เปดเลม ฉบบท ๑๐ เดอนมนาคม พ.ศ. ๒๕๕๙

ขอเรยกวารสารโพธยาลยฉบบนวา “ฉบบสภยแลง” เพราะเปนปญหาใหญทประเทศไทยของเราก�าลงเผชญอยในขณะน ซงมความ รายแรงและนากลวเกนกวาจะนก เพราะถานกไปกอาจจะหวนไปถงการสนโลก เพราะไมใชประเทศไทยเทานนทเผชญกบภยแลง แมแตประเทศในซกโลกใตอยางเวเนซเอลา กเจอเขากบภยแลง ถงขนาดใหขาราชการไปท�างานแคสปดาหละ ๒ วน เพอประหยด การใชน�า และดบไฟในจดตางๆ วนละ ๔ ชวโมง

ในประเทศอนเดย แดนพทธภม นบเปนประเทศทมพนทกวางขวางใหญโตนบเปน อนดบตนๆ ของโลก บางภมภาคประสบภยแลงอยางรนแรง ผคน สตวเลยง สตวในธรรมชาตลมตายไปเปนจ�านวนมาก มขาววา มนษยตายไปเพราะความแลงและอณหภมทสงเกอบหาสบองศาเซลเซยสกวาหมนคน ทยงคงมชวตเหลออยกตองตอสกบความตาย ทกวน ทงความแหงแลง ความอดอยาก และคลนความรอน

แมวาประเทศไทยจะไมตองท�าถงอยางนน แตกเกดความเสยหายอยางมากมาย มขอมลจากรฐบาลระบวา เสยหายไปกวาเกาหมนลานบาท โปรดสงเกตวาไมลงตวเลข เพราะเลขศนยมนมากจนนาตกใจ

มขาววา น�าในกวานพะเยาแหงมากทสดในรอบ ๖๐ ป แถวตลงแหงจนเหนพนแตกระแหง น�าในทะเลสาปหวยโจ ทมหาวทยาลยแมโจ แหงจนกระทงตองมการจบปลาขนมา มฉะนน ปลากจะตายในทะเลสาปทน�าแหง พอน�าจดแหง จนน�าทะเลเขามาเจอปน ท�า ใหเสยระบบนเวศทเคยเปนมา ปลาตาย น�าเสย ตนไมตาย

ผลทเกดจากความแลงอกอยางหนงทปรากฏใหเหน กคอการทรดตวลงของถนนตางๆ ทเกดขนอยางมากมายทวประเทศ อาคาร และสงกอสรางทรดตวลง ดงทเปนขาวตามหนาหนงสอพมพ

จรงอยความแลงเปนเรองของธรรมชาต แตเปนสงทปองกนได ตลอดหลายปทผานมา การตดไมท�าลายปา การใชน�าอยางฟมเฟอย มสวนท�าใหความแลงรนแรงยงขน แมจะม ฝนตก กไมสามารถจะเกบความชมชนไวได เพราะปาไมพอ แมแตปาเขาใหญ กแลงกนดาร จนฝงชางตองตระเวณหาแหลงน�าเพอการบรโภค เดนทางเรรอนไกลออกไปเพอหาน�า จนบางทลมตายไปอยางนาอนาถ ถงเวลาแลวหรอยงทคนไทยทกคนควรสนใจปญหาน และรวมมอกนเพอแกไขปญหาใหลลวงดวยความรอบคอบแยบคาย แมแตปจเจกบคคล กควรเรมประหยดน�าดวยวธการตางๆ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 1 5/10/16 2:11 PM

ประธานทปรกษาพระครธรรมธรสมนต นนทโก

อคคมหาบณฑต

บรรณาธการอ�านวยการพระมหาประนอม ธมมาลงกาโร

บรรณาธการบทความพนตา องจนทรเพญ

panitaang@gmail.com

บรรณาธการฝายศลปพสรน ไชยโคตรเอมมกา แกวสรดวนเพญ พรมเมอง

กองบรรณาธการคณะสงฆวดจากแดง

ส�านกงาน : วดจากแดง๑๖ หม ๖ ถ.เพชรหงษ

ซ.เพชรหงษ ๑๐ ต.ทรงคนอง อ.พระประแดง จ.สมทรปราการ ๑๐๑๓๐

โทรศพท. ๐๒-๔๖๔-๑๑๒๒

ภาพปกธรรมเมกขสถป สารนาถ

เครดตภาพมนตร ศรธรรมปต

ออกแบบปก เอนก เออการณวงศ

อปถมภอปกรณ คอมพวเตอรโดย

คณพชรพมล ยงประภากร ประธานกรรมการสนคา

แบรนด ‘สวมล’

ด�าเนนการจดพมพโดยสาละพมพการ

๙/๖๐๙ ต.กระทมลมอ.สามพราน จ.นครปฐมโทร. ๐๒-๔๒๙๒๔๕๒, ๐๘๖-๕๗๑๑๖๘๕

๑๐๑๐ สารบญวารสารโพธยาลยฉบบน

มบทความเขากบปญหาภยแลง ธรรมบรรยายของพระ- อาจารยมหาประนอม ธมมา- ลงกาโร ซงจะชวยจดประกายความคดของญาตโยมทงหลายวา ธรรมะจะชวยตานภยแลงไดอยางไร บดนถงเวลาแลวทมนษยทงหลายควรจะได ตนตว รคณคาของสงทบางครงเรามอยอยางเหลอเฟอ จนกระทงมองไมเหนคา ดงเชน น�า และอากาศ ทเราหายใจเขาไป เคยถามตวเอง หรอไมวา ถาไมมน�าและอากาศขนมาจรงๆ จะมชวตอยไดหรอไม เหนแลวหรอ ยงวามนส�าคญเพยงใด และเมอตระหนกรวาส�าคญ ท�าไมจงไมสนใจ ใหความส�าคญ และถนอมรกษาใหอยกบเรานานๆ เปนก�าลงตอชวตของเราใหไดมโอกาสท�าความด และเดนทางไปสพระนพพาน ไมใช ต องมาตายเสยกอน เพราะขาดน�า ขาดอากาศบรสทธหายใจ

เชนเดยวกบในวารสารทกเลมทผานมา ฉบบนยง คงมบทความดๆ มาน�าเสนอใหผอาน ไดแงคด ความร และปญญา คณะผจดท�าคดสรรสงดๆ มาใหผอานของ เราเสมอ ขอเพยงทานเปดใจรบเทานน

คณะผจดท�า

๑. ภยแลง...สไดดวยวถพทธ ๓

(พระมหาประนอม ธมมาลงกาโร)

๒. Who is Who ๑๒

ในพระพทธศาสนา : หลวงปทวด

(ปาว-เตโช)

๓. สบคนหาพระพทธบาท ๕ รอย (๑) ๒๒

(วเทศทยย)

๔. พระพทธรปส�าคญ : ๒๘

พระพทธรปมงคลโบราณ

(กองบรรณาธการ)

๕. สตวโลกนารก ศพทบาลนาร ๓๒

(พระมหาฟกจ ชตปญโญ)

๖. หนงสอดทควรม : ๓๘

พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท

๗. กวมนา ๔๐

(ปปญจา)

๘. ภกษณสภา ธดาชางทอง ๔๑

ผเหนโทษของเงนและทอง

(ธรปญโญ)

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 2 5/10/16 2:11 PM

ท ๒๗ มนาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ ตงแตเวลา ๐๙.๐๐ น. จนถง ๑๕.๓๐ น.

ในกจกรรมสภยแลงครงน ทางวดได กราบเรยนพระภกษสงฆและเชญชวนผน�า ทองถนและประชาชน ใหมารวมกจกรรม ครงนอยางพรอมเพรยงกน โดยกจกรรมทส�าคญกคอ การสมาทานศล การถวายน�าบชาพระพทธรปปางขอฝน การฟงธรรมบรรยาย การสวดพระปรตรคาถาขอฝน การถวายสงฆทาน ทอดผาปาซอทดน การปลกตนไม การกรวดน�าอทศบญและการแผเมตตาใหแกสรรพสตวทงหลาย โดยเฉพาะเหลาเทวดา

กจกรรมดงกลาวน ทางวดมวตถประสงคเพอกระต นเชญชวนใหฝายพระสงฆและประชาชนในทกภาคสวนไดมจตส�านกรวมกนในการแกปญหาภยแลงทก�าลงคกคามประเทศชาตอยในขณะน และตองการใหกจกรรมน เปนแบบอยางในการสภยโดยใชวถทางแหงพระพทธศาสนา ดงจะไดกลาวรายละเอยดตอไป

เมอเกดภยแลงขน รฐบาลกพยายามตอส แกไขปญหา ทงระยะสน ระยะกลาง ระยะยาว ดวยการแจกน�าใหประชาชน การขดเจาะน�าบาดาล การสรางศนยจายน�า เปนตน แตล�าพงรฐบาลฝายเดยวกมอาจแกไขปญหานใหลลวงไปไดดวยด จะตองอาศยความรวมมอกนทง ๓ ฝาย คอ ฝายบาน ฝายวด และฝายรฐบาล

วดจากแดง...ตนแบบแหงการสภยแลง

แตในขณะทฝายรฐบาลก�าลงด�าเนนการแกปญหาภยแลงน ฝายบานคอประชาชน และฝายวด คอพระสงฆ ยงไม ด�าเนน กจกรรมใดๆ อนเปนการรวมสภยแลงไป พรอมๆ กนกบฝายรฐบาลเลย ดวยเหตนทางวดจากแดงจงขออาสาเปนฝายวดหรอฝายศาสนจกร ทจะเชญชวนฝายบานหรอฝายประชาชนใหมาชวยกนสภยแลง เพอสนบสนนรวมกบฝายรฐบาล ดวยการจด “กจกรรมสภยแลงตามแนววถพทธ” ขน ในวนอาทตย

ภย คอ สงทนากลว เพราะน�าความทกขยากตางๆ มาส

มวลมนษยทงหลาย เชน ทพภกขภย ภยทเกดจากการขาดแคลนอาหาร

โรคภย ภยทเกดจากโรคระบาด เปนตน ซงภยทงหลายกไดเกดขนใน

หลายๆ ประเทศทวโลก ดงทปรากฏเปนขาวใหเหนกนอยเนองๆ และไม

เวนแมแตประเทศไทยของเราทก�าลงประสบกบภาวะขาดแคลนน�า ท

เรยกวา ภยแลง ในหลายพนท และภยแลงทเกดขนนกสงผลกระทบ

โดยตรงกบการเกษตรและแหลงน�า รวมถงผลกระทบดานเศรษฐกจ สง

แวดลอม และสงคม พระมหาประนอม ธมมาลงกาโร

ภยแลง...ส ไดดวยวถพทธ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 3 5/10/16 2:11 PM

4๑๐๑๐

ภยแลงเกดจากอะไร

ภยแลงเกดจากเหตหลายประการ ตาม ทร กนโดยมาก กคอเกดจากภยธรรมชาต ๒ อยาง ไดแก เตโชธาตและวาโยธาตวปรต กคอธาตไฟหรอความรอนและลมฟาอากาศทแปรปรวนเปลยนแปลงไปจากปกต และอก ๑ อยาง คอ เกดจากน�ามอของมนษย ซง สงผลกระทบมากกวาเหตธรรมชาตเสยอก สวนสาเหตภยแลงอก ๒ อยาง กคอเกดจากเทวดา ๒ ตน คอ วสสวลาหกประมาท และอสรนทราหทแกลงมนษย เพราะมนษยไม ตงอยในศลในธรรม ซงสาเหตภยแลงทง ๕ ประการเหลานน มปรากฏอยใน วสสสตร ปญจกนบาต องคตตรนกาย

วสสสตรวาดวยอนตรายของฝน๕ประการ

ดกอนภกษทงหลาย อนตรายของฝน (ฝนแลง) ซงนกพยากรณรไมได สายตาของนกพยากรณหยงไมถง ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ

๑. เตโชธาตเบองบนอากาศก�าเรบ เมฆทเกดขนยอมกระจายไปเพราะเตโชธาตก�าเรบ นเปนอนตรายของฝนขอท ๑ ซงนกพยากรณไมร สายตาของนกพยากรณหยงไมถง

(พระอรรถกถาจารยกลาววา เตโชธาตก�าเรบ กคอ กองไฟใหญเกดขน)

๒. วาโยธาตเบองบนอากาศก�าเรบ เมฆทเกดขนยอมกระจายไปเพราะวาโยธาตก�าเรบ

๓. อสรนทราหเอาฝามอรบน�าแลวทงลงในมหาสมทร

(พระอรรถกถาจารยกลาววา อสรนทราห เอามอกวางประมาณ ๓๐๐ โยชน รบน�าทตงขนตามฤดกาล)

๔. วสสวลาหกเทวบตรประมาทเสย

(พระอรรถกถาจารยกลาววา วสสวลาหก- เทวบตร เปนผประมาท คอปราศจากสต เพราะมวเมาในการเลนของตนเสย จรงอย เมอพวกเขามจตคดวา พวกเราจะยนด ดวยความยนดของตน ฝนยอมตก แมมใชฤดกาล เพราะไมมจตคดอยางนน ฝนจงไมตก ทรงหมายถงขอนน จงตรสดงนวา ถงแมในฤดกาล ฝนกไมตก)

๕. พวกมนษยไมตงอยในธรรม

ดกอนภกษทงหลาย อนตรายของฝน ๕ ประการนแล ซงนกพยากรณรไมได สายตาของนกพยากรณหยงไมถง

ภยแลง...แกไขได ดวยวถพทธ

การแกไขภยแลงดวยวถทางของพระพทธ- ศาสนามวธ ดงน

ภยขอท ๑ (เตโชธาตเบองบนอากาศก�าเรบ) และขอท ๒ (วาโยธาตเบองบนอากาศก�าเรบ) ซงเปนเหตใหฝนไมตก เกดภาวะ แลงขน แกไดดวยการปลกตนไมและท�าบญดวยน�า เพราะบญจากการปลกตนไมเปน การคนปาสธรรมชาต การท�าบญดวยน�าเปนเหตใหตนไดรบผลวบากทมน�าใช

ภยขอท ๓ (อสรนทราหแกลงมนษย) และขอท ๔ (วสสวลาหกเทวบตรประมาท) แกไดดวยการสวดพระปรตร อานภาพของพระปรตรมอ�านาจมาก ชวยขจดภยตางๆ ใหสงบลง เทวดาทงหลายเมอไดฟงเสยงสวดสาธยาย กจะมจตยนด อนโมทนาทกครงไป และเมอผสวดอทศบญใหเทวดา กจะไดเปนทรกทชนชอบของเหลาเทวดาทงหลาย

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 4 5/10/16 2:11 PM

5๑๐๑๐

ภยขอท ๕ (พวกมนษยไมตงอยในธรรม) แกไดดวยการสมาทานไตรสรณคมนและ ศล ๕ แลวตงใจรกษา และงดเวนทจรตทงหลาย ตงตนอยในธรรม ไมลกลอบตดไมท�าลายปา ไมทงขยะเสยหรอมลพษของเสยท�าลายบรรยากาศ ไมท�าลายสงแวดลอม เปนตน เพราะการมศลธรรมของมนษยจะท�าใหเกดความสมดลของธรรมชาต และไมเกดภยแลงขน

กจกรรมสภยแลง ณ วดจากแดง

กจกรรมในวนอาทตยท ๒๗ มนาคม ทกทานทมารวมกจกรรมสภยแลง ไดประกอบกศลหลายอยาง ตงแตกราบพระ บชาพระ- รตนตรย โดยเฉพาะพระพทธรปปางขอฝนทประดษฐานอยเบองหนา ไดกลาวไตรสรณคมน สมาทานศล ท�าบญถวายน�าแกพระสมมา- สมพทธเจา ฟงธรรมบรรยาย รวมสวดพระปรตร ถวายสงฆทาน ถวายผาปา ไดอทศบญและแผเมตตาใหเทวดา และไดรวมบญปลกตนไม

เมอสาธชนทงหลายไดกราบพระ ถง ไตรสรณคมน สมาทานศลแลว ทกคนกลาวค�าถวายน�าแดพระสมมาสมพทธเจา โดยกลาวตามอาตมา ดงน

อรหตาทห นวคเณห สมนนาคตสสสมมาสมพทธสส อม� อทก� เทม,

ขาพเจาขอนอมถวายน�าฉนน�าใชน แดองคพระสมมาสมพทธเจา ผทรงประกอบ ดวยพระคณ ๙ ประการ มความเปนพระ- อรหนตเปนตน,

อท� เมปญญ� นพพานสสปจจโย โหต,

ขอกศลผลบญนจงเปนปจจยเพอใหขาพเจาไดดมด�าน�าอมตะคออรยสจทง ๔ ขอใหพน

จากสภาพอดอยากน�ากน น�าใช ใหมน�าอด น�าทน ใหมน�าจตน�าใจ ตราบจนถงไดดมด�าน�าอมตะคออรยสจทง ๔ ดวยเทอญ

อม� ปญญภาค� สพพสตตาน� เทม.

