แนวท

างการจ

ดการเรย

นรธ

รรมศกษา ช

นโท

วชาธ

รรม

สานกสงเสรมกจการการศกษาสานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท

วชาธรรม

แนวทางการจดการเรยนร ธรรมศกษา ชนโท

วชาธรรม

สำนกสงเสรมกจการการศกษา สำนกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม ปทพมพ พ.ศ.๒๕๕๘

จำนวนพมพ ๑๐๐เลม

ลขสทธ สำนกสงเสรมกจการการศกษา

สำนกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

พมพท โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจำกด

๗๙ถนนงามวงศวานแขวงลาดยาวเขตจตจกรกรงเทพมหานคร๑๐๙๐๐

โทร.๐-๒๕๖๑-๔๕๖๗โทรสาร๐-๒๕๗๙-๕๑๐๑

นายโชคดออสวรรณผพมพผโฆษณา

คำนำ

ตามบนทกขอตกลงความรวมมอในการจดการเรยนการสอนธรรมศกษาในสถานศกษา

ระหวางสำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง กระทรวงศกษาธการ กระทรวงวฒนธรรม สำนกงาน

คณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน สำนกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา สำนกงานคณะกรรมการ

การอดมศกษา และสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต เพอใหผเรยนไดเรยนรและเขาใจหลกพทธธรรม

ทถกตอง มความรคคณธรรม เสรมสรางศลธรรม เปนพลเมองดมคณภาพ สรางภมคมกนใหผเรยน

หางไกลอบายมขสงเสพตดสงผดกฎหมายและนำไปสความสงบเรยบรอยของสงคม

เพอใหเกดการขบเคลอนการดำเนนงานตามบนทกขอตกลงความรวมมอในการจด

การเรยนการสอนธรรมศกษาในสถานศกษาอยางมประสทธภาพและบงเกดเปนรปธรรม

อนจะเปนการสรางภมคมกนและพฒนาคณภาพชวตของนกเรยน นสต นกศกษา ในสถานศกษา

อยางยงยน กระทรวงศกษาธการ จงไดจดทำแนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร โท เอก

เพอใหนกเรยนนสตนกศกษามความรความเขาใจเกยวกบวชาธรรมวชาพทธและวชาวนย

กระทรวงศกษาธการหวงเปนอยางยงวา แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร

โท เอก จะเปนแนวทางการเรยนการสอนใหกบคณะคร อาจารย นำไปสอนไดตามหลกสตร

เพอใหนกเรยน นสต นกศกษา สามารถนำไปประยกตใชใหเกดประโยชนในชวตประจำวน

และขอขอบคณคณะผจด ซงประกอบดวย สำนกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษานครปฐม เขต๒

สำนกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษานครราชสมา เขต๓และโรงเรยนวดราชบพธทมความมงมนตงใจ

พฒนาเอกสารชดนอยางเตมความสามารถจนบรรลวตถประสงค

(รองศาสตราจารยกำจร ตตยกว)

ปลดกระทรวงศกษาธการ

สารบญ

เรอง หนา

คำนำ

บทท ๑ ประวตนกธรรมธรรมศกษา ๑

บทท ๒ เทคนควธสอนของพระพทธเจา ๓

บทท ๓ มาตรฐานการเรยนรผลการเรยนรและสาระการเรยนร ๑๐

บทท ๔ แผนการจดการเรยนร ๑๓

แผนการจดการเรยนรท๑ ๑๔

แผนการจดการเรยนรท๒ ๒๕

แผนการจดการเรยนรท๓ ๔๗

แผนการจดการเรยนรท๔ ๖๓

แผนการจดการเรยนรท๕ ๗๙

แผนการจดการเรยนรท๖ ๙๐

แผนการจดการเรยนรท๗ ๙๙

แผนการจดการเรยนรท๘ ๑๐๗

แผนการจดการเรยนรท๙ ๑๒๐

บทท ๕ แบบทดสอบ ๑๓๒

แบบทดสอบกอนเรยน ๑๓๓

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน ๑๓๘

แบบทดสอบหลงเรยน ๑๓๙

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน ๑๔๔

ภาคผนวก ๑๔๕

บรรณานกรม ๑๔๗

คณะผจดทำ ๑๔๘

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บทท ๑

ประวตนกธรรม ธรรมศกษา

การศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม หรอทเรยกกนวา นกธรรม เกดขนตามพระดำร

ของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส เปนการศกษาพระธรรมวนยในภาษาไทย

เพอใหภกษสามเณรผเปนกำลงสำคญของพระพทธศาสนา สามารถศกษาพระธรรมวนยไดสะดวก

และทวถงอนจะเปนพนฐานนำไปสสมมาปฏบตตลอดจนเผยแผพระพทธศาสนาใหกวางไกลออกไป

การศกษาพระพทธศาสนาของพระสงฆไทยแตโบราณมา นยมศกษาเปนภาษาบาล

ทเรยกวาการศกษาพระปรยตธรรมซงเปนสงทเรยนรไดยากสำหรบภกษสามเณรทวไป จงปรากฏวา

ภกษสามเณรทมความรในพระธรรมวนยอยางทวถงมจำนวนนอย เปนเหตใหสงฆมณฑลขาดแคลน

พระภกษผมความรความสามารถทจะชวยกจการพระศาสนาทงในดานการศกษา การปกครอง และ

การแนะนำสงสอนประชาชน ดงนน สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส จงไดทรง

พระดำรวธการเลาเรยนพระธรรมวนยในภาษาไทยขน สำหรบสอนภกษสามเณรวดบวรนเวศวหาร

เปนครงแรก นบแตทรงรบหนาทปกครองวดบวรนเวศวหาร เมอ พ.ศ. ๒๔๓๕ เปนตนมา โดยทรง

กำหนดหลกสตรการสอนใหภกษสามเณรไดเรยนรพระพทธศาสนาทงดานหลกธรรมพทธประวต

และพระวนยตลอดถงหดแตงแกกระทธรรม

เมอทรงเหนวา การเรยนการสอนพระธรรมวนยเปนภาษาไทยดงนไดผล ทำใหภกษ

สามเณรมความรกวางขวางขน เพราะเรยนรไดไมยาก จงทรงดำรทจะขยายแนวทางนไปยงภกษ

สามเณรทวไปดวย ประกอบกบใน พ.ศ. ๒๔๔๘ ประเทศไทยเรมมพระราชบญญตเกณฑทหาร

ซงภกษทงหมดจะไดรบการยกเวน สวนสามเณรจะยกเวนใหเฉพาะสามเณรผรธรรม ทางราชการได

ขอใหคณะสงฆชวยกำหนดเกณฑของสามเณรผรธรรม สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณ

วโรรส จงทรงกำหนดหลกสตรองคสามเณรรธรรมขน ตอมาไดทรงปรบปรงหลกสตรองคสามเณร

รธรรมนนเปน“องคนกธรรม”สำหรบภกษสามเณรชนนวกะ (คอผบวชใหม)ทวไป ไดรบพระบรม

ราชานมต เมอวนท ๒๗ มนาคมพ.ศ. ๒๔๕๔ และโปรดใหจดการสอบในสวนกลางขนเปนครงแรก

ในเดอนตลาคมปเดยวกน โดยใชวดบวรนเวศวหาร วดมหาธาต และวดเบญจมบพตร เปนสถานทสอบ

การสอบครงแรกน๓วชาคอธรรมวภาคในนวโกวาทแตงความแกกระทธรรมและแปลภาษามคธ

เฉพาะทองนทานในอรรถกถาธรรมบท

พ.ศ. ๒๔๕๕ ทรงปรบปรงหลกสตรองคนกธรรมใหเหมาะสมสำหรบภกษสามเณร

ทวไปจะเรยนรไดกวางขวางยงขนโดยแบงหลกสตรเปน๒อยางคออยางสามญเรยนวชาธรรมวภาค

พทธประวต และเรยงความแกกระทธรรม และอยางวสามญ เพมแปลอรรถกถาธรรมบท

มแกอรรถบาลไวยากรณและสมพนธและวนยบญญตทตองสอบทงผทเรยนอยางสามญและวสามญ

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงปรบปรงหลกสตรองคนกธรรมอกครงหนง โดยเพมหลกธรรมหมวด

คหปฏบตเขาในสวนของธรรมวภาคดวย เพอใหเปนประโยชนในการครองชวตฆราวาส หากภกษ

สามเณรรปนน ๆ มความจำเปนตองลาสกขาออกไปดวยเหตใดเหตหนง เรยกวานกธรรมชนตร

การศกษาพระธรรมวนยแบบใหมนไดรบความนยมจากหมภกษสามเณรอยางกวางขวางและแพรหลาย

ไปอยางรวดเรว เพยง๒ปแรก กมภกษสามเณรสมครเขาสอบสนามหลวงเกอบพนรป เมอทรงเหนวา

การศกษานกธรรมอำนวยคณประโยชนแกพระศาสนาและภกษสามเณรทวไป ในเวลาตอมาจงทรง

พระดำรขยายการศกษานกธรรมใหทวถงแกภกษทกระดบ คอ ทรงตงหลกสตรนกธรรมชนโท

สำหรบภกษชนมชฌมะคอมพรรษาเกน๕แตไมถง๑๐และนกธรรมชนเอกสำหรบภกษชนเถระ

คอมพรรษา๑๐ขนไปดงทเปนหลกสตรการศกษาขนพนฐานของคณะสงฆสบมาตราบถงทกวนน

ตอมาพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราชเจา วดราชบพธ-

สถตมหาสมาราม ทรงพจารณาเหนวา การศกษานกธรรมมไดเปนประโยชนตอภกษสามเณรเทานน

แมผทยงครองฆราวาสวสยกจะไดรบประโยชนจากการศกษานกธรรมดวย โดยเฉพาะสำหรบเหลา

ขาราชการครจงทรงตงหลกสตรนกธรรมสำหรบฆราวาสขนเรยกวา“ธรรมศกษา”มครบทง๓ชน

คอ ชนตร ชนโท ชนเอก ซงมเนอหาเชนเดยวกนกบหลกสตรนกธรรมภกษสามเณร เวนแต

วนยบญญตททรงกำหนดใชเบญจศล เบญจธรรม และอโบสถศลแทน ไดเปดสอบธรรมศกษาชนตร

ครงแรกเมอ พ.ศ. ๒๔๗๒ และเปดสอบครบทกชนในเวลาตอมา มฆราวาสทงหญงและชายเขาสอบ

เปนจำนวนมากนบเปนการสงเสรมการศกษาพระพทธศาสนาใหกวางขวางยงขน

ปจจบนการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมนมสมเดจพระวนรต (จนท พรหมคตโต)

วดบวรนเวศวหาร เปนแมกองธรรมสนามหลวง เนนการพฒนาศาสนทายาทใหมคณภาพสามารถ

ดำรงพระศาสนาไวไดดวยด ทงถอวาเปนกจการของคณะสงฆสวนหนงทสำคญยงในการเผยแผ

พระพทธศาสนาในประเทศไทยมาตงแตครงอดตจนถงปจจบน

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บทท ๒

เทคนควธสอนของพระพทธเจา

๑. การทำนามธรรมใหเปนรปธรรม

ทำของยากใหงาย ธรรมะเปนเรองนามธรรมทมเนอหาลกซง ยากทจะเขาใจ ยงเปน

ธรรมะระดบสงสดกยงลกลำคมภรภาพยงขน...ความสำเรจแหงภารกจการสงสอนประชาชนสวนหนง

เพราะพระองคทรงใชเทคนควธการทำของยากใหงายเชน

๑.๑ การใชอปมาอปไมย วธนเปนวธทรงใชบอยทสดวธหนง เพราะทำใหผฟง

มองเหนภาพและเขาใจงายโดยไมตองเสยเวลาอธบายความใหยดยาว

๑.๒ ยกนทานประกอบเปนเทคนคหรอกลวธหนงทพระพทธองคทรงใชบอย

๑.๓ ใชอปกรณหรอสอการสอน เทคนควธสอนดวยการกระทำของยากใหงาย

หรอทำนามธรรมใหเปนรปธรรมนอกจากใชอปมาอปไมยและเลานทานประกอบแลวยงมอกวธหนง

อนเปนวธทพระพทธองคทรงใชมากพอๆกบสองวธขางตนคอการใชสออปกรณหรอใชสอการสอน

๒. ทำตนเปนตวอยาง

ในแงของการสอนอาจแบงออกเปน๒อยางคอ

๒.๑ ทำใหดหรอสาธตใหด

๒.๒ ปฏบตใหดเปนตวอยาง

๓. ใชถอยคำเหมาะสม

การสอนทจะประสบผลสำเรจ ผสอนจะตองรจกใชคำ ตองใหผฟงรสกวาผพด

พดดวยเมตตาจตมใชพดดวยความมงราย

๔. เลอกสอนเปนรายบคคล

ผสอนตองรวาคนฟงนนตางภมหลง ตางความสนใจ ตางระดบสตปญญาการเรยนร

เพราะฉะนนการเลอกสอนเปนรายบคคลจะชวยใหการสอนประสบความสำเรจเปนอยางด ถาทำได

กควรใชวธนแมจะสอนเปนกลมกตองเอาใจใสนกเรยนทมปญหาเปนรายบคคลใหได

๕. รจกจงหวะและโอกาส

ดความพรอมของผเรยนรจกคอยจงหวะอนเหมาะสมถาผเรยนไมพรอมกเหนอยเปลา

๖. ยดหยนในการใชเทคนควธ

เทคนควธบางอยางใชไดผลในวนนตอไปวนขางหนาอาจใชไมไดกไดจงควรยดหยนวธการ

๗. การเสรมแรง

มคำพดสรรเสรญพระพทธเจาวา “ทรงชมคนทควรชม ตำหนคนทควรตำหน”

การชมเปนการยอมรบความสามารถหรอใหกำลงใจใหทำอยางนนยง ๆ ขนไป การตำหนเปนการ

ตกเตอนมใหประพฤตเชนนนอกตอไป

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

หลกสำคญทครผสอนควรทราบ หลกสำคญคอหลกการใหญๆของการสอนไมวาจะสอนเรองอะไรกมอย๓หลกคอ

๑. หลกเกยวกบเนอหาทสอน

๒. หลกเกยวกบตวผเรยน

๓. หลกเกยวกบตวผสอน

ก. หลกเกยวกบเนอหาทสอน

คนจะสอนคนอนตองรวาจะเอาเรองอะไรมาสอนเขาเสยกอน ไมใชคดแตวธการสอน

วาจะสอนอยางไร ตองคดกอนวาจะเอาอะไรไปสอนเขาพระพทธเจาแนะนำวาผสอนตองคำนงเสมอวา

ตองสอนสงทรเหนหรอเขาใจงายไปหาสงทเขาใจยาก

๑. สอนเนอหาทลมลกลงไปตามลำดบ

๒. สอนดวยของจรง

๓. สอนตรงตามเนอหา

๔. สอนมเหตผล

๕. สอนเทาทจำเปนตองร

๖. สอนสงทมความหมายและเปนประโยชนแกผเรยน

ข. หลกเกยวกบตวผเรยน

๑. พระพทธองคจะทรงสอนใคร ทรงดบคคลผรบการสอนหรอผเรยนกอนวา

บคคลนนๆเปนคนประเภทใดมพนความรความเขาใจหรอความพรอมแคไหนและควรจะสอนอะไร

แคไหน

๒. นอกจากดความแตกตางของผเรยนแลวยงตองดความพรอมของผเรยนดวย

๓. สอนใหผเรยนทำดวยตนเอง

๔. ผเรยนจะตองมบทบาทรวมดวย

๕. ครตองเอาใจใสผเรยนทมปญหาเปนพเศษ

ค. หลกเกยวกบตวผสอน

๑. สรางความสนใจในการสอนคนนน(การนำเขาสบทเรยน)

๒. สรางบรรยากาศในการเรยนการสอนใหปลอดโปรง

๓. มงสอนเนอหามงใหผฟงเกดความรความเขาใจและเปลยนพฤตกรรมในทางทด

๔. ตงใจสอนสอนโดยเคารพถอวางานสอนเปนงานสำคญ

๕. ใชภาษาเหมาะสมผสอนคนอนควรมความสามารถในการสอสาร ใชคำพดทถกตอง

และเหมาะสมกบบคคลและสถานการณ

หลกการสอนแนวพทธวธ พระพทธเจานนทรงเปนพระบรมคร ยอดครของผสอนพระองคทรงมหลกการในการสอน

มากมายหลายหลกการเรยกวา“หลก ๔ ส”คอ

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑. สนทสสนา อธบายใหเหนชดแจงเหมอนจงมอใหมาดดวยตา

๒. สมาทปนา ชกจงใหเหนจรงเหนจงตามชวนใหคลอยตามจนยอมรบเอาไปปฏบต

๓. สมตเตชนา เราใจ เกดความกลาหาญ มกำลงใจ มนใจวาทำไดไมหวนไหว

ตออปสรรคทมมา

๔. สมปหงสนา มวธสอนทชวยใหผฟงราเรงเบกบานฟงไมเบอเปยมลนไปดวยความหวง

สรปหลกการทวไปของการสอนคอแจมแจง-จงใจ-หาญกลา-ราเรง

หลกการสอนพทธวธแบบสนทนา (สากจฉาหรอธรรมสากจฉา) เปนวธททรงใชบอยทสด พระองคชอบใชวธนอาจเปนดวยวาผฟงไดมโอกาสแสดง

ความคดเหน ทำใหการเรยนการสอนสนกไมรสกวาตนกำลง “เรยน” หรอกำลง “ถกสอน”

แตจะรสกวาตนกำลงสนทนาปราศรยกบพระพทธองคอยางสนกสนาน

หลกการสอนพทธวธแบบตอบปญหา (ปจฉา-วสชนา) ผถามปญหาอาจถามดวยจดประสงคหลายอยางเชน

๑. บางคนถามเพอตองการคำตอบในเรองทสงสยมานาน

๒. บางคนถามเพอลองภมวาคนตอบรหรอไม

๓. บางคนถามเพอขมหรอปราบใหผตอบอบอาย

๔. บางคนถามเพอเทยบเคยงกบความเชอหรอคำสอนในลทธศาสนาของตน

พระพทธองคตรสรวา การตอบปญหาใด ๆ ตองดลกษณะของปญหาและเลอกวธตอบ

ใหถกตองเหมาะสมพระองคจำแนกประเภทของปญหาไว๔ประการคอ

๑. ปญหาบางอยางตองตอบตรงไปตรงมา

๒. ปญหาบางอยางตองยอนถามกอนจงตอบ

๓. ปญหาบางอยางตองแยกความตอบ

๔. ปญหาบางอยางตองตดบทไปเลยไมตอบ

วธคดแบบอรยสจ ๔/คดแบบแกปญหา เปนการคดแบบแกปญหาเรยกวา “วธแหงความดบทกข” จดเปนวธคดแบบหลก

อยางหนงเปนวธคดตามเหตและผลหรอเปนไปตามเหตและผล สบสาวจากผลไปหาเหตแลวแกไข

และทำการทตนเหตจดเปน๒คคอ

คท๑ ทกขเปนผล เปนตวปญหาเปนสถานการณทประสบซงไมตองการ

สมทยเปนเหต เปนทมาของปญหาเปนจดทจะตองกำจดหรอแกไขจงจะพนจาก

ปญหาได

คท๒ นโรธเปนผล เปนภาวะสนปญหาเปนจดหมายซงตองการจะเขาถง

มรรคเปนเหต เปนวธการ เปนขอปฏบตทตองกระทำในการแกไขสาเหต เพอ

บรรลจดหมายคอภาวะสนปญหาอนไดแกความดบทกข

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

กระบวนการจดการเรยนรแบบพทธวธ ๙ อยาง ๑. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบอปมาอปไมย (การเปรยบเทยบ)

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- เปรยบเทยบนามธรรมกบรปธรรมใหผเรยนเหนชดเจนครผสอนและผเรยนมสวนรวม

- ความแตกตางระหวางสงทเปนนามธรรมกบรปธรรม

ขนฝก

- ยกตวอยางสงทเปนนามธรรมกบรปธรรม

- ผเรยนแตละรปหรอแตละกลมรวมอภปรายหรอนำเสนอสงทเปนนามธรรมกบรปธรรม

- หาขอสรปเกยวกบเนอหาทเปนนามธรรม-รปธรรม

ขนประยกต

- คนควาสงทเปนนามธรรมกบรปธรรมในเนอหาอนๆนอกเหนอจากเนอหาทกำหนดให

๒. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบปจฉา-วสชนา (การถาม-ตอบ)

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- การทำหนาทเปนผถาม-ตอบทถกตองเหมาะสมแกกาลเทศะ

- วธถาม-ตอบ (ตอบทนทเมอมผถาม ตอบแบบมเงอนไข ยอนถามผถามกอน

แลวจงตอบนงเสยไมตอบเปนตน)

ขนฝก

- ตวอยางการถาม-ตอบ

- ถาม-ตอบแบบคนตอคน ถาม-ตอบแบบกลมตอกลม ถาม-ตอบแบบกลมตอคน

เปนตน

- หาขอสรปเนอหาทเกยวกบการถาม-ตอบ

ขนประยกต

- คนควาเพมเตมนอกเหนอจากเนอหาทกำหนดไวในแผนจดกจกรรมการเรยนร

๓. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบธรรมสากจฉา (การสนทนา)

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- ครผสอนเสนอสถานการณทเปนปญหาหรอจำลองสถานการณ

ขนฝก

- ผเรยน/ครผสอน-อภปรายในประเดนทเปนปญหา หวขอ หรอสถานการณ

ตามเนอหาทกำหนด

- หาขอสรปในประเดนทเปนปญหาหวขอหรอสถานการณจากการสนทนาอภปราย

ขนประยกต

- ศกษาเพมเตมการสนทนา-อภปรายของบคคลกลมคนละครองคกรเปนตน

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๔. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบอรยสจ ๔ (กำหนดปญหา ตงสมมตฐาน

ทดลอง วเคราะห สรป)

ขนสบคน (ทกข)

- กำหนดปญหาทมาของปญหาการเกดปญหา(ตามเนอหาทกำหนด)

ขนเชอมโยง (สมทย)

- ตงสมมตฐานการอนมานการคาดคะเนความนาจะเปนปจจยเสยง

ขนฝก (นโรธ)

- ทดลองเกบขอมล

- วเคราะหสรปผล

ขนประยกต (มรรค)

- การนำไปประยกตใชกบสงอนๆนอกเหนอจากเนอหาทเรยนร

๕. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบไตรสกขา (ระเบยบวนย จตใจแนวแน

แกปญหาถกตอง)

ขนสบคน (ศล)

- สรางความมระเบยบวนยความมศรทธาความตระหนกความเรา ใหเกดกบผเรยน

พรอมทจะเรยน

ขนเชอมโยง (สมาธ)

- ใหผเรยนรวมพลงจต ความคดอนแนวแนในการตงใจฟง ตงใจด ตงใจจดจำ

และเหนความสำคญตอเนอหาทจะนำเสนอ

ขนฝก (ปญญา)

- ใชสมาธจตใจอนแนวแนทำความเขาใจกบปญหา

- คนหาสาเหตทมาทไปของปญหา

- แกไขปญหาอยางถกตองและถกวธ

ขนประยกต (ปญญา)

- ผเรยนเกดการเรยนรเกดปญญาและมมโนทศนในเรองนนๆถกตอง

๖. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบพหสต (ฟงมาก ๆ เขยนมาก ๆ ถามมาก ๆ

คดวเคราะหมาก ๆ)

ขนสบคนและขนเชอมโยง (การสรางศรทธา)

- การจดบรรยายในการนำเขาสบทเรยน

- การสรางแรงจงใจในการนำเขาสบทเรยน

- บคลกภาพตลอดถงการวางตวทเหมาะสมของผสอน

- การสรางความสมพนธระหวางผเรยนกบผสอน

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนฝก (การฝกทกษะ)

- กจกรรมกลม/รายบคคล

- การปฏบต/การนำเสนอ/การแสดงออก

- ฝกการเขยนการฟงการถามและการคดวเคราะห

ขนประยกต

- การประเมนตนเอง

- การประเมนของกลยาณมตร

- การศกษาคนควาเพมเตมและการนำไปประยกตใช

๗. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบโยนโสมนสการ (การทำไวในใจโดยแยบคาย

การใชความคดอยางถกวธ)

แบบท ๑

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- ผเรยนรจกคดคดเปนคดอยางมระบบ

- ผเรยนรจกมองรจกพจารณาไตรตรองวเคราะหสงเคราะห

ขนฝก

- ฝกการคดหาเหตผล

- ฝกการสบคนถงตนเคา

- ฝกการสบสาวใหตลอดสาย

- ฝกการแยกแยะสงนนๆปญหานนๆตามสภาวะแหงเหตและปจจย

ขนประยกต

- ผเรยนนำการใชความคดอยางถกวธไปประยกตใชกบเหตการณปจจบน

๘. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบโยนโสมนสการ (สรางศรทธาและวธคด

ใหกบผเรยน)

แบบท ๒

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- ครผสอนสรางเจตคตทดตอผเรยน

- ครผสอนเสนอปญหาทเปนสาระสำคญหวเรอง

- ครผสอนแนะแหลงวทยาการแหลงขอมล

ขนฝก

- ผเรยนฝกการรวบรวมขอมล

- ครผสอนจดกจกรรมใหเกดกระบวนการคดแกผเรยน เชน คดสบคนตนเคา

คดสบสาวตลอดสายคดสบคนตนปลายและคดโยงสายสมพนธ

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

- ฝกการสรปประเดนเปรยบเทยบประเมนคาโดยวธอภปรายทดลองทดสอบ

- ดำเนนการเลอกและตดสนใจ

- กจกรรมฝกปฏบตเพอพสจนผลการเลอกและตดสนใจ

ขนประยกต

- สงเกตวธการปฏบตตรวจสอบปรบปรง

- อภปรายและสอบถาม

- สรปบทเรยนการจดกจกรรมการเรยนร

- วดและประเมนผลตามสภาพจรง

๙. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบอทธบาท ๔ (พอใจในสงท เรยนร

พากเพยรตอสงทเรยนรเสมอ มงมนและเอาใจใสตอสงทเรยนร คดวเคราะห ไตรตรอง กอนนำไปใช)

ขนสบคน (ฉนทะ)

- สรางความพอใจและความสำคญตอสงทเรยนรและสงทไดรบ

ขนเชอมโยง (วรยะ)

- ฟงใหหมดจดใหมากปากตองไวใจตองคด(หวใจบณฑตสจปล)

ขนฝก (จตตะ)

- มงมนโดยฝกฟงมากๆฝกคดมากๆฝกถามมากๆและฝกเขยนมากๆ

ขนประยกต (วมงสา)

- พจารณาไตรตรองแยกแยะอธบายนำเสนอและประยกตใช

การนยามศพทขนตอน/กระบวนการจดกจกรรมการเรยนรพทธวธ สบคน หมายถง สบสาวเรองราวคนควาใหไดเรอง

เชอมโยง หมายถง ทำใหตดเปนเนอเดยวกนทำใหประสานกน

ฝก หมายถง ทำ เชน บอก แสดง หรอปฏบต เพอใหเกดความรความเขาใจ

จนเปนนสยหรอมความชำนาญ

ประยกต หมายถง นำความรในวทยาการตางๆมาปรบใชใหเปนประโยชน

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บทท ๓

มาตรฐานการเรยนร ผลการเรยนร และสาระการเรยนร

มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รเขาใจและปฏบตตามหลกธรรมของพระพทธศาสนามศรทธาทถกตองยดมนและ

ปฏบตตนตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

มาตรฐานธศ๒ รและเขาใจพทธประวตความสำคญของพระพทธศาสนาปฏบตตนเปนพทธศาสนกชนทด

และธำรงรกษาพระพทธศาสนา

มาตรฐานธศ๓ รเขาใจและปฏบตตนตามหลกพระวนยบญญตของพระพทธศาสนา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

มาตรฐานการเรยนร ผลการเรยนร และสาระการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนามศรทธาทถกตองยดมนและปฏบตตาม

หลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

ชน ผลการเรยนร สาระการเรยนร

ธศโท ๑.รและเขาใจหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนาในทกะหมวด๒

-กมมฏฐาน๒

-กาม๒

-บชา๒

-ปฏสนถาร๒

-สข๒

๒.รและเขาใจหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนาในตกะหมวด๓

-อกศลวตก๓

-กศลวตก๓

-อคค(ไฟ)๓

-อธปเตยยะ๓

-ญาณ๓

-ตณหา๓

-ปฏก๓

-พทธจรยา๓

-วฏฏะ(วน)๓

-สกขา๓

-สามญลกษณะ๓

๓.รและเขาใจหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔

-อปสเสนธรรม๔

-อปปมญญา๔

-พระอรยบคคล๔

-สมปรายกตถประโยชน๔อยาง

-มรรค๔

-ผล๔

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ชน ผลการเรยนร สาระการเรยนร

๔.รและเขาใจหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนาในปญจกะ

หมวด๕

-อนปพพกถา๕

-มจฉรยะ๕

-มาร๕

-นวรณ๕

-ขนธ๕

-เวทนา๕

๕.รและเขาใจหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนา

ในฉกกะหมวด๖

-จรต๖

-ธรรมคณ๖

๖.รและเขาใจหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนา

ในสตตกะหมวด๗

-อปรหานยธรรม๗

๗.อธบายหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนา

ในอฏฐกะหมวด๘

-มรรคมองค๘

๘.รและเขาใจหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนา

ในนวกะหมวด๙

-พทธคณ๙

-สงฆคณ๙

๙.รและเขาใจหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนา

ในทสกะหมวด๑๐

-บารม๑๐

-บญกรยาวตถ๑๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บทท ๔

แผนการจดการเรยนร

แผนการจดการเรยนร ธรรมศกษาชนโท ประกอบดวย แผนการจดการเรยนร

จำนวน๙แผนดงน

แผนการจดการเรยนรท๑หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒

แผนการจดการเรยนรท๒หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓

แผนการจดการเรยนรท๓หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔

แผนการจดการเรยนรท๔หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕

แผนการจดการเรยนรท๕หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖

แผนการจดการเรยนรท๖หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗

แผนการจดการเรยนรท๗หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘

แผนการจดการเรยนรท๘หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในนวกะหมวด๙

แผนการจดการเรยนรท๙หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในทสกะหมวด๑๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๑ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒ได

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด๒ เปนการศกษา กมมฏฐาน๒ กาม๒

บชา๒ปฏสนถาร๒และสข๒หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -กมมฏฐาน๒

-กาม๒

-บชา๒

-ปฏสนถาร๒

-สข๒

๖. กระบวนการจดการเรยนร ๑. ใหนกเรยนสวดมนตไหวพระนงสมาธกอนเรยน๕นาท

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

- นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒บางหรอไม

- หลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

จากทไหนบาง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนฝก

๓. ใหนกเรยนทำแบบทดสอบกอนเรยน

๔. แบงนกเรยนออกเปน๕กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในทกะหมวด๒ซงประกอบดวยกมมฏฐาน๒กาม๒บชา๒ปฏสนถาร๒และสข๒จากใบความรท๑

๕. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

ขนประยกต

๖. ใหนกเรยนแตละกลมออกมาเลาตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอแลกเปลยน

เรยนร

๗. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๑

๘. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒ ใบกจกรรมท๑

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๑เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒

๒. ใบกจกรรมท๑

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรมของ

พระพทธศาสนา

ในทกะหมวด๒ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๑

ขอท ระดบคะแนน

๓ คะแนน ๒ คะแนน ๑ คะแนน

๑-๕ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

หมายเหต เกณฑการตดสนสามารถปรบใชตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๑ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๕ขอ(๑๕คะแนน)

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกมมฏฐาน๒ …………………………………………………………………………………………………………………………………………....………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกาม๒ …………………………………………………………………………………………………………………………………………....………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบชา๒ …………………………………………………………………………………………………………………………………………....………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของปฏสนถาร๒ …………………………………………………………………………………………………………………………………………....………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสข๒…………………………………………………………………………………………………………………………………………....………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๑

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกมมฏฐาน๒ ตอบ กมมฏฐาน แปลวา ทตงแหงการงาน หรออารมณอนเปนทตงแหงการงาน อกอยางหนงเรยกวา“ภาวนา”แปลวาทำใหมใหเปนขนหรอการเจรญทง๒อยางนมความหมายเดยวกน คอ การกระทำ หรอการบำเพญเพยรทางจต เพอใหจตสงบระงบจากนวรณธรรมทงหลายโดยปกตจตของปถชนยอมดนรนกวดแกวงไปในอารมณตาง ๆ จงไมอาจสงบ ระงบได อบายอยางหนง เปนเครองฝกจตใหสงบระงบ เปนจตทควรแกการงาน สามารถรแจงสภาวธรรมตามความเปนจรงและละกเลสทมอยภายในไดเดดขาด เรยกวา กมมฏฐาน หรอภาวนา การบำเพญกมมฏฐานเปน ขอปฏบตขนสงบคคลผปรารถนาความพนทกขเปนการงานทางจตทละเอยดลมลกตองอาศยความเพยรและความอดทนเปนประการสำคญ เพราะเมอบคคลมความเพยรตงมนดแลว ยอมสามารถบรรลผลได ตามสมควรแกอปนสยของตนม๒อยางคอ ๑. สมถกมมฏฐาน กมมฏฐานเปนอบายสงบใจ คอ การเจรญกมมฏฐานทเนองดวยบรกรรมอยางเดยว เปนการบำเพญเพยรทางจตโดยใชสตเปนหลก ไมเกยวกบการใชปญญา ตามธรรมดาจตของบคคลยอมฟงซานไปในอารมณตางๆทงทเปนอฏฐารมณคออารมณทนาปรารถนา นาชอบใจทงทเปนอนฏฐารมณคออารมณทไมปรารถนาไมนาชอบใจเมอจตฟงซานไปในอารมณตางๆกจะไมสามารถสงบลงไดอบายอยางหนงอนเปนเครองสงบระงบจตไมใหฟงซานไปในอารมณตาง ๆ กคอ การใชสตยดเอาอารมณอยางใดอยางหนงแลวบรกรรมโดยทำไวในใจจนจตแนบแนน ในอารมณเดยวสามารถระงบนวรณไดเปนจตมอารมณเลศเปนหนงเรยกวา“เอกคคตา” ๒. วปสสนากมมฏฐาน กมมฏฐานเปนอบายเรองปญญาคอการบำเพญกมมฏฐานทใชปญญาพจารณาอยางเดยว โดยการพจารณาปรารภสภาวธรรม คอ ขนธ ๕ อายตนะ ๑๒ ธาต ๑๘ อนทรย ๒๒ แยกออกพจารณาใหรตามสภาพความเปนจรง โดยยกขนสไตรลกษณหรอสามญญลกษณะวา เปนอนจจง คอ ความไมเทยง มการเปลยนแปรไปเปนธรรมดา เปนทกข คอเปนสงททนไดยากบบคนอยเปนนจ เปนอนตตาหาตวตนมได เปนเพยงธาตทง๔มารวมกนเทานนการใชปญญาพจารณาสภาวธรรมใหเหนตามความเปนจรงอยางน และรแจงเหนจรงตามสภาวะทมอยนนปลอยวางความยดมนถอมนในสงทงปวงไดและละกเลสไดในทสด การปฏบต มสตรคดวเคราะหหาเหตแหงความเปนจรง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกาม๒ ตอบ กาม แปลวา ความใคร หมายถง ความอยาก ความปรารถนาสงทนาใคร นาชอบใจ เปนสงททำใหบคคลหลงตดของอยในโลก ไมสามารถหลดพนไปจากทกขได เพราะ การเวยนตายเวยนเกดอยางไมรจกจบสนแบงเปน๒อยางคอ ๑. กเลสกาม กเลสเปนเหตใคร ไดแก กเลส แปลวา ความเศราหมอง กเลสกามหมายถง ความใครททำใหจตขนมวหรอหมกมนอยในสงนน ๆ เรยกวา ปรยฏฐานกเลส คอ กเลส ทกลมรมจตใหเกดความเรารอนทะยานอยากในอารมณตางๆไดแกราคะความกำหนดยนด โลภะความโลภ อยากไดใหยง ๆ ขนไป อจฉา ความปรารถนา อยากจะได เชน เหนคนอนไดสงใด กอยากจะไดบาง เปนตน อสสา ความรษยา หรอความหงหวง คอ ไมอยากเหนคนอนมาเสมอตว อรต ความไมยนดดวย คอ ไมอยากเหนคนอนไดดเกนไปกวาตว อสนตฏฐ ความไมสนโดษ คอ ความไมรจกพอดพอใจในสงทตนมอย ๒. วตถกาม พสดอนนาใคร หรอวตถอนนาใคร หมายถง สงททำใหจตใคร หรอปรารถนา ไดแก กามคณ ๕ คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ในสวนทเปนอฏฐารมณ คออารมณอนนาใครนาปรารถนานาชอบใจเชนเมอตาเหนรปทสวยงามหไดฟงเสยงทไพเราะจมกไดสดกลนหอม ลนไดสมผสรสทนาลม และรางกายไดถกตองสมผสสงทนาใคร นาชอบใจ กทำใหจต มความยนดขน จากนนกดนรนปรารถนาอยากจะได เมอไดสมความปรารถนากเพลดเพลนลมหลงหมกมนอยในอารมณนน ไมคดทจะถอนตนออกใหพน ครนไมไดดงทตงใจไวกดนรนขวนขวาย เพอจะใหไดมาโดยไมคำนงถงผดชอบชวด การปฏบตรจกขมจตตนใหมความอยากในสงทพอไดพอม

๓.อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบชา๒ ตอบ บชา แปลวา การเคารพยกยอง หมายถง การแสดงความเคารพนบถอบคคล หรอวตถอยางใดอยางหนงทตนนบถอ เชน พทธศาสนกชนบชาพระรตนตรย หรอแสดงความเคารพผมอปการคณมบดามารดาครอาจารยเปนตนการบชาม๒อยางคอ ๑. อามสบชา บชาดวยอามส (คอสงของ) ไดแก การบชาดวยเครองสกการะ ทเปนวตถสงของ มดอกไม ธป เทยน เปนตน การบชาดวยเครองอปโภคและบรโภค มผา อาหาร ทนง ทนอน ยารกษาโรค หรอการทพทธศาสนกชน จดสรางถาวรวตถ มโบสถ วหาร ศาลาการเปรยญ กฏสงฆ เปนตน ไวในพทธศาสนา เพอเปนพทธบชา จดเปนการบชาดวยอามส เชนเดยวกน ๒. ปฏปตตบชา บชาดวยปฏบตตาม ไดแก การบชาดวยการประพฤตตน โดยเออเฟอในคำสงสอนของทาน และปฏบตตามโดยเคารพ ไมแสดงอาการดอรน เชน พทธศาสนกชน ไดฟงคำสงสอนในทางพทธศาสนาแลวประพฤตปฏบตตามพระธรรมคำสงสอน และเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมกจะไดรบผลสมควรแกการปฏบตของตน การปฏบต ควรบชาตอสงของหรอบคคลทเหมาะสม และบชาดวยความเตมใจ ไมใชราคาของสงของ

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของปฏสนถาร๒

ตอบ ปฏสนถารแปลวาการตอนรบหมายถงการรบรองการทกทายปราศรยผมาถงถน

การทำปฏสนถาร เปนสงสำคญประการหนงของผ เปนเจาถน เปนหนาทของผ เปนเจาถน

ทจะตองทำตอแขกผมาเยอน ไมวาผนนจะเปนผทไมรจกคนเคยกนมากอนหรอไมกตาม ตลอดถงผท

สญจรผานไปมา เมอไดประสบพบเหนเขา กเปนผสมควรทผเปนเจาถนจะตองทำปฏสนถารทงนน

ม๒อยางคอ

๑. อามสปฏสนถาร ปฏสนถารดวยอามส (คอสงของ) คอ การจดหาวตถทเปนสงของเปนเครองตอนรบเชนขาวนำหรอทพกอาศยเปนตนเทาทผเปนเจาถนจะสามารถจดหาไดมาตอนรบแขกผมาเยอนตามสมควรหากผทมาเยอนเปนผทมความหวกระหายกควรจดขาวปลาอาหารให หากเขามความประสงคหรอจำเปนทจะตองอยพกแรม กจดหาเครองนงหมสำหรบผลดเปลยน และจดหาทพกใหหรอถาสามารถทำไดเมอเขาจะจากไปกจดหาพาหนะให ๒. ธมมปฏสนถาร ปฏสนถารโดยธรรม หมายถง การตอนรบดวยสนทนา ปราศรยโดยธรรมคอตามความเหมาะสมแกแขกผมาเยอนหรอสมควรแกฐานะของแขก เชน ถาแขก ผมาเยอนเปนผมฐานะตำกวาหรอเสมอกบตนกตอนรบดวยการทกทายปราศรยเชญใหนงในทเสมอกนไมแสดงกรยาเยอหยงถอตวดวยประการใดๆสนทนาถงสขทกขโดยอาการฉนมตรหรอสนทนาในเรองอนๆตามสมควรถาแขกผมาเยอนเปนผมฐานะตำแหนงสงกวาตนดำรงอยในฐานะทควรเคารพนบถอเปนผเจรญกวาตนโดยชาตคณและโดยวยกแสดงการตอนรบดวยการออนนอมถอมตนมการกราบไหวลกขนตอนรบเปนตนพรอมจดหาอาสนะใหนงในทสมควรใหสมกบฐานะตำแหนงนนๆ

