บทท 5 เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

พ.ศ. 2554 – 2563

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 5-1

บทท 5 เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน พ.ศ. 2554 - 2563

อทยานแหงชาตทางทะเลมกจะมอาณาเขตทงบนบกและในทะเล ซงมความแตกตางกนทงดานระบบ

นเวศ และรปแบบการใชประโยชน ดงนน การจดการระบบนเวศทางทะเลจงมกระบวนการในการจดการทแตกตางกน เพราะจะตองมการเชอมโยงการแบงเขตการจดการใหสอดคลองกบการใชประโยชนบนฝง ในการปกปองพนททางทะเลนน คณะผเชยวชาญในกลมประเทศอาเซยนไดเสนอวา การก าหนดเขตการจดการพนทคมครองทางทะเล นอกจากค านงถงแผนการแบงเขตการใชประโยชนในทะเลแลว ยงตองสอดคลองกบการแบงเขตการใชประโยชนบนบกดวย เชน รปแบบการใชประโยชนบนชายฝงทอยใกลกบแนวปะการง จะตองไมสงผลกระทบตอแนวปะการง เชน น าเสยจากบานพก รานอาหาร การกอสรางทาเทยบเรอ เปนตน

โดยทวไป ระบบนเวศบนบกและในทะเล มความแตกตางทส าคญ ซงตองน ามาพจารณาในการวางแผนการจดการพนท คอ

มต (Dimensions)

สงมชวตในระบบนเวศบนบกมกจะมกจกรรมหลกทสมพนธกบพนดน ในขณะทส งมชวตในทะเลมกจะมกจกรรมทส าคญอยทงพนทะเล และในมวลน า โดยเฉพาะอยางยง สงมชวตในทะเลหลายชนดมตวออนทเปนสตวหนาดน ในขณะทมตวออนลองลอยอยในมวลน า คอ ม 3 มต ดงนน มวลน าจงมความส าคญตอการด ารงอยของระบบนเวศ

ขอบเขต (Areas)

ระบบนเวศบนบกมกจะมขอบเขตทแนนอนทข นกบลกษณะภมประเทศ เชน ภเขา แมน า หนอง บง หรอการแบงแยกโดยการใชประโยชนจากมนษย เชน การตงถนฐาน การเกษตรกรรม ถนนหนทาง เปนตน ดงนน การก าหนดขอบเขตของพนทอาจท าไดไมยาก ในขณะทระบบนเวศในทะเลมกจะมขอบเขตทไมแนนอน และมความเชอมโยงระหวางระบบนเวศ เชน สงมชวตในระบบนเวศปะการง อาจจะมการเคลอนทไปมาระหวาง ระบบนเวศหญาทะเล ปาชายเลน และในทะเลเปด สงมชวตบางชนดมสถานทของการเจรญเตบโตของตวออนทหนง ในขณะทตวเตมวยอาศยอยอกบรเวณหนง สงมชวตบางชนดมขอบเขตการแพรกระจายทกวางมาก เชน เตาทะเล มการเคลอนทระหวางทะเลลก แนวปะการง หญาทะเล และขนมาวางไขบนหาดทราย ดงนน การก าหนดขอบเขตของพนทปกปองทางทะเล จงตองค านงถงการเคลอนทไปมาของสตวทะเลและการแพรกระจายของตวออนดวย

การแพรกระจายของตวออน (Larval distribution)

สงมชวตในทะเลมกจะมการปลอยไขออกมาเปนจ านวนมาก และตวออนแพรกระจายไปไดไกล ในขณะทส งมชวตบนบกมกจะมการออกลกจ านวนนอย มการเลยงดลก และลกจะอยใกลกบแม ในการจดการทรพยากรบนบกจงอาจจะก าหนดโดยการแพรกระจายของตวเตมวย ในขณะทการจดการทรพยากรในทะเลจะตองปกปองทงบรเวณทตวออนอยอาศย และบรเวณทตวเตมวยอยอาศย ตลอดจนถงทศทางการเคลอนทของแตละกลม

เลม 2 แผนแมบทการจดการพนท

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 5-2

น าขน-น าลง (Tide)

สงมชวตในระบบนเวศทางทะเลมการด ารงชวตทข นอยกบการขนลงของน า โดยเฉพาะสงมชวตทอยในเขตน าขน-น าลง (Intertidal zone) จะมการปรบตวใหอยไดทงสภาพทน าทวม และสภาพทน าแหงตองขาดน าในชวงน าลง และเผชญกบอณหภมทสงขนจากการถกแสงแดดเปนเวลานาน ดงนน ในการจดการพนทชายฝงทะเล จะตองใหความส าคญกบพนทในเขตน าขน-น าลงเปนพเศษ

การตดตอถงกน (Connectivity)

ในระบบนเวศบนบก การแพรกระจายเปนไปไดจ ากด สารพษ หรอสงแปลกปลอมมกจะแพรกระจายไปไดไมไกล และสามารถแกไขไดงาย ในขณะทระบบนเวศในทะเลมการตดตอถงกนไดงาย เนองจากน าทะเลเปนตวพาและตวท าละลายทด ดงนน สงมชวต หรอสารปนเปอนในน า จะมการแพรกระจายไปไดกวาง จากอทธพลของกระแสน า และคลน สารปนเปอนทถกปลอยในบรเวณใดบรเวณหนงในเขตอทยานแหงชาต หรอภายนอกอทยานแหงชาต อาจจะแพรกระจายไปทวทงบรเวณกได ตวอยางเชน การกอสรางบรเวณชายฝงนอกเขตอทยานแหงชาต ซงไดแก การสรางทาเรอ การสรางก าแพงกนคลน การขดลอกรองน า การท าเหมองแรในทะเล อาจสงผลกระทบตอการเคลอนทของกระแสน า หรอเกดการเปลยนแปลงปรมาณของตะกอนในน าทะเล และมผลตอพนทในเขตอทยานแหงชาตกได ดงนน การจดการอทยานแหงชาตทางทะเล นอกจากจะตองค านงถงผลกระทบทเกดจากกจกรรมภายในเขตอทยานแหงชาตแลว ยงตองพจารณาถงผลกระทบทเกดมาจากกจกรรมนอกเขตอทยานแหงชาต และหาทางลดผลกระทบทจะเกดขนดวย