ขาพเจาขอแบงบญน ใหแกญาตทงหลายในชาตนกด ในชาตกอนๆ กด ตลอดจนถงภมมฏฐเทวดา รกขเทวดา อากาสฏฐเทวดา ทาวจตโลกบาลทง ๔ ทาวสกกเทวราช ขอใหทานทงหลายเหลานน จงไดรบรไดรวมอนโมทนาบญ ในครงน และขอเจาะจงไปถงทานอสรนทราหเทพบตร วสสวลาหก หรอเรยกอกชอหนงวา ทานทาวปชชนนะ จงได รบร ไดรวมอนโมทนาบญกบขาพเจาทงหลายดวยเทอญ

เมอเราแบงบญใหเทวดาแลว ตอไปจะ แผเมตตาไปใหทานดวย และทส�าคญคอ มนษยตองตงอยในศลในธรรม ตองใหสมาทานศล เพราะการรกษาศล ๕ จะท�าใหเราทงหลายสภยแลงได ซงอาตมาจะไดกลาวรายละเอยดตอไป

วดจากแดงขออาสาเปนตวแทนฝายสงฆสภยแลง

ในการสภยแลงตองอาศยความรวมมอ ๓ ฝาย คอ บาน วด รฐบาล วดจากแดงของเราขออาสาเปนตวแทนฝายพระสงฆทจะ ลกมาปลกใหโยมเกดศรทธา เกดปญญา ได เหนวาควรจะสภยแลงอยางไร จงจดโครงการนขนมา

โดยปกต เมอเกดภยน�าทวม หลายวดตงเปนศนยรบบรจาคแลวกสงไปชวยเหลอ แตภยแลงยงไมมการชวยเหลอเปนรปธรรมนก ททราบขาวกมอยวดหนงคอวดสระเกศ พระ-

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 5 5/10/16 2:11 PM

6๑๐๑๐

สงฆทานใหลกศษยไปสภยแลงตางจงหวด โดยการชวยขดเจาะน�าบาดาลรวมกบรฐบาลเลย และชวยลอกคลองในหลายจงหวด

แตกจกรรมสภยแลงตามทอาตมาคดไว ทเรยกวา “กจกรรมสภยแลงตามแนววถพทธ” ยงไมมวดใดคดกระท�าเลย ดวยเหตนเอง อาตมาจงไดศกษาขอมลวธการแกปญหาทปรากฏในพระไตรปฎกแลวน�ามาจดกจกรรมสภยแลงครงนขน

การสภยแลงตามแนววถพทธ

วถพทธ คอ วถทใหปญญา เมอเกดศรทธาแลว มรปแบบแลว ตอไปตองใสปญญาปญญานคอ ไมไดแกดวยอารมณ ไมไดแกดวย ความรสก แตแกดวยความร ความเขาใจ ในสวนทรฐบาลแกปญหาดวยการขดเจาะหา แหงน�า กแกไดบางท สวนทไมไดขดเจาะก แกปญหาไมได แตถาใหปญญา ชาวบานสามารถชวยเหลอตวเองไดครงหนง รฐบาลใหความชวยเหลออกครงหนง มนกชวยได

ฉะนน วถพทธกคอวถทใหปญญา เมอเกดปญหาไมวาปญหาใดๆ กตาม ตองใหปญญากอน ตอง อตตา ห อตตโน นาโถตนเปนทพงของตน ตองมปญญาชวยเหลอตนเองเปนอนดบแรกกอน ตอไปรฐบาลมาเสรม หนวยงานอนๆ มาเสรม ในทสดกแกปญหาไดทกเรอง

การใหปญญาใหอยางไรบาง ใหผานใคร ฟงแลวไดผล อาตมาจงรวบรวมขอมลปญญาสภยแลงจากพระไตรปฎกมาให มบทสวด มาให แลวกน�าท�ากจกรรมทงหมด

กจกรรมเกยวกบสงแวดลอม

ขณะนวดจากแดง มกจกรรมเกยวกบสงแวดลอม หลายประการ

๑. การน�าเศษขยะในครวเรอนกลบมาใชประโยชน

เศษขยะทกชนด เชน เศษผก เศษผลไม เศษอาหาร พลาสตก กงไม ยกเวนขยะมพษ ทางวดเอากลบมาใชไดทงหมด เอามาใชท�าเปนแกส เปนปย เปนอเอม

ถงและแกวพลาสตก อยาทง ใหเกบรวบรวมเอาไว ถาน�าไปขายไดกโลกรมละ ๕-๘ บาท แตถาน�ามาใหวด พลาสตก ๑ กโลกรม ผลตน�ามนเบนซนได ๑ ลตร เพราะตอนนเครองมอของทางวดพรอมแลว รอใหญาตโยมมารวมมอกน มาชวยกนรกษาสงแวดลอม ชวยลดโลกรอน ดวยการเอาขยะมาใชงานไดทงหมด ไมเหลอแมแตชนเดยว

๒. การปลกตนไม

การปลกตนไม เพอลดโลกรอน กเหนประจกษกนอยแลว วนนญาตโยมจะไดปลกตนไม ๑ หมนตน ตนแรก คอ ตนไม กลางใจ กคอความรมเยน ซงอานสงสของการปลกตนไมไดอะไรบาง ในพระไตรปฎก วนโรปสตร ไดกลาวไวชดเจนมาก

เทวดาทลถามพระพทธองควา “ชนพวกไหนมบญเจรญในกาลทกเมอ ทงกลางวนและกลางคน ชนพวกไหนตงอยในธรรม สมบรณดวยศล เปนผไปสวรรค.”

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 6 5/10/16 2:11 PM

7๑๐๑๐

พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา “ชน เหลาใด สรางอาราม (สวนไมดอกไมผล) ปลกหมไม (ใชรมเงา) สรางสะพาน และชนเหลาใดใหโรงน�าเปนทาน และบอน�า ทงบานทพกอาศย ชนเหลานนยอมมบญเจรญในกาลทกเมอทงกลางวนและกลางคน ชนเหลานนตงอยในธรรม สมบรณดวยศล เปนผไปสวรรค.”

การปลกตนไมไดบญถาวร และทส�าคญกคอ การปลกตนไมอยาคดวาตนเลกนด เดยว เพราะไดสรางทประสตใหแกพระ- พทธเจา ไดสรางทตรสร ทปรนพพานใหแกพระพทธเจา เพราะพระพทธเจาทกพระองค ประสต ตรสร และปรนพพานใตตนไมพระพทธเจาเปนโอรสกษตรย แตประสต ตรสร ปรนพพานใตตนไมทกพระองค และกแสดงธรรมโดยมากใตตนไมดวย

มพระสตรทบอกใหพระไปปฏบตธรรม พระพทธองคกจะใชค�าศพททเกยวกบตนไม วา ดกอนภกษทงหลาย โนน โคนไม โนน เรอนวาง พวกเธอจงมความเพยรไปปฏบตธรรมเถด

โคนไม เปนจดแรกทพระพทธเจาตรส บอกพระใหไปปฏบตธรรม ฉะนน เราปลกตนไมเพอสรางทปฏบตธรรมใหกบพระสงฆ

สรางตก สรางอาคาร ใชงบประมาณเยอะ ตนไมตนเดยวไดทปฏบตธรรมใหกบพระ

หลงจากนน ตนไมทกตนทญาตโยมไดปลก กเหมอนไดสรางวมานใหกบเทวดา คอรกขเทวดาจะมาอาศยอย วมานทเราอยสรางไดแลว เราจะสรางวมานใหกบเทวดาดวย นอกจากนน การปลกตนไม เปนการสรางบานใหนก หน มด แมลงตางๆ ไดอยอาศย จากนน ชวยลดโลกรอน จากนน ไดปจจย ๔ จากตนไม

ทส�าคญ ปลกตนไมไดบญถาวร บญใดทท�าทเดยวไดบญทกวน ปลกตนไม ๑ ตน ไดบญตลอดเวลา ตงแตตนไมนยงอยจนกระทงตนไมนหมดสภาพไป

แตญาตโยมไมมโอกาสไดยนไดฟง เพราะพระสงฆมกจะเทศน โยม..ท�าบญดวยศาลา ไดอานสงสอยางน โยม...ท�าบญสรางเมรไดอานสงสอยางน โยม...สรางโบสถไดอานสงสอยางน แตอานสงสการปลกตนไม...ไมไดเทศน สภยแลง...ไมไดเทศนเลย

กจกรรมสภยแลง

พระสงฆอาจจะคดวา ทานไมใชนกส ไมใชนกรบ แตความจรง เมอทานบวชเขามาแลว ทกรปเปนนกรบหมด นกรบในทางพระพทธ- ศาสนา มชอเตมยศวา กเลสสงคามโยโธ แปลวา นกรบสมรภมกเลส มศลเปนเสอเกราะ มพระปรตรเปนโล มศรทธาเปนกระสน มเมตตาและปญญาเปนอาวธ

เมตตาเปนอาวธ ทตองปลอยออกไป แตปญญาวธ หามปลอย ตองไวกบตว ปญญาวธ ไดแก วปสสนาปญญา

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 7 5/10/16 2:11 PM

8๑๐๑๐

อยาลมนะ...โยม ใสเสอเกราะใหแลวทกคน คอศล ตอนนก�าลงจะใหโลคนละใบคอพระปรตร แลวกเตรยมกระสนใหพรอมคอศรทธา สทธา พช� ศรทธาคอเมลด เปน กระสน ตโป วฏ ตบะคอความเพยรเปน น�าฝน

มทงอาวธ มทงกระสน เปนนกรบชนยอดแลว เรากจะประกาศสกบความไมร นกรบสมรภมน สกบความไมร สกบความแหงแลง สกบความยากจน ฉะนน วนนเปนวนประกาศสงครามกบความไมร ความแหงแลง เราจะฆากเลสทอยในใจของเรา

ศตรภายในทเราจะประกาศส คอ กเลสทท�าใหจตของเราเศราหมอง ม ๑๐ ตว ไดแก โลภะ ความโลภ โทสะ ความโกรธ โมหะ ความหลง มานะ ความถอตว ทฏฐ ความเหนผด วจกจฉา ความสงสย ถนะ ความหดหทอถอย อทธจจะ ความฟงซาน อหรกะ ความไมละอายตอความชว และอโนตตปปะ ความไมเกรงกลวตอความชว เพราะเมอจดการกเลสเหลานไดแลว ทกคนจะมความสข

ท�าไมตองสภยแลงดวย เพราะเราเปน กเสสสงคามโยโธ นกรบสมรภมกเลส ขอนพระพทธเจาไดตรสไวใหเอง แลวกสวมเสอเกราะใหทกคน มโล มอาวธ มกระสนให ทกๆ คน และบอกดวยวา ศตรม ๓ ระดบ

ระดบแรก ศตรเหนตวได เดนไปมาได เรยกวา วตกกมกเลส เปนกเลสอยางหยาบทท�าใหกาวลวงทจรตทางกายและวาจา ใชอาวธคอศล

ระดบสอง ศตรทเหนแคเงา แวบๆ ขนมา แวบๆ ขนมา เรยกวา ปรยฏฐานกเลส เปนกเลสอยางกลางทเกดรวมกบอกศลจต ใช อาวธคอสมาธ

และระดบทสาม ศตรทไมเหนแมแตเงา ไมขนสวถจต แตปฏบตการเลนงานเราได เรยกชอวา อนสยกเลส เปนกเลสทนอนเนองอยในขนธสนดานของเรา ใชอาวธคอปญญา ไดแก วปสสนาปญญา

กจกรรมสภยแลงในวนน คอ สดวยทาน คอท�าบญดวยน�า สดวยศล คอรกษาศล ๕ และสดวยภาวนา คอการสวดพระปรตรและการแผเมตตา นคอสงทเราจะไดทงหมด

วดจากแดงก�าลงขยายพนทเพอรองรบงานพระศาสนา

ตอนนวดจากแดงกก�าลงขยายท เพราะคนลนวด ปกตโยมจะบอกวา คนไมเขาวด อาตมากถามวา โยม...ท�าไมไมเขาวด โยมกบอกสาเหต เพราะเขาไปแลว...เปนพทธพาณชย เขาไปแลว...มแตสะเดาะเคราะห...ไมได ปญญา ทกขใจกกลบมาเหมอนเดม เขาไปแลว...กระเปาหนาๆ บางลงๆ

เพราะเหตทพระลนวด คนลนวด จงตองซอทขยายออกไปอก ๒๐ ไร งบประมาณกมาจากญาตโยมททอดผาปา มาจากญาตโยมใหหยบใหยมมา จากนนกจะไดโอนทดนมาเปนของวด แลวกพฒนา ขยายใหเปนวดทมการศกษาสงสดในประเทศไทย และเปนวด ทมการพฒนาทกรปแบบ ทงปรยต ทงปฏบต

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 8 5/10/16 2:11 PM

9๑๐๑๐

และการเผยแผ และไมใหเปนพาณชย ใหญาตโยมทมทกขใจ เขามาแลว กมาผอนคลายทวด มทกขจะไปไหน มทกขกมาทวดนแหละ คอวตถประสงคของการจดงาน ตลอดถงงานพระศาสนาทวดจากแดงของเรา ทงในปจจบน และในอนาคตดวย

สวดพระปรตรขอฝนอทศบญและแผเมตตา

ตอไปน ทงพระสงฆและอบาสกอบาสกาทงหลาย สวดพระปรตร พรอมดวยคาถา ขอฝนโดยพรอมเพรยงกน ดงน

๑. มหานมสการ บทนอบนอมพระพทธ- เจา วา นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส. (๓ หน)

๒. ไตรสรณคมน บทสวดขอถงพระ- รตนตรยวาเปนสรณะ วา พทธ� สรณ�คจฉาม... เปนตน

๓. นมการสทธคาถา บทสวดนอบนอมพระพทธเจา วา สมพทเธ... เปนตน

๔. รตนสตรบทสวดคณของพระรตนตรยแลวอางคณนนมาพทกษคมครองใหมความสวสด ใหพนภยทงปวง เชน ทพภกขภย คอ ขาวยากหมากแพง อมนสสภย คอ อมนษยเบยดเบยน และโรคภย คอ โรคระบาด วา ยานธ ภตาน สมาคตาน... เปนตน

๕. กรณยเมตตสตร บทสวดแผเมตตาแกเทวดา วา กรณยมตถกสเลน... เปนตน

๖. มจฉราชจรยาคาถา บทสวดขอฝน ทกลาวถงจรยาวตรของพระยาปลา วา ปนปร� ยทา โหม... เปนตน

๗. เทวตาอยโยชนคาถา บทสวดสงเทวดา วา ทกขปปตตา จ นททกขา... เปนตน

๘. บทสวดใหพรวาภวตสพพมงคล�...เปนตน

(กจกรรมบญอนๆ คอ การฟงธรรมบรรยายเรอง การรกษาศล ๕ สภยแลง และการทอดผาปาซอทดน)

๙. ปตตทานคาถา บทสวดอทศสวนบญใหแกเทวดาและสรรพสตว วา ยา เทวตาสนต วหารวาสน... เปนตน

๑๐. อปปมญญาภาวนา บทแผเมตตา วา สพเพ สตตา, สพเพ ปาณา, สพเพภตา, สพเพ ปคคลา... เปนตน

๑๑. กราบลาพระรตนตรย วา อรห�สมมาสมพทโธ ภควา... เปนตน

การรกษาศล ๕ สภยแลง

บรรดาเหตแหงภยแลง ๕ ประการนน การทพวกมนษยไมตงอยในธรรม เชน ไมรกษาศล ๕ เปนตน กเปนอนตรายของฝน ท�าใหฝนไมตกตองตามฤดกาล เปนเหตให เกดภยแลงไดเชนกน ทปรากฏในกรธรรมชาดกอรรถกถา มเนอความโดยสรปวา

ในอดตกาล สมยทพระเจาธนญชยโกรพย ครองราชสมบตอยในพระนครอนทปฏฏ แควนกร พระโพธสตวปฏสนธในพระครรภของ พระอครมเหสของพระราชานน เมอเจรญวยแลวไดเรยนจบศลปทงปวงในเมองตกกสลา พระโพธสตวทรงด�ารงต�าแหนงอปราช แต หลงจากพระบดาสนพระชนม กทรงครองราชสมบตสบตอมา

พระองคประกอบดวยทศพธราชธรรม ทรงประพฤตในศล คอกรธรรม อยางบรสทธ แมพระมารดา พระอครมเหส พระอปราช ผเปนพระอนชา พราหมณผเปนปโรหต อ�ามาตย

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 9 5/10/16 2:11 PM

10๑๐๑๐

ผรงวดนา สารถ เศรษฐ มหาอ�ามาตยผตวงขาว นายประต และนางวรรณทาสผเปนนครโสเภณ กรกษาศล ๕ ไดบรสทธเหมอนพระ- โพธสตว พระโพธสตวไดสรางโรงทาน ๖ แหง ทรงสละทรพยวนละหกแสน ทรงยนดในการบรจาคทานแกชาวชมพทวปทงสน

ตอมา ในแควนกาลงคะ เกดภยแลง ฝนไมตก เกดความอดอยากไปทวทกหนแหง พวกมนษยเกดภย ๓ ประการ คอ ฉาตกภย ภยคอความอดอยาก โรคภย ภยคอโรคระบาด ทพภกขภย ภยคอขาวยากหมากแพง พากนไปสงเสยงรองขอความชวยเหลอจากพระเจากาลงคราชผเปนเจาเมอง

พระราชาไดตรสถามถงการแกภยแลงกบพวกอ�ามาตยทงหลาย กไดรบค�าตอบวา สมยกอน เมอฝนไมตก พระราชาไดบรจาคทาน อธษฐานอโบสถ สมาทานศล แลวเขาหองสรไสยาสน บรรทมเหนอเครองลาดทท�าดวยไมเปนเวลา ๗ วน ในกาลนนฝนกตก แตหลงจากทรงกระท�าอยางนนแลวฝนกยง ไมตก

ตอมา พวกอ�ามาตยกราบทลใหขอชางมงคลมาจากนครอนทปฏฏ แตเมอไดชางนนมาแลว ฝนกยงไมตก ในทสดทรงไดสดบวา พระเจาธนญชยโกรพยราชทรงรกษาศล ๕ คอกรธรรม ดวยเหตนน ฝนจงตกในแวนแควนของพระองคทกกงเดอน ทก ๑๐ วน เพราะอานภาพแหงคณความดของพระราชา ฝน จงตก

พระราชาจงรบสงใหพราหมณและอ�ามาตยน�าชางนนไปถวายคนแดพระราชา แลวให จดศล ๕ คอกรธรรม ทพระราชานนทรงรกษาลงในแผนทองค�า พราหมณและอ�ามาตย

ไดท�าตามรบสง พรอมไดน�าแผนทองค�าท จารกกรธรรม ๕ ประการ ตามค�าของพระ- โพธสตวตรสบอก วา

“ปาโณ น หนตพโพ,

ไมพงฆาสตว ๑

อทนน� นาทาตพพ�,

ไมพงถอเอาสงของทเจาของมไดให ๑

กาเมสมจฉาจาโร น จรตพโพ,

ไมพงประพฤตผดในกาม ๑

มสาวาโท น ภาสตพโพ,

ไมพงกลาวค�าเทจ ๑

มชชปาน� น ปาตพพ�,

ไมพงดมน�าเมา ๑”

