ก

บทคดยอ งานวจยเรองนมวตถประสงคเพอวเคราะหลกษณะงานวทยานพนธและสงเคราะหองคความรทางนาฏศลปไทย ประชากรทศกษา คอ วทยานพนธระดบมหาบณฑตของสาขานาฏยศลปไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย ระหวาง พ.ศ. 2537 – พ.ศ. 2549 จ านวน 79 เรอง การวจยแบงออกเปน 2 สวน คอสวนท 1 การวเคราะหคณลกษณะ ไดแกปทท างานวจย ประเภทของการวจย ประชากร ประเภทของเนอหาทวจย ประเดนทศกษาวเคราะห วธการเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล และประโยชนของการวจย สวนท 2 การสงเคราะหผลของการวจย ดวยเทคนควเคราะหขอมลเพอหาขอสรปตามทฤษฎของ Krippendorff โดยใชการแยกเนอหาเปนวงกลมยอย (Loop) ตามวธวเคราะหเนอหาของอทมพร จามรมาน มาใชเปนการสรปองคความรทางนาฏศลป ผลการศกษาพบวา ภาพรวมคณลกษณะของวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย มลกษณะดงน 1.พ.ศ.2543 เปนปทท าการศกษามากทสด คดเปนรอยละ 15.19 2.งานวจยเชงพรรณา เปนประเภทงานวจยทท าการศกษามากทสด คดเปนรอยละ 87.34 3.ร า เปนประชากรและกลมตวอยางทศกษามากทสด คดเปนรอยละ 84.81 4.นาฏศลปปรบปรง เปนเนอหาทใชในการศกษามากทสด คดเปนรอยละ 35.44 5.องคประกอบการแสดง ดานประวตความเปนมาของการแสดง วธการและกระบวนการแสดง เปนประเดนทท าการวเคราะหมากทสด คดเปนรอยละ 40.54 6.การศกษาเอกสารและการสมภาษณจากศลปน คร ผเชยวชาญ เปนวธการรวบรวมขอมลในปรมาณทเทากน ในรอยละ 26.24 และ7.การอนรกษ เปนประโยชนทไดจากการศกษามากทสด คดเปนรอยละ 40.24 องคความรวทยานพนธทเกยวกบร าและระบ า พบวาในปจจบนมทงรปแบบราชส านกดงเดม ราชส านกปรบปรง แบบพนบานดงเดมและพนบานปรบปรง และมงานนาฏศลปไทยรวมสมยซงสรางสรรคบนพนฐานทางดานนาฏศลปไทย น าเสนอดวยการการตความในมมมองใหม องคความรจากวทยานพนธเกยวกบโขนพบวา ในปจจบนมโขนตามแบบราชส านกและโขนของชาวบานเรยกวา โขนสด ทง 2 รปแบบ มกระบวนการหลกคลายกนคอ เรมจากการคดเลอกแบงประเภทตวโขน การฝกหดทาพนฐาน กอนจะไดรบการฝกหดเพอรบบทบาทแสดงเปนตวละครในเรองรามเกยรต องคความรจากวทยานพนธเกยวกบละคร พบวา มรปแบบละคร 3 รปแบบ คอละคร แบบราชส านก ละครพนบาน และละครแบบปรบปรงบนพนฐานของละครแบบราชส านกหรอละครพนบาน โดยพบวานาฏยลกษณของทาร าในละครแบบราชส านกหรอร ามาตรฐาน เปนการแสดงทตองใชพลงในการถายทอดดวยการเกรงกลามเนอ การผอนคลายกลามเนอเพอใหการความกลมกลนของการเรยงรอยทาร าใหเปนกระบวนทาร า ดานการแสดงละครพนบาน ความเชอเกยวกบการนบถอสงศกดสทธ ความเชอเรองไสยศาสตร มบทบาทในการแสดงมากกวาละครในราชส านก

องคความรจากวทยานพนธเกยวกบการละเลน แบงออกเปน 2 ประเภท คอการละเลนของหลวงและการละเลนพนบานพนเมอง โดยการละเลนของหลวงเปนการแสดงสมโภชในงานพระราชพธของหลวงทส าคญ ด า นการละเลนของชาวบาน มการด าเนนการโดยชาวบานและมกมหวหนาชมชนเปนหวหนากลม และมหนวยงานราชการเขามามบทบาทในการสนบสนน เนองจากใชเปนการสรางความสามคคในหมคณะ และเสรมสรางธรกจการทองเทยวใหมความดงดดใจ จากการสงเคราะหวทยานพนธทางนาฏศลปไทย พบองคความรใหมทเกดจากการคนควาอยางเปนระบบและเชอถอได จงควรมการปรบปรงเนอหาต าราทางวชาการเพอเผยแพรองคความรใหม และควรมการสงเคราะหวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยทก 10 ปการศกษา เพอเปนการรวบรวมหวขอและเตมเตมองคความรทเกดจากการสงเคราะหวทยานพนธในปการศกษากอนหนา อกทงควรมการสงเคราะหวทยานพนธทมหวขอเกยวของกบนาฏศลปไทย เพอใหเกดองคความรทครอบคลมมากยงขน

ข

Abstract

The purposes of this study are to analyze and synthesize the characters of theses on Thai

artistry in dance/performance . The subjects of this research were 79 Master’s theses in Thai dance,

Chulalongkorn University, published during 1994 – 2006.

There were two parts of this study: first, the analysis of the characters, including the length,

the types, the subject, the content, the case, the data collection, the data analysis and the usefulness of

the study; secondly, the synthesis of the findings of the study with the analytical techniques according

to the Kippendoff theory and by classifying the content into loops according to Uthumporn

Jamornman’s method of content analysis.

The study on the characters of the theses on Thai classical dances shows that:

1. During 1994- 2006, the theses on Thai classical music were published

mostly in 2000, 15.19 %.

2. Most of the theses were descriptive research, 87.34%.

3. Ram (traditional dance) was the most popular subject and sample of the

studies, 84.81%

4. Evolving dance was the most popular content in the study, 35.44%

5. The supplementary acting, histories, and procedures were the most

popular case studies, 40.54%

6. The secondary research and experts’ interviews were the most popular

methods for data collecting, 26.24, and

7. The usefulness of the studies was in preservation of the tradition the most,

40.24%

The knowledge in the Master’s theses involving “rum” and “rabum” (dance and performance)

demonstrates that the current knowledge on traditional/ royal dance, adapted royal dance, traditional

folk dance, adapted folk dance, and contemporary dance which were based on the traditional Thai

dance with the new interpretation and presentation.

The study on “Khon”, the Thai classical mask dance, shows that currently Khon is performed

in royal style and common style, and both are called “Live Khon.” Both styles share several

characteristics: the character classification, and the practice of the basic movements prior to taking on

the Ramayana characters.

The knowledge, deriving from the theses on dramas , reveals that there are three forms of

plays: royal style, folk style, and the adaptation of the two. The character of the royal or standard style

is the performance with the flex of the muscles for the smoothness of the movement whereas the

character of the folk style is highly influenced by the supernatural and superstition.

The knowledge, deriving from the studies on plays , is classified into two categories: royal and

folk styles. The royal style is performed in royal ceremonies, and the folk style is organized by the

commoners and the community’s leader is usually the leader of the groups. The latter is supported by

the governmental offices to promote the community’s unity and local tourism.

The analysis of the theses on Thai artistry in dance/performance results in new knowledge

derived from the reliable and systematic studies. Thus, this new found information should be utilized

in updating of textbooks to share with the wider communities. The analysis of theses on Thai artistry

in dance/performance should be performed every 10 academic years to record the topics of the studies

and update the knowledge in the field. In addition, the related topics should be analyzed to expand the

knowledge in the field of Thai artistry in dance/performance .

ค

กตตกรรมประกาศ

งานวจยฉบบนเกดจากค าแนะน าของรองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร ทแนะน าผวจยวา หากตองการเพมพนความรตอตนเองในดานการเรยนการสอน และมบคลกเปนผใฝรควรท างานวจยเกยวกบการสงเคราะหงานวจยและวทยานพนธ โดยในระหวางกระบวนการท างานผวจยไดรบความกรณาใหค าแนะน าทเปนประโยชนเสมอมา ผวจยขอกราบขอบพระคณไว ณ โอกาสน ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรยภา พลสวรรณ เปนอกทานหนงทกรณาใหความกระจางในขอสงสยในศาสตรดานการวจย โดยเฉพาะการสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพส าหรบผทท างานการสงเคราะหงานวจยเปนฉบบแรก คณภทธรา ธระสวสด ทพยายามชวยตอบขอซกถามของผวจยในหลายโอกาส จงขอขอบพระคณและขอบคณ ไว ณ โอกาสน ขอขอบคณเจาของต ารา เอกสาร ทผวจยใชอางองและคนควาขอความรเพมเตม ตลอดจนเจาของวทยานพนธทเปนประชากรในการวจยทกทาน ผวจยขอขอบคณในความพยายามศกษาคนควาขอมล ทสงผลใหผวจยมความรหลากหลายมากขน อนจะเปนประโยชนตอการศกษาคนควา และตอการสอนนาฏศลปตอไป

และขอขอบคณ ผชวยวจยทกทานทชวยเสาะหาและรวบรวมขอมลซงมบทบาทส าคญใหผวจยสามารถท าการศกษาคนควาไดสะดวกมากขน ในอนาคตอนใกลน ผวจยปรารถนาทจะปรบปรงการศกษาคนควาเกยวกบการสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบศาสตรดานนาฏศลปไทยใหมความลมลกมากขน เพอใหเกดประโยชนในเชงวชาการนาฏศลปมากเทาท จะสามารถท าได

ปยวด มากพา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

ง

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญเนอหา ง สารบญตาราง ฉ บทท

1 บทน า ความเปนมาและความส าคญของการวจย 1 วตถประสงคของการวจย 3 ขอบเขตของการวจย 3 ค านยามศพท 3 ประโยชนของงานวจย 4 ขอตกลงเบองตนของงานวจย 4

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ การสงเคราะหงานวจย 5 การวเคราะหเนอหา 7 ทฤษฎนาฏศลปไทย 10 งานวจยทเกยวของ 13 กรอบความคดในการวจย 15

3 วธด าเนนการวจย ประชากร 17 เครองมอทใชในการวจย 17 การวเคราะหขอมล 18 การน าเสนอผลการวเคราะหขอมล 19

4 ผลการวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะ 4.1 ประชากรในการวจย 20 4.2 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะ 24

5 ผลการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธเกยวกบร าและระบ า 5.1 ประวตความเปนมาและองคประกอบการแสดง 30 5.2 งานนาฏยประดษฐ 78 5.3 การบรหารจดการนาฏศลปไทยเชงธรกจ 96 5.4 นาฏศลปเอกชน 98 5.5 การรอฟนทาร า 55

6 ผลการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธเกยวกบโขน 6.1 จารต วธการแสดงและร าหนาพาทยของตวพระ 106 6.2 จารต และกระบวนการแสดงของตวยกษ 112

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

จ

สารบญ (ตอ)

หนา

6.3 กระบวนการตรวจพลและการรบของตวลง 117 6.4 รปแบบและองคประกอบการร าในการแสดงโขนราชส านก 120 6.5 รปแบบและองคประกอบการแสดงโขนพนบาน 122

7 ผลการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธเกยวกบละคร 7.1 ละครราชส านกดงเดม 127

7.2 ละครราชส านกปรบปรง 140 7.3 ละครพนบาน 149 7.4 องคประกอบการแสดงละคร 172

8 ผลการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธเกยวกบการละเลน 193 8.1 การละเลนของหลวง 183 8.2 การละเลนพนบาน 188

9 สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ 198 สรปและอภปรายผล 199 ขอเสนอแนะ 209

บรรณานกรม 210 บรรณานกรมวทยานพนธทน ามาสงเคราะห 213 ภาคผนวก ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการวจย 218 ภาคผนวก ข ประวตผวจย 221

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

ฉ

สารบญตาราง หนา

ตาราง 1 รายชอวทยานพนธระดบมหาบณฑตทางนาฏศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 20 ตาราง 2 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานปทท างานวจย 24 ตาราง 3 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเภทของงานวจย 25 ตาราง 4 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย 25 ตาราง 5 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเภทของเนอหาทวจย 26 ตาราง 6 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเดนทศกษาวเคราะห 27 ตาราง 7 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานวธการเกบรวบรวมขอมล 28 ตาราง 8 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานสถตการวเคราะหขอมล 28 ตาราง 9 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประโยชนของการวจย 28 ตาราง 10 นาฏยลกษณร าโทนจงหวดนครราชสมา 37 ตาราง 11 นาฏยลกษณทาฟอนละครผไทย 52 ตาราง 12 นาฏยลกษณทาฟอนผไทย 53 ตาราง 13 เปรยบเทยบทาร าตงทง 2 ยค 68 ตาราง 14 เอกลกษณการแสดงเรอมอนเร 71 ตาราง 15 รปแบบการร าสบทตามบทประพนธ 101 ตาราง 16 ลกษณะคณสมบตแตละทาร าของหนาพาทยเพลงกลม 111 ตาราง 17 ลกษณะร าเดยว ร าคและระบ าในการแสดงละครดกด าบรรพเรองจนทกนร 138 ตาราง 18 ขนตอนการแสดงละครชาตรทจงหวดตางๆ 150 ตาราง 19 เปรยบเทยบรปแบบของการแสดงละครชาตรทจงหวดตางๆ 151

บทท 1 บทน า

1.1 ความเปนมาและความส าคญของการวจย การท าวทยานพนธ มจดมงหมายเพอเพมพนความรใหกบผทศกษาในระดบบณฑตศกษาอยางลมลก เพอสรางองคความรใหม หรอเปนการตอยอดความรใหเกดขนในสาขาวชานนๆ ซงคณลกษณะของวทยานพนธนอกจากเปนการเสรมสรางความรใหเกดกบผศกษาคนควาแลว ยงเปนประโยชนกบสงคมโดยทวไปดวย ดงนนวทยานพนธในการศกษาระดบมหาบณฑต ดานนาฏศลปไทย จงมบทบาทเปนต าราทางวชาการทบคลากรทางการศกษาวชานาฏศลปไทยสามารถน าไปใชประกอบการเรยนการสอนได ทงนเนองจากเอกสารทางวชาการของศาสตรทางดานนาฏศลปไทยมจ านวนไมมากนกเมอเปรยบเทยบกบประวตความเปนมาอนยาวนาน อกทงบางสวนเปนการบนทกไวในเอกสารวชาการอนๆทตองคนควาดวยวธการเทยบเคยง ดงนนอาจถอไดวาวทยานพนธนบวามบทบาทในฐานะองคความรทนาเชอถอจากการไดมาดวยวธวทยาอยางเปนระบบ ซงเปนแหลงรวบรวมขอความรทไดจากเอกสารทางประวตศาสตรของไทย และการสมภาษณผทรงความรทางดานนาฏศลปไทยทไดรบการสบทอดและตกผลกเปนองคความรปฐมภมททรงคณคา และดวยวธการศกษาการปฏบตทไดรบการฝกหดจากผเชยวชาญ ผช านาญการ ศลปนแหงชาต ทงนพบวางานวทยานพนธดงกลาวยงไมมการสงเคราะหเชอมโยงองคความรจากประเดนปญหาตางๆเขาดวยกน ซงเปนลกษณะเดยวกบลกษณะปญหาของงานวจยทเกดขนในประเทศไทย โดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจยไดประมวลปญหาตางๆ ไวดงน

1. การขาดความเขาใจและความตระหนกถงความส าคญของการวจย สงคมไทยไมเคยชนกบการใชขอมลและหลกฐาน ในการพจารณา วนจฉยและด าเนนการสงตางๆ มกจะใชความเชอและความรทน าเขามาจากประเทศทเจรญแลว มคนไมนอยทคดวาความรทมอยในแตละเรองทตองใชในการแกปญหานนมอยแลวถาไมมในประเทศกมในตางประเทศ การน าความรเขามาจงเปนจดเนน ไมเหนความจ าเปนตองมการวจยในประเทศ สถาบนอดมศกษากเปนโรงเรยนเพอการถายทอดความรทน าเขามาจากตางประเทศ เราใชวธสงคนไปเรยนตางประเทศแลวกลบมาสอน โดยใชต าราจากตางประเทศเปนหลก การแกปญหาในประเทศและการพฒนาจงมกอาศยความคดและรปแบบจากตางประเทศ ซงอาจไมตรงและไมเหมาะสมกบสภาพภายในประเทศทงมปญหาทเปนการเฉพาะของเรา ทไมมหรอไมส าคญในตางประเทศกไมไดรบการแกไข การแกปญหาและการพฒนาประเทศจงมอยไมนอยททศทางและวธการไมเหมาะสมและไมไดผล ตลอดจนเกดผลกระทบทไมพงประสงคดวยผบรหารมกใชความคดของตนเองเปนหลก หากจะท าการวจยกประสงคจะใหผลการวจยมาสนบสนนความคดหรอการตดสนใจของตนทไดท าไวแลว

2. การวจยมชองวางและเปนสวนเสยว การวจยไทยยงมปญหาไมครบวงจรและไมตอกน ท าใหใชการไดไมเตมทหรอใชประโยชนไมได การวจยทแลวมามกจะเปนโครงการตามทผวจยแตละคนอยากจะท า จงเปนเรองเลก ๆ ทมลกษณะจ าเพาะ เมอจะใชผลงานวจยกตองไปประกอบกบความรอนๆ ซงอาจน าเขาจากตางประเทศหรอไมมอย จงใชงานไมไดด และมอยไมนอยทเปนเพยงการวจยเลนๆ สนองความประสงคของผวจยในเชงวชาการเทานน ไมมงทจะใชประโยชน ดวยสภาพดงกลาวน แมการวจยในเรองเดยวกน กยงไมไดประสานกนคงเปนสวนเสยวทตอกนไมไดและไมครบวงจรทจะใชประโยชน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

2

3. การวจยไมสมดล สงทจ าเปนตองวจยเพอหาความรมาใชประโยชนจ านวนมากไมไดรบการวจย แตมการวจยในเรองทเปนความ

สนใจเฉพาะบคคล ซงอาจมความจ าเปนนอยหรอไมจ าเปนส าหรบประเทศ ประกอบกบไมมระบบการประสานหรอการพจารณาล าดบความส าคญของเรองทควรวจย ระบบการวจยของ

ประเทศจงขาดสมดล 4. การขาดทรพยากรอยางรนแรง

การลงทนดานการวจยของประเทศไทยอยในระดบต ามาก แมในระยะหลงเรมเหนความส าคญของการวจย เงนงบประมาณการวจยยงเปนเพยงรอยละ 0.2 ของผลผลตมวลรวมของประเทศชาต หากเทยบกบประเทศทเจรญแลว ซงใชถงรอยละ 2-5 ยงประเทศเพอนบานทก าลงพฒนา เชน สงคโปร มาเลเซย ฮองกง ไตหวนและเกาหลใตแลว ประเทศเหลานใหความส าคญเรงรดการลงทนในการวจยเปนอยางมาก จนถงรอยละ 5-7 ของผลผลตมวลรวมของประเทศชาต การลงทนในสถาบนอดมศกษาไทยกต ากวาประเทศอนๆ ท าใหขาดสงสนบสนนการวจย ขาดแรงกระตนใหท าวจย ขาดนกวจยทท าเปนอาชพ ตลอดจนไมเกดวฒนธรรมการวจยในสถาบนอดมศกษา

5. การใชทรพยากรทมอยนอยอยางฟมเฟอย ไมคมคาและไมสนองความจ าเปน ทรพยากร เงนทน และทรพยากรมนษยทเรามอยนอยแลวนน ยงใชประโยชนอยางฟมเฟอย ไดประโยชนไมคมคา ทนวจยทจดสรรใหผวจยหรอหนวยงานท าวจย มการบรหารจดการทดอยประสทธภาพ ตงแตการเลอกและจดสรรทน การเบกจายเงน การตดตาม ดแลและสนบสนน การควบคมคณภาพ และการเผยแพรผล ตลอดจนการใชประโยชน ท าใหการวจยไมนอยตองยกเลกกลางคน หรอไมส าเรจตามก าหนด หรอไดผลงานทมคณภาพต า ผลทไดจากการลงทนจงไมคมคา ทส าคญกวานนคอ นกวจยทเรามอยนอย แตยงใชอยางดอยประสทธภาพ ขาดสภาพแวดลอม สง สนบสนนและก าลงใจทจะมงมนท าการวจย มอยไมนอยทหนไปท างานลกษณะอน อาชพนกวจยทมงท าการวจยอยางเตมทและยดไวเปนเวลานานยงเกดนอย ผทยงท าการวจยอยใชความรความสามารถและพลงไมเตมท บางคนท าการวจยทขาดความเชอมโยงกบปญหา คงเปนการวจยเพอสนองความตองการทางวชาการเทานนไมเกดประโยชนตอสวนรวมเทาทควร

6. คณภาพของผลงานวจยไมดเทา คณภาพของผลงานวจยทงในแงความถกตองทางวชาการ ความเปนเลศในกระบวนการวจยและการใชประโยชนนน มอยไมนอยทไมดเทาทควร ผลงานทสามารถตพมพในวารสารนานาชาต หรอมผลผลตทจดสทธบตรไดเราจงมสดสวนนอย แถมยงมวารสารทางวชาการของหลายหนวยงานยอยๆ มการกลนกรองคณภาพยงไมเขมขน คณภาพของผลงานวจยทตพมพในวารสารเหลานนจงใชประโยชนไดนอย คงมผลเพยงใชอางในการขอต าแหนงทางวชาการ การประชมทางวชาการทมการเสนอผลการวจยในประเทศไทย กยงมการวพากษวจารณ อภปรายเชงคณภาพกนนอย แถมผรวมประชมทรวมใหความคดเหน ยงมอยไมนอยทขาดทกษะในการวจารณ หรออภปรายอยางไมไดใชเหตผล กลไกการรกษาคณภาพของการวจยยงคงตองพฒนาอกมาก จนเกดวฒนธรรมทางวชาการ จงจะหวงไดวาปญหาคณภาพของการวจยจะไดรบการปรบแกไขอยางไดผลจรงจง (จรส สวรรณเวลา, 2545 : 18-22) จากประเดนดงทกลาวขางตน ตลอดจนแนวโนมการจะเพมขนของงานวจยทางนาฏศลปไทย จากการสงเสรมใหมงานวจยของบคลากรและหนวยงานตาง ๆ แตยงไมมภาพรวมของคณลกษณะของงานวจย ทจะใชเปนแนวทางใหกบนกวจยทางนาฏศลปไทยรนใหมและหนวยงานทสนบสนนงานวจยของชาต ดงนนการสงเคราะหงานวจยจงเปนวธการแกปญหาทเหมาะสมอกวธหนง ทใชในการเรยบเรยงเชอมโยงความรเขาดวยกน ซงกระบวนการของการ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

3

สงเคราะหงานวจยจะแสดงผลลพธใหทราบวา มการศกษาวทยานพนธทางดานนาฏศล ป ไทยในประเดนใด ขอความรใดขาดแคลนตองการการศกษาคนควาเพมเตม ทศทางขององคกรทมภาระกจการของการสนบสนนทนวจยในการวางยทธศาสตร การวางกลยทธเกยวกบหวขอปรญญานพนธของสถาบนการศกษาทจะเปดหลกสตรมหาบณฑต วชาเอกนาฏศลปไทย 1.2 วตถประสงคของการวจย

1. เพอวเคราะหลกษณะงานวทยานพนธทางนาฏศลปไทย 2. เพอสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธทางนาฏศลปไทย

1.3 ขอบเขตการวจย งานวจยนเปนการสงเคราะหเชงคณภาพ (Qualitative Synthesis) ดวยเทคนคการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) เพอประมวลองคความรและวเคราะหเชงปรมาณดานขอมลคณลกษณะ โดยมขอบเขตดานประเดนในการศกษาวเคราะห ดงน

1. ปทท างานวจย 2. ประเภทของการวจย 3. ประชากรทใชในการวจย 4. ประเภทของเนอหาทวจย 5. ประเดนทศกษาวเคราะห 6. วธการเกบรวบรวมขอมล 7. การวเคราะหขอมล 8. ประโยชนของการวจย

สวนการสงเคราะหผลการวจยใชเทคนควเคราะหเนอหา ประเภทการวเคราะหเนอหาขอสรปของขอมลตามทฤษฎของ Krippendorff แบงเปนประเดนกลมเนอหาทสงเคราะห ดงน

1. ประเภทของนาฏศลปไทย 2. รปแบบการแสดงนาฏศลปไทย 3. องคประกอบของนาฏศลปไทย

1.4 ค านยามศพท

การสงเคราะหงานวจย การศกษางานวจยหลายเลมๆ ทศกษาปญหาเดยวกนหรอคลายกน แลวจดระเบยบและวเคราะหขอมลอยางเปนระบบ เพอใหไดเปนองคความรหรอภาพรวมทชดเจน

คณลกษณะงานวจย ขอมลของงานวจยเกยวกบประเภทของผวจย ปทท างานวจย หนวยงานเจาของงานวจย ประเภทของการวจย ประชากรทใชในการวจย ประเภทของเนอหาทวจ ย ประเดนทศกษาวเคราะห วธการเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมลและประโยชนของการวจยนาฏศลปไทย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

4

นาฏศลปไทย ศลปะของการรายร า สามารถแบงประเภทการแสดงไดเปนนาฏศลปราชส านก นาฏศลปพนบาน นาฏศลปปรบปรง และแบงตามรปแบบในการแสดงออกเปน ร า ระบ า โขน การละเลนและละคร ซงมลกษณะเฉพาะตามรปแบบวฒนธรรมและวถชวตของไทย

1.5 ประโยชนของงานวจย 1. ไดขอสรปในดานคณลกษณะและภาพรวมของงานวจยทางดานนาฏศลปไทย อนเปนประโยชนตอนกวจยในสาขานาฏศลปไทย 2. ไดองคความรจากการเชอมโยงผลการวจยทางดานนาฏศลปไทย อนจะเออประโยชนตอการเรยนการสอนและการพฒนาองคความรในดานน 1.6 ขอตกลงเบองตนของงานวจย งานวจยครงนไมมข นตอนตรวจสอบคณภาพงานวทยานพนธทเปนประชากรของการวจย เนองจากงานวทยานพนธทกฉบบกอนพมพเผยแพรนน จะมผทรงคณวฒใหค าปรกษาและสอบทานอยางเปนระบบ ซงพอจะคาดการณไดวาคณภาพของงานอาจจะอยในเกณฑด

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

งานวจยฉบบน มจดมงหมายเพอการสงเคราะหขอความรทไดจากวทยานพนธนาฏศลปไทย โดยการวเคราะหเนอหาและจดหมวดหมใหเกดเปนองคความรทางดานนาฏศลปไทยประเภทตางๆ ดงนนเพอใหไดภาพรวมเกยวกบเอกสารและงานวจยทเกยวของ จงแบงเนอหาในบทนออกเปน การสงเคราะหงานวจย ทฤษฎนาฏศลปไทย งานวจยทเกยวของและกรอบความคดในการวจย 2.1 การสงเคราะหงานวจย หวขอนประกอบดวยรายละเอยดเกยวกบความหมาย ประเภท ขนตอนและประโยชนของการสงเคราะหงานวจย และเทคนควธการวเคราะหเนอหาทน ามาใชในงานวจยฉบบน

ความหมายการสงเคราะหงานวจย การสงเคราะห (Synthesis) หมายถง การน าหนวยยอยๆ หรอสวนตางๆ มาประกอบเปนเนอเรองเดยวกน

ในกรณทไมเคยมการน าสงตาง ๆ เหลานมารวมเขาดวยกนมากอน (อทมพร จามรมาน, 2542 :1) สวนการสงเคราะหงานวจยมผใหความหมายไวดงน การสงเคราะหงานวจย เปนระเบยบวธการศกษาหาขอเทจจรงเพอตอบปญหาวจยเรองใดเรองหนง โดยการ

รวบรวมงานวจยเกยวกบปญหานนๆ มาศกษาวเคราะหดวยวธการทางสถต และน าเสนอขอสรปอยางมระบบ ใหไดค าตอบปญหาทเปนขอยต (นงลกษณ วรชชยและสวมล วองวานช, 2542 : 10 อางองจาก Pillemer, 1984 ; McGaw & Smith, 1975)

การสงเคราะหงานวจย เปนแนวทางหนงทจะน าผลการวจยไปใชใหเปนประโยชนดทสดดวยการรวบรวม เรยบเรยงและบรณาการเนอหาสาระตางๆ ของงานวจยเขาดวยกน (วไล วฒนด ารงคกจ, 2537 : 7)

การสงเคราะหงานวจย หมายถง การศกษาขอเทจจรง โดยวธการรวบรวมงานวจยหลายๆ เลมทศกษาปญหาเดยวกนหรอปญหาทมความเกยวของกน มาศกษาวเคราะหอยางมระบบเพอใหไดค าตอบของปญหาทเปนขอยต (พสมร วญญกล, 2542 : 59) สรปไดวา การสงเคราะหงานวจย หมายถง การศกษางานวจยหลาย ๆ เลม ทศกษาปญหาเดยวกนหรอคลายกน แลวจดระเบยบและวเคราะหขอมลอยางเปนระบบ เพอใหไดเปนองคความรหรอภาพรวมทชดเจน

แนวทางในการสงเคราะหงานวจย พจารณาจากพฒนาการของอทมพร จามรมาน (2527 : 7-10) สรปไดวาการสงเคราะหวจยแบงออกเปน 2

ประเภทใหญดงน 1. การสงเคราะหเชงคณลกษณะหรอเชงบรรยาย (Qualitative Synthesis) คอการน าผลการวจยเรองตางๆ มา

บรรยายสรปเขาดวยกน โดยมผเชยวชาญในเรองนนๆ เปนผสงเคราะห การสงเคราะหเชงคณลกษณะหรอเชงบรรยายม 2 แบบ คอ

ก. การน าบทคดยอหรอผลสรปของงานวจยแตละเรอง มาวางเรยงตอกนซงบทคดยอหรอผลสรปของวทยานพนธดงกลาวมกจะครอบคลมปญหาการวจย วตถประสงค สมมตฐานวธด าเนนการวจย และผลการวจย การน าเสนอผลการสงเคราะหงานวจยในลกษณะเชนน จะชวยใหผอานทราบแตเพยงวา ใคร ท าอะไร อยางไร ไดผลอยางไร แตมไดมการผสมผสานหรอเชอมโยงงานวจยทงหลายเขาดวยกน เพอใหเกดขอมลเชงบรณาการตอไป

ข. การอานรายงานวจยจนเกดความเขาใจ และน าผลการวจยเชอมโยงปญหา เพอใหไดขอค าถามวา ใคร ท าอะไร ไดผลอยางไร และจดอยในหมวดหมใดของงานนน โดยมการผสมผสานหรอเชอมโยงงานวจยทงหลายเขา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

6

ดวยกน เพอใหเกดขอความรเชงบรณาการออกมา จงท าใหการสงเคราะหงานวจยลกษณะนมความส าคญและคณประโยชนในการน าไปใชมากกวาแบบแรก 2. การสงเคราะหเชงปรมาณ (Quantitative Synthesis) คอ การวเคราะหขอมลสรปของรายงานวจยแตละเรอง โดยใชเทคนคหรอวธการทางสถตมาวเคราะห การสงเคราะหเชงปรมาณ ม 3 แบบคอ ก. วธการนบคะแนนเสยง (Vote Counting Method) การสงเคราะหงานวจย วธนใชการนบจ านวนจากการวจย โดยการจ าแนกตามผลการทดสอบสมมตฐาน ซงแบงเปน 3 กลม คอ กลมทผลการวจยมนยส าคญทางสถตไปในทางเดยวกน หรอคาดชนเปนบวก กลมทผลการวจยมนยส าคญทางสถตแตทศทางตางกน หรอคาดชนเปนลบ และกลมทผลการวจยไมมนยส าคญทางสถต เมอนบความถของงานแตละกลมแลว ผสงเคราะหจะสรปและแปลผลตามกลมงานวจยทมความถสงสด ข. วธการรวมคาความนาจะเปน โดยการน าคาดงกลาวมารวมเปนคาความนาจะเปนของงานวจยทงหมด แตจดออนของวธการน คอ ไมสามารถระบปรมาณของผลการวจย จงท าใหเกดการสงเคราะหแบบทสามขน ค. วธการเมตตา (Meta Analysis) เปนการน าวธการทางสถตมาประมาณคา ขนาดอทธผลของงานวจย เพอหาขอสรปอยางมระบบจากงานวจยหลาย ๆ เรอง ทศกษาปญหาในการวจยเรองเดยวกนตามแนวทางแกลส (วรยทธ นนทเสน, 2544 : 47 ; อางองจาก Glass, 1981) โดยเนนทขนาดของผล (Effect Size) ซงกคออตราสวนของผลตางระหวางมชฌมเลขาคณตของกลมทดลองและกลมควบคมมากกวาการเนนทคานยส าคญ สถตทใชในการประมาณคาขนาดของผล คอ คาเฉลยของสมประสทธแบบเพยรสน (-r) ส าหรบงานวจยเชงบรรยายประเภทศกษาสหสมพนธ และคาขนานของผล (d) ส าหรบงานวจยเชงทดลอง เมอไดคาสมประสทธสหสมพนธ หรอคาขนานของผลอนเปนดชนมาตรฐานของงานวจยแตละเรองแลว จงน ามาสงเคราะหคาประมาณดชนจากงานวจยทงหมดเขาดวยกน สวนสวมล วองวาณช ไดจ าแนกวธการสงเคราะหทนยมใชออกเปน 2 วธคอ (2545 : 58) 1. การสงเคราะหเนอหาสาระ ประกอบดวยสวนทเปนลกษณะงานวจย รายละเอยดวธการด าเนนการวจยและผลงานวจย โดยใชเทคนคการวเคราะหเมตตา (Meta Analysis) ซงเปนวธการสงเคราะหเชงบรณาการขอคนพบของรายงานการวจยทน ามาสงเคราะหทงหมด 2. การสงเคราะหเนอหาสาระเฉพาะสวนทเปนขอคนพบของรายงานการวจย โดยใชวธการสงเคราะหเชงบรรยาย หรอวธการวเคราะหเนอหา ผลการสงเคราะหดวยวธการบรรยาย จะไดบทสรปรวมขอคนพบของรายงานการวจยทน ามาสงเคราะหโดยอาจยงคงสาระของงานวจยแตละเรองไดดวย หรออาจจะน าเสนอบทสรปรวมในลกษณะภาพรวมโดยไมคงสาระของงานวจยแตละเรองกได ขนตอนการสงเคราะหงานวจย การสงเคราะหงานวจยม 4 ขนตอน คอ 1. การก าหนดหวขอปญหา การสงเคราะหงานวจยเรมตนจากการก าหนดปญหาการวจย ซงตองเปนปญหาทมการท าวจยอยางนอย 2 ราย เนองจากปญหาการวจยทมคณคานาสนใจ และเปนปญหาทยงไมมค าตอบแนชดนน มกเปนปญหาทผวจยสนใจและท าการวจยเปนจ านวนมาก ปญหาในลกษณะดงกลาวจงเปนปญหาทเหมาะสมตอการสงเคราะหงานวจย 2. การวเคราะหปญหา เมอก าหนดหวขอปญหาแลว นกสงเคราะหตองนยามปญหาใหชดเจน ศกษาแนวคด หลกการ และทฤษฎทเกยวของกบปญหาใหแจมชด เพอเปนพนฐานในการก าหนดแบบแผนและสมมตฐานการวจย 3. การเสาะคน คดเลอก และรวบรวมผลงานวจย ก. การเสาะคนงานวจย ผสงเคราะหงานวจยตองคนควาและเสาะหางานวจยทงหมดเกยวกบปญหาทก าหนดไว การเสาะหางานวจยสวนใหญจะหาไดจากวทยานพนธ บทคดยอวทยานพนธ และรายงานการวจย เปนตน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

7

ข. การคดเลอกงานวจย ผสงเคราะหงานวจยตองอาน ศกษาและตรวจสอบงานวจยแตละเลมอยางละเอยด ตองสรางเกณฑในการคดเลอกงานวจย และท าการคดเลอกงานวจยทมคณคาตามเกณฑทก าหนดไว ค. การรวบรวมผลของการวจย หลงจากทคดเลอกงานวจยทใชในการสงเคราะหงานวจยแลว ขนตอนตอไป คอ การรวบรวมรายละเอยดและผลการวจยของการวจย วธการรวบรวมนนอาจจะตองใชความระมดระวงในการเกบขอมล เพอใหไดขอมลทมความเทยงตรงและเชอถอได รวมทงตองครบถวนสมบรณ 4. การวเคราะหเพอสงเคราะหงานวจย สามารถแบงไดเปน 2 วธ คอ ก. การวเคราะหเชงคณภาพเพอการสงเคราะหงานวจย การวเคราะหประเภทนเปนการบรรยายสรปผลของการสงเคราะหผลการวจย โดยนกสงเคราะหงานวจยจะสรปประเดนหลกของผลการวจยแตละเรอง และบรรยายใหเหนความสมพนธและความขดแยงระหวางผลการวจยเหลานน ทงน นกสงเคราะหตองบรรยายสรปดวยความเทยงธรรมไมล าเอยง และไมผนวกความคดเหนของตนเองในการวเคราะห ข. การวเคราะหเชงปรมาณเพอการสงเคราะหผลการวจย การวเคราะหประเภทนนกสงเคราะหใชวธการทมระบบ ใชความร หลกการ และระเบยบวธทางสถตในการวเคราะหผลการวจย เพอหาขอสรปทเปนขอยตในการสงเคราะหงานวจย งานวจยทน ามาสงเคราะหดวยวธนตองเปนงานวจยเชงปรมาณ ซงมผลการวจยทนกสงเคราะหสามารถน ามาวเคราะหดวยวธการทางสถตได 5. การเสนอรายงาน การเขยนรายงานการสงเคราะหงานวจยมหลกการเชนเดยวกบรายงานการวจยทวๆ ไป นกสงเคราะหงานวจยตองเสนอรายละเอยด วธด าเนนงานทกขนตอน พรอมทงขอสรป ขอคนพบ และขอเสนอแนะจากการสงเคราะห โดยใชภาษาทถกตอง กะทดรดและชดเจน (จราภรณ มลมง, 2537 : 43-45 ; 27-29) ประโยชนของการสงเคราะหงานวจย เนองจากปจจบนมการศกษาวจยในปญหาเดยวกนเปนจ านวนมาก โดยใชวธด าเนนการวจย ระเบยบวธวจย และกลมตวอยางทตาง ๆ กน อนน ามาซงผลของงานวจยทมท งสอดคลองและขดแยงกน ตอเมอจะมการน าผลการวจยไปใชประโยชนกกอใหเกดสบสนในผลการวจย ดงนนการสงเคราะหงานวจยจงเปนประโยชนในฐานะการสรปภาพรวมของผลการวจย ซงเปนขอยตของปญหา หรอเปนประโยชนตอการวจยสบเนอง และการน าผลการวจยไปสรางความเจรญใหกบสงคมอยางแทจรง (จราภรณ มลมง, 2537 : 42) หรอเปนวธการสรปและสกดสาระส าคญทไดจากผลการวจยทผานมา ท าใหเหนภาพรวมของงานในปญหานนๆ แสดงแนวโนมและชองวางทมผท างานวจยเกยวกบเรองหรอปญหานนๆ ท าใหองคความรในสาขาวชานนๆ เปนปกแผนเพมพนขน (สมาล เอยมสภาษต, 2535 : 1-2) และเปนการบรณาการขอความรทเกดจากงานวจยตางๆ อนจะเปนประโยชนในการเขาใจถงความสมพนธกนขององคความรในสาขาตางๆ 2.2 การวเคราะหเนอหา ในหวขอนจะอธบายถงความหมาย ประเภท ขนตอน วธการและประโยชนของการวเคราะหเนอหา

การวเคราะหเนอหา การวเคราะหเนอหา เปนวธการวจยทใชกระบวนการหลายแบบมาสรปอางองผลทไดจากขอความหลกการส าคญของการวเคราะหเนอหา คอการจ าแนกค า กลมค าหรอประโยคจากขอความ จากนนจงจดกลมน าเสนอขอคนพบพรอมทงแปลความหมาย (นาตยา เกตกลน, 2545 : 12 ; อางองจาก Weber, R, P, 1985 : 7) การวเคราะหเนอหาเปนวจยเชงบรรยายประเภทหนงทมความส าคญมาก เพราะเปนการศกษาทมงคนหาลกษณะของการสอสารโดยเฉพาะ ซงรวมทงเอกสารทเขยนและค าพดทพดดวย การวเคราะหเนอหานนมลกษณะคลายกบการวเคราะหเอกสาร เพยงแตมขอบเขตแคบกวาเพราะมงวเคราะหเนอหาสาระเอกสารเปนส าคญ (บญธรรม กจปรดาบรสทธ, 2540 : 128-129 ; อางองจาก Hayman, 80-82)

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

8

การวเคราะหเนอหาอาจไมจ าเปนตองเปนวธการเชงปรมาณกได เพยงแตใหการระบคณลกษณะเฉพาะของขอความหรอสาระอยางมระบบและเปนสภาพวตถวสย (สภางค จนทวานช, 2543 : 145 ; อางองจากโฮลสต, 1969) การวเคราะหเนอหา คอ เทคนคการวจยทพยายามจะบรรยายเนอหาของขอความหรอเอกสาร โดยใชวธการเชงปรมาณอยางเปนระบบและเนนสภาพวตถวนย (Objectivity) (สภางค จนทวานช, 2546 : 144 ; อางองจาก Berelson, 1952) การวเคราะหเนอหาจะตองมลกษณะส าคญ 3 ประการ คอ มความเปนระบบ มความสภาพวตถวสยและ องกรอบแนวคดทฤษฏ (สภางค จนทวานช, 2546 : 145) ดงนนการวเคราะหเนอหาในงานวจยฉบบน จงเปนไดทงวธการเชงปรมาณและวธการเชงคณลกษณะ โดยขนอยกบการพจารณาของผวจยวาวธการใดจะเหมาะสม ตอการจะไดมาซงผลสรปทบรรลตามจดประสงคของการวจยทตงไว ประเภทของการวเคราะหเนอหา การวเคราะหเนอหาแบงออกเปน 2 ประเภท (อจฉรา ดานพทกษ, 2547 : 7 ; อางองจากชลทชา สทธ นรนดรกล, 2545 ; 341) คอ

1. การวเคราะหแนวคด หรอการวเคราะหแนวเรอง เปนการศกษาความถของแนวคดทปรากฏจากค าหรอวลทใชแทนแนวคดนน บางครงเรยกวาการวเคราะหแนวเรอง มงเนนการปรากฏของค าทคดสรรไวใชแทนแนวคด ซงอาจะเปนค าทมความหมายชดเจนหรอเปนค าทมนยแอบแผง ตองใชวจารณญาณในการตความอยางเทยงตรง และตองมวธการก าหนดรหสเพอใหเปนกฎเกณฑในการแปลความ

2. วเคราะหความสมพนธ หรอการวเคราะหเชงความหมาย เปนการวเคราะหตอจากการวเคราะหแนวคดโดยการศกษา ส ารวจความสมพนธระหวางแนวคดตาง ๆ บางครงเรยกวา การวเคราะหเชงความหมาย มงเนนการหาความสมพนธทางความหมายระหวางแนวคดตางๆ และเปนการวเคราะหเนอหาเชงคณภาพ สวนการวเคราะหเนอหาของ Holsti (1969) ทกลาวถงไวในการวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะของอทมพร จามรมาน จ าแนกการวเคราะหเนอหาไว 3 แบบ คอ 1. วเคราะหหาลกษณะของการสอความหมาย นนคอวเคราะหในประเดนทเกยวของกบค าถามวา ในสาระตางๆ ทเปนขอมลเพอการวเคราะหเนอหานเปนเรองอะไร มความเปนมาอยางไร และเกยวของกบใคร 2. การวเคราะหเชงเหตผล นนคอวเคราะหหาเหตผลตลอดจนผลจากขอมล 3. การวเคราะหเชงผล นนคอวเคราะหเฉพาะสวนทเปนผลของการสอความหมาย (2537 : 10) และการวเคราะหเนอหา 6 ประเภทของ Krippendorff มดงน 1. วเคราะหเนอหาระบบ โดยค านงถงวา เนอหาสาระทมงวเคราะหนน มองคประกอบอะไรบาง องคประกอบดงกลาวมความสมพนธกนอยางไร และมการแปลงรปแบบออกมาในรปความสมพนธอนไดบางหรอไม 2. วเคราะหเพอหามาตรฐาน เปนการวเคราะหเพอประเมนคณคาของสาระเนอหาวา มคณคามากนอยเพยงไร หรอเพอวเคราะหวาเนอหาสาระแตกตางไปจากมาตรฐานมากนอยเพยงใด 3. วเคราะหเนอหาดชนบางอยาง เชน ความถของค า สญลกษณทแสดงใหเหนแรงจงใจของผเขยน หรอหาดชนเพอชใหเหนความรสกพอใจ ไมพอใจตอเหตการณบางอยาง 4. วเคราะหเนอหาเพอหากลมค าแบบตางๆ เชน การอางองถงนายกรฐมนตร อาจท าไดโดยใชต าแหนง ยศ ป สถานท ชอ เปนตน 5. วเคราะหเนอหาเพอความหมาย เชน การสรปประเดน การหาสาเหตและผล การอธบายพฤตกรรม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

9

6. วเคราะหเนอหาเพอหากระบวนการภายใน เชน การวเคราะหเอกสารเกยวกบสภาวะแวดลอม ท าใหไดขอสรปเกยวกบการปฏบตตามขนบธรรมเนยมประเพณของคนในแตละพนทตอการท านบ ารงสภาวะแวดลอมในพนทของตน (อทมพร ทองอไร, 2531 : 10 ; อางองจาก Krippendorff, 1969) ขนตอนและวธการวเคราะหเนอหา สภางค จนทวานช ไดก าหนดขนตอนในการวเคราะหเนอหาโดยสรปดงน 1. การตงกฎเกณฑในการคดเลอกเอกสารและหวขอทจะท าการวเคราะห เพอใชในการคดเลอกขอมล 2. การวางเคาโครงของขอมลหรอการจดหมวดหมหรอประเภท (Categories) ของขอมล โดยคดเลอกจากรายชอหรอขอความในเอกสารทจะน ามาวเคราะห 3. ผวจยตองค านงถงบรบทของขอมล เพอใชในการบรรยายคณลกษณะเฉพาะของเนอหาเชอมโยงไปสบรบทของขอมล รวมถงกรอบแนวคดและทฤษฎทเหมาะสม จะท าใหการวเคราะหขอมลมความกวางขนและน าไปสการอางใชกบขอมลอนได 4. การวเคราะหเนอหาจะท ากบขอมลของเนอหางานวจย สวนการตความกบเนอหาทซอนอยจะท าภายหลงทผวจยสรปขอมลแลว 5. ขนตอนนม 2 แนวความคด คอ นกวจยเชงปรมาณเหนวาการวเคราะหเนอหาทง 4 ขนตอนทกลาวมาท าใหผวจยสามารถลงมอสรปขอมลไดอยางแมนย า และน าขอมลไปอางกบประชากรทงหมดได แตนกวจยเชงปรมาณเหนวาความถของขอมลมไดแสดงถงความส าคญของขอมลนน การดงความส าคญของสาระของตวบทอาจใชวธสรปใจความไดดกวาการวดความถของค ากได (สภางค จนทวานช, 2546 : 146-148) ขนตอนวธการวเคราะหเนอหาของอทมพร จามรมาน แบงเปน 2 ขนตอน คอ

1. การแปลภาษาเปนขอมล ท าหลงจากทผวเคราะหจบประเดนของเนอหาสาระไดอยางชดเจน แลวแยกเนอหาสาระเปนสวนยอยตามแบบตางๆ ดงน

ก. แยกเปนกลมตามเนอหาหรอตวแปร ข. แยกเปนสาย (Chain) เชนเนอหาสาระทเกดขนในอดต ปจจบน และอนาคต น ามาจดเรยงเปนเสน

เดยวกน ค. แยกเปนวงกลมยอย (Loop) เนอหาสาระใดทน ามาจดพวกเขาดวยกนเปนวงๆ ง. แยกตามมต (มตเดยวหรอมากกวาหนงมต) เชน จดกลมตวแปรตามบคลกของคน 5 แบบ กจะได

5 มต จ. จดท าเปนกงกานของตน (Tree) ซงไดแกการจดท าเปนระเบยบแยกยอยเปนสายเหมอนรากตนไม

เชน การวเคราะหความสมพนธของเครอญาต 2. การแปลขอมลออกเปนตวเลข

สามารถท าได 2 แบบ คอแปลเปนจ านวน (หรอความถ) กบแปลเปนคาหรอคะแนน (2531 : 13) สภางค จนทวานช ไดกลาวถงแนวคดเกยวกบวธการวเคราะหเนอหาไววา “การวเคราะหเนอหาคอเทคนคการวจยทพยายามบรรยายเนอหาของขอความ หรอเอกสารโดยใชวธเชงปรมาณอยางเปนระบบและเนนสภาพวตถวสย (Objectivity) (Berelson : 1952) การบรรยายนเนนทเนอหาตามทปรากฏในขอความ พจารณาจากเนอหาโดยผวจยไมมอคตหรอความรสกของตวเองเขาไปพวพน ไมเนนการตความหรอหาความหมายทซอนอยเบองหลง หรอความหมายระหวางบรรทด ส าหรบนกวจยบางคนถอวา การวเคราะหเนอหาอาจไมจ าเปนตองเปนวธการเชงปรมาณกได เพยงแตใหระบคณลกษณะเฉพาะของขอความหรอสาระเปนอยางมระบบและเปนสภาพวตถวสย (Holsti 1969) เราอาจสรปไดวา การวเคราะหเนอหาจะตองมลกษณะส าคญ 3 ประการ คอมความเปนระบบ มความเปนสภาพวตถวสย และองกรอบแนวคดทฤษฎ” (2546 : 14 – 15)

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

10

ประโยชนของการวเคราะหเนอหา อจฉรา ดานพทกษ กลาววา ท าใหทราบถงสภาพปจจบนของสงทศกษาทราบแนวโนมทจะเกดขนในอนาคต และสามารถใชเปนเทคนคในการศกษาพฒนาการหรอการเปลยนแปลงไดส าหรบการวจย การวเคราะหเนอหาเปนวธทใชใหผวจยประหยดคาใชจายและเวลา และเปนวธทสะดวกตอการด าเนนการวจยเพราะสงทศกษาเปนตวเอกสาร ผวจยจงสามารถศกษาซ าไดงายกวาการวจยอน (2547 : 7) ส าหรบงานวจยฉบบนใชวธวเคราะหเนอหาในการสรปขอมล โดยใชแนวคดทวาการวเคราะหเนอหาไมจ าเปนตองเปนวธการเชงปรมาณกได ดงนน ในขนตอนของวธการวเคราะหเนอหา ผวจยเลอกใชการแยกเนอหาสาระเปนวงกลมยอย (Loop) เปนขนตอนท 1 (การแปลภาษาเปนขอมล) ตามทฤษฎของอทมพร จามรมาน สวนขนตอนท 2 ผวจยปรบใชเปนการแปลขอมลโดยระบเปนคณลกษณะแทนการแปลขอมลเปนตวเลข 2.3 ทฤษฎนาฏศลปไทย เนองจากงานวจยฉบบนมงรวบรวมองคความรทไดจากวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย ดงนนจงมความจ าเปนทจะตองท าความเขาใจศาสตรเกยวกบนาฏศลปไทยในเบองตนกอนวา นาฏศลปไทยมความหมาย ประเภท รปแบบและองคประกอบในการแสดงอยางไรบาง โดยมรายละเอยดทอธบายพอสงเขปตอไปน ความหมายของนาฏศลปไทย พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายวา ศลปะแหงการละครหรอการฟอนร า (น. 576) นาฏศลปกลาวอยางกวางขวางมอย 2 ชนด คอการแสดงเรอง เชน ละครชนดหนง และการแสดงบทฟอนร า หรอเรยกวาระบ าอกชนดหนง (หลวงวจตรวาทการ, 2507 : 13) นาฏศลป หมายถง ความช าชองในการละครฟอนร า...ทขาพเจาแปล “ศลปะ” วา “ความช าชอง” นน กดวยมความเหนอยวา ผทมศลปทเราเรยกกนวา “ศลป” หรอ “ศลปน” ในบดนนน จะตองเปนคนทมฝมอ มความช าชองช านช านาญในการปฏบตไดดจรงๆ ดวย มใชสกแตวามความรบาง เตนพอไดบาง ร าพอไดบาง (ธนต อยโพธ, 2516 : 1) นาฏศลป หมายถง การรายร าในสงทมนษยเราไดปรงแตงจากธรรมชาตใหสวยสดงดงามขน แตทงนมไดหมายถงการรายร าเพยงอยางเดยว จะตองมดนตรเปนองคประกอบไปดวย จงจะชวยใหสมบรณตามหลกวชาการนาฏศลป (อาคม สายาคม, 2545 : 16) ค าวานาฏศลป มความหมายไปในท านอง การรองร าท าเพลง การใหความบนเทงใจอนรวมดวยความโนมเอยงของอารมณและความรสก สวนส าคญสวนใหญของนาฏศลปอยทการละครเปนเอก หากแตศลปประเภทนจ าตองอาศยดนตรและการขบรองรวมดวย เพอเปนการสงเสรมใหเกดคณคาในศลปยงขนตามสภาพหรออารมณตางๆ สดแตจะมงหมาย ฉะนนค าวานาฏศลป นอกจากจะหมายถงการฟอนร าแลว ยงตองถอเอกความหมาย การรองการบรรเลงเขารวมดวย (ประทน พวงส าล, 2614 : 1) ศลปะในการละครซงประกอบดวยการรอง การร าและการบรรเลงดนตร (จาตรงค มนตรศาสตร : 1) นาฏศลป หมายถง การแสดงฟอนร าโดยคนทงหมด หรอโดยคนเปนสวนส าคญตอหนาคนด เปนการรองร าทไมมการด าเนนเรองราวหรอมเรองราวเพยงเลกนอย โดยทผท าหนาทฟอนร ายงคงเปนตวของตวเอง ตลอดไปจนถงการแสดงทผท าหนาทฟอนร าแสดงเปนตวละครในทองเรองและด าเนนการแสดงเปนเรองราวตงแตเรมเรองไปจนจบเรองในการแสดงครงหนงๆ ผท าหนาทฟอนร าอาจพดหรอรองบทของตนดวยการดนเอง หรอดวยการท าตามบททมอยเดมหรอฟอนร าท าทาทางคอร าตบทไปตามค าพดหรอค ารองของคนรอง การแตงกายมทงทแตงกายปกตไปจนเครองแตงกายอนวจตรทถอเปนแบบแผนของการแสดงแตละชนด ผแสดงเปนทงผชายลวน ผหญงลวน และผสมชายหญง รปแบบของการฟอนร าเปนไปตามลกษณะของวฒนธรรมแหงการฟอนร าของชนชาตไทยในสวนกลางและสวนภมภาค

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

11

ทงทเปนระดบวจตรศลปและระดบพนบานนาฏยศลปไทยตามค าจ ากดความขางตน ปรากฏทมชอเรยกมากมายหลายชนด อาท ระบ า ร า เตน หนง ระเบง มงครม กลาตไม โขนและละครแบบตางๆ (สรพล วรฬหรกษ, 2543 : 4) ดงนน นาฏศลปไทย หมายถง ศลปะของการรายร า สามารถแบงประเภทการแสดง ไดคอ นาฏศลปมาตรฐาน นาฏศลปพนบาน และนาฏศลปปรบปรง และแบงตามรปแบบในการแสดงออกเปน ร า ระบ า โขน การละเลนละคร ซงมลกษณะเฉพาะตามรปแบบวฒนธรรมและวถชวตของไทย ลกษณะของนาฏศลปไทย นาฏศลปไทยแบงออกเปน 3 ประเภท ตามลกษณะของศลปในการรายร า คอ (กรมศลปากร, 2547 : 87-88)

1. นาฏศลปพนบาน เปนการแสดงของประชาชนในรปแบบตางๆ ทงเพอพธกรรม เพอความสนกสนานบนเทง หรอใชในการเกยวพาราสระหวางคนหนมสาว ทงนการแสดงนาฏศลปพนบานจะมวฒนธรรมการด าเนนชวตเปนลกษณะเฉพาะ

2. นาฏศลปราชส านก เปนการแสดงทมราชส านกเปนผอปถมภ หรอเกดขนในราชส านก หรอพฒนาจากการแสดงของชาวบานโดยราชส านก มรปแบบการแสดงซงคอนขางมระเบยบแบบแผน ขนตอน พธกรรมมาก ซงมาจากการยดถอจารต วฒนธรรมประเพณ อยางเครงครด จนกลายเปนแบบแผนทางการแสดง เชน โขน ละครใน ละครนอก ซงภายหลงจะพบการเรยกวา นาฏศลปมาตรฐานหรอนาฏศลปแบบแผน

3. นาฏศลปปรบปรง เปนการแสดงทสรางสรรคขนใหม โดยการน านาฏยลกษณ (เอกลกษณของนาฏศลปสกลใดสกลหนงซงประกอบดวย เครองแตงกาย อปกรณการแสดง ดนตรและการแสดง) และหรอจารต (แบบแผน กฎเกณฑ หรอขอบเขตอนจ ากดในการแสดงนาฏศลป) มาใชในการออกแบบ โดยสรพล วรฬรกษ ไดจ าแนกการสรางสรรค หรอเรยกวา นาฏยประดษฐ ไว 4 รปแบบ คอ (2544 : 211-218) 1. นาฏศลปทเกดจากหนงนาฏยจารต คอการสรางการแสดงจากกฎเกณฑหรอไวยากรณหรอฉนทลกษณทมกอนแลว เชน รปแบบการร าอวยพร ทจะตองมเนอรองทเหมาะสมกบเนอรอง เปนตน 2. นาฏศลปทเกดจากผสมหลายนาฏยจารต โดยการก าหนดหรอหยบเอาจารตการแสดงของนาฏศลปตงแต 2 สกลขนไปมาผสมกน อาท การผสมร าไทยกบบลเลต โดยใชจารตของบลเลตแลวสอดแทรกทาร าไทยในทๆ เหมาะสม ผลคอ ประเทศไทยมบลเลตทมลกษณะเฉพาะตวเกดขน 3. นาฏศลปทเกดจากการประยกตจากนาฏยจารตเดม นาฏยศลปแบบน มกอาศยเพยงเอกลกษณ หรอลกษณะเดน เชน โครงสราง หรอทาทาง หรอเทคนคบางอยางมาเปนหลก 4. นาฏศลปทเกดจากการสรางนอกนาฏยจารตเดม เปนการคดคนรปแบบใหมขน โดยไมอาศยรปแบบนาฏศลปทมอยกอนหนาน และจ าแนกออกเปนรปแบบการแสดง ไดดงน คอ 1. ระบ า เปนศลปะการรายร าทผแสดงจะเปนหญงหรอชาย เคลอนตวไปตามจงหวะปกลอง โดยเปนการเดยวหรอเคลอนเปนหมวดเปนหม เชนระบ าเบกโรง ระบ าดาวดงส หรอรปแบบการฟอนหรอการเซงในภาคเหนอหรอภาคอสาน โดยมงเนนความพรอมเพรยง การจดกระบวนแถวเปนส าคญ 2. ร า คอศลปะการรายร าทแสดงเดยวหรอแสดงเปนค เพอการพลกรรม หรอเปนการบชา เปนการแสดงทมงเนนความงดงามของทาร า 3. โขน ศลปะของการออกทาทาง โดยเนนการใชเทาและขาเปนหลก (การเตน) กลาวคอ การแสดงโขนแบบดงเดม ตอมาภายหลงมการปรบปรงโดยมศลปะแหงการเตนเปนหลก แลวมการรองร าแบบละครในเขาผสมดวย 4. การละเลน คอการเลนดนตร การเลนเพลง การเลนร าของกลมคน คอมากกวา 2 คนขนไป เพอเปนการผอนคลายอารมณใหเกดความรนเรงบนเทงใจ (เพญศร ดก, 2528 : 228) ประกอบดวยการละเลนของหลวง อาท ระเบง มงครม กลาตไมและการละเลนพนเมอง อาท การเลนเพลงเรอ เพลงเทพทอง การเลนล าตด การเลนลเก ลเกปา หนงตะลง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

12

5. ละคร คอศลปะการแสดงเปนเรอง อาท ละครใน ละครนอก ละครพนทาง องคประกอบของนาฏศลปไทย การแสดงนาฏศลปไทยนน มองคความรตางๆ ประกอบรวมกนขนเปนศาสตรดานนาฏศลป โดยมรายละเอยด คอ ก. ประวตความเปนมาและววฒนาการของนาฏศลป คอ กระบวนการเกด การคงอย การเสอมสลายและการเปลยนไปของนาฏยศลป (สรพล วรฬรกษ, 2543 : 39) เชนมลเหตในการเกดนาฏศลป ประวตความเปนมาของละคร รปศพทค าวาละคร หนงใหญ โขน ลเก ฯลฯ และประเภทของนาฏศลปไทย ทมทงนาฏศลปแบบมาตรฐานนาฏศลปพนบานหรอนาฏศลปปรบปรง ข. บทบาท ประโยชน หมายถง ความสมพนธของนาฏศลปกบสงคมในดานตางๆ หรอมประโยชนกบ ผปฏบตนาฏศลปอยางไร ค. องคประกอบการแสดง มรายละเอยดตางๆ ดงน 1. บทละครและวรรณคด เปนสวนส าคญตอการแสดง เนองจากใชก าหนดองคประกอบอนทมในเรองนน 2. ตวละคร มรายละเอยดประกอบดวยประวตความเปนมา ลกษณะนสย บทบาทและความสมพนธของตวละคร และการคดเลอกผแสดงจะรบบทบาทเปนตวละครนน 3. ดนตร มรายละเอยดประกอบดวยประวตเครองดนตร ประเภทวงดนตรทใชประกอบการแสดงเพลงหนาพาทยทใชในการแสดง 4. ผแสดง ประกอบดวย ศลปน คร โดยกลาวถงประวตและผลงาน เทคนควธการแสดง วธการถายทอด วธการสรางสรรค วธคด มมมอง ทศนคต ประสบการณการแสดง 5. อปกรณประกอบการแสดง ประวต วธการใช วสดทใชประดษฐและแสดงลกษณะกายภาพของอปกรณการแสดง 6. การแสดง หมายถง กระบวนทาร า วธการแสดงของชดการแสดง รวมถงนาฏยลกษณหรอเอกลกษณของการแสดงประเภทตางๆ 7. เครองแตงกาย ประวตความเปนมา ววฒนาการ หรอวธการออกแบบ การสรางสรรคชดเครอง แตงกาย สเครองแตงกายของตวละคร 8. โรงละคร ฉาก มรายละเอยดประกอบดวยประวตการสราง การใชพนทและสวนประกอบตาง ๆ ของโรงละคร และความส าคญของฉากทมบทบาทตอการแสดง หรอลกษณะของฉากประเภทตางๆ ฆ. การเรยนการสอน มรายละเอยดประกอบดวยการฝกหด การคดเลอกคณสมบตผเรยน หลกสตรการเรยนการสอน ง. จารต ขนบประเพณ ความเชอในการแสดงนาฏศลป หรอพธการไหวครและครอบโขนละคร ประวตเทพเจา หรอครส าคญในพธการไหวคร และขอหาม ขอควรปฏบตตาง ๆ รวมถงความเชอทสบทอดตอกนมา จ. นาฏยศพท มรายละเอยดประกอบดวย ความหมาย การบรรยายกรยาอาการตามชอของการปฏบตทาร าหรอนาฏยศพทเฉพาะในการแสดงนนๆ ฉ. องคกร คอ หนวยงานทมความส าคญตอการแสดง ซงหมายถงการรวมตวขนเปนคณะนกแสดง หรอหนวยงานตาง ๆ ทมบทบาท ความสมพนธกบนาฏศลปไทย โดยลวนมจดมงหมายหรอพนธกจทสงผลตอวงการนาฏศลปไทยทงสน ช. การสรางสรรคการแสดง ประกอบดวยการคด การออกแบบ และการสรางสรรค กลาวคอ กระบวนการท าใหเกดการแสดงนาฏศลปไทยทงชดการแสดงใหม หรอปรบปรงจากการแสดงเดม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

13

โดยในงานวจยฉบบนจะแบงหมวดหมในการสงเคราะหองคความรงานวจย ดวยวธก ารแยกเนอหาเปนวงกลมยอย กลาวคอ แยกขอมลตามประเภทและรปแบบของการแสดงนาฏศลปไทย เปนกลมยอย อาท การแสดงนาฏศลปราชส านก ประกอบดวย ร า ระบ า โขน การละเลนและละครแลวเชอมโยงขอมลทไดจากงานวจย ใหไดองคความร ท กลาวถงการร าของนาฏศลปราชส านก, ระบ าของนาฏศลปราชส านก, โขนของนาฏศลปราชส านก, การละเลนของนาฏศลปราชส านก, ละครของนาฏศลปราชส านกตามรายละเอยดขององคประกอบของนาฏศลปไทย 2.4 งานวจยทเกยวของ รปแบบงานวจยทเกยวของกบงานวจยฉบบนแบงเปน 2 หวขอ คอ งานวจยทใชวธการสงเคราะหงานวจยดวยเทคนควเคราะหเนอหา พรอมทงวเคราะหคณลกษณะของประชากรทน ามาศกษา และเปนงานวจยทศกษาปญหาใกลเคยงกบงานวจยฉบบน เทาทพบคองานวจยเรองสถานภาพการวจยสาขาศลปะการแสดงในประเทศไทย (พ.ศ. 2475 – 2535) ซงจดวามผลการวจยทเกยวของกบวจยฉบบน เนองจากการแสดงนาฏศลปไทยจดเปนการแสดงชนดหนงดวย ซงบทสรปและวธด าเนนการวจยของงานวจยทเกยวของทง 2 หวขอ มรายละเอยดดงจะแสดงตอไปน กองวจยทางการศกษา กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ ท าการสงเคราะหงานวจยเกยวกบการเรยนการสอนภาษาองกฤษ ระดบประถมศกษาทพมพเผยแพรในชวงป 2534 – 2541 จ านวน 73 เรอง โดยมวตถประสงคเพอน าผลการวเคราะหจากงานวจย มาสงเคราะหหาขอคนพบเกยวกบการเรยนการสอน เครองมอทใชในการวจยประกอบดวยแบบประเมนคณภาพงานวจย และแบบสรปรายงานการวจย ซงประกอบดวยเนอหา 3 ตอน ทเกยวกบขอมลพนฐานของการวจย ขอมลเกยวกบเนอหาสาระของงานวจย และขอมลเกยวกบการวเคราะหขอมลและผลงานวจยผลการวจยพบวา 1. สถานภาพทวไปของงานวจยทส าคญคอ เกอบทงรอยละ 98.6 เปนงานวจยทเปนวทยานพนธ และเปนงานวจยทดลองรอยละ 94.5 กลมประชากรทวจยสวนใหญเปนนกเรยนในสงกดคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต แบบแผนการทดลองสวนใหญเปนแบบมกลมควบคม ตวแปรตามทศกษาสวนใหญเปนผลสมฤทธทางการเรยน การอาน การเขยน การฟงและการพดตามล าดบ 2. ผลการสงเคราะหความมนยส าคญโดยรวม (Overall Significance) พบวา วธการเรยนและวธการสอนทกวธมผลการวจยทมนยส าคญทางสถตจ านวนมากกวารอยละ 50 โดยทวธการเรยนทง 4 วธ มนยส าคญรอยละ 63.2 ถง 100 และวธการสอนทง 3 วธ มนยส าคญรอยละ 66.7 ถง 92.3 3. ผลการสงเคราะหขนาดอทธพล (Effect Size) พบวา ขนาดอทธพลโดยรวมนน ตวแปรมอทธผลตอตวแปรตามดานผลสมฤทธทางการเรยนสงทสด สวนวธการเรยนจากเพอนมอทธพลตอตวแปรตามดานตางๆ สงวาวธการเรยนแบบอนๆ สวนในดานวธการสอนแบบใชกจกรรมมอทธพลตอตวแปรตามดานตางๆ สงกวาการเรยนการสอนแบบอน 4. ผลการสงเคราะหงานวจยทเปรยบเทยบผลการสอนตอการเรยนรทกษะตางๆ รวมทงผลสมฤทธทางการเรยนภาษาองกฤษ โดยใชเทคนควธการสอนตางๆ ตามแนวทมผคดคนแลว สวนใหญสงผลใหผเรยนมผลสมฤทธ ทางการเรยนสงกวาผเรยนทเรยนโดยวธปกต 5. ผลการสงเคราะหงานวจยทเปรยบเทยบผลการสอนตอการเรยนรทกษะตางๆ รวมทงผลสมฤทธทางการเรยนภาษาองกฤษ โดยใชรปแบบการสอนทแตกตางกนพบวา มทงใหผลแตกตางและไมแตกตางกน ดวงพร อนจตต (2549) ท าการสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบคณลกษณะของอาจารยมหาวทยาลยของรฐ โดยใชเทคนคการวเคราะหเนอหาและวเคราะหเมตา โดยวเคราะหเนอหาจากเอกสารและงานวจยทเกยวของกบคณลกษณะของอาจารย จ านวน 44 เรอง และวเคราะหเมตาจากงานวจยทเกยวของกบภาระงานหลกดานการวจยจ านวน 7 เรอง มกลมตวอยางเปนปรญญานพนธหรอวทยานพนธของนกศกษาระดบปรญญาโทและปรญญาเอก และอาจารยของหนวยงานและสถาบนทเผยแพรระหวางปการศกษา 2536-2546 ในดานการวเคราะหขอมลเบองตนใชสถตพนฐาน ไดแกรอยละ และการแจกแจงความถและการบรรยายสรปเนอหาจากผลการวจยของงานวจยแตละเรอง สวนการวเคราะหเมตาใชสตรการเปรยบเทยบของกลาสในการหาคาขนาดอทธพลผลการวจยพบวา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

14

1. ผลการวเคราะหเนอหาพบวา งานวจยสวนใหญศกษาดานการพฒนาตนเองของอาจารยมากทสด อาจารยทมคณสมบตดานความรความเขาใจในวชาการและในพฤตกรรมของนกศกษา ดานทกษะในการปฏบตงานและดานการพฒนาอาจารยอยในระดบมาก มความสมพนธเชงบวกกบการปฏบตภาระงานดานการสอนของอาจารยและดานการวจยอยในระดบมาก คณลกษณะดานทกษะในการปฏบตงาน และดานการพฒนาอาจารยมความสมพนธเชงบวกกบความพงพอใจในงานของอาจารยมหาวทยาลยของรฐ 2. ผลการวเคราะหเมตา สามารถแบงผลงานวจยไดเปนสองทาง โดยงานวจยทางบวกพบวา แรงจงใจในการท าวจยมความสมพนธตอทศนะตอการท าวจยของอาจารย ซงมขนาดอทธพลมากทสด คอ .58 สวนงานวจยทางลงพบวา แหลงเงนทนมความสมพนธกบการท าวจยของอาจารย ซงขนาดอทธพลเปนลบมากทสดคอ -.26 เพญณ แนรอทและคณะ (2542) ท าการสงเคราะหงานวจยทางการศกษาในประเทศไทยระหวางป พ.ศ. 2539-2542 มวตถประสงคเพอประมวลองคความรทไดจากงานวจยและศกษาสถานภาพของงานวจย โดยศกษาจากงานวจย ประเภทปรญญามหาบณฑต ดษฎบณฑต งานวจยสวนบคคลและงานวจยของสถาบน รวมจ านวน 1,114 เรอง เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล คอ แบบสรปรายงานการวจย ประกอบดวยเนอหา 3 ตอน คอ ขอมลเกยวกบขอมลพนฐาน ขอมลเกยวกบเนอหาของงานวจย ขอมลเกยวกบผลของการวจยและความสอดคลองกบการปฏรปการศกษา โดยวเคราะหขอมลเปนแบบการสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพหรอเชงบรรยาย (Qualitative Synthesis) โดยใชเทคนคการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) ผลการวจยพบวา ปรมาณงานวจยกลมใหญทสด เปนการวจยในประเดนแนวทางการจดการศกษาและ/หรอการพฒนาการเรยนการสอน 446 เรอง (รอยละ 40.03) รองลงไปคอ เทคโนโลยทางการศกษา 155 เรอง (รอยละ 13.91) หลกสตรและการสอน 130 เรอง (รอยละ 11.66) ปรมาณงานวจยนอยกวารอยละสองคอ ความมงหมายและหลกการจดม 8 เรอง (รอยละ 0.71) มาตรฐานและการประกนคณภาพม 10 เรอง (รอยละ 0.89) งานวจยทเกยวของกบปฏรปการศกษาม 18 เรอง (รอยละ 1.61) และทรพยากรและการลงทนทางการศกษาม 20 เรอง (รอยละ 1.79) นงลกษณ วรชชยและสวมล วองวาณช ท าการสงเคราะหงานวจยทางการศกษาดวยการวเคราะหอภมานและการวเคราะหเนอหา มวตถประสงคเพอการสงเคราะหรายงานการวจยทางการศกษาทเกยวของกบการศกษากระบวนการวจยประกอบดวย การสงเคราะหดวยวธวเคราะหอภมานงานวจยเชงปรมาณทใชแบบการวจยเชงทดลองแบบการวจยเชงสหสมพนธและการเปรยบเทยบ จ านวน 144 เรอง และวธการวจยดวยการวเคราะหเนอหาทเปนการวจยเชงคณลกษณะและการวจยแบบบรรยาย จ านวน 178 เรอง โดยการวเคราะหเนอหานน ผวจยแยกกนศกษาแลวสรปยอและจดกลมตามเนอหาสาระ จากนนจงรวมกนพจารณาบททวนการจดกลมและจดท าโครงการรางการวเคราะหเนอหารวมกน ซงผลการวเคราะหเนอหาของงานวจย พบวามการศกษางานวจยออกเปน 10 กลมคอ ศกษาดานหลกสตร, ศกษาปญหาและวธการแกไขเกยวกบกระบวนการเรยนร, ท าการประเมนวธการสอน, ท าการวจยดานการบรหารการศกษา, ศกษาเรองคณภาพการนเทศการศกษา, ศกษาดานการแนะแนว, ท าการวจยและพฒนาดานการวดและประเมนผลการศกษา, ท าการวจยเกยวกบวธวทยาการวจย, ท าการวจยเกยวกบจตวทยาสงคม และพฤตกรรมศาสตรและกลมสดทาย คอ ศกษาเชงพรรณนา/บรรยาย สภาวะ/วถชวต/ประเดนส าคญในชมชนและการบรหารองคกร จากการศกษางานวจยทท าการสงเคราะหงานวจย มลกษณะการหาขอมลเชงปรมาณในดานคณลกษณะเพอ ทราบลกษณะเฉพาะของประชากรทใหท าการศกษาวามสวนประกอบอะไรบาง อาท ผวจยเปนใคร ประเดนในการศกษาวเคราะห ใชระเบยบวธอะไรในการคนควาและเรยบเรยงขอมล ซงใชวธการวเคราะหเนอหาเปนการหาคณลกษณะของประชากรในการวจย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

15

งานวจยทศกษาปญหาใกลเคยงกบงานวจยฉบบน สกร เจรญสข (2538) ท างานวจยเรองสถานภาพการวจยสาขาศลปะการแสดงในประเทศไทย (พ.ศ. 2475-2535) มจดมงหมายเพอศกษาถงสถานภาพของการวจยสาขาศลปะการแสดงทเกยวของกบการแสดงพนบาน ดนตรและนาฏศลป การศกษาพบวา งานวจยดานศลปะการแสดงไมเปนทนยม เมอเปรยบเทยบกบสาขาวชาอนๆ ทงนกเพราะวาศลปะการแสดงเปนวชาทเปน “หนาท” ไมใชวชาทเปน “อาชพ” ดงนนผทศกษาเพอประกอบเปนอาชพจงมนอยในความรสกนน เมอประกอบเปนอาชพแลว ศลปะการแสดงยงเปนเพยง “อาชพชนต า” ผคนรงเกยจทจะศกษา จากผลการวจย งานวจยจ านวน 85 เรอง คดเปน 78.70% จากงานวจย 108 เรอง เปนงานวทยานพนธของนกศกษา ซงศกษาเพอทจะประกอบการศกษาใหครบหลกสตร เปนงานวจยทเกดจากผวจยเหนความส าคญ แตไมมบทบาทตอการเปลยนแปลงงานวชาการตอสงคมเทาทควร งานวจยอก 23 เรอง คดเปน 21.30% เปนของวจยของบคคลทวไป สวนใหญเปนการวจยเพอเสนอผลงานเขาสต าแหนงทางวชาการ ผลงานวจยแบงการวจยออกเปน 5 สาขา คอ สาขาดนตร 23 เรอง คดเปน 21.30% เปนงานวจยทเกยวกบประวตยคสมยของดนตร ประวตของนกดนตร สาขาดนตรศกษา 45 เรอง คดเปน 41.67% เปนงานวจยทเกยวกบการเรยนการสอนวชาดนตร สาขานาฏศลปและการละคร 4 เรอง คดเปน 3.70% เปนงานวจยทเกยวกบนาฏศลปและการละคร สาขาดนตรและการแสดงพนบาน 16 เรอง คดเปน 14.81% เปนงานวจยทเกยวกบเพลงพนบานทงหมด วรรณศลปและคตศลปสงคมและวฒนธรรมของเพลงพนบาน และสาขาสดทายเปนสาขาดนตรทเกยวของกบศลปะแขนงอน 20 เรอง คดเปน 18.52% เปนการศกษาของการน าดนตรไปเกยวของกบงานสาขาอนๆ เชน วชานเทศศาสตร วศวกรรมศาสตร อกษรศาสตร ศลปศาสตร ศกษาศาสตร พยาบาลศาสตร เปนตน งานวจยทพบเปนงานวชาการใน “หนาท” ของขาราชการมากกวาเปนงานวจยเพอน าผลการวจยไปพฒนาวชาการศลปะการแสดง เรองทนยมวจยกนเปนเรองพนๆ ไมสามารถสงผลและสรางแรงจงใจผอานใหเกดผลงานวจยใหมๆ ขนได ทส าคญไมสามารถน าผลงานการวจยไปใชเพอการพฒนาศลปะการแสดงใหเจรญขนได จากการศกษางานวจยแบบสงเคราะหงานวจยและการสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบนาฏศลปไทย พบวา

1. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล คอ แบบสรปรายงานการวจย 2. กระบวนการวจยประกอบดวย การสงเคราะหดวยวธการอภมานกบงานวจยเชงปรมาณและวธการวจย

ดวยการวเคราะหเนอหานนใชวธการสรปยอและจดกลมตามเนอหาสาระ 3. ดานการวเคราะหขอมลเบองตนใชสถตพนฐาน ไดแกรอยละ และการแจกแจงความถ 4. มวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยเปนจ านวนมากเมอเทยบกบจ านวนงานวจยทางดาน

ศลปะการแสดงทงหมด เมอประมวลระเบยบวธวจยของการสงเคราะหงานวจยแลวผวจ ยเลอกใชการสงเคราะหงานวจยดวยการ

วเคราะหเนอหา เนองจากวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยเปนงานวจยเชงคณภาพ แลวใชสถต คอรอยละและการแจกแจงความถส าหรบวเคราะหขอมลเชงปรมาณดานคณลกษณะในภาพรวมของวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย 2.5 กรอบความคดของการวจย งานวจยนแบงออกเปน 2 สวน คอสวนท 1 คอการวเคราะหคณลกษณะ โดยใชลกษณะสภาพทวไปและระเบยบวธวจยเปนกฎเกณฑในการจดหมวดหมขอมล สวนประเดนทศกษาวเคราะหของงานวจย ใชองคประกอบของนาฏศลปไทยในการจดหมวดหมขอมล โดยเปนการวจยเชงคณลกษณะทแสดงคาเปนตวเลข คอ แสดงคาการวเคราะหตามกลมเนอหาและตวแปรเปนการแจกแจงความถและหาคารอยละ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

16

สวนท 2 การสงเคราะหผลของการวจย ดวยเทคนควเคราะหขอมลเพอหาขอสรปตามทฤษฎของ Krippendorff โดยใชการแยกเนอหาเปนวงกลมยอย (Loop) ตามวธวเคราะหเนอหาของอทมพร จามรมาน มาใชเปนการสรปองคความรทางนาฏศลปจากขอคนพบ โดยมภาพของกรอบแนวคด ดงน

ละคร การละเลน โขน ร า/ระบ า องคประกอบนาฏศลปไทย

นาฏศลปราชส านก

ก.ประวตความเปนมาและววฒนาการ ข.บทบาท ค. องคประกอบการแสดง

-บทละครและวรรณคด -ดนตร -อปกรณการแสดง -ผแสดง -โรงละคร ฉาก -การแสดง -ตวละคร ฆ.การเรยนการสอน ง.จารต ขนบประเพณ ความเชอ จ.นาฏยศพท ฉ.องคกร ช.การสรางสรรค

เทคนควเคราะหขอมลโดยแบงเปนวงกลมยอยคอเนอหาสาระทเขาพวกกน

นาฏศลปพนบาน

นาฏศลปปรบปรง

บทท 3 วธด าเนนการวจย

การสงเคราะหงานวจยฉบบน เปนการสงเคราะหงานวทยานพนธทางนาฏศลปไทย จ านวน 79 เลม ซงงานวจยฉบบนแบงการศกษาออกเปน 2 สวน สวนท 1 เปนขอมลเชงคณลกษณะ แสดงรายละเอยดในบทท 4 สวนท 2 เปนการสงเคราะหผลการวจยทางเทคนควเคราะหเนอหา แสดงรายละเอยดในบทท 5-8 โดยมรายละเอยดของวธด าเนนการวจย เพอการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย ดงน 3.1 ประชากร ประชากรของงานวจยฉบบนคอวทยานพนธระดบมหาบณฑตจากสาขาวชานาฏยศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยระหวาง พ.ศ. 2537 – 2549 จ านวน 79 เลม เนองจากเปนสถาบนอดมศกษาแหงเดยวทเปดสอนหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขานาฏศลปไทย 3.2 เครองมอในการวจย การวจยฉบบนใชแบบบนทกเปนเครองมอในการวจยโดยม 2 แบบบนทกคอ แบบบนทกคณลกษณะ เปนแบบฟอรมส าหรบบนทกขอมลเกยวกบขอมลทวไปของวทยานพนธทใชเปนประชากร โดยมหวขอในแบบบนทกดงน 1. ปทท างานวจย 2. ประเภทของการวจย 3. ประชากรทใชในการวจย 4. ประเภทของเนอหาทวจย 5. ประเดนทศกษาวเคราะห 6. วธการเกบรวบรวมขอมล 7. การวเคราะหขอมล 8. ประโยชนของการวจย แบบบนทกผลการวจย เปนแบบฟอรมส าหรบบนทกเกยวกบขอมลผลการวจย เพอใชแบงกลมเนอหาทใชในการสงเคราะหแบงออกเปน 1. ประเภทของนาฏศลปไทย - นาฏศลปราชส านก - นาฏศลปพนบาน - นาฏศลปปรบปรง 2. รปแบบการแสดงนาฏศลปไทย - ร า - ระบ า - โขน - การละเลน - ละคร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

18

3. องคประกอบของนาฏศลปไทย - ประวตความเปนมาและววฒนาการ - บทบาท - องคประกอบการแสดง บทละครและวรรณคด ดนตร อปกรณการแสดง ผแสดง โรงละคร, ฉาก การแสดง ตวละคร

- การเรยนการสอน - จารต ขนบประเพณ ความเชอ - นาฏยศพท - องคกร - การสรางสรรค

3.3 การวเคราะหขอมล

การตรวจสอบขอมลเบองตน เนองจากวทยานพนธทางนาฏศลปไทยของคณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยนนมกระบวนการกลนกรองอยางเปนระบบ และมผทรงคณวฒเปนคณะกรรมการตรวจสอบขอมลและวธด าเนนทางการวจยของนสตระดบมหาบณฑต รวมถงการสอบประมวลความรจากวทยานพนธในขนสดทายกอนจะลงนามอนมตใหวทยานพนธฉบบนนๆ ออกมาเผยแพร ผวจยจงเพยงแตคดเลอกวทยานพนธทเกยวกบนาฏศลปไทยโดยตรงหรอโดยออมเทานน โดยพบวาระหวาง พ.ศ. 2537 - 2549 มงานวทยานพนธ 79 เลม ทสามารถน ามาใชเปนประชากรในการวจยได และม 1 เลม ทไมสามารถน ามาเปนประชากรของการวจย เพราะเปนวทยานพนธศกษาเกยวกบประวตนาฏศลปสากลในประเทศไทย การวเคราะหขอมลคณลกษณะงานวจย

1. อานภาพรวมแลวบนทกขอมลคณลกษณะงานวทยานพนธลงแบบบนทกคณลกษณะ 2. จดระเบยบขอมลเปนหมวดหมตามหวขอของคณลกษณะ 3. วเคราะหตามกลมของหวขอดวยการแจกแจงความถและหาคารอยละ

การสงเคราะหผลการวจย 1. อานบทวเคราะหและบทสรปของงานวจย แลวบนทกผลการวจยลงแบบบนทกผลการวจยลงแบบบนทกผลการวจย 2. จดระเบยบขอมลตามกรอบแนวคดของงานวจย 3. วเคราะหเนอหาผลการวจยแตละกลม เพอใหไดขอสรปองคความรนาฏศลปไทยแตละประเภท โดยเปรยบเทยบแลวชแจงผลการวจยวาสอดคลองหรอแตกตางกนอยางไร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

19

3.4 การน าเสนอผลการวเคราะหขอมล การน าเสนอผลการวเคราะหขอมลคณลกษณะและขอมลการสงเคราะหผลการวจย ผวจยแบงเปนแตละบทดงน บทท 4 ผลการวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะ บทท 5 ผลการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธเกยวกบร าและระบ า บทท 6 ผลการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธเกยวกบโขน บทท 7 ผลการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธเกยวกบละคร บทท 8 ผลการสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธเกยวกบการละเลน บทท 9 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะ

