प्रभाव मुल्ाांकन आणि ववश्लेषि · confidential प्रभाव मुल्ाांकन आणि ववश्लेषि

CONFIDENTIAL

परभाव मलााकन आणि ववशलषि सकरि रचनातमक-उनमख शिकषक शिकषि

कायिम

(ACOTE)

मकाागि परागॉन चरीटबल टरसटचया पढाकारान

Social Lens Consulting

June 2018

CONFIDENTIAL

परभाव मलााकन अहवाल

सकरिय जञानरचनावादातमक-उनमख शिकषक

परशिकषण काययिम

(ACOTE) काययिम

Social Lens Consulting

July 2018

ACOTE काययकारी सारााि

3

कती सािोधन परकलपाचा एक भाग महणन, MSCERT आणण मकताागण याानी महाराषटटरातील 10 परायोगगक ततवावर D.El.Ed अधयापक महाववदयालयाािी भागीदारी कली आणण परशिकषणातील सिीय जञानरचनावादाची समज व तयाची अामलबजावणीची परकरिया समजवणयासाठीच कायय कल, ज सापणय राजयामधय कायायननवत करता यईल.

CONFIDENTIAL

4 CONFIDENTIAL

परकलपाची उददिषट परकलपाचा परभाव

नवीन D. El. Ed अभयासिमाची अामलबजावणी करणयासाठी जञानरचनावादी अधयापनिासरावर भर दण.

काययिमात शिकषक आणण परशिकषणारथीनी जञानरचानावादी अधयापनिासर आणण एक सहयोगी वतती ववकशसत कली आह.

पारापाररक शिकषण पदधतीतन अगधक अरथयपणय आणण सहभागी अधयापनाकड वळण.

शिकषक परशिकषणारथीमधील सावाद करणयाची परकरिया उपदिातमक सावादापासन परसपरसावादमधय बदलली आह आणण सहभागही वाढला आह.

D.El.Ed अधयापक महाववदयालय आणण परतयकष िाळाामधील नटवकरकि ग सधारण आणण मजबत करण.

पाठीाबा दणार पराचायय असललया अधयापक महाववदयालयाानी आणण िाळाासोबतचया मजबत नटवकरकि गन खप चाागली कामगगरी कली आह.

ACOTE परकलपाची उददिषट आणि परभाव

ACOTE अधयापक महाववदयालयाचया नततव आणण अधयापनिासराबाबतचा परभाव

Source: All data from on-field survey administration & research undertaken by Social Lens & Muktangan.

CONFIDENTIAL 5

महाववदयालयाचा नततव अाततम तनकाल

1 2 3 4 5 6 7 8 9

धयय मााडणी

3.0

3.0

2.0

2.0

2.0

3.0

1.0

3.0

4.0

कतीवर आणण कतीमधय आलल परततबबाब

2.0

1.0

2.5

3.0

1.0

3.0

1.0

2.5

3.0

सासाधन उपयोजन

2.0

2.0

3.0

3.0

2.0

2.0

1.0

1.5

3.0

सामातयक तनणयय घण

3.0

3.0

2.0

2.0

2.0

3.0

1.0

2.0

3.0

छाराधयापकााचया उपयोजन

2.0

2.0

3.0

3.0

1.0

2.0

1.0

2.5

2.5

एकि अातम तनकाल

12.0

11.0

12.5

13.0

8.0

13.0

5.0

11.5

15.5

अधयापक महाववदयालयातील पराचायय आणण

ACOTE मागयदियकाानी 5 तनकषाावर महाववदयालयााना गण ददल आणण दोघाातन सवाित करकमान असणार गण गराहय धरल.

अधयापक महाववदयालयाचया पराधयापकााच जञानरचनावादी अधयापनिासराच जञान, सलभ कौिलय आणण अधयापनासाबधीचा दनषटटकोन, काययकषमतच मलयााकन करणयासाठी 4-शरणी परमाणात वगीकत करणयात आल.

ACOTE परशिकषण यिसवीपण सवीकारण ह अधयापक महाववदयालयातील अधयापकाचायायचया तनकालामधय सपषटट होत

58.8%

71.7% 75.0%

68.3%

54.8%

67.8%

59.7%

68.3%

87.5%

45.0%

55.0%

65.0%

75.0%

85.0%

1 2 3 4 5 6 7 8 9

ACOTE अधापक महाववदाल अधापकाचाय गिााक

सरासरी तनकाल: 68.0% पााभ तनकाल अातम तनकाल ााच गिााक सापिय अहवाला आह

ACOTE परशिकषणामळ अाततम

तनकालामधय 'सामातयक तनणयय घणयाची' आणण 'परशिकषणाची तनयकती' सारखी पररमाण जासत ददसन आली आह. पायाभत तनकाल त अाततम तनकाल यााच गणााक सापणय अहवालात आहत


CONFIDENTIAL

छाराधयापकाावरचा परभाव

▪पाठटाचण तयार करण व तयाच सादरीकरण करताना, अधययन परततबदधता, अधययन तनषटपतती, वयवसरथापकीय आणण सावादातमक कौिलय यााचया आधारावर छाराधयापकााचया मलयााकाच गणााक कल

आह.

▪ ACOTE छाराधयापकााच एकण मलयााकन तनकाल समाधानकारक पररणामाापकषा अगधक चाागला ददसतो (नमना गट सरासरी): 74.7%

▪छाराधयापकाादवार शिकववणयाचया ददिन उतसाह आणण उतका ठा वाढली आह

Average score: 74.7%

6

0%

13%

51%

36%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Scoring below 40 percent

Scoring between 40 and 60 percent


Scoring above 80 percent

ACOTE छाराधयापकााचया एकण गाणााची ववभागणी तनषटकषय पणय अहवालामधय

71%

29%

% trainees scoring above 70 percent

% trainees scoring below 70 percent

7 CONFIDENTIAL

ACOTE न समह कायय, काययिाळाामधय सावादातमक आणण परसपरसावादी सवरप आणणयावर लकष क दित कल, नजरथ परतयकाच मत ववचारात घतल जायच.

काययिमात अधयापकाचायय आणण छाराधयापकााची जञानरचानावादी अधययन परततबदधतची कला वाढववली आह ह तयााचया जञान, कौिलय आणण वतती मलयााकनावरन सपषटट होत.