หลงจากนน พวกพราหมณและอ�ามาตยกเขาไปหาบคคลอนๆ นบตงแตพระมารดา จนกระทงนางวรรณทาส จากนนไดถามและขอจารกกรธรรมทชนทง ๑๑ คน รกษา ลงในแผนทองค�า แลวน�าไปยงทนตปรนคร ถวายแผนทองค�าแกพระเจากาลงคราช

ตอมา พระองคทรงประพฤตกรธรรมนน ทรงบ�าเพญศล ๕ ใหบรบรณ ในกาลนน ฝนกตกลงในแวนแควนกาลงคะทงสน ภย ทง ๓ กสงบระงบ แวนแควนกมความ เกษมส�าราญ มภกษาหารสมบรณ

เพราะฉะนน การรกษาศล ๕ จงชวย ภยแลงได ดงตวอยางทไดกลาวแลวในพระ- ไตรปฎก รายละเอยดปรากฏอยในกรธรรม- ชาดก อรรถกถา

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 10 5/10/16 2:11 PM

11๑๐๑๐

สรป ภยแลง...สไดดวยวถพทธ

ภยแลง ถอวาเปนอนตรายรายแรง นาหวาดกลว เพราะน�าความวบตทกขยากอยางแสนสาหสมาสมนษยทงหลาย และท�าให เกดภยอนๆ เชน ทพภกขภย โรคภย เปนตน ตามมาอกมากมาย และภยนก�าลงเกดขนหลายพนททวโลก ไมเวนแมแตประเทศไทยของเรา

สาเหตภยแลงตามหลกพระพทธศาสนาเกดจากสาเหต ๕ ประการ คอ เตโชธาตก�าเรบ วาโยธาตก�าเรบ อสรนทราห วสส- วลาหก และพวกมนษยไมตงอยในธรรม

เมอสภาพแวดลอมของโลกเกดความเปลยนแปลงเพราะความรอนและอากาศทแปรปรวน ซงสวนใหญเกดมาจากการกระท�าของมนษยผไมมศลธรรม ทไมตระหนกถงสภาพแวดลอม สรางมลภาวะ มลพษ ใหเกดขนมากมายแกโลกทตนอาศยอย ประกอบกบเทวดาทไมพอใจกบการกระท�าของมนษยผไม

ตงอยในธรรมดงกลาวแลว กกระท�าเหตให เกดภยแลงไดเชนเดยวกน

การจะสภยแลง การจะแกปญหาภยแลงใหหมดไปโดยสนเชง ตองใชวถพทธเทานน คอตองใชปญญาในการแกปญหา เชน การบรหารจดการขยะใหถกตอง การปลกตนไม การท�าบญดวยน�า การรกษาศล การสวดพระ-ปรตร การแผเมตตา และการอทศบญใหแกเทวดา เปนตน ดงเชนกจกรรมในวนน ทงนต องอาศยความรวมมอกนในทกภาคสวน คอ บาน วด รฐบาล ตองกระท�ากจกรรมสภยแลงนไปดวยกน ฝายรฐกแกปญหาดวย วธของตน เชน การแจกจายน�า การขดเจาะน�าบาดาล เปนตน ฝายวดและประชาชน กรวมมอกนดวยการรจกรกษสงแวดลอม เปนตน เพราะเมอทกคนกระท�าไดดงน การสภยแลงยอมประสบชยชนะ ประสบความส�าเรจ อยางแนนอน ขอเจรญพร.

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 11 5/10/16 2:11 PM

12๑๐๑๐

หลวงปทวดผสรางมหาคณปการ

แกชาตและพระศาสนา

Who is Who ในพระพทธศาสนาเถรวาท

ปาว-เตโช

หลวงปทวด เปนพระมหาเถระผเปนปราชญในพระพทธศาสนา ผถง พรอมสลาจารวตรงดงาม มปฏปทานาเลอมใส ไดสรางมหาคณปการแกประเทศชาตและพระพทธศาสนา และเปนปชนยบคคลของชาวพทธ โดยเฉพาะในภาคใตของประเทศไทย ตลอดถงชาวมาเลเซยทตดกบประเทศไทย นบแตสมยกรงศรอยธยาจนกระทงบดน

ถงแมหลวงปจะละสงขารไปนานแลวกตาม แตความเลอมใสศรทธาทมตอ หลวงปกยงคงอยเชนเดม มไดเสอมคลายลงเลย ศรทธาสาธชนทงหลายพรอมใจกนปลกสรางอนสรณสถานหลวงปหลายแหง ทงในประเทศไทยและมาเลเซย เพอเปนสญลกษณ เปนทประกอบศาสนกจนอมระลกถงและบชาหลวงปผเปยมดวยคณธรรมตลอดไป

แตในชวงปลายป พ.ศ. ๒๕๕๘ ไดมขาวสะเทอนใจส�าหรบศรทธาสาธชนทเคารพนบถอบชาในหลวงป กคอ ขาวการรอท�าลายสถานทละสงขารของหลวงปทวด ทเรยกวา “สมมาต” (Sami Mati) ซงตงอยรมฝงแมน�าเกอรนารงค ต�าบลกวลา- เกอรนารงค อ�าเภอกรก ประเทศมาเลเซย และไดมการสงขาวตอๆ กนในโซเชยล- มเดย ในชวงระยะเวลาหนง

ฉะนน เพอใหชาวพทธผเคารพนบถอบชาในหลวงปทวดไดทราบทมาทไปของเรอง ไดเขาถงแกนของความจรงเกยวกบประวต ปฏปทา ตลอดถงขาวการท�าลายสมมาตของหลวงปทวด ผมจงประมวลรอยเรยงทงประวตและเรองเลาความในกรณสมมาต เพอใหทานผอานไดทราบรายละเอยดตามล�าดบ ดงน

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 12 5/10/16 2:11 PM

13๑๐๑๐

ประวตหลวงปทวด

เมอหลายรอยปมาแลว หวเมองทาง ภาคใตของประเทศไทยเลาลอกนมาวาไดม พระภกษสงฆทรงสมณศกดขนสมเดจถง ๔ องค ดวยกน คอ

๑. สมเดจเจาเกาะยอ๒. สมเดจเจาเกาะใหญ๓. สมเดจเจาจอมทอง๔. สมเดจเจาพะโคะ

ในทน ขอกลาวเฉพาะต�านานสมเดจ เจาพะโคะโดยตรง ตามต�านานกลาวไววา สมเดจเจาพะโคะองคนไดรบพระราชทานสมณศกดเปน พระราชมนสามรามคณปมา- จารย จากสมเดจพระมหาธรรมราชา สมยพระองคครองกรงศรอยธยาเปนราชธาน และกลาวไววา

ชวตในวยเดก

สมเดจเจาพะโคะ ชาตะ วนศกร เดอน ๔ ปมะโรง ตรงกบ พ.ศ. ๒๑๒๕ บดาชอ ห มารดาชอ นางจนทร มอายมากแลว คลอดบตรเปนชายชอ ป และไดคลอดบตรคนน ทบานสวนจนทร ต�าบลชมพล เมองจะทงพระ (อ.สทงพระ จ.สงขลา เวลาน)

นายห นางจนทร เปนคนยากจน ไดอาศยอยกบคฤหบดผหนงไมปรากฏนาม สองสามภรยาเปนผมนอยในศลธรรม เมอนางจนทรออกจากการอยไฟเนองในการคลอดบตรแลว วนหนงนางจนทรอ มลกนอยออกไปท งนา พรอมดวยสาม เพอชวยเกบเกยวขาวใหแกเจาของบานทไดมาอาศยอย ครนถงทงนา ไดเอาผาผกกบตนหวาซงขนอยใกลกน ท�า

เปนเปลใหลกนอน แลวพากนลงมาเกบเกยวขาวตอไป

ขณะสองสามภรยาเกบเกยวขาวอยชวคร นางจนทรเปนหวงลกนอย ไดเหลยวมามองทเปลบอยๆ ทนใดนน นางกไดเหนงจงอาง ตวใหญก�าลงขดตวพนรอบเปลลกนอย สองสามภรยาตกใจรองหวดโวยวายขน เพอนชาวนาทเกยวขาวอยใกลเคยงกรบพากนวงมาด แตกไมมใครสามารถจะชวยอะไรได งใหญตวนนเหนคนเขาใกลกชศรษะขนสงเสยงขค�ารามดงอยางนากลว จงไมมใครกลาเขาไปใกลเปลนนเลย

ฝายนายห นางจนทร ผตงมนอยในบญกศล ยนนงพนจพจารณาอย เมอเหนวางใหญตวนนมไดท�าอนตรายแกบตรนอยของตนเลย จงเกดความสงสยวา งจงอางใหญตวนนาจะเกดจากเทพนมตบนดาล จงพากนหาดอกไม และเกบรวงขาวเผาเปนขาวตอกน�ามาบชา และกราบไหวงใหญ พรอมดวยกลาวค�าสตยอธษฐานขอใหลกนอยปลอดภย ในชวครนน งใหญกคลายขนดล�าตวออกจากเปล อนตรธานหายไปทนท

นายห นางจนทร และเพอน พากนเขาไปดทารกทในเปล กปรากฏวาเจาปยงนอนหลบเปนปกต แตมแกวดวงหนงวางอยทคอในท ลมใตลกกระเดอก แกวดวงนนมสแสงรงเรองเปนรศมหลากส สองสามภรยาจงเกบรกษาไว คหบดเจาของบานทราบความ จงขอแกวดวงนไวเปนกรรมสทธ นายหนางจนทรกจ�าใจมอบใหคหบดผนน เมอไดแกวพระยางมาไวเปนสมบตของตนแลว คหบดกรสกพอใจ

ตอมาไมนาน ไดเกดการวปรต ใหความเจบไขไดทกขแกคหบดและครอบครวขนอยาง

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 13 5/10/16 2:11 PM

14๑๐๑๐

รนแรงผดปกต จนไมมทางแกไขได จนถงทสด คหบดเจาของบานจงคดวา เหตรายทเกดขนครงน คงจะเปนเพราะยดเอาดวงแกวพระยางนนไวจงใหโทษ และเกรงเหตรายจะลกลามยงๆ ขน จงตดสนใจคนแกวดวงนนใหสองสามภรยากลบคนไป หลงจากนน ภายในบานและครอบครวของคหบดผนนกไดอยเยนเปน สขตามปกต และตงแตนายหนางจนทรไดครอบครองแกววเศษอยนน เจาของบานกมความเมตตาสงสารไมใชงานหนก การท�ามาหากนเลยงชพกจ�าเรญรงเรองขนเปนล�าดบ อยสขสบายตลอดมา

ชวตในสมณเพศ

เมอกาลลวงนานมาจนเจาปอาย ๗ ป บดามารดาไดน�าไปถวายสมภารจวงใหเรยนหนงสอ ณ วดดหลวง เดกชายปศกษาเลาเรยนมความเฉลยวฉลาดยงกวาเพอนคนใดๆ เมอเดกชายปมอาย ๑๔ ป สมภารจวงผเปนอาจารยไดบวชใหเปนสามเณร แลวน�าไป ฝากไวกบพระครสทธรรมรงษ ณ วดสหยง (วดสคยง อ.ระโนด เวลาน) เพอใหเรยนหนงสอมลกจจายน

สามเณรปเรยนมลกจจายนอยกบทานพระครสทธรรมรงษ ซงทานมาจากกรงศรอยธยา ทางคณะสงฆใหเปนครสอนวชามลฯ ทางหวเมองฝายใตในสมยนน มพระภกษสามเณร ไดศกษาเลาเรยนกนมา สามเณรปมสตปญญาเฉลยวฉลาด สอนสยปราชญมาแตก�าเนด ไดศกษาเลาเรยนวชามลฯ อยไมนานกส�าเรจ เปนทชนชอบของพระอาจารยเปนอยางมาก

เมอสามเณรปเรยนจบวชามลฯ แลว ไดกราบลาพระอาจารยไปเรยนตอยงส�านกพระคร

กาเดม ณ วดสมาเมอง จงหวดนครศรธรรมราช เมอสามเณรป อายครบ ๒๐ ป พระคร กาเดมผเปนอาจารย จดการอปสมบทใหเปนภกษในพระพทธศาสนา ท�าญตตอปสมบท ใหฉายาวา “สามราโม” ณ สถานทคลองแหงหนง โดยเอาเรอ ๔ ล�า มาเทยบขนานเขาเปนแพ ท�าญตต ตอมาคลองแหงนนม ชอเรยกกนวา คลองทาแพ จนบดน

ทมาของค�าวา “หลวงปทวดเหยยบน�าทะเลจด”

พระภกษป เรยนธรรมอยส�านกพระคร กาเดม ๓ พรรษา กเรยนจบชนธรรมบทบรบรณ พระภกษปจงกราบลาพระครกาเดมจากวดสมาเมอง กลบภมล�าเนาเดม ตอมา ไดขอโดยสารเรอส�าเภาของนายอนทรลงเรอททาเมองจะทงพระไปกรงศรอยธยาพระนครหลวง เพอศกษาเลาเรยนธรรมเพมเตมอก เรอส�าเภาใชใบแลนถงเมองนครศรธรรมราช นายอนทรเจาของเรอไดนมนตขนบก ไปนมสการพระบรมธาตตามประเพณของชาวเรอเดนทางไกล ซงไดปฏบตกนมาแตกาลกอนๆ เพอขอความสวสดตอการเดนทางทางทะเล แลวพากนมาลงเรอส�าเภาทคลองทาแพ เรอส�าเภาใชใบออกสทะเลหลวง เรยบรอยตลอดมาเปน ระยะทาง ๓ วน ๓ คน

วนหนง ทองทะเลฟาวปรต เกดพาย ฝนตก มดฟามวดน คลนคะนองเปนบาคลง เรอจะแลนตอไปไมได จงลดใบทอดสมอส คลนลมอย ๓ วน ๓ คน จนพายรายสงบเงยบลงเปนปกต แตเหตการณบนเรอส�าเภาเกดความเดอดรอนมาก เพราะน�าจดทล�าเลยงมาหมดลง คนเรอไมมน�าจดดมและหงตมอาหาร

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 14 5/10/16 2:11 PM

15๑๐๑๐

นายอนทร เจาของเรอ เปนเดอดเปนแคนในเหตการณครงนน หาวาเปนเพราะพระภกษปอาศยมา จงท�าใหเกดเหตรายซงตนไมเคยประสบเชนนมาแตกอนเลย ผบนดาลโทสะยอมไมร จกผดชอบฉนใด นายเรอคนนก ฉนนน เขาจงไดไลพระภกษปลงเรอ ใชให ลกเรอน�าไปขนฝง หมายจะปลอยทานไปตามยถากรรม

ขณะทพระภกษปลงนงอยในเรอเลก ทานไดยนเทาลงเหยยบน�าทะเลแลวบอกใหลกเรอคนนนตกน�าขนดมกนด ปรากฏวาน�าทะเลทเคมจดตรงนนแปรสภาพเปนน�าทมรสจดสนท ลกเรอคนนนจงขนไปบนเรอใหญ บอกใหเพอนทราบ พวกกะลาสบนเรอใหญจงชวนกนตกน�าทะเลตรงนนขนไปดมแกกระหาย พากนอศจรรยในอภนหารของพระภกษหนมองคนยงนก

ความทราบถงนายอนทรเจาของเรอ จงไดดมน�านนพสจนด ปรากฏวาน�าทะเลทจดนน มบรเวณอยจ�ากดเปนวงกลม ประมาณเทาลอเกวยน นอกนน เปนน�าเคมตามธรรมชาตของน�าทะเล จงสงใหลกเรอตกน�าในบรเวณนน ขนบรรจภาชนะไวบนเรอจนเตม

นายอนทรและลกเรอ ไดประจกษในอภนหารของทานเปนทอศจรรยเชนนน ก เกดความหวาดวตกภยพบตทตนไดกระท�าไวตอทาน จงไดนมนตใหทานขนบนเรอใหญ แลวพากนกราบไหวขอขมาโทษตามทตนไดกลาวค�าหยาบตอทานมาแลว และถอนสมอใชใบแลนเรอตอไป เปนเวลาหลายวนหลายคนโดยเรยบรอย

เมอเรอส�าเภามาถงกรงศรอยธยา เขาจอดเทยบทาเรยบรอยแลว นายอนทรไดนมนตทาน ใหทานเขาไปในเมอง แตทานไมยอมเขา

เมอง ทานปรารถนาจะอย ณ วดเอกเมอง เพราะเหนเปนทเงยบสงบด แตในทสดไดไปอาศยอย ณ วดราชานวาส ซงตงอยนอกก�าแพงเมอง ขณะนนพระมหาธรรมราชา ครองกรงศรอยธยา

พระเจากรงลงกาขอทาพระเจากรงไทยใหทรงแปลพระธรรม

ในสมยนน ประเทศลงกาอนมพระเจาวฏฏคามนครองราชเปนเจาแผนดน มพระ- ประสงคอยากจะไดกรงศรอยธยาไวใตพระบรมเดชานภาพ แตพระองคไมมพระประสงคจะกอสงครามใหเกดรบราฆาฟนกนและกน ใหประชาชนขาแผนดนเดอดรอน จงมนโยบายอกอยางหนงทสามารถจะเอาชนะประเทศอนโดยการทาพนน

พระองคจงตรสสงใหพนกงานพระคลง เบกจายทองค�าในทองพระคลงหลวง มอบใหแกนายชางทองไปจดการหลอมหลอเปนตวอกษรเทาใบมะขาม จ�านวน ๘๔,๐๐๐ เมลด แลวมอบใหแกพราหมณผเฒา ๗ คน พรอมดวยขาวของอนมคาบรรทกลงเรอส�าเภา ๗ ล�า พรอมดวยพระราชสาสนใหแกพราหมณทง ๗ น�าลงเรอส�าเภาใชใบแลนไปยงกรงศรอยธยา