การวเคราะหขอมลจากวทยานพนธทางนาฏศลปไทยระหวางป พ.ศ. 2537-2549 รวมทงสน 79 เลม ของสาขานาฏยศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย มจดมงหมายเพอหาคณลกษณะของงานวทยานพนธ ไดแก

1. ปทท างานวจย 2. ประเภทของงานวจย 3. ประชากรทใชในการวจย 4. ประเภทของเนอหาทวจย 5. ประเดนทศกษาวเคราะห 6. วธการเกบรวมรวมขอมล 7. การวเคราะหขอมล 8. ประโยชนของการวจย

ดวยการวเคราะหเชงปรมาณ โดยใชการแจกแจงความถและแสดงคารอยละ โดยน าเสนอขอมลในรปตารา งประกอบความเรยง 4.1 ประชากรในการวจย ตาราง 1 รายชอวทยานพนธระดบมหาบณฑตทางนาฏศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ล าดบ ชอ-สกล รายชอวทยานพนธ ปทท าการศกษา 1. สวภา เวชสรกษ มโนหราบชายญ : การประยกตทาร าจากดรสาแบหลา 2537 2. ไพฑรย เขมแขง จารตการฝกหดและการแสดงโขนของตวพระราม 2537 3. มาลน งามวงศวาน ละครแกบนทศาลหลกเมองกรงเทพมหานคร 2537 4. อมรา กล าเจรญ ละครชาตรทแสดง ณ จงหวดพระนครศรอยธยา 2537 5. ผสด หลมสกล ระบ าสบท : แนวคดในการรอฟนระบ าโบราณ 2537 6. ไพโรจน ทองค าสก กระบวนการรบของพญาวานรในการแสดงโขน 2538 7. สมรตน ทองแท ระบ าในการแสดงโขนของกรมศลปากร 2538 8. พรทพย ดานสมบรณ ละครดกด าบรรพของสมเดจเจาฟาจฑาธชธราดลก 2538 9. สาวตร พงศวชร รองเงง : ระบ าพนเมองในภาคใต 2538 10. ธรวฒน ชางสาน พรานโนรา 2538 11. สมโภชน เกตแกว การศกษาเปรยบเทยบทาร าโนราของครโนรา 5 ทาน 2538

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

21

ตาราง 1(ตอ) รายชอวทยานพนธระดบมหาบณฑตทางนาฏศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ล าดบ ชอ-สกล รายชอวทยานพนธ ปทท าการศกษา

12. เสาวลกษณ พงศทองค า นาฏยศลปไทยในรานอาหาร 2539 13. สมพศ สขวฒน ผชนะสบทศ : ละครพนทางของเสร หวงในธรรม 2539 14. จนทมา แสงเจรญ ละครชาตรเมองเพชร 2539 15. ธรรมนตย นคมรตน โนรา : การร าประสมทาแบบตวออน 2539 16. สพฒน นาคเสน โนรา : ร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาว 2539 17. ยทธศลป จฑาวจตร การฟอนอสาน 2539 18. เออมพร เนาวเยนผล ฟอนไทยทรงด า 2539 19. พรพงศ เสนไสย นาฏยประดษฐของพนอ ก าเนดกาญจน 2539 20. พนทพา สงหษฐต การแสดงพนบานอ าเภอพยหะคร จงหวดนครสวรรค 2539 21. สะวรรณยา วยวฒน ละครผหญงของเจาพระยานครศรธรรมราช 2539 22. สภาวด โพธเวชกล จารตการใชอปกรณการแสดงละคร เรองอเหนา 2539 23. ประเมษฐ บญยะชย การร าของผประกอบพธในพธไหวครโขน-ละคร 2540 24. ศลพร สงขมรรทร คณะนาฏยศลปไทยเอกชนในกรงเทพมหานคร

พ.ศ. 2498-2538 2540

25. สดารตน กลยา การแสดงทวงมงคละสถาน 2540 26. สรญญา บ ารงสวสด การศกษาเปรยบเทยบการร าแกบนทวดโสธรวราราม

วรวหาร ศาลพระพรหมเอราวณและศาลประกาฬ 2540

27. สมศกด ทดต จารตการฝกหดและการแสดงโขนของตวทศกณฐ 2540 28. รงนภา ฉมพฒ ร าอาวธของตวพระในละครในเรองอเหนา 2540 29. เนาวรตน เทพศร เครองแตงกายตวชดพระและนางของละครร า

(พ.ศ. 2525-2539) 2540

30. สขสนต แวงวรรณ หมอล ากกขาขาว 2541 31. พจนมาลย สมรรคบตร การฟอนผไทยในเรณนคร 2541 32. สรตน จงดา ฟอนผฟานางเทยม : การฟอนร าในพธกรรมและ

ความเชอชาวอสาน 2541

33. อรวรรณ สนโลหะ โนราผหญง 2542 34. อนกล โรจนสขสมบรณ การเชดหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร 2542 35. วชชตา วธาทตย นาฏยศลปในงานสมโภชพระราชพธตางๆทปรากฏ

บนภาพจตรกรรมฝาผนงสมยรตนโกสนทร 2542

36. รชดาพร สคโต ร าฉยฉายพราหมณ 2542 37. พนดา บญทองขาว เรอมอนเร 2543 38. บญศร นยมทศน ร ามอญเกาะเกรด จงหวดนนทบร 2543

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

22

ตาราง 1(ตอ) รายชอวทยานพนธระดบมหาบณฑตทางนาฏศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ล าดบ ชอ-สกล รายชอวทยานพนธ ปทท าการศกษา

39. ผกามาศ จรจารภทร การละเลนของหลวง 2543 40. อรยา ลมกาญจนพงศ การแสดงมะโยง คณะสรปตตาน 2543 41. วชน เมษะมาน ประวตและผลงานนาฏยประดษฐของครลมล

ยมะคปต : กรณศกษาระบ าพมา – มอญ 2543

42. สายสวรรค ขยนยง พระราชชายา เจาดารารศมกบนาฏยศลปลานนา 2543 43. หฤทย นยโมกข การฟอนร าของชาวชอง : กรณศกษาหมบานกระทง

ต าบลพลวง อ าเภอมะขาม จงหวดจนทบร 2543

44. ปนเกศ วชรปาน ร าวง : กรณศกษาร าวงอาชพ ต าบลหวยใหญ อ าเภอบางละมง จงหวดชลบร

2543

45. อนชา บญยง การแสดงโขนของอากาศตไล 2543 46. ธรรมรตน โถวสกล นาฏยประดษฐในงานโครงการนาฏยศลปของภาควชา

นาฏยศลป คณะศลปกรรมศาสตร จ ฬาลงกรณมหาวทยาลย ปพ.ศ. 2534-2541

2543

47. สรธร ศรชลาคม นาฏยศลปไทยรวมสมย : การสรางสรรคโดยผสมผสานนาฏยศลปไทยกบนาฏยศลปสกลอน ๆ ระหวางป พ.ศ. 2510-2542

2543

48. สกญญา ทรพยประเสรฐ นาฏยประดษฐของประทน พวงส าล 2543 49. วราภรณ บวผา การแสดงหางเครองบางเสร “คณะแมถนอม” ต าบล

บางเสร อ าเภอสตหบ จงหวดชลบร 2544

50. ปยมาศ ศรแกว การฟอนของชาวไทลอจงหวดนาน 2544 51. พชราวรรณ ทบเกต หลกการแสดงของนางเกศสรยงแปลงในละครนอก

เรองสวรรณหงส 2544

52. วรรณพน สขสม ลงสรงโทน : กระบวนทาร าในการแสดงละครในเรอง อเหนา

2545

53. เฉลมชย ภรมยรกษ โขนสดคณะสงวาลยเจรญยง 2545 54. ศรมงคล นาฏยกล การแสดงละครเพลงของไทย พ.ศ. 2490-2496 2545 55. ประภาศร ศรประดษฐ ละครเทงตกในจงหวดจนทบร 2545 56. ประเสรฐ สนตพงษ กระบวนทาร าของรามสรในการแสดงเบกโรงละครใน 2545 57. บษบา รอดอน การแสดงของกะเหรยงครสตบานปาเตง จงหวด

เพชรบร พ.ศ. 2545 2545

58. ธระเดช กลนจนทร การร าหนาพาทยกลมในการแสดงโขน 2545 59. พหลยทธ กนษฐบตร กระบวนการร าและกลวธแสดงบททศกณฐในการ

แสดงโขนตอนนางลอยของครจตพร รตนวราหะ 2545

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

23

ตาราง 1(ตอ) รายชอวทยานพนธระดบมหาบณฑตทางนาฏศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ล าดบ ชอ-สกล รายชอวทยานพนธ ปทท าการศกษา

60. วรกมล เหมศรชาต การแสดงหนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป จงหวดสมทรสงคราม

2545

61. ฤดชนก รพพนธ ละครหลวงวจตร 2546 62. นพศกด นาคเสนา นาฏยประดษฐ : ระบ าพนเมองภาคใต 2546 63. สภาพร ค ายธา การฟอนของชาวผไทย : กรณศกษาหมบานโพน

อ าเภอค ามวง จงหวดกาฬสนธ 2546

64. ปยวด มากพา เชดฉง : การร าชดมาตรฐานตวพระในละครใน 2547 65. จตตมา นาคเภท การแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย 2547 66. นรมล เจรญหลาย ชวประวตและกระบวนทาร าลเกของทองเจอ โสภต

ศลป 2547

67. ปรารถนา จลศรวฒนวงศ ละครคณะปรดาลยของพระนางเธอลกษมลาวณ 2547 68. ธรภทร ทองนม ละครคณสมภพ 2547 69. ไกรลาส จตรกล การตรวจพลของพญาวานรในการแสดงโขน 2548 70. ขวญใจ คงถาวร การร าตรวจพลของตวพระในการแสดงละครในเรอง

อเหนา 2548

71. นวลรว จนทรลน พฒนาการและนาฏยลกษณของร าโทนจงหวดนครราชสมา

2548

72. พมพรตน นะวะศร การร าของตวพราหมณในการแสดงละครนอก 2548 73. รจนจรง มเหลก ฟอนสาวไหม : กรณศกษาครบวเรยว รตนมณภรณ

และครค า กาไวย ศลปนแหงชาต 2548

74. นฤมล ณ นคร ดรสาแบหลา 2548 75. เอกนนท พนธรกษ กลวธในการร าเขาพระเขานางในการแสดงละคร 2548 76. นฤบดนทร สาลพนธ พฒนาการฟอนบชาพระธาตพนม 2548 77. ณฐกานต บญศร การแสดงพนบานของชาวกะเหรยง: กรณศกษาร าตง

บานใหมพฒนา อ าเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร 2548

78. รตตยา โกมนทรชาต การฟอนของชาวภไท : กรณศกษาหมบานวารชภม อ าเภอวารชภม จงหวดสกลนคร

2549

79. รวสรา ศรชย โนราในสถานศกษาจงหวดสงขลา 2549 จากตาราง 1 เปนขอมลประชากรในงานวจยฉบบน ซงเปนวทยานพนธระดบปรญญาโทของสาขาวชานาฏยศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ตงแตปพ.ศ. 2537-2549 เมอศกษาถงภมหลงของผท าวทยานพนธจากประวตผท าวทยานพนธแลว พบวานอกจากผศกษาจะเปนนสตในระดบมหาบณฑตแลว สวนใหญเปนบคลากรทางการศกษาดานนาฏศลปไทยในสถาบนการศกษาทเปดสอนหลกสตรนาฏศลปไทย อาท อาจารยในวทยาลยนาฏศลปทงในกรงเทพมหานครและในจงหวดตางๆ อาจารยจากสถาบนราชภฏซงคอมหาวทยาลยราชภฏในปจจบนและอาจารยในคณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

24

อกสวนหนงเปนบคลากรในหนวยงานทอนรกษและเผยแพรศปวฒนธรรม คอส านกการสงคต ทงทเปน นาฏศลปน และนกวชาการฝายวจยและพฒนา และมไมมากทเปนบคคลทประกอบอาชพดานอนๆ แตลวนเปนผส าเรจการศกษาระดบปรญญาตรในสาขานาฏศลปไทย ตลอดจนเปนบณฑตทเพงส าเรจการศกษาในระดบปรญญาตร สาขาวชานาฏศลปไทย ทสนใจจะศกษาเพมเตมในศาสตรเดมใหลมลกยงขนเพอเตรยมความพรอมส าหรบงานในอนาคต ซงนบวาบคคลตางๆดงกลาวมาแลว เปนผมคณปการตอวงการนาฏศลปไทยในฐานะผสบทอดและสานตอ องคความรดวยการศกษาคนควาอยางเปนระบบ และองคความรทไดชวยขยายความเขาใจตลอดจนชวยยกระดบศาสตรดานนาฏศลปในเชงวชาการและชวยเตมเตมชองวางในงานดานเอกสารทางดานนาฏศลปไทยตอไป

4.2 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะ เนองจากประชากรทใชในการวจยครงนมาจากวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย ดงนนประเภทของผวจยคอ นสตทศกษาระดบมหาบณฑตของสาขาวชานาฏยศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ส าหรบขอมลเชงปรมาณเกยวกบคณลกษณะในภาพรวมของงานวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย จะแสดงดวยการแจกแจงความถและคารอยละ ในตารางพรอมค าอธบาย โดยมรายละเอยด ดงน

1)ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานปทท างานวจย ตาราง 2 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานปทท างานวจย

ล าดบท ปการศกษา ความถ รอยละ 1 2537 5 6.33 2 2538 6 7.59 3 2539 11 13.92 4 2540 7 8.86 5 2541 3 3.80 6 2542 4 5.06 7 2543 12 15.19 8 2544 3 3.80 9 2545 9 11.40 10 2546 3 3.80 11 2547 5 6.33 12 2548 9 11.40 13 2549 2 2.53

จากตาราง 2 แสดงใหเหนจ านวนของปทผลตงานวจยแลวเสรจและออกเผยแพร โดยปพ.ศ. 2543 มจ านวน 12 งานวจย คดเปนรอยละ 15.19 เปนปทมวทยานพนธออกเผยแพรมากทสด รองลงมาเปนป พ.ศ. 2539 คดเปน รอยละ 13.92

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

25

2)ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเภทของงานวจย ตาราง 3 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเภทของงานวจย

ล าดบท ระเบยบวธวจย ความถ รอยละ 1 เชงประวตศาสตร 10 12.65 2 เชงพรรณา/บรรยาย 69 87.34 3 เชงทดลอง - -

ผลจากตาราง 3 แสดงจ านวนทางดานปรมาณประเภทของวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยวารอยละ 87.34 เปนงานวทยานพนธเชงพรรณนาหรอบรรยาย ซงเปนลกษณะทสอดคลองวางานวจยทางดานศลปะสวนใหญเปนงานวจยเชงคณภาพ มงใหความส าคญกบการบรรยายลกษณะ กระบวนการและสวนประกอบมากกวา ปรมาณของขอมลงานวทยานพนธ (สภาพ วาดเขยน, 2523 : 5) รอยละ 12.65 เปนงานวจยเชงประวตศาสตร จากการสบคนขอมลของผศกษาจากผอยรวมเหตการณในอดต ทงนเนองจากผลงานทางนาฏศลปไทยบางชดไดสญหายหรอมการเปลยนแปลง ตลอดจนผกอตงคณะ องคกรทางนาฏศลปบางทานไดเสยชวตไปแลว ทงไวแตผลงานทไดรบการกลาวถงในกลมคณะเลกๆ แตกนบเปนประวตศาสตรทางดานนาฏศลปไทยทควรศกษาท าความเขาใจอยางถองแทเชนกน งานวทยานพนธดงกลาว อาท การศกษาลกษณะการแสดงของละครคณะปรดาลยของพระนางเธอลกษมลาวณ ของปรารถนา จลศรวฒนวงศ ทงนในวธการทท าการศกษาคนควาพบวา มวทยานพนธบางฉบบน าวธการนบจ านวนความถของขอมลมาใชในการยนยนความนาเชอถอของขอสรป อาท วทยานพนธของปยวด มากพา มการส ารวจจ านวนทาร าทพบในประชากรในการศกษา หากพบมากกวาครงหนงของจ านวนประชากรนบเปนกระบวนทาร าหลก เปนตน

3)ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย ตาราง 4 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย

ล าดบท ประชากรทใชในการวจย ความถ รอยละ 1 ผเชยวชาญ/ศลปน 2 2.53 2 ผสรางสรรค 5 6.33 3 ชดการแสดง 67 84.81 4 อนๆ

- อปกรณการแสดง - ผประกอบการ - เครองแตงกาย - ภาพจตรกรรม - จารต พธกรรม

1 1 1 = 5 1 1

6.33

จ านวนรอยละ 84.81 ของประชากรทใชในการท าวทยานพนธทางดานนาฏศลป ซงคอแหลงขอมลเปนชด การแสดง ในรปแบบนาฏศลปไทยประเภทตางๆ อาท การศกษาระบ าในโขน ร ากลมในการแสดงโขน ร าลงสรงโทนใน การแสดงละครในเรองอเหนา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

26

จ านวนรอยละ 6.33 ใชผสรางสรรค ซงเปนนกนาฏยประดษฐ เปนผใหขอมลหลกเกยวกบวธคด กระบวนการศกษาคนควา หรอชวประวตทใชในการศกษาถงบทบาทและเหตปจจยทท าใหมวธคดและแนวทางในการสรางสรรคผลงาน จ านวนรอยละ 2.53 ศกษาผเชยวชาญ กลาวคอศลปนทมประสบการณและมชอเสยงเปนทยอมรบ ทงดานชวประวต ทงดานครอบครว และการศกษาในดานวธการฝกฝน กลวธในการแสดงทเปนเอกลกษณเฉพาะตว และจ านวนรอยละ 6.33 มประชากรในการศกษา คอ อปกรณการแสดง ผประกอบการ เครองแตงกาย และภาพจตรกรรม

4)ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเภทของเนอหาทวจย ตาราง 5 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเภทของเนอหาทวจย

ล าดบท ประเภทของเนอหาทวจย ความถ รอยละ 1

นาฏศลปราชส านก

ร า/ระบ า 3

24

3.79

30.37

โขน 8 10.12 การละเลน 1 1.26 ละคร 12 15.18

2

นาฏศลปพนบาน

ร า/ระบ า 16

26

20.25

32.91 โขน - - การละเลน 2 2.53 ละคร 9 11.39

3

นาฏศลปปรบปรง

ร า/ระบ า 15

28

18.98

35.44 โขน 1 1.26 การละเลน - - ละคร 10 12.65 อนๆ 2 2.53

4 อนๆ 1 2.53 จากตาราง 5 แสดงขอมลวา รอยละ 35.44 เปนการศกษานาฏศลปปรบปรง ทงนาฏศลปพนบานและ ราชส านก โดยศกษาในร าและระบ า เปนรอยละ 18.98 และตามดวยละคร คดเปนรอยละ 12.65 การศกษานาฏศลปพนบาน ในรอยละ 32.91 เปนการศกษาเกยวกบร าและระบ า และรอยละ 20.25 เปนการศกษาเกยวกบละคร รอยละ 11.39 จากนนเปนการศกษานาฏศลปราชส านกคดเปนรอยละ 30.37 โดยมการศกษาเกยวกบละครและโขนถงรอยละ 15.18 และรอยละ 10.12 ตามล าดบ ทงนการสนใจศกษาเกยวกบนาฏศลปประเภทตางๆ อาจเนองมาจาก

1. เปนแนวทางของหวขอปรญญานพนธตามหลกสตรของสถาบนการศกษา 2. ความสนใจของผศกษา ซงนบเปนความถนดของแตละบคคล อนเปนธรรมชาตของบคลากรทางดานนาฏศลป

ไทยทมกมความถนด มประสบการณการแสดงในแตละชดการแสดงหรอมผลงานการแสดงทสรางชอเสยงของตนเอง หรอครอาจารยทตนรบการสบทอด หรอผลงานทตนเองมความสนใจประทบใจ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

27

3. ความตระหนกถงความส าคญในการอนรกษมรดกของชาตทก าลงจะสญหาย จากการทผเชยวชาญทางดานนาฏศลปไทยเปนผเกบรกษาองคความร ยอมตองเสอมสลายไปตามกาลเวลา จงเปนความจ าเปนเรงดวนทตองเกบรกษาองคความรดงกลาว

5)ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเดนทศกษาวเคราะห

ตาราง 6 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประเดนทศกษาวเคราะห ล าดบท ประเดนทศกษาวเคราะห ความถ รอยละ

1 ประวตความเปนมาและววฒนาการ 20 10.81 2 ประวตความเปนมา 58 31.35 3

องคประกอบการแสดง

เครองแตงกาย 1

75

0.54

40.54

ดนตร - - อปกรณการแสดง 1 0.54 ผแสดง - - โรงละคร/ฉาก - - การแสดง/วธ/กระบวนการ

73 39.45

ตวละคร - - 4 การเรยนการสอน 5 2.70 5 จารต ขนบประเพณ ความเชอ 4 2.16 6 บทบาท/หนาท 8 4.32 7 องคกร การจดการ 1 0.54 8 การสรางสรรค 13 7.02 9 อนๆ 1 0.54

ผลจากขอมลเชงปรมาณตามตาราง 6 แสดงคารอยละ 40.54 ในประเดนทศกษาวเคราะหเกยวกบองคประกอบการแสดง โดยมงเนนศกษาวเคราะหเกยวกบ การแสดง วธการและกระบวนการแสดง ถงรอยละ 39.45และรอยละ 31.35 ศกษาประวตความเปนมาของเนอหาทใชในการศกษา รอยละ 10.81 ศกษาประวตความเปนมาและววฒนาการ ทงนขอมลจากการศกษาวเคราะหทศกษาเกยวกบองคประกอบการแสดงและประวตความเปนมา รวมถ งประวตความเปนมาและววฒนาการสอดคลองกบรอยละของประชากรทใชในการวจยเปนชดการแสดง ซงเพอใหเขาใจถงบรบทของการแสดงแตละชดตองมการศกษาถงประวตความเปนมาของชดการแสดง เพอเขาใจในองคประกอบการแสดงมากยงขน หากการแสดงใดมประวตความเปนมายาวนานกมกจะศกษาถงววฒนาการควบคกนไป เพอใหเหนถงความเปลยนแปลง เพอขยายความเขาใจในรปแบบ วธการ กระบวนการแสดงไดอยางชดเจนโดยเฉพาะปจจยแวดลอมทมอทธพลตอการปรบเปลยนรปแบบคอความอยรอดของศลปะการแสดงแขนงนน อาท การศกษาพฒนาการและ นาฏยลกษณของร าโทนจงหวดนครราชสมาของนวลรว จนทรลน รอยละ 7.02 ศกษาการสรางสรรค ซงการศกษาวเคราะหถงกระบวนการสรางสรรค สอดคลองกบผสรางสรรคทเปนประชากรของการศกษา แตมบางสวนทศกษาชดการแสดงโดยศกษารวมกบวธการสรางสรรคชดการแสดงนนๆ อยางไร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

28

รอยละ 4.32 ศกษาบทบาทและหนาทของประชากรทใชในการศกษา รอยละ 2.16 ศกษาการเรยนการสอนและจารต ขนบธรรมเนยมประเพณ ความเชอ และรอยละ 0.54 ศกษาการจดองคกร

6)ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานวธการเกบรวบรวมขอมล ตาราง 7 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานวธการเกบรวบรวมขอมล

ล าดบท วธการเกบรวบรวมขอมล ความถ รอยละ 1 ศกษาเอกสาร 79 26.24 2 สมภาษณ 79 26.24 3 ทดลอง/ปฏบต 47 15.61 4 สงเกตการณ 64 21.26 5 อนๆ 32 10.63

จากตาราง 7 แสดงขอมลรอยละ 26.24 ของการศกษาเอกสาร เทากบรอยละของการสมภาษณ และรอยละ 21.05 ของการทดลอง/ปฏบต สวนรอยละ 10.63 เปนการเกบรวบรวมขอมลดวยวธอนๆ อาท การท าแบบสอบถาม การบนทกภาพ การบนทกวดโอเพอใชวเคราะหโดยละเอยดหลงจากการแสดงนนๆสนสดแลว ซงสอดคลองกบประเดนทศกษาเนอหา เนอหาจากการศกษาเอกสารการสมภาษณ สวนใหญเปนการคนควา เกบรวบรวมขอมลเกยวกบประวตความเปนมา การศกษาดานองคประกอบการแสดง สวนใหญใชวธการสงเกตการณ การทดลองและฝกปฏบตดวยตนเอง

7)ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานสถตการวเคราะหขอมล ตาราง 8 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานสถตการวเคราะหขอมล

ล าดบท การวเคราะหขอมล ความถ รอยละ 1 การวเคราะหขอมลดวยวธการเชงบรรยาย 79 100 2 การวเคราะหขอมลดวยสถตเชงบรรยาย - -

การวเคราะหขอมลไดคารอยละ 100 แสดงใหเหนวา วทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยซงเปนลกษณะของวจยเชงคณภาพนน สอดคลองกนในดานวธการวเคราะหขอมล

8)ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประโยชนของการวจย ตาราง 9 ผลการศกษาวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะดานประโยชนของการวจย

ล าดบท ประโยชนของการวจย ความถ รอยละ 1 อนรกษ 66 40.24 2 พฒนา 9 5.48 3 พยากรณ 1 0.60 4 หากฎเกณฑ 55 33.53 5 เอกสารทางวชาการ 33 20.12

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

29

ผลการวเคราะหขอมลดานประโยชนของการวจยพบวา รอยละ 40.24 เปนการศกษาทมประโยชนในการอนรกษ รอยละ 33.53 เปนหากฎเกณฑ รอยะละ 20.12 เพอเปนเอกสารทางวชาการ รอยละ 5.48 เพอการพฒนาโดยน าความรทไดสรางสรรคการแสดงชดใหมและรอยละ 0.60 เปนการพยากรณ ผลการวเคราะหดงกลาวนน อาจสะทอนใหเหนถงความตระหนกของบคลากรทางดานนาฏศลปไทยในการรกและหวงแหนองคความรทพบวามปญหาดานการเสอมสลายไปตามกาลเวลาของผเชยวชาญทางดานนาฏศลป จงมความจ าเปนในการเกบรกษาองคความรไวใหบคลากรในรนตอไป อกทงพยายามวเคราะหใหไดซงกฎเกณฑของการแสดงตางๆ เพอเปนประโยชนในการสบทอดและอนรกษใหองคความรอยตอไป จากการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ เพอใหเหนภาพรวมของวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย โดยสรปไดดงนวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยทใชเปนประชากรในการศกษา เปนงานวจยเชงพรรณนาเปนสวนใหญซงสอดคลองกบการทวทยานพนธทางดานศลปะจดเปนงานวจยเชงคณภาพ โดยมงเนนศกษาในการแสดงประเภทร าเปนส าคญ

บทท 5 ผลการสงเคราะหองคความรเกยวกบร า/ระบ า

สวนท 2 ของการวจย คอการสงเคราะหผลของการวจย ดวยเทคนควเคราะหขอมลเพอหาขอสรปตามทฤษฎของ Krippendorff โดยใชการแยกเนอหาเปนวงกลมยอย(Loop) ตามวธวเคราะหเนอหาของอทมพร จามรมาน ทงนสามารถจาแนกองคความรทางนาฏศลปจากขอคนพบไดเปนกลมองคความรเกยวกบราและระบา โขน ละคร และการละเลน โดยผวจยแบงการแสดงขอมลในการสงเคราะหออกเปนบทท 5-8 ดงจะนาเสนอรายละเอยดตอไปน

บทนแบงการนาเสนอผลการสงเคราะหองคความรในประเดนทวทยานพนธทาการศกษาวเคราะห ออกเปน 5 ประเดน คอ ศกษาเกยวกบประวตความเปนมา และองคประกอบการแสดง

ศกษาเกยวกบชวประวต แนวคด กระบวนการสรางสรรคของนกนาฏยประดษฐ ตลอดจนความเปนมาของแตละชดการแสดง

ศกษาเกยวกบการบรหารจดการความรนาฏศลปไทยในเชงธรกจ ศกษาเกยวกบประวตความเปนมา รปแบบการจดการภายในองคกร ลกษณะนาฏศลปไทยและวธการ

สรางสรรคชดการแสดงของคณะนาฏศลปไทยเอกชน ศกษาเกยวกบการหากฏเกณฑในการรอฟนทารา ดวยการวเคราะหโครงสรางทารา มองคความรแบงตามหมวดหมดงน

5.1 ประวตความเปนมาและองคประกอบการแสดง วทยานพนธศกษาเกยวกบประวตความเปนมา กระบวนทารา และองคประกอบการแสดง ตลอดจนศกษาถง

รปแบบ วธการแสดง การวเคราะหหานาฏยลกษณของชดการแสดงทเปนแหลงขอมลในการศกษา โดยมการศกษาตามหวขอดงกลาว จานวน 22 เลม เมอแบงตามระดบศลปะทพบในกระบวนทาราของวทยานพนธแลวแบงออกเปนราของราชสานก ราพนบานพนเมอง และราของกลมชาตพนธในประเทศไทย

5.1.1ร าของราชส านก เปนการศกษาถงความเปนมาและกระบวนการราของฉยฉายพราหมณ ของรชดาพร สคโต โดยแบงเปน

หวขอตางๆ ดงน ประวตความเปนมาของร าฉยฉาย

ราฉยฉายเปนศลปะการราเดยว ม 3 ลกษณะ คอ ราฉยฉาย การราประกอบ บทรองเพลงฉยฉาย บทรองแมศรอยางละ 2 บท ราฉยฉายตด การราประกอบ บทรองฉยฉาย 1 บท และบทรองแมศร 1 บท ราฉยฉายพวง การราประกอบ บทรองฉยฉายและแมศรไมมปเลยนเสยงรอง

ราฉยฉายใชแสดงในลกษณะงานตางๆ คอ ในโขน ละคร เปนการแสดงเบกโรงและประดษฐขนในโอกาสตางๆ

จดมงหมายในการรา การราเพอแสดงอวดฝมอและชนเชงการรายราของตวละคร ประกอบการแสดงโขนหรอละครรา เปน

การแสดงเบกโรง ชมความงามของตวละคร บรรยายอารมณและความรสกของตวละคร

โครงสรางราฉยฉายประกอบดวย ราในเพลงรว ฉยฉาย แมศร เพลงเรวลา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

31

ประวตความเปนมาฉยฉายพราหมณ ราฉยฉายพราหมณจดเปนราฉยฉายชดหนงทไดรบความนยมในการรา ตงแต พ.ศ.2464 ทรชกาลท 6 ทรงพระราชนพนธบทประกอบการราฉยฉายพราหมณในการแสดงเบกโรงเรองพระคเณศวรเสยงา โดยมพระยา นฏกานรกษเปนผประดษฐทารา ตอมาประมาณ พ.ศ.2479-2480 ไดแสดงในรปแบบราเดยว ผศกษาสนนษฐานวา ครลมล ยมะคปตเปนผรบการถายทอดจากพระยานฏกานรกษ เพอใชเรยนในหลกสตรการเรยนการสอนในวทยาลยนาฏศลป ในสมยเปนโรงเรยนนาฏศลป องคประกอบการแสดง นกแสดงทจะประสบความสาเรจในการราฉยฉาย จะตองเปนผผานการฝกฝนรามาตรฐานทงราประเภทประกอบจงหวะ และราใชบทมาแลว และจะตองเปนผมลลาทวงทาทสวยงาม แสดงอารมณทางใบหนาและทาทาง ตลอดจนการเคลอนไหวใหถกตองตามสดสวนของรางกาย การแตงกายสวนใหญแตงยนเครองตามจารตของตวพราหมณ คอ ยนเครองพระแขนสน สขาวขลบแดง นงผายกแบบหางหงส และสวมกระบงหนา มอณาโลมทกลางหนาผาก ดนตร สามารถใชวงดนตรบรรเลงประกอบการแสดงไดทงวงปพาทยเครองหา เครองคและเครองใหญ แตทนยมคอปพาทยเครองค เนองจากมขนาดกลางเหมาะสมกบลกษณะงานโดยทวไป จากการศกษาประวตความเปนมาของราฉยฉายพราหมณตงแตเรมใหมแสดง โดยผแสดงคนแรก คอหลวงไพจตรนนทการ (ทองแลง สวรรณภารต) ใหสมภาษณวา ปจจบนทาราของฉยฉายพราหมณมความแตกตางจากอดตในบางทา โดยทาราในอดตเวลาปฏบตทาราจะทากรยาเพยงเลกนอยเทานน ซงผวจยเหนวาเปนความงามตามสมยนยมหรอพฒนาการของนาฏศลปไทย ปจจยททาใหราฉยฉายพราหมณไดรบความนยมจนถงปจจบน คอ

1. มบทประพนธทสละสลวยเหมาะสมตอการตบททางนาฏศลป โดยการกลาวชมความงามของรางกาย รวมถงจรตกรยาของตวละครทมปฏสมพนธกบผชม สอดคลองกลมกลนเปนอยางด

2. เสนหของเทคนคการราแบบผเมยของพราหมณทาใหเกดความนาประทบใจในการแสดง 3. เครองแตงกายงดงาม ของตวพราหมณ 4. บทรองประกอบการแสดงฉยฉายมความเปนเอกเทศไมตองอาศยเรองราวของการแสดงเปนละคร จง

เหมาะกบการนามาใชแสดงเปนราเดยว

การศกษาเทคนคการราของศลปนผมชอเสยง ในการราฉยฉายพราหมณทง 3 ทาน ไดแก ครสองชาต ชนศร ครทรงศร กญชร ณ อยธยา และพสมย วไลศกด พบวามโครงสรางทาราทคลายกน แตกตางในรายละเอยดปลกยอย อาท ตาแหนงมอ เทา การใชจงหวะถ หางตางกน ตามประสบการณการแสดงและเอกลกษณเฉพาะตว แตทศลปนทง 3 ทาน ใหความสาคญเหมอนกน คอ การแสดงอารมณและสหนาทเนนการสอใหผชมทราบวา พราหมณมความสขและมความภาคภมใจในรปโฉมของตนเองและตองใหเหนความงดงามของดวงตาระหวางผแสดงและผด และหากตองการใหการแสดงดมชวตชวามากขน ควรเคลอนไปตามจดตางๆบนเวทใหมาก เทาทบทรองอานวย

5.1.2ร าพนบาน การศกษาเกยวกบราของชาวบาน พบการศกษาราพนบานภาคกลาง โดยมวทยานพนธทศกษาเกยวกบ

ราวง ราโทน หางเครอง ซงจดเปนการศกษาทมความเชอมโยงตอเนองกน โดยผวจยจะกลาวสรปองคความรไวในราวง และมการศกษาการราของชาวบานจงหวดนครสวรรคและสโขทย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

32

ร าวง เปนการศกษาราวงจากราวงอาชพ ตาบลหวยใหญ อาเภอบางละมง จงหวดชลบร ของปนเกศ วชรปาณ

ราโทนในจงหวดนครราชสมา และหางเครองของจงหวดชลบร ซงลวนแลวแตเปนววฒนาการของการแสดงราวง โดยมรายละเอยดโดยสรป ดงน ราวง คอการรองราเปนวง ทวนเขมนาฬกา ซงพบวารปแบบการเลนนมมาตงแตอดตกาล เดมเรยกวาราโทน ราโทนนาจะเกดขนในสมยกรงศรอยธยาทมโทนเปนเครองดนตรแลว ตนกาเนดของราโทนคงจะเกดจากบรเวณภาคกลางกอนทอนและกระจายตวออกตามสวนตางๆ ของประเทศ ซงรปแบบของราโทนเปนการรองราเปนวง เอาเพลงมารองประกอบการรา เปนเพลงพนบาน คากลอนสนๆ รองซา สองสามเทยวเหมอนเพลงพนบานภาคกลางประเภทอน บางครงแตงขนใหมขณะเลน เปนการรวมกลมกนเลนอยางอสระตามลานบาน ลานวด ไมจากดเทศกาล เพศ อาย จานวน ทาราไมกาหนดรปแบบ ใชโทนประกอบจงหวะเปนหลกหรอมเครองประกอบจงหวะทหางายในทองถน เชน กรบ ฉง นามาประกอบการเลน รปแบบการรองราของชมชนทเกดขนตงแตอดตกาล ลกษณะราเปนวงกลมวนรอบสงศกดสทธดงกลาวแลวนนเปนรปแบบหลกในการแสดงนาฏศลปไทย จากการศกษาราโทน ในชมชนทงสวาง – ศาลาลอย อาเภอเมอง ชมชนบานแซว อาเภอนครบร ชมชนบานซาด อาเภอจกราช จงหวดนครราชสมา สนนษฐานวาการเลนราโทนนาจะเกดในภาคกลางกอนแลวแพรไปยงนครราชสมาตามเสนทางการคา พฒนาการของร าวง

1. ราโทน พ.ศ. 2460 เปนการเลนราโทนของชาวบานตามลานบาน ลานวด ไมจากดเทศกาล โดยทาราเปนลกษณะเกยวพาราสระหวางครา โดยราเปนวงกลม รองเพลงดวยกลอนสนๆ รองซาหลายเทยวตามกบจงหวะโทน กรบ ฉง 2. ราโทน พ.ศ. 2481-2488 สมยปฏรปวฒนธรรม สมยนราโทนถกใชเปนเครองมอสรางเอกลกษณชาต โดยการกาหนดนโยบายของรฐบาลจอมพลแปลก พบลสงคราม สงเสรมใหราโทนมแบบแผนแบงเปน 2 ระยะ

เรมจากการปรบวธเลน มาราเปนวง จดโตะไวตรงกลาง แตงกายตามสมยนยมมคาวาราวงแทนทราโทน มจงหวะตะวนตกเขามาผสม

พ.ศ. 2487 จอมพลแปลก พบลสงคราม มอบใหกรมศลปากรปรบปรงบทรองแลวบรรจทาราใหงดงามตามแบบนาฏศลปมาตรฐาน 4 เพลง และเพมอก 6 เพลง โดยการแตงเนอเพลงของคณหญงละเอยด พบลสงคราม และกรมศลปากรตงชอเปนราวงมาตรฐาน จดสรางตามนโยบายทเรงรณรงคเผยแพรนโยบายการสรางเอกลกษณของชาต ทางรฐบาลสนบสนนการราวงมาตรฐาน โดยจดใหขาราชการราวงทกวนพธบาย เรงสนบสนนใหประชาชนทกภาคหดราวง สงเสรมใหมการประกวดราวง นอกจากนยงเกดเพลงราวงจากการแตงเพลงและรองโดยนกรองชนนาของวงสนทราภรณ ซงแตงเพลงราวงอยางมากมาย ในชวง พ.ศ. 2494-2496 แพรหลายไปทวประเทศตามสอวทย

3. ราวงเชงประยกต พ.ศ. 2495-2510 เกดลกษณะราวงอาชพขน โดยมเพลงลกทงและดนตรสากลประกอบจงหวะ ประชาชนซอบตรขนรากบนกแสดงซงความนยมเลนราวงกระจายสชนบทในสงคมชาวบาน เกดการแตกตวดานรปแบบการเลนในชวงเวลาเดยวกนคอ ราวงรบจาง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

33

ราวงรบจาง เปนราวงทรบจางแสดงตามงานตางๆ โดยนาราวงพนบานแตเดมมาประยกตกบราวงมาตรฐาน เกดเปน 2 ลกษณะ คอ ราวงประกอบบทและราวงอาชพ ราวงประกอบบท ใชทาราไทยมาตรฐาน แบงฝายผเลนอยางชดเจน ใชเพลงทกาลงเปนทนยมในยคนนนามาเลน เชน ราวงประกอบบทของจงหวดชยนาท จงหวดนครสวรรค จงหวดลพบร

โดยมการศกษาทมความเกยวเนองราวงประกอบบทของจงหวดนครสวรรคไววา มเนอหาการแสดงหลายลกษณะ แตทนยมนามาแสดงจะเปนการเกยวพาราสหรอราพนรกเปนหลก ลกษณะเดนอยททาราทมความเปนอสระสง ลกษณะโดยรวมจะราเหมอนกน หรอคลายคลงกนเปนสวนใหญ จาแนกทาราไดเปน 3 ประเภท คอ ทาราหลก ทาราเฉพาะ ทาราเลยนแบบธรรมชาต ลกษณะพเศษของทาราหลกคอ ทาหนงสามารถสอความหมายไดหลายอยาง และปรากฏการใชในทกเพลง เปนทาราทไดรบการสบทอดตอมา และทาราทปรบปรงขนใหมมหลกการคดทารา โดยนาลกษณะเดนของกรยามนษยตามธรรมชาตมาใช ทาราทใชจงเปนทารางาย ๆ และราซา ๆ กน และสามารถสอความหมายไดอยางชดเจน การใชเทาจะมลกษณะเดยวคอการยาเทาขางหนาสลบกบยาเทาหลง บางครงจะพบวาวธราจะเนนจงหวะมากกวาบทรองดวยลลาทชาเนบนาบ รปแบบการเลนราวงประกอบบทนน มลกษณะการเลนคอ แบงผเลนเปน 2 ฝาย ชาย-หญง มนกดนตรคอยรองเพลงและเลนดนตรอยนอกวง บางจงหวดใชนกดนตรอยกลางวงจดกลางวงจะตงนาดม ไฟหรอโตะ จดใหเปนระเบยบ เปนสญลกษณการรารอบวงทวนเขมนาฬกา การราเปนการตบทตามเนอเพลง ทาทใชเปนทาราไทยมาตรฐานในแมบทหรอดดแปลงขนเอง ไมกาหนดแบบแผนตายตว โดยเนอรองมทงเพลงราโทนทไดรบการสงเสรมใหแตงโดยรฐบาลสมยจอมพล ป. พบลสงคราม ทเผยแพรตามวทยและเพลงทแตงขนเอง มกจะเปนเนอรองสนๆ รองซาไปมา มเนอหาเกยวกบชวตในชนบท บทเกยวพาราส ใชคาทงายตอความเขาใจ เครองดนตรทใชเปนเครองประกอบจงหวะ ไดแก รามะนา และฉง ราวงประกอบบท ไมไดรบความนยมมากนน สวนใหญจะเลนในงานประเพณ เทศกาลเปนครงคราวเทานน

มการศกษาราวงอาชพของปนเกศ วชรปาณ โดยนบเปนพฒนาการของราวง มลกษณะการแสดงคอมนางรารบจางรากบลกคา ใชเพลงลกทงประกอบการแสดงรวมกบวงดนตรสากล ใชจงหวะสากลในการเตนลลาศเปนรปแบบการเตนของนางรา เกดขนประมาณปพ.ศ.2488 เรอยมา จนไดรบความนยมอยางมาก ในปพ.ศ. 2494-2496 ในป พ.ศ. 2514 ราวงอาชพเรมลดความนยมลงเนองจากเกดเหตทะเลาะววาทขน เพราะราวงอาชพมนางราซงเปนหญงสาว เปนเรองลวนลามกนขณะแสดง แยงชงนางรากน ทาใหเกดเหตลกลามถงขนปาระเบด จนกระทงในประมาณป พ.ศ. 2516-2528 รฐบาลสงควบคมการแสดงในพระราชกจจานเบกษาในขอบญญตกรงเทพมหานคร เรองควบคมการคาซงเปนทรงเกยจหรออาจเปนอนตรายแกสขภาพ (ฉบบท 3) พ.ศ. 2518 โดยเมอตองการจดแสดงตองขออนญาตหนวยงานทรบผดชอบและเสยคาธรรมเนยมตามกาหนดจงจดการแสดงได ราวงอาชพ แพรหลายจากภาคกลางและกระจายตวไปทกสวนของประเทศ ปจจบนราวงอาชพเหลอนอยลง ไมคอยมใหชมและเปลยนรปแบบไป ทงนราวงอาชพทตาบลหวยใหญ อาเภอบางละมง จงหวดชลบร ยงคงรกษารปแบบการแสดงไวคอนขางจะสมบรณ คณะราวงอาชพในจงหวดชลบรแบงเปน 2 ระยะคอ

พ.ศ. 2499-2510 เกดจากคณะทเดนทางมารบจางภายในจงหวดและตงคณะประจาอย 4 คณะ ไดแก คณะยอดสามคค คณะดาวทอง คณะดารานอย คณะคอวงคาลปโซ นอกจากนยงมคณะอนทเขามาแสดงเปนครงคราว ทงนเนองจากเปนจงหวดทมเศรษฐกจ มทาเรอจอดรบสงสนคา ดงนนจงมคณะทมารบจางอยางตอเนอง ตอมาคณะราวงไดเลกกจการเพราะหมดความนยมจากการตงคณะของหมบานหวยใหญ ระยะท 2 พ.ศ. 2504-2521 การจดตงคณะใหมของคนในทองถน ซงเคยเปนนกแสดงไดแยกตวมาตงคณะในป พ.ศ. 2504 ทหมบานหวยใหญ คณะแรกคอ คณะสงเสรมศลป และมการตงคณะขนอกรวม 5 คณะ ไดแก คณะ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

34

สงเสรมศลป คณะสงวาลยนอย คณะประกอบศลป คณะประกายแกวและคณะตกตานอย ซงเลกกจการไปเนองจากรฐบาลออกพระราชบญญตหามแสดง การแสดงของราวงอาชพจดแสดงตามงานรนเรง ในชวงเวลาประมาณ 22.00-02.00 น. มหวหนาคณะเปน ผควบคม นกแสดงและวงดนตร รบงานจากเจาภาพทวาจางหรอเปนเจาภาพเอง ซงผเปนเจาภาพเปนผดาเนนการจดงานแสดง โดยมการขายบตรใหกบลกคาทตองการขนไปรากบผแสดง ผแสดงเปนหญงทมอายประมาณ 12 ปขนไปถง 25 ป โดยการแสดงแบงเปน 2 สวน คอ การราไหวครและการเตนเขาจงหวะ การราไหวคร เปนการราในชวงแรกของผแสดง เพอขอพรจากคร หรอสงศกดสทธใหสาเรจลลวงไปดวยด จากนนเปนการเตนเขาจงหวะระหวางผแสดงกบลกคา โดยมการกาหนดรอบการราเปน 3 ลกษณะ คอ รอบฟร รอบปกต และรอบเหมา ผแสดงและนกดนตร เปนคนในหมบานหวยใหญทมอาชพหลกและตองการหารายไดเพม ซงมทงผแสดงและนกดนตรทมสงกดและชวคราว นกดนตรเปนผฝกหดขนใหมโดยมนกดนตรรนเกาเปนผฝกหดให ระยะการฝกหดขนอยกบพรสวรรคและความยากงายของเครองดนตรแตละชน การคดเลอกผแสดงประจาคณะ พจารณาจากรปราง หนาตา เปนหลก โดยใหคาจางเปนรายวน อตราคาจางหวหนาคณะเปนผกาหนด สวนมากจะมอตราเดยวกนทกคณะ และอตราคาจางคณะราวงในแตละครงขนอยกบการตกลงระหวางเจาภาพกบหวหนาคณะ ซงไมกาหนดราคาตายตวจะพจารณาจากจานวนผแสดง จานวนเครองดนตร ระยะเวลาแสดง และสถานทแสดง เครองแตงกาย เปนกระโปรงทตดขนเปนชดเดยว กาหนดการใสจากสประจาวน 7 ส ลกษณะการแตงกายมรปแบบตามสมยนยม ตามนโยบายในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม เวทราวงม 2 สวน คอ เวทสวนหนาเปนเวทราวง ซงมขนาดใหญกวาเวทวงดนตรทอยสวนหลง มลกษณะสเหลยมจตรสเปดโลงทง 4 ดาน การประกวดม 2 ลกษณะ คอ การประกวดระหวางคณะ ตงแต 2 คณะขนไปและการประกวดระหวางผแสดงดวยกน ตดสนจานวนบตรของผชมทข นไปรา รางวลสวนมากจะเปนถวยรางวล ขนเงนลางหนา ทองคา ผชมหรอลกคาไมจากดเพศ วย อาย โดยสวนใหญมกจะเปนลกคาผชาย การแสดงของราวงอาชพ มสวนประกอบทสาคญ 3 สวน คอ 1. การบชาคร เปนการนาสงของทหางายไดตามทองถนมาบชาสงศกดสทธทถอวาเปนคร โดยนามาบชา

กลองทเชอวาเปนเทพแหงการกาหนดจงหวะ การรองราทกอยางเปนความเชอดงเดมของไทย ซงราวงอาชพยงคงยดหลกการนเชนกน

2. การราไหวคร เปนการราเพอบวงสรวงครหรอสงศกดสทธ โดยใชผแสดงราในชวงแรกของการแสดง ทาราทพบเปนทาราไทยมาตรฐาน 7 ทา ผสมกบทาทคดขนใหม โดยมงราทาบทตามเนอรอง ใชมอและแขนมาก และใชเทานอย ทาราทใชสวนมากมระดบอยชวงกลางลาตว หนหนาราไปดานหนาเพยงดานเดยว การใชเวทมลกษณะเดยว คอ ใชการเรยงแถวหนากระดาน

3. การเตนเขาจงหวะ

จงหวะของการเตน แบงไดเปนจงหวะสากล 21 จงหวะ และจงหวะทเกดในประเทศ 11 จงหวะ การเตนในจงหวะสากลนนยดรปแบบการเตนแบบลลาศ และการเตนจงหวะทเกดในประเทศเปนการผสมระหวางทาราไทยกบการยาเทาแบบสากล ซงพบวา การเตนทง 2 จงหวะน มการยาเทาทซากนอยมาก ใชการยาเทา 1 ลกษณะใน 1 จงหวะเพลง

ผแสดงราวงอาชพทตาบลหวยใหญ อาเภอบางละมง จงหวดชลบร ยงคงรกษามาตรฐานการเตนไวไดด สวนการราไหวครจดจาไดแตทาหลกเทานน เนองจากไมมการบนทกทาราไวเปนลายลกษณอกษรประกอบกบไมมการแสดงเปนระยะเวลานาน การทนกแสดงราวงอาชพและผชมการแสดงมสวนสมพนธทาใหเกดเหตการทะเลาะววาทใน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

35

ประเดนชสาวทาใหมการออกกฏหมายเพอควบคมสถานการณดงกลาว ทาใหชวงระยะเวลานนการแสดงหางเครองเรมไดรบความนยมและเขามาแทนทราวงอาชพในทสด

วราภรณ บวผา ไดศกษาการแสดงหางเครอง “คณะแมถนอม” ตาบลบางเสร อาเภอสตหบ จงหวดชลบร ในดาน ประวต วธการฝกหด และวเคราะหรปแบบการแสดงทมทาราไทยปรากฏอยในการเตนของหางเครองบางเสรเปนสาคญ ตงแต พ.ศ.2528 จนถง พ.ศ.2544 โดยมรายละเอยด ดงน หางเครองบางเสร เปนการแสดงทเกดขนในตาบลบางเสร อาเภอสตหบ จงหวดชลบร ตงแตประมาณป พ.ศ.2511 เปนตนมาจนกระทงถงปจจบน เปนศลปะทเกดขนจากชมชนชาวบาน เพอสรางความบนเทง หางเครองบางเสรเตบโตไดในเวลาอนรวดเรวเพราะมสภาพแวดลอมทเจรญ เปนแหลงทมสถานเรงรมยมากเชนพทยาและอยตดชายฝ งทะเล เปนเมองเศรษฐกจ มความเจรญทางเทคโนโลย ใกลสงคมเมองหลวง (กรงเทพฯ) ศลปะการแสดงของสงคมเมองเดนทางไดรวดเรว จงทาใหหางเครองบางเสรพฒนาไดใกลเคยงกบหางเครองของนกรองทมชอเสยงในแตละยคสมยหางเครองบางเสรดงดดความสนใจใหงานทไปแสดงมคนอยรวมงานจานวนมากเพราะหางเครองมการแตงกายทนงนอยหมนอย ถงแมการประกอบอาชพการเตนหางเครองรบจางจะมการพฒนาเพอสนองความตองการใหกบผวาจางอยตลอดเวลา แตกยงถกดหมนดแคลนวาเปนอาชพทตอยตา อาจเปนเพราะอาชพการเตนหางเครองรบจางของชาวบางเสร เปนศลปะทเกดจากชมชนชาวบานทมการศกษานอย และเปนการแสดงทไดรบการถายทอดกนตอๆ มา ไมไดเรยนในโรงเรยนทมใบประกาศรบรองความสามารถ จงทาใหเปนอาชพทขาดการยอมรบและยกยองจากผคนสวนใหญทมการศกษาสง จงถกมองขาม แตสาหรบนกแสดงถอวาเปนอาชพทสจรตและสามารถทารายไดใหกบครอบครวเปนอยางด การแสดงหางเครองบางเสรมข นตอนการฝกซอมอยางเปนระบบ จะฝกซอมเปนจงหวะ เพราะจะตองเตนเขากบวงดนตรทกวงได เนองจากเปนหางเครองทรบจางเตนโดยเฉพาะ มรปแบบการเตนมาจากแหลงเดยวกนนน ค อ คณะปาทองแถม เรมทามาเมอ พ.ศ.2511 เรยกวาการเตนประกอบจงหวะดนตร เตนอยตามเวทลเกบาง เตนเปดวงดนตรบาง แตมผเตนเพยง 2 คน ตงแต พ.ศ.2519 เปนตนมา ปาทองแถมเรมตงคณะพรอมประกอบเปนอาชพ เตนรบจางครงแรกใหกบ คายทหารเรอฐานทพเกลดแกว โดยนบวาเปนการเรมดาเนนธรกจตงแตนนเปนตนมา เมอไดรบความนยมมากขนชาวบางเสรจงตงคณะหางเครองขนอกมาก ประมาณ 20 คณะ สงผลใหศลปะการแสดง “ราวงอาชพ” สญหายไปในทสด

ปจจบนการแสดงหางเครองบางเสรมคณะหางเครองอยมากทสดเพราะมการฝกซอมการเตนรบจางโดยเฉพาะ สามารถเตนไดกบวงดนตรทกวงโดยมตองฝกซอมมาดวยกน มผนาทเรยกวา “เฟรส” เตนอยดานหนาเสมอเวลา เพอเปนผนาในการเปลยนทาทางการเตน ลกษณะการแตงกายจะเนนโชวสดสวนนงนอยหมนอย ซงเปนวธทางการตลาด แตไมมปญหาเรองชสาว เนองจากผแสดงกบผไมมสวนสมพนธกน นกแสดงหางเครองในบางเสร สวนใหญมาจากภาคเหนอและภาคอสานเกอบทกคณะ แตละคณะใชวธการอยรวมกนแบบครอบครว การแสดงหางเครองของตาบลบางเสร จงหวดชลบร มการแขงขนกนสงมากขน สามารถแบงรปแบบการแสดงใหเหนไดถง 4 ระยะ คอ ตงแต พ.ศ.2511 -2544 โดยคณะปาทองแถม เปนคณะแรกของหางเครองบางเสร ปจจบนเลกกจการ

ระยะท 2 ตงแต พ.ศ.2519-2528 มการตงคณะหางเครองมาก เจาของคณะสวนใหญจะเปนผทเปนหางเครองมากอน ระยะท 3 ตงแต พ.ศ.2528-2533 เปนระยะแหงการเปลยนแปลงและขยายกจการ ทาใหคณะทตงขนใหมมการพฒนาไปในรปแบบของการแสดงตะวนตก จะสงเกตไดจากคณะหางเครองในยคน จะตงชอทลงทายดวย แดนซ เปน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

36

สวนใหญ เพอตองการแสดงใหผวาจางทราบวาเปนคณะททนสมย โดยคณะทตงมากอนหนานกมการปรบชอคณะเชนเดยวกน ระยะท 4 ตงแต พ.ศ.2533-2544 เปนยคแหงการแขงขนทาใหหลายคณะตองยบคณะไป เพราะตองใชงบประมาณในการพฒนารปแบบการเตน รปแบบการแตงกายตลอดจนคาครองชพทสงขน ระยะนเหลอคณะหางเครองทมชอเสยงและเปนคณะใหญอยเพยงแค 6 คณะ งานทแสดงเปนลกษณะเลยงสงสรรค งานบญ งานวด การถายทอดทว รายการเพลงไทยลกทงและถายมวสค วดโอใหกบนกรองทมชอเสยง ลกษณะการแสดงหางเครองบางเสร การแสดงการเตนของหางเครองบางเสร เปนอาชพทฝกหดการเตนเพอรบจางเตนประกอบวงดนตรสากลทบรรเลงเพลงลกทง เพลงไทยสากลหรอเพลงลกทงประยกต โดยยดจงหวะสากลทใชเตนลลาศเปนพนฐานการฝกหดการเตน จงสามารถเตนไดกบวงดนตรทกวง โดยมตองฝกซอมกบวงดนตร ทาใหสามารถรบงานไดท วราชอาณาจกร นอกจากการแสดงเพอถายทอดโทรทศนหรอถายมวสควดโอเทานนทจะตองหาเพลงของนกรองมาฝกซอมกอนไปแสดงจรง การจดเครองแตงกายตองคานงถงลกษณะของงานและจงหวะเพลงทประกอบการเตน กอนการแสดงจะยกมอไหวเพอระลกถงครอาจารย เมอแสดงเสรจกไหวขอบคณททาใหการแสดงสาเรจลลวงไป และขอขมาหากมการผดพลาดในการแสดง นกแสดงเปนหญงอายประมาณ 13 -30 ป การคดเลอกผแสดงจะไมพถพถนมากนกเพราะถอวาเสรมความงามได คาจางนกแสดงขนอยกบความสามารถของแตละคน ผทเปนเฟรสจะไดมากกวานกแสดงคนอนๆ 50 -80 บาท การแสดงของหางเครองมอยดวยกน 3 ลกษณะ คอ

1. การแสดงหางเครองประกอบดนตรสากลบนเวท 2. การแสดงหางเครองประกอบคณะกลองยาวผสมวงดนตรสากล 3. การแสดงหางเครองเพอการประกวด กลมผชมหรอลกคา ไมจากดเพศ วย อาย โดยสวนใหญมกจะเปนลกคาผชาย รปแบบการแสดงนนขนอยกบ

โอกาสและลกษณะของงาน การแสดงหางเครองเปนการเตนประกอบจงหวะเพลง แบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ 1. การเตนประกอบจงหวะเพลงสากล (จงหวะลลาศ) การเตนประกอบจงหวดเพลงสากลมทงหมด 10

จงหวะ คอ จงหวะสามชา จงหวะชะชะชา จงหวะบกน จงหวะกวละชา จงหวะรมบา จงหวะรอค จงหวะวอลซ จงหวะสโลว จงหวะฮาวาย จงหวะโซล

2. การเตนประกอบจงหวะเพลงทมทานองเพลงไทยเดมหรอทานองเพลงไทยพนบานภาคตางๆ (ประกอบเพลงลกทงประยกต) มทงหมด 7 จงหวะ คอ จงหวะราวง จงหวะฟอน จงหวะเซง จงหวะลเก(แหล) จงหวะลาตด จงหวะตลง จงหวะอนเดย การแสดงหางเครองประกอบเพลงลกทงประยกตนจะมทาทางการเตนทนาทาราไทยมาผสมผสานกบการเตนของหางเครองมากกวาการเตนประกอบเพลงประเภทอนๆ

คณะหางเครองบางเสร โดยเฉพาะคณะแมถนอม มการพฒนาตามสมยนยมไมทงความเปนไทย โดยเฉพาะการนาทาราไทยมาใชผสมผสานกบการเตนหางเครอง โดยเปนเพยงคณะเดยวเทานนทยงคงมแนวคดสรางสรรคผลงานการแสดงหางเครองเชนน และเรยกหางเครองประเภทนวา “หางเครองประยกต” จะนยมใชประกวดในงานประจาปของจงหวด และไดรบรางวลชนะเลศอยางตอเนองทกป ทาราไทยทปรากฏอยในทาทางการเตนเปนทาราขนพนฐาน เนองมาจากคนสวนใหญจะตองราพนบาน อาท ราวง รากลองยาวเปน จงดดแปลงมาจากการราวงชาวบานกม จะเหนไดจากเจาคณะแตละคนทไดรบความนยมดงเชน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

37

คณะแมถนอม กเชนกน พอมคณะกลองยาว ตนจงมใจรกและมความชอบและเคยคลกคลกบการรากลองยาวหรอการเตน มาตงแตเดก จงเกบเกยวประสบการณทพบเหนนามาประยกตใชกบการเตนหางเครองอยางลงตวและมประสทธภาพมมาตรฐาน

ปจจยทสงผลใหคณะแมถนอมไดรบความนยม 1. มทนสง จงสามารถตดและปรบปรงชดเครองแตงกาย ตลอดจนอปกรณประกอบการแสดงใหม ทงดวย

เจาของคณะออกแบบตดเยบเอง ทาใหประหยดคาใชจายสวนน 2. มความกวางขวางในสงคม (ลกเขยเปนนองชายผทมช อเสยงในภาคตะวนออกเปนทรจกเปนอยางด) 3. มการจดการองคกรทด ตรงตอเวลา ทมเทใหกบการแสดง มขอผดพลาดนอย จงเปนทพอใจตอผวาจาง 4. ผแสดงรปราง หนาตา ผวพรรณด เนองจากสวนใหญมภมลาเนาทางภาคเหนอ มความประพฤตเปน

ระเบยบ เรยบรอย 5. รปแบบการเตนประกอบเพลงมหลายแนว และมการเปลยนเครองแตงกายตามจงหวะทเตนอยาง

สอดคลอง 6. มผแสดงอยในคณะจานวนมากสามารถรบงานไดมาก 4-5 งานตอ 1 วน 7. มความคดสรางสรรค รจกพฒนารปแบบการแสดงใหแปลกใหมอยตลอดเวลา ทนตอความนยมในแตละ

ยคสมย 8. มหลกประกนคณภาพการแสดงดวยการชนะการประกวดการแขงขนการแสดงหางเครองในงานประจาป

ของจงหวดอยางตอเนอง ตงแต พ.ศ.2532 ดวยการใชแนวความคดทนยมไทย

ทงนอาจนบไดวา การแสดงหางเครองเปนศลปวฒนธรรมไทยประเภทหนงทเกดจากชมชนชาวบาน ประเภท

หนงทเกดจากชมชนชาวบานทเกดขนจากกลมเลกเผยแพรออกอยางกวางขวางมากขน 4. พ.ศ. 2540 การฟนฟราโทนในนครราชสมา โดยมการนารปแบบตางๆ ของราวงเขาไปประยกตจนเกดเปนเอกลกษณเฉพาะกลม โดยสามารถแบง นาฏยลกษณการแสดงราโทนแตละชวงไดดงน

ตาราง 10 นาฏยลกษณราโทนจงหวดนครราชสมา ชวง 1 ชวง 2 ชวง 3 ชวง 4

ทาร า รายราแบบอสระ เชงเกยวพาราส ราสายมอ วนตามเขมนาฬกา

มราวงมาตรฐาน มแบบแผน / คนทองถนรบมาผสมกบทาดงเดม ยาเทาโดยการเขยงยกเทา สายไหล ลกคอ ทาตบท

เกดราวงอาชพ นาทาราประกอบการเตนในจงหวะ

นาทารานาฏศลปประยกตในกา ร ร า โ ทน มากข น โดยชาวบานนาประยกตในชมชนของตนเอง รามแบบแผน แตไมตงตว

ดนตร โทน 2 ลกขนไป บทเพลง บทรองสน ๆ ในเชงเกยว ตอว า เ ช ง ย ว ย แ ล ะ จ า กวรรณกรรม

ใชเครองประกอบจงหวะ ฉง ฉาบ กรบ บทเพลงเกยวกบส ถ า น ก า ร ณ บ า น เ ม อ ง สงคราม ปลกใจใหรกชาต

นาลกแซกประกอบจงหวะ บทเพลงเชงเกยวพาราส มทานองสากลเขามาประกอบ

นาเครองดนตรมโหรโคราชประกอบการตโทน บทเพลงแตงบทเพลงประจาทองถนเ ผ ยแ พ ร ป ร ะ ช าสมพน ธจงหวด

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

38

ตาราง 10 (ตอ) นาฏยลกษณราโทนจงหวดนครราชสมา

ชวง 1 ชวง 2 ชวง 3 ชวง 4 แตงกาย แบบชวตประจาวน นงโจงกระเบน

หญง นงซน เสอรดรป ชาย นงกางเกง สวมหมวก ตามชมชนแบบประ เพณดงเดม

เสอเขารป กระโปรงสน ตดดวยผามน

ห ญ ง น ง โ จ ง เ ส อ แ ข นกระบอก ผามน หมสไบ ชาย คอกลมแขนสน และผาขาวมา

ผแสดง สวนใหญเปนหนม-สาว

ชาวบาน เลนแบบดงเดม ขาราชการ เลนตามนโยบายรฐ

หญงสาวอาย 12-25 ป

กลมผสงอายในชมชน

ลกษณะดานการแสดง เลนตามลานวด เกยว ราทวนเขมนาฬกา

มการไหวกอนรา มแบบแผน ราตบท ตามเน อรองและทานองเพลง

จดเวท แบงเปนเวทนกแสดง ดนตร มการไหวคร เตนเขาจงหวะ

เตรยมความพรอมดานการแสดง เวท เครองเสยง ไหว โคงกอนรา ทารากาหนดไวชดเจน

โอกาสและสถานท ล า น วด ล า น ช ม ช น ใ นเทศกาลสงกราน เพอสรางความสามคค, สรางสรรค , เชงเกยวระหวางหนมสาว

บนเทง สนกสนาน ในงานรนเรงตามนโยบายของรฐ ลานชมชน สโมสร หอประชม

รบจางเปนอาชพ

อนรกษและเผยแพรการราโทนตามงานตางๆ

นาฏยลกษณของร าโทนนครราชสมา เปนการราในเชงเกยวพาราส เนอเพลงมเนอหายวย เกยว การตอวา และการราเลยนแบบธรรมชาตอนเปนทาราดงเดม เนอหาเกยวกบสภาพบานเมองนครราชสมา โดยเฉพาะเกยวกบทาวสรนาร ประกอบทาทางของนาฏศลปมาตรฐาน ลกษณะทวไปเปนการทรงตวแตไมตงตว ราพอเปนท การจบนวไมตดกน การกาวหนาและเอนซายขวาตามเทาทกาว ประกอบเพลงรองทเรยกวา เพลงเชดราวง ฝายชายราในทานองเกยวพาราส ฝายหญงปดปอง การแตงกายแบบพนบาน คอนงโจงทงชายและหญง ชายสวมเสอคอกลม ผาขาวมาคาดเอว หญง เสอแขนกระบอก มสไบพาดไหล สวนใหญผแสดงของกลมผสงอายยกเวนบานชาด อาเภอจกราช มเดกเขารวมราโทนดวย สาหรบดนตร ใชโทนเปนหลกและมเครองกากบจงหวะประกอบ มชมชนทงสวาง-ศาลาลอย นาเครองดนตรพนบานวงมโหรโคราชมาประกอบเปนเครองดนตรของกลมวฒนธรรมอสานใต

การศกษาการแสดงพนบานของชาวบานภาคกลางตอนบนทมวฒนธรรมคลายคลง คอการแสดงพนบานท

อาเภอศรสาโรง จงหวดสโขทย ของจตตมา นาคเภท และการแสดงพนบานทอาเภอพยหะคร จงหวดนครสวรรค โดยมรายละเอยดคอ

สนนษฐานวา การแสดงพนบานของอาเภอศรสาโรง จงหวดสโขทยคงมมาตงแตกอนป พ.ศ. 2467 โดยมพนฐานจากการแสดงในงานประเพณเทศกาลตาง ๆ เชน งานบญ งานบวช ของวงมงคละและวงกลองยาว

ววฒนาการของการแสดงและการละเลนพนบานของจงหวดสโขทย เรมจากการละเลนการแสดงเพอผอนคลายความเหนอยจากการประกอบอาชพ เนอหาในการแสดงประกอบดวยการเกยวพาราสของหนมสาว การเลนทนาเอาเรองราวในวถชวต เชนเพลงกลอมลก การแหนางแมว การเลนผเขาทรง การเลนเพลงคลองชาง เปนตน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

39

ลกษณะการแสดงเพอความสนกสนาน โดยพบการแสดงในเทศกาลตรษสงกรานต ซงจะจดใหมขนเพยงปละครงเทานน การแสดงจะมขนตลอดทงวนจรดเยน ปรากฏการแสดงอยบรเวณหนาวดหนองรงเหนอ ตาบลวงลก อาเภอศรสาโรง จงหวดสโขทย

การแสดงพนบาน ทยงคงสบทอดม 4 ชด คอ เพลงราวง เพลงฉยฉายเขาวด เพลงฮนรนเล และเพลงยมใย การละเลนพนบานทปรากฏอยในวนนมอย 3 การละเลน คอ การละเลนเพลงคลองชาง การละเลนเพลงชกเยอ

และการละเลนผเขาทรง อนประกอบไปดวย การละเลนนางควาย การละเลนแมชาง การละเลนนางดง การละเลนลงลม การละเลนแมศร

มเพลงกลอมลกตลอดและพธกรรมทสะทอนความเชอของคนในชมชน คอ การแหนางแมว การแสดงพนบานทจงหวดสโขทยกเชนเดยวกบการแสดงในพนทอน ทมเกด เสอมความนยม และมการรอฟน

ขนใหม จากคนทเหนคณคาและคลกคลกบศลปะการแสดงดานนน โดยเมอพ.ศ. 2503 นายสาเนา จนทรจรญ ผซงเกดและเตบโตในตาบลวงลก อาเภอศรสาโรง ทคลกคลอยกบการแสดงพนบานมาตงแตเดก ตลอดจนมความสามารถในละครราเปนอยางด และการเขารวมอบรม อสร. ของวทยาลยนาฏศลปกรงเทพไดรอฟนการแสดงพนบานของอาเภอศรสาโรงขนมาอกครงหนง โดยการเกบขอมลจากชาวบานทเคยแสดง การแสดงพนบานทไดรบการรอฟนคอ เพลงราวง เพลงฉยฉาย เพลงยมใย เพลงฮนรนเล ราวงแบบบท และไดประดษฐรากลองยาวและรามงคละขนโดยการนาทาราของเดมประกอบกบการสรางสรรคใหม รากลองยาวไดนาออกแสดงเมอป พ.ศ. 2505 สวนรามงคละไดนาออกแสดงในป พ.ศ. 2507 โดยในระยะกอนหนานคอชวงหลงสงครามโลกสงบไดมการพยายามรอฟนการแสดงพนบานมาแลวแตไมไดรบความนยมเนองจากมการแสดงพนบานเกดขนใหม ตามนโยบายของรฐบาลสมย จอมพล ป. พบลสงคราม คอ ราแบบบท โดยมาจากการรวมตวของคณะครและขาราชการในอาเภอศรสาโรง แตเปนการแสดงในชวงเวลาสน ๆ ประมาณ 4 ป

ทงนมการแสดงเพลงราวงเพยงชดเดยวทไดรบการรอฟนแตยงไมไดนาออกแสดง เนองจากบทรองของเพลงราวงไมสามารถแสดงทาทางเขาไปประกอบได และเปนเพยงบทรองสน ๆ

การแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย แบงออกเปน 4 กลมคอ 1. กลมเนนการรอง ไดแก เพลงราวง 2. กลมการราประกอบการรอง ไดแก เพลงฉยฉายเขาวด เพลงยมใย เพลงฮนรนเล 3. กลมการเนนรา ไดแก รากลองยาว รามงคละ 4. กลมเนนการละคร ไดแก ราแบบบท

ลกษณะการแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย

เพลงร าวง เพลงราวงเปนเพลงทใชลงโทษผแพจากการเลนโยนลกชวง ซงผแพจะตองออกมารองและราเพลงราวง ผเลนคนอนยนลอมเปนวงกลม ลกษณะการราเปนการราปกหลก ใชทาราเพยงทาเดยวตงแตตนจนจบเพลง การแสดงออกของทาราเปนตามความถนดของผแสดงแตละคน

การแตงกายคอ ฝายชายสวมเสอคอกลมแขนสน นงโจงกระเบนหรอกางเกง ฝายหญงนงโจงกระเบน สวมเสอคอกระเชา สวมทบดวยเสอแขนกระบอก

เพลงราวงม 3 เพลง คอ เพลงหนานวล เพลงตนโพธทายวด และเพลงราโทน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

40

เพลงฉยฉายเขาวด เปนเพลงปฏพากยทรองโตตอบกนระหวางชายหญงกบการปฏบตทาราเขาไปประกอบเพอความสนกสนาน เพลงฉยฉายเขาวด ม 2 ลกษณะ คอในยคแรก

ลกษณะการแสดง แบงผแสดงออกเปน 2 ฝายคอ ฝายชายและฝายหญง ยนลอมเปนวงกลม เรมดวยการใหพอเพลงแมเพลงตกลงในการเรมขนเพลงกอนหลง โดยการรองและปฏบตทาราอยตรงกลางวง เมอเสรจกกลบทของตนใหคตอไปออกมาแทนท การโตตอบจะปฏบตไปเรอย ๆ จนกวาฝายหนงฝายใดจะยอมแพโดยการรองเพลงลาขนกอน ในยคการรอฟน มการกาหนดระยะเวลาในการแสดง 30 – 35 นาท มการรวบรวมบทรองมาจดเรยงใหเปนการโตตอบกนระหวางชายและหญง ผราไมจาเปนตองใชปฏภาณไหวพรบ แตจะตองจดจาบทรองและทารา ซงเปนการราทาทาทางตามบทรอง ลกษณะของรปแบบแถวถกปรบใหเปนรปครงวงกลม ผแสดงจะเรยงลาดบจากคหนาสดลงไปยงคดานหลง โดยแตละคจะออกไปยนอยตรงกลางของแถวครงวงกลม ลกษณะทาราของเพลงฉยฉายเขาวดทงในอดตและปจจบนพบวามลกษณะเดนอยทบทรองโตตอบกนซงเปนบทโตตอบคอนขางเปนคาสองแงสองงามและมการทาทาทางประกอบอกดวยมการปฏบตทาราอยในชวงกลางลาตว ลกษณะของทารา เปนทาทางประณตมงความสวยงาม ทาราแมบท ทาตบททางนาฏศลปไทย ทาทางเลยนแบบธรรมชาต นอกจากนยงมทาทางทประดษฐเพอใชเรยกแทนบรษท 2 – 3 และทาทางทประดษฐขนเพอหยอกลอฝายตรงขาม เพลงยมใย เปนเพลงปฏพากยทใชรองโตตอบกนระหวางชายหญง มลกษณะการแสดงและการแตงกายทงในอดตและปจจบนเหมอนกบการราเพลงฉยฉายเขาวดทกประการ จะแตกตางกนตรงบทรองเพยงเทานน ทศทางในการเคลอนไหว การราเพลงยมใยในอดตเปนการราอยกลางวงไมจากดทศทางในการราของผแสดง พอจบบทกกลบเขาทเดม แตการราเพลงยมใยในปจจบนเปนการราทยดทศทางดานหนาเวทเปนสาคญ เวลาทาบทบาทกจะหนเฉยงเขาหาคของตนเอง เมอโตตอบเสรจกกลบเขาทเดม การปฏบตทาราเพลงยมใยทงในอดตและปจจบนพบวามการใชทาราอยในชวงกลางตวมากทสด ลกษณะทาราจากการศกษาพบวาการราเพลงยมใยทสามารถสบคนได ม 6 ทา เปนทาราเฉพาะบคคล มทงทาทางทประณตและเลยนแบบธรรมชาต การราเพลงยมใยเปนทาราทไดมาจากการนาทาทางทประณตและเลยนแบบธรรมชาต เปนทาราทไดมาจากทประดษฐขนเพอใชแทนบรษท 2 – 3 ลกษณะเดนของการราเพลงยมใยมความโดดเดนในเรองเพลงรอง และทารา ในการหยดปรบมอแบบโยนมอตรงทอนทลกครองรบกลางบทเพลง เพลงฮนรนเล เปนเพลงปฏพากยทใชรองโตตอบกนระหวางชายหญง ซงมลกษณะการแสดงและการแตงกายทงในอดตและปจจบนเหมอนกบเพลงฉยฉายเขาวดและเพลงยมใยทกประการ ยกเวนเพยงบทรองเทานนทเพลงฮนรนเลจะรองลงทายดวยสระเอ การใชทศทางการเคลอนไหวเปนการราอยกลางวงไมจากดทศทางในการรา จบกกลบเขาทเดม แตปจจบนเปนการรายดผชมเปนสาคญ และหนตวเฉยงไปทางดานฝายตรงขาม เมอเสรจกกลบทเดม โดยยนเปนแถวครงวงกลมหนหนาเขาหาวง

การปฏบตทาราอยในชวงกลางลาตวมากทสด รองลงมาเปนชวงบน ลกษณะทาราจากการศกษาเพลงฮนรนเลในอดตเทาทสบคนไดม 7 ทา เปนทาราเฉพาะของแตละบคคล มทงทาทางทประณตและทาทางทเลยนแบบธรรมชาต สวนในปจจบนเปนทาราทไดคดสรรทาทางเขามาใสในบทรอง ทงทประณตและไมมความหมาย และทาทางทมความหมายจากการตบทตามหลกนาฏศลปไทยนอกจากนยงมทางเลยนแบบธรรมชาตดวย ลกษณะเดนคอ กา รปฏบตทาราตามบทรอง โดยใชทาราทเปรยบเปรย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

41

ร าแบบบท ลกษณะการแสดงราแบบบทในอดต เปนการราทตบทตามบทรอง ดนตรทใชเปนดนตรสากลใชทานองการบรรเลงแบบสากล มกองเชยรเปนผชายลวน ทาหนาทรองเพลงประกอบการราให เรมดวยฝายชายเดนมารบฝายหญงและเดนคกนขนบนเวททจดสรางขนโดยเฉพาะ ปฏบตทาราโดยราเปนวงกลมหมนวงทางซายตามเขมนาฬกา แตงกายตามสมยนยม มเพลงประกอบการราทงสน 39 เพลง การแสดงรอบหนงใชเพลงแสดง 10 – 12 เพลง และหยดพกกอนจะทาการแสดงตอไป เรมการแสดงตงแต 1 ทมจนถงเทยงคน

ลกษณะการแสดงราวงแบบบทในปจจบนเปนการตบทตามบทรองเชนเดยวกบในอดต แตดนตรทใชปรบมาใชโทนแทน และมผรองเพลงประกอบการราให ลกษณะการแสดงเรมดวยฝายชายและฝายหญงออกมาราพรอมกนวนขวาทวนเขมนาฬกา เพลงราแบบบททนยมเลนในปจจบนมทงสน 16 เพลง ในการแสดงแตละครงจะใชเพลง 5 – 6 เพลง โดยทเพลงสดทายตองเปนเพลงลา จากลกษณะทาราแบบบท พบวามลกษณะเดนอยตรงบทรองทเกยวกบวรรณคด เชน ขนชางขนแผน กาก โมรา เปนตน และลกษณะของการสอดสรอยรอทาบทเมอยงไมถงบทของตนเองในบางบทเพลง ร ากลองยาว ประดษฐขนใหมโดยอาศยทารากลองยาวของผชายทสบทอดมาตงแตอดต นอกจากนอาจารยสาเนายงไดคดประดษฐทาราของผหญงเขารวมในการแสดงกลองยาวขนอกดวย และใชชอคณะวา “ คณะจนทรทรงกลด “ การแสดงกลองยาวของคณะจนทรทรงกลด สามารถแสดงไดทงบนเวท ลานกวางและถนน โดยมรปแบบการแสดงแบบเดยวกน คอ กอนจะเรมการแสดงผแสดงทกคนจะตองไหวครกอน จากนนจงเรมการแสดงดวยการราเดยวกลองชาย การราหมกลองชาย การราหมหญง การราหมกลองชายหญง การราลอกลองฉาบ และราลอกลองชายหญง

ลกษณะของการใชอวยวะสวนตาง ๆ ของรางกายในการรากลองยาว มลกษณะเชนเดยวกบการแสดงพนบาน

อาเภอศรสาโรงในชดอน แตพบวา มการนาลกษณะการใชเทาผสมกนเกดเปนทาเทาแบบชดขน ไดแก การยาเทา 3 จงหวะ วางสนเทา การยาเทา 3 จงหวะ แตะเทา และการกาวเทา 3 จงหวะ กระดกหลง การใชทศทางในการเคลอนไหว การรากลองยาวในอดตเปนการราเพอความสนกสนานไมมจดกาหนดตายตว แตในปจจบนมการกาหนดจดยนทแนนอน คอ ทศทมผชมอยจะถกกาหนดเปนทศหนา หรอทางดานหนาเวท มการเคลอนทโดยการหมนรอบตวและรกษาตาแหนงเดมไวจนถงเดนเขา ทาราเปนทาเฉพาะบคคล ทคดขนเพอความสนกสนานโลดโผน เปนทาทางทวองไว แขงแกรงตามแบบของผชาย จากการศกษาทารากลองยาวในอดตพบวามลกษณะเดนอยทการแสดงประกอบในวงกลองยาว ทมการแสดงความแขงแกรงโดยการนาเอาครกตาขาวมาวางไวบนทองของผเลนทนอนหงายอยบนพนและใชไมตาขาวตลงไป หลาย ๆ ครง สวนการรากลองยาวในปจจบน อยทการโยนกลองทอย ทสามารถโยนไดอยางตอเนองโดยไมจากดจานวนผแสดง ร ามงคละ เดมเปนการราดวยทาทางหยอกลอกน ประกอบดนตรมงคละ ปจจบนไดปรบใหประณตขนและเพมเตมทาราใหม ทาราในอดตเปนทาทางการเลยนแบบธรรมชาต ทาราทเพมเตมเปนทาราประณตจากเพลงแมบท และปรบทาเดมใหมความประณตมากขน โดยคดประดษฐลกษณะการใชเทาเขาไปเพอใหเขากบจงหวะของดนตร การแตงกายแบงเปนฝายชายและฝายหญงตามแบบพนบาน การแสดงเรมแรกเปนการแสดงโดยใชผแสดงหญงลวน เพมเตมฝายชายเขาไปในภายหลง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

42

ลกษณะเดนทาราเลยนแบบธรรมชาตเนนความสนกสนาน เชน ทาลงอมแตง ลงขยมตอ เปนตน ในปจจบนไดเพมลกษณะเทาเขาไปเปนลกษณะทาเทาทเดน คอ การยาเทา 3 จงหวะ แลววางสนเทา ทสามารถนาไปใชกบทาตาง ๆ ในรามงคละไดอก นาฏยลกษณการแสดงพนบานอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย

ลกษณะการใชศรษะและลาตวในภาพรวมคอ การกดลาตวไปดานขางตามการเอยงของศรษะ การตงศรษะตรง การลกคอ และการกม

มอและแขนม การจบ ไดแก การจบควา การจบหงายแขนตง การจบหงายงอแขน การจบเขาอก การหยบจบ การมวนจบ การตงวงบน การตงวงกลาง การตงวงหนา การตงวงแขนโคงขอศอกและแบบเปนธรรมชาตซงปลอยมอและแขนใหอยดานขางลาตว และการปลอยแขนตามธรรมชาต การเทาสะเอว ไดแก การเทาสะเอวดวยฝามอ การเทาสะเอวดวยหลงมอ การกามอลกษณะตางๆ การชนว และการไหว

ขาและเทาม การยาเทา การกาวเทา การกาวหนา การกาวขาง การถอยหลง การซอยเทา การแตะเทา การเหลอมเทา การกระโดดเทาค การยกเทาหนา และการยนเทาค ลาดบของทารา มการใชทาราอยในชวงกลางของลาตว ไมเรยงลาดบทาราจากตาไปหาสงหรอจากเลกไปหาใหญลกษณะของทาราเพลงราวงทสามารถสบคนไดในปจจบน ม 4 ทา เปนทาราเฉพาะบคคลไมเนนการสอความหมายแตเนนความประณต โดยจะปฏบตทาเดยวไปจนจบเพลง

องคประกอบของการแสดงและลกษณะทาราของการแสดงพนบานทง 4 กลม ในอดตเปนลกษณะทาทางตามความสามารถเฉพาะบคคล ปจจบนไดรบอทธพลของทารามาตรฐานจากการแสดงละครรา และจากทาทางตามหลกนาฏศลปไทยโดยมนายสาเนา จนทรจรญเปนผรอฟนการแสดงพนบานขนมาและเปนผปรบปรงใหการแสดงพนบานดนาสนใจมากขน โดยยดผชมเปนสาคญดวยการปรบทศทางการแสดงใหหนเขาหาผชมการปรบทาราดวยตบทตามความหมายโดยละเอยดและตามหลกการประดษฐทาราทประณต แตยงคงทาราทเปนเอกลกษณของการแสดงพนบานเอาไวบางสวน คอ การราทาทางทเปนอากปกรยาตามธรรมชาต การปรบบทรองโตตอบจากการดนสดเปนการเตรยมบทรองไวลวงหนา ตลอดจนปรบเวลาการแสดงใหตายตว การปรบรปแบบขบวนแหเปนรปแบบระบามการแปรแถวใชแสดงบนเวท การเพมผแสดงหญงเขามาในการแสดงกลองยาว การปรบการแตงตวจากแตงแบบชาวบานเปนการแตงตวคลายพมาในรากลองยาว และปรบใหยอนยคนงโจงกระเบนในรามงคละ การปรบทาทางใหแสดงตามบทบาทในเพลงรองทเนนเรองราวในวรรณคด และลดจานวนเพลงในการแสดง ไมเกนครงละ 6 เพลง การใชโทนใหจงหวะแทนการใชวงดนตรสากล การแตงกายแบบสมยรฐนยมเปนการแตงกายแบบชาวบานนงโจงกระเบนและในอดตราแบบบทเดนแถววงกลมวนทางขวา ปจจบนเดนเปนวงกลมวนทางซาย มเพยงกลมเดยวทไมมการปรบปรงยงคงรปแบบเดมในอดตเอาไวเนองจากรอฟนขนมาแตไมไดนาออกแสดง โดยนบวานายสาเนา จนทรจรญเปนผมบทบาทเดนในการปรบเปลยนลกษณะการแสดงพนบานสโขทยในปจจบน