ในการแบงเขตการปกปองและการใชประโยชนพนทของอทยานแหงชาต จะประกอบดวยเกณฑดานพนท (มตดานพนท) และเกณฑดานกจกรรม (มตดานกจกรรม) มาพจารณาประกอบกน (รปท 5.1) ดงน

รปท 5.1 แบบจ าลองรปแบบการแบงเขตการจดการพนท (Zoning) (ทมา : คมอการจดการพนทคมครองทางทะเลตามเกณฑพนทคมครองทางทะเลของอาเซยน. 2548)

เขตหวงหาม (Strict nature reserve zone)

เขตสงวนสภาพธรรมชาต (Primitive zone)

เขตใชประโยชนทวไป (General use zone)

CCoorree AArreeaa

BBuuffffeerr

aarreeaa

เขตฟนฟสภาพ (Recovery zone)

เขตทมศกยภาพในศกษาวจย (Scientific zone) เขตนนทนาการและศกษาหาความร (Outdoor recreation zone)

เขตบรการ (Intensive use zone)

เขตกจกรรมพเศษ (Special management zone) แนวกนชน (Buffer area)

มตดานพนท มตดานกจกรรม

เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 5-3

มตดานพนท

เปนการก าหนดพนทโดยพจารณาจากสภาพของระบบนเวศ โดยก าหนดใหพนททมความเปราะบางทสดเปนพนททควรไดรบการปกปองสงสด (core area) และมพนททมสภาพระบบนเวศสมบรณรองลงมา เปนพนทปกปองพนทไขแดง (buffer area) ส าหรบบรเวณอนๆ ทไมมระบบนเวศทส าคญ จดเปนเขตใชประโยชนทวไป โดยมรายละเอยด ดงน

ก. เขตหวงหาม (Strict nature reserve zone) เปนบรเวณทควรจดเปนเขตหวงหามในเขตอทยานแหงชาต เรยกอกนยหนงวาเปนพนทไขแดง (core area) เปนเขตทมความเปราะบาง หรอมความส าคญเปนอยางยง เชน พนทวางไข เลยงดลกของสตวปา หรอสตวทะเล มสงมชวตหายาก หากไดรบผลกระทบจากมนษย จะท าใหระบบนเวศเสยสมดล จนไมอาจจะฟนกลบคนสสภาพปกตได พนทในเขตหวงหามนไมเปดโอกาสใหท าประโยชนดานอน เวนแตจะไดรบอนญาตจากอทยานแหงชาต

ข. เขตสงวนสภาพธรรมชาต (Primitive zone) เปนบรเวณทมสภาพธรรมชาตอดมสมบรณควรแกการอนรกษ แตมการใชประโยชนบางอยางแบบดงเดมของชมชน ในรปแบบทไมสงผลกระทบใหเกดการเปลยนแปลงสภาพระบบนเวศ เชน การคมนาคมเดนเทา การสญจรทางเรอ การเปนทจอดเรอหลบลมส าหรบเรอขนาดเลก เขตสงวนสภาพธรรมชาตท าหนาทเปนเสมอนเขตกนชนแฝง (buffer area) ใหกบพนทหวงหาม หรอพนทไขแดง โดยมวตถประสงคในการลดการใชประโยชนในพนทหวงหาม

ค. เขตใชประโยชนทวไป (General use zone) เปนบรเวณทไมมทรพยากรทมความส าคญ เชน พนน าทไมมระบบนเวศปะการง หรอหญาทะเล ควรอนญาตใหมกจกรรมการใชประโยชนดานตางๆ แบบดงเดมของชมชนได ทงดานการทองเทยว การประมง การประกอบอาชพของชาวประมงพนบานตามแนวชายฝง การเดนเรอ ภายใตกฎหมายของพระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 และกฎหมายประมง พ.ศ. 2490 ทงนเพอลดความขดแยงกบชมชนทมการใชประโยชนอยในปจจบน

มตดานกจกรรม

เปนการพจารณาก าหนดเขต โดยใชกจกรรมเปนเกณฑในการก าหนดเขต เชน กจกรรมฟนฟสภาพธรรมชาต กจกรรมการพกผอน หรอนนทนาการ กจกรรมศกษาวจย กจกรรมการใหบรการนกทองเทยว และกจกรรมตาง ๆ ทอาจจะขดกบหลกการจดการอทยานแหงชาต เขตเหลาน อาจจะอยในพนทใดในเขตทก าหนดโดยมตดานพนทกได โดยกนพนทขางตนออกมาเพอก าหนดกจกรรมทสามารถด าเนนการได เขตเหลานไดแก

ก. เขตฟนฟสภาพธรรมชาต (Recovery zone) เปนบรเวณทสภาพธรรมชาตถกรบกวน และ ถกท าลายจนเสอมสภาพดวยสาเหตตางๆ ทงจากฝมอมนษย และภยธรรมชาต ซงจ าเปนตองฟนฟใหคนสสภาพธรรมชาตดงเดม การฟนฟนนสามารถด าเนนการในระดบตางๆ เชน การปลอยไวใหมการฟนฟตามธรรมชาต โดยมการปกปองพนทอทยานแหงชาตตามความเหมาะสม การปลกหรอยายสงมชวตเพอฟนฟสภาพธรรมชาตเพยงบางสวน แลวปลอยใหธรรมชาตมการฟนฟตามปกต หรอการฟนฟสภาพธรรมชาตทงบรเวณ โดยมการปลกหรอยายสงมชวตเขาไปแลวมการจดการทเหมาะสม

ข. เขตนนทนาการและศกษาหาความร (Outdoor recreation zone) เขตนจดไวเพอใหผมาเทยวชมอทยานแหงชาตไดสมผสกบความสวยงาม พกผอน และศกษาหาความรจากธรรมชาต เปนบรเวณทมจดเดนทางธรรมชาต สามารถทจะพฒนาสงกอสรางทจะอ านวยความสะดวกไดโดยมขอจ ากดเฉพาะพนท รวมทงม