เมอเรอส�าเภาจอดทากรงศรอยธยาเรยบรอยแลว พราหมณทง ๗ ไดพากนเขาเฝาสมเดจพระมหาธรรมราชาถวายสาสน สมเดจพระ- เจาอยหวแหงกรงไทยทรงอานพระราชสาสนความวา พระเจากรงลงกาขอทาพระเจากรงไทยใหทรงแปลพระธรรมในเมลดทองค�า และเรยบเรยงตามล�าดบใหเสรจภายใน ๗ วน ถาแปลและเรยบเรยงไดทนก�าหนด พระเจากรงลงกาขอถวายขาวของอนมคาทง ๗ ล�า

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 15 5/10/16 2:11 PM

16๑๐๑๐

เรอส�าเภาเปนบรรณาการแกพระเจากรงไทย แตถาพระเจากรงไทยแปลเรยงเมลดทองค�า ไมไดตามก�าหนด ใหพระเจากรงไทยจดการถวายดอกไม เงนและทอง สงเปนบรรณาการแกกรงลงกาทกๆ ป ตลอดไป

ประกาศพระภกษสงฆผทรงคณวฒทวประเทศ

เมอพระองคทรงทราบพระราชสาสนอนมขอความดงนน จงทรงตรสสงนายศรธนญชย สงฆการ เขยนประกาศนมนตพระราชาคณะ และพระภกษสงฆผทรงคณวฒทวประเทศ มาแปลธรรมในพระมหานครใหทนก�าหนด

เมอไดประกาศไปแลว ๖ วน กไมมใครสามารถแปลเรยบเรยงเมลดทองค�านนไดพระองคทรงปรวตกเปนยงนก และในคนวนนน พระองคทรงสบนนมตวา มพระยาชางเผอกผมาจากทศตะวนตกขนยนอยกบพระแทนในพระบรมมหาราชวง ไดเปลงเสยงรองกองดงไดยนไปทวทงสทศ ทรงตกพระทยตน บรรทมในยามนน และทรงพระปรวตกใน พระสบนนมต เกรงวาประเทศชาตจะเสยอธปไตย และเสอมเสยพระบรมเดชานภาพ ทรงพระวตกกงวลไมเปนอนจะบรรทมจน รงสาง

เมอไดเสดจออกยงทองพระโรง สงให โหรหลวงเขาเฝาโดยดวน และทรงเลาพระ- สบนนมตใหโหรหลวงท�านาย เพอจะไดทรงทราบวารายดประการใด เมอโหรหลวงทงคณะไดพจารณาดยามในพระสบนนมตนน โดยละเอยดถถ วนแลว กพรอมกนกราบ ถวายบงคมทลวา ตามพระสบนนมตนน จะมพระภกษหนมรปหนงมาจากทศตะวนตก

อาสาเรยงและแปลพระธรรมไดส�าเรจ พระ- บรมเดชานภาพของพระองคจะยงยนแผไพศาลไปทวทงสทศ เมอพระองคทรงทราบแลวกคลายพระปรวตกลงไดบาง

พระภกษปรบค�านมนตชวยแปลพระธรรม

ดวยเดชะบญบนดาล ในเชาวนนน บงเอญศรธนญชยไปพบพระภกษป ทวดราชานวาส ไดสนทนาปราศรยกนแลวกทราบวา ทานมาจากเมองตะลง (พทลงเวลาน) เพอศกษา ธรรม ศรธนญชยเลาเรองพระเจากรงลงกา ทาพนนใหแปลธรรม แลวถามวาทานพอจะชวยแปลไดไหม พระภกษปตอบวา ถาไม ลอง กไมร ศรธนญชยจงนมนตทานเขาเฝา ณ ทประชมสงฆ

ขณะทพระภกษปถงประตหนาพระวหาร ทานยางเทากาวขนไปเหยยบบนกอนหนศลาแลง ทนทนน ศลาแลงไดหกออกเปนสอง ทอนดวยอ�านาจอภนหารเปนทอศจรรยยงนก เมอเขาไปในพระวหาร พระมหากษตรยตรสสงพนกงานปพรมใหทานนงในทอนสมควร แตกอนทานจะเขานงทแปลพระธรรมนน ทานไดแสดงกรยาอาการเปนปญหาธรรมตอหนาพราหมณทง ๗ กลาวคอ ทาแรก ทานนอนลงในทาสหไสยาสน แลวลกขนนงกายตรง แลวกระเถบไปขางหนา ๕ ท แลวลกขนเดนเขาไปนงในทอนสมควร

พระภกษปถกพราหมณพดดหมน

พราหมณผเฒาทง ๗ เหนทานแสดงกรยาเชนนนเปนการขบขน กพากนหวเราะและ พดวา นหรอพระภกษทจะแปลธรรมของ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 16 5/10/16 2:11 PM

17๑๐๑๐

พระบรมศาสดา ท�าไมจงแสดงกรยาอยางเดกไรเดยงสา พราหมณพดดหมนทานหลายครง ทานจงหวเราะและถามพราหมณวา ประเทศบานเกดเมองนอนของทาน ทานไมเคยพบ เหนกรยาอาการเชนนบางหรอ พราหมณ เฒาฉงนใจกนงอย ตางน�าบาตรใสเมลดทองค�าเขาประเคนทานทนท

เมอพระภกษปรบประเคนบาตรจากมอพราหมณมาแลว ทานกนงสงบจตอธษฐาน แตในใจวา ขออ�านาจคณบดามารดา ครบาอาจารย และอ�านาจผลบญกศลทไดสรางมาแตปางกอน และอ�านาจเทพยดาอนรกษาพระนคร ตลอดถงเทวดาอารกษศกดสทธ ทงหลาย ครงน อาตมาจะแปลพระธรรม ชวยกบานกเมอง ขอใหชวยดลบนดาลจตใจใหสวางแจง ขจดอปสรรคทจะมาขดขวาง ขอใหแปลพระธรรมค�าสงสอนของพระพทธองคส�าเรจสมปรารถนาเถด ครนแลวทานคว�า บาตร เททองเรยราดลงบนพรม และนงคยกบพราหมณตามปกต (อานตอฉบบหนา)

หลวงปทวด

บนแผนดนอสลามมลายจากภาพการรอท�าลายสถานทละสงขาร

ของหลวงปทวด ไดสงตอๆ กนในโซเชยล มเดย เปนกระแสตนกนชวขณะ เพราะไมไดทราบทไปทมาของเรอง กไดเปนแคกระแสโหมกนสนๆ

เพอเขาถงแกนของความจรง และเปนบนทกทางประวตศาสตรแกลกหลานรนหลง ผมขอล�าดบเรองเลาความในกรณ Sami Mati แปลวา “สถานทพระตาย” กคอ สถานทหลวงปทวดละสงขาร

หลวงปทวด สมเดจเจาพะโคะ (ทวด พะโคะ จ.สงขลา)

หลวงปทวดคอใคร ?

ขอกลาวถงหลวงปทวด วดพะโคะ จ. สงขลา ไวเพยงยอ เพอประกอบความเขาใจและรรอบในเนอหาสาระทจะกลาวถงในกรณ “การท�าลายสมมาต”

**

“ทานเปนชาวตะลงชอวาสามราม ไดเจอะพราหมณผเฒาชาวลงกาเมอคราวครงเรยนธรรมประจ�ากรง พระเฟองฟงเปรองปราชญทางศาสนาไดแปลธรรมชนะพราหมณผเฒาชาวลงกา พระราชาแตงตงทพระราชมนกลบตะลงมงคดแตกจศาสน

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 17 5/10/16 2:11 PM

18๑๐๑๐

จตหมายมาตรปรงเมองใหเรองศรสรางศาลาโบสถวหารและเจดย ลงในทวดพะโคะอนโสภาครงแผนดนสมเดจพระนารายณ ทานจงไดจารกไวศกษาเปนต�านานวดพะโคะแตนนมา นบเวลาไมนอยกวาสามรอยป”

**

องคไหน ? คอองคใด ?

หลวงปทวดเหยยบน�าทะเลจดวดชางให จ. ปตตาน หลวงปทวดวดพะโคะ จ.สงขลา สมเดจเจาพะโคะ พระราชมนสามรามราช- คณปมาจารย ทานลงกา

เปนเรองทถกกนวาทานทงหลายทไดเอยชอมาเปนองคเดยวกนหรอไม ?

ดวยเปนเหตจากทสมเดจเจาฯ ไดหายไปจากวดพะโคะพรอมกบสามเณรองคหนง พรอมกบการปรากฏตวของพระภกษองคหนงทเมองไทรบร ในสมยทเมองไทรบรยงเปนเมองพทธ เมองไทรบร กคอ รฐเคดาห ในประเทศมาเลเซยเดยวน

ทานอาจารยทมเลาวา

จากค�าบอกเลาของทานพระครวสยโสภณ(ทานอาจารยทม ธมมธโร) เจาอาวาสวดราษฎรบรณะ (วดชางให)

“สมยทสมเดจเจาพะโคะ โลหายไปจากวดพะโคะ ต�าบลชมพล อ�าเภอจะทงพระ จงหวดสงขลา ครงนน ไดมพระภกษชรารปหนงปรากฏตวขนทเมองรฐไทรบรเวลาน

พระภกษรปนเปนปราชญทางธรรม และเชยวชาญทางอทธอภนหารเปนยอดเยยม ชาวเมองไทรบรมความเคารพเลอมใสมาก ซงสมยนนคนมลายในเมองไทรบรนบถอ ศาสนาพทธ ตอมาทานกไดเปนสมภารเจา วดแหงหนงในเมองนน”

“มเรองชวนคดอยวา พระภกษชรารปนไมมประชาชนคนใดจะทราบไดวา ทานชออยางไร ภมล�าเนาเดมอยทไหน กไมมใคร ซกถาม จงพากนขนานนามเรยกกนวา “ทานลงกา องคทานด�า” ทานปกครองวดดวย อ�านาจธรรมและอภนหารอยางยอดเยยม เปนทพงทางธรรมปฏบต และการเจบไขไดทกขของประชาชนดวยเมตตาธรรม ประชาชนเพมความเคารพเลอมใสทาน ตลอดถงพระ- ยาแกมด�า เจาเมองไทรบรสมยนน และทานมความสขตลอดมา”

พระภกษชราองคน ทานอยเมองไทรบรเขาเรยกวาทานลงกา ทานเคยมาอยวดชางให ชาวบานเรยกวาทานชางให เปนเชนนตลอดมา

ขณะททานลงกาพ�านกอยทวดในเมองไทรบร วนหนงอบาสกอบาสกา และลกศษยอยพรอมหนา ทานไดพดขนในกลางชมนม นนวา

“ถาทานมรณภาพเมอใด ขอใหชวย กนจดการหามศพไปท�าการฌาปนกจ ณ วดชางใหดวย และขณะหามศพพกแรมนน ณ ทใดน�าเนาไหลลงสพนดน ทตรงนนจงเอาเสาไมแกนปกหมายไวตอไปขางหนาจะเปนทศกดสทธ”

อยมาไมนานเทาไรกไดมรณภาพลงดวยโรคชรา คณะศษยผเคารพในตวทานกไดจดการตามททานสงโดยพรอมเพรยงกน

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 18 5/10/16 2:11 PM

19๑๐๑๐

เมอท�าการฌาปนกจศพทานเสรจเรยบรอยแลว คณะศษยผไปสงไดขอแบงเอาอฐของทานแตสวนนอยน�ากลบไปท�าสถปทวด ณ เมองไทรบร (วดโพธเจตยาราม) ไวเปนทเคารพบชา ตลอดมาจนบดน

เปนทร กนของชาวพทธทงสองแผนดนไทย-มลายวา พระภกษชราองคน ทานอยเมองไทรบรเขาเรยกวา “ทานลงกา” เมอทานมาอยวดชางใหชาวบานเรยกวา “ทานชางให” เปนเชนนตลอดมา

เสนทางประวตศาสตร

เสนทางน�าศพหลวงปทวดกลบวดชางใหเมอกวา ๓๐๐ ปกอน ตองพกศพและถายน�าเหลองหรอน�าเนา เปนระยะๆ ทพกศพระหวางเสนทางบางจดไดขาดหายไป ผ ทค นหา ปะตดปะตอไดครบถวน คอ คณวบล เกยรตโมฬ ชาวจงหวดสงขลา

คณวบล เกยรตโมฬ เปนบคคลทถอมดพรา ถางปาเจาะชอง เขาไปจนพบหลกไมแกนทถกทอดทงไวกวา ๓๐๐ ป

รายละเอยดทง ๑๒ จดไดล�าดบและบนทกไว ซงจะกลาวถงในบทน

สมมาต “จดสนของอรหนต” “หลกบอกระยะทาง” ของพระพทธศาสนา

พระพทธศาสนาไดด�าเนนมาถงทกวนน ตงแตพระพทธเจาทรงปรนพาน ไดมอรหนต- สาวกปรากฏประดบเสนทางเดนของพทธธรรมเปนระยะๆ

เรองทจะกลาวถงตอไปน อนดบแรก จะกลาวถง สถานทหลวงปทวดอรหนตเจาได

ละสงขาร ณ ต�าแหนงทเรยกวา “สมมาต” น ถาจะกลาวเพยงจดเดยวกจะไมครบถวนในเรองทควรรบรในแรงศรทธาในพระพทธศาสนาของชาวไทยคางถน ซงตงถนฐานอยตามเมองตางๆ แถบคาบสมทรทเรยกวาคาบสมทรมลาย

ชาวไทยทงหลายในแถบคาบสมทรเขาเคยอยของเขาในฐานะเจาของประเทศ เพราะในอดตเมองตางๆ เหลาน เปนเมองประเทศราชของประเทศไทยมากอนหลายเมอง จดทรฐบาลทองถนของมาเลยสงรอนน เปนจดเรมตน ของการรจกรฐเปรก ซงเปนเมองหนงในมลายทเคยเปนประเทศราชของไทย

เมอมการโอนอ�านาจไปขนกบองกฤษ ไดมขอตกลงฝากฝงใหดแลคนไทยคางถนท เคยเปนลกทหรอคนไทยเจาถนมากอน รฐบาลองกฤษไดรบปากและมสญญาตอกน เมอมลายเปนอสระจากองกฤษจะปฏบตไดครบถวน หรอไม? ไมมใครตอบได

แตร ว าคนไทยมสทธครอบครองทดน เฉพาะลกหลานในตระกลเดยวกนหามขายใหผอน ถาจะขายตองขายใหชาวมลายมสลม ภมปตราเทานน

ละสงขารเมอเสรจภารกจรบนมนต

จากพนองชาวไทยพทธในมาเลเซยไดบอกลกบอกหลานตอๆ กนวา หลวงปทวดอยทวดในเมองไทรบร แตมเหตตองเดนทางมารฐ เปรกดวยกจนมนตของบคคลส�าคญ แตทานไดอาพาธอยทรฐเปรกเปนเวลา ๒ เดอน เมอหายอาพาธ ทานกเดนทางกลบไทรบร ในระหวางทางนน ทานไดละสงขาร ณ รมฝง

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 19 5/10/16 2:11 PM

20๑๐๑๐

แมน�า กวลา-เกอรนารง อ�าเภอกรก รฐเปรก (เป-ระ) ดงภาพน

การน�าเสนอเรองทรฐบาลทองถน (รฐเปรก) รอมณฑปจตรมข เปนเหตการณทเกดในจดท ๑ หรอ สมมาต ถาหากจะกลาวถงเพยงแคการรอมณฑปน ทานผอานคงจะไดแครบรเฉพาะเรองสทธทางกฎหมายในการสงรอของรฐบาลมาเลยเทานน ...แลวกจบ

แตสาระเกรดยอยตอไปน จะไดบอกใหรถงความเลอมใสและความศรทธาของประชาชนชาวไทยพทธคางถน ทมตอสงฆผปฏบตดปฏบตชอบในดนแดนประเทศราชมลาย และความสมพนธไปมาหาสกบประเทศไทยแผนดนแมกนอยางไร?