การแสดงพนบานอ าเภอพยหะคร จงหวดนครสวรรค การแสดงพนบานอาเภอพยหะคร จงหวดนครสวรรค ไดปรากฏหลกฐานวามการแสดงตงแต พ.ศ. 2448 หรอ

ประมาณ 90 ปลวงมาแลว จากการเลนเพอผอนคลายความเครยดและความเหนดเหนอยในขณะทางาน และเพอเฉลมฉลองในเทศกาลตาง ๆ ทชาวบานในทองถนคดสรางสรรคขน นอกจากนยงมการตดตอสรางสมพนธกบชมชนอน ไดแก การอพยพถนฐาน การสรางครอบครว การประกอบอาชพรวมกน ทาใหเกดการแลกเปลยนวฒนธรรมทางการแสดง แลวนามาปรบปรงใหมลกษณะเปนของตนเอง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

43

การแสดงพนบานทสบทอดกนตอมากอนป พ.ศ. 2538 มทงหมด 14 ชด คอ เพลงตานานเพลงเกยวขาว เพลงเตนการาเคยว เพลงแหนางแมว เพลงโขลกแปง เพลงพษฐาน เพลงชาเจาโลม เพลงระบาบานไร เพลงฮนเลเล เพลงพวงมาลย เพลงเขาผเชญผ เพลงสงนาค ราวงประกอบบท และรากลองยาว

โดยระหวางป พ.ศ. 2538 – 2539 มการแสดง 9 ชด คอ เตนการาเคยว เพลงโขลกแปง เพลงชาเจาโลม เพลงระบาบานไร เพลงเขาผเชญผ เพลงพษฐาน เพลงสงนาค ราวงประกอบบท และรากลองยาว การแสดงพนบานทนยมแสดงมากทสดม 3 ชด คอ เตนการาเคยว ราวงประกอบบท และรากลองยาว จากรปแบบและกระบวนราของการแสดง 3 ชด มลกษณะเฉพาะทเปนเอกลกษณ ดงน เตนก าร าเคยว

เนอหาการแสดงเปนการเกยวพาราส ทแฝงถงความสมพนธทางเพศ ดวยการรองโตตอบกนระหวางพอเพลงกบแมเพลง ลกษณะเดนอยทการใชเคยวและรวงขาวแสดงทารา ลกษณะทาราทสาคญม 4 ประเภท คอ ทาราเฉพาะ ทาราเกยวพาราส ทาราเลยนแบบธรรมชาต และทาราเบดเตลด สวนใหญเปนทาราทไดรบการสบทอดตอมา โดยเฉพาะการใชเทาจะมลกษณะเดยวคอ การยาเทาหนงขางหนาสลบกบยาเทาหลง และการใชมอโดยกามอและแบมอ ทาราทใชจงเปนทารางาย ๆ ราซา ๆ กน มหลกการคดทารา โดยนาลกษณะเดนของธรรมชาตมาปรบปรงขนจนดเหมอนวาเปนทาราตามบทรอง แตความหมายทแทจรงนน เปนการนาทาธรรมชาตมาใชในการเปรยบเทยบ และเปนสญลกษณทมความหมายถงการเกยวพาราส และความสมพนธทางเพศโดยการใชทาราคสอความหมายใหชดเจนยงขน และเหมาะสมกบการนามาแสดง ร าวงประกอบบท

มเนอหาการแสดงหลายลกษณะ แตทนยมนามาแสดงจะเปนการเกยวพาราสหรอราพนรกเปนหลก ลกษณะเดนอยททารามความเปนอสระสง ลกษณะโดยรวมจะราเหมอนกน หรอคลายคลงกนเปนสวนใหญ จาแนกทาราไดเปน 3 ประเภท คอ ทาราหลก ทาราเฉพาะ ทาราเลยนแบบธรรมชาต ลกษณะพเศษของทาราหลกคอ ทาหนงสามารถสอความหมายไดหลายอยาง และปรากฏการใชในทกเพลง มทาราทงหมด 19 ทา เปนทาราทไดรบการสบทอดตอมา และทาราทปรบปรงขนใหมมหลกการคดทารา โดยนาลกษณะเดนของกรยามนษยตามธรรมชาตมาใช ทาราทใชจงเปนทารางาย ๆ และราซา ๆ กน และสามารถสอความหมายไดอยางชดเจน การใชเทาจะมลกษณะเดยวคอการยาเทาขางหนาสลบกบยาเทาหลง บางครงจะพบวาวธราจะเนนจงหวะมากกวาบทรองดวยลลาทชาเนบนาบ ร ากลองยาว

ม 2 ลกษณะ คอ ใชนาขบวนแห และราอยกบท ลกษณะการแสดงจะเนนความสามารถในการรา และความสามารถพเศษเฉพาะตน ดวยการราประกอบทานองและจงหวะทจะเปลยนไปโดยตลอด ดงนนผรากบผเลนดนตรจงตองมการประสานสมพนธกนเปนอยางด มกระบวนรา 4 กระบวน คอ กระบวนรามอเปลา กระบวนรา ประกอบกลองยาว กระบวนราตอตว และกระบวนราเพลงเชด มทารา 19 ทา มชอเรยกเฉพาะและเรยกตามวธรา เปนทาราทไมมความหมายเปนพเศษ ทาราสวนใหญจะราซากน หรอราสลบขางกน และราซากนทาละประมาณ 6 – 8 ครง มหลกในการคดทารา คอ การใชจงหวะเปนเกณฑราทาตรงกนขามในทาราเดยวกน และราไมซาทากน อนเปนวธททาใหทารามความหลากหลาย มการใชนกเหวดเปาเปนสญญาณเพอเปลยนทารา เนนการใชรางกายสวนบนของลาตว มากกวาสวนลาง ซงจะใชเทาและเขารบนาหนกตวทงหมด โดยยบเขาลงคอนขางมากจนเกดเหลยมและความเตยของผรา สวนการแสดงความสามารถพเศษ จะมผแสดงตวเอกทปนขนไปราบนกลองใบทสงทสด ตองอาศยกาลงและความแขงแรงของรางกาย ตลอดจนความสาคญของผแสดงดวยกนบทรองประกอบเนนความหมายเกยวกบเพศ แตไมมความหมายเกยวของกบการรา การรวมกลมกนของชาวบาน เปนการรวมกลมเลนกนในระหวางเชอสาย เครอญาตและเพอนบาน สวนใหญจะเปนการสบทอดการละเลนมาจากบรรพบรษของตน แตละกลมจะมหวหนาซง เปนพอเพลงและแมเพลงมากอน นอกจากนยงมคณะกลองยาวซงรวมกลมเปนอสระอกดวย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

44

ชาวบานจะมบทบาทในการสบทอดและการจดการวฒนธรรมพนบานของตน เนองจากการแสดงพนบานเปนสวนหนงในการดาเนนชวตของชาวบาน จงมบทบาทตอชมชนอกดวย ซงพบวาม 6 ประการ คอ เปนเครองบนเทง สวนหนงของพธกรรม สอในการปะทะสงสรรค เครองมอสอสาร การใหการศกษา และเปนอาชพ การจดการแสดงม 2 ลกษณะ คอ การจดการของกลมผแสดง และการจดการโดยหนวยงานของรฐ มสถานภาพเปน 2 ลกษณะ คอ การแสดงสมครเลน และการแสดงอาชพ การแสดงสมครเลนเปนการแสดงเพอการกศล ผแสดงมารวมกลมกนดวยความสมครใจความรก และความภาคภมใจทจะไดเผยแพรศลปวฒนธรรมของตน จะยกยองผทรงคณวฒใหเปนหวหนาบรหารกลม มไดฝกซอมอยางตอเนองจนกวาจะมผจดหาหรอเจาภาพมาตดตอ การแสดงอาชพเปนการแสดงเพอการยงชพ มหวหนาคณะ ครผสอน ตลอดจนพธกรรมการแสดง มการฝกหดอยางจรงจงและตอเนอง มการคดอตราคาแสดงทตองตกลงกนระหวางผวาจางกบเจาของคณะ โดยขนอยกบระดบความสาคญของงาน การจดการโดยหนวยงานของรฐ ไดแก ศนยวฒนธรรมจงหวดนครสวรรค หอวฒนธรรม จงหวดนครสวรรค ศนยวฒนธรรมอาเภอพยหะคร สภาวฒนธรรมจงหวดนครสวรรค โรงเรยนและวด จะทาหนาทอยในพนทในการศกษาคนควา การวเคราะหวจย ตลอดจนการสนบสนนสงเสรม โดยจดใหมการแสดงพนบานทกครงในงานสาคญระดบจงหวด การจดใหมการประกวดตลอดจนการเผยแพรการแสดงทางสอมวลชนตาง ๆ ใหเปนรจกกนโดยทวไป ทาใหเกดมการพฒนาในดานการสรางสรรครปแบบและวธแสดง ใหมความหลากหลายนาสนใจมากขน อยางไรกตามสงทไดพฒนาขนนน มผลทาใหเกดการเปลยนแปลงหลายประการ อนเปนขอจากดตอการแสดงกลาวคอ สถานทแสดง ระยะเวลาทกาหนดใหแสดง ทาใหรปแบบของการแสดงมการปรบปรงขน ไดแก การใชเครองประดบ วธแสดงบางชนดเปนเพยงการสาธตเทานน ใชผหญงแสดงเปนผชายซงแตเดมจะใชชายจรงหญงแท เปนตน นอกจากนยงทาใหเกดผลดตอการแสดงพนบานและศลปนพนบาน ทไดรบการสนบสนน ฟนฟ และเผยแพรวฒนธรรมทองถนใหเปนทยอมรบ และไดรบการยกยองเชดชเกยรตใหปรากฏ ทงภายในและภายนอกจงหวดนครสวรรค ดวยเหตผลทมความรวมมอของทกภาคสวน ทาใหสนนษฐานไดวา การแสดงพนบานอาเภอพยหะครจะยงคงดารงอยไดและไดรบการสบทอดตอไป ตราบเทาทยงมผแสดงสมครเลนเพอการกศล และผแสดงเปนอาชพ รวมทงหนวยงานของรฐ เอกชน และผสนใจทวไป ใหการสนบสนน สงเสรม เพอการอนรกษ ฟนฟ เผยแพร และพฒนาวฒนธรรมทองถนสบไป จากการศกษาการแสดงพนบานของกลมวฒนธรรมใกลเคยงกนของชาวสโขทยและนครสวรรคพบวา มราพนบานใกลเปนการแสดงเดยวกน คอราแบบบทหรอประกอบบท รากลองยาว ราวง เตนการาเคยว ซงนาฏยลกษณในการแสดงมความใกลเคยงกน

นอกจากนยงมวทยานพนธทศกษาเกยวกบการราแกบน ทวดโสธรวรารามวรวหาร ศาลพระพรหมเอราวณและศาลพระกาฬ โดยสรญญา บารงสวสด มรายละเอยด ดงน

ร าแกบน ทวดโสธรวรารามวรวหาร ศาลพระพรหมเอราวณและศาลพระกาฬ

ดานความเชอ พบวา มผคนไปกราบไหวขอพรและบนบานตอสงศกดสทธตามความเชอถอของตน โดยมกจะไปบนบานแตละแหงเปนประจา ทงนความศกดสทธ หรอการยอมรบของประชาชน มไดขนอยกบการนบถอศาสนา หากแตขนอยกบการบอกเลา การโฆษณาตอๆ กนไป และความเชอถอของแตละกลม กจะเชอถอในสงเดยว เชน ผทเชอถอในพระพรหมเอราวณ กจะกราบไหวทศาลพระพรหมเปนประจา แมมไดปฏเสธความศกดสทธของหลวงพอโสธรแตกมไดเลอมใสทดเทยมกบพระพรหมในแงของการบนบานศาลกลาว วดโสธรวรารามวรวหาร มคณะละครแกบน 4 คณะ คอ คณะพรพทกษ คณะ ร.รตนศลป คณะปราณเพชร โสธร และคณะประจวบเจรญศลป สามคณะแรกบางครงรวมกนแสดงหรอผลดกนแสดง เนองจากตองแสดงนอกวหาร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

45

ทาใหรบงานไดนอย สวนคณะประจวบเจรญศลป เปนคณะทมชอเสยงทสดในวดโสธรฯ เพราะประมลสถานทได มผแสดงจานวนมาก ทาใหรบงานไดมาก จงเปนทรจกของผมาใชบรการมากกวา ศาลพระพรหมเอราวณ มคณะละคร 4 คณะ คอ คณะจารสศลป คณะละมอย ทพโอสถ คณะดารงนาฏศลป และคณะจงกล โปรงนาใจ โดยจะแสดงสลบวนและเวลา ทกคณะไดใชสถานทแสดงเหมอนกน สวนในแตละวนคณะใดจะมรายไดมากนอยเทาใด ขนอยกบจานวนผมาใชบรการของแตละวน ระบบการแขงขนระหวางคณะจงมนอย ศาลพระกาฬ จงหวดลพบร มคณะละครเพยงคณะเดยว คอ คณะสขศลปบรรเทง สาเหตทยดอาชพราแกบนของผแสดงทง 3 แหง

1. ฐานะครอบครวยากจน ไมสามารถศกษาตอได 2. อาชพนไมจาเปนตองเรยนมาโดยตรง เพยงอาศยการฝกซอมและการแสดงบอยครง ดวยเหตน ความ

ออนชอยสวยงาม จงไมคอยพบในการราแกบน จากการราแกบนในปจจบน ตองปรบตวใหสอดคลองกบสภาพเศรษฐกจและสงคม ยอมสงผลกระทบตอเครองแตงกายและเครองประดบ มการดดแปลงเปลยนวสดอปกรณ โดยคานงถงความทนและระยะเวลาในการใชงานมากกวาความสวยงามและประณต เหตนทาใหเครองแตงกาย เครองประดบศรษะของคณะละครแกบนทง 3 แหง มลกษณะไมแตกตางกน คอ ใชเลอมแทนดน นาผาตาดมาแทนผายก เครองประดบศรษะจะประดบดวยกระจกแทนเพชรเทยม ลกษณะเดนของรปแบบการแกบนของ คณะละครทง 3 แหง คอ

1. แสดงเฉพาะการราชดเบดเตลด ทใชเวลาแสดงไมมากนกและเพลงทใชสวนใหญทใชแสดงเปนประจา ไดแก เทพบนเทง กฤดาภนหาร ดาวดงส สนวล เชญขวญ พทธานภาพ

2. ไมใหความสาคญกบดนตรมากนก คอวงดนตรไมจาเปนตองมเครองดนตรครบทกชน เพราะดนตรจะบรรเลงเพอใหผแสดงทราบจงหวะและทานองเทานน บางคณะจะมเครองดนตรเพยง ระนาดเอกและฉงเทานน ในกรณของรายไดนกดนตรทง 3 แหงกจะไมแตกตางจากผแสดงมากนก เพราะเหตผลทวา นกดนตรตองบรรเลงใหผแสดงทงวนเชนเดยวกน

3. ไมมพธบชาครและไมมการโหมโรง เนองจากวาไมไดแสดงละครเปนเรอง เพราะฉะนนจะบชาครอยางงาย คอ ผแสดงยกมอไหวระลกถงครบาอาจารย กอนแสดงจากนนจงเรมราแกบนโดยใชเพลงตามท ตกลงกนไว หลงจากจบการแสดงกไหวอกครง แสดงวาแกบนใหกบผวาจางเรยบรอยแลว

4. กระบวนทาราของราแกบนไมพถพถนในเรองความสวยงามของทารา ไมคานงถงความถกตองและการเรยงลาดบของทารา ความออนชอย ความประณตจงลดลง เนองจาก ผแสดงขาดความรดานนาฏศลป จงไมใหความสาคญตอทารา วตถประสงคในการเลอกประกอบอาชพราแกชนของทกคนตรงกน โดยมงเนนทรายไดเปนหลกสาคญ สวนในเรองของกระบวนทารา ผแสดงจะคานงถงนอยทสด

อตราคาจางของคณะละครแกบน 3 แหง

คณะละครทง 3 แหงมลกษณะรวมกนอยางเดนชดไดแก จานวนผแสดงและอตราคาจาง กลาวคอ จานวนของผแสดงมากอตราคาจางจะเพมมากขนตามจานวนของผแสดงไปดวย แตทง 3 แหงกมอตราคาจางไมเทากน การจดชดราแกบนจะแบงขนาดเปนชดใหญ ชดกลาง ชดเลก โดยใชผแสดงและราคาเปนตวกาหนด ทาใหผวาจางไดมโอกาสเลอกใชบรการตามงบประมาณและความสาคญของเรองทจะแกบน เรองการบรหารงานและดแลประโยชนภายในคณะละคร คณะละครแกบนทงสามแหง มลกษณะเหมอนกนคอ เจาของคณะหรอโตโผ เปนผดแลและจดการทกอยาง สวนลกนองในคณะจะปฏบตตามหนาททตนถนด และคอยรบสวนแบงรายไดจากการแกบนเทานน ดานการกากบดแลของเจาหนาทและองคการตางๆ ตอคณะละครทงสามแหงมลกษณะตางกนคอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

46

ศาลพระพรหมเอราวณ ผเขามาควบคมดแลจะอยในรปของมลนธฯ ไดแก มลนธทนทานทาวมหาพรหมโรงแรมเอราวณ ทางมลนธฯ เขามาจดการวางระบบใหกบคณะแกบน เหตนทาใหคณะละครแกบนทศาลพระพรหมเอราวณ มกฎระเบยบทตองปฏบตมาก เชน เรองผแสดง ถาจานวนของผแสดงของแตละคณะมการเปลยนแปลงตองแจงทางมลนธฯ ทกครง หามทกคณะมาแสดงนอกเหนอจากวน เวลา ททางมลนธฯ กาหนดให เปนตน วดโสธรฯ คอ สถานทแสดงจะตองมการเปดประมลแขงขนกนทกป ระบบผกขาดในเรองของสถานทจงเกดขน เพราะความแตกตางระหวางคณะละครของทวดโสธรฯ จะมมาก ผประมลไดจะเปนคณะเดยวกนทกป รายไดจงหมนเวยนอยเพยงคณะเดยว อาจมผลทาใหคณะละครเลกๆ ตองยบตวลง เพราะระบบการแขงขนสคณะทใหญกวาไมได ในอนาคตคณะละครแกบนทวดโสธรฯ อาจเหลออยเพยงคณะเดยว ศาลพระกาฬ ผใชบรการละครราแกบนคอนขางนอย มคณะละครเพยงคณะเดยว ปญหาและความขดแยงในเรองผลประโยชนยอมนอยกวาทอน เพราะฉะนนความอยรอดของคณะละครจงขนอยกบจานวนผมาใชบรการเทานน ปจจบนเรองของธรกจ ไดเขามาเกยวของกบการแสดงแกบน จะสงผลกระทบตอองคประกอบของการแสดง ไดแก เวทแสดง ผแสดง เครองดนตร เครองแตงกาย ตลอดจนเพลงทใชในการแสดง และสงทสาคญทสดคอ รปแบบวธการแสดง กระบวนทารา ซงมผลทาใหคณภาพของการแสดงลดนอยลงตามลาดบ ทงน ผทดแลคณะละครแกบนทง 3 แหง ควบคมดแลเฉพาะในเรองของการจดการและสวนแบงทจะไดรบ สวนของการแสดงจะไมควบคม เหตนจงทาใหการแสดงและกระบวนการทาราของคณะละครแกบนทง 3 แหงผดเพยนไป ปญหาทจะเกดขนตามมา คอ ความงดงามในทาราอนเปนเอกลกษณประจาชาต อาจไมเหลอใหเหนในการแสดงทาราแกบนทง 3 แหง เพราะผประกอบอาชพนไมไดภาคภมใจในอาชพของตนเอง ไมไดทาดวยใจรกแตคานงถงรายไดมากกวา ทาใหการแสดงเปลยนแปลงไปตามสภาพของเศรษฐกจและสงคม

จากการศกษาวทยานพนธทางนาฏศลปไทยเกยวกบราพนบาน พบวา นาฏยลกษณของราพนบานคอการราแบบไมตงตว ไมใชพลงในการถายทอดทาทแสดงออก ซงเปนลกษณะการผอนคลายกลามเนอมากวาการเกรงกลามเนอ พบพฒนาการของการแสดงพนบานวาในระยะแรกเกดจากการละเลนเพอความบนเทง และผอนคลายความเหนอยลาจากการประกอบอาชพ ตอมาจะไดรบความนยมอยชวงระยะเวลาหนง จากนนกจะเสอมความนยมลง ตอมา ผทสนใจศลปะการแสดงทงอาจจะเปนบคคลเพยงคนเดยวหรอกลมคนเรมรอฟนการแสดงขนเพราะมใจรกหรอเหนคณคาของศลปวฒนธรรมของตนเอง โดยมรปแบบคอ อนรกษของดงเดมและมการปรบปรงการแสดง โดยมของเดมบางสวนผสมกบทามาตรฐานทมกมาจากการทผรเรมไดรบการศกษามาจากสถานศกษาทงทางนาฏศลปโดยเฉพาะและโรงเรยนทมหลกสตรสอนรายวชานาฏศลป ซงมกจะเปนนาฏศลปมาตรฐาน แตทงนความประณตในการรายรากยงคงนาฏยลกษณแบบชาวบาน คอ เนองจากผแสดงสวนใหญไมไดศกษานาฏศลปมาตรฐานมาโดยตรง สวนเครองแตงกายมการประยกตใชใหเหมาะสมกบบรบท กลาวคอ การคานงถงความทนทาน งบประมาณเปนสาคญ และความสวยงามรองลงมา

และพบการนาการฟอนรามาประกอบอาชพหารายได ทงนมสาเหตสวนหนงมาจากอทธพลของนโยบายการสงเสรมการทองเทยวของภาครฐ ซงอาจยงไมมรปแบบกระบวนการทจดการอยางเปนระบบ สงทมอทธพลตอการแสดงนอกจากมสงบนเทงสมยใหมเขามาแลว มการแสดงแบบใหมทไดรบความนยมมากกวา เชนราแบบบท ซงเปนสงสะทอนใหเหนวา คนในชมชนจะเปนผเลอกวาวฒนธรรมใดเหมาะสมทจะคงยงสบทอดตอไป หรอควรมวฒนธรรมการแสดงแบบใหมเขามาแทนท ซงเรยกอกอยางวาเปนการอมตวทางวฒนธรรม แตทงนการแสดงราแบบบทนนยงมเหตปจจยทสงผลใหเกดการแสดงมาจากนโยบายของผบรหารประเทศในขณะนน หรอภาวะเศรษฐกจซบเซาจากผลกระทบของสงคราม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

47

5.1.3ร ากลมชาตพนธ วทยานพนธทศกษาราของกลมชาตพนธในประเทศไทย ม ษาเ

ภาคเหนอ ภาคกลางและภาคใต ในดานศกษาถงประวตความเปนมา พฒนาการและนาฏยลกษณของการแสดงชดนน มรายละเอยด ดงน จากการจดกลมชาตพนธทอาศยอยในประเทศไทย โดยแบงตามตระกลภาษา ออกเปน 5 กลม คอ กลมตระกลภาษาออสโตรเอเชยตก กลมตระกลภาษาไท-กะได กลมตระกลภาษาจน- ทเบต กลมตระกลภาษาออสโตรเนเชยน กลมตระกลภาษามง-เมยน โดยมการศกษาการราของกลมชาตพนธในตระกลภาษาตางๆ ดงน การร าของกลมตระกลภาษาไท-กะได วทยานพนธทศกษาเกยวกบการราของกลมตระกลภาษาไท-กะได ทอาศยอยในประเทศไทยประกอบดวยการศกษาเกยวกบชาวผไท ชาวไทดา ชาวไทยวน ชาวไทลอ ทกระจายอยตามภาคตางๆในประเทศไทย โดยผวจยจะสรปองคความรโดยแบงตามกลมชาตพนธ โดยไมแบงตามภมศาสตรทตงถนฐาน หากมขอมลใดทจาเปนตองแสดงเนองจากภมศาสตรและถนฐานอาจมผลกระทบหรอมอทธพลตอลกษณะการแสดง ผวจยจะอธบายเฉพาะในสวนทเกยวของ การร าของชาวไทลาว ยทธศลป จฑาวจตร ศกษาเกยวกบนาฏยลกษณของการฟอนอสาน จากกลมตวอยางทประกอบดวย 1. หมอลา 3 ทาน คอ หมอลาฉววรรณ ดาเนน ศลปนแหงชาต หมอลาทองมาก จนทะลอ ศลปนแหงชาต และหมอลาบญเลศ พรหมชาต 2. การฟอนในเซงบงไฟของคณะบานทาศรธรรมและคณะคมวดใตศรมงคล จงหวดยโสธร 3. หมอลาประยกต โดยลกทงหมอลาสมจตร บอทองและหมอลาซงราตร ศรวไล 4. ทาฟอนหมากกบแกบและลาเพลน ทแสดงโดยวทยาลยนาฏศลปรอยเอด 5. ทาฟอนตงหวายและการฟอนสทนดอน ของสถาบนราชภฏอบลราชธาน เมอทาการวเคราะหขอมลแลวพบวา ทาฟอนของทง 5 กลมตวอยาง มลกษณะรวมกน ซงจดไดวาเปน นาฏยลกษณของการฟอนอสาน คอ 1. การจบนวหวแมมอและนวชไมจรดกน 2. การพรมนว คอ การกระดกนวอยตลอดเวลา 3. การมวนมอ 4. การขยมลาตวและเขาตามจงหวะอยางสมาเสมอ 5. ผหญงกาวไขว 6. ลาตวแขงและเอนทงตว 7. การกาวเทา 8. การยาเทาสมาเสมอ 9. การรกไลของฝายชาย และการฟอนปดปองของฝายหญง 10. ทาฟอนสวนใหญเปนการเลยนแบบกรยาคน สตว ธรรมชาต และมทาทอางองตวละครในวรรณคดบาง 11. การสบทอดทาราเปนรปแบบกลางๆ จากนนจงเพมเตมความคดสรางสรรคของตนเอง ถงแมวาจะมความคดในการจดการแมทาฟอนใหเปนแบบแผน เชนเดยวกบวฒนธรรมของนาฏศลปภาคกลาง แตการสรางสรรคของนาฏศลปภาคอสานกยงคงดาเนนตอ ซงลกษณะดงกลาวเหนไดจากทาราทนามาศกษาจากสถาบนราชภฏอบลราชธานมการนาแบบแผนนาฏศลปมาตรฐานมาใชในการสรางสรรคชดการแสดง ทงนมเหตผลท

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

48

สนบสนน คอ สรางสรรคสาหรบการเรยนการสอน ผวจ ยเหนวา ซงสามารถกาหนดกฎเกณฑในการวดผลและประเมนผลการเรยนการสอนไดเปนมาตรฐานนนเอง ทงนยทธศลปจดประชากรทใชในประชากรเปนกลมวฒนธรรมไทยอสานในการศกษา ซงมการแสดงหมอลาเปนศลปะการรายราทไดรบความนยมกระจายอยทวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยเมอผวจยสบคนในดานชาตพนธแลวสนนษฐานวา กลมวฒนธรรมไทยอสานทเปนประชากรนเปนชาวไท-ลาว ซงเปนกลมชาตพนธหนงในตระกลภาษาไท-กะได ทนบวาเปนกลมชนดงเดมทอาศยอยในดนแดนภาคอสานปจจบนเมอประมาณ 5600 ปมาแลวตามประวตของเครองใชยคบานเชยง ยทธศลป สนนษฐานวา การฟอนอสานมพนฐานมาจากการฟอนในลาผฟาและการฟอนในพธเซงบงไฟ ซงเปนลกษณะการฟอนในความเชอดงเดม คอการตดตอสอสารกบสงศกดสทธเพอเปนทพกพงทางใจในเรองทเกนความสามารถของมนษยในขณะนนจะดาเนนการได กบลกษณะการฟอนตามความเชอดงเดมเชนกน แตมความแตกตางเพราะการฟอนในพธบงไฟเนนความสนกสนานรนเรง ซงนาจะมววฒนาการมาจากการฟอนในลาผฟาอสานซงสรตน จงดา ไดทาการศกษาการฟอนฝฟานางเทยม : การฟอนราในพธกรรมและความเชอของชาวอสาน ความเปนมาและนาฏยลกษณของการฟอนผฟานางเทยมของกลมชนในหมบานพระยน อาเภอพระยน จงหวดขอนแกน มขอคนพบจากการศกษาดงน กลมชนในหมบานพระยน เปนกลมชนทสบทอดเชอสายมาจากอาณาจกรลานชางเวยงจนทร โดยมผงทแสดงความเปนมา

กลมชนภายใตการนาเจาราชครหลวงวดโพนสะเมก อาณาจกรลานชางเวยงจนทร

อาณาจกรลานชาง จาปาศกด

เขตลาวตอนใต กบอาณาเขตดนแดนอสานตอนกลางและตอนใต

เจาแกวผปกครองเมองทง (สวรรณภม) รอยเอด อ.หารไธสง อ.หนองหาร อ.โกสมพสย อ.ชนบท อ.พยคฆภมพสย บรรมย อดรธาน มหาสารคาม เมองขอนแกน อ.พนมไพร ชนบทใต อ.ธวชบร หมบานพระยน อ.สวรรณภม อ.รอยเอด พธกรรมการฟอนผฟา เปนประเพณทสบทอดในความเชอเรองผฟา ผแถนในอาณาจกรลานชางทเชอวาเปนผทใหกาเนดมนษยหรอผบรรพบรษนนเอง ความเชอเรองผฟามกระจายอยทวภาคอสาน โดยเฉพาะกลมคนเชอสายลาว แตความเชอเรองผฟาในหมบานพระยนนนไดรบอทธพลจากเหตการณทางการเมองและการปกครอง ทาใหผฟาในพธกรรมของการฟอนผฟามาจากเมองสมาแทนทจะเปนเมองแกน จากการทเมองแสนขาราชการเมองสวรรณภมขดแยงกบเจาเมองสวรรณภม จงสรางเมองใหมทเมองชนบทโดยขอขนกบเมองนครราชสมา (เมองสมา, สมมา) ซงเปนหวเมองเอกกรงรตนโกสนทรดแลหวเมองภาคอสาน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

49

ลาดบการสบทอดนางเทยม ผประกอบพธกรรมฟอนผฟา

นางเทยม

นางนอย (นางเทยมททาพธตงแตอยทเมองชนบทและเปนนางเทยมคนแรกของหมบานพระยน)

นางธมนา จนทรสา

นางตอ พาณโน ปจจบน

การฟอนผฟาใชใน 2 ลกษณะคอ การฟอนเพอรกษาโรคภยไขเจบ และการฟอนเพอบชาผฟาประจาป การฟอนผฟาเพอรกษาโรคนน เรมจาก 1. มผปวย ทรกษาดวยวธการใดกไมหาย ญาตกจะบอกนางเทยมใหชวยรกษา 2. นางเทยมนดเวลาวนและใหญาตเตรยมเครองบชา 3. นางเทยมเชญหมอมา (หมอแคน) ดวยขนดอกไม (จานใสดอกไม) 5 ค 4. นางเทยมทาการรกษาโดยมผชวย 2-3 คน แลวขบลาเชญผฟาเทวดามาจากเมองสมมาใหมาดอาการผปวย 5. นางเทยมขบลาโตตอนกบพอแม ญาตและผปวยเพอหาสาเหตและบอกวธแกไข 6. นางเทยมสงสอนญาตพนองและคนปวยใหสามคคกน มความรกความอบอนในครอบครว 7. นางเทยมเชญผปวยมาฟอนราใหเบกบานใจ 8. นางเทยมเชญผฟากบเมองสมมา เปนการเสรจสนการรกษา หากไมหายจะมการลาซอมรกษาใหม การฟอนเพอบชาผฟาประจาปทาในชวงเทศกาลสงกรานตในกลมชนทมความเชอเรองผฟาจะทาพธลงขวง (ลานบาน) เพอฟอนรา โดยปลก “ผาม” หรอ “ปาง” เปนทสาหรบใชฟอนรา ขนตอนในการประกอบพธกรรม 1. เหลาศษยผฟาจะนาดอกลนทม (หรอดอกจาปา) เหลา ดายผกขอมอ ใหนางเทยมแลวนาดายกลบไปใหแกสมาชกในครอบครว 2. เชาวนรงขน ทกคนมารวมกนทขวง แลวนางเทยมขบลาเชญผฟาลงมา 3. นางเทยมขบลาชกชวนใหทกคนมาฟอนรา ในครงนผเขารวมลงขวง (การฟอนราประกอบแคน) จะมการแสดงกรยา รองไห กระโดด วง นอนกลงไปกบพน นางเทยมกจะเขาปลอบประโลมดวยคาพดและขบลาเหตการณจะดาเนนเชนนตงแต 7.00-23.00 จงขบลาสงผฟา โดยทาทงสน 3 วน 4. 7 วนหลงจากนน มการเลยงผฟาดวยขนม มะพราวออน เหลาและเชญผฟามาฟอนรา จากลกษณะพธกรรมการฟอนผฟาเพอรกษาโรคและบชาผฟานน นางเทยม มบทบาทเชนเดยวกบหมอจตเวชพนบานททาหนาทรกษาโรคทางใจของผปวย เนองจากเปนผเขาใจบรบททางสงคมอสานเปนอยางด โดยเฉพาะในพธลงขวงสวนใหญจะเปนผหญงทแสดงกรยาอาการตางๆ ออกมา แสดงใหเหนถงอารมณภายในของเพศหญง สวนใหญมครอบครวแลวตองรบภาระหนก โดยถกกดดนมใหแสดงกรยาทไมเหมาะสม เมอถงพธลงขวงหญงเหลานจงมโอกาสแสดงความรสกภายในออกมา พบวาการฟอนผามบทบาทในการดารงชวตของกลมชนชาวอสานอกอยางหนง นอกเหนอจากเปนการแสดงศลปวฒนธรรมประจาถน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

50

ลกษณะการฟอนของผลงชวงในพธการฟอนผฟาแบงทาราออกเปน 3 ประเภทคอ 1. ฟอนทาเดยว คอผฟอนจะฟอนราในทาเดยวไปเรอยๆ เมอเหนอยหรอพอใจจงเปลยนทาใหม การฟอนทาเดยวพบมากในการฟอนลงขวง 2. ฟอนหลายทา การทนาเอาทาตางๆ มาฟอนรวมกนตงแต 2 ทาขนไปเปนกระบวนรา 3. ฟอนเขาค เปนการฟอนหยอกลอ แตไมใชเชงเกยวพาราส เนองจากผฟอนมครอบครวแลว จงตองระวงเรองคาครหา โดยทาจะเปนลกษณะการไลตอนมากกวาเขาแตะตองตว นาฏยลกษณของการฟอนผฟา 1. สวนมากเปนการฟอนในระดบลาตว ดวยการมวนมอเขาแลวสบดออกทาทงสลบกนหรอพรอมกน 2. สาหรบการใชมอ มระดบการใชมอ ระดบสะโพก เอว ลาตว ศรษะ 3. ทาจะเรมจากทางาย คอ ทาแกวงแขนขางสะโพก แลวมวนมอ เกรงมอ ในระดบเอว มการวาดมอ วนมอ แทงมอ สลบกนไป 4. การใชเทา ยาเทา ซดเทา แตะทา เตะเทา จดปลายเทา ไขวเทา ยกเทา กระโดดดวยปลายเทา การบดเทาไปพรอมกน การเขยงเทา การยาเทาตามจงหวะเรว มกไมเปดสนเทา หากเปดสนเทามกใชในทาทตองการความเรวการขยมเทา (หยอน) แลวคอยๆ กาวชาๆ 5. การใชลาตว มใชทากมตวไปขางหนา เอนไปขางหลง เอยงดานขางมกทาพรอมกบการยกสะโพกดานตรงขามเพอถวงนาหนก องคประกอบในการฟอนผฟา

เครองแตงกาย เปนของบชา ประกอบดวย หมาก พล บหร ผา หว กระจก แปง สผง และดอกลนทม ผามหรอปาง ใชไมไผและทางมะพราว ดนตร สวนใหญใชแคนแปด บทขบลา มฉนทลกษณคลายคาประพนธ โคลงสารหรอกลอนอาน นยมใชในวรรณกรรมของพธอสาน การแตงกาย หญง นงผาซนไหม มผาสไบคลองไหลหรอคลองคอ ชาย แตงกายในชวตประจาวนแตมผาสไบพาดไหลเรยกผาถอ

การร าของชาวผไท ชาวภไทหรอชาวผไท ปจจบนอาศยอยใน 8 จงหวด ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คอ จงหวดอานาจเจรญ จงหวดสกลนคร จงหวดกาฬสนธ จงหวดยโสธร จงหวดมกดาหาร จงหวดอดรธาน จงหวดนครพนม และจงหวดรอยเอด มวทยานพนธศกษาถงกลมชาตพนธน 3 ฉบบ คอ ประเทศไทยมชาวภไทเขามาตงถนฐานทงหมด 3 ครงดวยกน ทง 3 ครงมชาวภไทอาศยอยในถนฐานตางๆ ของประเทศไทย โดยอพยพมาจากอาณาจกรสบสองจไทย เวยงจนทร

พ.ศ. 2321-2322 สมยสมเดจพระเจาตากสนมหาราชและพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ตงถนฐานทเพชรบร เรยกวา ลาวทรงดา ลาวโซง ไทยโซง ลาวโซง ไทยทรงดาในเพชรบรเรยกทรงทา ตอมาไดกระจายไปอยทราชบร นครปฐม สพรรณบร

สมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ม 8 กลม ตงอยใน 6 จงหวด คอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

51

1. ภไทในจงหวดกาฬสนธ มาจากเมองวง 2. ภไทในจงหวดสกลนคร มาจากเมองวงและเมองกะปอง 3. ภไทใจจงหวดมกดาหารมาจากเมองวงและเมองดาออ 4. ภไทในจงหวดนครพนมมาจากเมองวง 5. ภไทในจงหวดอานาจเจรญมาจากเมองตะโพน 6. ภไทในจงหวดยโสธรมาจากเมองตะโพน โดยขอความรทไดจากการศกษาการฟอนราของชาวภไทในภาคอสาน ม 3 จงหวด คอ ลกษณะโดยทวไปของชาวภไท ลกษณะทางสงคม เปนลกษณะสงคมชนบท ในอดตไมตดตอกบสงคมอนมากนก ตอมาเมอมความเจรญมาสชมชนชาวภไทกเรมปรบตวรบเอาวฒนธรรมนนๆเขามาสชมชนมากขน วฒนธรรมความเปนอย ดาเนนชวตอยางเรยบงาย อาชพหลก คอทาเกษตรกรรมและมอาชพเสรมคอการทอผา โดยเฉพาะผาไหมแพรวาของชาวภไทบานโพนมชอเสยงมาก ดานความเชอ ยงมความเชอผสมผสานระหวางความเชอเรองการนบถอผบรรพบรษประกอบกบความเชอในพทธศาสนาในพธกรรมตามฮตสบสอง โดยพบวาชาวภไททงทสกลนคร กาฬสนธ และนครพนม มพธเหยาเปนพธกรรมเพอรกษาผปวย มประเพณบชาเจาปมเหสกขของภไทสกลนคร พธเลยงปตา พธบญบงไฟของภไทบานโพน กาฬสนธ ซงถงแมวาจะมชอเรยกพธกรรมเหมอนหรอตางกนไปกลวนแลวแตแสดงใหเหนความเชอเรองผทงผฟาและผบรรพบรษ ดานการแสดงอนเปนเอกลกษณทไดรบการสบทอดตอกนมา สามารถแบงการฟอนรา ออกเปน 2 ลกษณะ คอ

1. การฟอนราในพธกรรม จะเปนการฟอนแบบดงเดม ไมมการปรบปรงเปลยนแปลงมากนก หากจะมการปรบปรงบางจะพบในการฟอนราประกอบพธกรรมทมการรอฟนขนใหม อาท การฟอนราในพธบชาปเจามเหสกข

2. การฟอนเพอความบนเทงหรอจดมงหมายอนๆ สวนใหญเปนการฟอนทมการปรบปรงโดยใชทาดงเดมเปนพนฐาน บางครงอาจมการนานาฏศลปแบบมาตรฐานเขามามบทบาทดวย

สวนองคความรทศกษาเฉพาะชดการแสดงของชาวภไททตงถนฐานในแตละจงหวด มรายละเอยด ดงน การฟอนร าของชาวผไทในจงหวดกาฬสนธ หมบานโพน ต าบลบานโพน อ าเภอค ามวง จงหวดกาฬสนธ เดมมความเชอเรองผฟา ผแถน เชนเดยวกบชาวอสานทวไป ปจจบนเรมมการปรบเปลยน ประเพณบญบงไฟทกาฬสนธกเกดขนจากความเชอเรองผแถน ซงในงานบญประเพณเชนน มการฟอนรารวมอยดวย เดมผฟอนเปนชาย ปจจบนเปนหญง การฟอนแบบชาวบานดงเดมของชาวผไทยบานโพนนนคอ การฟอนละครผไทยและการฟอนผไทย การฟอนละครผไทย ผศกษาสนนษฐานวา มาจากการลอกเลยนแบบการแสดงละครชาตร ทตาบลสนามควายในสมยรชกาลท 4 ซงขณะนนพอคาวว - ควายชาวอสานและชาวผไทยไดเดนทางไปพบเหนจงจามาฟอนเลนในงานบญ ตอมาเกดการฟอนละครแพรหลายในพนทภาคอสาน แตอาจมขอแตกตางตามสภาพแวดลอมของสงคมและวฒนธรรมของทองถน พฒนาการฟอนละครผไทยแบงเปน 3 ยคคอ

ยคดงเดม พ.ศ. 2459-2512 ชางฟอนเปนชาย ลกษณะการฟอนไมมรปแบบหรอกฎเกณฑเทาใดนก โดยการฟอนเปนวงกลมในลานวดทจดงานบญบงไฟ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

52

ยคฟนฟ พ.ศ. 2532-2539 ชวงระยะเวลาจาก พ.ศ. 2512-2532 เปนชวงเวลาทฟอนละครไดหายไปจากประเพณการฟอนของชาวผไทย ตอมาเมอมการฟนฟจงยดรปแบบการฟอนในยคดงเดม จากนน พ.ศ. 2536 มการปรบปรงเปลยนกระบวนฟอน โดยฟอนเปนแถวค เพอเขารวมขวนแหบงไฟ พ.ศ. 2539 ผหญงเรมมบทบาทในการฟอน ยคการประยกต พ.ศ. 2539-2546 ผหญงมบทบาทในการฟอนอยางเตมรปแบบ มการปรบทาฟอน ดนตร ใหเหมาะกบการฟอนของผหญง ในยคนการฟอนละครนอกจากจะฟอนเพอการสบสานประเพณบญบงไฟแลว ยงฟอนเพอการแขงขนดวย ซงสาเหตททาใหฟอนละครผไทยมการเปลยนแปลงนนมาจากสภาพสงคม ความเชอและคานยมทเปลยนไป ปจจยดานบคคล คอ ผหญงเขามามบทบาทในการฟอนแทนผชาย และนโยบายของรฐ

ตาราง 11 นาฏยลกษณทาฟอนละครผไทย ดงเดม ฟนฟ ประยกต

มการเคลอนไหวอยางอสระ มกระบวนทาอยางชดเจน ทาฟอนมความโลดโผนแฝงดวยความเขมแขง

มกระบวนทาชดเจนเนนลลาความออนชอยนมนวล

เทา กระโดด ยกขาขางเดยว ดดขาสงไปดานหลง การฟอนตาม จงหวะกลอง

ยกเทาสงขณะเคลอนไหว ดดขา ไปดานหลงจนตงฉากขณะทผอน ยกขาขางเดยว นงเหยยดขา

ดดเทาดานหลงในขณะทยอน กางขาเลกนอย หมนตวแตะปลาย เทา 4 ทศ

มอ/แขน มวนมอ ไมมจบ วาดวงแขนกวาง อยางอสระ

มอ มวนมอ สะบดมอ โยก ไกว แกวง มอชมอขน-ลง

มอ จบไมตด มวน ไกวมอ จบสะบด มอ

ตว เอนหนา เอนหลง กมตา มดตว หมนรอบตว

โยก เอน บดลาตว

โยก บด หมนตว

ฟอนผไทย จดมงหมายในการสรางสรรคเกดจากตองการฟอนถวายสมเดจพระนางเจาสรกตต พระบรมราชนนาถ ในป พ.ศ. 2521 โดยมการคดประดษฐทาฟอนขนใหม ฟอนประกอบแคนและกลอง แตงกายดวยชดพนเมอง ตอจากนนนาไปฟอนรวมขบวนในประเพณบญบงไฟ นบเปนครงแรกทมการฟอนโดยผหญงในงานบญของชาวผไทย เนองจากเปนชดการแสดงทเพงเกดไดไมนาน คอ พ .ศ. 2521-2546 (ปททาการวจย) ยงไมมความเปลยนแปลงมากนก จะเปลยนกทองคประกอบการแสดงเปลยนตามกระแสสงคม

1. จดมงหมายการฟอน จากเดมถวายสมเดจพระนางเจาสรกตต พระบรมราชนนาถ ปจจบนเพอสรางความบนเทงในงานบญบงไฟ และในการแขงขนตางๆ

2. ดนตร ระยะแรกมกลองกบแคน ปจจบนฟอนประกอบวงโปงลาง 3. จากเดมมทาฟอน 5 ทา ปจจบนม 7 ทา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

53

ตาราง 12 นาฏยลกษณทาฟอนผไทย ฟอนผไทยชวงแรก ฟอนผไทยปจจบน

ไมกาหนดลลาและแบบแผนมากนก ทาทเลยนแบบมามความสมจรง กลาวถงยงไมมการประดษฐมาก

ลลาทาฟอนมระเบยบแบบแผนมากขน กาหนดระยะการเคลอนไหว เนนความออนชอย

เทา เตะเทา ไขวเทา เขยงดวยปลายเทาขณะทกาวไปขางหนา

เตะเทาสง ไขวเทา เขยงดวยปลายเทาอยกบท กาวสบเทา

มอ/แขน มวนมอ หมนขอมอ ตวดมวน วาดวงแขนจนสดแขน มการจบมอ

จบมวนมอ หมนขอมอ ตงมอกาหนดระยะทชดเจน จงสงไมเกนระดบหนา

ตว/หว เฉยงตามการกาวเทา เอยงตามเทาทกาว

ลาตวปดไปมา เฉยงตามเทาทกาว เอยงตามเทาทกาว

การฟอนของชดละครผไทยและฟอนผไทย มความเกยวเนองสมพนธกนหลายดาน มการหยบยมศลปะระหวางกน คอ

1. ฟอนผไทยสวมเลบเลยนแบบฟอนละครในอดต 2. มการนาฟอนผไทยรวมแสดงในงานบญบงไฟเชนเดยวกบฟอนละคร 3. เมอมการฟนฟฟอนละครขนใหม มการนาทาของฟอนผไทยมาปรบใชเหนไดจากทาในฟอนละครผไทย

ยคประยกต การฟอนร าของชาวผไทยในเรณนคร จงหวดนครพนม การฟอนของชาวผไทยในเรณนครนนม 2 ลกษณะคอ นยมในพธกรรมการรกษาผปวยคอ ฟอนในพธเหยา เรยกฟอนเหยา และการฟอนเพอความสนกสนานในโอกาสตางๆ เรยกวาฟอนผไทยเรณนคร ปจจบนไมปรากฏการฟอนเหยา พฒนาการของฟอนผไทยในเรณนคร 1. ในอดต การฟอนของชาวผไทยมในวถชวตประจาวนคอ

- การฟอนเลนกนเหลา เปนการฟอนของชายชาวผไทยในขณะรวมวงสงสรรคและฟอนเพออวดลวดลายการฟอน

- การฟอนลงขวง เปนการฟอนของชายในทานองเกยวพาราสกบฝายหญงทนงทอผาในลานบาน - การฟอนเลาตบ เมอมงานบญพระเวดหรอบญบงไฟ เปนการรวมผไทยจากทตางๆ มการสรางตบ

เปนเพงทพก ชายชาวผไทยกจะฟอนเลาะลดไปตามตบเพอหาหญงทถกใจ ทาฟอนในชวงนเปนการเลยบแบบกรยาของสตวและธรรมชาตของพช ไมมรปแบบตายตว แตกมการยกยองวามผทฟอนไดงาม

2. พ.ศ. 2498 มการเรยงรอยทาการฟอนของผอาวโส โดยคดเลอกทาทเหนวางามมาใช จดชายหญงฟอนเขาค เปนครงแรกทผหญงฟอนรวมกบผชาย นอกจากเดมทผหญงฟอนแตในพธเหยา เพอถวายหนาพระทนง เมอเสดจอาเภอพระธาตพนม 3. มการนาทาทเหนวางามของผอาวโสทเหลออยมาเพมจากเดม มการแบงการฟอนเปนชวงในชดการแสดง คอ ชวงท 1 ฟอนเหมอนกน ชวงท 2 ฟอนคชายหญง คนอนนงลอมวง คทแสดงอยกลางวง ชวงท 3 ฟอนคชายหญง เปนวงกลม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

54

4. นาฟอนผไทยเรณนครไปเผยแพรในทตาง ๆ จงมการเพมทาขนอก โดยสรางสรรคจากธรรมชาต 5. เพมทา จากการนาทาของมวยยวน หรอมวยลานนาของชาวเหนอทอาศยอยในเรณนคร ในฟอนผไทย ทงนผแสดงทคดทาสดหรอทาดนซงเปนลกษณะเฉพาะตวโดยดดแปลงจากทาทมอยแลว ลกษณะทาฟอนผไทยเรณนครนนเปนทาทมาจากการเลยนแบบกรยาของสตว กรยามนษย การเคลอนไหวของพช และมทาอนนอกเหนอจากน นาฏยลกษณการฟอนผไทยเรณนคร เทา เปดปลายเทาตอนยน การเปดสนเทาหลง ลงสนเทาตอนเดน วางเตมผาเทา การแตะปลายเทา เฉพาะผหญง ขา ยกขาไปดานขาง ดานหนา หลง นงเหยยดขาขางเดยวไปขางหลง กาวไขวขา ตว ลาตวตรงและโนมหนาทามม 45 องศา โนมตวตาเกอบขนานกบพน มอ จบไมตด ตงวง มวนมอ กามอหลวม แขน เหยยดตงหงายทองแขน ตงวง งอศอก เอกลกษณทโดดเดนของการฟอนราคอการดดตวเบาๆ ใหลอยจากนนโดยเทาตองไมแตะพนในการกาวเทา ลกษณะดคลายผฟอนสะดดอยในอากาศเปนเทคนคพเศษทยงไมเหนในการแสดงอน ปจจบนมการฟอนผไทยในโรงเรยนของเรณนคร เพอเปนการสบทอดนาฏศลปทองถนอกทงมการเรยนกบครผฟอนทบานคร กลมดนตรทแสดง สมครเลน กงอาชพ อาชพ มทงนกเรยน เจาหนาททางราชการและชาวบานทวไป การฟอนร าของชาวภไทยในหมบานวารชภม อ าเภอวารชภม จงหวดสกลนคร จากความเชอดงเดมเกยวกบการนบถอผบรรพบรษ ผหลกเมอง ถงแมปจจบนจะมการนบถอศาสนาพทธ และมความเจรญตางๆ เขามาในหมบาน ประเพณพธกรรมทสะทอนความเชอดงกลาวของชาวภไทวารชภม ยงคงมสบทอดตอเนองกนมาก คอ พธกรรมบชาเจาปมเหสกข พธเหยา และประเพณตามฮตสบสอง การฟอนของชาวภไทวารชภมม 2 ลกษณะคอ การฟอนประกอบในพธกรรม และการฟอนเฉพาะกจโดยมพฒนาการความเปนมาดงน พฒนาการฟอนภไท ในพธกรรมบชาเจาปมเหสกข ประเพณภไทราลก ยคดงเดม พ.ศ. 2469-2496 ทาฟอนม 4 ทา เปนทาเลยนแบบธรรมชาต โดยฟอนเปนวงกลมรอบศาล ยคฟนฟ พ.ศ. 2498-2520 ฟอนในพธกรรมบชาเจาปมเหสกข หายไปจากชมชนชาวภไทยวารชภมเกอบ 27 ป เมอมการฟนฟ ไดยดรปแบบการฟอนในยคดงเดม และดดทาฟอนตบทหรอฟอนตามบทรองขนใหม ป พ.ศ. 2514 มการนาทาสอดสรอยมาลา และทายงฟอนหาง ทาฟอนในราวงมาตรฐานกรมศลปากรมาเปนทาเชอมในการแปรแถว ยคปจจบน พ.ศ. 2521-2547 (ปททาการวจย) มการปรบเปลยนทาฟอนตบทใหสอดคลองกบบทรองมรปแบบแถวเปนแถวตอน มการใชมอจบในนาฏศลปไทยแทนการมวนมอในการฟอนมากขน การฟอนภไทยเฉพาะกจ เปนการฟอนเพอมงความบนเทง ม 2 รปแบบคอ การฟอนหนาพระทนงและเพอการบนเทงโดยทวไป การฟอนหนาพระทนงเกดขนเมอ พ.ศ. 2514 เพอถวายสมเดจพระศรนครนทราพระบรมราชชนน และการฟอนเพอความบนเทงในพ.ศ. 2535-2547 เชนในงานบนทกเทปสถานชอง 4 บางขนพรหม และงานนาใจชาวสกลนคร นาฏยลกษณการฟอนภไทของหมบานวารชภม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

55

เทา ยาอยกบท / กาวเทาตอสน / ยกขาขางเดยว มอ มวนมอ มการกรายมอ จบตามแบบนาฏศลปมาตรฐาน การแกวงมอตามธรรมชาต ตว โยกตว / ยอตวลง / ลาตวตรง การแปรแถวแบบถลกหางง มการศกษาเกยวกบราของกลมชาตพนธตางๆทอาศยในดนแดนภาคอสานเมอมารวมกนเฉลมฉลองในงานประเพณ คอ การศกษาเกยวกบพฒนาการของฟอนบชาพระธาตพนมของนฤบดนทร สาลพนธ ดงน ฟอนบชาพระธาตพนม จงหวดนครพนมมการจดพธบชาพระธาตพนม ระยะแรกเปนการบชาพระธาตพนมทบรรจพระบรมสารรกธาต ตอมาเมอมเทศกาลไหลเรอไฟ มการนาฟอนบชาพระธาตพนมเปนสวนเสรมใหงานยงใหญขน ตามนโยบายสนบสนนการทองเทยวของรฐ จากตานานการบชาพระธาตพนม มการฟอนหางนกยงถวาย และมการเพมชดการแสดงเรอยๆ จนปพ.ศ. 2543 มการแสดงทงสน 7 ชด คอ ฟอนภไทเรณนคร ฟอนหางนกยง ฟอนศรโคตรบรณ ฟอนตานานพระธาตพนม ฟอนไทญอ ฟอนอสานบานเฮา และฟอนขนหมากเบง พฒนาการฟอนบชาพระธาตพนม เครองแตงกาย เดมเสอผาเปนผาฝายหรอผาไหม ยอมสธรรมชาต เชน คราม ครง ขมนส เครองประดบเปนเครองเงน เครองทอง โลหะ ลกปดหน กระดกสตว ตอมาใชผาลนน ตวน ไหมเทยม ฯลฯ จากโรงงานอตสาหกรรมใชเครองประดบจากลกปดพลาสตก เนองจากตองการจากดงบระมาณคาแตงกาย เพราะมผฟอนเปนจานวนมาก อกทงตองการใหสสนชดการแสดงมความฉดฉาดเพอความดงดดตอผชม ดนตร ระยะแรกดนตรทใชในการฟอนแหกองบญ ประกอบดวย กลอง แคน ฉง ฉาบ พงฮาด ตอมา พ.ศ. 2528-2529 มการนาเครองดนตรไฟฟาผสมกบวงพนบานอสาน ประกอบดวย พณไฟฟา กลองชดและกบแกบ ไหชอง และเปดเครองเสยงในชดฟอนหางนกยง พ.ศ. 2530-2546 มการนาวงปพาทยบรรเลงประกอบชดฟอนหางนกยงและฟอนตานานพระธาตพนม วตถประสงคการฟอน

1. ฟอนในงานพธกรรมเพอบชาสงศกดสทธ จงหนหนาพระธาต 2. ตอมาเปนการฟอนเพอชวยประชาสมพนธหรอเผยแพรศลปวฒนธรรมของจงหวดนครพนม หนหนาหา

พระธาต 3. ฟอนเพอสงเสรมอตสาหกรรมการทองเทยว หนหาคนด

นาฏยลกษณฟอนตางๆ ในการฟอนบชาพระธาตพนม 1. ฟอนหางนกยง วาดวงแขนกวาง สะบดขอมอกระทบจงหวะ เพอใหหางนกยงพลวไหว มความเชอวาเปนการปดสงชวรายออกจากพธ มการสายตวและกนใหสอดคลองการยาเทาในลกษณะยกเทาสง ยดยบแบบยอ ยนยอขาตลอด 2. ฟอนภไทเรณนคร ใชแขนและไหลหมนเปนวง การเดนมอลกษณะเลขแปดขางตว ตามแขนและไหล มลกษณะการบดลาตวเพอรกษาสมดลการทรงตว เทาเดนแบบไขวโดยใชปลายเทา ทาฝายชายมการแสดงความสามารถเฉพาะบคคล เชน การเดนเทาม 2 ลกษณะ กระโดดใหปลายเทาลงพรอมกบยอขา ดนหลงในแนว 45 องศา การยกขาและเทาเปนวงกลม ยกจากดานหลงมาดานหนางอขาสง 90 องศา วางไขวดวยปลายเทาแลววางเตมเทา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

56

3. ฟอนไทญอ การฟอนเกยวพาราสของหนมสาว เปนการเคลอนทของมอและเทา ชา นมนวล มอและแขนวาดวงกวาง กระทบจงหวะแรงกอนสนสดกระบวนทาฟอน ลาตวไปดนตวและกดตว ยาเทาสงเนนหนกขาซาย 4. ฟอนตานานพระธาตพนม เปนฟอนทเกดขนในนาฏยลกษณแบบนาฏศลปมาตรฐาน โดยอาจารยสอนนาฏศลป ลกษณะการตบทตามตานานอรงคนทาน แตมการจบนวไมตด ผศกษาสนนษฐานวาเปนความคลาดเคลอนในการสอสาร 5. ฟอนศรโคตรบรณ เปนการเอาฟอนภไทเรณนครผสมกบเซง แตกตางกบฟอนภไทเรณนคร คอ การสายตวเลกนอยเนนบรเวณสะโพก ยาเทาสง 6. ฟอนอสานบานเฮา เปนชดการแสดงทเนนความสนกสนาน การเคลอนไหวเปนธรรมชาตไมมการดนไหล กดเกลยวขาง ไมบงคบกลามเนอ แตรกษาสมดลในรางกาย ยาเทายกสงตามจงหวะใหปลายเทาลงกอน 7. ฟอนขนหมากเบง การวาดวงแขนกวาง เอยงทงศรษะและตวตามมอสง เทายดยบแบบเซง ยกเทาสง นาฏยลกษณฟอนบชาพระธาตพนม มอ มทงมอจบไมตดและจบตด ซงเปนอทธพลของนาฏศลปไทย การจบไมตดเปนลกษณะการมวนมอและการไลนว วาดวงแขนกวาง ตวปลอยตามธรรมชาตตามมอและเทา ยกเทาสง ลกษณะทาในการฟอนบชาพระธาตพนม จากการเลยนแบบธรรมชาต การเกยวพาราส การปรบปรงจากของเดมทาทหยบยมจากวฒนธรรมอนๆ ทาฟอนตบทตามความหมายในบทประพนธ

จากการศกษาการฟอนราของชาวภไททง 3 จงหวด พบวานาฏยลกษณของการฟอนคอ 1. เปนการฟอนตามความเชอเรองผ เพอบชาผบรรพบรษ ผฟา และฟอนในความเชอตามศาสนาพทธในพธ

ตามฮตสบสอง 2. มการฟอนในวถชวต เชน ฟอนเลนกนเหลา ฟอนลงขวง 3. ลกษณะทารา จบไมตด มการมวนมอ สะบดมอ วาดวงแขนจนสดแขน กาวเทาไขว ยกขาสง ดดเทาสง

ไปดานหลงกอนกาว ทาใหเหมอนลอยตวในอากาศของเรณนคร การโยกตว บดและหมนลาตว กมตว และหงายตว

4. การแตงกายใชผาพนบานประกอบเครองแตงกาย คอกาฬสนธ ใชผาแพรวากาฬสนธ นครพนมและสกลนครใสผาฝายสนาเงนหรอหมอฮอมขลบแดงมสไบสขาวทบไหล

5. ชดการแสดงทไดรบการฟนฟในระยะหลง เรมมทานาฏศลปมาตรฐานเขาผสม การร าของชาวไทลอ

ปยะมาศ ศรแกว ทาการศกษาการฟอนของชาวไทลอจงหวดนาน มรายละเอยด คอ จงหวดนาน ดนแดนทมชาวไทลอ อาศยอยมากทสดในเขตภาคเหนอตอนบน ไทลอเปนกลมชาตพนธ ทมถนฐานเดมอยในแควนสบสองปนนา มณฑลยนนาน ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน อพยพเขามาตงถนฐานอยในอาเภอตาง ๆ ของจงหวดนาน ซงสวนใหญกมการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมไปมากแลว แตในทองทอาเภอทาวงผา โดยเฉพาะไทลอหมบานหนองบว ตาบลปาคา เปนชาวไทลอทมการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมนอยทสด ความเปนมาและพฒนาการในการฟอนของหญงและชาวไทลอ ในป พ.ศ. 2364 ชาวไทลอเมองลา ซงตงอยทางฝ งตะวนออกของแมนาโขง ในแควนสบสองปนนา ไดอพยพมาตงถนฐานอย ณ หมบานหนองบว ตาบลปา อาเภอทาวงผา จงหวดนาน เจามหาวงและเจาหมอมนอย ซงเปนอากบหลานไดทะเลาะววาทกน เมอรบกนเจาหมอมนอยเปนฝายพายแพ พวกเมองลาจงไดหนลงมายงเมองนานโดยอพยพเขามาทางประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ผานมายงบอหลวง (อาเภอบอเกลอ จงหวดนาน ในปจจบน)

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

57

ทาแสง ทากาด จนถงเมองนานชาวไทลอเมองลากลมนจงไดเขามาขอพงพระบารมเจามหายศ เจาเมองนานทปกครองเมองนานระหวาง พ.ศ. 2368-2378 ตรงกบสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ซงตอมาไดขยายตวตงบานดอนมล บานตนอาง ในพนทใกลเคยงกนและ บานแวนพฒนา บานศรพรหม ในอาเภอเชยงคา จงหวดพะเยา ในเมองนาน ชาวไทลอเมองลากลมนไดตงถนฐานอยรวมกบชาวไทยยวนและกลมชาตพนธอน ๆ และไดนาวถชวตในแบบเดมของตนเขามาสบตอภายในกลม คอ ทาเกษตรกรรม ใชชวตความเปนอยแบบเรยบงายและประหยด มความเชอในเรองการนบถอผควบคไปกบพทธศาสนา นอกจากนยงไดนาเอาการฟอนและการขบลอ ซงเปนวฒนธรรมดงเดมของกลมชนเขามา โดยเมอตองการความสนกสนาน รนเรง ชาวไทลอกลมนจะฟอนเจง หรอขบลอไปพรอมกบเสยงปจม เมอผฟงสนกสนานกจะลกขนฟอนไปตามเสยงปจมดวย ทาทางอสระทงหญงและชาย การตงถนฐานอยรวมกบกลมชนอน เชน ชาวไทยยวน ชาวไทใหญ เปนผลใหชาวไทลอรบอทธพลทางวฒนธรรมการละเลน คอ การขบซอและวงสะลอซอซงมาจากชาวไทยยวน และทกวนนกเปนทนยมเชนเดยวกบการขบลอ ดงจะเหนไปจากการบอกกลาวใหชางซอไปรวมซอในงานตาง ๆ ทจดขน สรางความสนกสนานใหกบเจาภาพและผไปรวมงาน ทาใหมผฟงลกขนฟอนอสระเชนเดยวกบฟอนในการขบลอ เปนการแสดงออกถงอารมณทสนกสนานอยางเตมทของผฟอน และชาวไทลอ หมบานหนองบวยงไดรบวฒนธรรมการฟอนมเซอ (มองเซง) ซงเปนการฟอนแบบดงเดมของชาวไทใหญอาเภอทาวงผา เขามาในกลมของตนอกดวย หรอแมแต การรบเอาวฒนธรรมการฟอนแหครวทานและการแตงกายของชาวไทยวนมาดวยเชนกน สนนษฐานวาแตเดมการฟอนแหครวทานของชาวไทลอคงเปนการฟอนอสระไปตามเสยงดนตร ไมมพธรตองในการแหมากนก และเมอไดเหนการแหครวทานของชาวไทยวนทมรปแบบสวยงาม จงไดนามาปรบปรงการแหครวทานของหมบาน ในชวงเวลาดงกลาวในหมบานหนองบวมการฟอนเจง (ไดรบสบทอดมาจากสบสองปนนา) ฟอนมเซอ และฟอนพมา เกดขนตามลาดบ แตดวยเหตทขาดผสบทอดฟอนเจง ซงเปนการฟอนดงเดมของชาวไทลอจงทาใหการฟอนชดนสญหายไป แตตอมาเมอประมาณ ปพ.ศ. 2487 ไดมครเจงชาวไทยวนทเดนทางรบจางสอนฟอนเจงตามหมบาน ไดเขามาสอนฟอนเจงใหแกชาวไทลอในหมบานหนองบว จงทาใหชาวไทลอในหมบานไดรบเอาวฒนธรรมการฟอนเจงจากชาวไทยวนเขามา ซงรปแบบการฟอนนนไมสามารถระบไดแนชดวาเปนการฟอนของชนชาตใด เพราะเมอครเจงทานนเดนทางรบจางสอนไปทว อาจทาใหพบเหนทวงทา การฟอนทหลากหลาย และไดจดจานามาผสมผสานกบทวงทาการฟอนเดม ดงนนฟอนเจงทถายทอดใหแกชาวไทลอในหมบานหนองบวจงเปนลกษณะเฉพาะของครทานน เมอชาวไทลอ เรมเปนทสนใจในวงวชาการ นกวชาการครอาจารย และนกศกษาจากสถาบนการศกษาตาง ๆ จงไดเขามาศกษาถงวถชวตความเปนอยตลอดจนประเพณและวฒนธรรมของชาวไทลอ ทาใหชาวไทลอในหมบานหนองบวไดมโอกาสตอนรบคณะผเยยมชมกลมตาง ๆ และไดมการฟอนเจง ฟอนพมา ฟอนรบตามมรรยาทของเจาบานทด นอกจากนทางหมบานยงเปดโอกาสใหบคคลภายนอกเขามาชมการประกอบพธบวงสรวงดวงวญญาณเจาหลวงเมองลาทจดขน ๆ ทก 3 ป ในเดอนธนวาคมดวย เพอเปนการสรางรายไดใหแกชมชนและเปนการประชาสมพนธหมบานใหเปนทรจกตอบสนองนโยบายการทองเทยว และในงานบวงสรวงฯ

พ.ศ. 2539 คณะกรรมการหมบานไดมความเหนวา ควรจะมการประดษฐฟอนชดใหมขนมาเพอฟอนบชาเจาหลวงเมองลา และวตถประสงคคอ เพอใหนกทองเทยวทเสยเงนในการเขาชมพธบวงสรวง ไดชมการฟอนชดใหมบาง จงมอบหมายใหครอาจารยในหมบานประดษฐ “ ฟอนไทลอ “ ขนจากประสบการณทางดานการฟอนทมอย ดงนน การฟอนทพบในกลมชนไทลอ ไดรบอทธพลมาจาก 2 ประเดนใหญ คอ อทธพลจากกลมชนตางเชอชาตทอาศยอยในพนทใกลเคยงกน และอทธพลจากนโยบายสงเสรมการทองเทยวสงผลใหเกดการฟอนขน องคประกอบและลกษณะทาฟอนทง 5 ชด คอ ฟอนอสระ ฟอนมเซอ ฟอนพมา ฟอนเจง และฟอนไทลอ พบวาการฟอนแตละชดมองคประกอบทสาคญและลกษณะทาฟอนดงน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

58

ฟอนอสระ องคประกอบการแสดง เปนการฟอนของผหญงสงอาย แตงกายดวยเสอผาตามสมยนยม คอ สวมเสอแขนสน

นงกางเกงขายาว ฟอนไปพรอมกบวงสะลอซอซง บรรเลงเพลงลองนาน ซงสถานทฟอนคอ บรเวณลานบาน ลกษณะทาฟอน ผฟอนใชการมวนมอขางลาตว และยาเทาตลอดการฟอน โดยการเคลอนทอยางอสระ และใชพลงในการฟอนไมมากนก เพราะไมมการเกรงขอมอ ยอและยบตวมากนก อกทงลาตวยงตงตรงปลอยตามสบาย ฟอนมเซอ

องคประกอบการแสดง ชางฟอนชายตงแต 8-10 คนขนไป แตงกายแบบชายไทลอ คอ สวมเสอคอตง แขนยาวสดาหรอคราม นงเดยวสามดก และฟอนไปตามจงหวะดนตรทบรรเลง ไดแก กลองมเซอ ฆองชดและฉาบเปนการฟอนทใชในการแหครวทานในเทศกาลงานบญตาง ๆ เชน งานบวชลกแกวงานฉลอง โดยฟอนไปตามถนนทใชเดนทางไปวด ลกษณะการฟอนมเซอนนชางฟอนจะเรยงแถวตอนค 2 โดยใหชางฟอนทมความสามารถและประสบการณในการฟอนอยดานหนา ชางฟอนจะฟอนสลบซาไปมาทงดานขวาและซาย ซงกลมผชมสามารถเขามารวมฟอนไดเชนเดยวกน โดยฟอนอยดานหลงตามชางฟอนหรอฟอนตามอารมณของตนเองกได และเมอจดหมายปลายทางแลว ทงชางฟอนและนกดนตรกจะแยกยายกนไปพกผอนตามอธยาศย ลกษณะทาฟอน มการใชรางกายคอ การใชศรษะม 2 ลกษณะ คอ ตงตรง และเอยงตามลาตวลกษณะการใชลาตว พบวาม 5 ลกษณะ คอ ตงตรง หนไปดานขาง เอนไปดานขาง บดลาตวและตไหล ลกษณะการใชมอ พบวาม 2 ลกษณะ คอ มอตงวง และหกขอมอเขาหาลาแขนโดยหงายฝามอขน ลกษณะการใชเทาพบวาม 3 ลกษณะ คอ ยกเทา กาวเทา และเบนปลายเทา

ทศทางในการเคลอนไหว คอการเคลอนไหวไปดานหนาโดยเคลอนจากจดหนงไปยงอกจดหนง โดยการหนลาตวไปดานขวาและซายสลบกบการหนหนาตรง ลกษณะทาฟอนสามารถปฏบตซาไปไดเรอย ๆ เชนเดยวกบฟอนพมาซงเปนการฟอนแห พลงในการฟอนมเซอ ชางฟอนใชพลงทแตกตางกนมทงนมนวล และรนแรง ทงนเมอตองการอวดฝมอในการฟอนของตน ทาใหการฟอนทออกมาไมพรอมเพรยงกนนก

ลกษณะเดนของการฟอนมเซอ คอ การกาวเทาทมชวงความกวางระหวางเทาทงสองขางมากกวาปกต ทาใหลาตวทหนไปดานขางสามารถเอนไปดานขางไดมากขนจนดเปนเสนแนวเฉยงนอกจากนการเบนปลายเทา การบดลาตวและการตไหลเมอตองการจะเปลยนทศทางในการฟอนจากดานหนงไปอกดานหนงเปนการเคลอนไหวททาใหการฟอนดนมนวลและกลมกลนกน

ฟอนพมา

องคประกอบการแสดง คอ ชางฟอนหญงประมาณ 6 – 10 คน แตงกายดวยเสอสขาวแขนยาว หมสไบสขาว และนงซน ผมเกลามวยจวอง ตอมาในปพ.ศ. 2516 ไดเปลยนมาแตงกายแบบหญงไทลอ คอ สวมเสอป ด นงซนมาน โพกศรษะดวยผาสขาว การแตงกายทง 2 แบบ นยมสวมเครองแตงกายประดบททามาจากเงนและทอง ไดแก สรอยคอ ตางห แหวน เขมขด และซมเปง

เครองดนตรทบรรเลงประกอบการฟอนในอดตม 3 ชน ดวยกน คอกลอง ฆอง และฉาบ ตอมาในป พ.ศ. 2516 ไดนาวงสะลอซอซงเขามารวมบรรเลงเพลงพมาเรอยมาจนถงปจจบน ฟอนพมานยมฟอนในงานเฉลมฉลอง โดยฟอนแหนาหนาเครองครวทานและฟอนรบขบวนครวทาน ปจจบนใชฟอนตอนรบแขกบานแขกเมอง และฟอนในงานบวงสรวงดวงวญญาณเจาหลวงเมองลา

สถานทในการฟอนนนม 2 ลกษณะ คอ ถนนทใชเดนทางไปยงวดสาหรบการฟอนแห และลานหรอเวทสาหรบฟอนโดยไมเคลอนท ผชมทมประสบการณในการฟอนพมากมกจะเขามารวมฟอนดวย ในการฟอนพมานนชางฟอนจะ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

59

เรยงแถวตอนค 2 และฟอนทาตามลาดบทไดมการนดแนะกน เมอจะเปลยนทาฟอนลาดบตอไป ในอดตชางฟอนจะฟงจากเสยงเครองดนตร ตอมามการนานกหวดมาเปาใหสญญาณแทน และการนบจานวนครงในการปฏบต

ลกษณะทาฟอน มการใชรางกายสวนใหญดงน การใชศรษะเอยงตามลาตวมากทสด ลกษณะการใชลาตว พบวาม 4 ลกษณะคอโนมไปดานหนา เอนไปดานขาง ตงตรง และเบยงออกดานขาง ลกษณะการใชมอ พบวาม 3 ลกษณะใหญ ๆ คอ มอจบ มอตงวง และพนมมอ ลกษณะการใชเทา พบวาม 2 ลกษณะ คอ ยาเทาและกาวเทา

มทศทางในการเคลอนไหวไปดานหนา ตลอดการฟอนโดยเคลอนไหวไปในลกษณะทแยงมมประมาณ 45 องศา เพอเบยงตวใหผชมทอยดานขางสามารถเหนการฟอนไดอยางทวถงกน และลกษณะทาฟอนทพบเปนทาพนฐานฟอน และทาเลยนแบบธรรมชาต ซงเปนกระบวนทาทไมซบซอนมากนก และมจานวนทาฟอนไมมากเพราะชางฟอนสามารถปฏบตซาไปไดเรอย ๆ และเนนการใชมอเปนหลก การใชพลงในการฟอนมทงหนกและเบาสลบกนไป ซงจงหวะหนกเปนจงหวะเบาเปนจงหวะของการกาวเทา เพราะไมมการยอหรอยดตว อกทงลาตวยงตงตรงปลอยตามธรรมชาต

ลกษณะเดนของทาฟอนพมาทพบ คอ การโนมลาตวไปดานหนา เอนลาตวไปดานขางและเบยงลาตวออกพรอมกนในขณะทฟอน และการกาวเทาในลกษณะครงวงกลมเพอใหสมพนธกบลาตวทเบยงไปดานขางเปนการเคลอนไหวของฟอนพมาโดยเฉพาะ

ฟอนเจง

องคประกอบในการฟอน ชางฟอนชาย 1-2 คน สวมเสอแขนสน สดาหรอคราม นงเตยวสามดก คาดผาขาวมารอบเอว ฟอนไปตาม

จงหวะดนตรทบรรเลง ไดแก กลองแอว ฆอง และฉาบซงจงหวะดนตรนนมความเราใจ สนกสนาน สอดคลองกบลกษณะการฟอนทดคลองแคลวรวดเรว นยมฟอนในเทศกาลสงกรานตหรอปใหมของไทลอ งานบวชลกแกว โดยฟอนบรเวณลานทโลงกวางและมพนเรยบ

ลกษณะการฟอนเรมตนดวยการตบมะผาบของชางฟอนเพอเปนการขมขวญคตอส แลวจงทาทาฟอนตาง ๆ ซงชางฟอนจะตองดชนเชงและฝมอกนกอนทจะปฏบตทาฟอน ถาเปนชางฟอนทไดรบการถายทอดมาจากครทาเดยวกน กมกจะปฏบตทาฟอนในลกษณะเดยวกน แตถามาจากครคนละทาน การปฏบตทาฟอนกจะแตกตางกน และกอนทจะปฏบตทาฟอน ชางฟอนจะตองตบมะผาบเสยกอน สาหรบการตบมะผาบนสามารถกระทาไดทกครงทมโอกาส และเมอชางฟอนรสกเหนดเหนอยกสามารถหยดพกได โดยเปดโอกาสใหชางฟอนคนอนขนมาแสดงฝมอหรอถาไมมกแยกยายกนไปพกผอนตามอธยาศย การฟอนเจงนมไดมการตดสนวาแพหรอชนะแตประการใด แตเปนการฟอนเพอความสนกสนานและฝกฝมอในการฟอน

ทาฟอนเจง ประกอบดวยกระบวนทาฟอน 3 ชด คอ กระบวนทาตบมะผาบ กระบวนทาฟอนปองกนตว และกระบวนทาฟอนลายงาม

ลกษณะทาฟอน มการใชรางกายโดยสวนใหญดงน การใชศรษะพบวามลกษณะตงตรงมากทสด การใชลาตวพบวาม 2 ลกษณะ คอลาตวตงตรงและเบยงลาตวไปดานขาง การใชมอและแขน พบวา เปนการใชมอระดบลาตวดานหลงและดานขาง ไดแก มวนมอ ตบมอ และตงขอมอขนในลกษณะมอแบ สวนแขนเปนลกษณะแขนงอไมเหยยดจนตง การใชขาและเทาพบวา มการนง 2 ลกษณะ คอ นงตงเขายกกนขนและไมยกกนขน สวนเทาพบวาม 4 ลกษณะ คอ ยกเทา ยนเตมฝาเทา กระโดดและกาวเทา

มทศทางในการเคลอนไหวโดยอสระ ชางฟอนสามารถใชพนททกสวนของสถานทฟอนได เพอเปนการอวดฝมอและพละกาลงใหผชมรอบดานไดเหน โดยเฉพาะหญงสาวทตนเองหมายปองเปนวธการเลอกคอกลกษณะหนงของหนมสาวในสมยกอน กระบวนการทาฟอนโดยสวนใหญเปนทาทเลยนแบบมาจากทาธรรมชาตโดยเฉพาะกรยาของสตวและมนษย ซงทาฟอนทเลยนแบบกรยาของสตวเปนทาฟอนปองกนตวเปนสวนใหญอาจเปนเพราะทาทางในการตอส

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

60

ของสตวแตละชนดจะมลกษณะเดนและมความหลากหลายมากกวาทาทางของมนษย สวนทาทเลยนแบบกรยามนษยนนกเปนทาทางทแสดงใหเหนถงการดารงชวตและการแตงกายของคนในภมภาคนน พลงในการฟอนเจง ชางฟอนใชพลงทรนแรงอยางตอเนองจากเปนการฟอนในเชงการตอส ทตองอวดฝมอและชนเชงตาง ๆ

ลกษณะเดนของทาฟอนเจง คอ การใชลาตวเบยงไปดานขางทงสองขางสลบกนไปมาเพอใชเปนเสมอนเกราะปองกนอวยวะสวนสาคญ และสามารถใชมอและเทาปองกนหรอจโจมคตอสไดถนดกวา และการโนมลาตวไปดานหนามากจนขนานกบพน นอกจากนการกระโดดเมอจะกาวเทาและนงลงในทาฟอนเพอแสดงถงความแคลวคลองวองไวในการเคลอนไหวกเปนลกษณะของฟอนเจงโดยเฉพาะ

ฟอนไทลอ

องคประกอบการแสดง คอ ชางฟอนหญง ประมาณ 6 – 10 คน สาหรบงานรนเรงทวไป และประมาณ 30 – 40 คน สาหรบงานบวงสรวงดวงวญญาณเจาหลวงเมองลา ลกษณะการแตงกาย ชางฟอนสวมเสอป ด นงซนมานหรอซนลายนาไหลโพกศรษะดวยผาสขาว ซงการแตงกายของฟอนไทลอสามารถประยกตใหสวยงามไดเชนเดยวกน เชน นาผาสไบมาพาดไหลเปลยนจากเสอป ดสดาหรอครามมาเปนสแดง และสชมพ สวมเครองประดบ ไดแก สรอยคอ ตางห แหวน เขมขด และซมเปง โดยชางฟอนจะแตงกายในลกษณะเดยวกนทงหมด ใชวงสะลอซอซงบรรเลงเพลงฟอนไทลอประกอบการฟอน ฟอนในงานบวงสรวงดวงวญญาณเจาหลวงเมองลา ในงานเทศกาลรนเรงตาง ๆ และงานตอนรบแขกตางบานตางเมองสาหรบสถานทในการฟอนนนสามารถฟอนไดทงบนลานและเวท

ลาดบการฟอนเรมดวยชางฟอนเดนฟอนจากดานหลงเวทมาฟอนตรงกลางเวท โดยนบจานวนครงทปฏบตในแตละทาฟอน เพอใหฟอนไดอยางพรอมเพรยง และเมอสนสดการฟอน ชางฟอนกจะจบดวยทาไหว จากนนกจะเดนเขาไปในดานหลงเวท

ลกษณะทาฟอน มการใชรางกายโดยสวนใหญดงน การใชศรษะตงตรงเปนลกษณะทพบมากทสด การใชลาตวพบวา เปนลาตวตงตรงปลอยตามธรรมชาตไมมการดนเอวหรอตงไหล การใชมอ พบวาม 2 ลกษณะคอ มอตงวง และมอจบ การนง พบวาม 3 ลกษณะ คอ นงพบเพยบ นงทบสนเทา และนงคกเขา การใชเทา พบวาม 5 ลกษณะคอ กาวเทา แตะเทา ขยบเทา และยาเทา

ทศทางในการเคลอนของฟอนไทลอ พบวาไมมการแปรแถว แตใชการเบยงลาตวและหนลาตวไปดานขางทงซายและขวาสลบกน โดยใหชางฟอนปฏบตทาฟอนในทศทางเดยวกนทงหมด ทงนเพอไมใหชางฟอนรสกสบสนในการปฏบตทาฟอน ทาฟอนโดยสวนใหญไมไดสอความหมายแตประการใด ยกเวนทาไหวในชวงเรมตนและจบการฟอนทแสดงความเคารพสงศกดสทธและครอาจารย อกทงยงใชสอความหมายวาจบการฟอนไดอกประการหนง การใชพลงในการฟอนเปนไปอยางนมนวล ทาใหการเคลอนไหวดเนบชา ไมรนแรง

ลกษณะเดนของฟอนไทลอ พบวา ในทานงฟอน ชางฟอนจะขยมตวเบา ๆ ตามจงหวะ 4 จงหวะ ในขณะทเปลยนการปฏบตของมอจากทาหนงไปยงอกทาหนง นอกจากนการเคลอนไหวโดยการใชมอขางหนงตงวงบนหนาตก อกมอหนงจบสงหลงแตะเทาหรอนงปฏบตเปนทาฟอนทใชในการเปลยนอรยาบถจากการยนไปนง หรอจากการนงไปยน ซงเปนทาฟอนทใชมากทสดในการฟอนไทลอ

นาฏยลกษณทาฟอนของชาวไทลอ มลกษณะทเหมอนกน 4 ลกษณะคอ การยดและยบตวทดนมนวล เปนการยดและยบตวลงตามธรรมดาโดยไม

กระทบเขา การเคลอนไหวรางกายอยางตอเนองและสมพนธกนตลอดการฟอน การไมมทานงเหมอนรามาตรฐาน มการเบยงลาตวไปดานขางทงซายและขวา และการใชมอโดยไมบงคบสวนของนวมอมากนก ทาใหมอทปรากฏเปนมองอตลอดการฟอนลกษณะเปนฟอนพนบาน

การฟอนของชาวไทลอ จาแนกทาฟอนได 2 ลกษณะคอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

61

1. ลกษณะทาฟอนทเลยนแบบมาจากทาธรรมชาต ไดแก พช คนและสตว 2. ลกษณะทาพนฐานในการฟอน ไดแก มอตงวง มอจบ มวนมอ

