1

หนงสอ

อานาปาน

พระสทธธรรมรงส คมภรเมธาจารย

(พระอาจารยล ธมมธโร)

2

สารบญ

อานาปานสต ภาวนามย วธท ำสมำธเบองตน

วธท ำอำนำปำนสตแบบท ๒ ผนวก

ลมโพชฌงค

อบรมสมาธ นก ร ลม

ปรำบพนทภำยใน แตงลม แตงใจ

อ ำนำจจต ธรรมวจย

สงเกต พจำรณำ ตวร

ลมหยำบ ประณต สขม เอกำยนมรรค

สมบตกรรมฐำน วชชำสมำธ

อรยสจตวจรง สงขำรโลก สงขำรธรรม ผดถกเปนเรองของโลก

เลข ๐

3

ค าปรารภ พระพทธเจำเคยทรงสรรเสรญสมำธทม อานาปานสต เปนอำรมณวำ

“เปนสภำพสงบ ประณต ชนใจ เปนธรรมเครองอยเปนสข และยงอกศลธรรมทเกดขนแลว ใหอนตรธำนสงบไปโดยพลน เปรยบเหมอนฝนใหญทเกดขนในเดอนสดทำยแหงฤดรอน ยอมท ำใหฝนละอองทฟงขนในอำกำศอนตรธำนหำยไปในทนท”

พระสทธธรรมรงส คมภรเมธำจำรย (ทำนพอล ธมมธโร) เปนผหนงในสมยปจจบนทไดชอวำ เชยวชำญในกำรฝกอำนำปำนสต จนเปนทรจกกนทวประเทศ แตเปนทนำเสยดำยททกวนนค ำสอนของทำนในกำรอบรมอำนำปำนสต กระจดกระจำยตำมหนงสอตำง ๆ ไมไดรวมอยในทแหงเดยวกน จงเปนกำรล ำบำกแกผทตองกำรศกษำปฏบตตำมแนวทำงนอย

ฉะนน คณะศษยำนศษยไดรวบรวมค ำสอนของทำนทเกยวกบกำรฝกอำนำปำนสต พมพเปนเลมเดยวแจกเปนธรรมวทยำทำน ประกอบดวย อานาปานสตภาวนามย ซงเปนคมอใหหลกวชำในกำรก ำหนดลมอำนำปำน และบท ลมโพชฌงค ซงไดคดจำกค ำบนทกของคณทำวสตยำนรกษ ทเขยนไวในระหวำงฝกภำวนำกบทำนพอ และบททคดเลอกจำกเทศนำ อบรมสมาธ ทใหอบำยและขอคดส ำหรบขยำยหลกวชำในกำรก ำหนดลมใหพสดำรออกไป

หวงวำ หนงสออานาปาน เลมน จะเปนประโยชนแกผทตองกำรฝกดวำ สมำธทมอำนำปำนสตเปนอำรมณนนมรสชำตเปนควำมสงบสขเพยงไร และท ำไมจงเปนทสรรเสรญของนกปรำชญทงหลำย อนมพระพทธเจำเปนตน

คณะศษยานศษย

4

อานาปานสต

ภาวนามย

5

ค าน า

หนงสอเลมนขำพเจำเรยบเรยงขน เพอเปนหลกปฏบตในทำงสมำธภำวนำ ตำมทไดสงเกตปฏบตมำ ทจะไดผลดและสะดวกไมคอยจะมควำมหลงมำเจอปน ทงเปนทำงทสนทสบำย มอยทำงเดยวเทำนน คอ อำนำปำนสตภำวนำ ซงสมเดจพระสมมำสมพทธเจำไดทรงบ ำเพญจนบรรลเปนผลดมำแลว ในฉบบนไดจดออกเปน ๒ ตอน ตอนท ๒ นน ใหประโยชนในทำงกำยและทำงใจ สวนตอนท ๑ มงในทำงจตใจมำกกวำ แตสวนจตใจทเปนไปไดโดยเรยบรอยกตองอำศยรำงกำยอยบำง ฉะนน เหนวำแบบท ๒ นนจะไดรบประโยชนจำกรำงกำย จงไดเขยนลงไวเปนหลกสตร

ขอทำนพทธบรษทอยำไดสงสยลงเลไปเอำอยำงโนนอยำงนใหยงไป ขอใหตงใจจรงๆ จบเอำลมหำยใจแหลงนใหถงทสดแหงลม ตอจำกนนกจะเขำสวปสสนำญำณ กจะลลวงเขำถงนำมธรรมคอจต เมอถงทสด พทธกเกด นนแลจะเปนผเขำถงคณธรรมทแนนอน คอ ปลอยลมตำมสภำพแหงลม ปลอยจตตำมสภำพแหงจต ผลประโยชนในกำรปฏบตกจะเปนทสมหวงของทำนทเดยว โดยไมตองสงสย

จรงอยธรรมดำจตใจของคนเรำ ถำไมดดแปลงแกไขแลว ยอมตกไปในอำรมณททกขทชว ฉะนน ผหวงควำมสขใหแกตนทมหลกแหลง กควรจะตองหำธรรมะมำฝกตน คนเรำ ถำไมมธรรมะในใจ ไมมสมำธเปนทอยแลว กเทำกบคนทไมมบำนอย ฉะนน ธรรมดำทไมมบำนอยยอมไดรบควำมทกขตลอดกำล แดด ลม ฝน และละอองธลตำงๆ ยอมเปรอะเปอนบคคลชนดนน เพรำะไมมเครองกนปดบง คนทฝกหดสมำธกเทำกบสรำงบำนใหตนอย ขณกสมาธ กเทำกบบำนทมหลงคำมงดวยจำก อปจารสมาธ กเทำกบบำนทมงดวยกระเบอง อปปนาสมาธ เทำกบตก เมอเปนเชนน ถำทำนมทรพย ทำนกจะเกบไวไดอยำงปลอดภย ทรพยเหลำนนกมไดบงคบใจทำน ใหไปนอนเฝำนงเฝำทนทกขตำงๆ เหมอนคนมทรพยทไมมบำนเกบ ตองไปนอน

6

ตำกแดดตำกฝนเฝำทรพยอยกลำงแจง ฉะนน ถงกระนนทรพยเหลำนนกยงไมไดรบควำมปลอดภยแนนหนำ

ในดำนพระศำสนำกฉนใด ใจทไมมสมำธ ไปแสวงหำควำมดแตทำงอน ปลอยจตใจใหเทยวไปในสญญำอำรมณตำงๆ แมจะเปนอำรมณทดกตำม กยงไมชอวำเปนผปลอดภยอยนนเอง เปรยบเหมอนคนมทรพยมำก เชน ทอง เพชรนลจนดำตำงๆ เมอนอมน ำมำประดบรำงกำยแลว เทยวเรรอนไปในสถำนทตำงๆ ยอมไมปลอดภย อำจจะถงแกควำมตำยดวยทรพยของตนเองนนกได นฉนใด จตใจของพทธบรษทเมอไมไดอบรมในทำงภำวนำ เพอสรำงควำมสงบขนในตนแลว แมควำมดทตนท ำไดกเสอมงำย เพรำะยงไมไดเกบเขำฝงอยในดวงจตดวงใจของตนเองจรงๆ ถำใครฝกหดปฏบตอบรมจตใจของตนใหไดรบควำมสงบระงบ กเทำกบเกบทรพยของตนเขำไวในตในหบ ฉะนน เหตนนคนเรำโดยมำกท ำดจงไมไดรบผลด เพรำะปลอยใจของตวใหเปนไปดวยอ ำนำจแหงอำรมณตำงๆ อำรมณเหลำนนยอมเปนขำศกศตร บำงครงอำจทจะท ำใหควำมดทมอยแลวใหเสอมไปกได เปรยบเหมอนดอกไมทก ำลงบำน ถำมลมและแมลงตำงๆ มำรบกวนเขำแลว อำจจะไมมโอกำสเกดลกเกดผลขนได ดอกไมนนไดแก มรรคจต (จตสงบ) สวนผลไมนนไดแก ผลจต (ควำมสข) เมอมมรรคจต ผลจตประจ ำใจของตวอยอยำงน กมโอกำสจะไดรบควำมด ซงพทธบรษททงหลำยปรำรถนำอยคอ สำรธรรม

ควำมดอยำงอนนนกเปรยบเหมอนยอดไม กงไม ใบไม ตนไม ถำเรำไมไดอบรมในทำงจตใจ เรำกจะไดรบควำมดเสมอสวนภำยนอกเทำนน หำกภำยในจตเปนของบรสทธด ภำยนอกกยอมดไปตำมกนหมด เชนมอเรำสะอำด เมอเรำจบสงใด ของเหลำนนกไมเลอะ แตถำมอเรำสกปรก แมจะไปจบผำทสะอำด ผำนนกจะพลอยใหเสยไปดวยอ ำนำจแหงควำมเปอนเปรอะของมอ ฉะนน เมอจตเศรำหมองเสยอยำงเดยว มนเศรำหมองไปหมดทงสน

7

แมท ำควำมด ควำมดนนกยงเศรำหมองอย เพรำะอ ำนำจสงสดในโลกทจะด จะชว จะสข จะทกข ทงมวล มนส ำคญอยทจตใจอนเดยวเทำนน

จตใจนเทำกบพระเจำองคหนง ทกข สข ด ชว ลวนส ำเรจมำจำกดวงจตทงสน ควรจะสมมตเรยกไดวำพระเจำสรำงโลกไดองคหนงเหมอนกน เพรำะโลกจะตองอยไดดวยสนตสขกดวยอ ำนำจแหงจตใจนเอง โลกทจะอนตรธำนสญไปกดวยอ ำนำจจตใจนเอง ฉะนน จงควรทจะอบรมสวนส ำคญของโลกทวๆ ไป คอจต ใหเปนสมำธ เพอใหเปนหลกทรพยไวในใจ คอสมำธ อนเปนเครองสะสมไวซงธำตตำงๆ ทเรยกวำ กศลธาต คอควำมด เมอธำตทงหลำยเหลำนไดผสมกนถกสวนดแลว กจะเปนก ำลงของทำน เพอเปนเครองท ำลำยซงขำศกศตรตำงๆ กลำวคอ กเลส และบำปธรรมทงปวง

ทำนผมปญญำทไดศกษำไวแลว ฉลำดรอบรในทำงโลกและทำงธรรม ในทำงดและทำงชว ปญญำของทำนเหลำนนกเทำกบดนระเบด แตทำนมไดอดเขำไปในลกกระสน คอ สมำธจต ดนระเบดของทำนนนเกบไวนำนมนจะชน และขนรำไป ถำทำนเผลอ ไฟรวงใส คอ รำคะ โทสะ โมหะ ครอบง ำแลว ขณะใด มนกจะไหมดนระเบดของทำน แลวมนกจะลำมถงตวทำนนนเอง ฉะนน ใหรบอดเขำไวในลกกระสนหรอลกระเบดนนเสย ถงครำวขำศกศตรมำรกรำนเขำเมอไร กจะวำงหรอยงซงระเบดเหลำนน เพอสงหำรศตร คอ ควำมชวไดทนท

ผฝกหดสมำธยอมไดทพงของตน สมำธเปรยบเหมอนปอมหรอหลมเพลำะ ปญญำเปรยบเหมอนอำวธ ท ำสมำธเปรยบเหมอนอดดนเขำไปในกระสนหรอฝงตวอยในปอม ฉะนน สมำธนเปนสงส ำคญและมคณำนสงสมำกทเดยว

ศลอนเปนเบองตนแหงมรรค กไมคอยจะยำกเทำไรนก ปญญำอนเปนเบองปลำยแหงมรรคกไมคอยจะยำกเทำไรนก สวนสมำธอนเปนทำมกลำงแหงมรรคตองพยำยำมหนอย เพรำะเปนกำรบงคบปรบปรงกนในดำนจตใจ จรงอยกำรท ำสมำธนนเปรยบเหมอนปกเสำสะพำนกลำงแมน ำ ยอมเปนสง

8

ล ำบำก แตเมอปกลงไดแลวยอมเปนประโยชนแกศลและปญญำ ศลนนเหมอนปกเสำสะพำนในฝงน ปญญำเหมอนปกเสำสะพำนขำงฝงโนน แตถำเสำกลำงคอ สมำธ ทำนไมปกแลว ทำนจะทอดสะพำนขำแมน ำคอโอฆะสงสำรไปไดอยำงไร

พทธบรษททง ๔ ผจะเขำถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ โดยถกตองแลว มหนทำงชองเดยวเทำนน คอภำวนำ เมอภำวนำจนจตสงบเปนสมำธไดแลว ยอมเกดปญญำ ปญญำในทนไมใชปญญำธรรมดำ ปญญำทเกดขนเฉพำะในกำรท ำจต เชน ปพเพนวาสานสสตญาณ จตปปาตญาณ อาสวกขยญาณ ญำณทง ๓ นยอมเกดขนแกผปฏบตในทำงจตใจ เรยกวำ ญาณจกข คอ ตำใจ สวนพทธบรษทเหลำใดทยงศกษำวชำอยในทำงตำ ห จมก ลน กำย ใจ ระคนกนอย กเทำกบศกษำวชำอยกบพวกครทงหก ยงไมสำมำรถทจะรแจงเหนจรงได ดงพระพทธเจำทไปเรยนวชำอยกบพวกครทงหก กไมสำมำรถจะตรสรธรรมได พระองคจงไดหวนมำระลกในทำงจตใจ ไดด ำเนนปฏบตไปดวยล ำพงพระองคเอง ดวยกำรตงสตก ำหนดอำนำปำฯ เปนเบองตนจนไดบรรลถงทสด พทธบรษททงหลำยเมอยงแสวงหำวชำอยในทำง ตำ ห จมก ลน กำย กเทำกบศกษำวชำอยกบพวกครทงหก ฉะนน ตรำบใดมำตงใจระลกถงลมหำยใจของตน ซงมปรำกฏอยทกรปทกนำม จนกวำจตสงบลงเปนสมำธ นนแลจะมโอกำสไดพบของจรง คอ พทธะ

คนบำงพวกยงเขำใจไปตำงๆ อย เชน เขำใจวำสมำธไมตองท ำ ท ำปญญำเลยทเดยว เรยกวำปญญำวมต กำรเขำใจเชนนไมถกควำมจรง ปญญำวมตกบเจโตวมต สองประกำรนยอมมสมำธเปนรำกฐำนจงจะเปนไปได ตำงกนแตจะมำกหรอนอยเทำนน คอ ลกษณะของปญญาวมตนน ครงแรกตองมกำรไตรตรองพนจพจำรณำเรองรำวเหตกำรณตำงๆ เสยกอน จตจงคอยสงบ เมอจตสงบแลวเกดวปสสนำญำณขนมำอกครงหนง จนรแจงเหนจรงในสจธรรมทง ๔ นเปนลกษณะของปญญำวมต สวนเจโตวมตนน ไมตองมกำร

9

พนจพจำรณำเทำไรนก เปนแตขมจตใหสงบลงไปถำยเดยว จนกวำเปนอปปนำสมำธ วปสสนำญำณกจะบงเกดขนในทนน และไดรแจงเหนจรงตำมควำมเปนจรง ทเรยกวำเจโตวมต คอไดเจรญสมำธกอนแลวจงคอยเกดปญญำภำยหลง วมตทง ๒ มควำมหมำยตำงกนดงน

ปญญำอนใดทพทธบรษทไดศกษำเลำเรยน รอบรในพทธวจนะพรอมทงอรรถและพยญชนะโดยสมบรณแลว ไดชอวำเปนผมควำมรอนกวำงขวำง สำมำรถทจะชแจงอรรถำธบำยในขออรรถขอธรรมไดโดยเรยบรอยชดเจน แตไมบ ำเพญสมำธใหเกดมขนในตน กเปรยบประหนงบคคลทขบขเครองบนขนไปบนอำกำศ สำมำรถจะมองเหนกอนเมฆและเดอนดำวไดโดยชดเจน แตเครองบนทตนขบขอยนนไดเทยวเรรอนไปบนอำกำศจนลมสนำมบนทจะรอนลง กนำจะล ำบำกหนกใจอย ถำรอนขนไปขำงบนกจะหมดอำกำศหำยใจ มวแตรอนไปรอนมำอย น ำมนอนเปนเชอเพลงกจะหมดไปสนไป ในทสดกจะเผนลงมำดวยอ ำนำจแหงควำมหมดก ำลงของตน เผนลงมำบนเขำ เผนลงมำในปำ เผนลงในทะเล ซงไมใชสนำมบน ยอมไดรบโทษ เชน คนบำงพวกทมควำมรสง แตมควำมประพฤตเหมอนคนปำคนดง คนเขำคนทะเล ซงเปนชำวประมงอยำงนกม นกเพรำะวำเพลนอยบนอำกำศ นกปรำชญบณฑตผตดอยในควำมรควำมคดเหนของตววำเปนของสงอยแลว ไมกอสรำงบ ำเพญสมำธใหเกดขน ถอเสยวำสมำธเปนขนต ำ ควำมเจรญปญญำวมตทเดยว ยอมไดรบโทษเหมอนคนขบขเครองบนทรอนอยในอำกำศไมแลเหนสนำม ฉะนน ผบ ำเพญสมำธกเทำกบเปนผไดสรำงสนำมบนไวอยำงด เมอมปญญำกจะถงวมตอนปลอดภย

อกนยหนง เชนเดยวกบคนเดนทำงยอมเดนขำเดยวไมได ฉะนน แตจะหนกไปในทำงใดกสดแทแตนสยวำสนำของบคคลผนนตำงหำก ฉะนน พทธบรษทควรทจะบ ำเพญใน ศล สมำธ และปญญำใหครบถวน จงจะเปนผสมบรณในกำรนบถอพระพทธศำสนำ มฉะนนจะเรยกวำเปนผรอรยสจ ๔ ได

10

อยำงไร เชน มรรค กตองม ศล สมำธ ปญญำ จงจะเรยกวำมรรคสจ เมอไมท ำใหเกดขนในตนกยอมไมร เมอไมรจะละไดอยำงไร

โดยมำกธรรมดำคนเรำมกชอบแตผล ไมชอบเหต เชน ตองกำรแตควำมด ควำมบรสทธ แตเหตแหงควำมด ควำมบรสทธไมท ำใหสมบรณ กยอมจนกนอยเรอยไป ตวอยำงในทำงโลก คนทชอบเงนแตไมชอบท ำงำน คนเชนนนจะเปนพลเมองทดมทรพยไดทไหน เมอควำมจนบงคบเขำแลวยอมท ำทจรตโจรกรรมได ฉนใด พทธบรษทไมชอบเหตแตมงผลกยอมจนอยร ำไปเชนนน เมอใจจนแลวยอมแสวงหำควำมดในทำงอน เชน โลภ ลำภ ยศ สรรเสรญ สข ซงเปนอำมสอยในโลก มนยอมเปนไปทงทร ๆ นนแหละ นกเพรำะรไมจรง รไมจรงกคอท ำไมจรงนนเอง มรรคสจ ซงเปนของจรงนนยอมมอยตำมธรรมดำ ศลกมจรง สมำธมจรง ปญญำมจรง วมตกมจรง แตคนเรำไมจรงจงไมเหนของจรง บ ำเพญศลกไมจรง ท ำสมำธกไมจรง ปญญำกไมจรง เมอเราท าไมจรง กไมไดของจรง จะไดกแตของเทยมของปลอมกนเทำนน เมอใชของเทยมของปลอมยอมไดรบโทษ ฉะนน พวกเรำควรทจะตองแสดงควำมจรงใหปรำกฏขนในใจของตนเอง เมอควำมจรงปรำกฏกจะไดดมรสของธรรม รสของธรรมยอมชนะรสของโลกทงหมด

ฉะนน จงไดเรยบเรยง อำนำปำนสต ๒ แบบน เพอเปนแนวทำงตอไป

สวสด พระสทธธรรมรงส คมภรเมธาจารย (พระอาจารยล ธมมธโร) วดอโศกำรำม จงหวดสมทรปรำกำร

11

วธท าสมาธเบองตน

ตอไปนจะอรรถำธบำยขอปฏบตในทำงสมำธภำวนำวำจะตองท ำกน

อยำงไร กอนทจะท ำกจเบองตนนน ใหนงคกเขำประนมมอดวยควำมตงใจ นอบนอมถงพระรตนตรยแลวเปลงวำจำดงตอไปน

อะระหง สมมาสมพทโธ ภะคะวา, พทธง ภะคะวนตง อะภวาเทม. (กรำบลงหนหนง นไหวพระพทธ)

สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม, ธมมง นะมสสาม. (กรำบลงหนหนง นไหวพระธรรม)

สปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, สงฆง นะมาม. (กรำบลงหนหนง นไหวพระสงฆ)

ล ำดบนตงใจปฏบตบชำดวยกำย วำจำ ใจ กลำวค ำนอบนอมพระสมมำสมพทธเจำวำ

นะโม ตสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สมมาสมพทธสสะ (๓ หน)

แลวปฏญำณตนถอเอำพระรตนตรยเปนทพงทระลกของตน ทเรยกวำพระไตรสรณคมน วำตำมบำลดงน

พทธง สะระณง คจฉาม ธมมง สะระณง คจฉาม สงฆง สะระณง คจฉาม ทตยมป พทธง สะระณง คจฉาม ทตยมป ธมมง สะระณง คจฉาม ทตยมป สงฆง สะระณง คจฉาม ตะตยมป พทธง สะระณง คจฉาม ตะตยมป ธมมง สะระณง คจฉาม ตะตยมป สงฆง สะระณง คจฉาม

12

ตอนน ใหอธษฐำนใจถงพระไตรสรณคมนใหมนกอนวำ ขำพเจำขอถง

พระพทธเจำองคอรหนตผละกเลสขำดจำกสนดำน กบพระธรรมเจำ กลำวคอค ำสอนของพระองคทเปนปรยตธรรม ปฏบตธรรม ปฏเวธธรรม กบพระสงฆเจำ กลำวคอ พระโสดำ พระสกทำคำ พระอนำคำม พระอรหนต วำเปนสรณะทพงทระลกนบถอของขำพเจำ ตงแตบดนเปนตนไป ตรำบเทำชวตของขำพเจำนแล

พทธง ชวตง ยาวะนพพานง สะระณง คจฉาม ธมมง ชวตง ยาวะนพพานง สะระณง คจฉาม สงฆง ชวตง ยาวะนพพานง สะระณง คจฉาม

ตอจำกนนใหเจตนำวรตละเวนในสวนองคศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ หรอศล ๒๒๗ ตำมภมของตนทตนสำมำรถจะรกษำได แลววำค ำสมำทำนรวมลงในทแหงเดยวกนอกวำ

๑. อมาน ปญจะ สกขาปะทาน สะมาทยาม (ใหวำ ๓ หน นส ำหรบศล ๕ ) แปลวำ ขำพเจำสมำทำนเอำซงสกขำบททงหลำย ๕ คอ ปำณำฯ ไมฆำสตว, อทนนำฯ ไมลกทรพย, กำเมฯ ไมประพฤตผดในกำม, มสำฯ ไมกลำวค ำเทจ, สรำฯ ไมดมสรำเมรย (เปน ๕ ขอ)

๒. อมาน อฏฐะ สกขาปะทาน สะมาทยาม (ใหวำ ๓ หน นส ำหรบศล ๘) แปลวำ ขำพเจำขอสมำทำนเอำซงสกขำบททงหลำย ๘ คอ ปำณำฯ ไมฆำสตว, อทนนำฯ ไมลกทรพย, อพรหมจรยำฯ ไมประพฤตรวมสงวำสกบหญงชำยทงปวง, มสำฯ ไมพดเทจ, สรำฯ ไมดมสรำเมรย, วกำลโภฯ ไมกนอำหำรในเวลำตะวนบำยไปแลว, นจจคมำลำฯ ไมดกำรละเลนและตกแตงประดบประดำอตภำพรำงกำย เพอควำมสวยงำมตำง ๆ, อจจำฯ ไมนงนอนบนเตยงตงทสงเกนประมำณ และฟกเบำะทยดดวยนนและส ำล (เปน ๘ ขอ)

๓. อมาน ทะสะ สกขาปะทาน สะมาทยาม (ใหวำ ๓ หน นส ำหรบศล ๑๐) แปลวำ ขำพเจำสมำทำนเอำซงสกขำบททงหลำย ๑๐ คอ ปำณำฯ อทน

13

นำฯ อพรหมจรยำฯ มสำฯ สรำฯ วกำลโภฯ นจจคฯ มำลำฯ อจจำฯ ชำตรฯ ไมใหรบเงนทองใชสอยดวยตนเอง (เปน ๑๐ ขอ)

๔. ศล ๒๒๗ ใหวำดงน ปารสทโธ อะหง ภนเต ปารสทโธต มง พทโธ ธาเรต ปารสทโธ อะหง ภนเต ปารสทโธต มง ธมโม ธาเรต ปารสทโธ อะหง ภนเต ปารสทโธต มง สงโฆ ธาเรต

เมอท ำควำมบรสทธของตนดวยกำย วำจำ ใจ ตอคณพระพทธเจำ พระธรรมเจำ พระสงฆเจำ แลวกรำบลง ๓ หน แลวจงคอยนงรำบลง ประนมมอไหว ท ำใจใหเทยง แลวเจรญพรหมวหำร ๔ ถำแผไปไมเจำะจงเรยกวำ อป-ปมญญาพรหมวหาร วำโดยบำลยอ ๆ ใหสะดวกแกผทจ ำไดยำกกอน ดงน

เมตตา คอ จตคดเมตตำรกใคร ปรำรถนำใหตนและสตวทงหลำยเปนสขทวหนำกน

กรณา คอ จตคดกรณำเอนด สงสำร ตนและคนอน มทตา คอ จตออนนอม พลอยยนดในกศลของตนและคนอน อเปกขา คอ จตคดวำงเฉย ในสงทควรปลอยวำง

ตอนใหนงขดสมำธ เอำขำขวำทบขำซำย มอขวำทบมอซำย ตงกำยใหตรง ด ำรงสตใหมน อยำใหฟนเฟอน ประนมมอไหวแลวระลกถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ แตในใจวำ พทโธ เม นาโถ พระพทธเจำเปนทพงของขำพเจำ ธมโม เม นาโถ พระธรรมเปนทพงของขำพเจำ สงโฆ เม นาโถ พระสงฆเปนทพงของขำพเจำ แลวกลำวซ ำอกวำ พทโธ ๆ ธมโม ๆ สงโฆ ๆ แลวปลอยมอลงขำงหนำ บรกรรมภำวนำแตค ำเดยววำ พทโธ ๓ หน

ตอจำกนใหนกถงลมหำยใจเขำออก คอ ใหนบลมเปนค ๆ ดงน พท ลม

เขำ โธ ลมออก อยำงนไปจนถง ๑๐ ครง แลวใหตงตนใหมอกดงนคอ ลมเขำ

14

พทโธ หนหนง ลมออก พทโธ หนหนง ภำวนำอยำงนไปจนถง ๗ หน แลวใหตงตนใหมอกดงน คอ ลมเขำ ลมออกใหภำวนำ พทโธ หนหนง ท ำอยำงนไปจนถง ๕ หน แลวใหตงตนใหมอกดงน คอ ลมเขำลมออกหนหนง ใหภำวนำ พทโธ ๓ ค ำ ท ำอยำงนไปจนครบ ๓ วำระของลมเขำและลมออก

ตอนนใหบรกรรมแต พทโธ ค ำเดยว ไมตองนบลมอกตอไป ปลอยลมตำมสบำย ท ำใจใหนง ๆ ไวทลมหำยใจเขำออกทมในชองจมก เมอลมออก อยำสงจตออกตำมลม เมอลมเขำ อยำสงจตเขำตำมลม ท ำควำมรสกอยำงกวำงขวำงเบกบำน แตอยำสะกดจตใหมำกเกนไป ใหท ำใจสบำย ๆ เหมอนเรำหำยใจออกไปในอำกำศโปรง ฉะนน ท ำจตใหนงอยเหมอนเสำทปกไวในรมฝงทะเล น ำทะเลขน เสำกไมขนตำม น ำทะเลลง เสำกไมลงตำม

เมอท ำจตนงสงบไดในขนนแลวใหหยดค ำภำวนำ พทโธ นนเสย ก ำหนดควำมรสกไวเฉพำะลมหำยใจ แลวคอยขยบจตเลอนเขำไปตำมกองลม คอกองลมทส ำคญ ๆ อนจะท ำใหเกดควำมรสกตำง ๆ เชน ทพพจกข ตำทพย, ทพพโสต หทพย, เจโตปรยญาณ รใจคนอน, ปพเพนวาสานสสตญาณ ระลกชำตได, จตปปาตญาณ รจกควำมเกดตำยแหงสตวตำง ๆ นานาธาตวชชา วชชำควำมรในเรองของธำตตำง ๆ ทเกยวเนองถงอตภำพรำงกำย อนจะเปนประโยชนแกรำงกำย ธำตเหลำนยอมเกดขนจำกฐำนของลมหำยใจ

ฐานท ๑ ใหตงจตไวทจมก แลวคอยเลอนไปกลำงหนำผำกอนเปน ฐานท ๒ ท ำควำมรสกอยำงกวำงขวำง ท ำจตใหนงไวทหนำผำก แลวกลบมำทจมก ใหเพงขนเพงลงในระหวำงจมกกบหนำผำก รำวกบคนขนบนภเขำกระนน ท ำใหไดสก ๗ เทยว แลวกนงไวทหนำผำก อยำใหจตลงมำทจมกอก ตอจำกนนใหตำมเขำไปใน ฐานท ๓ คอกลำงกระหมอมขำงนอก แลวหยดอยกลำงกระหมอม ท ำควำมรสกอยำงกวำงขวำง สดลมในอำกำศเขำไปในศรษะ กระจำยลมครหนงจงกลบลงมำทหนำผำก กลบไปกลบมำในระหวำงหนำผำกกบกลำงกระหมอมอยเชนนสก ๑ เทยว

15

แลวกนงอยกลำงกระหมอมตำมเขำไปใน ฐานท ๔ อก คอ ลงในสมองท

กลำงกะโหลกศรษะ ใหนงอยสกครหนง จงเลอนจตใหออกไปทกลำงกระหมอมขำงนอก กลบไปกลบมำตดตอกนในระหวำงกลำงสมองกบกลำงกระหมอมขำงนอก แลวกนงอยทสมอง ท ำควำมรสกใหกวำงขวำง กระจำยลมอนละเอยดจำกสมองใหลงไปเบองต ำ

เมอท ำจตมำถงตอนนแลว บำงทจะเกดนมตของลมขน เปนตนวำรสกขนในศรษะ แลเหนหรอรสกใหเสยว ๆ ใหเยน ๆ รอน ๆ ใหเปนไอเปนหมอกสลว ๆ ขน บำงทกมองเหนกะโหลกศรษะของตวเอง ถงอยำงนนกอยำใหมควำมหวนไหวไปตำมนมตทปรำกฏ ถำเรำไมปรำรถนำทจะใหเปนเชนนน กใหสดลมหายใจเขาไปยาว ๆ ถงหวอก นมตเหลานนกจะหายไปทนท

เมอเหนนมตอนใดอนหนงเกดขนแลว ใหตงสตรอยทนมต แตใหเอำนมตเดยว สดแทแตนมตอนใดเปนทสบำย เมอจบนมตไดแลว ใหขยำยนมตนนออกไปใหโตเทำศรษะ นมตทขำวสวำงนนมประโยชนแกกำยแกใจ คอเปนลมบรสทธสะอำด ลมบรสทธสะอำดนยอมเปนเครองฟอกโลหตในรำงกำยของทำนไดอยำงด สำมำรถจะบรรเทำหรอก ำจดทกขเวทนำในรำงกำยได

เมอท ำไดเทำศรษะของตนแลว ใหเลอนลงไปตงไวใน ฐานท ๕ คอทรวงอก แลวในนกเอำนมตแหงลมไปตงไว ขยำยออกใหเตมทรวงอก ท ำลมอนนนใหขำว ใหสวำง กระจำยลม กระจำยแสงสวำงไปทวทกขมขน จนกวำจะมองเหนสวนตำง ๆ ของรำงกำยปรำกฏเปนภำพขนมำเอง ถำไมตองกำรภำพอนนน กใหสดลมหำยใจยำว ๆ เสย ๒−๓ ครง ภำพนนกจะหำยไปทนท แลวกระท ำจตใหนงอยโดยกวำงขวำง แมจะมนมตอะไรผำนมำในรศมแหงลมอยำเพงไปจบเอำ อยำท ำจตหวนไหวไปตำมนมต ประคองจตไวใหด ท ำจตใหเปนหนง พยำยำมตงจตไวในอำรมณอนเดยว คอ ลมหำยใจอนละเอยด และขยำยลมอนละเอยดนนใหกวำงขวำงออกไปทวสรรพำงคกำย เมอท ำจตถง

16

ตอนนจะคอยเกดวชชำควำมรขนตำมล ำดบ กำยของเรำกจะเบำเหมอนปยนน ใจกจะเอบอม นมนวล วเวกสงด ไดรบควำมสขกำยสบำยจตเปนอยำงยง