เลม 2 แผนแมบทการจดการพนท

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 5-4

มาตรการลดผลกระทบตอธรรมชาตทอาจจะเกดขน ยอมใหผใชประโยชนไดเขารวมในกจกรรมนนทนาการททางอทยานแหงชาตไดจดเตรยมไว และพนทนจะอยใกลเขตการบรการเพอสะดวกแกการเขาถง ตวอยางเชน การสรางเสนทางชมปา เสนทางเดนชมปะการงน าตน เสนทางด าน า โดยมการจดเตรยมปายสอความหมายธรรมชาต ตามบรเวณทส าคญ

ค. เขตบรการ (Intensive use zone) เขตนจดไวเพอรองรบการพฒนาสงอ านวยความสะดวกตางๆ แกสาธารณชนจ านวนมากทเขามาใชประโยชน เปนบรเวณทไมมจดเดนทางธรรมชาตทควรแกการอนรกษไว พนทของเขตนจะอยใกลกบแหลงทจะพฒนาเปนจดทองเทยว พกผอน หรอศกษาหาความรเกยวกบธรรมชาต ตวอยางเชน อาคาร รานคา รานอาหาร ทพก ทจอดรถ ถนน เปนตน

ง. เขตกจกรรมพเศษ (Special management zone) เปนบรเวณทจ าแนกไวเปนพเศษเพอรองรบกจกรรมบางประเภทของประชาชน องคกรเอกชน หรอหนวยงานราชการอนทไมไดอยภายใตความรบผดชอบของอทยานแหงชาต และกจกรรมของสงเหลานน อาจจะขดตอหลกการของการจดการอทยานแหงชาต และเปนการปองกนมใหกจกรรมนนขยายขอบเขตจนเกดผลเสยตออทยานแหงชาต ตวอยางเชน พนททชาวบานใชประโยชนมากอนทจะมการประกาศจดตงอทยานแหงชาต พนททมการบรหารจดการแบบพเศษ เปนตน

จ. เขตศกษาวจย (Scientific zone) เปนเขตทกนไวเพอการศกษาวจย ในสภาพทเปนธรรมชาต ไมอนญาตใหมกจกรรมอน ในบรเวณน ทงนเพอปองกนผลกระทบจากมนษยตอการแปลผลทางวทยาศาสตร เขตนอาจจะมการประกาศเปนเขตวจยแบบถาวร หรอประกาศชวคราวตามระยะเวลาของการศกษาวจยแตละเรอง

ฉ. แนวกนชน (Buffer area) เปนบรเวณทอยรอบอทยานแหงชาต เชน บรเวณรอยตอระหวางชมชนกบเขตอทยานแหงชาต เปนบรเวณทอยนอกเขตอทยานแหงชาต แตสงผลกระทบตอความสมบรณของระบบนเวศภายในอทยานแหงชาต อทยานแหงชาตจงจ าเปนตองมกจกรรมดานชมชน และการน าเสนอหนวยงานทเกยวของเพอปองกนแกไขกจกรรมทจะสงผลตอพนทอทยานแหงชาต

การก าหนดเขตขางตน อาจจะมความแตกตางกนไปในแตละพนท หรอมการแบงเขตเปนประเภทตาง ๆ ทแตกตางกนไป ตามวตถประสงคของแตละอทยานแหงชาต เชน การแบงเขตการใชประโยชนของ Great Barrier Reef Marine Park ของประเทศออสเตรเลย ใชหลกของการเปนพนทใชสอยทหลากหลาย (Multiple use areas) โดยมสวนทตรงตามขอก าหนดของการจดการอทยานแหงชาตสากล (IUCN) ในบางบรเวณเทานน จงพบวา มการใชประโยชนทางดานการประมง การตกปลาเพอพกผอนหยอนใจ การเกบของทะเล ในเขต Great Barrier Reef Marine Park ดวย ซงถายดตามหลกการจดการอทยานแหงชาตสากลแลว จะไมอนญาตใหมการลาสตวในเขตอทยานแหงชาต อยางไรกตาม แมวาจะมการอนญาตใหมกจกรรมดงกลาวในเขต Great Barrier Reef Marine Park ได แตกไดมการก าหนดเขตการใชประโยชนในแตละบรเวณ (Zoning) วาบรเวณใดอนญาตใหมกจกรรมประเภทใดไดบาง และบรเวณใดทไมอนญาตใหมกจกรรมใด

การจดการพนทอทยานแหงชาตในประเทศญป น อาจจะมการประกาศเขตทบพนททมประชาชนถอครองทดนอยกอนแลวกได ทงน ในพนทดงกลาวจะยงคงใหประชาชนมเอกสารสทธถอครองพนทไดดงเดม แตจะมการก าหนดกจกรรมทอนญาตใหด าเนนการไดในแตละพนท ซงจะแตกตางกนไปในแตละพนท ขนอยกบระดบของการปกปอง หรอความส าคญของพนทนนๆ เชน ในพนทประกาศเขตอทยานแหงชาตจะยงคงอนญาตใหท าการเกษตรบางประเภทได ในขณะทหามการพฒนาทจะสงผลกระทบตอระบบนเวศ

เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 5-5

โดยทวไปการแบงเขตพนทในทะเลในเขตอทยานแหงชาต มกจะเปนการแบงเขตในลกษณะของการเปนพนทเพอการใชประโยชนในหลายรปแบบ (Multiple uses) และยงคงอนญาตใหมการท าการประมงดวยเครองมอบางชนด ซงสามารถพบไดในการจดการอทยานทางทะเลในหลายพนท เชน ในบรเวณ Great Barrier Reef Marine Park ของออสเตรเลย Key Lago Marine Sanctuary ของประเทศสหรฐอเมรกา และ Bonaire Marine Park ในทะเลคารบเบยน ทงนเนองจากการก าหนดขอบเขตของแตละบรเวณในทะเลนน ไมสามารถท าไดงาย และเปนบรเวณทมการใชประโยชนอยกอนแลว เชน การประมงเพอยงชพ ซงถายดตามหลกของการจดการอทยานแหงชาตทางบกแลว การจบปลา หรอจบสตวน า ถอเปนการลาสตวประเภทหนง จงเปนการผดหลกการจดการอทยานแหงชาตกได (ศกดอนนต และศศน, 2548)

