________(०६३०)वादनतः

_______________(०७००)वादनपरधनत अलपाहार करोदवम वतधमानपि च पठादवम तदनततरम अह

_______________(१२००)वादनपरधनत पठादवम _______________(१२१५)वादन भोजन कतवा

_______________(०१००)वादनतः _______________(०२००)वादनपरधनत दववशरासमनतः करोदवम

तदननतरम अह _______________(०३१५)वादनपरधनत दरदशधन दववदववरान कारधकरमान पशयादवम तदन

_______________(०५००)वादनपरधनत मातः दवपतः च गहकार सहारता करोदवम पशचात

_______________(०७३०)वादनपरधनत दवमिः सह करीडाङगण करीडादवम गहमागतय

_______________(०८००)वादन भोजन कतवा _______________(०९००)वादनतः

_______________(१०००)वादनपरधनत पदवठतवा शरन करोदवम

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 3: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

१० ससकतम (सनधिः )

पनरावरतनम

सहिरा = सनधिः

वरगीय वयजन

वरगतिः परथमिः वरतिः निरीयिः वरतिः ररीय वरतिः चरथतिः वरतिः पञचमिः वरतिः

कवरगतिः क ख रग घ ङ

चवरगतिः च छ ज झ ञ

टवरगतिः ट ठ ड ढ र

रवरगतिः र थ द ध न

पवरगतिः प फ ब भ म

१) जश सनधिः (वरग क परथम वरग का ततीय वरग म परिवतगन)

यदि वरग क परथम वरग क बाि कोई भी सवि वरग का ततीय चतथग या पचम वरग य ि ल या व आता ह तो वरग क परथम वरग क सथान पि उसी वरग का ततीय वरग हो जाता ह

वरगत का परथम वरत कचटरप

सवर ३ ४ ५ य र ल व

उसी वरगत का ररीय वरत रगजडदब

१० ससकतम (सनधिः )

१) यि सनधिः (वरग क परथम वरग का पचम वरग म परिवतगन)

यदि rsquoहrsquo भभन वरग क बाि दकसी भी वरग का पचम वरग आता ह तो उस वयजन क सथान पि उसी वरग का पचम वरग हो जाता ह

rsquoहrsquo भिनन वयञजन = ह को छोडकर अनय सिी वयजन

वाक + अरथौ व आ क + अ र रथ औ

व आ ग + अ र रथ औ व आ ग र रथ औ

वागरथौ

१ २ ३ ४ ५

क ख ग घ ङ

च छ ज झ ञ

ट ठ ड ढ ण

त रथ द ध न

प फ ब भ म

rsquoहrsquo भिनन वयञजन अननाससकवराा ( ङ ञ र न म )

उसी वरा का पचम वरा

१० ससकतम (सनधिः ) वाक + मयम

व आ क + म अ य अ म व आ ङ + म अ य अ म व आ ङम य अ म

वाङ मयम वाङमयम

bull सनधि सनधचछदि वा कतवा वाकयानि पिः निखत

1 तत मनिरि ___________ अनि ( षडाििसय )

2 ___________ िमः (जगत + ईशाय )

3 जगनत ___________ जिाः सखि िभनत (सदाचानरणः)

4 ___________-रपः नशवोऽहि नशवोऽहम (नचत +आििः)

5 इतोऽनप नवशव असतयपरभावः इनत ___________ (महददखम )

6 शरीकषणः ___________ अनि (जतग + िाथः )

7 ___________-सवीकरणि पणयपरापतय (सत + िाम )

8 नववकः सवकाय ___________ जातः (तनमयः)

9 उपवि ___________ काय यकता यरः सननत (षट + िवनत)

10 ___________ छातराणाि ककषाकाय समापतम अनि (षणणाम )

१० ससकतम (समयः )

सामानयजञानम Orsquoclock वादनम In the morning परभातपरातः At ___ orsquoclock वादन In the night रातरौननशायाम From ___ orsquoclock वादनतः In the afternoon मधयाहन To ____ orsquoclock वादनपय यनतम In the evening साय साय काल when कदा always सवयदा

0100 एकवादनम 0700 सप तवादनम 0200 निवादनम 0800 अष टवादनम 0300 नतरवादनम 0900 नववादनम 0400 चतवा यदनम 1000 दशवादनम 0500 पञचवादनम 1100 एकादशवादनम 0600 षडवादनम षड वादनम 1200 िादशवादनम

०११५ सपाद-एकवादनम सपादकवादनम ०७१५ सपादसप तवादनम ०२१५ सपाददविवादनम ०८१५ सपाद-अष टवादनम सपादाषटवादनम ०३१५ सपादतरिवादनम ०९१५ सपादनववादनम ०४१५ सपादचतवाादनम १०१५ सपाददशवादनम ०५१५ सपादपञचवादनम १११५ सपाद-एकादशवादनम सपादकादशवादनम ०६१५ सपादषड वादनम १२१५ सपादिादशवादनम

Quarter frac14 एक चौथाई पा चतथााशम पादम

Quarter Past सवा स (सहितम -with) सपाद-

१० ससकतम (समयः )

०१३० सारध-एकवादनम सपादकवादनम ०७३० सारधसप तवादनम

०२३० सारधदविवादनम ०८३० सारध-अष टवादनम साराधषटवादनम

०३३० सारधदविवादनम ०९३० सारधनववादनम

०४३० सारधचतवाधदनम १०३० सारधदशवादनम

०५३० सारधपञचवादनम ११३० सारध-एकादशवादनम सारकादशवादनम

०६३० सारधषड वादनम १२३० सारधिादशवादनम

०१४५ पादोनदविवादनम ०७४५ पादोनाषटवादनम पादोन-अषटवादनम

०२४५ पादोनदविवादनम ०८४५ पादोननववादनम

०३४५ पादोनचतवाधदनम ०९४५ पादोनदशवादनम

०४४५ पादोनपञचवादनम १०४५ पादोनकादशवादनम पादोन-एकादशवादनम

०५४५ पादोनषड वादनम ११४५ पादोनिादशवादनम

०६४५ पादोनसपतवादनम १२४५ पादोन-एकवादनम पादोनकवादनम

Half frac12 आधा अधाम

Half Past साड स (सहितम -with) स+अधा ndash साधा-

Quarter frac14 पा एक चौथाई ऊन (कम) पाद (चौथाई)

Quarter to पोन पोना ऊन (कम-less) पाद+ऊन ndashपादोन -

१० ससकतम (समयः )

bull अरोलिलित-दवदनचराा समरसय रोगय रप रचदवरतवा ररकतसथानादवन पररत

अह दवववकः असमि अह परभात _______________(०५००)वादन उदविषठादवम पशचात

_______________(०५१५)वादनतः _______________(०६००)वादनपरधनत अह रोगाभयास

पराणाराम च करोदवम तदननतर स नान कतवा _______________(०६३०)वादनतः

_______________(०७००)वादनपरधनत अलपाहार करोदवम वतधमानपि च पठादवम तदनततरम अह

_______________(१२००)वादनपरधनत पठादवम _______________(१२१५)वादन भोजन कतवा

_______________(०१००)वादनतः _______________(०२००)वादनपरधनत दववशरासमनतः करोदवम

तदननतरम अह _______________(०३१५)वादनपरधनत दरदशधन दववदववरान कारधकरमान पशयादवम तदन

_______________(०५००)वादनपरधनत मातः दवपतः च गहकार सहारता करोदवम पशचात

_______________(०७३०)वादनपरधनत दवमिः सह करीडाङगण करीडादवम गहमागतय

_______________(०८००)वादन भोजन कतवा _______________(०९००)वादनतः

_______________(१०००)वादनपरधनत पदवठतवा शरन करोदवम

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 4: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

१० ससकतम (सनधिः )

१) यि सनधिः (वरग क परथम वरग का पचम वरग म परिवतगन)

यदि rsquoहrsquo भभन वरग क बाि दकसी भी वरग का पचम वरग आता ह तो उस वयजन क सथान पि उसी वरग का पचम वरग हो जाता ह

rsquoहrsquo भिनन वयञजन = ह को छोडकर अनय सिी वयजन

वाक + अरथौ व आ क + अ र रथ औ

व आ ग + अ र रथ औ व आ ग र रथ औ

वागरथौ

१ २ ३ ४ ५

क ख ग घ ङ

च छ ज झ ञ

ट ठ ड ढ ण

त रथ द ध न

प फ ब भ म

rsquoहrsquo भिनन वयञजन अननाससकवराा ( ङ ञ र न म )

उसी वरा का पचम वरा

१० ससकतम (सनधिः ) वाक + मयम

व आ क + म अ य अ म व आ ङ + म अ य अ म व आ ङम य अ म

वाङ मयम वाङमयम

bull सनधि सनधचछदि वा कतवा वाकयानि पिः निखत

1 तत मनिरि ___________ अनि ( षडाििसय )

2 ___________ िमः (जगत + ईशाय )

3 जगनत ___________ जिाः सखि िभनत (सदाचानरणः)

4 ___________-रपः नशवोऽहि नशवोऽहम (नचत +आििः)

5 इतोऽनप नवशव असतयपरभावः इनत ___________ (महददखम )

6 शरीकषणः ___________ अनि (जतग + िाथः )

7 ___________-सवीकरणि पणयपरापतय (सत + िाम )

8 नववकः सवकाय ___________ जातः (तनमयः)

9 उपवि ___________ काय यकता यरः सननत (षट + िवनत)

10 ___________ छातराणाि ककषाकाय समापतम अनि (षणणाम )

१० ससकतम (समयः )

सामानयजञानम Orsquoclock वादनम In the morning परभातपरातः At ___ orsquoclock वादन In the night रातरौननशायाम From ___ orsquoclock वादनतः In the afternoon मधयाहन To ____ orsquoclock वादनपय यनतम In the evening साय साय काल when कदा always सवयदा

0100 एकवादनम 0700 सप तवादनम 0200 निवादनम 0800 अष टवादनम 0300 नतरवादनम 0900 नववादनम 0400 चतवा यदनम 1000 दशवादनम 0500 पञचवादनम 1100 एकादशवादनम 0600 षडवादनम षड वादनम 1200 िादशवादनम

०११५ सपाद-एकवादनम सपादकवादनम ०७१५ सपादसप तवादनम ०२१५ सपाददविवादनम ०८१५ सपाद-अष टवादनम सपादाषटवादनम ०३१५ सपादतरिवादनम ०९१५ सपादनववादनम ०४१५ सपादचतवाादनम १०१५ सपाददशवादनम ०५१५ सपादपञचवादनम १११५ सपाद-एकादशवादनम सपादकादशवादनम ०६१५ सपादषड वादनम १२१५ सपादिादशवादनम

Quarter frac14 एक चौथाई पा चतथााशम पादम

Quarter Past सवा स (सहितम -with) सपाद-

१० ससकतम (समयः )

०१३० सारध-एकवादनम सपादकवादनम ०७३० सारधसप तवादनम

०२३० सारधदविवादनम ०८३० सारध-अष टवादनम साराधषटवादनम

०३३० सारधदविवादनम ०९३० सारधनववादनम

०४३० सारधचतवाधदनम १०३० सारधदशवादनम

०५३० सारधपञचवादनम ११३० सारध-एकादशवादनम सारकादशवादनम

०६३० सारधषड वादनम १२३० सारधिादशवादनम

०१४५ पादोनदविवादनम ०७४५ पादोनाषटवादनम पादोन-अषटवादनम

०२४५ पादोनदविवादनम ०८४५ पादोननववादनम

०३४५ पादोनचतवाधदनम ०९४५ पादोनदशवादनम

०४४५ पादोनपञचवादनम १०४५ पादोनकादशवादनम पादोन-एकादशवादनम

०५४५ पादोनषड वादनम ११४५ पादोनिादशवादनम

०६४५ पादोनसपतवादनम १२४५ पादोन-एकवादनम पादोनकवादनम

Half frac12 आधा अधाम

Half Past साड स (सहितम -with) स+अधा ndash साधा-

Quarter frac14 पा एक चौथाई ऊन (कम) पाद (चौथाई)

Quarter to पोन पोना ऊन (कम-less) पाद+ऊन ndashपादोन -

१० ससकतम (समयः )

bull अरोलिलित-दवदनचराा समरसय रोगय रप रचदवरतवा ररकतसथानादवन पररत

अह दवववकः असमि अह परभात _______________(०५००)वादन उदविषठादवम पशचात

_______________(०५१५)वादनतः _______________(०६००)वादनपरधनत अह रोगाभयास

पराणाराम च करोदवम तदननतर स नान कतवा _______________(०६३०)वादनतः

_______________(०७००)वादनपरधनत अलपाहार करोदवम वतधमानपि च पठादवम तदनततरम अह

_______________(१२००)वादनपरधनत पठादवम _______________(१२१५)वादन भोजन कतवा

_______________(०१००)वादनतः _______________(०२००)वादनपरधनत दववशरासमनतः करोदवम

तदननतरम अह _______________(०३१५)वादनपरधनत दरदशधन दववदववरान कारधकरमान पशयादवम तदन

_______________(०५००)वादनपरधनत मातः दवपतः च गहकार सहारता करोदवम पशचात

_______________(०७३०)वादनपरधनत दवमिः सह करीडाङगण करीडादवम गहमागतय

_______________(०८००)वादन भोजन कतवा _______________(०९००)वादनतः

_______________(१०००)वादनपरधनत पदवठतवा शरन करोदवम

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 5: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

१० ससकतम (सनधिः ) वाक + मयम

व आ क + म अ य अ म व आ ङ + म अ य अ म व आ ङम य अ म

वाङ मयम वाङमयम

bull सनधि सनधचछदि वा कतवा वाकयानि पिः निखत

1 तत मनिरि ___________ अनि ( षडाििसय )

2 ___________ िमः (जगत + ईशाय )

3 जगनत ___________ जिाः सखि िभनत (सदाचानरणः)

4 ___________-रपः नशवोऽहि नशवोऽहम (नचत +आििः)

5 इतोऽनप नवशव असतयपरभावः इनत ___________ (महददखम )

6 शरीकषणः ___________ अनि (जतग + िाथः )

7 ___________-सवीकरणि पणयपरापतय (सत + िाम )

8 नववकः सवकाय ___________ जातः (तनमयः)

9 उपवि ___________ काय यकता यरः सननत (षट + िवनत)

10 ___________ छातराणाि ककषाकाय समापतम अनि (षणणाम )

१० ससकतम (समयः )

सामानयजञानम Orsquoclock वादनम In the morning परभातपरातः At ___ orsquoclock वादन In the night रातरौननशायाम From ___ orsquoclock वादनतः In the afternoon मधयाहन To ____ orsquoclock वादनपय यनतम In the evening साय साय काल when कदा always सवयदा

0100 एकवादनम 0700 सप तवादनम 0200 निवादनम 0800 अष टवादनम 0300 नतरवादनम 0900 नववादनम 0400 चतवा यदनम 1000 दशवादनम 0500 पञचवादनम 1100 एकादशवादनम 0600 षडवादनम षड वादनम 1200 िादशवादनम

०११५ सपाद-एकवादनम सपादकवादनम ०७१५ सपादसप तवादनम ०२१५ सपाददविवादनम ०८१५ सपाद-अष टवादनम सपादाषटवादनम ०३१५ सपादतरिवादनम ०९१५ सपादनववादनम ०४१५ सपादचतवाादनम १०१५ सपाददशवादनम ०५१५ सपादपञचवादनम १११५ सपाद-एकादशवादनम सपादकादशवादनम ०६१५ सपादषड वादनम १२१५ सपादिादशवादनम

Quarter frac14 एक चौथाई पा चतथााशम पादम

Quarter Past सवा स (सहितम -with) सपाद-

१० ससकतम (समयः )

०१३० सारध-एकवादनम सपादकवादनम ०७३० सारधसप तवादनम

०२३० सारधदविवादनम ०८३० सारध-अष टवादनम साराधषटवादनम

०३३० सारधदविवादनम ०९३० सारधनववादनम

०४३० सारधचतवाधदनम १०३० सारधदशवादनम

०५३० सारधपञचवादनम ११३० सारध-एकादशवादनम सारकादशवादनम

०६३० सारधषड वादनम १२३० सारधिादशवादनम

०१४५ पादोनदविवादनम ०७४५ पादोनाषटवादनम पादोन-अषटवादनम

०२४५ पादोनदविवादनम ०८४५ पादोननववादनम

०३४५ पादोनचतवाधदनम ०९४५ पादोनदशवादनम

०४४५ पादोनपञचवादनम १०४५ पादोनकादशवादनम पादोन-एकादशवादनम

०५४५ पादोनषड वादनम ११४५ पादोनिादशवादनम

०६४५ पादोनसपतवादनम १२४५ पादोन-एकवादनम पादोनकवादनम

Half frac12 आधा अधाम

Half Past साड स (सहितम -with) स+अधा ndash साधा-

Quarter frac14 पा एक चौथाई ऊन (कम) पाद (चौथाई)