เมอตองกำรวชชำควำมรแลว ใหท ำอยำงนจนกวำจะช ำนำญในกำรเขำ ในกำรออก ในกำรตงอย เมอท ำไดอยำงนแลว นมตของลม คอ แสงสวำงขำว ๆ เปนกอนเปนกลมเหลำนน จะท ำเมอไรกเกดได เมอตองกำรวชชำควำมรตำง ๆ กใหท ำจตนง วำงอำรมณทงหมด ใหเหลออยแตควำมสวำงควำมวำงอยำงเดยว เมอประสงคสงใดในสวนวชชำควำมร ภำยในและภำยนอก ตนเองและผอน กใหนกขนในใจครงหนงหรอสองครง กจะเกดควำมรหรอนมตเปนภำพปรำกฏขนทนท เรยกวำ มโนภาพ ถำจะใหดและช ำนำญในสงเหลำน ใหศกษำกบทำนผเคยปฏบตในทำงนจะดมำก เพรำะวชชำตอนนเปนวชชำทเกดขนจำกสมำธอยำงเดยวเทำนน

วชชำในเรองสมำธนนมอย ๒ แผนก คอ เปนไปกบดวยโลกยอยำงหนง เปนไปกบดวยโลกตระอยำงหนง วชชำโลกย คอตดควำมรควำมเหนของตนเองนหนง ตดสงทงหลำยทมำปรำกฏใหเรำรเรำเหนนอยำงหนง วชชำกด สงทใหเรำรเรำเหนดวยอ ำนำจแหงวชชำกด เปนของจรงและของไมจรงเจอปนอยดวยกนทงสน แตของจรงในทนเปนสวนสงขำรธรรมทงสน ขนชอวำสงขำรแลวยอมไมเทยง ไมมนคงถำวร ฉะนน เมอตองกำรโลกตระตอไป ใหรวมสงทเรำรเรำเหนทงหมดเขำมำเปนจดเดยว คอ เอกคคตำรมณ ใหเหนเปนสภำพอนเดยวกนทงหมด เอำวชชำควำมรทงหลำยเหลำนน เขำมำรวมอยในจดอนนน จนรแจงเหนจรงวำสงทงหลำยเหลำนเกดขนแลวยอมดบไปเปนธรรมดำ แลวอยำยดถอในสงทรทเหนมำเปนของของตน อยำยดควำมรควำมเหนทเกดจำกตนมำเปนของของตน ใหปลอยวำงไปเสยตำมสภำพ ถาไปยดอารมณกเทากบยดทกข ยดความรของตนกจะเกดเปนเหตแหงทกข คอ สมทย

17

ฉะนน จตทนงเปนสมำธแลวเกดวชชำ วชชำนนเปนมรรค สงทใหเรำรตำง

ๆ ทผำนไปผำนมำเปนทกข จตเรำอยำเขำไปยดเอำวชชำ อยำเขำไปยดเอำอำรมณทมำแสดงใหเรำร ปลอยวำงไปตำมสภำพ ท ำจตใหสบำย ๆ ไมยดจต ไมสมมตจตของตนเองวำ เปนอยำงนนอยำงน ถายงสมมตตนเองอยตราบใด กเปนอวชชาอยตราบนน เมอรไดโดยอำกำรอยำงน กจะกลำยเปนโลกตระขนในตน จะเปนบญกศลอยำงประเสรฐสงสด ในฐำนะทเปนมนษยพทธบรษทของพระพทธเจำ

ถำจะสรปใหสนเขำแลว หลกในกำรปฏบตกมดงน คอ ๑. ก ำจดอำรมณทชวออกจำกจตใหหมด ๒. ท ำจตใหอยในอำรมณทด ๓. อำรมณทดตำง ๆ ใหตอนเขำไปรวมอยในจดอนเดยว ทเรยกวำ

เอกคคตำรมณ ๔. พจำรณำอำรมณหนงนนใหเปน อนจจง ไมเทยง ทกขง เปนทกข

อนตตา ไมใชตวตน สตวบคคล วำงเปลำ ๕. วำงอำรมณทดและอำรมณชวไปตำมสภำพของอำรมณ เพรำะดและชว

ยอมอยดวยกน มสภำพเสมอกน วำงจตไวตำมสภำพของจต รไวตำมสภำพแหงร รนน ไมรจกเกด ไมรจกดบ นนแล คอ สนตธรรม ดกร ดไมใชร รไมใชด ชวกร รไมใชชว ชวไมใชร คอ รไมตดความร รไมตดสงทร นนแหละคอธรรมชำตธำตแทอนบรสทธผดผอง เหมอนน ำทอยในใบบว ฉะนน จงเรยกวำ อสงขตธาต เปนธำตแท

เมอใครท ำไดเชนน กจะเหนของดวเศษเกดขนในใจแหงตน จะเปนกศลวำสนำบำรมของทำนผปฏบตในทำงสมถกรรมฐำน วปสสนำกรรมฐำน จะไดผล ๒ ประกำรดงกลำวมำ คอ โลกยผล ทจะใหส ำเรจประโยชนอนำมยของรำงกำยแหงทำนและคนอนทว ๆ ไปในสำกลโลกนประกำรหนง ประกำรท ๒ จะได โลกตรผล อนเปนประโยชนอนำมยในดำนจตใจของทำน ม

18

ควำมสข ควำมเยอกเยน และควำมรำบรนชนบำน กจะถงพระนพพำนเปนเบองหนำ ไมตองเกด แก เจบ ตำย

ไดอรรถำธบำยมำโดยยอ พอเปนหวขอปฏบตของทำนพทธบรษทผนบถอพระพทธศำสนำ หำกทำนมควำมสงสยขดของจำกกำรปฏบต ตำมแนวควำมคดดงกลำวไวในต ำรำเลมนโดยประกำรใด ๆ ตองกำรจะศกษำจำกผใหแนวควำมคดทกลำวมำน ยนดทจะสงเสรมชแจงขอสงสยของทำนตำมก ำลงควำมสำมำรถของผเขยน เพอใหส ำเรจสนตสขในทำงพระศำสนำโดยทวหนำกน

ส ำหรบผปฏบตทว ๆ ไป ควรทจะยดเอำวธท ๒ ดงตอไปน ซงจะไดรบควำมสะดวกสบำยกวำแบบท ๑ ทกลำวมำแลว

19

วธท าอานาปานสตแบบท ๒

มขอส าคญอย ๗ ขอ คอ

๑. ใหภำวนำ พท ลมเขำยำว ๆ โธ ลมออกยำว ๆ กอน ๓ ครง หรอ ๗ ครง (ค ำภำวนำกบลมใหยำวเทำกน)

๒. ใหรจกลมเขำ ลมออกโดยชดเจน

๓. ใหรจกสงเกตลมในเวลำเขำออกวำ มลกษณะอยำงไร สบำยหรอไมสบำย กวำงหรอแคบ ขดหรอสะดวก ชำหรอเรว สนหรอยำว รอนหรอเยน ถำไมสบำยกใหเปลยนแปลงแกไขจนไดรบควำมสะดวกสบำย เชน เขำยำว ออกยำว ไมสบำย ใหเปลยนเปนเขำสน ออกสนเปนตน จนกวำจะไดรบควำมสบำย เมอไดรบควำมสบำยสะดวกดแลว ใหกระจำยลมทสบำยนนไปในสวนตำง ๆ ของรำงกำย เชน สดลมเขำไปททำยทอย ปลอยลงไปในกระดกสนหลงใหตลอด

ถำเปนเพศชำยใหปลอยไปตำมขำขวำ ทะลถงปลำยเทำ แลวกระจำยไปในอำกำศ แลวกกลบมำสดใหม ปลอยเขำไปในทำยทอย ปลอยลงไปในกระดกสนหลง ปลอยไปตำมขำซำย ทะลถงปลำยเทำ แลวกระจำยไปในอำกำศ แลวกกลบมำปลอยตงแตทำยทอย ผำนไหลทงสองถงขอศอก ขอมอ ทะลถงปลำยนว กระจำยไปในอำกำศ แลวกปลอยลงคอหอยกระจำยไปทขวปอดขวตบ กระจำยเรอยลงไปจนถงกระเพำะเบำ กระเพำะหนก แลวกสดลมหำยใจเขำไปตรงกลำงอก ทะลไปจนถงล ำไส กระจำยลมสบำยเหลำนใหทวถงกนได จะไดรบควำมสะดวกสบำยขนมำก (ถำเปนเพศหญงใหกระจำยลมทำงซำยกอน เพรำะเพศหญงและชำย เสนประสำทตำงกน)

๔. ใหรจกขยำยลมออกเปน ๔ แบบ คอ (๑) เขำยำว ออกยำว

20

(๒) เขำสน ออกสน (๓) เขำสน ออกยำว (๔) เขำยำว ออกสน

แบบใดเปนทสบำยใหเอำแบบนน หรอท ำใหสบำยไดทกแบบยงด เพรำะสภำพของบคคล ลมหำยใจยอมเปลยนแปลงไดทกเวลำ

๕. ใหรจกทตงของจต ฐำนไหนเปนทสบำยของตว ใหเลอกเอำฐำนนน (คนทเปนโรคเสนประสำทปวดศรษะ หำมตงขำงบน ใหตงอยำงสงตงแตคอหอยลงไป และหำมสะกดจต สะกดลม ใหปลอยลมตำมสบำย ปลอยใจตำมลมเขำลมออกใหสบำย แตอยำใหหนไปจำกวงของลม) ฐำนเหลำนนไดแก

(๑) ปลำยจมก (๒) กลำงศรษะ (๓) เพดำน (๔) คอหอย (๕) ลนป (๖) ศนย (สะดอ)

นฐำนโดยยอ คอทพกของลม

๖. ใหรจกขยำยจต คอ ท ำควำมรสกใหกวำงขวำงออกไปทวสรรพำงคกำย

๗. ใหรจกประสำนลม และขยำยจตออกใหกวำงขวำง ใหรสวนตำง ๆ ของลม ซงมอยในรำงกำยนนกอน แลวจะไดรในสวนอน ๆ ทวไปอกมำก คอ ธรรมชำตลมมหลำยจ ำพวก ลมเดนในเสนประสำท ลมเดนหมเสนประสำททว ๆ ไป ลมกระจำยออกจำกเสนประสำทแลนแทรกแซงไปทวทกขมขน ลมใหโทษและใหคณยอมมปนกนอยโดยธรรมชำตของมน

สรปแลวกคอ

21

๑. เพอชวยใหพลงงำนทมอยในรำงกำยทกสวนของคนเรำทกคนใหดขน

เพอตอสสงตำง ๆ เชน ไมสบำยในรำงกำย เปนตน ๒. เพอชวยควำมรทมอยแลวในตวของคนทกคนใหแจมใสขน เพอเปน

หลกวชชำ วมต วสทธ ควำมหมดจดสะอำดในทำงจตใจ

หลกอำนำปำฯ ทง ๗ ขอน ควรถอไวเปนหลกสตร เพรำะเปนเรองส ำคญของอำนำปำฯ ทงสน เมอรเรองส ำคญเหลำนแลว กเทำกบวำเรำไดตดถนนเสนใหญ สวนถนนซอยนนไมส ำคญ คอสวนปลกยอยของอำนำปำฯ นนยงมอยอกมำก แตไมคอยส ำคญ ฉะนน จงควรปฏบตและด ำเนนตำมแบบนไวใหมำก ทำนจะไดรบควำมปลอดภยเปนอยำงยงทเดยว

ถำทำนรจกกำรปรบปรงแกไขลมหำยใจของตวเองโดยสมบรณเรยบรอยแลว กเทำกบวำคนในบำนของทำนเปนคนด สวนปลกยอยนนเปรยบเหมอนคนนอกบำน คอ แขก ถำคนในบำนของเรำด คนนอกบำนกตองดไปตำมเรำ คนนอกบำนหรอแขกในทนไดแกนมตตำง ๆ และลมสญจรทจะตองผำนไปผำนมำในรศมแหงลมของเรำทท ำอย เชน นมตตำง ๆ ทเกดขนจำกลมใหปรำกฏเปนรป บำงทเกดเปนแสงสวำงขน บำงทปรำกฏเปนรปคนหรอรปสตว เปนตวเองหรอคนอน บำงครำวเกดนมตขนทำงห เชน ไดยนเสยงค ำพดของบคคลอน จ ำไดบำงไมไดบำง บำงครำวใหปรำกฏกลนตำง ๆ ขนทำงจมก บำงทกเปนกลนหอม บำงทกเหมนเหมอนซำกศพ บำงครำวหำยใจเขำไปใหเกดควำมอมเอบ ซมซำบไปทวสรรพำงคกำยจนไมรสกหวขำวหวน ำ บำงครำวใหเกดสมผสขนในทำงกำย ใหมอำกำรอน ๆ รอน ๆ เยน ๆ ชำ ๆ สำยไปสำยมำตำมสรรพำงคกำย บำงทใหผดขนทำงจตใจซงเรำไมเคยนกคดกเกดขนได

สงทงหลำยเหลำน ชอวำ “แขก” กอนทเรำจะรบแขกเหลำน ใหปรบปรงจตและลมหำยใจของตวใหเรยบรอยและมนคงเสยกอน จงคอยรบแขก กำรทเรำจะตอนรบแขกเหลำน เรำตองบงคบปรบปรงแขกใหอยในอ ำนำจของเรำ

22

เสยกอน ถำแขกไมอยในอ ำนำจบงคบบญชำของเรำ อยำเพงไปคลกคลกบเขำ เขำอำจจะน ำควำมเสอมเสยมำสเรำได ถำหำกเรำรจกปรบปรงเขำ สงเหลำนกจะเปนเครองสนบสนนเรำตอไป

กำรปรบปรงนน ไดแกกำรเจรญ ปฏภาคนมต คอใหขยำยสงทปรำกฏมำนน ใหเปนไปตำมอ ำนำจแหงจต คอท ำใหเลก ใหโต ใหใกล ใหไกล ใหเกด ใหดบ ใหมขำงนอกขำงในกได สงเหลำนจงจะเปนประโยชนในกำรท ำจต ถำคลองแคลวช ำนำญในนมตเหลำน กจะกลำยเปนวชชำ เชน ตาทพย เหนรปโดยไมตองลมตำ หทพย ฟงเสยงไกลได จมกทพย ดมกลนไกลได ลนทพย ดมรสของธำตตำง ๆ ซงมอยในอำกำศธำตอนจะเปนประโยชนแกรำงกำย สำมำรถปองกนควำมหวควำมอยำกได สมผสอนเปนทพยกจะเกดขนในทำงกำย เชน เรำตองกำรควำมเยนกจะเยนขน ตองกำรควำมรอนกจะรอนขน ตองกำรควำมอนกจะปรำกฏขน ตองกำรควำมเขมแขงของรำงกำยกจะมขน เพรำะธำตทงหลำยทจะใหประโยชนแกรำงกำยซงมอยในโลก กจะแลนเขำมำปรำกฏในกำยของเรำ ดวงใจกจะเปนทพย และมอ ำนำจสำมำรถจะท ำใหเกดญาณจกข เชน ปพเพนวาสานสสตญาณ ระลกชำตได จตปปาตญาณ รจกควำมเกดตำยของสตววำมำอยำงไร ไปอยำงไร อำจทรำบได อาสวกขยญาณ ควำมรเปนเหตทจะฟอกอำสวะกเลสใหสนไป ถำเรำเปนผมสตปญญำ ยอมรบแขกมำท ำงำนในบำนของเรำไดเปนอยำงด

นเปนสวนปลกยอยในกำรปฏบตอำนำปำนสตโดยยอ ฉะนน สงทงหลำยทกลำวมำ ใหทบทวนดใหด อยำเพงยนดในสงทปรำกฏ อยำเพงยนรำยหรอปฏเสธในสงทปรำกฏ ควรตงจตเปนกลำง ทบทวนดใหรอบคอบละเอยดลออเสยกอนวำ เปนของควรเชอถอไดหรอไม มฉะนนจะเปนเหตใหส ำคญผดไปกม ด ชว ถก ผด สง ต า ทงหมดมนส าคญอยทดวงจตของเราฉลาดหรอโง รจกพลกแพลงดดแปลงแกไข เมอดวงจตของเรำเปนผโงอยแลว แมของสงอำจจะกลำยเปนของต ำ ของดอำจจะกลำยเปนของชว

23

ถำหำกเรำไดรเรองรำวตำง ๆ ของลม และสวนปลกยอยของลม กจะไดร

ในอรยสจธรรม นอกจำกนนยงเปนหนทำงบรรเทำทกขของรำงกำยไดอยำงดอก ตวสตเปนตวยำ ลมอำนำปำฯ เปนกระสำย เมอสตเขำไปฟอกแลวยอมบรสทธ ลมทบรสทธจะสงไปฟอกโลหตตำง ๆ ในรำงกำยใหสะอำด เมอโลหตสะอำดแลวเปนเหตจะบรรเทำโรคภยตำง ๆ ในตวได ถำเปนผมโรคเสนประสำทประจ ำอยแลว กจะหำยไดอยำงดทเดยว นอกจำกนกยงสำมำรถจะสรำงควำมเขมแขงของรำงกำยใหไดรบควำมสขยงขน เมอรำงกำยไดรบควำมสข จตใจกสงบไดอยำงด เมอจตสงบไดเชนนนยอมเกดก ำลง สำมำรถทจะระงบเวทนำในเวลำทนงสมำธ ใหทนทำนไดหลำยชวโมง เมอกำยสงบจำกเวทนำ จตยอมสงบปรำศจำกนวรณไดอยำงด กำยกมก ำลง ใจกมก ำลง เรยกวำ สมาธพลง

เมอสมำธมก ำลงเชนนนแลว ยอมเกดปญญำ สามารถจะแลเหนทกข สมทย นโรธ มรรค แจงประจกษขนในลมหายใจของตวทมอยทกคน ถำจะอธบำยกไดควำมอยำงน คอลมหำยใจเขำออกเปน ทกขสจ ลมเขำเปนชาตทกข ลมออกเปนมรณทกข ไมรจกลมเขำ ไมรจกลมออก ไมรลกษณะของลมเปน สมทยสจ ลมออกรวำออก ลมเขำรวำเขำ รลกษณะของลมโดยชดเจนเปน สมมาทฏฐ องคอรยมรรค คอ มควำมเหนถกตองตำมควำมเปนจรงของลมหำยใจ

หำยใจแบบใดไมสบำยกร และรจกวธแตงลมหำยใจของตววำ แบบนไมสบำย เรำจะตองหำยใจแบบนจงจะเปนทสบำย นเรยกวำ สมมาสงกปปะ ด ำรชอบ

จตสงขำรซงนกคดวตกวจำรณในกองลมทงปวงอยโดยชอบ ชอวำ สมมาวาจา วำจำชอบ

24

รจกวธปรบปรงลมหำยใจของตน โดยวธกำรตำง ๆ เชน หำยใจเขำยำว

ออกยำว หำยใจเขำสนออกสน หำยใจเขำสนออกยำว หำยใจเขำยำวออกสน จนไปถกลมอนเปนทสบำยแหงตน ดงน ชอวำ สมมากมมนตะ กำรงำนชอบ

รจกท ำลมหำยใจฟอกโลหตในรำงกำยใหสะอำดบรสทธ แลวสงไปหลอเลยงหทยวตถ รจกแตงลมใหเปนทสบำยของรำงกำย รจกประกอบลมใหเปนทสบำยแหงดวงจต หำยใจเขำไปอมกำย อมจต นเรยกวำ สมมาอาชวะ เลยงชวตชอบ

รจกพยำยำมเปลยนลมหำยใจของตน จนเปนทสบำยกำย สบำยจต ถำยงไมไดรบควำมสบำยเกดขนในตว กพำกเพยรพยำยำมอยเรอยไปอยอยำงนน นเรยกวำ สมมาวายามะ เพยรชอบ

รลมหำยใจเขำออกทกขณะเวลำ และรกองลมตำง ๆ ทมอยในรำงกำย เชน ลมพดขนเบองบน ลมพดลงเบองต ำ ลมพดในทอง ลมพดในล ำไส ลมพดไปตำมชนเนอซำบซำนไปทวทกขมขน มสตสมปชญญะตำมรอยทกขณะลมหำยใจเขำออก นเรยกวำ สมมาสต ระลกชอบ

ดวงจตสงบอยในเรองของลมอยำงเดยว ไมไปเหนยวเอำอำรมณอยำงอนเขำมำแทรกแซง ท ำไปจนลมละเอยด เปนอปปนาฌาน จนกวำจะเกดวปสสนำญำณขนในทนน เรยกวำ สมมาสมาธ ตงใจไวชอบ

นกถงลมเรยกวำ วตก กระจำยลมขยำยลมเรยกวำ วจาร ลมไดรบควำมสะดวกทวถงแลวกอมกำยอมจตเรยกวำ ปต กำยไมกระวนกระวำย ใจไมกระสบกระสำย กเกด สข เมอไดรบควำมสขแลว จตยอมไมสำยไปสอำรมณอน ยอมแนบสนทอยกบอำรมณเดยว เรยกวำ เอกคคตารมณ นเรยกวำ สมมำสมำธ เบองตนในองคอรยมรรค

มรรคสจทงหมดทกลำวมำ คอ ศล สมำธ ปญญำ เขำมำสนนบำตในดวงจตไดแลวโดยสมบรณ ยอมท ำใหรแจงในกองลมทงปวงวำ หำยใจอยำงนเปนเหตใหเกดอกศลจต หำยใจอยำงนนเปนเหตใหเกดกศลจต และไมตดอยใน

25

กำยสงขำรคอลม ไมตดอยในวจสงขำร ไมตดอยในจตสงขำร ทงฝำยดและฝำยชว ปลอยวำงไปตำมสภำพแหงควำมเปนจรง นเรยกวำ นโรธสจ

ถำจะยนอรยสจ ๔ ใหสนเขำไปอกอยำงหนงกคอ ลมหำยใจเขำออกเปน ทกขสจ ไมรจกลมหำยใจเขำ ไมรจกลมหำยใจออกเปน สมทยสจ หรออวชชำโมหะ ท ำใหแจงในกองลมทงปวง จนละไดไมยดถอ เรยกวำ นโรธสจ ทมสตสมปชญญะประจ ำอยในกองลมเรยกวำ มรรคสจ

เมอปฏบตไดเชนนกชอวำ เปนผปฏบตถกตองตำมแนวทำงของอำนำปำฯ เปนผมวชชำ อำจรของจรงทง ๔ อยำงไดชดเจน ยอมถง วมต วมตนนคอดวงจตทไมเขำไปตดอยในเหตฝำยต ำ ผลฝำยต ำ อนไดแก ทกข สมทย ไมตดอยในเหตฝำยสง ผลฝำยสง คอมรรคและนโรธ ไมตดอยในสงทใหเรำร ไมตดอยในควำมร ไมตดอยในร แยกสภำพธรรมไวเปนสวน ๆ ไดเชนน ชอวำเปนผม วชชาวมต คอ รจกเบองตน เบองปลำยและทำมกลำง วำงไปตำมสภำพแหงควำมเปนเอง ทเรยกวำ สพเพ ธมมา อนตตา กำรตดอยในสงทใหเรำร คอ ธำต ขนธ อำยตนะ เหลำนเปน กามปาทาน ตดวชชำควำมรของตวเปน ทฏฐปาทาน ไมรจกตวรคอพทธะ เปน สลพตตปาทาน ยอมเปนเหตใหหลงกำยสงขำร วจสงขำร และจตสงขำร อนเกดจำกอวชชำ

พระสมมำสมพทธเจำ พระองคยอมเปนผสมบรณทงเหตทงผล พระองคมไดเขำไปยดในเหตฝำยต ำ ผลฝำยต ำ มไดเขำไปยดในเหตฝำยสง ผลฝำยสง อยนอกเหตเหนอผล สข ทกข พระองคกมใช แตพระองคมไดตดสขตดทกข ด ชว พระองคกรอยโดยสมบรณ อตตำและอนตตำ พระองคกมอยโดยสมบรณ แตพระองคกมไดไปยดถอในเรองรำวเหลำนน วตถอนเปนทตงแหงสมทยกมใช แตพระองคกมไดตดมรรคคอปญญำ พระองคกมใช พระองครจกแตงพระองคดวยพธกำรตำง ๆ เชน แตงโง แตงฉลำด แลวรจกใชโง ใชฉลำดในกจพระศำสนำ สวนนโรธเลำ พระองคกมใช มไดยดถอ คอไมมกำรตดในสงเหลำนน จงเรยกวำเปนผสมบรณไดจรง

26

กอนทพระองคจะละไดเชนนน พระองคกตองบ ำเพญใหเกดมขนโดย

สมบรณเสยกอน แลวจงคอยปลอยวำง เปนการปลอยวางดวยความสมบรณมงม มใชจะวางจะปลอยดวยความยากจนอยางบคคลธรรมดา แมพระองคทรงวำงแลวกยงมใชอย พระองคมไดทรงปฏเสธในกำรทพระองคไดบ ำเพญศล สมำธ ปญญำ มำตงแตยงมไดตรสร จนไดรแจงเหนจรงแลว กยงทรงใชศล สมำธและปญญำ อยทกประกำร จนวนเสดจดบขนธเขำสปรนพพำน ตรำบถงขณะจตทจะนพพำนนนกยงบ ำเพญสมำธสมำบตอย คอพระองคไดเสดจปรนพพำนในระหวำงรปฌำนและอรปฌำน

เพรำะฉะนน พทธบรษททงหลำยกไมนำทปฏเสธศล สมำธ ปญญำกนเสย คนบำงคนจะถอศลกกลวศลพตตฯ บำงคนจะบ ำเพญสมำธกกลวโงกลวบำกม แทจรงคนเรำมควำมโงควำมบำประจ ำอยแลว กำรกระท ำสมำธจตนนเปนเรองแกโงแกบำตำงหำก ถำไดศกษำโดยทำงทถกตอง ยอมเกดปญญำอนบรสทธ เหมอนเพชรพลอยทเจยระไนแลว ยอมเกดแสงขนในตวของมนเองโดยธรรมชำตนนแล จงเรยกวำเปนตวปญญำทแท เกดขนเฉพำะตว ทเรยกวำ ปจจตตง เปนไดเฉพำะตว รไดเฉพำะตว

แตโดยมำกคนเรำเขำใจผด ไมรจกลกษณะของปญญำ ไปถอเอำปญญำไมแททเจอปนไปดวยสญญำมำทบของแทเสย คลำย ๆ กบวำเอำปรอทมำทำกระจก แลวมองเหนเงำของตวและคนอนไดโดยอำศยของอนมำฉำบทำ กเขำใจวำตวเปนผฉลำด มองเหนธรรมลกษณะอยำงนกเทำกบวำลงสองกระจกเงำเทำนนเอง ตวเดยวกจะตองกลำยเปนสองตว กจะเลนเงำของตนเองอยอยำงนเรอยไป ถำปรอทหลดออกจำกบำนกระจกเมอไร ลงตวนนกจะหนำตกซบเซำอยโดยไมรตววำเงำนนมำจำกเรองอะไร ฉนใด บคคลผใดไดปญญำทไมแทไมจรง คดเอำ เดำเอำตำมสญญำอำรมณ วำตนรตนเหน โดยปรำศจำกควำมรสกตนเองแลว กจะไดรบทกขโศกในครำวประสบกบเหตกำรณทเกดขนเฉพำะหนำเมอภำยหลง

27

ฉะนน สวนส ำคญของปญญำโดยธรรมชำตในทำงพระพทธศำสนำ ยอม

เกดขนจากการอบรมดวงจตโดยเฉพาะ เหมอนแสงเพชรทเกดในตวของมนเอง ยอมมรศมตแผโดยรอบ และเกดแสงสวำงไดทงในทมดและทสวำง สวนกระจกเงำนนใชไดส ำหรบในสถำนทแจงมแสงสวำงสองเหน ถำเอำเขำไปในทมดแลวจะใชสองเงำตวเองไมไดเลย ไมเหมอนแสงเพชรแสงพลอยทเจยระไนแลว ยอมมแสงไดทวไป ฉะนน พระองคจงไดทรงแสดงไววำ ปญญำไมมทลบและปดบงไดในโลกนนแล เรยกวำ ปญญารตนง เปนตวทจะท ำลำยเสยไดซงอวชชำ ตณหำ และอปำทำน กจะบรรลคณธรรมอยำงสงสด คอ พระนพพำน ไมเจบ ไมตำย ไมสำบ ไมสญ มอยโดยธรรมชำตของธรรม เรยกวำ อมตธรรม

โดยมำกคนเรำมกจะตองกำรแตปญญำและวมต เมอเปนเชนนกไมอำจจะเปนไปได เอะอะกอนจจง ทกขง อนตตำ กนเสยเลยทเดยว สมเดจพระสมมำสมพทธเจำกอนทพระองคจะปฏเสธ อนจจง ของไมเทยงนน พระองคไดท ำ ไดร จนปรำกฏเหนเปนของเทยงเสยกอน กอนทจะปฏเสธ ทกขง พระองคกไดท ำทกขอนนนใหเปนสขเสยกอน และกอนทจะปฏเสธอนตตา ทไมใชตวตนนน พระองคกไดท ำอนตตำใหเปนอตตำขนเสยกอน จงไดเหนของเทยงของจรงทแอบองอยใน ทกขง อนจจง อนตตำ แลวกไดรวบรวมยอดแหงธรรมเหลำนนเขำมำเปนอนเดยว เชนท ำ ทกขง อนจจง อนตตา ใหเปนอนหนงอนเดยวกน นเปนหมวดหนง เปนสงขารโลก นบเปนพวกเดยวกน มลกษณะเสมอกนหมดทงโลก สวน นจจง สขง อตตา นเปนอกหมวดหนง เปนสงขารธรรม พระองคทรงปลอยไดแลวในสวนสงขำรโลกและสงขำรธรรม ไมของอยในของเทยงและของไมเทยง ไมของอยในทกขและสข ไมของอยในอตตำและอนตตำ จงไดนำมวำ วมต วสทธ นพพำน ไมตองไปยดสงขำรธรรมและสงขำรโลกทงหมด

นเปนลกษณะของพระสมมำสมพทธเจำทพระองคไดทรงบ ำเพญมำ แตปฏปทำของพทธบรษททงหลำยสวนมำกมกจะเปน ผรกอนเกด เปนผเลศ

28

กอนท า ตองกำรแตควำมละ ควำมพนกนฝำยเดยว ถำละโดยปรำศจำกเหตอนสมบรณแลวมนจะเลอะ ถำพนกนโดยปรำศจำกเหตแลวมนจะผด ส ำหรบคนผปรำรถนำด อยำกเปนแตคนด เหตประกอบของตนโดยอำกำรเชนนนมแลวหรอยง ถำหำกวำไมตองกำรสรำงเหตแหงควำมละควำมพนโดยสมบรณแลว พวกเรำจะพนไปไดอยำงไร

พระพทธเจำพระองคยงทรงแสดงไววำ ศล ปรำบกเลสอยำงหยำบ ทเปนวตกมโทษทเกดขนทำงกำย ทำงวำจำ ออกเสยได สมาธ ปรำบกเลสอยำงกลำง มกำมฉนทะ พยำปำทะ ถนมทธะ อธจจกกกจจะ วจกจฉำ เปนตน สวน ปญญา ปรำบกเลสอยำงละเอยด มอวชชำ ตณหำ อปำทำน เปนตน คนบำงคนทมปญญำฉลำดหลกแหลม สำมำรถจะอธบำยขออรรถขอธรรมไดอยำงชดเจนแจมแจง แตกเลสเพยงหยำบ ๆ อนเปนคปรบแหงศลแคนกยงละกนไมคอยจะออก นคงจะเปนเพรำะขำดควำมสมบรณแหงศล สมำธ ปญญำ กระมง จงไดเปนไปอยำงนน ศลกคงเปนศลอยำงเปลอก ๆ สมำธกคงเปนสมำธอยำงเปอนเปรอะ ปญญำกคงเปนปญญำอยำงเลอะเลอนเคลอบเอำ เสมอเหมอนกบตวบำนกระจกททำดวยปรอท ฉะนน จงไมสำมำรถเปนเหตใหส ำเรจควำมมงหวงของพทธบรษทได ตกอยในลกษณะ มดทคมนอกฝก คอฉลำดในเชงพด เชงคด แตดวงจตไมมสมำธ นเรยกวำคมนอกฝก ฟกไขนอกรง คอแสวงหำควำมดแตภำยนอก ไมอบรมจตใจของตนใหเปนไปในทำงสมำธ ปกหลกกองทราย คอเทยวยดถอเอำสงทไมเปนสำระแกตนมำเปนสรณะทพงยอมใหโทษ เมอเปนเชนนกชอวำ เปนผทยงไมไดทพงอนเปนแกนสำร ฉะนน จงควรทจะตองสรำงเหตใหเปนไปดวยด เพรำะธรรมทงหลำยยอมไหลมำแตเหต ดงน

อตตะนา โจทะยตตานง ปะฏมงเส ตะมตตะนา

จงเตอนตนฝกฝนใจดวยตนเอง จงเรงคดพจำรณำ(อำนำปำฯ) ของตนดวยตนเทอญ.