การปฏบตเลอกการตอนรบบคคลใหเหมาะสมกบสถานะของบคคลสถานทและเวลา

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสข๒

ตอบ สข แปลวา สภาพททนไดงาย หรอสภาพทกดกนเสยซงทกข หมายถง

ความสบายความสำราญความปลอดโปรงแชมชนความไมเดอดรอนโดยประการตางๆม๒อยางคอ

๑. กายกสข สขทางกาย หมายถง การทกายมภาวะเปนปกต ไมมโรคภยเบยดเบยน

และไมไดรบความเจบปวดจากการกระทบกระทงกบสงอน ๆ มทรพยสมบตพรอมทงเครองอปโภค

บรโภคใชสอยอยางพรอมมล ตลอดถงการทกายไมไดรบความเหนดเหนอยดวยกจการทจะตอง

ทำตางๆเปนตน

๒. เจตสกสข สขทางใจ หมายถง การทใจมความสำราญแชมชนไมขนมวดวยอำนาจ

กเลส คอ โลภะ โทสะ โมหะ อนเปนเหตทำใหจตเศราหมอง หรอการทจตมปกตผองใสไมขนมว

ดวยอารมณทมากระทบมปกตเยนและแชมชนอยเปนนจเปนตน

การปฏบต พงพจารณาใหถองแทความอยากทนำสทางเสอมไมสมควรปฏบต

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๑

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

ทกะ หมวด ๒

กมมฏฐาน ๒

๑. สมถกมมฏฐาน กมมฏฐานเปนอบายสงบใจ

๒. วปสสนากมมฏฐาน กมมฏฐานเปนอบายเรองปญญา

อธบาย กมมฏฐานแปลวาทตงแหงการงานหรออารมณอนเปนทตงแหงการงานอกอยางหนง

เรยกวา “ภาวนา” แปลวาทำใหมใหเปนขน หรอการเจรญ ทง ๒ อยางน มความหมายเดยวกน

คอ การกระทำ หรอการบำเพญเพยรทางจต เพอใหจตสงบระงบจากนวรณธรรมทงหลาย โดยปกต

จตของปถชนยอมดนรนกวดแกวงไปในอารมณตาง ๆ จงไมอาจสงบ ระงบได อบายอยางหนง

เปนเครองฝกจตใหสงบระงบ เปนจตทควรแกการงาน สามารถรแจงสภาวธรรมตามความเปนจรง

และละกเลสทมอยภายในไดเดดขาด เรยกวา กมมฏฐาน หรอภาวนา การบำเพญกมมฏฐานเปน

ขอปฏบตขนสงบคคลผปรารถนาความพนทกขเปนการงานทางจตทละเอยดลมลกตองอาศยความเพยร

และความอดทนเปนประการสำคญ เพราะเมอบคคลมความเพยรตงมนดแลว ยอมสามารถบรรลผลได

ตามสมควรแกอปนสยของตนม๒อยางคอ

๑. สมถกมมฏฐาน กมมฏฐานเปนอบายสงบใจ คอ การเจรญกมมฏฐานทเนองดวย

บรกรรมอยางเดยว เปนการบำเพญเพยรทางจตโดยใชสตเปนหลก ไมเกยวกบการใชปญญา

ตามธรรมดาจตของบคคล ยอมฟงซานไปในอารมณตาง ๆ ทงทเปนอฏฐารมณ คอ อารมณ

ทนาปรารถนานาชอบใจทงทเปนอนฏฐารมณคออารมณทไมปรารถนาไมนาชอบใจเมอจตฟงซาน

ไปในอารมณตางๆกจะไมสามารถสงบลงไดอบายอยางหนงอนเปนเครองสงบระงบจตไมใหฟงซาน

ไปในอารมณตางๆกคอการใชสตยดเอาอารมณอยางใดอยางหนงแลวบรกรรมโดยทำไวในใจจนจต

แนบแนนในอารมณเดยวสามารถระงบนวรณไดเปนจตมอารมณเลศเปนหนงเรยกวา“เอกคคตา”

ในปกรณวเสสวสทธมรรคจำแนกอารมณสมถกมมฏฐานไว ๔๐ คอ กสณ ๑๐

อสภะ๑๐อนสสต๑๐อาหาเรปฏกลสญญา๑จตธาตววตถาน๑พรหมวหาร๔อรป๔

๒. วปสสนากมมฏฐาน กมมฏฐานเปนอบายเรองปญญา คอ การบำเพญกมมฏฐาน

ทใชปญญาพจารณาอยางเดยว โดยการพจารณาปรารภสภาวธรรม คอ ขนธ ๕ อายตนะ ๑๒

ธาต ๑๘ อนทรย ๒๒ แยกออกพจารณาใหรตามสภาพความเปนจรง โดยยกขนสไตรลกษณหรอ

สามญญลกษณะวา เปนอนจจง คอ ความไมเทยง มการเปลยนแปรไปเปนธรรมดา เปนทกข คอ

เปนสงททนไดยากบบคนอยเปนนจ เปนอนตตาหาตวตนมได เปนเพยงธาตทง๔มารวมกนเทานน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

การใชปญญาพจารณาสภาวธรรมใหเหนตามความเปนจรงอยางน และรแจงเหนจรงตามสภาวะ

ทมอยนนปลอยวางความยดมนถอมนในสงทงปวงไดและละกเลสไดในทสด

ผทเจรญกมมฏฐาน๒อยางนมผลแตกตางกนคอผทเจรญสมถกมมฎฐานระงบนวรณ๕

ได ทำใหจตสงบเปนสมาธ ไดสมาบต ๘ คอ รปฌาน ๔ และอรปฌาน ๔ แตไมสามารถบรรล

มรรคผลได สวนผทเจรญวปสสนากมมฎฐาน โดยใชปญญาพจารณาสภาวธรรม ยกขนสไตรลกษณ

จนเกดรแจงเหนจรง ไมยดมนถอมนในสงทงปวง สามารถละกเลสไดเดดขาด และบรรลเปน

พระอรหนตในทสด

กาม ๒

๑. กเลสกาม กเลสเปนเหตใคร

๒. วตถกาม พสดอนนาใคร หรอ วตถอนนาใคร

อธบาย กาม แปลวา ความใคร หมายถง ความอยาก ความปรารถนาสงทนาใครนาชอบใจ

เปนสงททำใหบคคลหลงตดของอยในโลก ไมสามารถหลดพนไปจากทกขได เพราะการเวยนตาย

เวยนเกดอยางไมรจกจบสนแบงเปน๒อยางคอ

๑. กเลสกาม กเลสเปนเหตใคร ไดแก กเลส แปลวา ความเศราหมอง กเลสกาม

หมายถง ความใครททำใหจตขนมวหรอหมกมนอยในสงนน ๆ เรยกวา ปรยฏฐานกเลส คอ กเลส

ทกลมรมจตใหเกดความเรารอนทะยานอยากในอารมณตางๆไดแกราคะความกำหนดยนด โลภะ

ความโลภ อยากไดใหยง ๆ ขนไป อจฉา ความปรารถนา อยากจะได เชน เหนคนอนไดสงใด

กอยากจะไดบาง เปนตน อสสา ความรษยา หรอความหงหวง คอ ไมอยากเหนคนอนมาเสมอตว

อรต ความไมยนดดวย คอ ไมอยากเหนคนอนไดดเกนไปกวาตว อสนตฏฐ ความไมสนโดษ คอ

ความไมรจกพอดพอใจในสงทตนมอย

๒. วตถกาม พสดอนนาใคร หรอวตถอนนาใคร หมายถง สงททำใหจตใคร

หรอปรารถนา ไดแก กามคณ ๕ คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ในสวนทเปนอฏฐารมณ คอ

อารมณอนนาใคร นาปรารถนา นาชอบใจ เชน เมอตาเหนรปทสวยงาม หไดฟงเสยงทไพเราะ

จมกไดสดกลนหอม ลนไดสมผสรสทนาลม และรางกายไดถกตองสมผสสงทนาใคร นาชอบใจ

กทำใหจตมความยนดขนจากนนกดนรนปรารถนาอยากจะไดเมอไดสมความปรารถนากเพลดเพลน

ลมหลงหมกมนอยในอารมณนน ไมคดทจะถอนตนออกใหพน ครนไมไดดงทตงใจไวกดนรน

ขวนขวายเพอจะใหไดมาโดยไมคำนงถงผดชอบชวด

กามทง๒อยางนกเลสกามจดเปนมารเพราะเปนโทษลางผลาญคณความดและทำให

จตตกตำจนเสยคนได สวนวตถกามจดเปนบวงแหงมาร เพราะเปนสงทนาใคร นาปรารถนา

นาชอบใจ สามารถผกจตของบคคลผไมรเทาทนใหตดอย ไมสามารถจะหลดพนไปจากทกข

ในวฏสงสารได

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บชา ๒

๑. อามสบชา บชาดวยอามส (คอสงของ)

๒. ปฏปตตบชา บชาดวยปฏบตตาม

อธบาย บชา แปลวา การเคารพยกยอง หมายถง การแสดงความเคารพนบถอบคคลหรอ

วตถอยางใดอยางหนงทตนนบถอ เชน พทธศาสนกชนบชาพระรตนตรย หรอแสดงความเคารพ

ผมอปการคณมบดามารดาครอาจารยเปนตนการบชาม๒อยางคอ

๑. อามสบชา บชาดวยอามส (คอสงของ) ไดแก การบชาดวยเครองสกการะทเปน

วตถสงของ มดอกไม ธป เทยน เปนตน การบชาดวยเครองอปโภคและบรโภค มผา อาหาร ทนง

ทนอน ยารกษาโรค หรอการทพทธศาสนกชน จดสรางถาวรวตถ มโบสถ วหาร ศาลาการเปรยญ

กฏสงฆเปนตนไวในพทธศาสนาเพอเปนพทธบชาจดเปนการบชาดวยอามสเชนเดยวกน

๒. ปฏปตตบชา บชาดวยปฏบตตาม ไดแก การบชาดวยการประพฤตตนโดยเออเฟอ

ในคำสงสอนของทาน และปฏบตตามโดยเคารพ ไมแสดงอาการดอรน เชน พทธศาสนกชน ไดฟง

คำสงสอนในทางพทธศาสนาแลวประพฤตปฏบตตามพระธรรมคำสงสอน และเปนผปฏบตธรรม

สมควรแกธรรมกจะไดรบผลสมควรแกการปฏบตของตน

บชา๒อยางนอามสบชาทำใหเกดในสคตโลกสวรรคปฏปตตบชาทำใหไดผลสงสดคอ

มรรค ผล นพพาน พระพทธเจาจงตรสสรรเสรญปฏบตบชาวาประเสรฐ เพราะสามารถรกษา

พระสทธรรมคำสงสอนไวไดนานและถอวาเปนการบชาพระพทธองคโดยตรง

ปฏสนถาร ๒

๑. อามสปฏสนถาร ปฏสนถารดวยอามส (คอสงของ)

๒. ธมมปฏสนถาร ปฏสนถารโดยธรรม

อธบาย ปฏสนถาร แปลวา การตอนรบ หมายถง การรบรอง การทกทายปราศรยผมาถงถน

การทำปฏสนถาร เปนสงสำคญประการหนงของผเปนเจาถน เปนหนาทของผเปนเจาถนทจะตองทำ

ตอแขกผมาเยอน ไมวาผนนจะเปนผทไมรจกคนเคยกนมากอนหรอไมกตาม ตลอดถงผทสญจร

ผานไปมา เมอไดประสบพบเหนเขา กเปนผสมควรทผเปนเจาถนจะตองทำปฏสนถารทงนน

ม๒อยางคอ

๑. อามสปฏสนถาร ปฏสนถารดวยอามส (คอสงของ)คอการจดหาวตถทเปนสงของ

เปนเครองตอนรบ เชน ขาว นำ หรอทพกอาศย เปนตน เทาทผเปนเจาถนจะสามารถจดหาไดมา

ตอนรบแขกผมาเยอนตามสมควร หากผทมาเยอนเปนผทมความหวกระหาย กควรจดขาวปลา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

อาหารให หากเขามความประสงคหรอจำเปนทจะตองอยพกแรม กจดหาเครองนงหมสำหรบ

ผลดเปลยนและจดหาทพกใหหรอถาสามารถทำไดเมอเขาจะจากไปกจดหาพาหนะให

๒. ธมมปฏสนถาร ปฏสนถารโดยธรรม หมายถง การตอนรบดวยสนทนาปราศรย

โดยธรรม คอ ตามความเหมาะสมแกแขกผมาเยอน หรอสมควรแกฐานะของแขก เชน ถาแขก

ผมาเยอนเปนผมฐานะตำกวาหรอเสมอกบตนกตอนรบดวยการทกทายปราศรยเชญใหนงในทเสมอกน

ไมแสดงกรยาเยอหยง ถอตวดวยประการใด ๆ สนทนาถงสขทกขโดยอาการฉนมตร หรอสนทนา

ในเรองอน ๆ ตามสมควร ถาแขกผมาเยอนเปนผมฐานะตำแหนงสงกวาตน ดำรงอยในฐานะทควร

เคารพนบถอ เปนผเจรญกวาตนโดยชาตคณ และโดยวย กแสดงการตอนรบดวยการออนนอม

ถอมตน มการกราบไหว ลกขนตอนรบ เปนตน พรอมจดหาอาสนะใหนงในทสมควรใหสมกบฐานะ

ตำแหนงนนๆ

ปฏสนถาร ๒ อยางน มความสำคญอยางยงสำหรบสงคมมนษย เพราะมนษยจะตองม

การคบหาสมาคมพบปะทกทายพดจาปราศรยกนดวยปฏสนถารอยางใดอยางหนง เพอการอยรวมกน

ในโลกอยางมความสขถาปราศจากปฏสนถารทง๒อยางนกจะทำใหสงคมมนษยขาดความเออเฟอ

เผอแผเกอกลซงกนและกน

สข ๒

๑. กายกสข สขทางกาย

๒. เจตสกสข สขทางใจ

อธบาย สข แปลวา สภาพททนไดงาย หรอสภาพทกดกนเสยซงทกข หมายถง ความสบาย

ความสำราญความปลอดโปรงแชมชนความไมเดอดรอนโดยประการตางๆม๒อยางคอ

๑. กายกสข สขทางกาย หมายถง การทกายมภาวะเปนปกต ไมมโรคภยเบยดเบยน

และไมไดรบความเจบปวดจากการกระทบกระทงกบสงอน ๆ มทรพยสมบตพรอมทงเครองอปโภค

บรโภคใชสอยอยางพรอมมล ตลอดถงการทกายไมไดรบความเหนดเหนอยดวยกจการทจะตอง

ทำตางๆเปนตน

๒. เจตสกสข สขทางใจ หมายถง การทใจมความสำราญแชมชนไมขนมวดวยอำนาจ

กเลส คอ โลภะ โทสะ โมหะ อนเปนเหตทำใหจตเศราหมอง หรอการทจตมปกตผองใสไมขนมว

ดวยอารมณทมากระทบมปกตเยนและแชมชนอยเปนนจเปนตน

สข ๒ อยางน สขทางใจนบวาเปนสงสำคญ เพราะบคคลแมกายจะไดรบความลำบาก

เดอดรอนเพยงใดกตาม ถาใจเปนสขไมขนมวแลว ยอมทนตอความทกขทเกดขนทางกายได

ทงยงสามารถหาอบายหลกเลยงความทกขนนๆไดดวย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๒ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด๓ เปนหลกธรรมทวาดวย อกศลวตก๓

กศลวตก๓อคค (ไฟ)๓อธปเตยยะ๓ญาณ๓ตณหา๓ปฎก๓พทธจรยา๓วฏฏะ (วน)๓

สกขา ๓ และสามญลกษณะ ๓ หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดอยในสงคม

ดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -อกศลวตก๓

-กศลวตก๓

-อคค(ไฟ)๓

-อธปเตยยะ๓

-ญาณ๓

-ตณหา๓

-ปฎก๓

-พทธจรยา๓

-วฏฏะ(วน)๓

-สกขา๓

-สามญลกษณะ๓

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๖. กระบวนการจดการเรยนร ๑. ใหนกเรยนสวดมนตไหวพระนงสมาธกอนเรยน๕นาท

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

-นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓บางหรอไม

-หลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓มอะไรบาง

-นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓

จากทไหนบาง

ขนฝก

๓. แบงนกเรยนออกเปน๔กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในตกะ หมวด ๓ ซงประกอบดวย กลมท ๑ อกศลวตก ๓ กศลวตก ๓ อคค (ไฟ) ๓ กลมท ๒

อธปเตยยะ๓ญาณ๓ ตณหา ๓ กลมท ๓ ปฎก ๓ พทธจรยา ๓ วฏฏะ (วน) ๓ และกลมท ๔

สกขา๓สามญลกษณะ๓จากใบความรท๒

๔. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

ขนประยกต

๕. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมาย

เพอแลกเปลยนเรยนร

๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๒

๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓ ใบกจกรรมท๒

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๒เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓

๒. ใบกจกรรมท๒

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๙. การวดผลและประเมนผล

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๒

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรมของ

พระพทธศาสนา

ในตกะหมวด๓ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๒๐คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๑๙คะแนนลงมา

หมายเหต เกณฑการตดสนสามารถปรบใชตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

ขอท ระดบคะแนน

๓ คะแนน ๒ คะแนน ๑ คะแนน

๑-๑๑ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๒ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๑๑ขอ(๓๓คะแนน)

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอกศลวตก๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกศลวตก๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอคค(ไฟ)๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอธปเตยยะ๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของญาณ๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของตณหา๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๗. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของปฎก๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๘. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพทธจรยา๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๙. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของวฏฏะ(วน)๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๑๐. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสกขา๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๑๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสามญลกษณะ๓

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๒

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอกศลวตก๓

ตอบ แปลวาความตรในทางอกศลหมายถงความนกคดไปในทางทไมดเปนอาการ

ทเกดขนกบจต โดยปกตจตของมนษยผเปนปถชนยอมจะมการนกคดไปในอารมณตาง ๆ บางครง

กนกคดไปในทางทด คอ คดทจะทำตนใหเปนประโยชนเกอกลแกผอน บางครงกคดไปในทางไมด

คอคดแตในทางทจะทำใหผอนเดอดรอนในทนหมายถงความนกคดในทางไมดม๓อยางคอ

๑. กามวตก ความตรในทางกาม หมายถง ความนกคดของบคคลผหนกไปทางกาม

หรอในทางลาภผล เชน ความคดทมงไปในทางประพฤตผดในสามภรรยาของผอน เมอเหนสาม

ภรรยาของผอนแลวกอดใจไวไมได เกบเอาความคดปรารถนาทจะทำการลวงละเมดไวในใจความคดเชนน

มราคะเปนสมฏฐาน

๒. พยาบาทวตก ความตรในทางพยาบาท หมายถง ความนกคดของผทหนกไป

ในทางโทสะขาดความเมตตามงแตจะใหเกดความทกขแกผอน เชน คดจะประทษรายรางกายเขาบาง

คดจะทำลายทรพยสนของเขาบาง คดจะทำลายคณความดของเขาบาง ความคดเชนนมโทสะ

เปนสมฏฐาน

๓. วหงสาวตก ความตรในทางเบยดเบยน หมายถง ความนกคดของบคคลผขาด

ความสงสาร และขาดความพลอยยนด มความรษยาไมอยากเหนใครดกวาตน เชน คดหาทาง

กลนแกลงผอนใหไดรบความเดอดรอนบาง ทำงานดวยกนกคดเอาเปรยบเขา เพอตวเองจะไดทำงาน

นอยบางหรอแสวงหาความสขเพอตวเองในทางทจะทำใหผอนไดรบความลำบากบางความคดเชนน

มโมหะเปนสมฏฐาน

การปฏบต มสตไมวตก

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกศลวตก๓

ตอบ แปลวา ความตรในทางกศลหมายถง ความตรกนกคดในฝายทด ตรงกนขาม

กบอกศลวตกดงกลาวม๓อยางคอ

๑. เนกขมมวตก ความตรในทางพรากจากกาม หมายถง ความตรกนกคดของ

ผหวงความสงบในการทจะพรากตนออกจากกาม ไมตกอยในอำนาจของกเลสกาม มราคะ

ความกำหนด โลภะ ความโลภ เปนตน ทงไมปลอยใจใหลมหลงอยในวตถกามอนเปนเครองยวยวน

จตคอกามคณ๕ไดแกรปเสยงกลนรสโผฏฐพพะทนารกชกใหใครพาใจใหกำหนดโดยคำนงถง

โทษของกเลสเหลานวาเปนเหตใหจตฟงซาน และมความคดทจะพรากจากกเลสเหลานนดวยการ

ออกบวชเนกขมมวตกนมอโลภะเปนสมฏฐาน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒. อพยาบาทวตก ความตรในทางไมพยาบาท หมายถง ความตรกนกคดของ

บคคลผหวงใหคนอนมความสข ไมคดถงความสขของตนฝายเดยว คดทจะแบงปนประโยชนของตน

แกผอน ไดแก ความคดของผทประกอบดวยความเมตตากรณา เมอตนมความสขกปรารถนาจะให

ผอนมความสขดวย เหนผอนมความทกขกคดชวยใหพนทกข เปนตน อพยาบาทวตกนมอโทสะเปน

สมฏฐาน

๓. อวหงสาวตก ความตรในทางไมเบยดเบยน หมายถง ความตรกนกคดของ

บคคลผมงใหผอนมความสบายไมคดซำเตมเมอเหนผอนมทกขจะทำสงใดกนกถงประโยชนของผอน

อยเสมอ เชนจะใชคนหรอสตวกนกถงความเหนอยยากของคนหรอสตวนน ไมใชใหลำบากตรากตรำ

จนเกนไปหรอคดจะทำสงใดถาทำใหผอนเดอดรอนกงดเวนเสย เปนตน อวหงสาวตกนมอโมหะเปน

สมฏฐาน

การปฏบตสบขอมลรวเคราะหหาพนฐานความจรงดวยสตและปญญา

๓.อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอคค(ไฟ)๓

ตอบ แปลวาไฟโดยปกตไฟเปนของรอนเมอบคคลไปถกตองเขากจะทำใหเจบปวด

เพราะถกพลงแหงความรอนแผดเผา ถาเอาวตถไปถกตองเขากอาจเผาวตถนนใหเปนเถาถานไปได

นหมายถงไฟภายนอกทมอยตามธรรมชาตแตในทนหมายถงกเลสทเปรยบเหมอนไฟเพราะเผาลน

จตใจใหเรารอน คอ กเลสทมลกษณะรอนเหมอนไฟ ซงเมอเกดขนภายในจตใจแลวกจะทำใหรมรอน

กระวนกระวายไมอาจคงอยในคณความดได เพราะเปนสงทจะเผาบคคลเสยจากคณความด

ม๓อยางคอ

๑. ราคคค ไฟคอราคะ หมายถง ความกำหนดยนดหรอความทะยานอยาก

ในอารมณตาง ๆ ตามทตนปรารถนา ซงมมาจากความโลภ ตามปกตบคคลผประกอบดวยราคะแลว

จตยอมจะฟงซานไมสงบลงไดเชนเมอไดพบรปทสวยงามฟงเสยงทไพเราะเปนตนจตกจะตดอยใน

รปและเสยงนน เกดความรอนรมกระวนกระวายใจ พยายามเพอจะใหไดมาตามทปรารถนา

โดยสามารถทำไดทกอยางไมวาถกหรอผด เชน ฆาคนหรอทำอนาจารตาง ๆ เปนตน เพอใหไดสงท

ปรารถนาซงเกดขนดวยอำนาจไฟราคะทเผาลนจตใหรมรอนนนเอง

๒. โทสคค ไฟคอโทสะ หมายถง ความขดเคอง ไมพอใจ คดประทษรายผอน

เปนธรรมชาตของจตทถกอนฏฐารมณมากระทบมลกษณะทำใหจตหงดหงดฉนเฉยว เปนตน โทสะน

เมอเกดขนแลว ถาไมรจกยบยงชงใจ ยอมเปนเหตใหแสดงอาการวปรตตาง ๆ เมอมกำลงแกกลา

มากขนกทำใหปราศจากความเมตตากรณา อาจประทษรายผอนทตนโกรธไดโดยวธการตาง ๆ

ดงนนโทสะจงเปรยบเหมอนไฟเพราะเผาลนจตใหรอนรมดวยการคดจะประทษรายผอน

๓. โมหคค ไฟคอโมหะ หมายถง ความหลงไมรสภาพตามเปนจรง จตทถกโมหะ

ครอบงำ ยอมลมหลงมวเมาไปตามความเชอของตนหรอตามคำชกนำของผอน โดยไมไดใชปญญา

ของตนพจารณาหาเหตผล เชน มผมาแนะนำวา ถาอยากมความสข ความเจรญจะตองทำการบชา

หรอบวงสรวงสงศกดสทธดวยสงน ๆ กทำตาม แมตนเองจะไมมทรพยสนสงของกไปยมผอนมา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

โดยไมคำนงวาทำไปแลวจะเกดผลหรอไม เมอไมเกดผลตามคำแนะนำกเดอดรอนใจเพราะหมดทรพยสน

และเปนหนผอนเปนตนดงนนโมหะจงเปรยบเหมอนไฟเพราะเผาลนจตใจใหลมหลง

การปฏบตสำรวจใจตนเองสถานการณทเกดขนทำใหไมสบายใจหรอไมเพราะเหตใด

หาเหตผลวเคราะหหาทางแกปญหาโดยสวนรวม

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอธปเตยยะ๓

ตอบ แปลวาความเปนใหญหมายถงความเปนใหญของบคคลทจะทำการอยางใด

อยางหนง กหวงผลทจะไดเปนสำคญ เชน ทำเพอตนเอง ทำเพอประเทศชาตบานเมอง ทำเพอ

ความถกตองชอบธรรมเปนตนม๓อยางคอ

๑. อตตาธปเตยยะ ความมตนเปนใหญ (อตตาธปไตย)หมายถงบคคลผยดอตตา

คอ ถอตนเปนประมาณจะกระทำสงใดกนกถงประโยชนตนเปนสำคญ โดยไมนกถงความเสยหาย

ของผอน แมจะทำสงทแสดงวาตนเปนผเสยสละเพอสวนรวมกตาม จะทำกเมอมความจำเปนเทานน

แตจดมงหมายกคอความเปนใหญของตนเปนสำคญ

๒. โลกาธปเตยยะ ความมโลกเปนใหญ (โลกาธปไตย) โลก ในทนหมายถง

ประชาชนผอยในโลกดงนนโลกาธปเตยยะในทนจงหมายความวามประชาชนเปนใหญหรอทเรยกกนใน

สมยนวา ประชาธปไตย ซงนบวาอำนวยประโยชนดกวาอตตาธปเตยยะ เพราะทำใหเปนไปในทางท

ถกทชอบไดมากกวา คอจะทำสงใดกยงยดถอประชาชนเปนใหญ โดยมงถงประชาชน เชน

จะทำทานคดวา ถาเราไมทำคนอนกจะตเตยนวาเราตระหนถเหนยว เขาทำกนทำไมไมทำ จงตอง

พยายามทำบางพอเปนเครองปองกนการตเตยนของผอนเปนตน

๓. ธมมาธปเตยยะ ความมธรรมเปนใหญ (ธมมาธปไตย) ธรรม ในทนหมายถง

ความถกตองชอบธรรมในการกระทำของบคคลเปนสำคญ ไมทำเพราะกลวคนอนตเตยนหรอ

เพราะหวงคำสรรเสรญของคนอน แตทำเพราะคดวาเปนสงทควรทำ เชน เมอจะทำบญกศล

กคดวาการใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา เปนหลกปฏบตทถกตองชอบธรรม จงใหทานเพอใหจต

ปราศจากความตระหน และเปนเครองเกอกลกนและกน รกษาศล เพอรกษา กาย วาจา ของตน

ใหสงบเรยบรอย ไมเบยดเบยนผอนใหเดอดรอน และเจรญภาวนา เพอใหใจสงบระงบ ไมใหฟงซาน

เปนตน การกระทำกศลดงกลาวน ไมไดคดถงประโยชนของตนและไมไดทำเพราะเกรงผอนตเตยน

แตทำเพราะยดถอความถกตองความชอบธรรมเปนสำคญ

การปฏบต จงคดวาตนเปนสวนหนงของสงคม ไมมอะไรเปนของตนทกคนมสวนรวม

ชวยกนสรางสรรค

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของญาณ๓

ตอบแปลวาความรหรอความหยงรหมายถงปญญาหยงรเหตและผลอนแจมแจง

ตามสภาพความเปนจรงโดยไมมสงใดขดขวางหรอปดบงมใหรในทนไดแกความรแจงเหนจรงในอรยสจ๔

ม๓อยางคอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑. สจจญาณ ปรชาหยงรอรยสจ หมายถง ความรแจงในอรยสจ ๔ แตละอยางตามทเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย (เหตเกดทกข) นทกขนโรธ (ความดบทกข) นทกขนโรธ คามนปฏปทา (ขอปฏบตใหถงความดบทกข) หรอปญญาหยงรวา การเกด แก เจบ ตาย เปนทกขตณหา๓มกามตณหาเปนตนเปนเหตใหเกดทกขความดบตณหาเสยไดเปนความดบทกขอรยมรรค มองค๘เปนขอปฏบตทนำไปสความดบทกข ๒. กจจญาณ ปรชาหยงรกจทควรทำ หมายถง ความหยงรกจอนจะตองทำใน อรยสจ๔แตละอยางวาทกขเปนสภาพทควรกำหนดรทกขสมทยเปนสภาพทควรละเสยทกขนโรธเปนสภาพทควรทำใหแจง ทกขนโรธคามนปฏปทาเปนสภาพทควรทำใหเกดขนหรอควรเจรญใหเกดมขน ๓. กตญาณ ปรชาหยงรกจอนทำแลว หมายถง ความหยงรวากจอนจะตองทำในอรยสจ ๔ แตละอยางนนไดทำเสรจแลว กลาวคอปญญาอนหยงรวา ทกขเปนสภาพทควรกำหนดรเราไดกำหนดรแลว ทกขสมทยเปนสภาพทควรละเราละไดแลว ทกขนโรธเปนสภาพควรทำใหแจง เราไดทำใหแจงแลวทกขนโรธคามนปฏปทาเปนสภาพทควรทำใหเกดขนเราไดทำใหเกดขนแลว การปฏบตแสวงหาความรจากการอานการฟงการสงเกต ๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของตณหา๓ ตอบแปลวาความอยากหมายถงความทะยานอยากอนเปนอาการทมอยในจตใจของปถชนทวไปหรอภาวะจตทดนรนไปในอารมณมรปเปนตนม๓อยางคอ ๑. กามตณหา ตณหาในกาม หมายถง ความทะยานอยากไดในวตถกาม หรอกามคณ อนไดแก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนนาใครนาปรารถนา นาชอบใจทเรยกวาอฏฐารมณ ทตนยงไมไดและความหมกมนอยในวตถกามทไดแลวจนไมสามารถสละได ไดแก ความอยากในอารมณมรป เปนตน ทเกดขนดวยอำนาจความอยากไดกามคณ คอ สงสนอง ความตองการทางประสาทสมผสทง๕คอตาอยากเหนรปสวยหอยากไดยนเสยงไพเราะจมกอยากดมกลนหอมลนอยากลมลองของอรอยกายอยากสมผสทนมสบาย ๒. ภวตณหา ตณหาในภพหมายถงความทะยานอยากเปนอยในภพทตนเกดแลวดวยอำนาจความหวงอาลย เชน ผทมความหวงอาลยในทรพยสมบต ลาภ ยศ หรอญาตมตร ไมอยากจะจากไป และความอยากเกดในภพทปรารถนาตอไป รวมถงความอยากเปนนนเปนน ไดแก ความอยากในภาวะของตวตนทจะไดจะเปนอยางใดอยางหนง อยากเปน อยากคงอยตลอดไป รวมถงความตดใจในรปภพอรปภพหรอตดใจในฌานสมาบตความเหนตดแนนในภพและความเหนวาเปนอตตาและโลกเทยงเปนตน ๓. วภวตณหา ตณหาในปราศจากภพหมายถงความทะยานอยากพนจากภพทเกด คอ ความอยากตายไปเสยดวยอำนาจความเบอหนาย และความอยากดบสญไมเกดในภพนน ๆ อกไดแก ความอยากในความพรากพนไปแหงตวตนจากความเปนอยางใดอยางหนงอนไมนาปรารถนาไมนาชอบใจเชนอยากฆาตวตายเพราะความผดหวงอกหกอยากทำลายอยากใหดบสญความเหนตดแนนในสภาวะทปราศจากภพและความเหนวาเปนอตตาและโลกขาดสญเปนตน การปฏบตความรแจงเหนจรงวาความอยากใดทนำมาสทกขพงละเวน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๗. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของปฎก๓ ตอบ แปลวา กระจาดหรอตระกรา อนเปนภาชนะสำหรบใสสงของตาง ๆ ในทนหมายถงคมภรเปนทรวบรวมคำสงสอนในทางพระพทธศาสนาทจดเปนหมวดหมแลวม๓อยางคอ ๑. พระวนยปฎก หมวดพระวนยไดแกคำสงสอนทใชในลกษณะขอบงคบอนเปนกฎ หรอระเบยบสำหรบปฏบต เพออยรวมกนอยางเปนสขของหมคณะ แบงเปน ๒ อยาง คอ ๑) อาคารยวนย วนยของคฤหสถ คอ ผอยครองเรอน ไดแก ศล๕ศล๘ และ๒) อนาคารยวนยวนยของบรรพชต คอ พระภกษ สามเณร และพระภกษณ ไดแก ศล ๑๐ ของสามเณร ศล ๒๒๗ ของพระภกษสงฆและศล๓๑๑ของพระภกษณ ๒. พระสตตนตปฎก หมวดพระสตตนตะ (หรอพระสตร)ไดแกพระสตรทประมวลพระธรรมเทศนาซงแสดงแกบคคลตามสถานทและโอกาสตาง ๆ โดยยกบคคลขนแสดงเปนตวอยางเพอใหเขาใจไดงาย เชน กลาวถง ทาน ศล ภาวนา เปนตน วาเปนอยางไร แลวยกบคคลผปฏบต มาเปนตวอยางเพอใหเกดความเขาใจและนำไปปฏบตไดเปนตน ๓. พระอภธรรมปฎก หมวดพระอภธรรม ไดแก ธรรมทแสดงเฉพาะหวขอทเปนหลกวชาลวนๆไมเกยวดวยบคคลหรอเหตการณจดเปนปรมตถ(ธรรมชนสง)ทมเนอความสขมลมลก ซงเปนธรรมทเหมาะแกบคคลผมอปนสยแกกลา มการกลาวอธบายถง ขนธ ธาต อายตนะ อนทรยบญญตวมตตและกศลหรอกลาวโดยยอเปนธรรมทเกยวกบจตเจตสกรปนพพาน การปฏบตศกษาและวเคราะหใหถองแท ๘. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพทธจรยา๓ ตอบ แปลวา พระจรยาของพระพทธเจา หมายถง การทรงบำเพญประโยชน ของพระพทธเจาตลอดระยะเวลา๔๕พรรษาม๓อยางคอ ๑. โลกตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนแกโลก ไดแกพระจรยาททรงบำเพญประโยชนแกมหาชนทนบวาเปนสตวโลกทวๆไปโดยทรงบำเพญพทธกจ๕อยางคอ๑) เวลาเชาเสดจออกบณฑบาต ๒) เวลาเยนทรงแสดงธรรม ๓) เวลาคำทรงประทานพระโอวาทแกพระภกษ ๔) เวลาเทยงคนทรงตอบปญหาเทวดา (๕) เวลาใกลรงทรงตรวจดเวไนยสตว ในพทธกจขอวา ในเวลาใกลรง พระพทธองคจะทรงใชทพยจกษตรวจดสตวโลก ทมอปนสยพรอมทจะบรรลธรรมแลวกเสดจไปโปรดโดยไมทรงเหนแกความลำบาก เปนพระพทธจรยาททรงบำเพญเพอสงเคราะห คนทงหลายโดยฐานเปนเพอนมนษยดวยกน ๒. ญาตตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนแกพระญาตหรอโดยฐานเปนพระญาต ไดแกทรงสงเคราะหพระญาตตามฐานะเชนทรงอนญาตใหพวกศากยะผเปนพระญาตและเปนเดยรถย (นบถอลทธศาสนาอน) ซงมความประสงคจะเขามาอปสมบทในพระพทธศาสนาไมตองอย ตตถยปรวาส ๔ เดอนกอน เหมอนพวกเดยรถยอน ๆ หรอการเสดจกลบกรงกบลพสด เพอทรง แสดงธรรมโปรดพระประยรญาต มพระพทธบดา เปนตน ใหบรรลธรรมตามภมธรรมของ แตละบคคล หรอการเสดจไปหามพระญาตทงสองฝายผววาทกนเพราะการแยงนำเขานา เปนตน

จดเปนญาตตถจรยาทเดนชด

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๓. พทธตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนโดยฐานเปนพระพทธเจา ไดแก

ทรงบำเพญประโยชนในฐานะเปนพระพทธเจา เชน ทรงบญญตสกขาบทพรหมจรรย และทรง

วางระเบยบปฏบตแกพระภกษและพระภกษณ คอ ศลหรอพระวนยของพระภกษและพระภกษณ

อนเปนพนฐานแหงการประพฤต เพอขมพวกภกษผหนาดานไมละอายทเรยกวา อลชช และเพอ

ความอยผาสกของเหลาภกษผเครงครดในศล และทรงแสดงธรรมประกาศพระศาสนาแกพทธบรษท

ใหรทวถงธรรมประดษฐานพระพทธศาสนาใหดำรงยงยนสบมาพระพทธจรยาสวนน ทำใหพระพทธองค

ทรงเปนพระพทธเจาอยางสมบรณในฐานะทเปนพระบรมศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย

พทธจรยา ๓ อยางน เมอบคคลไดศกษาแลว ทำใหทราบถงการบำเพญประโยชน

ของพระพทธเจา ตลอดระยะเวลา ๔๕ พรรษา วาทรงแสดงธรรมโปรดเวไนยสตวทกถวนหนา

ทรงบำเพญประโยชน ๓ ประการ คอ ทรงอนเคราะหชาวโลก ทรงอนเคราะหหมพระญาต และ

ทรงบำเพญประโยชนในฐานะเปนพระพทธเจาอยางสมบรณ ควรทพทธบรษทจะไดถอเปนแบบอยาง

ในการปฏบตสบไป

การปฏบต การปฏบตตนเปนบคคลมจตอาสา เพอประโยชนของสวนรวม

เปนประโยชนอนสงสด

๙. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของวฏฏะ(วน)๓

ตอบ แปลวา วน หรอวงเวยน หมายถง องคประกอบทหมนเวยนตอเนองกนของ

ภวจกรหรอสงสารจกรคอการเวยนตายเวยนเกดอยในภพภมตางๆม๓อยางคอ

๑. กเลสวฏฏะ วนคอกเลส หรอวงจรกเลส ประกอบดวย อวชชาความไมรจรง

ตณหาความอยากและอปาทานความยดมนถอมน

๒. กมมวฏฏะ วนคอกรรมหรอวงจรกรรมประกอบดวยสงขารและกรรมภพ

๓. วปากวฏฏะ วนคอวบาก หรอวงจรวปาก ประกอบดวยวญญาณ นามรป

สฬายตนะ ผสสะ และเวทนา ซงแสดงออกในรปปรากฏ เรยกวา อปปตตภพ ชาต ชรา มรณะ

เปนตน

การปฏบตจงคดวาทำสงใดยอมมผรผเหนดงนนจงกระทำแตความด

๑๐. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสกขา๓

ตอบ แปลวา การศกษา หรอขอทจะตองศกษา หมายถง ขอปฏบตทเปนหลก

สำหรบศกษาหรอฝกหดฝกฝนอบรมกายวาจาใจใหมการพฒนาสงยงขนไปจนบรรลจดหมายสงสด

คอพระนพพานม๓อยางคอ

๑. อธสลสกขา สกขาคอศลยง หมายถง ขอปฏบตสำหรบฝกอบรมในทาง

ความประพฤตชนสง โดยความมงหมายสงสด ไดแก ปาตโมกขสงวรศล ศล คอ ความสำรวม

ในพระปาตโมกขเวนขอทพระพทธเจาทรงหามทำตามขอททรงอนญาตจดเปนศลทยงสงกวาศลทวไป

ศลสำหรบคนทวไป คอ ขอปฏบตสำหรบฝกอบรมในดานความประพฤตระเบยบวนย การรกษา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