काही महतवाचया बदलााची तनरीकषण:

• पारापाररक शिकषण पदधती बदललयामळ वगायमधील लकष व उपनसरथतीत वाढ झाली आह, • वगायतील साकलपना समजणयाचया गतीमधय लकषणीय वाढ झाली आह, • ववदयारथयाििी सावाद साधणयाचया व सालगन होणयाचया ACL तारान, शिकषकाािी साबागधत ववदयारथयािच भय दर

कल आह, • मनोराजक, सहभागी ACL पदधतीाच पररचय दणयामळ िाळतील ववदयारथयािचया सावाद पातळीमधय एक

दशयमान, सकारातमक बदल ददसन यतो • दकशरावय सामगरीचा यिसवीररतया वापर वाढलयामळ िालय ववदयारथयािच सवारसय वाढल आणण शिवाय

ववषय नावड कमी झालली ददसन आली.

अस आढळल आह की पराचायािची सारथ आणण पाठीाबा ACOTE चया यिाच मखय घटक आह. जया अधयापक महाववदयालयाानी चाागली कामगगरी कली आह, तयााना पराचायािची परतयकष सारथ शमळालली आह

िाळाामधय D.El..Ed अभयासिमासह िालय अभयासिमाच सारखन सतननशचत करणयासाठी पढील दवा जोडण आवशयक आह.

िाशवत सहायय शमळववणयासाठी जोडलया गललया िाळााचया परमख बाहय दहतधारकाामधय काययिमाची जाणीव तनमायण करण महततवाच आह

सारााि

8 CONFIDENTIAL

• ACOTE परकलपाचा मखय भर हा अधयापक महाववदयालयाच अधयापकाचायय आणण

छाराधयापक याावर परतयकषपण पररणाम घडवन आणण हा होता. जयामळ तयााच वगायतील सावाद पररणामकारक होतील. हयाचा नसगगयक पररणाम महणज SLO मधय (ववदयारथी अधययन तनषटपतती) सकारातमक बदल होईल जयाच परीकषण आणण पषटटी करण आवशयक आह.

• ACOTE परकलपान सिीय जञानरचनावादातमक अधययन (ACL) मलभत अधयापनिासराचा समावि कला आह आणण यााच D.El.Ed अभयासिमामधय महतवाच योगदान असल. ACL ताराच परारथशमक उददषटट शिकषण सिीयररतया होण ह आह. वगायत 21 वया ितकातील कौिलयााची वदधी राखणयाबरोबरच शिकषणातील वातावरण सहयोगी आणण रचनातमक आह.

• शिकषण परशिकषण जर िाळाािी जोडल गल तर परततबब ाबबत आणण रचनातमक कतीला जासत वाव शमळल आणण यामळ D.El.Ed चा अभयासिम आणण िाळतील ववषय व अधयापनिासर यााचया सादभायन शिकषक परशिकषकााची कतीककषा रा दावल.

• सहयोगी नततवाचा अवलाब कलयान अगधक चाागली शिकषण सासकती तयार होत.

ACOTE परकलपान शमळालली तनरीकषि/तनषकषय .

9

ACOTE परकलपाचा मख भर हा शिकषक परशिकषि महाववदालाच अधापकाचाय आणि छातराधापकााना थट परभावव करि हा होा, जान तााच वगाय ील सावाद पररिामकारक होील. ववदाथी अधन तनषपती (SLO) नसरगयकपि हळहळ वाढल, व ताबरोबर जञान, कौिलाामध वाढ होईल.

नवीन D.El.Ed अभासिम हा जञानरचनावादातमक अधापनिासरावर वविष भर दिारा आह. ववष ववशिषट अधापनिासराचा अधनावतररक ACOTE परकलपान सिी जञानरचनावाद शिकषिाचा (ACL) मलभ अधापनिासराचा समावि कला आह. महिन ACOTE परकलपाच (module) परतमान ज सिी जञानरचनावादावर आधारर आह, ताच D.El.Ed अभासिमा महतवाच ोगदान असल. ामधन शिकषकााचा अधापनिासराचा परशिकषिाचा वळ कमी होऊन ताचा साकलपना सपषट करणास मद होईल.

ACL ातराच पराथशमक उददिषट शिकषि सिी व जञानरचनातमक पदधीन होि ह आह. वगाय 21 वा िकाील कौिलााची वदधी राखणाबरोबरच शिकषि वाावरि सहोगी आणि रचनातमक होईल. ा परकारच वाावरि शिकषक परशिकषिाथीना D.El.Ed अभासिमाकड आकवषय कर िक ज गला काही वषाापासन कमी होिार परवि पाह आह.

शिकषि परशिकषि जर िाळाािी जोडल गल र परतबबाबब आणि रचनातमक कीला जास वाव शमळल. ामळ D.El.Ed चा अभासिम आणि िाळील ववष ााचा सादभायन परशिकषक शिकषकााना परशिकषि दऊ िका.

सहोगी नतवाचा अवलाब कलान अरधक चाागली शिकषि सासकी ार हो.

ACOTE परकलपान मकाागिन का अधन कल?

• D.El.Ed अधयापक महाववदयालयाातील अभयासिमामधय सिीय जञानरचनावादी अधयापनिासराचा अवलाब करण.

• शिकषण परशिकषण ह कौिलय जञानाच भागीदार महणन परतयकष िाळाािी जोडन सिीय जञानरचनावादी अधयापनिासर वाढवण. यातन शिकषणाच जाळ तयार होईल.

• शिकषक परशिकषण महाववदयालयाातील आातरवाशसता (इाटनयशिप) हा घटक अधयापक महाववदयालयाच पराधयापक आणण जोडललया िाळाामधील शिकषक याानी छाराधयापकाासोबत वगायतील परदियन, ई-शिकषण परोजकट आणण वाचनाला परोतसाहन दऊन वाढवला पादहज.