การแบงเขตการจดการพนทในครงน ไดปรบปรงโดยอางองแผนแมบทการจดการพนททมอยเดม ผนวกกบสถานการณปจจบน ทงปญหาดานสงแวดลอมทเกดจากภยธรรมชาต และกจกรรมของมนษย โดยก าหนดพนทตางๆ ออกเปน 7 เขต (รปท 5.2) โดยมรายละเอยดคณสมบตแตละเขตดงตารางท 5.1 ซงสอดคลองกบนโยบายการใชพนทตามแนวทางของกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช โดยมเขตกจกรรมพเศษ และพนทใชประโยชนทวไป เปนพนททมความจ าเปนตองลดระดบการปกปองลงมา

รปท 5.2 เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน (ป 2554 - 2563)

2. เขตนนทนาการและศกษา หาความร

1. พนทธรรมชาต 1.1 เขตหวงหาม 1.2 เขตสงวนสภาพธรรมชาต 1.3 เขตฟนฟสภาพธรรมชาต

3. เขตบรการ

เขตใชประโยชนทวไป - พนน าทวไปทไมมระบบ นเวศทส าคญ

เขตกจกรรมพเศษ - ชมชน หมบานชาวเล - เกาะสมปทานรงนก - ทตงหนวยงานรฐอนๆ

เชน ทาเทยบเรอ ทราชพสด สถานประมงฯ พนทของทพเรอ

เขตกนชน พนทรอบแนวเขตอทยานแหงชาตในรศม 3 กม.

เลม 2 แผนแมบทการจดการพนท

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 5-6

1) ล าดบแนวคดในการแบงเขตพนทในแหลงอนรกษทะเลอนดามน

หลกการทส าคญทคณะผศกษายดเปนพนฐาน ส าหรบการแบงเขตพนทการจดการอทยานแหงชาตและเขตหามลาสตวปาฯ ในพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน ไดแก ระดบความสมบรณของทรพยากรธรรมชาต ทงทางบก และทางทะเล ความส าคญของระบบนเวศ รปแบบการใชประโยชนทงดานการอนรกษ ดานการทองเทยว เพอเปนพนฐานในการเขาใจความสมพนธและบทบาทของพนทตางๆ น าไปสการตดสนใจแบงเขตการจดการ และแผนการด าเนนการในแตละพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

จากขอมลพนฐาน ในเชงความสมบรณของระบบนเวศตางๆ ทมอยในพนท ไดแก ขอมลแผนทความสมบรณของแนวปะการง ขอมลการพบสตวทะเล และสตวบกทส าคญ ขอมลปาบก และปาชายเลน ไดน ามาสการประเมนมตความส าคญของสงแวดลอม เปนพนททมความส าคญเชงนเวศสง (Core area) มความส าคญในการอนรกษสงสด เนองจากยงคงสภาพทมความอดมสมบรณ และความหลากหลายทางชวภาพ

แมวาในทางปฏบตจะไมสามารถจดพนทใน Core area ใหเปนพนทหวงหามไดทงหมด เนองจากเหตผลในการเปนแหลงทองเทยว หรอมการเขาถงของประชาชนไดงาย แตในพนททมความส าคญกสามารถเพมมาตรการในการคมครองสภาพแวดลอมได โดยจดใหอยในเขตสงวนสภาพธรรมชาต ซงจะอนญาตเฉพาะบางกจกรรมทไมสงผลตอการเปลยนแปลงสภาพธรรมชาตเทานน และผบรหารยงสามารถใชวธหมนเวยนส าหรบใชประโยชน และการปดพนทเพอการฟนฟไดในแตละป โดยน าวธการประเมนสภาพทรพยากรมาใชในการตดสนใจเปดหรอปดจดด าน าในชวงกอนการเปดฤดทองเทยว

จากขอมลดงกลาวการจดท าแผนทการแบงเขตจะใชล าดบความคดดงน คอ

1) ส ารวจขอมลเชงนเวศวทยาและจ าแนกการใชประโยชนพนทในรปแบบตางๆ ออกมาในแตละอทยานแหงชาต/เขตหามลาสตวปา และประเมนสถานภาพของแตละบรเวณวามความส าคญทางนเวศมากนอยเพยงใด หรอมความเสอมโทรมเพยงใด ขอมลเหลานจะเปนเครองมอหลกทน ามาสการตดสนใจก าหนดเขตการจดการพนทเขตตางๆ

2) ก าหนดใหพนทธรรมชาต (Nature area) ในบรเวณทมความส าคญเชงนเวศสง หรอมความสมบรณของทรพยากรธรรมชาตสงในทกๆ ระบบสงแวดลอม

2.1) ในพนทธรรมชาต ก าหนดใหพนททคงความสมบรณของระบบนเวศ มความหลากหลายทางชวภาพ เปนแหลงตนน าล าธาร หรอเปนทอยอาศย วางไข ผสมพนธของสตวหายากหรอสตวเฉพาะถน เปนเขตหวงหาม (Strict nature reserve zone) โดยวเคราะหบรเวณทมความส าคญเปนอยางสง เชน บรเวณทมความหลากหลายของสงมชวต มทศนยภาพงดงามแปลกตา แหลงทอยอาศย ผสมพนธของสตวหายากหรอสตวเฉพาะถน แหลงวางไข อนบาลตวออนสตวน า พนทเหลานจะถกก าหนดใหเปน พนทหวใจหลก (Core area) จ าเปนตองไดรบการคมครองปกปองอยางเตมท โดยสามารถแบงเปนพนททตองไดรบการปกปองอยางเขมงวดตลอดเวลา เชน พนทปาตนน า พนทแนวปะการง ปาชายเลน และพนททสมควรไดรบการปกปองในบางชวงเวลา เชน หาดทรายทมเตาทะเลขนวางไข ในชวงฤดเตาทะเลวางไข