มารยาททางกายและวาจาใหมสจรตทางกายวาจาและมการดำรงอยดวยดมชวตทเกอกลทามกลาง

สภาพแวดลอมทตนมสวนชวยสรางสรรค รกษาใหเอออำนวยแกการมชวตทดงามรวมกน เปนพนฐานทด

สำหรบการพฒนาคณภาพจต

๒. อธจตตสกขา สกขาคอจตยงหมายถงขอปฏบตสำหรบฝกอบรมจตเพอใหเกด

สมาธชนสง ไดแก การฝกอบรมจตจนถงขนฌานสมาบตจดเปนสมาธยง สำหรบคนทวไปเปนการ

สรางเสรมคณภาพจตและรจกใชความสามารถในการฝกจต หรอการปรบปรงจตใหมคณภาพ

และสมรรถภาพสง ซงเออแกการมชวตทดงามและพรอมทจะใชงานใหไดผลด ใหมจตใจยดมน

และมนคงในคณธรรมเราใจใหฝกใฝและมวรยะอตสาหะในการสรางความดงามยงขนไป

๓. อธปญญาสกขา สกขาคอปญญายง หมายถง ขอปฏบตสำหรบฝกอบรม

เพอใหเกดความรแจงอยางสง เหนสภาพของสงทงหลายตามเปนจรง โดยความหมายสงสด ไดแก

วปสสนาญาณ คอ ปญญาทกำหนดรอาการของไตรลกษณ สำหรบคนทวไป ไดแก การพจารณา

วนจฉยและคดการตางๆไดถกตองชดเจนโดยไมถกกเลสความเหนแกไดและความเกลยดโกรธแคน

ชงชงเปนตวครอบงำชกจง รเทาทนความเปนจรงของโลกและชวต ไมยดมนถอมนในสงทงหลาย

ทำใหเกดความเปนอสระมจตผองใสไรทกขและสดชนเบกบาน

การปฏบตการฝกฝนตนอยางสมำเสมอในสงทควรยอมเหนอกวาผไมฝกตนเอง

๑๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสามญลกษณะ๓

ตอบ แปลวา ลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวง ไดแก สงลกษณะทเสมอกน

แกสงขารทงหลายทมวญญาณ เชนมนษยและสตว เปนตนหรอสงทไมมวญญาณ เชน โตะ เกาอ

บานเรอนเปนตนม๓คอ

๑. อนจจตา ความเปนของไมเทยง ไดแก สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง มการ

เปลยนแปลงไปเปนธรรมดาไมเทยงแทแนนอน

๒. ทกขตา ความเปนทกข ไดแกสงขารทงหลายทงปวงเปนสงททนไดยากมความ

บบสลายมความบบคนอยเปนนจ

๓. อนตตตา ความเปนของไมใชตน ไดแก ธรรมทงหลายทงปวงมภาวะ

ไมใชตวตน ไมเปนไปในอำนาจ บงคบควบคมไมได เปนเพยงธาต ๔ คอ ปฐว (ธาตดน)

อาโป(ธาตนำ)เตโช(ธาตไฟ)วาโย(ธาตลม)รวมกนและภาวะทปจจยปรงแตงไมได(นพพาน)

การปฏบตทำจตใหเปนกลางไดกดไมไดกด

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๒

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓

ตกะ หมวด ๓ อกศลวตก ๓

๑. กามวตก ความตรในทางกาม ๒. พยาบาทวตก ความตรในทางพยาบาท ๓. วหงสาวตก ความตรในทางเบยดเบยน

อธบาย อกศลวตก แปลวา ความตรในทางอกศล หมายถง ความนกคดไปในทางทไมด เปนอาการทเกดขนกบจต โดยปกตจตของมนษยผเปนปถชนยอมจะมการนกคดไปในอารมณตาง ๆบางครงกนกคดไปในทางทดคอคดทจะทำตนใหเปนประโยชนเกอกลแกผอนบางครงกคดไปในทางไมดคอคดแตในทางทจะทำใหผอนเดอดรอนในทนหมายถงความนกคดในทางไมดม๓อยางคอ ๑. กามวตก ความตรในทางกาม หมายถง ความนกคดของบคคลผหนกไปทางกามหรอในทางลาภผล เชน ความคดทมงไปในทางประพฤตผดในสามภรรยาของผอน เมอเหน สามภรรยาของผอนแลวกอดใจไวไมได เกบเอาความคดปรารถนาทจะทำการลวงละเมดไวในใจความคดเชนนมราคะเปนสมฏฐาน ๒. พยาบาทวตก ความตรในทางพยาบาท หมายถง ความนกคดของผทหนกไปในทาง โทสะขาดความเมตตา มงแตจะใหเกดความทกขแกผอน เชน คดจะประทษรายรางกายเขาบาง คดจะทำลายทรพยสนของเขาบาง คดจะทำลายคณความดของเขาบาง ความคดเชนนมโทสะ เปนสมฏฐาน ๓. วหงสาวตก ความตรในทางเบยดเบยน หมายถง ความนกคดของบคคลผขาดความสงสาร และขาดความพลอยยนด มความรษยาไมอยากเหนใครดกวาตน เชน คดหาทาง กลนแกลงผอนใหไดรบความเดอดรอนบาง ทำงานดวยกนกคดเอาเปรยบเขา เพอตวเองจะไดทำงานนอยบางหรอแสวงหาความสขเพอตวเองในทางทจะทำใหผอนไดรบความลำบากบางความคดเชนนมโมหะเปนสมฏฐาน

กศลวตก ๓ ๑. เนกขมมวตก ความตรในทางพรากจากกาม ๒. อพยาบาทวตก ความตรในทางไมพยาบาท ๓. อวหงสาวตก ความตรในทางไมเบยดเบยน

อธบาย กศลวตกแปลวาความตรในทางกศลหมายถงความตรกนกคดในฝายทดตรงกนขามกบอกศลวตกดงกลาวม๓อยางคอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑. เนกขมมวตก ความตรในทางพรากจากกาม หมายถง ความตรกนกคดของผหวงความสงบในการทจะพรากตนออกจากกาม ไมตกอยในอำนาจของกเลสกาม มราคะ ความกำหนดโลภะความโลภเปนตนทงไมปลอยใจใหลมหลงอยในวตถกามอนเปนเครองยวยวนจตคอกามคณ๕ไดแกรปเสยงกลนรสโผฏฐพพะทนารกชกใหใครพาใจใหกำหนดโดยคำนงถงโทษของกเลสเหลานวาเปนเหตใหจตฟงซานและมความคดทจะพรากจากกเลสเหลานนดวยการออกบวชเนกขมมวตกนมอโลภะเปนสมฏฐาน ๒. อพยาบาทวตก ความตรในทางไมพยาบาท หมายถง ความตรกนกคดของบคคล ผหวงใหคนอนมความสข ไมคดถงความสขของตนฝายเดยวคดทจะแบงปนประโยชนของตนแกผอนไดแก ความคดของผทประกอบดวยความเมตตากรณา เมอตนมความสขกปรารถนาจะใหผอน มความสขดวย เหนผอนมความทกขกคดชวยใหพนทกข เปนตน อพยาบาทวตกนมอโทสะเปนสมฏฐาน ๓. อวหงสาวตก ความตรในทางไมเบยดเบยน หมายถง ความตรกนกคดของบคคล ผมงใหผอนมความสบาย ไมคดซำเตมเมอเหนผอนมทกข จะทำสงใดกนกถงประโยชนของผอนอยเสมอ เชนจะใชคนหรอสตวกนกถงความเหนอยยากของคนหรอสตวนนไมใชใหลำบากตรากตรำจนเกนไปหรอคดจะทำสงใดถาทำใหผอนเดอดรอนกงดเวนเสยเปนตนอวหงสาวตกนมอโมหะเปนสมฏฐาน

อคค (ไฟ) ๓ ๑. ราคคค ไฟคอราคะ ๒. โทสคค ไฟคอโทสะ ๓. โมหคค ไฟคอโมหะ

อธบาย อคค แปลวา ไฟ โดยปกตไฟเปนของรอน เมอบคคลไปถกตองเขากจะทำใหเจบปวดเพราะถกพลงแหงความรอนแผดเผา ถาเอาวตถไปถกตองเขากอาจเผาวตถนนใหเปนเถาถานไปได นหมายถง ไฟภายนอกทมอยตามธรรมชาต แตในทนหมายถง กเลสทเปรยบเหมอนไฟ เพราะเผาลนจตใจใหเรารอน คอ กเลสทมลกษณะรอนเหมอนไฟ ซงเมอเกดขนภายในจตใจแลวกจะทำใหรมรอนกระวนกระวายไมอาจคงอยในคณความดได เพราะเปนสงทจะเผาบคคลเสยจากคณความด ม๓อยางคอ ๑. ราคคค ไฟคอราคะ หมายถง ความกำหนดยนดหรอความทะยานอยากในอารมณตางๆตามทตนปรารถนาซงมมาจากความโลภตามปกตบคคลผประกอบดวยราคะแลวจตยอมจะฟงซานไมสงบลงได เชน เมอไดพบรปทสวยงาม ฟงเสยงทไพเราะ เปนตน จตกจะตดอยในรป และเสยงนน เกดความรอนรมกระวนกระวายใจพยายามเพอจะใหไดมาตามทปรารถนา โดยสามารถทำไดทกอยางไมวาถกหรอผด เชน ฆาคนหรอทำอนาจารตาง ๆ เปนตน เพอใหไดสงทปรารถนา

ซงเกดขนดวยอำนาจไฟราคะทเผาลนจตใหรมรอนนนเอง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒. โทสคค ไฟคอโทสะ หมายถง ความขดเคอง ไมพอใจ คดประทษรายผอน เปนธรรมชาตของจตทถกอนฏฐารมณมากระทบมลกษณะทำใหจตหงดหงดฉนเฉยว เปนตน โทสะนเมอเกดขนแลวถาไมรจกยบยงชงใจยอมเปนเหตใหแสดงอาการวปรตตางๆเมอมกำลงแกกลามากขนกทำใหปราศจากความเมตตากรณาอาจประทษรายผอนทตนโกรธไดโดยวธการตางๆดงนน โทสะจงเปรยบเหมอนไฟเพราะเผาลนจตใหรอนรมดวยการคดจะประทษรายผอน ๓. โมหคค ไฟคอโมหะ หมายถง ความหลงไมรสภาพตามเปนจรง จตทถกโมหะครอบงำยอมลมหลงมวเมาไปตามความเชอของตนหรอตามคำชกนำของผอน โดยไมไดใชปญญาของตนพจารณาหาเหตผล เชนมผมาแนะนำวาถาอยากมความสขความเจรญจะตองทำการบชาหรอบวงสรวงสงศกดสทธดวยสงน ๆ กทำตาม แมตนเองจะไมมทรพยสนสงของกไปยมผอนมา โดยไมคำนงวา ทำไปแลวจะเกดผลหรอไม เมอไมเกดผลตามคำแนะนำกเดอดรอนใจเพราะหมดทรพยสนและ เปนหนผอนเปนตนดงนนโมหะจงเปรยบเหมอนไฟเพราะเผาลนจตใจใหลมหลง ไฟทง๓กองนบคคลควรระวงไมใหเกดขนเพราะเมอไฟคอราคะโทสะโมหะเกดขนแลว จะเผาลนจตใจใหเรารอนกระวนกระวายดนรนกระสบกระสายใหลมรอน หลงมวเมาตกอยในอำนาจของไฟราคะ ไฟโทสะ และไฟโมหะ อยตลอดไป ไมสามารถถอนตนใหพนไปได เหมอนถกไฟเผา ใหรมรอนอยตลอดเวลาดงนนควรระวงไมใหเกดขนในจตใจเมอเกดขนแลวควรละเสย

อธปเตยยะ ๓ ๑. อตตาธปเตยยะ ความมตนเปนใหญ ๒. โลกาธปเตยยะ ความมโลกเปนใหญ

๓. ธมมาธปเตยยะ ความมธรรมเปนใหญ

อธบาย อธปเตยยะแปลวาความเปนใหญหมายถงความเปนใหญของบคคลทจะทำการอยางใดอยางหนง กหวงผลทจะไดเปนสำคญ เชน ทำเพอตนเอง ทำเพอประเทศชาตบานเมอง ทำเพอ ความถกตองชอบธรรมเปนตนม๓อยางคอ ๑. อตตาธปเตยยะ ความมตนเปนใหญ (อตตาธปไตย)หมายถงบคคลผยดอตตาคอถอตนเปนประมาณจะกระทำสงใดกนกถงประโยชนตนเปนสำคญ โดยไมนกถงความเสยหายของผอน แมจะทำสงทแสดงวาตนเปนผเสยสละเพอสวนรวมกตามจะทำกเมอมความจำเปนเทานน แตจดมงหมายกคอความเปนใหญของตนเปนสำคญ ๒. โลกาธปเตยยะ ความมโลกเปนใหญ (โลกาธปไตย)โลกในทนหมายถงประชาชนผอยในโลกดงนนโลกาธปเตยยะในทนจงหมายความวามประชาชนเปนใหญหรอทเรยกกนในสมยนวา ประชาธปไตย ซงนบวาอำนวยประโยชนดกวาอตตาธปเตยยะ เพราะทำใหเปนไปในทางทถกทชอบไดมากกวา คอ จะทำสงใดกยงยดถอประชาชนเปนใหญ โดยมงถงประชาชน เชน จะทำทานคดวา ถาเราไมทำคนอนกจะตเตยนวาเราตระหนถเหนยว เขาทำกนทำไมไมทำ จงตองพยายามทำบาง พอเปนเครองปองกนการตเตยนของผอนเปนตน

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๓. ธมมาธปเตยยะ ความมธรรมเปนใหญ (ธมมาธปไตย) ธรรม ในทนหมายถง

ความถกตองชอบธรรมในการกระทำของบคคลเปนสำคญ ไมทำเพราะกลวคนอนตเตยนหรอ

เพราะหวงคำสรรเสรญของคนอน แตทำเพราะคดวาเปนสงทควรทำ เชน เมอจะทำบญกศล กคดวา

การใหทานรกษาศล เจรญภาวนาเปนหลกปฏบตทถกตองชอบธรรมจงใหทานเพอใหจตปราศจาก

ความตระหน และเปนเครองเกอกลกนและกน รกษาศล เพอรกษากาย วาจา ของตนใหสงบเรยบรอย

ไมเบยดเบยนผอนใหเดอดรอนและเจรญภาวนา เพอใหใจสงบระงบ ไมใหฟงซาน เปนตน การกระทำ

กศลดงกลาวน ไมไดคดถงประโยชนของตนและไมไดทำเพราะเกรงผอนตเตยน แตทำเพราะยดถอ

ความถกตองความชอบธรรมเปนสำคญ

ญาณ ๓

๑. สจจญาณ ปรชาหยงรอรยสจ

๒. กจจญาณ ปรชาหยงรกจอนควรทำ

๓. กตญาณ ปรชาหยงรกจอนทำแลว

อธบาย ญาณ แปลวา ความร หรอความหยงร หมายถง ปญญาหยงรเหตและผลอนแจมแจง

ตามสภาพความเปนจรง โดยไมมสงใดขดขวางหรอปดบงมใหร ในทนไดแก ความรแจงเหนจรง

ในอรยสจ๔ม๓อยางคอ

๑. สจจญาณ ปรชาหยงรอรยสจหมายถงความรแจงในอรยสจ๔แตละอยางตามท

เปนจรงวานทกขนทกขสมทย (เหตเกดทกข)นทกขนโรธ(ความดบทกข)นทกขนโรธคามนปฏปทา

(ขอปฏบตใหถงความดบทกข) หรอปญญาหยงรวา การเกด แก เจบ ตาย เปนทกข ตณหา ๓

มกามตณหา เปนตน เปนเหตใหเกดทกข ความดบตณหาเสยได เปนความดบทกข อรยมรรค

มองค๘เปนขอปฏบตทนำไปสความดบทกข

อรยมรรคมองค๘คอ

๑) สมมาทฏฐ ความเหนชอบ ความเหนทถกตอง ไดแก ปญญารแจงในอรยสจ ๔

คอทกขสมทยนโรธมรรคหรอปญญารแจงไตรลกษณและปฏจจสมปบาท

๒) สมมาสงกปปะ ความดำรชอบ ความดำรทถกตอง ไดแก ความดำรในการออก

จากกามการไมผกพยาบาทและการไมเบยดเบยนผอน

๓) สมมาวาจา เจรจาชอบ เจรจาทถกตอง ไดแก การพดจาทปราศจากวจทจรต

๔อยางคอพดเทจพดสอเสยดพดคำหยาบและพดเพอเจอ

๔) สมมากมมนตะการงานชอบการงานทถกตองไดแกประกอบการงานทไมมโทษ

เวนจากกายทจรต๓อยางคอฆาสตวลกทรพยประพฤตผดในกาม

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๕) สมมาอาชวะ การเลยงชพชอบ การเลยงชพทถกตอง ไดแก ประกอบแต

สมมาชพงดเวนจากมจฉาชพอาชพทผดศลธรรมผดกฎหมายมโทษทงทางโลกและทางธรรม

๖) สมมาวายามะ ความพยายามชอบ ความเพยรพยายามทถกตอง ไดแก

ความเพยรพยายามในสมมปปธาน ๔ คอ เพยรระวงไมใหบาปอกศลเกดขน เพยรละบาปอกศล

ทเกดขนแลวเพยรใหบญกศลเกดขนและเพยรรกษาบญกศลทเกดขนแลว

๗) สมมาสต ความระลกชอบ ความระลกทถกตอง ไดแก ความระลกไปใน

สตปฏฐาน๔คอกายเวทนาจตธรรม

๘) สมมาสมาธ ความตงใจชอบ ความตงใจทถกตอง ไดแก ความตงใจมนในการ

เจรญฌาน๔คอปฐมฌานทตยฌานตตยฌานและจตตถฌาน

๒. กจจญาณ ปรชาหยงรกจทควรทำหมายถงความหยงรกจอนจะตองทำในอรยสจ๔

แตละอยางวา ทกขเปนสภาพทควรกำหนดร ทกขสมทยเปนสภาพทควรละเสย ทกขนโรธเปนสภาพท

ควรทำใหแจงทกขนโรธคามนปฏปทาเปนสภาพทควรทำใหเกดขนหรอควรเจรญใหเกดมขน

๓. กตญาณ ปรชาหยงรกจอนทำแลว หมายถง ความหยงรวากจอนจะตองทำใน

อรยสจ๔แตละอยางนนไดทำเสรจแลวกลาวคอปญญาอนหยงรวาทกขเปนสภาพทควรกำหนดร

เราไดกำหนดรแลว ทกขสมทยเปนสภาพทควรละเราละไดแลว ทกขนโรธเปนสภาพควรทำใหแจง

เราไดทำใหแจงแลวทกขนโรธคามนปฏปทาเปนสภาพทควรทำใหเกดขนเราไดทำใหเกดขนแลว

ตณหา ๓ ๑. กามตณหา ตณหาในกาม ๒. ภวตณหา ตณหาในภพ ๓. วภวตณหา ตณหาในปราศจากภพ

อธบาย ตณหา แปลวา ความอยาก หมายถง ความทะยานอยาก อนเปนอาการทมอยในจตใจ

ของปถชนทวไปหรอภาวะจตทดนรนไปในอารมณมรปเปนตนม๓อยางคอ

๑. กามตณหา ตณหาในกาม หมายถง ความทะยานอยากไดในวตถกามหรอกามคณ

อนไดแก รป เสยงกลนรส โผฏฐพพะอนนาใครนาปรารถนานาชอบใจทเรยกวาอฏฐารมณทตน

ยงไมไดและความหมกมนอยในวตถกามทไดแลวจนไมสามารถสละได ไดแก ความอยากในอารมณ

มรป เปนตนทเกดขนดวยอำนาจความอยากไดกามคณ คอ สงสนองความตองการทางประสาทสมผส

ทง ๕ คอ ตาอยากเหนรปสวย หอยากไดยนเสยงไพเราะ จมกอยากดมกลนหอม ลนอยากลมลอง

ของอรอยกายอยากสมผสทนมสบาย

๒. ภวตณหา ตณหาในภพ หมายถง ความทะยานอยากเปนอยในภพทตนเกดแลว

ดวยอำนาจความหวงอาลย เชน ผทมความหวงอาลยในทรพยสมบต ลาภ ยศ หรอญาตมตร

ไมอยากจะจากไป และความอยากเกดในภพทปรารถนาตอไป รวมถงความอยากเปนนนเปนน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ไดแก ความอยากในภาวะของตวตนทจะไดจะเปนอยางใดอยางหนง อยากเปน อยากคงอยตลอดไป

รวมถงความตดใจในรปภพอรปภพหรอตดใจในฌานสมาบตความเหนตดแนนในภพและความเหนวา

เปนอตตาและโลกเทยงเปนตน

๓. วภวตณหา ตณหาในปราศจากภพ หมายถง ความทะยานอยากพนจากภพทเกด

คอ ความอยากตายไปเสยดวยอำนาจความเบอหนาย และความอยากดบสญไมเกดในภพนน ๆ อก

ไดแก ความอยากในความพรากพนไปแหงตวตนจากความเปนอยางใดอยางหนงอนไมนาปรารถนา

ไมนาชอบใจเชนอยากฆาตวตายเพราะความผดหวงอกหกอยากทำลายอยากใหดบสญความเหน

ตดแนนในสภาวะทปราศจากภพและความเหนวาเปนอตตาและโลกขาดสญเปนตน

ปฎก ๓ ๑. พระวนยปฎก หมวดพระวนย ๒. พระสตตนตปฎก หมวดพระสตตนตะ (หรอพระสตร) ๓. พระอภธรรมปฎก หมวดพระอภธรรม

อธบาย ปฎก แปลวา กระจาดหรอตะกรา อนเปนภาชนะสำหรบใสสงของตาง ๆ ในทนหมายถง

คมภรเปนทรวบรวมคำสงสอนในทางพระพทธศาสนาทจดเปนหมวดหมแลวม๓อยางคอ

๑. พระวนยปฎก หมวดพระวนยไดแกคำสงสอนทใชในลกษณะขอบงคบอนเปนกฎ

หรอระเบยบสำหรบปฏบต เพออยรวมกนอยางเปนสขของหมคณะ แบงเปน ๒ อยาง คอ

๑) อาคารยวนย วนยของคฤหสถ คอผอยครองเรอน ไดแก ศล ๕ ศล ๘ และ ๒) อนาคารยวนย

วนยของบรรพชต คอ พระภกษ สามเณร และพระภกษณ ไดแก ศล ๑๐ ของสามเณร ศล ๒๒๗

ของพระภกษสงฆและศล๓๑๑ของพระภกษณ

๒. พระสตตนตปฎก หมวดพระสตตนตะ (หรอพระสตร) ไดแก พระสตรทประมวล

พระธรรมเทศนาซงแสดงแกบคคลตามสถานทและโอกาสตาง ๆ โดยยกบคคลขนแสดงเปนตวอยาง

เพอใหเขาใจไดงาย เชน กลาวถง ทาน ศล ภาวนา เปนตน วาเปนอยางไร แลวยกบคคลผปฏบต

มาเปนตวอยางเพอใหเกดความเขาใจและนำไปปฏบตไดเปนตน

๓. พระอภธรรมปฎก หมวดพระอภธรรม ไดแก ธรรมทแสดงเฉพาะหวขอทเปนหลก

วชาลวน ๆ ไมเกยวดวยบคคลหรอเหตการณ จดเปนปรมตถ (ธรรมชนสง) ทมเนอความสขมลมลก

ซงเปนธรรมทเหมาะแกบคคลผมอปนสยแกกลา มการกลาวอธบายถง ขนธ ธาต อายตนะ อนทรย

บญญตวมตตและกศลหรอกลาวโดยยอเปนธรรมทเกยวกบจตเจตสกรปนพพาน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

พทธจรยา ๓ ๑. โลกตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนแกโลก ๒. ญาตตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนแกพระญาต หรอโดยฐานเปนพระญาต ๓. พทธตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนโดยฐานเปน พระพทธเจา

อธบาย พทธจรยา แปลวา พระจรยาของพระพทธเจา หมายถง การทรงบำเพญประโยชนของพระพทธเจาตลอดระยะเวลา๔๕พรรษาม๓อยางคอ ๑. โลกตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนแกโลก ไดแก พระจรยาททรงบำเพญประโยชนแกมหาชนทนบวาเปนสตวโลกทวๆไปโดยทรงบำเพญพทธกจ๕อยางคอ๑) เวลาเชาเสดจออกบณฑบาต ๒) เวลาเยนทรงแสดงธรรม ๓) เวลาคำทรงประทานพระโอวาทแกพระภกษ ๔) เวลาเทยงคนทรงตอบปญหาเทวดา ๕) เวลาใกลรงทรงตรวจดเวไนยสตว ในพทธกจขอวา ในเวลาใกลรง พระพทธองคจะทรงใชทพยจกษตรวจดสตวโลก ทมอปนสยพรอมทจะบรรลธรรมแลวกเสดจไปโปรดโดยไมทรงเหนแกความลำบาก เปนพระพทธจรยาททรงบำเพญเพอสงเคราะห คนทงหลายโดยฐานเปนเพอนมนษยดวยกน ๒. ญาตตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนแกพระญาตหรอโดยฐานเปนพระญาตไดแกทรงสงเคราะหพระญาตตามฐานะเชนทรงอนญาตใหพวกศากยะผเปนพระญาตและเปนเดยรถย (นบถอลทธศาสนาอน) ซงมความประสงคจะเขามาอปสมบทในพระพทธศาสนาไมตองอย ตตถยปรวาส ๔ เดอนกอน เหมอนพวกเดยรถยอน ๆ หรอการเสดจกลบกรงกบลพสดเพอทรง แสดงธรรมโปรดพระประยรญาตมพระพทธบดา เปนตน ใหบรรลธรรมตามภมธรรมของแตละบคคลหรอการเสดจไปหามพระญาตทงสองฝายผววาทกนเพราะการแยงนำเขานา เปนตน จดเปนญาตตถจรยา ทเดนชด ๓. พทธตถจรยา ทรงประพฤตเปนประโยชนโดยฐานเปนพระพทธเจา ไดแก ทรงบำเพญประโยชนในฐานะเปนพระพทธเจา เชน ทรงบญญตสกขาบทพรหมจรรย และทรง วางระเบยบปฏบตแกพระภกษและพระภกษณ คอ ศลหรอพระวนยของพระภกษและพระภกษณ อนเปนพนฐานแหงการประพฤต เพอขมพวกภกษผหนาดานไมละอายทเรยกวา อลชช และเพอความอยผาสกของเหลาภกษผเครงครดในศล และทรงแสดงธรรมประกาศพระศาสนาแกพทธบรษทใหรทวถงธรรมประดษฐานพระพทธศาสนาใหดำรงยงยนสบมาพระพทธจรยาสวนน ทำใหพระพทธองคทรงเปนพระพทธเจาอยางสมบรณในฐานะทเปนพระบรมศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย พทธจรยา ๓ อยางน เมอบคคลไดศกษาแลว ทำใหทราบถงการบำเพญประโยชนของพระพทธเจา ตลอดระยะเวลา ๔๕ พรรษา วาทรงแสดงธรรมโปรดเวไนยสตวทกถวนหนา ทรงบำเพญประโยชน๓ประการคอทรงอนเคราะหชาวโลกทรงอนเคราะหหมพระญาตและทรงบำเพญประโยชนในฐานะเปนพระพทธเจาอยางสมบรณ ควรทพทธบรษทจะไดถอเปนแบบอยาง ในการปฏบตสบไป

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

วฏฏะ (วน) ๓

๑. กเลสวฏฏะ วนคอกเลส

๒. กมมวฏฏะ วนคอกรรม

๓. วปากวฏฏะ วนคอวบาก

อธบาย วฏฏะ แปลวา วน หรอวงเวยน หมายถง องคประกอบทหมนเวยนตอเนองกนของ ภวจกรหรอสงสารจกรคอการเวยนตายเวยนเกดอยในภพภมตางๆม๓อยางคอ ๑. กเลสวฏฏะ วนคอกเลสหรอวงจรกเลสประกอบดวยอวชชาความไมรจรงตณหาความอยากและอปาทานความยดมนถอมน ๒. กมมวฏฏะ วนคอกรรมหรอวงจรกรรมประกอบดวยสงขารและกรรมภพ ๓. วปากวฏฏะ วนคอวบากหรอวงจรวปากประกอบดวยวญญาณนามรปสฬายตนะ ผสสะและเวทนาซงแสดงออกในรปปรากฏเรยกวาอปปตตภพชาตชรามรณะเปนตน มนษยและสตวเวยนตายเวยนเกดในสงสารวฏหรอภพภมตาง ๆ กเพราะมกเลส กรรมและวบากทง๓นซงไดชอวาวฏฏะ๓หรอไตรวฏฏอนจดเปนสภาพทหมนเวยนไปตามกรรมเกดขนอกเปนวงจรใหญ เรยก สงสารจกร กลาวคอ กเลสเกดขนแลวมแรงผลกดนใหทำกรรม ครนทำกรรมแลว ยอมรบวบาก ตรงกบคำวา กรรมใดใครกอ กรรมนนยอมตามสนอง เมอไดรบวบากแลว กเลสเกดขนอกวนกนไปอยางน จนกวาจะตดขาดไดดวยอรหตมรรค จดเปนสภาพ ทประกอบเขาแหงปจจยาการ เรยกวา ภวจกร ความหมนเวยนแหงภาวะชวต หรอเรยกวา สงสารจกร ความหมนวนแหงการเวยนตายเวยนเกดในภพภมตางๆ วฏฏะ ๓ อยางน เมอบคคลไดศกษาเรยนรแลว จะไดทราบวงจรของชวตวา เมอกเลสเกดขนแลว เปนเหตใหทำกรรม เมอทำกรรมกไดรบผลของกรรม เมอไดรบผลของกรรมแลว กเลส กเกดขนเปนเหตใหทำกรรมตอไปอก หมนเวยนไปอยอยางนไมรจกจบสน จนกวาจะไดบรรลเปน พระอรหนตจงจะตดวงจรนไดเดดขาด

สกขา ๓ ๑. อธสลสกขา สกขาคอศลยง ๒. อธจตตสกขา สกขาคอจตยง ๓. อธปญญาสกขา สกขาคอปญญายง

อธบาย สกขา แปลวา การศกษา หรอขอทจะตองศกษา หมายถง ขอปฏบตทเปนหลกสำหรบ

ศกษาหรอฝกหด ฝกฝนอบรมกาย วาจา ใจใหมการพฒนาสงยงขนไป จนบรรลจดหมายสงสด คอ

พระนพพานม๓อยางคอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑. อธสลสกขา สกขาคอศลยง หมายถง ขอปฏบตสำหรบฝกอบรมในทางความ

ประพฤตชนสง โดยความมงหมายสงสด ไดแก ปาตโมกขสงวรศล ศล คอ ความสำรวม

ในพระปาตโมกขเวนขอทพระพทธเจาทรงหามทำตามขอททรงอนญาตจดเปนศลทยงสงกวาศลทวไป

ศลสำหรบคนทวไป คอ ขอปฏบตสำหรบฝกอบรมในดานความประพฤตระเบยบวนย การรกษา

มารยาททางกายและวาจาใหมสจรตทางกายวาจาและมการดำรงอยดวยดมชวตทเกอกลทามกลาง

สภาพแวดลอมทตนมสวนชวยสรางสรรค รกษาใหเอออำนวยแกการมชวตทดงามรวมกน เปนพนฐาน

ทดสำหรบการพฒนาคณภาพจต

๒. อธจตตสกขา สกขาคอจตยง หมายถง ขอปฏบตสำหรบฝกอบรมจตเพอใหเกด

สมาธชนสง ไดแก การฝกอบรมจตจนถงขนฌานสมาบตจดเปนสมาธยง สำหรบคนทวไปเปนการ

สรางเสรมคณภาพจตและรจกใชความสามารถในการฝกจต หรอการปรบปรงจตใหมคณภาพ

และสมรรถภาพสง ซงเออแกการมชวตทดงามและพรอมทจะใชงานใหไดผลด ใหมจตใจยดมน

และมนคงในคณธรรมเราใจใหฝกใฝและมวรยะอตสาหะในการสรางความดงามยงขนไป

๓. อธปญญาสกขา สกขาคอปญญายงหมายถงขอปฏบตสำหรบฝกอบรมเพอใหเกด

ความรแจงอยางสง เหนสภาพของสงทงหลายตามเปนจรง โดยความหมายสงสด ไดแก วปสสนาญาณ

คอ ปญญาทกำหนดรอาการของไตรลกษณ สำหรบคนทวไป ไดแก การพจารณาวนจฉยและ

คดการตาง ๆ ไดถกตองชดเจน โดยไมถกกเลสความเหนแกไดและความเกลยดโกรธแคนชงชง

เปนตวครอบงำชกจงรเทาทนความเปนจรงของโลกและชวตไมยดมนถอมนในสงทงหลายทำใหเกด

ความเปนอสระมจตผองใสไรทกขและสดชนเบกบาน

สกขา๓อยางนอธศลสกขาคอการรกษากายวาจาใหเรยบรอยอยางยงยวดอธจตตสกขา

คอ การทำจตใจใหตงมนอยางยงยวด อธปญญาสกขา คอ ความรอบรตามเปนจรงอยางยงยวด

ซงเรยกอกอยางวา ไตรสกขาคอศล สมาธ ปญญา โดยศลเปนเครองกำจดกเลสอยางหยาบสมาธ

เปนเครองกำจดกเลสอยางกลาง และปญญาเปนเครองกำจดกเลสอยางละเอยด สกขา ๓ น

จงจดเปนหลกปฏบตเพอเปนมนษยทสมบรณ

สามญลกษณะ ๓

๑. อนจจตา ความเปนของไมเทยง

๒. ทกขตา ความเปนทกข

๓. อนตตตา ความเปนของไมใชตน

อธบาย สามญลกษณะแปลวาลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวงไดแกสงลกษณะทเสมอกน

แกสงขารทงหลายทมวญญาณ เชนมนษยและสตว เปนตนหรอสงทไมมวญญาณ เชน โตะ เกาอ

บานเรอนเปนตนม๓คอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑. อนจจตา ความเปนของไมเทยง ไดแก สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง มการ

เปลยนแปลงไปเปนธรรมดาไมเทยงแทแนนอน

๒. ทกขตา ความเปนทกข ไดแก สงขารทงหลายทงปวง เปนสงททนไดยาก มความ

บบสลายมความบบคนอยเปนนจ

๓. อนตตตา ความเปนของไมใชตน ไดแก ธรรมทงหลายทงปวงมภาวะไมใชตวตน

ไมเปนไปในอำนาจ บงคบควบคมไมได เปนเพยงธาต ๔ คอ ปฐว (ธาตดน) อาโป (ธาตนำ)

เตโช(ธาตไฟ)วาโย(ธาตลม)รวมกนและภาวะทปจจยปรงแตงไมได(นพพาน)

สามญลกษณะ๓อยางน ไตรลกษณกเรยก เมอบคคลไดศกษาเรยนรแลวกจะไดทราบ

ความเปนจรงของสงทงหลายทงปวงทงทปจจยปรงแตงไดและปจจยปรงแตงไมได ลวนตกอยใน

ลกษณะทเสมอกน ไดแก ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา จะไดใชปญญาพจารณาใหรเทาทน

แลวคลายความยดมนถอมนในสงทงปวง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๓ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔ เปนหลกธรรมทวาดวย

อปสเสนธรรม ๔ อปปมญญา ๔ พระอรยบคคล ๔ สมปรายกตถประโยชน ๔ และ ผล ๔

หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา - อปสเสนธรรม๔

- อปปมญญา๔

- พระอรยบคคล๔

- สมปรายกตถประโยชน๔

- มรรค๔

- ผล๔

๖. กระบวนการจดการเรยนร ๑. ใหนกเรยนสวดมนตไหวพระนงสมาธกอนเรยน๕นาท

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด๔

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

- นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔บางหรอไม

- หลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔

จากทไหนบาง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนฝก

๓. แบงนกเรยนออกเปน๓กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในจตกกะ หมวด ๔ ซงประกอบดวย กลมท ๑ อปสเสนธรรม ๔ อปปมญญา ๔ กลมท ๒

พระอรยบคคล๔ สมปรายกตถประโยชน คอประโยชนภายหนา ๔ และกลมท ๓ มรรค๔ ผล๔

จากใบความรท๓

๔. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

ขนประยกต

๕. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๓

๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔ ใบกจกรรมท๓

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๓เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔

๒. ใบกจกรรมท๓

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในจตกกะหมวด๔ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๓

ขอท ระดบคะแนน

๓ คะแนน ๒ คะแนน ๑ คะแนน

๑-๖ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๑๑คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๑๐คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๓ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๖ขอ(๑๘คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอปสเสนธรรม๔.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอปปมญญา๔.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพระอรยบคคล๔.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสมปรายกตถประโยชน๔.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมรรค๔.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของผล๔..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๓

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอปสเสนธรรม๔

ตอบ แปลวา ธรรมดจพนกพง หมายถง ธรรมเปนทองหรอพงอาศยของผมปญญา

ทรจกพจารณาปฏบตตอสงตาง ๆ ใหถกตอง เพอไมใหเกดทกขโทษแกตน เปนทางปองกนไมใหอกศล

เกดขนและใหกศลเจรญยงขนม๔อยางคอ

๑. พจารณาแลวเสพของอยางหนง หมายถง เมอจำเปนจะตองเกยวของกบ

สงของเครองใชทเหมาะสม ไดแก ปจจย ๔ คอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค และ

บคคล ตลอดถงธรรม เปนตน ทจำเปนจะตองเกยวของ พงพจารณาแลวจงใชสอยและเสพใหเปน

ประโยชนอกศลจะไมเกดและทเกดแลวกจะเสอมสนไป

๒. พจารณาแลวอดกลนของอยางหนง หมายถง เมอประสบกบอนฏฐารมณ คอ

อารมณทไมนาปรารถนา ม หนาว รอน หว กระหาย ถอยคำเสยดแทง และทกขเวทนาอนแรงกลา

พงรจกพจารณาแลวอดกลน เชน บคคลทรจกพจารณาวา “เวรยอมระงบดวยการไมจองเวร”

แลวอดกลนไดเปนตน

๓. พจารณาแลวเวนของอยางหนง หมายถง เมอรวาสงทเปนโทษกออนตราย

แกรางกาย หรอจตใจ เชน คนพาล การพนน สราเมรย สงเสพตด เมอเขาใกลหรอเสพเขาแลว

อกศลทยงไมเกดยอมเกดขน และกศลทเกดแลวยอมเสอมสนไป พงรจกพจารณาหลกเวนเสย เชน

เมอรวา“คบคนพาลพาลพาไปหาผด”กพงเวนการคบหาสมาคมกบคนพาล

๔. พจารณาแลวบรรเทาของอยางหนง หมายถง เมอสงทเปนโทษกออนตราย

แกรางกายหรอจตใจ เชน อกศลวตกอนประกอบดวยกาม พยาบาท และเบยดเบยนกน ตลอดถง

ความชวรายทงหลายซงเกดขนแลวพงรจกพจารณาแกไขบำบดหรอขจดใหสนไป

การปฏบต มสต รคดดวยปญญากอนกระทำการใด ๆ จะทำใหการกระทำนน ๆ

เปนสงด

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอปปมญญา๔

ตอบ แปลวา ภาวะจตทแผไปโดยไมมประมาณ หมายถง การแผคณธรรม คอ

เมตตากรณามทตาอเบกขาไปในหมมนษยและสตวหาประมาณมไดคอ ไมจำกดขอบเขตแตถาแผไป

โดยเจาะจงตวบคคลหรอโดยไมเจาะจงตวบคคลแตยงมงจำกดเอาหมคนหรอสตว เรยกวาพรหมวหาร

แปลวา ธรรมเปนเครองอยของพรหมหรอธรรมเปนเครองอยอยางประเสรฐหมายถงพรหมโดยสมมต

คอทานผเปนผใหญในทนหมายถงธรรม๔อยางคอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑. เมตตา ความรกสนทสนม หมายถง ความรกใครทเวนจากราคะความกำหนด

เปนความปรารถนาดอยากใหผอนสตวอนมความสขความเจรญ มจตอนแผไมตรและคดทำประโยชน

แกมนษยและสตวทวหนา การเจรญเมตตา ใหพจารณาเหนโทษของโทสะ คอ ความคดประทษราย

ผอน และเหนอานสงสผลดของขนต คอ ความอดทนอดกลนทควรประกอบใหมในจตเพอขมโทสะนน

ลงใหไดแลวจงเจรญเมตตาจตไปในสรรพสตวไมมประมาณ เมอเรมเจรญนน พงตงเมตตาจตในตน

กอนในทำนองวา “ขอเราจงเปนสข อยาไดมทกข มเวรมภยแกใคร ๆ เลย อยาไดมความทกขกาย

ทกขใจจงเปนสขๆรกษาตนใหพนจากทกขภยทงสนเถด”ดงนเพอทำตนใหเปนพยานเปรยบเทยบ

ใหเหนวาตนรกสขเกลยดทกขฉนใดผอนหรอสตวอนกรกสขเกลยดทกขฉนนนเมอพจารณาไดดงน

จตของบคคลนนกจะมความสข ในลำดบนน พงเจรญเมตตาจตไปในสรรพสตวทวไป ไมมประมาณ

ไมมขอบเขตในทำนองวา “ขอใหสตวทงปวงจงอยามเวร อยามความพยาบาทตอกนและกนเลย

อยาไดมความทกขกายทกขใจจงมความสขรกษาตนใหพนจากทกขภยทงสนเถด”