การฟอนร าของชาวไทด า ชาวไทดาคอเขามาอาศยตงถนฐานในประเทศไทย 2 ครง คอ ครงท 1 พ.ศ. 2321-2322 สมยสมเดจพระเจาตากสนมหาราช ชาวไทดาตงถนฐานทเพชรบร เรยกวา ลาวทรงดา ลาวโซง ไทยโซง ลาวโซง ไทยทรงดาในเพชรบรเรยกทรงดา เนองจากโซงมความหมายวากางเกง ทเรยกวาทรงดากเปนเหตผลมาจากการทกลมชนนยมใสเสอผาสดา ตอมาไดกระจายไปตงถนฐานอยทราชบร นครปฐม สพรรณบร ครงท 2 พ.ศ.2335-2338 สมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ไดกวาดตอนชาวลาวทรงดา หรอผไทดา และลาวพวน สงมาทกรงเทพมหานคร โดยมรบสงใหลาวทรงดาตงบานเรอนทเมองเพชรบรเชนครงแรก มวทยานพนธของเออมพร เนาวเยนผล ทศกษาการราของชาวไททรงดาทจงหวดเพชรบร ราชบร นครปฐมและสพรรณบร มรายละเอยดคอ เมอไทยทรงดาเขามาเพอพระบรมโพธสมภาร ไดรบพระเมตตาจากรชกาลท 4 และรชกาลท5 โดยไดมโอกาสแสดงศลปะพนบาน คอขบแคน แอวลาวหนาพระทนง ไทยทรงดา มความเชอในผแถน ผบรรพบรษ โดยแตละปมการทาบญเซนไหวใหกบวญญาณบรรพบรษของตระกล คอ พธเสนเรอน แตมการนบถอพทธศาสนารวมดวย การฟอนราเปนสวนหนงของประเพณการละเลนพนบานดงเดม เรยกวา อนคอน หรอ อนกอน จดทกปในชวงเดอน 5 ระหวางการเลนของหนมสาวมการฟอนราสลบการเลนโยนลกคอน โดยมการแอวลาว และเซงแคนประกอบการฟอน ในบรเวณลานกวาง เรยกวา ลานขวง หรอ ลานขวง ตอมาประเพณการเลนคอนคอยจางหายไป แตประเพณการฟอนยงพบในงานประเพณไทยทรงดา ซงจดเปนงานประจาป จากการศกษาการฟอนไททรงดาในจงหวดเพชรบร ราชบร นครปฐมและสพรรณบร แบงการฟอนออกเปน การฟอนในปจจบน และการฟอนแบบจารตดงเดม การฟอนในรปแบบการฟอนในปจจบน หรอฟอนแบบปรบปรง พบในกลมไทยทรงดารนหลง โดยมการเปลยนแปลง ปรบปรง ผสมผสานทาไปตามยคสมย เชนผสมผสานโดยใชท าฟอนและเพลงจากการราโทน และละครพนบานในภาคกลาง ใชทวงทานองเพลงตามสมย และเพลงไทยเดม ทงนมการประยกตทาฟอนขนใหมโดยอาศยทาฟอนแบบเดมเปนพนฐาน และมการคงลกษณะการแตงกายและดนตรคอแคนไวเชนเดม การฟอนในรปแบบจารตดงเดม พบในกลมชาวไททรงดาอาวโส ซงมการใชเทาในลกษณะตางๆ โดยลกษณะการกาวเทา ๆไมยกเทาสงจากพนมากนก ทาใหทวงทาการฟอนมความนมนวล สวนการฟอนแบบประยกตจะแตกตางตามอทธพลของสภาพแวดลอมในแตละทองถน นาฏยลกษณการฟอนไทยทรงด า

1. การใชมอและแขน ตองมความตอเนองสมพนธกน ตามลกษณะและวธการฟอนควงมอ โดยการหมนสะบดมอใหสมพนธกบจงหวะ ทวงทานองแคน การใชแขนทงสองขางมกตางระดบกน

2. การฟอนหมนควงมอสะบดขน ทาใหการฟอนมลกษณะเดนคลายกบดอกไมแตละดอกทกาลงชชอเบงบาน

3. วธการฟอนทกาวเทาลงตามจงหวะของทวงทานองเพลงพรอมกน โดยไมจาเปนวาจะตองกาหนดใหเปนเทาขางเดยวกน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

62

4. จงหวะของทวงทานองเพลงสมพนธกบการลงจงหวะในการฟอน โดยการกาวเทายาเทาจะประสานสมพนธกบการเคลอนไหวของลาตว มอ แขน ศรษะ

5. ผฟอนตองเอยงลาตว ยอเขา กาวเทา และขยบสะโพกใหสมพนธกน 6. การยอตวลงตา ทเรยกวา ออนใหจาตดดน เปนความสามารถของผฟอนแตละคน 7. ผฟอนมความเปนอสระในการเคลอนไหวของมอ แขน เทา แตตองลงจงหวะใหพอดกบจงหวะปดของ

เพลงในแตละชวง 8. การจดรปแบบในการฟอนโดยเคลอนทเปนวงกลม 9. การฟอนตามทวงทานองเพลงแคน ทมอตราจงหวะชา เรว ปานกลาง เปนสงกาหนดลกษณะทาฟอน 10. การขยบสะโพกสายไปมา ดวยวธการงอขาโดยทสวนบนของลาตวไมตองขยบ เกดความงามจากการ

สะบดไหวของชายผาซน 11. การฟอนสวนใหญ จะตองยอเขาฟอนตลอดเวลา มการถายเทนาหนกใหเกดความสมดลย ทาใหเกดการ

ใชพลงกลามเนอ มการผอนคลายตลอดเวลา 12. ความงดงามของการฟอน เกดจากทวงทาการยางกาว การหมนควงมอ การเอนตวขณะทฟอน หรอการ

ยนปกหลกฟอนทสอดคลองกบทวงทานองเพลง มกเกดจากประสบการณการฟอนทมากกวา 30 ป ของผเชยวชาญของฟอนไทยทรงดา

การร าของชาวไทยวน ไทยวนหรอไทลานนา ตงถนฐานอยมากทจงหวดทางภาคเหนอ อาท เชยงใหม เชยงราย เปนตน มการศกษาเกยวกบการฟอนราของชาวลานนา โดยรจนจรง มเหลก เลอกศกษาเกยวกบฟอนสาวไหม แบบครบวเรยว รตนมณภรณ และครคา กาไวย ศลปนแหงชาต

ฟองเจง เปนศลปะการตอสของชาวลานนาทเปนศลปะการปองกนตวของลานนาแตโบราณ โดยการเคลอนไหวสวนตางๆ ของรางกายในทวงทลลาของนกรบทมท งรกไล หลบหลกดวยปญญาปฏภาณไหวพรบ ศลปะการตอสเจงยงม แมทา แมลาย อกอยางหนงทเรยกวา เจงสาวไหม เปนศลปะการแสดงของชาวลานนาทปรบปรง ประยกตและเลยนแบบอากปกรยาของการสาวไหม คอ การดงเสนไหมออกมาเปนเสนเพอทอเปนเครองนงหมตอไป เมอนามาเปนทาฟอนจงตองเปลยนแปลงใหเปนลลาทออนชอยสวยงาม เหมาะสมกบหญงสาว ซงแตเดมเปนศลปะการตอสของชายชาตร โดยลายเจงจะมลลาทาสาวไหมปรากฏอยดวย

องคประกอบทส าคญและลกษณะทาฟอนครบวเรยว รตนมณภรณ การแสดงฟอนสาวไหมเปนการฟอนทมชางฟอนตงแต 1 คน 3 คน หรอ 6 คน หรอมากกวานน ผแสดงทฟอนสวนใหญเปนผหญง การแตงกายของชางฟอน นยมใสชดพนเมอง คอ นงผาซนลายขวาง สวมเสอคอกลมหรอคอตงเปนแบบผาฝาย ผาอกตลอดตว มสไบหมทบเสอ ตดเขมกลด เกลาผมมวย ตดดอกไม เครองประดบสวมตามแตชางฟอนจะหาได

โอกาสทแสดง มกจะฟอนในงานปอยหลวง งานรบแขกบานแขกเมอง งานขบวนแหตางๆ วงดนตรในสมยอดตทผานมาจะมวงปาดฆอง วงเตงถง เพลงทใชจะเปนเพลงลาวสมเดจแปลง หรอใชวงสะลอ ซอ ซง ประกอบการฟอนกได เพลงทใชคอเพลงสาวไหม เพลงฤาษหลงถา ในการฟอนแตละ

ครงจะมทาฟอนทเปนแบบฉบบของครบวเรยวอย 13 ทา คอ เทพนม (ทาไหว) บดบวบาน พญาครฑบน สาวไหมชวงยาว มวนไหมซาย-ขวา มวนไหมใตเขาซาย-ขวา มวนไหมใตศอกซาย-ขวา มวนไหมในกอง พงหลอดไหม สาว

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

63

ไหมรอบตวซาย-ขวา แยกเสนไหม คลปมไหม ปผาแลวพบผาเปนผนผา จบลงดวยทาคกเขาตอทาพญาครฑบนแลวไหว ทศทางในการเคลอนไหวของการฟอนสาวไหม พบวาไมมรปแบบการแปรแถว แตใชการเดนไปดานขางและใชการเอยงลาตว หมนตว หนลาตวไปดานซาย-ขวา เพราะชางฟอนมกนยมฟอนสาวไหมคนเดยวเสยสวนใหญ

การใชศรษะในการฟอนศรษะจะตงตรง และมการเอยงศรษะตามลาตว เพอความสมดลในการฟอน และความสมพนธกนกบการใชลาตวในลกษณะตางๆ ดวย การใชลาตวทพบมลกษณะเชนเดยวกบการใชศรษะ คอ ลาตวตงตรง ลาตวเอนไปดานขาง ลาตวโนมไปดานหนา ลกษณะลาตวทพบมากทสด คอ ลาตวตงตรง เปนลกษณะลาตวตงตรงปลอยตามธรรมชาตแบบพนบาน ไมมการดดเอวหรอตงไหล การใชแขน พบวาการใชแขนสวนใหญมระดบตางกนมากกวาระดบแขนทเทากน การใชขา พบวามการยดยบตวในการฟอนสาวไหมแบบพนเมอง คอ ไมกระทบเขา การนง พบวาม 4 ลกษณะ นงกบสนเทา นงคกเขา นงคกเขาหนงขางและนงตงเขาหนงขาง การใชเทา พบวา มการกาวเทา ยกเทา ยาเทา

ลกษณะเดนของการฟอนสาวไหมครบวเรยว รตนมณภรณ

ทาฟอนในทานง ชางฟอนจะมการกลอมตวพรอมกบปฏบตกระบวนทาฟอนไปดวย กลาวคอ ในขณะทเปลยนการปฏบตของมอจากทาหนงไปยงอกทาหนง นอกจากนการใชมอในลกษณะจบจะเปนลกษณะเฉพาะ หมายถง การจบเสนไหม และมการวนจบในลกษณะการพนไหมในลกษณะตางๆ ของการจนตนาการในการประดษฐกระบวนทาของชางฟอน การเดนจะเดนลากเทา เคลอนทไปดานขาง มลกษณะเดนเตมเทา และมการยดยบแตไมใชหมเขาแบบนาฎศลปไทย พบทงในทายนและทานง (โดยทานงใชการเคลอนไหวมอและการกลอมตวเปนหลกในการฟอน) กอนทจะเรมปฏบตทาฟอนในลกษณะอนตอไป ชางฟอนจะฟอนทาเชอม (ทาสาวไหมชวงยาว) ทมท งนงและยน กอนเรมกระบวนทาฟอนลาดบอน การเปลยนอรยาบถจากยนไปนงหรอจากนงไปยน

ฟอนสาวไหมของครค า กาไวย องคประกอบในการแสดง

ผแสดงสวมเครองแตงกายแบบผชายชาวลานนา คอ สวมเสอผาฝาย ผาอกตลอดตว มเชอกผก สวมกางเกงเตยวสามดก หรอกางเกงขากวย มผาแดงคาดเอว

โอกาสทแสดง ฟอนในงานปอยหลวง งามสงกรานต งานปใหม งานรบแขกบานแขกเมอง สามารถแสดงไดทงบนเวทและขบวนแห

ดนตรทใชในการฟอนลายสาวไหมจะใชดนตรวงสะลอ-ซอ-ซง ซงเปนวงพนเมองภาคเหนอ ทานองเพลงและจงหวะเดมใชเพลงปราสาทไหว ฤาษหลงถา แตเหนวาเปนจงหวะทชามากและตอมาไดเปลยนมาเปนเพลงสาวไหมและเพลงซอป นฝาย

ขนตอนในการแสดงฟอนลายสาวไหม ชางฟอนจะออกมานงและเรมไหวกลางเวท แลวเรมฟอนจนจบกระบวนทา การสบทอดฟอนสาวไหมชดน ครคา กาไวย ยงไมไดถายทอดใหกบลกศษยคนไหนอยางเตมรปแบบ เพยงแตไดนาไปปรบปรงกบฟอนสาวไหมของครพลอยส สรรพศร มาเปนฟอนสาวไหมแบบนาฎศลปทเหนกนโดยทวไป กระบวนทาฟอนสาวไหมของครคา กาไวย ม 15 กระบวนทา คอ ทาไหวทาความเคารพ (ระลกถงครอาจารย) ทาดงไหมออกจากหลอดซาย-ขวา ทาดงไหมพนเปยะ ทาดงไหมขางตว ทาลางไหม ทาคลปมไหม ทาไหมใสบวง (พงหลอดไหม) ทาดงไหม ทาดงไหมพนหลก ทาดงไหมดานหนา (ทดลองความเหนยวของเสนไหม) ทาดงไหมออกจากเปย ทาสะบดเสนไหม ทาสาวไหมใตศอก ทานงผา ทาสาวไหมพนเปยะ จบดวยทากมกราบไหว

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

64

ลกษณะทาฟอนทปรากฏมลกษณะการใชรางกายโดยสวนใหญ ดงน การใชศรษะ พบวามลกษณะตงตรงมากทสด การใชลาตวพบวาม 2 ลกษณะ คอ ลาตวตงตรงและลาตวเบยงไปดานขาง การใชมอและแขน สวนมากใชมอจบทมลกษณะทใชนวกลางจบ ระดบลาตวดานหนา จะมการกมตวลงเกอบถงพนในลกษณะขนานกบพน หางจากพนเลกนอย และดานขาง มการเอยงลาตวตามมอบาง มการโยนตว ไดแก การพงหลอดไหม การตงขอมอในลกษณะมอแบ เปนลกษณะแขนงอไมเหยยดตง การใชขาและเทาพบวา มการยกขา กาวเทา ไขวเทาปดสนเทา การกาวไขว พลกเทาหลงตะแคงเทา การนงพบวามการคกเขาทบสนในทาไหวและมการนงยองๆ โดยกนไมถงพน ไขวเทาใดเทาหนง การนงคกเขาแยกเขาออกใหกวางขนเพอความสมดลในทาฟอน ลกษณะเดนพเศษในทาฟอนลายสาวไหม พบวาชางฟอนปฏบตทาฟอนในทานง ชางฟอนมการกลอมตวพรอมกบปฏบตกระบวนทาฟอนไปพรอมๆ กบการฟอน นอกจากนการใชมอในลกษณะจบทใชนวกลางจบ ชางฟอนหมายถง การจบเสนไหม มการมวนจบในอรยาบถตางๆ นน ชางฟอนไดนาเสนไหมไปพนในลกษณะตางๆ ซงเปนจนตนาการและการเลยนแบบวถชวตของการทอผาของสตรชาวลานนา การเดนจะเดนยกเทาไมสงมากเหมอนการลากเทาเคลอนทไปขางๆ มการยดและยบ แตไมใชหมเขาแบบนาฎศลปไทย มทงกระบวนทายนและทานง (โดยทานงใชการเคลอนไหวมอและการกลอมตวเปนสวนใหญในการฟอน) กอนทจะเรมปฏบตทาฟอนในกระบวนทาอนตอไปชางฟอนจะฟอนทาเชอม (ใชทาสาวไหมชวงยาวเปนทาเชอม) ทมท งทานงและยนกอนเรมกระบวนทาฟอนลาดบอน การเปลยนทาฟอนจากทานงไปทายนชางฟอนจะเคลอนไหวไดอยางลงตว มความออนหวาน นมนวล สงางามตามแบบลานนา ลกษณะทาฟอนสาวไหมของครบวเรยว รตนมณภรณ และฟอนสาวไหม ครคา กาไวย สามารถจาแนกได 2 ลกษณะ คอ ลกษณะทาฟอนทเลยนแบบมาจากทาธรรมชาต ไดแก กรรมวธการสาวไหม การทอผา

และลกษณะทาพนฐานในการฟอน ไดแก มอตงวง มอจบ มวนมอ โดยนาทาทางเหลานมาเรยบเรยงใหเกดกระบวนทาฟอนทมความกลมกลนกนและซบซอนมากขน โดยใหเกดความสวยงามในการนาเสนอ โดยไดสอดแทรกเอาศลปวฒนธรรมประเพณ ความเปนอยในการดารงชวต การแตงกาย ความเชอ ของกลมชนนนๆ ลงไปในกระบวนทาฟอนทประยกตและประดษฐขน การร าของกลมตระกลภาษาจน-ทเบต

กลมตระกลภาษาจน ทเบต ในประเทศไทยทมการศกษาคนควา ประกอบดวย โดยมวทยานพนธทศกษาเกยวกบกลมชาตพนธ จานวน 2 เลม เปนการศกษาเกยวกบชาวกะเหรยงเปนการศกษาการราของกะเหรยงทตงถนฐานอยในจงหวดเพชรบร ระหวางพ.ศ. 2544 – 2545 และกะเหรยงทตงถนฐานทจงหวดกาญจนบร ประกอบดวยรายละเอยด คอ

การฟอนร าของกะเหรยง กะเหรยงเปนกลมชาตพนธ ทนกมานษยวทยาหลายทานไดจดใหชาวกะเหรยงเปนชาวปากลมหนง มรปรางลกษณะภายนอกทสงเกตเหนไดอยางชดเจน คอ ชาวกะเหรยงจะมรปรางสนทด ชาวกะเหรยงมรปรางลกษณะภายนอกทสงเกตเหนไดอยางชดเจ คอ ชาวกะเหรยงจะมรปรางสนทด สงประมาณ 5 ฟต 4 นว ผหญงมรปรางอวบสมบรณ เรอนรางจะตงตรง เพราะแบกของหนกไวบนศรษะหรอบนหลงเสมอๆ โดยทวไปกะเหรยงนยมกนหมากทงผชาย-หญง ผวของกะเหรยงจะแตกตางกนตงแตสเหลองไปจนถงผวสนาตาลคลา รปแบบหนาจะแบนเหมอนกบใบหนาของเผามองโกเลยนทวไป

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

65

ชาวกะเหรยงมลกษณะทางวฒนธรรมตางไปจากคนไทยโดยทวไป ทงภาษา เพลงพนบาน คตความเชอ ประเพณ กลาวคอ ชาวกะเหรยงมภาษาพดเปนของตวเอง ปจจบนชาวกะเหรยงกยงคงพดภาษาของตนอย มเพลงทใชรองกน เชน เพลงกลอมลกเพลงพนบาน หรอรองเลนกนในเทศกาลบาง ซงเนอหาของเพลงทรองกนกเปนการบอกเลาถงชวตประจาวนของพวกเขานนเอง เชน ไปเขาปาลาสตว ไปปลกขาวตามไหลเขา ไปรบจาง หรอเดนเลนไปเทยวและเกยวพาราส อนแสดงใหเหนถงลกษณะความเปนอยทเรยบงาย ในระยะหลงเมอสงคมชาวกะเหรยงเปดรบความเจรญจากสงคมเมองมากขน ประกอบกบมการตดตอกบคนไทยเพมมากขน ดงนนวฒนธรรมตางๆ ยอมมการเปลยนแปลงไปโดยเฉพาะลกษณะทางสงคม ซงลกษณะดงกลาวไมมผลกระทบตอการราของชนชาวกะเหรยงแตอยางใด จะเหนไดวากลมชนชาวกะเหรยงยงรกษาซงวฒนธรรมประเพณอนเกาแกไวไดอยางเหนยวแนน ไดแก การรา และภาษาพด ประเภทพธกรรมของชาวกะเหรยงแบงเปน 2 ประเภท คอ

1. พธกรรมทนยมทาเปนประเพณในรอบ 1 ป ไดแก ประเพณของชาวกะเหรยงในงานพบปะสงสรรค หลงฤดกาลเกบเกยว ในเดอนพฤษภาคม-มนาคม งานอนรกษศลปวฒนธรรมของชาวกะเหรยงในเดอนธนวาคม

2. พธกรรมเกยวชวต ไดแก พธกรรมตองกระทาเมอเกดการเปลยนแปลงในก ารดารงชวต เชน พธกรรมเมอมการเกด พธกรรมเมอมการตาย พธกรรมการแตงงาน เปนตน กะเหรยงในหมบานปาเตง จงหวดเพชรบร มบรรพบรษมาจากบานเมกะวะ เขตเมองมะระแหมง ประเทศพมา ซงตงอยทางทศตะวนออกในเขตพมา เชนเดยวกบชาวกะเหรยงบานใหมพฒนา จงหวดกาญจนบร เมออพยพเขาสประเทศไทยระยะแรกอาศยอยทซองกะเลย อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร ตอมาจงเคลอนยายไปทหนองกะเหรยง อาเภอจอมบง จงหวดราชบร เมอเกดภาวะแหงแลงตลอดจนมประชากรเพมขนจงพากนอพยพไปหาทอยใหมยงอาเภอแกงกระจาน จงหวดเพชรบร แตกยงมกะเหรยงบางกลมกระจดกระจายทตงออกไปตามรมแหลงนาในจงหวดกาญจนบร ชาวกะเหรยงหมบานปาเตง ดารงชวตดวยการทาไร ทาเกษตรกรรมแบบยงชพ การหาของปา มความเปนอยแบบเรยบงาย การนบถอผควบคไปกบการนบถอศาสนาพทธและศาสนาครสต นอกจากนยงไดนาเอาการราและการขบรองเพลง ซงเปนวฒนธรรมดงเดมของกลมชนเขามาสบตอดวย ม“ฮโข” เปนผนาหมบานททกคนเคารพนบถอ นดแนะและมารวมตวกนยงลานบานของฮโข หรอบานใดบานหนงทมบรเวณลานบานกวางพอสาหรบจดงาน ซงจดเปนลานกวางและเปนทนดพบกนระหวางกลมชนชาวกะเหรยงดวยกน สวนชาวกะเหรยงทจงหวดกาญจนบร นบถอผควบคไปกบการนบถอศาสนาพทธ และดารงชวตเกยวพนกบสายนา จาการศกษาการราของกะเหรยงทหมบานเตง มรา 4 ชด คอ ราตง รากระทบไมไผ ราตาขาว และการแสดงเพลงกลอมลก มการราทประกอบดวยลกษณะทารา และองคประกอบของทารา ดงน ร าตง เปนการราอวยพรของผชายและผหญงทอายอยในวยหนม-สาว ใชจานวนผแสดงประมาณ 8-16 คนขนไป การแตงกาย คอ ผแสดงชายสวมเสอเชตแขนยาวสขาวและสวมเสอกะเหรยงทบเสอเชตอกครงหนง นงกางเกงขายาวสดา หรอสนาเงน สวนผแสดงหญง สวมเสอกะเหรยงสขาวซงมลกษณะเหมอนเสอผชาย นงซนปลองสแดง และคาดผมดวยผาททอขนเองภายในหมบาน และราไปตามจงหวะดนตรและเนอรอง เครองดนตร ประกอบดวย กลอง ฉง ฉาบ ตง ฆอง ลกษณะการราตงนนผแสดงจะเรยงแถวตอนค 4 โดยใหผแสดงทมความสามารถและประสบการณในการราอยดานหนา ผแสดงจะราสลบซาไปมาทงดานขวาและดานซาย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

66

ลกษณะทาร าตง 1. การใชศรษะม 2 ลกษณะ คอ ศรษะตงตรง และศรษะเอยงไปตามลาตว 2. ลกษณะการใชลาตวพบวาม 3 ลกษณะ คอ ลาตวตงตรง ลาตวเอนไปดานขาง และการตไหล 3. ลกษณะการใชมอ พบวาม 6 ลกษณะ คอ ทาแบมอแบงเปน แบมอตง การมวนมอ แบมอตงระดบ

หนาผาก ทากามอ แบงเปน กามอไปดานหนา กามอเขาหาลาตว และกามอสงระดบเหนอศรษะ ทามวนมอ ทามอตงวง ทาสะบดมอ และทาเทาสะเอว

4. ลกษณะการใชเทา พบวาม 4 ลกษณะ คอ ยนตรง กาวเทา แตะเทา และยาเทา ทศทางการเคลอนไหว มทศทางการเคลอนไหวไปดานหนาโดยเคลอนจากจดหนงไปยงอกจดหนง เคลอนไหวดานขวา และดานซายสลบกบการหนหนาตรง ซงลกษณะทาราสามารถปฏบตซาไปไดเรอยๆ จนกระทงจบเพลง ลกษณะเดนของการร าตง คอ การใชมอในหลายลกษณะ เชน แบมอ กามอ สะบดมอ และตบมอ อยางรวดเรวและพรอมเพยงกน และนอกจากนนการกาวเทาไปดานหนา ร ากระทบไมไผ คอการราโดยมไมไผเปนอปกรณของผแสดงชาย-หญง จานวน 8 คน ผกระทบไมไผจานวน 12 คน ไมไผขนาดยาว 4 เมตร เสนผาศนยกลาง 5 เซนตเมตร จานวน 12 ลา และมฐานรองไมไผจานวน 2 ลา รวม 14 ลา ซงฐานรองใชไมไผมขนาดยาวเทากน การแตงกาย ผหญงสวมเสอกะเหรยงสขาวยาวระดบขอเทาของผสวมใสมผากวาง 5 เซนตเมตร ยาว 2 เมตร ผกตรงสะเอว และผกตรงศรษะโดยหอยลงมาดานหนา ผมแสกกลางมดดวยยางไวดานหลง ผชายสวมเสอกะเหรยง สแดง นงกางเกงขายาวสดาหรอสนาเงน เครองดนตรทใชในอดตม 5 ชนด คอ กลอง ฉง ฉาบ ตง และโหมง ตอมาพ.ศ. 2539 ไดนากตารเขามารวมบรรเลงประกอบเพลงรากระทบไมไผเรอยมาจนถงปจจบน รากระทบไมไผนยมราในงานรนเรงพบปะสงสรรคภายในหมบาน งานอนรกษศลปวฒนธรรมชาวเขาเผากะเหรยง ลกษณะทาร ากระทบไม

1. การใชศรษะพบวาม 3 ลกษณะ คอ ศรษะตงตรง ศรษะเอยงไปดานขาง ศรษะกมตามลาตว 2. การใชมอและแขนพบวาม 2 ลกษณะ คอ การใชมอระดบศรษะ และการใชมอระดบลาตวดานหนา และ

หมนตว 3. ลกษณะการใชเทาพบวาม 7 ลกษณะ คอ ยนตรง การยกเทาแตะ การกาวหนา การยาเทา การใชเทา

กาวหนา การกาวกระโดด และกาวกระโดดยกเทา ทศทางในการเคลอนไหวพบวา รากระทบไมไผมทศทางการเคลอนไหวไปดานหนาตามวงกลม ทวนเขมนาฬกา วงกลมตามเขมนาฬกา ตลอดการรา ลกษณะการราทมลลาทาราทพรอมเพรยงกน โดยเฉพาะการใชพลงในการเคลอนไหวของเทา ทใหความรสกหนกและเบาสลบกนไป ซงจงหวะหนกเปนจงหวะของการกาวเทากระโดด โดยใชลาตวในลกษณะโนมตวไปดานหนา และจงหวะเบาเปนจงหวะของการยาเทา นอกจากนนลาตวของผแสดงยงตงตรงปลอยไปตามธรรมชาต

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

67

ลกษณะเดนของทาร ากระทบไมไผ คอ การใชลาตวโนมไปดานหนาเพอเปนการถายนาหนกตวในการกาวเทากระโดด เพอขามเทาในไมไผทกระทบกนในจงหวะหางและจงหวะชด และนอกจากนการกระโดดสปรงตวขน โดยทกาวเทาขางหนงออกไปเมอกาวเทาอกขางหนงตอไป เปนการแสดงถงความวองไวในการเคลอนไหวของผแสดงโดยเฉพาะ ร าต าขาว คอการราไปตามจงหวะดนตรทบรรเลง เครองดนตรประกอบดวย กลอง ฆอง ฉง ฉาบ และกตาร ของ ผแสดงชาย-หญง จานวน 6 คน มอปกรณ คอไมไผทมขนาดยาว 2 เมตร เสนผาศนยกลาง 5 เซนตเมตร จานวน 3 ลา การแตงกาย ผหญงสวมเสอกะเหรยงสขาว ยาวระดบสะโพก นงซนปลองสนาเงน ไมนยมสวมใสเครองประดบทงผแสดงชาย-หญง สวนผแสดงชายสวมใสเสอกะเหรยงสแดง นงกางเกงขายาวสดา ซงจงหวะดนตรนนมความเราใจและสนกสนาน สอดคลองกบลกษณะการราทดคลองแคลววองไว ลกษณะทารา มการใชรางกายโดยสวนใหญ คอ การใชศรษะตงตรงพบมากทสดในกระบวนทาตาขาวหรอซอมขาว ศรษะเอยงตามลาตว และศรษะไปตามลาตว ลกษณะการใชลาตวพบวาม 2 ลกษณะ คอ ลาตวตงตรง และโนมตวไปดานหนา ลกษณะการใชมอพบวาม 4 ลกษณะ คอ การเทาสะเอว การงอฝามอ การตบมอ และการจบมอ ลกษณะการใชเทาพบวาม 4 ลกษณะ คอ ทายาเทา ทายกเทาแตะ ทายกเทา และทากระโดด ทศทางการเคลอนไหวพบวา ราตาขาวมทศทางการเคลอนไหวไปดานหนา และวงกลมทวนเขมนาฬกา ตามเขมนาฬกาและเคลอนทถอยหลง จะเหนไดวาทาราตาขาวทงหมดนเปนทาราซงจดไดวาเปนการทาทาทางประกอบ การเลยนทาธรรมชาตของทาราตาขาว ลกษณะเดนของการร าต าขาว คอ การใชไมไผซงมขนาดยาว 2 เมตร เสนผาศนยกลาง 5 เซนตเมตร นามาเปนอปกรณในการซอมขาวโดยกาหนดใหเปนจงหวะ กร กร ในจงหวะชด และจงหวะ กง กง ในจงหวะหาง และนอกจากนยงแสดงถงความสามารถในการใชลาตวและการใชอวยวะของรายการ เชน การใชมอชอนขาวในครก การใชเทาเหยยบครกกระเดอง และการกาวเทากระโดดสปรงตวขน ผแสดงตองใชความสามารถตลอดจนปฏภาณไหวพรบของแตละคนซงเปนการแสดงถงความวองไวในการเคลอนไหวของผแสดง การแสดงเพลงกลอมลก มแตการรองเพลง 1-2 เพลง ไมมเครองดนตรประกอบการรา ซงจากการอนมานของผศกษาทมาจากการสมภาษณ นาจะเปนทาทางการแสดงของผเปนแมและพอ แสดงถงความรก ความหวงใยทมตอลก ซงการแสดงมงเนนใหผชมเกดจนตนาการและใหมความรบผดชอบตอครอบครว ดงนนลกษณะทาทางทแสดงออกมานนจงไมแบบแผนตายตว ดงนนผวจยจงไดทาการอนมานถงลกษณะของทาทางในการแสดง ลกษณะรวมของทาราทง จาแนกได 2 ลกษณะ

1. ลกษณะกรยาของคนและลกษณะทาราทเลยนแบบมาจากธรรมชาต จากวถการดาเนนชวต ไดแก การเหยยบครกกระเดอง การเอาขาวมาตาและการใชมอชอนขาวในครกเปนตน

2. ลกษณะทาพนฐานในการรา ไดแก การแบมอ เทาสะเอว การกาวเทา การแตะเทา การยกเทา

การแสดงพนบานของชาวกะเหรยงทบานใหมพฒนา อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร ชวงป พ.ศ. 2547 – 2548 จากการแสดงทงหมด 4 ประเภท แบงเปน 5 ชดการแสดงยอย คอ การแสดงราตงอะบละ การแสดงราตงไอโพ การแสดงราตงไอม การแสดงราตงหมองโยวทเปนการแสดงของเดกและการแสดงราตงหมองโยวทเปนการแสดงของผใหญ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

68

การแสดงราตงจดไดวาเปนวฒนธรรมดงเดมของชาวกะเหรยงทมมานานกวา 200 ป พรอมๆ กนการปรากฎ

วามชาวกะเหรยงรวมถงความเปนผทมใจรกในการเลานทาน จงเปนขอสนนษฐานวาการแสดงราตงนาจะมทมาอย 2 ประการคอ

1. มาจากพธการบวงสรวงแกบนเพอถวายแดพระแมโพสพซงเปนเทพเจาทชาวกะเหรยงนบถอและมความผกพนในการดาเนนชวตอยางใกลชด

2. การแสดงราตงนาจะเปนวฒนธรรมดงเดมทพฒนามาจากการเลานทานของชาวกะเหรยง สวนคาวา “ตง” มการสนนษฐานถงทมาวานาจะมาจากการเลยนเสยงของเครองดนตรพนบานของชาวกะเหรยง คอ วาเหลาเคาะ ทเปนเครองกากบจงหวะหลกของการแสดง ซงตรงกบคาวา ตง หรอโตง หรอโตว นนเอง ในดานพฒนาการทางการแสดงราตงสามารถแบงไดเปน 2 ชวง คอ ชวงท 1 การแสดงราตงแบบดงเดม และชวงท 2 การแสดงราตงแบบปรบปรง โดยสรปเปนตารางไดดงน

ตาราง 13 เปรยบเทยบทาราตงทง 2 ยค ร าตงแบบดงเดม ร าตงแบบปรบปรง

เนอหาทใชในการแสดงเปนเรองราวทเกยวกบพทธประวตเพยงอยางเดยว

เนอหาทใชในการแสดงมหลากหลายทงบทบรรยายชวต สภาพความเปนอย บทเกยวพาราส ฯลฯ

จานวนผแสดงเปนชาย หญงจานวน 16 คนเปนอยางนอย จานวนผแสดงเปนชาย หญง จานวน 16 คน เปนอยางนอย ใชแสดงประกอบพธกรรมในการแกบน หรอทาขวญขาว และขอบคณพระแมโพสพ

ใชแสดงไดทกโอกาสทงงานมงคล และงานอวมงคล

รปแบบของการแปรแถวมไมมาก มเพยงแถวตอนลกและหนหนาเขาหาสงศกดสทธ เพราะเปนการราเพอบวงสรวง

ทารามมากขนเพราะมการแตกรปแบบออกไป มทงการแปรแถว และแปรอกษร

ดนตรทใชมเพยงไมไผและกลอง ดาเนนจงหวะชาสมาเสมอ ดนตรมปกลอง 2 หนา ระนาดเหลก ฉง วาเหลาเคาะ

แสดง ณ ลานฟาดขาว หรอกลางทงนา การแสดงบนลานกวาง บนเวท ทงในรมและกลางแจง ทงชายและหญงแตงกายดวยชดประจาเผาดงเดมเพยงอยางเดยวไมแตงหนา

ทงชายและหญงแตงชดประจาเผา เพมการแตงกายทมสสนมากขน แตงหนาเลกนอย

จากตารางจะเหนวาการแสดงราตงไดมการปรบเปลยนไปตามสภาพสงคมในแตละยคสมยซงแตเดมกลมชน

ชาวกะเหรยงมความใกลชดในธรรมชาตและมความเชอในศาสนาและสงศกดสทธมาก สงผลใหการแสดงราตงจงมงเนนเนอหาไปทพทธประวตขององคพระสมมาสมพทธเจามากดวยเชนกน อกทงการแสดงกจะมแตเฉพาะในพธกรรมเพ อเปนการสกการะบชาเทานน รปแบบการแสดงจงเปนไปอยางเรยบงาย ตอมาเมอเกดความรสกเบอหนายในการแสดงแบบดงเดมจงทาใหมผคดเนอหาในการแสดงขนใหม มการแตงบทเพลงทเกยวกบสภาพวถชวต และการเกยวพาราสขนมาแทน และยงไดมการปรบเปลยนและประดษฐทาราใหมความหลากหลายขน ซงรวมไปถงลกษณะของวงดนตรและการเพมสสนในการแตงกายเขาไปอกดวย องคประกอบในการแสดงร าตง การแสดงราตงใชผแสดง หรอทเรยกวา “คนรา” ทงผชายและผหญง แตโดยมากจะเปนผหญง มชวงอายระหวาง 8-16 ป และอายตงแต 15-17 ปขนไป นกแสดงทงหมดเปนมอสมครเลน การคดเลอกนกแสดงโดยมากพจารณาจากผทมใจรกทางดานการแสดง และสามารถเสยสละเวลาในการซอมไดเปนหลกมากกวาในเรอง รปรางหนาตาและความสามารถ นยมแสดงเปนเลขค 12-16 คน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

69

การแตงกายทงชายและหญงจะแตงกายดวยชดแตงประจาชนเผา หญงทยงไมแตงงานจะแตงกายดวยชดกระโปรงยาวกรอมเทา (ไชกก) สวนหญงทแตงงานแลวจะสวมเสอแขนลาสแดงและนงผาซน ชายสวมเสอแขนลาสแดงทบเสอเชตสขาวแขนยางนงโสรง อปกรณประกอบการแสดงมผาเชดหนาสขาว ดอกไม และคบไฟ เพลงทรองประกอบการแสดงเปนภาษากะเหรยงและภาษาพมา การแสดงใชวงดนตรพนบานทมเครองดนตรทเปนเอกลกษณคอ วาเหลาเคาะ มเครองดนตร 5 ชนด คอ ป กลองสองหนา ระนาดเหลก ฉง และวาเหลาเคาะ วงดนตรชดใหญมการเพมเครองดนตรเขาไปอก 4 ชนด คอ โหมงราง ฉาบ ฆองวง และกลองชอล ในแตละวงมนกรองหลก 1 คน และมนกแสดงทงหมดเปนผรวมรองดวย การแสดงราตงอาจเรยกไดวาเปนการแสดงเพยงอยางเดยวของชาวกะเหรยงทใกลชดกบวถชวตความเปนอยอยางมาก กลาวคอ ใชแสดง 3 ลกษณะคอ การแสดงราตงเพอประกอบพธกรรม การแสดงราตงเพอความบนเทง และการแสดงราตงเพอการศกษาและสาธต โดยการแสดงราตงสามารถแสดงไดทงกลางวนและกลางคน ขนตอนของการแสดงมความคลายคลงทง 3 ลกษณะ ทแตกตางกนคอขนตอนพธกรรมกอนการแสดง ในการแสดงราตงโดยทวไปจะตองมการจดเตรยมในเรองของเครองสงเวย อปกรณตางๆ และมข นตอนการประกอบพธกรรม ยกเวนราตงเพอการศกษาและสาธตไมตองประกอบพธไหวคร ใชเพยงตงจตอธษฐานเทานน สถานทในการแสดงเปนลานโลงกวาง มพนทเรยบสมาเสมอ การแบงพนทออกเปนสองสวน คอ สวนทใชสาหรบทาการแสดงและสวนของนกดนตร ตรงกลางของลานเปนสวนของนกแสดง สวนนกดนตรจะนงหนหนาเขาหานกแสดงเสมอโดยตาแหนงของการนงมสองลกษณะ คอ นงทางดานหนาของนกแสดงและนงทางดานซายมอของนกแสดง ผชมสามารถชมการแสดงไดรอบทศทาง ล าดบขนตอนของการแสดง เรมดวยพธบชาครโดยครฝกจะเปนผไปขอขมาบอกเจาทเจาทางหรอสถานททชาวกะเหรยงใหความเคารพนบถอ จากนนครฝกจะตองทาเครองบชาครหรอทชาวกะเหรยงเรยกวา “กะตอมปวย” นาไปถวายทศาลเคารพและไว ณ ทแสดงอยางละ 1 ชด เมอถงเวลาแสดงผแสดงทกคนรวมทงครฝกจะตองขอขมาบอกกลาวครบาอาจารย จากนนทกคนจะไดรบการพรมนาขมนสมปอยทไดเตรยมไว เสรจพธจงเรมการแสดงทเปนการโหมโรงเพอเปนการเรยกผชม การโหมโรงจะเปนการแสดงการบรรเลงเครองดนตรพนบานประกอบการรองเพลงกะเหรยงใชเวลาในการแสดงประมาณ 30 นาทจนถง 1 ชวโมงโดยประมาณ แลวจงเรมดาเนนการแสดงตอไป ระยะเวลาในการแสดงทงสนประมาณ 3-4 ชวโมง บทบาทของร าตงกบชาวกะเหรยงม 3 ประการ คอ

1. บทบาทหนาทในทางวฒนธรรม โดยการแสดงราตงจดเปนศลปะประจากลมชนของชาวกะเหรยง 2. บทบาทหนาทในทางสงคมในฐานะทการแสดงราตงเปนเครองมอในการกลอมเกลาจตใจของชาวกะเหรยง 3. บทบาทหนาทในเชงประวตศาสตรทแสดงเรองราวความเปนมาผานทางเนอรอง

นาฏยลกษณของการแสดงร าตง

การแสดงราตง มทมา 2 ลกษณะ คอการแสดงทสบทอดมาจากบรรพบรษ คอ ราตง อะบละ และตารงหมองโยว และการแสดงทไดรบการพฒนาขนใหม คอ ราตงไอโพ และราตงไอม โดยมเอกลกษณของการแสดงเปนการราทเนนการใชมอเคลอนไหวในลกษณะตางๆ เปนอยางมาก โดยเฉพาะการมวนมอและสะบดขอมอ ทนบวาเปนจดเดน ซงลกษณะเดนของการมวนขอมออยทการวาดแขนพรอมกบการใชฝามอวาดเปนวงกวางกอนทจะมการหกขอมอและกดนวกลางเขาหานวหวแมมอเพยงเลกนอย โดยนวไมจรดกนแลวจงสะบดขอมอต งวง ผแสดงจะตองเนนการราใหสอดคลองถกตองกบจงหวะของบทเพลง เนองจากการแสดงราตงมงเนนทความพรอมเพรยงเปนหลก

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

70

การใชรางกายโดยทวไป ไดแก การใชศรษะ เปนการเคลอนไหวในทศทางตามแรงโนมถวงจากการเคลอนไหวของรางกายมทงการเอยงศรษะซายและขวา การกมและเงย ทงนทศทางในการเคลอนไหวของศรษะจะไมเหนการเปลยนแปลงชดเจนมากนก การใชลาตว มทงการโนมตวไปดานหนา การโนมลาตวไปทางดานหลง และการเอยงตวทงทางซายและขวา ทศทางของการเคลอนไหวทเหนเดนชด คอ การใชศรษะ ไหล ลาตว และแขนในทศทางเดยวกน โดยไมเนนการแยกสวนของรางกาย โครงสรางหลกในการแสดงม 3 ขนตอน คอ

1. การเตรยมในทานงเปนการแสดงสญญาณถงความพรอมทจะทาการแสดง 2. การราเพลงไหวครเพอเปนการระลกถงคณพระรตนตรย สงศกดสทธ คณครบาอาจารย คณบดามารดา 3. การราเขาเพลงจนจบเพลง

ทาร าตงแบงไดเปน 5 ประเภท คอ

1. ลกษณะทาราหลกทสนนษฐานวานาจะมาจากทาราเดมของชาวกะเหรยง 2. ทาราทเลยนแบบจากธรรมชาต 3. ทาราทไดมาจากการดดแปลงทาราอน 4. ทาราทประดษฐขนใหม 5. ทาราทมาจากทาราพนฐานทางนาฏยศลปไทย เนองจากมความใกลชดกบชาวไทย จงกอใหเกดการ

เลอนไหลทางวฒนธรรม การแสดงราตงของชาวกะเหรยงนน จดเปนการแสดงพนบานทมกระบวนการทางความคดและกระบวนการราทเปนระบบ ซงแอบแฝงอยในภมปญญาของบรรพบรษทไดคดและสอดแทรกไวในการแสดงอยางแยบคาย ทงนกเพอใหเกดเปนแบบแผนของการแสดงอนจะเปนการบงบอกถงความมวฒนธรรมทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนนนเอง เหตผลททาใหรปแบบการราตง กลาวโดยสรปนาฏยลกษณของรากะเหรยง คอมรากฐานความเชอเหมอนกน ตอเมอมการแยกยายกนไปตงถนฐานทตางออกไป มบรบททแตกตาง แตยงคงมนาฏยลกษณรวมกน ซงจะมตางกนบางกสะทอนความเปนอยในขณะนน แตความเชอดงเดมตามบรรพบรษกยงคงแฝงอยในการแสดงเชนเดม การร าของกลมตระกลภาษาออสโตรเอเชยตก มการศกษาเกยวกบการราของกลมตระกลน จานวน 3 เลม คอ ศกษาเกยวกบชาวเขมรถนไทย ศกษาเกยวกบชาวชองทจงหวดกาญจนบร และการรามอญ 12 เพลงทเกาะเกรด จงหวดนนทบร การร าของเขมรถนไทย

เรอมอนเร หรอลดอนเรา คอการแสดงรากระทบสากของกลมชนชาวเขมรถนไทย ทตงถนฐานกลมชาวบานดงมน ตาบลคอโค อาเภอเมอง จงหวดสรนทร ซงบรเวณทชาวเขมรอพยพเขามาอาศยอยนนเดมมชนชาตกยหรอสวยอาศยอยกอนแลว ตอมาไดมการผสมกลมกลนวฒนธรรม จนเกดเปนชอเรยกวา เขมรปาดงหรอเขมรถนไทย การละเลนเรอมอนเรหรอรากระทบสากเปนวฒนธรรมใหมทขาวเขมรไทยสรางขน เนองจากไมมพบในกมพชา การรากระทบสากนนพบในอนโดนเซยและฟลปปนส ทอาจจะเปนไปไดวาชาวเขมรถนไทยไดรบวฒนธรรมนผานการทาการคาขายหรอการตดตอกน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

71

เรอมอนเรเปนศลปะการรายราทเกดจากวถชวตชาวนาของชาวเขมรถนไทย ลกษณะเรอมอนเรททาการศกษามทงเรอมอนเรแบบชาวบาน ศกษาจากกลมชาวบานดงมน ตาบลคอโค อาเภอเมอง จงหวดสรนทร และเรอมอนเรทแสดงในปจจบน ศกษาจากกลมขาราชการทเปนผปรบปรงเรอมอนเร พฒนาการเรอมอนเร ชวงแรก การละเลนเรอมอนเรของชาวบานม 3 จงหวะ เลนเพอพกผอน ชวงปรบปรง เปนทาอสระของชาวบาน และทาราในนาฏศลปไทย กาหนดรปแบบดนตรใหบรรเลงดวยวงเรอมอนเร บทรองมาจากบทเพลงกนตรม เปนการแสดงเพอโชวความเปนเอกลกษณทางวฒนธรรม ชวง พ.ศ. 2498 เรอมอนเร ไดรบคดเลอกเปนชดการแสดงถวายหนาพระทนง โดยมการเพมทาราอก 1 ทา พฒนาดนตรดวยการเชอมจงวหะใหเลนไดตอเนอง ชวง พ.ศ. 2503-2543 เรอมอนเรมสวนรวมในการแสดงประเพณงานชางของจงหวดสรนทรมการเพมทาราไหวคร และการหมนสลบตาแหนงในการเขาสาก เปนการแสดงเพออตสาหกรรมทองเทยว ราเรอมอนเร มลกษณะการราประกอบดวยทารารอบสาก ทาราเขาสาก ทาราตลกพลกแพลงของชาวบานทรายวพรอมในการราตลกพลกแพลงดวย เอกลกษณของการแสดงเรอมอนเร มดงน

ตาราง 14 เอกลกษณการแสดงเรอมอนเร แบบชาวบาน ในสถานศกษา

เทา ยาเทา กาวแตะ กาวขยบ กาวแลววางหลง กาวและยกเทา กาวกระโดด

กาวขยบ กาวแตะ กาวหนา เหลยมเทา กาวหนาและวางเทา ยาเทาโดยดดสนเทาใหสง ยาโดยยกสนเทาไปดานหลง

มอ ตงวงม 3 ระดบ บน กลาง ตงมอตงแขนขางตว จบ จบควา หงายระดบเอว จบตอศอก จบปรกหนา สงหลง มวนมอ

ตงวงบนกลาง ลาง หนา สอดสงมอเดยว พรหมสหนา จบมอ มวนมอ แทงมอ

ตว ตวตรง โนมดานหนา เบยงออกดานขาง

-

หว ตรงและเอยงตามตว ยาเทาโดยไมยอตวหรอสะดงตวมาก ใชการเดนรา

เหมอนกรยาปกต รายว เปนจงหวะยาเทาชดเจน เนนโนมตวหนา

เบยงออกขาง

ตรงและ เอยงตามตว นงคกเขาทบสนเทา นงกระทบกน นงชนเขา ทงนาหนกขณะกาวเทา แตะ ขยบเทา ชายกนเขากวางเหมอนยอตวตลอด

ลกษณะเรอมอนเรในสถานศกษาไมสามารถตอบสนองความรสกของชาวบานไดเทาเรอมอนเรชาวบานเนองจากมกฎเกณฑและแบบแผนทาใหความสนกสนานทจะเกดจากอารมณการมสวนรวมและแสดงความรส กอยางมอสระ ตลอดจนแสดงความสามารถเฉพาะบคคลอาท ทาทางตลกพลกแพลงมการวางอวยวะสวนหวลงตรงกลางสาก เกดขนไดนอย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

72

การฟอนร าของชาวชอง มการศกษา การฟอนราของชาวชองทหมบานกระทง ตาบลพลวง อาเภอมะขาม จงหวดนนทบร ของหฤทย

นยโมกข ชองเปนกลมชาตพนธทเปนชนกลมนอย มถนทอยอาศยอยทางภาคตะวนออกของประเทศไทย แถบจงหวดระยอง จงหวดจนทบร และจงหวดตราด ซงในปจจบนพบวา มชาวชองอาศยอยมากทสดในจงหวดจนทบร แถบอาเภอมะขามและอาเภอโปงนา

ในปจจบน นอกจากชาวชองจะมความเชอในเรองผแลว ในระยะหลงเมอสงคมชาวชองเปดรบความเจรญจากสงคมเมองมากขน ประกอบกบนโยบายของประเทศในสมยรชกาลท 5 ประกาศไมใหมคนเผาอน นอกจากคนไทยและตองนบถอศาสนา ชาวชองจงนบถอศาสนาพทธและประกอบกจกรรมทางศาสนาพทธ เชนเดยวกบคนไทยโดยทวไป นอกจากนนกยงเชอเรองผลของการกระทา คอ กรรมด กรรมชว ตามหลกพระพทธศาสนาอกดวย ศาสนาพทธ จงเปนสวนชวยเสรมคานยมและความเปนคนไทยของชาวชองมากขน แตไมไดมสวนในการเปลยนแปลงทศนคตหรอความเชอดงเดมในการนบถอผบรรพบรษแตอยางใด

ประเภทพธกรรมของชาวชอง แบงเปน 3 ประเภทคอ 1. พธกรรมทนยมทาเปนประเพณในรอบ 1 ป ไดแก ประเพณเผาขาวหลาม ในเดอนยถงเดอนหา ประเพณ

ตาขาวเมา ในเดอนสบเอดถงเดอนสบสอง สวนเดอนเจดถงเดอนสบเอด เปนชวงฤดกาลทานา และเขาปาหาของปาจงไมมการละเลนและประกอบพธใดๆ

2. พธกรรมเกยวกบชวต ไดแก พธกรรมตองกระทาเมอเกดความเปลยนแปลงในการดารงชวต เชน พธกรรมเมอมการเกด พธกรรมเมอมการตาย พธกรรมการแตงงาน ซงชาวชองมการแตงงาน 2 แบบ คอ แตงงานเลกเปนการแตงงานของชาวชองโดยทวไป และแตงงานใหญ ซงเปนพธทจะจดกระทาขนเมอมการแตงงานของลกสาวคนโตของครอบครวเทานน ซงการแตงงานทง 2 แบบของชาวชองกมลกษณะคลายคลงกน แตมรายละเอยดในขนตอนในการประกอบพธกรรมตางกนเพยงเลกนอย

3. พธกรรมเกยวกบชมชนหรอสงคม อนไดแก การเลนผหง และการเลนผโรง ซงเปนพธกรรมทชาวชองจดขนเพอบชาผบรรพบรษ อนแสดงใหเหนถงความเคารพนบถอ ผบรรพบรษ ซงเปนพธกรรมทสาคญ ชาวชองจะตองจดทาขนเพอเซนไหวบชาทกป

ชาวชองมการฟอนราแทรกอยในขนตอนของการประกอบพธกรรม การแตงงานใหญ การเลนผหง เลนผโรง เปนการแสดงออกทสอดคลองกบลกษณะการดาเนนชวตทเรยบงายของชาวชอง องคประกอบการแสดง อาท อปกรณการแสดงกเปนอปกรณทมใชอยในชวตประจาวน เครองดนตรเปนเครองประกอบจงหวะทหาไดอยางงายๆ อาท กลอง ไมกรบ การฟอนราในพธแตงงาน ผฟอนราม 2 กลม คอ ผประกอบพธและผทรวมในพธ ซงผฟอนราทง 2 กลม เปนผชายทงสน สวนในพธเลนผหง ผโรง ผฟอนรา เปนผหญง ซงเปนรางทรงทตองไดรบการคดเลอกมาโดยเฉพาะ และจะเปนรางทรงประกอบพธเฉพาะในสายสกลเดยวกนเทานน

ลกษณะทาร า มการใชรางกาย คอ มอและแขน ศรษะ เทา ลาตว รวมไปถงทศทางการเคลอนไหวในการฟอนรา ดงน การใชมอและแขน 6 ลกษณะ ไดแก มอถออปกรณ กามอ แบมอ มอจบ มวนมอ มอลกษณะอนๆ เชน พนม

มอ ปองมอ ตบสะโพก เปนตน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

73

การใชมอและแขน 6 ตาแหนง ระดบศรษะ หรอสงกวา ระดบไหล ระดบตากวาไหล สงมอยนไปขางหนา สงมอยนไปขางหลง ลกษณะมออยขางลาตว

การใชเทา ม 4 ลกษณะ คอ ยนตรง กาวเทาขางใดขางหนง กาวกระโดดยกเทา การยาเทา ในลกษณะตางๆ จากทาราทปรากฏพบวา มการยาเทา อก 6 ลกษณะ ไดแก ยาเทา 2 จงหวะ (ยา-แตะ) ยาเทา 1-2-3 แตะ ยาเทาแบบ 1-2-ถอย-กาว, ยาเทาเดนขนไปขางหนา และยาเทาถอยลงมาขางหลง

การใชลาตว ม 5 ลกษณะ คอ ลาตวตรง ลาตวแหงนไปขางหลง ลาตวกมตามาขางหนา ลาตวเอนไปทางซาย ไปทางขวา

ลกษณะการใชศรษะ พบวามการใชศรษะ 5 ลกษณะ คอ ศรษะตงตรง ศรษะเอยงซาย ศรษะเอยงขวา กมตามาขางหนา เงยขนแหงนไปขางหลง

สวนทศทางในการเคลอนไหว จากการศกษาพบวา ในการฟอนราทง 3 พธ มการเคลอนไหวในลกษณะตางๆ 6 ลกษณะ คอ เดนเปนวงกลม เดนขนไปขางหนา เดนถอยหลง เคลอนไปทางซาย เคลอนไปทางขวา หยดอยกบท

การฟอนราของชาวชองใน 3 พธทยกมาศกษา จากทาราทงหมด มทาทางทเลยนแบบมาจากทาทางตามธรรมชาต โดยเฉพาะกรยาของคนมากทสด และมทาทางทเลยนแบบมาจากกรยาของสตวนอยทสด ทงนอาจจะเปนผลเนองมาจากการฟอนราแทรกอยในขนตอนของพธกรรมทมความเกยวของกบการดารงชวตของชาวชอง ทาทางทแสดงออกมาขณะฟอนรา จงเปนทาทางทเลยนแบบกรยาของคนเปนสวนมาก ผสมกบทาทางทเปนพนฐานในการฟอนราทวไป เชน มอจบ มอแบ ในลกษณะตางๆ นนเอง

นาฏยลกษณทาร าและรปแบบในการฟอนร าของชาวชอง 1. รปแบบของการฟอนรา เปนการฟอนราในพธกรรม โดยแทรกอยในขนตอนตางๆ ของการประกอบ

พธกรรม โดยมไดมจดมงหมายในการฟอนราเพอความบนเทง เปนการฟอนราทกระทาขนเพอสะทอนความคด ความเชอถอของผคนตอสงทผคนในกลมชนเชอมนและยดถอ เชน การฟอนราในพธเลนผหง และเลนผโรง และยงสะทอนใหเหนถงลกษณะความเปนอย การใชชวต และลกษณะนสยของชาวชอง เชน การฟอนราในพธแตงงาน เปนตน

2. ลกษณะทาทางทแสดงออกมาในการฟอนราม 2 ลกษณะดวยกนคอ ลกษณะทาทางทเลยนแบบมาจากทาทางธรรมชาต ทงกรยาของคนและสตว และลกษณะทาทางทเปนพนฐานในการฟอนราโดยทวไป เชน มอจบ มอแบ เปนตน ทาทางในการฟอนรา เปนทาทยงไมไดดดแปลงใหเกดความงาม แตใชทาทางงายๆ เพอสอความหมาย และบงบอกถงสงทตองการแสดงออกมาอยางชดเจน ทาทางทแสดงออกมจดมงหมายในเชงปลกฝงสงสอน เชน ทาทางในพธแตงงานกมงหมายใหรจกการใชชวตการทามาหากน และทาทางในพธเลนผหง เลนผโรง มงแสดงถงความเชอมนทมตอความเชอในเรองของการนบถอผบรรพบรษ และยงปลกฝงใหลกหลานชาวชองนนมความเคารพและบชาผบรรพบรษอกดวย

3. เปนการฟอนราแบบพนบานทมโครงสรางของทาราแบบงายๆ ไมซบซอน ไมมการจดเรยงลาดบใหยงยากในการนาเสนอ การฟอนราเรมจากการทาทางายๆ แลวจงคอยเพมการเคลอนไหวรางกายในสวนอนๆ ใหมากขน เชน ทาแกวงแขนกเรมจากแกวงแขนอยกบทแลวคอยๆ แกวงแขนพรอมกบขยมตว จากนนจงคอยๆ เคลอนท คอ แกวงแขนแลวกาวเทาเคลอนทไปขางๆ เปนตน

4. ลกษณะทาราทแสดงออกมานน แสดงออกตามอารมณ และความรสกของผฟอนรา เชน ในพธแตงงาน ผฟอนราสมมตตวเองเปนสตว กจะแสดงทาทางออกมาเปนสตวตามอารมณและความรสกผฟอนราทเกดขนในขณะนน

5. ลกษณะของการฟอนรา มความสมพนธกบองคประกอบพธกรรม กลาวคอ ลกษณะของสถานททใชในการประกอบพธ มอทธพลตอรปแบบลกษณะการเคลอนไหวของผฟอนรา สมพนธกบอปกรณ เครองใช

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

74

ในการประกอบพธกรรม เหนไดจากลกษณะทาราทปรากฏผฟอนรามกใชมอถออปกรณประกอบการฟอนรา และจากการศกษายงพบวาในพธกรรมทมบทรอง เชน ผหง ผโรง ผฟอนราลกขนทาราตามบทรอง ทาใหปรากฏเปนทาทางในการฟอนราทง 3 กระบวนทา ในพธเลนผหง และผโรง นอกจากนการทาทาทางตางๆ ยงมความสมพนธกบเครองดนตรทใชกลาวคอ เครองดนตรทมเปนเครองประกอบจงหวะ คอ กลองและไมกรบ ผฟอนรากจะทาทาทางตามจงหวะของกลองไมกรบทตประกอบทกกระบวนทา

การร าของมอญ

การศกษาเกยวกบรามอญเกาะเกรด จงหวดนนทบรของบญศร นยมทศน มองคความรดงน ชาวมอญเปนกลมชน มถนฐานเดมในสหภาพพมา ภายหลงจากการรกรานของพมา มอญไดอพยพเขามาพง

พระบรมโพธสมภารพระมหากษตรยไทยตงแตครงกรงศรอยธยา สมยสมเดจพระมหาธรรมราชา โดยไดอพยพมาอยบรเวณนครนายก

สมยพระนารายณมหาราช มอญอพยพมาอยทตาบลสามโคก สมยสมเดจพระทนงสรยาอมรนทรไดจดใหมอญอยบรเวณดานเจดยสามองค สมยกรงธนบร พระเจาตากสนมหาราช มอญเขามาพงพระบรมโพธสมภารโดยการนาของพระยาเจง ตง

ภมลาเนาอยปากเกรด แขวงเมองนนท และปทมธาน สมยรตนโกสนทร รชกาลสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงพระกรณาโปรดเกลาใหชาวมอญอพยพตง

ภมลาเนาอยในแควนเมองปทมธาน นนทบร นครเขอนขนธ พระประแดง จากหลกฐานทางประวตศาสตรมอญโดยทวไปทอาศยอยในแตละจงหวดไดนาวฒนธรรมประเพณตางๆ เขาส

ทองถนทชาวมอญตงรกรากอย มประเพณทเหมอนกนคอประเพณสงกรานต ในประเพณดงกลาวนมรามอญรวมในเทศกาลนดวย วดเปนสถานทสาคญของชมชนชาวมอญใชประกอบกจกรรมตางๆ อนเนองจากประเพณตางๆ ตลอดทงป อาท ประเพณเกยวกบชวต คอการเกด การแตงงาน การบวช พธศพ ประเพณเนองในวนสาคญทางศาสนา เชน วนออกพรรษา ตกบาตรนาผง ประเพณเนองในเทศกาลวนสงกรานต แหขาวแช แหปลา แหหางหงส แหนาหวาน เปนตน ชมชนชาวมอญทอาศยในแตละจงหวดมประเพณและวฒนธรรมการแสดงทกระทาเหมอนกนคอ ประเพณเนองในเทศกาลวนสงกรานตเพยงแตการกาหนดจดงานตางกน คอ เรมวนท 13-15 เมษายน หรอเรมวนท 19-21 เมษายน เปนตน ขนอยกบความสะดวกการรวมตวกนในทองถน นอกจากนนการแสดงในงานแตละทองถนตางกน เชน ทชมชนมอญปากลด พระประแดง มการละเลนสะบา ทชมชนมอญบางกระด มการเลนทะแยมอญ ชมชนมอญเกาะเกรด มรามอญ 12 เพลง การรามอญ 12 เพลง โดยทวไปในชมชนมอญและคนไทยเรยกรามอญเกาะเกรด ซงเรยกตามแหลงทตงคอตาบลเกาะเกรด ในป พ.ศ. 2542-พ.ศ. 2543 ในงานพธทาศพพระผใหญทจดขนทวดบางกระด เขตบางขนเทยน ประเพณเนองในวนสาคญทางศาสนา คอวนออกพรรษาและประเพณเนองในเทศกาลคอเทศกาลวนสงกรานตวดปรมยยกาวาส ต.เกาะเกรด อ.ปากเกรด จ.นนทบร มการรามอญ 12 เพลง รวมในประเพณดงกลาว

รามอญ คอ การราของหญงชาวมอญเรยกกนวามอญรา โดยราประกอบเสยงตะโพน เรยกหวถะเปน ซงเปนภาษามอญ ใชบรรเลงประกอบทาราทงหมด 12 เพลง จานวนทารา 12 ทา ในตาบลเกาะเกรด เรยกรามอญนวารามอญเกาะเกรด

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

75

ประเภทร ามอญในปจจบนพบวาม 2 ลกษณะ 1. ราผ เปนการราประกอบพธกรรมทจดขนในเดอน 6 มผทาพธคอโตง ทาพธ 2 วน จดประสงคเพอแกบน การขอขมา การขอขมาเพอเปนการเสยงทาย พธราเปนผ เปนความเชอของมอญในชมชนสามโคก จงหวดปทมธาน ชมชนมอญบางกระด เขตบางขนเทยน กรงเทพฯ ชมชนมอญทามวงจงหวดกาญจนบร และชมชนบานโปง จงหวดราชบร

สวนราประกอบพธกรรมของมอญเกาะเกรด คอ ราเขาทรงเจาพอ โดยจดในวนขน 1 คาเดอน 6 จดพธบรเวณศาลเจาพอหนมคอเจาพอเกษแกว ไชยฤทธ ตงอยหมท 1 ตาบลเกาะเกรด อาเภอปากเกรด จงหวดนนทบร 2. รามอญ 12 เพลง เปนสวนหนงในประเพณเนองในเทศกาล ใชระยะเวลาในการราหนงชวโมง ซงมทาราทงหมด 12 ทา รามอญทงสองลกษณะใชดนตรปพาทยมอญบรรเลงประกอบในการรา ดงนนเพลงทใชบรรเลงจงใชทงพธกรรมราผและรามอญ 12 เพลง การรามอญ 12 เพลง มครผมช อเสยง ครสนทร ลาใยทอง ปจจบนอาย 81 ป และครปรง วงศจานงค ปจจบนอาย 73 ป ครทงสองทานไดรบการถายทอดทารามอญจากครปรก ชาวตะเคยน ซงในอดตมก ารรามอญโดยการถายทอดทาราในระบบเครอญาต

เพลงทใชราทงหมด 12 เพลง และจานวน 12 ทา ดงน เพลงท 1 เพลงยากจางหะเปน ทาท 1 เรยกวา เปรง เปรง เพลงท 2 เพลงถะบะซาน ทาท 2 เรยกวา ฮะบะทาน เพลงท 3 เพลงคอมทอ ทาท 3 เรยกวา ฮะบะทาน เพลงท 4 เพลงขะววตว ทาท 4 เรยกวา ฮะบะทาน เพลงท 5 เพลงขะวว ขะนอม ทาท 5 เรยกวา เปรงอยางเปราะ เพลงท 6 เพลงนไมมผใดทราบชอ ทาท 6 เรยกวา ฮะบะทาน เพลงท 7 เพลงกะยาน หรอเพลงซาดยาด ทาท 7 เรยกวา อะโมตะตา หรอเพลงกะวะกลว เพลงท 8 เพลงมอญคละ ทาท 8 เรยกวา โปดโมน เพลงท 9 เพลงหะวาย ทาท 9 เรยกวา ฮะปายขะนมจน เพลงท 10 เพลงเมยง-ปลาย-หะเลย ทาท 10 เรยกวา อะเรยงเดง เพลงท 11 เพลงปากเมยะ ทาท 11 เรยกวา ปมเประฮะเระ เพลงท 12 เพลงนกขมน ทาท 12 เรยกวา ปมเประฮะเรน โดยมเพลงไทย 2 เพลง คอ เพลงมอญคละ และเพลงนกขมน จงมการราทงหมด 12 เพลง จานวน 12 ทา เขากบนาฏศลปไทยเพมทาอก 6 ทาคอ ละโกน ทาพะวาย บทละโกน บทโศกแขกลาว รวมทาราทงหมด 18 ทา แตปจจบนรามอญทงหมด 12 เพลง จานวน 12 ทา สวนทาทประยกตเพม 6 ทา คอทาไมนยมรา เพราะเนองจากเวลาในการจากด ประกอบกบความนยมของผชมเปลยนแปลงไป ดงนน การถายทอดทารามอญ จงยดวตถประสงคเพอการอนรกษรามอญเกาะเกรด ลกษณะเฉพาะของร ามอญเกาะเกรด

1. การตงชอทารา ม 2 ประเภท ประเภทแรกการตงชอเลยนเสยงเครองดนตร ตะโพน กลองในทานองจงหวะ อกประเภทการตงชอตามลกษณะทาราโดยมความหมายถงความเปนอยของชาวมอญ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

76

2. การเรยงลาดบทาราตงแตตนจนจบ มความตอเนองกนเกยวกบการบชาคร อธษฐานของพร วถการดารงชวต อาหารการกน อาชพ ตามลาดบ

3. ทาราในแตละเพลงมชอเดยวแตมทายอยทงหมด 3-5 ทา 4. ลกษณะทาราทเดนมทาดงตอไปน

1) ลกษณะการตงวงเหยยดลาแขน 90 องศา ขนานกบลาตวและตงวงขนานกบอก ลกษณะศรษะ เอยงขางตงวง ลาตวและไหล ขางเดยวกนกบมอตงวง การใชเทายนประสมเทาทงนาหนกตวขางมอตงวงเหยยดลาแขนตง 2) ลกษณะมอแบตงวงใชนว 2 นว 3) เอยงขางมอสง กดลาตวและศรษะขางมอทจบสง 4) เทาใชในทกเพลง โดยทงนาหนกทเทาขางใดขางหนงกอนรา และกดลาตว ไหล ศรษะ และยอเขาขางเดยวกนทงหมด เคลอนทดวยการเขยบเทาไปอกขางทขาไมไดรบนาหนก ดงนนลกษณะลาตวจงโนมเอนขางเดยว

5. จดเดนของทาราม 4 แหง คอการใชศรษะ การใชลาตว การใชมอ แขนและการใชเทา 1) การใชศรษะม 3 แบบ คอ เอยงขวา เอยงซายและหนาตรง การเอยงของทารามอญจะเอยงศรษะขางมอทตงวงสงทกครง 2) การใชลาตวม 2 แบบ คอลาตวตรงและเอนลาตวคอการกดไหลและลาตวเพอถายนาหนกตวสวนตางๆ 3) การใชมอและแขนม 4 แบบ คอมอแบ มอจบแบบไทย มอตงแบโดยใชนวและการตงวง ก มอแบ ม 3 แบบ คอ มอแบบตง มอแบบหงาย และมอแบตะแคงฝามอ ข มอจบแบบไทย ม 5 แบบ คอจบควา จบหงาย จบปรกขาง จบปรกหนาและจบสงหลง ค มอตงแบใชนว 2 นว คอนวชและนวกลางชขนทเหลอเกบโดยใชหวแมมอกดนวนางและนวช ลกษณะนอยในทาอะเรยงเตง ง การตงวงม 4 แบบ มวงกลาง วงหนา วงลาง วงพเศษและวงบวบาน 4) การใชเทาม 6 แบบ คอ กาวเทา กระทงเทา ตบเทา แตะเทา ยาเทา และเขยบเทาทใชทาราทง 12 ทา

6. การทงมอและแขนแนบลาตวทง 2 ขาง มความหมายเปนการขอจงหวะทราในทาตอไป อกอยางหนงเปนสญญาณบอกนกดนตรใหจบเพลง ในจานวน 12 เพลง เพลงท 10 ทาอะเรยงเตงใชการแกวงแขนทง 2 ขาง

7. การเคลอนท ม 3 แบบ คอ หมนตวครงวงกลม เคลอนทแนวขนานและเคลอนทแถวตรง 8. การกาหนดจงหวะเปนอตราจงหวะ 2 ชน และ 1 ชน มอญราทกคนตองฟงจงหวะของตะโพนเปนตว

กาหนดการเปลยนทาในทานองเตะเตงทงและทงมอเปลยนทา การเคลอนตวตามจงหวะเปงมาง ทานอง “เปรง เปรง” 9. ระยะเวลาในการราทง 12 เพลง แตละเพลงใชเวลา 3-4 นาท แตราทงหมด 4-5 เทยว การกาหนดทารา

ขนอยกบผราคนกลางแถวหนาเปนผกาหนด โดยใชทาทงมอ เปนสญญาณใหนกดนตรลงจงหวะ โอกาสในการรามอญเกาะเกรดราไดทงกลางวนและกลางคนขนอยกบสภาพของงานทรา

10. ลกษณะการตงแถวยนเรยงเปนหนากระดาน 11. รามอญเกาะเกรดตองราครบ 12 เพลง ตามลาดบทกครง 12. ธรรมเนยมการรามอญตองกราบทกครงกอนราและหลงรา ถาเปนงานศพพระกราบศพพระกอน แลว

กราบนกดนตรปพาทย เมอราครบ 12 เพลง กราบศพและกราบนกดนตรปพาทย ถาเปนงานมงคล กราบนกดนตร ปพาทยกอนราและหลงราทกครง เพอเปนการระลกถงบญคณเปนการคารวะครงสดทาย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

77

องคประกอบของการร ามอญ เวลาและสถานทรามอญในงานเทศกาลสงกรานต ราตอนบายวนท 13 เมษายน ราบรเวณลานกวางหนา วดปรมยยกาวาส สวนราในงานศพราตอนกลางคนหลงจากพระสวดอภธรรมจบแตละจบ สถานทราหนาปราสาททตงศพ ขนาดเนอททใชราขนอยกบสถานทและจานวนคนรา ควรยนหางกนคนละ 0.5 เมตร เปนอยางนอยทงดานหนา ดานขางและดานหนง โอกาสรามอญเกาะเกรดในอดตและปจจบน ราในงานพระราชพธตางๆ งานสมโภชเฉลมฉลองอนเกยวของกบพระมหากษตรย งานประเพณเทศกาลตางๆ ราในงานทเปนมงคลโดยแสดงงานอวมงคล ตลอดจนแสดงเผยแพรนาฏศลปมอญทงในและนอกพนท เพลงบรรเลงประกอบการรามอญใชวงปพาทยมอญบรรเลงทงหมด 12 เพลง ชอเพลงและชอทาเปนภาษามอญ นกดนตรและมอญรานยมเรยกลาดบเพลงแทนการเรยกชอเพลงเปนภาษามอญเพราะยากตอการออกเสยง อตราจงหวะของเพลงมอตราจงหวะ 2 ชนและ 1 ชน ดนตรใชวงปพาทยมอญ ใชไดทง 3 ขนาด คอวงปพาทยมอญเครองใหญ วงปพาทยมอญเครองคและวง ปพาทยมอญเครองหา การเลอกขนาดของวงปพาทยมอญทใชแสดงขนอยกบงบประมาณของงานนน เครองแตงกาย แตงกายชดประจาชาต ถาเปนงานมงคลสวมเสอผาและนงผาซนหมสไบเนนสสนสะดดตา แตถาเปนงานอวมงคลใชสวมเสอ นงผาซนสดา หมสไบสขาวหรอสไพร หรอสเหลองทรงผมของมอญราเกลามวย ประดบมวยดวยปนปกผมหรอเครองประดบ เรยกวากะหลาหรอรอยดอกไมพนรอบมวย แตงหนาพอสวยงามตามสมยนยม ร าของกลมตระกลภาษาออสโตรเนเชยน ในประเทศไทยกลมตระกลภาษาออสโตรเนเชยนแบงออกเปน 2 กลม คอ อรกลาโวย และมอเกน โดยมการศกษาการฟอนราของกลมอรกลาโวย ของสาวตร พงษวตร มรายละเอยด ดงน

การฟอนร าของชาวเล อรกลาโวย การศกษาเกยวกบรองเงง ทาการศกษาจากกลมอรกลาโวย ดานประวตความเปนมาและลกษณะการแสดง

ของรองเงง และงานนาฏยประดษฐ มรายละเอยด คอ กลมอรกลาโวย เปนชาวเลทตงถนฐานบนเกาะสเหร หาดราไวย แหลมกา บานเหนอ และบานสะปา จงหวดภเกต เกาะพพ (แหลมตง) เกาะจา เกาะป เกาะไหง และเกาะลนตาใหญ ซงกระจายอยบรเวณบานคลองดาว บานในไร บานบอแหงน บานหวแหลม จงหวดกระบลงไปจนถงเกาะอาดง เกาะหลเปะ และเกาะราว จงหวดสตล ชาวเลกลมนใชภาษาอรกลาโวยเปนภาษาพด มความเชอและผกพนกบความเชอเรองผ เชน ผบรรพบรษ และผเจาทเจาทาง และนอกจากนยงมการรบเอาธรรมเนยมของศาสนาอนมาถอปฏบต อาท การไหวพระ การบชาไมกางเขน พธบวชและพธกนเจเปนตน รองเงงมาจากการเตนราพนเมองของสเปนและโปรตเกสโดยเขามาแพรหลายในหมเกาะอนโดน เซย และแหลมมลาย เมอประมาณ พ.ศ.2016 ตรงกบรชสมยของสมเดจพระรามาธบดท 2 แหงกรงศรอยธยา โดยพอคาชาวโปรตเกสนาการเตนใชจงหวะเทาและมอทคลองแคลวมาแสดง เมอครงเดนทางมาลาอาณานคม ชนชาวพนเมองเกดความนยมจงพฒนาขนเปนรองเงง เมอการคาขายระหวางไทยกบมาเลเซยมมากขน รองเงงกแพรหลายเขามาสสงคมทางตอนใตของประเทศไทย ทงในหมชนชนปกครองและในประชาชนทวไปซงรองเงงเปนการแสดงทมลกษณะเดนคอ การแตงกาย ฝายชายนงกางเกงขายาวกรอมเทา สวมเสอคอกลม ผาครงอกแขนยาวสเดยวกบกางเกงแลวนงผาทบสงเหนอเขาเลกนอย สวมหมวกหรอโพกผา สวนฝายหญงสวมเสอคอชวา ผาอกตลอด แขนยาว สวมผานงปาเตะ มผาคลองคอยาวเหนอเขา ทงฝายหญงและฝายชาย จะสวมรองเทาหรอไมกได ดนตร มดนตรทเปนเอกลกษณประกอบการแสดงรองเงง 4 ชน คอ ไวโอลน รามะนา ฉง และฆอง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

78

เพลง มเพลงหลกใชในการรารองเงงเฉพาะ 8 เพลง คอ ลากดวอ เลนง ปโจะปซง เมาะอนงชวา จนตาชายง เมาะอนงลามา อาเนาะดด และบหงา ราไป หรอรมบารองเงง ทารา มลกษณะเดน คอ การวางตวของผราไดแกสวนตาง ๆ ของรางกาย คอ สวนหนา ลาตว และเทา จะตองสมพนธกนทงหมด เชน เทากาวไปดานขวา ลาตวและหนากตองเอยงไปทางดานขวา จากการสงเคราะหวทยานพนธทศกษาการราของกลมชาตพนธในประเทศไทยพบวา มทงกลมชาตพนธทอาศยอยในประเทศไทยอยดงเดมคอ กลมไท-ลาว และกลมชาวชอง เปนกลมชนทตงถนฐาน ณ ทอยปจจบนมานานแลว และกลมชาตพนธทอพยพยายถน อาท ชาวภไท ชาวไทยทรงดา ชาวมอญ ชาวกะเหรยง ตงแตสมยสมเดจพระเจาตากสนมหาราชเปนตนมาจนถงรชกาลท 3 ตางกไดรบพระมหากรณาธคณจากพระมหากษตรยไทยใหตงบานเรอนอยตามความเหมาะสม และไดรบพระเมตตาใหจดการแสดงตอหนาพระทนง

ซงกลมชาตพนธตางๆในประเทศนนลวนมวฒนธรรมความเชอของตนเอง แตเมอศกษาในวฒนธรรมความเปนอย กพบวา ทกกลมมการนบถอผ ทงผเทพเจา ผบรรพบรษ และผปา มพธกรรมในการเซนสรวงบชา โดยมการฟอนราแฝงอยพธกรรมนนๆดวย ตลอดจนมการนบถอศาสนาพทธหรอครสตตามมาในระยะหลงดวย

ทงนนอกจากการฟอนราในพธกรรมแลว ยงมการฟอนราทพบในการดาเนนชวตประจาวน เชนการเกยวขาว การตาขาว การกลอมลก เปนตน โดยการฟอนราทง 2 ประเภทนมทงการฟอนราในแบบดงเดม การฟอนราทฟนฟขนใหม หลงจากการเลอนหายไประยะหนง โดยมทารามาตรฐานของนาฏศลปไทยเขามาผสม จากการทกลมชาตพนธไดเปดรบเอาวฒนธรรมภายนอกเขาไปประยกตใช แตยงคงความเชอดงเดมไวได

ทงนพบวาการฟอนราของชาวชอง คงเปนการฟอนราทมลกษณะในยคแรกของววฒนาการศลปะการรายรา เนองจากยงเปนลกษณะงายๆไมมโครงสรางซบซอน ทงลกษณะเครองดนตรกยงเปนเครองประกอบจงหวะ ซงเปนลกษณะของเครองดนตรในยคแรกของววฒนาการเชนกน

อกทงการทกลมชนไทลอไดรบเอาวฒนธรรมของกลมชาตพนธอนเขาไวแลวปรบใช นนมาจากการอยใกลเคยงกนจงเกดมการเลอนไหล หรอหยบยมวฒนธรรมซงกนและกน ซงกคอการปฏสมพนธทางวฒนธรรมนนเอง 5.2 งานนาฏยประดษฐ

เปนการศกษาเกยวกบวธการคด วธการสรางสรรค องคประกอบในการสรางสรรคผลงาน โดยการนาชดการแสดงของจากนาฏยศลปนเปนกรณศกษา โดยมทงนาฏศลปแบบราชสานกและแบบพนบานโดยมรายละเอยดคอ

5.2.1นาฏยประดษฐแบบราชส านก วชน เมษะมาน ศกษาประวต ผลงาน แนวคด และวธการสรางสรรคผลงานนาฏยประดษฐของครลมล

ยมะคปต โดยมกรณศกษาคอระบาพมา – มอญ ครลมล ยมะคปต เปนผเชยวชาญทางดานนาฏศลปไทย ตวพระ ตามแบบแผนละครราดงเดมถายทอดทารา

จากทานครหลายทานทมฝมอและมความชานาญเฉพาะทาง อาท หมอมครอง ละครเจาคณจอมมารดาเอม หมอมครแยม(อเหนา) หมอมในสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ คณครหงม ละครคณะเจาพระยามหนทรศกดธารงเจาจอมมารดาวาด(อเหนา) ในรชกาลท 4 เจาจอมมารดาเขยน ในรชกาลท 5 โดยจากการศกษาสามารถแบงประสบการณเกยวกบนาฏศลปไทยของครลมลไดดงน

1. การซมซบรบนาฏศลปไทยแทจากครทเปนนาฏศลปจากแบบแผนของหลวงโดยตรงกอนการสมรส โดยหดละครทวงสวนกหลาบ ในพระอปถมภของสมเดจพระเจานองยาเธอเจาอษฎางคเดชาวธ กรมหลวงนครราชสมาและวงเพชรบรณ ในพระอปถมภของสมเดจพระเจานองยาเธอเจาฟาจฑาธชธราดลก กรมขนเพชรบรณอนทราชยตลอดจนความรเรองการปรบปรงเครองแตงกาย และการแตงหนาตวละคร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

79

2. ชวงไดรบนาฏศลปของเพอนบานใกลเคยงคอ เมอสมรสแลว ตดตามสามคอครสงดไปทางาน เชน - ไปอยเชยงใหม ทคมเจาหลวงของเจาแกวนวรฐเจาผครองนครเชยงใหมองคท 9 ซงเปนพระเชษฐาตาง

พระมารดาของพระราชชายาเจาดารารศม ไดเรยนรนาฏศลปพมา ลาว เงยว เปนตน - ไปอยเขมร เรยนรและพบเหนการแสดงพนบานของเขมร ตลอดจนไดยนไดฟงจงหวะทานองดนตรของ

เขมร ตลอดเวลา 1 ป ไดความไวและความพลกแพลงในการคดทารา ใชความผสมผสานนาฏศลประหวางชาตเพอความอยรอดของการประกอบอาชพละคร

3. เปนครสอนนาฏศลปไทยและศลปนสรางสรรค โดยพ.ศ.2477 ครลมล ยมะคปต เขารบราชการทโรงเรยนนาฏดรยางค กรมศลปากร ไดสรางสรรคการแสดงตามทไดรบมอบหมาย

ผลงานนาฏยประดษฐทครละมล ยมะคปต ไดคดประดษฐขนทงทคดเพยงผเดยวหรอรวมคดกบครทานอนๆ

ตงแตป พ.ศ.2477 – พ.ศ.2525 นน จากการศกษาคนควาพบวา ผลงานนาฏยประดษฐของครลมล มดวยกนประมาณ 38 ชด แบงไดเปน 6 ประเภท ดงน

1. ประเภทราหรอระบาทยดแบบแผนนาฏศลปไทย ราแมบทใหญ ราซดชาตร ราวงมาตรฐาน ราวรเชษฐ 2. ประเภทระบาทผสมผสานทงอาศยและไมไดอาศยแบบแผนนาฏศลปไทย ระบาพมา-มอญ ระบาพมาไทย-

อธษฐานระบาลาวไทย-ปณธาน ระบาชมนมเผาไทย 3. ประเภทระบาจากภาพแกะสลกโบราณคด ระบาทวาราวด ระบาศรวชย ระบาลพบร ระบาเชยงแสน 4. ประเภทระบาประกอบเครองดนตร ระบาฉง ระบากรบ ระบากลอง ฟอนแคน 5. ประเภทระบากา-แบ (ใชทาทาทางประกอบคารอง ไมตบทแบบนาฏศลปไทย) ระบาอธษฐาน ระบาตน

ตระกลไทย ระบาเพอนไทย ระบาไทย (ชมนมเผาไทย) 6. ประเภทระบาเลยนแบบทาทางของสตว ระบานกสามหม ระบานกยง ระบากวาง ระบาไก แนวความคดในการสรางสรรคงานของครลมล ยมะคปต 1. งานสวนใหญจะเปนประเภทระบา ใชผแสดงเปนหญงลวน จานวนผแสดง 6-8 คน 2. งานเชงอนรกษ คอ งานทยดแบบแผนทางนาฏศลปไทยทมอยเดม นามาคดสรางสรรคเปนระบาชดใหม

เชน ระบากฤดาภนหาร ระบาเทพบนเทง ราซดชาตร ฯลฯ ระบาเหลานนอกจากจะใชทาราไทยมาตรฐานแลว ครลมลยงไดพยายามแปรแถวใหมความสลบซบซอนนาสนใจมากเปนพเศษ เปนแบบอยางใหแกงานสรางสรรคในยคหลงสบมา

3. งานเชงพฒนา ใชขอมลทไดมาใหม นามาคดเปนทาราหรอระบาตามแนวขอมลนนๆ โดยอาศยแบบแผนทาง

นาฏศลปไทย ผสมผสานกบแบบแผนนาฏศลปพนทางหรอออกภาษาทมมาแตเดมเปนหลก เชน ฟอนมานมยเชยงตา ระบาพมา-ไทยอธษฐาน ระบาชมนมเผาไทย ฟอนแพน ฯลฯ

ใชขอมลทไมใชนาฏศลปแตเปนศลปะสาขาอน เชน ประตมากรรม สถาปตยกรรม จตรกรรม นามาประยกตดดแปลงโดยอาศยทาราหลกจากขอมลทไดมา เชน ระบาโบราณคด 4 ชด

4. กลวธในการเชอมทารา ครลมลมความสามารถพเศษในการสรางทาเชอมในกระบวนราทงไทยและออกภาษา โดยทาใหทานงตางๆ ทเรยงกนอยเกดความเชอมโยงอยางแนบเนยนและประณตงดงาม เชน ราแมบทใหญ ราซดชาตร ฯลฯ

5. โครงสรางของระบาเหลานแบงไดเปน 4 ทอน คอ ราออก ราพรอม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

80

ราเดยว หรอราพรอมกนแตเปลยนอตราจงหวะของทานองเพลง ราเขา

6. การแปรแถว พบวาครลมลมความสามารถใชการแปรแถวถง 20 รปแบบ อาท แถวตอนเรยงหนง ปากพนง ซอนรปปรามด จบคหนากระดานสองแถว สลบฟนปลา