2.2) ในพนทธรรมชาตทมความสมบรณและความหลากหลายทางนเวศสง ก าหนดใหเปนเขตสงวนสภาพธรรมชาต (Primitive zone/Conservation zone) ทมความส าคญรองลงมาจาก

เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 5-7

เขตหวงหาม ในเขตนประชาชนอาจจะสญจรผานไปมาได โดยไมมการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมหรอท ากจกรรมทจะสงผลกระทบตอพนท ในเขตนไมสงเสรมใหมการด าเนนกจกรรมเกยวกบการทองเทยวหรอนนทนาการ พนททจดอยในเขตน เชน ล าคลอง/รองน าในปาชายเลน แนวปะการง แหลงหญาทะเล เปนตน

2.3) พนทธรรมชาตบรเวณทไดรบความเสยหายหรอเสอมโทรมจะถกก าหนดเขตแยกออกมาเปนเขตฟนฟสภาพธรรมชาต (Recovery zone) เพอพจารณาแนวทางการฟนฟทรพยากร หรอก าหนดเปนพนทเพอการใชประโยชนบางอยางทจะไมสงผลกระทบตอบรเวณทส าคญบรเวณอนในเขตอนรกษ ตวอยางเชน ปาบกทถกบกรกท าลาย ปาชายเลนเสอมโทรม แนวปะการงทอยในสภาพเสอมโทรม เปนตน

3) ก าหนดเขตทจะมการใชประโยชนในการบรการประชาชน ในดานการพกผอนหยอนใจ นนทนาการ และการศกษาหาความร (Outdoor recreation zone) โดยแบงแยกกจกรรมแตละประเภททไมสมพนธออกจากกน เชน ก าหนดใหเขตบรการ (Intensive use zone) แยกออกจากเขตศกษาหาความรธรรมชาต และก าหนดกจกรรมใหเหมาะสมตามลกษณะทรพยากร และความตองการของผมาเยอน เขตนก าหนดขนในบรเวณทมจดเดนทางธรรมชาต มศกยภาพของการเปนแหลงทองเทยวเชงนเวศ เดนทางเขาถงสะดวก สามารถทจะพฒนาสงอ านวยความสะดวกไดโดยมขอจ ากดเฉพาะพนท รวมทงมมาตรการรบมอกบผลกระทบทอาจจะตามมาจากการทองเทยว กจกรรมนนทนาการส าหรบเขตน ไดแก กจกรรมด าน าตน ด าน าลก เสนทางศกษาธรรมชาต จดชมวว พกผอนชมธรรมชาตชายหาด หรอลงเลนน า จดจอดพกเรอน าเทยว เปนตน

4) พนทซงมความสมบรณของระบบนเวศต า เนองจากมการพฒนาพนทมากอน ไมสามารถฟนฟได ทท าการอทยานแหงชาต หนวยพทกษอทยานแหงชาต บางแหง ทพกอาศย ลานกางเตนท อาคารนทรรศการ ทาเรอ ทจอดเรอโดยสาร รานอาหารและของทระลก เปนเขตบรการ (Intensive use zone)

5) ก าหนดบรเวณทอยนอกเหนอการควบคมของอทยานแหงชาต และเขตหามลาสตวปา เชน การตงถนฐานของประชาชนทมอยกอนการประกาศเขตอทยานแหงชาต พนทปญหารอการตรวจสอบและพสจนเอกสารสทธ ทาเรอของรฐ ประภาคาร ทตงหนวยงานราชการอน หรอบรเวณทมรปแบบการบรหารแบบพเศษ เชน พนทสมปทานรงนก หรอพนทสมปทานพเศษอนๆ ใหเปนเขตกจกรรมพเศษ (Special use zone) โดยอาศยมตคณะรฐมนตร 30 มถนายน 2541 ทงน เพอมใหขดกบกฎหมาย และระเบยบการบรหารงานอทยานแหงชาต และเขตหามลาสตวปา

6) พนน าทไมมระบบนเวศใตน าทส าคญ จะใหประชาชนไดใชสอย แตยงคงมการบรหารจดการโดยอาศยพระราชบญญตการประมงทหามเครองมอประมงบางชนด ดงนน บรเวณนจะยอมใหประชาชนใชประโยชนดานการประมงแบบยงชพได โดยวธการท าการประมงตองไมขดกบกฎหมายประมง นอกจากนยงหมายถง การใชประโยชนทางการเดนเรอ พนทนจะจดเปนพนทใชประโยชนทวไป (General use zone)

7) เขตกนชน (Buffer zone) หรอพนทกนชน 1 ของพนทน าเสนอมรดกโลก ไดแก พนทรอบแหลงอนรกษทะเลอนดามนภายในรศม 3 กโลเมตร เปนเสนแบงเขตแนวกนชนชนใน (Buffer line) ใน

เลม 2 แผนแมบทการจดการพนท

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 5-8

เขตกนชนนอาจมบางพนทอยภายใตการคมครองโดยกฎหมายอนๆ เชน เขตอนรกษประมงชายฝง ในระยะ 3,000 เมตร จากแนวชายฝง พนทคมครองสงแวดลอม หรอมสภาพเปนเขตอนรกษแตมไดรวมอยในพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน เชน เขตรกษาพนธสตวปา เขตหามลาสตวปา อทยานแหงชาตทางบกอนๆ บรเวณนอทยานแหงชาต/เขตหามลาสตวปาในพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน มนโยบายและมาตรการส าหรบการด าเนนงานโครงการชมชนสมพนธ และเฝาระวงตดตามกจกรรมทอาจจะสงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตภายในพนท

ตารางท 5.1 คณสมบตของเขตตางๆ ในพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน ระหวางป พ.ศ. 2554-2563

เขต คณสมบต/กจกรรมของพนท

เขตหวงหาม (Strict nature reserve zone)