10

मकाागि सचव: ACOTE परकलपान ववदा परारधकरिासाठी (MSCERT) महतवाच मि

ACOTE अधापक ववदाल PLAT गिााक मलााकन (पााभ आणि अातम गिााक) (1)

पााभ गिााक (4-गण शरणी)

ववदयालय 1

ववदयालय

2


3




6


7



9

धयय तननशचती - 3.0 1.0 2.0 1.0 2.0 2.0 2.0 2.0

कतीमधय आणण कतीवर आलल परततबबाब 1.0 2.0 0.5 2.0 1.0 2.0 2.0 1.0 3.0

सासाधन उपयोजन 2.0 - 0.5 2.0 2.0 2.0 1.0 2.0 2.0

सामातयक तनणयय घण - 2.0 - 1.0 1.0 1.0 1.0 2.0 3.0

छाराधयापकााच उपयोजन 1.0 2.0 - 1.0 - 1.0 2.0 - 2.0

एकि पााभ गिााक

4.0 9.0 2.0 8.0 5.0 8.0 8.0 7.0 12.0

Source: All data from on-field survey administration & research undertaken by Social Lens & Muktangan. Note: 1. The lower of the scores assigned by the ववदयालय Principal and the Muktangan Mentor are used. CONFIDENTIAL

11

अातम गिााक (4-गण शरणी)



2


3




6


7



9

धयय तननशचती 3.0 3.0 2.0 2.0 2.0 3.0 1.0 3.0 4.0

कतीमधय आणण कतीवर आलल परततबबाब 2.0 1.0 2.5 3.0 1.0 3.0 1.0 2.5 3.0

सासाधन उपयोजन 2.0 2.0 3.0 3.0 2.0 2.0 1.0 1.5 3.0

सामातयक तनणयय घण 3.0 3.0 2.0 2.0 2.0 3.0 1.0 2.0 3.0

छाराधयापकााच उपयोजन 2.0 2.0 3.0 3.0 1.0 2.0 1.0 2.5 2.5

एकि अातम गिााक 12.0 11.0 12.5 13.0 8.0 13.0 5.0 11.5 15.5

ACOTE अधापक महाववदाल PLAT गिााक मलााकन (पााभ आणि अातम गिााक)…cont’d

पााभ वव. अातम गिााकाील बदल (4-गण शरणी)


1


2


3




6


7



9

धयय तननशचती 3.0 - 1.0 - 1.0 1.0 (1.0) 1.0 2.0

कतीमधय आणण कतीवर आलल परततबबाब

1.0 (1.0) 2.0 1.0 - 1.0 (1.0) 1.5 -

सासाधन उपयोजन - 2.0 2.5 1.0 - - - (0.5) 1.0

सामातयक तनणयय घण 3.0 1.0 2.0 1.0 1.0 2.0 - - -

छाराधयापकााच उपयोजन 1.0 - 3.0 2.0 1.0 1.0 (1.0) 2.5 0.5

गिााकाील एकि फरक 8.0 2.0 10.5 5.0 3.0 5.0 (3.0) 4.5 3.5

गणााकातील वाढ/ सधारणा गणााकातील घट

नततव परशिकषणामधय लकष क दित कलयामळ ‘सामातयक तनणयय घण/कषमता’ आणण 'छाराधयापकााचया उपयोजन' याासारखया बाबीामधय सरासरी सधारणा अगधक असलयाच ददसन आल आह.

PLAT गणााक मलयााकनामधय वाढ होणयाच मखय कारण महणज; पराचायािचा पाठीाबा आणण िाळाासह मजबत नटवकरकि ग.

PLAT गणााक तलना कमी होणयाच कारण (पायाभत) सरवातीला पराचायािनी ददलला पाठीाबा 2 वषायचया काययिमात कायम रादहला नवहता.


CONFIDENTIAL 12


CONFIDENTIAL

ACOTE अधापक महाववदालाील अधापकाचाााचा अधापनिासतराचा एकि कौिलााच मलााकन (cont’d)


▪ परकलप सर होणयाआधी अधयापक महाववदयालयातील अधयापकाचायािसाठी गणातमक कौिलयाच मलयााकन करणयात आल आणण अाततम मलयााकनासाठी पररमाणवाचक पदधती वापरलया गलया.

▪ मकताागण मागयदियकाचया अशभपरायावर आधाररत, अधयापक महाववदयालयाचया अधयापकाचायािच अधयापनिासर जञान, सलभ कौिलय आणण अधयापनासाबाधातील दनषटटकोण यााना समान गण असललया 4-शरणीचया सतरावर (4-point scale )कषमतच मलयााकन करणयासाठी वगीकत करणयात आल.

13

अधयापक महाववदयालयात लकषणीय सधारणा झाली. ACOTE पवी, अधयापकाचायािच अधयापनिासराच अस होत :

• पारापाररक पदधत

• मखयतः पाठयपसतक अधयापन

• एकरी सावाद

• ववदयारथयािबरोबर कमी सहभाग

• परसपरसावाद नसणारा सटअप, जयामधय अधयापकाचायय एका खचीवर बसतात.

58.8%

71.7% 75.0%

68.3%

45.0% 50.0% 55.0% 60.0% 65.0% 70.0% 75.0% 80.0%

College 1 College 2 College 3 College 4

ACOTE अधयापक महाववदयालयातील अधयापकाचायािच गणााक

अधयापक महाववदयालयामधय चाागली परगती ददसन आली.

सरवातीला अधयापकाचायािच अधयापनिासर अस होत : • जञानरचनावादातमक

अधयापनिासराचा अभाव • वयाखयान परकारच शिकषण, • फकत परशन- उततर सरादरमयान

सहभाग • सचनातमक परकारचा सावाद • ववदयारथयािबरोबर शरणीबदध

सरथापना

अधयापक महाववदयालयामधय लकषणीय परगती ददसन आली. सरवातीला अधयापकाचायािच अधयापनिासर अस होत : • जञानरचनावादातमक

अधयापनिासराचा वापर नाही • वयाखयान परकारच शिकषण, • सचनातमक परकारचा सावाद; पण

ववदयारथी उततर दत होत

• ववदयारथयािबरोबर शरणीबदध सरथापना, पण अधयापकाचायािचा ववदयारथयािबरोबर सकारातमक सावाद होता

अधयापक महाववदयालयामधय चाागली परगती ददसन आली. सरवातीला, अधयापकाचायािच अधयापनिासर अस होत :

• जञानरचनावादातमक अधयापनिासराचा अभाव

• वयाखयान परकारच शिकषण • ववदयारथयािबरोबर कमी सहभाग

• सचनातमक परकारचा सावाद • ववदयारथयािबरोबर शरणीबदध

सरथापना, पण मोकळपणान सावादास वाव होता


CONFIDENTIAL

ACOTE महाववदालाील अधापकाचाााचा अधापनिासतराचा एकि कौिलााच मलााकन (cont’d)


14

अधयापक महाववदयालयामधय मधयम परगती ददसन आली.

सरवातीला अधयापकाचायािच अधयापनिासर अस होत : • काही ACL तारााचा वापर कला • मखयतः वयाखयान परकारच

शिकषण, • भशमका अशभनयासह

अशभवयकतीक सर • शरणीबदध सरथापना, पण

अधयापकाचायय सटजवर करफरत होत.