7. เปนงานตามรปแบบหรอแนวความคดทผบงคบบญชาประสงคในแตละชวงทรบราชการ 8. คดงานอยางรวดเรวฉบไว ปฏบตทาราใหเหนตามจดประสงคทนท แหลงความคดหรอทมาของการออกแบบทาราระบาพมา-มอญ สนนษฐานวาครลมลไดแหลงขอมลความคดมา

จากแหลงดงตอไปน 1. รปแบบรามอญของชาวมอญในประเทศไทยซงยงคงรกษารปแบบเดมไว เชน ทามอญราของมอญเกาะเกรด 12 ทา และมอญราทปรบปรงขนจากเดมในอดตทมเพยง 12 ทา เพมขนใหมเปน 18 ทา โดยทาราท 13-18 ครปรกชาวตะเคยน มอญราผเชยวชาญอาวโสของชนเชอสายมอญเกาะเกรด ไดนาศลปะการรายรานาฏศลปไทยมาดดแปลงทาราทมท ง มอญ แขก ลาว

2. มอญในละครพนทาง คอการนาทารามอญมาประยกตใชในนาฏศลปไทยในละครพนทางซงเกดขนในปลายรชกาลท 4 โดยเจาพระยามหนทรศกดธารง ไดนาเรองตางๆในพงศาวดารตางชาตมาแสดง ซงละครพนทางกยงเปนทนยมและนาออกมาแสดงตลอดเวลา แมเมอครลมล ยมะคปตเขามาฝกหดละครอยทว งสวนกหลาบและวงเพชรบรณกยงเคยรบบทบาทเปนตวสมงนครอนทร เรองราชาธราช

3. พมาในละครพนทาง เนองจากไมปรากฏชมชนของชาวพมาอยางเดนชดในไทยเชนชมชนชาวมอญ ทาราของพมาในระบาพมา-มอญ นาจะรบมาจากการแสดงละครพนทาง และเรองทเดนกคอเรองราชาธราช จะปรากฏทาราเดนๆ ของพมาอยในละครมากมาย เนองจากละครพนทางเรองราชาธราชเปนเรองเกยวกบการทาสงครามระหวาง พมา-มอญ เชน เสมอพมา พมาเดนทพ ฯลฯ เปนตน

4. ฟอนมานมยเชยงตาของทางภาคเหนอ ไดขอมลมาจากเมอคราวทครลมลขนไปเปนครสอนนาฏศลปของภาคกลางใหแกเจานายฝายเหนอทคมของพระราชชายาเจาดารารศม เมอ พ.ศ.2467 และไดนามาเผยแพรเมอคราวเปดโรงละครเฉลมกรง เมอป พ.ศ.2476 รชกาลพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

ลกษณะเดนทปรากฏในทาร าของพมา มดงน 1. ลกษณะของใบหนา กมหนาลงดน เงยหนาขนฟา บดใบหนาไปทางซาย-ขวา 2. ลกษณะการใชมอ ฝามอแบควาลงดน ลกษณะเปนแนวนอนระดบเอว ฝามอหงายขนฟา ลกษณะ

แนวนอนระดบเอว พลกฝามอระดบเอว ฝามอตงใหปลายนวทงหมดชข นฟา ลกษณะแนวตรงสงระดบหนา ฝามอหงายขน ปลายนวชเขาหาทายทอย ฝามอปกลงใหปลายนวชลงดนในลกษณะแนวตง มอจบนวช – หวแมมองอเขาหากน ปลายนวไมตดกน นวทเหลอตงออกหางจากกน

3. ลกษณะของลาแขน แขนโคงหกศอก แขนเหยยดตงไปขางหนาและขางหลง แขนกางออกขางตว หลงมอหนเขาหาลาตว งอศอก แขนกางออกขางตว ฝามอหนเขาหาลาตว ตงแขน

4. ลกษณะการใชลาตว กมตว โนมนาหนกตวไปขางหนา แอนลาตวหงายไปขางหลง เอนตวไปทางซาย-ขวา โดยทงนาหนกตวไปขางใดขางหนงเตมท

5. การทรงตว มกจะเอนไปขางใดขางหนงดวยการกดไหล ไมมลกษณะยนตรง แตจะเคลอนไหวอยตลอด 6. การใชเทา ซอยเทาอยกบท กระแทกสนเทา กระโดดไขวเทาสลบซาย-ขวา กระโดดเหยยดเทา-งอ

เทาไปขางๆ กระโดดกาวเทาไปดานขางซาย-ขวา กระโดดยกเทาสลบซาย-ขวา ยาถดเทา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

81

7. การนบจงหวะในแตละทา ใชเพยงสนๆ ไมนบยาว ทาละประมาณ 10 จงหวะ จะเปลยนทาใหม การใชจงหวะจะทาทกจงหวะตอเนองกน เชน การกระทกสนเทา การซอยเทา การพลกฝามอ เปนตน ระยะเวลาทปฏบตแตละทาไมนบจงหวะยาว ไมเกน 10 จงหวะ

8. ทาราจะอยในลกษณะกวางออกจากตว 9. ลกษณะเครองแตงกาย

ผาคลองคอทใชเปนอปกรณประกอบทารา ผานงยาวกรอมเทา เมอมการเคลอนทจงตองมการตวดเตะผาใหพนจากการกาวเทาหรอการเคลอนท

ของทารา

ลกษณะเดนของทาร ามอญ 1. ลกษณะของใบหนา ใบหนาตงตรงไปทางใดทางหนง เหลยวใบหนาไปทางซายและขวา 2. ลกษณะการใชมอ มอแบหงาย ยกศอกขน ปลายนวหนออกขางตว มอแบ ตงมอ ฝามอหนออก นว

ทงหมดชดตดกน ชข นเปนแนวตง ยกเวนนวหวแมมอ งอเกบเขาหาฝามอ มอแบตะแคงฝามอ มอตงวงระดบศรษะ มอจบ จบสงหลง จบปรกขาง จบตอศอก จบควา จบเขาหาชายพก

3. ลกษณะของลาแขน งอแขน ยกศอกระดบไหล งอแขน ยกศอกระดบอก ตงแขน ระดบไหล ตงแขน สงไปขางหลง

4. ลกษณะการใชลาตว ลาตวหนขางซาย-ขวา ลาตวตงตรง กลอมตว คอการกดไหล กดเอวขางเดยวและกลบไปกดไหลกดเอวอกขางหนง

5. ลกษณะการทรงตว นาหนกตวจะเทากนเมอจะเอนไปขางใดจะถายนาหนกไปขางนนพรอมๆ กนเลกนอย ใชวธการยดยบเขาในการทรงตว

6. การใชเทา การยาเทา เรยงเทา โดยใชเทาทงสองยนเตมฝาเทา เรยงชดกน เขยบเทาไปขางใดขางหนงตามจงหวะการรา จมกเทาจดพน คอการใชอวยวะชวงรอยตอระหวางนวเทากบฝาเทาจดตดไวกบพน เชดปลายนวเทาขน ประสมเทา คอลกษณะการวางเทา สนเทาชดกน แยกปลายเทาทงสองใหหางกนพอสมควร ยอเขาลงเลกนอย นาหนกตวอยตรงกลาง ถายนาหนกทละขาง ประสมเหลอมเทา โดยใหสนเทาขางใดขางหนงชดตรงตาตม

7. การนบจงหวะ ใชทาราเดยวปฏบตซากนอยางตอเนอง แตนบจงหวะซาถง 30 หรอ 20 ครง 8. ทาราแตละทามกอยกบท ไมคอยเคลอนท เพยงเคลอนเทาตามเสนขนานเพอการแปรแถวหรอเปลยนทา

รา เมอพจารณาเปรยบเทยบทารามอญของครลมลและทารามอญ 12 เพลง จากการศกษาของบญศร นยมทศน

แลวพบวาเปนการนาเอาเอกลกษณของรามอญมาใชในการประดษฐทารา วธการสรางสรรคระบาพมา-มอญ ดวยการแสดงเอกลกษณทละชาต กลาวคอ 1. การเปดตวดวยการใหผแสดงระบาพมานาออกในทวงทานองเพลงและลลาทาราทางนาฏศลป อนเปน

เอกลกษณของพมาทเตมไปดวยความเขมแขงและคลองแคลว โดยการตวดเทาเตะชายผานง การแหงนหนา การแอนลาตว การปฏบตกรยามอและเทาในทวงทารา การทาวงดวยการหกขอศอกงอโคง

2. มอญราในทวงทานองทเปนเอกลกษณของมอญ คอ เชองชา นมนวล โดยยดแบบแผนและนาฏยลกษณของความเปนมอญทงอดตและปจจบน โดยผแสดงฝายพมาไดแสดงนาฏยลกษณของตนเองอกครง ดวยทวงทานองเพลงทเปลยนเปนจงหวะเรงเราตามเชอชาต

3. ผแสดงทงฝายพมา – มอญ จะราพรอมกนในทวงทานองดนตรทเหมอนกนอยในอตราจงหวะของเพลงเทากน ทาราทมลกษณะคลายคลงกนแตกตางกนทนาฏยลกษณของทงสองฝายทสามารถผสมผสานและกลมกลนกนได

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

82

โดยใชทาราทเปนตนแบบของเดม เพอเปนการสอใหผชมไดเหนถงความงามทปรากฏทางนาฏศลปทงของพมา-มอญ พรอมกน

สกญญา ทรพยประเสรฐ ทาการศกษาคณสมบตของผเปนนกนาฏยประดษฐจากประทน พวงสาล แนวคด

วธการสรางสรรคและรปแบบผลงาน จากขอมลทไดสามารถประมวลออกมาเปนองคความรในการประยกตสรางสรรคชดการแสดงเดมใหเปนชดการแสดงใหมดงน

แรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงาน 1. เกดจากจนตนาการ 2. เกดจากประสบการณการเรยนรทไดส งสม 3. เกดจากความประทบใจในตวบคคลและชนชมผลงาน เอกลกษณผลงานนาฏยประดษฐของอาจารยประทน พวงส าล

1. การสรางสรรคผลงานสาหรบผใหญชม ตลอดจนผมประสบการณทางดานนาฏศลป จงมความพถพถน ผลงานสาหรบเดก นานาฏยศพท การแสดงออกแบบทาทางธรรมชาตของของมนษยมาประยกต ใชมอและเทาใหสมพนธกบทานองเพลงเปนหลก

2. ใหความสาคญในการสรางสรรคผลงาน ดานการแปรแถวและเคลอนไหวบนเวท เฉพาะสาหรบเดกจะเปนหนากระดาน เพอแสดงให

ผปกครอง ดานอปกรณ ความสวยงาม ความแปลกใหม แกปญหาผแสดงทไมสนทดในทารา จากกรณศกษาทง 3 ชดการแสดง ยดหลกนาฏศลปไทยมาประยกตใชในการออกแบบทารา ทาเตน

3. พฒนารปแบบนาฏศลปใหทนสมย ทนเหตการณและความเปลยนแปลงทางสงคมไทย เพอใหนาฏศลปไดดารงอย ไดแทรกความรดานนาฏศลป

4. รปแบบงานนาฏยประดษฐม 7 ประเภท คอ ประเภทราถวายพระพรและราอวยพร คอการแสดงเพอราสดด ถวายพระพร อวยพรในโอกาสตางๆ

โดยมงเนนความสวยงามของกระบวนทารา ความประณตของดนตร เพลงรอง เครองแตงกาย และการแปรแถวมากกวาการแสดงประเภทอนๆ

ประเภทเลยนแบบธรรมชาตของสตว คอกระบวนการแสดงดวยการเลยนแบบกรยา ทาทางของสตว รวมถงการทานาฏศลปไทยมาประยกตใหใกลเคยงกบทาทางของสตวนนๆ

ประเภทพนทาง การนาเอารปแบบของชาตอนมาประยกตใช โดยยดเกณฑจากเครองแตงกาย ดนตร เพลงรอง ตลอดจนกระบวนทารา

ประเภทเบดเตลด กระบวนการแสดงมงเนนในเรองความสนกสนาน ลกษณะการเคลอนไหวของรางกายประกอบเพลงตามสมยนยม แตงกายแบบสากลและสมยนยม ไมมกระบวนการราแบบนาฏศลปไทย

ประเภทศาสนาและความเชอ การรายราเพอกจกรรมทางศาสนาและความเชอ ประเภทไมมบทรอง ผลงานทมงเนนความงามทเกดจากการเรยงรอยทาราเขากบทานองเพลงโดยไม

มบทรอง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

83

ประเภทสอดแทรกคตเตอนใจ เปนชดระบาทสอดแทรคตเตอนใจไวในเนอรอง

ปจจยทสงผลใหอาจารยประทน เปนผสรางสรรค 1. มความเกยวพนกบวงการนาฏศลปไทย คอการตดตามแมไปดละคร การเรยนนาฏศลปกบครผเชยวชาญไดรบคดเลอกใหแสดงบทเดน 2. มความใสใจใฝร คอ ขวนขวายเรยนรจากอธบดธนต อยโพธ และอาจารยมนตร ตราโมท ดวยการกากบละครและเขยนบท 3. มความคดสรางสรรคและบรณาการความรทมเขาดวยกน เนองจากอาจารยประทน เรยนปรญญาตร เอกภาษาองกฤษและเรยนนาฏศลป จงบรณาการความรองกฤษและนาฏศลป เปนบทลเกเรองจนทโครพ 4. มความมานะพยายามคอ การคนควาและพฒนาตนเอง โดยนาประสบการณและความสามารถทางดานนาฏศลปเชงปฏบตมาเขยนเปนผลงานทางวชาการ

และวทยานพนธอกฉบบดานงานนาฏยประดษฐทางดานนาฏศลปไทย มการศกษาแนวทางในการประยกตทาราจากชดการแสดงตนแบบ โดยสวภา เวชสรกษ ศกษาการสรางสรรคมโนหราบชายญจากการประยกตทาราจากดรสาแบหลา ราดรสาแบหลา เปนราเดยวในเรอง อเหนา พระราชนพนธในรชกาลท 2 จากประวตศลปนละครไทยสนนษฐานไดวาเปนกระบวนทาราทมมากอนรชกาลท 4 จากบทละครทรวบรวมไดทงหมด 3 ฉบบ แบงออกเปนบททใชแสดงตามแบบแผนละครใน 1 ฉบบ และอก 2 ฉบบ เปนบททใชทาราชวาเขามาผสมผสานกบทาราไทยทง 3 บท ดงกลาวน จะยดแบบแผนของบทละครในรชกาลท 2 มาเปนหลก ถงแมวาจะนามาแสดงแบบชวากยงคงเนอรองเหมอนในบทพระราชนพนธ รชกาลท 2 แตตางกนทการบรรจทานองเพลง วตถประสงคของระบาเปนการราเพอพธกรรม อนแสดงถงความเสยสละชวตเพอแสดงความจงรกภกดตอสามอนเปนบคคลทเคารพรก

การแตงกายคอ แตงกายยนเครองนาง โดยใชสขาวลวนทงขด สวนลางนงผานงจบหนานาง สวนบนหมสไบผนใหญ

เพลงประกอบการแสดง ใชทวงทานองเพลงชาและเรวสลบกน คอเพลงสะระหมา เพลงแปลง เพลงตะเขงและเพลงเจาเซน

วงดนตรไทย 2 ประเภท คอ วงปกลองและวงปพาทยเครองค ลกษณะเดนของทารา เปนการราอาวธในชวงแรกเนนการใชอาวธในรปแบบตางๆ เชน แทงกรช เงอกรช ฯลฯ โดย

จะรากรชประกอบการเลนเทา เชน กาวเทาแตะ เดาะเทา ฯลฯ เคลอนไหวตรงสวนกลางดานหนาเวท สวนชวงกลางและชวงหลงเนนการราไมมอาวธเคลอนไหวโดยรอบบรเวณพระบรมโกศ ในปจจบน(พ.ศ.2537) ราดรสาแบหลา แทบจะสญหายไปจากวงการนาฏยศลปไทย เนองจากศลปนหลายทานมความเชอกนวาราดรสาแบหลา เปนการราทตวละครตายกลางโรง เชนเดยวกบโขน ตอนทศกณฐลม ในเรองรามเกยรตซงเปนสงอปมงคล จงเปนสาเหตหนงททาใหไมไดรบความนยม ทงนตงแตพ.ศ.2543ถงพ.ศ.2552 มการสบทอดทาราในหลกสตรการศกษาของสถาบนบณฑตพฒนศลป(ผวจย) รามโนหราบชายญ เปนราเดยวทเกดจากทานผหญงแผว สนทวงศเสน สรางสรรคใชแสดงในเรอง พระสธน -นางมโนหรา ในพ.ศ. 2498 ของกรมศลปากร ระยะแรกเรยกละครเรองมโนหราวาเปนละครชาตร ภายหลงจงเรยกเปนละครนอก ทเรยกวาละครชาตรเพราะวธการแสดง ละครเรองนเปนการผสมผสานระหวางละครชาตรกบละครแบบอนๆ ซงเปนไปตามจดมงหมายทกรมศลปากรมงทจะรกษาเรองราวและแบบแผนบางอยางของละครชาตร ไดแก วธแสดง ทานองเพลง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

84

เครองแตงกายและดนตร ใหปรากฏไวเปนแบบแผนในบทละครเรองมโนหราครงน มระบาประกอบในละครหลายชด รวมทงมการราเดยวของตวละครตวเอกชอชดมโนหราบชายญ ซงอยในฉากท 3 ของละครเรองน ตอมาพทธศกราช 2532 กรมศลปากรไดมอบหมายใหนายเสร หวงในธรรม ทาบทขนใหมเพอใหศลปนของกรมศลปากรและศลปนญปนแสดงรวมกน บทละครมชอเรยกวา สธนชาดก (มโนหราภาคจบ) แบงเปน 5 องก ดาเนนเนอความตามชวงทายของเรองสธนชาดก เปนเหตการณตอเนองจากบทละครเรองมโนหราทเปนฉบบแรก และรามโนหราบชายญอยในองกท 5 วตถประสงคของการรามโนหราบชายญ ระหวางบทละครมโนหราฉบบแรกกบฉบบท 2 มความแตกตางกน กลาวคอ

ฉบบแรก นางมโนหรารามโนหราบชายญกอนประกอบพธเพอลาตายดวยความจงรกภกดตอพระบดาของพระสธน ฉบบท 2 นางมโนหรารามโนหราบชายญเพอสละความเปนกนรและเพอถวายตวดวยความจงรกภกดตอพระสธนผ

เปนสาม ตอมาพทธศกราช 2535 นายเสร หวงในธรรม ไดทาบทละครขนใหมเรยกชอบทละครวา “มโนหรา” หรอ “สธน

ชาดก” แบงบทเปน 5 องก ดาเนนเนอเรองตามเนอความในสธนชาดกตงแตตนจนจบ รามโนหราบชายญอยในองกท 1 ฉากท 3 ซงเปนการราเพอลาตายเชนเดยวกบบทละคร กรมศลปากรครงแรก จากการศกษาบทละครทง 3 ฉบบ พบวา ในบทละครฉบบท 2 และฉบบท 3 แมวาจะเปนบททเกดขนภายหลง แตคงใชแบบแผนและวธแสดงเหมอนกบครงแรกทกประการ เพยงแตแตกตางกนเฉพาะรายละเอยดเลกนอย เชน การสรางฉากทแสดงในฉบบท 3 เปนฉากทสรางโดยนกออกแบบชาวญปน เพราะเปนการแสดงรวมกนระหวางคนไทยและชาวตางประเทศ เปนตน

องคประกอบการแสดง

เครองแตงกาย ทงในการแสดงละครและราเบดเตลด สวนศรษะและสวนลางเปนการแตงกายแบบยนเครองนาง ยกเวนชวงบน สวมใสปกนก เพมหางดานหลง ซงวธแตงกายจะสมพนธกบบทบาทของตวละครทเปนครงนางครงนก ชนสวนอนของเครองประดบทไดรบอทธพลจากละครมชาตร คอ การสวมเลบ

กระบวนทาราเยองกรายตามทานองเพลงแขกบชายญ ซงมทวงทานองเรวและสมาเสมอตลอดทงเพลง ปรมาณทาราทงหมด 19 ทา แบงตามวธการใชทา ออกเปน ทาเดยว ทาค ยกเวนทาหงสบนทาเดยวทอยในประเภททาเชอม ทาราสวนใหญเนนลลาลกคอทงเพลง สวนลกษณะทแสดงวาเปนนก จะเหนไดชดเจนจากกรยากางปกออก ในทาหงสบนและทาบนสง นอกจากนนเปนจรตกรยาสวนยอยของนกทประกอบอยในทาหลกและทาเชอม เชน การกระโดดจก อยในทาจกสองมอและทาจกมอเดยว เปนตน จากการศกษาเปรยบเทยบกระบวนทาราระหวางมโนหราบชายญกบดรสาแบหลา ในดานองคประกอบตางๆ ไดแก ทมาของทารา โครงสราง ลลา ความหมาย ตาแหนง ชวงการบรรจทา ปรากฏวาทาราในราชดใหม 19 ทา มความคลายคลงกบทาราในชดเดมเปนสวนใหญ กลาวคอ ลกษณะทาราตรงกน แตการลาดบทาตางกน 12 ทา สวนอก 7 ทา เปนทาทมเฉพาะในมโนหราบชายญ แตไมมในดรสาแบหลา มเพยงทาเดยวซงมชอทาและลาดบทาตรงกน คอทาออกชอสอดสรอยมาลาซงเปนทาแรก การทมความหมายเหมอนกนตรงสวนน เพราะผสรางงานคงจะคานงถงขนบนยมของละครไทยทใชทาดงกลาวเปนทาออก จงไดคดเลอกมาใช แนวทางในการน าทาร าดรสาแบหลามาเปนมโนหราบชายญ

1. บทบาทตวละคร นางดรสาและนางมโนหราเปนตวละครทเปนตวเอกทงคเหมอนกน แตนางดรสาเปนตวเอกของตอนหนงในบทละคร สวนนางมโนหราเปนตวเอกของเรองในบทละคร ตวละครทงสองตางเปนหญงสงศกด กลาวคอนางดรสาเปนธดาทาวปะตาหราแหงเมองปะตาหรา สวนนางมโนหราเปนธดาทาวทมราชแหงเมองไกรลาส นางทงสองตางกรก ซอสตย และจงรกภกดตอสาม ตลอดจนมความเชอในการตายตามสามโดยการบชายญ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

85

2. วตถประสงคของระบา เนอหาของทาราทงสองชดมจดมงหมายเพอการฆาตวตาย แตตางกนตรงทวาระบาเดม แสดงทาทางวาตวละครเตมใจทจะฆาตวตายในพธตางๆ เพอแสดงความจงรกภกดตอสาม เปนการราดวยอารมณเศรา สวนในระบาชดใหมตวละครถกบงคบใหประกอบพธฆาตวตายเพอชวยไถถอนชวตบดาของพระสธน ซงเปนสามของนางแตนางตองการบนหนจงขอปกหางมารายราดวยความยนด

3. เนอหาของระบาเดมเปนการราเพอพธกรรมเรยกวาพธสต หรอพธแบหลา สวนเนอหาของระบาชดใหมเปนการประกอบพธกรรมเชนเดยวกน แตเรยกชอพธวา พธบชายญ จดมงหมายของการประกอบพธกรรมทง 2 แบบ เหมอนกน คอ การฆาตวตายในกองไฟ เปนทนาสงเกตวาพธกรรมทงสองเปนพธกรรมทเกดจากวรรณกรรรมไทยทไดรบอทธพลจากตางประเทศทงสองเรอง คอ เรองอเหนา มาจากพงศาวดารชวา สวนเรอง พระสธน – นางมโนหรา มาจากวรรณคดพทธศาสนาอนเดย

ทงบทบาทตวละคร วตถประสงค และเนอหาของระบาทเหมอนกน จงเออตอการนาทาราเดมมาแปลงในขนของ

หลกการ โดยปรบวธการ ดงน 1. ทวงทานองเพลงในชดดรสาแบหลา มสาเนยงแขกทง 3 เพลง คอเพลงสะระหมา เพลงตะเขง และเพลงเจา

เซน ซงมลกษณะของความขงขง จรงจง สวนเพลงในมโนหราบชายญกเปนเพลงทมสาเนยงแขก มชอเรยกวา เพลงแขกบชายญ และบรรเลงใหมลกษณะสะบดสะบงใหเหมาะกบจรตของนางกนรและอารมณเสแสรงของนางมโนหรา เพลงนมผลโดยตรงตออากปกรยาและอารมณในการแสดงราชดมโนหราบชายญ

2. พจารณาจากแผนผงของกระบวนราทตวละครเคลอนไหวไปบนเวท พบวา นางดรสารารอบพระบรมโกศซงตงอยเหนอกองไฟ ทาใหมทศทางมงเขาสศนยกลางอยางเครงเครยดและเครงครด ในขณะทนางมโนหรารายราไปรอบกองไฟในลกษณะกระจายออกจากศนยกลาง คอกองไฟเพอไปเยาะเยยปโรหตบาง กลบมาเสแสรงจะกระโดดเขากองไฟบาง ดวยอารมณทรนเรง การนาทาของดรสามาประยกตจงปรากฏทใชตรงกนในสวนหลกๆ และเพมเตมในสวนทตางออกไป

5.2.2 นาฏยประดษฐแบบพนบาน

มการศกษาดานงานนาฏยประดษฐพนบาน 2 ฉบบ คอ งานนาฏยประดษฐของพระราชชายาเจาดารารศมและงานนาฏยประดษฐของพนอ กาเนดกาญจน มรายละเอยด คอ

การศกษาในหวขอ “พระราชชายาเจาดารารศมกบนาฏยศลปลานนา” ทาใหไดเหนถงพระอจฉรยภาพทางดานนาฏยศลปและดนตรไทยของพระราชชายาฯ โดยผลงานของพระองคทโดดเดนชดหนง คอ ระบาซอ เปนชดทไดรบการสบทอดมาจนถงปจจบน เนองจากความไพเราะของทวงทานองดนตร บทรอง ความสวยงามแปลกตาของทาราและเครองแตงกายของผแสดง ตลอดจนเปนชดการแสดงทเหนถงการผสมผสานกนระหวางนาฏยศลปพนเมองและนาฏยศลปราชสานกอยางสอดคลองกลมกลน พระราชชายาฯ ทรงคดรเรมดวยพระองคเองวาจะใหมราประกอบการขบซอ เมอครงทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 เสดจนครเชยงใหมเมอ พ.ศ.2469 ดงนนอาจกลาวไดวา การขบซอ มาเปนระบาซอ ทมทาราตบทประกอบคารองหรอซอทานองตางๆ ในสมยของพระราชชายาฯ นนเอง สวนการเรยกชอการฟอนราของชาวเหนอวา “ระบา” นน กอาจเปนไปไดวาเปนการใชคาวาระบาเรยกนาฏศลปลานนาเปนครงแรกดวย แตไมมหลกฐานยนยนได สวนการฟอนกาเบอหรอฟอนผเสอและฟอนมานมยเชยงตา มทมาจากนาฏศลปพมา โดยทรงดดแปลงทาราพมาเปนฟอนกาเบอ กอนทจะประดษฐฟอนมานมยเชยงตาขนภายหลง โดยทรงใชทาราเพลงชาเพลงเรวมาดดแปลง เปลยนเครองแตงกายเสยใหม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

86

พระราชชายาฯ ทรงเปนผจดระเบยบฟอนเมองหรอฟอนแหครวทานแบบดงเดมมาเปนการจดแถว จดระเบยบทาฟอนใหตายตว สามารถฟอนไดอยางพรอมเพรยงกนและทรงโปรดใหผแสดงถอเทยนฟอนในเวลากลางคน ทาใหเกดบรรยากาศแปลกใหม สวยงาม จนกลายเปนฟอนทไดรบความนยมสบตอมาในชอวา ฟอนเทยน พระองคทรงเปนผมความคดสรางสรรคและทรงกลาประดษฐระบาตางๆ ตอเตมการแสดงละครททรงเหนวาราบเรยบ เชน ทรงโปรดใหประดษฐระบาปลา แทรกลงไปในละครเรองสวรรณหงส หรอดดแปลงเพมเตมบทรองของเกาใหไพเราะยงขน เชน เพลงแขกสาหราย เปนตน

นอกจากพระราชชายาฯ จะเปนผประดษฐชดการแสดงขนใหมดวยพระองคเองแลว ยงทรงสงการใหครละครผใกลชดคดประดษฐชดการแสดงขนภายใตคาแนะนาของพระองคดวย เชน ฟอนมานแมเล เกดจากครละครของพระองคตองการใหผแสดงฟอนมานมยเชยงตาซงเปนผหญงลวนไดแตงกายเปนชายครงหนง หญงครงหนง พระองคไมทรงอนญาต แตทรงแนะนาวาใหคดประดษฐเปนฟอนมานแมเลขนอกชดหนงแทน ซงสามารถแตงกายตามแบบทครละครตองการได สวนระบานางไมและละครนอยไจยา กทรงใหแนวทางในการคดประดษฐแตเพยงกวางๆ และใหครละครในวงของพระองคเปนผประดษฐ

เหตปจจยในการสรางสรรคงานนาฏยประดษฐ

1. พระอจฉรยภาพสวนพระองคทางดานนาฏศลปและดนตรไทยของพระราชชายาฯ โดยทรงโปรดและทรงสงเสรมการละครดนตรมาตงแตประทบอยในคมเจดยกวของเจาแกวนวรฐ ซงมคณะละครดนตรปพาทยแสดงกนอยแลว แมเมอพระองคยายไปประทบทพระตาหนกดาราภรมยกคงฝกหดขาหลวงในพระองค ใหเลนดนตรและฟอนราและจดการแสดงเมอมงานฉลองสมโภชตางๆ อยเสมอ ตลอดจนมความคดสรางสรรคกลาทจะทาสงใหม

2. การถกหลอหลอมทางดานสงคม ศลปวฒนธรรมประเพณมาตลอดพระชนมชพของพระองค ทงประเพณของชาวภาคเหนอและขนบประเพณของราชสานกภาคกลาง โดยเฉพาะอยางยงทางดานนาฏศลปดนตรทนยมกนในราชสานกระหวางป พ.ศ.2429 – 2457 อนเปนชวงทพระราชชายาฯทรงถวายตวรบใชใตเบองพระยคลบาทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ซงในขณะนนละครปรดาลย ของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ เปนละครเอกชนทรงเรองทสดคณะหนง ทาใหสนนษฐานวานาจะเปนแรงบนดาลพระทยตลอดจนไดแนวคดอนสาคญททาใหพระราชชายาฯในการสรางสรรคผลงานนาฏยศลปขนอกหลายชดในบนปลายพระชนมชพ

3. การมกาลงสาคญในการสรางสรรคนาฏยประดษฐ เนองจากทรงสนบสนนใหคนใกลชดไดเรยนร ซงหลายคนกเปนกาลงสาคญของพระราชชายาฯ ในการอนรกษและพฒนานาฏศลปในภายหลง

ลกษณะงานสรางสรรคของพระราชชายาฯ 1. ผลงานทคดขนใหมจากการปรบเอาการขบลาพนเมองพนบานมาใสทารา หรอการผสมผสานวฒนธรรม 2

วฒนธรรม คอ ราของพมามาปรบปรง หรอนาฏศลป 2 สกล มาปรบเชนระบาซอ สอดคลองกบแนวคดนาฏยประดษฐของศ.ดร.สรพล วรหรกษ 2. ปรบปรงจากของเดมโดยจดใหมระเบยบแบบแผน หรอเพมเตมใหมสสนแปลกตา 3. มอบหมายใหผทไดรบการสนบสนนใหศกษา ประดษฐขน จดเปนวธการททาใหเกดการสรางสรรคผลงานอกแบบหนง 4. อนรกษของเกาทกาลงจะสญหาย ดวยการรกษาไวพรอมปรบปรงใหนาสนใจขน 5. ลกษณะเดนของฟอนพมา คอการโนมตวไปดานหนา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

87

6. ลกษณะเดนของฟอนมเซอ คอ การกาวเทากวางกวาปกตทาใหเอนตวไดมากขน สอดคลองกบกาวขางในเชดฉงจะกวางมากกวาปกตเพอกระดกเสยวไดดขน ซงเปนเทคนคทสามารถนาไปใชเพอเพมความสมบรณใหกบการปฏบตทาราทตองการความยดหยนมากกวาปกตได 7. องคประกอบททาใหระบาซอเปนชดการแสดงทไดรบความนยม เพราะความไพเราะของดนตร บทรอง ความงามและแปลกตาของทาราและเครองแตงกาย

จากนนมการศกษานาฏยประดษฐของพนอ กาเนดกาญจน โดยพรพงศ เสนไสย มเนอหาคอ เมอ พ.ศ. 2500 อาจารยพนอ กาเนดกาญจน เปนผประดษฐนาฏศลปอสานแบบใหม อนเปนเอกลกษณของ

อสานในสมยนน การแสดงครงนน คอ ชดเซงบายศร ซงเรมตนดวยการเซงชา ๆ ประกอบกบรองเพลงบายศรสขวญแลวจงเซงตามจงหวะกลอง จากนนเซงจงเปนทรจกแพรหลาย

อาจารยพนอไดบกเบก รเรมสรางผลงานทางดานนาฏศลปอสานมากวา 50 ป ตงแตพทธศกราช 2486-2536 โดยใชชวตในการรบราชการครนานถง 39 ป นอกจากกระทาหนาทสอนเปนหลกแลว ยงไดสรางผลงานทางดานนาฎศลปอสานมาโดยตลอด นอกจากนนอาจารยพนอยงเปนนกวชาการทใหความสนใจตอการคนควาวจยในศาสตรตาง ๆ ทงดานขนบธรรมเนยมประเพณ ตลอดจนศลปวฒนธรรมทองถนอน ๆ ดานภาษาตางประเทศและโบราณคด

อาจารยพนอใชชวตอยทภาคอสานตงแตอาย 4 ขวบจนถงอาย 68 ป ทงนชวตและเลอดเนอของความเปนชาวอสานจงซมซบอยางแนนแฟน จากไดเรยนรถงวถทางการดาเนนชวต ของคนอสานอยางยาวนาน อกทงไดเหน ไดสมผส ตลอดเวลาจงไดสงสมประสบการณตาง ๆ อาจารยพนอหวงทจะถายทอดแกคนรนหลง เพอใหไดรถงขนบธรรมเนยมประเพณตลอดจนศลปวฒนธรรมของชาวอสาน จากการศกษาวจบพบวา อาจารยพนอไดเลอกนาเสนอขนบธรรมเนยมและศลปวฒนธรรมชาวอสานโดยใช “ นาฏศลปอสาน “ เปนสอ เพราะนอกจากจะมความสวยงามแลว ผลงานนาฏศลปอสานจงแฝงไวซงสาระความรอกดวย

ผลงานทางดานนาฏศลปอสานของอาจารยพนอน น ลวนแตมงเสนอถงวถชวต ขนบประเพณและศลปวฒนธรรมของชาวอสาน

ผลจากการวจยกระบวนการสรางงานทางดานนาฏศลปอสานตามแบบของอาจารยพนอ มกระบวนการประดษฐจากนาฏศลปอสานดงเดมดงน คอ

1. ศกษาคนควาจากทาฟอนของนางเทยม 2. ศกษาคนควาทาฟอนของหมอลา 3. ประดษฐแมทาเซงนาฏศลปอสานโดยประยกตจากทาฟอนดงเดม 4. ประดษฐแมทานาฏศลปอสานตามแบบของอาจารยพนอ 5. เซงตามแบบของอาจารยพนอ อาจารยพนอไดศกษาคนควาทาฟอนจากนาฏศลปอสานดงเดม 2 อยางคอ ทาฟอนของนางเทยมและทาฟอน

ของหมอลา แลวจงประยกตทาเซงขนใหมตามแบบของอาจารยพนอถงแมจะเปนทาเซงทประดษฐขนใหม แตอาจารยพนอไดคงเอกลกษณนาฏศลปอสานดงเดมไว คอ

1. การสะดงจงหวะเขา ซงเนนทจงหวะสะดงขน 2. การวาดวงอยางอสระ 3. ลกษณะของการจบทไมตองกรดนวมอ อกทงพลวนวมอขณะวาดเปนวง 4. การกมหรอโนมลาตว โดยไมตงแผนหลง จากการไดศกษาคนควาจากนาฏศลปอสานดงเดม ประกอบกบจนตนาการ และประสบการณ อาจารยพนอได

ใชเปนวตถดบในการสรางสรรค แมทานาฏศลปอสานและเซงชดตาง ๆ ตามลาดบ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

88

จากการรวบรวมผลงานนาฏศลปอสานทประดษฐโดยอาจารยพนอ และการบนทกเปนลายลกษณอกษร สามารถจดประเภทไดทงสน 5 ประเภท ดงน

1. นาฏศลปประเภทพธกรรมและความเชอ 2. นาฏศลปประเภทสะทอนวฒนธรรม 3. นาฏศลปประเภทชนเผา 4. นาฏศลปประเภทนาฏศลปเลยนแบบกรยาสตว 5. นาฏศลปประเภทนาฏศลปบรสทธ 5.2.3 นาฏยประดษฐในสถาบนการศกษานาฏศลปไทย การศกษางานนาฏยประดษฐในสถานศกษาดานนาฏศลปไทย พบวามการศกษา 2 ฉบบ โดยนพศกด นาค

เสนาและธรรมรตนโถวสกล โดยมรายละเอยดคอ นพศกด นาคเสนา ศกษา นาฏยประดษฐ : ระบาพนเมองภาคใต จากวทยาลยนาฏศลปนครศรธรรมราช

พทลง สถาบนราชภฏสงขลา และสถาบนราชภฏยะลา ในชวงป 2520-2542 พบวาระบาพนเมองภาคใตทสรางสรรคขนโดยสถาบนการศกษาทง 4 แหง ประมาณ 48 ชด ซงไดนาออก

เผยแพรตอสาธารณชนอยางกวางขวาง และบางชดยงไดรบความนยมมาจนปจจบนน แบงชดการแสดงออกเปน 4 หมวด

1. หมวดระบาศลปาชพ หมายถงระบาทเกยวเนองกบวถชวต การทามาหากนของผคนในทองถน โดยนาขนตอนกรรมวธในการประกอบอาชพนนๆมาประดษฐใหเปนทาราทสวยงาม เชน ระบายานลเพา ระบาสานจด ระบารอนทอง ระบาปาเตะ

2. หมวดระบาทเกยวเนองกบพธกรรม การละเลน หมายถงระบาทนาเอาประเพณ พธกรรม ความเชอทเกยวของกบการดาเนนชวตของผคนในทองถน และการละเลนตางๆมาประดษฐเปนทารา โดยนาเอาการเลยนแบบพฤตกรรม ขนตอนการประกอบพธกรรมหรอการละเลนนนๆ เชน ระบานารศรนคร ระบาตารบหงาราไป ระบาชนไก ระบารายากอและ เปนตน

3. หมวดระบาทแสดงเอกลกษณของทองถน หมายถง ระบาทนาลกษณะเฉพาะหรอสญลกษณทเดนๆของแตละทองถน นามาประดษฐเปนทาราทบงบอกถงเอกลกษณของทองถนอยางทองถน ไดแก ระบาเปยว ระบานกเขาเลก ระบาจนตปาต ระบาขหนอนรอนรา

4. หมวดเบดเตลด หมายถง ระบาทประดษฐขนและไมสามารถทจดอยในหมวดทง 3 ทกาหนดได เปนระบาทคานงเฉพาะความสวยงามของทาราและการแสดงเปนสญลกษณ เนนการใชอปกรณประกอบการรายรา เชน ระบากาหย ระบานกนาทะเลนอย ระบาเฟองฟา ระบาสไบแพร เปนตน

การวเคราะหแนวคดการสรางสรรคระบาพนเมองภาคใตของสถาบนการศกษาทง 4 แหง ผศกษาใชระบาทไดรบความนยมอยางแพรหลายเปนกรณศกษา เพยงสถาบนละ 1 ชด ซงประกอบดวย ระบานารศรนคร ระบาลงกา สกะ ระบาชนไก ระบาปาเตะ เปนระบาทผประดษฐไดวางโครงสรางเนอหาสาระทสะทอนถงสภาพทางสงคมและวฒนธรรมของภาคใตทแตกตางกนออกไป คอ

1. ระบานารศรนครนนผประดษฐไดนาเสนอสะทอนใหเหนความเลอมใสศรทธาตอพทธศาสนาของประชาชนในจงหวดนครศรธรรมราช และแผขยายออกไปจนปกหลกสรางฐานเจรญรงเรองเปนศาสนาประจาชาตไทยจนถงปจจบน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

89

2. ระบาลงกาสกะ เปนระบาทผประดษฐตองการสะทอนใหเหนถงความเจรญรงเรองของอาณาจกรแหงน ในสวนของศาสนาทไดขดพบเทวรปและพระพทธรปแลวนามาเลยนแบบประดษฐทารา โดยไดเนนในเรองของความงามของทารามากวาการอธบายเนอหาของระบา

3. ระบาชนไกผประดษฐตองการอธบายเนอหาของระบาชดน โดยสะทอนใหเหนถงสภาพทางสงคมและประชาชนทางภาคใต ในแงมมของกฬาพนบานทไดรบความนยมในทองถน และเพอเปนการสบสานกฬาพนบานชนดนไวใหอนชนรนหลงไดรกและหวงแหนและสบทอดตอไป

4. ระบาปาเตะเปนระบาทสะทอนใหเหนถงวถการดาเนนชวต ในเรองของการประกอบอาชพผลตผาปาเตะ ซงไดชอวาเปนผาชนดของจงหวดยะลาและของภาคใต และยงเปนการปลกจตสานกใหประชาชนหนมานยมผลตภณฑทผลตขนในทองถนเพอเปนการสงเสรมรายไดใหแกชมชนและประเทศชาต

ระบาพนเมองภาคใตทง 4 ชด ผประดษฐสรางสรรคขนมาเพอสรางความบนเทงเรงใจแกผชมแลว ยงเปนการสะทอนใหเหนแงมมของการดาเนนชวตของประชาชนในภาคใต ทงทางดานสงคม วฒนธรรม และศลปกรรม และยงเปนการปลกจตสานกของประชาชนใหมความรกและหวงแหนในสงทบรรพชนไดสรางสมและวางรากฐานไว โดยถายทอดออกมาเปนระบาพนเมองภาคใตทมข นตอนวธการสรางสรรคทเปนระบบ

ขนตอน แนวคดและวธการสรางสรรคของกระบวนการสรางสรรคระบ าพนเมองภาคใต 1. การวางแนวคดระบาทจะสรางสรรค นาฏยศลปนไดแนวคดมาจากสภาพทางภมศาสตร สภาพทางสงคม

และวฒนธรรมของภาคใตทมความหลากหลาย สงผลใหนาฏยศลปนไดนาหวขอมาเปนแนวทางในการประดษฐชดระบา ซงเปนการแนวคดของชดระบานนนาฏยศลปนนาฏยศลปนจาเปนจะตองคานงความเปนไปไดทจะนาแนวคดมาประดษฐเปนชดการแสดง ทงนถาหากจะนาแนวคดไมเหมาะสม เชน การนาแนวคดเกยวกบศลปาชพของภาคใตทมข นตอนกรรมวธทยงยากในในการอธบายใหผชมเขาใจยากมาประดษฐเปนชดระบา กจะทาใหสอความหมายของชดระบาทไมชดเจน จงทาใหระบาชดนนๆไมไดรบความนยม ซงระบาทง 4 ชดทผวจยไดนามาเปนกรณศกษา เปนชดระบาพนเมองภาคใตทไดรบความนยมสงสด แสดงใหเหนถงการวางแนวคดของนาฏยศลปนทมข นตอนกระบวนการทสามารถสอความหมายใหผชมเขาใจไดอยางชดเจน จนทาใหการแสดงชดระบาทง 4 ชดไดรบความนยมมาจนถงปจจบน

2. การศกษาคนควาขอมลเบองตน เพอทจะนามาเปนฐานขอมล หรอตนแบบในการประดษฐชดระบานน นาฏยศลปนไดศกษาขอมลจากแหลงทมา 2 วธการดวยกน คอ การศกษาขอมลจากเอกสารตาราทเกยวของกบชดระบานนๆ และการศกษาภาคสนามดวยการลงไปศกษาขอมลจากสถานทจรง จากการสมภาษณผทเกยวของ ซงจากการศกษาขอมลเบองตนทง 2 วธการนาฏยศลปนตองพยายามทจะศกษาขอมลในรายละเอยดใหครบถวน ทงนเพอความสมบรณในการนาขอมลมาคดเลอก เพอประดษฐเปนทารา เครองแตงกาย ดนตรและเพลงตอไป

3. การคดเลอกขอมล ถอเปนหวใจหลกในการประดษฐชดระบาพนเมอง ทงเนองจากขอมลทคดเลอกมานนนาฏยศลปนจะตองแนใจวามความเหมาะสมในการทจะนามาประดษฐเปนทาราได โดยนาฏยศลปนตองคานงถงทารา เครองแตงกาย ดนตรและเพลง ใหมความสมดล ผสมผสานไดอยางลงตว ซงขอมลทง 3 สวนนนถาพจารณาและคดเลอกไดอยางเหมาะสม จะทาใหชดระบามความนาสนใจ และจะไดรบความนยมแกผชมไดเปนอยางด

4. การนาขอมลมาวเคราะหและประดษฐเปนชดการแสดง นาฏยศลปนไดนาเอาประสบการณ ความรความสามารถ นามาประมวลเปนหลกการนามาสรางสรรคเปนชดระบา ซงเปนการสรางสรรคชดระบานน นาฏยศลปนจะตองมความชานาญในแตละสวนเปนอยางด ทงนในสวนของทารา เครองแตงกาย ดนตรและเพลง นาฏยศลปนตองนาทง 3 สวนมาผสมผสานใหเกดความลงตว โดยคานงถงรปแบบของการแสดงทมจดขายอยทความสวยงามทงทารา เครองแตงกาย และอปกรณการแสดง ความสนกสนานของทาราและทวงทานองเพลงเปนสาคญ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

90

องคประกอบทสงผลใหการสรางสรรคชดระบ าไดรบความนยม ไดแก 1. การพฒนาการของระบาในลกษณะตางๆ ระบาพนเมองภาคใตสรางสรรคขนมาจากแนวคดทางดาน

สภาพทางสงคมและวฒนธรรม โดยนาฏยศลปนสรางสรรคขนมาแลวนาออกแสดงเผยแพรจนไดรบความนยม และไดพฒนารปแบบการแสดงอยอยางตอเนอง ทงนอาจจะไดรบคาตชมจากผชมและนกวชาการทงในสวนของลกษณะทารา เครองแตงกาย และเพลงประกอบการแสดง โดยนาฏยศลปนนาขอมลทไดมาวเคราะหแลวพฒนารปแบบของการแสดงแตละสวนตอไป

2. การนาชดระบาไปเผยแพรของสถานศกษาและหนวยงานตางๆ เปนการสงเสรมใหสาธารณชนไดรบชมการแสดงระบาพนเมองอยบอยๆขน สงผลใหประชาชนทวไปไดซมซบการแสดงระบาพนเมองชดตางๆเพมขน จนทาใหไดรบความนยมแพรหลายออกไปในวงกวาง ทงนคณสมบตททาใหชดการแสดงทสรางสรรคไดรบความนยมนาไปแสดงในสถานศกษาตางๆ คอ

1) ระบาทมทาราทไมสลบซบซอน เปนทาราทส อความหมายเขาใจไดงาย อธบายถงขนตอนกระบวนการ หรอเรองราวทผสรางสรรคตองการถายทอดใหผชมไดเขาใจ และมจานวนทาราไมมากนก

2) ระบาทมเครองแตงกายทสวยงาม ระบาบางชดสรางสรรคขนโดยมงเนนในเรองเครองแตงกายเปนพเศษ จะพถพถนในรายละเอยดของเครองแตงกายทงรปแบบ สสน และลวดลาย ทาใหเปนทประทบใจแกผชม

3) ระบาทมความสนกสนานเราใจสวนใหญจะเปนระบาทมเนอหาสาระเกยวกบการละเลน และกฬาพนเมองภาคใต ระบาแนวนมเนอหาทใหความสนกสนาน ตนเตนเราใจ เปนจดดงดดทาใหระบาเกดความนาสนใจ

3. การนาชดระบาไปเผยแพรในเชงนาฏยพานช คณะทจดแสดงนาฏยศลปนาชดระบาพนเมองภาคใตไป

เผยแพรในรปแบบเชงธรกจ คอ จดแสดงใหนกทองเทยวทงในและตางประเทศไดรบชมตามสถานประกอบการทงโรงแรมและหองอาหารตางๆ ทาใหชดระบาเปนทรจกแกผชมและนกทองเทยวโดยทวไป

จากวธการและรปแบบการสรางสรรคผลงานของนกนาฏยประดษฐท ไดรบการยอมรบแลว มการศกษาถง

รปแบบและกระบวนการสรางสรรคผลงานของนสตทศกษาในภาควชานาฏยศลป คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ระหวางพ.ศ.2534-พ.ศ.2541โดยธรรมรตน โถวสกล มรายละเอยดดงน

ภาควชานาฏยศลป คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย มงผลต ศลปนบณฑต กลาวคอ ตองมความเชยวชาญในศลปะทตนถนด โดยการสรางรายวชา วชางานโครงการนาฏยศลป ภายใตโครงการปรญญานพนธ เพอใหนสตทผานการศกษามาแลว 4 ป นาความรทไดรบมาสรางสรรคงานดานนาฏศลป

ซงรปแบบงานทงหมดเปนลกษณะนาฏศลปไทยประยกตคอ มลกษณะของการนาทาราของนาฏศลปไทยมาเปนหลกในการสรางสรรคผลงาน ทงลกษณะทาราของแมบท หรอเปนการนามาจากนาฏศลปตะวนตกมาผสมผสานกบทาราไทย ทงลกษณะการเตนแบบ Modern Dance และ Contemperrary เมอสรางสรรคแลวจะเกดเปนทาราทไมจากดรปราง และเกดเปนนาฏศลปรปแบบตางๆขนอยกบสดสวนของทาราและทาเตน

ลกษณะของการจดแถว การแปรแถว และการตงซม ในรปเรขาคณตและรปรางของเสนตางๆทนามาเปนรปแบบการจดแถว ทงรปทรงพนฐาน อาท วงกลม สเหลยม สามเหลยม เสนตรงแนวตงและแนวนอน เสนเฉยงหรอเสนโคง หรอการนารปทรงพนฐานมาผสมเพอใหเกดรปแบบทซบซอน เชนรปวงกลมซอนในสเหลยม

ทงนการจดแถวและแปรแถว ใชเพอสอความหมายทงในเชงปรชญา และความหมายตามเนอเรองของผลงาน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

91

ขนตอนการสรางผลงาน 1. การคดหวขอทจะสรางสรรคผลงาน แลวนาเสนอตออาจารยประจาวชา 2. การหาขอมล การคนควา เพอประโยชนในการสรางผลงาน การหาขอเทจจรงมาเปนขอมลอางอง ดวย

การศกษาเอกสาร การสมภาษณ การสงเกต เปนตน 3. การกาหนดเนอหาและรปแบบการแสดง เพอกาหนดรปแบบงานทชดเจนวาตองการสรางงานออกมาใน

รปแบบไหน 4. การหาเพลงและดนตรประกอบ เพลงเปนสงกาหนดทารา การแปรแถว การสออารมณของผลงาน ดงนน

การเลอกเพลงจงตองสอดคลองกบแนวคดและรปแบบของผลงาน สวนใหญเปนลกษณะการนาเพลงทมอยแลวมาตดตอใหมโดยหาเพลงทมความใกลเคยงกบแนวคดและรปแบบการสรางสรรค แตกมบางสวนทแตงเพลงขนใหม

5. การคดเลอกนกแสดง ตองคดเลอกจากคณสมบตพนฐานทสอดคลองกบแนวคดและรปแบบในการสรางสรรคผลงาน

6. การประดษฐทารา 7. การออกแบบเครองแตงกาย ตองคานงถงทาทางในการแสดงออกเปนหลก เพอไมใหเครองแตงกาย

กลายเปนอปสรรคในการแสดงบนเวท จากนนเปนประเดนเกยวกบสสนและความสวยงาม ทงนงบประมาณผลตอการสรางสรรคเครองแตงกายดวย ซงพบวามการสรางสรรคจากวสดทมราคาไมสงมากนก

8. การออกแบบฉากและแสง ซงเปนองคประกอบทชวยการแสดงบนเวทนาสนใจ ทงชวยเสรมใหเครองแตงกายงดงามขน สวนใหญไมนยมสรางฉากแตใชมานบนเวทและการออกแบบแสงเขาชวยใหงานนาสนใจแทน

9. การซอมการแสดงและนาเสนอผลงานตออาจารยทปรกษา เพอรบคาแนะนาเพมเตม หรอทราบขอบกพรองตางๆในการแสดง

ปญหาทพบจากการสรางสรรคผลงาน 1. ปญหาในการคดหาหวขอ คอไมทราบวาจะทาเรองอะไร ไมเขาใจในหวขอทคด ไมสามารถตความจาก

หวของานได วธการแกไขคอการรบคาแนะนาจากอาจารยทปรกษาและผรในเรองนนๆ 2. ปญหาในการประดษฐทารา คอ คดทาราตอไมได ทาทคดไมสามารถสอความหมายตามหวของาน ทาท

สรางสรรคไมตรงกบแนวคดและหวขอซงทาราแบงเปน มอ เทา และลาตว จากการศกษาขอความรทไดจากวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยเกยวกบงานนาฏยประดษฐทงสวนบคคล

และงานนาฏยประดษฐของสถานศกษา พบวา ปจจยทท าใหเกดนกนาฏยประดษฐและประสบความส าเรจในการสรางสรรคผลงาน 1. การซมซบรบองคความรทางนาฏศลปไทยจากทางใดทางหนง อาท การไดเรยนทางดานนาฏศลปไทย

ตลอดจนความรเรองเครองแตงกาย การกากบละคร การเขยนบทและการแตงหนาตวละคร 2. การไดรบประสบการณดานตางๆ อาท การไดรบนาฏศลปของชาตตางๆ ทาใหเกดความคดในการ

ผสมผสานทารา หรอการไดรบชมการแสดงประเภทตางๆแลวปรบประยกตใช

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

92

3. การสรางสรรคชดการแสดงตามภาระหนาท อาท ครลมล ยมะคปต ในระหวางรบราชการ ไดรบมอบหมายของผบงคบบญชาใหสรางสรรคชดการแสดง หรอการทสถานศกษาทางดานนาฏศลปไทยตองคดคนประดษฐทาราใหมเพอเผยแพรศลปวฒนธรรม

4. มความคดสรางสรรคและบรณาการความรทมเขาดวยกน อาท อาจารยประท นนาความรดานภาษาองกฤษบรณาการกบความรทางดานนาฏศลป เปนบทลเกเรองจนทโครพ

5. การถกหลอหลอมทางดานสงคม ศลปวฒนธรรมประเพณมาตลอด อาท พระราชชายาเจาดารารศม หรอ อาจารยพนอ กาเนดกาญจนทอยในสภาพแวดลอมทางดานนาฏศลป และดนตร ทงประเพณและขนบความเชอตางๆ

6. การมกาลงสาคญในการสรางสรรคนาฏยประดษฐ เนองจากมบคคลรอบขางทมความรทางดานนาฏศลปเปนกาลงสาคญในการทางานสรางสรรค

คณสมบตนกนาฏยประดษฐ 1. เปนผมอจฉรยภาพ หรอเรยกวาพรสวรรค หรอความสามารถสวนตว 2. การอยในสงแวดลอมแลวซมซบวฒนธรรมความเปนอยรอบตวนามาปรบใชสรางชดการแสดง 3. การใสใจศกษาเรยนรส งทอยรอบตว 4. สนบสนนใหคนใกลชดเรยนรกจะเกดแรงเสรมจากคนเหลาน 5. มใจรก และสนใจเรองนนๆ

ขนตอนการสรางสรรคผลงานนาฏยประดษฐ

1. การวางแนวคดชดการแสดงทจะสรางสรรค ตองคานงความเปนไปไดทจะนาแนวคดมาประดษฐเปนชดการแสดง

2. การศกษาคนควาขอมล เพอทจะนามาเปนฐานขอมล หรอตนแบบในการประดษฐชดระบา แหลงทมาของขอมล คอ การศกษาขอมลจากเอกสารตารา และการศกษาขอมลจากสถานทจรง จากการสมภาษณผทเกยวของ การนาขอมลมาคดเลอก เพอประดษฐเปนทารา เครองแตงกาย ดนตรและเพลง

3. การคดเลอกขอมล ถอเปนหวใจหลกในการประดษฐ ขอมลทคดเลอกตองมความเหมาะสมในการทจะนามาประดษฐเปนทาราได

4. การนาขอมลมาวเคราะหและประดษฐเปนชดการแสดง จากประสบการณ ความรความสามารถ นามาประมวลเปนหลกการนามาสรางสรรคเปนชดระบา โดยกาหนดเนอหาและรปแบบการแสดง การหาเพลงและดนตรประกอบตลอดจนการออกแบบเครองแตงกายโดยตองคานงถงทาทางในการแสดงออกเปนหลก

5. การคดเลอกนกแสดง จากคณสมบตพนฐานทสอดคลองกบแนวคดและรปแบบในการสรางสรรคผลงาน วธการและแนวคดในการสรางสรรคผลงาน

1. พฒนารปแบบนาฏศลปใหทนสมย ทนเหตการณและความเปลยนแปลงทางสงคมไทย เพอใหนาฏศลปไดดารงอย ไดแทรกความรดานนาฏศลป

2. หากในชดการแสดงแบงผแสดงออกเปนสองกลมสามารถแบงการเปดตวผแสดงทละกลมเพอความนาสนใจ

3. การแสดงทมาจากนาฏศลปสกลอนๆใหนาเอาเอกลกษณทารามาใชในการแสดง รวมทงดนตร และเสอผา เครองแตงกาย

4. หากเปนการนาชดการแสดงทมอยแลวมาเปนแนวคดในการสรางสรรคผลงาน ใหดบรบททสอดคลองกน อาท จดมงหมายในการแสดง เนอหาของการแสดง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

93

วตถดบในการสรางสรรคผลงาน 1. การเลยนแบบธรรมชาตของสตว คอกระบวนการแสดงดวยการเลยนแบบกรยา ทาทางของสตว 2. การนาเอานาฏยลกษณของนาฏศลปสกลอนมาประยกตใช โดยยดเกณฑจากเครองแตงกาย ดนตร เพลง

รอง ตลอดจนกระบวนทารา 3. การนาขอมลจากภาพแกะสลกโบราณคด มาใชในการประดษฐทารา 4. ชดการแสดงทสรางจากแบบแผนทางดานนาฏศลปไทย 5. ชดการแสดงทนาขนตอนการประกอบอาชพมาใชในการประดษฐทารา 6. การนาความรจากวรรณคดมาสรางสรรคชดการแสดง 7. นาชดการแสดงทมอยแลวมาเปนตนแบบในการสรงสรรคทารา โดยสรางความแตกตางใหเกดขนในชด

การแสดง

5.2.4 นาฏศลปไทยรวมสมย มการศกษาเกยวการสรางสรรคงานนาฏศลปไทยรวมสมยซงจดเปนนาฏศลปปรบปรงประเภทหนง โดยสรธร

ศรชลาคม จากการศกษาเรอง นาฏยศลปไทยรวมสมย: การสรางสรรคโดยผสมผสานนาฏยศลปไทยกบนาฏยศลปสกลอนๆ ระหวางป พ.ศ.2510 – 2542

นาฏศลปไทยรวมสมย เปนการแสดงนาฏศลปรปแบบหนงทสรางสรรคขนโดยการผสมผสานทาการเคลอนไหวแบบนาฏศลปไทยเขากบทาทกษะของนาฏศลปสกลอนๆ ตามกระบวนการการประดษฐทาเตน

พฒนาการของนาฏศลปไทยรวมสมยในกรงเทพมหานคร มรปแบบของกระบวนการ พฒนาการ และสาเหตใกลเคยงกบการสรางสรรคนาฏศลปรวมสมยของตะวนตกในยคแรกเรม ทเกดจากความตองการเปลยนแปลงรปแบบการแสดงของนาฏศลปน โดยไดอทธพลมาจากสงแวดลอมรอบตว สภาพสงคมทเปลยนแปลงไป และความเบอหนายในกรอบขอกาหนดของนาฏศลปดงเดม ทาใหเกดแรงบนดาลใจทจะสรางสรรคแนวทางการแสดงขนใหม หรอเกดแรงบนดาลใจจากประสบการณการแสดงทนาฏศลปนเคยมสวนรวมหรอเคยไดชม

รปแบบของการแสดงนาฏศลปไทยรวมสมย 1. การประยกตรปแบบการแสดงนาฏศลปไทยตามอทธพลของการแสดงบลเลต การแสดงทไดแรงบนดาลใจมาจากการแสดงการเตนราและบลเลตของตะวนตก จงนามาผสมผสานกบ

นาฏศลปไทย โดยรางกายทอนบนยงคงลกษณะของนาฏศลปไทยอย แตทอนลางเปนการกาวเทา การเคลอนท วงซอยเทา ฯลฯ เลยนแบบบลเลต โดยเฉพาะเพมการเขยงขาเขาไป

ปรากฏขนประมาณป 2498 จนถงปจจบน การแสดงรปแบบนถกพฒนาไปในอกรปแบบหนง ซงใชเปนการแสดงประกอบเพลงตางๆ ทเรยกวา จนตลลาประกอบเพลง

ชดการแสดงทนาเสนอในรปแบบน ไดแก ระบาหงสเหร ออกแบบการแสดงโดยทานผหญงแผว สนทวงศ ณ อยธยา ซงเปนสวนหนงของชดการแสดงของคณะวฒนธรรมไทยไปสหภาพพมา ในป พ.ศ.2549

2. การผสมผสานทานาฏศลปไทยในการแสดงบลเลต การแสดงทใชลกษณะของทาทางการเคลอนไหวดวยการเตนราบนปลายเทา โดยมการผสมผสานการ

เคลอนไหวของนาฏศลปไทยไว โดยมอและแขนจะมการจบหรอตงวงแบบนาฏศลปไทย แตขาและเทาจะใชทาทกษะของบลเลต

ปรากฏขนในป พ.ศ.2505 จนถงตนป พ.ศ.2544 การแสดงในรปแบบนทสาคญคอ การแสดงบลเลตประกอบเพลงพระราชนพนธ เรอง มโนราห ออกแบบทาเตนโดยคณหญงเจเนเวยฟ เลสปนยอล เดมอน

3. ระบาเรองทใชนาฏศลปไทยในแนวประยกต

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

94

การแสดงละครทประกอบไปดวย “ระบา พด เตน” ไมมแบบแผนกาหนดตายตว ปรากฏขนประมาณป พ.ศ.2505 เปนครงแรกตอเนองมาจนถงประมาณป 2510 หลงจากนนการแสดงละคร

เวทกนยมนาการแสดงนาฏศลปไทยไปเปนระบาประกอบละครเทานน การแสดงทถกสรางสรรคขนสวนมากเปนการแสดงของสโมสรนสตเกา จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ส.จ.ม.) เชน เงาะปา ฉตรแกว นางเสอง

4. การผสมผสานทานาฏศลปไทยในการแสดงการเตนแจส ออกแบบทาเตนโดยประยกตทาของนาฏศลปไทยออกมาในรปแบบของทามอ ผสมผสานทาทกษะของการเตน

แจส อยางทเรยกกนวา Board Way Show หรอการแสดงในรปแบบการเตนในละครเพลงอเมรกา เปนการแสดงทไมเนนททาทางและทกษะการเตนมากนก เนนการสรางความสนกสนานใหกบผชม ความสวยงามพรอมเพรยงของนกแสดงเทานน

ปรากฏขนชดเจนเปนครงแรกในป 2525 ในการแสดงคอนเสรต “คนหนงกบภทราวด” ของคณภทราวด มชธน หลงจากนนภทราวดเธยเตอรกสรางสรรคระบาการแสดงรปแบบนตลอดระยะแรกของการตงคณะ (2530 – 2536)

ในปจจบนการแสดงรปแบบน ปรากฏเหนเดนชดในการเตนหางเครองของนกรองลกทง 5. การผสมผสานนาฏศลปไทยในการแสดงนาฏศลปรวมสมย โดยเสนอแนวความคดเกยวกบคตไทย วถ

ชวต และวฒนธรรมไทยเปนหลก ในการนาเสนอการแสดงทมแนวความคดเปนปรชญา ผออกแบบทาเตนไดใชการเคลอนไหวในจารตไทย

มรรยาทของไทย การละเลน สญลกษณ อปกรณประกอบการแสดง และดนตรไทย สรางสรรคการเคลอนไหวขนใหมในรปแบบของนาฏศลปไทยรวมสมย ปรากฏขนประมาณป 2530 และยงคงพบเหนอยสมาเสมอในปจจบน

ผออกแบบทาเตนทมผลงานการแสดงในรปแบบนออกมามาก ไดแก คณบญชา สวรรณานนท และ คณนราพงษ จรสศร โดยผลงานเกอบทกชดของทง 2 ทาน เปนการแสดงในรปแบบนเปนสวนมาก

6. การผสมผสานนาฏศลปไทยเขากบทกษะการเตนของนาฏศลปรวมสมย การนาเสนอความเปนไปไดของการสรางสรรค ลกษณะการเคลอนไหวรปแบบใหมจากทาราของนาฏศลปไทย

จงมการนาทาการเคลอนไหวของนาฏศลปไทยมาประยกตใชอยางชดเจน มระบบระเบยบ สามารถอธบายแนวความคดไดตามกระบวนการประดษฐทาเตนสากลเปนหลก

ปรากฏขนประมาณป 2530 และไดรบการพฒนาจนมรปแบบทชดเจนขนในปจจบน(พ.ศ.2542) ผออกแบบทาเตนการแสดงนาฏศลปไทยรวมสมยรปแบบนทไดมผลงานการสรางสรรคออกมาอยางสมาเสมอ

มผลงานทงในประเทศและตางประเทศและเปนทยอมรบของสาธารณชน ไดแก 1. คณวรารมย ปจฉมสวสด และคณะ The Company of Performing Artist 2. คณนราพงษ จรสศร (The Art Movement) 3. ภทราวดเธยเตอรและคณมานพ มจารส 4. คณพรมณฑ ชมธวช ปจจยทสงเสรมใหเกดการสรางสรรคงานนาฏศลปไทยรวมสมย 1. เกดจากแรงบนดาลใจทตองการสรางสรรคงานนาฏศลปขนดวยตนเอง เพอตอบสนองความตองการของ

ผสรางสรรคและแรงกระตนจากสงคมทตองการความแปลกใหม รวมทงเพอแสดงออกถงความเชยวชาญของตน เพอใหไดรบการยอมรบจากสงคมหรอจากกลมนาฏศลปนดวยกน

2. ทาตามนโยบายขององคกรทางวฒนธรรมทองถนและองคกรทางวฒนธรรมในระดบประเทศทสนบสนนศลปะการแสดง ทาใหนาฏศลปนจาเปนทจะตองสรางสรรคผลงานทเปนของตนเองขนมา ดวยเหตนเอง ผสรางสรรคนาฏศลปชาวไทยจงสนใจนาฏศลปไทยในฐานะของศลปะประจาชาต และนาฏศลปทแตกตาง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

95

จากนาฏศลปของตะวนตก ซงถอเปนแนวทางการนาเสนอทแตกตางและดงดดความสนใจไดงาย เพอผลกดนใหงานของตนไปถงระดบสากล

3. ทาตามหลกสตรการศกษานาฏศลปในสถาบนอดมศกษา ระบบการศกษาในระดบปรญญาตร และปรญญาขนสง ตลอดจนหลกสตรประกาศนยบตรตางๆ ในหลายสถาบนไดกาหนดไวในหลกสตรใหผทจะจบการศกษา ตองสรางสรรคนาฏศลปชดใหมๆ ออกมา เพอวดผลทางดานการสรางสรรค ทงในรปแบบของผลงานเดยวหรอผลงานกลม เชน โครงการปรญญานพนธทางดานนาฏศลปของภาควชานาฏยศลป คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงในระหวางป 2535 – 2542 ไดสรางสรรคการแสดงชดใหมขนมาเปนจานวนถง 141 ชด ทาใหเกดการแสดงทแปลกไปจากเดม

4. ความตองการทจะอนรกษ สบทอด แตปรบเปลยนเพอสรางความนยมใหแพรหลายในกลมผชมปจจบน 5. ความตองการทางธรกจ การสรางเงอนไขพเศษในแงธรกจ เปนขอแตกตางทเหนไดชด เมอเปรยบเทยบ

กบสาเหตของการสรางสรรคนาฏศลปไทยรวมสมยอนๆ ทไดกลาวถงมาแลวขางตน จงจาเปนทจะตองมการสรางสรรคผลงานใหมขนเพอรองรบความตองการนน เปนตวประกอบสนคา บรการ และเปนการสรางบรรยากาศ

วธการสรางสรรคทาการเคลอนไหวในการแสดงนาฏศลปไทยรวมสมย 1. การสรางสรรคทาการเคลอนไหว โดยใชทาพนฐานของนาฏศลปไทยมาใช โดยมรปแบบการประดษฐทา

รา-เตน ในการแสดงตามแบบของสากลสมพนธกบแนวความคดหลกของชดการแสดง 2. การสรางสรรคทาการเคลอนไหวโดยนาทาราไทยมาตรฐาน มาประยกตรวมกบลกษณะของธรรมชาต 3. การสรางสรรคทาการเคลอนไหว โดยผสมผสานทานาฏศลปพนบาน ศลปะปองกนตวหรอนาฏศลป

ตะวนออกสกลอนๆ เขากบทาราไทยมาตรฐาน 4. การสรางสรรคทาการเคลอนไหว โดยนาเอาทาราไทยมาตรฐานมาเปนพนฐานในการสรางสรรค

ผสมผสาน หรอเรยงรอยเขากบทาทกษะนาฏศลปตะวนตก บลเลต และนาฏศลปรวมสมย ซงสามารถทาไดหลายวธ ไดแก

1) การประดษฐทาการเคลอนไหวโดยการประยกตองคประกอบของทา (ตดทอน หรอ เพมทา) เปนการดงรายละเอยดของทานาฏศลปไทยออกมาขยายในสวนการเคลอนไหวทผประดษฐทาเตนตองการนาเสนอ หรอตดทอนจนเหลอการเคลอนไหวทตองการเนน แลวนาสวนนนมาเรยงใหมเพอใหเกดความนาสนใจขน

2) การผสมผสานทาเดมเขากบนาฏศลปรวมสมย โดยนาทกษะของนาฏศลปรวมสมยมาใชกบการเคลอนไหวของนาฏศลปไทย ซงสามารถเปนไปไดในหลายลกษณะ สวนมากแลวจะขนอยกบพนฐานของผประดษฐทาเตน วามพนฐานนาฏศลปในระดบใด และเชยวชาญทกษะใดเปนพเศษหรอไม การประยกตนนจะออกมานาสนใจไดกตอเมอผประดษฐทาเตนมความเชยวชาญและเขาใจทกษะนนๆ จรงๆ การผสมผสานระหวางการเคลอนไหว 2 รปแบบ จงจะออกมาไดประณต และดมความหนกแนนมากกวา การเลยนแบบเทคนคเฉพาะลกษณะภายนอก

3) การประดษฐทาการเคลอนไหวโดยใชทาทางตามธรรมชาตของมนษย (กจวตรประจาวน) การนาการเคลอนไหวในกจวตรประจาวนมาประยกตเขากบนาฏศลปไทย โดยสรางรายละเอยดใหกบการเคลอนไหว พรอมทงนาทกษะนาฏศลปรวมสมยบางทกษะเขามาชวย ทาใหการเคลอนไหวกลมกลนมากยงขน

4) การออกแบบการแสดงโดยใชนาฏศลปหลายๆ สกลมาแสดงรวมกน การประดษฐทาเตนโดยนาเอานาฏศลป 2 รปแบบหรอมากกวานนมาแสดงรวมกนโดยไมมการเปลยนแปลงหรอประยกตใดๆ เลย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

96

5) การออกแบบการแสดงโดยใชการจดองคประกอบบนเวท ทาใหทานาสนใจขน 5. การสรางสรรคทาการแสดงโดยมอปกรณประกอบการแสดง และ หรอ ดนตร เสยง ประกอบการแสดงมา

เปนเงอนไขสาคญในการออกทาตางๆ การประยกตการเคลอนไหวแบบนาฏศลปไทยใหกลายเปนนาฏศลปรวมสมย สวนมากจะประยกตนาฏศลป

หลายรปแบบ การเคลอนไหวหลายเทคนคเขาดวยกน รปแบบการสรางสรรคเพยงอยางเดยวไมสามารถทาใหการแสดงชดหนงนาสนใจขนมาได หากประกอบดวยองคประกอบหลายประการ

นเปนเพยงแตรวบรวมวธการทไดมการสรางสรรคทดลองขนมาแลว และเหนไดวาเปนกร ะบวนการทจะสามารถสรางสรรคชดการแสดงนาฏศลปทสวยงามและเปนทยอมรบขนได ทงนยงคงมอกหลายวธการทจะสรางสรรคนาฏศลปไทยรวมสมย ตามความสามารถและความถนดของผประดษฐทาเตน ซงมวธการออกแบบทแตกตางกนออกไป รปแบบทปรากฏกจะแตกตางกนออกไปตามแนวความคดและความตองการของผสรางสรรค

ตราบใดทระบบการคดคน เปดกวางใหกบการสรางสรรคการแสดงรปแบบใหมๆ ทผออกแบบทาเตน ผจดการแสดง สามารถคนหา ทดลอง และสรางสรรคผลงานการแสดงทางดานนาฏศลปทมรปแบบเฉพาะตนเองได นาฏศลปไทยรวมสมยกจะมความหลากหลายมากยงขนกวาในปจจบน 5.3 การบรหารจดการนาฏศลปไทยในเชงธรกจ

มศกษาถงความเปนมาและวธดาเนนการของนาฏศลปไทยในรานอาหาร โดยเสาวลกษณ พงศทองคา

รายละเอยด คอ

ความเปนมาของการดาเนนกจการรานอาหารทมนาฏศลปไทยเปนสวนสงเสรมธรกจ คอ เมอพ.ศ. 2502 บรษททองเทยว World Travel Service Co., Ltd. วาจางใหกรมศลปากรจดการแสดงนาฏศลปไทยใหลกคาของบรษทชมทโรงละครศลปากรในบรเวณพพธภณฑสถานแหงชาต เปนการแสดงวฒนธรรมประจาทองถนในแตละภมภาค โดยประกอบดวยการแสดงมาตรฐาน การแสดงพนบาน และการแสดงศลปะการตอสปองกนตว มผบรรยายรายการแสดงภาษาองกฤษ ทาหนาทดาเนนรายการและแนะนาการแสดง โดยเรมจากการแนะนาเครองดนตร แนะนาการแสดงในแตละชดตงแตตนจนจบ

ในเวลาตอมา รานอาหารอาจไดรบอทธพลหรอรปแบบของการแสดงไปจดทาขนเพอใชสาหรบการแสดงในรานอาหารของตน ดงจะเหนไดวารปแบบตางๆ ของการแสดง ตลอดจนลกษณะการแสดงซงมทงการแสดงมาตรฐาน การแสดงพนบานภาคตางๆ และการแสดงศลปะการตอสปองกนตว มลกษณะทคลายคลงกบลกษณะการแสดงของกรมศลปากร เนองจากการจดแสดงนาฏศลปไทยในรานอาหาร เปนกลวธหนงในการชกจงลกคาชาวตางชาตใหเขามาใชบรการทรานอาหาร ซงเปนวฒนธรรมของชาตอยางหนง นอกเหนอจากโบราณสถาน โบราณวตถ และสถานททองเทยวอนๆ นอกจากนยงเปนการประหยดเวลา เพราะการทองเทยวลกษณะนจะใชเวลาเพยงสนๆ เพยง 3-5 วน

การจดการแสดงนาฏศลปไทยในรานอาหาร มลกษณะการจดการแสดงอย 2 ลกษณะคอ 1. ลกษณะของการจดการแสดงเฉพาะโอกาสพเศษตางๆ 2. ลกษณะของการจดการแสดงเปนประจาทกวน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

97

เกณฑการคดเลอกชดการแสดง และการจดรายการแสดง คอ เวลาและความหลากหลาย 1. เวลา การแสดงนาฏศลปไทยในรานอาหารใชเวลาในการแสดงประมาณ 1 ชวโมง จงเปนระยะเวลาท

เหมาะสม คอ ไมมากหรอนอยจนเกนไป บางชดการแสดงอาจมการตดทอนใหสนลง เพอใหสอดคลองกบระยะเวลาทแสดง

2. ความหลากหลายชองชดการแสดงทงลกษณะการแสดงและเครองแตงกาย โดยคดเลอกชดการแสดงจากการแสดง 3 ประเภท คอ การแสดงมาตรฐาน การแสดงพนบาน และการแสดงเบด เตลด นอกจากการแสดงทง 3 ประเภทแลว เจาของคณะนาฏศลปบางคณะยงนยมประดษฐชดการแสดงขนใหมในลกษณะของการแสดงเบดเตลด เพอใหเอกลกษณของรานอาหารนนๆ

การจดรายการแสดง จะมจานวนรายการแสดงประมาณ 6-7 ชด โดยลาดบชดการแสดงจะแตกตางกนออกไปตามดลยพนจของเจาของคณะ แตสวนใหญลาดบชดการแสดงลาดบแรกมกจะขนดวยการแสดงมาตรฐานทมเนอหาเกยวกบการอวยพรหรอกลาวถงความเปนสรมงคล ซงถอเปนการเบกโรงกอนการแสดง สวนลาดบสดทายมกจะเปนการแสดงพนบาน หรอการแสดงทสรางความสนกสนานแกผชม

ลกษณะการจดการเกยวกบการแสดง การกาหนดวนทาการแสดง เจาของคณะจะกาหนดใหผแสดงมวนทาการคนละประมาณ 3-5 วน/สปดาห

ผแสดงทาการแสดงอยางนอยคนละ 1-2 ชด สาหรบผแสดงในชดมาตรฐาน จะแสดงนอยกวาผแสดงชดเบดเตลด เนองจากการแสดงตองใชพลงในการแสดงคอนขางมาก ทงการเปลยนเครองแตงกายตองใชเวลาพอสมควร หาก ผแสดง ทาการแสดงเพมจะไดรบคาแรงเพมเชนกน

องคประกอบในการแสดง สถานท รานอาหารสวนใหญมลกษณะของอาคารสถานทเปนบานทรงไทยหรอศาลาไทย ซงภายในตกแตง

ดวยสงของเครองใชแบบไทย บางรานอาหารทมวตถประสงคเพอขายสนคาทระลก ตามทางเดนมการตงรานขายสนคาทระลกตลอดจนการสาธตการทาขนมไทย รวมทงการสาธตวธการแกะสลกสบเปนพวงมาลยหรอดอกไม ซงสรางความสนใจแกลกคาได

เวทการแสดง สวนใหญเปนเวทรปสเหลยมผนผา ซงมความเหมาะสมตอการแสดง เพราะผชมจะนงอยบรเวณหนาเวทและสามารถของเหนผแสดงไดอยางชดเจน

ดนตร มทงวงปพาทยเครองหา วงปพาทยเครองหกหรอวงหนาจว ซงขยายมาจากวงปพาทยเครองหาโดยเพมเครองดนตรระนาดทมอกชนหนง นอกจากนไดมการนาเครองดนตรทใชสาหรบเพลงออกภาษาหรอเพลงพนเมองเขามาใชสาหรบการแสดงบางชดดวย เชน โทนชาตร ใชสาหรบการแสดงชดมโนหราบชายญและราวงมาตรฐาน โปงลางใชสาหรบการแสดงชดเซงโปงลาง เปนตน

เครองแตงกาย บางคณะไดจดทาเครองแตงกายขนเอง แตบางคณะกเชาเครองแตงกาย ซงผจดทาเครองแตงกายไดยดแบบอยางลกษณะเครองแตงกายของกรมศลปากรเปนหลก แตเนองจากการแสดงนาฏศลปไทยในรานอาหารมระยะเวลาจากด ดงนนบางคณะจงจดทาเครองแตงกายเพออานวยความสะดวกและรนระยะเวลาในการแตงกายใหเรวขน เชน การจบจบผายกไวลวงหนา ตลอดจนการเยบกาไลขอแขนตดไวกบชายแขน เปนตน

ผแสดง เปนผแสดงเฉพาะกลมทอยในวยหนมสาวเทานน เนองจากทางรานตองการเผยแพรวฒนธรรมและสรางความบนเทงใหแกลกคาเทานน โดยไมมวตถประสงคเพอใหลกคาชมการแสดงจากผแสดงทมประสบการณหรอความชานาญในดานนาฏศลปไทยมากนก ซงสวนใหญเปนผแสดงทมวยวฒสงแลว อกทงผแสดงวยหนมสาวนจะมความงามในวยของตน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

98

ชดการแสดงนาฏศลปไทยในรานอาหารทไดรบความนยมจากลกคามากทสด ไดแก การแสดงโขนชดยกรบ เนองจากมเครองแตงกายและการตอตวสวยงาม ชดการแสดงทไดรบความนยมรองลงมา คอ การแสดงศลปะการตอสปองกนตวชดพลอง-ไมสน และฟนดาบ เนองจากมความสนกสนาน ตนเตน เราใจและแสดงใหเหนถงพลงในการตอส นอกจากนชดหนมานจบนางสพรรณมจฉา และชดมโนหราบชายญยงไดรบความนยมดวยเชนกน 5.4 นาฏศลปเอกชน

ศลพร สงขมรรทร ศกษาถงความเปนมาของคณะนาฏศลปเอกชน ผมบทบาทชวยรกษาวฒนธรรมไทย โดยศกษาจากผกอตงและลกษณะผลงานของคณะผกาวลและโรงเรยนผกาวลนาฏดรยางค คณะโรงเรยนเฉลมสาสนนาฏศลป และคณะโรงเรยนราชทศนนาฏศลป ระหวาง พ.ศ.2498-2538

เหตผลในการจดตงคณะนาฏศลปเอกชนและท าใหประกอบกจการประสบความส าเรจ คอ

1. เกดจากคณะบคคลผมใจรกและสนใจนาฏศลป โดยเปนผทศกษาเกยวกบนาฏศลปโดยตรง คอไดผานการเรยนราละคร หรอโดยออมคอ ศกษาศาสตรทเกยวเนองกนคอ ดนตรและขบรอง

กลาวคอ คณะนาฏศลปเอกชน ทง 3 คณะมผจดตงทสนใจเกยวศาสตรทางดานนาฏศลป รายละเอยดคอ คณะผกาวลและโรงเรยนผกาวลนาฏดรยางค โดยลดดา (สารตายน) ศลปบรรเลง มความสามารถดานดนตร

ไทยและขบรอง ศกษากบ คณหญงชน ศลปบรรเลง แตมความสนใจในดานนาฏศลปมาโดยตลอด ทงละคร ฟอนรา ไดศกษาจาก หมอมตวน ภทรนาวก ครมลล คงประภศร และครลมล ยมะคปต

คณะโรงเรยนเฉลมสาสนนาฏศลป โดยเฉลม สาราญ เปนบตรนายวาศ สาราญ ทเปนนกดนตร จงไดความรดานการเลนดนตรจากบดา และเรยนขบรองจากหลวงประดษฐไพเราะ (ศร ศลปบรรเลง) ทวม ประสทธกล คณหญงชน (ไชยพรรค) ศลปบรรเลง

คณะโรงเรยนราชทศนนาฏศลป ม.ร.ว.อรฉตร ซองทอง มความสามารถดานนาฏศลปมาตงแตอาย 6 ขวบ ไดรบการคดเลอกใหแสดงในงานโรงเรยนบอยครง และไดรบการศกษาจากคณครนาฏศลปหลายทาน ไดแก ทานผหญงแผว สนทวงศเสนย สมพนธ พนธมณ ลมล ยมะคปต สวรรณ ชลานเคราะห เฉลย ศข ะวนช จาเรยง พธประดบ ศรวฒน ดษยนนท สาเนยง วภาตะศลปน 2. มผใหการสนบสนน ทงคนในครอบครวทใกลชด ญาตพนอง เพอน อกทงมบคลากรทมความสามารถดานนาฏศลป และสวนประกอบอนทางดานนาฏศลป เชน มความสามารถดานการประพนธ ดานดนตร เปนสวนชวยสนบสนน

ลดดา ศลปะบรรเลง มสามทมความสามารถทางดานดนตรและการประพนธเพลง ตลอดจนไดคณหญงชน ศลปบรรเลง เปนผดแลและออกแบบเครองแตงกายในการแสดงให

เฉลม สาราญ ได ครฉว บนนาค (ศกษานาฏศลปกบพระองคเจาวรวฒนสภากร และทานเลอนฤทธ เทพหสดน ณ อยธยา มประสบการณการแสดงละครราและเปนนกแสดงคณะปรดาลย คณะปราโมทย คณะนาครบนเทง เปนตน) เจรญศร ศาสตรวไล (ไดฝกหดราละครกบเจาพระยาวรพงษพพฒน ) มาเปนครฝกหดนกเรยน

คณะโรงเรยนราชทศนนาฏศลป มครประจาสอนนาฏศลป คอ สาเนยง วภาตะศลปน ม.ร.ว.อรฉตร ซองทอง และคณะครทสมครใจมาชวยสอนอก 9 คน การจดแสดงและเผยแพรผลงานนนจะปรกษาครผเชยวชาญการสอนนาฏศลป ไดแก ลมล ยมะคปต ผเชยวชาญการสอนนาฏศลป กรมศลปากร และสวรรณ ชลานเคราะห ศลปนแหงชาต พ.ศ.2533 สาขาศลปะการแสดง นาฏศลป-ละครรา ทปรกษาดานดนตร คอ สดจตต(ดรยประณต) อนนตกล ศลปนแหงชาต พ.ศ.2536 สาขาศลปะการแสดง คตศลป มนตร ตราโมท ศลปนแหงชาต พ.ศ.2528

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

99

3. มคณสมบต หรอความสามารถพเศษทเออตอการประกอบกจการทางดานนาฏศลป คอมความสามารถในการขบรอง การเลนเครองดนตร และเปนนกประพนธ