เปนบรเวณทควรจดเปนเขตหวงหาม เปนเขตทมความเปราะบาง หรอมความส าคญเปนอยางยง หากไดรบผลกระทบจากมนษย จะท าใหระบบนเวศเสยสมดล จนไมอาจจะฟนกลบคนสสภาพปกตได เขตหวงหามนไมเปดโอกาสใหท าประโยชนดานอนๆ เวนแตจะไดรบอนญาตเปนคราวๆ จากกรมอทยานแหงชาตฯ ตวอยางบรเวณทควรก าหนดใหเปนเขตหวงหาม ไดแก ชายหาดทเปนทวางไขของเตาทะเล พนทไดรบการปกปองหามเขาใชประโยชนมาเปนเวลานาน พนททย งไมเคยมใครเขาถงมากอน และพนททคาดวาจะมสงม ชวตหายากหรอมความส าคญในทางนเวศวทยา แตยงไมไดรบการศกษาอยางละเอยดมากอน

เขตสงวนสภาพธรรมชาต (Primitive zone หรอ Conservation zone)

เปนบรเวณทมสภาพสงคมพชและธรรมชาตอดมสมบรณควรคาแกการอนรกษไวเปนปาตนน าล าธาร หรอบรเวณปาชายหาดทมความอดมสมบรณควรคาแกการอนรกษไวเปนทอยอาศยหากนของสตวปา ส าหรบระบบนเวศทางทะเล ไดแก บรเวณปาชายเลน เอสทร และแนวปะการงทมความอดมสมบรณ ซงเปนแหลงเพาะพนธสตวน า เขตนอนญาตใหมกจกรรมใชประโยชนพนทไดบาง โดยมขอจ ากดทตองไมมการเปลยนแปลงสภาพนเวศดงเดม และไมสนบสนนกจกรรมดานนนทนาการ สามารถใหมการเดนปาเขาพนทได ส าหรบในบรเวณแนวปะการง และล าคลองในปาชายเลน สามารถใชประโยชนสญจรทางเรอได โดยจะตองมการควบคมไมใหสงผลกระทบตอระบบนเวศ และการจอดเรอหลบคลนลมจะไมอนญาตใหจอดเรอพกคางคนและตองมการควบคมการปลอยน าทงในบรเวณใกลแนวปะการงดวย

หากเขตสงวนสภาพธรรมชาต เกดความเสอมโทรม กสามารถปรบใหเปนพนทฟนฟสภาพธรรมชาตได

เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 5-9

เขต คณสมบต/กจกรรมของพนท

เขตฟนฟสภาพธรรมชาต (Recovery zone)

เปนบรเวณทสภาพธรรมชาตถกรบกวน และถกท าลายจนเสอมสภาพ ดวยสาเหตตางๆ ทงจากฝมอมนษย และภยธรรมชาต ซงจ าเปนตองฟนฟใหคนสสภาพธรรมชาตดงเดม การฟนฟนนสามารถด าเนนการในระดบตางๆ เชน การปลอยไวใหมการฟนฟตามธรรมชาต โดยมการปกปองพนทอทยานแหงชาตตามความเหมาะสม การปลกหรอยายสงมชวตเพอฟนฟสภาพธรรมชาตเพยงบางสวน แลวปลอยใหธรรมชาตมการฟนฟตามปกต หรอการฟนฟสภาพธรรมชาตทงบรเวณ โดยมการปลกหรอยายสงมชวตเขาไปแลวมการจดการทเหมาะสม

เขตฟนฟสภาพธรรมชาตสามารถปรบเปลยนใหเปนเขตสงวนสภาพธรรมชาตได โดยการศกษาสถานภาพวามการฟนตวกลบมาในระดบทดแลวหรอยง

เขตนนทนาการ และศกษา หาความร (Outdoor recreation zone)

ในเขตนจะมรปแบบกจกรรมนนทนาการ ในลกษณะนนทนาการและศกษาหาความร เขตนจดไวเพอใหผมาเทยวชมอทยานแหงชาตไดสมผสกบความสวยงาม พกผอน และศกษาหาความรจากธรรมชาต เปนบรเวณทมจดเดนทางธรรมชาต สามารถทจะพฒนาสงกอสรางทจะอ านวยความสะดวกไดบางตามขอจ ากดเฉพาะพนท รวมทงมมาตรการลดผลกระทบตอธรรมชาตทอาจจะเกดขน ยอมใหผใชประโยชนไดเขารวมในกจกรรมนนทนาการทอทยานแหงชาตไดจดเตรยมไว และพนทนจะอยใกลเขตการบรการเพอสะดวกแกการเขาถง ตวอยางเชน จดจอดพกเรอคางคน การสรางเสนทางเดนปาถาวร เสนทางชมปะการงน าตน เสนทางด าน า โดยมการจดเตรยมปายสอความหมายธรรมชาต ตามบรเวณทส าคญ

เขตนนทนาการสามารถปรบเปลยนใหเปนเขตฟนฟสภาพธรรมชาตเพอปดการทองเทยวได หากผลการศกษาพบวาธรรมชาตไดรบผลกระทบจากกจกรรมนนทนาการจนสมควรไดรบการฟนฟ

เขตบรการ (Intensive use zone)

เขตนจดไวเพอรองรบการพฒนาสงอ านวยความสะดวกตางๆ แกผมาเยอน และเจาหนาทเขามาใชประโยชน เปนบรเวณทไมมจดเดนทางธรรมชาตทควรแกการอนรกษไว ไมลาดชนมากนก พนทของเขตนจะอยใกลกบแหลงทจะพฒนาเปนจดทองเทยว พกผอน หรอศกษาหาความรเกยวกบธรรมชาต หรออยใกลกบเสนทางคมนาคมหลก ตวอยาง เชน อาคาร รานคา รานอาหาร ทพก ทจอดรถ ถนน ทาเรอ เปนตน

อนง เขตบรการแตละบรเวณจะมศกยภาพในการรองรบกจกรรมและการพฒนาไดแตกตางกนไป เชน เขตบรการบางพนทจะสามารถรองรบการพฒนาไดเฉพาะลานกางเตนท การจดสรางหองอาบน า-สขา หรอมเพยงการใหบรการอาหาร สขา และของทระลกเทานน ไมสามารถพฒนาทพกแรมแบบสงกอสรางถาวรได ซงจะระบระดบขนของการพฒนาในค าอธบายของเขตบรการแตละบรเวณ

เลม 2 แผนแมบทการจดการพนท

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 5-10

เขต คณสมบต/กจกรรมของพนท

เขตกจกรรมพเศษ (Special use zone)