29

ตอนจะไดรวบรดวธปฏบตอำนำปำฯ ใหเปนองคฌำนขนตำมหลกเกณฑ ดงตอไปน

ฌาน

ฌานแปลวำ ควำมเพงอยในอำรมณอนเดยว เชนกระท ำลมหำยใจ ดงตอไปนเปนตวอยำง

ขอ ๑. ปฐมฌาน มองค ๕ คอ (๑) วตก ใหนกถงลมหำยใจเขำออก จนจ ำไดไมเผลอ (ตรก) (๒) เอกคคตา ใหประคองจตไวในลมหำยใจ อยำใหแสสำยไปในสญญำ

อำรมณอน ๆ ประคองจตไวในเรองลมอยำงเดยว จนเกดลมสบำยขน (จตถงควำมเปนหนง นงอยกบลมหำยใจ)

(๓) วจาร คอใหรจกขยำยลมหำยใจทไดรบควำมสบำยแลวนน ใหไปเชอมกบลมสวนอนในรำงกำย กระจำยลมออกจนทวถงกน เมอรำงกำยไดรบประโยชนจำกลมหำยใจแลว ทกขเวทนำกสงบไป รำงกำยเตมไปดวยธำตลมทด (ตรอง) คอเพงอยในเรองของลมอยำงเดยว

คณธรรม ๓ อยำงน เขำอยในสำยลมอนเดยวกนจงจะเปนปฐมฌำนได สำยลมอนนยอมแลนเขำถงฌำน ๔ ได

วตก เอกคคตำ วจำร สำมประกำรนเปนตวเหต เมอเหตเหลำนท ำใหสมบรณดงกลำวมำ กจะไดรบผลเกดขนอนเปนองคท ๔ คอ ปต ควำมอมกำยอมใจกเกดขนดดดม ปลำบปลมปรำโมทย อยโดยล ำพงกำยและจต

(๕) สข ควำมสบำยกำย เกดจำกกำยสงบ กำยไมกระสบกระสำย (กายปสสทธ) ใจสบำย ใจไมกระสบกระสำย มควำมสบำยรนเรงอยโดยล ำพงไมวอกแวก (จตปสสทธ)

30

ปต สข สองอยำงนเปนสวนผล ปฐมฌำนทอธบำยมำนกมเหตอยำงหนง

ผลอยำงหนงเทำนน เมอปตและสขมก ำลงมำกขน ลมกละเอยด เพรำะอำศยควำมเพงนำนเขำ ผลกแรงขน จงเปนเหตใหละวำงวตก วจำร อนเปนงำนเบองตนเสยได อำศยเหตอนเดยว คอ เอกคคตำรมณ กเขำสทตยฌำน (มรรคจต ผลจต)

ขอ ๒. ทตยฌาน มองค ๓ คอ (๑) ปต (๒) สข (๓) เอกคคตา (มรรคจต)

ไดแกจตทเสวยผลมำจำกปฐมฌำน ถำเขำถงทตยฌำน ปตกมก ำลงแรงขนอก สขกมก ำลงแรงขนอก เพรำะอำศยควำมเพงอยในเหตอนเดยว คอ เอกคคตำรมณเปนผดงำนตอไป เพงลมหำยใจละเอยดเขำ นงอยดวยควำมอมกำยอมจต สขกำยสขจต ใจแนแนวมนคงลงไปอกกวำเดม เพงไปนำน ๆ ปตและสขกมก ำลง แลวแสดงลกษณะอำกำรขยำยตวเขำ ขยำยตวออก เอกคคตำรมณกเพงลงไปอก ขยบจตลงไปอกใหละเอยดจนพนจำกลกษณะแหงควำมไหวตวของปตและสข แลวจะเขำถงตตยฌำนตอไป

ขอ ๓. ตตยฌาน มองค ๒ คอ (๑) สข (๒) เอกคคตา

กำยมควำมสงบสงด พนจำกกำรไหวตว เปน กายวเวก ไมมเวทนำอนใดมำรบกวน จตกเงยบสงด เปน จตวเวก ลมกละเอยดกวำงขวำง ปลอดโปรง มรศมสขำวซำบซำนไปทวสรรพำงคกำยคลำยส ำล ระงบทกขเวทนำของรำงกำยไดหมด ระงบเวทนำของดวงจตไดหมด จดจองประคองไวแตลมอนละเอยดและกวำงขวำง ดวงจตมอสระ ไมมสญญำอำรมณอดต อนำคต มำแทรก ดวงใจกโพลงตวอยโดยล ำพง ธรรมธำตทง ๔ คอ ดน น ำ ลม ไฟ เปน

31

สำมคคกนทกสวน เกอบจะเรยกไดวำ บรสทธทงกอนกำยกได เพรำะลมมก ำลงควบคมปรนปรอธำตสวนอนใหสำมคคกนเปนอยำงด สตกคมอยกบเอกคคตำอนเปนตวเหต ลมเตมกำย สตเตมกำย เพงลงไป จตกแจมใส รำงกำยกเบำ ใจมก ำลงกลำ เวทนำ คอ สข กสงบ กำยกสม ำเสมอ ไมมควำมพลงเผลอใด ๆ เขำแทรก เปนเหตใหปลอยวำงควำมสข อำกำรของควำมสขกสงบ เพรำะอำศยธำตทง ๔ เสมอกน ไมมลกษณะอำกำรเคลอนไหวตว ตวเหตเอกคคตำกมก ำลงเพงหนกลงไป กไดเขำสจตตถฌำนตอไป

ขอ ๔. จตตถฌาน มองค ๒ คอ (๑) อเบกขา (๒) เอกคคตา (สต)

อเบกขำกบเอกคคตำในฌำน ๔ น มควำมเพงอยำงแขงแรงเหนยวแนนมนคง ธำตลมสงบ ไมมอำกำรกระเพอมกระฉอกไดเลย จตวำงเฉย หมดอำรมณอดต อนำคต ธำตลมอนเปนสวนปจจบนกเงยบเฉย เปรยบเหมอนทะเลหรออำกำศทปรำศจำกคลนรบกวน รปและเสยงยอมแลเหนและรไดในทำงไกล เพรำะอำศยธำตลมซงไมมอำกำรกระเพอมเคลอนไหวตว เปรยบเหมอนจอหนงคอยรบรปภำพทฉำยออกมำใหแลเหน และรเรองของภำพนน ๆ เปนอยำงด มวชชำควำมรขนในดวงจต รแลวกเฉยอย จตกเฉย ลมกเฉย เฉยไดทง ๓ กำล นนแหละเรยกวำ เอกคคตำรมณ เพงอยในควำมเฉยควำมเงยบของลม ลมทกสวนของรำงกำยยอมแลนถงกน สำมำรถทจะหำยใจไดทกขมขน คอไมตองใชลมหำยใจทำงจมก เพรำะลมหำยใจกบลมสวนอนเปนพนเดยวกนหมด ลมเตม ลมเสมอกน ธำตทง ๔ มลกษณะอยำงเดยวกนหมด จตสงบเตมท ควำมเพงกแรง แสงกแจม เปน มหาสตปฏฐาน ดวงจตกเบกบำนแจมใส เหมอนแสงไฟหรอแสงอำทตย ซงไมมเครองปดบง ยอมลกโพลงสองโลกใหสวำงไสวฉะนน

32

จตดวงนยอมมรศมตแผไปทว ลมกมรศม จตกมรศมอยำงบรบรณ เพรำะ

อำศยควำมเพงแหงสต ควำมเพงกแรง แสงกแจม ดวงจตกมอ ำนำจ คณธรรม ๔ ประกำร เขำสนนบำตทงหมด คอสตปฏฐำนทง ๔ ไมมอำกำรวำนน กำย เวทนำ จต ธรรม ควำมเหนทวำ ๔ นน ยอมไมม จงเรยกไดวำมหำสตปฏฐำน เพรำะธรรม ๔ ประกำรไมแตกแยกกน ใจตงมนไมหวนไหว อำศยควำมเพงอยำงแรง สตสมปชญญะกรวมเขำเปนอนหนงอนเดยวกน เปนสามคคธาต สามคคธรรม โดยสมบรณ ทเรยกวำเอกำยนมรรค คอ ๔ ใน ๑ จงเปนเหตใหเกดมก ำลงกลำ เปน ชาครยานโยค องคตปธรรม ก ำจดควำมมดมดปดบงไดเปนอยำงด

แสงสวำงของดวงจตเมอเพงแรงเขำ อ ำนำจอนเกดขนจำกกำรปลอยวำงอำรมณตำง ๆ ดวงจตกมก ำลงตงอยโดยล ำพง เหมอนบคคลทขนไปอยบนยอดภเขำ ยอมมสทธอ ำนำจจะแลเหนไดในทศตำง ๆ ทวไป เครองอำศยกสง คอธำตลมเปนเครองสนบสนนใหเดนเปนอสระ ฉะนน ดวงจตนจงสำมำรถจะมองเหนสถำนทตำง ๆ ของธำต ขนธ อำยตนะ ทเรยกวำ สงขารธรรม ทงปวงไดเปนอยำงด เปรยบเหมอนบคคลทเอำกลองขนไปถำยพนโลกบนอำกำศ สำมำรถทจะดงดดเอำภำพตำง ๆ ในพนโลกไดเปนสวนมำก ฉนใด ใจบคคลทเขำถงลกษณะอยำงน ยอมรเหนควำมเปนจรงของโลกและธรรมไดเปนอยำงด (โลกวท) จะเกดมวชชำขนอกอยำงหนงในทำงจต ทเรยกวำ วปสสนา หรอวชชาวมต เหลำนเปนตน

ธำตทง ๔ เปน ธาตกายสทธ ดวงจตเปน จตตานภาพ เมอประสงคปรำรถนำสวนใดสวนหนง อนเปนสวนของธรรมและโลก กใหขยบจตเพงลมใหหนกและแรง ก ำลงจตเขำไปจอในธำตอนบรสทธ กจะมญำณผดขนในธำตนน เปรยบเหมอนเขมของแผนจำนเสยงซงจดจอลงไป ยอมเกดเสยงของมนษยและสตวปรำกฏขนในทนน ฉนใด สตของเรำจดจอเพงเลงลงไปในอำรมณอนสะอำด ตองกำรรปกจะปรำกฏรป ตองกำรเสยงกจะปรำกฏเสยง

33

ไมวำใกลหรอไกล ยอมรไดทงเรองโลกและเรองธรรม เรองตนและคนอน สดแทแตเรำประสงคเรองอนใด จดจอลงไปกใหนกขนจะปรำกฏไดทนท นแหละเรยกวำ ญาณ รไดในอดตและอนำคตพรอมดวยปจจบน จงเปนวชชำส ำคญอนหนงทเรยกวำ ปจจตตง รไดเฉพำะตน

ธำตนนเปรยบเหมอนกระแสไฟทแลนอยในอำกำศ สตและจตมก ำลงกลำ มวชชำควำมรสง สำมำรถทจะท ำใหธำตนนเปนสอสำรสมพนธทวไปในโลก เปนทำงใหเกดวชชำควำมรขนในตวเองไดเปนอยำงด

ฌำนท ๔ นเมอมแลวโดยสมบรณ กเปนเหตใหเกด วชชา ๘ ประการ ขนในตวของเรำเอง มวปสสนำญำณ เปนตน คอ:

๑. วปสสนาญาณ คอควำมรแจงเหนจรงในนำมและรป เกดขน ตงอย ดบไป วปสสนำญำณนเปนสวนพเศษ เกดขนจำกกำรอบรมจต มหนทำงรได ๒ วธ

(๑) รขนมำเองโดยไมตองนกคด (๒) รขนจำกกำรนกคด แตไมใชกำรตรองใหยดยำวเหมอนควำมร

ธรรมดำ นกเมอไรกโพลงขนมำเมอนน เหมอนน ำมนเบนซนทชมอยดวยส ำล เมอจอไฟเมอใดกลกโพลงขนไดโดยเรว วปสสนำกด ญำณกด ยอมมควำมเรวไดเชนนน จงตำงจำกปญญำสำมญธรรมดำ

๒. มโนมยทธ ฤทธในทำงจตใจ นกเชนไรยอมเปนไปเชนนน ๓. อทธวธ แสดงฤทธได ใหปรำกฏแกคนบำงพวก เชน แปลงรป แปลง

สถำนท ใหประชำชนแลเหนดวยตำ บำงครำวบำงสมย ๔. ทพยโสต หทพย ฟงเสยงไกลได ๕. เจโตปรยญาณ ก ำหนดรในวำระน ำใจของบคคลอนได วำด ชว หยำบ

หรอละเอยด ๖. ปพเพนวาสานสสตญาณ ระลกชำตหนหลงได (ทำนจะไมตองยงใน

เรองตำยเกด ตำยสญ เพรำะไดวชชำขอน)

34

๗. ทพยจกข ไดตำทพย มองเหนรปละเอยดและหยำบ ใกลหรอไกลได

(อนปรมาณ) ๘. อาสวกขยญาณ รจกวธท ำอำสวะกเลสเครองเศรำหมองใจใหเบำบำง

และสนไปได

วชชำ ๘ ประกำรน ลวนแลวแตส ำเรจมำจำกภมฐำนของสมำธทงสน

ฉะนน จงไดเขยนรวบรดแนวทำงทจะท ำใหเกดสมำธฌำน โดยทำงของอำนำปำฯ ทแสดงไวนน เมอผมควำมมงหวงในสวนควำมดทงหลำยน จงใหสนใจปฏบตอบรมจตใจของตนเองนน เทอญ ฯ

35

ผนวก

ขอ ๓. ในวธอานาปานสต แบบท ๒ น บางฉบบมขอความดงตอไปน

๓. ใหรจกสงเกตลมในเวลำเขำออกวำ มลกษณะอยำงไร สบำยหรอไมสบำย กวำงหรอแคบ ขดหรอสะดวก ชำหรอเรว สนหรอยำว รอนหรอเยน ถำไมสบำยกใหเปลยนแปลงแกไข จนไดรบควำมสะดวกสบำย เชน เขำยำวออกยำว ไมสบำย ใหเปลยนเปนเขำสนออกสนเปนตน จนกวำจะไดรบควำมสบำย เมอไดรบควำมสบำยสะดวกดแลว ใหกระจำยลมทสบำยนนไปในสวนตำง ๆ ของรำงกำย เชน

หำยใจเขำ หำยใจออกหนหนง ใหนกถงสวนส ำคญของรำงกำย คอปลอยลมเขำไปในขวปอด นกใหตลอดเขำไปถงทองนอยขำงขวำ

หำยใจเขำ หำยใจออก อกหนหนง นกถงขวตบและหวใจขำงซำยทะลลงไปถงทอง

หำยใจเขำ หำยใจออก อกหนหนง นกตงแตคอหอย ปลอยลงไปตำมกระดกสนหลงขำงในจนตลอด

หำยใจเขำ หำยใจออก อกหนหนง นกถงคอหอย ปลอยลงไปกลำงหนำอก ทะลลงไปถงลนปถงศนย (สะดอ) กระจำยไปในอำกำศ

หำยใจเขำ หำยใจออก อกหนหนง สดลมเขำไปในเพดำนถงคอหอย ปลอยลงไปตรงกลำงอก ทะลไปถงล ำไส (ทวำรหนก) กระจำยออกไปในอำกำศ

เมอจบ ๕ วำระขำงในแลว ใหปลอยไปขำงนอกอก หำยใจเขำออกหนหนง สดลมเขำไป นกถงทำยทอย ปลอยลมแลนไปตำม

กระดกสนหลงขำงนอกจนตลอด ตอนนถำเปนผชำยใหไปขำงขวำกอน ทงแขนและขำ

36

หำยใจเขำหนหนง ออกหนหนง ใหนกถงตะโพก ปลอยลมแลนไปตลอด

ปลำยเทำขำงขวำ หำยใจเขำ หำยใจออกหนหนง นกถงตะโพก ปลอยลมใหแลนไปตลอดถง

ปลำยเทำขำงซำย หำยใจเขำ หำยใจออกหนหนง นกถงทำยทอย ปลอยลมแลนไปไหล ไป

ตำมแขนขำงขวำตลอดถงปลำยนวมอ หำยใจเขำ หำยใจออกอกหนหนง สดลมไปถงทำยทอย ปลอยลมไปไหล

ซำยตลอดแขนถงปลำยนวมอ หำยใจเขำ หำยใจออกอกหนหนง สดลมเขำไปในกะโหลกศรษะขำงใน

นกถงห ถงตำ จมก ปำก (ผชำยขำงขวำกอน ทกสวนของรำงกำย ตำขวำ หขวำ จมกขำงขวำ แขนขวำ ขำขวำ จนตลอด ผหญง ตำซำย จมกซำย หซำย แขนซำย ขำซำย จนตลอด)

เมอเสรจแลวใหประคองลมหำยใจ ท ำลมหำยใจใหละเอยด ใหเบำ ใหโปรง ท ำจตใหนงอยในลมหำยใจอนนน ท ำสตสมปชญญะใหรอบคอบ ท ำลมใหเชอมทวทงตว ท ำจตเปนกลำงวำงเฉยอยดวยด

37

ลมโพชฌงค จากค าบนทกของคณทาวสตยานรกษ

วนนทำนอำจำรยใหท ำลมโพชฌงค ไดก ำหนดในเวลำนนครบทง ๗ องค

แตไมทนจะไดควำมละเอยด เพรำะมเวลำนอย ตอมำจงไดก ำหนดลมนอก กไดควำมดงตอไปน

๑. อธษฐำนจต ตำมเจตนำทจะใหสตสมปชญญะตงมน คอยระวงรกษำใหจตอยกบลมตำมเจตนำ คอยกนนวรณ คออำรมณตำง ๆ ซงจะมำตดก ำลงของสมำธใหเสยไป เปน สต สมโพชฌงค

๒. เมอลมนนบรสทธสะอำดดแลว ขยำยลมทบรสทธออกไปรกษำรำงกำยใหทวตว เมอรำงกำยไดรบลมทบรสทธแลว กำยกจกบรสทธ วำจำและใจกจะบรสทธไปดวย ตอนนเปนสขเวทนำ หรอจะตองกำรใหลมไปรกษำรำงกำยสวนใดสวนหนง มำกหรอนอย หนกหรอเบำ หยำบหรอละเอยด กใหเปนไปไดตำมควำมประสงค เปน ธรรมวจยะ สมโพชฌงค

๓. กำรประคองรกษำลมไว ไมใหสำยไปในอำรมณ ไมใหขำดอธษฐำนทไดเจตนำไว ไมทอถอยตอควำมเหนอยยำกล ำบำกกำยใจ ตงหนำฝำฟนตออปสรรคทกทำง ไมอำลยตอชวต (คอลมเหนยว) เปน วรยะ สมโพชฌงค

๔. เมอ ๓ องคในเบองตน บรสทธบรบรณดแลว เกดควำมสวำงไสว ควำมอม ควำมเตม ควำมแนน (คอลมเตม) ลมเตมในทนหมำยถงลมวชชำ คอลมทอยในควำมควบคมของสต เปนลมทไมกอภพสรำงชำต เปน ปต สมโพชฌงค

๕. เมอจตอยกบลมเตมแลวกไมหวนไหว ไมโยกคลอนไปตำมอำรมณทผำนมำ มหไดยนเสยงเปนตน เวทนำกคงมตำมควำมรสก แตเวทนำในตอนนไมเกดตณหำ อปำทำนภพชำต คงรเพยงสกแตวำร เปน ปสสทธ สมโพชฌงค

38

๖. เมอจตแนวแนสวำงไสวเตมแลวทกอยำง วชชำกจกเกดขนในทนน คอ

ทงรทงเหนในภำวะทเปนมำอยำงไร ไปอยำงไร จกรไดโดยชดเจน ตลอดจนรจกกรรมและผลของกรรม ทงในตนและผอน เปน สมาธ สมโพชฌงค

๗. เมอจตด ำเนนมำตงแตองคท ๑ ถงองคท ๖ แลว กวำงเฉยเปนกลำงอยอยำงสบำย กวำงขวำง ไมยดนมต ไมยดอำรมณอะไรทงสน เปน อเปกขา สมโพชฌงค

สรปแลวองคคณทง ๗ ประกำรนน เมอไดทรำบเนอควำมและไดด ำเนนจตตำมโดยบรบรณเตมทแลว องคทง ๗ น กจะเกดรวมในทเดยวขณะเดยวกน

ททำนใหท ำลมโพชฌงคน เพอระงบเวทนำทมอย เพรำะเวทนำเปนตวนวรณ นวรณเปนลมอวชชำ คอ ลมมด เปรยบเหมอนเรำอยในทมด ยอมมองไมเหนตวและผอน เพรำะเทำกบหมกดองอยกบอำสวะกเลส เตมไปดวยเหตปจจย นเปนลมธรรมดำทปรำศจำกกำรควบคม กเปนลมเตมเหมอนกน แตเตมไปดวยควำมมด เปนผตดหนทำง แลปดทำงอยำงส ำคญทสด

เมอก ำจดนวรณเสยได จตจงจะผองแผวสวำงไสวเหนแจงในธรรมทงเหตทงผล เพอจะไดตดกรรม ซงไดสรำงสมมำแลวแตปำงกอน และระงบกำรสรำงกรรมในปจจบนไมใหสบตอไปไดอก

39

อบรมสมาธ

40

นก ร ลม

๑. กำรท ำสมำธภำวนำน มสงส ำคญอย ๓ ขอคอ นก, ร, ลม ทง ๓ ขอน ตองใหตดแนบกนไปเสมอ ไมใหอยำงใดอยำงหนงพลำดไปจำกกน ‘นก’ กคอก ำหนดนก ‘พทโธ’ ควบกบลมหำยใจ ‘ร’ กคอ รลมหำยใจเขำออก นก กบ ร นตองใหตดอยกบ ลม เสมอ จงจะเรยกวำ ‘ภาวนา’

๒. ลมหำยใจเปนสงทส ำคญทสดของรำงกำย คอ ๑. เปรยบเหมอนกบ แผนดน ซงเปนทรองรบสงตำง ๆ ไวทงหมดทวโลก ๒. เปรยบเหมอนกบ ตง หรอ รอด ซงเปนเครองตำนทำนพนไวใหมนคงถำวร ๓. เปรยบเหมอนกบแผนกระดำนหรอแผนกระดำษ เวลำทเรำนก พท เขำไปทหนง กเทำกบเรำเอำมอลบไปบนแผนกระดำนทหนง และเมอนก โธ ออกมำกเทำกบลบไปอกทหนง ขณะทเรำลบไปอกทหนง ๆ นน ผงหรอละอองกยอมจะตดมอไปดวย ฉะนน ถำเรำลบไปลบมำบอย ๆ แลว กระดำนแผนนนกจะตองเปนมน และเมอเปนมนมำก ๆ แลว กจะตองใสจนเหนเงำหนำของตนเองได นเปนอำนสงสของกำรนก แตถำเรำลบผดลบพลำดแลว กอยำวำแตจะเปนกระดำนเลย แมจะเปนกระจกเงำ กไมสำมำรถทจะเหนหนำของตนได

๓. อกอยำงหนง ทำนเปรยบเหมอน กระดาษ เวลำทเรำนก พท เขำไปพรอมกบลม กเทำกบเรำจดดนสอด ำลงไปในแผนกระดำษใหเปนตวหนงสอตวหนง หลำย ๆ ครง เรำกจะอำนหนงสอบนแผนกระดำษนนออกวำ เรำเขยนอะไรลงไปบำง แตถำใจของเรำไมอยกบลมโดยสม ำเสมอแลว กเทำกบเรำจดผดบำงถกบำง ตวหนงสอทเรำเขยนนนกจะเลอะไมเปนตว ถงแมกระดำษนนจะแผนใหญโตเทำไร กยอมเลอะไปหมด ไมสำมำรถจะอำนออก

41

ไดวำเปนตวอะไร ๆ หรอขอควำมอะไร แตถำเรำตงใจวำลมหำยใจของเรำน เหมอนกระดำษ ทนถำเรำจะตองกำรวชำอยำงใดแลว เรำกเขยนลงไปในแผนกระดำษนน แลวเรำกจะรขนมำไดเอง เชนนก พท กเทำกบเรำจดปำกกำลงไปในกระดำษ มนกจะเกดวชำควำมรแกเรำ ถงเวลำหยดเขยนแลวกยงมผล แตถำเรำไมตงใจขดลงไปจรง ๆ แลว มนกไมเปนตวหนงสอ เขยนรปคนมนกไมเปนคน เขยนรปสตวมนกไมเปนสตว

๔. กำรวำดเขยนนน ชนแรกเรำกจะตองอำศยชอลกเสยกอน เพรำะชอลกเปนของหยำบ เขยนงำย ลบงำย เชน กำรนก “พทโธ” ทนถำกำรเรยนแกขน เรำจะเอำวชำจำกนได กตองอำศยดนสอด ำ จงจะเปนเสนชดและตดทน เชน ค ำวำ “พอไปไหน ? ” นกเปนวชำหนง ถำเรำอำนแค ‘พ’ หรอ ‘ป’ อยำงน กยงไมเปนวชำทเดยว ดงนนเรำกทงชอลกเสย คอ พทโธ ไมตองทอง ใชวจำรณวำ ขณะทเรำหำยใจอยน ลมทเขำไปนนดไหม ? ลมทออกมำนนดไหม ? ลมอยำงไรสบำย ? ลมอยำงไรไมสบำย ? เรำกปรบปรงแกไขใหด ถำอยำงใดดแลว กเลอกเอำไวอยำงหนง แลวสงเกตดวำลมอยำงนน ท ำใหรำงกำยเกดควำมสบำยไหม ? ถำสบำยเรำกใชควำมสบำยนนใหคงท และเมอดแลวกจะเกดประโยชน เปน วชชาจะระณะสมปนโน พอไดวชำแลวกจะลบเสนดนสอด ำในสมดของตนได เพรำะเหนประโยชนจำกกำรกระท ำแลว เมอกลบไปเรำกจะไดวชำตดตวไปเปนกำรบำน ไปท ำเองทบำนของเรำ ถำอยวดเรำกท ำไปใหเสมอเปนนจ

ดงนจงเปรยบลมเหมอน กระดาษ ใจกคอ คน วชำกเทำกบ โนต เพยงเทำนกพอเปนบรรทดฐำนได แคเรำตงใจ นก, ร, ลม ๓ ตวเทำน เรำกจะไดวชำขนในตนอนไมมก ำหนดกฎเกณฑ และไมสำมำรถทจะพดเลำใหใครฟงไดดวย

42

ปราบพนทภายใน

เวลำเรำนง ถำเรำสงเกตลมไมได กใหตงใจวำ “เราจะหายใจเขา เราจะหายใจออก” (คอเรำจะเปนผหำยใจ ไมใชปลอยใหมนหำยใจเองโดยธรรมชำต) ตงสตท ำดงนทกครงทหำยใจ แลวเรำกจะจบลมได

กำรกนจตใหรอยในตว ไมใชหมายความวาใหกนโดยกกขง ไดแกกำรสะกดจต สะกดลม กลนลมจนเกดควำมอดอดขำดควำมอสระ อยากลนลม หรอ สะกดลมไว ตองปลอยใหจตอยเฉย ๆ ใหมอสระตำมสภำพของมน เพยงแตคอยกนจตไวใหอยคนละทำงกบอำรมณเทำนน ถำไปสะกดจต สะกดลมเขำแลว กจะท ำใหรำงกำยอดอด ท ำกำรงำนไมสะดวก อำจท ำใหปวดใหเมอยบำง ท ำใหขดใหยอกบำง หรอท ำใหมนชำเปนเหนบกได ฉะนน จงตองปลอยใหจตอยโดยธรรมดำของมนเอง คอยระวงแตไมใหวอกแวก หรอยนออกไปในสญญำอำรมณภำยนอกอยำงเดยวเทำนน

กำรกนจตไมใหยนออกไปหำสญญำ หรอกนสญญำไมใหยนเขำมำถงจตน กเหมอนกบเรำปดประตหนำตำงบำนของเรำ ไมใหแมว สนข หรอผรำยเขำมำในบำน ไดแกกำรปดทวำรทง ๖ เสย คอ ๑. จกขทวาร รปตำง ๆ ทรบจำกทำงตำ ๒. โสตทวาร เสยงทงหลำยทไดยนจำกทำงห ๓. ฆานทวาร กลนทงหมดทไดรบจำกทำงจมก ๔. ชวหาทวาร รสทกชนดทไดรบจำกทำงลน ๕. มโนทวาร อำรมณตำง ๆ ทไดรบทำงใจ ๖. กายทวาร สงสมผสตำง ๆ ทกระทบทำงกำย สญญำทเกดจำกทวำรทง ๖ น ทงดและไมด ทงเกำและใหม ตองตดทงใหหมด

สญญา คอ ทต หรอ สอ แหงควำมชวรำย เพรำะเปนผน ำมำแหงควำมทกขเดอดรอน ถำเรำคบมนไวกเทำกบเรำเปนใจใหผรำยมำปลนบำนของเรำเอง ทรพยสมบตของเรำกมแตจะพนำศหมดไป ไมมอะไรเหลอตดตว

43

นวรณตาง ๆ เกดจำกสญญำ อดตบำง อนำคตบำง ถำจะเปรยบกจะ

เหมอนกบตนหญำตำง ๆ ทขนอยในนำหรอทดนของเรำ มแตจะแยงอำหำรตนไมอน และท ำใหพนดนรก หำประโยชนอนใดมได จะมประโยชนกแตกบสตว เชน วว ควำย ชำง มำ เคยวกนเปนอำหำรนน เพรำะเปนธรรมชำตของมนจะตองกน ถำใครปลอยใหทดนของตนรกไปดวยหญำแลว พชผลทเกดจำกทดนนนกยอมเจรญงอกงำมขนมำไมได ฉนใดกด ถำเรำไมปดสญญำอำรมณออกจำกใจแลว เรำกจะไมสำมำรถท ำดวงจตของเรำใหผองใสบรสทธได สญญำเปนอำหำรของคนโง ทเหนวำเปนของเอรดอรอย แตนกปรำชญบณฑตทำนจะไมยอมบรโภคเลย

นวรณ ๕ ทเปรยบเหมอนกบตนหญำนน ยอมมลกษณะอำกำรตำง ๆ กน กามฉนทะ กไดแกใจทก ำหนดยนดและเพลดเพลนไปในอำรมณ พยาปาทะ ใจทไมชอบ มโกรธ เกลยด ชง เปนตน ถนมทธะ ใจทเหงำหงอยงวงซม หดห ไมเบกบำน อทธจจกกกจจะ ใจทหงดหงดฟงซำน ร ำคำญ วจกจฉา ใจทลงเลสงสยในศลในธรรม ในขอปฏบตของตน

ทงหมดน “อทธจจกกกจจะ” ดเหมอนจะเปนหญำทมพษรำยแรงกวำอยำงอนทงหมด เพรำะมทงหงดหงดฟงซำนร ำคำญใจ เปนหญำประเภทมหนำม และใบของมนกคมดวย ถำใครถกเขำกจะตองมพษแปลบปลำบ และแสบรอนไปทงตว ฉะนน จงพำกนท ำลำยมนเสย อยำใหมนมขนไดในพนนำของเรำเลย

อำนำปำนสตภำวนำ เปนวธซงดทสดทพระพทธเจำทรงวำงไวใหเปนหลกปฏบต ส ำหรบขบไลและปรำบนวรณตำง ๆ เหลำนใหหมดสนไป คอกำรภำวนำใชสตก ำหนดอยกบลมหำยใจ วตก ไดแกกำรก ำหนดลม วจาร ไดแกกำรขยำยลม วตกวจำรเปน กาเย กายานปสสนาสตปฏฐาน ดวย คอ พจำรณำลมในกองธำตหรอพจำรณำกำยในกำย วตก เปรยบกบไถ วจำร เปรยบกบครำด ถำเรำเพยงใชไถกบครำดบนพนทนำของเรำอยเสมอ ๆ แลว

44

หญำทงหลำยกจะไมเกดขนได พชพนธทหวำนไวกจะบงเกดผลงอกงำมไพบลย พนทนำซงเปรยบเหมอนกบรำงกำยของเรำคอ ธำต ๔ กสงบ ธำตดนกไมก ำเรบ ธำตน ำกไมเสย ธำตไฟกไมออน ธำตลมกไมกลำ ทก ๆ ธำตตงอยโดยปกต ไมมควำมยงหยอน มควำมเสมอภำคกนหมดทก ๆ สวน รำงกำยกจะแขงแรงสมบรณ ไมมอำกำรเจบไข อำกำศกโลง ใจกโปรง ปรำศจำกนวรณ

เมอเรำปรำบพนทของเรำเรยบรำบแลว ตอไปนพชมหำกศล คอพทธคณ ธรรมคณ และสงฆคณ กจะผดขนในดวงจตดวงใจของเรำ ยกจตขนสลมหำยใจ กจะเกดควำมปต ควำมอมใจ อทธบาท ๔ คอ ฉนทะ ควำมรกควำมพอใจชอบใจในขอปฏบตของตน วรยะ ควำมพำกเพยรบำกบนไมทอดทงในขอปฏบตของตน จตตะ ควำมสนใจจดจออยในขอปฏบตของตน วมงสา ควำมพจำรณำใครครวญในขอปฏบตของตน กยอมเจรญขนเปนล ำดบ อทธบำทนเปรยบเหมอนกบขำตหรอขำโตะ ๔ ขำ ทยนไวใหวตถนนตงตรงไมคลอนแคลน เปนอ ำนำจอนหนงทจะพยงตวเรำใหแขงแรงและกำวไปสทสงได

จะเปรยบอกอยำงหนงกเหมอนกบเครองยำ ๔ สงทประกอบกนขนแลว กจะกลำยเปนยำอำยวฒนะอยำงวเศษขนำนหนง ซงใครกนแลวไมตำย มอำยยน ถำใครอยำกตำยกไมตองกน ถำใครไมอยำกตำยกกนใหมำก ๆ ยงกนไดมำก โรคทเกำะกนใจของเรำกจะหำยเรว คอกเลสมนตาย ฉะนน ถำใครรตววำเปนโรคมำกกควรกนยำขนำนนเสย