๒. กรณา ความสงสาร ความหวนใจเมอเหนผอนประสบทกข หมายถงเหนผอน

ตกทกขเดอดรอนคดจะชวยใหพนทกข โดยใฝใจในอนจะปลดเปลองบำบดความทกขยากเดอดรอน

ของปวงสตวไมมประมาณ การเจรญกรณา คอ ความสงสารรสกเหนใจตอคนหรอสตวกำลงประสบ

ความทกขภยอนตราย ผเจรญกรณาตองกำหนดใจวา “ขอคนหรอสตวผประสบทกขจงพนจาก

ความทกขเถด” เมอกำหนดจตไวอยางนบอย ๆ ยอมจะกำจดวหงสา (หรอวเหสา) คอ ความคด

เบยดเบยนตอคนหรอสตวทงหลายลงไปได และจะไมเศราโศกเสยใจเมอคนหรอสตวเหลานน

ไมพนจากความทกขตามทตนตองการเพราะภาวะจตมแตความสงบ

๓. มทตา ความพลอยยนดดวย หมายถง เหนผอนอยดมสขและเจรญงอกงาม

ประสบความสำเรจ กพลอยมใจแชมชนเบกบาน ตรงกนขามกบผมจตรษยา การเจรญมทตา คอ

ความพลอยยนดเมอผอนไดด ผเจรญมทตาตองใชในกรณทพบเหนผอนไดด โดยใหกำหนดใจวา

“ขอใหสตวทงหลายอยาไดเสอมจากสมบตทตนไดแลว” หรอขอใหสตวเหลานยงยนอยในสขสมบต

ของตน ๆ” เมอนกกำหนดใจเชนน จตกจะกำจดความไมยนดในสมบตของผอนลงไปได ความคด

รษยากจะไมเกดขน

๔. อเบกขา ความวางเฉย หมายถง ความวางใจเปนกลาง เชน ไมสามารถทจะ

แผเมตตากรณาไปในคนรายทำความผดถกตำรวจจบหรอไมสามารถแผมทตา คอพลอยยนดดวยการ

ไดรบทรพยสนเงนทองของบคคลผทำโจรกรรมมาได หรอกรณทเหนคนสองฝายเปนความฟองรองกน

เมอศาลตดสนใหฝายหนงฝายใดชนะ จะพลอยยนดกบฝายชนะ เสยใจไปกบฝายแพ เชนน

ไมสามารถทำไดจงควรมอเบกขาคอความวางจตเรยบสงบสมำเสมอเทยงตรงดจตราชงมองเหน

มนษยและสตวทงหลายไดรบผลดผลรายตามเหตปจจยและกรรมทกระทำไว ไมเอนเอยงไปดวย

ความชอบหรอความชง การเจรญอเบกขา อเบกขา คอ จตวางเฉย เปนกลาง ไมแสดงความยนด

ในกรณทศตรคแขงประสบความพบต และเสยใจในกรณทคนรกและผเกยวของประสบความพบต

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เพราะกรรมคอ การกระทำของเขาเองพจารณาเหนกรรมทสตวทงหลายกระทำไวแลวอนควรไดรบ

ผลดหรอชวสมควรแกเหตทกระทำ พรอมทจะวนจฉยและปฏบตไปตามธรรม ผเจรญอเบกขาพงม

ความรสกเปนกลางๆในสรรพสตวไมดใจหรอเสยใจในเหตสขทกขของสรรพสตวโดยมความรสกวา

“สตวทงหลายมกรรมเปนของของตนยอมเปนไปตามกรรมทำกรรมใดไว ยอมไดรบผลของกรรมนน”

พงนกบรกรรมเชนนเรอยไปจนกวาจตจะตงมนเปนสมาธ เมอคดอยเชนนเรอย ๆ จตกจะละราคะ

และปฏฆะในบคคลอนหรอสตวอนลงไปไดและตงมนเปนสมาธโดยเรว

การปฏบตบคคลทคดดและทำดยอมเปนทปราถนาของสงสม

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพระอรยบคคล๔

ตอบ แปลวา บคคลผประเสรฐ หมายถง บคคลผไดบรรลอรยผลอนเปนโลกตตระ

จงจดเปนผประเสรฐในพระพทธศาสนา เพราะสามารถละสงโยชนกเลสไดเดดขาดตามภมธรรม

ของตนจดลำดบเปน๔ชนคอ

๑. พระโสดาบน ผแรกถงกระแสพระนพพาน หมายถง ทานผบรรลโสดาปตตผล

แลวเรยกวา ผเขาถงกระแสแหงอรยมรรคทจะนำไปสพระนพพาน โดยมความเปนผไมตกตำ

เปนธรรมดา คอ ไมมอนตองไปเกดในอบายภมจดเปนพระอรยบคคลชนแรกสดในพระพทธศาสนา

ละสงโยชนได๓อยางคอสกกายทฏฐวจกจฉาสลพพตปรามาส

๒. พระสกทาคาม ผกลบมาเกดอกชาตเดยว หมายถง ทานผบรรลสกทาคามผล

แลวเปนผกลบมาเกดในมนษยโลกอกครงเดยวกปรนพพาน โดยยงจะตองไปเกดในเทวโลกอก

ครงหนงแลวจงจะกลบมาเกดในมนษยโลก แลวจะไดบรรลอรหตผลปรนพพานไปในทสด จดเปน

พระอรยบคคลชนท ๒ ในพระพทธศาสนา พระสกทาคามละสงโยชนได ๓ อยาง เชนเดยวกบ

พระโสดาบนพรอมทงทำราคะโทสะและโมหะใหเบาบางลง

๓. พระอนาคาม ผไมกลบมาเกดอก หมายถง ทานผปฏบตอโบสถศล สำรวม

อนทรย ๖ สำเรจอนาคามผล ซงจดเปนพระอรยบคคลชนท ๓ เมอสนชวตแลวไมตองกลบมาเกด

ในมนษยโลกอก จะไปเกดในพรหมโลกชนสทธาวาส (ทเกดอยของทานผบรสทธ ๕ ชน คอ อวหา

อตปปา สทสสา สทสส และอกนฏฐา) และจะปรนพพานในทนน พระอนาคามละสงโยชนขนตน

หรอขนตำ เรยกวา โอรมภาคยสงโยชน ได ๕ อยาง คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพตปรามาส

กามราคะปฏฆะและทำราคะโทสะโมหะใหเบาบางลง

๔. พระอรหนต ผไกลจากกเลสโดยสนเชง หมายถง ทานผบรรลอรหตผลสำเรจ

เปนพระอรยบคคลชนสงสดในพระพทธศาสนา และเปนอเสขบคคลผอยจบพรหมจรรยแลว

พระอรหนตละสงโยชนไดทง ๑๐ อยาง คอ ทงโอรมภาคยสงโยชน คอ สงโยชนเบองตำ ๕ อยาง

และอทธมภาคยสงโยชนคอสงโยชนเบองสงไดอก๕อยางคอรปราคะอรปราคะมานะอทธจจะ

และอวชชาและทำราคะโทสะโมหะใหหมดไป

การปฏบต กระทำความดเสมอตนเสมอปลายตลอดเวลาโดยไมหวงผลตอบแทน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสมปรายกตถประโยชน๔

ตอบ แปลวา ประโยชนในภายหนา หรอประโยชนในภพหนาชาตหนา หมายถง

คณธรรมทจะเปนเหตใหมความสขในภพหนาม๔อยางคอ

๑. สทธาสมปทา ถงพรอมดวยศรทธาคอความเชอประกอบดวยปญญามเหตมผล

ไมเชองาย ไมเชออยางงมงายไรเหตผล โดยมหลกความเชอ ๔ อยาง คอ ๑) กมมสทธา เชอกรรม

ไดแก การกระทำ ซงเปนเหตแหงความสขหรอความทกข ๒) วปากสทธา เชอในผลของการกระทำ

เชอวาทกคนทเกดมามความแตกตางกนกเพราะผลของการกระทำในอดตของตน๓) กมมสสกตาสทธา

เชอวาสตวโลกมกรรมเปนของตว ทำดจกไดด ทำชวจกไดชว ทำบญไดบญ ทำบาปไดบาป เปนตน

๔)ตถาคตโพธสทธาเชอพระปญญาตรสรของพระพทธเจา

๒. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล คอ การสำรวมกาย วาจาใหเรยบรอยด ไมมโทษ

สำหรบคฤหสถ สมาทานศกษาปฏบตตามศล ๕ หรอ ศล ๘ สำหรบบรรพชต หรอนกบวช

ในพระพทธศาสนา ตองปฏบตเครงครดอยในจตปารสทธศล ๔ มสำรวมในพระปาตโมกข คอ

ศล๒๒๗เปนตน

๓. จาคสมปทา ถงพรอมดวยการบรจาคทาน เปนการเฉลยความสขใหแกผอน

คอการเผอแผเจอจานแกบคคลในระดบตางๆเชนใหแกภกษสามเณรบดามารดาผทมอปการคณ

เปนตนตลอดถงใหเพอสงเคราะหอนเคราะหแกบคคลผตกทกขไดยากการใหเปนการสละความตระหน

มใจกรณาปรานบรรเทาความโลภความเหนแกตวได

๔. ปญญาสมปทา ถงพรอมดวยปญญา รจกบาป บญ คณ โทษ ประโยชน มใช

ประโยชน คอ มปญญารเทาทนเหตแหงความเสอมและเหตแหงความเจรญ แลวหลกเลยงเหต

แหงความเสอมนนเสย ประกอบแตเหตแหงความเจรญ โดยอาศยความเชอทประกอบดวยเหตผล

สามารถแกปญหาไดทกกรณสามารถสงใหถงพระนพานได

การปฏบต จงมความเชอวาทำดยอมไดดทำชวยอมไดชว

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมรรค๔

ตอบ แปลวา ทาง หมายถง ทางเขาถงความเปนพระอรยบคคล ไดแก ญาณ คอ

ความรทเปนเหตใหผปฏบตสามารถละสงโยชนไดเดดขาดเปนชนๆม๔คอ

๑. โสดาปตตมรรค หมายถง มรรคอนใหถงกระแสทนำไปสพระนพพานทแรก

หรอ มรรคอนใหถงความเปนพระโสดาบน อนเปนเหตใหละสงโยชน ๓ อยาง คอ สกกายทฏฐ

วจกจฉาและสลพพตปรามาส

๒. สกทาคามมรรค หมายถง มรรคอนใหถงความเปนพระสกทาคาม เปนเหต

ละสงโยชนได๓เหมอนโสดาปตตมรรคและทำราคะโทสะโมหะใหเบาบางลง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๓. อนาคามมรรค หมายถง มรรคอนใหถงความเปนพระอนาคาม ผปฏบต

ในอนาคามมรรค ไมมความยนดในคครอง เพราะละสงโยชนเบองตำไดทง ๕ คอ สกกายทฏฐ

วจกจฉาสลพพตปรามาสกามราคะและปฏฆะ

๔. อรหตตมรรคหมายถงมรรคอนใหถงความเปนพระอรหนตเปนเหตละสงโยชน

เบองตำ๕คอสกกายทฏฐวจกจฉาสลพพตปรามาสกามราคะปฏฆะและสงโยชนเบองสง๕คอ

รปราคะอรปราคะมานะอทธจจะอวชชาโดยสนเชง

การปฏบต การทำความดยอมไมหวงผลตอบแทน

๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของผล๔

ตอบ แปลวา ทาง หมายถง ทางเขาถงความเปนพระอรยบคคล ไดแก ญาณ คอ

ความรทเปนเหตใหผปฏบตสามารถละสงโยชนไดเดดขาดเปนชนๆม๔คอ

๑. โสดาปตตมรรค หมายถง มรรคอนใหถงกระแสทนำไปสพระนพพานทแรก

หรอมรรคอนใหถงความเปนพระโสดาบน อนเปนเหตใหละสงโยชน ๓ อยาง คอ สกกายทฏฐ

วจกจฉาและสลพพตปรามาส

๒. สกทาคามมรรค หมายถง มรรคอนใหถงความเปนพระสกทาคาม เปนเหต

ละสงโยชนได๓เหมอนโสดาปตตมรรคและทำราคะโทสะโมหะใหเบาบางลง

๓. อนาคามมรรค หมายถง มรรคอนใหถงความเปนพระอนาคาม ผปฏบต

ในอนาคามมรรค ไมมความยนดในคครอง เพราะละสงโยชนเบองตำไดทง ๕ คอ สกกายทฏฐ

วจกจฉาสลพพตปรามาสกามราคะและปฏฆะ

๔. อรหตตมรรคหมายถงมรรคอนใหถงความเปนพระอรหนตเปนเหตละสงโยชน

เบองตำ๕คอสกกายทฏฐวจกจฉาสลพพตปรามาสกามราคะปฏฆะและสงโยชนเบองสง๕คอ

รปราคะอรปราคะมานะอทธจจะอวชชาโดยสนเชง

มรรค ๔ น เปนปฏปทา คอ แนวทางการปฏบตเพอใหบรรลอรยผลของบคคล

ผบรรลผลจดตามประเภทบคคลเรยกวาโสดาบนสกทาคามอนาคามอรหนตตามลำดบ

การปฏบต การกระทำทไมทำใหผอนเดอดรอน ผกระทำเกดความสบายใจ ถอเปน

กศลอนยงใหญ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๓

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔

จตกกะ หมวด ๔

อปสเสนธรรม ๔

๑. พจารณาแลวเสพของอยางหนง

๒. พจารณาแลวอดกลนของอยางหนง

๓. พจารณาแลวเวนของอยางหนง

๔. พจารณาแลวบรรเทาของอยางหนง

อธบาย อปสเสนธรรม แปลวา ธรรมดจพนกพง หมายถง ธรรมเปนทองหรอพงอาศยของ

ผมปญญาทรจกพจารณาปฏบตตอสงตางๆใหถกตองเพอไมใหเกดทกขโทษแกตนเปนทางปองกน

ไมใหอกศลเกดขนและใหกศลเจรญยงขนม๔อยางคอ

๑. พจารณาแลวเสพของอยางหนง หมายถง เมอจำเปนจะตองเกยวของกบสงของ

เครองใชทเหมาะสม ไดแก ปจจย ๔ คอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค และบคคล

ตลอดถงธรรม เปนตน ทจำเปนจะตองเกยวของ พงพจารณาแลวจงใชสอยและเสพใหเปนประโยชน

อกศลจะไมเกดและทเกดแลวกจะเสอมสนไป

๒. พจารณาแลวอดกลนของอยางหนง หมายถง เมอประสบกบอนฏฐารมณ คอ

อารมณทไมนาปรารถนา ม หนาว รอน หว กระหาย ถอยคำเสยดแทง และทกขเวทนาอนแรงกลา

พงรจกพจารณาแลวอดกลน เชน บคคลทรจกพจารณาวา “เวรยอมระงบดวยการไมจองเวร”

แลวอดกลนไดเปนตน

๓. พจารณาแลวเวนของอยางหนง หมายถง เมอรวาสงทเปนโทษกออนตราย

แกรางกายหรอจตใจ เชน คนพาล การพนน สราเมรย สงเสพตด เมอเขาใกลหรอเสพเขาแลว

อกศลทยงไมเกดยอมเกดขน และกศลทเกดแลวยอมเสอมสนไป พงรจกพจารณาหลกเวนเสย เชน

เมอรวา“คบคนพาลพาลพาไปหาผด”กพงเวนการคบหาสมาคมกบคนพาล

๔. พจารณาแลวบรรเทาของอยางหนง หมายถง เมอสงทเปนโทษกออนตราย

แกรางกายหรอจตใจ เชน อกศลวตกอนประกอบดวยกาม พยาบาท และเบยดเบยนกน ตลอดถง

ความชวรายทงหลายซงเกดขนแลวพงรจกพจารณาแกไขบำบดหรอขจดใหสนไป

อปสเสนธรรมทง๔นเรยกอกอยางวาอปนสย๔หมายถงธรรมเปนทพงพงหรอธรรม

ชวยอดหนนใหตงมนอยในกศลธรรมอน ๆ เพราะเมอรจกพจารณาปฏบตตอสงตาง ๆ ใหถกตอง

ดวยปญญาตามหลก อปสเสนธรรม หรออปนสย ๔ อยางน ยอมเปนเหตใหอกศลธรรมทยงไมเกด

กไมเกดขนทเกดขนแลวกจะบรรเทาและสญสนไป

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

อปปมญญา ๔

๑. เมตตา ความรกสนทสนม

๒. กรณา ความสงสาร ความเหนใจเมอเหนผอนประสบทกข

๓. มทตา ความพลอยยนดดวย

๔. อเบกขา ความวางเฉย

อธบาย อปปมญญา แปลวา ภาวะจตทแผไปโดยไมมประมาณ หมายถง การแผคณธรรม คอ

เมตตา กรณา มทตา อเบกขา ไปในหมมนษยและสตวหาประมาณมได คอ ไมจำกดขอบเขต

แตถาแผไปโดยเจาะจงตวบคคล หรอโดยไมเจาะจงตวบคคลแตยงมงจำกดเอาหมคนหรอสตว

เรยกวา พรหมวหาร แปลวา ธรรมเปนเครองอยของพรหม หรอธรรมเปนเครองอยอยางประเสรฐ

หมายถงพรหมโดยสมมตคอทานผเปนผใหญในทนหมายถงธรรม๔อยางคอ

๑. เมตตา ความรกสนทสนม หมายถง ความรกใครทเวนจากราคะความกำหนด

เปนความปรารถนาดอยากใหผอนสตวอนมความสขความเจรญ มจตอนแผไมตรและคดทำประโยชน

แกมนษยและสตวทวหนา การเจรญเมตตา ใหพจารณาเหนโทษของโทสะ คอ ความคดประทษราย

ผอน และเหนอานสงสผลดของขนต คอ ความอดทนอดกลนทควรประกอบใหมในจตเพอขมโทสะนน

ลงใหไดแลวจงเจรญเมตตาจตไปในสรรพสตวไมมประมาณ เมอเรมเจรญนน พงตงเมตตาจตในตน

กอนในทำนองวา “ขอเราจงเปนสข อยาไดมทกข มเวรมภยแกใคร ๆ เลย อยาไดมความทกขกาย

ทกขใจจงเปนสขๆรกษาตนใหพนจากทกขภยทงสนเถด”ดงนเพอทำตนใหเปนพยานเปรยบเทยบ

ใหเหนวาตนรกสขเกลยดทกขฉนใดผอนหรอสตวอนกรกสขเกลยดทกขฉนนนเมอพจารณาไดดงน

จตของบคคลนนกจะมความสข ในลำดบนน พงเจรญเมตตาจตไปในสรรพสตวทวไป ไมมประมาณ

ไมมขอบเขตในทำนองวา “ขอใหสตวทงปวงจงอยามเวร อยามความพยาบาทตอกนและกนเลย

อยาไดมความทกขกายทกขใจจงมความสขรกษาตนใหพนจากทกขภยทงสนเถด”

เมตตาภาวนานเปนขาศกแกโทสะ และเปนคณธรรมททำลายความรสกพยาบาท

โดยตรงเมอบคคลเจรญเมตตานยอมละโทสะและพยาบาทไดจตกจะตงมนเปนสมาธโดยเรวผลทไดรบ

จากการเจรญเมตตาอยเสมอ

๒. กรณา ความสงสาร ความหวนใจเมอเหนผอนประสบทกข หมายถง เหนผอนตกทกข

เดอดรอนคดจะชวยใหพนทกข โดยใฝใจในอนจะปลดเปลองบำบดความทกขยากเดอดรอนของปวงสตว

ไมมประมาณ การเจรญกรณา คอ ความสงสารรสกเหนใจตอคนหรอสตวกำลงประสบความทกขภย

อนตราย ผเจรญกรณาตองกำหนดใจวา “ขอคนหรอสตวผประสบทกขจงพนจากความทกขเกด”

เมอกำหนดจตไวอยางนบอย ๆ ยอมจะกำจดวหงสา (หรอวเหสา) คอ ความคดเบยดเบยนตอคน

หรอสตวทงหลายลงไปได และจะไมเศราโศกเสยใจเมอคนหรอสตวเหลานนไมพนจากความทกข

ตามทตนตองการเพราะภาวะจตมแตความสงบ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๓. มทตา ความพลอยยนดดวย หมายถง เหนผอนอยดมสขและเจรญงอกงาม

ประสบความสำเรจ กพลอยมใจแชมชนเบกบาน ตรงกนขามกบผมจตรษยา การเจรญมทตา คอ

ความพลอยยนดเมอผอนไดด ผเจรญมทตาตองใชในกรณทพบเหนผอนไดด โดยใหกำหนดใจวา

“ขอใหสตวทงหลายอยาไดเสอมจากสมบตทตนไดแลว” หรอขอใหสตวเหลานยงยนอยในสขสมบต

ของตน ๆ” เมอนกกำหนดใจเชนน จตกจะกำจดความไมยนดในสมบตของผอนลงไปไดความคดรษยาก

จะไมเกดขน

๔. อเบกขา ความวางเฉย หมายถง ความวางใจเปนกลาง เชน ไมสามารถทจะแผ

เมตตากรณาไปในคนรายทำความผดถกตำรวจจบ หรอไมสามารถแผมทตา คอ พลอยยนดดวยการ

ไดรบทรพยสนเงนทองของบคคลผทำโจรกรรมมาได หรอกรณทเหนคนสองฝายเปนความฟองรองกน

เมอศาลตดสนใหฝายหนงฝายใดชนะ จะพลอยยนดกบฝายชนะ เสยใจไปกบฝายแพ เชนน

ไมสามารถทำไดจงควรมอเบกขาคอความวางจตเรยบสงบสมำเสมอเทยงตรงดจตราชงมองเหน

มนษยและสตวทงหลายไดรบผลดผลรายตามเหตปจจยและกรรมทกระทำไว ไมเอนเอยงไปดวย

ความชอบหรอความชง การเจรญอเบกขา อเบกขา คอจตวางเฉย เปนกลาง ไมแสดงความยนด

ในกรณทศตรคแขงประสบความพบต และเสยใจในกรณทคนรกและผเกยวของประสบความพบต

เพราะกรรมคอการกระทำของเขาเอง พจารณาเหนกรรมทสตวทงหลายกระทำไวแลวอนควรไดรบ

ผลดหรอชวสมควรแกเหตทกระทำ พรอมทจะวนจฉยและปฏบตไปตามธรรม ผเจรญอเบกขาพงม

ความรสกเปนกลางๆในสรรพสตวไมดใจหรอเสยใจในเหตสขทกขของสรรพสตวโดยมความรสกวา

“สตวทงหลายมกรรมเปนของของตนยอมเปนไปตามกรรมทำกรรมใดไว ยอมไดรบผลของกรรมนน”

พงนกบรกรรมเชนนเรอยไปจนกวาจตจะตงมนเปนสมาธ เมอคดอยเชนนเรอย ๆ จตกจะละราคะ

และปฏฆะในบคคลอนหรอสตวอนลงไปไดและตงมนเปนสมาธโดยเรว

บคคลใดกตามเมอจะแผคณธรรมทง๔อยางนใหเปนอปปมญญาพงแผออกไปในมนษย

หรอสตวทงหลายอยางมจตใจสมำเสมอทวกนไมมประมาณไมจำกดขอบเขต

พระอรยบคคล ๔

๑. พระโสดาบน ผแรกถงกระแสพระนพพาน

๒. พระสกทาคาม ผกลบมาเกดอกชาตเดยว

๓. พระอนาคาม ผไมกลบมาเกดอก

๔. พระอรหนต ผไกลจากกเลสโดยสนเชง

อธบาย อรยบคคล แปลวาบคคลผประเสรฐหมายถงบคคลผไดบรรลอรยผลอนเปนโลกตตระ

จงจดเปนผประเสรฐในพระพทธศาสนา เพราะสามารถละสงโยชนกเลสไดเดดขาดตามภมธรรม

ของตนจดลำดบเปน๔ชนคอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑. พระโสดาบน ผแรกถงกระแสพระนพพาน หมายถง ทานผบรรลโสดาปตตผล

แลวเรยกวา ผเขาถงกระแสแหงอรยมรรคทจะนำไปสพระนพพาน โดยมความเปนผไมตกตำเปนธรรมดา

คอ ไมมอนตองไปเกดในอบายภมจดเปนพระอรยบคคลชนแรกสดในพระพทธศาสนาละสงโยชนได

๓อยางคอสกกายทฏฐวจกจฉาสลพพตปรามาส

๒. พระสกทาคาม ผกลบมาเกดอกชาตเดยว หมายถง ทานผบรรลสกทาคามผล

แลวเปนผกลบมาเกดในมนษยโลกอกครงเดยวกปรนพพาน โดยยงจะตองไปเกดในเทวโลก

อกครงหนงแลวจงจะกลบมาเกดในมนษยโลกแลวจะไดบรรลอรหตผลปรนพพานไปในทสด จดเปน

พระอรยบคคลชนท ๒ ในพระพทธศาสนา พระสกทาคามละสงโยชนได ๓ อยาง เชนเดยวกบ

พระโสดาบนพรอมทงทำราคะโทสะและโมหะใหเบาบางลง

๓. พระอนาคาม ผไมกลบมาเกดอกหมายถงทานผปฏบตอโบสถศลสำรวมอนทรย๖

สำเรจอนาคามผล ซงจดเปนพระอรยบคคลชนท ๓ เมอสนชวตแลวไมตองกลบมาเกดในมนษยโลกอก

จะไปเกดในพรหมโลกชนสทธาวาส (ทเกดอยของทานผบรสทธ ๕ ชน คอ อวหา อตปปา สทสสา

สทสส และอกนฏฐา) และจะปรนพพานในทนน พระอนาคามละสงโยชนขนตนหรอขนตำ เรยกวา

โอรมภาคยสงโยชน ได๕อยางคอสกกายทฏฐวจกจฉาสลพพตปรามาสกามราคะปฏฆะและ

ทำราคะโทสะโมหะใหเบาบางลง

๔. พระอรหนต ผไกลจากกเลสโดยสนเชง หมายถง ทานผบรรลอรหตผลสำเรจ

เปนพระอรยบคคลชนสงสดในพระพทธศาสนา และเปนอเสขบคคลผอยจบพรหมจรรยแลว

พระอรหนตละสงโยชนไดทง ๑๐ อยาง คอ ทงโอรมภาคยสงโยชน คอสงโยชนเบองตำ ๕ อยาง

และอทธมภาคยสงโยชนคอสงโยชนเบองสงไดอก๕อยางคอรปราคะอรปราคะมานะอทธจจะ

และอวชชาและทำราคะโทสะโมหะใหหมดไป

พระอรยบคคล๔ประเภทน จดเปนพระอรยสงฆในพระพทธศาสนา เพราะละสงโยชน

ไดเดดขาดเปนชน ๆ นอยหรอมากแตกตางกนไป เปนเนอนาบญของโลกไมมนาบญอนเสมอเหมอน

หากผศกษาใครจะพนทกขบรรลถงสนตสขอยางแทจรง กควรระลกถงใหเปนสงฆานสสต และ

นอมนำเอาปฏปทาของทานมาเปนแบบอยางในการดำเนนตอไป

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

สมปรายกตถประโยชน ๔

๑. สทธาสมปทา ถงพรอมดวยศรทธา ๒. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล ๓. จาคสมปทา ถงพรอมดวยการบรจาคทาน เปนการ เฉลยสขใหแกผอน ๔. ปญญาสมปทา ถงพรอมดวยปญญา รจกบาป บญ คณ โทษ ประโยชน มใชประโยชน

อธบาย สมปรายกตถประโยชน แปลวา ประโยชนในภายหนาหรอประโยชนในภพหนาชาตหนา

หมายถงคณธรรมทจะเปนเหตใหมความสขในภพหนาม๔อยางคอ

๑. สทธาสมปทา ถงพรอมดวยศรทธา คอ ความเชอประกอบดวยปญญา มเหตมผล

ไมเชองาย ไมเชออยางงมงายไรเหตผล โดยมหลกความเชอ ๔ อยาง คอ ๑) กมมสทธา เชอกรรม

ไดแก การกระทำ ซงเปนเหตแหงความสขหรอความทกข ๒) วปากสทธา เชอในผลของการกระทำ

เชอวาทกคนทเกดมามความแตกตางกนกเพราะผลของการกระทำในอดตของตน๓) กมมสสกตาสทธา

เชอวาสตวโลกมกรรมเปนของตว ทำดจกไดด ทำชวจกไดชว ทำบญไดบญ ทำบาปไดบาป เปนตน

๔)ตถาคตโพธสทธาเชอพระปญญาตรสรของพระพทธเจา

๒. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล คอ การสำรวมกาย วาจาใหเรยบรอยด ไมมโทษ

สำหรบคฤหสถ สมาทานศกษาปฏบตตามศล ๕ หรอ ศล ๘ สำหรบบรรพชต หรอนกบวช

ในพระพทธศาสนา ตองปฏบตเครงครดอยในจตปารสทธศล ๔ ม สำรวมในพระปาตโมกข คอ

ศล๒๒๗เปนตน

๓. จาคสมปทา ถงพรอมดวยการบรจาคทาน เปนการเฉลยความสขใหแกผอน คอ

การเผอแผเจอจานแกบคคลในระดบตาง ๆ เชน ใหแกภกษ สามเณร บดา มารดา ผทมอปการคณ

เปนตน ตลอดถงใหเพอสงเคราะหอนเคราะหแกบคคลผตกทกขไดยาก การใหเปนการสละ

ความตระหนมใจกรณาปรานบรรเทาความโลภความเหนแกตวได

๔. ปญญาสมปทา ถงพรอมดวยปญญา รจกบาป บญ คณ โทษ ประโยชน มใช

ประโยชน คอ มปญญารเทาทนเหตแหงความเสอมและเหตแหงความเจรญ แลวหลกเลยงเหต

แหงความเสอมนนเสย ประกอบแตเหตแหงความเจรญ โดยอาศยความเชอทประกอบดวยเหตผล

สามารถแกปญหาไดทกกรณสามารถสงใหถงพระนพานได

สมปรายกตถธรรม๔ อยาง น เปนหลกธรรมททำใหบคคลผปฏบตไดรบผลในภายหนา

หรอโลกหนา หลกธรรมทมศรทธาจะตองมปญญาควบคเสมอ เพราะหากมแตความเชออยางเดยว

อาจทำใหเปนคนงมงายเชองายโดยไมมเหตผล และหากมปญญาอยางเดยวไมมความเชอใคร

หรอสงใดเลย กจะเปนคนแขงกระดางเพราะทะนงตนวาเฉลยวฉลาดกวาคนอนและไมยอมรบเหตผล

ของคนอนอาจทำใหพลาดโอกาสอนดงามไป

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

มรรค ๔

๑. โสดาปตตมรรค

๒. สกทาคามมรรค

๓. อนาคามมรรค

๔. อรหตตมรรค

อธบาย มรรคแปลวาทางหมายถงทางเขาถงความเปนพระอรยบคคลไดแกญาณคอความร

ทเปนเหตใหผปฏบตสามารถละสงโยชนไดเดดขาดเปนชนๆม๔คอ

๑. โสดาปตตมรรค หมายถง มรรคอนใหถงกระแสทนำไปสพระนพพานทแรก

หรอ มรรคอนใหถงความเปนพระโสดาบน อนเปนเหตใหละสงโยชน ๓ อยาง คอ สกกายทฏฐ

วจกจฉาและสลพพตปรามาส

๒. สกทาคามมรรค หมายถง มรรคอนใหถงความเปนพระสกทาคาม เปนเหต

ละสงโยชนได๓เหมอนโสดาปตตมรรคและทำราคะโทสะโมหะใหเบาบางลง

๓. อนาคามมรรคหมายถงมรรคอนใหถงความเปนพระอนาคามผปฏบตในอนาคามมรรค

ไมมความยนดในคครอง เพราะละสงโยชนเบองตำไดทง๕คอสกกายทฏฐวจกจฉาสลพพตปรามาส

กามราคะและปฏฆะ

๔. อรหตตมรรค หมายถง มรรคอนใหถงความเปนพระอรหนต เปนเหตละสงโยชน

เบองตำ ๕ คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพตปรามาส กามราคะ ปฏฆะ และสงโยชนเบองสง ๕

คอรปราคะอรปราคะมานะอทธจจะอวชชาโดยสนเชง

มรรค๔น เปนปฏปทาคอแนวทางการปฏบตเพอใหบรรลอรยผลของบคคลผบรรลผล

จดตามประเภทบคคลเรยกวาโสดาบนสกทาคามอนาคามอรหนตตามลำดบ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ผล ๔

๑. โสดาปตตผล

๒. สกทาคามผล

๓. อนาคามผล

๔. อรหตตผล

อธบาย ผล เปนธรรมารมณสบเนองมาจากมรรค เปนผลทเกดจากการละกเลสไดดวยมรรค

หรอธรรมารมณอนพระอรยบคคลพงเสวยเปนชอของโลกตตรธรรมทใชคกบมรรคม๔อยางคอ

๑. โสดาปตตผล หมายถง ผลแหงการเขาถงกระแสทนำไปสพระนพพาน ผลคอ

ความเปนพระโสดาบนหรอผลอนพระโสดาบนพงเสวยหรอไดรบ

๒. สกทาคามผล หมายถง ผลคอความเปนพระสกทาคาม หรอผลอนพระสกทาคาม

พงเสวยหรอไดรบ

๓. อนาคามผลหมายถงผลคอความเปนพระอนาคามหรอผลอนพระอนาคามพงเสวย

หรอไดรบ

๔. อรหตตผล หมายถง ผลคอความเปนพระอรหนต หรอผลอนพระอรหนตพงเสวย

หรอไดรบผบำเพญเพยรทบรรลอรยผลทง ๔ น จดเปนพระอรยบคคล ๔ จำพวกดงกลาวแลว

เรยกอกอยางวา สามญญผล หมายถง ผลของความเปนสมณะ หรอผลแหงการบำเพญสมณธรรม

ในพระพทธศาสนาสมเดจพระมหาสมณเจาฯทรงแสดงขออปมาเปรยบเทยบมรรคกบผล

ใหเขาใจชดไววา สงโยชนทมรรคกำจดเสยไดนน เปรยบเหมอนโรคในรางกาย มรรคเปรยบเหมอน

ยารกษาโรคใหหายผลเปรยบเหมอนความสขอนเกดแตความหมดโรคอกนยหนง สงโยชนเปรยบไดกบ

เหลาโจรในปา มรรคเปรยบไดกบกรยาทปราบเหลาโจร ผลเปรยบไดกบความสงบราบคาบทเกดม

เพราะหมดเหลาโจรฉะนน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๔ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕เปนหลกธรรมทวาดวยอนปพพกถา๕

มจฉรยะ ๕ มาร ๕ นวรณ ๕ ขนธ ๕ และเวทนา ๕ หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำให

อยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา - อนปพพกถา๕

- มจฉรยะ๕

- มาร๕

- นวรณ๕

- ขนธ๕

- เวทนา๕

๖. กระบวนการจดการเรยนร ๑.ใหนกเรยนสวดมนตไหวพระนงสมาธกอนเรยน๕นาท

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในปญจกะหมวด๕

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

- นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕บางหรอไม

- หลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในปญจกะ หมวด ๕

จากทไหนบาง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนฝก

๓. แบงนกเรยนออกเปน๓กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในปญจกะหมวด๕ซงประกอบดวยกลมท๑อนปพพกถา๕มจฉรยะ๕กลมท๒มาร๕นวรณ๕

และกลมท๓ขนธ๕เวทนา๕จากใบความรท๔

๔. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

ขนประยกต

๕. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๔

๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕ ใบกจกรรมท๔

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๔เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕

๒. ใบกจกรรมท๔

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรมของ

พระพทธศาสนา

ในปญจกะหมวด๕ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๔

ขอท ระดบคะแนน

๓ คะแนน ๒ คะแนน ๑ คะแนน

๑-๖ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๑๑คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๑๐คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๔ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในปญจกะ หมวด ๕

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๖ขอ(๑๘คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอนปพพกถา๕..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมจฉรยะ๕ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมาร๕ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของนวรณ๕ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของขนธ๕ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของเวทนา๕ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๔

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในปญจกะ หมวด ๕

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอนปพพกถา๕

ตอบ แปลวา ถอยคำทพรรณนาความโดยลำดบ หมายถง พระธรรมเทศนา

ทพระพทธองคทรงแสดงไปโดยลำดบ เพอฟอกจตของเวไนยสตวผมอปนสยสามารถจะบรรล

ธรรมพเศษใหหมดจดเปนชนๆจากงายไปหายากซงเปนการเตรยมจตของผฟงใหพรอมทจะรบฟง

อรยสจตอไปม๕อยางคอ

๑. ทานกถา กลาวถงทานคอทรงแสดงประโยชนของการใหทานการเสยสละแบงปน

เพอใหคนทมจตใจตระหนเหนแกตวละความตระหนเหนแกตวนนแลวมใจเผอแผเกอกลแกผอนดวย

กำลงทรพยของตน พรรณนาถงคณของทานโดยประการตาง ๆ เชน ทานเปนเหตแหงความสข

เปนรากฐานแหงสรรพสมบต เปนแหลงเกดโภคสมบตทงหลาย เปนทพงของสตวทงหลายทงในโลกน

และโลกหนาเปนตน

๒. สลกถา กลาวถงศล คอ ทรงแสดงประโยชนของศล ความประพฤตเรยบรอย

เพอฟอกจตไมใหเปนคนโหดรายมอไว ใจเรวขปดหมดสตหรอไมสรางเวรภยใหเกดขนในหมคณะ

ทตนอยอาศยดวย พรรณนาถงคณของศล เชน ศลเปนทพงอาศย ทพกหนวงเหนยวโภคสมบต

ทงหลายทงในโลกนและโลกหนาบคคลลวนอาศยศลเปนทพงจงไดเกดมาเปนมนษย

๓. สคคกถา กลาวถงสวรรคคอทรงแสดงสมบตคอความดงามอนบคคลผใหทาน

และรกษาศลจะพงไดรบในมนษยโลกตลอดถงสวรรคซงเปนสวนทนายนดเพราะเพยบพรอมไปดวย

กามคณเปนการพรรณนาถงความสขในสวรรควานาปรารถนานาใครนาพอใจซงในการทจะเขาถงได

ตองใหทานรกษาศลเพอใหเหนอานสงสแหงทานและศลเดนชดขน

๔. กามาทนวกถา กลาวถงโทษแหงกาม คอ ทรงแสดงถงโทษของกามคณวา

แมกามจะใหความยนดโดยประการตาง ๆ ถงกระนนกยงเจอไปดวยทกข จงไมควรจะเพลดเพลนไป

โดยสวนเดยว แตควรทจะเบอหนาย ดงนน กามคณแมจะเปนสงทตองการของเหลาเทวดาและ

มนษยแตกมขอบกพรองตางๆพรอมทงผลรายทสบเนองมาแตกามไมควรหลงใหลหมกมนมวเมา

เพราะกามสขในสวรรคกไมยงยนมความยนดนอยมทกขมาก

๕. เนกขมมานสงสกถา กลาวถงอานสงสแหงการออกจากกามคอทรงแสดงถงผลด

ของการไมหมกมนเพลดเพลนตดอยในกาม แตควรมฉนทะในการแสวงความดงามและความสขสงบ

ทประณตยงขนไปกวานน เปนการใหจตมอสระปลอดโปรง ไมตดใจหรอเพลดเพลนอยในกามคณ

ดวยการออกบวชเพอทจะแสวงหาความสขสงบอนประณตอยางแทจรง

การปฏบต จงคดเรองดการทำดทงตอหนาและลบหลงผอนทงในทลบและทแจง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมจฉรยะ๕