• सावादातमक आणण सहयोगी सर • अधयापकाचायय आधीच सकषम

आणण हिार होत तयामळ त ACOTE परकलपाला काययकषमतन आतमसात कर िकल.

अधयापक महाववदयालयामधय मयायददत (decent) परगती ददसन आली.

सरवातीला अधयापकाचायािच अधयापनिासर अस होत : • कधीकधी, ACL

तारााचा वापर कला जात अस

• बऱयाचदा सर सावादातमक नसन वणयनातमक होत.

• ववदयारथयािबरोबर सहभाग नवहता.

• सचनातमक सावाद

• वचयसवी वतती

54.8%

67.8%

59.7%

68.3%

87.5%

45.0% 50.0% 55.0% 60.0% 65.0% 70.0% 75.0% 80.0% 85.0% 90.0%

College 5 College 6 College 7 College 8 College 9

ACOTE महाववदयालयातील अधयापकाचायािचया अधयापनिसरााचा गणााक

अधयापक महाववदयालयामधय लकषणीय परगती ददसन आली. सरवातीला अधयापकाचायािच अधयापनिासर अस होत : • वयाखयान परकारच शिकषण, • मखयतः पाठयपसतक

अधयापन, ववदयारथयाि- बरोबर कमी सहभाग

• ववदयारथी सावध पण तननषटिय होत

• मखयतः सचनातमक सावाद • ववदयारथयािबरोबर शरणी -बदध

सरथापना, पण अधयापकाचायािचा ववदयारथयािबरोबर सकारातमक सावाद होता

अधयापक महाववदयालयामधय मयायददत (decent) परगती ददसन आली.

सरवातीला अधयापकाचायािच अधयापनिासर अस होत : • पारापाररक पदधत

• काही परशन ववचारल गल जयााची हिार ववदयारथयािनी उततर ददली

• ववदयारथयािबरोबर कमी सहभाग

• औपचाररक सट अप, वचयसव

नसलला

अधयापक महा ववदयालयामधय मधयम परगती ददसन आली.

सरवातीला अधयापकाचायािच अधयापनिासर अस होत : • काही ACL तारााचा

वापर कला • अतयात परसपर

सावादातमक आणण वयसत ठवणार सर

• एकणच, सहयोगी आणण जञानरचनातमक सर


CONFIDENTIAL

ACOTE छातराधापकााचा एकि मलााकनाच गिााक

▪छाराधयापकााच मलयााकन तयााचया सिीय जञानरचानावादाचया जञान, वतती व पाठ तनयोजनातील

अधययन कतयायचया वयसततवर , अधययन तनषटपतती, वयवसरथापन आणण साभाषण कौिलयावर ठरववल.

▪ACOTE छाराधयापकााच एकण मलयााकन गणााक समाधानकारक पररणामाापकषा अगधक दाखवतात

(नमनादाखल गट सरासरी ): 74.7%

▪अध (51%) छाराधयापक 60-80% गणााचया वगायत मोडतात, तर 36% छाराधयापकााचया 80% वरील

गणााचया वगायत मोडतात

▪एकण छाराधयापकााचया नमना समहाापकी 71%छाराधयापक 70% पकषा जासत गणााक आहत.


15

0%

13%

51%

36%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%





ACOTE छाराधयापकााचया एकण गणााक ववभागणी

71%

29%

% trainees scoring above 70 percent

% trainees scoring below 70 percent


CONFIDENTIAL

ACOTE छातराधापकााचा ‘अधनकतायस वस करि’ ा घटकाचा पाठ तनोजनामध अवलाब

▪छाराधयापकााचया पाठ तनयोजनााच ववशलषण अस साागत की बहतक छाराधयापकानी (78%)

शिकववललया सवय 4 ववषयाासाठी अधययन कतयायस वयसत करणयाचया घटकाचा अवलाब कला आह.

▪ ववशलषण अस दाखवत की छाराधयापकााचा अधयापन करणयाचा उतसाह वाढला आह, जयाचा िालय

ववदयारथयािची शिकषण कषमता वाढवणयासाठी उपयोग करता यऊ िकतो.

16

4% 0%

18%

78%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Incorporation in 1 subject lesson plans

Incorporation in 2 subjects lesson plans



पाठ तनयोजनातील ‘अधययनकतयायस वयसत करण’ यावर लकष


CONFIDENTIAL

ACOTE छातराधापकााचा पाठ तनोजनामध ‘अधन तनषपती शलददहि’ ा घटकाचा अवलाब

▪ ह मापदाड वगायतील अधयापनापवी अधययन तनषटपतीची सची करणयासाठी आहत. त ववषय जञान समज,

सपषटटता आणण आतमववशवास दियववणार आहत

▪छाराधयापकााचया पाठााचया तनयोजनााच ववशलषण अस सगचत करत की 46% छाराधयापकाानी शिकववललया सवय 4 ववषयाासाठी अधययन तनषटपतीची सची तयार कली.

▪या परकलपाचया सरवातीला अस ददसन आल पाठ तनयोजनामधय ‘अधययन तनषटपतती शलदहण ’ अस

आधी कधीही कल जात नवहत. छाराधयापक आणण अधयापकाचायय याानी शिकषणाच उदिषटट नमद कली परात अधययन तनषटपतती नमद कली नवहती याचसाठी ACOTE चया परशिकषणामधय छाराधयापकाानी पाठ तनयोजनाामधय अधययन तनषटपतती शलदहण याच महततव समाववषटट करणयात आल होत.

अधययन तनषटपततीवर आधयापकाचायािना परशिकषण ददल गल ज नातर छाराधयापकाान सोबत राबवल

(कसकड) गल. राबवलयामळ सराचा परभाव रथोडया परमाणात कमी झाला असल. महणन 4 ववषयााचया पाठ तनयोजनाामधय अधययन तनषटपतती शलदहणयाचा समावषण दर 50% पकषा कमी आह.