ดงนน จงขอเลาการเดนทางน�าหลวงปทวดกลบบานทปตตาน จากมลายถงปตตานทง ๑๒ จด ทไดคนพบแลว

จดทหลวงปทวดละสงขาร เปนสถปรมน�าสไหงเกอรนารงค

สถานท ต�าบล กวลา-เกอรนารงค [Kuala Kernaring}

อ�าเภอ กรก [Grik]

จงหวด/รฐ เปรก [Perak]

ลกษณะเปนสถปเจดยเลกๆ ตงอยรมแมน�าเกอรนารงค อยระหวาง สไหงบาหห ไหลบรรจบกบ สไหงเกอรนารงค และสไหงเกอรนารงคไหลบรรจบกบ สไหงเประ ซงเปนแมน�าใหญ มตนน�าอยบนเทอกเขาสนกาลาคร

ตรงสถปนเปนสถานทมรณภาพของหลวงปทวด เมอพ.ศ. ๒๒๑๗ ขณะรบกจนมนตมาตรวจดท�าเลสถานท เพอจะสรางเมองใหม ชาวบานทนเชอกนวาเปนสถานทศกดสทธ เรยกทนวา “สมมาต”

เขอนหรอสถป ณ จดมรณภาพ

คณวบล เกยรตโมฬ กบจดทหลวงปทวดมรณภาพ หรอ”สมมาต”

จดท หลวงปทวด มรณภาพ

สถปบนฝงมมบนขวามอ คอสถานทหลวงปทวดมรณภาพ อยรมฝงแมน�า

เกอรนารง อ�าเภอกรก รฐเปรก (เป-ระ) สถานทแหงนเรยก “สมมาต”

หรอท “พระตาย”

สถปเจดยททานเหนในภาพน พอทานรน หรอพระครอนรกษโพธกจ ทานไดนมตเหนหลวงปทวดมาบอกวา อยากใหพอทานรนไปสรางเจดยทตรงนน มโรงเรอนอยแลว เปนทเคารพสกการะของชาวจนทนมาก ชาวจนจะเรยกวา “โตะกงเซยม” เรยกเปนภาษามลายวา “สมมาต” แปลวาท “พระตาย” โดยทไมรจกหลวงปทวดแตอยางใด

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 20 5/10/16 2:11 PM

21๑๐๑๐

จดพกศพท ๒ ตนไทรในปาบานกวะลวะ(บานโกระใน)

สถานท ต�าบล กวะลวะ [Kuar-Luar]

อ�าเภอ เปงกาลน ฮล [Pengalan Hulu]

จงหวด/รฐ เปรก [Perak]

ทหมายเปนตนไทร อยในปากวะลวะ ซงในอดตทนเปนทตงชมชนเกาของคนไทยเรยกวาบานโกระใน ภายหลงยายชมชนไปอยทบานตาเสะ เปนสถานทพกศพของหลวงปทวดตอจากจดมรณภาพชาวบานเรยกบรเวณดงกลาววา “สามฮยน” หรอ “หลวงปทวดขอฝน”

จดพกศพท๓เนนดนหลงวดเทพสวรรณาราม

สถานท ต�าบล ปาดงเปลยง [PadangPliang]

อ�าเภอ เปนดง [Pendang]

จงหวด/รฐ เคดาห [Kedah]

เปนเนนดนมหลงคาสงกะสครอบอย ปจจบนไมแกนไดช�ารดสญหายไปแลว อยหลงวดสวรรณาราม หรอ วดนางแปลง ตงอยท

บาน ปาดงเปลยง เปนสถานทพกศพตอจากบานโกระใน

ตามภาพคอเจดยเกา ทช�ารดมรอยราว

บดน ไดสรางเจดยใหมครอบไว

มณฑปแหงศรทธา >> จากสถปเลกๆ มาเพม มณฑปจตรมข

ดวยแรงศรทธา สรางเมอเดอน มนาคม ๕๗

จดพกศพท๔สถปเจดยวดโพธเจตยาราม

สถานท/ต�าบล ก�าปงจนา [Kampung Jena]

อ�าเภอ เปนดง [Pendang]

จงหวด/รฐ เคดาห [Kedah]

เปนเจดยบรรจอฐของหลวงปทวด ซงไดน�ามาจากวดชางใหหลงจากไดฌาปณกจศพแลว

สถปอนนเชอกนวาเปนสถปทบรรจพระอฐของหลวงปทวดดงปรากฏในหนงสอ “สถานการณภาคใต เมอนาวาไทยหลงทศ” วา

“เมอไดฌาปณกจศพแลว อบาสกอบาสกาทไดรวมเดนทางมาสงกไดขอแบงอฐสวนหนงกลบไปสรางเจดยบรรจทวดไทรบร และเชอวาวดในเมองไทรบรกคอวดนเอง ชาวบานมกเรยกวดนวา “วดทงควาย” อยทบานทงควาย หรอก�าปงจนา เปนสถานทพกศพตอจากบานนางแปลง (อานตอฉบบหนา)

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 21 5/10/16 2:11 PM

ธรรมดาของชาวพทธไมวาชาตภาษาใด มกนยมกราบไหวบชาอนสรณสถานอนเปนเครองร�าลกนกถงองคสมเดจพระสมมาสมพทธ- เจา บางกเปนพระพทธรป บางกเปนตนพระ- ศรมหาโพธ บางกเปนเจดย บางกเปนพระ- ธรรมคมภร บางกเปนพระสารรกธาต แลวแตจรตหรอความชนชอบของแตละกลมคนตามประเพณแหงตน อนสรณบางอยางหากเปนทรจกแพรหลาย มกมการสรางเพอเปน ทเคารพสกการะบชากนดาษดน เฉกเชน รอยพระพทธบาท

ประเพณการสกการะรอยพระพทธบาทเหนจะเกดขนทอนเดยเปนปฐม กอนจะมาแพรหลายในประเทศศรลงกา เพราะมหลกฐานปรากฏหลายแหง ทงดานวรรณกรรม และโบราณคด ประเทศไทยกเคยน�าคตความเชอเรองรอยพระพทธบาทมาสรางทอาณาจกรสโขทย และพฒนามาเปนรปธรรมชดเจน สมยอยธยา หลกฐานกคอรอยพระพทธบาททสระบรนนแหละ

บทความนมวตถประสงคเพอสบคนหาพระพทธบาท ๕ รอย ทปรากฏในคาถานมสการรอยพระพทธบาท ซงชาวพทธไทยร จกกนเปนอยางด เพราะแตงเปนคาถา เรยบงายสละสลวยดวยท�านอง ท�าใหตดปากคนอานจนเปนเหตใหสวดกนทวไปตามอารามวหารนอยใหญทวประเทศ

กอนทจะศกษาวเคราะหพระพทธบาท ๕ รอยนน เหนสมควรกลาวถงคาถานมสการรอยพระพทธบาทเสยกอน ผเขยนเคยไดยนพระศรลงกาทานสวดคาถานมสการบทนออกบอย ซงเปนเพยงครงแรกเทานน จงไดตงขอสงเกตเปนสมมตฐานแตเบองตน หาไดใสใจศกษาเพมเตมไม เพราะมการงานอยางอนเปนภาระอย ตอมาครนไดสบคนเอกสารหลายแหงทงไทยและเทศแลว ท�าใหทราบวาม อะไรซอนอยในคาถานมสการรอยพระพทธบาทบทนหลายอยาง จะเกบไวอานคนเดยวกกลวจะเปนความเหนแกตว และนานไปกคงจะลมเปนธรรมดาวสย

สบคนหาพระพทธบาท ๕ รอย

วเทศทยย

(ตอน ๑)

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 22 5/10/16 2:11 PM

23๑๐๑๐

จงคดเหนวาหากเผอแผเปนธรรมทานบางนาจะเปนกศลอกโสตหนง

เบองตนเรามาวเคราะหคาถานมสการรอยพระพทธบาทกนเสยกอน สวนพฒนาการ ความเชอเรองรอยพระพทธบาทของคนศรลงกา คนพมา และคนไทย คอยมาวเคราะหกนทหลง เพราะเหนวาหากไดภาพเกยวกบความเปนมาของพระคาถานมสการรอยพระพทธบาทแลว ยอมเปนการงายตอการท�าความเขาใจในรายละเอยด โดยเฉพาะการเชอมโยงเรองราวระหวางศรลงกา พมา และไทย

มาดคาถาบทแรกกนเลย

วนทาม พทธง ภะวะปาระตณณง

ตโลกะเกตง ตภะเวกะนาถง

โย โลกะเสฏโฐ สะกะลง กเลสง

เฉตวานะ โพเธส ชะนง อะนนตง ฯ

ขาพเจาขอนมสการพระพทธเจา ผขามพนฝงแหงภพ ผเปนธงชยแหงไตรโลก ผ เปนนาถะเอกของไตรภพ ผประเสรฐในโลก ตดกเลสทงสนไดแลว ชวยปลกปวงชนใหตน

หากเคยอานคาถาตามแบบฉบบของชาวศรลงกา ไมวาจะเปนการบชาสงใดกแลวแต ทงพทธและพราหมณ มกจะเรมตนดวยการสรรเสรญคณของพระพทธเจากอนเสมอ บางแหงขยายออกไปถงพระรตนตรยบางกม การสรรเสรญแบบนไมตางจากการตงนะโมแบบบานเรา อาจเปนเพราะชาวศรลงกาใหความส�าคญพทธภาวะนนเอง คาถาบทนเนนความเปนเลศของพระพทธเจาเหนอสามโลก

โดยชใหเหนวาเพราะพระพทธองคสามารถก�าจดอาสวะกเลสไดสนแลว จงเปนบรมครของเทวดาและมนษยทงหลายทงปวง แต ความจรงคอ ผแตงตองการบอกวาพระพทธเจาอยเหนอชาวศรลงกาทกหมเหลา ไมวาจะนบถอบชาสงใดหรอนบถอศาสนาไหน เพราะพระองคเปนสญลกษณแหงปญญาคอความร

เชอวาคาถาบทนแตงขนตงแตยคแรกเรมสมยพระพทธศาสนาเขามาเผยแผบนเกาะลงกาเปนแนแท เพราะสมยนนเนนพทธคณเปนหลกในการเผยแผพระพทธศาสนา พดแบบภาษาสมยใหมคอเนนพระพทธเจาเปนจดขาย ลกษณะเชนนพบเหนทวไปในคาถานมสการหลายแหง โดยเฉพาะโสฬสบณยสถานอนศกดสทธ หรอสถานทศกดสทธ ๑๖ แหง ทวเกาะลงกา ซงลวนแลวแตเปนสถานทพระพทธเจาเสดจไปประทบทงนน

ตอไปเปนคาถาบทท ๒

ยง นมมะทายะ นะทยา ปลเน จะ ตเร

ยง สจจะพนธะครเก สมะนา จะลคเค

ยง ตตถะ โยนะกะปเร มนโน จะ ปาทง

ตง ปะทะวะลญชะนะมะหง สระสา นะมาม ฯ

รอยพระบาทใด อนพระพทธองคไดทรงแสดงไวแลว บนหาดทรายแทบฝ งแมน�า นมมทา เหนอภเขาสจพนธ เหนอยอดเขาสมนะ และทเมองโยนก ขาพเจาขอนมสการรอยพระบาทนนๆ ของพระมนดวยเศยรเกลา

คาถาบทนเชอวาแตงทศรลงกา เพราะปรากฏหลกฐานดานวรรณกรรมหลายเลมระบ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 23 5/10/16 2:11 PM

24๑๐๑๐

วามรอยพระพทธบาทอยเหนอยอดเขาสมนะ (ปจจบนเรยกวา ศรปาทะ) สวนรอยพระพทธบาททเหลอ ไมวาจะเปนบนหาดทรายรมแมน�านมมทา ภเขาสจพนธ หรอทเมองโยนกบร ลวนเปนหลกฐานทอางไวในคมภรชนอรรถกถา ซงยงไมสามารถระบแนชดวาคมภรเหลานนแตงขนสมยใด แตเปนทยอมรบกนวามการเสรมความจนสมบรณแบบตอนอยศรลงกา นเอง

แหงชมพทวปใหเขากบรอยพระพทธบาทท ศรปาทะ ถอไดวาเปนการคดคนหาวธอยางมเหตผลลงตว

คาถาสองบทเบองตนดงกลาวมา เปนทร จกแพรหลายของชาวพทธศรลงกาเปน อยางด ตางพากนสวดสรรเสรญกนไดทกเพศทกวย และทราบความหมายดวย เพราะมสอนตามหลกสตรในโรงเรยนพทธศาสนา วนอาทตย ซงหากใครผานการเรยนการสอนเชนนนมา ยอมทองไดและเขาใจเปนธรรมดาวสย

สรปคอชาวพทธศรลงกาเชอเรองพระพทธ- บาท ๔ รอย (เทานน) เฉพาะทปรากฏในคมภรชนอรรถกถา แมจะมอกหลายแหงทวเกาะลงกา แตกใหความส�าคญเพยง ๔ แหงเทานน ดงคาถาซงระบถงแลวเทานน และบรรดาพระพทธบาท ๔ รอยนน มเพยงแหงเดยวทประดษฐานในประเทศศรลงกาคอ ศรปาทะ ซงมวรรณกรรมหลายเลมแตง ประกอบพรรณนาความส�าคญเอาไว เฉกเชนคมภรสมนตกฎวณณนาของพระเวเทหเถระ เปนตน

เปนทนาสงเกตคอคมภรมหาวงศพงศาว- ดารลงการะบวา เหนอยอดเขาศรปาทะนน มใชมเฉพาะรอยพระพทธบาทของพระโคดมพทธเจาเทานน กอนนน พระกกสนธพทธเจา พระโกนาคมนพทธเจา และพระมหากสสปพทธเจา ไดเคยเสดจมาประทบรอยพระพทธ- บาทเหนอขนเขาแหงนเชนเดยวกน

เชอเหลอเกนวาคตความเชอของคนไทยเรองพระพทธบาท ๔ รอย คงมาจากคมภรมหาวงศเปนแน และนาจะมการเตมแตง ขยายเนอความโดยนกปราชญชาวไทยอกทอด

ผเขยนเชอวาคาถาบทนนาจะแตงขนตอนพระพทธศาสนาเขามาเผยแผบนเกาะลงกาไมนาน และผทแตงคงไมเกนพระเถระรนแรก อาจจะเปนคณะของพระมหนทเถระ หรอ อาจจะเปนพระเถระชาวศรลงกาผเปนศษยกเปนได เหตทแตงกเพอตองการสรางความ เชอมนเรองรอยพระพทธบาทเหนอยอดเขา ศรปาทะ ซงเปนหนงในสถานทพระพทธเจาทรงเลอกประทบ ขณะเสดจมาเกาะลงกา ครงท ๓ เพอความสมเหตสมผลจงตองอางถงรอยพระพทธบาททเหลอประกอบ

หรอความเชอเรองรอยพระพทธบาท ๓ แหง บนชมพทวปมมากอนพระพทธศาสนาเผยแผเขาเกาะลงกาแลว ครนภายหลงพระ- เถราจารยคงคดหาวธเชอมโยงรอยพระพทธบาท

ยอดเขาศรปาทะ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 24 5/10/16 2:11 PM

25๑๐๑๐

หนง ดงปรากฏหลกฐานในคมภรต�านาน มลศาสนา เปนตน

สวนคาถาตอไปคอ

สวณณะมาลเก สวณณะปพพะเต

สมะนะกเฏ โยนะกะปเร

นมมะทายะ นะทยา

ปญจะปาทะวะรง ฐานง

อะหง วนทาม ทระโตฯ

ขาพเจาขอนมสการสถานทมรอยพระบาท ๕ สถาน คอ สวณณมาลกเจดย สวรรณบรรพต ภเขาสมนกฏ โยนกบร และแมน�านมมทา

คาถาบทนเหนทจะแตงทเมองไทยประมาณสมยอาณาจกรสโขทย ผแตงนาจะเปนพระ- สงฆศรลงกา หรอพระไทยทไปบวชแปลง และศกษาเลาเรยนจารตประเพณของศรลงกา โดยเฉพาะการศกษาตามแบบส�านกมหาวหาร เหตเพราะมหลกฐานระบถงบณยสถานศกดของศรลงกา ๒ แหง กลาวคอ สวรรณมาลกเจดย (ศรลงกาเรยกวา รวนแวลแสยเจดย) และสมนกฏ (ศรลงกาเรยกวา ศรปาทะ)

อกประการหนง ชวงนนส�านกของพระ- ศรลงกาไดตงมนอยทเมองพนแหงอาณาจกรมอญ โดยมพระเถระผใหญนามวา อทมพรครมหาสวาม เปนสมภารเจาอาวาส ซงชอของทานกพองกบส�านกอทมพรครของศรลงกา (ศรลงกาเรยกวา ทมบลาคะละ) หลกฐาน ศรลงการะบวา พระเถระสายนเชยวชาญทงคนถธระและวปสสนาธระ ไดรบราชปถมภ มาตงแตสมยพระเจาปรากรมพาหมหาราช

พระเถระกลมนนาจะน�าคตความเชอเรองรอยพระพทธบาทเขามาสอาณาจกรสโขทย และนาจะแตงคาถาประกอบ เพอใหผคน ไดทองบนสรรเสรญรอยพระพทธบาทดวย หลกฐานจากจารกนครชมระบวา พระมหา- ธรรมราชาลไทโปรดใหไปพมพ “เอารอยตนพระเปนเจาถงสงหลอนเหยยบเหนอจอมเขาสมนกฏ” แลวน�ามาประดษฐานไวทเมองศรสชนาลยหนง เหนอยอดเขาสมนกฏเมองสโขทยหนง เหนอจอมเขานางทองเมองบาง- พานหนง และเหนอเขาทปากพระบาง (เขากบ) หนง

ดวยเหตดงกลาว รอยพระพทธบาทจงแตกตางออกไปจากพระคาถาของศรลงกาอนเปนตนเคา ดวยการเพมรอยพระพทธบาท เปน ๕ รอย การเพมเขามาดงกลาวนาจะเปนการเสรมรอยพระพทธบาททประดษฐานในอาณาจกรสโขทยเขาไปดวย เพอชบอกวาสโขทยกเปนดนแดนแหงพระพทธศาสนาไมตางจากศรลงกา นอกจากนน ยงมคมภร แตงประกอบวาพระพทธเจาเสดจมาโปรดอาณาจกรสโขทยดวย ดงเชนคมภรพระเจาเลยบโลก เปนตน

ไมเชอกลองหาคมภรเลมดงกลาวมาอานด

ตอไปเปนคาถาอานสงส

อจเจวะมจจนตะ นะมสสะเนยยง

นะมสสะมาโน ระตะนตตะยง ยง

ปญญาภสนทง วปลง อะลตถง

ตสสานภาเวนะ หะตนตะราโยฯ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 25 5/10/16 2:11 PM

26๑๐๑๐

ขาพเจาผไหวอยซงพระรตนตรยใด อนบคคลไหวโดยอยางเดยวน ดวยประการฉะน ไดแลวซงหวงแหงบญอนไพบลย ขออานภาพแหงพระรตนตรยนน จงขจดอนตรายเสยเถด

หากอานดเนอความของคาถาบทนตลอดจะเหนกลนอายของศรลงกาอยางชดเจน เพราะคตความเชอของชาวศรลงกานน ไมมใครนาเคารพศรทธามากเกนพระรตนตรย อกแลว โดยเฉพาะการมองวาพระรตนตรยเปนเบาหลอมของมนษยใหสามารถกาวถง มรรค ผล นพพาน สวนการบนบานเซนไหว ชาวศรลงกาจะหนหนาไปพงเทพเจา โดยเฉพาะจตคามเทพผปกปกรกษาเกาะลงกาและพระ- พทธศาสนา ไดแก เทพวษณ เทพกตรคามะ เทพวภศณะ และเทพสามน

อปถมภใหความส�าคญไมตางพระพทธศาสนาแตอยางใด

เหตทผเขยนบอกวาคาถาบทนเปนประเพณของศรลงกา เพราะหลกฐานนบตงแตคมภรอรรถกถาเรอยมาจนถงคมภรยคหลง ลวน เนนใหความส�าคญพระรตนตรยเปนส�าคญ เพงมาปรากฏพบเหนวาเทพเจาของฮนดเขามากลมกลนกบพระพทธรปกสมยหลงนเอง