ตอบ แปลวา ความตระหน หมายถง ความหวงแหนกดกนไมใหผอนไดดหรอ

มสวนรวม คอ ความไมพอใจทจะใหสงของของตนแกผอนดวยอาการทหวงแหนเหนยวแนน

โดยมความโลภเปนสมฏฐานจำแนกไว๕อยางคอ

๑. อาวาสมจฉรยะ ตระหนทอย หมายถง ความหวงแหนถนทอยอาศยของตน

ไมพอใจใหคนตางดาว ตางชาต ตางศาสนา ตางหม ตางคณะ เขามาอยปะปนแทรกแซง โดยกดกน

ผอนหรอผมใชพวกของตนไมใหเขาอยอาศยในถนฐานของตนเปนตน เปนลกษณะของคนทรงเกยจ

คนตางชาตตางถนเขามาอยอาศย

๒. กลมจฉรยะ ตระหนสกล หมายถง ความหวงแหนสกลของตนเอง ไมยอมให

สกลอน ๆ มาเกยวดองผกพนดวย เชน ไมอยากใหบตรหลานในตระกลอนมาแตงงานกบบตรหลาน

ในตระกลของตน เปนตน จดเปนกลมจฉรยะในฝายคฤหสถ สวนในฝายบรรพชต เชน ภกษหวง

สกลอปฏฐากคอยกดกนภกษอนไมใหเกยวของไดรบการบำรงดวยเปนตน

๓. ลาภมจฉรยะ ตระหนลาภ หมายถง ความหวงแหนทรพยสมบตพสดสงของ

ตาง ๆ ซงเปนของตนอยางเหนยวแนน ไมตองการจะแบงปนใหบคคลอน หรอการหวงผลประโยชน

เชน กดกนไมใหลาภหรอรายไดเกดขนแกผอน เปนตน เปนลกษณะของคนทไมรจกแบงปนหวงไว

บรโภคคนเดยว

๔. วณณมจฉรยะ ตระหนวรรณะ หมายถง ความหวงผวพรรณรางกายของตน

ไมปรารถนาใหผอนสวยงามกวา อกอยางหนงหมายถง ความหวงคำสรรเสรญคณ ไมอยากใหใคร

มคณความดเดนกวาตน หรอไมพอใจเมอไดยนคำสรรเสรญคณความดของผอน ไมปรารถนาใหผอน

ทดเทยมตนหรอเสมอกบตนในคณความดนนๆ

๕. ธมมมจฉรยะ ตระหนธรรมหมายถงความหวงแหนธรรมหวงวชาความรและ

คณพเศษทตนไดบรรล ไมปรารถนาจะแสดง บอกกลาว หรอสงสอนใหแกบคคลอน ๆ ดวยเกรงวา

เขาจะรทดเทยมตนหรอเกนตน เพราะตองการรเฉพาะตนแตผเดยว เปนลกษณะของคนหวงแหน

ศลปะวทยาหรอหวงวชา

การปฏบตจงยนดเมอผอนไดดและไมซำเตมเมอผอนพลาดพลง

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมาร๕

ตอบ แปลวา สภาพททำใหตาย หมายถง สงทฆาบคคลใหตายจากคณความด

และผลทคาดหวง หรอสงทลางผลาญคณความด ตวการทกำจดขดขวางบคคลมใหบรรลผลสำเรจ

ม๕อยางคอ

๑. ขนธมาร มารคอปญจขนธ หมายถง ขนธ ๕ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร

วญญาณ ไดชอวามาร เพราะทำใหลำบาก เปนสภาพอนปจจยปรงแตงใหเบอหนาย ไมมนคง

ทนทาน เปนภาระในการบรหารทงแปรปรวนเสอมโทรมไปเพราะความเจบปวย เปนตน ลวนตดรอน

บนทอนโอกาสมใหบคคลทำกจหนาทหรอบำเพญคณความดไดเตมทตามตองการ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒. กเลสมาร มารคอกเลส หมายถง กเลสทกำจดและขดขวางความด ทำสตว

บคคลใหประสบความพนาศทงในปจจบนและอนาคต เมอตกอยในอำนาจของมนแลว มนยอมผกรด

คอ พนไวใหอยในอำนาจ เปนเหตใหทำสงทไมควรทำ พดสงทไมควรพด คดสงทไมควรคด ในทสด

กทำใหเสยผเสยคนไป เชน คนทถกดาวา ถกยวโทสะแลวบนดาลโทสะ ประทษรายถงลงมอฆาผอน

ดวยอารมณโกรธกมเพราะถกกเลสมารนครอบงำ

๓. อภสงขารมาร มารคออภสงขาร หมายถง กรรมฝายอกศล อภสงขารไดชอวา

มาร เพราะฆาเสยซงกศลกรรมของบคคล ขดขวางมใหหลดพนไปจากสงสารทกข ดงนน อภสงขาร

คอ กรรมฝายอกศล ไดชอวามาร เพราะทำกศลธรรมใหออนแรงลง ชกนำใหบคคลทำบาปมผลทำให

ชวตตกตำถลำลงไปเกดอยในภมเบองตำ มอบายภม เปนตน จงยากทจะพนจากความทกขเพราะ

การเวยนวายตายเกดในสงสารวฏ

๔. มจจมาร มารคอมรณะ หมายถง ความตายทไดชอวา มาร เพราะเปนตวการ

ตดโอกาสของบคคลทจะกาวหนาตอไปในคณความดทงหลาย หรอ ตายเสยกอนทจะไดรบโอกาส

เชนอาฬารดาบสและอทกดาบสทสนชวตเสยกอนทจะไดรบฟงพระธรรมเทศนาของพระบรมศาสดา

๕. เทวปตตมาร มารคอเทวบตรหมายถงผคอยขดขวางเหนยวรงเหลาสตวผปฏบตไว

มใหลวงพนจากอำนาจของตน โดยชกใหหวงพะวงอยในกามสข ไมใหอาจหาญเสยสละออกไป

บำเพญคณความดทยงใหญได โดยบคลาธษฐานหมายเอาเทพบตรผมงรายทำลายลางซงเปนเทพยงใหญ

ระดบสงสดแหงสวรรคชนกามาวจรตนหนงมชอเรยกหลายชอเชนกณหมาร(มารใจดำ)อธปตมาร

(มารผยงใหญ)วสวตตมาร(มารผครอบงำใหอยในอำนาจหรอทาววสวตด)เปนตน

การปฏบตจงมความตงมนไมยอทอตอความยากลำบาก

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของนวรณ๕

ตอบ แปลวา กเลสหรออกศลธรรมทครอบงำจต หรอปดกนจตไมใหบรรลความด

ไมใหกาวขนสธรรมเบองสงขนไป ความดในทน หมายถง สมาธ ฌาน สมาบต เชน ในการเจรญ

สมถกรรมฐานหรอเจรญวปสสนากรรมฐานกตาม หากกเลสเหลานอยางใดอยางหนงเกดขนแลว

จะไมสามารถเจรญกรรมฐานใหกาวหนาไดม๕อยางคอ

๑. กามฉนท ความพอใจในกามหมายถงความตดใจรกใครหมกมนในกามคณ๕คอ

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ทชอบใจดวยอำนาจกเลสกาม หากครอบงำจตผใด จตของผนนกจะ

หมนหมอง เปรยบเหมอนกบนำทเจอปนดวยสตาง ๆ มวหมอง มองไมเหนเงาหนา กามฉนทน

มราคะหรอโลภะเปนมล ผทถกกามฉนทครอบงำ ควรใชอารมณกรรมฐาน คอ กายคตาสต คอ

สตกำหนดพจารณากายเปนอารมณ และอสภกรรมฐาน คอ พจารณาใหเหนวา กายเปนของไมงาม

นาเกลยดโสโครก

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒. พยาบาท ปองรายผอนหมายถงความผกใจเกลยดชงจองเวรอาฆาตมาดราย

พยาบาทมโทสะเปนมล ถาครอบงำจตผใด จตผนนจะเดอดดานงนงาน มดมว มองไมเหนเหตผล

ในบาป บญ คณ โทษ เปรยบเหมอนกบนำรอนกำลงเดอดพลานเปนฟอง มองไมเหนเงาหนา

ผทถกพยาบาทครอบงำควรใหเจรญพรหมวหารธรรมใหเกดรกสงสารยนดตามกาลอนควร

๓. ถนมทธะ ความทจตหดหและเคลบเคลมหมายถงความทอแทหดห เซองซม

เกยจคราน ถนมทธะมโมหะเปนมล หากจตของผใดถกถนมทธะครอบงำ จตของผนนจะออนเพลย

ซมเศรา ไมคลองแคลว ไมรบรอารมณทผานมาทางอายตนะ๖ แมรบรบางกเพยงเลอนลาง ไมควร

แกการงานทกอยาง เมอเจรญกรรมฐานจตกไมเปนสมาธ เปรยบเหมอนกบนำทมสาหรายจอกแหน

ปกคลมอยมองไมเหนเงาหนาควรใหเจรญอนสสตกรรมฐานมพทธานสสตเปนตน

๔. อทธจจกกกจจะ ฟงซานและรำคาญ หมายถง ความทจตกระสบกระสาย

อนเกดจากความรงเกยจตนเองทไดทำทจรตมไดทำสจรตถาเขาครอบงำจตผใดจตผนนไมมความสงบ

และมความเศราโศกถงทจรตทตนไดกระทำแลวและสจรตทตนมไดทำ เปนจตทปนปวนซดสาย

ไมสงบนง เปรยบเหมอนกบนำทถกลมพดกระเพอมเปนระลอกอย มองไมเหนเงาหนา ควรแกดวย

การเขาไปสงบจตในดวงกสณคอผกจตไวในอารมณเชนเพงดสเขยวผกจตใหอยกบสเขยวเปนตน

หรอเจรญมรณสสตระลกถงความตาย

๕. วจกจฉา ลงเลไมตกลงใจได หมายถง ความลงเลสงสย ตกลงใจไมได เชน

ความสงสยในคณพระรตนตรย และบาปบญ เปนตน วจกจฉามความทำในใจโดยอบายทไมถกตอง

เปนมลเหต ถาเขาครอบงำจตของผใด จตของผนนกจะวนเวยนฉงนสนเทห จะทำอะไรกไมตกลง

ปลงใจ ไมแนใจ เพราะสงสยไปทกอยาง เปนจตทมดมว เปรยบเหมอนนำทขนเปนตมมองไมเหนเงาหนา

ควรเจรญธาตกรรมฐานหรอวปสสนากรรมฐานเพอกำหนดรสภาวธรรมโดยอบายทถกตอง

การปฏบตจงทำทกอยางดวยความมสต

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของขนธ๕

ตอบ แปลวา กอง หมายความวา แบงกายกบใจออกเปน ๕ กอง ไดแก รปขนธ

เวทนาขนธสญญาขนธสงขารขนธและวญญาณขนธดงน

๑. รปรางกายอนประกอบดวยธาต๔คอดนนำไฟลมรวมตวกนเขาเกดในครรภ

มารดามอวชชาตณหาอปาทานกรรมและอาหารเปนเหต เปน๑กอง เรยกวารปขนธแปลวา

กองรป

๒. สวนใจแบงออกเปน๔กองคอ

๒.๑ เมออายตนะภายในอายตนะภายนอกและวญญาณ๓อยางประชมกน

กเกดผสสะผสสะเปนปจจยใหเกดความสขบางความทกขบางกลางๆไมสขทกขบางเปนเวทนาขนธ

แปลวากองเวทนา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒.๒ ความจำไดหมายรสงทมากระทบทางทวารทง ๖ ทลวงมาแลวแมนานได

กลาวคอ เมอรป เสยง เปนตน แมผานพนไปแลว และเวทนาดบไปแลว กยงจำได ความจำไดน

เปนสญญาขนธแปลวากองสญญา

๒.๓ อารมณทเกดกบใจ ทงอฏฐารมณและอนฏฐารมณ ทงทเปนกศลหรอกศล

หรอทเปนกลางๆกลาวคอเมอจำไดกคดปรงแตงหรอปรงแตงความคดดบางชวบางไมดไมชวบาง

ความคดปรงแตงจตใหมอาการตางๆนเปนสงขารขนธแปลวากองสงขาร

๒.๔ ความรอารมณในรปขนธทกรรมตกแตงใหมอาบตนะภายใน๖ คอ ตา ห

จมกลนกาย ใจ เมออายตนะภายนอกมรปกระทบตา เสยงกระทบหกลนกระทบจมกรสกระทบลน

โผฏฐพพะกระทบกาย อารมณตาง ๆ กระทบใจ กเกดความรขน เปนวญญาณขนธ แปลวา

กองวญญาณ

การปฏบตพงระลกอยเสมอวาทกอยางมเกดและมดบไมเทยงแทไมถาวร

๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของเวทนา๕

ตอบ แปลวา ความเสวยอารมณ หมายถง ภาวะจตทเกดความรสกเมอรบอารมณ

ตางๆจำแนกโดยรวมทงกายและจตไว๕ประการคอ

๑. สขหรอสขเวทนา ความรสกสขหมายถงความรสกสบายในทนมาคกบโสมนส

จงหมายเอาเฉพาะความรสกสขทางกายหรอความรสกสบายกายอยางเดยว

๒. ทกขหรอทกขเวทนา ความรสกทกข หมายถง ความรสกไมสบาย ในทนมาคกบ

โทมนสจงหมายเอาเฉพาะความรสกทกขกายหรอความรสกไมสบายกายอยางเดยว

๓. โสมนสหรอโสมนสสเวทนา ความรสกสขใจหมายถงความรสกสบายใจ

๔. โทมนสหรอโทมนสสเวทนา ความรสกทกขใจหมายถงความรสกเสยใจ

๕. อเบกขาหรออเบกขาเวทนา ความรสกเฉย ๆ หมายถง ความทจตมความรสก

เปนกลางระหวางสขกบทกข ไมดใจไมเสยใจ เปนไดเฉพาะทางใจ เพราะอเบกขาทางกายไมม

แตความเฉยๆแหงกายคอกายเปนปกตอยนนทานจดวาเปนสขเวทนา

การปฏบต พงแสดงความยนดเมอผอนไดด

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๔

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในปญจกะ หมวด ๕

ปญจกะ หมวด ๕ อนปพพกถา ๕

๑. ทานกถา กลาวถงทาน ๒. สลกถา กลาวถงศล ๓. สคคกถา กลาวถงสวรรค ๔. กามาทนวกถา กลาวถงโทษแหงกาม ๕. เนกขมมานสงสกถา กลาวถงอานสงสแหงออกจากกาม

อธบาย อนปพพกถา แปลวา ถอยคำทพรรณนาความโดยลำดบ หมายถง พระธรรมเทศนา ทพระพทธองคทรงแสดงไปโดยลำดบเพอฟอกจตของเวไนยสตวผมอปนสยสามารถจะบรรล ธรรมพเศษ ใหหมดจดเปนชน ๆ จากงายไปหายาก ซงเปนการเตรยมจตของผฟงใหพรอมทจะรบฟงอรยสจตอไปม๕อยางคอ ๑. ทานกถา กลาวถงทานคอทรงแสดงประโยชนของการใหทานการเสยสละแบงปนเพอใหคนทมจตใจตระหนเหนแกตว ละความตระหนเหนแกตวนน แลวมใจเผอแผเกอกลแกผอน ดวยกำลงทรพยของตน พรรณนาถงคณของทานโดยประการตาง ๆ เชน ทานเปนเหตแหงความสข เปนรากฐานแหงสรรพสมบต เปนแหลงเกดโภคสมบตทงหลาย เปนทพงของสตวทงหลายทงในโลกนโลกหนาเปนตน ๒. สลกถา กลาวถงศล คอ ทรงแสดงประโยชนของศล ความประพฤตเรยบรอย เพอฟอกจตไมใหเปนคนโหดรายมอไว ใจเรวขปดหมดสตหรอไมสรางเวรภยใหเกดขนในหมคณะ ทตนอยอาศยดวย พรรณนาถงคณของศล เชน ศลเปนทพงอาศย ทพกหนวงเหนยวโภคสมบต ทงหลายทงในโลกนและโลกหนาบคคลลวนอาศยศลเปนทพงจงไดเกดมาเปนมนษย ๓. สคคกถา กลาวถงสวรรค คอ ทรงแสดงสมบต คอ ความดงาม อนบคคลผใหทานและรกษาศลจะพงไดรบในมนษยโลก ตลอดถงสวรรค ซงเปนสวนทนายนด เพราะเพยบพรอมไปดวยกามคณเปนการพรรณนาถงความสขในสวรรควานาปรารถนานาใครนาพอใจซงในการทจะเขาถงไดตองใหทานรกษาศลเพอใหเหนอานสงสแหงทานและศลเดนชดขน ๔. กามาทนวกถา กลาวถงโทษแหงกาม คอ ทรงแสดงถงโทษของกามคณวา แมกาม จะใหความยนดโดยประการตาง ๆ ถงกระนนกยงเจอไปดวยทกข จงไมควรจะเพลดเพลนไป โดยสวนเดยวแตควรทจะเบอหนายดงนนกามคณแมจะเปนสงทตองการของเหลาเทวดาและมนษยแตกมขอบกพรองตาง ๆ พรอมทงผลรายทสบเนองมาแตกาม ไมควรหลงใหลหมกมนมวเมา

เพราะกามสขในสวรรคกไมยงยนมความยนดนอยมทกขมาก

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๕. เนกขมมานสงสกถา กลาวถงอานสงสแหงการออกจากกามคอทรงแสดงถงผลดของการไมหมกมนเพลดเพลนตดอยในกาม แตควรมฉนทะในการแสวงความดงามและความสขสงบทประณตยงขนไปกวานน เปนการใหจตมอสระปลอดโปรง ไมตดใจหรอเพลดเพลนอยในกามคณ ดวยการออกบวชเพอทจะแสวงหาความสขสงบอนประณตอยางแทจรง อนปพพกถา ๕ อยางน เปนพระธรรมเทศนาทพระพทธเจาทรงแสดงแกเวไนยบคคล เพอฟอกจตไปตามลำดบ เพอรองรบอรยสจ ๔ ตอไป โดยเรมตงแตบคคลผไมเหนแกตว ใหทรพยของตนเกอกลผอน มศลประพฤตเรยบรอย ไมทำรายเขา และไมเยอหยง ตงตนไดในกามสมบตแลวไมเพลดเพลนหมกมนอยในกามนน ยงแลเหนโทษและเบอหนาย มงสขอนสงบยงขนไปกวานนอกเปนผควรรบเทศนาอยางสงคออรยสจ๔เหมอนผาทฟอกหมดจดแลวควรรบนำยอมตางๆฉะนนตามปกต พระพทธเจาเมอจะทรงแสดงพระธรรมเทศนาแกคฤหสถผมอปนสยสามารถทจะบรรลธรรมพเศษ จะทรงแสดงอนปพพกถานกอน แลวจงตรสอรยสจ ๔ เปนการทำจตของบคคลนน ใหพรอมทจะรบพระธรรมเทศนาดจผาทซกฟอกสะอาดแลวควรรบนำยอมตางๆไดดวยดฉะนน

มจฉรยะ ๕ ๑. อาวาสมจฉรยะ ตระหนทอย ๒. กลมจฉรยะ ตระหนสกล ๓. ลาภมจฉรยะ ตระหนลาภ ๔. วณณมจฉรยะ ตระหนวรรณะ ๕. ธมมมจฉรยะ ตระหนธรรม

อธบาย มจฉรยะ แปลวา ความตระหน หมายถง ความหวงแหนกดกนไมใหผอนไดดหรอ มสวนรวม คอ ความไมพอใจทจะใหสงของของตนแกผอนดวยอาการทหวงแหนเหนยวแนน โดยมความโลภเปนสมฏฐานจำแนกไว๕อยางคอ ๑. อาวาสมจฉรยะ ตระหนทอย หมายถง ความหวงแหนถนทอยอาศยของตน ไมพอใจใหคนตางดาว ตางชาต ตางศาสนา ตางหม ตางคณะ เขามาอยปะปนแทรกแซง โดยกดกน ผอนหรอผมใชพวกของตนไมใหเขาอยอาศยในถนฐานของตนเปนตน เปนลกษณะของคนทรงเกยจคนตางชาตตางถนเขามาอยอาศย ๒. กลมจฉรยะ ตระหนสกล หมายถง ความหวงแหนสกลของตนเอง ไมยอม ใหสกลอน ๆ มาเกยวดองผกพนดวย เชน ไมอยากใหบตรหลานในตระกลอนมาแตงงานกบบตรหลาน ในตระกลของตน เปนตน จดเปนกลมจฉรยะในฝายคฤหสถ สวนในฝายบรรพชต เชน ภกษหวง สกลอปฏฐากคอยกดกนภกษอนไมใหเกยวของไดรบการบำรงดวยเปนตน ๓. ลาภมจฉรยะ ตระหนลาภ หมายถง ความหวงแหนทรพยสมบตพสดสงของตาง ๆซงเปนของตนอยางเหนยวแนน ไมตองการจะแบงปนใหบคคลอน หรอการหวงผลประโยชน เชนกดกนไมใหลาภหรอรายไดเกดขนแกผอน เปนตน เปนลกษณะของคนทไมรจกแบงปนหวงไว

บรโภคคนเดยว

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๔. วณณมจฉรยะ ตระหนวรรณะ หมายถง ความหวงผวพรรณรางกายของตน

ไมปรารถนาใหผอนสวยงามกวา อกอยางหนง หมายถง ความหวงคำสรรเสรญคณ ไมอยากใหใคร

มคณความดเดนกวาตน หรอไมพอใจเมอไดยนคำสรรเสรญคณความดของผอน ไมปรารถนาใหผอน

ทดเทยมตนหรอเสมอกบตนในคณความดนนๆ

๕. ธมมมจฉรยะ ตระหนธรรม หมายถง ความหวงแหนธรรม หวงวชาความร และ

คณพเศษทตนไดบรรล ไมปรารถนาจะแสดง บอกกลาว หรอสงสอนใหแกบคคลอน ๆ ดวยเกรงวา

เขาจะรทดเทยมตนหรอเกนตน เพราะตองการรเฉพาะตนแตผเดยว เปนลกษณะของคนหวงแหน

ศลปะวทยาหรอหวงวชา

มจฉระยะความตระหนทง๕อยางนมอยในผใดทำใหผนนมใจคบแคบไมมพรรคพวก

เพอนฝงเปนคนเหนแกตวมทฐมานะมากผหวงความเจรญดวยลาภยศสรรเสรญสขและเปนทรก

ของคนทงหลายพงละธรรมนเสย

มาร ๕

๑. ขนธมาร มารคอปญจขนธ

๒. กเลสมาร มารคอกเลส

๓. อภสงขารมาร มารคออภสงขาร

๔. มจจมาร มารคอมรณะ

๕. เทวปตตมาร มารคอเทวบตร

อธบาย มาร แปลวา สภาพททำใหตาย หมายถง สงทฆาบคคลใหตายจากคณความด

และผลทคาดหวง หรอสงทลางผลาญคณความด ตวการทกำจดขดขวางบคคลมใหบรรลผลสำเรจ

ม๕อยางคอ

๑. ขนธมาร มารคอปญจขนธ หมายถง ขนธ ๕ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร

วญญาณ ไดชอวามาร เพราะทำใหลำบาก เปนสภาพอนปจจยปรงแตงใหเบอหนาย ไมมนคง

ทนทาน เปนภาระในการบรหารทงแปรปรวนเสอมโทรมไปเพราะความเจบปวย เปนตน ลวนตดรอน

บนทอนโอกาสมใหบคคลทำกจหนาทหรอบำเพญคณความดไดเตมทตามตองการ

๒. กเลสมาร มารคอกเลส หมายถง กเลสทกำจดและขดขวางความด ทำสตว

บคคลใหประสบความพนาศทงในปจจบนและอนาคต เมอตกอยในอำนาจของมนแลว มนยอมผกรด

คอพนไวใหอยในอำนาจ เปนเหตใหทำสงทไมควรทำ พดสงทไมควรพด คดสงทไมควรคด ในทสด

กทำใหเสยผเสยคนไป เชน คนทถกดาวา ถกยวโทสะแลวบนดาลโทสะประทษรายถงลงมอฆาผอน

ดวยอารมณโกรธกมเพราะถกกเลสมารนครอบงำ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๓. อภสงขารมาร มารคออภสงขาร หมายถง กรรมฝายอกศล อภสงขารไดชอวา

มาร เพราะฆาเสยซงกศลกรรมของบคคล ขดขวางมใหหลดพนไปจากสงสารทกข ดงนน อภสงขาร

คอ กรรมฝายอกศล ไดชอวามาร เพราะทำกศลธรรมใหออนแรงลง ชกนำใหบคคลทำบาปมผลทำให

ชวตตกตำถลำลงไปเกดอยในภมเบองตำ มอบายภม เปนตน จงยากทจะพนจากความทกขเพราะ

การเวยนวายตายเกดในสงสารวฏ

๔. มจจมาร มารคอมรณะ หมายถง ความตาย ทไดชอวา มาร เพราะเปนตวการ

ตดโอกาสของบคคลทจะกาวหนาตอไปในคณความดทงหลายหรอ ตายเสยกอนทจะไดรบโอกาส

เชนอาฬารดาบสและอทกดาบสทสนชวตเสยกอนทจะไดรบฟงพระธรรมเทศนาของพระบรมศาสดา

๕. เทวปตตมาร มารคอเทวบตรหมายถงผคอยขดขวางเหนยวรงเหลาสตวผปฏบตไว

มใหลวงพนจากอำนาจของตน โดยชกใหหวงพะวงอยในกามสข ไมใหอาจหาญเสยสละออกไป

บำเพญคณความดทยงใหญได โดยบคลาธษฐานหมายเอาเทพบตรผมงรายทำลายลางซงเปนเทพยงใหญ

ระดบสงสดแหงสวรรคชนกามาวจรตนหนงมชอเรยกหลายชอเชนกณหมาร(มารใจดำ)อธปตมาร

(มารผยงใหญ)วสวตตมาร(มารผครอบงำใหอยในอำนาจหรอทาววสวตด)เปนตน

มารทง ๕ อยางน ตดรอนความด ขดขวางความด เชน ความปวยไข ความอยากได

ความไมพอใจความคบแคนใจความออนกำลงของความเพยรและความตงใจทจะกระทำความตาย

เสยในระหวางตดโอกาสทจะกระทำความดตอไปและเทพบตรไดแกกามสข

นวรณ ๕

ธรรมอนกนจตไมใหบรรลความด เรยกนวรณ ม ๕ อยาง

๑. ความพอใจรกในกาม เรยกกามฉนท

๒. ปองรายผอน เรยกพยาบาท

๓. ความทจตหดหและเคลบเคลม เรยกถนมทธะ

๔. ฟงซานและรำคาญ เรยกอทธจจกกกจจะ

๕. ลงเลไมตกลงใจได เรยกวจกจฉา

อธบาย นวรณ แปลวา กเลสหรออกศลธรรมทครอบงำจต หรอปดกนจตไมใหบรรลความด

ไมใหกาวขนสธรรมเบองสงขนไป ความดในทน หมายถง สมาธ ฌาน สมาบต เชน ในการเจรญ

สมถกรรมฐานหรอเจรญวปสสนากรรมฐานกตาม หากกเลสเหลานอยางใดอยางหนงเกดขนแลว

จะไมสามารถเจรญกรรมฐานใหกาวหนาไดม๕อยางคอ

๑. กามฉนท ความพอใจในกามหมายถงความตดใจรกใครหมกมนในกามคณ๕คอ

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ทชอบใจดวยอำนาจกเลสกาม หากครอบงำจตผใด จตของผนน

กจะหมนหมอง เปรยบเหมอนกบนำทเจอปนดวยสตาง ๆ มวหมอง มองไมเหนเงาหนา กามฉนทน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

มราคะหรอโลภะเปนมล ผทถกกามฉนทครอบงำ ควรใชอารมณกรรมฐาน คอ กายคตาสต คอ

สตกำหนดพจารณากายเปนอารมณ และอสภกรรมฐาน คอ พจารณาใหเหนวา กายเปนของไมงาม

นาเกลยดโสโครก

๒. พยาบาท ปองรายผอน หมายถง ความผกใจเกลยดชง จองเวร อาฆาตมาดราย

พยาบาทมโทสะเปนมล ถาครอบงำจตผใด จตผนนจะเดอดดานงนงาน มดมว มองไมเหนเหตผล

ในบาป บญ คณ โทษ เปรยบเหมอนกบนำรอนกำลงเดอดพลานเปนฟอง มองไมเหนเงาหนา

ผทถกพยาบาทครอบงำควรใหเจรญพรหมวหารธรรมใหเกดรกสงสารยนดตามกาลอนควร

๓. ถนมทธะ ความทจตหดหและเคลบเคลม หมายถง ความทอแท หดห เซองซม

เกยจคราน ถนมทธะมโมหะเปนมล หากจตของผใดถกถนมทธะครอบงำ จตของผนนจะออนเพลย

ซมเศรา ไมคลองแคลว ไมรบรอารมณทผานมาทางอายตนะ๖ แมรบรบางกเพยงเลอนลาง ไมควร

แกการงานทกอยาง เมอเจรญกรรมฐานจตกไมเปนสมาธ เปรยบเหมอนกบนำทมสาหรายจอกแหน

ปกคลมอยมองดเหนเงาหนาควรใหเจรญอนสสตกรรมฐานมพทธานสสตเปนตน

๔. อทธจจกกกจจะ ฟงซานและรำคาญ หมายถง ความทจตกระสบกระสาย

อนเกดจากความรงเกยจตนเองทไดทำทจรตมไดทำสจรตถาเขาครอบงำจตผใดจตผนนไมมความสงบ

และมความเศราโศกถงทจรตทตนไดกระทำแลวและสจรตทตนมไดทำ เปนจตทปนปวนซดสาย

ไมสงบนงเปรยบเหมอนกบนำทถกลมพดกระเพอมเปนระลอกอยมองดกไมเหนเงาหนาควรแกดวย

การเขาไปสงบจตในดวงกสณคอผกจตไวในอารมณเชนเพงดสเขยวผกจตใหอยกบสเขยวเปนตน

หรอเจรญมรณสสตระลกถงความตาย

๕. วจกจฉา ลงเลไมตกลงใจได หมายถง ความลงเลสงสย ตกลงใจไมได เชน

ความสงสยในคณพระรตนตรย และบาปบญ เปนตน วจกจฉามความทำในใจโดยอบายทไมถกตอง

เปนมลเหต ถาเขาครอบงำจตของผใด จตของผนนกจะวนเวยนฉงนสนเทห จะทำอะไรกไมตกลง

ปลงใจ ไมแนใจ เพราะสงสยไปทกอยาง เปนจตทมดมว เปรยบเหมอนนำทขนเปนตมมองไมเหนเงาหนา

ควรเจรญธาตกรรมฐานหรอวปสสนากรรมฐานเพอกำหนดรสภาวธรรมโดยอบายทถกตอง

นวรณทง๕อยางนจดเปนธรรมฝายอกศลเจตสกคอความไมดเกดขนแกจตปกคลมจต

ปดกนปญญาความคดไมใหดำเนนไปโดยสะดวก เมอครอบงำจตของบคคล ทำใหปญญามดมด ไมร

ผดถกชวด ไมมความองอาจสามารถในการประกอบกรณยกจใหสำเรจประโยชนแกตนหรอผอน

เมอบคคลถกนวรณครอบงำ กควรแกดวยกศลธรรมอนเปนปฏปกขตอนวรณแตละอยาง กเทากบ

เปดชองทางใหจตดำเนนไปถงความดได ทงความดในทางโลกและความดในทางธรรม ในทางโลก

ไดแกการทำงานเชนการศกษาเลาเรยนตลอดถงการประกอบอาชพในทางธรรมไดแกการเจรญ

สมาธ ถานวรณเขาครอบงำจต จตกออนแอ ไมถงความสำเรจกจทงทางโลกและทางธรรม ถากำจด

นวรณเสยไดกยอมจะบรรลความดทงสองทางนนได.

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนธ ๕ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ

กายกบใจน แบงออกเปน ๕ กอง เรยกวา ขนธ ๕ คอ ๑. รป ๒. เวทนา ๓. สญญา ๔. สงขาร ๕. วญญาณ ธาต ๔ คอ ดน นำ ไฟ ลม ประชมกนเปนกาย น เรยกวา รป ความรสกอารมณวาเปนสข คอ สบายกายสบายใจ หรอเปนทกข คอไมสบายกาย ไมสบายใจ หรอเฉย ๆ คอ ไมทกขไมสข เรยกวา เวทนา ความจำไดหมายร คอ จำรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อารมณทเกดกบใจได เรยกวาสญญา เจตสกธรรม คอ อารมณทเกดกบใจ เปนสวนดเรยกกศล เปนสวนชวเรยกอกศล เปนสวนกลาง ๆ ไมดไมชวเรยกอพยากฤต เรยกวา สงขาร ความรอารมณในเวลาทรปมากระทบตา เปนตน เรยกวา วญญาณ ขนธ ๕ น ยอลงเรยกวา นามรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ รวมเขาเปนนาม รปคงเปนรป

อธบาย ขนธ แปลวา กอง หมายความวา แบงกายกบใจออกเปน ๕ กอง ไดแก รปขนธ เวทนาขนธสญญาขนธสงขารขนธและวญญาณขนธดงน ๑. รปรางกายอนประกอบดวยธาต ๔ คอ ดน นำ ไฟ ลม รวมตวกนเขา เกดในครรภมารดามอวชชาตณหาอปาทานกรรมและอาหารเปนเหต เปน๑กอง เรยกวารปขนธแปลวากองรป ๒. สวนใจแบงออกเปน๔กองคอ ๒.๑ เมออายตนะภายในอายตนะภายนอก และวญญาณ ๓ อยาง ประชมกน กเกดผสสะผสสะเปนปจจยใหเกดความสขบางความทกขบางกลางๆไมสขทกขบางเปนเวทนาขนธ แปลวากองเวทนา ๒.๒ ความจำไดหมายรสงทมากระทบทางทวารทง ๖ ทลวงมาแลวแมนานได กลาวคอ เมอรป เสยง เปนตน แมผานพนไปแลว และเวทนาดบไปแลวกยงจำได ความจำไดน เปนสญญาขนธแปลวากองสญญา ๒.๓ อารมณทเกดกบใจ ทงอฏฐารมณและอนฏฐารมณ ทงทเปนกศลหรออกศลหรอทเปนกลาง ๆ กลาวคอ เมอจำได กคดปรงแตงหรอปรงแตงความคด ดบางชวบาง ไมดไมชวบาง ความคดปรงแตงจตใหมอาการตางๆนเปนสงขารขนธแปลวากองสงขาร ๒.๔ ความรอารมณในรปขนธทกรรมตกแตงใหมอายตนะภายใน๖คอตาหจมกลน กาย ใจ เมออายตนภายนอกมรปกระทบตา เสยงกระทบห กลนกระทบจมก รสกระทบลนโผฏฐพพะกระทบกาย อารมณตาง ๆ กระทบใจ กเกดความรขน เปนวญญาณขนธ แปลวา กองวญญาณ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนธ ๕ น เปนสภาวธรรม มการเกดขน ตงอย ดบไป ไมควรเขาไปยดถอวา เปนเรา

เปนของเราเปนตวตนเพราะตกอยในไตรลกษณคออนจจงความเปนของไมเทยงทกขงความทน

ไดยาก หรอไมอยในสภาพเดม อนตตา ความไมมตวตน ไมอยในบงคบบญชาของใคร สรปเรยกวา

กาย,ใจ,หรอรป,นามกได

เวทนา ๕

สข ทกข โสมนส โทมนส อเบกขา

๑. สขหรอสขเวทนา ความรสกสข

๒. ทกขหรอทกขเวทนา ความรสกทกข

๓. โสมนสหรอโสมนสสเวทนา ความรสกสขใจ

๔. โทมนสหรอโทมนสสเวทนา ความรสกทกขใจ

๕. อเบกขาหรออเปกขาเวทนา ความรสกเฉย ๆ

อธบาย เวทนา แปลวา ความเสวยอารมณ หมายถง ภาวะจตทเกดความรสกเมอรบอารมณ

ตางๆจำแนกโดยรวมทงกายและจตไว๕ประการคอ

๑. สขหรอสขเวทนา ความรสกสขหมายถงความรสกสบายในทนมาคกบโสมนสจง

หมายเอาเฉพาะความรสกสขทางกายหรอความรสกสบายกายอยางเดยว

๒. ทกขหรอทกขเวทนา ความรสกทกข หมายถง ความรสกไมสบาย ในทนมาคกบ

โทมนสจงหมายเอาเฉพาะความรสกทกขทางกายหรอความรสกไมสบายกายอยางเดยว

๓. โสมนสหรอโสมนสสเวทนา ความรสกสขใจหมายถงความรสกสบายใจ

๔. โทมนสหรอโทมนสสเวทนา ความรสกทกขใจหมายถงความรสกเสยใจ

๕. อเบกขาหรออเยกขาเวทนา ความรสกเฉย ๆ หมายถง ความทจตมความรสก

เปนกลางระหวางสขกบทกข ไมดใจไมเสยใจ เปนไดเฉพาะทางใจ เพราะอเบกขาทางกายไมม

แตความเฉยๆแหงกายคอกายเปนปกตอยนนทานจดวาเปนสขเวทนา

เวทนา ๕ อยางน ยอมบงเกดมแกบคคล สตวทกประเภท ในสวนปถนชน เมอเกดขน

แลวยอมทำใหจตหวนไหวมากหากเปนสขกายหรอสขเวทเวทนากจะตนเตนยนดมากหากเปนทกขกาย

หรอทกขเวทนากจะดนรนกระสบกระสายมากอเบกขาเวทนาไมสามารถดำรงมนอยในจตได หรอได

กเปนเพยงชวครเทานน ซงตางจากพระอรยบคคล เมอกระทบกบเวทนาสวนใดกมกไมหวนไหว

ไปตามจตจะตงมนอยในอเบกขาเวทนาเปนสวนใหญ ในเวทนา ๕ น หากสรปลงเปน ๓ คอ

สขเวทนา ทกขเวทนา อเบกขาเวทนา คอ สขกบโสมนส จดเปนสขเวทนา ทกขกบโทมนส จดเปน

ทกขเวทนาสวนอเบกขาเวทนาจดเปนคงเดม

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๕ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖ เปนหลกธรรมทวาดวย จรต ๖

และธรรมคณ๖หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหบคคลอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา - จรต๖

- ธรรมคณ๖

๖. กระบวนการจดการเรยนร ๑. ใหนกเรยนสวดมนตไหวพระนงสมาธกอนเรยน๕นาท

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

- นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖บางหรอไม

- หลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖

จากทไหนบาง

ขนฝก

๓. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในฉกกะหมวด๖ซงประกอบดวยจรต๖และธรรมคณ๖จากใบความรท๕

๔. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนประยกต

๕. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๕

๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ ใบกจกรรมท๕

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๕เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖

๒. ใบกจกรรมท๕

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรมของ

พระพทธศาสนา

ในฉกกะหมวด๖ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๕

ขอท ระดบคะแนน

๔-๕ คะแนน ๒-๓ คะแนน ๑ คะแนน

๑-๒ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๖คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๕คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๔ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๒ขอ(๑๐คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของจรต๖........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมคณ๖ ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๕

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของจรต๖

ตอบ แปลวา ความประพฤต หมายถง ความประพฤตคนเคยซงหนกไปทางใด

ทางหนงอนเปนปกตประจำอยในสนดาน หรอพฤตกรรมทแสดงออกมาเปนความชอบความเคยชน

เปนลกษณะเดนชดในดานนนๆความประพฤตหรอลกษณะนสยเรยกอกอยางวาจรยาม๖อยาง

คอ

๑. ราคจรต มราคะเปนปกตหรอมราคะเปนเจาเรอน หมายถง คนทมลกษณะนสย

หนกไปทางราคะ รกสวยรกงาม ละมนละไม ชอบความเอาอกเอาใจ ความออนโยน หรอชอบเรอง

บนเทงเจรญใจ แสดงออกใหเหนในลกษณะตาง ๆ เชน มอรยาบถเรยบรอยสวยงามทำการงาน

ละเอยดประณตนยมรสอาหารทกลมกลอมมกตดใจพอใจอยางลกซงในสงทตนเกดความรกความยนด

เปนคนเจาเลห โออวด ถอตว มความตองการทางกามและเกยรตมาก เชน ตองการเปนใหญใหคน

ยกยองสรรเสรญไมคอยสนโดษมกโลเลพถพถนในเรองอาหารการแตงตวและการทำงานเปนตน

คนราคจรต ควรแกดวยการใหเจรญอสภกมมฏฐาน๑๐และกายคตาสต

๒. โทสจรต มโทสะเปนปกตหรอมโทสะเปนเจาเรอน หมายถง คนทมลกษณะนสย

หนกไปทางโทสะ ประพฤตหนกไปทางใจรอน หงดหงดรนแรง ฉนเฉยวโกรธงาย ชอบความรนแรง

ชอบการตอส เอาชนะระรานผอนดวยกำลงอาจสงเกตไดจากอรยาบถทพรวดพราดรบรอนกระดาง

ทำการงานรวดเรวแตไมคอยเรยบรอยไมสำรวมชอบบรโภคอาหารรสจดกนเรวมกโกรธงายลบหล

คณทานตเสมอและมกรษยาคนโทสจรตควรแกดวยการใหเจรญกมมฏฐานประเภทวณณกสณ๔

คอนลกสณปตกสณโลหตกสณและโอทาตกสณและเจรญพรหมวหาร๔คอเมตตากรณามทตา

และอเบกขา

๓. โมหจรต มโมหะเปนปกตหรอมโมหะเปนเจาเรอนหมายถงคนทมลกษณะนสย

หนกไปทางโมหะประพฤตหนกไปทางเขลา เหงาซมขหลงขลม เลอนลอยไปตามกระแสสงคมขาด

เหตผล ชอบเรองไรสาระ อาจสงเกตไดจากอรยาบถทเซองซม เหมอลอย ทำกจการงานหยาบ

ไมถถวน คงคาง ขาดความเรยบรอย เอาดไมคอยได ไมเลอกอาหารการกน อยางไรกได มกมความ

เหนคลอยตามคนอนงาย ๆ ใครวาอยางไร กวาตามเขา มกชอบงวงนอน ขสงสย เขาใจอะไรยาก

คนโมหจรต ควรแกดวยการใหเจรญอานาปานสตกมมฏฐานหรอเพงกสณ และพงเสรมปญญา

ดวยการจดใหมการเรยน การไตถาม การฟงธรรม การสนทนาธรรมตามกาล หรอการใหอยกบ

ครอาจารย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๔. วตกกจรต มวตกเปนปกตหรอมความวตกเปนเจาเรอน หมายถง คนทม