17

9%

18%

28%

46%

0%

10%

20%

30%

40%

50%





पाठ तनयोजनामधय ‘अधययन तनषटपतती शलदहण’ यावर लकष

ACOTE भागधारक अशभपरा: ACOTE च परशिकषि ववरदध इर परशिकषिामधील फरक 1

Source: All data from on-field survey administration & research undertaken by Social Lens & Muktangan

CONFIDENTIAL

अधापक

ववद

ाल

पराचाय

अधापक

ववद

ाल

अधापक

ाचाय

छातराध

ापक

िाळा

परततनधी

▪नवीन उपिम, कतीिील जञान ववतरण पदधती ▪सवय भागधारक चा समावि (शिकषक आणण ववदयारथी दोनही) ▪परसपर सावादाचा उचच सतर, मादहतीच वाटप आणण परशिकषणाच सहभागातमक सवरप

▪ दोनही बाजानी सावाद साधलयामळ मकताागण परशिकषणाची पोहोच सगळया सरथराावर,

इतराापकषा जासत परशिकषक- सहभागी- सहकमीची सावाद पातळी वाढली. ▪ कती आधाररत शिकषण पदधती, TLMs ची सवया-तनशमयती

▪परशिकषणादवार वगायत शिकवणयाचया पदधतीाच वयावहाररक तततव समजावन साागणयाचा समावि होता .

▪ समह कामावर लकष, परशिकषणात सावादातमक पदधत, नजरथ परतयकाच मत ववचारात घतल गल .

▪पाठ तनयोजन तनशमयती आणण अधययन तनषटपतती सची यावर लकष क दित होत.

▪मजबत सािोधन-आधाररत परकलप मॉडल; अरथयपणय सासाधनाासह (TLMs/ सादभय ददिातनदि)

▪अधययन पदधतीाची सपषटटता आणण वगायतील सहज अामलबजावणी ▪वासतववक अनभवादवार साकलपनातमक समज वाढीस; ववदयारथी-शिकषक साबाध वाढववतो.

18

ACOTE भागधारक अशभपरा: ACOTE च महतवाच मि 1


CONFIDENTIAL

ववद

ाल

पराचाय

ववद

ाल

अधापक

ाचाय

छातराध

ापक

िाळा

परततनध

ी ▪परकलपाच उदिषटटः शिकणाऱयाामधील कतहल वाढवण, अधयापक महाववदयालय आणण

िाळाामधय उततम नटवकय परसरथावपत करण.

▪जञान वाटपाचा सलभकताय महणन शिकषक; सवय उपिमााचया क िसरथानावर ववदयारथी ▪लौकरकक पल: वयनकत अभयास, ice-breakers (सावाद सर करणयाचया पदधती), मलयमापन पदधत

▪पारापाररक शिकषण पदधतीामधय बदल झालयामळ वगायतील लकषवधकता वाढली आह.

▪िकषणणक सववधबिल बदलललया मानशसकतवर परततबब ाबबत करणाऱया छाराधयापकााचया शिकषणावर अधयापकाचाऱयााच वाढलल लकषय.

ववदयारथयाििी सापकय साधणयासाठी आणण वयसत ठवणयासाठी पणयपण नवीन पदधती शिकवलया जात आहत, अधयापकाचायाय साबागधत भीती दर करणा, सवया-िोध वाढवणयासाठी एक सववधा दणार अधयापकाचायय

▪िकषणणक साधन / TLM यााचया तरतदी आणण वापर यावर भर

▪ पररनसरथतीिी जळवन घणयाची कषमता आणण सकारातमक वगायत शिकण

▪गट तनशमयतीदवार वयनकतक लकषावर भर, परस शिकषक-ववदयारथी सावाद

▪ कतीिील शिकषण पदधतीावर लकष क दित करण ह ववदयारथयािना सवतः अनभव घऊन ववषय सामगरी चाागली समजन घणयास सपषटटपण मदत करत

19

ACOTE भागधारक अशभपरा: ACOTE परकलपामळ वगायील झालला बदल 3


CONFIDENTIAL

अधापक

ववद

ाल

पराचाय

अधापक

ववद

ाल

अधापक

ाचाय

छातराध

ापक

िाळा

परततनध

ी

▪सवयसमाविक आणण सहभागी वगय वातावरणाच यिसवी आयोजन, ACL चया 5E’s च आकलन

▪ ववदयारथी आणण सवत:ला अतयात समदध करणाऱया नवीन शिकषण पदधती अधयापकाचायािना सापडलया.

▪छाराधयापकााचया आणण अधयापकाचायायकडन TLM ची तनशमयती. ▪वगायचया साकलपनातमक आकलनाची सरासरी गतीमधय लकषणीय वाढ झाली. ▪मकताागणचया ACL पदधतीाचा वापर करन वविषत: ववजञान आणण इागरजीमधील साकलपनााच सपषटटीकरण सोप झाल.

▪वगायतील अधयापनासाठी TLMs अतयात उपयकत आहत

▪ उपनसरथतीतील वाढ.

▪मजदार, सहभागी ACL पदधतीचा पररचय दणयामळ ववदयारथी (शिकषक) सह सावाद साधणार सतर बदलल.

▪दकशरावय (ऑडडओ-नवहजयअल) सामगरीच यिसवी उपयोजन; छाराधयापक अशभरचीमधय वाढ; छाराधयापकााचया अधयानातमक ववषया परतीची भीती कमी करण.

▪अभयासिमाचया पाठयपसतकाावयततररकत अनय सरोतााचया (TLM) वापरावर लकष क दित करण परभावी होत

▪ ववदयारथी उतसाह आणण आवडीमधय दशयमान वाढ

▪समवयसक ववदयारथयािमधील गट उपिमादवार साबाधामधय वाढ.

20

ACOTE भागधारक अशभपरा: ACOTE परकलपाचा शिकषिाची/ शिकविीची भववषाील िाशवा 4


CONFIDENTIAL

ववद

ाल

पराचाय

ववद

ाल

अधापक

ाचाय

छातराध

ापक

िाळा

परततनध

ी

तनरातर लोक सहभाग, साघ-कायय, सहभागी नततव, जञानरचनावादातमक पदधतीाचा अागीकार आणण परसार

▪ जञान/ अनभव / सवोततम पदधती सामातयक करणयासाठी सवय D.El. Ed महाववदयालय/ िाळााचया नटवकय सरथावपत करणयाची कषमता.

▪काययिम चाागलयाररतीन एकबरत करणयासाठी िालय भागीदाराासह अगधक परसपर सावादााची आवशयकता आह.

▪ पढ जात असललया अभयासिमासोबत ACL पदधती एकबरत करणयाची योजना ▪ िासनाकडन मागयदियन व परशिकषण, ह दखील मदत करल.

▪ACL- आधाररत अधयापनिासर आणण पदधती वापरण सर ठवल; इतर सहकायािना सामील करन त वापरणयास परोतसादहत करल.