และคาถาสรปสงทายวา

อามนตะยาม โว ภกขะเว

ปะฏเวทะยาม โว ภกขะเว

ขะยะวะยะธมมา สงขารา

อปปะมาเทนะ สมปาเทถาตฯ

ทราบไววา สงขารทงหลาย มอนเสอมสนไปเปนธรรมดา ขอทานทงหลาย จงยงประโยชนตน ประโยชนทาน ใหถงพรอมดวยความไมประมาทเถด

หากเปนพระไทยแตงคาถาบทน นาจะมเนอความออกนอกทางไปไกลกวานเปนแน เพราะสมยนนคตความเชอเรองผสางเทวดาไมไดลดลงตามทคนสมยปจจบนเขาใจ หากแตเปนไปในลกษณะเคยงคมฐานะเสมอพระ- พทธศาสนา เหตเพราะสถาบนกษตรยยง

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 26 5/10/16 2:11 PM

27๑๐๑๐

เหตทเพมคาถาบทนเขาเสรมตอนทาย เหนจะเปนเพราะตองการเชอมโยงถงพระพทธ- พจนในมหาปรนพพานสตร ซงเปนระยะ เวลาชวงสดทายของพระพทธเจา การเสรมคาถาบทนท�าใหเพมน�าหนกคาถาทงหลาย แตเบองตนไดอยางสมบรณลงตว โดยไมมใครกลาคดคาน

สรปคอคาถานมสการรอยพระพทธบาทมพฒนาการนบแตชมพทวป ผานเขาศรลงกา และนาจะเขาพมากอนทจะมาสนสดทไทย ระยะเวลาการผานดงกลาว คงตองมการวเคราะหอยางละเอยด เพอใหผอานทราบถง ทมาทไปอยางชดเจน

ออกตวแตเบองตนวา บทความนจะไมเนนวเคราะหใหลกซงจนกลายเปนงานวชาการ เพราะจะท�าใหเกดความเบอหนายส�าหรบผตองการทราบเนอความแตเพยงจบเอาความ จงจะพยายามเขยนใหอานงายมากทสดเทาทจะมากได แตหากอานไมรเรองจรงๆ กคงตองโทษวฏสงสารกแลวกน

คราวหนาเราจะมารจกปฐมบทของรอยพระพทธบาท วามก�าเนดมาจากไหน มคตความเชออยางไร เหตใดจงกลายเปนสงส�าคญเสมอเหมอนตนพระศรมหาโพธ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 27 5/10/16 2:11 PM

พระพทธรปมงคลโบราณของไทย ประดษฐานอย ณ พพธภณฑสถานแหงชาต กรงเทพมหานคร พพธภณฑสถานแหงชาต ขอนแกน และคลงพพธภณฑสถานแหงชาต ปทมธาน พระพทธ- รปทง ๙ พระองค ไดแก

๑) พระพทธรปประทานอภย ๒) พระพทธรปทรงเครองปางมารวชย ๓) พระพทธรปถอตาลปตร ๔) พระชยเมองนครราชสมา ๕) พระพทธรปปางลองหนาว ๖) พระพทธรปปางฉนสมอ ๗) พระพทธรปปางโปรดมหสสรเทพบตร ๘) พระพทธรปปางขอฝน และ๙) พระพทธรปปางปาเลไลยก

พระพทธรปส�ำคญ :

กองบรรณาธการ

พระพทธรป

มงคลโบรำณ

พระพทธรปถอตาลปตร

ศลปะอยธยา พทธศตวรรษท ๒๑ – ๒๒ พบทวดมหาธาต จงหวดพระนครศรอยธยา ยายมาจากอยธยาพพธภณฑสถาน เมอ ๔ พฤศจกายน ๒๔๗๓

พระพทธรปส�ารดลงรกปดทองทรงเครองอยางกษตรย พระหตถซายทรงก�าดามตาลปตรโลหะขนาดเลกทพระเพลา พระหตถขวาทรงงอนวพระหตถจบขอบพดดานบนระดบพระอระ ตาลปตร มาจากภาษาบาลวา “ตาลปตต” ตรงกบค�าในภาษาสนสกฤตวา “ตาลปตตร” หมายถง “พดทท�าจากใบตาล” ในภาษาไทย เขยน “ตาลปตร” อานวา ตา-ละ-ปด คตการถอตาลปตรของพระภกษ (พระสงฆ) เพอแสดงธรรมนน สนนษฐานกนวารบมาจากลทธลงกาวงศของลงกาซงแผเขามาสประเทศไทยครงแรกประมาณปลายพทธ- ศตวรรษท ๑๙ ถงตนพทธศตวรรษท ๒๐ เมอการนบถอพทธศาสนาลงกาวงศแพรหลายจงพบพระพทธรปททรงตาลปตรเปนพดดามสน ทรงก�าดามตาลปตรทพระเพลาดวยพระหตถ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 28 5/10/16 2:11 PM

29๑๐๑๐

ขางหนง และพระหตถอกขางหนงทรงจบขอบพดทดานบน ลกษณะเชนนปรากฏทงในศลปะสโขทยและศลปะอยธยาตอนตน

พระพทธรปทรงตาลปตรในศลปะอยธยาหลายองคมการประดบรปจกรหรอธรรมจกรทฐาน ซงตามปกตแลวพระพทธรปทรงตาลปตรยอมหมายถงพระพทธรปในอรยาบถทรงแสดงพระธรรมเทศนา แตการทพระพทธรปบางองคประดบธรรมจกรทฐาน อาจเปนไปไดวาผสรางตองการย�าวาขณะแสดงพระธรรมเทศนานนเปนประหนงพระบรมศาสดาทรงหมนวงลอแหงธรรมเพอเผยแผพระศาสนาออกไปในสากลโลก

พระพทธรปปางมารวชยทรงเครองอยางพระมหาจกรพรรด จากรปแบบเครองประดบพระเศยรของพระพทธรปองคน คงไดรบแรงบนดาลใจจากศลปะลงกา โดยเปรยบเทยบไดกบเครองประดบศรษะของรปเทวดาปนปนในศลปะสโขทย พระพทธรปทรงเครองอยาง พระมหาจกรพรรดสรางขนตามความใน “ชมพปตสตร” ซงเปนเรองราวพทธประวตตอนทพระพทธเจาทรงปราบพระยาชมพปต ซงภาษาไทยเรยก ชมพบด กลาวถงในชวงทพระพทธเจาไดเสดจประทบส�าราญพระอรยาบถ ณ พระ- เวฬวนวหาร ครงนนพระเจาพมพสาร กษตรยเมองราชคฤห แหงแควนมคธ พระยาชมพบดกษตรยผทรงอานภาพเปนทย�าเกรงของบรรดากษตรยทงหลายคกคามขมขวญพระเจาพม- พสาร พระองคจงเสดจฯไปเฝาพระพทธเจาเพอขอใหเปนทพง พระพทธองคทรงเลงเหนดวยพระญาณวาจะโปรดพระยาชมพบดได จงทรงบนดาลพระเวฬวนวหารประดจเมองสวรรค พรอมทงเนรมตพระองคเองทรงเครองพระจกรพรรดราช แสดงบญญานภาพเหนอพระยามหากษตรยทงปวง เพอคลายทฐมานะของพระยาชมพบด จากนนจงทรงแสดง ธรรมโปรดพระยาชมพบดจนกระทงสนทฐมานะและขอบวชเปนพระสาวกในพระพทธ- ศาสนา

พระพทธรปทรงเครอง ปางมารวชย

ศลปะลานนา พทธศตวรรษท ๒๑ พระ- บาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวพระราชทาน เมอวนท ๑๗ ธนวาคม ๒๔๖๙

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 29 5/10/16 2:11 PM

30๑๐๑๐

หนาว เพอจะไดทรงทราบประมาณและประทานพระบรมพทธานญาตจวรบรขารส�าหรบภกษสงฆแตพอด

เหตการณพระบรมศาสดาทรงจวรคลมพระวรกายเพอทดลองความหนาวนในพระ- วนยปฎก มหาวรรค จวรขนธกะ ไดระบวา พระผมพระภาคเจาเสดจพระด�าเนนจากนครราชคฤหไปนครเวสาล ระหวางทางไดทอดพระเนตรเหนภกษหลายรปหอบผาพะรงพะรง จงทรงพระด�ารวาจะตงกฎในเรองผาแกภกษทงหลาย โดยทรงทดลองหมจวรคลมพระ- วรกายตลอดราตรในฤดหนาว ทรงจวร ๔ ผนพอทนหนาวไดจนรงสาง พระพทธองคทรงพระด�ารวา “กลบตรในธรรมวนยน ทเปน คนขหนาว กลวตอความหนาว กอาจด�ารงชวตอยไดดวยผาสามผน ไฉนหนอ เราจะพงกนเขต ตงกฎในเรองผาแกภกษทงหลาย เราจะพงอนญาตไตรจวร.” ซงไตรจวร ทพระพทธเจาทรงอนญาตแกภกษสงฆนน ไดแก ผาสงฆาฏ ๒ ชน ผาอตราสงคชนเดยว ผาอนตรวาสกชนเดยว พระพทธรปปางลองหนาว เปนพทธปฏมาทหาไดยาก พระพทธ- รปปางนทส�าคญคอ เปนพระพทธรปประจ�าพระชนมพรรษา ในพระบาทสมเดจพระมงกฎ- เกลาเจาอยหว ปรากฏตามจารกทฐานชน ลางวา “พระพทธปฏมา มอาการนงทรงผาคลมพระสรราพยพลองหนาว...” ทงนรชกาลท ๖ เสดจพระราชสมภพเดอนมกราคมซง อยในฤดหนาว

พระพทธรปทรงเครองยงอาจหมายถง พระโพธสตวศรอารยเมตไตรย พระอนาคตพทธเจา คอพระพทธเจาพระองคท ๕ ใน ภททกปป ทจะมาบงเกดเมอสนสดยคของพระพทธเจาโคดม

พระพทธรปปางลองหนาว

ศลปะลานนา พทธศตวรรษท ๒๒ – ๒๓

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวพระราชทาน

เมอวนท ๑๗ ธนวาคม ๒๔๖๙

พระพทธรปปางลองหนาว พระพทธรป

ส�ารดประทบนงทรงจวรคลมพระวรกายทดลอง

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 30 5/10/16 2:11 PM

31๑๐๑๐

พระพทธรปปางฉนสมอ

ศลปะรตนโกสนทร พทธศตวรรษท ๒๔ เปนของอยในพระทนงพทไธสวรรยมาแตเดม เมอครงพระสมมาสมพทธเจาเสดจออกจาก รมไมจกแลว กเสดจไปประทบเสวยวมตตสข ณ รมไมเกด ซงอยทางทศใตของตนพระ- ศรมหาโพธ เปนเวลา ๗ วน แลวจงทรงออกจากสมาธ ทาวสกเทวราชทรงทราบวานบแตพระพทธองคตรสรมา ๗ สปดาห รวม ๔๙ วน มไดเสวยภตตาหารเลย จงน�าผลสมออนเปนทพยโอสถจากเทวโลกมานอมถวาย พระ- พทธองคจงเสวยผลสมอทพยนน แลวทรง บวนพระโอษฐดวยน�าททาวสกกเทวราชถวาย จากนนเสดจประทบ ณ รมไมเกดตามเดม

พระพทธรปปางขอฝน

ศลปะรตนโกสนทร พทธศตวรรษท ๒๕ เจาพระยาธรรมาธกรณาธบด (หมอมราชวงศปม มาลากล) มอบใหพพธภณฑสถาน

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 31 5/10/16 2:11 PM

เคยสงสยกนหรอไมวา ท�าไมเราตอง เรยกหมาวา “หมา” เรยกไกวา “ไก” ใครเปนคนก�าหนดชอสตวเหลานน

หากยอนไปในวยเดก หลายๆ คนคง เคยพยายามหาทมาของชอสตวตางๆ อยางแมว เรากพอเดาไดวานาจะมาจากเสยงรองเหมยวๆ ของมน ถาเปนปลาหมกกคงเรยกตามน�าสด�าในตวของมน ค�าไหนคดไมออกแลวไปถามผใหญ กจะไดรบค�าตอบวา “กเขาเรยกกนมาอยางนน”

นเปนค�าถามทคางคาใจผเขยนเรอยมา กระทงไดมาเรยนภาษาบาล จงเขาใจวาหลกของการตงชอนน มอย ๒ ประเภทคอ

๑) อนวตถนาม นามทเปนไปตามอรรถ ชอเปนตามความเปนจรง

๒) รฬหนาม นามทตงขนมาส�าหรบใชเรยกเทานน ไมสอดคลองกบความเปนจรง

การตงชอในภาษาไทย สวนใหญเปน ประเภทรฬหนาม ตงเพอใชเรยกสอสารกน

เทานน ตางจากภาษาบาล ทกค�าศพทซง มทมาและค�าจ�ากดความชดเจน จงสามารถบอกถงความเปนจรงและสภาวธรรมได เพราะฉะนนชอสตวในภาษาบาล จงแสดงถงวถ ชวตและลกษณะนสยของสตวนนจรงๆ โอกาสนจงขอเชญชวนทานผอาน ใหลองมาศกษา ค�าศพทบาล รบรเรองราวของสตวประกอบธรรมะไปพรอมๆ กน

สห (สหะ) : สงโต

ค�านมาจากธาต หส ในการ เบยดเบยน มวเคราะหวา มเค หสตต สโห แปลวา “สตวทเบยดเบยนสตวทงหลาย” สงโตถกยกให เปนราชาแหงปา ดวยรางกายทใหญโตแขงแรง มเลบและฟนแหลมคม สงโตเปนสตวนกลา ทถกจดอยต�าแหนงสงสดของหวงโซอาหาร ตรงกบค�าวา มคนท (มคนทะ) มาจาก มค

เรอง : พระมหาฟกจ ชตปญโญ

ภาพประกอบ : โตง หยดทพย

สตวโลกนารก

ศพทบาลนาร

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 32 5/10/16 2:11 PM

33๑๐๑๐

เนอ, สตว+อนท เปนใหญ แปลวา “ผ เปนใหญกวาสตวทงหลาย” ชอวทยาศาสตรของมน คอ Panthera (แพนเธอรา) มสนนษฐานวา มาจากภาษากรกสองค�า คอ pan แปลวา ทงหมด และ thera แปลวา เปนใหญ ตรงกบค�าวา เถระ ในภาษาไทย รวมความไดวา ในบรรดาสตวทกชนด สงโตนนยงใหญทสด

สนข (สนะขะ) : สนข, หมา

มาจาก ส สวเนในการฟง+อน ปจจย

มบทวเคราะหวา สามกสส วจน� สณาตต

สนโข แปลวา “สตวทเชอฟงค�าเจาของ” สนข

นนขนชอวา เปนสตวทซอสตยและจงรกภกด

ตอเจาของเปนอยางมาก มหลกฐานทาง

โบราณคดพบวา มนษยกบสนขอยรวมกน

มาตงแตยคหนใหม หรอยอนไปประมาณ

๑๗,๐๐๐-๑๔,๐๐๐ ปทแลว ถงวนนสนขได

เขามาชวยเหลองานทมนษยไมสามารถท�าได

เชน ดมกลนหาระเบด ตรวจคนยาเสพตด

ตอนฝงสตว ลากเลอน ตลอดจนชวยชวต

ผประสบภยใตซากปรกหกพง ดวยคณสมบต

ของผเชอและฟง สนขจงเปนเพอนทแสนด

ของมนษย มหลายคนอธบายวา สนข มาจาก

ส ด, งาม+นข เลบ แปลวา “สตวมเลบ

งาม” ซงพจารณาแลวขดแยงกบความเปนจรง

นาจะแปลวา “สตวใชเลบด, ขดเกง” สอ

ความหมายไดดมากกวา

พฬาร (พฬาระ) : แมว

มาจาก พล เภทเน ในการท�าลาย+อร ปจจย มวเคราะหวา มสกาท พลตต พฬาโร แปลวา “สตวทท�ารายหนเปนตน” แมวกบหนนบวาเปนคกรรมคเวรประจ�าวฏฏสงสาร เมอใดทมนมาเจอกน แมวจะเปนฝายไลตบ ไลกดหนเสยทกครง จนมค�าพดยอดนยมวา “ไมวาแมวขาวหรอแมวด�า ขอเพยงจบหนไดกคอแมวทด” หมายความวา ท�าอยางไรกได ไมตองสนใจวธการ ขอเพยงแคท�างานให ส�าเรจเปนพอ

แมวอกค�าหนงคอ มญชาร (มญชาระ), มชชาร (มชชาระ) ค�านมาจาก มช ธาต ในอรรถ ความสะอาด เหนไดวาแมวจะ เลยขนตวเองเพอท�าความสะอาดตลอดเวลา

วานร (วานะระ) : ลง

ค�านมาจาก วา ราวกะ+นร คน มวเคราะหวา นโร อว วานโร “สตวทเหมอนคน” นกวทยาศาสตรเชอว ามนษยนนมววฒนาการมาจากลง โดยสนนษฐานวาเมอประมาณสองลานปทแลวคนเรากบลงยงคงเปนเผาพนธเดยวกน ทงรปรางและลกษณะ

สตวโลกนารก

ศพทบาลนาร

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 33 5/10/16 2:11 PM

34๑๐๑๐

การเดน จนถงรหสพนธกรรม บรรดาสตว

ลานลานชนดในโลก ลงคอสตวทเหมอนคน

มากทสด

ค�าวา กป กแปลวา ลง ภาษาไทยโบราณ

ออกเสยงวา กระบ ค�าศพทนมาจาก กป

ธาต อรรถ จลเน ในความหวนไหว ทราบ

กนดวานสยของลงจะอยไมสข ตองเคลอนไหว

กระโดดโลดเตนอยตลอดเวลา เดกคนไหน

ชอบเลนซน ผใหญมกจะเปรยบวา “ซน

เหมอนลง”