ลกษณะนสยประพฤตหนกไปทางชอบครนคดวกวนนกคดฟงซานยำคดยำทำขาดความมนใจในตนเอง

ชอบวตกกงวลเรองไมเปนเรองคดตรกตรองไปเรอยๆไมคอยแนนอนอะไรนกเขาใจอะไรไมตลอดสาย

อาจสงเกตไดจากอรยาบถทเชองชา คลายพวกโมหจรตทำการงานจบจดไมเปนหลก แตเปนคนชางพด

อาหารทบรโภคไมคอยพถพถนมากนก อยางไรกไดมกเหนตามคลอยตามผคนหมมาก ประเภทพวก

มากลากไปเปนคนโลเลเดยวดเดยวรายคนวตกกจรตควรแกดวยการใหเจรญอานาปานสตกมมฏฐาน

๕. สทธาจรต มศรทธาเปนปกตหรอมความเชองายเปนเจาเรอนหมายถงคนทม

ลกษณะนสยมากดวยศรทธาประพฤตหนกไปทางถอมงคลตนขาวเชองายโดยปราศจากเหตผลไวใจทมเทใจ

ใหผอนไดงาย ชอบเรองไสยศาสตรหรออำนาจลกลบ สงเกตไดจากอรยาบถทแชมชอยละมนละมอม

ทำการงานอะไรจะมความเรยบรอยชอบสวยงามแบบเรยบรอยชอบสวยงามแบบเรยบๆไมฉดฉาด

ไมโลดโผน ชอบอาหารรสมน มจตใจเบกบานในเรองทเปนกศล แตไมชอบโออวด คนสทธาจรต

ควรแกดวยการใหเจรญกมมฏฐานประเภทอนสสต ๖ ประการ คอ พทธานสสต ธมมานสสต

สงฆานสสต สลานสสต จาคานสสต และเทวตานสสต นอกจากน พงชกนำไปในสงทควรแกความ

เลอมใสและความเชอทมเหตผล

๖. พทธจรต มความรเปนปกตมพทธปญญาเปนเจาเรอนหมายถงคนทมลกษณะนสย

ประพฤตหนกไปทางใชความคดพจารณาและมองไปตามความจรง มปญญาเฉยบแหลม วองไว

ไดยนไดฟงอะไรมกจำไดเรว อาจสงเกตไดจากอรยาบถทวองไวและเรยบรอย ทำกจกรรมกจการงาน

อะไรมกเปนประโยชน ทำไดเรยบรอยสวยงามมระเบยบ ชอบบรโภคอาหารรสไมจด มองอะไรดวย

ความพนจพเคราะห คนพทธจรต ควรแกดวยการใหเจรญกมมฏฐาน ๔ ประการ คอ มรณสสต

อปสมานสสตอาหาเรปฏกลสญญาและจตธาตววตถานนอกจากนพงสงเสรมแนะนำใหใชความคด

พจารณาสภาวธรรมและสงดงามทใหเจรญปญญา

การปฏบต พงสำรวมอารมณของตนเองใหดงามตลอดเวลา

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมคณ๖

ตอบ แปลวา คณของพระธรรม หมายถง คำสอนทางพระพทธศาสนาทบคคล

ประพฤตปฏบตดแลวจะไดผลคอความดเพราะพระธรรมมความดรอบดานโดยสมควรแกการปฏบต

ทเรยกวาธมมานธมปฏบตคณของพระธรรมทานจำแนกไว๖ประการคอ

๑. สวากขาโต ภควตา ธมโม พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลวมอธบายวา

พระธรรม ในทนมงถงพระสทธรรม ๒ ประการ (ในจำนวนพระสทธรรม ๓) คอ ปรยตกบปฏเวธ

โดยปรยต หมายถง พระพทธพจนทพระพทธองคตรสสงสอนซงไดรบการประมวลไวในพระไตรปฎก

เปนพระดำรสทตรสไมวปรต คอ ตรสไวเปนความจรงแท เพราะแสดงขอปฏบตโดยลำดบกนทเรยกวา

งามหรอไพเราะในเบองตนทามกลางและทสดพรอมทงอรรถพรอมทงพยญชนะประกาศพรหมจรรย

บรสทธบรบรณสนเชง สวนปฏเวธ หมายถง ผลทเกดจากนำปรยตมาปฏบตเปนปฏปทาทสอดคลอง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

กบพระนพพานอนเปนจดหมายสงสดดวยเหตนพระธรรมคำสงสอนของพระพทธเจาจงไดชอวาตรส

ไวดแลว (ตงแตพระคณบทวา สนทฏฐโก เปนตนไป จนถง ปจจตต เวทตพโพ วญญห ทานเนน

อธบายเปนปฏเวธสทธรรมอยางเดยว)

๒. สนทฏฐโก อนผไดบรรลจะพงเหนเอง หมายความวา ผใดปฏบต ผใดบรรล

ผนนยอมเหนประจกษดวยตนเอง ไมตองเชอตามคำของผอน คอผอนหาไดมาเหนตามรตามดวยไม

ผใดไมปฏบตไมบรรลแมผอนจะบอกกเหนไมได

๓. อกาลโก ไมประกอบดวยกาล หมายความวา ไมขนกบกาลเวลา พรอมเมอใด

บรรลไดทนทบรรลเมอใดเหนผลไดทนทหรอใหผลในลำดบแหงกาลบรรลคอใหผลทกๆฤดกาล

ซงไมเหมอนผลไมตาง ๆ ทใหผลตามฤดกาล คอ ออกผลเปนบางครงบางคราวเทานน อกนยหนง

เปนจรงอยอยางไรกเปนอยางนน ไมจำกดดวยกาลเวลาจงสรปวาพระธรรมคำสอนในพระพทธศาสนา

ทนสมยตลอดกาล

๔. เอหปสสโก ควรเรยกใหมาด หมายความวา เชญชวนใหมาชมและพสจน หรอ

ทาทายตอการตรวจสอบ เพราะเปนของจรงและดจรง อนง พระธรรมมคณเปนอศจรรยดจของ

ประหลาดทควรปาวรองกนมาดมาชม

๕. โอปนยโก ควรนอมเขามาหมายความวาควรนอมเขามาไวในใจหรอนอมใจเขาไป

ใหถงดวยการปฏบตใหเกดมขนในใจหรอใหใจบรรลถงอยางนกลาวคอเชญชวนใหทดลองปฏบตด

อกนยหนงหมายถงเปนสงทนำผปฏบตใหเขาไปถงทหมายคอพระนพพาน

๖. ปจจตต เวทตพโพ วญญห อนวญญชนพงรเฉพาะตนหมายความวาผใดไดบรรล

ผนนยอมรแจงเฉพาะตน อนผอนไมพลอยมาตามรตามเหนดวยได กลาวคอ เปนวสยของวญญชน

หรอบณฑตจะพงรได เปนของจำเพาะตนตองทำ คอ ปฏบตเอง จงเสวยไดเฉพาะตว ทำใหกนไมได

เอาจากกนไมไดและรไดประจกษในใจของตนนเทานน

การปฏบต ปฏบตตนตามคำสงสอนของพระพทธเจา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๕

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖

ฉกกะ หมวด ๖

จรต ๖

๑. ราคจรต มราคะเปนปกต มราคะเปนเจาเรอน

๒. โทสจรต มโทสะเปนปกต มโทสะเปนเจาเรอน

๓. โมหจรต มโมหะเปนปกต หรอมโมหะเปนเจาเรอน

๔. วตกกจรต มวตกเปนปกต มความวตกเปนเจาเรอน

๕. สทธาจรต มศรทธาเปนปกต มความเชองายเปนเจาเรอน

๖. พทธจรต มความรเปนปกต มพทธปญญาเปนเจาเรอน

อธบาย จรต แปลวา ความประพฤต หมายถง ความประพฤตคนเคย ซงหนกไปทางใดทางหนง

อนเปนปกตประจำอยในสนดาน หรอพฤตกรรมทแสดงออกมาเปนความชอบความเคยชน

เปนลกษณะเดนชดในดานนนๆความประพฤตหรอลกษณะนสยเรยกอกอยางวาจรยาม๖อยาง

คอ

๑. ราคจรต มราคะเปนปกตหรอมราคะเปนเจาเรอน หมายถง คนทมลกษณะนสย

หนกไปทางราคะ รกสวยรกงาม ละมนละไม ชอบความเอาอกเอาใจ ความออนโยน หรอชอบเรอง

บนเทงเจรญใจ แสดงออกใหเหนในลกษณะตาง ๆ เชน มอรยาบถเรยบรอยสวยงาม ทำการงาน

ละเอยดประณตนยมรสอาหารทกลมกลอมมกตดใจพอใจอยางลกซงในสงทตนเกดความรกความยนด

เปนคนเจาเลห โออวด ถอตว มความตองการทางกามและเกยรตมาก เชน ตองการเปนใหญ ใหคน

ยกยองสรรเสรญไมคอยสนโดษมกโลเลพถพถนในเรองอาหารการแตงตวและการทำงานเปนตน

คนราคจรตควรแกดวยการใหเจรญอสภกมมฏฐาน๑๐และกายคตาสต

๒. โทสจรต มโทสะเปนปกตหรอมโทสะเปนเจาเรอน หมายถง คนทมลกษณะนสย

หนกไปทางโทสะ ประพฤตหนกไปทางใจรอนหงดหงดรนแรง ฉนเฉยวโกรธงาย ชอบความรนแรง

ชอบการตอส เอาชนะระรานผอนดวยกำลงอาจสงเกตไดจากอรยาบถทพรวดพราดรบรอนกระดาง

ทำการงานรวดเรวแตไมคอยเรยบรอยไมสำรวมชอบบรโภคอาหารรสจดกนเรวมกโกรธงายลบหล

คณทานตเสมอและมกรษยาคนโทสจรตควรแกดวยการใหเจรญกมมฏฐานประเภทวณณกสณ๔

คอนลกสณปตกสณโลหตกสณและโอทาตกสณและเจรญพรหมวหาร๔คอเมตตากรณามทตา

และอเบกขา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๓. โมหจรต มโมหะเปนปกตหรอมโมหะเปนเจาเรอน หมายถง คนทมลกษณะนสยหนกไปทางโมหะ ประพฤตหนกไปทางเขลา เหงาซม ขหลงขลม เลอนลอยไปตามกระแสสงคม ขาดเหตผล ชอบเรองไรสาระ อาจสงเกตไดจากอรยาบถทเซองซม เหมอลอย ทำกจการงานหยาบ ไมถถวน คงคาง ขาดความเรยบรอย เอาดไมคอยได ไมเลอกอาหารการกน อยางไรกได มกมความเหนคลอยตามคนอนงายๆใครวาอยางไรกวาตามเขามกชอบงวงนอนขสงสยเขาใจอะไรยากเปนตน คนโมหจรต ควรแกดวยการใหเจรญอานาปานสตกมมฏฐานหรอเพงกสณ และพงเสรมปญญา ดวยการจดใหมการเรยน การไตถาม การฟงธรรม การสนทนาธรรมตามกาล หรอการใหอยกบ ครอาจารย ๔. วตกกจรต มวตกเปนปกตหรอมความวตกเปนเจาเรอนหมายถงคนทมลกษณะนสย ประพฤตหนกไปทางชอบครนคดวกวน นกคดฟงซาน ยำคดยำทำ ขาดความมนใจในตนเอง ชอบวตกกงวลเรองไมเปนเรองคดตรกตรองไปเรอยๆไมคอยแนนอนอะไรนกเขาใจอะไรไมตลอดสาย อาจสงเกตไดจากอรยาบถทเชองชา คลายพวกโมหจรตทำการงานจบจดไมเปนหลก แตเปนคนชางพด อาหารทบรโภคไมคอยพถพถนมากนก อยางไรกได มกเหนตามคลอยตามผคนหมมาก ประเภทพวกมากลากไปเปนคนโลเลเดยวดเดยวรายคนวตกกจรตควรแกดวยการใหเจรญอานาปานสตกมมฏฐาน ๕. สทธาจรต มศรทธาเปนปกตหรอมความเชองายเปนเจาเรอนหมายถงคนทมลกษณะนสยมากดวยศรทธา ประพฤตหนกไปทางถอมงคล ตนขาว เชองายโดยปราศจากเหตผล ไวใจทมเทใจ ใหผอนไดงาย ชอบเรองไสยศาสตรหรออำนาจลกลบ สงเกตไดจากอรยาบถทแชมชอยละมนละมอมทำการงานอะไรจะมความเรยบรอยชอบสวยงามแบบเรยบรอยชอบสวยงามแบบเรยบๆไมฉดฉาดไมโลดโผน ชอบอาหารรสมน มจตใจเบกบานในเรองทเปนกศล แตไมชอบโออวด คนสทธาจรต ควรแกดวยการใหเจรญกมมฏฐานประเภทอนสสต ๖ ประการ คอ พทธานสสต ธมมานสสตสงฆานสสต สลานสสต จาคานสสต และเทวตานสสต นอกจากนพงชกนำไปในสงทควรแกความเลอมใสและความเชอทมเหตผล ๖. พทธจรต มความรเปนปกตหรอมพทธปญญาเปนเจาเรอนหมายถงคนทมลกษณะนสยประพฤตหนกไปทางใชความคดพจารณาและมองไปตามความจรง มปญญาเฉยบแหลม วองไว ไดยนไดฟงอะไรมกจำไดเรว อาจสงเกตไดจากอรยาบถทวองไวและเรยบรอย ทำกจกรรมกจการ งานอะไรมกเปนประโยชน ทำไดเรยบรอยสวยงามมระเบยบ ชอบบรโภคอาหารรสไมจด มองอะไรดวยความพนจพเคราะหคนพทธจรตควรแกดวยการใหเจรญกมมฏฐาน๔ประการคอมรณสสตอปสมานสสต อาหาเรปฏกลสญญา และจตธาตววตถาน นอกจากนพงสงเสรมแนะนำใหใชความคดพจารณาสภาวธรรมและสงดงามทใหเจรญปญญา จรตหรอจรยา๖อยางน ในบคคลคนเดยวแมจะเปนผมลกษณะเดนไปในจรตใดจรตหนงดงกลาวมา แตบางครงอาจมจรตระคนกนเกดขนพรอมกนหลายจรตกม เชน ในกรณเมอผนอยไมไดสงทตนปรารถนาจงโกรธนนทาผใหญเชนนทานวามทงราคจรตโทสจรตและโมหจรตระคนกน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ธรรมคณ ๖

๑. สวากขาโต ภควตา ธมโม พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว

๒. สนทฏฐโก อนผไดบรรลจะพงเหนเอง

๓. อกาลโก ไมประกอบดวยกาล

๔. เอหปสสโก ควรเรยกใหมาด

๕. โอปนยโก ควรนอมเขามา

๖. ปจจตต เวทตพโพ วญญห อนวญญชนพงรเฉพาะตน

อธบาย ธรรมคณ แปลวา คณของพระธรรม หมายถง คำสอนทางพระพทธศาสนาทบคคล

ประพฤตปฏบตดแลว จะไดผลคอความด เพราะพระธรรมมความดรอบดาน โดยสมควรแกการปฏบต

ทเรยกวาธมมานธมปฏบตคณของพระธรรมทานจำแนกไว๖ประการคอ

๑. สวากขาโต ภควตา ธมโม พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลวมอธบายวา

พระธรรมในทนมงถงพระสทธรรม ๒ ประการ (ในจำนวนพระสทธรรม ๓) คอ ปรยตกบปฏเวธ

โดยปรยต หมายถง พระพทธพจนทพระพทธองคตรสสงสอนซงไดรบการประมวลไวในพระไตรปฎก

เปนพระดำรสทตรสไมวปรต คอ ตรสไวเปนความจรงแท เพราะแสดงขอปฏบตโดยลำดบกนทเรยกวา

งามหรอไพเราะในเบองตนทามกลางและทสดพรอมทงอรรถพรอมทงพยญชนะประกาศพรหมจรรย

บรสทธบรบรณสนเชง สวนปฏเวธ หมายถง ผลทเกดจากนำปรยตมาปฏบตเปนปฏปทาทสอดคลอง

กบพระนพพานอนเปนจดหมายสงสด ดวยเหตน พระธรรมคำทรงสอนของพระพทธเจาจงไดชอวา

ตรสไวดแลว (ตงแตพระคณบทวาสนทฏฐโก เปนตนไปจนถงปจจตต เวทตพโพวญญหทานเนน

อธบายเปนปฏเวธสทธรรมอยางเดยว)

๒. สนทฏฐโก อนผไดบรรลจะพงเหนเอง หมายความวา ผใดปฏบต ผใดบรรล

ผนนยอมเหนประจกษดวยตนเอง ไมตองเชอตามคำของผอน คอ ผอนหาไดมาเหนตามรตามดวยไม

ผใดไมปฏบตไมบรรลแมผอนจะบอกกเหนไมได

๓. อกาลโก ไมประกอบดวยกาลหมายความวาไมขนกบกาลเวลาพรอมเมอใดบรรล

ไดทนทบรรลเมอใดเหนผลไดทนทหรอใหผลในลำดบแหงกาลบรรลคอใหผลทกๆฤดกาลซงไมเหมอน

ผลไมตาง ๆ ทใหผลตามฤดกาล คอ ออกผลเปนบางครงบางคราวเทานน อกนยหนง เปนจรง

อยอยางไรกเปนอยางนน ไมจำกดดวยกาลเวลาจงสรปวาพระธรรมคำสอนในพระพทธศาสนาทนสมย

ตลอดกาล

๔. เอหปสสโก ควรเรยกใหมาด หมายความวา เชญชวนใหมาชมและพสจน หรอ

ทาทายตอการตรวจสอบ เพราะเปนของจรงและดจรง อนง พระธรรมมคณเปนอศจรรยดจของ

ประหลาดทควรปาวรองกนมาดมาชม

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๕. โอปนยโก ควรนอมเขามาหมายความวาควรนอมเขามาไวในใจหรอนอมใจเขาไป

ใหถง ดวยการปฏบตใหเกดมขนในใจ หรอใหใจบรรลถงอยางน กลาวคอเชญชวนใหทดลองปฏบตด

อกนยหนงหมายถงเปนสงทนำผปฏบตใหเขาไปถงทหมายคอพระนพพาน

๖. ปจจตต เวทตพโพ วญญห อนวญญพงรเฉพาะตน หมายความวา ผใดไดบรรล

ผนนยอมรแจงเฉพาะตน อนผอนไมพลอยมาตามรตามเหนดวยได กลาวคอ เปนวสยของวญญชน

หรอบณฑตจะพงรได เปนของจำเพาะตนตองทำ คอ ปฏบตเอง จงเสวยไดเฉพาะตว ทำใหกนไมได

เอาจากกนไมไดและรไดประจกษในใจของตนนเทานน

พระธรรมคำสงสอนของพระพทธเจา เปนธรรมทพระองคทรงตรสหรอแสดงไวดแลวนน

ทงปรยตปฏบตและปฏเวธทนตอการเพงพสจนผใดปฏบตผนนไดเองไมมเงอนเวลาปฏบตเวลาใด

ไดผลเวลานน จงควรชกชวนกนมาพสจนมาปฏบต เปนการรเฉพาะตวของผปฏบต เปรยบเหมอน

ผลมรสอาหารยอมรรสของอาหารนนเองโดยไมตองมผใดมาบอกฉะนน

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๖ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗เปนหลกธรรมทวาดวยอปรหานยธรรม๗

หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา - อปรหานยธรรม๗

๖. กระบวนการจดการเรยนร ๑. ใหนกเรยนสวดมนตไหวพระนงสมาธกอนเรยน๕นาท

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะหมวด๗

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

- นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗บางหรอไม

- หลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะ หมวด ๗

จากทไหนบาง

ขนฝก

๓. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในสตตกะหมวด๗อปรหานยธรรม๗จากใบความรท๖

๔. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนประยกต

๕. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๖

๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗ ใบกจกรรมท๖

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๖เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗

๒. ใบกจกรรมท๖

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในสตตกะหมวด๗ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๖

ขอท ระดบคะแนน

๔-๕ คะแนน ๒-๓ คะแนน ๑ คะแนน

๑ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๓คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๒คะแนนลงมา

หมายเหต เกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๖ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะ หมวด ๗

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๑ขอ(๕คะแนน) อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอปรหานยธรรม๗ ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๖

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะ หมวด ๗

อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอปรหานยธรรม๗

ตอบ แปลวา ธรรมไมเปนทตงแหงความเสอมหมายถงคนทอยรวมกนเปนจำนวนมาก

จำตองมกฎระเบยบปฏบตเปนแนวทางเดยวกน ไมประพฤตนอกกฎระเบยบทมอย ไมทำอะไร

ตามอำเภอใจเพอใหเกดความสามคคและมแตความเจรญม๗อยางคอ

๑. หมนประชมกนเนองนตย หมนประชมกนมากหมายความวาตามธรรมดาคนเรา

ตองอยกนเปนกลมเปนหมจะอยตามลำพงไมได จงเรยกวา มนษยเปนสตวสงคม หมคณะจะเจรญ

อยไดกเพราะอาศยกนและกน ไปมาหาสกน มเหตการณเปลยนแปลงอยางไรจะรทวถงกน หรอ

มกจทจะตองกระทำรวมกนเกดขน ผเปนหวหนาหรอเปนใหญในหมจะตองเรยกประชมปรกษา

หารอกน เพอความเจรญพรอมเพรยงของหม ตองหมนเขาประชมและประชมกนบอย ๆ ตามวาระ

ทถกเรยกประชมจะไดมความเขาใจตรงกนไมขดแยงกน

๒. เมอประชมกพรอมเพรยงกนประชม เมอเลกประชมกพรอมเพรยงกนเลก

หมายถง ในการประชมตองมการกำหนดเวลา ทกคนตองปฏบตตรงตอเวลา ไมใชตางคนตางเขาออก

ตามความพอใจของตน ซงเปนการเสยระเบยบ เสยมรรยาท อาจทำใหเวลาคลาดเคลอน

จนเสยประโยชน และอาจมโทษตามมาดวย เมอเขาประชมแลว มมตอยางไรกตองชวยกนทำกจนน

ใหสำเรจดวยด หมายความวา กจการใดทตองรวมกนทงกำลงกาย กำลงวาจา และกำลงความคด

กตองรวมกนทำกจนน ชวยกนทำ ชวยกนพด ชวยกนคดปรกษาหารอกน ชวยกนแกไขในสงทไมด

ใหดขนสงเสรมในสงทดอยแลวใหดยงขนดงคำธรรมภาษตวาสพเพส สงฆภตาน สามคค วฑฒสาธกา.

ความพรอมเพรยงของชนทงปวงผเปนหมทำความเจรญใหสำเรจ

๓. ไมบญญตสงทมไดบญญตไว ไมเพกถอนหรอยกเลกสงทบญญตไวแลวหมายถง

ขอปฏบตกฎเกณฑหรอกฎหมายตางๆทมอยแลวควรรกษาและพฒนาใหดยงขนไปไมควรยกเลก

เพกถอนประพฤตมนอยในธรรมเนยมเกาตามทบรรพบรษบญญตไวแลว หมายถง อปรหานยธรรม

หรอวชชธรรมน เปนของเกา หมายถง กฎบญญตเกยวกบการลงอาญาแกผกระทำผดทสบตอกนมา

จนเปนโบราณราชประเพณอนดยงของเจาวชช เชน ในกรณมผตองสงสยวามพฤตกรรมเปนโจร

พวกเจาวชชจะไมสงใหจบผนนไปลงโทษทนท แตจะใหเจาหนาทพจารณาสบสวนดใหแนกอน

เมอทราบผลพจารณาวา ผนนไมใชโจร กจะสงใหปลอยทนท แตหากผลพจารณาวาเปนโจร กจะไม

ตรสคำพดใด ๆ แตจะสงมอบใหเจาหนาททเกยวของกบคดความระดบสงขนไปพจารณาตามลำดบชน

จนถงระดบสงสด คอพวกเจาวชชเอง ถาปรากฏวา ผนนเปนโจรจรง กจะใหอานคมภรประมวล

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

กฎบญญตวาดวยการกระทำความผดทสบทอดกนมา (ปเวณโปตถกะ) แลวลงโทษผนนตามสมควร

แกความผด

๔. สกการะ เคารพ นบถอ บชา ผใหญทงหลายหมายถงผใหญคอผเจรญดวย

วฒภาวะทง๓ประเภทคอ๑)วยวฒผทมอายมากลวงกาลผานวยเปนบดามารดาหรอปนบดา

มารดา ๒) คณวฒ ผมความร ทรงคณธรรม เชน นกวชาการ พระภกษสงฆ ๓) ชาตวฒ ผทเกด

ในตระกลสง เชนพระราชามหากษตรยสำคญถอยคำของทานเหลานนวา เปนถอยคำทตองเชอฟง

หมายถง ทานผใหญเหลานน เปนผมประสบการณ มความรอบร และมคณธรรม เชน ผมอายมาก

ผานชวตมานาน รเหนทงความเสอมและความเจรญ ทงทกขและสข ผมความรรอบดานเพยบพรอม

ดวยคณธรรม มแตความปรารถนาดทจะชวยใหคนในสงคมมความสขความเจรญกาวหนา พระราชา

มหากษตรย เปนผปกครองประเทศชาต กเพอประโยชนสขของไพรฟาประชาราษฎร คำพดของ

ทานเหลานนลวนแตมประโยชนควรใสใจนำไปปฏบต ในทนหมายถง ตองเคารพ นบถอ และปฏบต

ตามคำตกเตอนสงสอนของทานผใหญผเปนหวหนาไมฝาฝนถอยคำของทาน

๕. ไมขมขนบงคบสตรในตระกล และกมารในตระกลใหอยรวมดวยหมายถงไมบงคบ

ขเขนผหญงทไมยนยอมพรอมใจจะเปนภรรยาตน ตลอดถงปฏบตเครงครดอยในสทารสนโดษ

และไมบงคบบตรของตนใหไปสตระกลอนในเมอบตรไมเตมใจ

๖. สกการะ เคารพ นบถอ บชา เจตยสถานของชาวเมองทงหลายทงภายใน

ภายนอก หมายถง เจตยสถานอนเปนสถานทสถตของอมนษย คอ ยกษ ซงพวกเจาวชชสรางไว

อยางวจตรสวยงาม เปนเจตยสถานประจำแควนทพชตชยได อาจคลายกบศาลเจาหลกเมองหรอ

ศาลเจาประจำเมองในประเทศไทยเปนตนไมมใครดหมนเหยยดหยามไมลบลางพลกรรมอนชอบธรรม

ซงเคยใหเคยทำแกเจตยสถานเหลานนหมายถงธรรมเนยมเคยทำมาอยางไรกใหทำไปอยางนน.

๗. ถวายอารกขา คมครอง ปองกนโดยชอบธรรมในพระอรหนตทงหลายเปนอยางด

หมายถง ใหการปกปองคมครองผทรงศล นกบวช นกพรต ใหไดอยในพนททตนรบผดชอบอยาง

สะดวกสบาย ใหการเคารพนบถอแกผทรงศลเหลานน เพราะเหนวาทานเหลานนเปนเนอนาบญ

ของตนและมความคดวาขอใหผทรงศลนกบวชนกพรตทงหลายมาสบานเมองของตนและทมาแลว

กขอใหอยอยางมความสข

การปฏบต กระทำตนใหเปนประโยชนตอหมคณะและสงคม

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๖

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในสตตกะ หมวด ๗

สตตกะ หมวด ๗ อปรหานยธรรม ๗

๑. หมนประชมกนเนองนตย หมนประชมกนมาก ๒. เมอประชมกพรอมเพยงกนประชม เมอเลกประชมกพรอมเพยงกนเลก ๓. ไมบญญตสงทมไดบญญตไว ไมเพกถอนหรอยกเลกสงทบญญตไวแลว ประพฤตมนอยในธรรมเนยมเกาตามทบรรพบรษบญญตไวแลว ๔. สกการะ เคารพ นบถอ บชา ผใหญทงหลาย สำคญถอยคำของทานเหลานน วาเปนถอยคำทตองเชอฟง ๕. ไมขมขนบงคบสตรในตระกล และกมารในตระกลใหอยรวมดวย ๖. สกการะ เคารพ นบถอ บชาเจตยสถานของชาวเมองทงหลายทงภายในภายนอก ไมลบลางพลกรรมอนชอบธรรมซงเคยใหเคยทำแกเจตยสถานเหลานน ๗. ถวายอารกขา คมครอง ปองกนโดยชอบธรรมในพระอรหนตทงหลายเปนอยางด ธรรม ๗ อยางน มอยในผใด ผนนไมมความเสอมเลย มแตความเจรญอยางเดยว

อธบาย อปรหานยธรรม แปลวา ธรรมไมเปนทตงแหงความเสอม หมายถง คนทอยรวมกน เปนจำนวนมาก จำตองมกฎระเบยบปฏบตเปนแนวทางเดยวกน ไมประพฤตนอกกฎระเบยบทมอยไมทำอะไรตามอำเภอใจเพอใหเกดความสามคคและมแตความเจรญม๗อยางคอ ๑. หมนประชมกนเนองนตย หมนประชมกนมาก หมายความวา ตามธรรมดาคนเรา ตองอยกนเปนกลมเปนหมจะอยตามลำพงไมได จงเรยกวา มนษยเปนสตวสงคม หมคณะจะเจรญ อยไดกเพราะอาศยกนและกน ไปมาหาสกน มเหตการณเปลยนแปลงอยางไรจะรทวถงกน หรอมกจทจะตองกระทำรวมกนเกดขน ผเปนหวหนา หรอเปนใหญในหมจะตองเรยกประชมปรกษาหารอกนเพอความเจรญพรอมเพรยงของหม ตองหมนเขาประชมและประชมกนบอย ๆ ตามวาระทถกเรยกประชมจะไดมความเขาใจตรงกนไมขดแยงกน ๒. เมอประชมกพรอมเพรยงกนประชม เมอเลกประชมกพรอมเพรยงกนเลก หมายถง ในการประชม ตองมการกำหนดเวลา ทกคนตองปฏบตตรงตอเวลา ไมใชตางคนตางเขาออก ตามความพอใจของตน ซงเปนการเสยระเบยบ เสยมรรยาท อาจทำใหเวลาคลาดเคลอนจนเสยประโยชน และอาจมโทษตามมาดวย เมอเขาประชมแลว มมตอยางไร กตองชวยกนทำกจนน ใหสำเรจดวยด หมายความวา กจการใดทตองรวมกนทงกำลงกาย กำลงวาจา และกำลงความคด กตองรวมกนทำกจนน ชวยกนทำ ชวยกนพด ชวยกนคดปรกษาหารอกน ชวยกนแกไขในสงทไมด

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใหดขนสงเสรมในสงทดอยแลวใหดยงขนดงคำธรรมภาษตวาสพเพส สงฆภตาน สามคค วฑฒสาธกา. ความพรอมเพรยงของชนทงปวงผเปนหมทำความเจรญใหสำเรจ ๓. ไมบญญตสงทมไดบญญตไว ไมเพกถอนหรอยกเลกสงทบญญตไวแลว หมายถงขอปฏบตกฎเกณฑหรอกฎหมายตางๆทมอยแลวควรรกษาและพฒนาใหดยงขนไปไมควรยกเลกเพกถอนประพฤตมนอยในธรรมเนยมเกาตามทบรรพบรษบญญตไวแลว หมายถงอปรหานยธรรม หรอวชชธรรมน เปนของเกา หมายถง กฎบญญตเกยวกบการลงอาญาแกผกระทำผดทสบตอกนมาจนเปนโบราณราชประเพณอนดยงของเจาวชช เชน ในกรณมผตองสงสยวามพฤตกรรมเปนโจร พวกเจาวชช จะไมสงใหจบผนนไปลงโทษทนท แตจะใหเจาหนาทพจารณาสบสวนดใหแนกอน เมอทราบผลพจารณาวา ผนนไมใชโจร กจะสงใหปลอยทนท แตหากผลพจารณาวาเปนโจร กจะไมตรสคำพดใด ๆ แตจะสงมอบใหเจาหนาททเกยวของกบคดความระดบสงขนไปพจารณาตามลำดบชนจนถงระดบสงสด คอ พวกเจาวชชเอง ถาปรากฏวา ผนนเปนโจรจรง กจะใหอานคมภรประมวล กฎบญญตวาดวยการกระทำความผดทสบทอดกนมา (ปเวณโปตถกะ) แลวลงโทษผนนตามสมควรแกความผด ๔. สกการะ เคารพ นบถอ บชา ผใหญทงหลายหมายถงผใหญคอผเจรญดวยวฒภาวะ ทง ๓ ประเภท คอ ๑) วยวฒ ผทมอายมาก ลวงกาลผานวย เปนบดามารดา หรอปนบดา มารดา ๒)คณวฒผมความรทรงคณธรรมเชนนกวชาการพระภกษสงฆ๓)ชาตวฒผทเกดในตระกลสงเชน พระราชามหากษตรย สำคญถอยคำของทานเหลานนวา เปนถอยคำทตองเชอฟง หมายถง ทานผใหญเหลานนเปนผมประสบการณมความรอบรและมคณธรรมเชนผมอายมากผานชวตมานาน รเหนทงความเสอมและความเจรญ ทงทกขและสข ผมความรรอบดานเพยงพรอมดวยคณธรรม มแตความปรารถนาดทจะชวยใหคนในสงคมมความสขความเจรญกาวหนา พระราชามหากษตรยเปนผปกครองประเทศชาต กเพอประโยชนสขของไพรฟาประชาราษฎร คำพดของทานเหลานนลวนแตมประโยชนควรใสใจนำไปปฏบต ในทนหมายถง ตองเคารพนบถอ และปฏบตตามคำตกเตอนสงสอนของทานผใหญผเปนหวหนาไมฝาฝนถอยคำของทาน ๕. ไมขมขนบงคบสตรในตระกล และกมารในตระกลใหอยรวมดวย หมายถง ไมบงคบ ขเขนผหญงทไมยนยอมพรอมใจจะเปนภรรยาตน ตลอดถงปฏบตเครงครดอยในสทารสนโดษ และไมบงคบบตรของตนใหไปสตระกลอนในเมอบตรไมเตมใจ ๖. สกการะ เคารพ นบถอ บชา เจตยสถานของชาวเมองทงหลายทงภายในภายนอก หมายถง เจตยสถานอนเปนสถานทสถตของอมนษย คอ ยกษ ซงพวกเจาวชชสรางไวอยางวจตรสวยงาม เปนเจตยสถานประจำแควนทพชตชยได อาจคลายกบศาลเจาหลกเมองหรอศาลเจาประจำเมองในประเทศไทย เปนตน ไมมใครดหมนเหยยดหยาม ไมลบลางพลกรรมอนชอบธรรมซงเคยให เคยทำแกเจตยสถานเหลานนหมายถงธรรมเนยมเคยทำมาอยางไรกใหทำไปอยางนน.

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๗. ถวายอารกขา คมครอง ปองกนโดยชอบธรรมในพระอรหนตทงหลายเปนอยางด หมายถง ใหการปกปองคมครองผทรงศล นกบวช นกพรต ใหไดอยในพนททตนรบผดชอบ อยางสะดวกสบายใหการเคารพนบถอแกผทรงศลเหลานน เพราะเหนวาทานเหลานนเปนเนอนาบญของตนและมความคดวาขอใหผทรงศลนกบวชนกพรตทงหลายมาสบานเมองของตนและทมาแลวกขอใหอยอยางมความสข อปรหานยธรรม ๗ ประการน มในหมคณะใด หมคณะนน มแตความเจรญอยางเดยวไมมความเสอมเลย พระสมมาสมพทธเจาไดตรสแกพวกเจาลจฉว เปนหลกสามคคธรรม จงทำใหแควนวชชมความมนคงอยเปนเวลานานหากผหวงความเจรญของหมคณะและสงคมทตนอยอาศยควรรวมมอรวมใจกนทำกจทควรทำหมนประชมปรกษาหารอกนพรอมเพรยงกน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๗ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘เปนหลกธรรมทวาดวยมรรคมองค๘

หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหรวธดบทกขจะอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ได

๙. สาระการเรยนร/เนอหา -มรรคมองค๘

๖. กระบวนการจดการเรยนร ขนสบคนและขนเชอมโยง

๑. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด๘

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

- นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘บางหรอไม

- หลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด ๘

จากทไหนบาง

ขนฝก

๒. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในอฏฐกะหมวด๘มรรคมองค๘จากใบความรท๗

๓. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

�00

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนประยกต

๑. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๒. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๗

๓. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑. ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ ใบกจกรรมท๗

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๗เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘

๒. ใบกจกรรมท๗

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในอฏฐกะหมวด๘ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๗

ขอท ระดบคะแนน

๔-๕ คะแนน ๒-๓ คะแนน ๑ คะแนน

๑ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๓คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๒คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๗ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด ๘

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๑ขอ(๕คะแนน) อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมรรคมองค๘........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๗

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด ๘

อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมรรคมองค๘

ตอบ แปลวา ทาง ในทนหมายถงขอปฏบต มรรคมองค ๘ เรยกเตมวา

“อรยอฏฐงคกมรรค” แปลวา ทางมองค ๘ ประการอนประเสรฐ เปนอรยสจขอท ๔ (๑. ทกข

๒. สมทย๓. นโรธ๔. มรรค) และไดชอวามชฌมาปฏปทา แปลวาทางสายกลาง เพราะเปนขอ

ปฏบตอนพอดทจะนำไปสจดหมายแหงความหลดพนเปนอสระดบทกขไมตดของในทสดโตงสองอยาง

คอกามสขลลกานโยคประพฤตตนหมกมนอยในกามคณและอตตกลมถานโยคประพฤตทรมานตน

ใหลำบากแลวปฏบตในทางสายกลาง๘ประการดงน

๑. สมมาทฏฐ ปญญาความเหนชอบ ไดแก เหนอรยสจ ๔ นน หมายความวา

ปญญาทรเหนถกตองซงความจรงทเทยงแทไมแปรผน สมมาทฏฐ ในองคมรรคเปนดวงตา คอ

เครองเหน สมมาทฏฐ ในอรยสจ ๔ เปนธรรม คอสงทถกเหน สมมาทฏฐ เหนสมมาทฏฐ คอ

ดวงตาเหนธรรม หมายความวา ปญญาอนเหนชอบในองคมรรคน รเหนซงสมมาทฏฐ อนเปน

ตวมรรคในอรยสจ๔ทควรรควรเหน

๒. สมมาสงกปปะ ความดำรชอบม๓อยางคอ

๒.๑ ดำรในการออกจากกามคอทำใจไมใหหมกมนดวยกเลสกามไดแกราคะ

ความกำหนดยนดโลภะความอยากไดอสสาความรษยาหรอความหงอรตความไมยนดอสนตฏฐ

ความไมสนโดษ เปนตน และไมตกอยในอำนาจของวตถกาม ไดแก กามคณ ๕ คอ รป เสยง

กลนรสโผฏฐพพะอนเปนทนาปรารถนานาพอใจ

๒.๒ ดำรในการไมพยาบาทคอคดแผเมตตาปรารถนาความสขไปในผอน

๒.๓ ดำรในอนไมเบยดเบยนคอคดแผกรณาชวยเหลอใหผอนพนทกข

๓. สมมาวาจา เจรจาชอบคอเวนจากวจทจรต๔ไดแกเวนจากพดเทจพดสอเสยด

พดคำหยาบพดเพอเจอ

๔. สมมากมมนตะ การงานชอบ คอ เวนจากกายทจรต ๓ ไดแก เวนจากฆาสตว

ลกทรพยและประพฤตผดในกาม

๕. สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ คอ เวนจากเลยงชวตโดยทางทผด ไดแก เวนจาก

แสวงหาปจจย ๔ มาเลยงชวตในทางทผดกฎหมาย เชน คาขายมนษย คาขายยาพษ คาขายนำเมา

คาขายยาเสพตดคาขายสตวเปนสำหรบฆาลกฉอฉกชงจปลนเปนตน

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๖. สมมาวายามะ เพยรชอบคอเพยร๔อยางไดแก๑)สงวรปธานเพยรระวง