Quarter to पोन पोना ऊन (कम-less) पाद+ऊन ndashपादोन -

१० ससकतम (समयः )

bull अरोलिलित-दवदनचराा समरसय रोगय रप रचदवरतवा ररकतसथानादवन पररत

अह दवववकः असमि अह परभात _______________(०५००)वादन उदविषठादवम पशचात

_______________(०५१५)वादनतः _______________(०६००)वादनपरधनत अह रोगाभयास

पराणाराम च करोदवम तदननतर स नान कतवा _______________(०६३०)वादनतः

_______________(०७००)वादनपरधनत अलपाहार करोदवम वतधमानपि च पठादवम तदनततरम अह

_______________(१२००)वादनपरधनत पठादवम _______________(१२१५)वादन भोजन कतवा

_______________(०१००)वादनतः _______________(०२००)वादनपरधनत दववशरासमनतः करोदवम

तदननतरम अह _______________(०३१५)वादनपरधनत दरदशधन दववदववरान कारधकरमान पशयादवम तदन

_______________(०५००)वादनपरधनत मातः दवपतः च गहकार सहारता करोदवम पशचात

_______________(०७३०)वादनपरधनत दवमिः सह करीडाङगण करीडादवम गहमागतय

_______________(०८००)वादन भोजन कतवा _______________(०९००)वादनतः

_______________(१०००)वादनपरधनत पदवठतवा शरन करोदवम

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 6: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

१० ससकतम (समयः )

सामानयजञानम Orsquoclock वादनम In the morning परभातपरातः At ___ orsquoclock वादन In the night रातरौननशायाम From ___ orsquoclock वादनतः In the afternoon मधयाहन To ____ orsquoclock वादनपय यनतम In the evening साय साय काल when कदा always सवयदा

0100 एकवादनम 0700 सप तवादनम 0200 निवादनम 0800 अष टवादनम 0300 नतरवादनम 0900 नववादनम 0400 चतवा यदनम 1000 दशवादनम 0500 पञचवादनम 1100 एकादशवादनम 0600 षडवादनम षड वादनम 1200 िादशवादनम

०११५ सपाद-एकवादनम सपादकवादनम ०७१५ सपादसप तवादनम ०२१५ सपाददविवादनम ०८१५ सपाद-अष टवादनम सपादाषटवादनम ०३१५ सपादतरिवादनम ०९१५ सपादनववादनम ०४१५ सपादचतवाादनम १०१५ सपाददशवादनम ०५१५ सपादपञचवादनम १११५ सपाद-एकादशवादनम सपादकादशवादनम ०६१५ सपादषड वादनम १२१५ सपादिादशवादनम

Quarter frac14 एक चौथाई पा चतथााशम पादम

Quarter Past सवा स (सहितम -with) सपाद-

१० ससकतम (समयः )

०१३० सारध-एकवादनम सपादकवादनम ०७३० सारधसप तवादनम

०२३० सारधदविवादनम ०८३० सारध-अष टवादनम साराधषटवादनम

०३३० सारधदविवादनम ०९३० सारधनववादनम

०४३० सारधचतवाधदनम १०३० सारधदशवादनम

०५३० सारधपञचवादनम ११३० सारध-एकादशवादनम सारकादशवादनम

०६३० सारधषड वादनम १२३० सारधिादशवादनम

०१४५ पादोनदविवादनम ०७४५ पादोनाषटवादनम पादोन-अषटवादनम

०२४५ पादोनदविवादनम ०८४५ पादोननववादनम

०३४५ पादोनचतवाधदनम ०९४५ पादोनदशवादनम

०४४५ पादोनपञचवादनम १०४५ पादोनकादशवादनम पादोन-एकादशवादनम

०५४५ पादोनषड वादनम ११४५ पादोनिादशवादनम

०६४५ पादोनसपतवादनम १२४५ पादोन-एकवादनम पादोनकवादनम

Half frac12 आधा अधाम

Half Past साड स (सहितम -with) स+अधा ndash साधा-

Quarter frac14 पा एक चौथाई ऊन (कम) पाद (चौथाई)

Quarter to पोन पोना ऊन (कम-less) पाद+ऊन ndashपादोन -

१० ससकतम (समयः )

bull अरोलिलित-दवदनचराा समरसय रोगय रप रचदवरतवा ररकतसथानादवन पररत

अह दवववकः असमि अह परभात _______________(०५००)वादन उदविषठादवम पशचात

_______________(०५१५)वादनतः _______________(०६००)वादनपरधनत अह रोगाभयास

पराणाराम च करोदवम तदननतर स नान कतवा _______________(०६३०)वादनतः

_______________(०७००)वादनपरधनत अलपाहार करोदवम वतधमानपि च पठादवम तदनततरम अह

_______________(१२००)वादनपरधनत पठादवम _______________(१२१५)वादन भोजन कतवा

_______________(०१००)वादनतः _______________(०२००)वादनपरधनत दववशरासमनतः करोदवम

तदननतरम अह _______________(०३१५)वादनपरधनत दरदशधन दववदववरान कारधकरमान पशयादवम तदन

_______________(०५००)वादनपरधनत मातः दवपतः च गहकार सहारता करोदवम पशचात

_______________(०७३०)वादनपरधनत दवमिः सह करीडाङगण करीडादवम गहमागतय

_______________(०८००)वादन भोजन कतवा _______________(०९००)वादनतः

_______________(१०००)वादनपरधनत पदवठतवा शरन करोदवम

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 7: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

१० ससकतम (समयः )

०१३० सारध-एकवादनम सपादकवादनम ०७३० सारधसप तवादनम

०२३० सारधदविवादनम ०८३० सारध-अष टवादनम साराधषटवादनम

०३३० सारधदविवादनम ०९३० सारधनववादनम

०४३० सारधचतवाधदनम १०३० सारधदशवादनम

०५३० सारधपञचवादनम ११३० सारध-एकादशवादनम सारकादशवादनम

०६३० सारधषड वादनम १२३० सारधिादशवादनम

०१४५ पादोनदविवादनम ०७४५ पादोनाषटवादनम पादोन-अषटवादनम

०२४५ पादोनदविवादनम ०८४५ पादोननववादनम

०३४५ पादोनचतवाधदनम ०९४५ पादोनदशवादनम

०४४५ पादोनपञचवादनम १०४५ पादोनकादशवादनम पादोन-एकादशवादनम

०५४५ पादोनषड वादनम ११४५ पादोनिादशवादनम

०६४५ पादोनसपतवादनम १२४५ पादोन-एकवादनम पादोनकवादनम

Half frac12 आधा अधाम

Half Past साड स (सहितम -with) स+अधा ndash साधा-

Quarter frac14 पा एक चौथाई ऊन (कम) पाद (चौथाई)

Quarter to पोन पोना ऊन (कम-less) पाद+ऊन ndashपादोन -

१० ससकतम (समयः )

bull अरोलिलित-दवदनचराा समरसय रोगय रप रचदवरतवा ररकतसथानादवन पररत

अह दवववकः असमि अह परभात _______________(०५००)वादन उदविषठादवम पशचात

_______________(०५१५)वादनतः _______________(०६००)वादनपरधनत अह रोगाभयास

पराणाराम च करोदवम तदननतर स नान कतवा _______________(०६३०)वादनतः

_______________(०७००)वादनपरधनत अलपाहार करोदवम वतधमानपि च पठादवम तदनततरम अह

_______________(१२००)वादनपरधनत पठादवम _______________(१२१५)वादन भोजन कतवा

_______________(०१००)वादनतः _______________(०२००)वादनपरधनत दववशरासमनतः करोदवम

तदननतरम अह _______________(०३१५)वादनपरधनत दरदशधन दववदववरान कारधकरमान पशयादवम तदन

_______________(०५००)वादनपरधनत मातः दवपतः च गहकार सहारता करोदवम पशचात

_______________(०७३०)वादनपरधनत दवमिः सह करीडाङगण करीडादवम गहमागतय

_______________(०८००)वादन भोजन कतवा _______________(०९००)वादनतः

_______________(१०००)वादनपरधनत पदवठतवा शरन करोदवम

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 8: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

१० ससकतम (समयः )

bull अरोलिलित-दवदनचराा समरसय रोगय रप रचदवरतवा ररकतसथानादवन पररत

अह दवववकः असमि अह परभात _______________(०५००)वादन उदविषठादवम पशचात

_______________(०५१५)वादनतः _______________(०६००)वादनपरधनत अह रोगाभयास

पराणाराम च करोदवम तदननतर स नान कतवा _______________(०६३०)वादनतः

_______________(०७००)वादनपरधनत अलपाहार करोदवम वतधमानपि च पठादवम तदनततरम अह

_______________(१२००)वादनपरधनत पठादवम _______________(१२१५)वादन भोजन कतवा

_______________(०१००)वादनतः _______________(०२००)वादनपरधनत दववशरासमनतः करोदवम

तदननतरम अह _______________(०३१५)वादनपरधनत दरदशधन दववदववरान कारधकरमान पशयादवम तदन

_______________(०५००)वादनपरधनत मातः दवपतः च गहकार सहारता करोदवम पशचात

_______________(०७३०)वादनपरधनत दवमिः सह करीडाङगण करीडादवम गहमागतय

_______________(०८००)वादन भोजन कतवा _______________(०९००)वादनतः

_______________(१०००)वादनपरधनत पदवठतवा शरन करोदवम

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 9: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

शिच-पयारवणम पमःमपाठः

पमःमभागः

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 10: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

अतlsquoशिचपयारवरणमrsquo इिसमसपदम अिस

शिचपयारवणममम(शिच-पयारवरम)

समासःमndash शिचच पयारवरम = शिचपयारवरम (कमरावयःसमासः)

पदपवचयःमभाा रःमचम-

शिचपयार वरम [lsquoशिचपयार वरrsquo अकानप पि एक] = सवचाावरम

शिच [lsquoशिचrsquo इकानप पि एक] = सवचम पितम िनमरम

पयार वरम [lsquoपयार वरrsquo अकानप पि एक] = पवःआसमना करणिइि (ाावरम)

[पव + आवरम = पयार वरम (यर-सिनः) शिचपयार वरम अथार सवचाावरम]

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 11: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

भिमका एषः पाठः आिनकसय ससकक -कः हवदशमररः ldquoलसललििकाrdquo इि वचना-

सङगहा सङकिः अिस अिसमन पाठ किः नगवष यनतारा बाहलयकावरा

रमाना पदरषरा िचिनः अिस किः कथयि य lsquoइद ौहचक शवीवसय

मनसः च शणषकम अिस असमा ौहचका ए ायमण दरिष भि rsquo किः

महानगवीय-जीना सदरव नदीीव पि कसमरह पि ाकञज पि पिक-

कव-कर िज पि नपदश पि च गनम इवचि

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 12: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

महानगवमधय चदिनश काायसचकम

मनः शणषय नः पषयद भमि सदा कम

ददारनदरशनवमना सयानन जनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 13: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च

कजजमिन रम मञचि शशकटीयानम ाषपयानमाा साि िवनी धानम यानाना पङयण ननाः किठन ससवरम शिच २

ायमण भकश दरिष न िह िनमर जम कितससिमिम भय सम वाम कवरीय बिहवनजरगि बह शदीकवरम शिच ३ किञच का नय मामसमाननगवाद बहदरवम पपरयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपरवम एकान कानाव रमिप म सया सञचवरम शिच ४

हवरा िाना माा वमरीया कसमािः समीवचािा सयानम वरीया नमािका वसा िमिा िचव सगमनम शिच ५

अिय च बनण खगककव गिञजनदशम पव-कव समभिमजनजयण क सखसनदशम चाकिचकयजा नण कयारजजीिवसहवरम शिच ६ पसव ागलमा नण भन िपाः पाषारी सजया िनसग सयानन समािा मानाय जीन कामय नण जीनमवरम शिच ७

द रहमत जीि जा पकक िव शवरम

शिचपयारवरम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदचदः

द रम अत जीििम जािम पकर ििः ए शवणम

शिच-पयारवणमम

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

द रम [lsquoद रrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = ककवम

[दःखनमिि इिि द रम (उपपदितपषः समासः)]

अतम [समय ररबकममअवययम] = अारिमएिषममानगवष

जीििम [lsquoजीििrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = जीनम

[जी (बािः) (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

पदपवचयःमभाा रःमच -

जािम [lsquoजािrsquo अकानप पि एक] = अभिम

[जन (बािः) (पतययः)]

पकर ििव [पकर ििःम+ एम(िसगरसििबः)]

पकर ििः [lsquoपकर ििrsquo इकाी पि एक] = पकर ििः िनसगरः

ए [िनया रकममअवययम]

शवणम [lsquoशवणrsquo अकानप पि एक] = आशयसानम

[श (बािः) लय (पतययः)]

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

अियः

अतम(नगवष मानगवष) जीििम(जीन) द रम(ककव) जािमम

(अभि) (अबना) पकर ििःमएमशवणमम(अिसि) शिचपयारवणम

(सचमािावणमपििमगचामः)

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय िकयापद-पर िक पद पयम lsquoद रमतमजीििमजािमrsquo इि ाकय lsquoजािमrsquo इि पद िकयापद-पर पयम द रम अथार ककवम जािममअथार अभि शिचपयारवणममअथार सचमािावणम

िक ककवम अभ जीन ककवम अभ

कसय जीनककवम अभ असमाकम अथार जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीनकशम अभ जनाना जीनककवम अभ

जनाना जीन कत ककवम अभ जनाना जीन मानगवष ककवम अभ

महानगवष िक ककवम अभ महानगवष जीन ककवम अभ

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम- महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानिकममअिस

महानगवष मनषयसयजीनककवजाम अःमनषयसयआमयसथानसचमपयारवणममअिस

महानगवष जीनिकम मककवम अभ महानगवष पदिषिमािावणममअिसिममअिःमअतमजीनककवम अभ

किःपकक ःएशवर िकम गनम इवचि पकर िमनममअिसि नदीमअिसि पिणामकलवःमअिसि सचमािावणममअिसि शदमजलममअिसि शदःमायःमअिसिममपकर िमानानामािनः पदिषिःमायःमचमनािसिममअसमािमकावणािमकिःमपकक ि पिगनम इवचि अारिमअसमािमकावणािमकिःमअसमानमसारनमपकक िपिगन कथयि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाारबनमम-

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतक सनदश दाम इवचि

किःlsquoशिचपयार वरमrsquo इतयननअतसिदशमदािममइचििमयिमlsquoरावपणमकिरवयमममस रतम

सचिायाःमिषयमअबानमदािवयमममआ यकिामिनामयानािनमनमचालनीयािनममिाशसयम

सिनःमपयगःमनमकवणीयःमयनमािावणमदरिष भrsquo इि

सवचाावरम इतयननकःकः अिभपायःअिस

सवचाावरम इतयननकःअिभपायःमअिसिमयिमlsquoयमस मअिपमसचसयमािावणसयम

िनमारणमकमरःममिनमयमस रदामअिपमसचमािावणमासमकिमशतनमःrsquo इि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

भाः

अत नगवषमानगवष पदिषि-जल-कावणाि पदिषि-ाय-कावणाि च

जीन ककव जािम अिसि अबना पकर ििः अारि सच ािावणम

ए असमाक शवणम अिसि अिः किः इचिि यि lsquoय सच ािावण

पिि गचामः अारि सचसय ािावणसय िनमारण कमरःrsquo इिि

द रहमतजीिजापकक िवशवरम शिच-पयारवरम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदचदः

मानगवमाय चलि अिनशम कालायसचकम

मनः शषयि िनः पषयि भमिि सदा कम

ददारििः दशनः अमना सयाि न ए जनगसनमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- मानगवमाय [lsquoमानगवमायrsquo अकाप सि एक] = मानगवाणाममाय [मिमचमइदमनगवमम= मानगवमम(कमरबावयःमसमासः) मानगवाणाममायःम= मानगवमायः (षीितपषःमसमासः) ििसमन] चलदिनशम [चलिम+ अिनशमम(ज तसििबः)] चलि [lsquoचलिrsquo िकानप पि एक] = पवभमि [चल (बािः) शिर (पतययः) चलिम(पाििपिदकम)] अिनशम [lsquoअिनशrsquo अकानप पि एक] = िनवििवम नमिदिमिनशामयसयमििम(नञ-र वीिःमसमासः)] कालायसचकम [lsquoकालायसचकrsquo अकानप पि एक] = लचकम [कालायससयमचकमम(षीितपषःमसमासः)] मनः [lsquoमनसrsquo सकानप पि एक] = िचमम(मनः)

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- शषयि [lsquoशषयिrsquo िकानपपिएक] = शषणमक रि [शिष (बािः) शिर (पतययः) शषयि (पाििपिदकम)] िनः [lsquoिनrsquo उकाी पिएक] = शवीवम पषयि [lsquoपषयिrsquo िकानप पि एक] = पषणमक रि [पिष (बािः) शिर (पतययः) पषयि (पाििपिदकम)] भमिि [lsquoभमrsquo बािः पवसम किरवमल पप एक] = भमणमकवििम सदा [अवययम] = स रिसमनमकाल कम [lsquoकrsquo अकानप पि एक] = िियरक ददारििदरशनः [ददारििः + दशनःम(िसगरसििबः)] ददारििः [lsquoददारििrsquo अकानप िरि र ] = परलः [दःखनमदाििःम= ददारििःम(पािदसमासः) िः]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