บรเวณทมกจกรรมพเศษ กจกรรมทมความส าคญตอความมนคงของชาต ทอยมากอนประกาศเขตอทยานแหงชาต หรอทไมอาจหลกเลยงได จ าเปนตองใหม เพอควบคมไมใหเกดผลกระทบตอทรพยากรในอทยานแหงชาต เชน การตงถนฐานของประชาชนทมอยกอนการประกาศเขตอทยานแหงชาต พนทปญหารอการตรวจสอบและพสจนเอกสารสทธ ทาเรอของรฐ ประภาคาร ทตงหนวยงานราชการอน หรอบรเวณทมรปแบบการบรหารแบบพเศษ เชน พนทสมปทานรงนก หรอพนทสมปทานพเศษอนๆ

ทงน เพอมใหขดกบกฎหมาย และระเบยบการบรหารงานอทยานแหงชาต และเขตหามลาสตวปา

เขตใชประโยชนทวไป (General use zone)

พนน าทไมมระบบนเวศใตน าทส าคญ จะใหประชาชนไดใชสอย แตยงคงมการบรหารจดการโดยอาศยพระราชบญญตการประมงทหามเครองมอประมงบางชนด ดงนน บรเวณนจะยอมใหประชาชนใชประโยชนดานการประมงแบบยงชพได โดยวธการท าการประมงตองไมขดกบกฎหมายประมง นอกจากนยงหมายถง การใชประโยชนทางการเดนเรอ

เขตกนชน (Buffer Zone) พนทรอบแหลงอนรกษทะเลอนดามนภายในรศม 3 กโลเมตร เปนเสนแบงเขตแนวกนชนชนใน (Buffer line) ในเขตกนชนนอาจมบางพนทอยภายใตการคมครองโดยกฎหมายอนๆ เชน เขตอนรกษประมงชายฝง ในระยะ 3,000 เมตร จากแนวชายฝง พนทค มครองสงแวดลอม หรอมสภาพเปนเขตอนรกษแตมไดรวมอยในพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน เชน เขตรกษาพนธสตวปา เขตหามลาสตวปา อทยานแหงชาตทางบกอนๆ บรเวณนอทยานแหงชาต/เขตหามลาสตวปาในพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน มนโยบายและมาตรการส าหรบการด าเนนงานโครงการชมชนสมพนธ และเฝาระวงตดตามกจกรรมทอาจจะสงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตภายในพนท

2) เทคนคในการจดท าแผนท

คณะผศกษาจดท าแผนทแสดงขอมลพนฐานในระบบสารสนเทศทางภมศาสตร (Geographic Information System-GIS) โดยขอมลทงหมดไดมกระบวนการตรวจสอบในภาคสนามทงภาคพนดนและใตทะเลบรเวณแนวปะการง และใชขอมลรปถายทางอากาศ (Aerial photo) และภาพจากดาวเทยม (Landsat Image) ถายทอดลงแผนทในรปเลมรายงาน

ในการแบงเขตพนทตางๆ ใชขอบเขตหนวยพนททไดท าการส ารวจและจดท าแผนทดงกลาวมาผานกระบวนการคดเลอกหนวยพนทจากแผนทตางๆ (Map sieving technique) ตามเงอนไขทก าหนด โดยใชขอมลพนฐานทส าคญ และขนตอนดงตอไปน

เขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 5-11

2.1) ก าหนดใหมพนทธรรมชาต (Nature area) ในบรเวณทมความส าคญเชงนเวศสง หรอมความสมบรณของทรพยากรธรรมชาตสงในทกๆ ระบบสงแวดลอม

▫ ในพนทธรรมชาตทมความสมบรณและความหลากหลายทางนเวศสง หรอเปนแหลงทอยอาศยของสตวทส าคญ และไมมการใชประโยชนใดๆ ในพนท เปนเขตหวงหาม

▫ ในพนทธรรมชาตทมความสมบรณและความหลากหลายทางนเวศสง แตมความเสยงตอการถกท าลายไมมาก เปนเขตสงวนสภาพธรรมชาต

▫ ในพนทธรรมชาตทมความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต ก าหนดใหเปนเขตฟนฟสภาพธรรมชาต

2.2) พนทซงมศกยภาพตอการพฒนาเปนแหลงทองเทยวเชงนเวศ เดนทางเขาถงสะดวก มสงนาสนใจสวยงามทงทางธรรมชาตหรอมนษยสรางขน ไดแก จดด าน าลก แหลงปะการงเทยมเพอการด าน า และจดจอดพกเรอทองเทยว มความคงทนทางนเวศในระดบปานกลาง ใหเปนเขตนนทนาการและศกษาหาความร (Outdoor Recreation area)

2.3) พนทซงมความสมบรณของระบบนเวศต า จดตงหนวยพทกษ และพนทพฒนาเดมเปนเขตบรการ

2.4) พนทซงมการอางสทธการถอครอง เกาะสมปทานรงนก หรอการใหสมปทานพเศษอนๆ เปนเขตกจกรรมพเศษ

2.5) พนทะเลนอกเขตทรกษาพชพนธ (พรบ. ประมง พ.ศ. 2490) และไมมทรพยากรใตน าทส าคญ เปนเขตใชประโยชนทวไป

2.6) พนทรอบแนวเขตอทยานแหงชาตในรศม 3 กโลเมตร เปนเขตกนชน

นอกจากขนตอนของการจดท าแผนทเขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน ระหวาง พ.ศ. 2554 -

2563 ทไดมการแบงเขตการจดการในมตพนททยงคงความเปนพนทธรรมชาต และพนททมการใชประโยชน โดยก าหนดมตดานกจกรรมของอทยานแหงชาต ตามแนวทางทอธบายมาแลว การจดท าแผนทเขตการจดการพนทฯ ฉบบน ยงมข นตอนการปรกษาหารอรวมกบคณะกรรมการฯ ซงเปนหวหนาพนทในการปฏบตงานภาคสนาม ไดแก หวหนาอทยานแหงชาต และหวหนาเขตหามลาสตวปา และการน าเขาส กระบวนการรบฟงความคดเหน ปรบแกตามขอแกไขจากคณะกรรมการฯ ในการประชมก ากบโครงการ ดงแผนภาพในรปท 5.4