มสก (มสกะ) : หน

มาจาก มส เถยย ในการลกขโมย หนม

ฟนคหนาทคมและแขงแรง มนจะกดกนพชผล

ทางการเกษตรในไรนายงฉาง แนนอนวาจตใจ

ของชาวไรชาวนาทโดนหนบกรกกคงมความ

รสกไมตางอะไรกบถกโจรลกขโมยเอาของม

คาไป

ค�าวา อนทโร (อนทโร) กแปลวา หน

มาจาก อท ธาต ในการไหลไป ถาลองสงเกต

ลกษณะการวงของหน มนจะวงเรอยๆ ไมชา

ไมเรว เผลอแผลบเดยวกหายไป ถาหนหลาย

ตววงพรอมๆ กน ยงเหมอนการไหลของน�า

อรค (อระโค) : ง

มาจาก อร อก + คม การไป + กว ปจจย มวเคราะหวา อรสา คจฉตต อรโค แปลวา “สตวทไปดวยอก”

งนนไมมขา มนจงตองใชกลามเนอ หนาอกในการดนตวเลอยไปขางหนา งทเรวทสดในโลกสามารถเลอยดวยความเรว ๕ เมตรใน ๑ วนาท หรอประมาณ ๑๘ กโลเมตรตอชวโมง

และเรามกเรยกงวา อสรพษ ค�านมา จากบาลวา อาสวส (อาสวสะ) สามารถ แยกศพทไดเปน อาส ดาบ, เขยว + วส ธาต ปเวสเน ในการเขาไป รากศพทของ ค�าวา พษ เพราะพษมการแผแทรกซมเขาไปในรางกาย ใกลเคยงกบค�าวา Virus ใน ภาษาองกฤษ มบทวเคราะหวา อาสย� ทาาย วส� อสส อตถต อาสวโส แปลวา “สตวทมพษในเขยว”

วหค (วหะคะ) : นก

มาจาก วห อากาศ+คม การไป+กว ปจจย ซงมบทวเคราะหวา วเห อากาเส

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 34 5/10/16 2:11 PM

35๑๐๑๐

คจฉตต วหโค หมายความวา “สตวตวบนไปในอากาศ” มนษยเราเฝามองการโบยบน ของนกตลอดมาและพยายามบนทกวถทาง จนเมอ ๑๑๓ ปทแลว มนษยกทะยานส ทองฟาดวยสงทเรยกวา “เครองบน” สองพนองตระกลไรทออกแบบเครองบนล�าแรกไดส�าเรจ กเพราะอาศยโครงสรางอวยวะตางๆ ของนก สวนทส�าคญทสดคอ ปก ทตองประคบประคองใหทรงตวลอยอยในอากาศ ค�าวา ปกข (ปกข) หรอปกษ ในภาษาไทย มาจาก ปกข ปก+ อ ปจจยในตทธท แปลงายๆ วา “สตวท มปก”

กญชร (กญชะระ) : ชาง

มวเคราะหวา กญเช วา ครกเฏ รมตต กญชโร คอ “สตวทมคางและงา” คางของชางกคอ งวง เชนเดยวกบค�าวา หตถ มทมาจาก หตถ มอ+อ ปจจย ความหมายวา “สตวทมมอ, สตวทมงวง” ค�าวา มาตงค กแปลวาชาง มวเคราะหวา มหนต� องค� สรร� เอตสสาต มาตงโค แปลวา “สตวมรางกายใหญโต” ทง ๓ ค�านไดบอกลกษณะของ ชางตรงตามเพลงทรองวา “ชางมนตวโต ไมเบา จมกยาวๆ เรยกวา งวง มเขยวใต งวงเรยกวา งา มหมตา หางยาว”

ในอรรถกถาธรรมบททานอธบายค�าวา มาตงค วา ปฏสญจกขตวา มเตน คมนโต มาตงโคต นาม “ชอวาชางมาตงคะเพราะ พจารณาแลวหลกไป” หมายความวาชางตวนเคยอยในโขลงใหญ เมอไดไตรตรองวาการ

อยรวมกบหม มแตความอดอดทงกายทงใจ ตนเองเปนผมความขวนขวายนอย ตองการแยกตวออกไปโดยไมมอาลยในหมพวก คด ไดเชนนแลวจงหลกออกไปตวเดยว เพอท�าตามใจปรารถนา โดยตงใจวาชวตนไมท�า บาปแมเพยงเลกนอย ความคดของชางตวนกคลายกบพระโพธสตว หรอพระภกษผออกจากชวตฆราวาสอนคบแคบ เพอประพฤตพรหมจรรย แสวงหาหนทางแหงความหลดพน

อสส (อสสะ) : มา

มาจาก อส เขปเน ในการซดไป มวเคราะหศพทวา อสต ขปตต อสโส สามารถแปลอธบายไดวา “สตวตวททงสตวตวอนไวขางหลง” มาอกค�าหนงกคอ หย (หย) แยกธาตปจจยไดวา หย คตย� ในการไป+อ ปจจย วเคราะหวา สฆ� หยต คจฉตต หโย แปลวา “สตวตววงเรว”

จดเดนของมาคอความเรว ดวยกลามเนออนทรงพลงและความสมดลของรางกาย ทนททมาวงกจะไมมสตวตวไหนตามทน คนโบราณเรยกมาวา มโนมย ตรงกบพระบาลวา มโน-มย (มโนมะยะ) แปลวา “ส�าเรจดวยใจ” นาจะมาจากมานนเปนสตวทคลองแคลว ปราดเปรยว ถาขมาแลวกสามารถเดนทาง ไปไหนมาไหนไดรวดเรวดงใจ

หากใครเคยอานนยายสามกก กคงรจก มาเซกเธาว มาคใจของกวนอ มนขนชอวาสามารถวงไดวนละหนงพนล หรอ ๕๐๐

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 35 5/10/16 2:11 PM

36๑๐๑๐

กโลเมตร ค�าวา เซกเธาว ไมใชชอสายพนธ แตเรยกตามถนก�าเนดของมน ทอยบรเวณตนแมน�าสนธ ทางตอนบนของประเทศอนเดยและปากสถานในปจจบน มาสนธพ หรอ สนธว (สนธะวะ) มาจาก สนธว+ณ ปจจย แปลวา “มาตวอยในชนบทแหงแมน�าสนธ”

โค : วว

โค มาจาก คม ธาต ในการไป + กว ปจจย มวเคราะหวา คจฉตต โค แปลวา “สตวทเดนไป” ววเปนสตวทมธรรมชาตเดน มนจะชอบเดนไปเรอยๆ ถาปลอยมนกนหญาแลวไมผกกบหลกใหด กมโอกาสทมนจะเดนหายไปในปาในเขา พวกเดกๆ ในบานมกจะไดรบมอบหมายดแลวว มค�าศพทบาล วา โคปาล “ผรกษาโค” หรอ cowboy (คาวบอย) ในภาษาองกฤษ ค�าวาโคบาล อาจจะท�าใหเรานกภาพผชายเทๆ เหนบปน ยนขมาถอบวงบาศก แตความจรงแลว หนาทของเดกเลยงววจรงๆ แลวมเพยงแคจงมนไปกนหญากนน�าตอนเชา พาเขาคอกตอนเยน คอยหาหญาใหกนชวงหนาฝน ไมเทเหมอนในหนงคาวบอยสกนดเดยว

ค�าวาววตวผ ในภาษาองกฤษ คอ ox (ออคซ) ออกเสยงใกลเคยงกนค�าบาล คอ อสภ (อสะภะ) มาจาก อส ทาเห ในความเรารอน ศพทนมความหมายวา “สตวทยงขาศกใหเดอดรอน” ววอสภะ ยกตวอยางใหเหนภาพงายๆ กคอววชนของทางภาคใต ชาวบานจะเรยกกนวา ววพนธ ซงจะมจดเดน

คอ รางกายทใหญโตแขงแรง รปรางล�าสนสมสวน ววประเภทนมกจะเปนเครองประดบบารมของผมอทธพลทอยตามตางจงหวด

มหส (มหงสะ) : ควาย

จะออกเสยงวา มหส (มะหสะ) กได มาจาก มห แผนดน + ส อรรถ สเย ในการนอน มวเคราะหวา มหย� เสตต มหโส มหโส แปลวา “สตวตวนอนบนพนดน, นอนในดน” ตรงตามนสยของควายทชอบโคลนตม มนสามารถนอนแชในปลกไดทงวน คอ ควายปลกทชาวบานนยมเลยงเอาไวไถนา สวน ค�าวา ลลาย (ลลายะ) มวเคราะหวา อทก� ลลตต ลลาโย แปลวา “สตวตวทชอบน�า” ซงนาจะใชเรยก ควายแมน�าทอย บรเวณ รมแมน�า มนเลอกอยในน�าสะอาดๆ มากกวาโคลน

กกกฏ (กกกฏะ) : ไก

ศพทนมวเคราะหวา กกกฏตต กกกโฏ แปลวา “สตวทท�าเสยงกกกฏะ (กก-ก-ตะ)” เรยกชอตามเสยงรอง กกๆ หรอ กะตากๆ ของมน ไกมชอทางวทยาศาสตรวา Gallus gallus (แกลลส แกลลส)

ฉายาทมขนพลตราไก กมทมาจากค�าน เพราะเดมทบรรพบรษของคนฝรงเศสคอเผา

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 36 5/10/16 2:11 PM

37๑๐๑๐

โกลวส ตงถนฐานอย บรเวณกรงปารสใน ปจจบน ชาวโกลวสนจะมไกเปนสญลกษณประจ�าเผา ภายหลงไดสรบจนไดรบเอกราชจากจกรวรรดโรมน ไกจงถกยกขนเปนสญลกษณของความกลาหาญ และการตอสรวมกน และไดรบเกยรตใหน�ามาประดบบนกระดมเครองแบบของทหาร ออกแบบเปนโลโกประจ�าทมชาตฝรงเศส

ค�านสามารถวเคราะหอกแบบหนงไดวา ก� ปถว กฏตต กกกโฏ แปลวา “สตวทคยเขยพนดน” วถชวตของคนชนบท ชาวบานจะนยมเลยงไกเพอเอาไวรบประทานทงไข ทงตว การเลยงกไมยงยากเพยงแคโปรยขาวสารใหกนตอนเชา หรอปลอยมนเดนคยเขยหา กนตามธรรมชาต

ยงคงมศพทบาลชอสตวอกมากมาย เมอยงคนควากยงสนก แมแตค�าวา “สตว” กมความหมายทนาสนใจ สตต มาจาก สญช ธาตในความของ + ต ปจจย มรปวเคราะหวา รปาทส สญชตต สตโต แปลวา “ผทยงเกยวของอยในรปารมณเปนตน” ทกวนน “สตว” ค�าเดยวโดดๆ นน กลายเปนค�าทไมสภาพ แตความหมายจรงๆ สตว คอ ผยง ยนดพอใจในอารมณสขทกข ยดมนถอมนอยในรปนามขนธ ๕ ซงกคอปถชนคนทวไป ตราบใดทคนๆ นนยงไมหมดกเลส กยงคงเปนสตวทงนน แมแตบคคลผทจะมาตรสร เปนพระพทธเจา กยงมค�าวาสตวประกอบ อย โพธสตโต มาจาก โพธ ร+สตต ผของ มวเคราะหวาโพธ สญชตต โพธสตโต โพธสตวจงมความหมายวา “ผของอยในญาณเปนเครองตรสร” สตวทงหมดกยงตองเวยนวายตายเกดในสงสารวฏกนอย

แลวค�าวามนษยนนความหมายทแทจรงวาอะไร?

มนสโส : คน, มนษย

ศพทนมาจาก มน ใจ+อสส สง แปลวา “ผมใจสง” ใจสง หมายความวาใจทพฒนามากกวาสตวอน การมใจสงนนไมสามารถ เกดขนตามธรรมชาต แตตองอาศยการฝกฝน ยกใจไมใหตกไปในฝายชว ระวงตนเองไมใหท�าตามสญชาตญาณเหมอนสตวอนๆ

นกวทยาศาสตรตงชอสายพนธมนษยวา Homo sapiens sapiens (โฮโม ซาเปยนส ซาเปยนส) ซงค�าวา “ซาเปยนส” ในภาษาละตน แปลวา “คนฉลาด, ผ ร ” ค�าวา ซาเปยนสถกกลาวย�าสองครง มนยยะใหวา เรานนตอง “รร” หรอตองเปน “ผรวาตนร” อธบายเปนสภาวธรรม ไดแก ตวสตและตวปญญานนเอง ตรงกบ มน ธาตในอรรถความร+อสส หตาหต� มนต ชานาตต มนสโส แปลวา “ผร สงทเปนประโยชนและไมเปนประโยชน”

การไดมโอกาสเกดมาเปนมนษย สงส�าคญทสดคอเราจะตองรและเชอมนในศกยภาพ ของตนเอง พยายามฝกฝนพฒนาชวตและจตใจดวยสตปญญา เมอใดทเราหยดท�าชว ท�าแตสงทดงาม สรางประโยชนตอชวตตนเองและผอน เมอนนเรากจะซาบซงกบความหมาย ของค�าวา “มนษย” และสามารถอยรวมกบสรรพสงไดอยางมความสข.

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 37 5/10/16 2:11 PM

ฉบบทแลว ไดแนะน�าหนงสอ พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท และได เกรนไววา ฉบบนจะแนะน�าหนงสอ พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท ทงสองเลมเปนผลงานของ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ทานไดคนควาและเรยบเรยงหนงสอชดนเมอหลายสบปมาแลว และไดมการปรบปรงเพมเตมอกหลายครง จนกลายเปนหนงสอ เลมโต ทบรรจขอมลตางๆ ในพระพทธศาสนาทงสวนทเปนหลกธรรม (ประมวลธรรม) และสวนทเปนความรทวไป (ประมวลศพท)

ดงทไดกลาวขางตนวา พจนานกรม-พทธศาสน ฉบบประมวลศพท นเปนพจนานกรมทรวบรวมค�าศพทตางๆ ในพระ- พทธศาสนา จงมชอวา พจนานกรมพทธศาสน สงเกตค�าวา ‘ศาสน’ ใชไมเหมอน พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม เพราะม ความหมายบอกใหรวา พจนานกรมเลมนเกยวกบพทธศาสนาลวนๆ มไดรวมเอาค�าสอน หลกธรรมตางๆ ไวในเลมน แต ไดแยกไปไวตางหากอกเลมหนง

พจนานกรมพทธศาส ฉบบประมวลศพท

เนองจากเปนความรทวไปทางพระพทธ- ศาสนา รวมถงประเพณ วฒนธรรม และ เรองนารตางๆ ทคนทวไปอาจไมร หรอเขาใจไมถกตอง ทานผเรยบเรยงเคยเลาใหฟงวา วธการท�าหนงสอเลมนในเบองตนกคอ เลอกค�าศพทจากหนงสอธรรมศกษาตร โท เอก หรอทนยมเรยกกนวา หลกสตรนกธรรมตรโท เอก ในหนงสอเหลานน กจะมเรองราวเกยวกบพทธประวต เรองราวในพทธกาล ความรเกยวกบพระพทธศาสนาทวไป ฯลฯ ทานไดคดค�าในหลกสตรทวามาท�าค�าอธบาย และกหาค�าศพทอนๆ ทอาจไมไดอยในหลกสตรธรรมศกษามาประกอบเพมเตม พมพครงแรกในงานพระราชทานเพลงศพ พระอาจารยททานนบถอ เปนเลมขนาดสบหกหนายก ปกสขาว ปมทอง ความหนาไมมากนก นาจะประมาณสามรอยกวาหนา

ตอมาอกหลายป มผมจตศรทธามาขอพมพพจนานกรมเลมน เพอไปแจกในงานพระราชทานเพลงศพ ทานเจาคณพระราช- วรมน (สมณศกดในขณะนน) ขอโอกาส ปรบปรงเนอหาใหม เพอใหหนงสอมความสมบรณยงขน คราวนทานไดเพมเตมค�าศพทเขาไปอกมาก มศพทส�าคญทควรกลาวถงในทน คอ ค�าวา พระไตรปฎก ทานจะอธบายอยางละเอยดวาพระไตรปฎกคออะไร มความ

หนงสอดทควรม :

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 38 5/10/16 2:11 PM

39๑๐๑๐

ส�าคญอยางไร มกเลม แตละเลมมเนอหา อะไรบาง นบตงแตเลมท ๑ ถงเลมท ๔๕ ท�าใหสะดวกแกผคนควา เฉพาะค�านค�าเดยวมจ�านวนหนามากเกอบสามสบหนา

นอกจากน ค�าใดในฉบบเดมยงไมชดเจนพอ ทานกจะปรบใหมใหชดเจนมากยงขน ตวอยางอกค�าหนงททานเรยบเรยงไวดมาก คอ โอวาทปาตโมกข จะมค�าอธบายท ละเอยดมากราวกบพระธรรมเทศนาเรองหนงโดยทานกลาวเฉพาะความหมายเทานน ไมไดแสดงความคดเหนสวนตวใดๆ ลงไปเลย

หากสนใจเกยวกบประวตพระพทธสาวกส�าคญ โดยเฉพาะอยางยงอสตมหาสาวก (อรหนตสาวกส�าคญ ๘๐ รป) จะสามารถคนหาไดจากพจนานกรมเลมนทงหมด ใครเปนเอตทคคะในทางใด หรอหากสนใจเรอง มหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ กจะพบค�าอธบายอยในเลมนดวยเชนกน แมแต อน-พยญชนะ หรอ ลกษณะของมหาบรษทยอยออกไปจากมหาปรสลกษณะ กมปรากฏในพจนานกรมเลมน

ค รงสดท ายทมการปรบปรงหนงสอพจนานกรมพทธศาสน ประมวลศพท จ�านวนหนาไดเพมมากขนอกสองรอยกวาหนา กลายเปนเจดรอยกวาหนา มค�าศพทเพมขนมาอกมากมาย บางค�าศพท มาจากผอานขอมา มผ เขยนจดหมายมาขอใหทานผ เรยบเรยง เพมเขาไปในพจนานกรม ซงทานกรบไวพจารณาทกคน และท�าค�าอธบายเพมเตมเขาไป