पदपवचयःमभाा रःमचम- दशनवमनाम [दशनः + अमनाम(िसगरसििबः)

दशनः [lsquoदशनrsquo अकानप िरि र ] = दििः

अमना [lsquoअदसrsquo सकास रनप िरि एक] = अारिमअननमचकण

सयािन [सयाि + नम= सयािनम(अननािसकसििबः) सयािन + एम= सयािनम(रिदसििबः)]

सयाि [lsquoअसrsquo बािः पवसम किरवमििलङ पप एक] = भि

न [िनषबा रकममअवययम]

ए [िनया रकममअवययम]

जनगसनम [lsquoजनगसनrsquo अकानप पि एक] = जनानामगसनम

[जनानामगसनमम(षीितपषः)]

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

अियः

मानगवमायमअिनशमचलिमकालायसचकममनःमशषयिमिनःम

पषयिमसदामकमभमििममअमनाम(चकण) ददारििःमदशनःम

जनगसनमनमएमसयािमम

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- कालायसचकममअथार यानािनमयितािणमचम मानगवषमिनवििवमकियामयानािनमयितािणमचमचलिििम

यानािनयनतािरचक चिन यानािनयनतािरचकिया चिन

यानािनयनतािरचकयाकत चिन यानािनयनतािरचकयामानगवष चिन

महानगवष िनवनवकयाकािन चिन महानगवष िनवनवकयायानािनमयितािणमचमचिन

िक महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन आम महानगवष यानािनयनतािरचिनवनवकया चिन

lsquoमहानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचनचिनrsquo िकममएििमसतयमम न एििमसतयमनािसि अिप महानगवष िनवनवकयायानािनयनतािरचचिन

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयिक भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसयपषण भि

शवीवसयपषर कन भि यानाना यनतारा चभमणन शवीवसयपषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय पषर भि यानाना यनतारा चभमरनशवीवसय पषर भि

यानाना यनतारा चभमरनकसय शणषर भि यानाना यनतारा चभमरनमनसः शणषर भि

यानाना यनतारा चभमरनमनसःिक भि यानाना यनतारा चभमरनमनसःशषण भि

दशनःमअथार दििः जनगसनममअथार जनानाममवणम

यनतिपचकसयदनःजनाना िक भि यनतिपचकसयदनःजनाना मवण भि

जनाना मवर कः भि जनाना मवर यनतिपचकसयदििः भि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाारबनमम- िक जनाना मवर सया न जनाना मवर न सया

यानयनतिप-चकसयकशः दनःजनाना मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनःदनःजनाना मवर नसया

यानयनतिप-चकसयददारनः दनःकषा मवर नसया यानयनतिप-चकसयददारनः दनःजनाना मवर नसया

अतकिःिकम इवचि अतकिःम इवचिय lsquoअिकाना यनताराम अिकाना यानाना चपदरषरनअपानचजनाः िमयमाराःसिन चजनाःमवर नपानयः अःयाशसयसवचसयाावरसयिनमारर कमरः अपायाम एयानसयपयणग कमरःrsquo इि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

भाः

मानगवष िनरारबगतया यितािण यानािन च चलििि एिािन यितािण यानािन च

मनसः शषण क रििि शवीवसय पषण क रििि स रदा कगतया भमििि च

एिषा यानाना चकाणा च परलः दशनः जनगसन या न सयाि िा आचवण

कवणीयम अिः किः lsquoसच ािावण पिि गचमrsquo इिि दिि

महानगवमधयचदिनशकाायसचकम मनःशणषय नःपषयद भमिसदाकम

ददारनदरशनवमनासयाननजनगसनम शिच १

शिच-पयारवणम पमःमपाठः िदीयःमभागः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम

यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदचदः

कजजमिजनम धमम मञचि शशकटीयानममम

ाषपयानमाजा सधाि िवनी धानममम

यानानाम पङयः िह अननाः किठनम ससवणमम

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- कजजमिजनमम [lsquoकजजमिजनrsquo अकाप िदि एक (िशषणम)] = कजजमम ममिजनम

[कजजमम ममिजनमम(कमरधावयःमसमासः)]

धमम [lsquoधमrsquo अकाप िदि एक (िशषयम)]

मञचि [lsquoमचrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = तयि

शशकटीयानमम [lsquoशशकटीयानrsquo अकानप पि एक] = अारमशशःमयानािन

[शसयमशकटीयानानामसमाहावःम(िदगसमासः)]

ाषपयानमाजा [lsquoाषपयानमाजाrsquo आकाी पि एक] = वजयानानामपङिः

[ाषपयानानाममाजाम(षीतपषःमसमासः)]

सधाि [lsquoसमrsquo उप lsquoधाrsquo धाः पवसमम क रवमजट पप एक] = धानीमअिसम(चजि)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

पदपवचयःमभाा रःमचम- िवनी [lsquoिवनीrsquo ईकाी पि एक] = िवणमक री [ि (उपसगरः) (धाः) श (पतययः) ङीप (पतययः) (ीत)] धानम [lsquoधानrsquo अकाप िदि एक] = कोजाहजमम(शबदम) यानानाम [lsquoयानrsquo अकानप षि बह] = ाहनानाम पङयः [lsquoपङिrsquo काी पि बह] = आजयः िह [िनया रकममअवययम] अननाः [lsquoअननाrsquo आकाी पि बह] = बहः किठनम [lsquoकिठनrsquo अकानप पि एक] = दसवम ससवणम [lsquoससवणrsquo अकानप पि एक] = िचवणम [समम(उपसगरः) सम(धाः) लयटम(पतययः)]

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

अनयः

शशकटीयानमकजजमिजनमधमममञचिममाषपयानमाजाम

धानमिवनीमसधािममयानानामिहमअननाःमपङयःम

(सिन) मससवणमकिठनमम(अिस)

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भाा रः

शािधकािन यानािन कजजम मिजन धम तयिन वजयानािन समयक

कोजाहज क रिन धािन सिन यानानाम अननाः पङयः शयमानाः सिन

मनषयाणा माग िचवण गमन च कजशकवम अिस अः सच पयारवण

पि गचामः

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकिकयापदमिकम अमस lsquoकजजममजल धमम ञमrsquo इतयमसमल वावयकमञचिम िममकयापदम अमस म ञमइमपदसयकः अथरः म ञमइमपदसयतयि इमअथरः शशकशकयालम इमपदसयकः अथरः

शशकशकयालम इमपदसय शािधकािनमयानािनमइमअथरः शाम कामलयालामलक तयमर शाम कामलयालामलधम तयमर शाम कामलयालामलकश धमतयमर

शाम कामलयालामलकजजमम ममिजनम धमतयमर कािन कजजम इवममजल धमतयमर यानािन कजजम इव ममजल धमतयमर कि यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

शािधकािन यालामलकजजम इवममजल धमतयमर

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

भााबोधनमम-

ाषपयानमाजा अथार वजयानम मवतरकइमपदसयकः अथरःअमस मवतरक इमपदसयिवणमक रीमइमअथरःअमस

तकजयालामलिक कवरमर तकजयालामलकोजाहज कवरमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलकत गचमर कोजाहजकवरमरतकजयालामलगनवयसान गचमर

कोजाहजकक तवातकजयालामलिक कवरमर कोजाहजकक तवातकजयालामलधािन

कसय पसातर कक तवातकजयालामल ावमर धनः पसातर कक तवातकजयालामल ावमर कषा पङयःसमर यानाना पङयःसमर

यालाला कि पङयःसमर यालालाम अननाः पङयःसमर

िक मलषयारा गमलसखकवम अमस न मलषयारा गमलकजशकवम अमस मलषयारा कत गमलवजकशकतम अमस मलषयारा माग गमलवजकशकतम अमस

कजजममजल धमम ञमशशकशकयालम वाषपयालमाजास ावममवतरकीवालम यालालापङयोलराःकमठलससतरम शमञ२

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम

कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदचदः

ायमणजम भशम दिषम न िह िनमरजम जमम

कितससिमिमम भयम समजम धवाजमम

कवणीयम बिहः अन रगि बह शदीकवणमम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- ायमणजम [lsquoायमणजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = ाावणम [ायोःममणजमम(षीतपषःमसमासः)] भशम [lsquoभशrsquo अकानप िदि एक (िकिशषणम)] = अिशयः दिषम [lsquoदिषrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = पदिषम [दिष(धाः) (पतययः)] न [िनषधा रकममअवययम] = नािस िह [िनया रकममअवययम) िनमरजम [lsquoिनमरजrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = सचम [िनगरःममजःमयसमाममिनमरजमम(पािदबहहीिहःमसमासः)] जम [lsquoजrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = नीवम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- कितससिमिममम[lsquoकितससिमिमrsquo अकानप पि एक] = अभोजयसिभःम सिमिमम [कितसमसमकितससम(कमरधावयःमसमासः) कितससिभःमिमिमम कितससिमिममम(ीयातपषसमासः)] भयम [lsquoभयrsquo अकानप पि एक] = भोमयोगयम समजम [lsquoसमजrsquo अकानप पि एक] = मजयम [मजनमसहमिदम िमसमजमम(नञ-बहहीिहः समासः)] धवाजम [lsquoधवाजrsquo अकानप पि एक] = पिी [धवायाःमजमम(षीतपषः)] कवणीयम [lsquoकवणीयrsquo अकानप पि एक] = क रवयम [क (धाः) अनीयव (पतययः) कमरिण]

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

पदपवचयःमभाा रःमचम- बिहवन रगि [बिहःम+ अनःम+ गिम(िसगरसिनधः)]

बिहः [अवययम] = बिहभारगः

अनः [अवययम]

गि [lsquoगrsquo कानप सि ए] = ससाव

[अवययम]

बह [अवययम] = अिधकम

शदीकवणम [lsquoशदीकवणrsquo अकानप पि ए] = सचीकवणम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

अनयः

िहमायमणजमभशमदिषममअिसममिनमरजमजमनम(अिस) म

कितससिमिममभयमम(अिस) मसमजमधवाजमम(अिस) म

बिहःमअनःमगिममबहमशदीकवणमकवणीयमम(अिस)

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भाा रः

ए ायमणजम अतयन दिषम ाम अिस अधना महानगवष सच िनमरज

ज न शय ए वसायनादीना िममणन भोजयपदाारः अिप नाः ााः

सिन पन धवाज स रत मिजना शय अधना अनःकवणसय बिह रगः च

शदीकवणसय अतयनम आशयका अिस

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

भााबोधनमम-

वायमणज कशम अ व वायमणज दिषम अ व

वायमणजिकयद दधमिम अ व वायमणजमअतयन दधमिम अ व

जकशम अमस जमिजनम अमस

ोलकशम अमस ोलम अभोजयपदा थःमिमिम ोलम अमस

ताजकशम अमस ताजमिजनम अमस

शशककतर कत कतरकयम शशककतर बिहःमगि कतरकयम

िक बमहःगमएवशशककतर कतरकयम न अन रगिमअिप शशककतर कतरकयम

वायमणज कशदधमिलमहमलमरजजम कमतसवसमममम यसमज ताजम कतरकयबमहतर रगम बहबशशककतरम शमञ३

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमलरत-लदक-पयःपधतम

एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदचदः

किञच काजम नय माम असमा नगवाद बह दवमम

पपशयािम गामान िनझरव-नदी-पयःपवमम

एकान कानाव णम अिप म सया सञचवणममम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- किञच [अवययम] = सलपम काजमम [lsquoकाजrsquo अकाप िदि एक] = समयमया नय [नी (धाः) उभय क रवमजोट मप एक] = पापय माम [lsquoअसमदrsquo दकास रप िदि एक] = माममअारमकिम असमाननगवा [असमाम+ नगवाम(अननािसकसिनधः)] असमा [lsquoअसमदrsquo दकास रनप पि एक] = एसमा नगवादमबह [नगवाम+ बहम(शतसिनधः)] नगवा [lsquoनगवrsquo अकानप पि एक] = महानगवा बह [अवययम] = अिधकम दवम [lsquoदवrsquo अकानप िदि एक] = सदवम पपशयािम [श (धाः) पवसमम क रवमजट उप एक] = अजोकयािम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

पदपवचयःमभाा रःमचम- गामान [lsquoगामानrsquo अकाप सि एक] = गामादमबिहः [गामसयमअनःमगामानःम(षीतपषःमसमासः) िसमन] िनझरव-नदी-पयःपवम[lsquoिनझरवनदीपयःपवrsquo अकानप िदि एक] = िनझरवः नदी जनपणमसवः [िनझरवाःमचमनदःमचमपयःपवमचम िमएषामसमाहावःमिनझरवनदीपयःपवम (दनदःमसमासः)] एकान [lsquoएकानrsquo अकानप सि एक] = नविह कानाव [lsquoकानावrsquo अकानप सि एक] = न णम [lsquoणrsquo अकाप िदि एक] = एकणमया अिप [अवययम] म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = मम सया [lsquoअसrsquo धाः पवसमम क रवमििजङ पप एक] = भ सञचवणम [lsquoसञचवणrsquo अकानप पि एक] = भमणम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

अनयः

किञचमकाजममाममअसमामनगवामबहमदवमनयमम

गामानमिनझरव-नदी-पयःपवमपपशयािममम

एकानमकानावमणममअिपममम(मम) सञचवणमसयाम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भाा रः

किः दि य lsquoमाम असमा नगवा सलपाय काजाय बह दव नय त अह

झवान नदीः पषकवणीः च पशयािम यिद असमाकम एकान नपदश णकाज

या अिप िचवण भि िहर मम महान आननदः भ अः शिचपयारवण

पि गन पयतन कमरः अार स रत सच ाावण िनमारमः

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

भााबोधनमम- वय कसमा दधतगचामः वयमअसमामनगवामदधतगचामः िकयःमकाजसय कक कअसमाल इःलय कसयिच काजसय कक कअसमाल इःलय िामा बमहःगतवावयिक कतषयामः

िामा बमहःगतवावयनदीःमिनझरवानमपषकवणीःमचमचयामः असमाकसञतर कत सया असमाकसञतर न सया कश वलकअसमाकसञतर सया एकान वलकअसमाकसञतर सया कषा सञतरम एकार कवलकसया असमाक सञतरम एकार कवलकसया िक वलकसवचवाावतरम अमस आम वलकसवचवाावतरम अमस िक वरःअमपसवचवाावतरम इचमर

आम वयम अमपसवचवाावतरम इचामः वाावतर सवचकतिक कतरकयम वाावतर सवचकतावोपण कतरकयम

कमञ काजलयमामसमारलगताद बहबदधतम पपरयाममिामार कमल रत-लदक-पयःपधतम एकार ककारातकरममपमकसया सञतरम शमञ४

शिच-पयारवणम पमःपापः

ततीयः भागः

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदचदः

हवततणाम लिलतलतानाम माला वमणीया

कसमािलः समीवचािलता सयात म वणीया

नमािलका वसालम िमिलता िचवम सगमनम

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

हवततणाम [lsquoहवततrsquo उकाप षि बह] = हवताना ाणाम

[हवताः तवः हवततवः (कमरावयः समासः) तषाम]

लिलतलतानाम [lsquoलिलतलताrsquo आकाी षि बह] = सनदवीणा लतानाम

[लिलताः लताः लिलतलताः (कमरावयः समासः) तासाम]

माला [lsquoमालाrsquo आकाी पि एक]

वमणीया [lsquoवमणीयाrsquo आकाी पि एक] = आननद-दाियका

कसमािलः [lsquoकसमािलrsquo इकाी पि एक] = पषपाणा पपििः

[कसमानाम आिलः (षीततपषः समासः)]

समीवचािलता [lsquoसमीवचािलताrsquo आकाी पि एक] = ायना किमपता

[समीवण चािलता (ततीयाततपषः समासः)]

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

पदपवचयः भाा रः च -

सयानम [सयात + म (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

म [lsquoअसमदrsquo दकास रप षि एक] = अारत कः

वणीया [lsquoवणीयाrsquo आकाी पि एक] = वण कत योगया

नमािलका [lsquoनमािलकाrsquo आकाी पि एक] = ासनती पषपम

[ना मािलका (कमरावयः समासः)]

वसालम [lsquoवसालrsquo अकानप पि एक] = आमम

िमिलता [lsquoिमिलताrsquo आकाी पि एक] = यिा

िचवम [lsquoिचवrsquo अकानप पि एक (िशषणम)] = आननददायकम

सगमनम [lsquoसगमनrsquo अकानप पि एक (िशषयम)] = मलनम (सगमः)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अनयः

हवततणा लिलतलताना माला वमणीया (सयात) वसाल

िमिलता नमािलका समीवचािलता कसमािलः म (मम)

वणीया सयात (एताश) िचव सगमन (सयात)

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भाा रः न हवताः सयः तषा माला इ आिलः सयात यसयाः मालायाः दशरनन अतयनतम