เลม 2 แผนแมบทการจดการพนท

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 5-12

ขอมลขอบเขต ระบบนเวศ

ขอมลความสมบรณระบบนเวศ

ระบบสงแวดลอม

เงอนไข

เขตการจดการ

รปท 5.3 เงอนไขและเหตผลในการก าหนด เขตการจดการแตละเขต

เงอนไข เหตผล

เขตหวงหาม (Strict nature reserve zone) พนทธรรมชาตทมความสมบรณและหลากหลายทางชวภาพสง มความเปาะบาง ไดรบผลกระทบไดงาย จ าเปนตองไดรบการปกปองอยางเขมงวด ▫ ปาตนน าทระดบความสงตงแต 300 เมตร ขนไป ▫ พนทแหลงทอยอาศย หากน วางไขของสตวชนด

ส าคญ แหลงอนบาลสตวน า ▫ พนทซงคาดวานาจะมความส าคญเชงนเวศสงหรอ

เปนทอยอาศยของสตวหายาก แตยงขาดการศกษาอยางละเอยดมากอน

รกษาแหลงพอแมพนธ แหลงพนธกรรมทางธรรมชาตทส าคญ และมความเปราะบาง

เขตสงวนสภาพธรรมชาต (Primitive zone) พนทธรรมชาตทมความสมบรณและหลากหลายทางชวภาพสง พจารณาประกอบกบความจ าเปนของการใชประโยชนพนท อาจผอนผนใหมการใชประโยชนพนทไดบาง ภายใตเงอนไขขอก าหนด ▫ ปาตนน าบนภเขาทระดบความสงไมเกน 300 เมตร ▫ แหลงทอยอาศย หากนของสตวชนดส าคญ แหลง

เพาะพนธ อนบาลสตวน า

รกษาแหลงพนธกรรมทางธรรมชาต ควบคไปกบการใชประโยชนพนทอยางยงยน และเปนเสมอนพนทกนชนใหกบเขตหวงหาม

เขตฟนฟสภาพธรรมชาต (Recovery zone) พนทธรรมชาตทมความส าคญเชงนเวศ แตปจจบนมสภาพเสอมโทรม ทงจากปรากฏการณธรรมชาต หรอการบกรกท าลายจากมนษย จ าเปนตองไดรบการพจารณามาตรการฟนฟทรพยากร

เปดโอกาสใหทรพยากรมโอกาสฟนตวเอง และลดการรบกวนพนทจากการใชประโยชนหรอการทองเทยว

เขตนนทนาการ และศกษาหาความร (Outdoor recreation zone) บรเวณทมความสวยงาม และจดเดนส าคญทางธรรมชาตและประวตศาสตร มศกยภาพตอการพฒนาเปนแหลงทองเทยวเชงนเวศ สามารถเดนทางเขาเทยวชมพนทไดสะดวกหรอสามารถพฒนาเสนทางการเขาถงไดโดยไมท าลายความส าคญทางนเวศ มความคงทนทางนเวศในระดบปานกลาง

พนทส าหรบใหนกทองเทยวไดสมผสกบธรรมชาต เพอการพกผอนหยอนใจและศกษาหาความรจากธรรมชาต

เขตบรการ (Intensive use zone) มความสมบรณของระบบนเวศต า เปนทต งของทท าการอทยานแหงชาต หรอหนวยพทกษฯ ทมการพฒนามากอน มความคงทนทางนเวศสง ไมเปนแหลงทอยอาศย หากนของสตวหายาก

ก าหนดขอบเขตการพฒนาสงอ านวยความสะดวก ใหอยในบรเวณทมศกยภาพเหมาะสม

เขตกจกรรมพเศษ (Special use zone) พนททมการใชประโยชนถอครองโดยประชาชนหรอหนวยงานอนๆ ของรฐ มรปแบบการใชประโยชนทขดตอกฎหมายอทยานแหงชาตหรอเขตหามลาสตวปา

จ ากดขอบเขตบรเวณการใชประโยชนพนท มใหมการขยายพนทไปจากเดม

เขตใชประโยชนทวไป (General use zone) พนน าทะเลสวนทไมมทรพยากรใตน าทส าคญ เชน แนวปะการง แหลงหญาทะเล และอยนอกเขตทรกษาพชพนธตาม พรบ. ประมง

เปดโอกาสใหประชาชนสามารถใชประโยชนพนทได เพอลดความขดแยงดานการใชประโยชนทรพยากร

เขตกนชน (Buffer Zone) พนทรอบแนวเขตอทยานแหงชาตในรศม 3 กโลเมตร

พนทนโยบายชมชนสมพนธ และการใชประโยชนพนทโดยไมสงผลกระทบตอระบบนเวศ

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 5-13

รปท 5.4 ขนตอนการก าหนดเขตการจดการพนทแหลงอนรกษทะเลอนดามน

พนทธรรมชาต

ส าคญและสมบรณ

ส าคญ

เสอมโทรม

สงวน

ฟนฟ

หวงหาม

หวงหาม

พนทใชประโยชน

พนทใชประโยชนจากบคคล/ หนวยงานภายนอก

กจกรรมพเศษ ใชประโยชนทวไป

กนชน

ไมมระบบนเวศใตน าส าคญ

ก าหนดเขตกจกรรมของพนทเปน เขตบรการ เขตนนทนาการ และศกษาหาความรของอทยานแหงชาตตามหลกวชาการ

การแกไขตามค าแนะน าของคณะกรรมการก ากบโครงการ

พนทบรการของอช.

แหลงตนน าล าธารในพนทลาดชนสง ทอยอาศย วางไข ผสมพนธของสตวหายาก หรอสตวเฉพาะถน ในบรเวณทมความสมบรณของระบบนเวศสง พนทซงยงคงความสมบรณตามธรรมชาตทวๆไป

กจกรรมพเศษ

หวงหาม

หวงหาม

หวงหาม

กนชน

ฟนฟ

สงวน

บรการ

นนทนาการ