▪ ववदयारथयािचा आतमववशवास वाढवण आणण तयााची सव-ओळख होण यावर लकष क दित करल; तयासाठी अनकल िकषणणक वातावरण दईल.

▪TLMs, तकत आणण गचरकरथााची तनशमयती करन िाळचया सतरावर ACOTE परकलप शिकषणाचया/ शिकवणीचया अामलबजावणीस सरवात.

21

अधापक

ववद

ाल

पराचाय

अधापक

ववद

ाल

अधापक

ाचाय

अभयासा ववषयी

22

ACOTE परकलपाच छायागचरण (snapshot)

CONFIDENTIAL

ACOTE कायिमा समावि असलली ववदाल (जजलह) पावयतीबाई अधयावपका ववदयालय (कवनगर, पण))

शरी छरपती िाह कतनषटठ अधया. ववदयालय (कोलहापर

शरीदवी पदमावत सवा सदन परशिकषण अधयापक ववदयालय(शसताबलाडी, नागपर)

िासकीय अधयापक ववदयालय (नाशिक)

ववकासवाडी अधयापक ववदयालय (कोसबाड डहान, पालघर)

KMS अधयापक ववदयालय (परल, माबई)

एम.सी.ई. सोसायटीच कतनषटठ अधयापक ववदयालय (आझम कमपस, पण)

बाई मोटलीबाई वाडडया सवा सदन अधयावपका ववदयालय (सदाशिव पठ, पण)

SMT. S. K. सोमयया कतनषटठ अधयापक ववदयालय (ववदयाववहार, माबई)

आातर भारती अधयावपका ववदयालय (लातर)

ववभाग आणि अनदान पाळीनसार ACOTE कायिमाील ववदाल

Indicates Social Lens focal engagement Source: All data from on-field survey administration & research undertaken by Social Lens & Muktangan.

78%

11%

11%

Govt. aided Un-aided

Govt. owned

78%

22%

Urban Rural

ACOTE परकलपाची अामलबजावणी राजयाातील 10 अधयापक महाववदयालयामधय पणय करणयात आली आह. यामधय एकण अधयापकाचायय आणण छाराधयापकााच परतततनधी अनिम अादाज 40 व 300 आहत.

परभाव मलयााकनासाठी, छाराधयापकाासाठी घतलला नमना आकार 90 (परतयक अधयापक ववदयालयातन 10) आणण अधयापकाचायय 18 (परतयक अधयापक ववदयालयातन 2) आह.

अातर भारती अधयापक ववदयालय, लातर या ववदयालयाला दसऱया वषायचया सरवातीला अपररहायय पररनसरथतीमळ या परकलपातन बाहर पडाव लागल आणण तयामळ त परभाव मलयााकनातन वगळल गल आह.

पररणामी, 9 अधयापक ववदयालयााचा परभाव मलयााकनासाठी ववचार करणयात आला आह.

23

अभयासाची उदिषटट

24

या अभयासाच परारथशमक उदिषटट ह मकताागणची भागीदारी असललया 10 अधयापक ववदयालयामधय ACOTE परकलपादवार आललया यिाच मलयााकन करण ह होत.

यिाचया परमाणावर आधाररत, हा परकलप महाराषटटर राजयातील आणखी अधयापक ववदयालयााना दणयासाठी ववसताररत कल जाऊ िकत .

कसकडड ाग सरााच आयोजन/सादरीकरण/सलभीकरण करन छाराधयापकााचया आणण ववदयालयातील अधयापकाचायय यााचया अधयापनाच परभाव मलयााकन करणयासाठी आणण कौिलयाची वाढ आणण जञान सरथानाातरणाच परमाण तननशचत करणयासाठी सोिल लनस या सासरथची तनयकती करणयात आली.

CONFIDENTIAL

सािोधन पदधती

CONFIDENTIAL

▪परकलपाचया आराखडयामळ अधयापक महाववदयालय, छाराधयापकााचया आणण ववदयालयीन अधयापकाचायािचया पररणामााच मलयााकन करणयासाठी चौकटी व साबागधत परशनावलीाचा आराखडा

▪ अधयापक महाववदयालयाच PLAT गणााक

▪ छाराधयापकााचया साठी जञान, कौिलय आणण दनषटटकोन

▪MCQ चाचणया आणण रबिक सकल

▪10 अधयापक महाववदयालयाामधन 90 छाराधयापकााचया नमना बहपयाययी परशन MCQ चाचणी आणण क दित गट चचाय (FGDs) यासाठी ववचारात घणयात आला.

▪FGDs आणण एक त एक मलाखती अधयापकाचायय, िालय नटवकय परतततनधी आणण अधयापक महाववदयालयाचया पराचायायबरोबर सवतारपण आयोनजत करणयात आलया.

▪ मलयााकना दरमयान एकबरत कललया मदहतीमधय अधयापकाचायािच अधयापन िासर कौिलय, छाराधयापकााच जञान चाचणी गणााक, दषटटीकोन चाचणी गणााक, छाराधयापकााच वय ववतरण आणण सावाद कौिलयातील सधारणा यााचा ववचार आणण ववशलषण कल गल आह.

▪पायाभत वव. अाततम गणााकातील बदल हा 4 शरणीचया परमाणावर मोजल गल. यामधय धयय तननशचती, कती-मधय आणण कती-वर परततबब ाब, सासाधन उपयोजन, सामातयक तनणयय घण आणण छाराधयापकााचया उपयोजन याासारखी पररमाण होती.

मादहती साकलन

ववशलषण आणण अहवाल

आराखडा

25

26

हा अभयास गोळा करणयात आललया मादहतीचया सादभायत असललया मयायदाावर आधाररत आह; "दहा िाळाासाठी मादहती साकशलत कली गली आह, साभावय 100 पकी 80 परशिकषणारथीचा समावि

पायाभत गोषटटीनातर काही परथदिी (Pilot) ववदयालयााच मागयदियक बदलल, तयामळ PLAT मधील गणााक बदलाामधय एक वयनकततनषटठ घटक अस िकतो.

एकण ACOTE लोकसाखयच परतततनधीतव करणयासाठी पवयगरहणामळ कोणतीही सवयसमाविक नमना रटी परशिकषणारथीचया यादनचछक तनवडीमळ कमी करणयात आली आह.

मकताागणचया आवशयकतााची अचक समज सतननशचत करणयासाठी सोिल लनस याानी वाजवी परयतन कल आहत. या अहवालाची तयारी तया समजावर आधाररत आह आणण सोिल लनस योगय सलला असलयाच परयतन करत.