กำรตดสญญำตำง ๆ ไมไดหมำยควำมวำ ใหเรำตดควำมคด เรำไมไดตดควำมคดนกใหหำยไป เปนแตนอมความนกคดมาใชในทางทเปนประโยชน เชน มำคดนกตรวจตรองในขอกรรมฐำนบทใดบทหนง ถำเรำใหจตของเรำท ำงำนอยำงน เรำกจะไมมทกขและไมเกดโทษขนแกจตใจและตวเรำเอง

ปกตจตของเรำกท ำงำนอยเสมอ แตงำนนนมนไมเปนเรองเปนรำว เปนเรองวนวำย ยง ๆ เหลวไหล ไมมสำระประโยชน เรำจงตองหำงำนทม

45

สำระประโยชนมำใหจตท ำ คอหำเรองทด ๆ ไมมโทษ เรองทเรำท ำนคอ อานาปานสต ไดแกกำรตงใจก ำหนดจตของเรำเอง หรอก ำหนดลมหำยใจของเรำเอง เรำจะงดเวนงำนอนทงหมด ตงหนำท ำงำนนอยำงเดยว นเปนจดมงหมำยของกำรท ำสมำธ

46

แตงลม แตงใจ ๑. วตก วจาร คอกำรขยำยลม แตงลมหำยใจใหเปนทสบำย เหมอนกบ

เรำขดแตงบำนกระจกเงำใหใสสะอำด กจะท ำใหสวำงเหนเงำของเรำเองไดชดเจน ฉนใด กำรแตงลมกเทำกบแตงจตของเรำดวย กำรแตงจตกเหมอนกบแตงรป เมอแตงรปกเหมอนกบแตงเงำดวย ถำรปของเรำสวย เงำกยอมสวยตำม เหมอนกำรสองกระจกทมลกษณะตำง ๆ ยอมเปลยนเงำใหแปรรปไปดวย เชน สองกระจกทนนโคงขน กจะท ำใหเงำของเรำมรปรำงยำวขนกวำตวจรง ถำกระจกเปนแองโคงเขำขำงในกจะหดเอำตวของเรำใหสนลงจนผดธรรมดำ ถำกระจกนนแบนรำบเปนปกต ลกษณะเงำของเรำกเทำกบตวจรง

ฉะนน กำรแตงลมหำยใจใหดจงเปนกำรแตงใจของเรำใหดดวย แลวกยอมจะเกดคณประโยชนเปนอเนกประกำร เหมอนแมครวทฉลำดในกำรปรงอำหำร ยอมรจกพลกแพลงแตงอำหำรใหมรสแปลกและโอชำ เปนทถกใจแกผบรโภคได คอบำงทกเปลยนส บำงทกเปลยนรส และบำงทกเปลยนรปบำง ไมใชท ำอยอยำงไร กอยำงนนทงปทงชำต เชน วนนเชำกขำวตม พรงนกขำวตม มะรนนกขำวตม ฯลฯ ทกวน ๆ จนนำยจำงตองหำแมครวมำเปลยนใหม แมครวคนใดฉลำดรจกพลกแพลงอำหำรใหเปนทพอใจของนำยจำงได ใหรบประทำนอรอยและไมเบอ แมครวคนนนกยอมจะตองไดเงนเดอนขน หรอไดรบรำงวลจำกนำยจำงเปนพเศษ

ฉนใด ถำเรำรจกปรบปรงแกไขลมหำยใจ คอวตก วจำร อยแตในกองลมเสมอแลว เรำกจะเปนมสตรอบคอบ และมควำมรควำมฉลำดในกองลมกองธำตของเรำ รควำมเปนไปในรำงกำยตวเรำทกอยำง ตอจำกน ปต สข และเอกคคตำ กจะตำมมำ กำยของเรำกอม ใจกอม กำยสบำย ใจสงบ ธำตสงบ หมดควำมดนรนกระวนกระวำย เหมอนเรำรจกเลยงลกของเรำเปน เชน เวลำรองขนมำ เรำกใหนมบำง ปอนขำวบำง ใหขนมบำง อำบน ำบำง อมเดน

47

เลนบำง ใสเปลไกวบำง เอำของเลนหรอตกตำใหเลนบำง เดกกจะหยดรองไห ไมออนไมกวน เรำกจะมเวลำวำงไดท ำงำนสบำย จตของเรากเหมอนลกหรอเดกเลก ๆ ทไมรเดยงสา ถาเราเลยงดใหถกหลกแลว เขากจะวางาย มความสข อมหน าส าราญ และโตวนโตคน

เมอกำยอมใจอมแลว กจะไมมควำมหว ไมตองไปเปดหมอขำวหมอแกง เปดประตหนำตำง ลกขนเพนพำนไปมำ กจะนอนหลบสบำย ควำมวนวำยกจะไมม พวกผเปรตอสรกำย คอขนธมำรตำง ๆ กจะไมมำแอบสงอยได ดงนเรำกจะสบำยใจ เพรำะนงเรำกนงอยกบคน นอนกนอนอยกบคน กนกกนอยกบคน คนกบคนยอมอยดวยกนไดไมมเรอง ถำคนอยกบพวกผปศำจกตองววำททะเลำะกน หำควำมสงบมได ถาใครไมรจกปรบปรงแกไข แตงขยายลมหายใจของตนเองแลว ผลในการเจรญสมาธกจกไมเกดมขนได แมจะนงท ำไปจนแกตำยกไมเกดควำมรควำมฉลำดอะไร

ดงมตวอยำง หลวงตำแกองคหนงอำย ๗๐ ป บวชมำ ๓๐ พรรษำ จะมำขอเรยนวปสสนำกบอำตมำ เพรำะไดยนขำวเขำเลำลอวำ อำจำรยลสอนกรรมฐำนดนก ทำนจงมำถำมอำตมำวำ “ทำนอำจำรยสอนวธไหน” อำตมำกตอบวำ “ใชวธอำนำปำน พทโธ ๆ นแหละ” พอไดยนเทำน ทำนกบอกวำ “ผมกเคยท ำมำตงแตครงทำนอำจำรยมน ภำวนำ ‘พทโธ ๆ’ มำตงแตหนมจนแก กไมเหนมนไดมนดอะไรขนมำ มแตพทโธ อยำงเดยว ไมไปขำงหนำ มำขำงหลงสกท แลวทำนจะมำสอนใหภำวนำ ‘พทโธ ๆ’ อก มนจะไดประโยชนอะไร จะใหผม ‘พทโธ’ ไปจนตำยหรอ” นแหละเปนเรองของกำรไมรจกวธแตงลมใหถกตอง กเทยวเดนหำไป ๆ ฉะนนการแตงลมน จงเปนสงส าคญอยางยง ส าหรบอานาปานวธ

๒. กำรทจะเรยนรจกตวของเรำเอง รจกกำยจตหรอรจกธำตดน น ำ ลม ไฟ อำกำศ วญญำณ วำมนเปนมำอยำงไร เกดอยำงไร ดบอยำงไร ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตำอยำงไรนน จะตองพยายามคนควาใหเกดความรขน

48

จากตนของตนเอง จงจะใชได ถำรตำมตวหนงสอหรอตำมเขำบอก กเปนกำรรตำมสญญำ ไมใชรดวยปญญำของตนเอง รไมจรงไมจง กำรรตำมเขำกเปรยบเหมอนเดนตำมหลงเขำ ตำมกนเขำ มนจะดอยำงไร ประกำรทหนง เขำอำจน ำเรำไปผดทำง ประกำรทสอง ถำหนทำงนนมขฝน เขำอำจเตะฝนมำเขำหเขำตำเรำกได

อนง ค ำวำ “เขา ๆ” น มนกมอย ๒ อยำง คอ ๑. เขำทเปนภเขำ เปนหนแทงแขง ๆ กอนโต ๆ ถำเรำเขำไปอยใกลมน มนอำจกระเทอนกลงลงมำทบเรำตำยกได ๒. เขำวว เขำควำย เขำสตวปำ ถำเรำเขำไปใกลมน มนอำจหนมำขวดเรำเมอไรกได ๓. ตำมบรเวณเขำ ลวนมแตสตวปำ เชน หม เสอ ชำง และง ตะขำบ แมงปอง ทดรำย ลวนแตเปนภยแกกำรเดนทำงของเรำ ถำเรำไมมควำมระมดระวงใหรอบคอบ เรำกอำจจะถกสตวรำยเหลำนขบกดเปนอนตรำยถงแกชวตได ฉะนน การปฏบตธรรมจงไมควรเชอแตเขาและเชอสญญา เราตองบ าเพญสมาธ จนเกดความรขนในตน จงจะเปน ปญญา และปลอดภยได

49

อ านาจจต ใหพยำยำมใชสตก ำหนดตำมลมหำยในเขำออก ไมใหเผลอ ไมใหลม

พยำยำมปลดปลอยสญญำอำรมณทงหมด ทงอดต อนำคต แลวภำวนำในใจวำ ‘พทโธ ๆ’ ให พท ตำมเขำไปกบลมหำยใจเขำทกครง และ โธ กตำมออกมำพรอมกบลมหำยใจออกทกครงไป จนกวำใจจะอยนงจงคอยทงค ำภำวนำ ตอจำกนจงสงเกตดลมทหำยใจเขำออก วำชำ–เรว ยำว–สน หนก–เบำ กวำง–แคบ หยำบ–ละเอยดอยำงไร ถำอยำงใดดเปนทสบำย กจงรกษำลมนน ๆ ไวใหคงท ถำอยำงใดไมดไมสะดวก ไมสบำย กจงปรบปรงแกไข และตกแตงใหพอด ใชธรรมวจยสมโพชฌงคเปนหลกพจำรณำ (ตอนทขยบขยำยเปลยนแปลงน ไมตองใชค ำภำวนำ ทงค ำวำ ‘พทโธ’ เสยได)

ตองคอยระวงจตอยำใหวอกแวก หวนไหว และแสสำยไปตำมสญญำอำรมณภำยนอก วำงใจเฉยเหมอนกบมตวเรำนงอยคนเดยวในโลก กระจำยลมหำยใจออกไปใหทวทกสวนของรำงกำย ตงแตศรษะจดปลำยมอ ปลำยเทำ ขำงหนำ ขำงหลง ทรวงอก สวนกลำงชองทอง ตลอดถงล ำไส และกระเพำะอำหำร ไปตำมเสนโลหตทะลผวหนงออกขมขน สบลมหำยใจใหยำว ๆ เขำไปในตวจนเตมอม กำยกจะเบำโปรงโลง เหมอนกบรงบวบทอมน ำไวไดชม และบบเอำน ำออก กจะไหลกลบออกมำไดทงหมดโดยงำย ไมตดขด

ตอนนรำงกำยกจะรสกเบำสบำย ใจกจะเยนเหมอนกบน ำทซมซำบไปตำมพนดน หรอเขำไปหลอเลยงในล ำตนไมใหสดชน จตกจะตงตรงเทยง ไมมอำกำรเอยงไปทำงซำย เอยงไปทำงขวำ หรอเอยงไปขำงหนำ เอยงมำขำงหลง คอ ไมยนออกไปในสญญำอำรมณใด ๆ

สญญำทงหมดเปนตวสงขำร คอ จตคดนกไปในเรองรำวตำง ๆ ทงอดต อนำคต แลวกเกดควำมปรงแตงเปนดไมด ชอบไมชอบ ถำเปนเรองทดกชอบ

50

ใจ เพลดเพลนไปเปนตวโมหะ ถำเปนเรองไมดกเกดควำมไมชอบใจ ท ำจตใหขนมวเศรำหมอง หงดหงด ฟงซำน ร ำคำญใจ กลำยเปนตวพยาบาท

สงทท ำใหดวงจตเกดควำมไมสงบวนวำยเหลำน จดเปนตวนวรณธรรมทงสน เปนตวสงขำรทปรงแตงใจ เปนตวทจะคอยท ำลำยคณควำมดในกำรเจรญสมำธ เพรำะฉะนน เรำจ ำเปนจะตองขจดทงใหหมด ตวสงขำรน ถำคดนกไปในเรองของโลก กเปนสงขำรโลก ถำคดนกไปในเรองของธรรม กเปนสงขำรธรรม ทงสองอยำงนยอมเกดจำก อวชชา คอควำมไมร ถำตวไมรนดบกจะเกด วชชา ขนแทนท

ฉะนน เรำตองพยำยำมเพมก ำลงแหงสมำธขนอก จนสงขำรเหลำนดบไป เมอนนอวชชำกจะดบไปดวย คงเหลอแต วชชา คอตวร ตวรอนนเปนตว ปญญา แตเปนปญญำทเกดขนในตวเอง ไมใชเกดจำกครบำอำจำรยสงสอน เกดขนจำกควำมสงบนงของดวงจตทตงอยในปจจบนธรรม เปนควำมรทลกซงมำก แตตวรนกยงเปนโลกยปญญำ ไมใชโลกตรปญญำ เพรำะเปนควำมรทเกดจำกสญญำ ยงเปนเรองทเกยวแกชำตภพอย บำงทกรไปในเรองอดต รเหนชำตภพของตวเองทเปนมำแลว เรยกวำ บพเพนวาสานสสตญาณ บำงทกรไปในอนำคต รเรองของคนอน รถงกำรเกด กำรตำยของเขำ เรยกวำ จตปปาตญาณ ควำมรทง ๒ อยำงน ยงมควำมยดถอเขำไปเจอปน เปนเหตใหดวงจตหวนไหวไปตำมเรองทชอบและไมชอบ เปนตว วปสสนปกเลส บำงคนไดรเหนไปในเรองอดตของตวเองทเปนชำตภพทด กเกดควำมเพลดเพลนยนด ตนเตนไปกบเรองนน ๆ ถำไปพบเรองรำวทไมด กเกดควำมนอยใจเสยใจ นกเพรำะจตยงมควำมยดถออยในชำตในภพของตวนนเอง ชอบในเรองทดทถกใจ กเปน กามสขลลกานโยค ไมชอบในเรองทไมดไมถกใจ กเปน อตตกลมถานโยค จดเปน มจฉามรรค ทง ๒ อยำง ไมใชด ำเนนตำมทำงทถกตอง คอสมมำทฏฐ เรองอดตกด อนำคตกด ถงแมจะเปนธรรมกยงเปนสงขำร ใชไมได

51

ฉะนน ตอจำกนจะตองพยำยำมใชอ ำนำจสมำธเพมก ำลงจตขนอก จน

ดบโลกยปญญำนได จตกจะกำวขนสโลกตรปญญำ อนเปนปญญำทสงขน เปนควำมรทน ำมำใหจตหลดพนจำกควำมยดถอ เปนสมมำสต สมมำมรรค คอถงจะรเหนในเรองดหรอไมดของตวหรอของคนอน กไมดใจเสยใจ มแต นพพทา เกดควำมเบอหนำย สลดสงเวช ในกำรเกดกำรตำยของสตวโลก เหนเปนของไมมสำระแกนสำรอะไรเลย หมดควำมยนดยนรำย หมดควำมยดถอในตวของตนและสงทงหลำย จตกมควำมมธยสถ เปนกลำงวำงเฉย เปน ฉฬงคเบกขา ปลอยเรองรำวทร ทเหน ทเกดขน ใหเปนไปตำมสภำพแหงธรรมดำโดยไมตดใจ ระดบของจตกจะเลอนขนสวปสสนำญำณ

ตอจำกนจงเพมอ ำนำจแหงก ำลงจตใหสงขนอก จนพนจำกควำมยดถอ แมแตในควำมรควำมเหนทตวมตวได รกสกแตวำร เหนกสกแตวำเหน กนจตไวคนละทำง ไมใหตำมออกไปกบควำมร รกรเฉย ๆ เหนกเหนเฉย ๆ ไมยดถอวำเปนของเรำ จตกจะมอ ำนำจเตมท เกดควำมสงบขนโดยล ำพง ไมเกยวเกำะกบสงใด ๆ สงขำรดบสนทเหลอแตสภำพธรรมลวน ๆ คอ ความไมมอะไร เปนวสงขำรธรรม เปนวมตธรรม จตกจะเปนอสระ พนจำกโลก ตกอยในกระแสธรรมฝำยเดยว ไมมกำรขนลง กำวหนำหรอถอยหลง เจรญขนหรอเสอมลง ใจเปนหลกปกแนนอยทเดยว เหมอนกบเชอกทเขำผกตนไมไวกบหลก พอตดตนไมโคนเชอกกขำด แตหลกยงคงมอย ใจทคงทยอมไมหวนไหวตออำรมณใด ๆ เปนจตของพระอรยเจำผพนจำกอำสวกเลส

บคคลใดปฏบตใจใหเปนไปตำมทกลำวมำแลว กยอมจะประสบควำมรมเยนสนตสข ปรำศจำกควำมทกขเดอดรอนใด ๆ

52

ธรรมวจย

เวลำนง เมอมควำมไมสบำยเกดขน กจงตรวจตรองดวำมนเกดจำกอะไร อยำเอำใจไปเปนทกขเดอดรอนกบอำกำรเหลำนน สวนใดไมสำมำรถเปนไปไดอยำงทเรำนกคด กอยำไปกงวลกบมน ปลอยไป เพรำะสงขำรรำงกำยนมสภำพเหมอนกนหมดทกรปทกนำม ไมวำคนหรอสตว คอจะตองตกอยในกำรท ไมเทยง เปนทกข และบงคบบญชาไมได ฉะนน สวนใดทสำมำรถเปนไปไดตำมคดนก เรำกอยในสวนนนและรกษำไว อยำงนเปน ธมมวจยะ คอควำมเลอกสรรในสวนทด

รำงกำยเรำนกเปรยบเหมอนกบตนไม ตนหนง ๆ มนจะมสวนดทกอยำงไปหมดทงตนยอมไมได เชน ใบของมนกจะตองมทงใบออน ใบแก ใบเขยว ใบเหลอง ใบสด และใบแหง สวนใดทแหงมนกจะตองรวงหลนไปกอน สวนทยงสดกคอย ๆ แหงตำมไปทหลง กงของมนกมทงกงใหญ กงโต และกงเลก ล ำตนของมนกมโคนใหญเรยวไปหำปลำย ผลของมนทเกดมำกไมเทำกน ฉนใด รำงกำยเรำกยอมมสภำพไมแตกตำงไปจำกน ควำมสขควำมทกขในตวกยอมไมเสมอภำคกนทงหมดได จะตองมทงสวนดและสวนเสยปนกนอย เชน บำงครำวกดมำก บำงครำวกดนอย จะไปถอเอำเปนของแนนอนทกอยำงไมได สวนใดดเรำกรกษำสวนนนไว และอยำไปเอำใจใสกงวลกบสวนทเสย ซงเหลอควำมสำมำรถทเรำจะท ำใหดได เหมอนกบบำนเรอนของเรำ ทใดกระดำนมนผพงกอยำไปนงนอนในทนน ทใดดกเลอกหำเอำ และนงนอนในทนนกแลวกน ใจเราไมตองไปเดอดรอนวนวายกบสงทบงคบบญชาไมได

จะเปรยบอกอยำงหนง รำงกำยเรำกเหมอนกบผลมะมวง ถำซกไหนมนเนำหรอเปนหนอน เรำกเอำมดฝำนทงไป ซกไหนดเรำกกนซกนน ถำเรำจะไปโงกนซกทเปนหนอน มนยอมเกดโทษแกตวเรำนนเอง อนนกเชนเดยวกนกบรำงกำย ไมแตเฉพำะในสวนรำงกำยอยำงเดยว แมใจกยอมไมเปนไปอยำง

53

ทเรำนกคด บำงครำวมนกด บำงครำวมนกไมด ฉะนน เรำจงจ ำเปนจะตองใช วตก วจาร ใหมำก

วตก วจำรน เปรยบเหมอนกบเรำท ำงำนอยำงหนง งำนนกคองำนท ำสมำธ คอใจทตงอยในควำมสงบ สมำธกรรมฐำน คอท ำใจใหตงมนอยในอำรมณอนใดอนหนง และมสตสมปชญญะเปนผตรวจตรอง คอวตกวจำร ถาวตกวจารของเรามนนอย ผลแหงความสงบกมนอย หรองำนของเรำมนหยำบ เรำกไดผลหยำบ ถำงำนของเรำละเอยด กยอมไดผลละเอยด ผลหยำบนนใชกำรอะไรไมใครจะไดด ถำผลละเอยดแลว คณภำพมนกสง สำมำรถจะใชกำรอะไร ๆ ไดทกอยำง เปรยบเหมอนกบละอองปรมำณทลอยอยในอำกำศ ยอมสำมำรถแทรกซมเขำไปในภเขำหรอตนไมกได ของหยำบนนคณภำพต ำ และใชกยำก บำงทเอำไปแชน ำทงวนกยงไมคอยจะเปอย สวนของละเอยดนนเพยงถกละอองน ำหรอควำมเยนชนเขำนดเดยวกละลำย

ฉนใด คณภำพของงำนสมำธกเชนเดยวกน เมอวตกวจำรของเรำเปนไปโดยละเอยดรอบคอบ ควำมสงบของเรำซงเปนผลของงำนสมำธกยอมจะมมำกขน ถำวตกวจำรของเรำหยำบ ควำมสงบกมนอย รำงกำยกมกจะปวดเมอย ใจคอไมสบำย ฟงซำนหงดหงด ถำควำมสงบมมำก รำงกำยกจะมควำมสขรมเยน ใจกโปรงโลง เวทนำกหำยไป ธำตในตวกเปนปกต รอนกไมรอนจด เยนกไมเยนจด อนกอนพอด และถำงำนของเรำนเสรจลลวงไปเมอใด เมอนนเรำกจะไดผลเปนควำมสขอยำงยง (คอพระนพพำน) ถำงำนของเรำยงไมเสรจไมแลว ใจของเรำกยงไมมสขเตมท ยงจะตองมหวงกงวล ไปไหนกไปไมไดตลอด จะตองกลบมำท ำงำนนนตอไปอก จนกวำจะแลวเสรจ เหตนนทำนจงวำ “อะนากลา จะ กมมนตา เอตมมงคะละมตตะมง” แปลควำมวำ การงานไมคงคางอากล ยอมเปนมงคลอยางยง ถำงำนของเรำแลวเสรจเรยบรอย เรำจะไปไหนกไปไดสะดวกสบำย ใจกไมตองหวงหนำหวงหลง คนเรำทท ำงำนกนไมเสรจนน กเพรำะ ๑. ไมตงใจ ๒. ไมท าจรง ทงหนำท

54

ของตน หยดเถลไถลเสยบำง ถำเรำตงใจท ำงำนกนอยำงจรง ๆ จง ๆ แลว งำนนนกจะตองส ำเรจโดยไมตองสงสย

เมอเรำรกนอยทกคนแลววำ รำงกำยนเปนของไมเทยงเปนทกข และบงคบบญชำไมได เรำกควรจะวำงใจใหเปนปกตตออำกำรเหลำน ค ำวำ “ไมเทยง” หมำยควำมวำมกำรเปลยนแปร สวนค ำวำ “ทกข” น ไมใชหมำยถงควำมไมสบำยอยำงเดยว ยอมหมำยถงควำมสบำยทเปนสขดวย คอควำมสขนนกเปนของไมเทยง ไมคงทเหมอนกน สขนอยมนอำจเพมใหเปนสขมำกขนกได หรอสขแลวกอำจจะกลำยเปนทกข ทกขแลวอำจจะกลบมำเปนสขอกกได ผลดเปลยนหมนเวยนกนไปมำ คนเรำถำมแตทกขไปอยำงเดยวทงหมดกตองตำยกนเทำนน เหตนเรำจงไมควรเดอดรอนวตกกงวลกบเรองของมนเลย รำงกำยเรำกมอย ๒ ซก เหมอนผลมะมวง เมอขณะใดเรำไปอยในซกสบำย ใจของเรำกสงบ สวนควำมไมสบำยมนกอยอกซกหนง ฉะนน ถำเรำมกรรมฐำนแลว เรำกจะตองไปอยในซกทสบำย ซกทไมสบำยเรำกไมไปอย เหมอนคนทมบำนเรอนอยเปนสขสบำยแลว จะตองลงไปนอนใตถนท ำไม

คนเรำไมใชมแตทกขประจ ำอยทเดยว บำงทมนกปวดหลง บำงทกปวดขำ บำงทกเลอนจำกขำไปปวดเอว บำงทวนนเจบ พอรงขนวนพรงนกหำย หรอบำงทหำยแลวกกลบมำเจบอก ดงนกม เพรำะเปนของไมแนนอน ไมคงท ฉะนน สวนใดทมนไมดจดใหเปนสวนของบำปเสย สวนใดดเปนสวนของบญ แลวเรำกถำมตวเรำดวำ เรำอยำกจะมบำปหรออยำกจะมบญเลำ ถำเรำไมชอบบำป เรำกวำงเสยขำงหนง ชอบบญกอยในสวนของควำมสบำย ถำท ำไดดงน เจำตวทกขมนกจะหำยไป เจำตวบญกจะเจรญขน ๆ ในทสดขนธ ๕ มนกจะเปนสขไปหมด คอ รป มนกสบำย เวทนา กสบำย สญญา กสบำย สงขาร กสบำย วญญาณ กสบำย เมอควำมสบำยทง ๕ อยำงนเกดขนแลว ดวงใจนนกจะนงกนแตบญ นอนกนแตบญทเรยกวำ “ปต” หรอ “ปสสทธ” นแหละเปน ธมมวจยะ คอกำรคนควำ

55

เมอเรำรจกควำมเปนไปในตนของตนเชนนแลว เรำกจะเพยรอยในควำมด

หรอบญเกำ ทเคยม ใจของเรำกจะไดรบแตควำมสขสบำย หรอทเรยกวำ “ปต” เมอใจของเรำมปตมำกขน ๆ เรำกจะอมไปหมด เมออมแลวกหำยหว หำยเหนอย หำยหนำว หำยรอน จะอยทไหนกสบำย เกดก ำลงกำยก ำลงจตเขมแขงมอ ำนำจ สำมำรถจะนงอยตง ๕ ชงโมงกไมมอำกำรปวดเมอย เมอใจอมอยำงนแลวมนกนอนหลบ แตไมใชนอนหลบจรง ๆ อยำงทเรำนอนหลบตำ นอนหลบอยำงนหมำยถงควำมสงบ คอดวงจตเขำไปอยในสมำธ กมควำมสบำย ไมมสงใดมำรบกวน นอนสบำยอยำงนเรยกวำ วหารธรรม ดวงจตเขำไปอยในองคฌำน กเปรยบเหมอนเรำนงอยบนทสวำง ยอมจะมองเหนอะไร ๆ ไดถนดชดเจนทงใกลและไกล ถำไปนงในทมด เรำกไมสำมำรถจะมองเหนอะไร ๆ ได คอใจปกคลมไปดวยอ ำนำจของนวรณ ถำเรำอยในทสวำง พวกนวรณทงหลำยกไมสำมำรถจะเขำมำเบยดเบยนย ำยดวงจตของเรำได หลบอยางนเปนการหลบอยางลมตา คอมควำมรอยทกขณะลมหำยใจ ควำมรทงภำยในและภำยนอกมอยเสมอทกดำนทกมม แตดวงจตกตงเทยงสงบอย กำยกเงยบ จตกเงยบ เรยกวำ กายปสสทธ และ จตตปสสทธ

สมำธ คอจตทแนนอยในอำรมณเดยว เรยกวำ “สมถะ” จตทไมตดตอกบสงใด มควำมสะอำดปรำศจำกอำรมณภำยนอก มสตสมปชญญะรรอบคอบปลดปลอยอำรมณเสยได เรยกวำ วปสสนา เมอสมำธซงประกอบดวยวปสสนำเกดขน ควำมเปนใหญเปนอสระในตวทง ๕ อยำง กจะบงเกดขนพรอมกนคอ

๑. สทธนทรยง ศรทธำควำมเชอกเขมแขงมนคง ใครจะมำพดดหรอไมดอยำงไร ใจกไมหวนไหว

๒. วรยนทรยง ควำมพำกเพยรกแกกลำ ถงใครจะมำสอนใหหรอไมสอนใหกท ำไปเรอย ไมทอถอยหรอหยดหยอน

56

๓. สตนทรยง สตกเปนใหญ เปน มหาสต ไมตองไปขมไปบงคบ มนกแผ

จำกระจำยไปทวตวเหมอนตนไมใหญ กงกำนใบของมนยอมจะแผสำขำลงมำคลมล ำตนของมนไว และพดกระพอขนเอง โดยไมตองมใครไปจบเขยำหรอดงยอดมนลงมำ ควำมรของเรำกจะจำไปหมด ทง ยน เดน นง นอน ทกอรยำบถ มนรของมนไดเองโดยไมตองไปนก ควำมรรอบอยำงนแหละเรยกวำ มหาสตปฏฐาน

๔. สมาธนทรยง สมำธของเรำกเปนใหญ จะท ำอะไร ๆ อยกตำม จตกไมมวอกแวก ถงจะพดจะคยกนใหปำกอำออกไปตงวำ ใจกคงทเปนปกตอย กำยมนจะอยำกกน อยำกนอน อยำกนง อยำกยน อยำกเดน อยำกวง อยำกนก อยำกคด อยำกพด อยำกท ำกท ำไป ชำงมน หรอวำกำยมนจะเจบ จะปวย จะปวด จะเมอยทตรงไหน กใหมนเปนไป แตใจกตงเทยงอยในอำรมณเดยว ไมวอกแวกไปทำงอน

๕. ปญญนทรยง ปญญำควำมฉลำดรกเปนใหญเกดขนในตนเอง อำจสำมำรถทจะท ำดวงจตของตนใหบรรลธรรม ส ำเรจมรรคผลเปนโสดำ สกทำคำ อนำคำ จนถงอรหนตกได

คนเรำนนมแตอยำกดอยำกไดกน แตไมทรำบวำอนใดเปนควำมด อนใดเปนกเลส นงท ำกนจนตำย มนกไมถงพระนพพำนสกท ถำเรำมควำมรและตงใจท ำกนจรง ๆ แลว มนกเปนของไมยำก เรองของพระนพพานเปนของงาย เพรำะเปนสงทยนตวคงทอยเสมอ ไมมอำกำรแปรเปลยน สวนเรองของโลกนนแหละเปนของยำก เพรำะแปรตวไดไมแนนอนอะไร วนนเปนอยำงหนง พรงนเปนอกอยำงหนง ท ำแลวกตองเกบรกษำไวใหด สวนนพพำนไมตองมกำรเกบ ไมตองมกำรรกษำ ท ำแลวกละ ท ำแลวกทง ท ำไปละไป ท ำไปทงไป เหมอนคนทกนขำว พอถงปำกกคำยปบ กนแลวบวนทงเลย ไมไดกลนเขำไปในทองใหมนเปนอำหำรเกำ กำกกไมตองม หมายความวาท าความด

57

ทงหลายแลว ไมยดวาเปนของตน ผทท ำควำมดแลว กคำยควำมด ไมยดควำมดวำเปนของของตน นนแหละเปน วราคะธรรม

โลกนนเมอท ำอะไรแลวกยดวำเปนของตว และท ำแลวกตองคอยระวงเกบรกษำ เกบไมดถกเขำแยงไปหรอเสอมไปกเสยดำย เหมอนกบคนทกนแลวกลน กนแลวกลน กลนเขำไปแลวกตองถำยออกมำ ถำยแลวกหวอก หวอกกกนเขำไปใหม แลวกถำยออกมำอก ไมมเวลำอมเวลำพอกนไดสกท

สวนพระนพพำนนน กนไปกคำยไป ท ำไปกละไป เหมอนกบคนทเขำไถนำ เมอไถไป ๆ ขไถมนกรวงหลดไปตำมรอยไถเอง ไมตองเกบใสถงหรอใสตะกรำผกตดขำควำยไปดวย คนโงทหอบเอำถงคอยเกบขไถดวยนน ควำยมนกหนกเกนไป ไมใครจะไป บำงทตวเองกไปสะดดถงขไถเขำ กหกลมหกกลงอยกลำงนำนนเอง นำกไถไมแลว ขำวเปลอกกไมไดหวำน ขำวสำรกไมไดกน ทองกหว

นแหละกำรปฏบตธรรมของพวกเรำกมกจะพำกนเปนไปเสยเชนน จะท ำอะไรกไมคอยจะตงใจท ำกนจรง ๆ จะเดนไปกคอยเหลยวซำยแลขวำ ลมหนำลมหลง เหมอนกบตำแกกบยำยแกสองผวเมย วนหนงไดพำกนถอมดเขำไปในปำ เพอจะถำงไร เมอฟนตนไมใหญ ๆ หมดแลว พอไปพบตนหญำเขำ ตำแกกเอำผำขำวมำทโพกหวมำรดตวคำดไวทเอว แลวกเอำมดเหนบหลงไว นงลงถอนหญำ ครนถอนไป ๆ พอไปพบตอไมเขำ กหนมำหำมด จะไปฟนตอไมอก กหำมดไมพบ นกไมออกวำตวเองไปวำงลมไวตรงไหน กออกเดนไปเทยวตำมในปำ สองเทยวสำมเทยวกหำไมเจอ