आननदः भत त म उमाना लतानाम अिप माला सयात ाणाम उपव लताना

दशरनम आननदपदायक भत तत आमष लाना दशरनन सह पषपाणा दशरनम

अतयनतम आननदपदायक सयात ताः समीवचािलताः कसमालयः

मम दावा वण कत योगयाः सयः एताश मनोहव सगमन न सयात

अतः किः सच ातावण पित गनतम इचित

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

का रमणीया सया माला रमणीया सया

माला कशी सया माला वमणीया सया

कषा माला रमणीया सया

हवताणा लिलतलताना च माला रमणीया सया

अत lsquoमrsquo इतयसय कः अथरः अिस

अत lsquoमrsquo इतयसय lsquoममrsquo अथार कः इि अथरः अिस

अत lsquoवणीयाrsquo इि पदसय कः अथरः अिस

अत वरणीया इि पदसय वण कत योगया इि अथरः अिस

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

भााबोनम -

किवः का वरण क योगया इि वदि

किवः समीवचािलता कसमािलः वरण क योगया इि वदि

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपद िकम

अत कसमाविलः इि पदसय िवशषणपदम अिस समीवचािलता इि

रसालम अथार आ िमिला का सया

आ िमिला नमािलका अथार आममरमवी सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन कश सया

आलसय आमआमयारः च सङगमन िचवम अथार मनोहव सया

हरणा लिललाना माला रमणीया कसमाविलः समीरचािला सयााम वरणीया नवमािलका रसाल िमिला िचर सगमनम शिच५

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदचदः

अिय चल बनो खग-कल-कलव-गिरमत-नदशम

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदशम

चाकिचकयमालम नो कयारत मीितवसहवणम

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

अिय [समबोनाचकम अअययम] = ह अिय भोः

चल [lsquoचलrsquo ातः पवसमम कतरव लोो मप एक] = चलत

बनो [lsquoबनrsquo उकाप समबो एक] = ह ातः

खगकल-कलव-गिरमत-नदशम

[lsquoखगदशrsquo अकाप िदि एक] = पिणा धिनना गरमायमानः नपदशः

[खगाना कल खगकलम (षीततपषः समासः) खगकलाना कलवः खगकलकलवः (षीततपषः समासः) खगकलकलवण गिरमतः खगकलकलवगिरमतः (ततीयाततपषः समासः) नाना पदशः नपदशः (षीततपषः समासः) खगकलकलवगिरमतः नपदशः खगकलकलवगिरमतनपदशः (कमरावयः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

पवकलवसमिमतमनभयो तसखसनदशम

[पवकलवसमिमतमनभयः + तसखसनदशम (िसगरसिनः)]

पवकलवसमिमतमनभयः [lsquoपवमनrsquo अकाप चि बह] = पवािसना धिनना समानताना मनाना कत

[पवसय कलवः पवकलवः (षीततपषः समासः) समिमताः मनाः समिमतमनाः

(कमरावयः समासः) पवकलवण समिमतमनाः पवकलवसमिमतमनाः

(ततीयाततपषः समासः) तभयः]

तसखसनदशम [lsquoतसखसनदशrsquo अकाप िदि एक] = तनत सखसनदश नपदशम

[सखसय सनदशः सखसनदशः (षीततपषः समासः) तः सखसनदशः यन सः

तसखसनदशः (बहवीिहः समासः) तम]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पदपवचयः भाा रः च -

चाकिचकयमालम [lsquoचाकमालrsquo अकानप पि एक] = पकाशमान मालम

[चाकिचकयसय माल चाकिचकयमालम (षीततपषः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

कयारमीितवसहवणम [कयारत + मीितवसहवणम (तसिनः)]

कयारत [lsquoकrsquo ातः उभय कतरव ििलप पप एक]

मीितवसहवणम [lsquoमीितवसहवणrsquo अकानप िदि एक] = मीन यः वसः तसय अपहवणम

[वससय हवण वसहवणम (षीततपषः समासः)

मीिताना वसहवण मीितवसहवणम (षीततपषः समासः)]

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

अनयः

अिय बनो खगकल-कलव-गिरमत-नदश चल

पव-कलव-समिमत-मनभयः तसखसनदश (ताश नपदश चल)

चाकिचकयमाल मीितवसहवण नो कयारत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भाा रः

ह बानाः (ातवः) यत पि-कलसमहाना कलवण गरमायमानः नपदशः

अिसत तत भनतः चलनत यः नपदशः नगवसय कलवण समानतमनाना कत

सखसनदश ता िसतान अिसत तत भनतः चलनत एतत चाकिचकयमाल

(चकाचौ भवी दिनया) मीनवससय अपहवण कयारत तसमात पाक ए सच

ातावण पित भनतः चलनत अारत सचसय ातावणसय िनमारण क रनत

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार कः अिस

lsquoअिय चल बनो rsquo इतयिसमन वाकय चल इि िकयापदसय कार बनः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय बनः इि शबदः कसय कक पययः अिस

lsquoअिय बाो खगकलकलरव-गिआमवनदश चलrsquo इि वाकय lsquoबनःrsquo इि शबदः पतयक मनसय कक पययः अिस

किवः कान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

किवः असमान अारत बानान वदि य lsquoपि-कलाना धिनना गरमायमान नपदश चलनतrsquo इि

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

किवः कश वनपदश चला इि वदि

किवः पि-कलाना धविनना गरमायमान वनपदश चला इि वदि

पिकलाना धविनना कशः वनपदशः अिस पिकलाना धविनना गरमायमानः वनपदशः अिस

पिकलाना धविनना कः गआमायमानः अिस पिकलाना धविनना नपदशः गआमायमानः अिस

वन कषा धविनना गआमायमानम अिस वन पिणा कलसय धविनना गआमायमानम अिस

सखसादश कः क वान अिस सखसादश नदशः क वान अिस

क सखसादशवान कः अिस क सखसादशवान नदशः अिस

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

भााबोनम -

वनदशः कषा कत सखसादश क वान अिस

वनदशः पव-कलव-समिमत-मनाना कत (पवकलवसमिमतमनभयः) सखसादश क वान अिस

चाकिचकयमाल कसय रससय हरण न कयार चाकिचकयमाल मीनसय रससय हरण न कयार

िक चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि आम चाकिचकयमाल मीवनरससय हरण करोि

नगरसय कोलाहलन मनाः कशाः मााः सिा नगरसय कोलाहलन मनाः समानताः मााः सिा

कोलाहलन समाााः क सिा कोलाहलन समाााः मनाः सिा

मनाः िक कयरः मनाः सचसय ातावणसय िनमारण कयरः

अिय चल बाो खगकलकलरव-गिआमवनदशम पर-कलरव-समिममनजयो क सखसादशम चाकिचकयमाल नो कयाररमीिवरसहरणम शिच ६

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पदचदः

पसतवतल लतातगलमाः नो भनत िपाः

पाषाणी सभयता िनसग सयात न समािा

मानाय मीनम कामय नो मीत-मवणम

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

पसतवतल [lsquoपसतवतलrsquo अकाप सि एक] = पाषाणसय अःपदश

[पसतवसय तलः पसतवतलः (षीततपषः समासः) तिसमन]

लतातगलमाः [lsquoलतातगलमrsquo अकाप पि बह] = लताः ाः लघपादपाः च

[लताः च तवः च गलमाः च लतातगलमाः (दनदः समासः)]

नो [िनषा रकम अअययम]

भनत [lsquoभrsquo ातः पवसमम कतरव लोो पप बह]

िपाः [lsquoिपrsquo अकाप पि बह] = चणारः (नाः)

पाषाणी [lsquoपाषाणीrsquo ईकाी पि एक] = पाषाणसय भनािन

सभयता [lsquoसभयताrsquo आकाी पि एक] = ससकितः

िनसग [lsquoिनसगरrsquo अकाप सि एक] = पकत

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७ पदपवचयः भाा रः च -

सयानन [सयात + न (अननािसकसिनः)]

सयात [lsquoअसrsquo ातः पवसमम कतरव ििलप पप एक] = भत

न [िनषा रकम अअययम]

समािा [lsquoसमािाrsquo आकाी पि एक] = पिा

मानाय [lsquoमानrsquo अकाप चि एक] = माना रम

मीनम [lsquoमीनrsquo अकानप िदि एक] = पाणाना वणम

कामय [lsquoकमrsquo ातः आतमन कतरव लो उप एक] = इचािम

मीनमवणम [lsquoमीनमवणrsquo अकानप िदि एक] = मीत मनाय मवणम

[मीत मवण मीनमवणम (चतततपषः)]

अनयः

लतातगलमाः पसतवतल िपाः नो भनत पाषाणी

सभयता िनसग समािा न सयात मानाय मीन

कामय मीनमवण नो (कामय)

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भाा रः

lsquoिशलाखणानाम अः लताः ाः लघपादपाः च िपाः न भयः

भनाना िनमारणकाय नपदश न भत यतः नािन िना मानसय

मीनम ए दषकव भित किः मीिताना मनाना मवण न इचित

इित हतोः सच ातावण िनमारत मनान पवयित rsquo

भााबोनम -

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस

अत lsquoपसतवतल लतातगलमाः िपाः नो भनतrsquo इि वाकय lsquoभनतrsquo इि िकयापदसय कार लतातगलमाः इि अिस

क िपताः न वा लतातगलमाः िपताः न वा

लागमाः कशाः न वा लागमाः िपाः न वा

लागमाः कत िपताः न वा लागमाः पसतवतल अारत पाषाणसय अः िपताः न वा

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि कः वदि

लागमाः पसरल िपताः नो वा इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार कः अिस अत lsquoसयातrsquo इि िकयापदसय कार पाषाणी सभयता इित अिस

का समािवता न सया पाषाणी सभयता समािवता न सया

पाषाणी सजया कत समािवता न सया पाषाणी सजया िनसग अथार पकत समािवता न सया

पकक का समािवता न सया पकक पाषाणी सभयता समािवता न सया

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि कः वदि

lsquoपाषाणी सजया िनसगग समािवता न सयाrsquo इि किः वदि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

भााबोनम -

कामय अथार इचािम

अत lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय िकयापद िकम अिस

lsquoमानाय मीन कामय नो मीनमवणमrsquo इि वाकय कामय इि िकयापदम अिस

किवः िक वदि

किवः वदि य lsquoअह मानाय मीन कामय अारत इचािमrsquo इि

किवः कसमम मीवनम इचि किवः मानाय मीवनम इचि

िक किवः मानवाय मवणम इचि न किवः मानवाय मीनम इचि

पसरल लागमा नो वा िपताः पाषाणी सजया िनसगग सयाान समािवता मानवाय मीवन कामय नो मीवामरणम शिच ७

दरवहम ( दषकरम कठिनम )

कालायसचकरम ( लौहचकरम )

भकषयम ( खादयपदारवः)

मानराय जनाय जनभयः

हररततरणाा लठलतलतानाम

१) महानगरमधय जीठरता(जीरना) दरवहा (दषकराकठिना)

जातम अठतत अतः कठरः परकतः शरणम इचछठत

२) महानगरष शतशकटीयाना(राहनाठन) कजजलमठलना

धमा मञचठत(तयजठत) राषपयानमाला(रलयानाठन)

धराना(धरठना) ठरतरनती साधारठत यानानाा(राहनानाा)

पङकतयः अननताः सठनत अतः महानगरष सासरणा

कठिनम अठतत

३) अतमाका पयावररण रायमणडला जला भकषया धरातला च दठषतम अठतत

४) कठरः एकानत कानतार (रनअटवयाा) सञचरणा कतवम इचछठत

५) तरतरजीरनाय शठचपयावररण भरमणीयम

६) अठनतम पदयााश करः कामना अठतत यत परततरतल (ठशलाखणडानाम अधः) लतातरगलमा (लता-तर-पादपाः)

ठपषाः न भरनत पाषाणी सभयता (भरनानाा ठनमावणकाय) च ठनसग (रनपरदश) समाठरषा न तयात

एर

न एर

ठह

बठहरनतजवगठत

अतमात

सञचरणम

धमा मञचठत

भशा

अतर ततर बठहःअतर

यतर ततर

बठहः

सदा

एर

अठप

जलम

रसालम

कानतारम

तनः

रकरम

परततर

दरवहम

ठनमवलम

ठरतरनती

समलम

मानराय

अननताः

समानारवक ठरपयवय ठररोदधारी

विगरह-पदानि समसतपदम समासिाममलि सहहतम समलम अवययीभावसमास

हरितााः च य तििाः (तषाा)हरितािाा तरणाम हरिततरणाम कममधाियसमास

लललतााः च यााः लतााः (तासाा)लललतािाा लतािाम लललतलतानाम कममधाियसमास

ििा माललका नवमाललका कममधाियसमासधताः सखसनदशाः यि (तम) धतसखसनदशम बहवरीहह

कजजलम इि मललिम कजजलमललनम कममधाियसमासददाानतताः दशिताः ददामनतदशन ः कममधाियसमास

समास

क) शकटीयान कजजलमललन धम मञचलिकीदश

ख) उदयान पलिणा कलरव चिः परसादयलि

कतर पलिन षबवकषाम

ग) पाषाणीसभयिाया लिािरगलमाः परसिरिल लपषटाः सलतिक

घ) महानगरष वाहनानाम अनतिाः पङकियः धावलतिकतर

ङ) परकतयाःपरकिः सलिधौ वासिलवक सख लभिकसयाः

परशनननमााणम

राधिका रवीनदरः च ववदयालय गचछतः राधिका च रवीनदरः च ववदयालय गचछतः

उतपीविकाया पसतकाधि लखनयः च सनति

भराता भधगिी च करीडतः

रािा शयामा च फलरस वपबतः

छातरः चचियवत पिवत च

अकषयः ऋवतकः च धमलतः wwwbhavinpathakwebscom

चसिहः उचचः गरजवत माराजरःवबडालः शिचः मयाऊ इवत करोवत ववमाियाि उचचः रव करोवत दविचवकरका शिचः रव करोवतबालकः उचचः गायवतबाचलका शिचः गायवतवपता उचचः तरजयवतमाता शिचः बोियवतयवकः उचचः समभाषण करोवतवदधः शिचः वदवत

wwwbhavinpathakwebscom

अदय गरपरणिमा असति

अदय ररििासरः असति

अदय पञचमः रिनाङकः असति

हयः शरनिासरः आसीत

शवः सोमिासरः भरिषयरत

हयः अह पाठ परठतिान

अदय अहम अभयास करोरम

शवः अह परीका लसतिषयारम

हयः भिान कतर आसीत

शवः असमाक परीका असति

हयःअदयशवःगरपरणिमा रवििासरर पञचम दिनाङक

wwwbhavinpathakwebscom

ियम अिकर अतर-ततर न रकपम

िानरः अतर-ततर कििरत

भिान रकमरथ इतितः पशयरत

भरमरः इतितः उडडयरत

बालकः ििरन इतितः सरथापयरत

िन िकाः अतर-ततर ससति

अतर-ततरइतसततः

wwwbhavinpathakwebscom

यतर रशककः ततर जञानम

यतर रिदयालयः ततर रिदया

यतर रपता ततर रिशवासः

यतर माता ततर ममता

यतर पररशरमः कतर रनषफलता

यतर आलसय कतर सफलता

यतर पररशरमः ततर सफलता

यतरndashकतर यतर-ततर

wwwbhavinpathakwebscom

अधना ससकतकका परचलरत

तव अधना ससकत पठ

इिानी पठनसय कालः

इिानीम अह रलिारम

सामपरत कोरोनाकालः परचलरत

सामपरत जनाः बरहः न गचछसति

समपररत जनाः योगासन कििसति

अििाइदािीमसमपरवतसामपरतम

wwwbhavinpathakwebscom

तव किा करीडरसिलरस

यिा रशककः आगचछरत तिा छातराः उरिषठसति

यिा िरटः भिरत तिा मयराः नतयसति

यिा राहलः ििरत तिा सि परसनाः भिसति

यिा रपता कायािलयात आगचछरत तिा बालकः पठनारमभ करोरत

गरपरणिमा किा भरिषयरत

कोरोना-परभािः किा अपगरमषयरत

यदातदाकदा

wwwbhavinpathakwebscom

नरचकता फलरस रपबरत िगध अरप रपबरत

अह रिजञान पठारम ससकतम अरप पठारम

रक तव िहलीम अरप गरमषयरस

सा मरहला नतय करोरत गीतम अरप गायरत

अवप also

wwwbhavinpathakwebscom

यरि तव सफलताम इचछारस तरहि पररशरम करोत

यरि िराि आगरमषयरत तरहि अह न आगरमषयारम

रशककः ndash यरि तव परठतम इचछरस तरहि धयानम अतर सरथापयत

यदवद-तदवहि

wwwbhavinpathakwebscom

समदर िराि िरथा भिरत

तव रकमरथ समय िरथा नाशयरत

भिती िरथा पररशरम करोरत

वथा(वयथज)

wwwbhavinpathakwebscom

याित जल समदर असति ताित जल नदया नासति

याित काय मम रपता करोरत ताित अह न करोरम

यावत-तावत

wwwbhavinpathakwebscom

भिान कतः आगचछरत (अह गासतिनगरतः आगचछारम)

गङगा कतः परिहरत (गङगा रहमालयात परिहरत)