ไมใหบาปเกดขนในสนดาน๒)ปหานปธานเพยรละบาปทเกดขนแลว๓)ภาวนาปธานเพยรใหกศล

เกดขนในจตสนดาน๔)อนรกขนาปธานเพยรรกษากศลทเกดแลวไมใหเสอม

๗. สมมาสต ระลกชอบ คอ ระลกในสตปฏฐาน ทง ๔ ไดแก ๑) กายานปสสนา

สตกำหนดพจารณากายเปนอารมณ ๒) เวทนานปสสนา สตกำหนดพจารณาเวทนา คอ สข ทกข

ไมสขไมทกข เปนอารมณ ๓) จตตานปสสนา สตกำหนดพจารณาใจทเศราหมองหรอผองแผว

เปนอารมณ๔)ธรรมานปสสนาสตกำหนดพจารณาธรรมทเปนกศลหรออกศลเปนอารมณ

๘. สมมาสมาธ ตงใจไวชอบคอเจรญฌานทง๔หมายความวาตงใจไวในรปธรรม

อยางใดอยางหนงทเปนอารมณของสมถะเพงอารมณจนใจแนแนวเปนอปปนาสมาธเรยกวาฌาน ดงน

ปฐมฌาน ฌานท ๑มองค๕คอวตกความตรกวจาร ความตรองทเปนกศล

ปตความอมใจสขความสบายใจอนเกดแตวเวกเอกคคตาจตเปนหนง

ทตยฌาน ฌานท ๒มองค๓คอปตสขเอกคคตา

ตตยฌาน ฌานท ๓มองค๒คอสขเอกคคตา

จตตถฌาน ฌานท ๔มองค๒คออเบกขาเอกคคตา

มรรคมองค ๘ อนเปนทางดำเนนใหถงความดบทกข เปนหนงขอในอรยสจ ๔ จดเปน

ไตรสกขา(สกขา๓)คอศลสกขาจตตสกขาปญญาสกขาดงน

ขอ๓สมมาวาจาขอ๔สมมากมมนตะและขอ๕สมมาอาชวะจดเปนสลสกขา

ขอ๖สมมาวายามะขอ๗สมมาสตและขอ๘สมมาสมาธจดเปนจตตสกขา

ขอ๑สมมาทฏฐและขอ๒สมมาสงกปปะจดเปนปญญาสกขา

การปฏบต พดดคดดทำงานดตงใจดมความเพยร

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๗

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด ๘

อฏฐกะ หมวด ๘

มรรคมองค ๘

๑. สมมาทฏฐ ปญญาความเหนชอบ ไดแก เหนอรยสจ ๔

๒. สมมาสงกปปะ ความดำรชอบ ไดแก ดำรในการออกจากกาม ดำรในการ

ไมพยาบาท ดำรในการไมเบยดเบยน จดเปนกศลวตก ๓

๓. สมมาวาจา เจรจาชอบ ไดแก วจสจรต ๔

๔. สมมากมมนตะ การงานชอบ ไดแก กายสจรต ๓

๕. สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ ไดแก เวนมจฉาชพ ประกอบสมมาชพ

๖. สมมาวายามะ เพยรชอบ หรอพยายามชอบ ไดแก ปธาน หรอสมมปปธาน

คอ ความเพยร ๔ อยาง

๗. สมมาสต ระลกชอบ ไดแก ระลก ในสตปฏฐานทง ๔

๘. สมมาสมาธ ตงใจไวชอบ ไดแก เจรญฌาน ทง ๔

อธบาย มรรคแปลวาทางในทนหมายถงขอปฏบตมรรคมองค ๘เรยกเตมวา“อรยอฏฐงคกมรรค”

แปลวาทางมองค๘ประการอนประเสรฐเปนอรยสจขอท๔(๑.ทกข๒.สมทย๓.นโรธ๔.มรรค)

และไดชอวา มชฌมาปฏปทา แปลวา ทางสายกลาง เพราะเปนขอปฏบตอนพอดทจะนำไปส

จดหมายแหงความหลดพน เปนอสระดบทกข ไมตดของในทสดโตงสองอยางคอกามสขลลกานโยค

ประพฤตตนหมกมนอยในกามคณและอตตกลมถานโยค ประพฤตทรมานตนใหลำบาก แลวปฏบต

ในทางสายกลาง๘ประการดงน

๑. สมมาทฏฐ ปญญาความเหนชอบ ไดแกเหนอรยสจ๔นนหมายความวาปญญา

ทรเหนถกตองซงความจรงทเทยงแทไมแปรผน สมมาทฏฐ ในองคมรรคเปนดวงตา คอ เครองเหน

สมมาทฏฐ ในอรยสจ๔เปนธรรมคอสงทถกเหนสมมาทฏฐ เหนสมมาทฏฐคอดวงตาเหนธรรม

หมายความวา ปญญาอนเหนชอบในองคมรรคน รเหนซงสมมาทฏฐ อนเปนตวมรรคในอรยสจ ๔

ทควรรควรเหน

๒. สมมาสงกปปะ ความดำรชอบม๓อยางคอ

๒.๑ ดำรในการออกจากกาม คอ ทำใจไมใหหมกมนดวยกเลสกาม ไดแก ราคะ

ความกำหนดยนดโลภะความอยากไดอสสาความรษยาหรอความหงอรตความไมยนดอสนตฏฐ

ความไมสนโดษ เปนตนและไมตกอยในอำนาจของวตถกามไดแกกามคณ๕คอรป เสยงกลนรส

โผฏฐพพะอนเปนทนาปรารถนานาพอใจ

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒.๒ ดำรในการไมพยาบาทคอคดแผเมตตาปรารถนาความสขไปในผอน

๒.๓ ดำรในการไมเบยดเบยนคอคดแผกรณาชวยเหลอใหผอนพนทกข

๓. สมมาวาจา เจรจาชอบคอเวนจากวจทจรต๔ไดแกเวนจากพดเทจพดสอเสยด

พดคำหยาบพดเพอเจอ

๔. สมมากมมนตะ การงานชอบ คอ เวนจากกายทจรต ๓ ไดแก เวนจากฆาสตว

ลกทรพยและประพฤตผดในกาม

๕. สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ คอ เวนจากเลยงชวตโดยทางทผด ไดแก เวนจาก

แสวงหาปจจย ๔ มาเลยงชวตในทางทผดกฎหมาย เชน คาขายมนษย คาขายยาพษ คาขายนำเมา

คาขายยาเสพตดคาขายสตวเปนสำหรบฆาลกฉอฉกชงจปลนเปนตน

๖. สมมาวายามะ เพยรชอบคอเพยร๔อยางไดแก๑)สงวรปธานเพยรระวงไมให

บาปเกดขนในสนดาน ๒) ปหานปธาน เพยรละบาปทเกดขนแลว ๓) ภาวนาปธาน เพยรใหกศล

เกดขนในจตสนดาน๔)อนรกขนาปธานเพยรรกษากศลทเกดแลวไมใหเสอม

๗. สมมาสต ระลกชอบ คอ ระลกในสตปฏฐาน ทง ๔ ไดแก ๑) กายานปสสนา

สตกำหนดพจารณากายเปนอารมณ ๒) เวทนานปสสนา สตกำหนดพจารณาเวทนา คอ สข ทกข

ไมสขไมทกข เปนอารมณ ๓) จตตานปสสนา สตกำหนดพจารณาใจท เศราหมองหรอผองแผว

เปนอารมณ๔)ธรรมานปสสนาสตกำหนดพจารณาธรรมทเปนกศลหรออกศลเปนอารมณ

๘. สมมาสมาธ ตงใจไวชอบ คอ เจรญฌานทง ๔ หมายความวา ตงใจไวในรปธรรม

อยางใดอยางหนงทเปนอารมณของสมถะ เพงอารมณจนใจแนแนวเปนอปปนาสมาธ เรยกวาฌาน

ดงน

ปฐมฌาน ฌานท ๑ มองค ๕ คอ วตก ความตรก วจาร ความตรองทเปนกศล

ปตความอมใจสขความสบายใจอนเกดแตวเวกเอกคคตาจตเปนหนง

ทตยฌาน ฌานท ๒มองค๓คอปตสขเอกคคตา

ตตยฌาน ฌานท ๓มองค๒คอสขเอกคคตา

จตตถฌาน ฌานท ๔มองค๒คออเบกขาเอกคคตา

มรรคมองค ๘ อนเปนทางดำเนนใหถงความดบทกข เปนหนงขอในอรยสจ ๔ จดเปน

ไตรสกขา(สกขา๓)คอศลสกขาจตตสกขาปญญาสกขาดงน

ขอ๓สมมาวาจาขอ๔สมมากมมนตะและขอ๕สมมาอาชวะจดเปนสลสกขา

ขอ๖สมมาวายามะขอ๗สมมาสตและขอ๘สมมาสมาธจดเปนจตตสกขา

ขอ๑สมมาทฏฐและขอ๒สมมาสงกปปะจดเปนปญญาสกขา

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๘ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในนวกะหมวด๙ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในนวกะหมวด๙

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในนวกะ หมวด๙ เปนหลกธรรมทวาดวย พทธคณ๙

และสงฆคณ๙หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในนวกะหมวด๙ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -พทธคณ๙

-สงฆคณ๙

๖. กระบวนการจดการเรยนร ๑. ใหนกเรยนสวดมนตไหวพระนงสมาธกอนเรยน5นาท

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในนวกะ หมวด ๙

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

-นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในนวกะหมวด๙บางหรอไม

-หลกธรรมของพระพทธศาสนาในนวกะหมวด๙มอะไรบาง

-นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในนวกะ หมวด ๙

จากทไหนบาง

ขนฝก

๓. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในนวกะหมวด๙ซงประกอบดวยพทธคณ๙และสงฆคณ๙จากใบความรท๘

๔. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนประยกต

๕. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๘

๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในนวกะหมวด๙ ใบกจกรรมท๘

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๘เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในนวกะหมวด๙

๒. ใบกจกรรมท๘

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในนวกะหมวด๙ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๘

ขอท ระดบคะแนน

๔-๕ คะแนน ๒-๓ คะแนน ๑ คะแนน

๑-๒ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๖คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๕คะแนนลงมา

หมายเหต เกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

��0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๘ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในนวกะ หมวด ๙

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๒ขอ(๑๐คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพทธคณ๙ ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสงฆคณ๙ ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๘

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในนวกะ หมวด ๙

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพทธคณ๙ ตอบ แปลวา คณของพระพทธเจา หมายถงพระสมมาสมพทธเจาไดรบการยกยองสรรเสรญจากมนษย เทวดา มาร พรหม ดวยพระคณ ๙ ประการ เรยกวานวารหาทคณ แปลวา คณของพระพทธเจา ๙ ประการ ม อรห เปนตน บางทเลอนมาเปนนวรหคณ หรอนวารหคณ แปลวาคณของพระพทธเจาผเปนพระอรหนต๙ประการดงน บทวาอรห เปนพระอรหนต คอ เปนผไกลจากกเลสและบาปธรรมทำลายขาศกเปนผหกเสยไดซงซกำแหงสงสารจกร ไดแก อวชชา ตณหา อปาทาน กรรม เปนผควรแก ทกษณาทานและเปนผไมมความลบในการกระทำความชวสรปคำวาอรห มความหมาย๕ประการคอ ๑. เปนผไกลจากกเลสและบาปธรรมโดยสนเชงกลาวคอเปนผบรสทธ ๒. ทำลายขาศกคอกเลสไดหมดสน ๓. เปนผหกเสยไดซงซกำแหงสงสารจกรททำใหเวยนวายตายเกด ๔. เปนผควรแนะนำสงสอนเขาควรรบความเคารพนบถอและควรรบทกษณาทาน ๕. เปนผไมมความลบในการทำบาป บทวา สมมาสมพทโธ เปนผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง คอ ตรสรอรยสจ ๔ (คอ๑.ทกข๒.สมทยเหตใหเกดทกข๓.นโรธความดบทกข๔.มรรคขอปฏบตใหถงความดบทกข) ดวยพระองคเองไมมใครเปนครในการตรสรเปนตนเดมแหงพระพทธศาสนาอนเปนสวากขาตธรรม บทวา วชชาจรณสมปนโน เปนผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ ทงวชชา ๓ วชชา ๘ และจรณะ๑๕ กลาวคอ พระพทธองค เปนผไดบรรลวชชาดวย เปนผแรกรจกทางเครองบรรลวชชานนดวย บทวาสคโต เสดจไปดแลว คอ ไมของแวะหวนกลบมาสกเลสอก เสดจไปในทใด ยงประโยชนใหสำเรจแกมหาชนในทนนเสดจมาสโลกนไดประดษฐานพระพทธศาสนาไวเพอประโยชน แกประชาชนแลวจงปรนพพานโดยสรปคอ ๑. เสดจดำเนนตามอรยมรรคมองค๘อนเปนทางทด ๒. เสดจไปสพระนพพานอนเปนสภาวะทดยง ๓. เสดจไปดแลวเพราะทรงละกเลสไดโดยสนเชง ๔. เสดจไปปลอดภยดเพราะเสดจไปสถานทใดกทรงบำเพญประโยชนในสถานทนน บทวา โลกวท เปนผรแจงโลกทงปวง กลาวคอ ๑. สตวโลก โลกคอหมสตว ๒. สงขารโลก โลกคอสงขาร ๓. โอกาสโลก โลกคอแผนดนหรอดวงดาว ตลอดถงโลกภายใน โลกภายนอกเปนตนซงโลกดงกลาวนนสดทายยอมแตกสลายทำลายไปเพราะเปนไปตามกฎธรรมดา

หรอเงอนไขของธรรมชาตคอเกดขนตงอยดบไป

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บทวาอนตตโร ปรสทมมสารถ เปนสารถแหงบรษทสมควรฝกได ไมมบรษอนยงไปกวา

เปนผฝกบรษ (คน) ทยอดเยยม ไมมผใดเสมอเหมอน โดยใชหลกไตรสกขา หมายถง พระองค

ทรงทำหนาทดจนายสารถผฝกฝนผทสมควรฝกทไมไดฝกกสมควรไดรบการฝกทงเทวดามนษยอมนษย

โดยทวหนา ดวยอบายแหงการฝกฝนตาง ๆ ตามสมควรแกอธยาศยและบารมของแตละบคคล

ไดอยางยอดเยยม

บทวาสตถา เทวมนสสาน เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย คอเปนครของ

บคคลทงชนสงและชนตำทกจำพวกหมายถงพระองคทรงทำหนาทเปนครสงสอนบคคลทกระดบชน

ดวยพระมหากรณา หวงใหไดรบความรและประโยชนทควรไดรบอยางแทจรง ทงประโยชนในโลกน

ประโยชนในโลกหนาและประโยชนอยางสงสดคอพระนพพานอกอยางหนงพระองคเปนดจหวหนา

มปรชาสามารถพาบรวาร คอ หมสตวทกระดบ ขามทางกนดาร คอ ทกขในการเวยนวาย ตาย เกด

ใหลถงทางอนเกษมได

บทวาพทโธ เปนผร ผตน ผเบกบานแลวคอรแจงในสตวและสงขารตนจากกเลส

ไมหลบใหล ไมหลงงมงายดวยโมหะ ทรงรจกกาลเวลา รจกฐานะและอฐานะ และเบกบาน คอ

ไมมกเลสเปนเหตใหเศราหมอง เปนผทรงพระคณเตมทและไดทรงทำพทธกจสำเรจแลว เพราะทรง

สำเรจเปนพระพทธเจาอยางสมบรณเพราะรสรรพสงทควรรทงสนและสอนผอนใหรตาม

บทวา ภควา เปนผมโชค คอ จะทรงทำการใด ๆ กลลวงปลอดภยทกประการ

เปนผจำแนกแจกธรรมเปนผกำจดกเลสและบาปธรรมเปนผคบคอสองเสพอรยธรรมและสนตธรรมเปนตน

การปฏบต มความกตญญตอผมพระคณ

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสงฆคณ๙

ตอบ แปลวา คณของพระสงฆ หมายความวา ความดทมอยในพระสงฆสาวกของ

พระผมพระภาคเจา ผประพฤตดปฏบตชอบ เปนอรยบคคลคอบคคลผปราศจากกเลสดจขาศก๔ค

๘ประเภท (คท ๑ ผดำรงอยในโสดาปตตมรรค และในโสดาปตตผล, คท ๒ ผดำรงอยในสกทาคา

มมรรค และในสกทามผล คท ๓ ผดำรงอยในอนาคามมรรค และในอนาคามผล คท ๔ ผดำรงอย

ในอรหตตมรรคและในอรหตตผล)ม๙ประการดงน

บทวาสปฏปนโน เปนผปฏบตดแลวคอปฏบตตามหลกมชฌมาปฏปทา ไมยอหยอน

เกนไปไมตงเครยดเกนไปปฏบตไมถอยหลงปฏบตไมเปนปฏปกษตอพระศาสดาปฏบตเปนอนหนง

อนเดยวกบพระศาสดา ไมคด ไมโกง เปนสมมาปฏบต ทานหมายเอาการปฏบตใน ๔ ลกษณะ คอ

๑. ปฏบตชอบตามพระธรรมวนย ๒. ปฏบตไมถอยกลบ คอ ไมกลบมาทำความชวททานละไดแลว

๓. ปฏบตไมเปนขาศกตอตนเองและบคคลอน ๔. ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม คอ กำหนดรธรรม

ทควรรละธรรมทควรละทำใหแจงธรรมทควรทำใหแจงและบำเพญธรรมทควรบำเพญ

บทวาอชปฏปนโน เปนผปฏบตตรงแลว คอ ปฏบตไมลวงโลก ไมมมายาสาไถย

ประพฤตตรง ๆ ตอพระศาสดาและเพอนสาวกดวยกน ไมอำพรางความในใจ ปฏบตมงตอความด

อนเปนประโยชนแกตนและผอน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บทวาญายปฏปนโน เปนผปฏบตเปนธรรม คอ ปฏบตถกทางเพอออกจากทกข

เพอเญยยธรรมคอธรรมทควรรไดแกพระนพพานปฏบตมงธรรมเปนใหญถอความถกเปนประมาณ

บทวา สามจปฏปนโน เปนผปฏบตสมควร คอ ปฏบตชอบยง เปนทนานบถอ

สมควรไดรบสามจกรรม

บทวาอาหเนยโย เปนผผควรแกของคำนบคอควรแกเครองสกการะอนเขานำมา

ถวายนำมาบชาจนถงสำนก

บทวาปาหเนยโย เปนผควรแกของตอนรบคอ เมอทานไปสทใด เจาของถนไมละเลย

การตอนรบเพราะเปนผปฏบตสมควรทจะไดรบการตอนรบ

บทวาทกขเณยโย เปนผควรแกของทำบญ คอ ทำตนเปนปฏคาหกผสมควรรบ

ไทยทานคอปจจย๔อนทายกพงบรจาคให

บทวา อญชลกรณโย ผควรแกการทำอญชล คอ ประนมมอไหว เพราะทาน

มคณงามความดควรทสาธชนจะพงเคารพกราบไหวซงจะทำใหผกราบไหวเจรญดวยพร๔ประการ

คออายวรรณะสขะพละ

บทวา อนตตร ปญญกเขตต โลกสส เปนนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงกวา

คอทานเปนผบรสทธดวยศลสมาธปญญาเมอเปนเชนนทกษณาทานทบรจาคใหทานจงมผลมาก

มอานสงสมากดจพนทนาทมดนดพชทหวานลงไปยอมผลตผลอนไพบลย

การปฏบตกระทำตนใหเปนผทนาเคารพยกยองในคณความด

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๘

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในนวกะ หมวด ๙

นวกะ หมวด ๙ พทธคณ ๙

อตป โส ภควา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจานน ๑. อรห เปนพระอรหนต ๒. สมมาสมพทโธ เปนผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง ๓. วชชาจรณสมปนโน เปนผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ ๔. สคโต เปนผเสดจไปดแลว ๕. โลกวท เปนผรแจงโลกทงปวง ๖. อนตตโร ปรสทมมสารถ เปนสารถแหงบรษทสมควรฝกได ไมมบรษอน ยงไปกวา ๗. สตถา เทวมนสสาน เปนศาสดา คอ ครของเทวดาและมนษยทงหลาย ๘. พทโธ เปนผร ผตน ผเบกบานแลว ๙. ภควา เปนผมโชค

อธบาย พทธคณ แปลวา คณของพระพทธเจา หมายถง พระสมมาสมพทธเจาไดรบการยกยองสรรเสรญจากมนษย เทวดา มาร พรหม ดวยพระคณ ๙ ประการ เรยกวานวารหาทคณ แปลวาคณของพระพทธเจา ๙ ประการ ม อรห เปนตน บางทเลอนมาเปนนวรหคณ หรอนวารหคณ แปลวาคณของพระพทธเจาผเปนพระอรหนต๙ประการดงน บทวา อรห เปนพระอรหนต คอ เปนผไกลจากกเลสและบาปธรรม ทำลายขาศก เปนผหกเสยได ซงซกำแหงสงสารจกร ไดแกอวชชาตณหาอปาทานกรรม, เปนผควรแกทกษณาทาน และเปนผไมมความลบในการกระทำความชวสรปคำวาอรหมความหมาย๕ประการคอ ๑) เปนผไกลจากกเลสและบาปธรรมโดยสนเชงกลาวคอเปนผบรสทธ ๒) ทำลายขาศกคอกเลสไดหมดสน ๓) เปนผหกเสยไดซงซกำแหงสงสารจกรททำใหเวยนวายตายเกด ๔) เปนผควรแนะนำสงสอนเขาควรรบความเคารพนบถอและควรรบทกษณาทาน ๕) เปนผไมมความลบในการทำบาป บทวา สมมาสมพทโธ เปนผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง คอ ตรสรอรยสจ ๔ (คอ๑.ทกขความทกข๒.สมทย เหตใหเกดทกข๓.นโรธความดบทกข๔.มรรคขอปฏบตใหถงความดบทกข) ดวยพระองคเอง ไมมใครเปนครในการตรสร เปนตนเดมแหงพระพทธศาสนาอนเปนสวากขาตธรรม

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บทวาวชชาจรณสมปนโน เปนผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ ทงวชชา ๓ วชชา ๘

และจรณะ๑๕กลาวคอพระพทธองคเปนผไดบรรลวชชาดวยเปนผแรกรจกทางเครองบรรลวชชานนดวย

วชชา ๓คอ

๑. ปพเพนวาสานสสตญาณ ระลกชาตหนหลงไดวาเคยเกดมาแลวกชาต เปนอะไรมาบาง

เปนตน

๒. จตปปาตญาณ รเหนการเกดและการตาย ตามอำนาจกรรมของเหลาสตวทเรยกวา

ตาทพย

๓. อาสวกขยญาณรแจงเหนจรงในอรยสจโดยกำจดกามภพและอวชชาได

วชชา ๘คอ

๑. วปสสนาญาณปญญาทพจารณาเหนรปนามคอขนธ๕เปนสวนๆตางอาศยกน

๒. มโนมยทธฤทธทางใจเชนเนรมตกายไดหลากหลายอยางเปนตน

๓. อทธวธ แสดงฤทธได เชน เหาะเหนเดนอากาศได เดนบนนำได ดำลงไปในแผนดนได

เปนตน

๔. ทพพโสตหทพยคอฟงเสยงอยทไกลแสนไกลไดยน

๕. เจโตปรยญาณกำหนดรใจผอนไดเชนรความคดคนอนวาคดอยางไร

๖. ปพเพนวาสานสสตญาณระลกชาตของตนไดวาในอดตชาตเคยเกดมาแลวอยางไร

๗. ทพพจกข ตาทพย เหนการเกดการตายของเหลาสตววาเกดมานเพราะไดทำกรรม

อะไรมาเปนตน

๘. อาสวกขยญาณรจกทำอาสวะใหสนไปไมมเหลอ

จรณะ ๑๕คอ

๑. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล

๒. อนทรยสงวร สำรวมอนทรย๖คอตาหจมกลนกายใจ

๓. โภชเนมตตญญตา รจกประมาณในโภชนาหาร

๔. ชาครยานโยค ประกอบความเพยรของผตนอยเปนนตย

๕. สทธา ความเชอประกอบดวยปญญา

๖. หร ความละอายแกใจในการกระทำชว

๗. โอตตปปะ ความเกรงกลวตอความชว

๘. พาหสจจะ ความเปนผศกษามาก

๙. วรยะ ความเพยรกลาหาญบากบน

๑๐. สต ความระลกไดไมประมาท

๑๑. ปญญา ความรอบรในสงขารทงปวง

๑๒. ปฐมฌานฌานท๑ มวตกวจารปตสขเอกคคตา

๑๓. ทตยฌานฌานท๒ ละวตกวจารเหลอปตสขเอกคคตา

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑๔. ตตยฌานฌานท๓ ละปตเหลอสขกบเอกคคตา ๑๕. จตตถฌานฌานท๔ อเบกขากบเอกคคตา บทวาสคโต เปนผเสดจไปดแลวคอ ไมของแวะหวนกลบมาสกเลสอก เสดจไปในทใด ยงประโยชนใหสำเรจแกมหาชนในทนน เสดจมาสโลกน ไดประดษฐานพระพทธศาสนาไวเพอประโยชน แกประชาชนแลวจงปรนพพานโดยสรปคอ ๑.เสดจดำเนนตามอรยมรรคมองค๘อนเปนทางทด ๒.เสดจไปสพระนพพานอนเปนสภาวะทดยง ๓.เสดจไปดแลวเพราะทรงละกเลสไดโดยสนเชง ๔.เสดจไปปลอดภยดเพราะเสดจไปสถานทใดกทรงบำเพญประโยชนในสถานทนน บทวาโลกวท เปนผรแจงโลกทงปวงกลาวคอ๑.สตวโลกโลกคอหมสตว๒.สงขารโลก โลกคอสงขาร๓. โอกาสโลก โลกคอแผนดนหรอดวงดาวตลอดถงโลกภายในโลกภายนอก เปนตนซงโลกดงกลาวนน สดทายยอมแตกสลายทำลายไป เพราะเปนไปตามกฎธรรมดาหรอเงอนไข ของธรรมชาตคอเกดขนตงอยดบไป บทวาอนตตโร ปรสทมมสารถ เปนสารถแหงบรษทสมควรฝกได ไมมบรษอนยงไปกวาเปนผฝกบรษ (คน) ทยอดเยยม ไมมผใดเสมอเหมอน โดยใชหลกไตรสกขา หมายถง พระองค ทรงทำหนาทดจนายสารถผฝกฝนผทสมควรฝกทไมไดฝกกสมควรไดรบการฝกทงเทวดามนษยอมนษยโดยทวหนา ดวยอบายแหงการฝกฝนตาง ๆ ตามสมควรแกอธยาศยและบารมของแตละบคคล ไดอยางยอดเยยม บทวาสตถา เทวมนสสาน เปนศาสดา คอ ครของเทวดาและมนษยทงหลายคอเปนครของบคคลทงชนสงและชนตำทกจำพวกหมายถงพระองคทรงทำหนาทเปนครสงสอนบคคลทกระดบชนดวยพระมหากรณา หวงใหไดรบความรและประโยชนทควรไดรบอยางแทจรง ทงประโยชนในโลกนประโยชนในโลกหนาและประโยชนอยางสงสดคอพระนพพานอกอยางหนงพระองคเปนดจหวหนา มปรชาสามารถพาบรวาร คอ หมสตวทกระดบขามทางกนดาร คอทกขในการเวยนวาย ตาย เกด ใหลถงทางอนเกษมได บทวาพทโธ เปนผร ผตน ผเบกบานแลว คอ รแจงในสตวและสงขาร ตนจากกเลส ไมหลบใหล ไมหลงงมงายดวยโมหะ ทรงรจกกาลเวลา รจกฐานะและอฐานะ และเบกบาน คอ ไมมกเลสเปนเหตใหเศราหมอง เปนผทรงพระคณเตมทและไดทรงทำพทธกจสำเรจแลว เพราะทรงสำเรจเปนพระพทธเจาอยางสมบรณเพราะรสรรพสงทควรรทงสนและสอนผอนใหรตาม บทวา ภควา เปนผมโชค คอ จะทรงทำการใด ๆ กลลวงปลอดภยทกประการ เปนผจำแนกแจกธรรม เปนผกำจดกเลสและบาปธรรม เปนผคบ คอ สองเสพอรยธรรมและสนตธรรม เปนตน สรปวาพระผมพระภาคเจาทไดนามวาภควาอนเปนเนมตกนามทมความหมาย๖ประการ ๑. เปนผมโชค เชน ทรงหวงพระสมมาสมโพธญาณ กไดสมหวง ซงเปนผลมาจาก พระบารมททรงบำเพญมา

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒. เปนผทำลายสรรพกเลสและสรรพมารลงไดอยางราบคาบ

๓. ทรงมภคธรรม ๖ ประการ คอ ๑) ความมอำนาจเหนอจต ๒) ไดโลกตตรธรรม

๓) ทรงเกยรตยศปรากฏขจรไกลไปในโลก ๔) พระสรทสงางามทกสวนชวนใหบนเทงใจ

แกผขวนขวายใครเหน๕) ความสำเรจประโยชนทกอยางตามทมงหวง๖) ความเพยรชอบทเปนเหต

ใหไดรบความเคารพในโลกสาม

๔. ทรงเปนผจำแนกแจกธรรม คอ ทรงเปนวภชชวาทในการแสดงธรรมอยางละเอยด

วจตรพสดารหลายแงมม

๕. ทรงเสพอรยธรรมคอทรงยนดอยในอรยวหารธรรมคอวเวกวโมกขและอตตรมนสสธรรม

อยางสมำเสมอ

๖. ทรงคายคอสลดออกโดยละตณหาในไตรภพไดแลว

คณของพระพทธเจาวาดวยคณสมบต ม ๒ คอ๑. อตตสมบต พระคณอนมในสวนของ

พระองคดงทปรากฏในบทพทธคณนนเอง ๒. ปรหตปฏบต คณสมบตทพระองคทรงเกอกลตอผอน

ทรงบำเพญพทธกจ ๔๕ พรรษา กเพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย

และเมอวาโดยลกษณะม๓คอ๑.พระปญญาคณทรงตรสรอรยสจ๔ทรงบรรลวชชา๓วชชา๘

เปนตน ๒. พระบรสทธคณ พระองคทรงเปนพระอรหนตไกลจากกเลส ๓. พระมหากรณาคณ

พระองคทรงมพระมหากรณาตอมวลมนษยชาตและสตวโลกทกประเภท

สงฆคณ ๙

ภควโต สาวกสงโฆ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา

๑. สปฏปนโน เปนผปฏบตดแลว

๒. อชปฏปนโน เปนผปฏบตตรงแลว

๓. ญายปฏปนโน เปนผปฏบตเปนธรรม

๔. สามจปฏปนโน เปนผปฏบตสมควร

ยทท นคอใคร

จตตาร ปรสยคาน คแหงบรษ ๔

อฏฐ ปรสปคคลา บรษบคคล ๘

เอส ภควโต สาวกสงโฆ นพระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา

๕. อาหเนยโย เปนผควรแกของคำนบ

๖. ปาหเนยโย เปนผควรแกของตอนรบ

๗. ทกขเณยโย เปนผควรแกของทำบญ

๘. อญชลกรณโย เปนผควรแกทำอญชล (ประนมมอไหว)

๙. อนตตร ปญญกเขตต โลกสส เปนนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงกวา

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

อธบาย สงฆคณ แปลวา คณของพระสงฆ หมายความวา ความดทมอยในพระสงฆสาวกของ

พระผมพระภาคเจา ผประพฤตดปฏบตชอบ เปนอรยบคคลคอบคคลผปราศจากกเลสดจขาศก๔ค

๘ประเภท(คท๑ผดำรงอยในโสดาปตตมรรคและในโสดาปตตผล,คท๒ผดำรงอยในสกทาคาม

มรรคและในสกทามผล,คท๓ผดำรงอยในอนาคามมรรคและในอนาคามผล,คท๔ผดำรงอยใน

อรหตตมรรคและในอรหตตผล)ม๙ประการดงน

บทวาสปฏปนโน เปนผปฏบตดแลวคอปฏบตตามหลกมชฌมาปฏปทาไมยอหยอนเกนไป

ไมตงเครยดเกนไป ปฏบตไมถอยหลง ปฏบตไมเปนปฏปกษตอพระศาสดา ปฏบตเปนอนหนง

อนเดยวกบพระศาสดา ไมคด ไมโกง เปนสมมาปฏบต ทานหมายเอาการปฏบตใน ๔ ลกษณะ คอ

๑. ปฏบตชอบตามพระธรรมวนย ๒. ปฏบตไมถอยกลบ คอไมกลบมาทำความชวททานละไดแลว

๓. ปฏบตไมเปนขาศกตอตนเองและบคคลอน (๔) ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม คอ กำหนดรธรรม

ทควรรละธรรมทควรละทำใหแจงธรรมทควรทำใหแจงและบำเพญธรรมทควรบำเพญ

บทวา อชปฏปนโน เปนผปฏบตตรงแลว คอ ปฏบตไมลวงโลก ไมมมายาสาไถย

ประพฤตตรง ๆ ตอพระศาสดาและเพอนสาวกดวยกน ไมอำพรางความในใจ ปฏบตมงตอความด

อนเปนประโยชนแกตนและผอน

บทวา ญายปฏปนโน เปนผปฏบตเปนธรรม คอ ปฏบตถกทางเพอออกจากทกข

เพอเญยยธรรมคอธรรมทควรรไดแกพระนพพานปฏบตมงธรรมเปนใหญถอความถกเปนประมาณ

บทวาสามจปฏปนโน เปนผปฏบตสมควรคอปฏบตชอบยงเปนทนานบถอสมควรไดรบ

สามจกรรม

บทวาอาหเนยโย เปนผควรแกของคำนบคอควรแกเครองสกการะอนเขานำมาถวาย

นำมาบชาจนถงสำนก

บทวาปาหเนยโย เปนผควรแกของตอนรบคอ เมอทานไปสทใด เจาของถนไมละเลย

การตอนรบเพราะเปนผปฏบตสมควรทจะไดรบการตอนรบ

บทวาทกขเณยโย ผควรแกของทำบญ คอ ทำตนเปนปฏคาหกผสมควรรบไทยทาน

คอปจจย๔อนทายกพงบรจาคให

บทวาอญชลกรณโย เปนผควรแกการทำอญชล (ประนมมอไหว)คอประนมมอไหว

เพราะทานมคณงามความด ควรทสาธชนจะพงเคารพกราบไหว ซงจะทำใหผกราบไหวเจรญดวย

พร๔ประการคออายวรรณะสขะพละ

บทวา อนตตร ปญญกเขตต โลกสส เปนนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงกวา

คอทานเปนผบรสทธดวยศลสมาธปญญาเมอเปนเชนนทกษณาทานทบรจาคใหทานจงมผลมาก

มอานสงสมากดจพนทนาทมดนดพชทหวานลงไปยอมผลตผลอนไพบลย

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

สงฆคณทง๙บทนเปนลกษณะของพระอรยสงฆในพระพทธศาสนาแบงเปน๓ตอนคอ

ตอนตน ๔ บท สรรเสรญการปฏบตตน ตอนกลางไดแบงประเภทพระสงฆ คอ ๔ ค ๘ ประเภท

และตอนสดทายอก ๕ บท คอ พระสงฆผสมควรไดรบเครองสกการบชา สมควรแกของทเขานำมา

ตอนรบ สมควรแกไทยธรรมวตถ และสมควรแกการทำอญชลกรรม คอ ประนมมอไหว เชนน

เปนผลของการปฏบตอนจะพงไดรบจากทายกทายกา

��0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๙ ธรรมศกษาชนโท สาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในทสกะหมวด๑๐ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทสกะหมวด๑๐

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทสกะ หมวด ๑๐ เปนหลกธรรมทวาดวยบารม ๑๐

และบญกรยาวตถ๑๐หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทสกะหมวด๑๐ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -บารม๑๐

-บญกรยาวตถ๑๐

๖. กระบวนการจดการเรยนร ๑. ใหนกเรยนสวดมนตไหวพระนงสมาธกอนเรยน๕นาท

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทสกะหมวด๑๐

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

-นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทสกะหมวด๑๐บางหรอไม

-หลกธรรมของพระพทธศาสนาในทสกะหมวด๑๐มอะไรบาง

-นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทสกะ หมวด ๑๐

จากทไหนบาง

ขนฝก

๓. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในทสกะหมวด๑๐ซงประกอบดวยบารม๑๐และบญกรยาวตถ๑๐จากใบความรท๙

๔. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ขนประยกต

๕. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๙

๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ

๘. ทำแบบทดสอบหลงเรยน

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทสกะหมวด๑๐ ใบกจกรรมท๙

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๙เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทสกะหมวด๑๐

๒. ใบกจกรรมท๙

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

นกเรยนอธบาย

หลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในทสกะหมวด๑๐ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๙

ขอท ระดบคะแนน

๔-๕ คะแนน ๒-๓ คะแนน ๑ คะแนน

๑-๒ ตอบคำถามถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๖คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๕คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๙ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทสกะ หมวด ๑๐

ชอกลม..................................

ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................ชอ............................................................................................ชน................เลขท................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๒ขอ(๑๐คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบารม๑๐ ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบญกรยาวตถ๑๐ ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๙

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทสกะ หมวด ๑๐

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบารม๑๐ ตอบแปลวาคณสมบตหรอปฏปทาอนยวดยงหมายถงคณธรรมทประพฤตปฏบตอยางยงยวดหรอความดทบำเพญอยางพเศษเพอบรรลจดมงหมายอนสงสดหรอปฏปทาสงใหบรรลถงฝง คอ นพพาน ความเปนพระพทธเจา ความเปนพระมหาสาวก เปนตน ตองบำเพญบารม มาทงนน พระสมมาสมพทธเจาทกพระองค ไดทรงบำเพญมาตงแตครงยงเปนพระโพธสตว เมอบารมเหลานเตมแลวจงไดตรสร ๑. ทานบารม หมายถง บคคลทมจตใจประกอบดวยความเออเฟอเผอแผปรารถนาทจะสงเคราะห อนเคราะห ชวยเหลอบคคลอน ผสมควรแกการสงเคราะห อนเคราะห อาจจะเปนการสงเคราะหดวยอามสสงของทควรให หรอสามารถจะใหได ตลอดถงแนะนำพรำสอนซงจดเปนธรรมทาน ๒. สลบารม เจตนางดเวนตามสกขาบทโดยวธสมาทาน คอ รบจากผอน เรยกวาสมาทานวรตบาง งดเวนเมอวตถทจะลวงละเมดศลมาถงเขา เรยกวา สมปตตวรตบาง งดเวนได อยางเดดขาดไมกระทำความชวในจดนนๆเรยกวาสมจเฉทวรตบาง ๓. เนกขมมบารม เนกขมมะ แปลวา การออกบวชเพอคณอนยงใหญ หมายถง การหลกออกจากอารมณอนชวนใหเกดความกำหนด ขดเคอง และลมหลงมวเมา เปนตน จนถง การออกบวชมงหมายทจะขจดโทษอนจะพงเกดขนทางกายทางวาจาทางใจของตน ๔. ปญญาบารม มความรอบร หมายถง การทบคคลรเหตแหงความเสอม เรยกวา อปายโกศล รเหตแหงความเจรญ เรยกวา อายโกศล รอบายวธการทจะหลกหนทางเสอมมาดำเนน ในทางเจรญ เรยกวา อปายโกศล ปญญานเปนแสงสวางนำทางชวตของบคคล อาจเกดขน ดวยการประกอบ ดวยการกระทำใหบงเกดขน ดวยการฟง ดวยการพนจพจารณา และดวยการลงมอประพฤตปฏบต ๕. วรยบารม ไดแก ความเพยรพยายามในการดำรงชวต ประกอบกจการงาน ตามภาระหนาทของตน และการเพยรพยายามเพอจะละความชว ประพฤตความด มจตใจกลาแขง พรอมทจะผจญตอสกบอปสรรคตางๆไมหวนไหวไมทอถอยตออปสรรคเหลานน ๖. ขนตบารมความอดทนอดกลนความทนทานจดไดเปน๓คอ ๖.๑ อดทนตอปรากฏการณทางธรรมชาตทวปรตแปรปรวนไป ๖.๒ อดทนตอทกขเวทนาความเหนอยยากลำบากทเกดขนแกรางกาย ๖.๓ อดทนตออารมณทงฝายทนาปรารถนาและฝายทไมนาปรารถนาอนตนจะตองประสบเกยวของอยในชวตประจำวน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๗. สจจบารม สจจะคอ ความจรง ไดแก มความจรงใจตองการทจะกระทำสงใด ทเปนความดแลว ตองทำสงนนใหไดจรง ๆ ไมทอดทงหรอทอถอย เมอยงไมบรรลเปาหมายทตน ไดกำหนดไว ๘. อธษฐานบารม หมายถง ความตงใจมน หรอมปณธานแนวแนในอนทกระทำความด ละความชว บางครง เรยกรวมกนวา สจจาธษฐาน เปนลกษณะของการตงใจจรงทมนคง เพอใหไดผลอยางใดอยางหนง ๙. เมตตาบารม หมายถง ความรกความปรารถนาดตอบรรดาสงทมชวตทงหลายโดยมความตองการจะเหนบคคลและสตวทงหลายดำรงชวตอยดวยความปกตสข ไมมเวร ไมมภย ไมเบยดเบยนซงกนและกนเหนวาทกชวตรกสขเกลยดทกขเหมอนกนหมด ๑๐. อเบกขาบารม เปนลกษณะของจตทหนกแนนประกอบดวยปญญา เขาใจ ในเหตผลทงหลายตามความเปนจรง ไมเอนเอยงไปในฝายอคต เชนมญาตพนองประสบความเดอดรอนเพราะการกระทำของเขากวางใจเปนอเบกขาไมดใจไมเสยใจโดยคดวาสตวทงหลายเปนผมกรรมเปนของของตนเปนผไดรบผลของกรรมเปนตน การปฏบต จงปฏบตงานดวยความเพยรไมยอทอตอความยากลำบาก ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบญกรยาวตถ๑๐ ตอบ แปลวา สงทชำระจตสนดานใหหมดจด ไดแก ความด ความถกตอง ความสะอาด บญกรยาวตถ แปลวา เหตเปนทตงแหงการทำบญ หลกการทำความด หรอวธการทำความดเมอทำแลวจะไดรบผลคอความสขโดยยอม๓อยางคอทานมยสลมยและภาวนามยแตโดยพสดารม๑๐อยางดงน ๑. ทานมย คอ การทำบญดวยการใหสงของ เปนการเสยสละสงของแกผอน เพอบรรเทาความโลภและกำจดมจฉรยะคอความตระหนของตนได,ทเรยกวาทานตองประกอบดวยเจตนาพรอมทงวตถเปนเหตใหไมใชใหโดยเสยไมไดหรอซอความรำคาญหรอใหโดยอาการดจของทง ๒. สลมย คอ การทำบญดวยการรกษาศล หรอประพฤตดมระเบยบวนย งดเวนความชวทางกายกรรมและวจกรรม แลวสมาทานกศลกรรมทด ไมมโทษ เปนการบรรเทา หรอละโทสะคอความโกรธความอาฆาตพยาบาทเสยไดเปนทตงแหงกศลธรรมคอสมาธและปญญา ๓. ภาวนามย คอ การทำบญดวยการเจรญภาวนา อบรมจตใจใหเกดปญญาเปนการบรรเทาหรอละโมหะความหลง และอวชชาความไมรไมเขาใจในไตรลกษณ ไมหลงถอมงคลตนขาว เชอในพระปญญาตรสรของพระพทธเจา เมอปฏบตไดถงทแลวจตยอมหลดพนจาก ความยดมนถอมนในเราในของเราเสยได ๔. อปจายนมย คอ การทำบญดวยการประพฤตออนนอมถอมตนตอผใหญ ไมแสดงอาการกระดางกระเดองแขงขอตอทาน เปนคนมสมมาคารวะ ยอมเปนทรกใครของผใหญเปรยบเหมอนรวงขาวทมเมลดสมบรณมนำหนกดยอมเปนทชอบใจของพอคาฉะนน ๕. เวยยาวจจมย คอ การทำบญดวยการขวนขวายชวยเหลอในกจทถกตองดงาม ไมนงดดายเปนการแสดงออกถงความเปนคนมจตใจเออเฟอตอผอน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๖. ปตตทานมย คอ การทำบญดวยการใหสวนบญทตนไดทำแลว เปนการแสดงออกซงนำใจทมความเมตตากรณา ๗. ปตตานโมทนามย คอ การทำบญดวยการอนโมทนาสวนบญ ชนชมยนดในการทำความดของผอนหรอบญทผอนทำแลวไมรษยาเมอเหนผอนกระทำความด ๘. ธมมสสวนมยคอการทำบญดวยการฟงเทศนฟงธรรมเรยนรธรรมทำใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง สงใดทเคยฟงแลวแตไมเขาใจชดจะเขาใจชด บรรเทาความสงสยได ทำความเหน ใหถกตองไดเมอฟงแลวจตใจจะผองใส ๙. ธมมเทสนามยคอการทำบญดวยการแสดงธรรมหรอแนะนำสงสอนใหความรความคดใหผอนมแนวทางในการดำเนนชวตทด ๑๐. ทฏฐชกมม คอ การปรบความเหนใหตรงใหถกตอง ทำความเหนของตนใหเปนสมมาทฏฐเชนเหนวาทำดไดดทำชวไดชวผลของการกระทำใหผลจรง

การปฏบต จงยดมนในหลกของศาสนา“ทำดไดดทำชวไดชว”

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

ใบความรท ๙

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในทสกะ หมวด ๑๐

ทสกะ หมวด ๑๐

บารม ๑๐

๑. ทาน การให การเสยสละ

๒. สล การรกษากาย วาจา ใหเรยบรอย

๓. เนกขมมะ การออกบวช การปลกตนออกจากกาม

๔. ปญญา ความรอบร ความหยงรเหตผล เขาใจสภาวธรรม

ทงหลายตามความเปนจรง

๕. วรยะ ความเพยร ความแกลวกลา ไมเกรงกลวอปสรรค

กาวหนาเรอยไปไมทอดธระ

๖. ขนต ความอดทนอดกลน สามารถใชสตปญญาควบคมตน

ใหอยในอำนาจ เหตผล ไมลอำนาจกเลส

๗. สจจะ ความสตยความจรง มความตงใจจรง คอ พดจรง

ทำจรง และจรงใจ

๘. อธษฐาน ความตงใจมน วางจดมงหมายไวแนนอน แลวทำไป

ตามนน อยางแนวแน

๙. เมตตา ความรกใครปรารถนาด มจตเกอกลตอมนษย

และสตวทงหลาย ใหมสขทกทวหนา

๑๐. อเบกขา ความวางใจเปนกลาง ไมเอนเอยงไปเพราะความรก

ความชง ความหลงและความกลว มความเทยงธรรม

อธบาย บารม แปลวา คณสมบต หรอปฏปทาอนยวดยง หมายถง คณธรรมทประพฤตปฏบต

อยางยงยวดหรอความดทบำเพญอยางพเศษเพอบรรลจดมงหมายอนสงสดหรอปฏปทาสงใหบรรล

ถงฝง คอนพพานความเปนพระพทธเจา ความเปนพระมหาสาวก เปนตน ตองบำเพญบารมมาทงนน

พระสมมาสมพทธเจาทกพระองค ไดทรงบำเพญมาตงแตครงยงเปนพระโพธสตว เมอบารมเหลาน

เตมแลวจงไดตรสร

๑. ทานบารม หมายถง บคคลทมจตใจประกอบดวยความเออเฟอเผอแผ ปรารถนา

ทจะสงเคราะห อนเคราะห ชวยเหลอบคคลอน ผสมควรแกการสงเคราะห อนเคราะห อาจจะ

เปนการสงเคราะหดวยอามสสงของทควรให หรอสามารถจะใหได ตลอดถงแนะนำพรำสอน

ซงจดเปนธรรมทาน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒. สลบารม เจตนางดเวนตามสกขาบทโดยวธสมาทาน คอ รบจากผอน เรยกวา

สมาทานวรตบาง งดเวนเมอวตถทจะลวงละเมดศลมาถงเขา เรยกวา สมปตตวรตบาง งดเวนได

อยางเดดขาดไมกระทำความชวในจดนนๆเรยกวาสมจเฉทวรตบาง

๓. เนกขมมบารม เนกขมมะ แปลวา การออกบวชเพอคณอนยงใหญ หมายถง

การหลกออกจากอารมณอนชวนใหเกดความกำหนด ขดเคอง และลมหลงมวเมา เปนตน จนถง

การออกบวชมงหมายทจะขจดโทษอนจะพงเกดขนทางกายทางวาจาทางใจของตน

๔. ปญญาบารม มความรอบร หมายถงการทบคคลรเหตแหงความเสอม เรยกวา

อปายโกศล รเหตแหงความเจรญ เรยกวา อายโกศล รอบายวธการทจะหลกหนทางเสอมมาดำเนน

ในทางเจรญเรยกวาอปายโกศลปญญาน เปนแสงสวางนำทางชวตของบคคลอาจเกดขนดวยการ

ประกอบ ดวยการกระทำใหบงเกดขน ดวยการฟง ดวยการพนจพจารณา และดวยการลงมอ

ประพฤตปฏบต

๕. วรยบารม ไดแก ความเพยรพยายามในการดำรงชวต ประกอบกจการงาน

ตามภาระหนาทของตน และการเพยรพยายามเพอจะละความชว ประพฤตความด มจตใจกลาแขง

พรอมทจะผจญตอสกบอปสรรคตางๆไมหวนไหวไมทอถอยตออปสรรคเหลานน

๖. ขนตบารมความอดทนอดกลนความทนทานจดไดเปน๓คอ

๖.๑ อดทนตอปรากฏการณทางธรรมชาตทวปรตแปรปรวนไป

๖.๒ อดทนตอทกขเวทนาความเหนอยยากลำบากทเกดขนแกรางกาย

๖.๓ อดทนตออารมณทงฝายทนาปรารถนาและฝายทไมนาปรารถนาอนตนจะตอง

ประสบเกยวของอยในชวตประจำวน

๗. สจจบารมสจจะคอความจรงไดแกมความจรงใจตองการทจะกระทำสงใดทเปน

ความดแลวตองทำสงนนใหไดจรงๆไมทอดทงหรอทอถอยเมอยงไมบรรลเปาหมายทตนไดกำหนดไว

๘. อธษฐานบารม หมายถง ความตงใจมน หรอมปณธานแนวแนในอนทกระทำ

ความดละความชว บางครง เรยกรวมกนวา สจจาธษฐาน เปนลกษณะของการตงใจจรงทมนคง

เพอใหไดผลอยางใดอยางหนง

๙. เมตตาบารม หมายถง ความรกความปรารถนาดตอบรรดาสงทมชวตทงหลาย

โดยมความตองการจะเหนบคคลและสตวทงหลายดำรงชวตอยดวยความปกตสข ไมมเวร ไมมภย

ไมเบยดเบยนซงกนและกนเหนวาทกชวตรกสขเกลยดทกขเหมอนกนหมด

๑๐. อเบกขาบารม เปนลกษณะของจตทหนกแนนประกอบดวยปญญา เขาใจในเหตผล

ทงหลายตามความเปนจรง ไมเอนเอยงไปในฝายอคต เชน มญาตพนองประสบความเดอดรอน

เพราะการกระทำของเขากวางใจเปนอเบกขาไมดใจไมเสยใจโดยคดวาสตวทงหลายเปนผมกรรม

เปนของของตนเปนผไดรบผลของกรรมเปนตน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บารม๑๐นเรยงตามทไดทรงบำเพญในทสชาตชาดกไดดงน

๑. พระเตม บำเพญเนกขมมะ

๒. พระมหาชนก บำเพญวรยะ

๓. พระสวรรณสาม บำเพญเมตตา

๔. พระเนมราช บำเพญอธษฐาน

๕. พระมโหสถ บำเพญปญญา

๖. พระภรทต บำเพญศล

๗. พระจนทกมาร บำเพญขนต

๘. พระนารทะ บำเพญอเบกขา

๙. พระวธร บำเพญสจจะ

๑๐. พระเวสสนดร บำเพญทาน

บารม ๑๐ น บางแหงเรยก การกธรรม แปลวา ธรรมททำใหเปนพระพทธเจา ถาจะ

บำเพญใหครบบรบรณตองใหครบ๓ชนยกทานบารมเปนตวอยางเชน

๑. บารม เปนบารมระดบสามญ เชน ทานบารม ไดแก การใหทรพยสนเงนทอง

เพอเกอกลหรอเปลองทกขสมบตภายนอกตลอดถงแรงกายทาน

๒. อปบารม เปนบารมระดบใกลหรอระดบกลาง เชนทานอปบารม ไดแกการเสยสละ

อวยวะแหงรางกายเพอทำประโยชนหรอเปลองทกขผอนเชนบรจาคตาหวใจไตเปนทาน

๓. ปรมตถบารม บารมระดบสงสด เชน ทานปรมตถบารม ไดแก การสละชวต

เพอประโยชนแกคนมากหรอเพอเปลองชวตคนอน(สละชพเพอชาต)

บารมทง๑๐ประการน เมอบคคลผจะตรสรเปนพระพทธเจาซงเรยกวาพระโพธสตวนน

เมอบำเพญใหสมบรณเตมทแลว กจะตรสรเปนพระพทธเจา แมบคคลในระดบอน เชนพระอรยบคคล

ในระดบตาง ๆ หรอปถชนทมศลมกลยาณธรรม ตางกไดบำเพญกนมาทงนน มากบาง นอยบาง

ตามกำลงความสามารถของตนๆและบารม๑๐นพระปจเจกพทธะและพระอรยสาวกไดบำเพญ

มาเหมอนกนแตใชเวลาสนกวาพระสมมาสมพทธเจาถาบำเพญครบทง๓๐บารม เรยกวาสมตงสบารม

แปลวา บารม ๓๐ทศ เปนคณสมบตทำใหผบำเพญถงฝงไดบรรลถงจดหมายอนสงสด คอ นพพาน

ไดบารม๑๐ยอลงในไตรสกขาคอศลสมาธปญญาดงน

ทานศลยอลงในศล

วรยะขนตสจจะอธษฐานเมตตาและอเบกขายอลงในสมาธ

เนกขมมะและปญญายอลงในปญญา

��0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บญกรยาวตถ ๑๐

บญกรยาวตถ คอสงเปนทตงแหงการบำเพญบญ ม ๑๐ อยาง คอ

๑. ทานมย บญสำเรจดวยการบรจาคทาน

๒. สลมย บญสำเรจดวยการรกษาศล

๓. ภาวนามย บญสำเรจดวยการเจรญภาวนา

๔. อปจายนมย บญสำเรจดวยการประพฤตถอมตนแกผใหญ

๕. เวยยาวจจมย บญสำเรจดวยการชวยขวนขวายในกจทชอบ

๖. ปตตทานมย บญสำเรจดวยการใหสวนบญ

๗. ปตตานโมทนามย บญสำเรจดวยการอนโมทนาสวนบญ

๘. ธมมสสวนมย บญสำเรจดวยการฟงธรรม

๙. ธมมเทสนามย บญสำเรจดวยการแสดงธรรม

๑๐. ทฏฐชกมม การทำความเหนใหตรง

อธบาย บญ แปลวา สงทชำระจตสนดานใหหมดจด ไดแก ความด ความถกตอง ความสะอาด

บญกรยาวตถ แปลวา เหตเปนทตงแหงการทำบญ หลกการทำความด หรอวธการทำความด

เมอทำแลวจะไดรบผล คอ ความสข โดยยอม ๓ อยาง คอ ทานมย สลมย และภาวนามย แตโดย

พสดารม๑๐อยางดงน

๑. ทานมย คอ การทำบญดวยการใหสงของ เปนการเสยสละสงของแกผอน เพอ

บรรเทาความโลภและกำจดมจฉรยะคอความตระหนของตนไดทเรยกวาทานตองประกอบดวย

เจตนาพรอมทงวตถเปนเหตใหไมใชใหโดยเสยไมไดหรอซอความรำคาญหรอใหโดยอาการดจของทง

๒. สลมย คอ การทำบญดวยการรกษาศลหรอประพฤตดมระเบยบวนย งดเวนความชว

ทางกายกรรมและวจกรรม แลวสมาทานกศลกรรมทด ไมมโทษ เปนการบรรเทา หรอละโทสะ คอ

ความโกรธความอาฆาตพยาบาทเสยไดเปนทตงแหงกศลธรรมคอสมาธและปญญา

๓. ภาวนามย คอ การทำบญดวยการเจรญภาวนา อบรมจตใจใหเกดปญญา เปนการ

บรรเทาหรอละโมหะความหลง และอวชชาความไมรไมเขาใจในไตรลกษณ ไมหลงถอมงคลตนขาว

เชอในพระปญญาตรสรของพระพทธเจา เมอปฏบตไดถงทแลวจตยอมหลดพนจากความยดมนถอมน

ในเราในของเราเสยได

๔. อปจายนมย คอ การทำบญดวยการประพฤตออนนอมถอมตนตอผใหญ ไมแสดง

อาการกระดางกระเดองแขงขอตอทาน เปนคนมสมมาคารวะ ยอมเปนทรกใครของผใหญ

เปรยบเหมอนรวงขาวทมเมลดสมบรณมนำหนกดยอมเปนทชอบใจของพอคาฉะนน

๕. เวยยาวจจมย คอ การทำบญดวยการขวนขวายชวยเหลอในกจทถกตองดงาม

ไมนงดดายเปนการแสดงออกถงความเปนคนมจตใจเออเฟอตอผอน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๖. ปตตทานมย คอ การทำบญดวยการใหสวนบญทตนไดทำแลว เปนการแสดงออก

ซงนำใจทมความเมตตากรณา

๗. ปตตานโมทนามย คอ การทำบญดวยการอนโมทนาสวนบญ ชนชมยนดในการ

ทำความดของผอนหรอบญทผอนทำแลวไมรษยาเมอเหนผอนกระทำความด

๘. ธมมสสวนมยคอการทำบญดวยการฟงเทศนฟงธรรมเรยนรธรรมทำใหไดฟงสงท

ยงไมเคยฟง สงใดทเคยฟงแลวแตไมเขาใจชดจะเขาใจชด บรรเทาความสงสยได ทำความเหนให

ถกตองไดเมอฟงแลวจตใจจะผองใส

๙. ธมมเทสนามย คอ การทำบญดวยการแสดงธรรม หรอแนะนำสงสอนใหความร

ความคดใหผอนมแนวทางในการดำเนนชวตทด

๑๐. ทฏฐชกมม คอ การปรบความเหนใหตรงใหถกตอง ทำความเหนของตนใหเปน

สมมาทฏฐเชนเหนวาทำดไดดทำชวไดชวผลของการกระทำใหผลจรง

การทำบญในพระพทธศาสนา ทเรยกวา บญกรยาวตถ โดยยอม ๓ และโดย

พสดารม ๑๐ น ใน ๑๐ ขอนน ขอวา ทฏฐชกมม เปนขอสำคญกวาขออน เพราะเมอบคคล

มความเหนถกตองแลวยอมเปนเหตแหงการทำบญในบญกรยาวตถขออนๆ

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บทท ๕

แบบทดสอบ

แบบทดสอบธรรมศกษา ชนโท ประกอบดวย - แบบทดสอบกอนเรยน

- เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน

- แบบทดสอบหลงเรยน

- เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบทดสอบกอนเรยนวชาธรรม ธรรมศกษา ชนโท

จำนวน ๕๐ ขอ ๕๐ คะแนน

คำชแจง ใหนกเรยนเลอกคำตอบทถกตองทสดเพยงคำตอบเดยว

๑.บรกรรมวาพทโธจดเปนการเจรญกมมฏฐานอะไร

ก. สมถกมมฏฐาน ข. วปสสนากมมฏฐาน

ค. อสภกมมฏฐาน ง. เมตตากมมฏฐาน

๒.ขอใดจดเปนวปสสนากมมฏฐาน

ก. เพงอสภะ ข. พจารณาไตรลกษณ

ค. บรกรรมกสณ ง. บรกรรมอนสสต

๓.ขอใดไมใชกเลสกาม

ก. ราคะ ข. โลภะ

ค. อจฉา ง. รป

๔. เสยงประเภทใดจดเปนวตถกาม

ก. เสยงสวดมนต ข. เสยงเพลง

ค. เสยงผรสวาท ง. เสยงนนทา

๕.ปฏบตบชามประโยชนสงสดอยางไร

ก. ทำใหพนทกข ข. ทำใหมบรวาร

ค. ทำใหจตสงบ ง. ทำใหคนนบถอ

๖.การจดเลยงตอนรบผมาเยอนจดเขาในขอใด

ก. อามสบชา ข. ปฏบตบชา

ค. อามสปฏสนถาร ง. ธมมปฏสนถาร

๗.อะไรเปนเหตใหเกดสขทางกาย

ก. ปราศจากโรค ข. ปราศจากหน

ค. ปราศจากศตร ง. ปราศจากกเลส

๘.ผถกวหงสาวตกครอบงำมพฤตกรรมเชนไร

ก. ปองรายผอน ข. เบยดเบยนผอน

ค. อยากไดของผอน ง. อาฆาตผอน

๙.วหงสาวตกมอะไรเปนมล

ก. ราคะ ข. โทสะ

ค. โมหะ ง. โลภะ

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑๐.วตกเรองใดเปนผลรายตอสขภาพจต

ก.เนกขมมวตก ข.อพยาบาทวตก

ค.อวหงสาวตก ง. พยาบาทวตก

๑๑.ผมเนกขมมวตกมกมความคดเรองใด

ก.บรจาคทาน ข.ฟงธรรม

ค.ออกบวช ง. รกษาศล

๑๒.ผไมรจกบาปบญคณโทษเพราะถกไฟอะไรแผดเผา

ก.ราคะ ข.โทสะ

ค.โมหะ ง. ตณหา

๑๓. เมอใดคอโทสะเกดขนจะระงบดวยวธใด

ก.เจรญเมตตา ข.เจรญอสภะ

ค.เจรญปญญา ง. เจรญอนสสต

๑๔.ผมอตตาธปเตยยะมลกษณะเชนไร

ก.ถอความเหนของตน ข.ถอความเหนพวกพอง

ค.ถอความเหนหมญาต ง. ถอความเหนสวนรวม

๑๕.การทำงานมงความถกตองเปนทตงจดวามอธปเตยยะใด

ก.อตตาธปเตยยะ ข. โลกาธปเตยยะ

ค.ธมมาธปเตยยะ ง. ประชาธปไตย

๑๖.ผอยากไดไมมทสนสดเพราะถกอะไรครอบงำ

ก.ราคะ ข.โทสะ

ค.โมหะ ง. ตณหา

๑๗.ขอใดจดเปนภวตณหา

ก. อยากรำรวย ข. อยากมรถใหม

ค. อยากมโทรศพทใหม ง. อยากเปนใหญ

๑๘. ผมธมปเตยยะมลกษณะเชนไร?

ก. ถอตน ข. ถอพวกพอง

ค.ถอความถกตอง ง. ถอเสยงสวนใหญ

๑๙.ขอใดเปนอานสงสของพระวนย

ก. ทำใหมอำนาจ ข. อยรวมกนอยางสงบสข

ค. ทำใหมทรพย ง. ทำใหมความรพธกรรม

๒๐.ขอใดจดเปนญาตตถะจรยา

ก. แสดงธรรมแกพระบดา ข. แสดงธรรมแกประชาชน

ค. แสดงธรรมแกสตวโลก ง. แสดงธรรมแกเทวดา

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒๑.การเวยนวายตายเกดมอะไรเปนสาเหต

ก.กเลสกรรมวบาก ข.ราคะโทสะโมหะ

ค.กศลอกศล ง. ทานศลภาวนา

๒๒.ขอใดกลาวลำดบของวฏฏะไดถกตองทสด

ก.มวบากเพราะกเลสเกด ข.กเลสเกดแลวทำกรรม

ค.ทำกรรมแลวกเลสเกด ง. กเลสเกดจงมวบาก

๒๓.ขอใดเปนความหมายของสกขาในพระพทธศาสนา

ก. ฝกหดกายวาจาใจ ข.เรยนหนงสอ

ค.สาธยายมนต ง. เจรญสมาธ

๒๔.ถกเพอนดาควรใชอปสเสนธรรมขอใด

ก.พจารณาแลวเสพ ข.พจารณาแลวอดกลน

ค.พจารณาแลวเวน ง. พจารณาแลวบรรเทา

๒๕.ยนดเมอเพอนสอบไดจดวามอปปมญญาขอใด

ก.เมตตา ข.กรณา

ค.มทตา ง. อเบกขา

๒๖.ขอใดจดเปนขาศกของเมตตา

ก.ความรก ข.ความโลภ

ค.ความหลง ง. ความพยาบาท

๒๗.พระอรหนตตรงกบขอใด

ก.ผถงกระแสนพพาน ข.ผไกลจากกเลส

ค.ผเกดอกครงเดยว ง. ผไมมาสโลกนอก

๒๘.คนถกหวงนำคออวชชาทวมทบมลกษณะเชนไร

ก.หลงงมงาย ข.ยดตดในตำแหนง

ค.มความเหนผด ง. ยนดในกาม

๒๙. ปญญาหยงรในอรยสจมความหมายตรงกบขอใด?

ก. ฌาน ข. ญาณ

ค. สมาบต ง. สมาธหา

๓๐. เมอนโรธเกดขนควรปฏบตอยางไร

ก.ควรทำใหเจรญ ข.ควรทำใหแจง

ค.ควรละ ง. ควรกำหนดร

๓๑. พระพทธเจาทรงยกยองอนสาสนปาฏหารยเพราะเหตใด?

ก. ทำใหสวย ข. ทำใหรวย

ค. ทำใหฉลาด ง. ทำใหพนทกข

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๓๒.มรรคระดบใดเปนเหตละโอรมภาคยสงโยชนทง๕ได

ก.โสดาปตตมรรค ข.สกทาคามมรรค

ค.อนาคามมรรค ง. อรหตตมรรค

๓๓.กามาทนวกถากลาวถงเรองใด

ก. ทาน ข.สวรรค

ค. การออกบวช ง. โทษของกาม

๓๔.ความตระหนอะไรจดเปนธมมมจฉรยะ

ก.ความด ข.ความร

ค.ทอย ง. ตระกล

๓๕.บญบาปจดเปนมารประเภทใด

ก.ขนธมาร ข.กเลสมาร

ค.อภสงขารมาร ง. มจจมาร

๓๖.คนโทสจรตมลกษณะเชนใด

ก.รกสวยรกงาม ข.โกรธงาย

ค.หลงงมงาย ง. เชองาย

๓๗.คนโทสจรตควรแกดวยกมมฏฐานใด

ก.เมตตา ข.อสภะ

ค.อนสสต ง. อานาปานสต

๓๘.ธรรมคณวาสนทฏโกตรงกบขอใด

ก.ไมจำกดกาล ข.เหนไดดวยตนเอง

ค.เรยกใหมาด ง. นอมเขาใสตน

๓๙.ทาใหมาพสจนไดตรงกบธรรมคณบทใด

ก.สนทฏโก ข.อกาลโก

ค.เอหปสสโก ง. โอปนยโก

๔๐. อานสงสสงสดของการปฏบตตามหลกไตรสขาตรงกบขอใด?

ก. กำจดภย ข. กำจดโศก

ค. กำจดโรค ง. กำจดกเลส

๔๑. แผเมตตาอยางไรจดเปนอปปมญญา?

ก. เจาะจงบคคล ข. จำกดบคคล

ค. ไมจำกดบคคล ง. ถกทกขอ

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๔๒.คำวาผรผตนผเบกบานตรงกบขอใด

ก. อรห ข. พทโธ

ค. ภควา ง. โลกวท

๔๓.พทธคณวาโลกวทตรงกบขอใด

ก. ตรสรชอบเอง ข. ผเสดจไปดแลว

ค. ผรแจงโลก ง. ผจำแนกธรรม

๔๔.สงฆคณวาสามจปฏปนโนตรงกบขอใด

ก. ปฏบตด ข. ปฏบตถกทาง

ค. ปฏบตตรง ง. ปฏบตสมควร

๔๕.ผควรรบของทำบญตรงกบสงฆคณขอใด

ก. อาหเนยโย ข. ปาหเนยโย

ค. ทกขเณยโย ง. อญชลกรณโย

๔๖.บารมในทางพระพทธศาสนาตรงกบขอใด

ก. อำนาจวาสนา ข. โชคลาภ

ค. บญญาธการ ง. คณธรรมอนยวดยง

๔๗.ตงใจเลกสงเสพตดงดเหลาเขาพรรษาชอวาบำเพญบารมใด

ก. ขนตบารม ข. ศลบารม

ค. วรยบารม ง. อธฏฐานบารม

๔๘.พระเวสสนดรบำเพญบารมใดเปนพเศษ

ก. ทานบารม ข. ศลบารม

ค. วรยบารม ง. อธฏฐานบารม

๔๙.โอปนยโกมความหมายตรงกบขอใด?

ก. ควรเรยกใหมาด ข. ควรนอมเขามา

ค. ไมจำกดกาล ง. พงรเฉพาะตน

๕๐. เมอกลาววาสปฏปนโนภควโต...หมายถงระลกถงอะไร?

ก. พระพทธคณ ข. พระธรรมคณ

ค. พระสงฆคณ ง. พระรตนตรย

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยนวชาธรรม ธรรมศกษา ชนโท

จำนวน ๕๐ ขอ ๕๐ คะแนน

๑. ก ๑๑. ค ๒๑. ก ๓๑.ง ๔๑. ง

๒. ข ๑๒. ค ๒๒. ข ๓๒. ค ๔๒. ข

๓. ง ๑๓. ก ๒๓. ก ๓๓. ค ๔๓. ค

๔. ข ๑๔. ก ๒๔. ข ๓๔. ข ๔๔. ง

๕. ก ๑๕. ค ๒๕. ค ๓๕. ค ๔๕. ค

๖. ค ๑๖. ง ๒๖. ง ๓๖. ข ๔๖. ง

๗. ก ๑๗. ง ๒๗. ข ๓๗. ก ๔๗. ง

๘. ข ๑๘. ค ๒๘. ก ๓๘. ข ๔๘. ก

๙. ค ๑๙. ข ๒๙. ข ๓๙. ค ๔๙. ข

๑๐. ง ๒๐. ก ๓๐. ข ๔๐. ง ๕๐. ข

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

แบบทดสอบหลงเรยนวชาธรรม ธรรมศกษา ชนโท

จำนวน ๕๐ ขอ ๕๐ คะแนน

คำชแจง ใหนกเรยนเลอกคำตอบทถกตองทสดเพยงคำตอบเดยว

๑. เมอกลาววาสปฏปนโนภควโต...หมายถงระลกถงอะไร?

ก. พระพทธคณ ข. พระธรรมคณ

ค. พระสงฆคณ ง. พระรตนตรย

๒. โอปนยโกมความหมายตรงกบขอใด?

ก. ควรเรยกใหมาด ข. ควรนอมเขามา

ค. ไมจำกดกาล ง. พงรเฉพาะตน

๓.พระเวสสนดรบำเพญบารมใดเปนพเศษ

ก.ทานบารม ข.ศลบารม

ค.วรยบารม ง. อธฏฐานบารม

๔.ตงใจเลกสงเสพตดงดเหลาเขาพรรษาชอวาบำเพญบารมใด

ก.ขนตบารม ข.ศลบารม

ค.วรยบารม ง. อธฏฐานบารม

๕.บารมในทางพระพทธศาสนาตรงกบขอใด

ก.อำนาจวาสนา ข.โชคลาภ

ค.บญญาธการ ง. คณธรรมอนยวดยง

๖.ผควรรบของทำบญตรงกบสงฆคณขอใด

ก.อาหเนยโย ข.ปาหเนยโย

ค.ทกขเณยโย ง. อญชลกรณโย

๗.สงฆคณวาสามจปฏปนโนตรงกบขอใด

ก.ปฏบตด ข.ปฏบตถกทาง

ค.ปฏบตตรง ง. ปฏบตสมควร

๘.พทธคณวาโลกวทตรงกบขอใด

ก.ตรสรชอบเอง ข.ผเสดจไปดแลว

ค.ผรแจงโลก ง. ผจำแนกธรรม

๙.คำวาผรผตนผเบกบานตรงกบขอใด

ก.อรห ข. พทโธ

ค.ภควา ง. โลกวท

��0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๑๐.แผเมตตาอยางไรจดเปนอปปมญญา?

ก. เจาะจงบคคล ข. จำกดบคคล

ค. ไมจำกดบคคล ง. ถกทกขอ

๑๑.อานสงสสงสดของการปฏบตตามหลกไตรสขาตรงกบขอใด?

ก. กำจดภย ข. กำจดโศก

ค.กำจดโรค ง. กำจดกเลส

๑๒.ทาใหมาพสจนไดตรงกบธรรมคณบทใด

ก.สนทฏโก ข.อกาลโก

ค.เอหปสสโก ง. โอปนยโก

๑๓.ธรรมคณวาสนทฏโกตรงกบขอใด

ก.ไมจำกดกาล ข.เหนไดดวยตนเอง

ค.เรยกใหมาด ง. นอมเขาใสตน

๑๔.คนโทสจรตควรแกดวยกมมฏฐานใด

ก.เมตตา ข.อสภะ

ค.อนสสต ง. อานาปานสต

๑๕.คนโทสจรตมลกษณะเชนใด

ก.รกสวยรกงาม ข.โกรธงาย

ค.หลงงมงาย ง. เชองาย

๑๖.บญบาปจดเปนมารประเภทใด

ก.ขนธมาร ข.กเลสมาร

ค.อภสงขารมาร ง. มจจมาร

๑๗.ความตระหนอะไรจดเปนธมมมจฉรยะ

ก.ความด ข. ความร

ค.ทอย ง. ตระกล

๑๘.กามาทนวกถากลาวถงเรองใด

ก.ทาน ข.สวรรค

ค.การออกบวช ง. โทษของกาม

๑๙.มรรคระดบใดเปนเหตละโอรมภาคยสงโยชนทง๕ได

ก.โสดาปตตมรรค ข.สกทาคามมรรค

ค.อนาคามมรรค ง. อรหตตมรรค

๒๐.พระพทธเจาทรงยกยองอนสาสนปาฏหารยเพราะเหตใด?

ก. ทำใหสวย ข. ทำใหรวย

ค. ทำใหฉลาด ง. ทำใหพนทกข

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๒๑. เมอนโรธเกดขนควรปฏบตอยางไร

ก.ควรทำใหเจรญ ข.ควรทำใหแจง

ค.ควรละ ง. ควรกำหนดร

๒๒.ปญญาหยงรในอรยสจมความหมายตรงกบขอใด?

ก. ฌาน ข. ญาณ

ค. สมาบต ง. สมาธ

๒๓.คนถกหวงนำคออวชชาทวมทบมลกษณะเชนไร

ก.หลงงมงาย ข.ยดตดในตำแหนง

ค.มความเหนผด ง. ยนดในกาม

๒๔.พระอรหนตตรงกบขอใด

ก.ผถงกระแสนพพาน ข.ผไกลจากกเลส

ค. ผเกดอกครงเดยว ง. ผไมมาสโลกนอก

๒๕.ขอใดจดเปนขาศกของเมตตา

ก.ความรก ข.ความโลภ

ค.ความหลง ง. ความพยาบาท

๒๖.ยนดเมอเพอนสอบไดจดวามอปปมญญาขอใด

ก.เมตตา ข.กรณา

ค.มทตา ง. อเบกขา

๒๗.ถกเพอนดาควรใชอปสเสนธรรมขอใด

ก.พจารณาแลวเสพ ข.พจารณาแลวอดกลน

ค.พจารณาแลวเวน ง. พจารณาแลวบรรเทา

๒๘.ขอใดเปนความหมายของสกขาในพระพทธศาสนา

ก.ฝกหดกายวาจาใจ ข.เรยนหนงสอ

ค.สาธยายมนต ง. เจรญสมาธ

๒๙. ขอใดกลาวลำดบของวฏฏะไดถกตองทสด

ก.มวบากเพราะกเลสเกด ข.กเลสเกดแลวทำกรรม

ค.ทำกรรมแลวกเลสเกด ง. กเลสเกดจงมวบาก

๓๐.การเวยนวายตายเกดมอะไรเปนสาเหต

ก.กเลสกรรมวบาก ข. ราคะโทสะโมหะ

ค.กศลอกศล ง. ทานศลภาวนา

๓๑.ขอใดจดเปนญาตตถะจรยา

ก.แสดงธรรมแกพระบดา ข.แสดงธรรมแกประชาชน

ค. แสดงธรรมแกสตวโลก ง. แสดงธรรมแกเทวดา

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๓๒.ขอใดเปนอานสงสของพระวนย

ก. ทำใหมอำนาจ ข. อยรวมกนอยางสงบสข

ค. ทำใหมทรพย ง. ทำใหมความรพธกรรม

๓๓.ผมธมปเตยยะมลกษณะเชนไร?

ก. ถอตน ข. ถอพวกพอง

ค. ถอความถกตอง ง. ถอเสยงสวนใหญ

๓๔.ขอใดจดเปนภวตณหา

ก. อยากรำรวย ข. อยากมรถใหม

ค. อยากมโทรศพทใหม ง. อยากเปนใหญ

๓๕.ผอยากไดไมมทสนสดเพราะถกอะไรครอบงำ

ก. ราคะ ข. โทสะ

ค. โมหะ ง. ตณหา

๓๖.การทำงานมงความถกตองเปนทตงจดวามอธปเตยยะใด

ก. อตตาธปเตยยะ ข. โลกาธปเตยยะ

ค. ธมมาธปเตยยะ ง. ประชาธปไตย

๓๗.ผมอตตาธปเตยยะมลกษณะเชนไร

ก. ถอความเหนของตน ข. ถอความเหนพวกพอง

ค. ถอความเหนหมญาต ง. ถอความเหนสวนรวม

๓๘. เมอใดคอโทสะเกดขนจะระงบดวยวธใด

ก. เจรญเมตตา ข. เจรญอสภะ

ค. เจรญปญญา ง. เจรญอนสสต

๓๙.ผไมรจกบาปบญคณโทษเพราะถกไฟอะไรแผดเผา

ก. ราคะ ข. โทสะ

ค. โมหะ ง. ตณหา

๔๐.ผมเนกขมมวตกมกมความคดเรองใด

ก. บรจาคทาน ข. ฟงธรรม

ค. ออกบวช ง. รกษาศล

๔๑.วตกเรองใดเปนผลรายตอสขภาพจต

ก. เนกขมมวตก ข. อพยาบาทวตก

ค. อวหงสาวตก ง. พยาบาทวตก

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

๔๒.วหงสาวตกมอะไรเปนมล

ก.ราคะ ข. โทสะ

ค.โมหะ ง. โลภะ

๔๓.ผถกวหงสาวตกครอบงำมพฤตกรรมเชนไร

ก. ปองรายผอน ข. เบยดเบยนผอน

ค. อยากไดของผอน ง. อาฆาตผอน

๔๔.อะไรเปนเหตใหเกดสขทางกาย

ก. ปราศจากโรค ข. ปราศจากหน

ค. ปราศจากศตร ง. ปราศจากกเลส

๔๕.การจดเลยงตอนรบผมาเยอนจดเขาในขอใด

ก.อามสบชา ข. ปฏบตบชา

ค.อามสปฏสนถาร ง. ธมมปฏสนถาร

๔๖.ปฏบตบชามประโยชนสงสดอยางไร

ก.ทำใหพนทกข ข. ทำใหมบรวาร

ค.ทำใหจตสงบ ง. ทำใหคนนบถอ

๔๗. เสยงประเภทใดจดเปนวตถกาม

ก.เสยงสวดมนต ข. เสยงเพลง

ค.เสยงผรสวาท ง. เสยงนนทา

๔๘.ขอใดไมใชกเลสกาม

ก.ราคะ ข.โลภะ

ค.อจฉา ง. รป

๔๙.ขอใดจดเปนวปสสนากมมฏฐาน

ก.เพงอสภะ ข.พจารณาไตรลกษณ

ค.บรกรรมกสณ ง. บรกรรมอนสสต

๕๐.บรกรรมวาพทโธจดเปนการเจรญกมมฏฐานอะไร

ก.สมถกมมฏฐาน ข.วปสสนากมมฏฐาน

ค.อสภกมมฏฐาน ง. เมตตากมมฏฐาน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยนวชาธรรม ธรรมศกษา ชนโท

จำนวน ๕๐ ขอ ๕๐ คะแนน

๑. ข ๑๑. ง ๒๑. ข ๓๑. ก ๔๑. ง

๒. ข ๑๒. ค ๒๒. ข ๓๒. ข ๔๒. ค

๓. ก ๑๓. ข ๒๓. ก ๓๓. ต ๔๓. ข

๔. ง ๑๔. ก ๒๔. ข ๓๔. ง ๔๔. ก

๕. ง ๑๕. ข ๒๕. ง ๓๕. ง ๔๕. ค

๖. ค ๑๖. ค ๒๖. ค ๓๖. ค ๔๖. ก

๗. ง ๑๗. ข ๒๗. ข ๓๗. ก ๔๗. ข

๘. ค ๑๘. ค ๒๘. ก ๓๘. ก ๔๘. ง

๙. ข ๑๙. ค ๒๙. ข ๓๙. ค ๔๙. ข

๑๐. ง ๒๐. ง ๓๐. ก ๔๐. ค ๕๐. ก

ภาคผนวก

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

บรรณานกรม

กองพทธศาสนศกษา. (๒๕๕๗).คมอการจดการเรยนการสอนและสอบธรรมศกษาในสถานศกษา

(พมพครงท ๑).กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา. (๒๕๕๗). หลกสตรการศกษาพระปรยตธรรม

แผนกสามญศกษา พ.ศ. ๒๕๕๗ ระดบมธยมศกษาตอนตน (ม.๑-ม.๓).

กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง. (๒๕๕๗).ผลการสอบธรรมสนามหลวง ฉบบดวด ประจำป

๒๕๕๔-๒๕๕๖.กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง. (๒๕๕๖). เรอง สอบธรรมของสนามหลวง แผนกธรรม พ.ศ.

๒๕๕๖ (พมพครงท ๑).กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง. (๒๕๕๘). เรอง สอบธรรมของสนามหลวง แผนกธรรม พ.ศ.

๒๕๕๗ (พมพครงท ๑).กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท วชาธรรม

คณะผจดทำ

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร โท เอก (วนย)

๑.พระมหาสรชยสขญาโณ วดราชบพธสถตมหาสมาราม

๒.นายอดศกดวไลลกษณ ผอำนวยการโรงเรยนวดราชบพธ

๓.นายสำราญเพยรด รองผอำนวยการโรงเรยนวดราชบพธ

๔.นางสาวนภาบญคลง ครชำนาญการพเศษ

๕.นางสาวรตนาลมศรวาณชยกร คร

แนวท

างการจ

ดการเรย

นรธ

รรมศกษา ช

นโท

วชาธ

รรม

สานกสงเสรมกจการการศกษาสานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนโท

วชาธรรม