ม.ร.ว.อรฉตร ซองทอง มความสามารถในการประพนธบทกลอนเปนบทรองเพอแสดงนาฏศลปไทยและการปรบปรงบทละคร

เฉลม สาราญ มความสามารถทางดนตรและการขบรอง ลดดา ศลปบรรเลง มความสามารถดานดนตรไทยและขบรอง 4. มประสบการณตรงในการแสดง ลดดา ศลปบรรเลง เคยแสดงเปนนางเอกละครวทย ชอชดขนลลาศาสตรสนทร และรวมกบสามและญาต

รวมกนจดทาละครเวท โดยเปนผฝกซอม แสดงเปนบางเรองและกากบการแสดง ตลอดจนจดการแสดงนาฏศลปสาหรบตอนรบนกทองเทยวชาวตางประเทศ ตอเนองถง 31 ป

เฉลม สาราญ เคยแสดงเปนตวนางเอก ม.ร.ว.อรฉตร ซองทอง เคยแสดงเปนพระเอกในการแสดงละคร ตลอดจนฝกซอมและกากบการแสดงละคร

หลายเรอง 5. มสถานทรองรบการจดการแสดง เพอเปนการเผยแพรใหผลงานเปนทรจก

โดยสถานทในการจดการแสดงมทงโรงละครของคณะเอง และการจดแสดงในทสาธารณะทวไป อาทสถานโทรทศน ชอง 4 บางขนพรหม สงคตศาลา เวทสวนอมพร

ลกษณะเดนของรปแบบการแสดงของคณะนาฏศลปเอกชน 1. แถวการแสดงทพบ คอ แถวตอน ปากพนง หนากระดาน เฉยง สบหวางวงกลม จบค 2. ดนตรทใช ใชเพลงทมอยเดม โดยคณะโรงเรยนเฉลมสาสนนาฏศลป มการบรรเลงดนตรสากลประกอบ

ระบาทเปนนาฏศลปสากล 3. จดการแสดงในรปแบบละครราเปนสวนใหญ และมระบาประกอบฉาก ละครทจดแสดงอาท ละครชาตร

ละครนอก ละครใน ละครดกดาบรรพ ละครพนทาง ละครเสภา ละครรอง ละครหลวงวจตรวาทการ โดยมการปรบปรงจากบทละครของไทย ฉากเปนแบบสมจรง ผแสดงสวนใหญใชผหญงลวน ยกเวนละครและของคณะผกาวลและโรงเรยนผกาวลนาฏดรยางค เปนละครพดสลบรา ซงสวนใหญเปนการดดแปลงมาจากนวนยายหรอบทละครของไทยและของตางประเทศ ใชชายจรงหญงแท ฉากและเครองแตงกายเปนแบบสมจรง คอเปนระบาชดสนๆ ผแสดงเปนหญงลวน แตงกายดวยนงจบหนานางสาเรจรป สวมเสอหมสไบเฉวยงบาหรอหมสองชาย สวมเครองประดบเลกนอย

สวนรปแบบการแสดงโรงเรยนราชทศนนาฏศลป มม.ร.ว.อรฉตร ซองทอง เปนผปรบปรงบทละคร โดยเฉพาะผลงานสรางสรรคดานการประพนธและการแสดงม 2 เรอง ไดแก การปรบปรงบทละครเรอง อเหนา ตอน อเหนาชมสวนเมองหมนหยา และการปรบปรงบทละครพดคาฉนทเรอง มทนะพาธา มาเปนบทละครรา แบบพนทาง รปแบบการแสดงใชผแสดงเปนหญงลวน ฉากเปนแบบสมจรง

ระบานนไดนาชดระบาเบดเตลด ระบามาตรฐานในทางนาฏศลปมาจดแสดง สวนระบาอนเปนผลงานสรางสรรคของโรงเรยนราชทศนนาฏศลป มเปนจานวนมากแตไมไดมบนทกไวอยางครบถวน ลกษณะระบาเปนระบาชดสนๆ

4. สวนใหญเปนทารามาตรฐานทางนาฏศลปไทยทมอยแลว จากนนนามาเรยงรอยใหม ประกอบกบภาษาทาทางตางๆ กระบวนการฟอนราทคดขนใหมสวนใหญใชทามาตรฐานนาฏศลปไทย ผแสดงนยมเปนจานวนค เปนชดระบาสนๆ ตลอดจนนาระบาเบดเตลดและระบามาตรฐานในทางนาฏศลปไทย ใชผแสดงเปนหญงลวน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

100

5. การแตงกาย เนองจากการแสดงสวนใหญเปนราทมทามาตรฐานเปนหลก จงมลกษณะเชนเดยวกบเครองแตงกายแบบกรมศลปากร คอ แตงกายแบบยนเครอง แบบพนทาง ในสวนของระบามบางทประดษฐขนใหม แตยงคงโครงสรางเชนเดยวกบการแสดงระบาของกรมศลปากรเชนกน ทงน คณะผกาวลและโรงเรยนผกาวลนาฏดรยางค โดยคณหญงชน ศลปบรรเลงมการคดเครองแตงกายแบบสาเรจรป เชนกางเกงสาเรจรปทจบจบเหมอนนงผากนแปนสวมทบสนบเพลาแทนการนงผากนแปนทตองใชเวลาในการแตงพอสมควร

จากการศกษาคณะนาฏศลป 3 คณะ คอ คณะผกาวลและโรงเรยนผกาวลนาฏศลปไทย คณะโรงเรยนเฉลมสาสนนาฏศลป และคณะโรงเรยนราชทศนนาฏศลป สามารถสรปใหเหนถง บทบาทส าคญของนาฏศลปเอกชนตอวงการนาฏศลปไทย คอ

1. เกดการสบสานนาฏศลปในแบบมาตรฐานกรมศลปากร 2. เกดการปลกฝงศลปวฒนธรรมประจาชาต 3. สรางผประกอบอาชพดานนาฏศลป 4. เกดระบาและละครสรางสรรค ทาใหนาฏศลปมการเคลอนไหว มพฒนาการ 5. จดเปนววฒนาการนาฏศลปตงแตสมยรชกาลท 7

ลกษณะการจดการแสดงของคณะนาฏศลปเอกชน 1. คณะผกาวลและโรงเรยนผกาวลดรยางค

การจดการแสดงละครพดสลบรา โดยมลกษณะการแสดงละครพดสลบรา คอ บทละครสวนใหญดดแปลงมา จากนวนยายหรอบทละครไทยและตางประเทศ ผแสดงเปนชายจรงหญงแท ฉากเครองแตงกายเปนแบบสมจรง คณหญงชน ศลปบรรเลง เปนผคดคนเครองละครสาเรจรปทระบาสลบฉากเพอคนเวลาจดฉาก และระบาสอดแทรกตามเนอเรองเพอสรางสสน ลกษณะระบา เปนการแสดงผหญงลวน ใชทารามาตรฐานและถายทอดภาษาแลวแตกรณ ไมแตงกายยนเครอง เปนระบาชดสน นงผาจบหนานางสาเรจรป สวมเสอ หมสไบเฉยงบาหรอหมสองชาย สวมเครองประดบเลกนอย 2. คณะโรงเรยนเฉลมสาสนนาฏศลป ละครทแสดงในคณะโรงเรยนเฉลมสาสนนาฏศลปมละครชาตร ละครนอก ละครใน ดกดาบรรพ ละครพนทาง และละครเสภา เปนแบบละครรา และมละครรองและละครหลวงวจตรวาทการ ลกษณะการแสดง ใชนกแสดงหญงลวน ฉากสมจรง เครองแตงกายมทงแบบยนเครองและพนทาง มระบาสอดแทรกในเรองและมระบาและขบรองเพลงสลบฉาก ลกษณะของระบานนมทงระบามาตรฐาน ระบาเบดเตลด และระบาทเปนแบบสากล 3. คณะโรงเรยนนราชทศนนาฏศลป ลกษณะการแสดงในโรงเรยนราชทศนนาฏศลป ประกอบดวยละครรา คอ ละครนอก ละครใน ละครพนทาง ละครเสภา และระบาเบดเตลด ในการจดการแสดงนน ม.ร.ว.อรฉตร เปนผปรบปรงบทละครเอง โดยเฉพาะการปรบปรงละครเรองอเหนา ตอนอเหนาชมสวนเมองหมนหยา และปรบปรงบทละครพดคาฉนทเรองมทนะพาธา เปนละครพนทาง ใชผหญงแสดง ฉากเปนแบบสมจรง แตงกายแบบยนเครองและพนทาง มระบาสอดแทรกในทองเรอง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

101

ลกษณะระบาชดระบาเบดเตลด ระบามาตรฐานทมอยแลวมาจดแสดง ประกอบกบระบาทคดขนใหม ทสรางสรรคจากทารามาตรฐานนาฏศลปไทย นยมใชนกแสดงเปนจานวนคมการแปรแถว ใชวงดนตรปพาทย และเพลงทมอยเดม ลกษณะรวมของคณะนาฏศลปเอกชน 1. ผกอตงเปนผมใจรกทางดานนาฏศลปไทย 2. มความเกยวพนกบนาฏศลปไทยไมทางใดกทางหนง กลาวคอมญาตทเกยวของในวงการนาฏศลปดนตร หรอศกษาทางนาฏศลปไทย 3. ผกอตงมความความรความสามารถทใชสนบสนนใหการดาเนนกจการทางดานนาฏศลป อาท การเปน นกดนตร นกรอง มความสามารถในการประพนธบทรองและปรบปรงบท 4. มผใหการสนบสนน ทงจากการทมคนในครอบครวเปนนกดนตร หรอไดผรวมงานทมความสามารถทางนาฏศลปไทยเปนอยางด 5. ลวนไดผานการแสดงโทรทศนมาแลว ซงแสดงใหเหนวาเปนคณะละครทไดรบความนยม เนองจากในชวงเวลานนการเผยแพรภาพและเสยงในประเทศไทยอย ในยคเรมแรก การคดสรรรายการแสดงตองมาจากการทรายการแสดงนนๆตองไดรบความนยมแพรหลาย 6. ลกษณะการแสดงเปนแบบละครรา ใชเพลงทมอยเดม ยกเวนคณะผกาวลเปนละครพดสลบรา 5.5 การรอฟนทาร า วธการรอฟนระบาโบราณของผสด หลมสกล ใชวธการทงทางโบราณคดมาเทยบเคยง ประกอบการวเคราะหโครงสรางทารา องคประกอบราในปจจบนโดยประมวลเปนองคความรเกยวกบการรอฟนชดการแสดงในอดตททารา สญหาย หรอแมแตการจะประดษฐกระบวนทาราใหมดวยหลกเกณฑ ดงน ระบาสบทเปนรามาตรฐานทสนนษฐานวา เกดมในสมยกรงศรอยธยาตอนกลางใชสาหรบงานพระราชพธหรอเพอความสาราญของพระมหากษตรย นยมนามาแสดงเปนละครเบกโรงประกอบการแสดงโขน ละคร โดยเฉพาะตอนรามสร เมขลา ในเรองรามเกยรต ระบาสบท คอ ระบาทประกอบดวยบทรอง 4 บท และใชเพลงรอง 4 เพลง เนอหากลาวถงการทเทวดานางฟาออกมารายราในลกษณะเกยวพาราสกนอยางมความสข บทบาทของเรองระบาสบท แตเดมใชเปนการฝกหดพนฐานนาฏศลปไทย เนองจากมทาราทเปนแมทาจานวนมาก มการแปรแถวหลายรปแบบ เปนแบบอยางในการราตบทหรอราใชบทในการแสดงละครรา และบท เพลงมความไพเราะมลลาตางกน มความยาวมากพอแกการฝกหดนาฏศลป แตเนองจากในสมยรชกาลท 4 มการตดทอนทาราเปนระบาสบทตามแบบแผน รชกาลท 2 ลง (ขอมลจากตารางท 15)

ตาราง 15 รปแบบการราสบทตามบทประพนธ ลาดบเพลง ชอเพลง จานวนคา สมยรชกาลท 2 จานวนคาในสมยรชกาลท 4

1. พระทอง 12 คา 6 คา 2. เบาหลด 10 คา 6 คา 3. สระบหลง 10 คา 4 คา 4. บะหลม 10 คา 4 คา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

102

ซงสงผลใหแมทาหลายแมทาและการแปรแถวหลายกระบวนหายไป สงผลใหนกเรยนไดรบการฝกทกษะ การราตบทนอยลง คณภาพความชานาญของศลปนไทยกนอยลงตามไปดวย ผวจยจงหาแนวทางการรอฟนทาราสบท รชกาลท 2 ขนโดย การศกษาเชงวเคราะหโครงสรางและองคประกอบของระบาสบทฉบบปจจบน และวเคราะหถงความสมพนธของจงหวะ เนอรอง ทานองเพลงและทารา เพอหาหลกเกณฑ วธการนาทารามาใชใหเขากบจงหวะและเนอเรอง จากนนผวจยทาการรอฟนระบาสบทดวยการใชประสบการณของผศกษาเอง เปนผสอน เปนผแสดง ตลอดจนอาศยการสงเกตจากการตอทาราของผเชยวชาญดานนาฏศลป การสมภาษณผเชยวชาญและศลปนแหงชาต มาแตงเตมทาราฉบบรชกาบท 2 ทหายไปประกอบการศกษาวธการทางโบราณคดทใชเปนหลกในการอนรกษและซอมแซมโบราณวตถมาใชประกอบเปนแนวทางการรอฟนดวย แนวทางการรอฟน

1. ศกษาโครงสรางของระบาสบท เพอใหทราบถงองคประกอบและธรรมชาตของระบาสบท 2. เลอกทาราทอยในระบาหรอละครตางๆ ตลอดจนทาทมอยในระบาสบทปจจบน ทมการราตบท

เชนเดยวกนและใหความหมายเหมอนกนหรอใกลเคยงกน 3. นาทาราทเลอกตามเกณฑของการราตบทมาใสใหสอดคลองกลมกลนกบทาราเดม 4. ศกษาลกษณะการแปรแถวทมอยเดม เพอนามาใชเปนหลกในการคดเลอก หรอสรางรปแบบการแปร

แถวใหมลกษณะอยางเดยวกน วธการรอฟน 5 ขนตอน

ขนท 1 คดและเลอกทารา และการแปรแถว คดและเลอกจากเกณฑ การเลอกทารา ใชทารามาตรฐานทมอยเดม และมความหมาย เหมอนหรอใกลเคยงกน แลวคานงถง

ทวงทานองในการรอง ความสนยาวของการเออน หลกเลยงการใชทาเดยวกนในระยะทใกลกน เลอกทาราทไมซามอ เทา และเอยงศรษะ

เลอกใชทาจากทาสงไปหาตา หรอ ทาตาไปหาสง เปนหลกปฏบตโดยทวไปของการประดษฐทาราทางนาฏศลปไทย

กรณทคารองไมบอกความหมายใด จะใชการขนทาใหญ หรอทาจบ กรณทคารองไมเจาะจงวาเปนกรยาอาการของผใดใหพระนางใชทาเดยวกน โดยหนตวตามกนหรอหนตรงขามกน

การแปรแถว พจารณาจากคารอง ทแสดงเกยวกบกรยาอยางไร เชน วนเวยน เลยวไล กเลอกแถวทมอยเดม และมความหมายเหมอนหรอใกลเคยงกบคารอง โดยไมควรใชแถวซากนในระยะเวลาทใกลกน และคานงถงความสนยาวของทานองเพลง และการเออน ขนท 2 ทดลองทา ในทางปฏบตไดนาทาทคดและเลอกอยางคราวๆมาลองรา และเชอมทาเหลานนดวยทาเชอมทละคารอง จนจบทง 4 เพลง ซงในชวงนกไดทาการแกไขเปลยนแปลงทารา และกระบวนแถวจนเหนวาเหมาะสมกลมกลนกบของเดมเปนอยางด ตอจากนนจงนามาบนทกทาราและแถว พรอมกบแสดงวธทาและคาอธบายในการเลอกใชทาราและแถว ตลอดจนการสรางสญลกษณและรปกราฟฟกแสดงการแปรแถวขน เพอสะดวกในการทา การอธบายและงายตอการเขาใจ ขนท 3 ตรวจสอบ ไดเรยนเชญผเชยวชาญ ผชานาญการ นกนาฏยประดษฐ ศลปนทมชอเสยง ศลปนแหงชาต เปนผตรวจสอบทาราและการแปรแถวในสวนทแตงเตมขนใหมน เพอความถกตอง ขนท 4 แกไข หลงการตรวจสอบแลว ไดนาขอบกพรองมาแกไขตามคาแนะนา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

103

ขนท 5 สรปผล ผลทไดจากการรอฟนระบาสบท กคอไดระบาสบททคาดวาใกลเคยงของโบราณกลบคนมา โดยไดทาการบนทกทาราทงเพลงเปนรปภาพ บนทกกระบวนราทงเพลงลงในเทปบนทกภาพ เพอไวเปนเอกสารคนควาอางองและเปนเอกสารประกอบการสอนเพอการสบทอดตอไป จากการศกษางานวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยเกยวกบราและระบา พบวา ราและระบาในปจจบนมทงรปแบบราชสานกดงเดม ราชสานกปรบปรง แบบพนบานดงเดมและพนบานปรบปรง และมงานนาฏศลปไทยรวมสมยซงนบเปนพฒนาการทางดานนาฏศลปไทยอกรปแบบหนงทเกดขนเพราะความตองการหลกหนความจาเจและกรอบประเพณแบบเดม แตกคงยงสรางสรรคบนพนฐานทางดานนาฏศลปไทย แลวนารปแบบการนาเสนอ ตลอดจนการตความในแงมมใหมตอผชม ซงการแบงงานแบบดงเดมและแบบปรบปรงนนผวจย ใชเกณฑจากชวงระยะเวลาทจากเดมนาฏศลปไทยแบบราชสานกอยในพระบรมราชปถมภของพระมหากษตรย ตอมาเมอเขามาอยในกรมศลปากร รา ระบารปแบบใหมไดเกดขนนอกเหนอจากจดมงหมายเดม คอ เพอเปนเครองบนเทงอารมณตอชนชนปกครอง และมงแสดงความงดงามประณตของทารา ดนตร เครองแตงกาย โดยไมคานงถงบรบทแวดลอมเรองเวลา งบประมาณ ความคมทน เชนนาฏศลปทเขามาอยในความดแลของกรมศลปากร ทแปรสภาพการแสดงในพระบรมราชปถมภเปนเครองหมายของความเปนชาตทมศลปวฒนธรรมทยาวนาน โดยมการจดกระบวนการเรยนร ซงสงผลตอรปแบบการแสดงทใชมาตรฐานตางๆเปนเครองวดความงาม ซงทาใหเกดรปแบบการแสดงเหมอนการคดลอกจากตนแบบ มากกวาความงามตามความสามารถของปจเจกศลปน กรณของนาฏศลปพนบานปรบปรงนนเหนไดชดเจนจากการ มนาฏศลปแบบมาตรฐานกลาวคอนาฏศลปแบบราชสานกทใชในการเรยนการสอนเขามบทบาทในทารา ซงสวนใหญเกดขนเมอมการรอฟนทาราดงเดมกาลงสญหาย โดยผทสนใจศกษาและมความรกในศลปวฒนธรรมพนถน ซงมขอดในดานการรอฟนและเกบองคความรทกาลงจะสญหาย แตกเกดปรากฏการณผสมผสานนาฏศลปทมเอกลกษณทแตกตาง หากตอไปในอนาคตมการอธบายขยายความเขาใจใหผรบการถายทอดไดทราบถงทมาและผลกระทบทกาลงจะเกดขน ในอนาคตนาฏศลปพนบานดงเดมจะไมถกกลนและยงคงเปนรากวฒนธรรมเพอการพฒนาในรปแบบตางๆไดในอนาคต โดยนาฏศลปไทยในวทยานพนธฉบบนหมายรวมนาฏศลปราชสานก นาฏศลปพนบานของกลมคนไทย และนาฏศลปของกลมชาตพนธตางๆทอาศยอยภายในประเทศไทยดวย เนองจากไทยเปนชาตทมความหลากหลายของวฒนธรรมและกลมชาตพนธทอาศยอยรวมกน ทงนหากไดศกษาถงศลปวฒนธรรมของกลมชาตพนธนนๆแลวจะเกดความเขาใจ และสมพนธภาพทดระหวางคนในประเทศ เนองจากจะพบวาในทกศลปวฒนธรรมทพบในการศกษาจากวทยานพนธลวนพบลกษณะศลปะของคนไทยในกลมชนนนดวยเชนกน ทงนลกษณะการราแบบราชสานก มข นตอนกระบวนการฝกหดขนพนฐาน กอนจงจะไดรบการคดเลอกจากครวามหนวยกาน และทาทพอจะฝกหดเปนตวเอกหรอรบบทในราเดยวทมกระบวนทารามงเนนแสดงความประณต และความสามารถของศลปน โดยนอกจากการฝกฝนทาราแลวยงตองฝกหดการแสดงออกทางสหนา เพอสออารมณความรสกของผแสดงตอผชม โดยลกษณะการแสดงนาฏศลปมรสนยมความงามเปลยนไปจากเดม คอ จากการศกษาราฉยฉายผแสดงเปนคนแรกไดใหขอมลวา จรตกรยาผราฉยฉายพราหมณแตเดมจะทากรยาแตนอยใหพองามเทานน จากการทราฉยฉายพราหมณเปนชดการแสดงทไดรบความนยมมาจนถงปจจบน เนองจากมองคประกอบดานเครองแตงกาย บทรองทสละสลวยและเหมาะตอการราตบท มเทคนคการราแบบผเมย และเนอรองสามารถราเปน ราเดยวได

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

104

องคความรราพนบาน ทงของชาวไทยในภาคตางๆ และกลมชาตพนธในประเทศไทย พบวาราเกดขนจากเหตผลหลายประการ อาท

1. เกดขนเพอบชาสงศกดสทธ ทงทอยในรปแบบผปา ผบรรพบรษ ผบาน เทพ และเพอบชาในพธกรรมของศาสนาพทธ

2. เกดขนจากการแสดงความรสกรนเรง ภายในบคคล จากการทอยในสภาวะแวดลอมทด มความสขจากการดารงชวต

3. เกดจากการเลนเพอผอนคลายความเหนดเหนอยเมอยลาจากการทางาน 4. เกดจาการสรางเครองบนเทงอารมณถวายตอพระมหากษตรยและพระราชวงศเพอแสดงความจงรกภกด 5. เกดจากการผลกดนตามนโยบายของภาครฐ ทงเมอสอดแทรกแงคดคตธรรมใหรกชาตและภาคภมใจใน

วฒนธรรมของตนเอง และเกดจากการสนบสนนการทองเทยวใหเกดขนภายในประเทศ เปนการกระตนเศรษฐกจ

6. สรางเพอการแขงขนเปนการแสดงความสามารถของผสรางสรรค ทงนมกเกดกบการแสดงทเรมแสดงไดระยะหนงแลวไดรบความนยมอยางแพรหลาย จงเกดการปรบปรงหรอสรางชดการแสดงในลกษณะเดยวกนขน โดยมงเพอเปนเครองรบประกนความสามารถ เพอใชในการสนบสนนการประกอบอาชพ หรอเพอสรางความนาเชอถอดานความรความสามารถในการประกอบอาชพ ซงเปนลกษณะกลไกการแขงขนทางธรกจในการสรางจดเดนใหสนคา

ลกษณะพฒนาการทเกดขนกบการแสดง แบงออกเปน 3-4 ชวง ไดแก 1. การเกดชดการแสดงจากเหตผลดงกลาวขางตน 2. ชวงไดรบความนยม เกดจากการพฒนารปแบบจนเปนทยอมรบ หรอผคนเกดความเบอหนายชดการ

แสดงทมอยเดม การแสดงชดใหมจงเขามามบทบาท 3. ชวงเสอมความนยม เกดจากการมชดการแสดงใหมเกดขน แลวมความเหมาะสมหรอสอดคลองกบบรบท

ของผคนและสงคมในชวงนน มากกวาการแสดงทเกดไดระยะหนงแลว 4. ชวงการฟนฟ ซงไมอาจพบไดกบทกชดการแสดงทมประวตความเปนมายาวนาน แตทงนกระบวนการ

ฟนฟมกเกดจาก นาทาราเดมทมอยแลวมาแสดงอกครง นาทาราเดมมาเรยงรอยใหม นาทาราเดมเพยงบางสวนมาผสมผสานกบความรใหม อาท การนาทารามาตรฐานมาผสมกบทารา

พนบาน ซงนอกจากการฟนฟแลว จะมชดการแสดงทไดรบการยอมรบนากลบมาแสดงตอหรอไมนน ขนอยกบผบรโภค

วฒนธรรมเปนผเลอก ทงนพบวาในการสบทอดศลปะการแสดงหากกลมคนเขมแขงและไดรบการสนบสนน ผลกดนทงดาน

งบประมาณและการยอมรบจากองคกรภาครฐในสวนทองถนนนๆแลว จะพบวาการแสดงนนจะมการสบทอดตอเนอง แตทงนขนอยกบนโยบายของผบรหารในขณะนนวาเหนความสาคญของศลปะการแสดงในฐานะเครองแสดงเอกลกษณทางวฒนธรรม หรอเครองมอสนบสนนการเกดรายไดจากการทองเทยว

นาฏยลกษณหรอเอกลกษณของผลงานนาฏศลปแบบพนบานทงของชาวไทยพนถนเอง หรอกลมคนไทยเชอสายตางๆ หรอแมแตกลมชาตพนธอนในประเทศไทย มลกษณะรวมกน คอ ลกษณะการราทไมตงตว กลาวคอการทรงตวแบบไมเกรงแผนหลงทงการกม การแอนหงายหลงและการยน การไมเกรงกลามเนอสวนลาตว การแสดงออกของ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

105

มอมกไมกรดนวตง ใชการมวนมอ พนมอ ปลอยแขน วาดมอตามธรรมชาตไมมเกณฑมาตรฐาน เชนการบญญต นาฏยศพทของนาฏศลปราชสานก โดยใชการยาเทาตามจงหวะ โดยไมเกรงหนาขา เชนการหมเขา ถงแมการแสดงทใชในการศกษาในบางชดจะเปนราทเกดในยคฟนฟแลวกตาม แตยงคงพบลกษณะดงกลาวในบางทาราเสมอ

ในวฒนธรรมของกลมชนทนบถอผฟา การฟอนของผทาพธไมเพยงทาหนาทเพอความบนเทงเทานน แตเปนลกษณะของการใชศลปะเพอบาบดและเยยวยาจตใจของผคนทเขารบการรกษา ซงเปนการรกษาอาการทางจตเวชทตวผปวยแลญาตเองไมทราบสาเหตการเจบปวยทางรางกายวามาจากความรสกภายใน โดยการรกษาดงกลาวเกดขนในขณะการฟอนรา โดยการรองเพลงเพอสอบถามอาการ และบอกวธการแกไข ซงผวจยเหนวาบทบาทของผฟอนราดงกลาวเปนลกษณะของผนาทางความเชอ ซงพบเหนไดทกกลมชน หากภาครฐตองการเขาถงประชาชนหรอตองการสอสารทาความเขาใจในเรองใด วธการประสานขอความรวมมอจากจากผนาทางความเชอ ซงอาจตางจากวธการมอบนโยบายผานผนาชมชน อาจเปนชองทางหนงในการแกไขปญหาตางๆได

ทงนจากการศกษาการราของกลมชาตพนธตางๆในประเทศไทยมลกษณะการหยบยมวฒนธรรมระหวางกนจากการทอาศยอยบรเวณใกลกน เชน ชาวไทลอรบเอาการแสดงของชาวไทยวน ชาวไทยใหญ หรอการไดพบเหนการแสดงจากการเดนทางตางถนแลวจานากลบมาเลนยงถนฐานของตนเชนการสวมเลบในฟอนละครผไทยของหมบานโพน กาฬสนธ ทไดรบจากการเดนทางไปคาขายแลวพบการแสดงละครชาตรมการสวมเลบแลวนากลบมาใช

โดยทาราแบบพนบานน มกเกดจาการเลยนแบบธรรมชาตรอบตว อากปกรยาของสตว และวถการดาเนนชวต ซงพบการฟอนราทงในพธกรรมและเพอความบนเทง และพบการนานาฏศลปไทยมาใชประกอบธรกจ โดยใชเปนเครองมอสรางจดเดนในธรกจรานอาหารไทย ทมงบรการใหลกคาชาวตางชาต โดยพบวานาฏศลปไทยในลกษณะนมกไมมงเนนความประณตงดงามและความสามารถในระดบสงของศลปน เพยงคานงการจดแสดงทมความหลากหลาย ใชระยะเวลานอยแตไดชมการแสดงมาก แตกนบวา ผประกอบอาชพดานนมสวนสนบสนนใหมการเผยแพรศลปวฒนธรรมประจาชาต เชนเดยวกบการทมคณะนาฏศลปเอกชนขน โดยดาเนนการดานการเรยนการสอนและการแสดงนาฏศลปไทย ซงมการสรางเอกลกษณใหกบผลงาน เพอดงดดความสนใจใหผชมและผเรยนเลอกไดตามความพงพอใจ ซงผรเรมกอตงนนมกจะมาจากการทเปนผสนใจ รกและมความรทางดานนาฏศลปและดนตรไทย มผคนรอบขางใหการสนบสนน

บทท 6 ผลการสงเคราะหองคความรเกยวกบโขน

ในการศกษาของวทยานพนธเกยวกบโขน แบงประเดนทไดจากวเคราะหขอมลของประชากรในการวจยได

ดงน ศกษาจารต วธการแสดงและร าหนาพาทยของตวพระ ศกษาจารต กระบวนการแสดงของตวยกษ ศกษากระบวนการตรวจพลและการรบของตวลง ศกษาประวตความเปนมา รปแบบและองคประกอบการร าในการแสดงโขน ศกษาประวตความเปนมา และองคประกอบการแสดงของโขนพนบาน โดยมองคความรโดยสรป ดงน

6.1 จารต วธการแสดงและร าหนาพาทยของตวพระ

วทยานพนธทศกษา เกยวกบการแสดงของตวพระม 2 เรอง คอ จารตการฝกหดและการแสดงโขนของตวพระราม ของไพฑรย เขมแขง และการร าเพลงหนาพาทยกลมในการแสดงโขน ของ ธรเดช กลนจนทร มรายละเอยดตางๆดงน

จารตการฝกหดตวพระราม เกณฑคดเลอกโขนพระ มาจากผมคณสมบตแบบรปรางสงโปรง ใบหนารบกบชฏา

การค านบคร อนถอเปนจารตทปฏบตกนมาแตอดต ในดานของการเรยนการสอนภายในวทยาลยนาฏศลป ซงหมายถงการยอมตนเปนศษย ครผท าหนาทเปนประธานจะกลาวโองการการค านบคร น าหมนกเรยนใหม แลวใหนกเรยนใหมกลาวค าบชาวาตาม หลงจากกลาวโองการเสรจเรยบรอย ครอาวโสในแตละสาขา จะท าพธจบมอแกบรรดานกเรยนใหมเพอเปนสรมงคล

การฝกหดพนฐาน ทเรยกวาการฝกหดเบองตน ซงประกอบดวย การตบเขา การถองสะเอว การเตนเสา ถบเหลยม ตลอดจนการดดนวมอและการดดขอมอ รวมไปถงการฝกหดการกระดกเทา ยกเทาและนาฏยศพทอนๆ จากนนเปนการฝกแมทาเบองตน จากเพลงชาและเพลงเรว

ลกษณะของผแสดงเปนพระรามตองมสผวคล า เนองจากภมหลงของตวละครตามบทประพนธ พระรามเกดเวลามชฌมยาม คอ ยามสอง เวลาประมาณ 22.00-02.00 น. ตลอดจนการบรรยายรศมของพระรามในเวลาเกดวามสเขยว คลายกบนลมณ

จารตการแสดงเปนตวพระราม 1. สามารถร าเพลงชาป ซงเปนการร าเพอเปดตวละครส าคญ เปนการแนะน าสถานภาพของตวละคร ซงเปน

ลกษณะของโขนทไดรบอทธพลของละครใน หรอเรยกอกอยางวา โขนโรงใน 2. เพลงหนาพาทย 1)บาทสกณ ซงเปนเพลงทพระรามมกใชอยเสมอ ส าหรบการเดนทางไปมาในระยะใกล เดมชอเสมอ

ตนนก ตอมาสมยรชกาลท 6 ทรงเปลยนเปน บาทสกณ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

107

2)เชดฉงศรทะนง เปนเพลงทใชส าหรบพระรามโดยเฉพาะ ส าหรบการแผลงศร แตเดมใชในการแสดงตอน ทศกณฐขาดเศยรขาดกรเทานน แตปจจบนมใชในการแสดงโขนตอนอนๆดวย

3)ตระบรรทมไพร เปนเพลงทใชเฉพาะพระรามเทานนในการแสดงโขน ใชในการทพระรามนอนคางในปา 3. ร าตรวจพล เรยกตามภาษาฝกหดวา ออกกราว โดยเปนการแสดงเพอใหเหนความเกรยงไกรของการจด

ทพ แลวเปนการแสดงความสามารถของนายทพโดยเฉพาะพระราม เนองจากเรองรามเกยรตเนอหาสวนใหญเปนการท าสงครามระหวางพระและยกษ การร าตรวจพลเพอตรวจดวากองทพมความเขมแขงเพยงไร

4. การรบและขนลอย เปนกระบวนการตอเนองมาจากการตรวจพล เพอแสดงความสามารถของผแสดงในการใชอาวธและความสงางามของการขนลอย ตลอดจนความสามารถในการตอตว

5. การตบท เปนการร าใชบท ซงหมายถงการใชทาทางสอความหมาย และแสดงอารมณแทนค าพดได เมอสามารถปฏบตไดดงน จงจะนบวาเปนผทมความสามารถแสดงตวเปนพระรามไดอยางสมบรณ ในดาน

ความนยมชมชอบจากผชม จะมองคประกอบเกยวกบความสามารถเฉพาะตวของผแสดง พรสวรรค บคลกและรปรางหนาตา อกคณสมบตของผแสดงเปนตวพระราม คอ ตองเปนผทร าสวย มความภมฐาน ตลอดจนลลา สงาผาเผย

องคประกอบในการแสดงเปนพระราม เครองแตงกายพระราม เลยนแบบมาจากเครองทรงของพระมหากษตรย และก าหนดสเครองแตงกายขนตาม

ค ากลอนทแสดงถงเวลาเกดของตวพระราม ลกษณะการแตงเลยนเครองทรงของพระมหากษตรยน มแตครงกรง ศรอยธยา ปจจบนเรยกการแตงกายเลยนเครองทรงวา การแตงยนเครอง ส าหรบฝายพระ เรยกการแตงกายยนเครองพระ เมอพระรามถอเพศฤาษ จะใชผาสไบหมทบอกชน และเปลยนจากชฎายอดชยเปนยอดดอกล าโพงและ เขยน อณาโลมไวทหนาผาก ตอมาในรชกาลท 6 ทรงออกแบบ ปรบปรงรปแบบเครองแตงกายของพระรามในตอนออกบวชใหม โดยใหแตงกายคลายพวกพราหมณ คอการนงขาวหมขาวแบบจบโจง เครองประดบศรษะใชชฎาบายศรเปนลกษณะการแตงกายทเลยนแบบตวพระรามในมหากาพยรามายณะของอนเดย แตกไมไดรบความนยมมากนก เนองจากพระรามในอดมคตของคนไทย คอสมมตเทพการแตงกายยนเครองเออตอความเชอดานดงกลาว ประกอบกบเนอเรองรามเกยรตของรชกาลท 6 ไมคนเคย

อปกรณประกอบฉากทมความจ าเปนตอพระรามไดแก ศร ลกศร เตยง กลด ราชรถ เปนตน

จารตของพระรามในการแสดงโขนประเภทตางๆ โขนกลางแปลง มงเนนในเรองการนงพลบพลา การยกทพและการรบ โดยใหความส าคญกบการวางต าแหนงของตวละครในการจดทพของฝายพระราม โดยแบง 4 ขน คอ ขนท 1 ประกอบดวยพลลงและจงเกยง ขนท 2 สบแปดมงกฎและเตยวเพชร ขนท 3 พญาวานร ขนท 4 พระราม พระลกษณ โขนนงราว มลกษณะพเศษในการแสดงคอการนงบนราวไมไผ ดวยทานงหอยขาขวา เทาซายพาดอยบนราวกระบอกไมไผ โดยพระรามจะนงอยหนาสดของไมไผ สวนพระลกษณและพญาวานรจะนงเรยงล าดบตอกน โดยหนหนาเขาหาพระราม อกทงจารตของการร าเพลงหนาพาทย การยกทพและการรบ และพระรามในการแสดงโขนนงราวตองสวมศรษะปดหนา และจารตในการแสดงททกตวแสดงเมอเดนออมผานดานหลงไมไผ ไมตองแสดงทาทางสมมตเปนตวแสดงหรอท าบทบาทใด ใหเดนเฉย เนองจากบรเวณหลงไมไผถอเปนหลงโรง สมมตวาผชมไมเหนตวแสดง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

108

โขนหนาจอ การแสดงทมววฒนาการมาจากหนงใหญ เนองจากมจออยดานหลงเวท ในการแสดงของพระรามจะตองร าไปตามทางยาวของเวท จะร าขวางเวทไมได เมอแบงเวทเปนสามสวน พระรามจะร าอยสวนกลางของเวท หากร าตรวจพลจะใหทงสามสวน ดานการยนของพระรามจะอยดานหนา พระลกษณจะยนอยขางหลง เยองทางดานซาย โขนโรงใน ไดกลาวจารตของการแสดงโขนโรงในไวแลวบางสวน คอการร าชาป เนองจากการน ารปแบบการแสดงละครในเขาประกอบในการแสดงโขน โขนฉาก มรปแบบการแสดงคลายโขนโรงใน คอมการร าประกอบเพลงรอง แตมการสรางฉากประกอบ ลกษณะการตงเตยงทหนเขาหาคนด ดงนนการร าของพระรามจะตองร าขวางเวท สวนการยนของพระรามและพระลกษณ คอ พระลกษณอยทางดานขวาของพระราม การปะทะทพของพระรามอยหนาทางขวามอเวท สวนตวแสดงอนอยดานในเวท

การร าเพลงหนาพาทยกลมในการแสดงโขน เพลงหนาพาทยกลมจดเปนหนาพาทยชนสง หรอหนาพาทยคร โดยก าหนดใหใชประกอบอากปกรยาไปมาของเทพเจา หรอเทวดาชนสง การร าเพลงหนาพาทยกลม มมาแตครงกรงศรอยธยา ทงในการแสดงโขนและละครของตวละครฝายพระทมลกษณะความเปนเทพเจา สมมตเทพ หรอผมอทธฤทธ โดยหนาพาทยเพลงกลมใชเพอวตถประสงค

1. เปนการแสดงประกอบกรยาการเดนทาง และตรวจพลยกทพดวยกรยาเหาะไป 2. เปนการแสดงศลปะการใชอาวธประกอบกระบวนทาร า 3. เปนการร าเดยวเพออวดฝมอในชนเชงของการแสดง การสบทอดกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมในการแสดงโขน ไดมการสบทอดกนมาอยางตอเนอง ปรากฏ

เปนหลกฐานทางวชาการในบทละครครงกรงศรอยธยา กรงธนบร จนมาถงกรงรตนโกสนทร ในยคของกรมศลปากรทไดปรบปรงบทละครตาง ๆ เพอใชในการแสดง ตงแตป พ.ศ. 2477 - ปจจบน (2544) สรปไดวา การสบทอดกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลม นน สามารถแบงการสบทอดออกเปน 4 สาย ได ดงน

1. กรมพระพทกษเทเวศร ตนราชสกลกญชร ณ อยธยา มสบทอดถงสมยเจาพระยาเทเวศรวงศววฒน โดยเรมจากเจาจอมเพงในรชกาลท 2 ได ถายทอดใหกบหมอมเขม กญชร ณ อยธยา โดยสบตอยงหมอม ละมย กญชร ณ อยธยา (หมอมละครในเจาพระยาเทเวศรววฒน) และคณหญงเทศนฏกานรกษ ศลปน วงบานหมอและครกรมศลปากร โดยไดถายทอดใหกบคณครอาคม สายาคม และตอมายงอาจารยอดม องศธร ซงปรากฏวาอาจารยอดม องศธร กไมอาจจดจ ากระบวนทาร าทไดรบการถายทอดมาอยางครบถวนอาจกลาวไดวา กระบวนทาร าสายละครกรมพระพทกษเทเวศรอาจสนสดลง

2. สมเดจพระเจาหลานเธอ เจาฟากรมหลวงเทพหรรกษ สบทอดโดยสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟากรมหลวงพทกษมนตร ตนราชสกล มนตรกล ณ อยธยา ทรงถายทอดใหครทองอย (อเหนา) ครละครหลวง มเจาจอมมารดาแยม (อเหนา) ในรชกาลท 2 ครละครราชส านกเปนผสบทอด ตอมาไดถายทอดใหหมอมครแยม (อเหนา) ครละครวงสวนกหลาบ และสบทอดยงครลมล ยมะคปต และทานผหญงแผว สนทวงศเสน ซงทงสองทานนไดเปนครในกรมศลปากรในยคตอมา และมการสบทอดหนาพาทยเพลงกลมอยางตอเนอง

3. ครลมล ยมะคปต เปนกระบวนร าทมการสบทอดกนมาอยางตอเนองในกระบวนการเรยนการสอนทางนาฏศลปไทย โดยมจดประสงคเพอการสบตอกระบวนทาร าทมแบบแผนมาจากการแสดงละครใน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

109

โดยเฉพาะมงใหเกดทกษะในการปฏบตไดอยางถกตอง แมนย า ตามกระบวนทาร าทครไดถายทอดให จงมการบรรจกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมพระขรรคไวในหลกสตรการเรยนการสอนของวทยาลย นาฏศลป สถาบนบณฑตพฒนศลป กรมศลปากร ระดบชนสง ซงกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมในการแสดงโขน สายคณครลมล ยมะคปต ถอวาเปนกระบวนทาร าพนฐานทเปนไปตามมาตรฐานทางการศกษา โดยเมอน ามาใชในการแสดงโดยคณาจารยหรอนกเรยนของวทยาลยนาฏศลป กระบวนทาร านนกยงคงตองรกษาแบบแผนเดมตามหลกสตรไวอยางเครงครด อาจมการตดทอนกระบวนทาร าโดยขนอยกบครผฝกซอมการแสดงแตละครง

4. ทานผหญงแผว สนทวงศเสน เปนกระบวนทาร าทมการสบทอดมาจากการแสดงละครในเชนเดยวกบกระบวนทาร าสายคณครลมล ยมะคปต เปนกระบวนทาร าทปรากฏในการแสดงโขน ของกรมศลปากร ทจดแสดง ณ โรงละครแหงชาต ในการแสดงแตละครงกระบวนทาร าจงมความแตกตางกน เนองจากองคประกอบตาง ๆ ทเปนปจจยในกระบวนการจดการแสดง คณลกษณะของศลปนทจะไดรบการถายทอด ตองเปนผทมความฉลาดมไหวพรบด มความสงาภาคภมอยในตวเอง มความสามารถในทกษะการปฏบต จากนนครกจะถายทอดความรในกระบวนการทาร าใหไดเหมาะสมกบบคลกลกษณะ และความสามารถของศลปนทานนน กลาวไดลกษณะการสบทอดน เปนพฒนาการของการสบทอดกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมทเปนเอกลกษณ โดยเฉพาะเปนกระบวนทาร าทใชในการจดการแสดงโขน ณ โรงละครแหงชาต ซงเปนกระบวนทาร าจะมการปรบเปลยนไปเพอใหเหมาะสมกบองคประกอบตาง ๆ ในการจดการแสดงแตละครง

โดยทงสายคณครลมล ยมะคปต และสายทานผหญงแผว สนทวงศเสน แมจะมวธการสบทอดทแตกตาง แตมเหตผลในการสบทอดการร าหนาพาทยเพลงกลม ดงน

1. เพออนรกษสบทอดกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมทมแบบแผนตามจารตการแสดงละครในใหคงอย 2. เพอแสดงลกษณะเฉพาะของตวละครดวยกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลม 3. เพอถายทอดวรรณกรรมการละครออกมาในรปแบบการแสดงทางนาฏดรยางคศลปไทย ปจจบนน ซงมผทรงคณวฒทางดานนาฏศลปไทยทเปนหลกในการสบทอดกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลม

2 ทานคอ 1. อาจารยอดม องศธร (ขาราชการบ านาญ วทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร) เปนผทไดรบการถายทอด

กระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมอรชนจากคณครลมล ยมะคปต 2. อาจารยธงไชย โพธยารมย (ผเชยวชาญนาฏศลปไทย กรมศลปากร) เปนผทรบการถายทอดกระบวนทา

ร ากลมนารายณจากทานผหญงแผว สนทวงศเสน (อดตผเชยวชาญนาฏศลปไทย กรมศลปากร) องคประกอบการร าหนาพาทยเพลงกลม ผแสดง ตองมความสงางาม มความภาคภมอยในท ตองเคยผานการแสดงเปนนายโรงมากอน คอพระราม การร าเพลงหนาพาทยกลมในการแสดงโขน มการจดท าบท 2 ลกษณะ ไดแก ลกษณะแรก คอ การร าใชบท

จะกลาวถงตวละครกอนแลวจงร าเพลงหนาพาทยกลม และ ลกษณะท 2 คอ การร าเพลงหนาพาทยกลมกอนแลวจง ร าใชบท

เครองแตงกายกเปนการแตงเลยนแบบเครองทรง เรยกวายนเครองพระ จะใชวงปพาทยเครองหา วงปพาทยเครองค วงปพาทยเครองใหญ วงปพาทยเครองหก จะจดใหเหมาะสมกบฐานะของงานเปนเกณฑ โดยอาจปรบเปลยนไปตามความตองการแตละโอกาส

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

110

ในการร าเพลงหนาพาทยนน สงทถอเปนหลกใหญในการปฏบตกระบวนทาร า กคอ การปฏบตกระบวนทาร าใหมความสอดคลองสมพนธกบหนาทบ ไมกลอง และท านองเพลงทใชในการบรรเลง ในการปฏบตกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมยดถอหลกในการร าดงกลาวเชนกน นกดนตรในการร ากลม ทเปนผตตะโพนและกลองทด กมความจ าเปนทจะตองศกษากระบวนทาร าใหแมนย าเชนเดยวกน เพราะในขณะทผแสดงจะเปลยนกระบวนทานน ตะโพนจะตองท าหนาท “บากทา” หรอ “ทา” ใหกลองทดรวกลองแทรกอยในไมกลองของเพลงหนาพาทยกลม เพอใหเกดความสมพนธกบกระบวนทาร าในขณะเดยวกน ลกษณะหนาทบ และท านองเพลงหนาพาทยกลมนน เปนหนาทบแบบวนซ า กระสวนจงหวะของมอตะโพน และไมกลองทดเปนเพยงวลสน ๆ ความสน-ยาวในการบรรเลงขนอยกบสถานการณตามเนอเรองทก าลงแสดง และลลาทาร าของผแสดงทรบบท โดยเมอผแสดงปฏบตกระบวนทา “เลาะ “ ซงถอเปนกระบวนทาร าล าดบสดทายในกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมผบรรเลงดนตรจะตองบรรเลงเพลงเชดทนทเพอใหสอดรบกบทาร าพอด ซงถอเปนธรรมเนยมปฏบตในการร าเพลงหนาพาทยกลม นอกจากน ในบางครงอาจจะมการสอดแทรกหนาทบเพลงเรว แตยงคงด าเนนท านองเพลงกลมไปอยางตอเนองจนกวาผแสดงจะหมดกระบวนทาร า ดงนน การก าหนดความสน – ยาวของท านองเพลงในลกษณะน จงขนอยกบกระบวนทาร าทางนาฏยศลปไทยเปนหลก ทงนตองประกอบกบความสามารถเฉพาะตวของผแสดง และระยะเวลาทใชในการแสดงดวย ความงามของกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมในการแสดงโขน จงขนอยกบความสมพนธระหวางหนาทบ ไมกลอง และท านองเพลงในการบรรเลงกบกระบวนทาร า กระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลม กระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลมทใชในการแสดงโขนมจ านวนทงสน 19 กระบวนทาร า ซงผแสดงจะตองศกษาหาความรเกยวกบหนาทบ ไมกลอง และท านองเพลง ลกษณะการปฏบต นาฏยศพททใชในการร า และกลวธทางการแสดงของกระบวนทาร าตาง ๆ ประการส าคญในการแสดงจะตองมการปฏบตกระบวนทาร าเฉพาะของตวละคร ซงไทย โดยสามารถสรปความมงหมายส าคญได 2 ประเดนดงน

1. ความมงหมายในการน าไปใช เมอผแสดงน าเพลงหนาพาทยกลมไปใชในการแสดงโขนยงคงใชในความหมายของการเดนทางส าหรบเทพเจา สมมตเทพ และผมอทธฤทธ การเดนทางของตวละครทมลกษณะเหนอมนษยดงกลาว

2. ความมงหมายในการร า เปนการแสดงทมงความงดงามในการปฏบตกระบวนทาร าทเกดจากการผสมผสานระหวางแบบแผนในการแสดงโขน และจารตในการแสดงละครในทจดวาเปน “ นาฏยจารต “ ประการตอมาความวจตรงดงามของกระบวนทาร า ทเรยกวา “ นาฏยประดษฐ “ประการสดทาย ความละเอยดงดงามของเครองแตงกาย และอปกรณประกอบการแสดง ทเกดจากการสรางสรรคจนตนาการดวยภมความรถายทอดลงสงานหตถศลปทเรยกวา “ นาฏยอาภรณ “ ทจดเปนศลปะชนคร กลาวไดวา การร าเพลงหนาพาทยกลมจงเปนการแสดงการสบสายกระบวนทาร าในการแสดงละครในทปรากฏในการแสดงโขน

ผแสดงพจารณาเลอกใชกระบวนทาร าเพลงหนาพาทยกลม โดยมเกณฑ ดงน 1. เวลาทใชในการแสดง 2. การล าดบการปฏบตกระบวนทาร า ใหครบทกขนตอน และคงบางกระบวนทาร าทแสดงลกษณะเฉพาะ

ของตวละคร ทปรากฏอยในการปฏบตข นตอนท 2 กระบวนทาร าหลกเพลงหนาพาทยกลม ม 8 กระบวนทาร า ไดแก ทาเรมตน ทาร าราย ทาเกบเทา ขยนเทารวกลอง ทาลงเสยว ทาขน ทาเลาะ และทาเชด

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

111

3. การตดหรอสลบกระบวนทาร าในการปฏบตข นตอนท 2 ซงเปนกระบวนทาร าทสามารถตดทอน หรอสลบการปฏบตกระบวนทาได (ยกเวนการกระบวนทาเฉพาะตวละคร) โดยพจารณาจาก ความซบซอนของกระบวนทาร า ความช านาญในการใชอาวธประกอบการร า และความคลายคลงของการปฏบตกระบวนทาร า ซงสามารถสรปได ดงรายละเอยดปรากฏในตาราง ดงน

ตาราง 16 ลกษณะคณสมบตแตละทาร าของหนาพาทยเพลงกลม ลกษณะของการปฏบต

กระบวนทาร า ล าดบกระบวนทาร าทควรพจารณาตดทอนกอน - หลง

1 2 3 4 5 ความคลายคลงของการปฏบต ปองหนา ยอนตว

สอดสง ยอนตว แทงอาวธ แทงมอ

เงอ กาวขาง

ความช านาญในการใชอาวธ ละเลงขอ ตวดอาวธ เสอลากหาง - - ความซบซอนของกระบวนทาร า สายมอ

เลนตะโพน แจกไม กลอกคอ - -

4. การนดแนะ เปนการตกลงกนระหวางนกดนตรกบผแสดง ทงนเปนไปเพอการสรางความเขาใจทถกตอง

เปนสงทเกดจากประสบการณทางการแสดงของทงสองฝาย เชน 1) การควงอาวธ เพอเปนสญญาณวาก าลงจะปฏบตกระบวนทากลอกคอ 2) การปฏบตกระบวนทาเลาะ เพอเปนสญญาณวาก าลงจะปฏบตกระบวนทาร าเพลงเชด

นอกจากน ผแสดงยงสามารถทจะสอดแทรกการปฏบตลกษณะอน ๆ ทท าใหกระบวนการแสดงมความกระชบเปนไปตามเวลาทก าหนด เชน

การยด – ยบ ในการปฏบตกระบวนทาร าทมการใชหนาหนงในการเปลยนทศทางการหนล าตวกสามารถทจะใชวธยด-ยบแลวหนล าตว เพอเปนการลดเวลาในการปฏบตใหนอยลง

การกลอมหนาเปนลกษณะในการปฏบตทสอดแทรกอยในกระบวนทาเพอเปนการสงสญญาณดวยสายตาใหเปลยนกระบวนการบรรเลง

การปฏบตทาขน เพอเปนการพกทาหรอทบทวนกระบวนทาร าล าดบตอไป 5. ทศทางในการหนล าตว และการใชพนทบนเวท โดยเฉพาะการเคลอนไหว และทศทางในการปฏบตแตละ

กระบวนทาร าระหวางการแสดงใหครอบคลมทกพนทและทกทศทางของเวท ทงดานหนา หลง ขวา และซายของเวททใชแสดง ผแสดงจะตองกลบมาสนสดมาปฏบตกระบวนทาร าดานหนาเวท หรอบรเวณจดกงกลางของเวท ซงถอวาเปนธรรมเนยมปฏบตทส าคญ คอ การเผชญหนากบผรบชม

6. การใชหนาหนงประกอบการปฏบตกระบวนทาร า ไดรบอทธพลมาจากศลปะการเชงหนงใหญ ทส าคญ คอ จะตองปฏบต หนา ไหล และเกลยวขางล าตวในจงหวะขนเสมอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

112

6.2 จารต กระบวนการแสดงของตวยกษ งานวทยานพนธทศกษาเกยวกบกระบวนการร าของตวยกษ ม 3 ฉบบ เกยวกบองคประกอบการแสดง จารต

การฝกหดและการแสดงโขนของทศกณฐ คอ สมศกด ทดต จารตการฝกหดและการแสดงโขนตวทศกณฐ และพหลยทธ กนษฐบตร กระบวนการร าและกลวธแสดงบททศกณฐในการแสดงโขนตอนนางลอย ของครจตพร รตนวราหะ และศกษาเกยวกบการแสดงโขนของอากาศตไล ของอนชา บญยง

องคประกอบการแสดง จารตการฝกหดและการแสดงโขนของทศกณฐ องคความรทเกยวกบทศกณฐ คอมการศกษาเรองจารตการฝกหดและการแสดงโขนหนาจอ และการแสดง

กระบวนการร าตลอดจนกลวธแสดงบททศกณฐในการแสดงโขนตอนนางลอย ของครจตพร รตนวราหะโดยขอสรปเกยวกบการฝกหดทจะเปนผรบบททศกณฐของทงสองวทยานพนธมแนวทางเดยวกน คอ กอนทจะไดรบการฝกหดโขนเปนตวยกษตองมผานกระบวนการตางๆ ดงน

การคดเลอกและการฝกหดผแสดงเปนทศกณฐ การคดเลอกผฝกหดเปนตวยกษ ทมเกณฑในการพจารณาดานรางกาย คอเปนผมรปรางสงใหญ สมสวน

ชวงคอยาว ชวงขา แขน ขอมอ สามารถดดไดงาย เปนผมรางกายแขงแรงอดทน และไมมโรคประจ าตว มจตใจเขมแขง ไมยอทอตออปสรรค จากนนตองผานการค านบคร เชนเขารวมพธไหวครประจ าป เพอฝากตวเปนศษย

การฝกหดเบองตนของโขนยกษ มทาพนฐานส าคญทโขนยกษทกคนตองเรยนร คอ ตบเขา ถองสะเอว เตนเสา ถบเหลยมและหกขอมอทาตางๆ จากนนจงจะมการฝกหดเฉพาะการแสดงเปนตวละครตวใดตวหนงเปนการเฉพาะตอไป ตลอดจนตองมการศกษานาฏยศพทเฉพาะของโขนยกษ เพราะเปนศพททใชส าหรบการสอสารระหวางครและศษย

การฝกหดตวทศกณฐในวทยาลยนาฏศลป จะตองผานการศกษาแมทายกษ เพอใชเปนองคความรหลกทใชประยกตกบการแสดงอนๆ เมอเรยนเกยวกบแมทาจบกจะตามดวยเพลงเชด และควรมความรเกยวกบเพลงหนาพาทยขนตนอนๆ อาท เพลงปฐม เพลงเสมอ และมฝมอร าด

มสรระทเหมาะสม โดยเกณฑเฉลยผลการส ารวจผแสดงเปนทศกณฐของกรมศลปากร มความสง ประมาณ 177.75 เซนตเมตร น าหนกประมาณ 83.75 กโลกรม

มประสบการณแสดง คอเรมจากการแสดงเปนตวประกอบกอน เชน เสนายกษ มโหทร เปาวนาสร เปนตน และมปฏภาณไหวพรบพอทแกปญหาบนเวทได

ตองผานการฝกหดอรยาบทตางๆเพอสรางคณลกษณะของตวทศกณฐ โดยเฉพาะทาเดนเปนพเศษ ตลอดจนการฝกทารบและทาการแสดงอารมณตางๆ เชน ทาเหม ทาตไมเจด ทาตหนฉาก

ขนตอนการร าแมทาและเพลงเชด แบงออกเปน 4 ชวง ชวงท 1 กระบวนทาน าเขาสแมทาหลก เปนทาเคลอนไหวทเนนหนกเกยวกบอวยวะสวนลางกอน ชวงท 2 กระบวนทาทฝกหดอวยวะสวนบน ไดแก วงบน มอจบ ทาหงายมอรปแบบตางๆ ชวงท 3 กระบวนแมทายกษ ทใหรายละเอยดเกยวกบนาฏยศพทเพอใหเกดลลาทวงทสวยงาม ชวงท 4 เพลงเชด แสดงใหเหนวธการน าหลกการจากแมทามาใชกบการแสดง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

113

จารตของผแสดงเปนทศกณฐ จารต หมายถง ระเบยบแบบแผนทยดถอและปฏบตสบเนองกนมา ตงแตอดตจนถงปจจบนและยงคงปฏบต

ตอเนองสบไป ของการแสดงโขนของทศกณฐ จะตองไดรบการฝกหดกระบวนทาร า ซงเปนจารตในการแสดง คอ 1. ร าชาป เปนการร าเพอเปดตวแสดง หรอแนะน าตว เมอมการเปดมาน ตอจากเพลงวา เปนการร าบนเตยง

ทอง ของพญายกษหรอพระ 2. ร าตรวจพล โดยทาร าตางๆใชหลกจากแมทายกษ 3. กระบวนทารบและทาขนลอย มลกษณะส าคญคอ เมอมการปะทะทพตวยกษจะอยทางซายของจอ ทาขน

ลอยระหวางพญายกษและพญาวานร ม 3 ลอย คอ ลอยมจฉาน ลอยบา และลอยเหยยบบา ทารบระหวางพญายกษกบพระ ม 2 ทา เรยกวาจบหนงและจบสอง ทาขนลอยม 3 ลอย คอ ลอยหนง ลอยสองและลอยสาม มลอยพเศษ ใชผแสดง 4 ตว คอ ทศกณฐ หนมาน พระราม พระลกษณ

4. ร าตบท หรอการร าใชบท เปนภาษาทาสอความหมาย การใชบทมทงประกอบค ารอง ประกอบค าพากยและเจรจา และการใชบทประกอบเพลงหนาพาทย

5. ร าเพลงหนาพาทยและการแสดงเปนชดเปนตอนทส าคญ โดยเพลงหนาพาทยทมโอกาสใชบอย คอ เพลงเสมอมาร ตระนมต พราหมณเขา พราหมณออก ชดการแสดงเปนชดเปนตอนทส าคญอาท การแสดงโขนชดนางลอย ตอนทศกณฐเกยวนางเบญกายแปลง และบทของทศกณฐในชดหนมานชกลองดวงใจ ซงถอวาทงสองชดการแสดงเปนตอนททศกณฐมบทบาทส าคญ และแสดงอารมณทหลากหลาย

จารตดานการแตงกายของทศกณฐ คอการแตงยนเครองแบบกนแปน สวนทแตกตางจากพญายกษอน คอ การสวมรดอกหรอเกราะตลอดเวลา และสวมพวงประค าคอ สเครองแตงกาย คอเสอสเขยว เครองปกสวนลางเปนสเขยวขลบแดง หรอแดงขลบเขยว ผานงสแดง เครองประดบโลหะสเงนหรอสทอง ประดบพลอยหรอกระจกขาว หวโขนม สทองใชตอนมความสข และสเขยวใชไดทวไปทกตอน

จารตของการแสดงโขนหนาจอ 1. โรงโขน มพนทบนเวท 96 ตารางเมตร ทตงวงดนตร 21 ตารางเมตร ดานหลงเปนทพกผแสดง และเปน

ทตงวางหวโขนและอปกรณการแสดง มพนท 224 ตารางเมตร และมการเปลยนแปลงจารตของโขนหนาจอแตเดม โดยตงวงปพาทยทบรรเลงดานหนาจอโขนมาไวดานหลงจอ เพอความสะดวกในการประสานงาน

2. อปกรณประกอบการแสดง เตยงส าหรบตวด (ตวละครทมบทส าคญ)นง ตงขางละ 2 ตว หนหนาเตยงตามความยาวของโรง อาวธของตวโขนแบงเปน เขนยกษ ไดแก หอก งาว โตมร และดาบเชลย เสนายกษ ไดแก กระบองควนเกลยว ส าหรบตวเอก ขนอยกบบทละครในตอนนนๆสวนใหญจะมศรเปนหลก

3. ดนตรทใช เปนวงปพาทยเครองค ทโกรงเปนเครองประกอบจงหวะเสรม มนกรองชายและหญง และมลกคจ านวน 5 – 7 คน

4. การแสดงโขนหนาจอ จะแสดงเวลาเยนและกลางคน เพราะโรงโขนไมมหลงคากนแดด การโหมโรงมเฉพาะชวงเวลากลางคน เมอหยดพกการแสดงและเรมการแสดงใหมตองบรรเลงเพลงรวสามลา หลงจบการแสดงตองบรรเลงเพลงสรรเสรญพระบารมและกราวร า

5. วธการแสดง การออกทางประตขวาและเขาทางประตซาย การเขาออกทางซมประตของฉากพลบพลาและลงกา ใชตอนนงเมอง นงพลบพลาและปะทะทพ เมอบทรอง คนเจรจาจะบอกบทใหตวโขนและนกรองรบทกอน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

114

กระบวนทาและกลวธแสดงของทศกณฐ ส าหรบองคความรเฉพาะเกยวกบกระบวนทาร าและกลวธแสดงบททศกณฐในการแสดงโขนตอนนางลอย ของ

ครจตพร รตนะวราหะมดงน นอกจากการฝกหดพนฐานแมทายกษ และการฝกหดเฉพาะผรบบทเปนทศกณฐตามทกลาวไวขางตนแลว

ส าหรบการแสดงบททศกณฐในตอนนางลอย ผแสดงจะตองมการศกษาเกยวกบเครองแตงกายอปกรณประกอบการแสดง ศกษาวรรณกรรมเรองรามเกยรต ตอนนางลอย และล าดบการแสดงโขนตอนนางลอยดวย ส าหรบการแสดงของทศกณฐในตอนนประกอบดวย 8 เพลง คอ เพลงชาป เพลงสรอยเพลง เพลงทองยอน เพลงคลนกระทบฝ ง เพลงลลากระทม เพลงโอชาตร เพลงโอโลมใน เพลงจนเขมเลก โดยครจตพร ไดรบการถายทอดจากครอราม อนทรนฏ

เพลงชาป เพลงสรอยเพลง เพลงทองยอน เพลงคลนกระทบฝ ง เปนกระบวนร าในบทนงเมองของทศกณฐ ทาร าสวนใหญเปนการร าท าบทแสดงความหมายตามบทประพนธ โดยมอากปกรยาทใชแสดงความหมายตางๆคอ

การนงคกเขา ใชในกระบวนร าเพลงชาป นงพบเพยบ ใชส าหรบการนงแบบทงกนลงกบพนเพอท าใหความหมายของทาชดเจนขน นงชนเขา ใชเมอร าประกอบบทร าพง คดค านง นงไขวหาง แสดงความรสกปตยนด นงหอยเทา ใชเพอเปลยนอรยาบทในการปฏบตทาตามบทพากยและเจรจา เพลงลลากระทม เพลงโอชาตร เพลงโอโลมใน เพลงจนเขมเลก เปนกระบวนทาร าในบทเกยวนางสดาแปลง

ถอวาเปนบททสามารถใชแสดงฝมอร าของฝายยกษ โดยมกลวธการร า คอ 1. ทาเกยวตวนาง ตองค านงถงระยะใกล-ไกลเปนส าคญ 2. การเอนตวลงทนาง ตองไมทงน าหนกทขาใดขาหนง เพราะอาจท าใหนางรบน าหนกไมไหว 3. ทศทางสวนใหญในการเกยวนาง เปนทศหนาตรง เนองจากผชมจะสามารถใหอากปกรยาไดอยางชดเจน 4. ลกษณะการเขาเกยวพาราสของทศกณฐ เปนการเดนแบบวงกลมวนทางซายของตวนาง ซงเปนลกษณะ

ทมาจากสายการสบทอดของกรมมหรสพ เชนเดยวกบขอมลการร าของตวนางทไดรบจากครนพรตน หวงในธรรม ทไดรบการถายทอดจากหมอมครตวน ภทรนาวก ละครในคณะละครของเจาคณประยรวงศและครเจรญจต ภทรเสว จากกรมมหรสพ แตในงานวทยานพนธฉบบนครจตพรใชวธการปฏบตทาร าแบบตวนางยนอยกบท เพยงแตเดนไปทางซายและทางขวาเพยงเลกนอย

5. ทาทใชในเพลงจนขมเลก เปนอากปกรยาทไมตายตว ผแสดงอาจเลอกใชเฉพาะทตนเองถนด ลกษณะทาทางเฉพาะของครจตพร รตนะวราหะ 1. การกลอมหนา โดยกอนจะหยดกลอมหนาจะเปดปลายคางขนพยกหนา เพอแสดงถงการก าชบ หรอ

แสดงออกถงอ านาจ 2. การสะบดแงศรษะในขนตอนสดทายของการเอยงศรษะ 3. การปฏบตทาพศมยเรยงหมอน จากแขนขางทตงปฏบตเปนงอขอศอกท ามมปานประมาณ 170 องศา 4. การจบนว ทใชปลายนวหวแมมอจรดปลายนวช นวทเหลอเหยยดตง 5. การใชเกลยวขางประกอบการกลอมไหล แทนการเอยงไหล 6. การร าใหหมดกอนจงหวะ ตงทานงเปนการเรยกความสนใจจากผชม 7. เมอนงราบกบพน หากตองการจะคกเขาใหกลนลมหายใจแลวเผนตวขน 8. การแสดงสหนาภายในศรษะโขนขณะแสดง เปนการแสดงความรสกจากภายใน ท าใหร าท าบทสมบทบาท

มาก

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

115

9. ขณะแสดงใหถอคนศร โดยหวศรแตะทหวเขมขด หลกการปฏบตกอนและหลงการแสดงบททศกณฐของครจตพร รตนะวราหะ 1. การทองบททใชในการแสดงแตละครงใหแมนย า 2. การทบทวนบทตางๆและสรางอารมณกอนแสดง 3. ทองคาถาทใชในการสวมศรษะ เพอเปนศรมงคล คอ ตง นะโม 3 จบ อตปโส วเสเสอ อเส พทธปะโส อโส

พทธะนตอ 4. ตรวจดความเรยบรอยของเครองแตงกายและศรษะกอนเรมแสดง 5. กอนและหลงการแสดง ท าความเคารพผอาวโสกวา 6. สงเกตการแสดงของผอน เพอน ามาประยกตใชในการแสดง

การแสดงโขนของอากาศตไล

อากาศตไลคอยกษทมความผสมผสานระหวางยกษผหญงและยกษผชาย ซงเปนตวละครเพยงตวเดยวในบทพระราชนพนธ เรองรามเกยรต เปนยกษเสอเมอง ปรากฏในบทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช และพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ตอนสบมรรคา โดยพบวาจะแสดงใน โขนหนาจอ และโขนฉาก

ศลปนทสบทอดบทบาทของอากาศตไล ในชวงกรมศลปากร ม เพยง 7 ทาน 1. นายทองเรม มงคลนฏ ถงแกกรรม 2. นายหยด ชางทอง ถงแกกรรม 3. นายฉลาด พกลานนท ถงแกกรรม 4. นายสดจตต พนธสงข ปจจบนเลกแสดง 5. นายประดษฐ ศลปสมบต 6. นายสมชาย อยเกด 7. นายธรรมนญ แรงไมลด 8. นายยอแสง ภกดเทวา ถงแกกรรม 9. นายทองสข จ าเรญพฤกษ ปจจบนเลกแสดง

การฝกหดผแสดงเปนอากาศตไล การฝกหดอากาศตไล ตามจารตแตโบราณ จะใชผชายทมพนฐานตวยกษเปนสวนใหญและเคยใชผฝกหดเปนตวลง(นายฉลาด พกลานนท) เพยงคนเดยว ขนตอนการฝกหด ใชข นตอนและวธการฝกหดแบบตวยกษทวไป คอ เรมตนดวยทาฝกหดเบองตน ไดแก ทาตบเขา ทาถองสะเอว ทาเตนเสา ทาถบเหลยม จากนนเปนการดดมอ ดดแขน การนงล าตวใหตรง ตอจากนนเปนการฝกแมทายกษจ านวน 5 ทา และหนาพาทยเพลงเชด

ขนตอนของการฝกหดเฉพาะบทบาทของอากาศตไล รวมทงการตบทและจรตกรยาของนางยกษ จากการศกษาพบวา การฝกหดเปนตวอากาศตไลตองฝกพนฐานของยกษผชายเปนหลก และเพมเตมบทบาททาทาง จรตกรยาของตวนางยกษอกสวนหนง โดยทาทางจรตกรยาของตวนางยกษ 1ใน4 สวน ลกษณะการแสดงในสวนของ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

116

อ านาจคอ พระเดชแบบยกษผชาย ทาทางแบบยกษผหญง จะปรากฎชดเจนเมอมการสมผสทางกามารมณทเกดจากการยวยจากหนมานคตอส เชน ทาอาย เมอถกหนมานจบหนาอก ทาเขนอายเมอถกหนมานจบกน และแสดงออกดวยการหลบเหลยม

องคประกอบการแสดง

การแตงกายอากาศตไล สวมศรษะโขนตวอากาศตไลมลกษณะพเศษ คอ มมวยผมหายอด หรอ มงกฎหาแหยม มลกษณะเฉพาะของตวโขนส าคญในระดบเทพเจา ซงตรงกบลกษณะศรษะโขนตวพระปญจสขร มมวยผมหายอดเชนกน มการแตงกาย 2 แบบ

แบบท 1 ปรากฎอยในภาพจตรกรรมฝาผนงในระเบยงคต วดพระศรศาสดาราม นงผาแบบผาจบหนานาง ใสเสอรดรปแขนสน อกลกษณะหนง มการหมผาทเรยกวา ผาหมนาง

แบบท 2 ในการแสดงโขนม 2 รปแบบ คอ แบบเกา เมอครง นายฉลาด พกลานนท ศลปนกรมศลปากร เคยแสดงครงแรกๆนน นงผาจบหนานาง ตอมาในระยะหลงอากาศตไลจะนงผาโจงกระเบน(ไมสวมสนบเพลา) ซงเปนรปแบบทปรากฏในปจจบน และหมผาหมแบบหนานางยกษ(ชายผาเปนรปปกกา) อาวธของอากาศตไล ในการแสดงตามรปแบบนายทองเรม มงคลนฏ และนายหยด ชางทอง ก าหนดใหถออาวธ 4 ชนด คอ หอก จกร กระบอง และศร(กระบองและจกรเหนบทเอว ศรขดไวดานหลง) รปแบบของนายราฆพ โพธเวส พกอาวธ 2 ชนด คอ ถอกระบอง และเหนบศรไวดานหลง แตในกระบวนทารบจะใชกระบองเพยงอยางเดยว

ดนตรทใชประกอบการแสดงใชวงปพาทยเครองหา เครองค และเครองใหญ ตามฐานะของงาน มการขบรอง การพากย-เจรจา และหนาพาทย ในสวนของการแสดงเฉพาะบทบาทของอากาศตไล มการใชหนาพาทย 2 เพลง คอ เพลงกราวในในขนตอนการตรวจพล เพลงเชดในขนตอนการรบ

กระบวนทาร าของอากาศตไล กระบวนทาร าของอากาศตไล ประกอบดวย กระบวนทาตรวจพล กระบวนทารบ และทาตบทและจรตกรยาตางๆ กระบวนทาตรวจพลอากาศตไล ปรากฏเปนรปแบบชดเจนในยคกรมศลปากรประกอบดวยทาตรวจพลโดยใชหอก ตามแบบแผนของนายทองเรม มงคลนฏ และนายหยด ชางทอง และ ทาตรวจพลดวยกระบอง ตามแบบแผนของนายราฆพ โพธเวส ซงเปนกระบวนทาร าทประดษฐขนใหมเมอ พ .ศ. 2543 แสดง ทส งคตศาลา ในบรเวณพพธภณฑสถานแหงชาต กรงเทพมหานคร

กระบวนทารบ การใชอาวธ ขนตอนกระบวนทารบและทางเลน (วธการแสดงเฉพาะบทบาท)ระหวางอากาศ ตไลกบหนมาน แบงตามศลปนผแสดงออกเปน 3 แบบ คอ

1. นายทองเรม มงคลนฏ มล าดบขนตอนการใชอาวธดวย หอก จกร กระบอง ศร และมทางเลน คอ ทา หนมานจบอก จบกน และทาขนลอย 1

2. นายหยด ชางทอง มล าดบขนตอนการใชอาวธดวยหอก ศร จกร กระบอง และมทางเลน คอ ทาหนมานจบอก จบกน ทาอากาศตไลตบหนมาน ทาขนลอยหลง(ลอยพเศษ หรอเรยกอกอยางหนงวา ลอยวรณจ าบง)

3. นายราฆพ โพธเวส มอาวธในกระบวนทารบดวยกระบองเพยงอยางเดยว มทางเลนหลากหลาย เชน ทาเขนอาย ทาจบผาหม 2 มอ ทาเหม แบบตวนาง(หลบเหลยม) ทาเดนเชยคางลอยหนา ทาเดนเดาะนว(ดละมง)

ในกระบวนทาตรวจพลและกระบวนทารบของอากาศตไล มลกษณะทางเลนเปนยกษผหญงไวอยางชดเจน โดยเฉพาะ การหลบเหลยมเกอบทงหมด ซงเปนรปแบบของยกษผหญง สวนการตบทและทาจรตกรยาในการแสดงของ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

117

อากาศตไล ปรากฏอยในกระบวนทารบ ซงเปนจารตในนาฏศลปไทย เมอคตอสไดประจนหนากน จะตองมการทาทายเปนการขมขวญคตอส

แนวคดในการสรางกระบวนร า และทาร าของอากาศตไลพบวา ม 2 แบบ คอ แบบท 1 อากาศตไลเปนยกษผชายทมกรยาแฝงเรนของผหญง จะแสดงออกมาตอเมมอารมณรนแรง เชน

อารมณโกรธ อารมณรกทางกามารมณ เปนตน แบบท 2 อากาศตไลเปนยกษผหญงทมรปรางลกษณะ การแตงกาย การฝกหด บทบาทของยกษผหญง เชน

การหลบเหลยม การเดนลอยหนาเปนตน

6.3 กระบวนการตรวจพลและการรบของตวลง มงานวทยานพนธเกยวกบการร าของตวลง ในการแสดงโขน 2 เรอง คอ ไพโรจน ทองค าสก เรอง

กระบวนการรบของพญาวานรในการแสดงโขนและไกรลาส จตรกล การตรวจพลของพญาวานรในการแสดงโขน นบเปนความพยายามของการเตมสวนเสยวของงานวทยานพนธเกยวกบตวลงใหครบถวน ซงวทยานพนธทงสองเรองนเปนเรองทมความเกยวเนองกน กลาวคอ ในกระบวนการแสดงเกยวกบการตอสในโขน เรองรามเกยรตนน มข นตอนในการแสดงคอ เรมจากการตรวจพล แลวตอดวยการรบ ซงผศกษาทานทสองคอไกรลาส จตรกลเลอกประเดนทศกษาเกยวกบพญาวานร ในปพ.ศ. 2548 จงสอดคลองกบไพโรจน ทองค าสกทไดท าการศกษาไวตงแต พ.ศ.2538 จากการศกษากระบวนการร าของพญาวานรในการแสดงโขน เรองเกยวกบการตรวจพลและการรบ สามารถเชอมโยงองคความรจากขอคนพบไดดงน

การตรวจพลของพญาวานร

การร าตรวจพลในการแสดงโขนเปนการตรวจดความเรยบรอยในกองทพ กอนทจะยกทพออกไปรบ การตรวจพลของฝายลง หรอเรยกวาฝายพลบพลา จะใชเพลงกราวนอก หรอเรยกการตรวจพลอกอยางวาออกกราว พญาวานรในทน คอ สครพ หนมาน ชมพพาน องคต และนลนนท แตวทยานพนธของไพโรจน มไดรวมนลนนทเปนพญาวานร ลกษณะการแสดงทเกยวกบการร าตรวจพล เปนอทธพลทไดรบจากต าราพชยสงคราม ในชวงทประเทศไทยยงมศกสงครามภายใตการบญชาการทพของพระมหากษตรย เมอมการประพนธวรรณกรรมประจ ารชกาล เรองราวดงกลาวจงไดถายทอดผานวรรณกรรมเรองนน ในเรองรามเกยรต พระราชนพนธในรชกาลท 1 กมการถายทอดเรองราวการจดทพดวยเชนกน

ต าราพชยสงคราม ทใชส าหรบการเดนทพ จดทพ โจมตขาศก 7 รปแบบ และมขนตอนในการจดทพ 4 ขนตอน คอ

1. พระบรมราชโองการ สงใหจดแตงพยหโยธาแกกระทรวงวง 2. ออกหมายรบสงไปยงกระทรวงมหาดไทยและกระทรวงกลาโหม 3. ตดหมาย ทงสองกระทรวงแยกรายการตามหนาทกรมตางๆ 4. เกณฑทพ โดยนายเวรทง 2 กระทรวง สงเกณฑตามหนาท สวนกระบวนการจดทพในวรรณคดเรองรามเกยรต ฉบบรชกาลท 1 มข นตอนในการจดทพทคลายคลงกน คอ 1. พระรามวาราชการ 2. วางแผน 3. จดทพตรวจพล

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

118

4. ยกทพ การจดแสดงการตรวจพลกองทพลงในการแสดงโขน ณ โรงละครแหงชาต ระหวาง พ.ศ. 2489-2547 เปนการ

แสดงแบบโขนฉาก แตในการจดทพตรวจพลทกครงจะใชลกษณะการแสดงแบบโขนหนาจอ โดยใชเวทหนาของเวทโรงละครแหงชาตในการแสดง โดยมข นตอนในกระบวนร าจดทพตรวจพลลง ทง 6 ขนตอน คอ

1. คนธงออกกราว 2. เขนลงออกกราว 3. เสนาลงออกกราว 4. พญาวานรออกกราวฉาก 1 5. พญาวานรออกกราวฉาก 2 6. พระราม พระลกษณออกกราวตรวจพล

องคประกอบในการร าตรวจพลกองทพลง เครองแตงกาย เสนาลงและพญาวานร แตงยนเครองตวลง มความแตกตางในรายละเอยดของวสดทประดบเครองแตงกาย เขนลงแตงกายตามล าดบชนทต าสด มเครองแตงกายทงสน 5 ชน ประกอบดวย หวเขนลง เสอ กางเกง ผาคาดเอว หางลง พระรามและพระลกษณแตงกายแบบยนเครองพระ อาวธและอปกรณการแสดง คนธง ใชธงชย เขนลง ใชดาบ เสนาลง พญาวานรยกเวนหนมานและพระลกษณ ใชพระขรรค หนมาน ใชตร พระราม และพระลกษณใชคนศร เพลงทใชประกอบการร า เพลงกราวนอก เปนเพลงหนาพาทยอตราจงหวะ 2 ชน อารมณเพลงแสดงถงความสนกสนาน และสรางความฮกเหมใหกองทพ ใชวงปพาทยเครองหาบรรเลง โดยผแสดงจะฟงเสยงกลองทดเปนหลกในการเตนตรวจพล การร าตรวจพลของพญาวานร แบงออกเปน 5 ชวง คอ

1. สครพดความพรอมของกองทพในภาพรวม 2. สครพออกกราวเดยว หรอ กราวฉาก 1 เพอแสดงอทธฤทธ อวดฝมอใหไพรพลในกองทพด 3. สครพเดนตรวจดความเรยบรอยและซกถามเสนาลงในกองทพ ทาเตนปะเทงปะอยในขนตอนน 4. หนมาน องคต ออกกราวเดยว หรอ กราวฉาก 1 อวดฝมอใหไพรพลด 5. หนมาน องคต ออกกราวหม หรอกราวฉาก 2 แสดงความเคารพ และรายงานความเรยบรอยในการจดทพ

แกสครพ จากการศกษาทาร าพบวามการใชแขนแสดงทาทางมากทสด ตามดวย ขา ศรษะและล าตว ซงประกอบดวยทานงและทาเคลอนไหว มการใชพนทและการเคลอนไหวบนเวท โดยแบงออกเปน 2 ชวง คอการเคลอนไหวในชวงร าเดยวของพญาวานร โดยใชการหนตวใหคนดเปนหลก และใชการหนดานซายไปตามเวท ถอเปนดานหนาของกองทพทจะยกทพไปเปนทศรอง ชวงทสองเปนการร าตรวจพลหมของพญาวานร เปนลกษณะการหนหลงใหกนแลวเตนวนขวามาพบกนตรงกลาง เปนการเขามารายงานความเรยบรอยของหนมานและองคต ตอสครพ จากนนเปนการเคลอนทแบบสวนแถว หรอหนากนกน กระบวนทาทถอวาสอความหมายไดด หรอเปนเอกลกษณของการตรวจ คอการเตนปะเทงปะ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

119

กระบวนการรบของพญาวานร กระบวนการรบของพญาวานร เปนกระบวนทาร าทตอเนองจากการตรวจพลแลวยกทพมาประทะทพการขาศกแลวเขาประจญบาน โดยในทนพญาวานรหมายถง สครพ หนมานและองคต การทจะสามารถเปนผแสดงกระบวนการรบของพญาวานรไดนนตองผานการคดเลอกและฝกหดเบองตนเสยกอน โดยการพจารณาจากรปรางเปนส าคญ จากนนกอนไดรบการฝกตองมพธค านบครและไหวครตามล าดบ แลวเรมการฝกดวยการตบเขา ถองสะเอว เตนเสา ถบเหลยม ฉกขา หกคะเมน ดดมอ ดดแขน และดดหลง จากนนตอดวยการฝกแมทาโขนลง โดยแบงออกเปนแมทาตามแบบนาฏศลปโขนและทาเฉพาะของลงซงเนนอากปกรยา ทาทางชวตประจ าวนของลง เปนประโยชนเมอตองใชทาทางตางๆในกระบวนการรบ ออกกราว ร าเพลงหนาพาทยตางๆ จากนน ควรศกษาเกยวกบนาฏยศพทเฉพาะตางๆเพองายตอการอานบนทกทาร าและการท าความเขาใจ กระบวนการรบของพญาวานร มแบบแผน ดงน

1. ทารบ เปนการเจรจาทกทาย ถอเปนธรรมเนยมในการท าศกสงครามแตโบราณ ส าหรบในการแสดงโขนการทารบจะเรมโดยฝายยกษ

2. เตรยมตวรบ การเตรยมตวรบเปนลกษณะการจดแตงรางกายใหรดกม(นาฏยศพททางโขนเรยกวา การนงผา) ท าทาเงองาดทาท และเตรยมพรอมทจะเขาประอาวธ

3. รบ เปนการแสดงทาทางการรบทมกระบวนทาพลกแพลงมาก เนองมาจากอปนสยลง จงแตกตางไปจากกระบวนรบอนๆ ซงทาทางในการรบ ประกอบดวย

1) เขาปด 2) จบ กระบวนรบในการจบทา ม 4 กระบวนทา คอ จบหนง สามทไขว หกกด พลาดหรอตาย 3) ปดออก 4) ขนลอย มกระบวนทาทงสน 10 ทา ประกอบดวย ขนลอยสงทาท1-2 ขนลอยหลง ทาท 1-2

ขนลอยทาท 1-2 ขนลอยทามจฉาน ทาไขวเทาพาดคอ ทาลอยบา ทาลอยพเศษ กระบวนทารบทเปนลกษณะพเศษของพญาวานรมลกษณะพศษ คอ เนนการใชอาวธพเศษตางๆ เนนลกษณะเฉพาะของพญายกษทมาตอสกบพญาวานร กระบวนทารบมการออกแบบใหสอดคลองและสมพนธกบลกษณะเฉพาะของตวละครทมบทรบ ทารบมลกษณะเดน ท าใหการเดนทางสนกสนาน นาตดตาม โดยแบงกระบวนการรบพเศษออกเปน 2 ลกษณะ คอ กระบวนทารบระหวางพญาวานรกบพญายกษ คอ หนมานรบวรญจ าบง หนมานรบบรรลยกลป สครพ หนมาน องคต รบกมภกรรณ กระบวนทารบระหวางพญาวานรกบพญาวานร คอ สครพรบพาล หนมานรบนลพท หนมานรบมจฉาน

4. แพ-ชนะ 5. เสยใจ-ดใจ

จากการศกษากระบวนทารบของพญาวานร พบวาบทละครมสวนส าคญตอการก าหนดทารบของพญาวานรมาก โดยแบงเปนเกณฑการพจารณาเลอกใชทารบจากลกษณะของบทละครดงน