फल कतः अपतत(फल िकात अपतत)

अलससय कतः रिदया

िजिनसय कतः पणयम

कतःFrom where How

wwwbhavinpathakwebscom

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 1

AuEacutekEacuteEacuteiEacuteurEacuteEacute ACcedilzEacuteEacute

1 qEacutegeEacuteOcircwEacuteEacute qEacutearingCcedil IgraveSL aEacuteL zEacuteoS MaringuumluEacutesEacute xEacuteWucircEacuterEacuteiEacuteEacute Maringuuml IacutesEacuteL Waeligucirc | IacutecEacutesectEacute Maringuuml AlEacuteNtildexEacuteEacuteU AlrEacute zEacuteoSEacutearingCcedil MuumlEacute cEacuterEacutelEacute pEacuteIuml MuumlU

xEacuteMuumliEacutearing Waeligucirc |

2 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS Maringuuml IgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml IacutesEacutehellipiexclucirc uEacutecEacutelEacute AEacuteaeligU mEacuteNtildeAcircwEacute MuumlEacutearing krEacuteEacutelEacute qEacutearingCcedil UIcircZEacuteL |

3 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute rEacutejEacuteEacutexjEacuteEacutelEacute MuumlUaringCcedil eEacuteaeligxEacutearing mEacuteEumlUiEacute(cEacuteEacuteUEacutearingCcedil AEacutearingU) EpEacuterEacuteiEacute(SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil AEacutearingU) mEacuteNtildeUiEacute(AEacuteaEacutearing)

mEacutetimescediliEacute(mEacuteIumlNaringucirc) EmEacuteEumlU(EmEacuteU) AkEacute(lEacuteIumlcEacutearing) xEacuteqEacuteIumlmEacutearing(mEacuteEacutexEacute) CirEacuteEacuteIgraveS |

4 EmEacutemEacuteS IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil Maringuuml mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute Maringuuml xEacuteqEacuterEacute EIacutecEacuteiEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacuterEacuteEacutearingCcedil MuumlEacute pEacuteIuml krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil eEacuteaeligxEacutearing

bull mEacuteEumlUiEacute EpEacuterEacuteiEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute mEacuteNtildeUiEacutemEacutetimescediliEacute EmEacuteEumlU AkEacute Maringuuml xEacuteEacutejEacute wEacutecedilIuml IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml

5 IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute iEacutejEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute MuumlUiEacutearing xEacuteqEacuterEacute IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute MuumlEacute krEacuteEacutelEacute UZEacutearingCcedil | AjEacuteEacuteiumliEacuteccedil eEacuteEacutearing IacutesEacutehellipiexclucirc

IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwrEacute Maringuuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc uEacuteWucircIuml IacutesEacutehellipiexclucirc IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml iEacutejEacuteEacute uEacutecEacutelEacute IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute MuumlEacutearing pEacuteIuml WucircEacutearingiEacutearing Waeligucirc |

bull xEacuteuEacutearingiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiuml EumlEacuteqEacuteEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute EumlEacuteqEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

bull LMuuml rEacuteNtildeuEacuteMuuml MuumlIgraveuEacute LMuumlEacute lEacuteSIuml qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute LMuumlqEacuteccedil uEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteuEacutelEacuteqEacuteccedil

6 uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute qEacuteOcircsrEacuteEacuteCcedilMuumllEacute urEacuteEacuteMuumlUhEacute qEacuteEacuteaeligIacutesEacuteMuumliEacuteEacute IgraveuEacutewEacuterEacuteuEacutexiEacuteNtilde Maringuuml AEacutekEacuteEacuteU mEacuteU IgraveMuumlrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

7 uEacuteEacuteYrEacute AIgraveiEacuteSIumlbEacuteiuml rEacuteEacute AIgraveiEacutesEacutebEacuteNtilde lEacute WucircEacutearing |

LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil Igravesup2uEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildeIcircssEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuuml

uEacutetimescurrenEacuteoEacuteEacutesEacuteMuuml qEacuteEacuteaEacuteiuml

eEacutelEacute uEacutetimesreg NucircEacutesectEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingbEacute mEacuteuEacuteiumliEacute

iEacuteUhEacuteiEacuteEacutesEacute ZEacuteaEacute

mEacuteeumlxEacutesup3Eacute AEacutelEacuteIcirclSiEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacute IacutezEacutezEacuteNtilde kuEacuteeEacute

mEacutecurrenEacuteIuml AEacutexEacutelS lEacuteU

sup2Eacuteaelig

uEacutetimescurrenEacuteEacuteaelig oEacuteEacutesEacuteMuumlEacuteaelig qEacuteEacuteaEacuteEacuteaeligiuml

eEacutelEacuteEacuteaelig uEacutetimesregEacuteaelig NucircEacutesectEacuteEacuteaelig mEacuteuEacuteiumliEacuteEacuteaelig

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacuteEacuteaelig qEacutearingbEacuteEacuteaelig ZEacuteaEacuteEacuteaelig

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacuteaeligAEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacuteaelig IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteaelig

IacutezEacutezEacuteOcirc kuEacuteeEacuteEacuteaelig mEacuteIacutecurrenEacutehEacuteEacuteaelig

AEacutexEacutelSEacuteaelig lEacuteUEacuteaelig

sectEacuterEacutecEacuteiuEacuteEacuteU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircuEacute

xEacuteuEacutearingiuml iEacutearing LiEacutearing

AlEacutearingMaringuuml

uEacutetimescurrenEacuteEacute qEacuteEacuteaEacuteEacuteiuml oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute

eEacutelEacuteEacute uEacutetimesregEacute NucircEacutesectEacuteEacute

mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute ZEacuteaEacuteEacute qEacutearingbEacuteEacute

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IacutezEacutezEacuteuEacute

kuEacuteeEacuteEacute mEacuteIacutecurrenEacutehEacute

AEacutexEacutelSEacute lEacuteUEacute

xsect

EacuteIumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute uEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute

lEacuteSIuml lEacuteEacuteaeligMuumlEacute mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute

uEacutetimesregEacute centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuteUIuml

sEacutearingZEacutelEacuteIuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

sup2aring

qEacuteIgraveWucircsEacutearing NucircEacutesectEacutearing uEacuteEacuteIgraveOucircMaringuuml

lEacuteplusmnEacuteaelig lEacuteEacuteaeligMaringuuml mEacuteeumlxEacutesup3Eacutearing

AEacutelEacuteIcirclSiEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing uEacutetimesregaring

centuumlIumlQaringucirc lEacuteEacuterEacuteEacuteaeligiuml sEacutearingZEacutelrEacuteEacuteaelig

EimEacuteIumlIgravePucircMaringuuml oEacuteEacuteIacutesEacuteMaringuuml

IgraveiEacutexEacuteeumlcEacuteiEacutexEacuteeuml

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWucircurEacute

xEacuteuEacuteEacuteiuml iEacuteEacute

LiEacuteEacute AlEacutearingMuumlEacute

qEacuteIgraveWucircsEacuteEacute NucircEacutesectEacuteEacute

lEacuteEacuteaeligMuumlEacuteuEacuteEacuteIgraveOucircMuumlEacute lEacuteplusmn

mEacuteeumlxEacutesup3EacuteEacute AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacute uEacutetimesregEacute

centuumlIumlQucircEacute lEacuteEacuterEacuteiuml sEacutearingZEacutelrEacute

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

lEacutemEacuteNtildeCcedilxEacuteMuumlIacutesEacutehellipiexclucircqEacuteccedil

LMuumlqEacuteccedil

uEacutelEacuteqEacuteccedil EplusmnEacutelEacuteqEacuteccedil aEacutetimesWucircqEacuteccedil

AEacutemEacutehEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildewmEacuteqEacuteccedil mEacuteEacutesectEacuteqEacuteccedil

xTuumlEacutearingOucircMuumlqEacuteccedil currenEacutearingsectEacuteqEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMuumlqEacuteccedil uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteqEacuteccedil

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteqEacuteccedil

sup2aring

uEacutelEacutearing EplusmnEacutelEacutearing aEacutetimesWaringucirc AEacutemEacutehEacutearing

mEacuteNtildewmEacutearing mEacuteEacutesectEacutearing xTuumlEacutearingOMaringuuml currenEacutearingsectEacutearing

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacutearing IgraveuEacutezEacuteEacutesEacutearing

sectEacuteIumlIacutehEacute cEacuteiuEacuteEacuteEumlU

mEacutegcEacute wEacuteOegraveucirc

xEacutemiEacute oEacuteWOtildeucircIgravelEacute

xEacuteuEacuteEacuteiumlIacutehEacute iEacuteEacuteIgravelEacute

LiEacuteEacuteIgravelEacute AlEacutearingMuumlEacuteIgravelEacute

uEacutelEacuteEacuteIgravelEacute aEacutetimesWucircEacuteIacutehEacute

EplusmnEacutelEacuteEacuteIgravelEacute AEacutemEacutehEacuteEacuteIgravelEacute

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute mEacuteEacutesectEacuteEacuteIacutehEacute

xTuumlEacutearingOMuumlEacuteIgravelEacute currenEacutearingsectEacuteEacuteIacutehEacute

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacuteIgravelEacute uEacuteEacuteiEacuteEacuterEacutelEacuteEacuteIgravelEacute

IgraveuEacutezEacuteEacutesEacuteEacuteIgravelEacute

IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteSEacuteIgravelEacute

AIcircxiEacute IgraveuEacuteplusmniEacutearing uEacuteiEacuteiumliEacutearing centuumlIumlQucircIgraveiEacute

ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute mEacutezrEacuteIgraveiEacute MuumlUEacutearingIgraveiEacute aEacutecNucircIgraveiEacute

lEacuterEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute MOcircuumleEacuteIgraveiEacute ZEacuteEacuteSIgraveiEacute

EŒucircrEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute mEacutetimescNucircIgraveiEacute SSEacuteIgraveiEacute

rEacutecNucircIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1 EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

xiEacute IgraveuEacuteplusmnaringiEacutearing uEacuteiEacutearingiumliEacutearing centuumlIumlQucirciEacute

ZEacutearingsEacuteiEacute mEacutezrEacuteiEacute MNtildeuumlAcirciEacuteaEacutecNucirciEacute

lEacuterEacuteiEacute pEacuteeumlqEacuteiEacute MOcircuumleEacuteiEacute ZEacuteEacuteSiEacute

EŒucircrEacuteiEacute lEacutetimesirEacuteiEacute mEacutetimescNucirciEacute SumlEacute

rEacutecNucirciEacute SOslashzrEacutearingiEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacuteaelig EmEacuteIgraveuEacutesup1aring

xEacuteIcircliEacute IgraveuEacuteplusmnliEacutearing uEacuteiEacuteiumlliEacutearing centuumlIumlQucircIcircliEacute ZEacutearingsEacuteIcircliEacute

mEacutezrEacuteIcircliEacute MNtildeuumluEacuteiumlIcircliEacute aEacutecNucircIcircliEacute lEacuterEacuteIcircliEacute

pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute MOcircuumleEacuteIcircliEacute ZEacuteEacuteSIcircliEacute EŒucircrEacuteIcircliEacute

lEacutetimesirEacuteIcircliEacute mEacutetimescNucircIcircliEacute SSIgraveiEacute rEacutecNucircIcircliEacute

SOslashzrEacuteliEacutearing EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

IacutecEacutesectEacuteuEacutehEacuteiumllEacuteqEacuteccedil

wwwbhavinpathakwebscom Page 2

(1)

(2)

(3)

(4)

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IacutezEacuteIacutecurrenEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute

EmEacuteEumlU IacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil TuumlsEacuteMaringuuml EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute

WucircxiEacuteCcedil qEacuteEacutelEacuteIacutecEacutesectEacuteqEacuteccedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil pEacuteOcircaEacuteEacutearingsEacuteqEacuteccedil SIacutecurrenEacutehEacuteiEacute

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml krEacuteEacutelEacutearinglEacute AEacutexEacutelS MuumlcurrenEacuteEacuterEacuteEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute SSEacuteIgraveiEacute zEacutetimeshuEacuteIcircliEacute EmEacuteEumlU

EimEacuteIumlIgravePucircMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil mEacutezrEacuteIcircliEacute mEacuteeumlzlEacuteEacutelEacuteccedil

mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml EmEacuteIgraveuEacutesup1Eacute WucircxiEacuteCcedil SzEacuteiumlrEacuteIgraveiEacute

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutearing uEacuteiEacuteiumlqEacuteEacutelEacutemEacutesectEacuteqEacuteccedil

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute mEacutePucircIcircliEacute SSIgraveiEacute

mEacutePucircIgraveiEacute centuumlqEacutearinghEacute xEacuteIcircliEacute mEacuteNtildexiEacuteMaringuuml

mEacuteNtildexiEacuteMuumlEacutesEacuterEacutexrEacute

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteiuml

oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute AEacuteaEacutecNiEacute zEacuteEacuteIcircliEacute

xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing eEacutelEacuteMaringuumllEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute

uEacutetimescurrenEacuteEacute rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMaringuumllEacute mEacutezrEacuteIcircliEacute

cEacutesEacuteIcircliEacute AEacuteiquestucircEacuteSMuumlqEacuteccedil mEacuteeumlEacuteiEacuteMuumlEacutesEacutearing

mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute qEacuteEacuteaEacutearingiuml cEacutesEacuteiEacute pEacuteEacuterEacuteEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute EmEacuteEumlU mEacutezrEacuteIcircliEacute oEacuteEacuteIacutesEacuteMuumlEacute

AEacuteaEacutecNucircIcircliEacute zEacuteEacuteIcircliEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutearing

pEacuteEacuterEacuteiumlrEacuteEacute AkEacute ZEacuteaEacuteEacute EplusmnEacutelEacutearing uEacutetimescurrenEacuteEacute

centuumlIumlQucircIcircliEacute pEacuteeumlqEacuteIcircliEacute mEacuteuEacuteiumliEacuteEacute

AEacutelEacuteIcirclSiEacuteEacute MuumllSOgraveMuumlqEacuteccedil qEacuteEacuteaEacuteiuml

oEacuteEacutesEacuteMaringuumllEacute xEacuteOcircrEacuteEacutearingiumlSrEacutexrEacute lEacuteEacuteaeligMuumlEacuterEacuteEacuteqEacuteccedil

rEacuteEacutearingaEacuteEacutexEacutelEacuteqEacuteccedil urEacuteEacuterEacuteEacuteqEacuteqEacuteccedil

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पाठः ndash २ बदधिबबलवती सदा bull मलपाठः

परसततोऽय पाठः ldquoशकसपतततःrdquo कथागरनथसय समपादन कतवा सगहीतोऽससत अतर पाठाश सवलघपतराभया सह काननमागण तपतगह परतत गचछनतयाः बदधिमतीतत नामनयाः मतहलायाः मततकौशल परदरशित वतबत या परतः समागत ससिहमतप भीततमतपादय ततः तनवारयतत इय कथा नीतततनपणयोः शकसाररकयोः कथामाधयमन सदवतः तवकासाथ पररयतत अससत दउलाखयो गरामः ततर राजससिहः नाम राजपतरः वसतत सम एकदा कनातप आवशयककायण तसय भायाब बदधिमती पतरदवयोपता तपतगबह परतत चललता माग गहनकानन सा एक वयाघ ददशब सा वयाघरमागचछनत दषटवा धारषटाबत पतरौ चपटया परहतय जगाद-ldquoकथमककशो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकसतावतदवभजय भजयताम पशचाद अनयो तदवतीयः कशचशचललकषयतldquo इतत शरतवा वयाघरमारी कालचददयममतत मतवा वयाघरो भयाकललचतो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरसय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयत महतो भयात

भयाकल वयाघर दषटवा कशचशचत धतबः शगालः हसननाह ndash ldquoभवान कतः भयात पलामयतःrdquo वयाघरः- गचछ गचछ जमबक तवमतप तकञचचद गढपरदशम यतो वयाघरमारीतत या शासतर शरयत तयाह हनतमारबधः पर गहीतकरजीतवतो नषटः शीघर तदगरतः शगालः- वयाघर तवया महतकौतकम आवददत यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककशो मामत कलहायमानौ चपटया परहरनती दषटा जमबकः- सवाममन यतरासत सा धताब ततर गमयताम वयाघर तव पनः ततर गतसय सा सममखमपीकषत यदद तरहि तवया अह

हनतवयः इतत वयाघरः- शगाल यदद तव मा मकततवा यालस तदा वलापयवला सयात जमबकः- यदद एव तरहि मा तनजगल बदधवा चल सतवरम स वयाघरः तथा कतवा कानन ययौ शगालन सतहत पनरायानत वयाघर दरात दषटवा बदधिमती लचननततवती ndash जमबककतोतसाहाद वयाघरात कथ मचयताम पर परतयपननमततः सा जमबकमाशचकषपनतयङगलया तजबयनतयवाच-

र र धतब तवया दत महय वयाघरतरय परा तवशवासयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातवता तण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः गलबिशगालकः