ยำยกรองถำมวำ “นนแกไปเทยวเดนตามหาอะไร” ตำกตอบวำ “ไปเดนตามหามด จะเอามาฟนตอไม” ฝำยยำยเหนมดเหนบอยหลงสำมกนกขบขน ไดแตหวเรำะแกก ๆ แกก ๆ อยคนเดยว ไมเปนอนจะพดวำกระไรได จนตำแกนนหมดปญญำทจะเทยวเดนตำมมดตอไปอกแลว เพรำะแดดกรอน เหนอยกเหนอย ในทสดกเลยทรดตวลงนงบนพนดน เผอญมดทเหนบหลงอยนน ดำมไดไปกระแทกกบดนเขำโดยแรง ตำแกเลยตกใจหนไปด จงรสกตววำ

58

มดเหนบอยทขำงหลงของตนนนเอง นฉนใด พวกเรำทพำกนมำเจรญสมำธกมลกษณะไมผดกบตำแกน เหตนนทำนจงสอนใหพวกเรำพำกนวตกวจำรหมนตรวจตรองอยในกรรมฐำนของตน โดยมสตสมปชญญะคอยก ากบ อยทกลมหายใจเขาออก

ค ำภำวนำ “พทโธ” นเปนพระฉำยำนำมของพระพทธเจำ ซงแปลวำ ทำนเปนผเบกบำนแลว หรอเปนผตนแลว “ตน” ค ำน ตนตกใจรตวขน เหมอนอยำงพระพทธเจำของเรำ เมอกอนหนำทพระองคจะไดส ำเรจพระอนตตรสมมำสมโพธญำณนน พระองคกไดเสดจจำรกไปเทยวแสวงหำคณธรรมในพระคณำจำรยตำง ๆ เปนเวลำถง ๖ ป แตกไมส ำเรจ จงไดทรงหลบหลกปลกพระองคไปประทบอยโดยล ำพง ณ ภำยใตตน “ศรมหำโพธ” ในวนเพญวสำขมำส โดยทรงตงสจจะอธษฐำนวำจะไมลกจำกทตลอดคน จนกวำพระองคจะไดบรรลธรรม

ในทสดพอถงปจฉมยำมพระองคกไดส ำเรจพระอนตตรสมมำสมโพธญำณ ดวยกำรตงสตก ำหนดอำนำปำนสตภำวนำ กทรงรคณธรรมขนทปลำยพระนำสกของพระองคเอง จงไดเปลงพระอทำนขนมำวำ “พทโธ พทโธ เรำเทยวแสวงหำคณธรรมมำนำนแลว เพงมำพบเขำในขณะทจตหยดพก ตงอยในฌำนอนเปนบอเกดแหงวปสสนำ นเอง”

พระนพพานนนไมไดอยไกลตวเราเลย อยตรงปลายจมกหรอรมฝปากแคนเอง แตเรำกคล ำหำกนไมพบ เหตนน เมอเรำหวงจะเอำควำมบรสทธกนจรง ๆ แลว กจงอยำไปเอำอะไรอน ตงหนำท ำแตควำมเพยรไปทำเดยว อะไรมนจะมำทำงไหนกไมเอำทงสน สขกไมเอำ ทกขกไมเอำ ดกไมเอำ ชวกไมเอำ ควำมไดกไมเอำ ควำมดกไมเอำ มรรคกไมเอำ ผลกไมเอำ นพพำนกไมเอำ ไมเอำอะไรทงหมด และเมอเรำไมเอำอะไรแลว มนจะมอะไรเลำ มนกไมตองมอะไร นแหละนพพาน เรำกจะไดตรงนเอง เปรยบเหมอนคนไมมเงนนน ขโมยมนจะเขำมำปลนไดอยำงไร คนทไดมำกยดถอไว ๆ นนแหละจะตองถก

59

เขำฆำตำย โนนกจะเอำ นกจะเอำ หอบไว ๆ จนพะรงพะรงไปหมด แลวจะไปไหนรอด

คนเรำในโลกกยอมอยกบควำมดควำมชวสองอยำงนแหละ ผทม วราคะธรรม แลว ความดกมอยเตมตว ความชวกรอยเตมใจ แตกไมเอา ทำนไมเกบเอำดชวมำยดเปนของตวของตน ปลอยวำงทงหมด ทำนจงเปนผเบำสบำย พระนพพำนไมใชของยำก สมยพทธกำลนนพระบำงองคเดนบณฑบำตอยกยงส ำเรจเปนพระอรหนตได บำงทนงถำยปสสำวะอยกส ำเรจ บำงทเหนเขำไถนำอยกยงส ำเรจกม ความดตองอาศยความยากล าบากเปนบาทเบองตน คอใหมสตสมปชญญะ วตกวจำรอยในกรรมฐำนของตนเสมอ ๆ นนแหละ ควำมส ำเรจกจะตองตำมมำในภำยหลง

60

สงเกต พจารณา

ในกำรก ำหนดลมหำยใจน เรำจะตองใช ความสงเกต พจารณา เปนขอใหญ และรจกกำรตบแตง ขยบขยำยลมหำยใจใหเปนไปโดยควำมพอเหมำะพอด จงจะไดผลเปนทสบำยกำยสบำยจต คอสงเกตกำรเดนลมหำยใจตงแตปลำยจมก จนถงทสดของลมหำยใจ นบแตจำกคอหอยผำนไปทำงหลอดลม หวใจ ปอด ลงไปจนถงชองทอง มกระเพำะอำหำร และล ำไส เบองบนตงแตศรษะเลอนลงมำถงบำทงสอง ชองซโครง กระดกสนหลง จนถงกนกบ ลมทออกตำมปลำยมอ ปลำยเทำ ตลอดทวสรระรำงกำยทกขมขน ใหสมมตตวเรำนเหมอนกบเทยน หรอตะเกยงเจำพำย ลมเหมอนกบไสตะเกยง สตเปนตวเชอเพลงทท ำใหเกดแสง รำงกำยของเรำตงแตโครงกระดกจรดผวหนง เหมอนกบเนอของเทยนทหมไสเทยนอย เรำจะตองพยำยำมท ำใหดวงจตของเรำเกดแสงสวำงเหมอนกบดวงเทยน จงจะนบวำเปนผลด

ทกสงทกอยำงในโลกจะตองมของทเปนคกนเสมอ เชน มมดกตองมสวำง มพระอำทตยกมพระจนทร มเกดกมดบ มเหตกมผล ฉะนน ในกำรท ำลมน กมจตเปนตวเหต มสตเปนตวผล คอจตเปนผท า มสตเปนผร สตจงเปนผลของจต สวนธำตดน น ำ ลม ไฟ กเปนของกำย เหตของกำยคอธำตลม เมอจตเปนผท ำเหตด ผลทำงกำยกเกดรศมจำกธำตทง ๔ รำงกำยกสบำยแขงแรงปรำศจำกโรค ผลทจะเกดขนจำกทำงกำยและจตน กเนองดวยการกระท าเปนเหต การสงเกตเปนผล

ขณะทนงสมำธน เรำจะตองสงเกตดลมทหำยใจเขำและหำยใจออกนนวำ ลกษณะของลมทเดนเขำไปมอำกำรอยำงไร เกดควำมไหวสะเทอนแกสวนตำง ๆ ของรำงกำยอยำงไร และเกดควำมสบำยอยำงไรบำง เชน หำยใจเขำยำว ออกยำวสะดวกสบำย หรอหำยใจเขำสน ออกยำวสะดวกสบำย ? หำยใจเขำเรว ออกเรวสบำย หรอหำยใจเขำชำ ออกชำสบำย ? หำยใจหนก

61

สบำยหรอหำยใจเบำสบำย ? ฯลฯ เหลำน เรำจะตองใชควำมสงเกตพจำรณำดวยตนเอง และรจกปรบปรงแกไข ลดหยอน ผอนผน ใหลมคงทเสมอกนพอเหมำะพอด เปนตนวำ ชำไปไมสะดวกสบำยกแกไข เปลยนใหเปนเรวขน ถำยำวไปไมสบำยกเปลยนใหเปนสน ถำลมออนไป เบำไป ไมด ท ำใหงวงใหเผลอกเปลยนใหเปนลมหนกและแรงขน เหมอนกบเรำสบลมเขำไปเลยงน ำมนใหพอดกบนมหนในไสตะเกยง ถำไดสวนกบลม แสงไฟกจะมก ำลงเตมทเปนสนวลสวำงจำ สำมำรถสองรศมไปไดไกล ฉนใดกด ถำเรำมสตก ำกบแนนกบลมหำยใจเขำออกอยเสมอ และรจกบรหำรใหถกตองกบสวนตำง ๆ ของรำงกำย จตของเรำกจะมอำกำรเทยงตรงเปนหนง ไมวอกแวกไปในสญญำอำรมณใด ๆ และมอ ำนำจชนดหนงเกดขนเปนแสงสวำง คอ ตว ปญญา หรอจะเรยกวำเปนผล คอ วชชา กได

วชชำอนนเปนควำมรพเศษอยำงหนง ไมใชเกดจำกครบำอำจำรยสงสอน หรอมใครมำแนะน ำ แตเปนควำมรควำมเหนพเศษทพระพทธเจำทรงสรรเสรญเรยกวำ สมมาทฏฐ ควำมเหนอนนประกอบไปดวยสตสมปชญญะ เปนสมมำสต เปนสมมำสมำธดวย จตทเปนสมมำสมำธน เมอมก ำลงกลำแขงยงขน กเกดผลเปน วปสสนาญาณ เปน ญาณทสนะ เปน ญาณวสทธ ถงวมตธรรมเปนทสด ปรำศจำกควำมสงสยใด ๆ จตมควำมอสระเกดควำมสงบเบำสบำย เปนจตวเวกขนโดยล ำพง เหมอนดวงไฟทอยในครอบแกว ถงแมตวแมลงเมำจะบนมำตอมลอมรอบอย กไมสำมำรถจะท ำใหไฟดบได และไฟทอยในครอบแกวกไมสำมำรถทจะแลบออกไปไหมมอคนทถอดวย จตทมสตก ำกบอยตลอดเวลำ ยอมไมสำมำรถแลบหรอยนออกไปรบอำรมณใด ๆ ไมแลบไปขำงหนำ ไมเลยไปขำงหลง และอำรมณภำยนอกกไมสำมำรถแลนเขำมำถงจตได ตำของเรำกจะแจมใส มองไปไดไกล เหมอนนงอยภำยในตำขำย จะมองไปทำงทศใดกแลเหนทะลปรโปรงทกทศทกทำง (หมำยถงตำแหง

62

ธรรม อยำงทพระพทธเจำทรงมตำถง ๕ ตำ คอมงสจกข, ธรรมจกข, ญำณจกข, สมนตจกข, และทพยจกข) เปนดวงตำแหงปญญำ

ปญญานเกดจากอะไร ? ถำจะเปรยบกเหมอนกบคนทเปนชำงปน ชำงเยบ หรอชำงจกสำน ตอนแรกครจะแนะน ำหรอสอนใหเขำใจเพยงปนเปนรปหมอหรอกระถำง ตดเยบเปนเสอหรอกำงเกง หรอจกสำนขดเปนลวดลำยตำง ๆ สวนลกษณะรปทรงและควำมงดงำมของวตถสงนน จะตองใชควำมสงเกตของตวเรำเอง สมมตวำเรำสำนตะกรำขนใบหนงแลวกลองด พจำรณำดรปทรงของมนวำ เตยไปหรอสงไป ถำเตยไปสำนใบใหมกเพมสวนสงขนอกหนอย สำนใบนเสรจกตงดอก แลวพจำรณำดวำ ครำวนยงมสวนอะไรทควรจะแกไข มนผอมไปหรออวนไป แลวกสำนใบใหมใหสวยกวำเกำ เมอยงไมกระทดรดดกสำนใบใหมอก แกมนอกจนกระทงไดรปทรงทเหมำะสมสวนสดสวยทสด จนไมมทตไดอกเลย แลวเรำกถอเอำใบสดทำยนแหละ เปนบรรทดฐำนยดเปนอำชพตอไป คอใหฉลาดขนจากการกระท าของตนเอง สวนใบทแลว ๆ มำ เรำกจะไมสนใจไยดอะไรกบมนอกเลย ปดทงใหหมด นเปนตวปญญำทเกดขนเอง เปนควำมฉลำด เปนควำมรอบรทไมใชเกดจำกครบำอำจำรยแนะน ำสงสอน แตเกดจำกความสงเกต พจารณาของวตถทถกกระท ำดวยตนเอง

กำรเจรญสมำธภำวนำกเชนเดยวกน ปญญำจะเกดไดกจำกกำรสงเกตในกำรก ำหนดลมหำยใจ และรจกปรบปรงแกไข ลดหยอน ผอนผน ในกำรบรหำรลมทวรำงกำย ใหไดสวนสดพอดกน จนลมเดนไดคงท ไมมกำรเปลยนแปลง จะเขำชำออกชำกสะดวกสบำย จะเขำเรวออกเรวกสะดวกสบำย จะยำวกสบำย จะสนกสบำย จะหยำบกสบำย จะละเอยดกสบำย ฯลฯ ใหสบำยทงหำยใจเขำและหำยใจออก ท ำใหสะดวกคลองแคลวทก ๆ อยำง พอจะก ำหนดเมอใด กใหไดควำมสบำยเมอนน ถำท ำไดเชนนน ผลทำงกำยกจะเกดขน คอควำมเบำสบำยโปรงโลง รำงกำยแขงแรง เลอดลม

63

เดนสะดวก ไมเปนชองทำงแหงควำมเจบไข เปนผมรำงกำยสมบรณตนอย นเปนเหตผลทำงกำย สวนทางจต ความมสตรตวเปนเหต จตสงบเปนผล การเผลอตวเปนเหต จตฟงซานกระสบกระสายเปนผล ฉะนน เรำตองพยำยำมแกเหตเสยใหเปนเหตด เพอจะไดบงเกดผลดดงกลำวมำแลว เมอผใดใชควำมสงเกตพจำรณำและแกไขปรบปรงอยเสมอ ๆ ในกำรบรหำรลมหำยใจ ผนนกจะเกดวชชำขนในตวเอง อนเปนผลแหงควำมเจรญสมำธสงขนโดยล ำดบ

เมอจตของตนตงอยโดยควำมรอบคอบไดแลว ยอมวำงอำรมณอดตได คอเหนควำมจรงของอำรมณเกำวำเปนของไมถำวรแนนอนอะไรเลย อำรมณอนำคตทจะด ำเนนไปขำงหนำนน กเหมอนกบเรำจะตองขเรอเลกขำมมหำสมทรอนไกล ยอมมภยรอบดำน แลวจตกปลอยสญญำนนเสย เขำไปตงอยในปจจบน เหนอยรอยในปจจบน จตตงมนไมเอนเอยง ใจตงเทยงดบอวชชำ วชชำเกดขนมำชวขณะหนงกดบไป จงรไดในปจจบนวำ ไมมอะไร ๆ ไมเขำไปยดในอดตสงขำรโลก อนำคตสงขำรโลก ปจจบนสงขำรธรรม สงขำรดบ อวชชำควำมรไมจรงกดบ จรงกดบ มแตรอยำงเดยว คอ “พทธะ พทธะ” ดงน

กำยสงขำรคอลม วจสงขำรคอนกแตงค ำพด จตสงขำรควำมคดนก ดบ รไมดบ กำยสงขำรไหวกร วจสงขำรไหวกร จตสงขำรไหวกร รไมตดสงใด ๆ ทตนร คอสงขำรทงหลำยไมปรงจตได มแตตวร นกขนกเกดจตเกดสงขำร ตองกำรใชกมขน ไมตองกำรใชกดบไปเองโดยธรรมชำตของเขำ รยอมอยเหนอสงใด ๆ ทงหมด นนแหละคอ วมต

ผปฏบตตองใหก ำหนดรอยำงน จงจะไดผลด ในกำรปฏบตจตใจนนกมเทำนเอง เรองมำก ๆ กยงยำก และโดยมำกกมกเหลวกนไปเสย ไมเขำจดจรงได

64

ตวร

ในกำรนงภำวนำน ถงแมเรำจะไมมควำมรอะไรเลย กใหรแตเพยงวำ ลมเขำเรำกร ลมออกเรำกร ลมยำวเรำกร ลมสนเรำกร ลมสบำยเรำกร หรอลมไมสบำยเรำกร เทำนกเปนอนใชได สวน สญญา ในเรองตำง ๆ ทผำนเขำมำในใจของเรำนนกใหปดทงเสย ทงดและชว ทงอดต อนำคต ไมใหน ำมำยงเกยว และกไมตองตำมไปแกไข เมอสญญำผำนเขำมำ กปลอยใหผำนไปตำมเรองของมน ควำมรของเรำกใหเฉยอยกบปจจบนอยำงเดยว

ขอทวำใจเรำไปอยำงนน ไปอยำงน มนกไมใชตวจรง เปนเพยงแตสญญำมนพำไปเทำนน สญญำนเปรยบเหมอนกบ “เงำ” สวนตวจรงของมนนนกคอ จต ตำงหำก ถำกำยของเรำเฉย ไมมอำกำรเคลอนไหวไปมำแลว เงำของเรำจะเคลอนไหวไปไดอยำงไร ? เพรำะกำยของเรำมนไหวไมอยนง เงำของเรำจงไหวไปดวย และเมอเงำเกดขนแลว เรำจะไปจบเอำเงำมำอยำงไร ? เงำนจะจบมนกยำก จะละมนกยำก จะตงใหเทยงกยำก ความรทเปนตวปจจบน นนแหละคอ “ตวจรง” สวนควำมรทเปนไปตำมสญญำนนกคอ “เงา” ควำมรตวจรงนนยอมเปนตวทอยคงท ไมมอำกำรยน เดน ไปมำ

สวนจตกคอ ตวร ซงไมมอำกำรไปอำกำรมำ ไมมไปขำงหนำ ไมมมำขำงหลง มนกสงบเฉยอย และเมอตวจตรำบเรยบอยในปกต ไมมควำมคดนกวอกแวกไปอยำงน ตวเรำกยอมสบำย คอจตไมมเงา ถำจตของเรำไมเทยง ไมแนนอน ไหวตวไปมำอย กยอมจะเกดสญญำขน และเมอสญญำเกดขน มนกฉำยแลบออกมำ แลวเรำกจะไหลไปตำมมน จะไปเหนยวดงเขำมำ การทเราไปตามเขามานนแหละ มนเสย ใชไมได จงใหท ำควำมเขำใจเสยใหมวำ ตวร นนไมเปนไรดอก แต “เงา” คอ สญญำนนแหละส ำคญ

เรำจะมงไปท ำให “เงำ” มนดขนกไมได เชน เงำมนด ำ เรำจะเอำสบไปขดฟอกจนตำยมนกไมหำยด ำ เพรำะเงำมนไมมตว ฉะนน สญญำควำมคดนก

65

ตำง ๆ เรำจะท ำใหดเลวยอมไมได เพรำะมนเปนเพยง “หน” หลอกเรำเทำนน

พระพทธเจำจงทรงแสดงวำ ใครไมรจก ตว ไมรจก กาย ไมรจก ใจ ไมรจก เงา ของตวเอง นนคอ อวชชา คนทส ำคญวำจตเปนตน ตนเปนจต จตเปนสญญำ ปนเปกนไปหมดเชนน เขำเรยกวำ “คนหลง” คอ เหมอนกบคนทหลงปำ กำรหลงปำนน ยอมจะตองล ำบำกทก ๆ อยำง ทงอนตรำยในสตวปำ ทงล ำบำกในเรองอำหำรกำรกน และกำรหลบกำรนอน จะมองไปทำงไหนกหำทำงออกไมพบ แตทเราหลงโลกนกยงจะรายไปกวาหลงปา ตงหลายเทา เพรำะจะไมรจกทงกลำงวนกลำงคน และไมไดพบกบควำมสวำงไสวเลย เพรำะดวงจตมนมดไปดวย อวชชา

ฉะนน กำรทเรำมำควำมสงบอยำงน กเพอจะใหเรองรำวตำง ๆ ลดนอยลง เมอเรองรำวตำง ๆ นอยไปแลว จตกจะมควำมสงบ เมอจตไดรบควำมสงบกจะคอย ๆ สวำงขนในตว เกด วชชา เปนควำมรขน ถำควำมยงยำกมำกนก ควำมรกจะไมเกดขนได นนเปนควำมมด ดวงจตทเจอปนอยในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ในธรรมำรมณ นนกเหมอนกบเรอทถกลมพำยอนพดมำจำกขำงหลง ขำงหนำ ขำงซำย ขำงขวำทง ๘ ดำน ๘ ทศ มนกจะไมท ำใหเรอนนตงล ำตรงอยได มแตจะท ำใหเรอจมลง ไฟทจะใชสอยกดบหมดดวยอ ำนำจควำมแรงของกระแสลมทพดมำนน

สญญำนเหมอนกบระลอกคลนทวงไปมำในมหำสมทร ใจนนกเปรยบเหมอนกบปลำทด ำผดด ำวำยอยในน ำ ธรรมดาของปลา ยอมเหนน าเปนของสนกเพลดเพลน ฉนใด บคคลผหนาแนนไปดวยอวชชา กยอมเหนเรองยง ๆ เปนของเพลดเพลน เปนของสนก เหมอนกบปลาทเหนคลนในน าเคมเปนของสนกสนานส าหรบตวมน ฉนนน

ตรำบใดทเรำมำท ำควำมสงบ ใหเรองตำง ๆ บรรเทำเบำบำงไปจำกใจได กยอมท ำอำรมณของเรำใหเปนไปใน กรรมฐาน คอฝงแต พทธานสสต เปน

66

เบองตน จนถง สงฆานสสต เปนปรโยสำนไวในจตใจ เมอเปนไปดงน กจะถำยอำรมณทชวใหหมดไปจำกใจได เหมอนกบเรำถำยของทไมมประโยชนออกจำกเรอ และน ำของทมประโยชนเขำมำใสแทน ถงเรอนนจะหนกกตำม แตใจของเรำกเบำ เพรำะเรองของบญกศลเปนของเบำ เมอใจของเรำเบำอยำงน ภำระทงหลำยกนอยลง สญญำตำง ๆ กไมม นวรณกไมปรำกฏ ดวงจตกจะเขำไปสกรรมฐำนไดทนท

เรำกตองมสตสมปชญญะคอยส ำรวจวำ ลมทหำยใจเขำออกน มนเกดผลแกรำงกำยอยำงไร ดวงจตของเรำไดรบผลอยำงไรบำง ถำลมออนกใหถอนลมเสยใหม อยำใหเผลอตว ปรบปรงลมหำยใจจนรสกวำกำยและจตไดรบควำมสะดวกสบำย (การถอนลม คอการสรางความรสก) เมอเกดควำมสะดวกสบำยอยำงนจตกสงบ เมอจตสงบแลว กยอมเกดผลไดหลำยอยำง ๑. ผลเกดขนในทางรางกาย ๒. ผลทเกดในทางใจ ผลทำงกำย คอ กำยโปรงเบำคลองแคลว ไมอดอดเดอดรอน นงอยกไมแนน ไมจก ไมเสยด สวนจตกไมมควำมยงยำกอะไร โลง โถง วำง เปลำ ปรำศจำกสญญำอำรมณภำยนอก ผลอนนแหละรกษำไวใหด รกษำไวใหนำน สวนผลอน ๆ กจะเกดขนตำมมำอก กลำวตำมควำมรกคอ วชชา สวนรปไดแก “อคคหนมต” นเปนผลเกดในสวนรำงกำย นมตชนดไหนกตำมซงปรำกฏเปนรปในใจ ยอมเปนผลซงเกดซอนขนมำอก ถำพนของรำงกำยสบำย พนใจกยอมสบำย และผลกจะเกดขนในทำงจตใจ เรยกวำ “วชชำ” เปนตนวำ เรำไมเคยศกษำเลำเรยนอะไรเลย แตมนผดขนมำได อกอยำงหนง เวลำทจตสงบด ถำเรำประสงคจะทรำบเรองรำวอยำงใดอยำงหนง กขยบจตเพยงนดเดยว เรำกสำมำรถจะรเรองรำวนน ๆ ไดทนท เหมอนเขมทจอลงในแผนจำนเสยง พอจอลงไป เสยงกจะปรำกฏบอกเรองรำวในจำนนน ๆ ใหรไดโดยแจมชด

ควำมรตอนนแหละจะเปน วปสสนาญาณ ถำเปนควำมรเบองต ำเกยวกบสญญำอดต อนำคต เรำสำวไปยำวนกกเปน โลกยวชชา คอเลนในสวนกำย

67

มำกไป กท ำใหจตต ำ เพรำะไมแกในทำงนำม ตวอยำงเชน นมตเกดขน กไปตดอยในนมต เชน ปพเพนวาสานสสตญาณ เหนชำตภพทลวงมำแลวของตวเอง กเกดควำมดอกดใจวำ เรำไมเคยรเคยเหน ไมเคยมเคยเปน กมำมขนได อยำงนกม อนเปนเหตใหดใจเกนไปหรอเสยใจเกนไปกได ในระหวำงทเรำก ำลงสำวไปในเรองนมต ท ำไมจงเกดดใจ หรอเสยใจได ? นนกเพราะจตเขาไปยดถอในเรองนน ๆ เปนจรงเปนจง คอบำงทไปเหนภำพของตวเองในฝำยทเจรญ เชน เปนเจำเปนนำย เปนพระรำชำมหำกษตรย อนอดมไปดวยศฤงคำรบรวำรใหญโต กเปนเหตใหพอใจ ยนด เพลดเพลนไปในอำรมณนน ๆ อยำงนกเปน กามสขลลกานโยค พลำดไปจำกมชฌมำปฏปทำ กเปนกำรผด บำงทเหนตวเองไปปรำกฏในรปภพทไมพงปรำรถนำ เชน เปนหมเปนหมำ เปนนกเปนหน กระจอกงอกงอย กเกดใจเหยวแหงสลดหดห นกเปน อตตกลมถานโยค พลำดไปจำกมรรคอก ไมตรงกบค ำสอนของพระพทธองค บำงคนกส ำคญผด พอไดไปพบสงทตวไมเคยไดรไดเหนเขำ กนกวำตวเปน ผวเศษ เกดควำมเหลงขนในใจ ม อสมมานะ เกดขน มรรคทถกอนเปน สมมามรรค กหำยไปโดยไมรสกตว น วชชำโลกยยอมเปนอยำงน

ถำเรำมหลกวจำรณแลว เรำกจะเดนไปถกตองตำมมรรคโดยไมพลำด คอควำมรตำง ๆ มนจะจรงในฝำยดกตำม ในรปนมตทปรำกฏดหรอไมดกตำม จรงกตำม ไมจรงกตำม เรำไมตองดใจหรอเสยใจ ท ำจตใหเปนกลำงมธยสถลงในธรรม เรำกจะเกดปญญำ ใหเหนวำนมตนนกเปน ทกขสจ ควำมเกดกเปนชาต ทเสอมไปกเปนชรา ทดบไปกเปนมรณะ

เมอรอยำงน เรำกจะวำงเฉยเปนกลำง จตกจะปลอยนมต ทงออกจำกใจได นมตนนกจะดบ แตไมใชดบสญ นมตนนกมควำมจรงอยอยำงนน เหมอนไฟทมอยในโลก แสงไฟแดงกม แตมอของเรำไมจบ ไมเกยว ไมแตะตอง รปทงหลำยมนกดบจรงๆ แตไมสญ ถงเรำจะไปอยทไหนมนกมอย แตเรำไมยด

68

เทำนน มนจะเกดกเกดไป จะดบกดบไป ตำมสภำพของมน แต ตวร ของเรำกยนอยอยำงธรรมดำ

น เปนตว มรรค เมอมรรคตงขนอยำงน สมทย กดบ แตนมตกยงอย คอ ความรธรรม เชน เรำอยำกรเรองนรกสวรรคเปนอยำงไร จะมจรงหรอไมจรง นมตกจะปรำกฏขนมำทนท บำงทกรในเรองของคนอน เชน คนนนเปนอยำงนน คนนเปนอยำงน แลวตอไปกตำยไปเปนอยำงนน ๆ ตลอดจนทเกดทอยเปนอยำงไร ๆ เมอรอยำงนกเพลนไปในเรองของเขำ เพลนไปในควำมรของตว บำงทกไปเหนหนำศตรทมนเคยเบยดเบยนขมเหงเรำอยำงนนอยำงน ซงเปนสงทไมพงปรำรถนำ จตกตกไปใน อตตกลมถานโยค

ทำงทถก เรำจะตองไมแสดงควำมดใจหรอเสยใจ ทงในสงทพงปรำรถนำและไมพงปรำรถนำ ตองคดวำเรำนนกยอมมดบำง เลวบำง เปนธรรมดำ เรองของควำมเกดมนกวนไปเวยนมำอยำงน ไมมอะไรแน ไมมอะไรจรง ดกดไมจรง ชวกชวไมจรง แลวมนกกลบกลอกไปอก ตวเรำกอยำงน คนอนกอยำงน เมอเหนควำมจรงเปนดงนแลว จตกจะเกดควำมเบอหนำย เพรำะเหนชดวำทกสงทกอยำง เกดขนแลวกแปรไป แปรไปแลวกดบ จตกจะวำงเฉยเปนมรรคขน ดวงใจกยนตวคงทอยเฉย ๆ ไมมอะไรไปเกำะเกยวกงวล จตกจะพนไปจำกรปนมตอนเปนเรองของตวเองและคนอน พนไปจำกควำมร ไมยดควำมรในเรองของตน คอ ปพเพนวาสานสสตญาณ ในเรองของคนอน คอ จตปปาตญาณ เมอเรำไมเกยวของในเรองของตน อนมควำมจรง หรอไมจรงกตำม ดหรอไมดกตำม รหรอไมรกตำม จตกจะพนจำกโลกยะ กลำยเปน อาสวกขยญาณ แตบำงคนทไปยดเขำกหลงไปเลย สวนผทมวำสนำบำรมแกกลำ กจะรจกยบยงควำมรของตน จตกเขำไปสกระแสธรรมขนต ำทสด คอ โสดา

บำงคนไปได “วชชำ” เกดขนในสวนนำม คอ บำงทกมญำณรขนมำในเรองจต นมตของนำมเปนควำมรซงผดขนมำจำกควำมสงบ โดยทเรำมไดนก

69

คด แตมนกผดขนมำได พอเรำนกถงอะไร สงนนกผดขนมำไดอยำงเรำนกทนท เหมอนกบเรำเปดวทยรบฟงเสยงและเรองรำวตำง ๆ นน บำงทกรอยำงโนน บำงทกรอยำงน บำงทกไมร บำงทกผดขนมำเอง เลยเปน วปสสนปกเลส ไปกม

เพราะฉะนน ถงเรองทเรารจรงกอยาไปยดถอเอา เรองไมจรงเรำกไมยดไมถอเอำ ยดในควำมเหนกมโทษ ยดในควำมรทไมจรงกมโทษ ยดในควำมรทจรงกมโทษ ความรจรงนนแหละมโทษมาก ตวอยำงเชน ตวรจรงแลว กลำวไปกเปน อตตรมนสสธรรม รไมจรงกลำวไปกมโทษ เพรำะฉะนน นกปรำชญทำนจงเหนวำ ควำมรควำมเหนกเปนตวทกข ทกขเพรำะอะไร ? เพรำะมนมโทษ

ร ตวนเปน ทฏฐโอฆะ ถำเขำไปยดกผด รกตองสกแตวำร เหนกสกแตวำเหนเทำนน ไมตองไปตนเตน ชนชม ยนด หรอโออวดใคร

คนทเขำไปเรยนส ำเรจวชำชนสงสดมำจำกเมองนอกนน เมอเขำไปเทยวตำมชนบทตำมทองไรทองนำ เขำกไมเคยเลำใหพวกบำนนอกฟงถงเรองรำวทเขำไดไปรไปเหนมำ เขำจะพดคยไปตำมภำษำของชำวบำนเทำนน กำรทเขำไมเลำกเพรำะ ๑. คนทจะรบวชาจากเขาไมม ๒. การเลาใหเขาฟงนน ไมไดรบประโยชน ใชแตเทำนน แมกบคนทสำมำรถจะรได เขำกยงไมเลำ ในทำงธรรมกเหมอนกน ถงรกตองท ำเปนไมร ท ำเหมอนกบคนโง ๆ ทไมรอะไร เพรำะธรรมดำคนดจรงแลว เขำกตองท ำอยำงนน คนทรอะไรแลวกไปเทยวพดคยโมโออวดใครตอใครเขำนน ถำเขำวำ “ไมจรง” หรอ “ขปด” กยงรำยไปอก ถงเรำจะรกรไป ตองปลอยวำงตำมสภำพ ควำมส ำคญวำตนรกไมม เมอเปนไปอยำงน จตนนกจะเปนโลกตระพนจำกควำมยด

สงทงหลำยในโลกยอมมควำมจรงในตวของมนเองทกอยำง ถงจะไมจรง มนกจรง คอ จรงทมนไมจรงนนแหละ ฉะนน เรำจะตองละทงควำมจรง ทงควำมไมจรง แตถงกระนนกเปน ทกขสจ เมอเรำมควำมจรง และละควำม

70

จรงของเรำได เรำกจะสบำย ไมยำกจน เพรำะเรำมจรง ๆ ไมใชเหลว ๆ ไหล ๆ เหมอนเรำมเงนทองมำก ๆ เรำกกองไวในบำนของเรำ เรำกยงมอย ไมยำกจน ผทมควำมรกเชนเดยวกน ถงเขำจะทงกม ไมทงกม ดงนน จตของพระอรยเจำทงหลำยจงไมขำดลอย เพรำะทำนไมไดทงอยำงฉบหำย ทำนทงอยำงคนมงคนม ถงแมทำนจะทง แตสมบตของทำนกยงกองมำกมำยอยอยำงนน