या अहवालात समाववषटट असलली मादहती, ववधान, साानखयकी आणण समालोचन (एकबरत 'मादहती') भागधारकााबरोबर कललया चचतन, आणण कषरातील काम करणाऱया वयकतीाकडन तयार करणयात आली आह. मादहती परवललया पकषाानी कलल गदहतक करका वा तयाानी काढललया तनषटकषायसाठी, तयातील अचकता करका वा पणयतबिल अभयास मत वयकत करीत नाही.

वाचकााना मादहती आणण ववशलषण दताना काळजी घतली असली तरी, वाचकाानी वरील कोणतयाही

ववषयावर वयावसातयक सलला घयावा.

या अहवालाचया तयार करणयात योगय ती काळजी घणयात आली असली तरीही या अहवालात आणण सवय मादहती, गहीतक आणण शिफारसी यरथ परकाशित कलया आहत, ददल आहत, करका वा सोिल लनसचया कोणतयाही जबाबदारीशिवाय वयकत कलया आहत, जरी तनषटकाळजीपणामळ उदभवलल असो , कराराचा भाग, वधातनक कतयवयाचा भाग करका वा अनयरथा..

CONFIDENTIAL

अभयासाचया मयायदा

परभाव अभयासाच अततररकत पररणाम

27


CONFIDENTIAL

सलशभकरिाच कौिल (Facilitation)

ACOTE अधापक ववदाल अधापकाचाय कौिल मलााकन


सलशभकरणाचया गणााकाची गट सरासरी 66.2% आह.

जया अधयापक ववदयालयाानी सलभता कौिलय मधय उचचतम गणााक 83.3% शमळववळ त अधयापक ववदयालय अधयापकाचायािचया आधीच ववदयमान असललया कषमतमळ आह.

जञान, सलभता आणण वतती या 3 कौिलयाापकी, सलभता कौिलयाामधय सधारणा करणयाची अगधक वाव आह.

28

58.3% 66.7%

75.0% 66.7%

54.2%

70.8%

58.3% 62.5%

83.3%

0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0% 70.0% 80.0% 90.0%

College 1 College 2 College 3 College 4 College 5 College 6 College 7 College 8 College 9

सलभा (Facilitation) कौिल गिााक


CONFIDENTIAL

दषटीकोन कौिल

ACOTE अधापक महाववदाल अधापकाचाााचा कौिलााच मलााकन


दषटटीकोन गणााकाची गट सरासरी 68.1% आह.

29

62.5%

75.0% 75.0% 66.7%

50.0%

62.5% 58.3%

70.8%

91.7%

0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0% 70.0% 80.0% 90.0%

100.0%

College 1 College 2 College 3 College 4 College 5 College 6 College 7 College 8 College 9

दषटटीकोन गणााक

ACOTE छातराधापकााचा बहपायी परशनााच (MCQ) जञान आणि दषटीकोन मलााकन

▪या परकलपाचया अगोदर, छाराधयापकााना 'जञानरचनावादा’'ची रथोडकयात जाणीव होती, तरीही तयाची साकलपनातमक समज नवहती आणण त अधयापनिासर महणन कस वापरायच ह मादहत नवहत.

▪छाराधयापकाान मलभत आणण ववषय अधयापनिासर यामधय समतोल गणााक शमळवल. तसच, ACL-

शिकषणाच परकटीिनसय होणयासाठी योगय मनोवतती दियववली ▪बहतक छाराधयापकााना (47%) जञान चाचणीत 75% पकषा जासत गण परापत झाल आहत.

▪दषटटीकोन चाचणीमधय समार अधयाय (50%) छाराधयापकााना 80% पकषा जासत गण शमळालल आहत.

Average score: 69.61% Average score: 75.06%

Source: All data from on-field survey administration & research undertaken by Social Lens & Muktangan. 30

0%

11%

42% 47%

0%

10%

20%

30%

40%

50%


Scoring between 25

and 50 percent

Scoring between 50

and 75 percent


जञान चाचणी गणााक ववतरण

2%

12%

36%

50%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%


Scoring between 40

and 60 percent

Scoring between 60

and 80 percent


दषटटीकोन चाचणी गणााक ववतरण

CONFIDENTIAL


CONFIDENTIAL

ACOTE छातराधापकााचा : अधययन कतयायचया परततबदधतवरील (Engagement) घटकााचा सवय ववषयातील पाठ तनयोजनामधय समाविाच ववभाजन

▪अधययन कतयायचया परततबदधतवरील घटकााचा सवय ववषयातील पाठ तनयोजनामधय उचच पातळीचा समावि, सवय ववषयााची सरासरी 92.2%

▪बाहरील वाचन सादहतयाचा वापर करन वाचनास परोतसाहन हा ACOTE परकलपादवारा सादर कलला एक नवीन ववषय होता. नवीन साकलपना असनही छाराधयापकाानी खप चाागल परदियन कल.

31

93.3% 90.0% 91.1% 94.4%

0.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

Language / Social Studies Maths / Science Reading promotion Art & Craft

ववषयानसार शिकाऊ परततबदधतवरील लकष

ACOTE छातराधापकााचा : पाठ ोजन ‘अधन तनषपती' घटक समाववषट करणाच ववष ववभाजन


CONFIDENTIAL

▪ ववषय पाठ योजनााचया ववशलषणामधय सपषटटपण सचीबदध अधययन तनषटपततीाची एकण वाढ उचच आह.

▪ ववषयानसार अधययन तनषटपततीाची गट सरासरी 77.5% आह

▪अधययन तनषटपततीाच तनधायरण करण आणण तयााच मलयााकन करणयासाठी पदधती, दोनही परमख कौिलय आहत. वाचन परोतसाहन हा नवीन ववषय असनही, नजरथ अधययन तनषटपततीाची तनधायरण आणण मलयााकन करण इतर ववषयाापकषा अवघड होत, चाराधयापाकाानी खप चाागल परदियन कल आह.

32

78.9% 81.1%

65.6%

84.4%

0.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%


ववषयानसार अधययन तनषटपततीवरील लकष

ACOTE छातराधापकाानी ‘ववसथापन कौिल’ ा घटकाचा पाठ ोजन अवलाब


CONFIDENTIAL

▪ ह पररमाण कमी करकमतीचया (सभोवतालील) सामगरी, शिकवणयाची साधन आणण िोध पदधती यााचा परभावी वापर करन वळच वयवसरथापन, सलभ ववषय सािमण, परभावी अाततम-सर सारााि आणण परिी तयारी दियववतात.