एव परकारण बदधिमती वयाघरजाद भयात पनरतप मकताऽभवत अत एव उचयत- बदधिबबलवती तननव सवबकायष सवबदा

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

तववरणम ndash असति दउलाखयो गरामः ितर राजससिहः नाम राजपतरः वसति तम एकदा कनातप आवशयककायण ितय

भायाा बदधिमिी पतरदवयोपिा तपिरगाह परति चललिा मार रहनकानन सा एक वयाघ ददरा सा वयाघरमारचछनि दषटवा धारषटााि पतरौ चपटया परहतय जराद-ldquoकथमककरो वयाघरभकषणाय कलह करथः अयमकतिावतदवभजय भजयिाम पशचाद अनयो तदविीयः कदधशचललकषयिldquo इति शरतवा वयाघरमारी कालचददयममति मतवा वयाघरो भयाकललचततो नषटः

तनजबदधया तवमकता सा भयाद वयाधरतय भाममनी अनयोऽतप बदधिमााललोक मचयि महिो भयाि

सनधः दउलाखयो गरामः =दउलाखयः+गरामः कनातप=कन+अतप पतरदवयोपता=पतरदवय+उपता तपतगबहम=तपतः+गह कथमककशो=कथम+एक+एकशः अनयो तदवतीयः=अनयः+तदवतीयः कशचशचललकषयत=कः+लचत+लकषयत एकसतावतदवभजय= एक+तावत+तवभजय कालचददयममतत=कालचत+इयम+इतत अनयोऽतप=अनयः+अतप बदधिमााललोक=बदधिमान+लोक महतो भयात=महतः + भयात पयाबयपदातन भायाब=पतनी काननम=वनमअरणयम उपता=यकता ददशब=अपशयत चपटा=चपदटका पशचात=तदन अननतरम कलहः=तववादः(timesसनहः) जगाद=उकतवती अवदत लकषयत=अननवषयत भकषणाय=खादनाय भजयताम=खादयताम धारषटाबत=धषटभावात (timesतवनयात) नषटः=पलामयतःगतः शरतवा=आकणयब बदधया=मतया भाममनी=रपवती सतरी दषटवा=अवलोकतय तवलोकतय पररकषय तनरीकषय समासः आवशयककायण = आवशयकन कायण(कमब०) गहनकानन = गहन कानन(कमब०) राजपतरः = राजञः पतरः(षतत०) पतरदवयोपता = पतरदवयन उपता(ततत०) भयाकललचतः=भयन आकल लचत यसय सः(बह०) परतययः बदधि+मतप+ङीप=बदधिमती चललत+टाप=चललता बदधिमान=बदधि+मतप बदधि+मतप=बदधिमत (बदधिमान बदधिमती बदधिमत) बालक+टाप=बाललका दव+ङीप=द तवशषण-तवशषय (पतरदवयोपता) बदधिमती (आगचछनत)वयाघर (एक)वयाघरम (भयाकललचतः)वयाघरः (महतः)भयात महत अनवयः सा भाममनी तनजबदधया भयात तवमकता लोक अनयः बदधिमान अतप महतः भयात मचयत

भयाकल वयाघर दषटवा कदधशचि धिाः रगरालः हसननाह ndash ldquoभवान किः भयाि पलामयिःrdquo वयाघरः- रचछ रचछ जमबक तवमतप तकञचचद रढपरदरम यिो वयाघरमारीति या राततर शरयि ियाह हनिमारबधः पर रगहीिकरजीतविो नषटः रीघर िदगरिः रगरालः- वयाघर तवया महतकौिकम आवददि यनमानषादतप तबभतष वयाघरः- परतयकषमव मया सातमपतरावककरो मामतत कलहायमानौ चपटया परहरनिी दषटा जमबकः- तवाममन यतराति सा धिाा ितर रमयिाम वयाघर िव पनः ितर रितय सा सममखमपीकषि यदद िरहि तवया

अह हनिवयः इति वयाघरः- रगराल यदद तव मा मकततवा यालस िदा वलापयवला तयाि जमबकः- यदद एव िरहि मा तनजरल बद वा चल सतवरम

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

सनधः कशचशचत=कः+लचत हसननाह=हसन+आह तकञचचत=तकम+लचत वयाघरमारीतत=वयाघरमारी+इतत तयाहम=तया+अहम तदगरतः=तत+अगरतः यनमानषादतप=यत+मानषात+अतप यतरासत=यतर+आसत वलापयवला=वला+अतप+वला सातमपतरावककशो=सा+आतमपतरौ+एव+एकशः पयाबयपदातन धतबः=वङचकः गढपरदशम=गपतपरदशम शगालः=जमबकः हनतम=मारमयतम मानषात=मनषयात ईकषत=पशयतत परतयकषम=समकषम अतम=खाददतमभकषमयतम वला=कालःसमयः शीघरम=तवरया सतवरम तवररतम आश झदटतत शचकषपरम तणबम समासः भयाकलम=भयन आकलम(ततत०) गढपरदशम=गढ परदशम(कमब०) सतवरम=तवरया सतहतम(अवय०) परतययः हसन=हस+शत हनतम=हन+तमन परहरनती=पर+ह+शत+ङीप दषटा=दश+कत+टाप तवशषण-तवशषय (भयाकल) वयाघरम (धतबःहसन)शगालः (पलामयतः)भवान (गहीतकरजीतवतः नषटः)अह-वयाघरः (कलहायमानौ)आतमपतरौ (परहरनती)सा (धताब)सा

स वयाघरः िथा कग तवा कानन ययौ रगरालन सतहि पनरायानि वयाघर दराि दषटवा बदधिमिी लचननििविी ndash जमबककग िोतसाहाद वयाघराि कथ मचयिाम पर परतयपननमतिः सा जमबकमादधकषपनतयङगलया िजायनतयवाच-

र र धिा तवया दतत महय वयाघरतरय परा तवशवातयादयकमानीय कथ यालस वदाधना

इतयकततवा धातविा िण वयाघरमारी भयङकरा वयाघरोऽतप सहसा नषटः रलबिरगरालकः

एव परकारण बदधिमिी वयाघरजाद भयाि पनरतप मकताऽभवि अि एव उचयि- बदधिबालविी िननव सवाकायष सवादा सनधः स वयाघरः=सः+वयाघरः पनरायानतम=पनः+आयानतम तवशवासयादयक=तवशवासय+अदय+एक वदाधना=वद+अधना इतयकततवा=इतत+उकततवा वयाघरोऽतप=वयाघरः+अतप पनरतप=पनः+अतप मकताऽभवत=मकता+अभवत अत एव=अतः+एव बदधिबबलवती=बदधिः+बलवती आशचकषपनतयङगलया=आशचकषपनती+अङगलया तजबयनतयवाच=तजबयनती+उवा पयाबयपदातन तवशवासय=समाशवसय तणबम=शीघरम भयङकरा=भयोतपाददका आयानतम=आगचछनतम समासः वयाघरजात=वयाघरण जायत इतत(उप०) सवबकायष=सवष कायष परतयतपननमततः=परतयतपनना मततः यसयाः सा (बह०)

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

परतययः कतवा=क+कततवा आयानत=आ+या+शत आशचकषपनती=आ+शचकषप+शत तजबयनती=तजब+शत आनीय=आ+नी+लयप तवशषण-तवशषय (आयानत) वयाघरम (परतयतपननमततः)सा (आशचकषपनतीतजबयनती)सा (भयङकरा)वयाघरमारी (वयाघरजात)भयात (मकता)बदधिमती (बलवती)बदधिः अनवयः

1 र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस (इतत) अधना वद

2 इतत उकततवा भयङकरा वयाघरमारी तण धातवता (स) गजबिशगालकः वयाघरः अतप (सहसा) (ततः) नषटः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

पर१ एकपदन उतरत १ बदधिमती कतर वयाघर ददशब गहनकानन २ भाममनी कया तवमकता तनजबदधया ३ सवबदा सवबकायष का बलवती बदधिः ४ वयाघरः कसमात तबभतत मानषात = मनषयात ५ परतयपननमततः बदधिमती तकम आशचकषपनती उवाच जमबकम पर२ अधोललखखताना परशनानाम उतराशचण ससकतभाषया ललकत- १ बदधिमती कन उपता तपतगबह परतत चललता

बदिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता २ वयाघरः ककि तवचायब पलामयतः

वयाघरः वयाघरमारी कालचत इयम इतत तवचायब पलामयतः ३ लोक महतो भयात कः मचयत

लोक महतो भयात बदधिमान मचयत ४ जमबकः ककि वदन वयाघरसय उपहास करोतत

ldquoभवान कतः पलामयतःrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत ldquoतवया महतकौतकम आवददत यत मानषात अतप तबभतषrdquo इतत वदन जमबकः उपहास करोतत

५ बदधिमती शगाल तकम उकतवती र र धतब(शगाल) परा तवया महय वयाघरतरय दतम (आसीत) (तदा) (मा) तवशवासय अदय एकम आनीय कथ यालस इतत बदधिमती शगाल उकतवती

पर३ सथलपदमाधतय परशनतनमाबण करत- १ ततर राजससिहो नाम राजपतरः वसतत सम ककि २ बदधिमती चपटया पतरौ परहतवती कया ३ वयाघर दषटवा धतबः शगालः अवदत कम ४ तव मानषात तबभतष कसमात ५ परा तवया महय वयाघरतरय दतम कसम पर४ अधोललखखतातन वाकतयातन घटनाकरमानसारण योजयत- क) वयाघरः वयाघरमारी इयममतत मतवा पलामयतः ४ ख) परतयतपननमततः सा शगाल आशचकषपनती उवाच ६ ग) जमबककतोतसाहः वयाघरः पनः काननम आगचछत ५ घ) माग सा एक वयाघरम अपशयत २ ङ) वयाघर दषटवा सा पतरौ ताडयनती उवाच- अधना एकमव वयाघर तवभजय भजयताम ३ च) बदधिमती पतरदवयन उपता तपतगबह परतत चललता १

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

छ) rsquoतव वयाघरतरयम आनतrsquo परततजञाय एकमव आनीतवान ७ ज) गलबिशगालकः वयाघरः पनः पलामयतः ८ पर५ सनधि सनधतवचछद वा करत- क) तपतगबहम = तपतः+गहम ख) एककः = एक+एकः ग) अनयः + अतप = अनयोऽतप घ) इतत + उकततवा = इतयकततवा ङ) यतर + आसत = यतरासत पर६ अधोललखखताना पदानाम अथ कोषठकात लचतवा ललखत- क) ददशब (दरशितवान दषटवान) ख) जगाद (अकथयत अगचछत) ग) ययौ (यालचतवान गतवान) घ) अतम (खाददतम आतवषकतबम) ङ) मचयत (मकतो भवतत मगनो भवतत) च) ईकषत (पशयतत इचछतत) पर७अ पाठात लचतवा पयाबयपद ललखत क) वनम- काननम ख) शगालः- जमबकः ग) शीघरम- सतवरम तणबम घ) पतनी- भायाब ङ) गचछलस- यालस पर७आ पाठात लचतवा तवपरीताथबक पद ललखत- क) परथमः- तदवतीयः

102 बदधिबबलवती सदा as per NCERT 2020-21 versiondocx

wwwbhavinpathakwebscom

ख) उकततवा- शरतवा ग) अधना- तदा घ) अवला- वला ङ) बदधिहीना- बदधिमती

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 1 | P a g e

bull उपयोगः - भाववाचकसजञा-निरााणाय bull तल (ता) यथा सरल + तल = सरलता (आ कारानतसतरीललङगशबदः) bull तव (तवर) यथा सरल + तव = सरलतवर (अ कारानतिप सकललङगशबदः) bull रपरचिा

करमः शबदः तल परतययानत रपम (ता)

तव परतययानत रपम (तवम)

1 अरर अररता अररतवर

2 उषण उषणता उषणतवर 3 एक एकता एकतवर

4 कट कट ता कट तवर

5 कठिि कठििता कठिितवर

6 कनव कनवता कनवतवर

7 गहि गहिता गहितवर

8 ग र ग रता ग रतवर 9 घि घिता घितवर

10 चञचल चञचलता चञचलतवर

11 चत र चत रता चत रतवर

12 चपल चपलता चपलतवर

13 जि जिता जितवर

14 दकष दकषता दकषतवर

15 दीि दीिता दीितवर

16 दीघा दीघाता दीघातवर

17 दषट दषटता दषटतवर

18 दढ दढता दढतवर

19 दव दवता दवतवर

20 धता धताता धतातवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 2 | P a g e

21 निप ण निप णता निप णतवर

22 पश पश ता पश तवर

23 पश पश ता पश तवर

24 परवीण परवीणता परवीणतवर

25 बनध बनध ता बनध तवर

26 रध र रध रता रध रतवर

27 रहत रहतता रहततवर

28 रािव रािवता रािवतवर

29 मरर मररता मररतवर

30 ररा रराता ररातवर

31 रद रदता रदतवर

32 ररणीय ररणीयता ररणीयतवर 33 लघ लघ ता लघ तवर

34 नवदवस नवदवतता नवदवतवर

35 नवप ल नवप लता नवप लतवर

36 नवशाल नवशालता नवशालतवर

37 वीर वीरता वीरतवर

38 शीतल शीतलता शीतलतवर

39 सरल सरलता सरलतवर

40 साध साध ता साध तवर

41 स नदर स नदरता स नदरतवर

42 सजि सजिता सजितवर

43 सथिर सथिरता सथिरतवर

44 ससतिगध ससतिगधता ससतिगधतवर

45 सतवचछ सतवचछता सतवचछतवर

तल तव परतययौ

wwwbhavinpathakwebscom 3 | P a g e

bull अभयासः (अथााि सार नवभसथzwj तपरयोगः कतावयः) १) helliphelliphelliphelliphelliphellip त सदव निनदिीया (करर+तल) २) अगिः helliphelliphelliphelliphelliphellip शीतकाल सवभयः रोचत (उषण+तल) ३) ककि भवनतः पररशररसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip जािननत (रहत+तव) ४) गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip आवशयकी अससतत (सतवचछ+तल) ५) जलसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip गरीषरकाल रोचत (शीतल+तव) ६) नपतारहः सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip कथा शरावयनत (वीर+तल) ७) रिसः helliphelliphelliphelliphelliphellip वािरः इव भवनत (चञचल+तल) ८) रयरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip तसतय पकषष अससतत (स नदर+तल) ९) वािरसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip बालकभयः रोचत (चपल+तव) १०) नवराटसतय नकरकटकरीडाया helliphelliphelliphelliphelliphellip अससतत (क शल+तल) ११) सः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय पण करोनत (क शल+तल) १२) नपता अभयाससतय helliphelliphelliphelliphelliphellip नवषय वदनत (रहततवसतय) रहत +तव १३) नववकः helliphelliphelliphelliphelliphellip काय करोनत (क शल+तल) क शलतया १४) पशय तसतय सनिकसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip (वीर+तल) वीरतार १५) राता गहसतय helliphelliphelliphelliphelliphellip करोनत (सतवचछ+तल) सतवचछतार