คนททงอยำงอนำถำ ยำกจน กคอ ไมรจกวำอะไรเปนของดและของไมด เมอทงของดเสยแลว กตองเกดควำมฉบหำยเทำนน เชน อะไร ๆ กเหนเปนของไมจรงไปทงหมด ขนธ ๕ กไมจรง รปกไมจรง ทกขกไมจรง สมทยกไมจรง มรรคกไมจรง นโรธกไมจรง นพพำนกไมจรง ไมใชควำมพนจพจำรณำไตรตรอง อะไร ๆ กขเกยจขครำน ไมอยำกท ำ ปลอยวำงทงหมด ทงอยำงนเขำเรยกวำ ทงอยำงอนำถำยำกจน เชน อยำงนกปรำชญสมยใหมนน ตำยไปแลวเกดมำกยงจนอก

สวนพระพทธเจานน ทานทงแตของจรง ไมจรงทปรากฏในสวนรปนาม ทานไมใหทงรปทงนาม ทำนจงร ำรวยไมอดไมอยำก แลวทำนกยงมสมบตแจกจำยใหลกหลำนของทำนอก เพรำะฉะนน ลกหลำนของทำนจงไมยำกไมจน ไปถงไหน ๆ กมขำวเตมบำตรอยเสมอ ไมตองกลวอด กลวอยำก สมบตอยำงนยอมประเสรฐยงเสยกวำทจะขวอชอฟำ หรอเปนพระเจำจกรพรรดนนกยงสไมได

ฉะนน เรำทงหลำยจงควรดแบบอยำงทพระองคทรงกระท ำ ถำใครเหนวำขนธ ๕ ไมด มแตควำมไมเทยง เปนทกข เปนอนตตำ แลวพำกนทงขนธ ๕ เสยหมดดงน เขำกจะตองเปนผยำกจนอยำงแน ๆ เหมอนคนโงทรงเกยจบำดแผลเปอยเนำทเกดขนในรำงกำยของตนเอง ไมกลำเอำมอไปแตะตอง เลยทงไวไมรกษำ ปลอยใหเนำเหมนอยกบตวอยำงนน แผลมนกไมมโอกำสจะหำยได สวนคนฉลำด กจะรจกรกษำบำดแผลของตนโดยกำรช ำระลำง

71

และหำยำมำใส แลวกหำผำมำปกปด พนไวไมใหเปนทนำรงเกยจ ในทสดแผลนนกจะหำยเปนปกตได

ฉนใด คนทรงเกยจในขนธ ๕ ของตนเอง มองเหนแตสวนทเปนโทษฝำยเดยว ไมมองเหนฝำยด ทงขนธ ๕ ของตนเสย ไมท ำใหเปนบญเปนกศลขน เชนนกยอมไมเกดประโยชนอนใดไดเลย คนมปญญำยอมเหนวำขนธ ๕ มทงคณทงโทษ จงควรบ ำเพญบญกศล ใหปญญำเกดขนในรปนำม เมอปญญำนเกดขนแลว เรำกตองร ำรวย เปนสข นงกนนอนกนสบำย จะอยหลำยคนกเปนสข อยคนเดยวกเปนสข คนจนนนถงมเพอนกเปนทกข ไมมกเปนทกข ถำเรำม ความจรง คอ ธรรมะ เปนทรพยของเรำแลว ถงจะมเงนกไมทกข ไมมกไมทกข เพรำะจตของเรำเปนโลกตระแลว

สวนขตำง ๆ เชน โลภะ ควำมขโลภอยำกไดของเขำ โทสะ ควำมโกรธขชง โมหะ ควำมขหลง ซงเปนสนมตำง ๆ ทเคยเปรอะเปอนปกปดอำยตนะของเรำไวน กจะหลดออกไป ครำวน ตำ ห จมก ปำก คอ ของเรำกจะสะอำดและสวำงไสวไปหมด พระพทธเจำจงตรสวำ ธมโม ปะทโป ธรรมเปนแสงสวำง (คอ ดวง ปญญา) จตของเรำกจะไกลจำกโทษจำกทกขทงปวง ไหลไปสกระแสพระนพพำนทกเวลำ

72

ลมหยาบ ประณต สขม

เวลำนงใหใชควำมสงเกตในกองลมเปนจดส ำคญ ลมในรำงกำยนมอย ๓ กอง คอ ๑. ลมหยำบ ๒. ลมประณต ๓. ลมสขม

๑. ลมหยาบ ไดแกลมทหำยใจเขำไปในรำงกำย ลมนกมอย ๒ ชนด คอ ทเจอปนอยกบอำกำศธำตภำยนอกทมโทษมพษ เมอผำนเขำไปถงปอดแลว กลบออกมำไมหมด สวนทเปนกำกกตกคำงอยภำยในรำงกำย และเมอกำกนไปคลกเคลำกบตอมโลหตในหวใจ กท ำใหโลหตเปนพษ ใหโทษแกรำงกำย ท ำใหเกดโรคตำง ๆ ขน แตโรคนไมตองรกษำดวยยำ รกษำดวยลมกหำย นอยำงหนง อกอยำงหนง สวนทเปนคณ คอ ทเจอปนอยกบอำกำศบรสทธ เมอไปคลกเคลำกบโลหตในหวใจ กท ำใหเกดควำมรสกขนทำงรำงกำย

๒. ลมประณต มลกษณะออนนม คอลมละเอยดทกลนจำกลมหำยใจ และเขำไปแทรกซมระหวำงเสนโลหตกบเสนประสำทตำง ๆ เปนลมทไปหลอเลยงท ำใหเกดควำมรสกทวสรระรำงกำย

๓. ลมสขม เปนลมทลกเขำไปกวำลมประณต มลกษณะเยน โปรง วำง และมสขำว

ลมประณต ทสงไปเลยงรำงกำยน เปนลมส ำคญทเรำจะใชเปนหลกเพอสงเกตลมทง ๓ กอง เมอลมประณตนกระจำยซำบซำนไปทวทกสวนของรำงกำยเตมทแลว กำยกจะเกดควำมเบำ วำง สงบ แตมสตรตวอย ใจของเรำกตงอย กำยของเรำกตงอย เมอเปนเชนนกเรยกวำ มสตสมปชญญะประจ ำตวอยเสมอ ตอไปกจะเกดแสงสวำงขนในลม ถงเรำจะหลบตำอยกเหมอนลมตำ จนรสกวำลมในรำงกำยมสขำวนวล เหมอนไสตะเกยงเจำพำยทถกไฟเขำไปอำบ นทำนเรยกวำ ลมสขม จตกเกดเปนปสสทธ จตสงบ กำยเปนปสสทธ กำยสงบ จตนเรยกวำ สมมาสมาธ ทเปนไปเพอวปสสนำญำณ วปสสนำญำณนสำมำรถตดสญญำอดต อนำคตไดขำดหมด คอ จตยนดอย

73

กบลมสขม ลมโปรงวำง ถำจตไมเขำไปถงลมอนน จตกไมปรำศจำกนวรณ ไมเกดปญญำ และไมมวชชำ

จตทเกดจำกควำมสงบน มอ ำนำจขน กจะเกดก ำลง เกดแสงขนในตว จตกสวำง ลมกสวำง เมอลมทกหนวยมก ำลงเสมอภำคกนหมด กเกดเปนลมสขม สงบ รำบเรยบ ไมมคลน ไมไหว ไมสะเทอน ลมตอนนไมเกยวกบลมหำยใจ รำงกำยกสงบ ไมมทกขเวทนำ มลกษณะเบำ อม เตม เหมอนไสตะเกยงเจำพำย ไมตองใชสบ เสยงกไมม ลมกไมปรำกฏ แตแสงกจำ โดยไมตองสบ ใชแตไอน ำมนกเกดไฟขน รำงกำยของเรำกสงบ ไมมสภำพสงต ำขนลง เมอลมเรยบรำบเชนน กเกดผลท ำใหกำยเบำ วำง สงบ เรยกวำ กายปสสทธ จตกอยกบกำยอนสงบ เปน จตตปสสทธ เมอจตเขำไปอยกบควำมสงบ ควำมสวำงกเกดขน ควำมสวำงนเกดจำกควำมตงมนของจต เมอควำมตงมนของจตเกดขน กเปนวปสสนำญำณ

เมอวปสสนำญำณเกดขน กจะมหนทำงรไดในสวนนำมและรป ซงเกดจำกลมหำยใจ ลมหยำบกร ลมละเอยดประณตกร ลมสขมกร คอรจกลกษณะอำกำรของลมทง ๓ กองในรำงกำย เมอเรำท ำไดถงขนำดนกเรยกวำ รลม หรอ รรป แลวกสงเกตอำกำรทำงจตอก เมอผลเกดขนอยำงไร กเรยกวำ รนาม เมอสำมำรถรไดทง รป และ นาม แลว เรำกรวำนแหละเปน วชชา วชชำมหลกรไดอยำงน ๆ ถำไมท ำจตอยำงนกรไมได เมอรไมไดกเปน อวชชา

อวชชำคอควำมมด เชน ลมหยำบกมดไมร ลมประณตกมดไมร ลมสขมกมดไมร ผลแหงควำมมดนใหโทษแกกำยและใจอยำงไรกไมรอก นเรยกวำ อวชชำ อวชชำนเหมอนกบเรำเอำน ำมนยำงมำใสตะเกยงเจำพำย โทษของน ำมนยำงจะเปนพษอยำงไร โทษของอวชชำกเหมอนกนเชนนน มแตจะกอเหตรำย คอควำมมดใหแกคนอน นอกจำกนแลวยงกอควำมเสยหำยใหแกจตใจของตนเองดวย เพรำะธรรมดำไฟทถกน ำมนยำงนน มนกมแตจะเปนควนด ำ ถำเรำใสมำกกด ำมำก แลวเรำกจะถอวำควนด ำนนแหละวเศษ แต

74

แทจรงควนด ำนนแหละคอควำมไมร คอไมรวาเปนอวชชา จงไปคลกเคลำกบอวชชำ กยงด ำมำกขน ๆ จนกลำยเปนเขมำจบหนำ เขมำนกคอสงทโสโครกสกปรกอนจะน ำโทษใหเกดขน คอขณะทไฟเกดควนด ำน แสงมนกยอมจะไมด ไฟกไมด ควนกไมด ควนไมดนกคอลกษณะของอวชชำ เพรำะตวของมนเองกไมด ควำมรทเกดจำกตวมนกไมด ผลทเกดจำกตวมนกไมด เหลำนลวนแตเปนสงทกอทกขทงสน นแหละอวชชำยอมใหโทษอยำงน

โทษของอวชชำกเหมอนกบไฟฟน ไฟฟนนนมนท ำใหรอน เมอรอนแลวกยงไมพอ แสงกแดงเหมอนกบแสงพระอำทตย ไปจอเขำทไหนกเกดไฟไหมขนทนน ไฟกองนถำมนไปอยทไหนนำน ๆ กจะเกดเปนสด ำและเปนเขมำขน เหมอนคนทกอไฟฟน ยอมจะน ำเชอสกปรกตำง ๆ เขำไปใสตวเอง กำยกจะด ำ เสอผำทใสอยกด ำ แตควำมด ำสกปรกน เขำถอวำเปนของของเขำ เขำกไมรงเกยจ เหมอนแผลพพองเนำเปอยทมนเกดขนในตวเขำเอง ถงจะมกลนเหมนสกปรกอยำงไร เขำกยอมจบได ไมรงเกยจ แตถำไปเหนทตวคนอนแลวกจะขยะแขยง ทนดไมได และไมอยำกเขำใกลเสยดวยซ ำ ผทมอวชชำหอหมดวงจตอย เหมอนกบคนทมแผลเตมตว กยอมไมรงเกยจตนเอง ไมอำย ไมขำยหนำ เหมอนโรงครวทมเขมำตดฝำของมนเอง ถงจะเหนกแคเหนเทำนน ไมมควำมรสกวำ นำเกลยด นำอำย และนำรงเกยจ แตถำเหนทอนแลว กแทบกระโดดหนเลย

อวชชำเปนเครองฆำมนษยใหตำย อวชชำเปนขำยดกสตว แตธรรมดำขำยนนกดกไดแตสตวทโง ถำตวใดฉลำดกคงไมเขำมำตดขำย เพรำะฉะนน ถำใครโงกถกอวชชำดกไปกนหมด ถำบคคลใดอยในอ ำนำจของควำมโงเขลำแลว บคคลนนกจะตองไดรบโทษ คอไมรจกลม ๓ กอง ทเขำไปอยในรำงกำยของตวเอง ถำใครรกเปน สมมาสต คอรเหตแหงการกระท า รวบากคอผลของการกระท านน เมอรไดอยำงนกเปนผมสต มองรำงของตวเองไดชดเจน เหมอนไฟทสวำงในตวเอง ท ำไมจงสวำงได นนกเพรำะอ ำนำจแหงน ำมน ลม

75

สขมกเหมอนกน มนเงยบในรำงกำย เหมอนตะเกยงเจำพำยทก ำลงสวำงจำ มนเงยบเหมอนไมไดสบลม นเปนกายปสสทธ สวนจตกจะใสขำวโดยรอบตวของมน สวนสนวลออกจำกไสท ำใหเกดประโยชนแกมนษยและสตวทงหลำย เรยกวำ ปะภสสะระมทง จตตง คอจตมรศม เมอรกษำจตบรสทธไดเชนน จตกจะเกดก ำลง มองเหนสวนละเอยดทลกซงเขำไปกวำนอก แตกยงรไมไดด จะตองอำศยก ำลงจตใหแกกลำขนกวำนอก นนคอ ตววปสสนา

เมอวปสสนำเกดขน กเหมอนเรำเอำน ำมนไปจอทไสตะเกยง ไฟกจะลกขนทนท แสงกพบขนวบเดยว สวำงจำ สญญำทหมำยวำรปกดบ สญญำทหมำยวำนำมกดบ ความส าคญมนหมายในสงตาง ๆ กดบ ในชวเวลาขณะจตเดยว แตรปกมอยโดยธรรมดำ นำมกมอยโดยธรรมดำ แคสญญาทเขาไปยดถอมนขาด เหมอนกบสำยโทรเลข เครองสงกม เครองรบกม สำยกอย แตมนไมตดตอ เพรำะไมมไฟเดน ใครจะสงโทรศพทหรอโทรเลขกสงไป แตมนกเงยบ ฉนใด เมอเรำตดสญญำเสยแลว ถงใครจะวำอะไรกวำไป แตใจเรำกเงยบ นเปนวปสสนำ เปนวชชำทอยเหนออ ำนำจของอวชชำ หมดควำมยด จตกสงขนเปนโลกตระ พนจำกโลกน คอ อยในโลกทสงกวำโลกธรรมดำ สงกวำมนษยโลก เทวโลก และพรหมโลก ไปอยเหนอจำกเทวดำ พระอนทร พระพรหม เหตนน พระพทธเจำเมอทรงส ำเรจพระอนตตรสมมำสมโพธญำณ จงเกดแผนดนไหว สนทวพภพจกรวำล จำกเบองต ำถงนรกอเวจ ขนมำถงโลกมนษย เบองสงกถงพรหมโลก ท ำไมแผนดนจงไหว ? กเพรำะดวงจตของพระองคนนมอ ำนำจเตมท จงแหวกตวขนเหนอพรหมโลก

เหตนจงควรส ำเหนยกวำ ลมหยาบทเรำหำยใจอยน เกดทงคณและทงโทษปนกน ลมประณตเปนลมทไปเลยงเสนโลหตและประสำท ลมสขมปรบปรงลมทวรำงกำย ลมนจงเกดเปน มหาภตรป เปนใหญขนในตวของมนเอง คอ ปฐวธาต ดนกเปนใหญในธำตดน เตโชธาต ไฟกเปนใหญในธำตไฟ อาโปธาต น ำกเปนใหญในธำตน ำ เมอควำมเปนใหญของธำตทง ๔ ตำงกม

76

ควำมเสมอภำคกนหมดดงน ควำมวนวำยตำง ๆ ในรำงกำยกไมม จตกเปนใหญ กำยกเปนใหญ วำงใจได เหมอนกบเดกทเรำเลยงมำจนโตพอแลว รำงกำยของมนกมอสระตำมสภำพ ใจกมอสระตำมสภำพ เปน ปจจตตง เปน สวากขาโต ไดรเหนรบผดชอบในตวเอง เปน สนทฏฐโก รแจมแจงไดเอง เปน อกาลโก จะเปนกำลใดกตำม เมอเรำส ำเหนยกอยในลมทง ๓ กองนแลว เรำกจะเกดควำมสบำยเมอนน ทำงโลกเขำกเรยกวำเปนผมอำยครบ ๒๐ ปบรบรณแลว บรรลนตภำวะ เปนผรบมรดกของพอแมไดโดยถกตองตำมกฎหมำย ถำกลำวทำงวนย กไมจ ำเปนตองอยตดกบครบำอำจำรยไดแลว เพรำะสำมำรถปกปกรกษำคมครองตวเองไดโดยปลอดภย และถำจะกลำวทำงธรรม กไมตองอำศยแบบแผนต ำรำ ไมตองเกยวกบครอำจำรยได

ตำมทกลำวมำน กเพอใหรจกใชควำมสงเกตในหลกของกองลมทง ๓ กอง อนควรศกษำใหเขำใจดวย ถำเรำไดใชควำมสงเกตตรวจตรองในลมทง ๓ กองนอยเสมอ ๆ แลว เรำกจะไดผล คอ ควำมสบำยทงกำยและทำงใจ เหมอนกบนำยจำงทคอยหมนตรวจตรำคนงำนในโรงงำนของตนอยเสมอ ๆ คนงำนกไมมโอกำสจะหลบเลยงหนงำนหรอเถลไถลไปท ำงำนอน กจะตองตงอกตงใจท ำงำนของตนตำมหนำท ในทสดผลงำนของเรำกจะตองแลวเสรจโดยเรว หรอมควำมเจรญตอไปโดยล ำดบ

77

เอกายนมรรค

กำรก ำหนดลมหำยใจน จะตองพยำยำมตดสญญำอำรมณภำยนอกออกใหหมด เพรำะถำมนวรณมำกแลว กไมสำมำรถทจะสงเกตควำมละเอยดของจตและลมได

ลมทอยภำยในรำงกำยนน แบงออกเปน ๓ สวน สวนหนงอยในหวใจและปอด สวนหนงอยในกระเพำะอำหำรและล ำไส อกสวนหนงอยทกตอมโลหตทวสรระรำงกำย ทงหมดนเปนลมทมลกษณะไหวตวอยเสมอ แตมอกสวนหนง เปนลมเฉย ๆ มลกษณะวำงและเบำ ลมนกนอยชดกะบงลม ระหวำงหวใจและปอดกบกระเพำะอำหำรและล ำไส เปนลมทอยนง ๆ ไมไหวตวเหมอนกบลมทอยในปอดและหวใจ ซงเปนลมกลน ลมนมลกษณะเบำเหมอนกอนส ำลทกลงไปบนกระดำษ ไมท ำควำมกระทบกระเทอนอนใดใหเกดขนแกสวนอวยวะของรำงกำยเลย

สวนลมทมอำกำรไหวตวนน เมอปะทะกบเสนโลหตกมลกษณะรอน อน และบำงทกเปนกำกออกมำทำงจมก ธำตลมนถำมเปนสวนมำก ธำตไฟกจะมเปนสวนนอย และท ำใหโลหตเยน ถำธำตลมมสวนนอย ธำตไฟกมสวนมำกและท ำใหโลหตรอน สวนเวทนำทเกดขนจำกกำรผสมธำตถกสวนนกคอ ควำมสบำยเฉย ๆ สบำยเยน ๆ สบำยวำง ๆ เหมอนกบเรำมองขนไปในอำกำศวำง ไมมอะไรขดตำ บำงครงกมควำมรสกวำง สบำย เยน แตไหวตว นเรยกวำ ปต

ทำงทดทสดใหเอำจตไปไวกบลมวำง ๆ สวนกำรใชลมใหเปนประโยชน หมำยควำมวำ ใหขยำยเวทนำอนใดอนหนง ซงมน ำหนกมำกทสด เชน เยนมำกหรอวำงมำก หรอสบำยมำก หรอมอำกำรไหว แตอาการไหวนไมควรใช ใหใชแตควำมวำง ควำมเยนและเบำ กำรใช คอ ขยำยวงใหกวำง ใหมนวำงไปทกสวนในรำงกำย นเรยกวำ รจกใชเวทนำทมอย แตกำรใชเวทนำนตองม

78

สตสมปชญญะใหสมบรณ มฉะนน ถำเกดควำมรสกวำงหรอเบำขนแลว เดยวจะเขำใจผดวำ ไมมตวจรง ๆ อยำงนกไมใช

สวนกำรขยำยเวทนำนน จะขยำยทละอยำง หรอจะขยำยพรอมกนกได แตตองไดรบควำมเสมอภำคกนทงหมด และก ำหนดกำยทงกอนใหเปนอำรมณอนเดยว ซงเรยกวำ เอกายนมรรค ถำเรำท ำไดอยำงน กเปรยบเหมอนกบผำขำวทงผน ทเรำก ำเขำมำไวในก ำมอได หรอจะคลออกใหถงวำกได หรอรำงกำยของเรำซงหนก ๕๐ กโลกรม แตอำจรสกเหมอนมน ำหนกเพยง ๑ กโลกรมเทำนน อยำงนเรยกวำ มหาสตปฏฐาน

เมอสตเซบไปทวรำงกำยดงน ธำตทกสวนกจะมงำนท ำทวกนหมด เหมอนคนเรำทชวยกนท ำงำนอยำงใดอยำงหนง ตำงคนกตำงแบก ตำงคนกตำงหำม มชำงำนนนกจะส ำเรจเบำสบำย เหมอนไสตะเกยงเจำพำยทถกไฟเผำทวทกเสนดำย ยอมเกดควำมเบำ สวำง และขำวรอบตวของมน ฉนใด ถำเรำสมจตของเรำดวยสตสมปชญญะ ใหเกดควำมรสกทวตวแลว จตและกำยของเรำกจะเบำ เหมอนกบไสตะเกยงเจำพำย ฉะนน เมอเรำนกขนดวยอ ำนำจของสต กจะเกดควำมสวำงรอบคอบขนในตวทนท อนควำมเจรญในรำงกำยและในทำงจตใจ ซงสำมำรถทจะนง นอน ยน เดน ไดอยำงผดธรรมดำ เชน นงหรอยนไดนำน ๆ โดยไมเมอย เดนไดไกล ๆ โดยไมเหนอย กนนอยผดธรรมดำกไมหว หรออดกนอดนอนไดหลำย ๆ วน โดยไมเสยก ำลง อยำงนเปนตน นเปนผลซงเกดขนทำงกำย ซงเรำบรหำรในสวน สขวทยา

สวนทำงดวงจตกไดรบควำมเจรญ กลำวคอควำมบรสทธสะอำด ปรำศจำกมลทน เครองปกปด จตกสวำงเบำ กระจำงแจง คลองแคลว สวำงไสว วองไว และกลำหำญ เปน จตตะปญญะตา

ควำมเชอคอ สทธาพะลง กแลนไปเหมอนกบรถทแลนไปตำมถนนโดยไมหยดยง

วรยะพะลง ควำมเพยรกเรงรดกำวหนำ ไมทอถอย

79

สตพะลง สตกแกกลำ สำมำรถทจะก ำหนดรเรองรำวตำง ๆ ทงอดตและ

อนำคตได เชน ปพเพนวำสำนสสตญำณ และจตปปำตญำณ เปนตน ญาณนกคอตวสต ถำสตแกกลำแลว กยอมสำมำรถทจะรเรองกรรมดกรรมชวและก ำเนดชำตภพของมนษยโลกได

สมาธพะลง จตกตงอยในสมำธอยำงแนวแนและมนคง ซงอรยำบถทงหลำยไมสำมำรถทจะไปฆำสมำธของจตได ค ำทวำ “อรยาบถไมสามารถฆาสมาธได” นนหมำยควำมวำ ถงแมเรำจะนง จะยน จะเดน จะพด หรอท ำอะไร ๆ อยกตำม เมอจตนกจะท ำสมำธเมอใด กเปนสมำธไดเมอนน คอพอตองกำร นกกไดทนท เมอจตมก ำลงแหงสมำธมนคงเชนน กสำมำรถทจะเจรญวปสสนำไดอยำงงำยดำย

ปญญาพะลง ปญญำกจะเกดขนเหมอนกบหอกหรอมดทคมทง ๒ ดำน คอ ควำมรทแลนเขำไปกมคม ควำมรทแลนออกมำกมคม

เมอก ำลงทง ๕ ประกำรนเกดขนในดวงจตของบคคลผใด จตของผนนกจะมควำมเปนใหญโดยสมบรณ เชน สทธนทรยง วรยนทรยง สตนทรยง สมาธนทรยง และ ปญญนทรยง ตำงฝำยตำงกมควำมเปนผใหญในตวเอง ธรรมดำของผใหญนน ยอมมนสยไมเกะกะ และจะท ำอะไรกส ำเรจ สวนเดกนนมกไถลถลำก และท ำงำนอะไรกไมส ำเรจ ดงนนเมอผใหญทง ๕ คน เกดขนพรอมกนเมอใด กสำมำรถทจะสงงำนหรอบรหำรกจกำรใหส ำเรจไดทกอยำง จตกจะมอ ำนำจเปน มโนมยทธ สำมำรถทจะระเบดสงชวรำยตำง ๆ ใหพนำศหมดสนไปจำกใจได ทเรยกวำ อนสยกเลส คอท ำควำมพนำศฉบหำยใหแกกเลสไดทกอยำง เหมอนกบระเบดปรมำณ ซงท ำควำมพนำศฉบหำยใหแกโลกไดทก ๆ แหง

ฉะนน เมอมอ ำนำจเกดขนทำงใจเชนน วปสสนำญำณกจะเกดขน เหมอนกบหอกทมคม ซงใชไดทง ๔ ดำน หรอเหมอนกบเลอยวงเดอน ซงมกงจกรหมนไปรอบ ๆ ตวของมน รำงกำยกเหมอนกบแทนไมทวำงตวเลอย

80

จตกเหมอนกบตวเลอย เมอหมนไปทำงไหนกยอมตดสงตำง ๆ ทปอนเขำไปนนไดขำดหมด นแหละเรยกวำ วปสสนำญำณ

นกลำวถงอ ำนำจอำนสงสของกำรทเรำท ำลมละเอยด แลวสำมำรถขยำยลมละเอยดนน ใหเกดคณประโยชนขนไดอยำงไรในทำงจตและทำงกำย เหตนน จงควรทเรำจะตองนอมน ำเขำไปใช เพอใหบงเกดคณประโยชนแกตนเองบำง ตำมสตก ำลงทจะท ำได

81

สมบตกรรมฐาน

๑. กำรนงสมำธนน เวลำทเรำหลบตำ ใหหลบแคเปลอกตา อยาหลบจรง ๆ อยางคนนอนหลบ ตองใหประสำทตำท ำงำนเสมอ มฉะนนกจะท ำใหงวง

๒. ใหนกถงกรรมฐำนในตว คอ ลมหำยใจเขำออก แลวนอมนกถงกรรมฐำนภำยนอก คอ “พทโธ” ซงเปนสวนพระคณของพระพทธเจำ เขำไปพรอมกบลมหำยใจ

๓. เมอก ำหนดลมหำยใจเขำออกไดสะดวกดแลว กขยำยลมไปใหทวรำงกำย จนเกดควำมคลองแคลวเบำสบำย นเรยกวำเปนสวน คณสมบต ของกำรท ำสมำธ กำรก ำหนดจตไมใหพลำดไปจำกลมหำยใจเรยกวำ วตถสมบต กำรท ำสตใหตงมนอยกบค ำภำวนำโดยไมมกำรลมหรอเผลอ เปนตว เจตนาสมบต เมอเรำก ำหนดจตอยในธรรม ๓ ขอนแลวกเรยกวำ จตตงอยในองคภำวนำ หรอ กรรมฐำน

๔. เมอเรำตงใจจะท ำควำมดน กมกมสงทไมดเขำมำแทรกแซงในดวงจต คอพวก นวรณ นวรณนเรยกตำมชอของมนมอย ๕ อยำง แตในทนจะไมกลำวถงชอของมน จะกลำวแตเพยงตวจรงของมนเสยกอนวำ นวรณ คออะไร ? ๑. นวรณ คอ สงทท าใหดวงจตเศราหมอง ๒. ท าใหจตมดมว ๓. เปนสงทปดกนดวงจตไมใหตงอยในองคของภาวนา

๕. นวรณน เกดมำจำกสญญำภำยนอก และสญญำภำยนอกนกเกดเพรำะสญญำภำยในออน สญญำออนคอ ดวงจตของเรำไมคอยจะตงอยในอำรมณ เหมอนกบขนทวำงลงในตมน ำ ถำไมมเครองถวงแลว มนกมกจะตองเอยง ไหวตวและกระฉอกได กำรทจตไหวตวนแหละ จงเปนเหตใหนวรณตำง ๆ พำกนเขำมำแทรกแซง

เหตทท ำใหดวงจตของเรำเอยงไปไดน เรำกควรจะตองท ำควำมเขำใจใหทรำบวำ จตของเรำทเอยงอยนน เอยงไปได ๒ ทำงคอ ๑. ทางสญญาอดต

82

คอ เรองรำวตำง ๆ ซงลวงมำแลวกอนหนำ ๒ ชวโมง ทผำนไปน หรอนบตงแตขณะทเรำหำยใจเขำไปครงแรกจนถงชวโมงตอ ๆ ไปขำงหนำ นวรณน มควำมหมำยอย ๒ อยำงคอ อยำงหนงเปนเรองของตวเองบำง เปนเรองของคนอนบำง และเรองของโลก ซงดบำงชวบำงทผำนมำ อกอยำงหนงเปนเรองของธรรม ดบำงชวบำง ทผำนมำ ซงเรำไดเกบมำจดจ ำไว ๒. สญญาอนาคต กเปนเรองอยำงเดยวกนคอ เปนเรองตวเองบำง ของคนอนบำง บำงทกไหลไปในทำงโลก บำงทกไหลไปในทำงธรรม ทงในสวนทดและในสวนทชว

๖. ถำจตของเรำไหลไปอยำงน เรำกจะตองไดรบผล ๒ อยำงคอ ความสบายใจ และ ความไมสบายใจ คออำรมณทเปน กามสขลลกานโยค บำง เปน อตตกลมถานโยค บำง เหตนจงตองคอยจบดวงจตใหเขำไปอยในปจจบน เพอมใหนวรณเหลำนมำแทรกซมได แตถงกระนนจตกยงไมปกต ยงไหวตวบำงเปนธรรมดำ แตควำมไหวตวอยำงน ไมจดเปนควำมผด (คอถำเรำรจกใชมนกไมผด ถำไมรจกใชกผด) เพรำะจตทไหวตวนยงหำทอำศยไมได กลำวตำมบำลทำนเรยกวำ สมภเวส เหตนนทำนจงสอนใหหำกรรมฐำนมำเปนทตงของดวงจตเสย เหมอนกบฉำกหรอจอหนงอนเปนเครองปะทะเงำใหแลเหนชด ทงนกเพอจะกนมใหอำรมณภำยนอกลวงล ำเขำมำได คอทำนสอนใหท ำภำวนำโดยเอำจตมำก ำหนดไวทลมหำยใจแหงเดยว

กำรทเรำนกถงลมหำยใจน ทำนเรยกวำ วตก คอ ทเรำหำยใจ “พท” เขำ “โธ” ออก อยอยำงนแหละ สวนอำกำรทไหว ๆ นไดแก วจาร เมอเรำจะเอำสวนวจำรเขำมำแทน กใหปลอยวตก คอ ค ำวำ “พทโธ” นนเสย แลวกจงสงเกตวำ อำกำรหำยใจเขำออกน เกดควำมกระเทอนไปถงไหน เวลำหำยใจออกมำ เรำรสกสะดวกหรอไมสะดวก เวลำหำยใจเขำไป รสกสบำยหรอไมสบำย ถำไมสะดวกสบำยกใหปรบปรงแกไขเสยใหม เมอเรำประคองจตอยเชนนกปลอย “พทโธ” ไป ไมตองใช ลมทหำยใจเขำไปกจะกระจำยแผซำน

83

ไปทวตว ดวยควำมมสตสมปชญญะ เมอเรำปลอยวตกบำงสวน เชน วำงค ำภำวนำ “พทโธ” เสย เหลอแตกำรก ำหนดลมหำยใจแลว ควำมตรวจตรองมมำกขน ควำมไหวตวกจะกลำยเปนสมำธไป อำรมณทงหลำยกดบ ควำมดบนไมใชหมำยควำมวำเรำหดบหรอหตง อำกำรทดบนคอ เราไมไดยกจตออกไปสอารมณภายนอกทงอดตอนาคต ตงอยแตในปจจบนสวนเดยว