1. การขนตนบทดวยค าวา บดนน หรอ เมอนน พญาวานรจะท าทาเกา ลกษณะตางๆ เพอเปนการบอกใหรวาบททก าลงจะกลาวตอไปน เปนบทของตวเอง

2. ใชบททกลาวเปนการออกทาทางโดย 1) แนะน าตว เชน สครพฤทธไกรใจหาญ วายบตรวฒไกรใจหาญ องคตหาวหาญชาญสมร เปนตน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

120

2) ล าดบวงศบอกเผาพนธ เชน หลานทาวมฆวานชาญสมร ลกพระพายรายแรงก าแหงหาญ ลก พระอาทตยชาญสมร เปนตน

เมอกลาวบทแนะน าตวลงหรอล าดบวงศ พญาวานรจะท าทาจบมอซายเขาอก 3. ทารบ ดวยการเขาทาปองปดในลกษณะตางๆ เมอกลาวถงบทประพนธทวารบรองปองปดอสรา โถมเขา

เขนฆาราว หรอ ไลกระชดตดพน ฟนฟอน ราญรอนรบรองวองไว เปนตน เมอกลาวบทปองปด พญาวานรจะท าทาเขาปองปดอาวธ หากเปนอาวธสนของยกษจะใชวธปดลง ถาเปนอาวธยาวจะใชวธปดออก แตถาเปนอาวธของพญาวานรดวยกน จะใชวธตกระทบอาวธสงระดบดานหนา

4. ทารบ ดวยการจบ ในลกษณะตางๆ เมอกลาวถงบทประพนธทวา รบชดตดพนประจญต ไดทโจมจบกมภณฑ หรอ โลดโผนโจนจวงทะลวงฟน โจนจบกมภณฑดวยศกดา เปนตน เมอกลาวถงบทวาดวยการจบ พญาวานรจะท าทาจบตามกระบวนทารบ ทาท 1 ทาท 2 หรอทาท 3 แลวแตจะนดหมายกบพญายกษทเขารบกน

5. การขมข จะฆาใหตาย กระท าเมอบทประพนธกลาววา ตวมงดงหนงมฤค วนนจะมวยวายปราณ(หนมานรบไมยราพ) หรอตวกพวกพลากร จะมาราญรอนยกษ (สครพรบกมภกรรณ) เมอกลาวถงบทการขมข พญาวานรจะแสดงทาทางดวยความโกรธเพอท าใหฝายศตรเกรงกลว

6. ทารบดวยการเหยยบในลกษณะตางๆ เมอกลาวถงบทประพนธทวา โผนเผนขนยนเหยยบบา กรขวาฉวยชงพระขรรค พญาวานรจะตองปฏบตทาการขนลอยทาท 2 เพราะมการกลาวถง การเหยยบบา ซงลอยทาท 2 จะใชทาซายเหยยบบา หรอ กวดแกวงพระขรรคฤทธรอน วานรเหยยบเขาอสร พญาวานรปฏบตทาการขนลอย ทาท 1 หรออาจจะใชวธการเหยยบโดยไมตองขนลอย

7. แยกจากกน เมอฝายยกษถกสงหาร โดยค าประพนธจะกลาววา กวดแกวงตรเพชรฟอนฟน กสดสนชวนดวยฤทธา (หนมานสงหารบรรลยกลป) หรอเหยยบยกษชกตร เกรยงไกรแทงกมภณฑบรรลยดวยฤทธา (หนมานสงหารวรญจ าบง) เมอฝายพญาวานรสงหารฝายพญายกษแลว พญาวานรกจะกลบพลบพลา

6.4 รปแบบและองคประกอบการร าในการแสดงโขนราชส านก

สมรตน ทองแท ศกษา ระบ าในการแสดงโขนของกรมศลปากร ซงเปนองคประกอบหนงเมอมการจดแสดง

โขน โดยมขอคนพบ คอ เมอน าระบ าไปประกอบในการแสดงละครหรอโขน จะมสวนส าคญในการสรางความอลงการ ตระการตา ใหกบการแสดงชดนนหรอตอนนน เปนการเพมความสมบรณและความเดนชดของเนอเรองยงขน ระบ าเปนศลปะทใชผแสดงตงแตสองคนขนไป เนนความพรอมเพรยงในกระบวนทาร า ไมจ ากดเพศหรอลกษณะของผแสดง มกใชเพลงบรรเลงประกอบ หรออาจมบทรองดวยกได โดยเนนความบนเทงเปนส าคญ ววฒนาการของระบ า

สมยสโขทยยงไมเหนลกษณะของระบ าเดนชดนก เพยงมการกลาวถงไววาใชเลนในงานนกขตฤกษทส าคญๆ สมยอยธยาลกษณะของการแสดงระบ าจะเดนชดขน ดวยมหลกฐานจากจดหมายเหตของชาวต างชาตได

บนทกไว คอนขางละเอยดท าใหมองเหนการแสดงของระบ าได เขาใจวายงเปนการแสดงทเปนเอกเทศอย โดยไมไดประกอบการแสดงละครหรอโขน

สมยกรงธนบร ระบ ามความส าคญมากยงขน คอมหลกฐานระบพอสนนษฐานไดวา ระบ าเปนการแสดงทยงใหญมาก ขนาดมระบ าถง 4 โรง ทแสดงในงานสมโภชพระแกวมรกต(พ.ศ.2323)

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

121

สมยรตนโกสนทรระบ ายงคงเกยวของกบพระราชพธทส าคญๆ แสดงใหเหนวาระบ านนเปนการแสดงทมระดบความยงใหญเทยบเทากบการแสดงโขนหรอละครได ตามหลกฐานทมปรากฏอยหลงจากนแสดงใหเหนวา ระบ าไดรวมเขาไปอยในการแสดงละครและโขนแลว ทานผรหลายทานไดแสดงความคดเหนวา ระบ านาจะเขามาประกอบการแสดงละครและโขนราวปลายสมยอยธยา แตกคงยงมบางทเปนเอกเทศเชนเดมอย ระบ าไดเขามาประกอบในการแสดงละครหรอโขนอยางเตมรปแบบ เหนไดจากสมยรชกาลท 4 มระบ ากงไมเงนทอง เกดขนเลยนแบบร าเบกโรงของเดม (ร าประเลง) รชสมยตอมา ระบ ายงมความสมพนธกบการแสดงละครมากขน เพราะการแสดงละครเรองตางๆ มกมการแสดงระบ าเขาไปประกอบอยดวยเสมอ ระบ าในการแสดงโขนมาปรากฏชดในสมยทกรมศลปากรเปนผปรบปรงการแสดงโขนขนใหม โดยมการเพมสนทรยรสใหกบการแสดงโขน ดวยการสรางสรรคระบ าในชดตางๆขนมาใหเหมาะสมกบการแสดงโขนในชดตางๆ ระบ าในการแสดงโขนสามารถแบงตามลกษณะของตวละครออกเปน ระบ าของพระ นาง ยกษ ลงและระบ าของสตวตางๆ ระบ าในการแสดงโขน พระ นาง มสามชดคอ ระบ าพรหมาสตร ระบ านางใน และระบ าอทอง ลกษณะทาร าทส าคญนนสวนใหญน ามาจากทาร าในแมบทใหญ แลวมทาร าทมลกษณะทาเฉพาะ ในลกษณะทาตางๆ เหลานยงมลกษณะทาร าเปนการใชมอประกอบนาฏยศพทในรปแบบตางๆ ตามทผประดษฐทาร าจะสรางสรรคขนมา มการใชทาร าทแสดงความหมายตามเนอรอง โดยระบ านางในมความใกลเคยงกบระบ าพรหมาสตรมาก ดงเชนทาร าในเพลงเรวเขาใจวาคงยดแนวในการร าเดยวกน การเปลยนแถว ระบ าพรหมาสตรมขบวนเกยรตยศของพระอนทร จงท าใหมการเปลยนแถวนอย ระบ านางในและระบ าอทองมลกษณะเปนอสระมากกวา จงมการเปลยนแถวหลายรปแบบ โดยยงยดแถวปากพนงเปนหลก ระบ าในการแสดงโขนของยกษ มสองชด คอ ระบ าวรชยเสนายกษ และระบ าอสรพงศ มทาร าสวนใหญน ามาจากทาในแมทาของยกษ และทาเรยกเฉพาะ แลวยงมทาทเปนเพยงการปฏบตนาฏยศพทประกอบกบมอในลกษณะตางๆซงสวนใหญเปนทาทปฏบตซ า หรอปฏบตทงทางซายและขวา เพอทจะเชอมทาร าหลกตางๆใหมความสอดคลองกลมกลนกนอยางตอเนองของแตละทา ในจ านวนทาร าดงกลาวมทาร าในเพลงหนาพาทยของฝายยกษประกอบดวย ไดแก ทาร าในเพลงคกพาทย เพลงกระบองกน เพลงปฐม เพลงเชด นอกจากนแลวยงมทาร าทใชในการรบดวย ไดแก ทาลอย 1 และทารบทา 1 โดยผประดษฐไดน าทาร าทส าคญๆในสวนตางๆเหลานมาปรบปรงเรยงรอยใหม ซงมทงทาร าทเปนลกษณะเฉพาะแตละเพลง สวนในชวงตอของเพลงยงมการปรบทาร าใหมใหมการประสานกน ดวยการใชการเปลยนแถวเขาชวยบาง การเตนหรอการตงเหลยมบาง เปนตน ระบ าของยกษมการใชเพลงตางๆหลายเพลง การเปลยนแถวจงมสวนชวยใหเกดความหลากหลายของการเคลอนไหวทาร า โดยมแถวปากพนงเปนสวนส าคญทสด เนองจากเปนลกษณะของแถวทสามารถท าใหผชมมองเหนผแสดงไดอยางทวถง และเปนแถวทนยมมากในการแสดงนาฏยศลปไทย ระบ าในการแสดงโขนของลง มสองชดคอ ระบ าวรชยสบแปดมงกฏ และระบ าวานรพงศ ลกษณะทาร าสวนใหญน ามาจากแมทาโขนลง และทาทเลยนกรยาของลงซงอยในแมทา และนอกจากนยงมทาร าซงเปนการปฏบตของลกษณะมอประกอบนาฏยศพทในสวนตางๆตามลกษณะทผสรางสรรคระบ าจะก าหนด ระบ าของลงมทแตกตางกนทเหนเดนชด คอ ระบ าวานรพงศ ใชเพลงทแตกตางและมากกวาถง 3 เพลง โดยใจความของระบ าวานรพงศนนแบงเปนสวนของพลวานรสบแปดมงกฏ และสวนของพระยาวานร แตระบ าวรชยนนเปนชดระบ าของเสนาสบแปดมงกฏเทานน นอกจากนยงมการใชทาร าในการรบ ตลอดจนทาร าตรวจพลของวานร ลกษณะทเดนของระบ านคอการใชทาหกคะเมนในลกษณะตางๆอนเปนการสรางความหลากหลายใหกบกระบวนทาร า สวนการเปลยนแถวกมสวนชวยใหทาร าเกดการเคลอนไหวตอเนอง และเปนการใหผชมไดเปลยนสายตาในการชมการแสดงบาง ซงมลกษณะแถวทงหมด 9 แถว ตรงตามกบบคลกของตวแสดงทเปนลงดวย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

122

ระบ าในการแสดงโขนของสตวตางๆมสามชดคอ ระบ านาค ระบ ามฤคระเรงและระบ าบนเทงกาสร ในสวนของระบ านาคนนจะมลกษณะของทาร าทน ามาจากแมบทใหญ โดยมการใชทาทางนาฏยศพทมาประกอบทาตางๆเหลาน ในทาร าหนงๆอาจปฏบตไดครงละหลายๆจงหวะ หรอสลบกนปฏบตทงทางซายและทางขวา สวนระบ ามฤคระเรงและระบ าบนเทงกาสร มการใชลกษณะการเคลอนไหวของเทามากกวาสวนอน ดวยมอจะคงในลกษณะเฉพาะของแตละประเภท และมการเคลอนไหวไปตามลกษณะของทาเทานน ไมมการเปลยนลกษณะมอ นอกจากนยงมการประดษฐทาทางเลยนกรยาของสตวดวย การเปลยนแถว ระบ านาคมลกษณะแถวทเลอนไหลคลายงเลอย สวนระบ ามฤคระเรงและระบ าบนเทงกาสร จะมการเปลยนแถวทนอยกวา ดวยเปนการเปลยนแถวในลกษณะของฝงสตว ซงมกจะรวมกนเปนกลมๆ (ประเดนส าคญ)ทาร าในระบ าสตวเปนทาทสรางสรรคขนใหมไดใกลเคยงกบกรยาของสตว โดยผประดษฐทาไดค านงถงกรยาทเปนธรรมชาตของสตวชนดนนอยางแทจรง ระบ าในการแสดงโขนของกรมศลปากร ทส าคญม 4 ประเภท มรปแบบและขนตอนตลอดจนกระบวนร าใกลเคยงกน ระบ าเหลานประดษฐขนเพอสอดแทรกในการแสดงโขนใหเกดความตระการตาและท าใหเนอหาสมบรณ ระบ าเหลานอาจน าไปแสดงแยกตางหากจากการแสดงโขนกได โดยสรปแลวทาร าสวนใหญมกมาจาก แมทา แมบทของนาฏศลป โขนละครฝายนน โดยมการเพมทาลกษณะเฉพาะ ทาจากเพลงหนาพาทย กระบวนทารบ ซงลวนเปนการหยบยมทาทมอยเดมทงสน มการแตงใหมบางเปนบางสวน และท าใหเกดความแตกตางจากทาร าทมอยแลวดวยการแปรแถว การเชอมทา การเลอกใชเพลงทมความหลากหลายมากยงขน 6.5 รปแบบและองคประกอบการแสดงของโขนพนบาน

การศกษาโขนสดคณะสงวาลยเจรญยง ของเฉลมชย ภรมยรกษ ดานประวตความเปนมาและลกษณะการแสดง โขนสด หรอหนงสดเปนนาฏศลปไทยพนบานอยางหนง ในกรงเทพมหานคร คณะสงวาลยเจรญยง เปนคณะทไดรบความนยมในผลงานการแสดงอยางตอเนองจากการทมการแสดงในงานส าคญมากมาย ตลอดจนมการถายทอดองคความรใหกบสมาชกในครอบครว โดยพบวา รปแบบการแสดงระหวาง พ .ศ. 2544 -2545 มการผสมผสานศลปะการแสดงหลกๆ อย 4 ชนด ไดแก การแสดงโขน การแสดงหนงตะลง การแสดงลเก และการแสดงละครชาตร ก าเนดและพฒนาการการแสดงโขนสด การแสดงโขนสด เรมจากนายทาน เหลาอดม เปนผน ารปแบบมาจากคนเมาสราในงานปลงศพ โดยน ามาปรบปรงและจดแสดงจนเปนทยอมรบของประชาชนจากจงหวดชลบรและจงหวดใกลเคยง

พ.ศ.2470 พระภกษทอง วดมงคลโคธาวาส จงหวดสมทรปราการ ไดน านายสะอง เหลาอดม บตรชายนายทาน เหลาอดม มาสอนเดกวด มการฝกและออกแสดงมชอเสยง ใชชอคณะวา “โขนสดศษยหลวงพอทอง” พ.ศ.2480 ตอมาไดนายบญช ชลประทป จากจงหวดชลบร มาชวยสอนและถายทอดใหกบศษยเรอยมา

พ.ศ.2526 นายสะอง เหลาอดม เสยชวตลง คณะโขนสดขาดผควบคม ผทรกการแสดงโขนสดบางทานเรมเดนทางมายงเขตพระโขนง กรงเทพมหานคร เพราะกอนหนานในเขตพระโขนงไดเรมมคณะโขนสดจากการสรางชอเสยงของคณะโขนสดศษยหลวงพอทอง โดยนายบญช ชลประทป กมาอยกบคณะโขนสด บญเฟองฟ ทเปนโขนสดคณะแรกในเขตพระโขนง (ปจจบนขาดผสบทอด) ตอมานายบญช ชลประทป ออกมาตงคณะชอวา คณะบญชชลประทป เพราะเปนบคคลทมความรความสามารถในการแสดงโขนสด จงมลกศษยทมาฝกหดและรวมแสดงจ านวนมาก ตอมาเกดโขนสดขนหลายคณะ ไดแก คณะสงวาลยเจรญยง คณะพชยวไลศลป คณะประยตดาวใต คณะบณฑตนาฏศลปดาวรงดวงใหม คณะ ส. พรศลป เปนคณะทมชอเสยงไดรบความนยมไมนอยกวา 30 ป

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

123

การคดเลอกผแสดงจะค านงถงรปรางหนาตาและเสยง โดยแบงตามลกษณะของตวละคร กลาวคอ ตวพระรปรางสงโปรง หนารปไข ตวนางโครงหนารปไขหรอกลม รปรางทวม ตวยกษรปรางสงใหญ ล าตวและชวงขาไดสดสวน ตวลงรปรางเตย ล าสน ทะมดทะแมง การฝกหดเรมจากพธจบขอไมขอมอเปนการยอมรบเปนศษย พธค านบครโดยใชเงนก านล 12 บาท ธป 9 ดอก

เทยน 1 เลม เหลา 1 ขวด หมนอนตอง แลวจงเรมฝกหดโดยการใชล าตวและขา คอ การเตนเขน (เตนเสา) แบะเหลยม (ถบเหลยม) ถองสะเอว สวนลงมการฝกหกคะเมนตลงกาเพมขน หดเดน เขาพระเขานาง หดรอง โดยม 2 ท านอง คอ ท านองนอก ใชส าหรบตวยกษ ส าเนยงการรองแบบหนงตะลงทางใตและท านองในใชส าหรบตวพระ ตวนาง และตวลง เมอผเรยนผานการฝกหดเบองตนแลวจงใหฝกหดตามบทตวทจะแสดง โดยเรมจากตวประกอบทมบทบาทนอยๆ เพอใหมประสบการณและน าความรจากผแสดงอนๆทมความสามารถมากน ามาปรบใช

การสบทอดจะเปนการรบมอบใหกบบคคลในครอบครวทเปนผชาย ทมความรความสามารถทางการแสดงและการประกอบพธทใชในการแสดง

องคประกอบการแสดงโขนสดคณะสงวาลยเจรญยง

การไหวคร เปนพธกรรมทยดถอปฏบตมาเปนเวลานาน เปนการบชาเทพเจาหรอบชาครอาจารย สงศกดสทธ เพอใหเกดสรมงคล เชน การค านบครกอนการเรมฝกหดหรอรบผนนเปนศษย การไหวครประจ าปเปนการถวายเครองสงเวย ท าบญเลยงพระและเปนการรวมกนของบคคลทเกยวของในคณะ องคประกอบของการแสดง เรองทใชในการแสดงโขนสด นยมใชเรองรามเกยรตเพราะเนอเรองสนกสนาน การตอสชวนใหตดตาม มคานยมทางสงคม ความเชอ คตสอนใจแฝงไวใหผชมตดตามและรบรผานตวละคร ตอนทนยมแสดงไดแก ตอนศก กมภกรรณ ตอนศกทศพน ตอนศกหนมานเผาลงกา ตอนสดาลอยแพ (นางลอย) ตอนศกไมยราพ ตอนทศกณฐยกรบ เปนตน หรอเรองทแตงขนใหม แตไมไดรบความนยม การแตงกายไดมการพฒนาเรอยมาจากการนงกางเกงสตางๆ หรอมผานงโจงกระเบนแลวใชสเขยนลวดลายตามตว โดยการแตงกายของคณะสงวาลยเจรญยงในปจจบน เปนเครองแตงกายทประดษฐเอง รปแบบเครองแตงกายทเลยนแบบมาจากการแสดงโขน ทงรปแบบของสสน ลวดลาย เครองประดบและศรษะ แตไมประณตเทา เชน ลกษณะของขนาดและลวดลายโดยก าหนดขนเอง ลวดลายปกดวยเลอมเพอใหเกดความคงทนสวยงาม ใชเอนปกลวดลายแทนดายเพราะสามารถซกท าความสะอาดได ยดระยะเวลาการใชงาน การใชผานงในลกษณะตดเยบส าเรจรปเพอสะดวกในการแตงกายและประหยดเวลา เครองประดบทท ามาจากหนงลงรกปดทองประดบกระจกหรอปกดวยเลอม ศรษะท าจากกระดาษประดบกระจกเขยนลวดลาย เวลาสวมจะคางไวบรเวณหนาผากโดยใชผารองบรเวณหนาภายในศรษะ เปดหนาคางไวส าหรบรอง พากยและเจรจาดวยตนเอง เครองดนตร ใชวงปพาทยประเภทเครองหา เครองค หรอปพาทยมอญ ทงนขนอยกบงบประมาณในการแสดง เครองดนตรประกอบดวย กลองโทน กลองตก ขลย ฉง ฉาบ กรบ เปนตน การพากย – เจรจา และเพลงรอง ผแสดงจะพากยเจรจาและรองดวยตนเอง กระบวนการรองไดแบบอยางมาจากลเก หนงตะลง และละครชาตร ไมมหลกเกณฑทแนนอนตายตว ใชวธการดนกลอนสดๆ มงเนนตลกขบขนและทนยคสมย ลกษณะการรองมท านองนอกและท านองใน ขณะทตวแสดงรองโทนจะตคลอ มจงหวะหนก-เบา ตามจงหวะการรอง ตอนขนตนรองขน “ออ” น ากอนแลวจงรองเนอ เมอจบตองจบดวย “ออ” เชนกน เพอเปนสญญาณใหคนตโทนรหรออาจซ าประโยคสดทายแทนการลง “ออ” กได

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

124

เวท ฉาก แสง เสยง แตเดมใชเวทลเกทปลกอยภายในบรเวณวด ตอมาไดพฒนาเปนเวท สามารถประกอบเคลอนยายได ลกษณะรปสเหลยมผนผา ความกวาง 9.50 เมตร ยาว 18 เมตร ความสงจากพนดน 7.50 เมตร ลกษณะฉากเปนการเปลยนฉากตามทองเรอง เชน ฉากพลบพลา ฉากธรรมชาต ฉากทองพระโรง โดยมฉากหนาเขยนโฆษณาคณะสงวาลยเจรญยง ใชแสงสทมดวงไฟก าลงแรงสง ไฟสปอรตไลทดานบนเวท ดานขางและไฟราวแขวนไวดานบน ระบบเสยงใชล าโพงและเครองเสยงทมก าลงขบสง ควบคมอยบรเวณดานขวาของเวทใตวงปพาทย มไมโครโฟนหอยและวางกระจายตามจดตางๆ ตามทองเรอง มการใชเทคนคในการเหาะเหนเดนอากาศ การชกรอก เปนตน โอกาสและสถานทแสดง ใชแสดงในงานเฉลมฉลองสมโภช เผยแพร สาธต งานประเพณตามเทศกาล งานฌาปนกจศพ เปนตน

การแสดงโขนสดคณะสงวาลยเจรญยง การแสดงโขนสดของคณะสงวาลยเจรญยงประกอบดวยพธกรรมกอนการแสดง ล าดบขนตอนการแสดงและทาร าทใชในการแสดง ทงนรปแบบการแสดงมการเปลยนแปลงไปตามสภาพของสงคมและเหตการณในปจจบน พธกรรมกอนการแสดงทปฏบตสบทอดกนมา เปนการบชาเจาทเจาทาง เมอไปถงสถานทแสดง ดวยธป 3 ดอก เทยน และดอกไม และเลอกทศทจะตงเวท โดยหนหนาไปทางทศเหนอหรอทศตะวนออก เพอความเปนสรมงคลตามความหมายของทศ จากนนจงสรางเวท

กอนการแสดงหวหนาคณะจะบชาเทพเจา ครบาอาจารย ทโตะหมบชาบรเวณทพกนกแสดงดานหลงเวท ประกอบดวยศรษะพระพรตฤาษและศรษะโขนทใชในการแสดง เครองก านลไดแก ผาขาว(อาจมหรอไมมกได) ขน ดอกไม ธป เทยน เงน 24 บาท บหร เหลา จดไวหนาโตะหมบชา

ประมาณ 18.00 น. หวหนาคณะจะเรมสวดท าพธน ามนตแลวน ามาพรมบรเวณดานหนาเวท เพอเปนสรมงคลและปดเสนยดจญไร แลวจดธป 16 ดอก มาปกไวหนาเวทบชาเทพเจาใหมารวมอวยพรมงคล 19.30 น. หวหนาคณะจดธป 3 ดอก บชาเทพเจาและครบาอาจารย

ลกษณะการแสดง การแสดงเรมจาก การโหมโรงปพาทยบรรเลงเพลงโหมโรงเยน แตการเรยงล าดบเพลงและจ านวนเพลง ขนอย

กบความสามารถของนกดนตรและระยะเวลาในการแสดง จบโหมโรงเยนจะเปนการโหมโรงกลองตก โดยผแสดงทมความสามารถจะตกลองตก โทนและเครองประกอบ โดยมเครองประกอบจงหวะ ฉง ฉาบ กรบ ใชเวลาประมาณ 3-5 นาท จากนนเปนการรองเพลงจากดานหลงของนกแสดง 1 เพลง เชน เพลงสดดมหาราชา เพลงลนเกลาเผาไทย หรอเพลงลกทง

การร าถวายมอ ใชผแสดงทแตงกายยนเครองพระ-นาง ออกมาร าตามท านองเพลงชางประสานงา เพลงสรอยสน หรอเพลงแขกบรเทศ หรอทเรยกกนวา ร าเพลงชาเพลงเรว โดยผร าจะน าธปคนละ 3 ดอก ออกมาไหว แลวปกไวหนาเวทแลวจงร า

หวหนาคณะหรอผมอาวโสแตงกายเปนฤาษออกน ากลาวบทไหวคร เพอบชาเทพเจา ครบาอาจารยและตวละครทส าคญในเรองรามเกยรต เมอจบการไหวครแลวจะเรมการแสดง

จากการศกษาการแสดง ตอนศกพญาไมยราพ เรมจากการเปดเรองโดยใชตวทศกณฐ นางมณโฑ นางกาลอคค น าเสนอภมหลงของเหตการณเพอบรรยายเรองราวและดงความสนใจของผชม โดยมลกษณะการรองแนะน าตวและการเจรจาทวนบท และกลาวถงเรองทจะด าเนนตอไป เมอเขาสการด าเนนเรอง จะรวดเรว สนกสนาน ตลกขบขน ด าเนนเรองดวยการรองและการเจรจา เพอใหทราบถงเหตการณตางๆ ทเกดขน ในการด าเนนเรองสามารถแบงออกไดเปนฉากๆ จ านวน 20 ฉาก ในแตละฉากจะกลาวถงตวละครส าคญทเกดปมปญหา การใชเทคนคตางๆ เพอชวยใหผชม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

125

เขาใจ เชน ฉาก แสง ส เสยง การเหาะเหนเดนอากาศ การตอส และในฉากท 20 เปนการปดเรอง เมอปมปญหาไดคลคลายลง ซงเปนฉากสดทาย เปนการน าเสนอถงตวละครฝายพระรามทไดรบชยชนะ และเมอจบการแสดงกจะเปนการโหมโรงกลองตกอกครงหนง และปพาทยจะบรรเลงเพลงสรรเสรญพระบารม ถอวาจบการแสดงในเวลาประมาณ 24.00 น. หวหนาคณะจะท าพธลาเครองสงเวยบรเวณโตะหมบชา การปฏบตทาร าทใชในการแสดง เปนลกษณะทาร าทเลยนแบบทาธรรมชาต กระบวนทาร าทใชในการแสดงแตละครง เปนการปฏบตทมมาตรฐาน อาท ทาร าถวายมอ เปนการบชาสงศกดสทธเปนขนตอนทขาดเสยไมได หรอเรยกวาร าเพลงชาเพลงเรว ทารบ เปนกระบวนการรบทมสวนส าคญ สรางความสนกสนานตนเตน เราใจ แสดงใหเหนถงความสามารถของคตอสแตละฝาย มกระบวนทาทมมาตรฐาน ในขณะรบ ปพาทยจะบรรเลงเพลงเชด มกระบวนทาทงหมด 7 ทา และมการขนลอยแสดงใหเหนการไดเปรยบในเชงการรบ มลกษณะของการยนตงเหลยม ผไดเปรยบในการรบจะขนเหยยบบรเวณตนขา ยกล าตวขนในลกษณะตางๆ ผรบลอยจบบรเวณสะเอวของผข น ร าตรวจพล ใชส าหรบตรวจตรากองทพกอนออกรบ โดยตวละครตวพระจะออกมาปฏบตร าในเพลงกราวกลาง เรอง พระสธนมโนราห ตอนพระสธนออกศก เมอเพลงบรรยายถงขบวนกองทพและอาวธทน าออกรบ ทาตางๆ โดยตวพระจะเปนผรายร า ตความหมายตามบทรอง ซงสมมตเปนทหารแตละประเภท หลงจากนนขบวนกองทพลงจะเตนพรอมกน วนผานเวท 1 รอบ และรอบท 2 จะแสดงความสามารถในแตละตว เชน หกคะเมน ตลงกา

กลาวโดยสรปแลว การแสดงโขนสดไดรบอทธพลการแสดงประเภทตางๆ โดยเฉพาะการแสดงโขนทไดน าองคประกอบหลายๆ อยางมาใชในการแสดงโขนสด อาท เรองทแสดง เครองแตงกาย วธการรบและรองลงมา ไดแก การแสดงลเก ซงถอวาเปนองคประกอบทมความส าคญทน ามาผสมผสานใหเกดเปนการแสดงโขนสด อาทการรองเพลงลกทง เวทแสดง การพากษ เจรจาและเพลงรอง การด าเนนเรองไดมาจาก การแสดงหนงตะลง การแสดงลเก และการแสดงละครชาตร โดยไดน าเอาโหมโรงกลองตกมาใช

จากการศกษาวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยเกยวกบโขนพบวา นอกจากโขนตามแบบราชส านกแลว ยงมโขนของชาวบานเรยกวา โขนสด โดยองคความรเกยวกบโขนคอ ศลปะการแสดงทเรยกวา โขน นนประกอบขนจากกระบวนการ ประเพณความเชอตางๆ โดยกอนทจะเรมมการแสดงโขนไดนนเรมจากการคดเลอก ผจะศกษานาฏศลปโขน การฝกหดทาพนฐาน กอนจะไดรบการฝกหดเพอรบบทบาทแสดงเปนตวละครในเรองรามเกยรต ตวละครในโขนนน มตวพระ ตวยกษ ตวนางและตวลง โดยในตวยกษ บคลกการแสดงแบบยกษกระเทย หรอการร าผสมระหวางยกษผชายและนางยกษ คออากาศตไลทมกระบวนการฝกหดทเปนเอกลกษณเชนเดยวกบบคลกตวละคร จารตของการแสดงเปนตวพระราม นอกเหนอจากการฝกหดทาพนฐานแลว ผแสดงตองมคณสมบต ในการร าชาป เพลงหนาพาทยบาทสกณ เชดฉงศรทะนง ตระบรรทมไพร ร าตรวจพล การรบ การขนลอยและการร าตบท จารตของการแสดงเปนทศกณฐ ผแสดงตองมคณสมบตในการร าชาป ร าตรวจพล กระบวนการรบและขนลอย ร าตบท ร าหนาพาทยเสมอมาร ตระนมตร พราหมณเขา พราหมณออก การแสดงเปนชดเปนตอนทส าคญ คอ ตอนนางลอย และตอนชกลองดวงใจ โดยการร าชาปและการร าในเพลงรองของการแสดงโขนนนไดรบอทธพลมาจากการแสดงละครใน เรยกโขนประเภทนวา โขนโรงใน กระบวนการร าของพญาวานรทงการรบและการตรวจพล เกดจากการน าความรเกยวกบการรบและการจดทพจากต าราพชยสงครามในการกระท าศกของมหากษตรยไทยในอดต มาใสในวรรณกรรมการแสดง ซงนบเปนคณคาอก

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

126

อยางหนงนอกเหนอจากความบนเทงในการชมศลปวฒนธรรมประจ าชาตแลวยงไดซมซบเรองราวความเปนมาอนยาวนานของชาตไทยดวย ทงนพบวา โขนในยคกรมศลปากรมการจดการแสดงทมรปแบบเกยวกบการจดระบ าในการแสดงโขน เพอเสรมความยงใหญ และความบนเทงใหกบผชมมากยงขน

โดยพบวามบคคลทผศกษาทางดานนาฏศลปควรรจก เนองจากเปนผมคณปการกบวงการโขน ดงน 1. พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงพระนพนธบทละครเรองรามเกยรต และจดใหม

การแสดงโขน เปนเครองราชปโภคในรชกาล 2. พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทรงพระนพนธบทละครเรองรามเกยรต 3. พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงพระนพนธบทโขนและทรงประดษฐเครองแตงกายพระราม

ตอนออกบวชตามมหากาพยรามายณะของอนเดย 4. ละครของกรมพระพทกษเทเวศวร โดยเจาพระยาเทเวศรวงศววฒนไดรบคณะละครตอ มการร า

หนาพาทยเพลงกลมสบทอดมายงกรมศลปากร โดยผานจากเจาจอมเพงในรชกาลท 2 ได ถายทอดใหกบหมอมเขม กญชร ณ อยธยา โดยสบตอยงหมอมละมย กญชร ณ อยธยา(หมอมละครในเจาพระยาเทเวศรววฒน) และคณหญงเทศนฏกานรกษ ศลปนวงบานหมอและครกรมศลปากร โดยไดถายทอดใหกบคณครอาคม สายาคมและตอมายงอาจารยอดม องศธร

5. ละครสมเดจพระเจาหลานเธอ เจาฟากรมหลวงเทพหรรกษ สบทอดโดยสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟากรมหลวงพทกษมนตร องคตนราชสกล มนตรกล ณ อยธยา ทรงถายทอดใหครทองอย(อเหนา) ครละครหลวง ม เจาจอมมารดาแยม (อเหนา) ในรชกาลท 2 ครละครราชส านกเปนผสบทอด ตอมาไดถายทอดใหหมอมครแยม (อเหนา) ครละครวงสวนกหลาบ และสบทอดยงครลมล ยมะคปต และทานผหญงแผว สนทวงศเสน ซงทงสองทานนไดเปนครในกรมศลปากรในยคตอมา และมการสบทอดหนาพาทยเพลงกลมอยางตอเนอง

6. โขนสดคณะสงวาลยเจรญยง คณะนาฏศลปทมการสบทอดโขนแบบชาวบาน ทไดรบการยอมรบในการแสดง

ศลปนโขนยกษผมชอเสยง 1. ครทองเรม มงคลนฏ จากการศกษาวธการแสดงของอากาศตไล 2. ครหยด ชางทอง จากการศกษาวธการแสดงของอากาศตไล 3. ครราฆพ โพธเวส จากการศกษาวธการแสดงของอากาศตไล 4. ครจตพร รตนะวราหะ จากการศกษากลวธการแสดงบททศกณฐในการแสดงโขนตอนนางลอย

บทท 7 ผลการสงเคราะหองคความรเกยวกบละคร

มวทยานพนธทศกษาเกยวกบละครในประเดนตางๆ จ าแนกตามประเดนในการศกษา โดยผวจยใชวธการเรยบเรยงประเดนทมความเกยวเนองเชอมโยงกน ดงน 7.1 ละครราชส านกดงเดม

7.1.1ละครใน

มงานวจยเกยวของกบละครในทงสน 8 เรอง ม 5 เรองทสนใจศกษาองคประกอบการแสดงในดานตางๆ ของละครในเรองอเหนา ม 1 เรองศกษาเกยวกบลกษณะของละครผหญง ซงเปนตนเคาการแสดงละครในใหกบ กรงธนบรและม 2 เรอง ทศกษาเกยวกบองคประกอบของการแสดงของละครใน ดงนน ผวจยจงประมวลองคความรตามล าดบขององคประกอบของการแสดงละครในดงน ประวตความเปนมาละครผหญงของเจาพระยานครศรธรรมราช สะวรรณยา วยวฒน ศกษาประวตความเปนมาของละครผหญงของเจาพระยานครศรธรรมราช ผลจากการศกษามวา ในสมยพระเจากรงธนบร เมองนครศรธรรมราชจดเปนเมองประเทศราช โดยไดรบอนญาตใหมละครผหญงเปนเครองราชปโภคประจ าราชส านกเชนเดยวกบเมองหลวง โดยสนนษฐานวานาจะเปนละครผหญงเชนเดยวกบใน ราชส านกของกรงธนบร เนองจากมการแลกเปลยนความรทางดานการแสดง ศลปน ครผสอนและเครองแตงกายตลอดมาคอ หลงจากกรงศรอยธยาแตกแลวพระเจากรงธนบรทรงรวมรวมไพรพล และสรางเมองกรงธนบรเปนราชธาน มพระประสงคทจะฟนฟศลปะวทยาใหดดงสมยกรงศรอยธยา จงไดมการรวบรวมครละครทหลบหนอยไดเมอครงกรงแตกมาเปนครละครหลวง และไดครละครของเจาพระยานครเองและมบางสวนหลบหนไปพงบารเมอตอนกรงแตกมาฝกซอมรวมแสดง ซงตรงกบขอมลของสะวรรณยาวา เบองตนในสมยกรงธนบรคงจะเปนการถายเทจากนครศรธรรมราชไป กรงธนบร สบตอมาจนกรงเทพฯ แลวจงไดถายทอดกลบไปยงเมองนครศรธรรมราช ล าดบการปกครองของเจาเมองนครศรธรรมราชทมบทบาทส าคญเกยวของกบละครผหญงคอ

1. เจาพระยานครศรธรรมราช (หลวงนายสทธ หน) การถายเทศลปะการแสดงละครในผหญงไปยงกรงธนบรเรมตนทสมยน

2. เจาพระยานครศรธรรมราช (พฒน) มการกลาวถง คณนอย งอก ตวละครในราชส านกเปนครละครในเมองนคร

3. เจาพระยานครศรธรรมราช (หน พรอม) คณะละครผหญงเจรญรงเรองมาก สนนษฐานจากการมคณะละครผหญง 2 คณะ

ลกษณะจดมงหมายของการมคณะละครผหญงของเจาพระยานคร มความคลายคลงกบพระมหากษตรยไทย คอ มไวเพอประดบเกยรตยศ ตอนรบแขกบานแขกเมอง เพอความบนเทง งานสมโภชตางๆ เรองทใชแสดงคอ อเหนา อณรท รามเกยรต แตงกายแบบยนเครองประกอบวงดนตร ผศกษาไดน าทาร าของเพลงแมบทเลก แมบทใหญทเปนทาร ามาตรฐานทมแบบแผนมาจากนาฏศลปในราชส านกเปรยบเทยบกบแมบทเมองนคร พบวานาจะเปนศลปะการรายร าทมาจากสายตระกลเดยวกนเนองจากมลกษณะรวมคอ ใชนาฏยศพทเชนเดยวกน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

128

มท านองเพลงชมตลาดเหมอนกน เนอรองคลายคลงกน มทาร าเหมอนกนหลายทา โดยเฉพาะแมบทเลกกบแมบทเมองนคร กระบวนการร าในการแสดงเบกโรงละครใน ประเสรฐ สนตพงษ ศกษาเกยวกบกระบวนทาร าของรามสรในการแสดงเบกโรงละครในวา เบกโรงเปนการแสดงทมรปแบบการร าทเปนชดหรอการแสดงทเปนเรองราวโดยมล าดบขนกอนทจะแสดงหนงใหญ โขน ละคร โดยเนอเรองในชดการแสดงเบกโรงสวนใหญจะไมเกยวของหรอตอเนองกบการแสดงหลก เบกโรง เปนจารตและประเพณนยมทสบทอดมาตงแตอยธยามจดมงหมายเพอบชาคร เกดศรมงคลแก ผแสดง และปองกนเสนยดจญไร อกทงเปนการประชาสมพนธการแสดงและเตรยมความพรอมดานรางกายและสมาธกอนจะแสดงเรองหลก การแสดงเบกโรงแบงออกเปน 3 ประเภท คอ

1. เบกโรงดวยการละเลน ใชแสดงกอนหนงใหญ ลกษณะเปนการเลนตอส ประลองฝมอกนหรอแขงขน 2. เบกโรงดวยการร า เปนการแสดงร าเปนชดๆ 3. เบกโรงดวยการแสดงเปนเรองราว เปนชดการแสดงตงแตสมยอยธยา 4 เรอง คอจบลงหวค า ไพจตราสร

นารายณปราบนนทก และเมขลา-รามสร และมการร าเบกโรงพเศษอก 1 ชด คอ ร าเบกโรงดวยเพลงหนาพาทยองคพระพราพ ซงใชเฉพาะการแสดงโขนตอนพระพราพเทานน การร าเบกโรงชดเมขลา-รามสรในละครในนน รามสรใชผหญงทฝกหดทาร าเปนตวพระเปนผแสดง ปจจบนใชผชายแสดงโดยคดเลอกจากผมคณสมบตทประกอบดวย มประสบการณการแสดง รปรางสงโปรง มกระบวนทาร าสวยงาม ความจ าด สามารถรองเพลงและจดจ าบทรองได การแตงกายแบบยนเครองยกษสเขยว มงกฎยอดกาบไผ มศรและขวานเพชรเปนอาวธ ใชเตยงสมมตเปนวมานของรามสร เพลงทใชประกอบเพลงหนาพาทยและเพลงรอง บรรเลงดวยวงปพาทยเครองหาหรอเครองค กระบวนทาร าของรามสรในการแสดงเบกโรง แบงออกเปน

1. กระบวนทาร ารามสรนงวมาน เปนลกษณะการร าเพอเปดตว ดวยเพลงรอราย ประกอบดวยลลาการร าทใชความนมนวลของการกลอมหนา การตไหล ผสมกบการแสดงความเขมแขงแสดงถงพละก าลงดวยการกระชากตว การยดกระทบของเทา

2. กระบวนทาร าหนาพาทย เปนการแสดงอทธฤทธของรามสรดวยเพลงคกพาทย ซงมลกษณะการร าทกระชบ เขมแขงและรกเราเขากบจงหวะเพลง โดยมระบบการหายใจเปนสวนส าคญในการทรงตวและการยดกระทบ

3. กระบวนทาร าโลดไลและตดตามนางเมขลา เปนการร าประกอบเพลงทงสน 4 เพลง คอ 1)เพลงราย ในบทการเหาะจากวมาน ซงแสดงถงความสงางามและการเคลอนอยางรวดเรว

2)เพลงเชดฉง กระบวนทาหลกอยทนางเมขลา ลกษณะการร าของรามสรในตอนนเปนการร าใหสมพนธกบนางเมขลา คอการตดตามดนบท ไลจบ

3)เพลงนาคราช เปนการแสดงความโกรธของรามสร 4)เพลงเชด เปนกระบวนทาตบทตามอารมณโกรธของรามสร การไลจบ การเคลอนทบนเวทในเนอหาของเพลงทมการตดตามไลจบจะเปนลกษณะการเคลอนไหวในลกษณะวงกลม โคมสองใบ โคม 3 ใบ การเคลอนทไปทางซายและขวาในลกษณะเสนตรง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

129

4. กระบวนทารบ รามสรกบพระอรชน ใชเพลงเขมรสดใจ ในกระบวนการรบและขนลอย ใชกราวร า แสดงความดใจทชนะพระอรชน และเพลงเชดเพอเหาะกลบวมาน กระบวนทาในการรบของรามสรและอรชนเปนกระบวนการรบตามแบบแผนละครในคอรบตามบทรอง

กระบวนทาร าของรามสร มลกษณะรปแบบของทาร าตามแบบละครใน ทง 4 กระบวนทา ดงน

1. การตบททละเอยดตามความหมายของทาร าทกทา 2. ลกษณะทาร าเปนแบบทาตวยกษ ในการแสดงละครในมกระบวนทาเปนเอกลกษณเฉพาะตว 3. กระบวนรบตามบทรอง

เมอวเคราะหลกษณะการร าแลวพบวาเปนลกษณะทาร าทเปนเอกลกษณเฉพาะการร ารามสรในละครใน คอ เปนทาร าทมความเขมแขง สงางามและดดน แตแฝงไวดวยความสวยงามและประณต (ลกษณะของอสรเทพบตร) การร าเชดฉงในละครใน การศกษาของปยวด มากพาพบวา เชดฉงเปนการร าใชเพออวดฝมอของตวเอกหรอพระเอก ร าเชดฉงเขามาอยในกรมศลปากรจากการสบทอดจากครละครวงสวนกหลาบ โดยการร าเชดฉงใชส าหรบการเดนทาง ตดตามจบสตว การคนหา การใชอาวธ และเหตการณส าคญอนๆ การรร าเชดฉงม 2 ลกษณะ คอ ร าเพลง เปนการร าประกอบเพลงเชดฉง โดยทาร าจะไมแสดงความหมาย แตมทาร าเฉพาะทแสดงจดมงหมาย คอ เดนทาง แผลงศร กาวเขากองไฟ และร าเพลงผสมร าตบทเพอบอกเลาเหตการณ โดยแบงทาร าเปน 3 ชวงคอ

1. ชวงเรมตน 2. ชวงกลาง เปนชวงทแสดงใหเหนภมปญญาของผประดษฐทาร า หากมการตดทอนใหทาร าสนลง มกจะ

ตดทอนในชวงน 3. ชวงสดทาย เปนทาร าทใชเฉพาะเหตการณ เปนขนตอนส าคญทสดเพราะบอกเลาจดมงหมายของการร า

ทาร าทเปนเอกลกษณเฉพาะของการร าเชดฉง คอ ทาร าทประกอบดวยการหมเขา การซอยเทาและขยนเทาพรอมจงหวะฉง อาท ทานางนอนดงแขนขางตวแลวหมเขา โดยกลวธทท าใหร าเชดฉงไดสวยงาม คอการค านงถงทาร าทเปนเอกลกษณปฏบตดงตอไปน

1. เกรงกลามเนอขาขณะหมเขา 2. แบงน าหนกใหเทากนทง 2 ขา ระหวางซอยเทาและไมตองกนเขามาก 3. ถายน าหนกทขาหนาขณะขยนเทาและเกรงหนาขาไว

จากกระบวนทาร าทน ามาศกษาพบวาร าเชดฉงในศภลกษณอมสม มกระบวนทาร าหลกครบทกทา ซงผศกษาสนนษฐานนาจะมาจากการทเพลงเชดฉงเปนเพลงทดดแปลงมาจากเพลงเชดเปนเพลงหนาพาทยทใชในการเดนทาง และเชดฉงในศภลกษณอมสมกใชในการเดนทางเชนกน สวนเชดฉงศรทะนง เชดฉงในอเหนาตดดอกไม เชดฉงจบมาอปการ และเชดฉงพระพรตพระสตรดลยไฟ คงมาสรางสรรคและดดแปลงภายหลง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

130

การศกษาละครในเรองอเหนา แบงเปนประเดนทศกษาเกยวกบกระบวนร าของตวพระ 3 ฉบบ กระบวนร าของตวนาง 1 ฉบบและจารต 1 ฉบบ ประมวลองคความรทไดจากวทยานพนธทง 5 ฉบบนคอ การร าเพอแสดงความสามารถของตวเอกฝายพระของละครในเรองอเหนาประกอบดวย

1. การร าลงสรงโทน เปนการร าทมรายละเอยดเกยวกบการอาบน าและแตงตวของตวละครกอนออกรบและกอนเดนทาง

2. การร าตรวจพล เปนการร าทมรายละเอยดเกยวกบการจดกระบวนทพและตรวจความพรอมของกองพลกอนการรบ การเดนทาง การตอนรบบคคลส าคญ

3. การร าอาวธ เปนการร าทมรายละเอยดเกยวกบการใชอาวธเพอการตอส การแสดงฝมอความสามารถในการใชอาวธของตวละคร ใชอาวธเพอเรยกรองความสนใจ ส าหรบการร าทง 3 ลกษณะน เปนองคประกอบส าคญใหการแสดงละครในเรองอเหนามความสมบรณ เนองจากละครในศลปะละครร าทมงเนนใหเหนความงดงามของศลปะการรายร า เพลงรอง ความงดงามของดนตร เครองแตงกายและผแสดง อกทงเรองอเหนาเปนเรองราวของกษตรยนกรบ จงมกระบวนทาร าทเกยวกบการใชอาวธและการร าทเกยวกบการจดกองทพเปนองคประกอบ วรรณพน สขสม ไดศกษาถงกระบวนทาร าลงสรงโทนของปนหย ร าลงสรงโทนของสกษตรย และร าลงสรงโทนของอเหนา ร าลงสรงโทน ระยะแรกร าลงสรงโทนใชเพลงลงสรงในพระราชพธมาบรรเลงประกอบการร าของตวละครชาตร ไมมบทรองเรยกวาลงสรงปพาทย ตอมามการแตงบทรองบรรยายลกษณะการอาบน า โดยแบงออกเปนร าลงสรงชนดตางๆ ดงน

1. ลงสรงสหราย ใชกบตวพระเปนสวนใหญ 2. ลงสรงแขก ลงสรงลาว ลงสรงมอญ เปนการร าออกภาษา 3. ร าชมตลาด ใชกบพระ นาง ยกษ ลง 4. ลงสรงโทน ใชกบพระ ยกษ ลง กรณของร าลงสรงโทนทไมนยมใชกบตวนางเนองจากเปนลกษณะการร า

ทมความสงางามและคลองแคลววองไวของการเลนเทาในท านองเออน ซงเหมาะสมกบบคลกตวละครฝายพระ ยกษ และลงมากกวา ลงสรงโทนทพบในกรมศลปากร ไดรบการถายทอดจากครลมล ยมะคปตและทานผหญงแผว สนทวงศเสน ละครในวงสวนกหลาบ

ขนตอนในการร าลงสรงโทน ประกอบดวย 1. ลงสรง เปนขนตอนการอาบน าทงยนร าและนงร า โดยแบงเปน

1) การอาบน าแบบสรงสนาน เปนการอาบน าตามแมน าหรอล าธาร นงร าในกรณทวกน าขน และยนร าในกรณทท าทาทางดวยการแหวกน า หรอสายแขนวายน า

2) การอาบน าแบบขนสาคร เปนการนงร าดวยการใชขนตกน าอาบ 3) การอาบน าแบบไขสหราย เปนการยนรบดวยการท ามอรองรบน าจากทอสงน า ส าหรบขนตอนนมกม

กดาหยนหรอนางก านล ท าหนาทถวายน าส าหรบสรงและถวายผาภษา 2. สรงสคนธ การนงร าดวยลกษณะการหยบแปงทาหนา และทาน าอบประพรมตามรางกาย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

131

3. ทรงเครอง การยนร าเดยวกบการใสเสอผาและเครองประดบ ทงนการร าลงสรงในแตละชดนน อาจจะมกระบวนร าไมครบทง 3 ขนตอนกได

กระบวนทาร า ตองบรรยายถงองคประกอบ 1. ลกษณะของเครองแตงกาย 2. ต าแหนงของเครองแตงกาย 3. คณสมบตของเครองแตงกาย

การวเคราะหจากกลมตวอยาง พบวามกระบวนทาร าหลกรวม 16 ทาร าเปนทาร าทน ามาจากการแตงกายยนเครองพระ คอ ทาสนบเพลา ภษา ฉลององค เกราะ เจยระบาด หอยหนา เขมขด ทบทรวง สงวาลย ตาบทศ ทองกร ธ ามรงค ทาปจจเหรดหรอทามงกฎ กรรเจยกจร และทาอบะ กลวธการร าลงสรงโทน

1. ใชพลงจากภายในรางกายชวยในเรองการทรงตว 2. การผอนคลายกลามเนอชวยใหเกดความหนกเบาของทาร า 3. การผอนลมหายใจเขาออก เพอใหไดจงหวะและเกดความตอเนองของทาร า 4. อารมณในการแสดง แสดงออกถงความภาคภมใจ ความมเกยรตยศ และความละมนละไมในสหนาเมอ

ชมความงามของเครองแตงกาย ลกษณะทาร าของครทง 3 ทานทเปนกลมตวอยาง มลกษณะทแตกตางตามภมหลงและบรบท คอ

1. ผทไดรบการถายทอดและการฝกฝนจากอาจารยมากกวา 1 ทานขนไป ประกอบกบประสบการณการแสดง ท าใหมลกษณะทาร าทผสมผสาน

2. ผทไดรบการถายทอดทาร าทใชในการเรยนการสอน จะมรปแบบในการขนตอนการร าทชดเจน 3. ผทไดรบการถายทอดทาร าทใชในการแสดงจะมลกษณะความหลากหลายมากกวาทาร าในการเรยนการ

สอน ร าตรวจพล ขวญใจ คงถาวร ศกษาเกยวกบความเปนมาและลกษณะการร าตรวจพลดงน การร าตรวจพลเปนการร าประกอบเพลงหนาพาทยทใชส าหรบการจดทพตรวจพลของตวละคร ยกษ ลง และมนษยกอนออกเดนทางไปท าการรบ ไปเทยวไปรวมงานพธและปฏบตภารกจตางๆ และตรวจพลเพอเตรยมการตอนรบบคคลส าคญ โดยการร าตรวจพลเปนอก 1 ความสามารถทผแสดงเปนตวเอกของเรองอเหนาตองแสดงใหเหนถงฝมอและความสามารถของการใชอาวธทแสดงออกดวยความคลองแคลวและสงางาม การร าตรวจพลแบงตามประเภทของตวละคร

1. กราวนอก ใชส าหรบของมนษยและลง 2. กราวกลาง ใชส าหรบของมนษยในการแสดงละคร 3. กราวใน ใชส าหรบยกษ 4. ปฐม ใชส าหรบลง ยกษและมนษย 5. เพลงออกภาษา ใชตามเชอชาตของตวละคร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

132

เพลงทใชในการตรวจพลมทงสน 5 เพลง คอ กราวนอก กราวกลาง กราวใน ปฐม และเพลงออกภาษา จากการศกษากลมตวอยางคอ การร าตรวจพลของอเหนาและปนหยมข นตอนหรอองคประกอบในการตรวจพล คอ

1. คนธง เปนคนน าขบวนกองทพ 2. เสนาหรอพลทหาร แสดงความสามารถในการใชอาวธและความพรอมรบ 3. แมทพ โดยกระบวนการร าของแมทพประกอบดวย 6 ขนตอน ดงน

1) ปรากฏกาย 2) ร าอาวธเพอแสดงความสามารถในการใชอาวธ 3) เดนตรวจพล 4) ถามความพรอม 5) แสดงแสนยานภาพและความพรอมขนพาหนะ 6) สงเคลอนทพ

ความแตกตางของการร าตรวจพลจากภมหลงของตวละครและองคประกอบอนๆ ของการแสดง อาท 1. การร าตรวจพลอเหนา มลกษณะการแสดงของกระบวนทาร าในภาพรวมคอ เปนทานงและเปนทาร า

มาตรฐานทพบบอยๆ เปนทาร าทาเดยว มการเคลอนไหวเพยงเลกนอย แสดงถงความภมฐานและ สงางามของกษตรย

2. การร าตรวจพลของปนหย มลกษณะของทาร าเปนทาชดคอปฏบตตอเนองกน ไมเปนทานง เนนแสดงออกถงความคลองแคลวปราดเปรยวของปนหยทเปนชาวปา และเปนลกษณะการร ากรชแบบชวา

การร าอาวธของตวพระ รงนภา ฉมพฒ ศกษาการร าอาวธของตวพระในละครในเรองอเหนา โดยแบงออกเปนร าเดยวและร าค

1. ร าเดยวเปนการร าเพออวดฝมอของผร าหรออกนยหนงคออวดความสามารถในการใชอาวธของตวละครใชในเหตการณ

1) ร าบวงสรวง อาท สหรานากงร ากรช 2) ร าเรยกรองความสนใจ เชน อเหนาฉายกรช 3) ร าเพอตดดอกไม เชน อเหนาตดดอกล าเจยก 4) ร าเพอเยาะเยยกองทพของฝายตรงขาม เชน ประสนตาร ากรช 5) ร าเพอแสดงความสามารถในการใชอาวธ เชน ปนหยตรวจพล

2. ร าคโดยมจดมงหมายเพอการรบในตอนศกระตบศสหนา ศกกะหมงกหนง ศกจะมาหรากะปาหลน

ศกปนหย-ยาหรน และศกมะงาดา โดยศกษากะหมงกหนง เนองจากมกระบวนร าอาวธทสมบรณทสด กลาวคอมการใชอาวธครบ 4 ชนด คอ ทวน หอกซด กระบ กรช ทงนวทยานพนธของสภาวด โพธเวชกล ศกษาเกยวกบจารตการใชอปกรณการแสดงละครเรองอเหนา ซงกลาวถงจารตของการใชอาวธไวสอดคลองกบรงนภา ฉมพฒ โดยผวจยประมวลความรของทงสองวทยานพนธเกยวกบอาวธดงน ทวน เปนอาวธมความเปนมาประมาณ 300 ป กอนพทธศกราช โดยชาวยโรปดดแปลงมาจากหอกและสนนษฐานวานาจะมใชในไทยตงแตสมยสโขทย โดยลกษณะทวนทใชในการแสดงละครในเรองอเหนา ท าเลยนแบบของจรงดวยไมแลวทาส มขนาดเลกกวาของจรง การใชทวนในการแสดงการรบบนหลงมา แบงออกเปน 2 ลกษณะคอ การ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

133

ใชทวนมอเดยวและ 2 มอ โดยใชในการตอสและใชในการร าตบทขณะเจรจากบฝายตรงขาม โดยทาทางในการใชทวนนนบางทาเปนทาเลยนแบบการใชจรง สวนบางทาเกดจากการคดประดษฐของครนาฏศลป หอกซด แตเดมเปนอาวธของชาวมลาย สนนษฐานวาเปนมาในประเทศไทยตงแตสมยอยธยาในวชากระบกระบอง หอกซดจดอยในประเภทอาวธยาว สวนทาร าในการแสดงไดพฒนามาจากดาบสองมอ ลกษณะหอกซดทใชในการแสดง ท าจากไมโดยเลยนแบบของจรง การใชหอกซดในการแสดงใชในการรบบนหลงมา การร าท าบทดวยหอกซดมวธการคอ

1) ถอขางละอน ใชส าหรบการพงหอก รบอาวธ ตบท การแทง และการปดอาวธ 2) ถอ 2 อนในมอเดยว คอการร าท าบท ยนพก และลงจากหลงมาไมใชในทารบ 3) ถอ 2 อนทง 2 มอ ใชในการร าท าบท

กระบ ใชตอสบนพนราบใชส าหรบฟนหรอแทงคตอสในระยะประชดตว เปน 1 ในอาวธของการเลนกระบกระบอง ทาร าพฒนามาจากมดสน กระบในการแสดงทาจากหงายไมมฝก กระบในการร าม 2 ลกษณะคอเพอการรบและการตบท ทงยงใชแทนแสมาและทวน กรช เปนอาวธสนใชตอสในระยะประชดตว กรชใชเปนอาวธตอสในประเทศตงแตสมยสโขทยและอาวธอกชนดหนงในการตอสของวชากระบกระบอง กรชในอเหนาท าจากเหลก อลมเนยมและไม ลกษณะคลายกรชจรง รปดามนยมท าแบบบกส แบบปตตาน คอกรชจะมผาเชดหนาสแดงเรยกวา ซาโบะ คลองอยเสมอ การใชกรชในการแสดง ม 3 ลกษณะ คอ

1) ใชในการตอสจะถอดกรชออกจากฝก 2) ใชร าเพออวดฝมอ จะร าทงฝกกรช 3) ใชเหนบเพอเปนอาวธประจ ากายตามความเชอของวฒนธรรมชวา การเหนบกรชม 2 วธคอ เหนบหงาย

ดามขนและเหนบคว าดามลง ซงวธหลงเหมาะแกการเหนบเมอแสดงในบทรบ 4) การใชกรชของนางดรสา โดยการร าของนางดรสา ตวละครในวรรณคดเรองอเหนา เปนกรณทแตกตาง

จากจารตของใชอปกรณการแสดงของสภาวด โพธวชกล ทวาเปนการรายร าเพออวดฝมอการใชอาวธแตเปนการชกกรชออกจากฝก และมจดมงหมายเพอฆาตวตายมใชการรบ

ดรสาแบหลา เปนการแสดงทมงอวดศลปะการรายร าและศลปะการใชอาวธของตวนาง ดวยการแสดงออกทคลองแคลวแต

แฝงความนมนวลงดงามตามแบบแผนละครไทย โดยการร าดรสาแบหลานน ไดรบอทธพลจากการทวรรณคดเรองอเหนาเปนความเปนมาและคตความเชอของนทานปนหยของชวา ซงไดรบอทธพลความเชอเรองพธสตการฆาตวตายตามสามเพอแสดงความจงรกภกดของสตรชาวอนเดยทนบถอศาสนาฮนดทนบถอพระศวะเปนใหญ แตยงคงแฝงคตความเชอทางพทธศาสนาไวเชนกน ดงเชนการร าวนศพไปทางดานซายตามประเพณนยมส าหรบงานอวมงคลไทย

รปแบบการร าดรสาแบหลา ม 2 ลกษณะ คอ 1. การร าดรสาในละคร มข นตอนการแสดง

1) การอาบน าแตงตว (ร าดรสาทรงเครอง) 2) ร าตงสตยอธษฐาน 3) ฆาตวตายดวยกรชและกระโดดเขากองไฟ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

134

2. ร าเดยว มขนตอนการแสดง 1) ร าตงสตยอธษฐาน 2) ฆาตวตายดวยกรช

การคดเลอกผแสดง ตองมคณสมบต คอรปรางหนาตาด มพนฐานการร าทด เคยผานการแสดงเปนตวเอก มไหวพรบดและมความจ าด เพราะมกระบวนทาร าทซบซอน

การสบทอดทาร าดรสาแบหลา วงสวนกหลาบ (หมอมครนม ละครเจาคณจอมมารดาเอม)

ครเฉลย ศขะวนช ทานผหญงแผว สนทวงศเสน นพรตน หวงในธรรม ผสด หลมสกล บนนาค ทรรทรานนท สวภา เวชสรกษ นฤมล ณ นคร พชราวรรณ ทบเกต แกวตา สขเกษม แพรวดาว พรหมรกษา

ลกษณะการร าของกลมตวอยาง คอ ครทง 3 ทาน มความเหมอนกนคอลกษณะการร าทกระฉบกระเฉง คลองแคลวเพยงแตมความตางในลลาทาทางและสออารมณทางสหนาและแววตา ทงนขนอยกบการไดรบการถายทอดฝมอและประสบการณบคลกของศลปนเอง องคประกอบการแสดงละครใน การแตงกาย ทกชดการแสดงจากงานวทยานพนธทง 4 ฉบบทศกษา แสดงขอมลในแนวทางเดยวกนวา ทงตวพระและตวนางแตงยนเครองอาจแตกตางในดานสและศราภรณ หรอตวเสอทอาจเปนแขนสนหรอแขนยาว ดนตร โดยมเพลงประกอบการแสดงทงเพลงหนาพาทย เพลงรอง ทมกลอนบทละครทไพเราะเหมาะสมกบจารตของการแสดงละครในทมงเนนความประณตในทกองคประกอบ ผแสดง ทง 3 ฉบบกลาวถงคณสมบตผแสดงทสอดคลองกบขนตอนการคดเลอก ผเรยนตวพระนางและยกษ เปนเบองตน แตเนองจากชดการแสดงตางๆ เปนชดทมงแสดงความสามารถของตวละครทเปนตวเอก จงควรมประสบการณการร าเปนตวเอก ซงตองคดเลอกมาจากผทมพนฐานทาร าด มไหวพรบ มความจ าด

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

135

7.1.2 ละครนอก วทยานพนธทศกษาเกยวกบลกษณะการร าของตวละครตามแบบละครนอกม 2 ฉบบคอ

1. พชราวรรณ ทบเกต หลกการแสดงของนางเกศสรยงแปลง ในละครนอกเรองสวรรณหงส 2. พมพรตน นะวะศร การร าของตวพราหมณในการแสดงละครนอก

ละครนอก เปนละครพนบานดงเดม ใชผชายแสดงแตงกายอยางสามญ ใชเนอรองจากนทานพนบาน และ

วรรณกรรมทวไป ตอมารชกาลท 2 น าละครนอกแบบชาวบานมาแสดงแบบหลวง คอ ใชละครผหญงแสดงมฝมอการร าอยางราชส านก อารมณในการถายทอดทาร านมนวลกวาชาวบาน แตกกระฉบกระเฉงกวาละครใน ดนตรและละครรองกระชบขน แตกไมถงกบรกรน แตงกายเลยนแบบเครองทรงของพระมหากษตรย สวนการด าเนนเรองยงคงมงความสนกสนานและรวดเรวเชนเดม ปจจบนละครนอกแบบหลวงมกรมศลปากรเปนผสบทอด ลกษณะการแสดงยงคงเดม แตมการพฒนาดานเทคนคการสรางฉาก แสง ส เสยงขน ตลอดจนแทรกมขตลกทเกยวกบเหตการณบานเมองเขาไปดวย ละครนอกเรองสวรรณหงส พบวามหลกฐานเปนกลอนบทละครตงแตสมยกรงศรอยธยา แตท เลนอยใน กรมศลปากรเปนบททปรบปรงขนใหม โดยมเนอเรองและส านวนภาษาคลายคลงกบส านวนอยธยา โดยผรวมปรบปรงบท คอ นางพนดา สทธวรรณ นายศลป ตราโมท นางสนนทา บณยเกต นายประเวช กมท และนายเสร หวงในธรรม จดแบงบทละครออกเปนตอน องค ฉาก แตงบทระบ าแทรกในบางฉาก ก าหนดค าเจรจารวมถงเพลงรองและเพลงหนาพาทยไวอยางละเอยด คอ ตอนพราหมณเลกพราหมณโต และตอนกมภณฑถวายมา ละครนอกเรองลกษณวงศ เปนบทประพนธของสนทรภ เปนลกษณะกลอนนทาน สวนการน าเรองลกษณวงศใชแสดงเปนละครนอกของกรมศลปากร เปนครงแรกเมอพ.ศ. 2532 จดท าบทโดยนายปญญา นตยสวรรณ ปจจบน(พ.ศ.2548) ไมปรากฏการจดแสดง แตสามารถสบถามขอมลไดจากนางสาววนทนย มวงบญ พราหมณเกสรคนแรกของกรมศลปากร การแสดงของนางเกศสรยง เปนบทบาทของตวนางทรวม 4 บคลกเขาไวดวยกนคอ

1) นางกษตรย กรยาสภาพ ส ารวมกรยา ลลาสงางาม และนมนวลเคลอนไหวเชองชา 2) นางยกษ ทาร าเคลอนไหวแบบเขมแขง รนแรง แสดงอารมณฉนเฉยว แปรปรวน 3) นางตลาด กรยากระฉบกระเฉง วองไว ไมส ารวม ทาพนฐานเหมอนนางกษตรย แตจงหวะแรงแสดง

ทาทางมากเกนปกต 4) นางตลก กรยาคลองแคลว ทาร าไมมแบบแผนตายตวขนอยกบสถานการณ ลลารกรน

จงเกดเปนบคลกตวละครทมลกษณะผสมผสาน คอ ใชทาร าของนางกษตรยทเคล อนไหวรวดเรว และแสดงออกมากเกนกวาปกต บางทาแสดงออกถงความหยาบกระดางดรายเวลาโกรธและตลกขบขนเมอถกลอเลยน ผทจะสามารถแสดงบทนางเกศสรยงแปลงไดนน ตองมคณสมบต คอ

1. มบคลกคลองแคลว พดจาฉะฉาน เสยงดง และกลาแสดงออก มใบหนาสวยงาม รปรางสนทดและสมสวน 2. มทวงทการร ากระฉบกระเฉง ซงตองผานการฝกทาร าพนฐานตวนางทงหนาพาทย ร าใชบท การร า

อรยาบทของตวนาง และการฝกใชอารมณมาแสดงเปนอยางด การฝกหดนางเกศสรยง เปนการฝกตวตอตวกบครผสอน เรมจากฝกรองเพลงเพอใหร าไดตรงจงหวะและเพลงรอง ฝกเจรจา การใชน าเสยงหนก-เบา และชา-เรว ฝกตบททละค า แลวจงฝกร าเขาเรอง ฝกร าเขากบดนตรและฝกซอมรวมกบนกแสดงอนๆ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

136

แบบแผนของการร านางตลาด จากการศกษานางเกศสรยงแปลง 1. การใชทาร า สวนใหญจะเปนการตบท และน าทาร ามาตรฐานมาใช 2. การเคลอนไหวทาร า

1) แขนและมอ ขางหนงเทาเอว อกขางฟาดนว ชเดาะ เสยมอ สะบดมอ ฯลฯ 2) ขาและเทา สบเทาขนหนาลงหลง การซอยเทาถๆ อยกบท การวางสนเทาแรงๆ การกระแทก

เทา ยดยบเขาแรงในจงหวะเรว 3) ล าตว การร าโนมหนา คนหลง คอโนมสวนบนตงแตเอวจนถงศรษะเกนกวาระดบอกจน

ท าใหกนโดง แลวโนมตวกบมาตรงเชนเดมในเพลงเรว 4) ศรษะ ใชการเอยง ลกคอ ลอยหนา พยกหนา เชดหนา และสะบดหนา

3. การใชสหนาและอารมณ

1) อารมณรก แสดงดวยการโอบกอด หอมแกม ชะมายชายตา กระแซะตวเขาหาฝายชายกอน 2) โกรธ ท าตาถมงทง จองมอง กระทบเทา ถฝามอ ถอกและแกม ชหนา สะบดหนา การวง

ไปประชดศตร 3) ตกใจกลว ลกลลกลน หนไปมา เคลอนไหวอยตลอดเวลา 4) สนกสนาน รวมแสดงกบผอน โดยการรบสงบท เนนการแสดงออกมาเกนจรง

4. การเชอมทาร า ในจงหวะเรว มกร าทาขาดเปนทาๆ ร าจบเปนทาๆ ไป 5. การใชจงหวะ กระทบจงหวะ กระชบ รวดเรว หนกแนน และคอนขางแรง 6. การใชพนทบนเวทไดอยางอสระ ใหสอดคลองกบเนอเรอง

จากการศกษากลวธการร าของศลปน 3 ทาน ทาร าไมตางกนมาก แตแตกตางในลลาทาร าและการแสดงอารมณ ซงขนอยกบองคประกอบ 1. ลกษณะนสยของศลปน สงผลตอลกษณะทาร าวานมนวล กระฉบกระเฉง กระทบจงหวะแรง 2. ประสบการณการแสดง หากมประสบการณดานนางตลาดมากจะแสดงอยางอสระ 3. ลกษณะพนฐานทาร า หากเปนคนทพนฐานทาร านมนวล แมจะกระทบจงหวะแรงกยงนมนวลกวาคนทมพนฐานทาร ากระฉบกระเฉง การแสดงของตวพราหมณ

การสบทอดทาร าละครนอกทหมายรวมถงตวพราหมณมายงกรมศลปากร นายบญยงและนายบญม ครละครนอก

ละครของกรมหลวงภวเนตรนรนทรฤทธ ละครพระองคเจาสงหนาถราชดรงฤทธ มนายฟอนเปนตวละครเอก ละครเจาพระยามหนทรศกดธ ารง เจาพระยาเทเวศรวงศววฒน มตวละครชอหงม (มหมอมวรรณถายทอดการแสดงละครนอกให หมอมตวน (ศภลกษณ ภทรนาวก) วงสวนกหลาบม คณครลมล/ทานผหญงแผว กรมศลปากร วทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

137

ตวพราหมณ เปนตวละครทมลลาทาร าแบบผเมย คอเปนหญงแลวปลอมเปนชาย บทตวพราหมณในการแสดงละครนอกไดแก พราหมณเกศสรยง พราหมณยอพระกลน พราหมณเกสร การคดเลอกผแสดงเปนตวพราหมณ ประกอบดวย 1. หนาสวยงาม รปรางเลกสมสวน สงไมเกนพระเอก 2. มพนฐานการฝกหดทกษะตวพระและตวนางเปนอยางด 3. มทกษะการใชอาวธประกอบการแสดงในบทรบ แบบแผนการร าตวพราหมณในละครนอกของกรมศลปากร 1. ลกษณะทาร า เปนการร าแบบสงาและนมนวล เคลอนไหวไมแรงมาก มกระบวนทารบอยางตวพระ และกรยาตามนสยหญงเมอถกเกยวพาราส หรอแสดงความรสกแบบตวนาง การร าแบบผเมยคอการร าแบบตวนางเพยงสวนบนหรอสวนลางของรางกาย 2. การใชสหนาและอารมณ มการแสดงออกถงความกลาหาญในบทรบ การเอยงอายหรอตนตา และโศกเศราแบบผหญง 3. การใชพนทบนเวท พราหมณจะยนดานขวาของเวทในการตอสและการยนแบงฝายระหวางตวพระและตวนางตามจารตนาฏศลป 4. กลวธการร า

1) บทเกยว ตองร าปดเขาอยางตวนาง 2) บทชมความงาม บทโศกเศรา ตองกนเขาแบบพระ แตแฝงจรตกรยาอยางตวนาง

5. เครองแตงกาย แตงยนเครองพราหมณ เสอแขนสนสขาวขลบแดง มสไบสขาวหมทบเสอ เครองประดบพระ นงหางหงส ใสกระบงหนา มอณาโลมสแดงกลางหนาผาก

6. อปกรณการแสดง ศรเปนอาวธของเกศสรยง พระขรรคเปนของยอพระกลน ธ ามรงคเปนของพราหมณเกสร

7.1.3 ละครดกด าบรรพ พรทพย ดานสมบรณ ศกษาละครดกด าบรรพของสมเดจเจาฟาจฑาธชธราดลก ซงทรงเปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวและสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พระอจฉรยภาพดานการละคร 1. ทรงนพนธบทละครเรองพระยศเกต ในพ.ศ. 2462 สองกรวรวก ในพ.ศ.2462 จนทกนร ในพ.ศ.2463 2. ทรงออกแบบเวท ฉาก เครองแตงกายและแตงหนา 3. ทรงบรหารคณะละครดวยพระองคเอง 4. ทรงก ากบการแสดงและฝกซอมการแสดงดวยพระองคเอง 5. ทรงบรรจเพลงส าหรบการแสดงละคร 6. ทรงมความสามารถดานการทรงดนตร เปยโน ชารฟ ไวโอลน ระนาดและฆองวง 7. ทรงรบโอนคณะละครจากสมเดจเจาฟาอษฎางคเดชาวธ พระเชษฐามาอยในพระอปถมภทวงเพชรบรณ กลวธในการพระนพนธบทละครทง 3 เรอง 1. แตงใหเหมาะกบโอกาสหรอวตถประสงคทแสดง อาท ท าใหเปนละครเบกโรง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

138

2. เลอกเรองใหเหมาะกบสถานท เชน ทรงใชเรองพระยศพระเกต เพราะมฉากธรรมชาตของวงเพชรบรณเปนจนตนาการทวางไว เลอกเรองใหสอดคลองกบทรพยากรทพระองคมอย อาท เลอกละครเบกโรงยกษสองกรวรวก ลกษณะเปนละครในมาสรางเปนสองกรวรวก เพราะทรงมตวละครผหญงทมความสามารถเพยงพอ 3. การทพระองคทรงเลอกบทประพนธทมอยแลว คอ นทานเวตาล ทรงไดแรงบนดาลใจมาสรางเปน พระยศพระเกต โดยพยายามรกษาเนอหาของเดมไวใหมากทสด 4. การตอเตมปรงแตงจะกระท าตอเมอตองการความกระชบในการด าเนนเรองใหเกดความสมจรง 5. ปรบเปลยนเนอหาบางสวน เพอสรางสรรคสงดงามใหวงการละคร อาท ทรงปรบลกษณะนสยพระยศ พระเกศทไมมความรบผดชอบใหเปนกษตรยทด ลกษณะละครดกด าบรรพของสมเดจเจาฟาจฑาธชธราดลก 1. บทละครไพเราะงดงามในเชงวรรณศลป 2. บทละครสามารถใชแสดงไดทงในทรมและกลางแจง 3. ใหตวประกอบนงประดบฉาก มบทรองและร า 4. มการออกแบบและสรางฉากใหสมจรง โดยมเทคนคประกอบ 5. ใชเสยงประกอบใหดสมจรง

ตาราง 17 ลกษณะร าเดยว ร าคและระบ าในการแสดงละครดกด าบรรพเรองจนทกนร ร าเดยว

ทาวพรหมทตชมโฉมนางจนทกนร ร าคกนรกนรา

ระบ ากนรกนรา

เปนทาร าเดยวกบบทชมความงามทาร าประกอบดวย ทาแมบทเพลงชาเพลงเรวและทาทประดษฐขนใหม ท าใหเกดสนทรยะจากความกลมกลนของทาร า

เ ป น ก า ร ร า ท ม เ น อ ห าเกยวกบความเบกบานใจทไดชมธรรมชาตและการเกยวพาราส ทาร าเปนการตบท

ประดษฐขนในยคหลงรปแบบการสรางแบบระบ าดงเดม คอ จบลงดวยเพลงเรวและลา ลกษณะทาร าเปนทาค มการจดแถวและแปรแถว

7.1.4 ร าเขาพระเขานางในละคร

เอกนนท พนธรกษ ศกษากระบวนทาร าและกลวธการร าเขาพระเขานางในการแสดงละคร การร าเขาพระเขานางหมายถง การร าในบทเกยวพาราสระหวางฝายชายและฝายหญง โดยทาร าทใชจะเปน

กระบวนทาร าทเลยนแบบมาจากทาทางธรรมชาตของมนษย เพอสอใหเหนถงความสนทรยของความรกทบคคลหนงพงมตออกบคคล การร าเขาพระเขานางเปนกระบวนทาร าทสอดแทรกอยในละครเกอบทกเรอง สวนใหญจะเปนการเกยว พาราสของตวเอกของเรอง เนอความการเกยวพาราสประกอบดวย 3 สวน สวนแรก เปนลกษณะบทชมโฉม บทคดค านง บทลกลอบ บทตดพอ จะเปนบทอยางใดอยางหนงกได สวนทสอง บทเกยวพาราส หรอบทโอโลม สวนทสาม เปนบทสงวาสแลวจากลา หรอบทจากลา การร าเขาพระเขานาง มหลกฐานปรากฏในจดหมายเหตลาลแบร และวรรณคดปณโณวาทค าฉนท เปนรปแบบการร าโอโลม เกยวพาราส หรอร าเขาพระเขานาง โดยมกระบวนร ามาตรฐานและกระบวนร าทเล ยนแบบธรรมชาต ประกอบเพลงหนาพาทยหรอประกอบบทรองในเรองทแสดง มทงการนงร า หรอยนร า ผแสดงทจะสามารถแสดงการร าเขาพระเขานางไดนน ตองผานการคดเลอก จากการมคณสมบต รปรางหนาตาสมบรณ มไหวพรบด จากนนตองศกษาบทละคร ถงเนอเรอง บคลกตวละครและสถานการณแวดลอม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

139

กลมตวอยางทใชศกษาการร าเขาพระเขานาง คอ 1. การร าหนาพาทยเพลงโลม ตระนอน เปนทาร ามาตรฐานทใชในการเรยนการสอน

2. การร าเขาพระเขานาง ละครในเรองอเหนา ตอนสงถ า เปนรปแบบละครร าในราชส านก 3. การร าเขาพระเขานาง ละครพนทางเรองพระลอ ตอนพระลอเขาหอง การเขาพระเขานาง ของ 1 ตวพระ และ 2 ตวนาง 4. การร าเขาพระเขานาง ละครเสภา เรอง ขนชางขนแผน การร าทมลกษณะทาทางเปนธรรมชาต

ปจจบนทาร าเขาพระเขานางทสบทอดในกรมศลปากรไดรบการถายทอดจาก คณครลมล ยมะคปต คณครเฉลย ศขะวณช และทานผหญงแผว สนทวงศเสน ละครจากวงสวนกหลาบ ซงเปนกระบวนทาร าทไดรบการสบทอดมาจากสมยรตนโกสนทรตอนตน

วธการปฎบต ร าเขาพระเขานางม 2 วธ คอ

1. นงร า จะไมมการเคลอนทหรอยายต าแหนงของตวละคร ตวพระนงอยดานซายของตวนาง ในกรณทม ตวนาง 2 ตว ตวพระจะนงอยตรงกลาง 2. ยนร า การเคลอนทมหลากหลาย ตวพระสามารถเขาเกยวนางทงจากทางซายและทางขวา ดวยการเคลอนทตามไปรอบๆนาง หรอเดนเปนวงกลมกได ทาทางเปนการกระแซเขาหานางสลบกบการถอนตวออก เพอใหโอกาสนางผลกหรอเดนหน

การร าเขาพระเขานางรปแบบตางๆ 1. การร าหนาพาทยโลม ตระนอน ผร าเปนพระเอก นางเอกของเรอง หรอตวเอกของตอนนนๆ กระบวนร าเปนมาตรฐานประกอบเพลงคร ใชวธการร าแบบนงร า ทาร าเปนทาเฉพาะ คอมการถกเนอตองตว มการโลมในระดบตางๆ มทาจบทเปนทาเฉพาะ กลวธการร า ไดการนงพบเพยบของตวพระ โดยการนงตองมการซอนเทา การนงยกกน เพอชวยเสรมการนงใหมระดบความสงเมอทาท าโลมและทาจบ แตงกายแบบยนเครองพระและเครองนางใชจารตสตามแบบแผนละครไทย 2. การร าเขาพระเขานาง ตอนสงถ า ละครในเรอง อเหนา ระหวางอเหนาและนางบษบา ใชวธการนงร า ประกอบเพลงทมบทรองท านองเกยวพาราส และตดพอตอวาระหวางชายหญง ตวพระนงอยดานซายมอของนาง กระบวนทาร าเปนการตบทประกอบค ารอง ตวพระมลกษณะทาร าเปนการกระแซและเอนตวเขาหานาง สลบกบการถอยออก แตงกายยนเครองพระสแดง และยนเครองนางสเขยวสวมรดเกลายอด 3. การร าเขาพระเขานาง ตอนเขาหอง ละครพนทางเรองพระลอ การร าทมตวนาง 2 ตว คอพระลอ และ พระเพอนพระแพง ใชวธการนงร า โดยตวพระอยตรงกลาง โดยกระบวนการร าตบทประกอบบทรอง ตวพระจะร าเกยวนางสลบกนทงสองขาง ดวยกระบวนทาเดยวกน หรอไมเหมอนกน กลวธการร า ลกษณะการนงพบเพยบเชนเดยวกบกลวธการร านงทวไปแตมรายละเอยดเกยวกบการนงเบยงหวเขาเพอใหเขาเกยวนางแตละขางไดสะดวก มการใชทาร าโลมในระดบตางๆ การแตงกายของตวพระ แตงแบบยนเครองสแดง สวมชฏายอดลาว ตวนางนงซนยาวกรอมเทา สวมเสอมแขน ใสเครองประดบตามฐานะ ไมก าหนดสตายตว แตนางทงสองตวตองใชสเดยวกน 4. การร าเขาพระเขานาง ตอนพระไวยแตกทพ ละครเสภาเรองขนชางขนแผน เปนการร าของพระไวยและนางวนทอง ดงนนอารมณในการแสดงออกของการร าเขาพระเขานางในตอนนจะแตกตางจากทง 3 ชดทกลาวมาขางตน คอฝายตวพระจะแสดงอารมณกรมกรม ฝายตวนางจะปดปองโดยมกรยาของความหวงใยแทรกอย ชดการแสดงนเปนการเขาพระเขานางแบบยนร า ตวพระจะเดนเขาหานาง ถอยออก และการเคลอนทไปดานซายและขวาของเวท เดนวนรอบเปนวงกลม เขาเกยวนางทงทางซายและขวา กระบวนทาร ามความเปนธรรมชาตมากกวาชดอน กรยาการจบ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

140

ตองตวไมประณตในการรายร า เชนการศลปะการรายร าละครใน กลวธการร าตองมการเนนจงหวะเขา การกระทบสนเทาลงพน แสดงความกระฉบกระเฉงคลองตว การแตงกายตวนาง นงผาจบหนานาง หมสไบ ตวพระใสสนบเพลา นงผากนแปน สวมเสอก ามะหย สวมหมวก

ลกษณะเพลงทใชประกอบการร าเขาพระเขานาง ม 2 ลกษณะ คอ เพลงรองทประพนธตามฉนทลกษณกลอนบทละคร มเนอหาเกยวกบความรก การเกยวพาราส และลกษณะทสองการร าประกอบเพลงหนาพาทยทไมมบทรอง ในหนาพาทยโลม ตระนอน 7.2 ละครราชส านกปรบปรง วทยานพนธทศกษาเกยวกบลกษณะละครประเภทตางๆ ประกอบดวย ปรารถนา จลศรวฒนวงศ ละครคณะปรดาลยของพระนางเธอลกษมลาวณ ฤดชนก ระพพนธ ละครหลวงวจตร สมพศ สขวฒน ผชนะสบทศ : ละครพนทางของเสร หวงในธรรม ธรภทร ทองนม ละครคณสมภพ สดารตน กลยา การแสดงทวงมงคละสถาน ศรมงคล นาฏยกล การแสดงละครเพลงของไทย พ.ศ. 2490-2496 ผวจยขอกลาวสรปองคความรจากขอคนพบดานละครเรยงตามปทเกดละครชนดนนๆ ดงน 7.2.1 ละครคณะปรดาลยของพระนางเธอลกษมลาวณ พระนางเธอลกษณมลาวณ ทรงเปนพระมเหสในรชกาลท 6 ทรงพระเจรญพระชนมแวดลอมดวยนาฏศลปและวรรณกรรม กลาวคอ 1. ทรงเปนพระธดาในพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ เจาของคณะละครปรดาลยตนแบบละครรองในรชกาลท 5 2. 11 พรรษา ประทบต าหนกนกไมของสมเดจพระนางเจาสขมาลยมารศร ศกษาศลปะวทยาการโดยเฉพาะภาษาและวรรณกรรม 3. 12 พรรษา ประทบ ณ วงบางขนพรหม วงทมชอเสยงดานดนตร ซงสนนษฐานวาเหตทง 3 ประการขางตน เปนปจจยใหพระนางเธอลกษมลาวณทรงสนใจและสรางผลงานดานนาฏศลปการละครและการดนตร สามารถกลาวสรปถงผลงานแกวงการละครไทย ไดดงน ผลงานดานการแสดง การรวมแสดงละครหลวงกบคณะศรอยธยารมย ในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ซงเปนละครพด ไดแก กลแตก หวใจนกรบ โพงพาง กศลโลบาย หลวงจ าเนยรเดนทาง และละครพดสลบล า เรองววาหพระสมทร ผลงานดานการประพนธ มทงผลงานดานโคลงกลอนและงานพระนพนธละคร ประกอบดวย ละครตลกละครชวตจรงและละครสรางสรรคแฟนตาซ อกทงงานนพนธนวนยาย ทงทรงพระนพนธเองและเปนเรองแปล