हिनदी वाकय ससकत अनवाद

मर हमतर न पसतक पढ़ी I मम हमतर पसतकम अपठत I

व लोग घर पर कया करग I त गि कक कररषयहनत

यि गाय का दध पीता ि I सः गोदगध हपबहत I

िम लोग हवदयालय जात ि I वय हवदयालय गचछाम I

तम शीघर घर जाओ I तव शीघर गि गचछ I

िम हमतरो की सिायता करनी चाहिय I वय हमतराणा सिायता कयााम I

हववक आज घर जायगा I हववकः अदय गि गहमषयहत I

सदाचार स हवशवास बढता ि I सदाचारण हवशवासः वधात I

िम दोनो न आज चलहचतर दखा I आवाम अदय चलहचतरम अपशयाव I

िम दोनो ककषा म अपना पाठ पढ़ग | आवा ककषाया सवपाठ परठषयाव I

वि घर गई I सा गिम अगचत I

सनतोष उततम सख ि I सतोषः उततम सखम अहसत I

पड़ स पतत हगरत ि I वकषात पतराहण पतहनत I

म वाराणसी जाऊगा I अि वाराणासी गहमषयाहम I

मझ घर जाना चाहिय I अि गि गचछयम I

यि राम की ककताब ि I इद रामसय पसतकम अहसत I

िम सब पढ़त ि I वय पठामः I

जगननाथ मकदर परी म ि जगननाथमहनदर पयााम अहसत

सभी छातर पतर हलखग I सव छातराः पतर हलहखषयहनत I

म हवदयालय जाऊगा I अि हवदयालय गहमषयाहम I

परयाग म गगा -यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

वाराणसी गगा क पावन तट पर हसथत ि | वाराणसी गगाया पावनतट हसथत अहसत |

वि गया | स आगचत |

वि ककसका घोड़ा ि स कसय अशव अहसत

तम पसतक पढ़ो | तव पसतक पठ |

िम सब भारत क नागररक ि | वय भारतसय नागररका सहनत |

दशभकत हनभीक िोत ि | दशभकता हनभीका भवहनत |

हसकनदर कौन था अलकषनर क आसीत

राम सवभाव स दयाल ि | राम सवभावन दयाल अहसत |

वकष स फल हगरत ि | वकषात फलाहन पतहनत |

हशषय न गर स परशन ककया | हशषय गर परशनम अपचत |

म परहतकदन सनान करता ह | अि परहतकदनम सनान कयााहम |

म कल कदलली जाऊ गा | अि शव कदललीनगर गहमषयाहम |

परयाग म गगा-यमना का सगम ि | परयाग गगायमनयो सगम अहसत |

वाराणसी की पतथर की मरताया परहसदध ि | वाराणसया परसतरमतताय परहसदधा |

अगहणत पयाटक दर दशो स वाराणसी आत ि | अगहणता पयाटका सदरभय दशभय वाराणसी

नगररम आगचछहनत |

यि नगरी हवहवध कलाओ क हलए परहसदध ि | इय नगरी हवहवधाना कलाना कत परहसदधा

अहसत |

व यिा हनशलक हवदया गरिण करत ि | त अतर हनशलक हवदया गहणहनत |

वाराणसी म मरना मगलमय िोता ि | वाराणसया मरण मगलमय भवहत |

सया उकदत िोगा और कमल हखलग | सया उदषयहत कमलाहन च िहसषयहनत |

रात बीतगी और सवरा िोगा | राहतर गहमषयहत भहवषयहत सपरभातम |

कआ सोचता ि कक ि अतयनत नीच ह | कप हचनतयहत हनतरा नीचोsसमीहत |

हभकषक परतयक वयहकत क सामन दीन वचन मत किो | हभकषक परतयक परहत कदन वच न वदत |

िस नीर- कषीर हववक म परखयात ि | िस नीर-कषीर हववक परहसदध अहसत |

सतय स आतमशहकत बढ़ती ि | सतयन आतमशहकत वधात |

अपहवतरता स दरररता बढ़ती ि | अशौचन दारररय वधात|

अभयास स हनपणता बढ़ती ि| अभयासन हनपणता वधात |

उदारता स अहधकतर बढ़त ि | औदायण परभतव वधात |

उपकषा स शतरता बढ़ती ि | उपकषया शतरता वधात|

मानव जीवन को ससकाररत करना िी ससकहत ि | मानव जीवनसय ससकरणाम एव ससकहत अहसत

भारतीय ससकहत सवाशरषठ ि | भारतीया ससकहत सवाशरषठ अहसत |

सभी हनरोग रि और कलयाण परापत कर | सव सत हनरामया सव भराहण पशयत च |

काम करक िी फल हमलता ि | कमा कतवा एव फल परापयहत |

िमार पवाज धनय थ | असमाक पवाजा धनया आसन|

िम सब एक िी ससकहत क उपासक ि| वय सवsहप एकसया ससकत समपासका सहनत

|

जनम भहम सवगा स भी बड़ी ि | जनमभहम सवगाादहप गरीयसी|

हवदश म धन हमतर िोता ि| हवदशष धन हमतर भवहत |

हवदया सब धनो म परधान ि | हवदया सवा धन परधानम |

मनषय को हनलोभी िोना चाहिय | मनषय लोभिीन भवत|

आज मर हवदयालय म उतसव िोगा| अदय मम हवदयालय उतसव भहवषयहत |

ताजमिल यमना ककनार पर हसथत ि | ताजमिल यमना तट हसथत अहसत |

िम हनतय भरमण करना चाहिय | वय हनतय भरमम |

गाय का दध गणकारी िोता ि | धनो दगध गणकारी भवहत |

जगल म मोर नाच रि ि | वन मयरा नतयहनत |

ककसी क साथ बरा काया मत करो | कनाहप सि दषकत मा कर|

सच और मीठा बोलो | सतय मधर च वद |

अशदधिशोधनम

अशदधिशोधनम

अभयासः

१) ककि तव काय न अकरोत अकरोः २) खगाः त सदव उचः उडडयतत उडडयनतत

३) मम ममतर योगयः असतत योगयम ४) हयः मम गह कचन अततथयः आगममषयनतत आगचछन ५) तव परततददन पठतत पठसस

६) पाणडवाः पञच आसीत आसन ७) ततय वततराणि सतदराः सनतत सतदराणि

८) भवतः ककि अणभधानम शदध वाकयम ९) मम भतगनी शवः नागपरनगरम अगचछत हयः १०) ककि तवया पततक पदठतातन पदठतम

कावय पदठतम कावय पदठत कावयातन पदठतातन कतवता पदठता कतवत पदठत कतवताः पदठताः पाठः पदठतः पाठौ पदठतौ पाठाः पदठताः

११) भवान अतर ककि करोति करोतत

१२) महय शवतम अमबराणि रोचतत

१३) तवया सह क गचछतत

१४) अह शवः अगचछम १५) दवौ अशवौ चलनतत १६) सीता महान ततरी असतत

१७) सा तपतः सह गममषयतत १८) परमः करीडाय परवीिः असतत १९) इद मम कायाालयः २०) अय बासलका समयक अणभनय करोतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

१ एकपदन उततरत

क)

ख)

ग)

घ) ङ)

वषभः दीनः इतत जानननतप कः त नदयमानः आसीत

वषभः कतर पपात

दरबल सत कसाः अधिका कपा भवतत

क ः एकः शरीरण दरबलः आसीत चणडवातन मघरवशच सह कः समजात

कषकःकषीवलः

कषतर

मातःजनन ाः

रललवदब ःवषभ ः परवषबः

२ पणबवाकन उततरत

क) कषकः ककि कर तत सम क)hellipकषतरकषबणhellip

ख) माता सरभभः तकमरबम अशरभण मञचतत ख) भमौhelliphellipमाताhellip

ग) सरभभः इनरस परशनस तकमततर ददातत ग) सरभभःhellipददातत ndashldquohelliphelliprdquoइतत

घ) मातः अधिका कपा कससमन भवतत घ) दीन पतर

ङ) इनरः दरबलवषभस कषटातन अपाकत ककि कतवान ङ) परवषबम अततवधषटम

च) जननी कीदशी भवतत च) तलवतसला

छ) पाठऽससमन क ः सवादः तवदयत छ) इनरस सरभः च इनरसरभ ः

३ रा ग मलत

क) कचछरण वषभः काठठन न

ख) चकषभाबम वासवः नतराभाम

ग) जवन नतराभाम दरतगता

घ) इनरः अलचरम वासवः

ङ) पतराः दरतगता सताः

च) शीघरम काठठन न अलचरम

छ) रलीवदबः सताः वषभः

४ सथलपदमाित परशनतनमाबण करत-

क) सः कचछरण भारम उदवहतत करम

ख) सराधिपः ताम अपचछत कः

ग) अम अन भ दरबलः कभः

घ) िनना माता सरभभः आसीत कासाम

ङ) सहसराधिकष पतरष सतसवतप सा दखी आसीत कतत

पाठः ५ जननी तलयवतसला

५ सनधि सनधधचछद वा करत

क) कषक कषतरकषबण कवबन+आसीत कवबननासीत

ख) त रकः वषभः दरबलः आसीत त ः + एकः

ग) तरातप वषः न+उसितः न सितः

घ) ससवतप रहष पतरष अससमन वातसल करम सतस+अतप (स उ+अ rarr स व+अrarrसव)

ङ) तरा+अतप+अहम+अससमन सनहम अनभवाधम तरापहमतससमन

च) म रहतन + अपतातन सननत रहन पतातन

छ) सवबतर जल पपलवः सञजातः जल + उपपलवः

६ रखाङतकतपद कसम परकतम

क) सा च अवदत भ वासव अह भश दखखता अससम सरभसरभ

ख) पतरस दन दषततवा अहम र ठदधम सरभसरभ

ग) सः दीनः इतत जानन अतप करषकः त पीडतत वषारललवदाबवषभा

घ) म रहतन अपतातन सननत सरभसरभ

ङ) सः च ताम एवम असातवत इनराआखणडलाकौलशकादवराजासराधिपाशकराततरदशाधिपावासवा

च) सहसरष पतरष ससवतप तव अधमन परीततः अससत सरभसरभ

३ रा ग मलत

क) कभशचत वषभम क) कभशचत कषकः

ख) दरबलम कपा ख) दरबलम वषभम

ग) करदधः कषीवलः ग) करदधः कषीवलः

घ) सहसराधिकष आखणडलः घ) सहसराधिकष पतरष

ङ) अभधिका जननी ङ) अभधिका कपा

च) तवससमतः पतरष च) तवससमतः आखणडलः

छ) तलवतसला कषकः छ) तलवतसला जननी

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 1

करतवाचयम कररि

He is eating Fruits Active Sub Verb Obj

कमवाचयम कमणि

Fruits are being eaten By him Passive Obj Verb sub

3rd

1 uEacuteEacuteYrEacuteIgravelEacuteqEacuteEacuteiumlhEacute MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml MuumlEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc | IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute uEacuteWucirc AtildemEacute IcirceEacutexEacutexEacutearing rEacuteWucirc oEacuteEacutearingkEacute WucircEacutearingiEacuteEacute Waeligucirc IgraveMuuml

IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing qEacuteOcircsEacute AtildemEacute xEacutearing cEacutesEacuteEacutelEacutearing uEacuteEacutesEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml Waeligucirc MuumlqEacuteiuml Waeligucirc rEacuteEacute pEacuteEacuteuEacute Waeligucirc ExEacutearing uEacuteEacutecrEacute MuumlWucirciEacutearing Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacutearing MuumlWucirclEacutearing MuumlETH zEacuteaeligsEacuteIuml oEacuteSsEacute eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde IgravecentuumlrEacuteEacute MuumlEacute AjEacuteiuml lEacuteWucircIumlCcedil oEacuteSsEacuteiEacuteEacute | eEacuteaeligxEacutearing

NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucircIgraveiEacute | (NucircEacutesectEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucirciEacuteEacute Waeligucirc) MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

NucircEacutesectEacutearinghEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePegraverEacuteiEacutearing | (NucircEacutesectEacute Maringuuml sup2EacuteUEacute mEacuteNtildexiEacuteMuuml mEacuteRucircIuml eEacuteEacuteiEacuteIuml Waeligucirc) MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil

rEacuteWucircEacuteeth SEacutearinglEacuteEacutearingCcedil uEacuteEacuteYrEacute MuumlEacute AjEacuteiuml LMuuml WucircIuml Waeligucirc mEacuteUliEacuteNtilde zEacuteaeligsEacuteIuml AsEacuteaEacute AsEacuteaEacute Waeligucirc | MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml MuumlEacutearing

qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc AEacuteaeligU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml MuumlEacutearing qEacuteWucircumluEacute IgraveSrEacuteEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

1 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Active Voice

2 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil With object Passive Voice

3 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil Without object

2 MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumliEacuteEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

3 MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIcircYiEacute qEacutearingCcedil MuumlqEacuteiuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil iEacutejEacuteEacute IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS MuumlqEacuteiuml Maringuuml

AlEacuteNtildexEacuteEacuteU cEacutesEacuteiEacutearing Waeligucirc |

4 pEacuteEacuteuEacuteuEacuteEacutecrEacute qEacutearingCcedil MuumliEacuteEacuteiuml iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml qEacutearingCcedil cEacutesEacuteiEacuteEacute Waeligucirc | rEacuteWucircEacuteeth MuumlqEacuteiuml lEacute WucircEacutearinglEacutearing xEacutearing IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS mEacuteeumljEacuteqEacutemEacuteNtildeAcircwEacute

LMuumluEacutecEacutelEacute qEacutearing WucircEacutearingaEacuteEacute |

5 rEacuteIgraveS MuumliEacuteEacuteiuml rEacuteEacute MuumlqEacuteiuml Maringuuml IacutesEacuteL MuumlEacutearingD IgraveuEacutezEacutearingwEacutehEacute rEacuteEacute xEacuteuEacuteiumllEacuteEacuteqEacute MuumlEacute mEacuteeumlrEacuteEacutearingaEacute IgraveMuumlrEacuteEacute aEacuterEacuteEacute Waeligucirc iEacuteEacutearing ExEacuteqEacutearingCcedil

pEacuteIuml rEacutejEacuteEacute rEacuteEacutearingarEacute IgraveuEacutepEacuteIgravepounduuml EmEacuterEacuteEacutearingaEacute IgraveMuuml eEacuteEacuteLaEacuteIuml |

6 IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS oEacutelEacuteEacutelEacutearing Maringuuml IacutesEacuteL

(qEacuteOcircsEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde) + (rEacute) + AEacuteiqEacutelEacutearing mEacuteS Maringuuml mEacuteeumlirEacuterEacute (iEacutearing)

rEacutejEacuteEacute mEacutePegraveucirc + rEacute + iEacutearing = mEacuteœiEacutearing mEacutePegraverEacuteiEacutearing

Mtimesuuml + rEacute + iEacutearing = IgravecentuumlrEacuteiEacutearing

SEacute + rEacute + iEacutearing = SIumlrEacuteiEacutearing

aEacuteqEacuteccedil + rEacute + iEacutearing = aEacuteqrEacuteiEacutearing

uEacuteSegrave + rEacute + iEacutearing = EplusmniEacutearing

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 2

ESEacuteWucircUhEacuteqEacuteccedil oEacuteEacutesEacuteMuumlEacute IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacutePucircqEacuteccedilccedil mEacutePucircIcircliEacute | (MuumliEacutetimesiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml Igravesup2iEacuteIumlrEacuteEacute MuumliEacuteEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil

oEacuteEacutesEacuteMaeliguuml IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacutearing mEacuteEacuteP mEacutePegraverEacuteiEacutearing (MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacuteqEacuteccedil)

(MuumliEacuteEacuteiuml) (AIacutekEacuteMuumlUhEacute) (MuumlqEacuteiuml) (IgravecentuumlrEacuteEacutemEacuteS)

iEacutetimesiEacuteIumlrEacuteEacute xEacutemiEacuteqEacuteIuml mEacuteeumljEacuteqEacuteEacute MuumlqEacuteiuml-AlEacuteNtildexEacuteEacuteU

oEacuteWOgraveucircuEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacuteccedil LMuumluEacutecEacutelEacuteqEacute

Active करतरि Passive करतणि

Active to passive

Sub 1 3 S13

Obj 2 1 O21

AtildemEacuteUcEacutelEacuteEacute (३०)

centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil centuumlqEacute kEacuteEacuteiEacuteNtilde sEacuteOegraveucirc sEacuteMuumlEacuteU MuumlqEacuteiumluEacuteEacutecrEacute AtildemEacuteqEacuteccedil

1 centuumlIuml centuumlIumlhEacuteEacuteIgraveiEacute centuumlIumlrEacuteiEacutearing 2 mEacuteeumlIgraveiEacute+DcurrenEacuteccedil mEacuteeumliEacuteIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteeumliEacuteIumlcurrenrEacuteiEacutearing

3 centuumlIumlQegraveucirc centuumlIumlQucircIgraveiEacute centuumlIumlŽiEacutearing 4 mEacuteEumlU+DcurrenEacuteccedil mEacuteUIumlcurrenEacuteiEacutearing mEacuteUIumlcurrenrEacuteiEacutearing

5 currenEacuteEacutesEacuteccedil currenEacuteEacutesEacuterEacuteIgraveiEacute currenEacuteEacutesrEacuteiEacutearing 6 mEacuteiEacuteccedil mEacuteiEacuteIgraveiEacute mEacuteirEacuteiEacutearing

7 yenEacuteEacute eEacuteEacutelEacuteEacuteIgraveiEacute yenEacuteEacuterEacuteiEacutearing 8 mEacuteOcirceEacuteccedil mEacuteOcirceEacuterEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircerEacuteiEacutearing

9 AEacute+cEacuteUccedil AEacutecEacuteUIgraveiEacute AEacutecEacuterEacuteiumliEacutearing 10 mEacuteOcircUccedil mEacuteOcircUrEacuteIgraveiEacute mEacuteOcircrEacuteiumliEacutearing

11 AEacute+lEacuteIuml AEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute AEacutelEacuteIumlrEacuteiEacutearing 12 mEacutePegraveucirc mEacutePucircIgraveiEacute mEacuteœiEacutearing

13 aEacuteaelig aEacuteEacuterEacuteIgraveiEacute aEacuteIumlrEacuteiEacutearing 14 MNtildeuumlmEacuteccedil MNtildeuumlmrEacuteIgraveiEacute MNtildeuumlmrEacuteiEacutearing

15 aEacuteeEacuteiumlccedil aEacuteeEacuteiumlIgraveiEacute aEacuteerEacuteiumliEacutearing 16 MuumljEacuteccedil MuumljEacuterEacuteIgraveiEacute MuumljrEacuteiEacutearing

17 aEacuteeumlWegraveucirc aEacutetimesordmucircEacuteIgraveiEacute aEacutetimesfrac12iEacutearing 18 MuumlqmEacuteccedil MuumlqmEacuteiEacutearing MuumlqmrEacuteiEacutearing

19 aEacutehEacuteccedil aEacutehEacuterEacuteIgraveiEacute aEacutehrEacuteiEacutearing 20 pEacutecurrenEacuteccedil pEacutecurrenEacuterEacuteIgraveiEacute pEacutecurrenrEacuteiEacutearing