▪ छाराधयापकााचया पाठ योजनााच ववशलषण अस सगचत करत की ~ 36% छाराधयापकााचया यिसवीररतया वगायचया सवय 4 ववषयाासाठी वयवसरथापन कौिलयााची अामलबजावणी वगायमधय करतात.

33

9%

28% 28% 36%

-10%

10%

30%

50%





पाठ योजनतील वयवसरथापन कौिलय यावरील लकष

‘साघटनातमक कौिल’ ा घटकाचा पाठ ोजन अवलाब ाची ववषानसार ववभागिी

67.8% 77.8% 54.4%

90.0%

0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0%

100.0%


ववषयानसार वयवसरथापन कौिलयाावरील लकष


CONFIDENTIAL

ACOTE छाराधयापकााचया साभाषि कौिलाील बदल

▪छाराधयापकााचया सावाद कौिलयाच मलयााकन वषय 1 आणण 2 वषय मधय कल होत आणण वषय 1 वव. 2 वषय च पररवतयन यरथ घतल .

▪आमचया ववशलषणातन छाराधयापकााचया सावाद कषमतवर ACOTE काययिमाचा सकारातमक पररणाम सगचत

होतो. मकताागणचया मागयदियकाादवार 4 शरणीचया परमाणात कललया मलयााकनादवार नटवकरकि ग िाळाामधय पाठ

घत असताना मलाासह छाराधयापकााचया सावादाच कौिलय 94% नी वाढल.

▪सावाद कौिलयातील सधारणा दखील बाहय घटकाादवार परभाववत झाली आह, जस दोन वषािचया अधयापन

योजनााच सराव, साततयान िाळतील वातावरणात वावर आणण िालय ववदयारथािची सोबत इ. पण अस िकत .

34

94%

6%

% of trainees with evident increase in communication skills

35

योगदानकतयािची यादी

मादहती शमळवणयासाठी कललया सवय सहकायायसाठी आणण या अहवालाचया तयारीमधय चचाय करणयासाठी आमही आभारी आहोत.

मकाागि

जमाना रामपरावाला जयाती नायक

सोिल लनस सललागार

ववजया बालाजी दीपा वालवलकर

तनससीम चाादोरकर

मानसी जााबोटकर

सोन शसाग

CONFIDENTIAL

36

About Social Lens

सोिल लनस ही एक सामानजक हत सासरथा आह जी लोकोपचार आणण ववकास कषरामधय सानकशलत समाधान ववकशसत करणयास वचनबदध आह. आमच उदिषटट शमिन आधाररत एनपीओ आणण एसपीओच समरथयन करण, तयााचा परभाव वाढववण आह आणण तयााचया मळ कषरामधय तयााच समरथयन करण जस: नततव ववकास, सामानजक-आगरथयक मलयााकन, सासरथातमक ववकास आणण िाशवतता आणण पररणाम मोजमाप आणण ववशलषण. सासरथचया बााधणी आणण ववकासामधील आणण एका सहयोगी पधदतीमधील अनभव, सकषम दनषटटकोणातन सधारीत समाधानासाठी ववकशसत होणयास मदत करत, जयामळ लाभारथीना िवटपयित सधाररत ववतरण यारणा शमळ िकत. www.slens.co

37

सोिल लस कनसनलटाग परायवहट शलशमटड आणण सोिल लसच कमयचारी (एकबरतपण "सोिल लनस") याानी कलायाट आवशयकतााची अचक समज सतननशचत करणयासाठी वाजवी परयतन कल आहत. या अहवालाची तयारी तया समजावर आधाररत आह आणण सोिल लनस तयाचया सललयान योगय असणयाच परयतन करत.

या अहवालात समाववषटट असलली मादहती, ववधान, साानखयकी आणण समालोचन (एकबरतपण 'मादहती') सावयजतनकररतया उपलबध असललया सादहतयाातन आणण मकताागण आणण अनय भागधारक तसच कषरातील काम करणायाय लोकााकडन होणा-या चचतन सोिल लसदवार तयार कली गली आह. ददललया मादहतीची अचकता करका वा पणयतबिल, तसच तया मादहती पोहचललया पकषाानी करका वा इतराानी कललया गदहतक करका वा तनषटकषािवर सोिल लनस कोणतही मत वयकत करत नाही.

शमळालली मादहती अचक आह आणण सोिल लसमधय ततच परतततनगधतव कल गल आह अिा मादहतीचया आधारावर सोिल लसन हा अहवाल तयार कला आह.

सोिल लस रटी अहवालासाठी करका वा इतरााचया मलभत चकीासाठी कोणतयाही परकार जबाबदार नाही कारण या अहवालाचया तयारीमधय तयावर ववशवास ठवलला आह.

कायदिीर, आगरथयक, लखाववषयक करका वा योगय वयावसातयकतन घतललया इतर वयावसातयक सललयाासाठी पयायय महणन या अहवालातील मादहतीवर अवलाबन राह नय.

सोिल लनस परतततनगधतव करत नाही, आशवासन दत नाही, हमी दत नाही की या अहवालात ददललया मागयदियनाचा वापर कलयामळ कोणतीही ववशिषटट पररणाम करका वा पररणाम उदभवल.

या अहवालाचया तयार करणयात योगय ती काळजी घणयात आली असली तरीही या अहवालात आणण सवय मादहती, गहीतक आणण शिफारसी यरथ परकाशित कलया आहत, ददल आहत, करका वा सोिल लनसचया कोणतयाही जबाबदारीशिवाय वयकत कलया आहत, जरी तनषटकाळजीपणामळ उदभवलल असो , कराराचा भाग, वधातनक कतयवयाचा भाग करका वा अनयरथा..

सोिल लस करका वा तयाच साचालक, कमयचारी, एजाटस, सललागार इ. अहवालाचया सादभायत अचकतची करका वा ववशवासाहयतची कोणतीही हमी करका वा परतततनगधतव दत नाही. ह दातयतव किा परकार उदभव िकतात याची पवाय न करता, आपण करका वा इतर कोणतयाही वयकतीदवार या अहवालाचा वापर करन करका वा अनयरथा ह असवीकरण कोणतयाही वयकतीस दयतावर लाग होईल.

असवीकरि

CONFIDENTIAL

Documents

प्रभाव मुल्ाांकन आणि ववश्लेषि · confidential प्रभाव मुल्ाांकन आणि ववश्लेषि