เมอจตของเรำเปนสมำธเชนน ญาณ กจะเกดขน ควำมรสกกจะเกดขน ควำมรนไมเกดจำกกำรเลำเรยนหรอเกดจำกต ำรบต ำรำ แตเปนความรทเกดจากการกระท า เชน กำรท ำกระเบองนน ในชนแรก ๆ เรำกจะรจกแตเพยงวธผสมดนกบทรำยส ำหรบท ำกระเบอง หรอวธท ำกระเบองใหเปนแผน ๆ อยำงธรรมดำเทำนน แตเมอท ำไป ๆ เรำกจะมควำมรมำกขนวำ ท ำอยำงไรจงจะสวยงำม ท ำอยำงไรจงจะเหนยว ทน และไมเปรำะหกงำย แลวตอมำเรำกคดท ำใหเปนกระเบองส และเปลยนเปนแบบตำง ๆ โดยกำรประดษฐใหสวยงำมขน ดขน ทกท ๆ วตถอนนนแหละ กลำยมำเปนครสอนเรำอกทหนง จนกลำยเปนอำชพของเรำได

ฉนใด กำรก ำหนดลมหำยใจนกเชนเดยวกน เมอเรำคอยหมนสงเกตดกำรเดนของลมอยเสมอแลว เรำกจะรวำลมทหำยใจเขำมำนนเปนอยำงไร สบำยหรอไมสบำย หำยใจเขำอยำงไรเรำจงสบำย หำยใจออกอยำงไรเรำจงสบำย หำยใจอยำงไรเรำจงอดอด หำยใจอยำงไรเรำจงเหนอย เพรำะลมหำยใจของเรำนมอย ๔ อยำง คอ บำงทกเขำยำวออกยำว บำงทเขำยำวออกสน บำงทเขำสนออกยำว บำงทเขำสนออกสน ดงนน จงควรสงเกตดวำลม ๔ ประเภททแลนเขำไปรำงกำยของเรำน ไดท ำประโยชนใหแกหวใจและปอดแคไหน และเปนประโยชนแกอวยวะสวนอนอยำงไรบำง

เมอเรำไดคอยหมนส ำรวจและพจำรณำอยเชนน กจะเปนสตสมปชญญะก ำกบอยกบตวเรำ สมำธกจะเกดขน ปญญำกจะเกดขน วชชำกจะเกดขนในตว คนทมควำมรอยำงน บำงทอำจไมตองหำยใจทำงจมกกได คอหำยใจทำง

84

ตำกได หำยใจทำงหกได แตทแรกตองอำศยหำยใจทำงจมกเสยกอน เพรำะลมทเขำออกทำงจมกนเปนลมหยำบ เรำตองอำศยลมหยำบนเปนทสงเกต จงจะรลมละเอยดได

ลมในตวเรำทงหมดมอย ๕ อยำงดวยกน พวกท ๑ คอ ลมทแลนเขำแลนออกอยเสมอ ซงเรยกวำ “อำคนตกะวำโย” พวกท ๒ คอ ลมทอยประจ ำในตว แตซมซำบแลนไปในตวได พวกท ๓ เปนลมทหมน ๆ อยกบท พวกท ๔ ลมทไหว ๆ ตว พดไปมำได และพวกท ๕ ลมทไปหลอเลยงเสนประสำทและตอมโลหตทวสรระรำงกำย

เมอเรำรจกประเภทของลม รจกใชลม และรจกปรบปรงลม แกไขลมไดทกสวน ใหเปนทสบำยแกรำงกำยแลว เรำกจะเกดควำมช ำนำญ เปนเหตใหมควำมคลองแคลวขนในตน มผลเกดขน เชน อมเอบซำบซำนไปทวตว เหมอนกบน ำมนเบนซน ทแลนซมซำบไปในไสตะเกยงเจำพำย ท ำใหไสตะเกยงเกดแสงสวำงขำวนวล

วตกน จงเปรยบเหมอนกบยกตะแกรงใสแปงหรอทรำย วจาร เปรยบเหมอนรอนแปง ในชนแรกเมอเรำน ำดนหรอทรำยใสตะแกรงรอน มนกยงเปนกอนหยำบ ๆ กอน แตเมอเรำพยำยำมรอนไป ๆ ท ำใหบอย ๆ เขำ ดนหรอทรำยทหยำบนน กจะคอย ๆ ละเอยด เหลอแตกอนเลกลง ๆ จนละเอยดขนทกท

กำรก ำหนดลมหำยใจนกเชนเดยวกน ในชนแรกทหำยใจเขำไปกยงเปนลมหยำบ ๆ กอน เมอเรำใชวตกวจำรมำกเขำ ๆ กจะกลำยเปนลมละเอยดขนทกท แลวลมละเอยดนกจะซมซำบไปทวทกขมขน เปน โอฬารกะรป ควำมสบำยกจะปรำกฏขนตำง ๆ เชน เบำกำย โปรงโลง ไมเมอย ไมปวด ฯลฯ เสวยแตปตและควำมสขในธรรม คอ ควำมสขเยนอยเปนนจ แลวควำมสขนกจะปรำกฏใน สขมาละรป เปนสวน ๆ เปนจดเลก ๆ เหมอนละอองปรมำณทมอยในอำกำศ ซงเรำมองไมเหนดวยตำ ตอนนถงจะเปนควำมสบำยกจรงอย

85

แตละอองเลก ๆ ซงแทรกซมอยนยงเปนทก ำเนดของสตวได จงนบไดวำ ยงไมพนไปจำกทกขทเดยว

นเรยกวำวชชำอยำงหนง ถำใครมวชชำนแลว กจะเกดปตขนในตน คอ มอำกำรตวเบำคลำยส ำล ควำมเบำอนนมอำนภำพตำง ๆ ทำนเรยกวำ หนง วา หนะ คอ รปหยำบกจะหำยไป ปะณตง วา กลำยเปนรปละเอยด ประณต สวยงำม รปทสวยงำมน ไมใชงำมดวยกำรประดษฐตกแตง ควำมงำมอนนหมำยควำมวำ สดใส แชมชน เยนสบำย อำกำรเหลำนจะแสดงควำมสงำผำเผยใหปรำกฏในรำงกำยของเรำ คณงำมควำมดนแหละเกด โสภณะ ไดแกควำมบำนใจ ควำมแจมใส ซงมอยเตมสวนในอวยวะ คอธำต ดน น ำ ไฟ ลม มควำมสมบรณเสมอภำคกนหมด รำงกำยนนจงเปนรำงกำยทสวยงำม แตไมใชงำมอยำงศลปะ นเปนสวน ปะณตะรป

เมอกำยมควำมเตมสวนสมบรณไดขนำดน ธำตทง ๔ กเปนใหญขนในตวของมน เปน มหาภตรป ธำตดนกเปนใหญในธำตดน ธำตน ำกเปนใหญในธำตน ำ ธำตลมกเปนใหญในธำตลม ธำตไฟกเปนใหญในธำตไฟ ธำตทง ๔ ตำงกเปนใหญขนในตวของมน เปน โอฬารกรป อำกำศธำตและวญญำณธำตกเปนผใหญดวย เทำกบเปนผใหญดวยกนทกคน และธรรมดำผใหญกบผใหญเมออยดวยกน กไมคอยจะทะเลำะววำทกน แตถำเปนเดกกบเดกแลวกมกจะทะเลำะกนบอย ๆ ฉะนน เมอธำตทง ๖ นเปนผใหญดวยกนทงหมดแลว ธำตดนกจะไมทะเลำะกบธำตน ำ ธำตน ำกจะไมทะเลำะกบธำตลม ธำตลมกจะไมทะเลำะกบธำตไฟ ธำตไฟกจะไมทะเลำะกบอำกำศธำต อำกำศธำตกจะไมทะเลำะกบวญญำณธำต ตำงกตองสำมคคเปนอนหนงอนเดยวกน ทเรยกวำ “เอกายะโน อะยง มคโค สมมะทกขาโต สตตานง วสทธยา” ธำตทง ๔ กรวมกนเปนใหญขนในกำยอนเดยวกน คอ ๔ ใน ๑ จตของเรำซงเขำไปอยใน เอกายนมรรค เชนน กเปนเหตใหรเรองในรำงกำยไดด จตกจะมควำมรสกวำ “กายน คอ ลกของเรา” จตนนกเหมอนพอแม เมอพอแมเหนวำลกมควำม

86

เจรญเตบโตเปนผใหญเชนน กจะตองภมใจเปนธรรมดำ และเมอเหนวำลกของตนเปนผใหญ เลยงรกษำตนเองไดแลว กเปนเหตใหปลอยวำงภำระของลกได เพรำะลกเปนผใหญแลว เขำกเลยงดกนเอง (ตอนนไมตองพดถงนวรณเลย เพรำะจตตอนนเปนสมำธแลว นวรณกยอมไมสำมำรถแทรกซมเขำมำได)

เมอจตปลอยกำยไดอยำงน จตกจะเปนสข มควำมสขเกดขนในจต มควำมสขเกดในกำย สขอยำงนผดกบสขทำงโลก คอ สขนเปนควำมเยอกเยนสบำยอยำงหนง เชน รำงกำยสบำยไมปวดเมอย ฯลฯ และสกใสเปนรศมอยำงหนง สวนใจกเยน ไมมควำมเดอดรอนกระวนกระวำย สขอยำงหนงคอสกใส ทเรยกวำ รศม นน เปนสขเยน ๆ สขเยน ๆ นแหละคอ บญ มลกษณะเหมอนกบไอน ำทเกดเปนละอองออกจำกควำมเยน แลวกรวมกนเปนกอนเมฆและเมดฝน หรอเปนกลมเปนกอนตงตวเปนอสระ ฉะนน ควำมเยนนแหละจงระเบดขนเปนละอองชนดหนง เรยกวำ รศม คอ ธำตดนกเปนละออง ธำตน ำกเปนละออง ธำตลมกเปนละออง ธำตไฟกเปนละออง อำกำศธำตกเปนละออง วญญำณธำตกเปนละออง นแหละเปนบอเกดแหงรศม ทง ๖ ทเรยกวำ ฉพพรรณรงส มแสงเปน ๖ อยำง รำงกำยกมสวรรณะเปลงปลงดงสมะปรำงสก อ ำนำจทสกใสนแหละทำนเรยกวำ ธมโม ปะทโป ธรรมะยอมมแสงสวำงสกใส เมอเรำมธรรมะสวนนแลว รำงกำยกปลอดภย ใจกตน เกดละอองขนคอแสงสวำง เกดแสง เกดอ ำนำจขนในตวของมนเอง แสงนเมอแรงขน ๆ โดยล ำดบกจะกลำยเปนตว วปสสนาญาณ เปนเครองใหร สจธรรม ถำญำณนแรงขน ๆ กจะกลำยเปน วชชา วชชำนไมไดไปศกษำจำกทไหน แตเกดขนจำกกำรปฏบต

เมอใครท ำไดอยำงน ดวงจตของผนนกจะเปนตว พทธะ ธรรมะ สงฆะ เขำมำอำบในใจ บคคลนน ๆ กไดชอวำ เปนผเขำถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ โดยแทจรง ใครท ำไดแคนกสำมำรถตรสรธรรมได ไมตองไปท ำอะไร

87

ใหมำก เมอผใดมควำมถถวน รอบคอบ มควำมเพยร มสตปญญำแลว กสำมำรถจะเปดตำ เปดหของตนเองใหรเหนอะไร ๆ ไดทกอยำง ทงอำจไมตองกลบมำเกดมำท ำสมำธอกกได แตถำใครไมถถวน ไมรอบคอบ ไมสนใจ ไมพำกเพยรแลว กตองกลบมำท ำกนใหมอก

๗. กำรท ำสมำธ กเพอตองกำรดบนวรณ เมอนวรณดบสนท ดวงจตกเขำส วหารธรรม เรำกจะท ำตนใหพนไปจำกนวรณได ชำตภพของผนนอยำงต ำกจะตองไดเกดเปนมนษย และสคตพรหมโลก ไมตองไปเกดในอบำย ๔ เมอจตเขำสวหำรธรรมแลว กจะไดยกตนไปสโลกตระ เขำถงกระแสธรรม กลำวคอ โสดาบน ถำใครไมเกยจครำน หมนท ำกรรมฐำนไมหยดหยอน กจะพนไปจำกโลกยะได ถำจตของเรำเขำสคณธรรม คอโสดำ แลว เรำกจะไมตองไปเกดในอบำย

๘. พระโสดา นน ถำจะพดกนใหเหนงำย ๆ กคอ บคคลทมจตอนแนนอน แตความคดชวบางอยางยงมอย แตไมกลากระท าชวใหปรากฏ สวน ปถชน นน ควำมคดชวมแลวกจะตองกระท ำดวยกำยวำจำใหปรำกฏขน เชน ฆำสตว ลกทรพย ฯลฯ เปนตน พระโสดำทำนมควำมชวบำงสวน แตไมท ำ คลำยกบคนทมมดอยในมอในครำวทมกเลสอยในใจ แตไมฟนหวคน ปถชนนนมกเลสแลวกหำมไมได จะตองท ำทกอยำงตำมทกเลสของตวม เชน มควำมโกรธจดแลวกทนอยไมได ตองแสดงออกมำจนนำเกลยด กอควำมเสยหำยในศลธรรมโดยชดแจง

กเลสของพระโสดำทำนกมเหมอนกน แตทำนสำมำรถหำมได ท ำไมจงเปนเชนนน ? กเพรำะทำนมคณธรรมอยำงหนง คอ สตธรรม หรอ สตวนย ฝงอยในตว จงท ำใหรผดรถก เมอจตไหวไปในทำงดทำนกร ไหวไปในทำงไมดทำนกร กำรเหน กำรไดยน กำรสดกลน กำรรรส กำรสมผส ทำนกมเหมอนกน แตทำนไมยอมใหล ำลกเขำไปในใจ ทำนม ขนตธรรม ควำมอด

88

กลนทจะตำนทำนตอกเลสนน ๆ เหมอนคนทถอขนน ำวงไป แตกประคองไวไมใหหกได

ผทเปนพระโสดำนน ถงแมจะขบขจกรยำนอยคอ ยน เดน นง นอน พด คด กน ลมตำ หรอหลบตำอยกด แตคณธรรมประจ ำจตของทำนไมมอำกำรตกหลน เปนธรรมทไมดบ แตมนไหวตว ควำมไหว ๆ นแหละทเปนเหตใหเกด ถำไมไหวจงจะไมเกด แตถงจะเกดทำนกไปเกดในภพทด คอ เปนมนษยหรอเทวดำ สวนปถชนคนหนำนน เกดกไมเปนทำเปนทำงเลย แลวกวนเวยนอย ไมมทสนสดดวย

แตพระอรยเจำนนทำนรจกเกด ถงเกดแลวกดบ คอทำนเกลยดในอำรมณทชว อำรมณทชวทำนไหวนอย อำรมณทดทำนไหวแรง สวนปถชนนนอำรมณชวไหวแรง อำรมณดไหวนอย เชน คนทตงใจจะมำวดท ำควำมด พอถกเขำทกวำ มำวดเปนคนครลำสมย หรอสนคดหมดหวงอะไร เพยงแคนใจกไหวเสยจนเกอบไมอยำกมำวดแลว แตในสวนควำมดนน ใครจะบอกอยำงไรกไมคอยจะไหว เหตนเพรำะจตตกต ำมำก

พระอรยะนน ถงความชวจะมสกกหน ๆ กตาม แตความดในพระนพพาน เปนเครองดงดดดวงใจของทาน ทำนจงบ ำเพญอยเรอยไปจนถงทสด เมอถงทสดแลวกตองไมมกำรเกด ไมมกำรแก ไมมกำรเจบ ไมมกำรตำย รปกหยด เวทนำกหยด สญญำกหยด สงขำรกหยด วญญำณกหยด ในสวนธำตทง ๖ กพำกนหยดอก คอ ธำตดนกหยด ธำตน ำกหยด ธำตลมกหยด ธำตไฟกหยด อำกำศธำตกหยด วญญำณธำตกหยด ทงธำต ขนธ อำยตนะพำกนหยดหมด สญญำทหมำยวำขนธ ๕ กไมม สญญำตวนแหละเปนสอทจะใหขนธ ๕ วงเขำมำ เมอขนธ ๕ ไมมแลว กไมมตวคนเดน และเมอตำงคนตำงกหยดเดนกนหมดแลว กยอมจะไมมกำรสวนทำงกน ไมแทรกแซงกน ไมเบยดเสยดกน ไมชนกน ไมสนทนำกน ดวงใจกจะรกษำตวของมนเองตำมหนำท ใครเปนใหญในสวนใด กเปนใหญในสวนนน ใครเปนหนงในสวนใด กเปนหนงในสวนนน

89

ไมกำวกำยเขตแดนของกนและกน เมอไมมอะไรแทรกแซงกนแลว ควำมวนวำยอะไรมนจะเกด ? เหมอนกบกำนไมขดไฟทวำงไวในกลองตำมล ำพงของมนอยำงเดยวนน ไฟอะไรจะเกดขน เมอหวของมนไมไดไปกระทบกบสงทเปนเชอแลว ไฟกยอมเกดขนไมได แตกไมใชวำไมมไฟ ไฟกมอยตำมธรรมดำของมน แตไมมเชอไปจอแลว ไฟกไมปรำกฏเปนควำมรอนขนมำได จตทไมไดรบเชอของกเลสกเชนเดยวกน

นเรยกวำ นพพานธรรม เปนสงทดทสด ขอทสดของศำสนธรรมกคอ นพพำนธรรม ซงเปนสวนทสดของพวกเรำ ถำเรำไมปฏบตใหกำวหนำไปในไตรสกขำ คอ ศล สมำธ ปญญำแลว เรำกจะไมมโอกำสถงทสดได เมอใครมำรวบรวมขอปฏบตใหสงขนในตน ดวงจตของผนนกจะเกดวชชำปญญำควำมร ซงสำมำรถจะผลกดนเรำใหไปสทสง คอนพพำนธรรม

พระอรยะ ทำนเหนวำน ำฝนกคอไอน ำซงถกควำมรอนดดขนไปจำกน ำเคม แลวกกลำยเปนน ำฝนตกลงมำ เพรำะฉะนน น ำฝนกคอน ำทะเล น ำทะเลกคอน ำฝน แตปถชนทไมทรำบวำน ำฝนมำจำกไหน กส ำคญวำน ำฝนนมอยบนทองฟำ กจะหลงคอยดมแตน ำฝน ถำไมมฝนตกลงมำกตองอดตำย กำรไมรนกเพรำะควำมโงเขลำนนเอง ไมรจกหำสมบตใหมคอ อรยธรรม กจะตองนงคอยเกบกนแตของเกำอยเรอยไป แลวกปวนเปยนวนเวยนอยใน สงสารวฏ เชนน ไมรจกหำทำงออกไปจำกกองทกขได เหมอนมดแดงทไตไปตำมขอบกระดง ซงยำวไมถง ๓ วำ กเพรำะมนไมรวำควำมโคงของขอบกระดงนนเปนอยำงไร สวนพระอรยะ ทำนมองเหนวำอะไร ๆ ในโลก มนกลวนแตเปนของเกำทงสน ควำมมงมหรอควำมจน ดหรอชว สขหรอทกข นนทำหรอสรรเสรญ ฯลฯ มนกผลดเปลยนหมนเวยนกนไปมำอยอยำงนทงนน ซงเรยกวำ กเลสวฏ ท ำใหคนโงเขลำเขำใจผด

อกอยำงหนง เชน ควำมหมนเวยนของโลกทเรยกวำ โลกหมน หรอ โลกกลม เชน วนอำทตย วนจนทร วนองคำร วนพธ วนพฤหส วนศกร วนเสำร

90

แลวกกลบมำหำวนอำทตยของเกำตำมเดม สวนเดอนนนกเปนเดอนอำย เดอนย เดอนสำม เดอน ๔ เดอน ๕ ฯลฯ จนถงเดอน ๑๑ เดอน ๑๒ แลวกกลบมำเดอนอำยอก กลำยมำเปนปท ๑ คอ ชวด ฉล ขำล ฯลฯ จนถงปกน แลวกกลบมำหำปชวดซงเปนของเกำตำมเดม ทกสงทกอยำงยอมเปนอยอยำงน กลำงคนแลวกลบมำกลำงวน กลำงวนแลวกกลำงคน กลำงคนมนกไมแน มดของเรำ สวำงของคนอน สวำงของเรำ มดของคนอน มนกเปลยนแปลงกนอยอยำงน เรยกวำ โลกยจกร เปนเหตใหผศกษำไมถงควำมจรงเขำใจผด และเปนเหตใหเกดทะเลำะกน

เมอเหนชดดงนแลว ทำนกเกด นพพทา ควำมเบอหนำย ไมอยำกเกดในโลกอก เพรำะโลกนนมตำง ๆ บำงโลกมแตควำมเยนอยำงเดยว บำงโลกมแตควำมรอนอยำงเดยว ไมมสตวไปบงเกดในทนน บำงโลกมแตแสงพระอำทตย บำงโลกมแตแสงพระจนทร บำงโลกไมมทงแสงพระอำทตยและแสงพระจนทร นเรยกวำ โลกวท

เหตน เมอพวกเรำพำกนสดบตรบฟงแลว กควรน ำไปพจำรณำใครครวญด เมอเหนวำเปนสงทสมควรเชอ กจงน ำไปปฏบตจตใจของตน เพอจะไดเกดมรรคผลขนในตน จงอยำไดเปนผมควำมประมำทในกำรกระท ำใด ๆ ทงสน ชวตของเรำนเหมอนกบน ำคำงบนใบหญำ ซงพอไดรบแสงพระอำทตยเขำแลว ในมชำกจะตองแหงหำยไป ไมมอะไรเหลอตดอย ควำมตำยของคนเรำนนมอยทกขณะลมหำยใจทเขำออก ถำใครเปนผประมำทขำดสตเผลอตวสกนดเดยวกตองตำย

ความตายของคนเราเปนของงายดาย และมนกคอยทำเรำอยทกขณะเวลำนำท เชน บำงคนนอนมำกไปมนกจะตำย กนมำกไปกจะตำย กนนอยไปกจะตำย หนำวเกนไปกจะตำย รอนเกนไปกจะตำย ดใจเกนไปกจะตำย เสยใจเกนไปกจะตำย เจบกจะตำย ไมเจบกจะตำย บำงทนงอยด ๆ กยงตำย

91

ได จงเหนวำควำมตำยนนมนลอแหลมอยอยำงน เหตนนสวนใดทเปนควำมดในทำงโลกและทำงธรรมแลว จงพำกนท ำใหมำก ๆ ดวยควำมไมประมำทเถด

92

วชชาสมาธ

คนภำวนำกตองคดเหมอนกน ภำวนำไมคดไมได ตองอำศยควำมคดเปนเครองประกอบองคภำวนำ ตวอยำงเชน องคฌำน ทำนบอกวำ วตก ยกจตขนสอำรมณ วจาร เลอกอำรมณวำ เรำพจำรณำกรรมฐำนอนใดเปนทสะดวกสบำยแกตน ใหพจำรณำดกรรมฐำน เมอเรำเหนวำสงนแหละเปนทสะดวกสบำยแกตน เชน หำยใจ อยำงนเปนตน หำยใจชำ หำยใจเรว หำยใจสน หำยใจยำว หำยใจแคบ หำยใจกวำง หำยใจรอน หำยใจเยน หำยใจอน หำยใจแคปลำยจมก หำยใจแคคอหอย หำยใจลงไปถงหวอก

เมอเรำมำคดเลอกอำรมณจนเปนทชอบใจแลว กจบอำรมณนน เรยกวำ เอกคคตารมณ ท ำจตใหเปนหนงอยในอำรมณอนเดยว เรยกวำ เอกคคตา เมอเรำไดองคเอกคคตำเกดขนในดวงจต วจำร พจำรณำกรรมฐำน วตก ยกอำรมณนนใหเดน อยำใหจตของเรำแยกจำกอำรมณ อยำใหอำรมณแยกจำกจต ใหนกวำเหมอนกนขำว ใหขำวของเรำทจะกนนนตรงเขำไปในปำก ใหปำกมนตรงกบกอนขำว อยำใหมนพลำด ถำพลำดกเลยไปหโนน กนขำวเอำอดเขำไปในรห บำงทกใสใตคำง บำงทกใสไปในลกตำ บำงทกใสไปบนหนำผำก อยำงนมนกไมส ำเรจในกำรกน

ฉนใดกด อำรมณของเรำ ทเรยกวำหนงนนนะ บำงทกไพลไปโนน อดต ลวงไปตงรอยป ยงไปสำวอยโนน บำงทกเปดไปอนำคต ซงยงไมมำถง กไปสำวเรองรำวเขำมำรกอกรกใจ นเรยกวำยนค ำขำวขนแลวมนกเลยศรษะ ตกไปขำงหลง หมำเอำไปกนหำย บำงทกยกขนมำแคปำก ยงไมไดคำบ ผำปำไปขำงหนำโนน เมอเปนอยำงน เรยกวำ จตของเรำยงไมแนบสนทอยในอำรมณ เมอยงไมแนบสนท ตววตก มนยงไมแนน เรำตองท ำตววตกยกจตขนสอำรมณ แลวกประคองจตขนอยในอำรมณนน เหมอนคนทประคองอำหำรของตน ใหมนตรงกบปำก ใหมนเขำปำก อนนทำนเรยกวำ วตก ค ำขำวตรง

93

ปำก ปำกตรงค ำขำว แนใจวำเปนค ำขำว อะไรเปนอำหำรหวำนหรออำหำรคำว เปนอำหำรประณตหรอหยำบ

เมอเรำทรำบเรองรำวแลว กปบเขำไปในปำก เคยวขย ำเขำไปเลย นเรยกวำ วจาร ไดแกพวกเรำตรองอำรมณ อำรมณทเรำก ำหนดอยนน พจำรณำ พจำรณำอำรมณทเรำก ำหนดอยนน อำรมณทมนเกดขน บำงครำวกเปนสวน อปจาระภาวนา พจำรณำอำรมณหยำบ ๆ ใหมนละเอยด พจำรณำลมหำยใจ เมอหำยใจยำวกพจำรณำลมหำยใจยำว เมอหำยใจสนกพจำรณำลมทหำยใจสน เมอหำยใจชำกพจำรณำลมหำยใจชำ วำลมอยกบจตหรอไม จตอยกบลมหรอไม หำยใจสะดวกคลองแคลวดหรอไม ตรวจพจำรณำลมอยโดยอำกำรเชนน นเรยกวำ วจาร

เมอวตก วจำร เกดขนในดวงจต เปนทงสมาธ เปนทงปญญา วตกเปนองคสมำธ เอกคคตำเปนองคสมำธ วจำรเปนองคปญญำ เมอสมำธปญญำเกดขน จตนงสงบ กเกดวชชำขน ถำวจำรมำกเกนไป ควำมสงบมนกดบ ถำสงบเกนไป ควำมคดมนกดบ ใหคมกำรสงบจตของเรำใหพอดพอเหมำะ ใหพอดกน ถำปรงไมเปน มนกเกดโทษ บำงทสงบมำกเกนไปมโทษ คอจตมนเดนชำในทำงปฏบต บำงครำวคดมำกเกนไปจนสมำธดบ ไมด นนกเลยไปอก นทำนใหพจำรณำ วจำรดใหมนถถวน เหมอนกบเรำกนอำหำรอกแหละ อำหำรทเรำอยำกถมเถกนเขำไปตดคอตำยกม อนใดทใหประโยชน พอสได เชน ฟนเรำพอใชหรอยง บำงคนกมแตเหงอก แตอยำกกนออย นนมนผดธรรมดำ บำงคนกฟนหกฟนหลด เจบปวด ยงอยำกกนแตของแขง ๆ มนกเกดโทษ นมนเปนอยำงน ดวงจตของเรำมนกเหมอนกน เมอสงบเขำนด ๆ หนอย ๆ กอยำกรอยำกเหน อยำกมอยำกเปน อยำกไดอยำกดเลยตว นเปนอยำงน ฉะนน เรำตองปรบปรงสมำธใหพอกบฐำนเสยกอน ปรบปญญำใหมนพอเหมำะ สมำธกใหพอเหมำะกบปญญำ ปญญำกใหมนพอเหมำะกบสมำธ การปรบปรงขอนเปนสวนส าคญมาก คอ องควจำรแก ตววตกมนกมน

94

ตวอยำง เรำมควำยตวหนง เอำเชอกผกมดกบหลก แลวกตหลกจมลงไป

ในดน ถำควำยมก ำลงมำก มนวงหรอมนเดน หลกเรำกถอน เมอหลกถอนกเปดเปงไปอก ตองคอยดก ำลงควำยของเรำดวย ถำก ำลงมนแรงมำกเกนไป ตหลกใหมนแนน คอยเฝำตนเสำอยอยำงนเปนตน คอถำควำมฟงซำนของควำมคดเรำมนเลยเถด มนเปดเปงไปนอกจำกวงขอบของสมถะ ก ำหนดจตลงไปใหสงบลงมำก แตอยำใหสงบมำกจนลมหนำลมหลง ถำสงบมำกเกนไปจนไมรตวอะไร เลยไมรเรอง สงบมำกเขำกมกลม ทนนงไมรตว เผลอไปเปนครำว ๆ อยำงนกม บำงทกไมร ตวนงเงยบ บำงทกร แตมนผลบ ๆ โผล ๆ พวกนแหละเรยกวำ สมำธขำดกำรวตก วจำร กำรใครครวญ มนกกลำยเปนมจฉำสมำธ

ฉะนน ตองสงเกตดใหด แลวใครครวญพนจพจำรณำ แตจตไมมอำกำรไหวตวไปตำมควำมนกคด ควำมนกคดมนเปนสวนหนง ดวงจตเรำตงอยในองคกรรมฐำน เรำจะหมนตวไปทำงไหนเรำกหมนอยในหลก เชน เรำเอำมอกอดตนเสำไว มอหนงหรอสองมอ เรำจะวงกวงวนอยกบตนเสำ มนไมเสยก ำลง ถำเรำปลอยเสำ วงวนสำมรอบ เวยนศรษะ ลมปงไปทนท ดวงจตของเรำกเหมอนกน ถำคดนกตรกตรองมองสงใดกตำม ใหมนอยในเอกคคตำรมณ ไมมอำกำรเหนอย ไมมเสยหำย ควำมคดเปน จนตามยปญญา ควำมสงบเปน ภาวนามยปญญา มนอยดวยกนทน นมนเปน กศโลบาย เปนปญญำในขนสมำธ มนตดกนไปเรอยอยำงน ขนทำนกอยในโยนโสมนสการ ขนศลกอยในโยนโสมนสการ ท ำสมำธไมขด มนเปนตววตกวจารแกขนไปอก เมอเรำมวตกวจำรก ำกบดวงจต นกเทำไรดวงจตยงแน นงเทำไรยงคด ดวงจตกแนแนว จนนวรณขำดไปจำกจตจำกใจ ไมเทยวไปตำมสญญำตำง ๆ ดวงจตนนกจะเกดวชชำ ทนมนกเกดวชชำขน

วชชำทเกดจำกนคออะไร ไมใชวชชำธรรมดำ คอมนมำลำงวชชำเกำ วชชำทโยนโสมนสกำรไมเอำ ปลอย วชชำทเกดขนจำกวตกวจำรไมเอำ เลก

95

ท ำจตนงสงบ เมอจตสงบไมมนวรณมำเจอปนกเปนตวบญเปนตวกศล เมอดวงจตของตนเปนเชนนน ไมตดสญญำใด ๆ ทงหมด สญญำทเคยรมำในทำงโลกและทำงธรรม จ ำไดมำกนอยเพยงใด ลำงเกลยง เมอเรำมำลำงไปจนหมดอยำงนน อยำงอนมนถงจะเกด ฉะนน ทำนจงไมใหยดสญญำควำมจ ำไดหมำยรในสวนตำง ๆ ทงหมด จะตองยอมจนตรอก คนใดทมนเกดความคด มกในคราวจนนนแหละ ถำไมแสดงตนเปนคนจนตรอก มนไมเกดปญญำ คอหมำยควำมวำไมตองกลวโง ไมตองกลวไมรไมเหน ไมมไมเปน ไมตองไปใชสตะ ปญญำของสตะไมตองกำร เพรำะมนเปนสญญำอนจจำ ปญญำทเกดขนจำกจนตามยะไมตองกำร เพรำะมนเปนสญญำอนตตำ ปลอยใหมนดบใหหมด ใหเหลอแตดวงจตตงเทยง ไมเอยงไปขำหนำ ไมเอยงไปขำงหลง ไมเอยงไปขำงซำย คอ อตตกลมถานโยค คอควำมไมพอใจ ไมเอยงไปขำงซำย คอ กามสขลลกานโยค คอควำมพอใจ ท ำจตใหนงเปนกลำงวำงเฉย ตงตระหงำน เมอจตเปนไปไดเชนน นนแหละ สมมาสมาธ

เมอสมมำสมำธเกดขน มนกมเงำ มองเหนเงำปรำกฏ เกดวปสสนำกรรมฐำน วปสสนำกรรมฐำนคอตววชชำ วปสสนำกรรมฐำนเปนตวปฐมวชชำ เปนปรชญำในทำงพระพทธศำสนำของเรำ ทำนจงจดวำเปนวชชำขอแรก เปนวชชำขอหนงคอ วปสสนาญาณ วชชำขอทสองคอ อทธวธ วชชำขอทสำมคอ มโนมยทธ วชชำขอทสคอ ทพพจกข วชชำขอทหำคอ ทพพโสต วชชำขอทหกคอ เจโตปรยญาณ วชชำขอทเจดคอ ปพเพนวาสานสสตญาณ และวชชำขอทแปดไดแก อาสวกขยญาณ ทงแปดขอนเปนวชชำเกดขนจำกสมำธ คนไมมสมำธไมมเกด รบรองเดดขำด จะฉลำดมำกนอยเพยงใดกตำม มนไมส ำเรจเปนวชชำ มนกตกอยในอ ำนำจของอวชชำทงนน