21 aEacuteqEacuteccedil-aEacutecNegraveucirc aEacutecNucircIgraveiEacute aEacuteqrEacuteiEacutearing 22 pEacuteeumlqEacuteccedil pEacuteeumlqEacuteIgraveiEacute pEacuteeumlqrEacuteiEacutearing

23 AlEacuteNtilde_pEacuteOcirc AlEacuteNtildepEacuteuEacuteIgraveiEacute AlEacuteNtildepEacuteOcircrEacuteiEacutearing 24 pEacuteEacutewEacuteccedil pEacuteEacutewEacuteiEacutearing pEacuteEacutewrEacuteiEacutearing

25 AcircSegrave UEacutearingIgraveSIgraveiEacute AcircplusmniEacutearing 26 pEacuteIuml IgraveoEacutepEacutearingIgraveiEacute pEacuteIumlrEacuteiEacutearing

27 AxEacuteccedil AIcircxiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing 28 pEacuteOcirc pEacuteuEacuteIgraveiEacute pEacuteOcircrEacuteiEacutearing

29 cEacuteNtildeUccedil cEacuteEacutearingUrEacuteIgraveiEacute cEacuteEacutearingrEacuteiumliEacutearing 30 SEacute SSEacuteIgraveiEacute SIumlrEacuteiEacutearing

31 cEacutesEacuteccedil cEacutesEacuteIgraveiEacute cEacutesrEacuteiEacutearing 32 sEacutepEacuteccedil sEacutepEacuteiEacutearing sEacuteprEacuteiEacutearing

33 EiEacuteccedil+mEacuteiEacuteccedil EimEacuteiEacuteIgraveiEacute EimEacuteirEacuteiEacutearing 34 SOslashzEacuteccedil mEacutezrEacuteIgraveiEacute SOslashzrEacuteiEacutearing

oEacuteŠaringCcedil IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil

mEacuteEacutePucirc mEacuteRucirciEacutearing Waeligucirc |

oEacuteŠEacutearingCcedil Maringuuml sup2EacuteUEacute

IgraveuEacuteplusmnEacutesEacuterEacute qEacutearingCcedil mEacuteEacutePucirc

mEacuteRucircEacute eEacuteEacuteiEacuteEacute Waeligucirc |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 3

35 EiEacuteccedil+QucircIuml EŒucircrEacuteiEacutearing EŒucircIumlrEacuteiEacutearing 36 UcurrenEacuteccedil UcurrenEacuteIgraveiEacute UcurrenrEacuteiEacutearing

37 EmEacute+IgraveSzEacuteccedil EmEacuteIgraveSzEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveSzrEacuteiEacutearing 38 UcEacuteccedil UcEacuterEacuteIgraveiEacute UcrEacuteiEacutearing

39 EmEacute+IgraveuEacutezEacuteccedil EmEacuteIgraveuEacutezEacuteIgraveiEacute EmEacuteIgraveuEacutezrEacuteiEacutearing 40 uEacutetimeskEacuteccedil uEacutekEacuteiumliEacutearing uEacutetimeskrEacuteiEacutearing

41 IacutecEacuteliEacuteccedil IacutecEacuteliEacuterEacuteIgraveiEacute IacutecEacutelirEacuteiEacutearing 42 uEacutetimeswEacuteccedil uEacutewEacuteiumlIgraveiEacute uEacutewrEacuteiumliEacutearing

43 IcirceEacute eEacuterEacuteIgraveiEacute IcirceEacuterEacuteiEacutearing 44 uEacutelSegrave uEacutelSiEacutearing uEacutelplusmniEacutearing

45 IacuteqEacutesEacuteccedil IacuteqEacutesEacuteIgraveiEacute IacuteqEacutesrEacuteiEacutearing 46 uEacuteSegrave uEacuteSIgraveiEacute EplusmniEacutearing

47 IacutesEacuteZEacuteccedil IacutesEacuteZEacuteIgraveiEacute IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing 48 uEacutexEacuteccedil uEacutexEacuteIgraveiEacute EwrEacuteiEacutearing

49 IgraveuEacute+MuumlxEacuteccedil IgraveuEacuteMuumlxEacuteIgraveiEacute IgraveuEacuteMuumlxrEacuteiEacutearing 50 WOslashucirc WucircUIgraveiEacute IgraveWOslashucircrEacuteiEacutearing

51 kEacutetimes kEacuteEacuteUrEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuterEacuteiumliEacutearing 52 WucirclEacuteccedil WucircIcircliEacute WucirclrEacuteiEacutearing

53 kEacuteEacuteuEacuteccedil kEacuteEacuteuEacuteIgraveiEacute kEacuteEacuteurEacuteiEacutearing 54 WucircxEacuteccedil WucircxEacuteIgraveiEacute WucircxrEacuteiEacutearing

55 lEacutetimesiEacuteccedil lEacutetimesirEacuteIgraveiEacute lEacutetimesirEacuteiEacutearing 56 xEacutearinguEacuteccedil xEacutearinguEacuteiEacutearing xEacutearingurEacuteiEacutearing

57 lEacuteIuml lEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteIumlrEacuteiEacutearing 58 xEacuteqEacuteccedil+qEacutelEacuteccedil xEacuteqqEacuteEacutelEacuterEacuteIgraveiEacute xEacuteqqEacuteEacutelrEacuteiEacutearing

59 lEacuteqEacuteccedil lEacuteqEacuteIgraveiEacute lEacuteqrEacuteiEacutearing 60 xjEacuteEacute IgraveiEacutecedilIgraveiEacute xjEacuteIumlrEacuteiEacutearing

61 lEacutezEacuteccedil lEacuteEacutezEacuterEacuteIgraveiEacute lEacuteEacutezrEacuteiEacutearing 62 xlEacuteEacute xlEacuteEacuteIgraveiEacute XlEacuteEacuterEacuteiEacutearing

63 Mtimesuuml MuumlUEacutearingIgraveiEacute IgravecentuumlrEacuteiEacutearing 64 xqEacutetimes xqEacuteUIgraveiEacute xqEacuterEacuteiumliEacutearing

65 mEacutecEacuteccedil mEacutecEacuteccedil mEacutecrEacuteiEacutearing 66 xuEacutemEacuteccedil xuEacuteIgravemEacuteIgraveiEacute xEacuteNtildemrEacuteiEacutearing

67 mEacuteEacute IgravemEacuteoEacuteIgraveiEacute mEacuteIumlrEacuteiEacutearing 68 zEacutetimes zEacutetimeshEacuteEacutearingIgraveiEacute acuteEacuteOcircrEacuteiEacutearing

69 mEacuteeuml+lEacuteqEacuteccedil mEacutehEacuteqEacuteIgraveiEacute mEacuteeumlhEacuteqrEacuteiEacutearing 70 ZEacutearingsEacuteccedil ZEacutearingsEacuteIgraveiEacute ZEacutearingsrEacuteiEacutearing

71 mEacuteeuml+zEacuteCcedilxEacuteccedil mEacuteeumlzEacutexEacuteCcedilIgraveiEacute mEacuteeumlzEacuteCcedilxrEacuteiEacutearing 72 ZEacuteEacuteSegrave ZEacuteEacuteSIgraveiEacute ZEacuteEacuteplusmniEacutearing

73 mEacuteeumlcNegraveucirc mEacutetimescNucircIgraveiEacute mEacutetimescNegraveucircrEacuteiEacutearing 74 zEacuteIumlXegraveucirc zEacutearingiEacutearing zEacuteIumlrEacuteiEacutearing

AprEacuteEacutexEacute 1

lEacuterEacutelEacuteEacute xEacuteNtildeqEacutearingzEacute iuEacuteCcedil AkEacuteNtildelEacuteEacute IgraveMCcediluuml MuumlUEacutearingIgravewEacute

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute iEacuteNtilde (1)____रया________ mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteœiEacutearing |

lEacuterEacutelEacuteEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml (2)____पठसि________ |

xEacuteNtildeqEacutearingzEacute (3)____________ IgraveMCcediluuml IgravecentuumlrEacuteiEacutearing तवया

lEacuterEacutelEacuteEacute qEacuterEacuteEacute AIgravemEacute (4)____________ mEacutePegraverEacuteनर| पसरकासि xEacuteNtildeqEacutearingzEacute zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacutePucirc |

lEacuterEacutelEacuteEacute mEacuteNtildexiEacuteMCcediluuml mEacuteIgravePucirciuEacuteEacute qEacuterEacuteEacute (5)____________ IacutesEacuteZrEacuteiEacutearing | (लखर लखःलखाः)

AprEacuteEacutexEacute 2

UEacuteqEacute iuEacuteCcedil MNtildeuumlsectEacute aEacutecNucircIacutexEacute

zrEacuteEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde AEacutemEacutehEacuteCcedil (1)____________ |

UEacuteqEacute iEacutesectEacute (2)____________ IgraveMuumlqEacutejEacuteiumlqEacuteccedil aEacuteqrEacuteiEacutearing zrEacuteEacuteqEacute (3)____________ TuumlsEacuteEacuteIgravelEacute centaringuumliEacuteNtildeCcedil aEacutecNucircEacuteIacuteqEacute |

uEacuteEacutecrEacutemEacuteEumlUuEacuteiEacuteiumllEacuteqEacuteccedil Change of Voice

wwwbhavinpathakwebscom Page | 4

UEacuteqEacute AWCcedilucirc iEacuteNtilde (4)____________ lEacute centuumlIumlhEacuteEacuteIacuteqEacute |

zrEacuteEacuteqEacute iEacuteIgraveWiumlucirc तवया IgraveMCcediluuml (5)____________ |

AprEacuteEacutexEacute 3

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute lEacuteIacuteqEacuteiEacutearing AkEacuteNtildelEacuteEacute iuEacuteCcedil IgraveMCcediluuml (1)____________ किोषि पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute microEacute qEacuteqEacute mEacuteUIumlcurrenEacuteEacute AIcircxiEacute iEacuteSjEacuteiumlqEacuteccedil qEacuterEacuteEacute mEacuteEacutePucirc (2)____________| पठयर

UEacuteIacutekEacuteMuumlEacute उततर यर तव पाठ पठसि

lEacuteIacuteqEacuteiEacuteEacute AkEacuteNtildelEacuteEacute तवया कक (३)__________________ कियर

AprEacuteEacutexEacute 4

aEacuteNtildeAcirc sEacuteiEacutearing aEacuteiuEacuteEacute mEacutezrEacute IgraveMuumlqEacuteccedil EplusmnEacutelEacutearing (1)____________ centuumlIumlQucircIcircliEacute (NucircEacutesectEacute)

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml EplusmnEacutelEacutearing NucircEacutesectEacuteaelig (2)____________ |

aEacuteNtildeAcirc IgraveMCcediluuml MuumlEacutearingAringIgravemEacute IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute UcEacuterEacuteIgraveiEacute

sEacuteiEacuteEacute AEacuteqEacuteccedil AEacutecEacuteEacuterEacuteiuml iEacutesectEacute MaeliguumlIacuteparaEacuteiEacuteccedil IacutecEacutesectEacuteqEacuteIgravemEacute (3)____________ |

aEacuteNtildeAcirc zEacuteEacutearingpEacutelEacuteqEacuteccedil | IgraveMCcediluuml NucircEacutesectEacuteEacute iEacutesectEacute (4)____________ iEacuteNtilde lEacute sectEacuteEacutearingOucircrEacuteIcircliEacute

sEacuteiEacuteEacute lEacute lEacute acuteEacuteIumlqEacutelEacuteccedil NucircEacutesectEacuteaelig iEacutesectEacute mEacuteNtildewmEacuteEacuteIacutehEacute lEacute (5)____________ |

िः वकषार परसर रि वकषार पतयर

बालकि परभार अषप िपयर

बासलयया रदयर

बालकः यवकः भवसर बालकि यवकः भयर

िः उपषवशसर रि उपषवशयर

िः कषवरा पठसर रि कषवरा पठयर

िः पठसर रि पठयर

  • ff5eb182-6a34-46b4-b6f8-8746d400bbdfpdf (p1-123)
    • Final Mergepdf (p1-117)
      • OLDpdf (p1-96)
        • 1b94e7d1-4795-41de-a0e9-31676ad7a6fbpdf (p1-8)
          • OVC STUDY MATERIAL SANSKRIT CLASS 10 Questions_sandhi_and_samaypdf (p1-2)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (1)pdf (p3-5)
          • OVC STUDY MATERIAL CLASS 10 SANSKRIT (2)pdf (p6-8)
            • 10_Sanskrit_11___________________________________________pdf (p9-36)
              • PowerPoint Presentation
                • Slide Number 3
                • Slide Number 4
                • Slide Number 5
                • Slide Number 6
                • Slide Number 7
                • Slide Number 8
                • Slide Number 9
                • Slide Number 10
                • Slide Number 11
                • Slide Number 12
                • Slide Number 13
                • Slide Number 14
                • Slide Number 15
                • Slide Number 16
                • Slide Number 17
                • Slide Number 18
                • Slide Number 19
                • Slide Number 20
                • Slide Number 21
                • Slide Number 22
                • Slide Number 23
                • Slide Number 24
                • Slide Number 25
                • Slide Number 26
                • Slide Number 27
                • Slide Number 28
                • Slide Number 29
                • Slide Number 30
                    • 10_Sanskrit_12___________________________________________pdf (p37-60)
                      • PowerPoint Presentation
                        • Slide Number 3
                        • Slide Number 4
                        • Slide Number 5
                        • Slide Number 6
                        • Slide Number 7
                        • Slide Number 8
                        • Slide Number 9
                        • Slide Number 10
                        • Slide Number 11
                        • Slide Number 12
                        • Slide Number 13
                        • Slide Number 14
                        • Slide Number 15
                        • Slide Number 16
                        • Slide Number 17
                        • Slide Number 18
                        • Slide Number 19
                        • Slide Number 20
                        • Slide Number 21
                        • Slide Number 22
                        • Slide Number 23
                        • Slide Number 24
                        • Slide Number 25
                        • Slide Number 26
                            • 10_Sanskrit_13___________________________________________pdf (p61-88)
                              • PowerPoint Presentation
                                • Slide Number 3
                                • Slide Number 4
                                • Slide Number 5
                                • Slide Number 6
                                • Slide Number 7
                                • Slide Number 8
                                • Slide Number 9
                                • Slide Number 10
                                • Slide Number 11
                                • Slide Number 12
                                • Slide Number 13
                                • Slide Number 14
                                • Slide Number 15
                                • Slide Number 16
                                • Slide Number 17
                                • Slide Number 18
                                • Slide Number 19
                                • Slide Number 20
                                • Slide Number 21
                                • Slide Number 22
                                • Slide Number 23
                                • Slide Number 24
                                • Slide Number 25
                                • Slide Number 26
                                • Slide Number 27
                                • Slide Number 28
                                • Slide Number 29
                                • Slide Number 30
                                    • 10_Sanskrit_Ch_1_____________________________pdf (p89-96)
                                      • Mergepdf (p97-117)
                                        • 10_Avyay_Indiclinable_pdf (p1-12)
                                        • 10_Sanskrit______________________________________Picture_Description_pdf (p13-14)
                                        • 10_Sanskrit_2_buddhirbalavati_sadaapdf (p15-21)
                                            • 10_Sanskrit__Tal___Tva_UCpdf (p118-120)
                                            • 10_Sanskrit_Traslationpdf (p121-123)
                                              • 10_Sanskrit_Ashuddhishodhanampdf (p124-125)
                                              • 10_Sanskrit_Ch_5_Janni_Tulya_Vatsala_svadhyay_pdf (p126-127)
                                              • 10_Sanskrit_Vachya_parivartanampdf (p128-131)
Page 14: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 15: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 16: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 17: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 18: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 19: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 20: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 21: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 22: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 23: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 24: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 25: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 26: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 27: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 28: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 29: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 30: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 31: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 32: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 33: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 34: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 35: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 36: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 37: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 38: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 39: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 40: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 41: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 42: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 43: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 44: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 45: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 46: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 47: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 48: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 49: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 50: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 51: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 52: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 53: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 54: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 55: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 56: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 57: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 58: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 59: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 60: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 61: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 62: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 63: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 64: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 65: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 66: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 67: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 68: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 69: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 70: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 71: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 72: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 73: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 74: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 75: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 76: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 77: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 78: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 79: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 80: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 81: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 82: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 83: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 84: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 85: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 86: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 87: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 88: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 89: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 90: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 91: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 92: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 93: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 94: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 95: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 96: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 97: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 98: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 99: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 100: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 101: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 102: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 103: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 104: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 105: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 106: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 107: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 108: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 109: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 110: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 111: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 112: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 113: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 114: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 115: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 116: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 117: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 118: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 119: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 120: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 121: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 122: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 123: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 124: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 125: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 126: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 127: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 128: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 129: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च
Page 130: १० संस्कृतम्( समयः सन्धः च ...dps-gandhinagar.com/Document/content-docs/59ee0be5-8b40...१० स स क तम ( समय सन ध च