งานท�าพจนานกรมเปนงานละเอยด ท�า ไดยาก ตองมสมาธสงมาก และมแหลงคนควาทด ตามปกตจะท�ากนเปนคณะ เพราะท�าคนเดยวเปนเรองยากมาก แตทานเจาคณฯ สามารถ

ท�าพจนานกรมดวยตวคนเดยว บางทตองคนหาจากหลายแหลง แมแตพระไตรปฎกพมา ทเปนบาล ทานกใชวธเทยบตวอกษร คอ บาลอกษรพมา แลวคอยถอดออกมาเปนภาษาไทย ท�าดวยความประณตบรรจง เพอใหผลงานออกมาดทสด

เพราะฉะนน พจนานกรม ทงพทธศาสตร และ พทธศาสน จงเปนหนงสอทพทธศาสนกชนควรมไวเพอการศกษาคนควาหาความรท ถกตอง จะไดไมเขาใจอะไรผดพลาดไปจาก ขอเทจจรง หนงสอของทานทกเลมจะมลกษณะทเชอถอไดเสมอ ไมใชอตโนมต (ความเหนสวนตว) ใชพระไตรปฎก เปนเครองตดสน และจะระบทมาดวย หากม มใชพดเอาเองตามใจชอบ

เชนเดยวกบ พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม ทานผเรยบเรยงไดเลาประวตความเปนมาของหนงสอเลมนอยางละเอยด ท�าใหผอานไดรวาทานท�างานอยางไร มประวตความเปนมาอยางไร มการพมพกครง แตละครงมการปรบปรงอะไรบาง หากอานทงหมดกจะเหนไดอยางชดเจนวา ทานผ เรยบเรยงมความเปนนกวชาการทสมบรณแบบมาก มระเบยบและมระบบทเปนหลกฐานทางประวตศาสตร ทอนชนทงหลายจะไดเรยนรไวเปนแบบอยางในการท�างานหนงสอไดเปนอยางด

พระพทธศาสนาอยไมไดหากไมมการศกษาเลาเรยน แตจะเรยนไดแคไหนคงเปนขอจ�ากดของแตละบคคล วธหนงทจะชวยการเรยนได คอ หาต�ารบต�าราดๆ มาไวเปนสวนตว และเปดอานดอยเสมอ เทานกจะเปนบาทฐาน ของการศกษาพระพทธศาสนาในระดบตน จนถงมความพรอมในการเลาเรยนศกษาในระดบสงขนตอไป

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 39 5/10/16 2:11 PM

40๑๐๑๐

ก ว ม น าปปญจา

… Me ไม ม …

เพยงเคม ดเอนเอ เฮชวต เพยงความคด ทฐ ตดตาขาย

เพยงสายลม ไมคน เลยวนวาย เพยงเงากาย วบวาบ แลวจากลา

เพยงหวใจ ใชแค หายใจ เพยงใจหาย จากปจจบน เฉพาะหนา

เพยงเลอก ท�า-ไมท�า กรยา เพยงเวลา เปลยนอนจจา เปนทรงจ�า

เพยงทกข-สข สนก แลวกเบอ เพยงใจเชอ ชวนไป ไมถงฝน

เพยงสต ระลกเรา ไมเทาทน เพยงแคขนธ ทงหา บาหอบฟาง

เพยงชวต แขวนไว บนเสนดาย เพยงความตาย อาจมา กอนฟาสาง

เพยงคนวน เวยนวน จนหลงทาง เพยงไมวาง “me” น ไมมจรงฯ

ท�า ไม ม ท�า me ให ม ธรรม - ท�า ไม ม ท�า me ให ม ธรรม

ไมมเวลา

มอดต ไวเพอลม

มอนาคต ไวเพอหวง

มปจจบน ไวเพอฟง

เมอเขาใจ ไมมอะไรมากไปกวานน

เหมอนไดสต ตนจากความฝน

พบสนตอยตรงนน

ตรงทมนไมมเวลา

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 40 5/10/16 2:11 PM

นฉบบกอนๆ ไดเคยน�าคาถาของพระรฐปาลเถระและพระปาราปรยะเถระมาเลาใหฟงกนมาบางแลว ฉบบนขอน�าเอาคาถาจากพระเถรมาแนะน�าบาง ในสมยโบราณกาลนนคมภรทาง ศาสนาสวนใหญมกจะเปนผลงานของปราชญฝายชาย สวนหนงคงเปนเพราะสงคมเปดโอกาสให

ผชายเขาถงการศกษาไดมากกวาผหญง หลงจาก

ทพระสมมาสมพทธเจาของเราไดประดษฐาน

พระธรรมค�าสอนและดแลคณะสงฆใหตงมนคง

ไดแลว พระพทธศาสนากเปนศาสนาแรกๆ ในโลก

ทเปดใหผหญงไดมโอกาสเขามาบวชศกษาและท�า

ทสดแหงทกขไดเตมศกยภาพไมตางจากฝายชาย

เถรคาถาจงเปนผลงานของพระเถรในสมยพทธกาล

ทผานการฝกฝนจนพนทกขแลว เปลงออกมาดวยความไพเราะใหขอคดและมมมองทตางออกไปจากเถรคาถา ควรคาแกการศกษาอยางยง นบเปน หลกฐานทบงบอกความสามารถของฝายหญงทเกาแกทสดหลกฐานหนงในโลกดวย วนนเรามาศกษาดคาถาของพระภกษณสภา ธดาชางทองกน

พระเถรรปน บ�าเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอนๆ ไดสรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนนๆ สงสมสมภารธรรมเครอง

ปรงแตงวโมกขมาโดยล�าดบ ทองเทยวอยในฝายสคตเทานน เมอญาณแกกลา มาในพทธปบาท กาลน กบงเกดเปนธดาของชางทองคนหนงใน กรงราชคฤห เพราะความสวยงามแหงรปสมบต จงไดชอวาสภา นางรเดยงสามาโดยล�าดบ เกดความเลอมใสในพระศาสดา เมอพระศาสดาเสดจไปกรงราชคฤห วนหนงจงเขาไปเฝาถวายบงคมแลวนง ณ ทสมควรสวนหนง พระศาสดาทรงเหนนางมอนทรยแกกลาจงทรงแสดงอรยสจ ๔ ทพอเหมาะแกอธยาศย ทนใดนนเอง นางกตงอยในโสดาปตตผลประดบดวยนยพนนย ตอมา นาง เหนโทษในฆราวาสวสย กขอบวชในส�านกพระนางปชาบดโคตม ตงอยในศลภกษณ ประกอบเนองๆ ซงภาวนา เพอมรรคชนสงๆ พวกญาตพากนเขาไปหานางอยบอยๆ เชอเชญแสดงทรพยสนเงนทองจ�านวนมากประเลาประโลมนางดวยกามทงหลาย วนหนงเมอพวกญาตเขามาหานาง เมอนางจะประกาศโทษในฆราวาสวสยและกามทงหลายจงกลาวคาถา ๒๔ คาถา แลวสละญาตเหลานนกระท�าใหหมดหวง นางเจรญวปสสนา ประกอบอนทรยทงหลาย ขะมกเขมนภาวนายงขน ไมชานาน กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ ครนบรรลพระอรหตแลว จงไดกลาวคาถาเหลานวา

ภกษณสภา ธดาชางทอง ผเหนโทษของเงน

และทองธรปญโญ

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 41 5/10/16 2:11 PM

42๑๐๑๐

ทะหะราหง สทธะวะสะนา ยง ปเร ธมมะมสสณงตสสา เม อปปะมตตายะ สจจาภสะมะโย อะหฯ ๓๓๙

ตะโตหง สพพะกาเมส ภสง อะระตมชฌะคงสกกายสมง ภะยง ทสวา เนกขมมะเมวะ ปหะเยฯ ๓๔๐

หตวานะหง ญาตคะณง ทาสะกมมะกะราน จะคามะเขตตาน ผตาน ระมะณเย ปะโมทเตฯ ๓๔๑

ปะหายะหง ปพพะชตา สาปะเตยยะมะนปปะกงเอวง สทธายะ นกขมมะ สทธมเม สปปะเวทเตฯ ๓๔๒

นะ เมตง อสสะ ปะตรปง อากญจญญญห ปตถะเยโย ชาตะรปง ระชะตง ฉฑเฑตวา ปนะราคะเมฯ ๓๔๓

ระชะตง ชาตะรปง วา นะ โพธายะ นะ สนตยาเนตง สะมะณะสารปปง นะ เอตง อะรยทธะนงฯ ๓๔๔

โลภะนง มะทะนญเจตง โมหะนง ระชะวฑฒะนงสาสงกง พะหอายาสง นตถ เจตถะ ธวง ฐตฯ ๓๔๕

เอตถะ รตตา ปะมตตา จะ สงกลฏฐะมะนา นะราอญญะมญเญนะ พยารทธา ปถ กพพนต เมธะคงฯ ๓๔๖

วะโธ พนโธ ปะรกเลโส ชาน โสกะปะรททะโวกาเมส อะธปนนานง ทสสะเต พยะสะนง พะหงฯ ๓๔๗

ตง มง ญาต อะมตตาวะ กง โว กาเมส ยญชะถะชานาถะ มง ปพพะชตง กาเมส ภะยะทสสนงฯ ๓๔๘

นะ หรญญะสวณเณนะ ปะรกขยนต อาสะวาอะมตตา วะธะกา กามา สะปตตา สลละพนธะนาฯ ๓๔๙

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 42 5/10/16 2:11 PM

43๑๐๑๐

เมอกอนเรายงสาว ไวผมยาวผาสะอาด ฟงธรรมไมประมาท บรรลชาตอรยชน (๓๓๙) ระอายงกามทงหลาย เหนภยรายในกายตนเนกขมมะสละทน ความหลดพนยอดปรารถนา (๓๔๐)

ละหมญาตทาสกรรมกร บานนครกอนเงนตรา ความมงคงทรพยโสภา ทเขาหาความรนรมย (๓๔๑) ละสมบตมใชนอย บวชตามรอยพระโคดม ศรทธากลาทวนจตขม สทธรรมบมพรหมจาร (๓๔๒) เงนทองสละขาด แลวไยอาจกลบยนด สลดทงปวง หวงไมม เงนทองนยอมไมควร (๓๔๓)

เงนมไวใชตรสร ครอบครองอย ยอมเยายวนสงบเยนกขาดหวน อรยทรพยลวนคอยหมดไป (๓๔๔)

มเงนทองหมองโลภเกด เมาเตลดหลงกนใหญมวระแวงยงยากใจ เงนของใครทยงยน (๓๔๕)

ผดใจกเพราะทรพย ทะเลาะกด ตองกล�ากลนววาทบาดหมางขน ตองสะอนเพราะเคยกาม (๓๔๖)

ฆากนและจองจ�า กนดาน�าไปขนความโศกเศรา ร�าไรลาม พนาศตามเพราะกามไง (๓๔๗)

ทานเปนญาตหรอศตร ชกเราสกามท�าไม?เราบวชเพราะเหนภย กองไฟใหญใครจะลง (๓๔๘)

อาสวะสนเพราะเงนหรอ กลบกระพอไฟโลภหลงแทศตร ผปลดปลง กามนคงดงศรไฟ (๓๔๙)

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 43 5/10/16 2:11 PM

44๑๐๑๐

ตง มง ญาต อะมตตาวะ กง โว กาเมส ยญชะถะชานาถะ มง ปพพะชตง มณฑง สงฆาฏปารตงฯ ๓๕๐

อตตฏฐะปณโฑ อญโฉ จะ ปงสกลญจะ จวะรงเอตง โข มะมะ สารปปง อะนะคารปะนสสะโยฯ ๓๕๑

วนตา มะเหสห กามา เย ทพพา เย จะ มานสาเขมฏฐาเน วมตตา เต ปตตา เต อะจะลง สขงฯ ๓๕๒

มาหง กาเมห สงคจฉง เยส ตาณง นะ วชชะตอะมตตา วะธะกา กามา อคคกขนธปะมา ทขา ๓๕๓

ปะรปนโถ เอสะ ภะโย สะวฆาโต สะกณฏะโกเคโธ สวสะโม เลโป มะหนโต โมหะนามโขฯ ๓๕๔

อปะสคโค ภมะรโป กามา สปปะสรปะมาเย พาลา อะภนนทนต อนธะภตา ปถชชะนาฯ ๓๕๕

กามปงเกนะ สตตา ห พะห โลเก อะวททะสปะรยนตง นะ ชานนต ชาตยา มะระณสสะ จะฯ ๓๕๖

ทคคะตคะมะนง มคคง มะนสสา กามะเหตกงพะหง เว ปะฏปชชนต อตตะโน โรคะมาวะหงฯ ๓๕๗

เอวง อะมตตะชะนะนา ตาปะนา สงกเลสกาโลกามสา พนธะนยา กามา มะระณะพนธะนาฯ ๓๕๘

อมมาทะนา อลละปะนา กามา จตตปปะมททโนสตตานง สงกเลสายะ ขปง มาเรนะ โอฑฑตงฯ ๓๕๙

อะนนตาทนะวา กามา พะหทกขา มะหาวสาอปปสสาทา ระณะกะรา สกกะปกขะวโสสะกาฯ ๓๖๐

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 44 5/10/16 2:11 PM

45๑๐๑๐

ทานเปนญาตหรอศตร ชกเราสกามท�าไม?เราโกนผมและสวมใส จวรไวใหไกลวน (๓๕๐)

กอนขาวพงลกรบ ผามากบบงสกลอาศยบานทานเกอหนน เพยงเจอจนพอแกเรา (๓๕๑)

กามทพย กามมนษย ผบรสทธทานไมเอาคายทงสนความเมา คนความเบาสขเกษม (๓๕๒)

อยารวมกามทงหลาย มชวยคลายใหอมเอมกามไฟไมเกษม อยากปรดเปรมหาสงแทน (๓๕๓)

ทางเปลยว เสยวมภย ชะโลมใจใหคบแคนชะลากามหนามเสยบแลน- ขามสแดนความมดมด (๓๕๔)

ขดของ นาหวาดหวน กามแมนนมนงพษพาลปถชนคนเหนผด ชอบเชยชดตดกามเกน (๓๕๕)

ตกในตม จมในกาม ไมรความเสอมเจรญสดเกดตาย กลบหมายเมน วายเวยนเพลน ในวฏฏวน (๓๕๖)

สวนมาก ไปทคต กามด�าร คอเหตผลน�าโรครายกล�ากรายตน ไมคดหนทางถายถอน (๓๕๗)

ท�ามตรเปนศตร เผาลนผอยเดอดรอนเหยอลอมาใหอาวรณ รอตายตอนไปจดการ (๓๕๘)

เหตบา เหตบนเพอ ยามจตเผลอ ย�ารกรานเปนบวงดกของมาร วางหลอกไว ใหชดเชย (๓๕๙)

โทษกามนไมมสด ทกขไมหยด ยาพษเหวยรสอรอยชางนอยเอย กศลเคยกเหอดหาย (๓๖๐)

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 45 5/10/16 2:11 PM

46๑๐๑๐

สาหง เอตาทสง กตวา พยะสะนง กามะเหตกงนะ ตง ปจจาคะมสสาม นพพานาภระตา สะทาฯ ๓๖๑

ระณง ตะรตวา กามาน� สตภาวาภกงขนอปปะมตตา วหสสาม สพพะสงโยชะนกขะเยฯ ๓๖๒

อะโสกง วระชง เขมง อะรยฏฐงคกง อชงตง มคคง อะนคจฉาม เยนะ ตณณา มะเหสโน”ฯ ๓๖๓

อมง ปสสะถะ ธมมฏฐง สภง กมมาระธตะรงอะเนชง อปะสมปชชะ รกขะมลมห ฌายะตฯ ๓๖๔

อชชฏฐะม ปพพะชตา สทธา สทธมมะโสภะนาวนตปปะละวณณายะ เตวชชา มจจหายนฯ ๓๖๕

สายง ภชสสา อะนะณา ภกขน ภาวตนทรยาสพพะโยคะวสงยตตา กะตะกจจา อะนาสะวาฯ ๓๖๖

ตง สกโก เทวะสงเฆนะ อปะสงกมมะ อทธยานะมสสะต ภตะปะต สภง กมมาระธตะรนตฯ ๓๖๗

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 46 5/10/16 2:11 PM

47๑๐๑๐

เราเหนแลวความพนาศ จงละขาดกามทงหลายไมหวนกามความวอดวาย ใจมงหมายพระนพพาน (๓๖๑)

สมผสความสงบเยน สงครามเขญแหงสงสารสนสงโยชน สนโดษสราญ สตตานประมาทธรรม (๓๖๒) อรยมรรค ทางสายตรง ปราศจากผงธลด�าขามถงฝงพระองคน�า เขาถงธรรมพระมหามนฯ (๓๖๓)

เธอจงดธดาเรา เขาถงธรรมทน�าช ใตรมพฤกษาพ จตยนดเจรญฌาน (๓๖๔)

วนทแปดหลงออกเรอน ไดยอดเพอนอบลวาณณ ๑

งามดวยไตรวชชาชาญ มจจมารกแหลกไป (๓๖๕)

ภกษณนหมดหน มอนทรยทผองใสพนสงโยค จตเปนไท กจหมดไป สนอาสวา (๓๖๖)

ทวยเทพ ทาวสกกะ สกการะ นอมเขามาเธอชอ กมมาระสภา ธดาแท เกดแตเราฯ (๓๖๗)

๑ ไดพระอบลวรรณาชวยแนะน�า

พระสภาเถร บรรลพระอรหตตสาวกในวนท ๘ หลงจากบวช นงเขาฌานอยทโคนไมแหงหนง พระผมพระภาค เมอจะทรงแนะน�าพระเถรแกภกษทงหลาย จงตรสสรรเสรญเธอดวยคาถาเหลานวา :-

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 47 5/10/16 2:11 PM

48๑๐๑๐ แผนทวดจากแดง

NN.��������� ��.�. 59 P.01-48.indd 48 5/10/16 2:11 PM