วชชำแปดประกำรน มนเกดจำกสมมำสมำธ วชชำแปดประกำรเกดขนแลว ทำนกไมเรยกวำควำมคด ทำนเรยกวำ สมมาทฏฐ ควำมเหนชอบ คอเหนวำอนนนผด ผดจรง อนนถก ถกจรง นสมมาทฏฐ สงทผดเหนเปนถก

96

มจฉาทฏฐ สงทถกเหนเปนผด มจฉาทฏฐ สวนสมมาทฏฐ สงเปนผด ผดจรง สงเปนถก ถกจรง ถำจะกลำวตำมเหตตำมผล ไดแกเหนอรยสจธรรม คอเหนทกข มนทกขจรง ๆ เหนสมทยเกด มนเปนเหตแหงทกขจรง ๆ เปน อรยสจ เปนของไมเทจ เปนของทคำนไมได เปนของทมควำมจรง นเรยกวำ สมมาทฏฐ คอ เหนในสวนทกขเกดมำจำกเหต เหตอนนตองทกข ทกขจรง ๆ เหนเหตแหงควำมดบทกขวำ ทำงทเรำเดนไปน มนตองไปเขำนพพำน ไมตองสงสย ถกจรง ไมผด เดนถงกตำม เดนไมถงกตำม แตควำมเหนมนถก เรยกวำสมมำทฏฐ

ทนขอสองนน คอรแจงทำงนโรธ ควำมดบทกขมจรง เมอเรำเจรญมรรค เรำกจะตองดบทกขไดจรง เมอรเหนเปนจรงเกดขนในดวงจตอยำงน ทำนเรยกวำวปสสนำญำณ นอยำงพสดำร อยำงสน ๆ คอเหนวำสงทงหลำยภำยในกตำม ภำยนอกกตำม มนไมแนนอนทงนน ตวเรำเองกเปนของไมแนนอน ตำยกไมแนนอน แกกไมแนนอน มลกษณะกลบกลอกหลอกลวง ยกยำยแปรผนอยเปนนจ นเรยกวำ เหนอนจจง อยำไปดใจในเรองอนจจง อยำไปเสยใจในเรองอนจจง ท ำจตใหเปนกลำง จงเรยก “วปสสนา”

บำงทไปเหนเขำไมเทยง ดใจ บำงทเสยใจ ตวอยำงเชน เรำไมชอบคนโนน ไดขำววำคนโนนจะตำยหรอปวย หรอจะตองถกถอดยศ เรำกดใจ อยำกใหมนตำยเสยเรว ๆ เพรำะสงขำรของเขำไมเทยง ควำมเปนอยของเขำไมแน มนแปรไปได แตเรำพอใจ นเรยกวำเปนตวกเลส ทนถำไปเหนคนด เปนลกเปนหลำนไดดบไดด เปนใหญเปนโต มหนำมตำ ดใจ นนแหละดวงจตเรำผดไปจำกองคอรยมรรค ไมตงอยในสมมำทฏฐ ตองท ำใจเปนกลำง ไมดใจในวตถ ไมเสยใจในวตถ ไมดใจในเรองรำวทนกคดส ำเรจ ไมเสยใจในเรองทนกคดไมส ำเรจ ท าดวงจตเปนกลางวางเฉยอยอยางน นความเปนกลางของสมมาทฏฐ มควำมเหนวำสงนผด สงนถก พยำยำมแกดวงจต อยำใหเปนไป

97

ในทำงผด พยำยำมตอนดวงจต ใหมนเปนไปในทำงถก นนเรยกวำ สมมาสงกปโป นเปนวปสสนำญำณ

ทนสวนควำมทกขกเหมอนกน เรำจะเปนทกขเองกตำม หรอคนอนเขำจะเปนทกขเองกตำม ถำคนใดเปนศตรแกเรำเปนทกข “สำธ...ใหมนตำยฉบหำยเรว ๆ เถด” ดวงจตมนเอยง ถำคนใดเปนเพอนเปนมตร เรำไดทรำบขำววำเขำรวย เขำมงเขำม อยำงนเรำกดใจ ถำหำกเปนลกเปนหลำนเรำ เจบหนก เรำกเสยใจ นกเรยกวำดวงจตเรำลมไปกบควำมทกข มควำมทกขใจ ไปทนนโดนทกข ท ำไมถงโดน เพราะไมมวชชา เพราะจตไมตง คอดวงจตไมเปนสมมำสมำธ เรำตองรกษำจตของเรำ อยำใหมนแยกไปในควำมทกข มนจะทกขกทกข แตใจไมทกข คนในโลกมนจะทกขกตำม แตกไมทกขไปกบมน รำงกำยมนจะมทกขเกดขน แตใจไมทกขไปกบมน มนจะทกขกทกขไป แตใจไมทกข ท ำจตใจใหเปนกลำง ไมดใจในควำมสขทมอยในตน สขมนกทกข ท ำไมมนทกข ควำมสขมนแปรได มนขนมนลง มนสงมนต ำ แปรได คอมนทนไมไหว นนแหละคอทกข ควำมเดอดรอนกทกข มนมทกขสองทกข

เมอดวงจตเหนแจงชดในกองทกขเชนน คอ เหนทกข เปนตววปสสนำเกดขนในดวงจต สวนอนตตา มำพจำรณำถงสภำพทงหมด เรำไมยดสทธ เรำไมแสดงอ ำนำจ ไมแสดงอทธพลวำเกงกำจสำมำรถท ำลำยสงทเปนอนตตำนนใหอยในอ ำนำจ เรำจะไปกดกนควำมเกด ควำมแก ควำมเจบ ควำมตำย ไมส ำเรจ เมอไมส ำเรจ ทนมนจะแกกใหมนแกไปเถด มนจะเจบกใหมนเจบไปเถด มนจะตำยกใหมนตำยไปเถด ไมแสดงควำมดใจในควำมตำยของตนและคนอน ไมแสดงควำมเสยใจในควำมตำยของตนและคนอน ท ำจตเปนกลำงวำงเฉยเปน สงขารเบกขาญาณ ปลอยสงขำรตำมสภำพ ดวงจตนนเปนดวงจตทอยในวปสสนำ

นเรยกวำเปนวชชำขอหนง เปนตววปสสนำโดยสน เหนสงขำรเปนของไมเทยง เหนสงขำรเปนทกข เหนสงขำรไมใชตวตน เรำกปลดสงขำรออกไปจำก

98

ควำมยดควำมถอ ปลอยวำงไปตำมสภำพ ทนละกดละซ ดอยำงไร เราไมตองเหนอยไปแบกสงขาร อนจจง ของไมเทยงเอำไวขำงหลง อนตตำ ของไมใชตวตนเอำไปไวขำงหนำ อปำทำนเปนคนหำบทกขเอำไวในปจจบน เอำละซทน ตำขทกข ยำยขทกข หำบกนไป บำงทแหละ อนตตำมนหนกขำงหนำ หกคะเมนเทนเท หวปกดน บำงทอนจจงมนหนกขำงหลง หงำยทอง ทกขงถวงหนก ขลกขลก ตกปลกจมดน กลำยเปนพระเทวทตตแผนดนสบ นจงเรยกวำขทกข คนขทกขคนขยำก แตอวดมงอวดม มคำนสเลม มตะกรำสใบ ใบขำงหนำ ใบขำงหลง แบกใสบำ อปำทำนคอคำนหำบ

อปำทำนขนธม ๕ อยำง รปปาทานกขนโธ หำบรปนคำนหนง เวทนปาทานกขนโธ เวทนำขนธทเรำไปยดถอเปนคำนอก สญญปาทานกขนโธ สญญำควำมเขำไปจ ำไดหมำยร ยดถอวำเปนตวเปนตน เปนคำนหำมคำนหำบ สงขารปาทานกขนโธ ยดถอสงขำรควำมคดนกวำเปนตวเปนตน วญญาณปาทานกขนโธ ถอวญญำณวำเปนตวเปนตน หำบกนละซทน คำนหนงเอำมำขนำบขำซำยใหเขำมนหำบ คำนหนงเอำมำขนำบขำขวำใหเขำมนหำบ คำนหนงเขำไปใสไหลซำยใหไหลมนหำบ คำนหนงกใสไหลขวำใหไหลมนหำบ อกคำนกใสบนหว หำบไปเถดทน อรงตงนง พะรงพะรง

ภารา หะเว ปญจกขนธา หำบกนไปเถด ขนธ ๕ มนเปนของหนก

ภาระหาโร จะ ปคคะโล บคคลพำกนหำบไปอยำงนกม เปนภำระอนหนก

ภาราทานง ทกขง โลเก หำบไปเถดรอบทศ เรำมวเปนทกขโนโลกนแหละ

พระพทธเจำทำนจงทรงสอนวำผไมมปญญำ ผไมมวชชำ ผไมเจรญสมำธภำวนำใหเกดวปสสนำญำณขน จะตองหำบทกข หำบคำนกนอยอยำงนเปนนจ นำทเรศ นำสงสำร จะไปไหนกไปไมรอด พำกนหำบอยำงน มนทเรศทรง

99

มำก ขำกหำบ ไหลกหำบ ไมรจะหำบไปไหนกน หำบกนไปขำงหนำ หำบกนมำขำงหลง กำวขำงหนำสำมกำว ถอยหลงสองกำว ชกเยอกนอยอยำงนแหละ เดยวกทอถอย เดยวกเกดควำมขยนหมนเพยรขน

นเมอใครมำพจำรณำเหนอนจจง สงขำรทงหลำยภำยในภำยนอก เปนของไมแน มำพจำรณำสงขำรใหเหนเปนทกข มำพจำรณำสงขำรใหเหนไมเปนตวตน มนวนเวยนอยในตวเหลำน เมอเหนเชนนกวำงภำระ วำงคำนเสย คอควำมยดควำมถอ วำงสญญำอดต คอควำมเปนหวงบวงใย วำงสญญำอนำคต ควำมอำลยอำวรณ วำงสญญำในปจจบน ควำมถอมนวำเปนตวเปนตน เมอตะกรำสำมลกหลดจำกขำงหนำ หลดจำกขำงหลง หลดจำกไหล เดนไปอยำงสบำย ทนจะร ำไปกได เอำขำร ำไปกได นมนกงำมซทน ทเขำเรยกวำ นางงาม ไปทไหนกมคนชอบ ท ำไมจงชอบละ คนมนไมมควำมรงรง จะท ำอะไรกสบำย แมจะวง จะเดนจะเหน แมจะร ำจะรอง สนก มนสนกทงนน นเปนนำงงำมของพระพทธศำสนำ เปนกลยำณชนคนด แมจะไปอยในสงคมใดกด มควำมสวยควำมงำม เพลดเพลนเจรญจต ไมตดหำบไมตดคอน มนกสบำยละคนเรำ นเรยกวำ วปสสนาญาณ

100

อรยสจตวจรง

ปฏเวธธรรม คอธรรมทเยนสะอำด ผองใส และไมเกด แก เจบ ตำย เมอใครมำกระท ำใน ปรยตธรรม และ ปฏบตธรรม ใหจรงจงแลว กจะเกดปฏเวธธรรมโดยไมตองสงสย ปฏเวธธรรมเปน ปจจตตง ทรไดเฉพำะตว

อนใดจะเกดขนซงปญญำ จงพำกนแสวงหำ คอ สตมยปญญา สดบฟงสงทควรฟง จนตามยปญญา เมอฟงแลวไตรตรองเสยกอน อยำเพงปฏเสธหรอเชอทเดยว ภาวนามยปญญา ไดเหนไดฟงพสจนแลวท ำตำม นเปนปญญำปรมตถบำรม ไดแกตววปสสนำญำณ คอรวำ สงใดเปนทกขควรแกกแก สงใดไมควรแกกไมแก คนเรำนนโง สงใดไมควรแกกไปแกมน มนกเปนไปไมได เพรำะควำมทกขนน อยำงหนงเปนแตควรก ำหนดรเฉย ๆ ไมควรแกไข เหมอนนำฬกำเกดสนม ควรขดกขด ถำขนไปรอเขำเลยเสย เดนไมได ถำเรำเหนสภำพควำมเปนจรงกตองปลอยไป คอถำเหนอนใดควรแกกแก อนใดไมควรแกกไมแก เรำกจะสบำยใจ

คนโงกเปรยบเหมอนยำยแกทกอไฟตงหมอขำว พอขำวสกแลวแกกกน กนแลวกมำนงสบบหร เอำบหรไปจอกบถำนไฟ ไฟกเลยไหมปำกเขำ แกกเกลยดไฟวำ “มนมำไหมปำกก” เลยเอำไมขดไฟมำวำงแลวกหำน ำมำรำด เพอจะไมใหมไฟในบำนของตน นกเหมอนคนทโงเขลำเบำปญญำ พอวนหลงจะหำไฟหงขำวกไมม กลำงคนจะตองกำรแสงสวำงกตองไปรบกวนคนอน ขอคนโนนคนน แตแกกยงเกลยดไฟอย คนเรำตองรจกใช รจกประมำณ ไฟนนถำกอใหนอย ๆ ตงหมอขำวกวำจะสกก ๓ ชวโมง คอ ไฟไมพอกบอำหำร คนเรำกเหมอนกน เหนควำมทกขวำไมดกจะแก หลบตำแกไปเหมอนคนตำบอด แกเทำไรกไมส ำเรจ

คนมปญญำกยอมจะมำก ำหนดวำ ควำมทกขนนม ๒ อยำง ๑) ทกขกาย คอ สภาวทกข ๒) ทกขใจ คอ กเลสทกข เกดมำแลวกตองมชรำ พยำธ

101

มรณะ บคคลใดจะไปหำอะไรมำแกแก กแกกนไปจนงอม แกเจบกเหมอนคนแกไมขดไฟ เอำน ำมำรำด ทกขกตองมำถงตน คนเรำบำงทกแกพอด บำงทกแกไมพอด เชน รอดสะพำนหกตวเดยว ไปรอถงหลงคำ อยำงนเปนตน พยำธนนคนทงหลำยกยอมมกนทกคน คอโรคทเกดทำงอวยวะนอยใหญในรำงกำย แกตำหำยมนกไปเกดทำงห ทำงจมก หนำ หลง แขน ขำ มอ เทำ ฯลฯ แลวมนกแลนเขำไปถงภำยใน เหมอนคนจบปลำไหล ยงจบมนกยงลนไปทำงโนนทำงน กแกกนไปจนตำย โรคบำงอยำงแกกหำย ไมแกกหำย ถำแกมนหำยกกนยำเสย ถำแกไมแกกหำย เรำจะไปกนมนท ำไม นเรยกวำคนมปญญำ

คนโงนน ทกขอนใดควรแกไมควรแกกไมร จงเปนเหตใหเสยเวลำ เสยทรพย โดยเปลำประโยชน สวนคนฉลำดนนเหนอนใดควรแก กแกดวยปญญำของตน ควำมทกขกจะหำยไป โรคทงหลำยยอมเกดจำกควำมไมสมบรณแหงธำตเปนสมฏฐำนอยำงหนง อกอยำงหนงเรยกกนวำ กรรมสมฏฐาน เปนโรคกรรมเวร ถำโรคใดเกดดวยธำต กควรแกดวยปจจยธำตทงส ถำเกดดวยกรรมสมฏฐำนกตองแกดวย ทพยโอสถ คอ ควำมทกขทเกดจำกทำงใจ จะน ำอำหำรหรอยำไปแกไขใหหำยไมได ตองรกษำดวย พทธโอสถ (คอธรรมะ) ใครรจกแกอยำงนเรยกวำ “ปรญเญยนต” (คอรจกก ำหนดรในทกข)

อกอยำงหนงกคอเหนวำ ชรำ พยำธ มรณะนเปนเงำของทกข ไมใชตวของทกขทแทจรง คนใดไมมปญญำจะไปท ำลำยเงำของมนใหหำย กเปนเหตใหเกดควำมทกขยำก ทงนกเพรำะคนทงหลำยนนไมรจกเงำและตวทกข วำเกดจำกอะไร ดวงจตของเราตางหากเปนตวทกข แก เจบ ตาย นนคอ เงาหรออาการของมน ซงแสดงออกใหปรำกฏทำงกำย ถำเรำจะตองกำรฆำขำศกแลวเอำมดไปฟนเงำ ขำศกจะตำยไดอยำงไร ฉนใด คนโงทงหลำยกจะไปท ำลำยเงำของทกข มนกยอมไมหำย สวนควำมทกขในดวงใจไมแกไข ควำมไมรอนนกเปนอวชชาตวหนง

102

อกอยำงหนง เงำกด ตวจรงกด ยอมเกดจำกตณหำ คอคนไปหำทรพยมำ

ไดมำก โจรกมำปลน กจะไปสงหำรโจร ไมเหนควำมชวของตว เหนแตของคนอน กเรำไปขนของมำกองในบำนจนเตมอยำงน โจรมนกตองมำปลน เปรยบเหมอนคนไดรบทกข กไปรงเกยจทกข แตไมพำกนแกไข ทกขอนนมนเกดจากตณหา ๓ จงควรพากนสงหารกามตณหา ภวตณหา และวภวตณหาเสย ใครมำท ำลำยกำมตณหำเสยไดกจะไมเกดในอบำย ๔ มนษย ๕ และสวรรค ๖ ฆำภวตณหำไดกไปเกดในพรหมโลก ฆำวภวตณหำกเจรญอรปฌำน คอ อากาสานญจายตนะ ฯลฯ ดวงจตของผนนกจะฉำยเงำไปเกดในอรปพรหม

ตณหำตวจรงมนส ำเรจอยในดวงใจของเรำ ควรทรำบดวยสตปญญำของเรำเอง พจำรณำใหเหนแลว เรำกจะทรำบวำ ดวงใจอยำงนเปนกำมตณหำ อยำงนเปนภวตณหำ และอยำงนเปนวภวตณหำ คนมปญญำกจะรวำมอยทใจทงอยำงละเอยด อยำงกลำง และอยำงหยำบ เหมอนคนอยใน ๓ วย คอ ปฐมวย มชฌมวย และปจฉมวย ปฐมวย คอกำมตณหำ พอกำมตณหำเกดในดวงจตกไหวตว เคลอนไปเปนภวตณหำ แลวไปเปนวภวตณหำ แลวกยนคอออกไปสำยหำอำรมณ เปนสมภเวส น ำมำซงควำมทกข คอเรำชอบรป เสยง กลน รส ฯลฯ นน ๆ กพำกนยดในสงเหลำนนกกลำยเปนทกข

ฉะนน อยำวตกไปในรป เสยง ฯลฯ อนเปนเหตใหเกด โลภ โกรธ หลง (กามตณหา) ท ำใหใจไหว แลวกปดสญญำไปเปนภวตณหา ใจกยงไมหำยไหวไมหยดไหว เปนวภวตณหา เมอมปญญำกควรท ำลำยตณหำเหลำนเสยดวย อนโลมกญาณ คอรวำ กำมตณหำ ภวตณหำ และวภวตณหำดบไปแลว ใจมควำมสขแคไหน นเรยกวำ นโรธธรรม อนใดเปนมรรค สมทย กร คนโงไปขเงำรถ นนแหละมนจะบขมองแตก เหมอนคนไมรเงำศลกเอำเงำมำข กำยกรรม วจกรรม เปนเงำของศล ศลจรง ๆ อยทใจ คอใจปกตเปนตวศล ตวสมำธ กคอควำมตงใจมนอยในอำรมณอนเดยว ไมมสญญำใด ๆ เขำมำ

103

แทรก สมำธกำย วำจำ ตำ ห จมก ลน สงบนนเปนเพยงเงำ คอกำยนงนง ปำกปดไมสนทนำปรำศรย จมกไมสนใจกลน ตำหลบไมสนใจรป ฯลฯ เหลำนเปนตน ถาจตตงมนเปนอปปนาจต แมยนเดนนงนอนกไมหวนไหว นนแหละเปนตวจรงของสมาธ ถำจตอบรมเปนอปปนำสมำธแลว ปญญำกจกเกดเองโดยไมตองแสวงหำ เหมอนกบมดดำบของจกรพรรด ถำชกออกมำกคมวำว เมอไมใชกเกบใสฝก เหตนนทำนจงกลำววำ “มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏฐา มโนมยา” ใจเปนของวเศษสงสด ใจเปนทตงแหงธรรม

อยำงนเรยกวำคนรจกใน ทกข สมทย นโรธ มรรค นเปนปญญำขนธ สมำธขนธ ศลขนธ ใครท าไดกจะถงวมตธรรม คอพระนพพาน เมอใครมำท ำปรยตธรรม ปฏบตธรรม ใหมในตน กจะเกด ปฏเวธธรรม โดยไมตองสงสย ทำนจงวำเปน สนทฏฐโก อกาลโก ใหผลไมมกำล จงพำกนเจรญทกเวลำ

104

สงขารโลก สงขารธรรม

เรองของจตใจมอย ๒ อยำงคอ จตเกด–จตตาย อยำงหนง และ จตไมเกด–จตไมตาย อยำงหนง ถำจตเขำไปหลงในสงขำรทงหลำย กยอมเกด–ตำยเปนธรรมดำ จตทเขำไปรแจงเหนจรงในสงขำรทงหลำย ท ำควำมปลอยวำงเสยได ยอมไมเกดและไมตำย

ถำเรำปรำรถนำทจะพนทกข คอ ไมเกดและไมตำย เรำกจะตองศกษำเรยนรในเรองควำมเปนจรงของสงขำรทงหลำยใหเขำใจเสยกอน

ค ำวำ “สงขาร” นน ตำมควำมเปนจรงของโลกม ๒ ชนด คอ สงขารโลก กบ สงขารธรรม ทงสองนยอมเปนไปตำมควำมเปนจรงทงสน แตกเปนของเกดขนแลวกเสอมไป ทำนจงกลำววำ “อนจจา วะตะ สงขารา อปปาทะวะยะธมมโน ฯลฯ” ซงแปลควำมวำ “สงขารทงหลายเปนของไมเทยง ฯลฯ” เพรำะสงขำรทง ๒ ประเภทนมควำมเกดขนในเบองตน แปรไปในทำมกลำง และดบไปในทสด ถำผใดเขำไปก ำหนดรแจงเหนจรงในสภำพอนน ท ำควำมระงบ รเทำในสงขำรทงหลำยเหลำน กยอมพนจำกทกขทงปวงได

สงขารโลก นน เปนของทเขำเสกสรรปนขน เชน ลำภ ยศ สข สรรเสรญ เปนตน สวน สงขารธรรม นน ใครจะแตงหรอไมแตง กยอมมเสมอภำคกนหมด คอธำต ขนธ อำยตนะ นแหละ

สงขำรโลกและสงขำรธรรม ถำจะเปรยบกเหมอนไฟสสลบตำง ๆ ทตำมหนำโรงหนง มนวบ วำบ เขยว แดง ขำว เหลอง ฯลฯ สลบสบเปลยนกนไปมำ ตำของเรำทไปมองดกตองเปลยนไปดวย ตองสำยไปตำมมน เหตนนจงเกดกำรเขำใจผด ดวงจตกไปเกำะอยำงเหนยวแนนกบสงขำรทงหลำยเหลำน เปนเหตแหงควำมยนด ยนรำย ในเมอมนมควำมเปลยนแปรไปเปนดเปนชว ดวงจตของเรำกแปรเปลยนไปตำมมนดวย ฉะนน จงตกอยใน อนจจลกขณะ ทกขลกขณะ และ อนตตลกขณะ ทง ๓ ประกำรน

105

อนง สงขำรนมอก ๒ ประเภทคอ สงขารมใจครอง อยำงหนง เชน คน

หรอสตว กบ สงขารไมมใจครอง อยำงหนง เชน ตนไมเปนตน แตค ำวำ “สงขำรไมมใจครอง” นน อตโนมตยงไมเหนดวย ตวอยำงเชน บนไดศำลำน ถำจะวำไมมใจครอง ใครลองไปท ำลำยมนด จะเกดเรองไหม ? ทนำกเหมอนกน เรำลองล ำเขำไปท ำนำในเขตของคนอนเขำดบำง หรอตนไม ตนกลวย เงำะ ทเรยน ฯลฯ เขำปลกไวในสวน เรำลองเอำมดไปฟนด เจำของเขำจะมำเอำเรำเขำตะรำงหรอไม ? นจะวำมนมใจครองหรอไมมกลองคดด ทกสงทกอยางในโลกทมความยดถอเขาไปถง สงนนจะตองมใจครองทงสน เวนแตดำวพระองคำร ทรศมของควำมยดถอไปไมถงกไมมอะไรครอง สงขำรทกอยำงมใจครองทงสน เวนแตพระอรหนตอยำงเดยวเทำนนทไมมใจครอง เพรำะจตของทำนมไดมควำมยดถอในสงขำรทงหลำยในโลกเลย

ควำมยดถอในสงขำรทงหลำย เปนเหตใหเกดทกข เพรำะสงขำรเปนของไมเทยงดงกลำวมำแลว ดงนนท ำควำมปลอยวำงเสยได ไมยดถอในสงขำรทงหลำยจงเปนควำมสข เรยกวำ ความสขในทางธรรม คอ เปนควำมสขทสงบเยนมนคง ไมเปลยนแปร

ควำมสขของโลกนน ไมผดอะไรกบกำรนงเกำอ ถำเกำอมนไมไหว นนแหละจงจะมควำมสข กำรไหวในทำงใจนมอย ๒ อยำง คอ ไหวไปตำมธรรมชำตอยำงหนง ไหวไปโดยวบำกกรรมอยำงหนง ใจของเรำนมนไหววนละกครง ? บำงทกไหวจำกกรรม บำงทกไหวจำกวบำก แตมนไหวอยำงไหน เรำกไมทรำบ นแหละเปนตว อวชชา ควำมไมรนจงเปนเหตใหเกด สงขาร คอ ความคด ขน

จตทไหวหรอแปรไปโดยธรรมชำตกด จตทไหวหรอแปรไปโดยวบำกกรรมกด ทง ๒ อยำงน ถำไหวไปดวยดดวยชอบกเปนบญ ถำไหวไปในทำงชวกเปนบำป กำรไหวนจงม ๒ อยำงคอ ไหวอยำง ผด กบไหวอยำง อนาถา ไหวอยำงผด คอไหวไปในทำงดทำงชอบ เปนบญเปนกศลกเปนสข ไหวอยำง

106

อนำถำ คอไหวไปในทำงชวทำงบำป อกศล กเปนทกข เหลำนกเนองมำแตเรองของสงขำรทงสน

อกสวนหนงซงเปนสงทตรงกนขำม คอ วสงขาร อะไรเปนตววสงขำร ? ควำมไมไหว ควำมไมแปร ควำมไมดบ นแหละเปนตววสงขำร สงขำรแปร ใจของเรำไมแปร สงขำรทกข ใจของเรำไมทกข สงขำรไมเทยง ใจของเรำเทยง สงขำรเปนอนตตำ ใจของเรำไมเปนอนตตำ สงขารไมมใจครอง นนแหละเปนตววสงขาร เมอสงขำรสวนทมโทษหมดไป สงขำรสวนทมคณกปรำกฏ เพรำะฉะนน ใจของเรำอยำไปยดถอทงสงขำรโลกและสงขำรธรรม สวนใดทชว เรำตองยอมเสยสละ สวนใดทดกเปนบำรมของโลก

โดยมำก คนเรำรบรกนแตวชำของครทง ๖ วชำควำมรของครทง ๖ น คอ รทำงตำ ห จมก ลน กำย ใจ ซงเปนทมำแหงควำมผนแปรไมแนนอน เปนทกข เปนตวอวชชำและสงขำร ฉะนน จงพำกนปดอำยตนะเหลำนเสย เพรำะ สงขาร กบ สงขาร ยอมมองไมเหนกน ตองอยตรงกนขำม จงจะมองเหนได

107

ผดถกเปนเรองของโลก

กำรก ำหนดใจใหรเฉพำะในกำย ซงกวำงศอก ยำววำ หนำคบ เรยกวำ มชฌมาปฏปทา ถำท ำลมแคบมำกเกนไป กจะเปนสมำธแขงทอ หมดควำมรตว ถำใหกวำงมำกเกนไป จนถงนรกสวรรค กจะท ำใหหลงเปนสญญำวปลำสไปได ฉะนน จงไมดทงสองอยำง ตองท ำปำนกลำงใหพอดจงจะควร ถำไมรจกท ำขอปฏบตใหถกตองแลว ถงพระจะบวชจนตำยจมผำเหลองกไมส ำเรจ ฆรำวำสญำตโยมจะนงสมำธกนไปจนผมหงอก ฟนหก หลงคดหลงโกง กไมไดเหนพระนพพำน

ถำเรำมำปฏบตอยในองค อรยมรรค ได กจะเขำอยใน นพพานธรรม ศลกดบ สมำธกดบ ปญญำกดบ คอไมของอยในปญญำควำมรของตว ฉลำดรกสกแตวำร ไมเอำฉลำดมำเปนแกนสำรของตว อยำงต ำไมตดในศล สมำธ ปญญำ เบองสงกไมตด โสดา สกทาคา อนาคา นพพำนกไมตดโลก โลกกไมตดนพพำน นจงจะเรยกวำ อรหนต ทนกสบำย เขำจะวำ ไมเทยง กเขำวำ เขำจะวำ ทกข กเขำวำ จะวำ อนตตา กเขำวำ เขำวำอะไรกอยำงนน มนจรงของเขำ ถกทกอยำง แตมนผดทกอยำง เราใหมนพนไปจากความผดถกได นนแหละจงจะด เรำสรำงถนนใหคนเดน แตแมวและสนขมนกเดนได คนดคนบำมนกเดน เขำไมไดสรำงใหคนบำเดน แตคนบำมนกมสทธเดนได รกษำศล คนโงคนบำกรกษำได สมาธกเหมอนกน ดบำกมำนงได ปญญากพดกนจอยไปเลย มสทธท ำกนไดทกคน แตมนจะผดหรอถกกบควำมจรงเทำนน

สมบตทกอยำงทอยในโลกโลกยแลว ยอมไมเปนควำมสข เปนควำมทกขทงนน เปนของดส ำหรบโลก แตไมจ ำเปนส ำหรบพระนพพำน มจฉาทฏฐ หรอ สมมาทฏฐ กเปนเรองของโลก พระนพพำนไมมมจฉำทฏฐและสมมำทฏฐ

108

เหตนน เมอสงใดเปนมจฉำทฏฐ กควรพำกนละเสย สงใดเปนสมมำทฏฐ

กควรพำกนเจรญ จนมนหลดจำกมอของเรำไดเมอไรกสบำย

109

เลข ๐

กำรทบคคลจะท ำจตใหบรสทธได จะตองคลำยควำมยดถอในตวตน ในรปนำม และในอำรมณทงหลำยทผำนเขำมำทำงอำยตนะ ๖ ท ำจตใจใหตงมนอยในสมำธใหเปน ๑ อยเสมอ อยำใหกลำยเปนเลข ๒–๓–๔–๕ ฯลฯ ไปได เพรำะกำรท ำจตใหเปน ๑ ไดแลวนน เมอเรำจะแกใหเปนเลข ๐ กยอมท ำไดโดยงำย คอ ลบตรงหวเลข ๑ ออกนดเดยว แลวตวดหำงใหเขำมำบรรจบกน กจะกลำยเปนเลข ๐ ทนท แตถำเรำปลอยใหใจของเรำไปเปนเลขอนเสยแลว จะมำแกใหเปนเลข ๐ กยอมท ำไดยำก และเสยเวลำนำน

อนง เลข ๐ น เมออยขำงหลงเลขตวอน เขำกนบกนวำเปน ๑๐, ๒๐, ๓๐, ๔๐, ๕๐, จนเปนรอยเปนพน ฯลฯ แตถำเอำเลข ๐ มำเขยนไวขำงหนำเลขตวอนแลว ถงจะมสกหมนตว เขำกไมนบ ดวงจตของเรำกเชนเดยวกน ถำเรำแกจำก ๑ ใหมำเปน ๐ อยน ำหนำไดแลว ถงใครจะดำวำหรอสรรเสรญอยำงใด เรำกจะไมมกำรนบเลย ดกไมนบ ชวกไมนบ มนเปนเรองทอำนไมออกเขยนไมได แตกเขำใจไดเฉพำะตนของตนเอง

เมอไมมกำรนบเชนนแลว จตของผนนกยอมถงควำมบรสทธ และเปนสขอยำงยง ดงค ำบำลทวำ

“นพพานง ปะระมง สญญง, นพพานง ปะระมง สขง”

ซงแปลควำมวำ “พระนพพาน คอความไมมอะไร เปนความวาง สญเปลา, พระนพพานเปนความสขอยางยง”

โดยเหตน ทำนจงสอนใหเรำท ำจตใหเปน ๑ ไวเสมอ เพอจะไดลบใหเปน ๐ ไดงำย และเมอเปน ๐ ไดแลว กยอมคลำยควำมยดถอในสงทงปวง ดวงจตกจะถงซงควำมบรสทธ คอพระนพพำน