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

141

ผลงานดานก ากบการแสดง พ.ศ. 2476 พระนางเธอลกษมลาวณ ทรงตงคณะละครขนใหมชอ คณะปรดาลย แสดงละครพด ทมระบ าประกอบเพอเสรมเรอง ผลงานละครททรงก ากบการแสดง อาท ซนเดอรลลา ศรธนญชย สงขทอง และศรอนงค อกทงยงทรงสนบสนนดานนาฏศลปและดนตร โดยดแลโรงเรยนสอนนาฏศลปเบองตนในวงปารสกวน ทรงเปนทปรกษาทางดานการจดแสดงละคร ทงละครโรงเรยน ละครโทรทศนและละครการกศลตางๆ และทรงเปนทปรกษาดานดนตรใหแกบรรดานกแตงเพลงในสมยนน อาท ครนารถ ถาวรบตร ครเออ สนทรสนวน ครสงาอารมภร ครแกว อจฉรยะกล เปนตน ลกษณะละครคณะปรดาลยของพระนางเธอลกษมลาวณ พ.ศ. 2476 จดแสดงละครในรปแบบละครพดประกอบระบ าและค ารอง นกแสดงประกอบดวยนกแสดงตวบท มหนาทด าเนนเรองและนกแสดงระบ า สถานทจ ดแสดง โรงมหรสพนาครเกษมเปนหลก สลบกบศาลาเฉลมกรง ศาลาเฉลมนคร และโรงละคร ปราโมทย การจดการแสดง สถานทฝกซอม คอวงในซอยพระนาง แยกกนซอมแตละฝายกอนแลวซอมรวมกน แลวจงซอมในสถานทจรง โดยซอมเขาดนตรและฉากจรงกอนการแสดง 1 วน นกแสดงตวบทพระนางเธอฯ ทรงดแลฝกซอมนกแสดงระบ า ทรงเชญอาจารยดานนาฏศลปตะวนตกมาสอน มการประชาสมพนธโดยตดโปสเตอรหนาโรงละคร สถานทตางๆ และลงโฆษณาในหนงสอพมพ คาเขาชม ตงแต 50 สตางค และ 2 บาท จดแสดงประมาณ 7-15 วน ตอเรอง วธแสดง

1. เปดการแสดง โดยพธกรแจงชอเรอง ผก ากบ ผประพนธบทและนกแสดงเอก 2. ด าเนนเรอง ดวยการพดเจรจา มผบอกบทอยหลงฉาก นกแสดงตวเอกเปนผขบรองเพลง มระบ า

ประกอบละครทสอดคลองกบเรอง 3. ไมมการแสดงสลบฉาก หากเรองยาวจะพกครงประมาณ 5-10 นาท ละครจบบรรเลงเพลงสรรเสรญ

พระบารม 4. ใชทาทางตามธรรมชาตในการแสดงไมตบท

องคประกอบการแสดง บทละคร เปนบทละครททรงพระนพนธ ประกอบดวยเรองสนและเรองยาว เรองทใชแสดง คอ จบเปนพษ เบอรหก ปรดาลย ออนพาเรด หาเหตหง ผ น ามนต เรองยาวคอ พระอาลสะนม สงขทอง ถนไทยงาม ศรธนญชย ซนเดอรลลา สงขทอง และศรอนงค มลกษณะสะทอนสงคม ตลกขบขน ผจญภยและแฟนตาซ ดนตร ใชเครองดนตรสากล ควบคมโดย ครนารถ ถาวรบตร เพลง มทงเพลงไทยและเพลงสากล การแตงกาย แตงกายสมจรงตามทองเรอง โดยพระนางเธอฯ ทรงออกแบบดวยพระองคเอง อปกรณประกอบฉาก ใชของจรงทงหมด เปนฉากส าเรจรป ระบ าประกอบละคร ถอวาเปนองคประกอบส าคญลกษณะเดนของคณะปรดาลย คอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

142

ใชทาทางเลยนแบบนาฏศลปตะวนตก ประยกตเพอประกอบการแสดง มอาจารยทสอนและฝกซอมคอ ม.ร.ว.สถต สนทวงศ มาดามสวสด ธนบาล คณเลยบและคณจตรา รกตะกนษฐ ความสวยงามของระบ าหม ในการจดการแปรแถวทแปลกใหมสวยงาม มการจดแถวแบบหนากระดาน เยอง สลบฟนปลา ครงวงกลมและวงกลม ลกษณะทาเตนผสมผสานและพรอมเพรยง เปนระบ าหม โดยตองมตวเอกของชดระบ า โดยทาความแตกตางจากตวเอกและตวรองคอ ระดบและต าแหนงของนกแสดง เครองแตงกาย ทนสมย หรหรา และแปลกตา 7.2.2 ละครพดสลบร า สดารตน กลยาท าการศกษาการแสดงทวงมงคละสถาน พ.ศ. 2485-2500 พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาหญงเฉลมเขตมงคล ผเปนเจาของวงมงคละสถานหรอวงมงคลเวศน ทรงอภเษกสมรส และมพระโอรส ดงแสดงเปนผงดงน สมเดจพระราชปตลาบรมวงศาภมข เจาฟาภานรงสสวางวงศ กรมพระยานพนธวงศวรเดช +หมอมแมน ราชนกล บนนาค พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาหญงเฉลมเขตมงคล+พลโทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟายคทฆมพร กรมหลวงลพบรราเมศวร พระเจาวรวงศเธอ พระเจาวรวงศเธอ พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาภานพนธยคล พระองคเจาเฉลมพลทฆมพร พระองคเจาอนสรมงคลการ บรษทไทยฟลมผลตภาพยนตรเสยง พ.ศ. 2485-2495 เสดจพระองคหญงทรงสนพระทยนาฏศลปและดรยางคศลปไทยตงแตยงทรงพระเยาว ตลอดทงเปนเจานายชนสงทมก าลงทรพยและมก าลงคนมาก อกทงทรงจดแสดงมาโดยตอเนอง เมอทรงเสดจประทบทวงมงคละสถานหลงจากพระสวามสนพระชนม จงเรมจดการแสดงประเภทตางๆ ขน อาท ละครพด ละครเสภา ละครพนทาง ละครดกด าบรรพ และโขน โดยทรงตงคณะละครชอชนาฏดรยางคขน สวนใหญจะแสดงละคร พ.ศ. 2495 ทรงนพนธบทละครพดสลบร า เรองรงฟาดอยสงห นวนยายของนายเลยง ศรเสวก หรออรวรรณ เปนบทละครพดสลบร า เนองจากตองการใหไมเหมอนใครและการแสดงละครเรองนเปนการใชทาร าตบทตามบทรองและบทเจรจา

ลกษณะการแสดงทวงมงคละสถาน

1. การจดการแสดง มการประชาสมพนธการแสดง ดวยการวาดภาพจ าลองเรอง แลวเขยนขอความเชญชวนบนไมอดตดบนรถมา เพอประกาศวาวนเสาร-อาทตยจะแสดงเรองอะไร ตอนไหน เวลาใด แตงกายแบบใด ใครเปนพระเอก-นางเอก ควบมาไปตามถนนสขมวท มการซอมกอนการแสดง 5 วน คอ จนทร-ศกร เวลา 20 นาฬกา บนเวทจรง

2. เวททใชเปนเวทกลางแจง โดยมาจากการประยกตใชพนทภายในวง ผสรางฉากคอบคลากรในวงและจากกรมศลปากร ระบบแสงเสยงใชเทคนคสมยใหม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

143

3. ผแสดง มกเปนพระญาต ผแสดงกรมศลปากร บตรขาหลวงในวงและตวละครของคณะอศวนการละคร 4. ผชม เปนประชาชนชาวไทยและชาวตางประเทศ

5. ทาร า ทาโขนละคร ฝกโดยคณหญงเทศ นฏกานรกษ และอาจารยกรมศลปากร เชน ผน โมรากล ลมล ยมะคปต มลล คงประภศร สวนทาร าละครหรอร าเบดเตลดทประดษฐขนใหม ฝกโดยเสดจพระองคหญงฯ รวมดวยอาจารยกรมศลปากร 6. บทรอง มการตดบทรองใหสนลงเพอการด าเนนเรองรวดเรวขน 7. ดนตร มหลายประเภท อาท ปพาทย องกะลง ดนตรพนเมองอสาน ผบรรเลงคออาจารยกรมศลปากร และขาหลวงในวง เครองดนตรน ามาจากกรมศลปากรและคณะอศวนการละคร 8. เครองแตงกาย โขน แตงแบบยนเครอง พระ นาง ยกษ ลง น ามาจากกรมศลปากร ละครร าเบดเตลด การแสดงเบดเตลด เสดจพระองคหญงฯ ทรงประยกตขนใหมจากวสดทมราคาแพง อกทงทรงประยกตแบบและวธแตงขนใหม เชน ใชผาผนทงยนแตงโดยจบจบและเขมเยบ เมอเลกใชกตดดายออก เครองประดบใชแบบมาตรฐานดงเดม และประดษฐแบบแปลกใหม ประดบดวยอญมณราคาแพง แตงหนาสวยงามตามแบบละคร วธการแสดง 19.00 น. โหมโรง และพธกรประกาศเปนภาษาไทยและองกฤษวาจะแสดงโขนหรอละครเรองอะไร ตอนไหน แตงกายแบบใด และบรรยายเนอเรองยอ จากนนเรมแสดงร าเบดเตลดหรอการแสดงเบดเตลด แลวเรมการแสดงโขนหรอละคร ระหวางการแสดง มร าเบดเตลดหรอการแสดงเบดเตลดเพอเชอมเนอเรอง หรอใหตวละครเปลยนเครองแตงกาย และสรางความบนเทงหลากหลายแกผชม ลกษณะของการแสดงละครพดสลบร า เรองรงฟาแหลมสงห ลกษณะบทละคร เปนรอยแกวสลบกลอนสภาพ ด าเนนเรองโดยใชบทบรรยาย มบทรองท าใหเนอ เรองนาสนใจขน มเพลงประกอบฉาก มบทเจรจา มการอธบายรายละเอยดเกยวกบการแสดงในแตละฉาก เชน อปกรณทใช ตวละคร หนาทตวละคร ต าแหนงตวละคร ทรงเขยนโดยอาศยสถานทจรงของวงเปนสวนส าคญ วธการแสดง ร าตบทตามบทรองและตามบทเจรจา ใชแสง เสยงทดสมจรง ใชการปด-เปดไฟ แทนการปด-เปดฉาก เปดไฟสวางและไฟหรแทนกลางวนและกลางคน เครองแตงกายใชการดดแปลงทมอยเดม และจดหาใหมตามความเหมาะสม

7.2.3ละครหลวงวจตร หลวงวจตรวาทการ อธบดกรมศลปากร พ.ศ.2477 – พ.ศ. 2483 มบทบาทในยคปฏวตวฒนธรรม คอสรางละครปลกใจใหรกชาต ในขณะทบานเมองตองการความเปนปกแผนมนคง บทบาทหนาทของหลวงวจตรวาทการทมคณปการตอกรมศลปากรคอ

1. ตงโรงเรยนนาฏดรยางคศาสตร โดยวางหลกสตรตามแบบตะวนตกทไดเคยศกษา 2. ประพนธบทละครและเพลงปลกใจรกชาต เพอใชจดแสดงฝกหดครและฝกเรยนนาฏศลปใหมศกยภาพ 3. สรางโรงละครเพอรองรบการจดการแสดงของบคลากรและนกเรยน อกทงเปนแหลงส าหรบเผยแพร

ศลปวฒนธรรมประจ าชาต 4. สรางละครรปแบบใหม ปจจบนเรยกละครหลวงวจตรเพอปลกใจใหรกชาต และสอดแทรกคณธรรมตางๆ

ใหกบผชม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

144

คณลกษณะของหลวงวจตรวาทการ 1. เปนศลปนทมพรสวรรค โดยไมเคยไดรบการศกษาดานศลปะเลยแตท างานศลปนไดอยางประสบ

ความส าเรจ 2. เปนนกบรหาร โดยสามารถบรหารทรพยากรบคคลและวสดอปกรณตางๆ สรางใหเกดรายไดจนสามารถ

สรางโรงละครไดสมบรณเรยกวาหอประชมศลปากร 3. เปนนกจตวทยา โดยการน าหลกจตวทยามาบรหารจดการในองคกรจนเกดผลส าเรจในการสรางความ

สมานสามคครวมแรงรวมใจสรางผลงานศลปะจนเปนทยอมรบ อกทงใชหลกจตวทยาใชโดยการสอดแทรกคณธรรมจรยธรรมในละครเพอโนมนาวจตใจผชมใหคลอยตาม

แนวคดและรปแบบการจดแสดงละครหลวงวจตรวาทการ แนวคด 1. เพอใหกจการของโรงเรยนนาฏดรยางคศาสตรไดรบการยอมรบวาศลปะการละครมไดมไวเพอการบนเทงเพยงอยางเดยว สามารถใชเปนสอเพอจรรโลงสงคมและสรางสรรคบานเมองไดอกดวย 2. ตองการเผยแพรแนวคดลทธชาตนยม โดยผานการแสดงละคร ถอวาเปนการเจรญรอยตาม พระยคลบาทรชกาลท 6 3. น าหลกจตวทยาทไดศกษามาประยกตใชในการท าละคร การจดการแสดง 1. ใหโอกาสนกเรยนไดสมผสประสบการณจรงเกยวกบการละครเพอเปนการเสรมทกษะ 2. วางแผนเรองการทดสอบและคดเลอกตวแสดง การฝกหดผแสดง การฝกซอมการแสดง การท าเอกสารประชาสมพนธ 3. พฒนาศกยภาพผแสดง โดยใหผแสดงไดรบการถายทอดโดยตรงและการไดรบการแกไขขอบกพรองเปนรายบคคล 4. ลกษณะการบรหารจดการแสดงบางครงลกษณะคลายเผดจการ แตมการใชจตวทยาจนไดรบความศรทธาจากผรวมงาน อาท การทเปนศนยกลางในการประพนธบท การคดเลอกผแสดง การประพนธเพลง การก าหนดฉากและเครองประกอบฉาก อกทงการเปนผอ านวยการแสดงและก ากบการแสดงเอง ลกษณะการแสดง 1. เปนละครทผสมผสานระหวางทาร าทางนาฏศลปและทาร าธรรมชาตเรยกวา ทาก า-แบ 2. ด าเนนเรองดวยการเจรจาและผแสดงรองเพลงเองในบางฉาก 3. ใชเพลงไทยเดมและเพลงไทยสากล 4. ประกอบดวยวงดนตรไทยคอวงปพาทยและวงเครองสาย และวงดนตรสากลคอ Chamber Orchestra 5. มระบ าประกอบตามเนอเรอง และระบ าปลกใจสลบฉาก 6. มการรองเพลงสลบฉาก (หนามาน) 7. แตงกายแบบยนเครองละครไทย ผสมการแตงกายแบบเชอชาตและสามญชน เปนการใชทรพยากรทมอยอยางประหยดและคมคา 8. มฉากเปลยนตามทองเรอง 9. นกแสดงมกใชผหญง ปจจบนอาจใชทงผชายและผหญง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

145

นาฏยลกษณของละครหลวงวจตรวาทการ 1. เปนละครแบบใหม มทงเพลงไทยและเพลงสากล ตวละครตองเจรจาบทเองและตองรองไดทงเพลงไทยและเพลงสากล ด าเนนเรองเรว 2. ใชผแสดงจ านวนมาก เพอใหเกดความอลงการตนตาตนใจ 3. เนอเรองละครสวนใหญน าประวตศาสตรมาตความใหม ใหผคนทวไปเขาใจไดงายโดยเพมความสนกสนานตนเตนและประทบใจ โดยเนอหาสวนใหญเนนใหผชมเกดความรกชาต 4. บทเจรจามความหมายลกซง 5. บทเพลงปลกใจใหรกชาต เปนจดเดนหรอเปนเอกลกษณของหลวงวจตร มลกษณะไพเราะ กระตนความรกชาต ผสมผสานระหวางดนตรไทยและดนตรสากล 6. ยกยองสตร โดยมสตรเปนตวเอกของละคร ในยคทสตรยงไมมบทบาทเดนในสงคมไทย เพอเตอนสงคมใหเหนความส าคญของสตรใหมากขน ลกษณะเดนของละครหลวงวจตรวาทการ เรองเจาหญงแสนหว 1. การผกปมขดแยงของตวละครใหมความสลบซบซอน ในความขดแยงระหวางบานเมอง ความรกของ เจาหญงและเจาชายทบานเมองมปญหาระหวางกน และความรกและความแคนของเจาหญงแสนหวทมตอเจาชายเขมรฐ การตดสนใจจบความรกและสละชวตของเจาหญงแสนหวเพอแกปญหาบานเมอง 2. ความรกของหญงสงศกดทเหมอนสามญชนทวไป 3. การเขาพระเขานางของเจาชายเขมรฐและเจาหญงแสนหว 4. เสอผาเครองแตงกายทไมยดหลกตามจารตทนยมใชสตดกน แตใชตามบคลกตวละคร 5. การสรางฉากแสงสทมเทคนคสมจรงของครโหมด วองสวสด 6. การปรบปรงแกไของคประกอบตางๆ อยเสมอ 7.2.4 ละครเพลง พ.ศ. 2490-2496 ละครเพลงในทนหมายถง การแสดงละครรองรปแบบใหมทด าเนนเรองดวยการพดเปนหลก มบทรองในลกษณะเพลงเนอเตมแทนการเออนแบบเตม สลบบางชวง ใชดนตรสากลบรรเลง ละครเพลง เกดจากการววฒนาการจากการแสดงละครรองแบบเดม โดยมล าดบขนววฒนาการ ดงน พ.ศ. 2551 หมอมหลวงตวนศร วรวรรณ หมอมในสมเดจพระเจาพระบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ เจาของคณะละครปรดาลย น าท านองเพลงฝรงใสกบเนอรองบทกลอนสภาพใชในการแสดงละครรอง จงถอวาเปนจดเรมตนของพฒนาการละครเพลง โดยในยคนประชาชนยงคงเรยกวาละครรอง พ.ศ. 2574 พรานบรณ (นายจวงจนทร จนทรคณา) หวหนาละครรอง คณะจนทโรภาส จดแสดงละครรองเรองโรสตา โดยไดน าเครองดนตรแจสบรรเลงประกอบการแสดงละคร และในปเดยวกนพรานบรณจดการแสดงละครเพลงเรองแรกของไทยเรอง จนทรเจาขา ดวยการบรรเลงดนตรสากลแนววงปพาทย มเพลงขบรองเปนเพลงไทยสากลทงเรองจ านวน 39 เพลง โดยมผทท าใหละครรองและละครเพลงไดรบความนยมมากขน คอ 1. นาย ต.เงกชวน โดยรเรมน าเพลงจากการแสดงละครรองและละครเพลงบนทกลงแผนเสยงตรากระตาย 2. นายเตยง โอศร ผจดการแผนกแผนเสยงบรษทสธาดลก น านกแสดงละครรองทมชอเสยงมาบนทกลงแผนเสยงออกจ าหนายและกระจายเสยงทางสถานวทย 7 พ.เจ. (สถานวทยาแหงแรกของไทยกอตง พ.ศ. 2473) พ.ศ. 2480 เกดบรษทไทยฟลม เปนบรษทภาพยนตรเสยง ของพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาภานพนธยคลละครเพลงทสรางชอเสยงคอถานไฟเกา มเพลงบวขาวเปนเพลงแรก

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

146

พ.ศ. 2476 เกดโรงมหรสพหลวงชอศาลาเฉลมกรงในพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เปนแหลงรวมความบนเทง และโอกาสฉลองการสถาปนากรงรตนโกสนทรครบ 150 ป โรงละครในขณะนนมโรงละครเวงนครเกษม บศยพรรณ พฒนาการ โอเดยน เปนตน พ.ศ. 2477-2483 เกดละครหลวงวจตรวาทการ มการใชเพลงไทยสากลประกอบการแสดงละครเชนกน พ.ศ. 2484-2488 ยคสงครามมหาเอเซยบรพา ไทยเขารวมสงครามกบญปน ชวงนนภาพยนตรจากตางประเทศขาดตลาด โรงภาพยนตรตางๆ ไมมภาพยนตรฉาย จงหนมาใชละครเพลงแสดงบนเวทภาพยนตรแทน โดยมการแสดงแบบชายจรงหญงแท เรองทไดรบความนยมและมชอเสยง คอ พนทายนรสงหของคณะศวารมณ ขณะนนมการน าตวตลกเขารวมแสดงละครเพลง ท าใหผชมเกดความชนชอบ พ.ศ. 2486 ละครรองคณะปรดาลยของพระนางเธอลกษมลาวน ไดท าการแสดงแบบชายจรงหญงแท เรอง ศรอนงค ทศาลาเฉลมกรงและเฉลมนคร พ.ศ. 2490-2496 สงครามยตลง 16 สงหาคม พ.ศ. 2488 ในขณะทภาพยนตรยงไมแพรหลายมากนก ละครเพลงคงยงไดรบความนยม คณะทมชอเสยง ไดแก คณะศวารมณ คณะเทพศลป คณะผกาวดและคณะอศวนการละคร ยคทเกดศลปนหนาใหมในวงการละครเพลงของไทย อาท ส.อาศนจนดา สวล ผกาพนธ วลต สนธรตน สพรรณ บรณพมพ ฉลอง สมะเสถยร และสมพงษ พงษมตร พ.ศ. 2496-2532 ละครเพลงเรมเสอมลงเมอภาพยนตรกลบมาเฟองฟอกครง โดยโรงภาพยนตรตางๆ ทละครเพลงเคยใชเวทแสดงกกลบมาฉายภาพยนตรอกครง พ.ศ. 2496-2532 เกดกจการสถานโทรทศนไทยทวชอง 4 บางขนพรหมใน พ.ศ. 2498 พ.ศ. 2499 นายจ านง รงสกล หวหนาฝายจดรายการคนแรกของสถาน น าละครเพลงมาแสดงผานสอโทรทศนโดยคณะชนชมนม ศลปนของ สวล ผกาพนธและอดศกด เศวตทศน น าเรองความพยาบาทของแมวน ก ากบการแสดงโดยลดดา ศลปบรรเลง(สารตายน) อดตผก ากบการแสดงคณะผกาวล ตอมาเมอเลกฉายละครเพลงชอง 4 แลว ไดยายไปทสถานโทรทศนชอง 7 สนามเปา (สถานโทรทศนชอง 5 กองทพบก) ลกษณะละครเพลงในยคทไดรบความนยมสงสด พ.ศ. 2490-2496 เปนละครสมจรงทงเครองแตงกาย ฉาก ทาทางการเคลอนไหว ใชนกแสดงชายจรงหญงแท มการขบรองเพลงไทยสากล และการแสดงนาฏศลปไทยหรอสากลสลบในบางชวงเพอเพมอรรถรสในการแสดง มการแสดงจ าอวดหรอการขบรองเพลงสลบหนามานเพอคนเวลาในการเปลยนฉาก 7.2.5ละครคณสมภพ สมภพ จนทรประภา ผใหก าเนดละครทผสมผสานละครหลายประเภทเขาดวยกน เกดละครรปแบบใหมทผคนทวไปเรยกวาละครคณสมภพ เปนบคคลทมนสยรกการเขยนจนมผลงานดานการเขยนมากมาย สมภพเรมเขยนบทละครใหสมาคมนสตเกาจฬาฯ แสดงในวนส าคญของทางมหาวทยาลยและทางสถานโทรทศนตงแต พ.ศ. 2507 ในนามคณะละครสมครเลน “คณะฉตรแกว” บทละครของคณสมภพ มทงละครพดเฉลมพระเกยรต ละครดกด าบรรพและละครพดสลบล าทงสน 54 เรอง และตดตอบทละครรองรวม 7 เรอง ในพ.ศ. 2514 สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ แสดงทอดพระเนตรละครเรองพระสพรรณกลยา ทรงพอพระทยมากและมพระราชเสาวนยใหสมภพแตงบทละครขนถวาย คณสมภพจงแตงบทละครเรองนางเสอง และจดการแสดงละครถวายสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงพอพระทยและโปรดรบคณะละครฉตรแกวในพระบรมราชนปถมภในชอ คณะละครอาสาสมครในพระบรมราชนปถมภ มหนาทแสดงถวายในคราวทเสดจแปรพระราชฐาน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

147

จากการศกษาชวประวตและผลงาน อกทงศกษาจากกลมตวอยางคอ ละครพดเรองฉตรแกว ละครดกด าบรรพเรองนางเสอง ละครพดสลบล าเรองสามคคเภท และสาวเครอฟา ผลงานการตดตอบทละครของผอน พบวา นาฏยลกษณของละครคณสมภพ มดงน

1. ลกษณะบทละครของคณสมภพมทมาจากประวตศาสตรทงชาตไทยและชนชาตอน และจากวรรณคดทงวรรณคดเพอการแสดงและเพอการอาน

2. การเปดเรองม 6 ลกษณะ คอ การเปดเรองดวยการบรรยายหรอเกรนน า การเปดเรองดวยระบ าหม การเปดเรองดวยการบรรเลงเพลงน าอารมณ การเปดเรองดวยการขบล าน าหรอเสภา และการเปดเรองดวยการแสดงภาพนง(Tableaux Vivantes)

3. การสรางบทบรภาษ เปนอกลกษณะเดนของคณสมภพ โดยมลกษณะกระบวนกลอนทกระชบ กระทดรด โดยค านงถงภมหลงของตวละครเปนส าคญ

4. การสรางความตระการตาทมาจากการใชนกแสดงจ านวนมาก ทงในการแสดงระบ าหม โดยเปนระบ ามาตรฐานและระบ าทประดษฐขนใหม มเนอหาเกยวกบการเฉลมพระเกยรต การปลกใจ การบนเทง การอวยพรหรอสรรเสรญบชา และการชมธรรมชาต ตลอดจนการใชคนจ านวนมากในฉากรบระบ ากองทพและขบวนแห

5. การสรางความสะเทอนอารมณตางๆ ในบทชมความงาม บทเกยวพาราส บทบรภาษ การคร าค รวญ โศกเศราและการฆาตวตาย

6. การสรางเครองแตงกาย เครองประดบและศราภรณ ทมาจากการคนควาหลกฐานทางประวตศาสตร โดยออกแบบใหเออตอการผลตและความสะดวกในการแสดง

7. ลกษณะทาร า ไมเนนการตบททกค าอยางละครใน แตเลยนแบบการตบทอยางละครกรมพระยานรศร า นวดตวงศ

8. บทเพลงมความไพเราะและสงใหผแสดงแสดงความรสกสอสารใหผชมไดเปนอยางด 9. การออกแบบฉากโดยอาศยหลกฐานทางประวตศาสตร เปนฉากเสมอนจรงซงใชเปนสวนใหญและฉาก

แบบจนตนาการทใชเพลง 2 เรอง การจดการแสดง วธการคดเลอกผแสดง 2 วธ คอ 1. คดเลอกผแสดงกอนแลวเขยนบทใหสอดคลองกบลกษณะและความสามารถของผแสดง 2. เขยนบทกอนแลวจงคดเลอกผแสดงทเหมาะสม จากนนด าเนนการฝกซอมโดยแยกซอมระหวางตวเอก ตวประกอบ และระบ า โดยการซอมรองเพลงนนมครมาตอเพลงให เมอฝกซอมจนไดแลวจงพรอมเขาเครอง แลวจงเปนการวางจดผแสดง ซอมรวมกนทงหมดตามล าดบฉาก ซอมใหญและแสดงจรง โดยมการแกไขสวนทบกพรองดวย วธการแสดง ละครคณสมภพเปดเรองดวยการบรรยายหรอเกรนน า ระบ าหม บรรเลงเพลงน าอารมณ การขบล าน าหรอเสภา การแสดงภาพนง การแสดงแบบบรรยายมกเปดเรองละครทจดแสดงทางโทรทศน แตการแสดงภาพนงมกจดบนเวทเทานน การปดเรองมทงแบบโศกนาฏกรรม และสขนาฏกรรมทมท งจบลงทนทและมระบ าอ านวยพรทายเรอง จดวาละครคณสมภพเปนละครแบบใหมทเกดขนในสมยรชกาลท 9

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

148

7.2.6 ละครพนทางของเสร หวงในธรรม ผใหก าเนดละครพนทาง เกดขนในปลายสมยรชกาลท 4 โดยเจาคณมหนทรศกดธ ารงจดใหละครผหญงของทานแสดงละครออกภาษา ด าเนนเรองรวดเรว เจอปนตลกขบขน โลดโผน การรายร าทมทาวองไวกระฉบกระเฉง เปนความรสกเดนชดเปนจรงเปนจง ใชถอยค าเรยบงาย มการเจรจาสด ตอมาสบทอดไปยงนายบศย บตรชาย เปลยนชอเปนละครบศยมหนทรและภายหลงคณหญงเลอนฤทธไดรบอปการะคณะละครไว โดยใชชอละครผสมสามคคในทสด เจาคณพระประยรวงศ พระสนมเอกในรชกาลท 5 เปนผสบทอด สมยรชกาลท 5 หมอมหลวงตวน พระชายาในพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนพงศ น าเรอง พระลอตามกวางมาจดแสดงแนวละครเจาคณมหนทรศกดธ ารง เลนแบบละครพนทาง มการแตงกายตามเชอชาตลาว มเพลงออกภาษาลาว และการรายร าแบบลาวโดยเจาจอมมารดาเขยนเปนผฝกหดทาร า นายเสร หวงในธรรม ขาราชการกองการสงคต กรมศลปากร ไดมประสบการณเกยวกบนาฏศลปประเภทตางๆ รวมถงละครพนทางดวย ไดหยบบทประพนธของยาขอบเรองผชนะสบทศ มาเปนละครพนทางแนวใหม ลกษณะการแสดงละครพนทางเรองผชนะสบทศของเสร หวงในธรรม บทละคร เปนกลอนบทละครทเสร ถอดความหมายจากรอยแกวจากบทประพนธเดมมาประพนธเปนกลอนบทละคร ผแสดง เปนศลปนกรมศลปากร ชายจรงหญงแท ทมาจากการคดเลอกผแสดงใหมความเหมาะสมกบบทบาท แลวสามารถถายทอดอารมณของตวละครไดด ฉาก มกใชฉากเดมทมอยแลว แลวน าเทคโนโลยเสรมใหเกดความสมจรงมการแบงบทเปนตอนๆ เพลง มการบรรจเนอรองลงในท านองเพลง เพลงออกภาษา เครองแตงกาย ยดตามแบบกรมศลปากรในการแตงกายตามเชอชาต แตมการเพมความหรหราดวยการปกดน เครองประดบและสสรรตามฐานะตวละคร วธการแสดง มบทพดและเนนการบอกบท การเจรจาของตวละครชาตตางๆ เจรจาเปนส าเนยงภาษาไทยธรรมดา นาฏยลกษณของละครพนทางของเสร หวงในธรรม ทแตกตางจากละครพนทางของเจาพระยามหนทรและพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ คอ นอกจากมงหมายใหเกดความสนกสนาน การแสดงรวดเรว ผสมผสานทาร า ดนตร การแตงกายเลยนแบบชาตตางๆ การแบงฉาก แบงตอน แลวละครพนทางของเสร เปนบทเจรจาประกอบทาธรรมชาต สรางตวตลกขนมาใหม แทรกบทตลกในตวละครเดมคอมหาเถรกโสดอ แทรกปรชญาชวตและคณธรรมในเนอเรองแตละตอน ปจจยทท าใหละครพนทางของเสร หวงในธรรม ประสบความส าเรจและเปนทยอมรบ 1. แนวคดและวธการเขยนบท มหลกคอลดความเครยด กลาคดกลาท า มวธการเขยนบทคอ อานบทใหถองแท, ใชตวตลกเดนเรองโดยไมใหกระทบกระเทอนเนอเรอง ใชตวละครส าคญเปดเรอง ด าเนนเรองรวด เรว ใชวธการเปลยนฉากทไมตองหยดพกการแสดง ปดเรองใหนาตดตาม 2. การก าหนดบคลกลกษณะจากการอานบทประพนธเดมแลวจบอารมณของตวละคร จงท าใหมองเหนวาบคลกลกษณะของตวละครเปนเชนไร 3. การวางตวผแสดง โดยมาจากความใกลชดศลปนของกรมศลปากร จงสามารถเลอกผแสดงทมบคลกลกษณะและอปนสยคลายคลงกบตวละครได 4. การสรางตวตลกในเรองอยางเหมาะสมและไมเสยเนอเรอง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

149

5. การฝกซอมวธการพด การแบงวรรคตอน การใชสหนา และน าเสยงแสดงอารมณ การทองบทอยางแมนย า จงแสดงออกอยางมนใจ 6. ความเหมาะสมของเครองแตงกาย ฉาก ดนตร และประกอบการแสดง 7.3 ละครพนบาน วทยานพนธทศกษาเกยวกบละครพนบาน กลาวคอละครทสบทอดและไดรบความนยมสวนใหญของชาวบาน มวถชวตเขาไปเกยวของ ไมมพฒนาการเกยวเนองกบนาฏศลปแบบราชส านก 7.3.1 ละครพนบานภาคกลาง มวทยานพนธทศกษาเกยวกบละครพนบาน ทงสน 5 ฉบบ ก 4 ฉบบ เปนการศกษาถงประวต ลกษณะการแสดง องคประกอบการแสดงของละครชาตร ประกอบดวย จนทมา แสงเจรญ ละครชาตรเมองเพชร อมรา กล าเจรญ ละครชาตรทแสดง ณ จงหวดพระนครศรอยธยา มาลน งามวงศวาน ละครแกบนทศาลหลกเมองกรงเทพมหานคร ประภาศร ศรประดษฐ ละครเทงตกในจงหวดจนทบร โดยเลม 1-3 เปนลกษณะละครชาตรภาคกลาง เลม 4 เปนละครชาตรทแสดงในภาคตะวนออก แตเมอไดวเคราะหแลวมขอมลไปแนวทางเดยวกน ผวจยจงขอสรปองคความรของวทยานพนธทศกษาเกยวกบละครชาตร โดยมไดแบงแยกตามสภาพภมศาสตร ดงน ละครชาตร จดเปนละครร าประเภทหนง ทมประวตความเปนมายาวนาน จากงานวทยานพนธทง 3 ฉบบ ละครชาตรนาจะมแสดงทจ.พระนครศรอยธยา ตามหลกฐานจากการสอบประวตบคคลในวงการละครชาตรวา มการแสดงสบทอดประมาณ 200 ป เพยงแตปจจบนมใชของเดมทมกอนเสยกรงศรอยธยา ครงท 2 และจากการสบประวต พอสรปไดวา เปนรปแบบการแสดงทางสายละครทมาจากนครศรธรรมราช แลวมาตงถนฐานทพระนครศรอยธยา ละครชาตรทเมองเพชรบร สนนษฐานวานาจะมขนแลวในสมยรชกาลท 4 เพราะปรากฏหลกฐานวามละครหลวง ผศกษาสนนษฐานวานาจะเปนละครชาตรของหลวง เพราะขณะนนมละครชาตรของหลวง เปนผหญงทงโรงเดมเลนเปนละครในเรองอเหนา เปนละครของพระองคเจาปทมราช มเจาจอมมารดานยเลก ธดาเจาพระยานครฯ (พฒน) เปนมารดา ตอมาไดถวายแดรชกาลท 4 ทรงโปรดใหเลนเปนละครชาตร ซงอาจเพราะไดเหนแบบแผนละครชาตรทเมองนครฯ หรอรปแบบละครของเจาพระยานครฯ (พฒน) อาจเปนแบบชาตร หรอมการแสดงทงละครในและละครชาตรกเปนได โดยแสดงมาเลนถวายใหทอดพระเนตรทพระนครคร โดยทขณะนน ชาวเมองเพชรบรกมละครพนบาน อาจเปนละครเชนเดยวกบทเลนในนครศรธรรมราชกเปนได เพราะเปนกษตรยวงเดยวกน แลวพทธศตวรรษ 18-19 กษตรยเพชรวงศสงเชอพระวงศไปฟนฟนครศรธรรมราช ทงยงไดรบอทธพลของละครหลวงอภยพลรกษ (สข จนทรสข) ทไดฝกละครกบพวกชาวนอก (ปกษใต) ทสนามควาย เปนละครชาตรสายเมองพทลงในสมยรชกาลท 3 และสายนครศรฯ และสงขลา จากนนในสมยรชกาลท 5 ละครชาตรเมองเพชรมการพฒนา จากการไดแลกเปลยนกบละครเจาคณจอมมารดาเอม โดยเรยกละครทปรบปรงใหมนวา ละครไทย ในสมยรชกาลท 6 และสบทอดมาจนปจจบน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

150

ละครชาตร หรอละครเทงตกทจ งหวดจนทบรมหลกฐานวามแสดงทจวนผวาราชการ ในพ .ศ. 2436 ซง สนนษฐานวานาจะมมากอนหนานอกระยะ โดยนายทม ภากกจ ซงเรยนละครชาตรจากครขนทอง ครชาตรทางภาคใต แสดงละครเรมาเรอยจนถงอ าเภอแหลมสงห จนทบร ละครแกบนทศาลหลกเมองกรงเทพ

ตาราง 18 ขนตอนการแสดงละครชาตรทจงหวดตางๆ พระนครศรอยธยา เพชรบร จนทบร ศาลหลกเมอง

พธกรรม ปลกโรง ตงเครองสงเวยบชาคร การบชาคร โหมโรง ร าถวายมอ รองเชญคร ร าซดเบกโรง พธกรรม ลาเครองสงเวย ลาโรง

- ท าโรง คอ ปลกโรง -พธเบกโรง/บชาคร/ปดเสนยดจญไร/สะกดโรง

- บชาคร

- โหมโรง

- รองเชญสงศกดสทธ

- ร าถวายมอ/ร าแกบนไปแสดงละคร/ร าถวายมกอนแสดงละคร

- ประกาศโรงหรอกาศคร ภาคเชา รองบชาคร/สงศกดสทธ/มารดาบดา ภาคบายรองเบกโรง พรรณนาชวตละครชาตร ขอความสงสาร

- ร าซดชาตร เลอกซดหนาบท/ซดหนาเตยว

(พธแกบน)

- พธไหวคร

- พธลาเครองบชาคร

- การไหวเจา

- โหมโรง

- รองไหวเจา

- ร าถวายมอ

- ร าคณคร

- ร าซดชาตร

- ประกาศหนาบท

- ร าซดไหวคร การแสดง

- เปดเรองดวยเพลงวา/ร าชาปนอก

การแสดง

- เปดเรอง ประกอบดวยตงบท แนะน าตวและสงบท - ด าเนนเรอง - ปดเรอง พธกรรม - ลาเครองสงเวย หลงปดการแสดงภาคเชา - ปดการแสดงและลาโรง หลงปดการแสดงภาคบาย

การแสดง

- เปดเรองคอแนะน าตนเอง

- ด าเนนเรอง

- ปดเรอง ส าหรบงานมหรสพไมมข นตอนไหวเจา รองไหวเจาและร าถวายมอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

151

ตาราง 19 เปรยบเทยบรปแบบของการแสดงละครชาตรทจงหวดตางๆ

พระนครศรอยธยา เพชรบร จนทบร ศาลหลกเมอง เปนละครแกบน มงใหความบนเทงแกผชม เนนความประหยดสะดวกสบายม า ก ก ว า แ บ บ แ ผ น แ ล ะศลปะการแสดงทเปนแบบดงเดมเปนการแสดงละครชาตรผสมละครนอกและผสมละครพนทาง

เปนตวละครแกบนและเพอความบนเทงใจ ยงคงรปแบบดงเดมไว เชนโรงละครมเสากลางโรงมลกษณะเปนละครร า ประกอบดวยร าท าบท /ร าวาดบท/ร าหนาพาทย

ละครเท ง ตกทพบในจนทบรม 3 ลกษณะคอ 1.รปแบบโบราณ แตงเครอง 2. แบบพนทาง มระนาดชวยบรร เลงขบรอ ง แ ต งกายคล า ย ล เ ก เ ล น เ ร อ ง แ น วสมยใหม ดนสด สวมถงเทา 3 . แ บ บ ป ร ะ ย ก ต ค ล า ยพนทางทกประการ แตใชกลองทอมเปนเครองดนตรบรรเลงรวมดวย มนกแสดงออกมาเตนสลบฉากแบบท 3 แสดงในชวง พ .ศ. 2530 -2537

ปจจบนเปนแบบละครชาตรปนละครนอก ปนละครพนทางหรอผสมลเก 1.พธกรรมขนตน เหมอนชาตร 2.วธแสดงเหมอนละครนอก อาท มเพลงวา ร าชาปนอก 3.น าเรองผชนะสบทศ ขนชาง พระอภยมณ เจรจาออกเชอชาต แตงกายดดแปลงตามเชอชาต 4.บทเจรจาแนะน าตวแบบลเกดนกลอนสด บรรเลงเพลงรานเกรง

ดนตร ระนาดเอก ป กลองชาตร โทนชาตร ฉง กรบไมไผ

1.วงปพาทยชาตรชดเลก ระนาดเอกนอก 1 ราง โทนชาตร 1 ค กลองชาตร 1 ค ฉง 1 ค กรบ 2.ชดกลาง เพมตะโพน 1 ลก 3.ชดใหญ เพมจากชดเลก คอ กลองแขก 1 ค อาจใช กลองทดกลองชาตร เพลง - เพลง ดนตร ประกอบดวยหนาพาทย/เพลงเกรด/เพลงขบรอง - เพลงขบรองประกอบดวย เพลงโทน ไมมระนาดรบมเพยงเครองก ากบจงหวะและลกครองทวน - เ พ ล ง ไ ท ย ใ ช ป พ าท ยบรรเลงรบ

โทน กลองเปนเครองดนตรหลก เพลงท ใช คอ เพลงหนาพาทยเสมอ, เชด, รว, โอด และเพลงขบรอง นยมรองเพลงโทน เพลงนยมดนสด

ว ง ปพาทย เ ค ร อ งห า คอระนาดเอก ฆองวง กลองทด ตะโพน ฉง และปชวา ซงปชวาระยะไมคอยมนกดนตรเนองจากขาดแคลนผเปาและคาแรงสงเพลงทใชนยมใชเพลงสองชน

แตงกาย ยน เ ค ร อ ง ป ก ด ว ย เ ล อ มพลาสตก

ตวเอกแตงยนเครองพระ -นางตวประกอบแตงกายเบดเตลดมการแตงกายตามเชอชาตและธรรมชาตของสตว

แตงกายคลายคลงกบลเก

แตงกายยน เครอง แตไมพถพถน คอปกดวยลกปดและเลอม ตวเสนาหรอตลกแตงดวยการนงโจงกระเน สวมเสอคอปดแขนยาวหรอเสอคอกลมแขนยาวมผาคาดเอว

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

152

ตาราง 19 (ตอ) รปแบบของการแสดง

พระนครศรอยธยา เพชรบร จนทบร ศาลหลกเมอง วธแสดง - ปลกโรงไมยกพน มฉากเตยง - ผแสดงรองเอง มคนบอกบท - มลกครองรบบทเจรจาตวละครเจรจาเอง -เรองทแสดง พระรถ สงขทอง และวชยคาว มณพชย ไชยเชษฐ ลกษณาวงษ โกมน ยกเวนเรองชาดก เชน มโนหรา แตงออน ไมคอยไดแสดงกนทกคณะ

ผ แ สดง เ ปนตน เสย ง รอ งขณะทร าท าบท มลกคตกรบรบบทเจรจา แทรกระหวางบทรอง ทาร า = ร าตบท และร าวาดบทหรอใหมอ ขณะทลกครองรบหรอปพาทยรบ ร าหนาพาทย ประกอบการแสดงอทธฤทธ หายตว เดนทาง รบ - เวท ลกษณะเปดโลง ไมมมานหรอฉาก มเตยงอยางเดยว - ผแสดง นกดนตร คนบท น ง ล อ ม ว ง เ ม อ ถ ง บ ทน ก แ ส ด ง ล ก ข น ส ว นเครองประดบศรษะแลวแสดง เมอเสรจถอดออกแลวนงลง - บทละคร เปนกลอนแปดขนดวยเมอนน บดนน มเพลงหนาพาทยก ากบ - ผแสดง มพระเอก นางเอก น า ง ต ะ แ ห ล ง แ ล ะ ต วเบดเตลด สวนใหญเปนหญงอ าย 4 -70 ป คนบท ท าหนาทเปนผก ากบการแสดงและเวท บอกเฉพาะบทรองและหนาพาทย การเจรจาแ ล ะ เ พ ล ง ร อ ง เ ป นความสามารถของนกแสดง

เปดเรองดวยตวตลก ทกทายผชมแนะน าคณะและเน อเรอง - นกแสดงตวเอกออกมารองแนะน าตวเอง และรองเลาวาภมหลงตางๆ เปนการผกเรอง - มกมตวตลกและนางโจกมาสรางความสนกสนาน - การรองมตนเสยงมลกครองทหลงโรง - การเจรจาประกอบบทรองคอ เนนรองเปนหลก มเจรจาส อ ด แท ร ก ก า ร ร อ ง เ ป นบางครงและเจรจาเมอรองจบ มบทพดยาว - การร า ร าแมบท 12 ทา น ามาคดเลอกใชในเพลงเดน เพลงเชดและเพลงเสมอ ร าแมบท 12 ทา เพอร าถวายมอ มการร าตบท มการร าซดทา โดยมตนเสยงแลวลกครองรบตนเสยง (ผร า) ร าทาสอดสรอยมาลา หรอมาลาเพยงไหล - ร าหนาพาทยเพลงรว เสมอ เชด - เวท ชมได 3 ดาน มฉากกนหองแตงตวอยดานหลง ฉากเปนรปปาและทองพระโรง - บท ใชส าหรบซอม นยมเดนลดเวลาแสดงจรง - นกแสดงสวนใหญเปนหญง

เปดเรองดวยการแนะน าตวละครอนๆ ตามทองเรองไปเรอยๆ เมอครบทกตวจะด าเนนเรองอยางเรว มบทตลกแทรกอยางสม าเสมอ ดวยเพลงวา ตว เอกออกนงเตยงและร าชาปนอกมคนบอกบทและรองแทนผแสดง/ตแสดงเจรจาเอง ตวละครรองและเจรจาเอง - บทเจรจามเนอหาทวนบทรอง - การร าคลายละครนอกแบบชาวบาน ร าเพยงประกอบบทรอง ดวยการตบทตามเนอรองหรอค าพดดวยภาษาทางายๆ

ลกษะเดนของละครชาตรของแตละจงหวด

จงหวดพระนครศรอยธยาเปนลกษณะละครชาตรผสมละครนอก ผสมละครพนทาง เรยกละครฉบแกระ ศาลหลกเมอง กรงเทพมหานคร ลกษณะการร าแบบละครนอกชาวบาน ตบทดวยภาษาทางาย ๆ เปน

การแสดงละครแบบปนพนทาง ปนละครนอก และผสมลเก มร าซดชาตร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

153

เพชรบร มร าซดชาตร เปนลกษณะละครร า ใชเพลงโทนเปนหลก คงรปแบบเวทดงเดม จนทบร เรยกละครเทงตก เปนการแสดงชาตรทมอทธพลลเกเขามาผสม มการไหวเจาและรองไหวเจา

เมอแสดงแกบน ร าถวายมอดวยแมบท 12 ทา มร าซดชาตร

ลเกของทองเจอ โสภตศลป นรมล เจรญหลาย ศกษาชวประวตและกระบวนทาร าลเกของทองเจอ โสภตศลป โดยมรายละเอยด คอ

ลเกเปนการแสดงทสนนษฐานวามรากศพทมาจากค าวา ซากฮร (เปนการสวดแขก)มความผนผวนทางภาษามาตามทองถน เมอมาถงทางภาคใตของไทยจงเรยกวา ดจเก ตอมาจงเรยกวา ยเกและกลายเปนลเกในทสด สนนษฐานวามาจากการสวดแขก ปรบปรงรปแบบการแสดงขนอยางชดเจน โดยจะเหนจากการแสดงลเกทรงเครองซงเกดขนในสมยรชกาลท 5 โดยพระยาเพชรปาณ รปแบบการแสดงจะมทาร าและการด าเนนเรองคลายกบละครร า จากนนลเกไดเรมเกดความเปลยนแปลงขนในยคของนายดอกดน เสอสงา ราชาเพลงรานเกลง ซงลเกสวนใหญนยมน ามารองกน เครองแตงกายและรปแบบการแสดงจะถกปรบปรงใหมความงายมากขน หลงจากนายดอกดน เสอสงา สนชวตลง นายหอมหวน นาคศร เปนศลปนลเกทมความสามารถโดยเฉพาะการแสดงลเกลกบท จากนนนายบญยง เกตคง ศลปนแหงชาต (ลเก) และครทองเจอ โสภตศลป ศลปนพนบานดเดน (ลเก) ทเปนผทมบทบาทส าคญตอวงการลเกไทย

ประวตครทองเจอ โสภตศลป

ครทองเจอ โสภตศลป เปนบตรชายคนโตของนายจนต โสภตศลป ซงเปนลเกทมชอเสยงอยในคณะของนายดอกดน เสอสงา ครทองเจอเรมฝกหดลเกตงแตอาย 11 ป โดยบดาไดน าไปฝกกบครเตก เสอสงา ทวก ตลาดทเรยน และครลเกอกหลายทานทมชอเสยงในยคนน ตวละครแรกทครทองเจอไดแสดง คอ เสนา จากนนจงเลอนไปเปนตวละครทส าคญเชน พระราชโอรสและพระเอกในทสด วธการฝกหดคอ การเรยนตวตอตวจากครลเกอาวโส ทงหมด 8 ทาน แตละทานจะมความช านาญและความสามารถเฉพาะทางไดแกครเตก และครละออง เสอสงา หลวงชาญเชงระนาด ครสนท ประยรเรอง ครประดบ ทงสภต ครจ ารส ประยรโต ครชน (ไมทราบนามสกล) โดยไดรบถายทอดกระบวนทาร าเพลงชดเชนร าพลายชมพล กระบวนทาร าไมรบ กระบวนทาร าเพลงเชด เพลงเสมอ และการขบรองเพลงไทยเดม เชน เพลงกหลาบด า เพลงบวบงใบ เปนตน นอกจากนเรยนแบบลกจ าจากผแสดงในคณะ เชน ลกษณะการร าประกอบบทรอง และวธการดนกลอนลเก รวมถงลกษณะการด าเนนเรอง และการใชพนทบนเวท และเรยนจากกระบวนการศกษาของกรมศลปากร เนองจาก ครทองเจอเขาอบรมบตรศลปนจากกรมศลปากร ไดแกกระบวนทาร า เพลงชา เพลงเรว เปนตน ตอมาในป พ.ศ. 2498 ครทองเจอไดจดตงคณะลเกชอ คณะทองเจอ (เลก) โสภตศลป และแสดงลเกวทยออกอากาศทางสถานวทยพทกษสนตราษฎร และสถานวทยกรมรกษาดนแดน ในป พ.ศ. 2515 ครทองเจอและคณะไดรบรางวลชนะเลศการประกวดลเกทรงเครองชงถวยทองค าของจอมพลถนอม กตขจร ตอมาพ.ศ. 2529 ไดและไดรบพระราชทานรางวลโลเชดชเกยรตศลปนพนบานดเดน (ลเก) ประจ าป 2528 จากสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ครทองเจอเปนศลปนทมความสามารถทงทางดานการแสดงลเก การร า การรอง การประพนธบทลเก การประพนธสารคดทเกยวกบลเก และการแหล โดยครทองเจอเปนผทมความสามารถในการรองเพลงประกอบการแสดงลเกไดหลายส าเนยง ท าใหทราบวาการแสดงลเกในอดตนอกจากเพลงรานเกรงแลว ยงมเพลงไทยและเพลงออกภาษา อกจ านวนมากทน ามาใชในการแสดง ซงแทบจะสญหายไปจากการแสดงลเกในปจจบนในดานเพลงทใชรอง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

154

ประกอบการแสดงลเกตามรปแบบของครทองเจอ นนในปจจบนคณะลเกตาง ๆ ยงคงใชเพลงในการรองทมท านองคลาย ๆ กน แตสวนมากนยมใชเพลงลกทงและเพลงแนวสมยนยมมารองประกอบการแสดง ครทองเจอ ไดประพนธสารคดทเกยวกบศลปะการแสดงของไทยไวหลายเรอง ซงสารคดเหลานนไดรบการตพมพลงในวารสารตาง ๆ ไมวาจะเปนวารสารวฒนธรรมไทย หนงสอสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมารกวประชา และวารสารไทย ของส านกงานสงเสรมเอกลกษณของชาต โดยจะเปนเรองราวเกยวกบการเปลยนแปลง พฒนาการ และความรเกยวกบลเกตงแตอดตจนถงปจจบน ครทองเจอไดรบเกยรตจากกองวรรณคดและประวตศาสตร กรมศลปากร ใหแตงบทรอยกรองเฉลม พระเกยรตสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ เมอวนท 2 สงหาคม พ.ศ. 2537 และไดเขยนกลอนแหลเฉลม พระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร ครทองเจอ เปนผทมความสามารถในดานงานประพนธบทรอยกรองบทแหล รวมถงการเขยนสารคดเรองศลปะการแสดงพนบานของไทยทง ๆ ทจบการศกษาเพยงชนประถมศกษาปท 4 แตดวยประสบการณและไดมโอกาสคลกคลอยในวงการลเกมานาน ประกอบกบพรสวรรค ท าใหครทองเจอมบทบาทส าคญทางวรรณศลปอกทางหนง รปแบบการประพนธบทลเกของครทองเจอ มความหลากหลาย แบงเปน 4 ประเภท ไดดงน

1. เรองทเกยวกบความรกชาตและศกดศร 2. เรองทเกยวกบการเฉลมพระเกยรต 3. เรองทเกยวกบความรกของบดา-มารดาและความกตญ 4. เรองทเกยวกบความรกระหวางชาย –หญง ลกษณะการประพนธจะใหความส าคญกบการใชค าพดทสภาพ และไมเสยดส รวมทงมกบรรจเพลงลเกทหาฟง

ไดยากเขาไปดวย ครทองเจอเปนผทมบทบาทในดานการถายทอดความรทางดานการร าและการรองลเกแกผทสนใจ ถอไดวาเปนศลปนทอนรกษและสบสานการแสดงทางดานนไวอยางสมบรณ

กระบวนทาร าลเกของครทองเจอ

กระบวนทาร าเพลงเชด ตวพระและตวนาง ประกอบดวยทาหลก อนไดแก ทานงผา ทาสอดสง ทาจบยาว ทาสอดสรอยมาลา ทาอมพร ทาผาลา ทาชกแปงผดหนา ทาปองหนา ทาเชอม ไดแก มวนมอ ซอยเทา สอดมอ ตไหล กระบวนทาร าเพลงเสมอ ทงตวพระและตวนาง ประกอบไปดวยทาหลก อนไดแก ทาสอดสง หรอเรยกวา ไมเดน ไมลา ทาร าราย ทาปองหนา ทาเชอม ไดแก มวนมอ ซอยเทา สอดมอ ตไหล กระบวนทาร าเพลงโอด ทงตวพระและตวนาง ประกอบไปดวยทาหลก ไดแก ทาปองหนาทาเชดน าตา ทาเชอมไดแก มวนมอ สอดมอ ตไหล ครทองเจอมลกษณะเฉพาะของการร าทเรยกวา “ดอกไมไหว” ซงเปนการร าทตองอาศยกลวธเฉพาะตวในการท าใหรางกายสวนตาง ๆ พรวไหวคลายกบดอกไมไหว การร าโอดทจะเหนลกษณะของดอกไมไหวทชดเจนนน เวลาร าจะตองยกกนขนเลกนอยพรอมกบการสะดงตวเบา ๆ ซงลกษณะปฏบตดงกลาวจ าเปนจะตองอาศยการฝกฝนจนเกดความสวยงาม และแบบท 2 เปนเคลอนไหวในลกษณะวงกลม เนนพนทบรเวณกงกลางของเวท กระบวนทาร าไมรบไทยและไมรบจนของตวพระ เปนเพลงทมกระบวนทาร าทมความนาสนใจ ถอเปนกระบวนไมรบทส าคญส าหรบการแสดงลเกโดยเฉพาะอยางยงการรบดาบ ทงนกระบวนทาร าไมรบดาบมอเดยว ในการแสดงใชเพลงเชดบรรเลงประกอบการแสดง ซงในกระบวนทาร าแตละเพลงจะประกอบไปดวย ทาหลกและทาเชอม มลกษณะทส าคญดงน กระบวนไมรบไทยแบงออกเปน 5 ไม ไดแก

1. ฉายดาบ 2. ตอศอก

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

155

3. จบดาบ 4. สวนแทง 5. โคมเวยน ทาหลกกระบวนไมรบ ในกระบวนทาร าไมรบไทย ไดแก ทานงผา ทาตอศอก ทาจบดาบ ทาสวนแทง และทาโคมเวยน ซงผแสดง

มกจะน าทาหลกมาใชเรยกชอไมรบดาบแตละไม ทาเชอม ในกระบวนทาร าไมรบไทยไดแก ทาฉายดาบ ทาควงดาบ และทาฟนดาบ ทาเลาะดาบ กระบวนทาร าไมรบจน ไดรบถายทอดมาจาก ครสนท ประยรเรองททานไดสบทอดจากครดอกดน เสอสงา กระบวนทาร าไมรบจนน ทานไดรบการถายทอดมาจากคนจนทแสดงงว มกระบวนทาร า 7 ไม ไดแก

1. ตงด 2. ตปลาย 3. ตสาม 4. ตส 5. ตไหล 6. นงพน 7. นงพนตหลง ซงกระบวนทาร าไมจน ประกอบไปดวยทาหลกและทาเชอม ดงน

ทาหลก ในกระบวนทาร าไมรบจนไดแก ทาตปลาย ทาตสาม ทาตส ทาตไหล ทานงพนและทา นงพนตหลง ซงกระบวนทาเหลานผแสดงมกจะน ามาใชเรยกชอไมรบจนในแตละไม

ทาเชอม ในกระบวนทาร าไมรบจนไดแก ทาควงไม ทาตไม ทาตงด ทาวงสวน สรปทศทางการเคลอนไหวของกระบวนทาร าไมรบไทยและไมรบจนได 6 แบบดงน

1. ผแสดงทงสองเคลอนทไปในทศทางเดยวกนไปทางซายของผชม 2. ผแสดงทงสองเคลอนทไปในทศทางเดยวกนไปทางขวาของผชม 3. ผแสดงทงสองเคลอนทสวนทางกน 4. ผแสดงทงสองเคลอนท ในลกษณะวงกลม (วนไปทางดานขวาและกลบมาดานซาย) 5. ผแสดงทงสองนงหนหลงเหลอมกน 6. ผแสดงทงสองเคลอนทเขาหากน (ปะทะ)

ในการแสดงกระบวนทาร าไมรบ ผทแสดงทอยดานซายมอของผชมจะเปนฝายชนะ สวนผทแพกจะวงเขาทาง

ประตทางขวามอของผชม ส าหรบการเลอกใชไมรบแตละไมจะขนอยกบเรองทใชแสดง ความสามารถของผแสดงรวมถงระยะเวลาในการฝกซอมของผแสดงแตละคนดวย

7.3 ละคร ค พบวาวทยานพนธมทงสน 6 เรอง มประเดนทศกษาในเรองเดยวกนคอ โนรา ซงแบงเปน

1. องคประกอบในการแสดงคอชดการแสดง คอ โนรา : ร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาวของสพฒน นาคเสน และโนรา ร าประสมทาแบบตวออนของธรรมนตย นคมรตน

2. ตวละคร คอ พรานโนรา ของธรวฒน ชางสาน 3. นกแสดง คอ โนราผหญง ของอรวรรณ สนโลหะ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

156

4. นาฏลกษณ คอ การศกษาเปรยบเทยบทาร าโนราของครโนรา 5 ทานของสมโภชน เกตแกว และโนราในสถานศกษาจงหวดสงขลา ของรวสรา ศรชย

เมอประมวลความรจากขอคนพบของงานวจยทง 6 เรอง มองคความร ดงน ความเชอเกยวกบต านานการเกดโนรานน งานวจยของธรวฒน ชางสาน กลาวถงต านานและมลเหตของการเกดโนราตามค าสนนษฐานของผเชยวชาญ และค าบอกกลาวของผรทางดานโนรา วามความเชอถงมลเหตและทมา 2 สายดวยกน สายท 1 นกวชาการเชอวา โนรามตนก าเนดจากภาคใตแลวคอยแพรกระจายขนไปในภาคกลาง มาจากเหตผลทางดานชอ สถานท บทไหวครโนรา “บทกาศคร” ปรากฎชอสถานทและชอบคคลซงลวนตงอยบรเวณลมทะเลสาบสงขลาทงสน ธรรมเนยมไหวครภาคกลาง นาจะเอาจากใตขนไปเพราะขนสาครฉายสบสองนกบตรนน เปนสญลกษณของหวเมองทข นกบเมองนครศรธรรมราช ม 12 หวเมอง แตละเมองมสตวประจ าเมอง นกวชาการดงกลาวคอ เยยมยง สรกจพระสาร ภญโญ จตตธรรม สธพงศ พงศไพบลย และศาสตราจารยคณหญงผะอบ โปษะกฤษณะ สายท 2 สจตต วงศเทศ เชอวาเกดขนภาคกลางโดยกลมเพชรบร-ศรอยธยา แลวจงแพรกระจายลงสภาคใต มเหตผลประกอบกลาวคอ พธครอบเทรด ความเชอเกยวกบเสากลางโรง เรองเลบปลอม เปนลกษณะรวมของโนรากบละครชาตรของภาคกลาง (เพชรบร) โดยชใหเหนวาธรรมเนยมการสวมเทรดไมพบในภาคใตในสมยแรกๆ แตพบทางลานนา อยธยา การละเลนในราชส านกสมเดจพระนารายณกสวมเทรด โดยผศกษาวทยานพนธเกยวกบโนราทง 5 ทานไดใหความหมายของโนราวา 1. เปนละครร าอยางหนงเพราะประกอบดวยการรอง การร า และการแสดงเปนเรองเปนราว 2. เปนศลปะการแสดงพนบาน โดยไมเจาะจงแขนงวาเปนละคร การละเลน หรอร า 3. เปนการละเลนพนบาน โดยมไดใหความหมายก ากบ ทงนเมอพจารณาจากการระบประเภทโนรานนพบวา เนองจากผวจยแตละทานมขอบเขตการวจยในดานขอมลตางกน คอ ผว จยบางทานศกษาเฉพาะชดการแสดงจงจ ากดความวาโนราเปนการร า แตเมอผวจยบางทานศกษาทงองคประกอบการแสดงกจะก าหนดใหเปนละครร า ประเภทโนรา ทงน ธรรมนตย นคมรตน และสพฒน นาคเสน มขอมลในการศกษาเรองเกยวกบการแบงประเภทโนราตามวตถประสงคในการแสดงวาม 2 ลกษณะคอ

1. การแสดงโนราเพอประกอบความบนเทง ประกอบดวย การแสดงโนราโรงเดยวและการแสดงประชนโรง 2. การแสดงโนราเพอประกอบพธกรรม ทเรยกทวไปวา โนราโรงครหรอโนราลงคร โดยมวตถประสงคใน

การประกอบพธไวคร, ตายายโนรา หรอเพอประกอบพธแกบน (แกเหมรย) หรอเพอประกอบพธครอบเทรดหรอผกผาใหญเพอการรบรองความสามารถทางโนราของศษย

สวนรวสรา ศรชย แบงประเภทโนราตามรปแบบการแสดงทแตกตางกน คอ 1. โนราโรงคร เปนการแสดงเพอประกอบพธกรรม 2. โนราเพอความบนเทง คอ โนราโรงเดยวเพอความสนกสนานและโนราแขง เปนการประชนความสามารถ

ดานโนรา 3. โนราแขก เปนการน ารปแบบการแสดงมะโยงของชาวไทยมสลมมาแสดง 4. โนราโกลน เนนความสนกสนานโดยใชภาษาหยาบโลน ปจจบนไมมผสบทอด 5. โนราประยกต การแสดงโนราทน าเพลงลกทงมาประกอบการแสดงชวงทายโนรา ซงวธการแบงประเภท

ของวรสรานน มขอมลสวนสอดคลองกบอรวรรณ สนโลหะ ทกลาวถงโนราผหญง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

157

ววฒนาการของโนราผหญง ปรากฏครงแรกเมอประมาณ 70 ปทผานมา นกแสดงเรอง นกรองและนกเตน เชนเดยวกบโนราผหญงในยค

ดงเดม โดยโนราผหญงทมบทบาทท าใหเกดรปแบบการแสดงโนราประเภทตางๆ ประกอบดวย 1. โนราหนวน + โนราหนวาด (สายจงหวดนครศรธรรมราช) โดยรวมกบสามโนราเตม อองเซง พฒนารปแบบการแสดงโนราเนนการเลนกลอนสดหรอเลนปตโต 2. โนราประดบ + โนราสงวาลย (สายจงหวดชมพร) พฒนาการแสดงโนราทเรยกวาโนราแสดงเรองหรอเลนนยาย จากการแสดงเรองตามแบบลเกและภาพยนตรมการสรางฉากประกอบการแสดง และใหนกแสดงแตงกายตามทองเรอง 3. พ.ศ. 2500 โนรามพฒนาการแสดงมาถงการแสดงโนราแบบสมยใหม คอ ชวงแรกแสดงโนราแบบโบราณ ชวง 2 โนราเลนดนตร เตนหางเครอง รบอทธพลจากดนตรลกทง 4. โนราแบบสมยใหมไดรบความนยมมากจนโนราแบบโบราณไดรบความนยมนอยลง จนวทยาลยครสงขลาปจจบนคอ มหาวทยาลยราชภฏสงขลาไดเรมฟนฟโนราแบบโบราณขน โดยมหนวยงานทางราชการและองคกรทเกยวของดานศลปะวฒนธรรมเรมใหความสนใจในการอนรกษเชนกน โดยในระยะนถอเปนโนราลกษณะใหมทเกดขนคอ การร าโนราเปนชดสนๆ ใชเวลาเพยง 10-20 นาท ในสถานศกษาขน โดยอรวรรณ ไดกลาววาการแสดงโนราเพอความบนเทงในปจจบนม 2 ลกษณะคอ การแสดงโนราแบบโบราณ โดยกลมศลปนพนบานและกลมโนราในสถานศกษา การแสดงโนราแบบสมยใหม โดยกลมศลปนพนบานอกทงแสดงทศนะวาปจจบนการแสดงโนราไดมการจดการในรปแบบธรกจความบนเทงอยางเปนระบบ

การฝกหดโนรา การฝกหดเบองตนของทาร าโนราจะใชเพลงคร เพลงครสอน และเพลงสอนร าเปนหลก จากทาร า 12 ทาของ

เพลงคร ลกษณะทาร าแตละทาจะมสวนทเหมอนกน คอ สวนของเทาและไหล สวนมอจะแตกตางกนออกไปตามชอของทาร านนๆ ลกษณะทาร าในแตละทาแบงออกไดเปน 3 สวน คอ ลกษณะมอ ลกษณะเทา และลกษณะการเคลอนไหว ในแตละสวนเมอน ามารวมกนแลวเรยกวา 1 กระบวนทา ผทไดรบการฝกหดในทาร าเพลงครท าใหไดรบความรดานตางๆ คอ

1. รจกการใชมอและเทาใหมความสมพนธกน 2. รจกการร าทาตางๆ ใหเขากบจงหวะดนตร 3. สามารถน าทาร าทเปนทาหลกๆ ไปใชในการร าเพลงตอๆ ไปได 4. รจกการวางสดสวนตางๆ ของทาร าไดถกตอง

ประโยชนจากการฝกหดทาร าเพลงคร 1. รจกการใชมอและขาในลกษณะตางๆ 2. รจกการแตงตวของเครองแตงกายทใชในการแสดงโนรา 3. รจกขนตอนของเครองแตงกาย 4. รจกการใชมอใหสมพนธกนในลกษณะตางๆ

ผทไดรบการฝกหดทาร าในบทสอนร าท าใหมความรในดานตางๆ ดงน 1. เนองจากการร าชดนเปนการยนร า ท าใหผร ารจกการใชเทาในลกษณะตางๆ 2. รจกการเคลอนไหวเทาใหสมพนธกน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

158

3. รจกความส าคญของการใชมอและเทา 4. รจกความส าคญของการเคลอนไหว

- ทอนบนนงทอนลางเคลอนไหว - ทอนบนเคลอนไหวทอนลางนง

5. รจกการตบทในลกษณะตางๆ นาฏยลกษณของโนรา จากการศกษาทาร าของครโนรา 5 ทานของสมโภชน เกตแกว ไดนาฏยลกษณของทาร าโนรา คอ ลกษณะการทรงตว ในแตละทาจะตองสมพนธกนทงหมด เรมตงแตสวนหนาจะตองเชดขนเลกนอย ล าตวแอนไปขางหนา อกอยระดบเดยวกบเขา กนงอนขนเลกนอย เขาจะตองยอ โดยทกสวนจะตองอยในแนวเดยวกน เรยกวา ร าไดโสฬส (ค าวา โสฬส คอ ลกษณะทาร าโนราทมความสมดลในเรองของการทรงตว ) การเคลอนไหว แบงออกเปน 2 สวน คอ สวนบนและสวนลาง โดยยดเอาเอวเปนจดศนยกลาง การเคลอนไหวตวในการร าโนรานนถาหากวาสวนบนนงสวนลางตองเคลอนไหว และหากวาสวนลางเคลอนไหวสวนบนกจะนง ลกษณะการใชมอ ม 2 ลกษณะ คอ จบ ลกษณะของจบโนราจะใชนวชทบนวหวแมมอใหนวไขวกน ซงมหลายลกษณะตามต าแหนงทวางจบไว เชน จบหนา จบหลง จบขาง วง ลกษณะวงของโนราจะเปนมมฉาก โดยทขอศอกจะท ามมประมาณ 90 องศา ซงมหลายลกษณะ เชน วงบน วงหนา วงขาง ลกษณะการใชเทา การร าโนราจะมลกษณะการใชเทาหลายอยางเชน การตงเหลยม คอการกาวเทาออกทงสองขาง ยอเขาลงใหตรง เขาท ามมประมาณ 90 องศา การยกขา ลกษณะการยกขาโนราม ยกขาดานหนา และการเดนตนเตย นาฏยลกษณของตวพราน

1. การใชมอของตวพรานขณะรายร าจะไมแบมอเหยยดนวตง แตจะก ามอและงอนวเขาหาฝามอเลกนอย นวชจะเหยยดออกมากกวานวอน

2. วธการทรงตว ลกษณะสวนใหญทพบมกเดนกมล าตวลงตงแตสะเอวถงล าคอสวนของศรษะจะเชดมองไปขางหนา เชน ทาโผล ทาทองโรง เปนตน และในบางทา ถายดล าตวตงแตเอวถงศรษะขนตรงกจะตองงอเขาทง 2 ขางลง เชน ทาสง ทานาดเรว เปนตน

3. ลกษณะการเปลยนทาร าของตวพรานนนจะไมมการก าหนดจงหวะทแนนอนใชวจารณญาณของผแสดงเปนหลก

4. วธการรายร าของตวพรานนนจะไมน าอปกรณมาประกอบการแสดงเลย นอกจากล าตวของผแสดงเอง ร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาว การร าเฆยนพรายและการร าเหยยบลกมะนาว เปนการแสดงตามความเชอของศลปนโนราทไดรบสบทอดตอกนมาเปนความเชอดานไสยศาสตร การร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาวจะพบในการแสดงโนราประชนโรงหรอโนราแขง ซงจดอยในการแสดงโนราประเภทเพอความบนเทง โดยโนราประชนโรงนนแบงกระบวนการไดเปน 2 วน คอวนกอนประชนและวนประกน ทงนการร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาวเปนสวนหนงในวนประชน โดยหลงจากทเรมการแสดงดวยการลงโรง การกาศคร การปลอยตวผแสดงออกร า และการออกร าของนายโรงหรอโนราใหญแลวจะเปนการร าเฆยนพรายทศกษาจากครโนรา 5 ทาน อนประกอบดวยกระบวนร าโดยสามารถแบงขนตอนของการร า เฆยนพราย-เหยยบลกมะนาวออกเปน 8 ขนตอน คอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

159

1. พธกรรมทางไสยศาสตร เปนขนตอนส าคญขาดไมไดเลย โดยมากมกจะอยชวงตนของการร า 2. การร าอวดความสามารถเฉพาะตว เปนการแสดงความสามารถของนายโรงในกระบวนการร าลวนๆ ซง

ร าในขนตอนนเลอกตามความถนดและความสามารถของนายโรง อาท เพลงโค การร าทาคร การร าเพลงเชด การร านาดชา- นาดเรว

3. การเรยกจตวญญาณ เปนการร าเพอเรยกจตวญญาณของโนราฝายคแขงมาสงอยในตวพรายและลกมะนาว กอนการร าเฆยนพรายและเหยยบลกมะนาว

4. การร าเขาหาตวพราย เปนการร าเพอหาจดหรอต าแหนงในการทจะเฆยน ทาร าชวงนเรยกวา ทาสามยางหรอทายางสามขม

5. การร าเขาหาลกมะนาว เปนการร าเชนเดยวกบการร าเขาหาตวพราย 6. การเฆยนตวพราย เปนการแสดงออกเพอท าลาย ท าโทษโนราฝายตรงขาม 7. การเหยยบลกมะนาว มความเชอเชนเดยวกบการร าเฆยนพรายแตเปลยนเปนลกมะนาว 3 ลก 8. พธบงสกลเปนการพจารณาตวพราย เชอวาเปนการสรปการแขงและสวดสงวญญาณของผนน

ในการร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาวนน มองคประกอบส าคญ ไดแก เครองแตงกาย เครองดนตรและท านองเพลง บคคลทเกยวของ อปกรณทใชร า โดยทขณะร าจะแตงองคดวยเครองแตงกายทเรยกวา เครองตน ทรอยจากลกปด ประดบดวยเครองเงน ก าไลขอมอ ผาหอย หางหงส ผานง สนบเพลา แตใชผายนตโพกศรษะแทนการสวมเทรด ในขณะทร าเฆยนพราย ผร าจะมอปกรณการร าคอหวายทลงอาคมและตวพรายทท าจากกระดาษหรอยอดกลวยตาน โดยเรยกวญญาณฝายตรงขามแลว ลงอกขระแลวมดตราสง สวนในการร าเหยยบลกมะนาว มลกมะนาวทลงอกขระอาคมเชนเดยวกน ตวพรายเปนอปกรณในการร าเฆยนพรายเหยยบลกมะนาวมหมอกบโรงเปนผชวยโดยเปนผท าพธนงพนกและวางลกนาวใหนายโรงหรอโนราใหญ ทง นหมอกบโรงมหนาทบรกรรมคาถาชวยปองกนภยนตรายใหกบโนราในขณะใหพนจากการท าคณไสยจากโนราฝายตรงขาม และผมบทบาทในการร าเฆยนพรายอกกลมหนงคอลกค โดยท าหนาทบรรเลงดนตรใหกบผร า โดยบรรเลงดนตรอนประกอบดวย ปกลางและ ทบ 12 ใบ กลองโนรา 1 ใบ โหมง 2 ใบ ฉงและแตระ 2-3 ค ดวยเพลงเชด เพลงโค

นาฏยศพทโนรา รายแตระ(เปนบทกาศครทใชแตระเปนเครองดนตรเทานน) การนงนก(พนกทนงของโนรา) ก าพรด หรอค าพรด คอ กลอนโนราทแตงไวกอน โดยมเนอหาเฉพาะเรอง เฉพาะเหตการณ หรอเฉพาะบทบาทใดบทบาทหนงของตวละคร การเลนก าพรด จงมความไพเราะคมคาย มเนอหาชวนคดและมกแทรกไวดวยคตเตอนใจ มตโต (กลอนสด) เปนรปแบบของการแสดงโนราอกประเภทหนง หลาวเหลก(ทศทไมดของโนรา ตามโหราศาสตรเปนทศทไมดส าหรบการประชนโรง) หมอกบโรง ชายผท าพธเกยวกบไสยศาสตร ใหกบคณะโนราเพอปองกนสงไมดทอาจเกดขนจากการร าเฆยน

พราย เหยยบลกมะนาวใสครแขง พดในถาด เปนการขดมวนตวร าในถาด ตงปลายหมาก เปนทาร าตวออน มลกษณะหกคะเมนบนปลายไม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

160

ลกษณะการแสดง ตามทมการแบงประเภทการแสดงโนราแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอการแสดงโนราเพอประกอบความบนเทง และการแสดงโนราเพอประกอบพธกรรมนน พบวามวธการแสดงทแตกตางกนดงน

โนราเพอประกอบพธกรรม เรยกอกอยางวา โนราโรงคร หรอโนราลงครเปนการแสดงโนราเพอประกอบพธกรรมทมความส าคญในวงการ

โนราเปนอยางยง ทงนเนองจากการแสดงโนราโรงครมวตถประสงคในการแสดง 3 ประการ คอ 1.เพอไหวคร 2.เพอแกบน การแกบน 2 ประเภท คอการแกบนทวไปหรอการแกบนปากเปลา และการแกบนผทนบถอคร

หมอโนรา 3.เพอครอบเทรด หรอพธผกผาใหญ หรอพธแตงพอก คอการทครโนราไดท าพธเพอรบรองความร

ความสามารถและมอบความเปนโนราทสมบรณแกศษย เพอศษยทผานพธครอบโนราจะไดเปนนายโรงโนราไดและประกอบพธกรรมตางๆเกยวกบโนราโรงครได

โนราโรงครม 2 ชนด คอ 1. โรงครใหญ หมายถงการร าโนราโรงครอยางเตมรปแบบ ซงจะตองกระท าตอเนองกน 3 วน โดยจะเรมใน

วนพธ ไปสนสดในวนศกร และจะตองกระท าเปนประจ าทกป หรอทกสามป ทกหาป 2. โรงครเลก หมายถงการร าโรงครอยางยนยอ คอใชเวลาเพยง 1 วน1 คน โดยปกตจะเรมใน ตอนเยนวน

พธแลวไปสนสดในวนพฤหสบด ซงการร าโรงครไมวาจะเปนโรงครใหญหรอโรงครเลกกมข นตอนในการแสดงโนราโรงคร ทง 8 ขนตอน คอ

1) เบกโรง 2) ลงโรง 3) กาศคร 4) ชมนมคร หรอเชญคร 5) กราบคร 6) เซนครหมอ 7) ร าถวายคร 8) ร าเลนสนก

โนราเพอความบนเทง การแสดงโนราโรงเดยว เปนการแสดงตามรปแบบโนราทวไป เรมการแสดงดวยการเบกโรง โหมโรง กาศคร

การวาบทหนาแตระ ท าบทเพลงกราว เพลงทบ เมอจบท าบท กเปนการแสดงความสามารถของแตละคร เชน ร าเพลงคร ร าทาแมลาย ร าสาวทา ร าคอนเหน ร าตวออน ร าประสมทา ของโนราเดก

จากนนเปนการร าของโนราใหญดวยการนงนก วารายแตระ แลวตอดวยการท าบทเพออวดลลาการรองและการร า คอการร าประสมทา ร าตวออน การเลนก าพรด หากมเวลาการแสดงพอสมควร จะมการจบบทออกพราน และแสดงเรองเปนชวงสดทาย ประชนโรงขอมลจากรวสราและสมโภชน คอการแสดงโนราเพอแขงขนวาใครเลนหรอร าดกวา แบงการแสดงออกเปน 3 ชวง คอชวงพธกรรม การแสดงบนเทง และการประชน มรายละเอยดคอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

161

ชวงพธกรรม เปนการเลอกทตงโรง การสรางโรง หมอกบโรงน าเขาโรงในทศทไมตองหลาวเหลก การท าพธปองกนคณไสยตางๆ จากนนท าพธเบกโรง โหมโรงและกาศคร ชวงการแสดงใหความบนเทง โนราเรมร าสาวมอ หรอร าเปรยบมอ เพอเปนการประชาสมพนธวาวนรงขนจะมการประชนโนรา ชวงการประชน วนตอมา กรรมการใหสญญาณดวยการตโพน โนราเรมลงโรง กาศคร แลวปลอยตวโนราเดก จากนนเสยงโพน ครงท 2 เปนการออกร าของโนราใหญ ร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาว แลวร าชดตางๆ สวนชวงทส าคญเรยกวา ชะโรง เปนการแสดงความสามารถเตมทของโนรา มการแสดงทเราใจ เชน พดในถาด ตงปลายหมาก ลอดบวง ไตลวด เมอกรรมการใหสญญาดวยเสยงโพนอกครง โนราจะกลาวลาโรง

เนอหาของประเภทโนราตอจากนเปนการกลาวเพยงสงเขปไวในภาคประวตของวทยานพนธ โนราแขก หมายถงการแสดงโนราในจงหวดปตตาน ยะลา และนราธวาส เปนการน ารปแบบการแสดง

มะโยงของชาวไทยมสลมมาใชในกระบวนการร า การรองและการแสดงเรอง ผแสดงประกอบดวย หมอประจ าโรง นกแสดงชายอาวโสทสดในคณะ โนราใหญ นกแสดงชายทเปนหวหนาคณะหรอโนราทมความสามารถความรอบรเรองการร าโนรา เรยกอก

อยางวา พอโนรา นางร าไทยพทธ นกแสดงชายหรอหญงรวมร าการโนราใหญ นางร าไทยมสลม นกแสดงผหญงจ านวน 2 คน มความสามารถในการแสดงมะโยง พราน วงดนตร เชนเดยวกบวงโนรา

การแสดงโนราทเปนงานบนเทงทวๆ ไป แตละครงแตละคณะจะมล าดบการแสดงทเปนขนบนยมดงน 1. ตงเครอง (ประโคมดนตรเพอขอทขอทาง เมอเขาโรงแสดงเรยบรอยแลว) ลกคก าลงบรรเลงดนตรของ

โนรา 2. โหมโรง 3. กาศคร หรอ เชญคร(ขบรองบทไหวคร กลาวถง ประวตความเปนมาของโนรา สดดผมพระคณทงปวง) 4. ปลอยตวนางร าออกร า (อาจม 2-5 คน) แตละตวจะมข นตอน ดงน

1) เกยวมาน หรอขบหนามาน คอการขบรองบทกลอนอยในมานกนโดยไมใหเหนตว แตจะใชมอ ดนมานตรงทางแหวกออกเพอเราใจใหผชมสนใจและเปนสญญาณวาตวแสดงก าลงจะออกร า โดยปกตตวทจะ ออกร าเปนผรองขบบทเกยวมานเอง แตบางครงอาจใชคนอนรองขบแทน บททรองมกบรรยายอารมณ ความรสกของหญงวยก าดด หรอชมธรรมชาต หรอกลาวถงคตโลก คตธรรม

2) ออกรายร าแสดงความช านาญและความสามารถในเชงร าเฉพาะตว 3) นงพนก วาบทรายแตระ แลวท าบท (รองบทและตทาร าตามบทนนๆ) "สโต ผนหนา" ถาเปนคน ร า

คนท 2 หรอ 3 อาจเรยกตวอนๆ มารวมท าบทเปน 2 หรอ 3 คนกได หรออาจท าบทธรรมชาต ชมปชนยสถาน ฯลฯ เพลงทนยมใชประกอบการท าบทท านองหนง คอ เพลงทบเพลงโทน

4) วากลอน เปนการแสดงความสามารถเชงบทกลอน (ไมเนนการร า) ถาวากลอนทแตงไวกอน เรยกวา "วาค าพรด" ถาเปนผมปฏญาณมกวากลอนสดเรยกวา "วามดโต" โดยวาเกยวกบบคคล สถานท เหตการณเฉพาะหนา การวากลอนสดอาจวาคนเดยวหรอวา 2-3 คนสลบวรรค สลบค ากลอนกนโดยฉบพลน เรยกการรองโตตอบกนวา "โยนกลอน" โนราก าลงขบบท

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

162

5) ร าอวดมออกครงแลวเขาโรง 5. ออกพราน คอ ออกตวตลก มการแสดงทาเดนพราน นาดพราน ขบบทพราน พดตลก เกรนใหคอยชม

นาย โรง แลวเขาโรง "พราน"ตวตลกของโนราผมความส าคญ ในการสรางบรรยากาศใหครกครน 6. ออกตวนายโรง หรอ โนราใหญ นายโรงจะอวดทาร าและการขบบทกลอนเปนพเศษใหสมแกฐานะทเปน

นายโรง ในกรณทเปนการแสดงประชนโรง โนราใหญจะท าพธเฆยนพราย และเหยยบลกนาว เพอ เปนการตด ไมขมนามคตอส และเปนก าลงใจแกผรวมคณะของตน

7. ออกพรานอกครง เพอบอกวาตอไปจะเลนเปนเรองและจะเลนเรองอะไร 8. เรองทน ามาเลน จงมกใชเรองทรกนดอยแลว ระยะแรกๆ พบวาเรองทนยมแสดงม 2 เรอง คอเรอง

พระรถและเรองพระสธน ต อ ม า ไ ด เ พ ม เ ป น 12 เ ร อ ง ท เ พ ม เ ช น ส ง ข ท อ ง ส น น ร า ช ไ ก ร ท อ ง เ ป น ต น ปจจบนโนราบางคณะน าเอานวนยายสมยใหมมาแสดงเนนการเดนเรองแบบละครพดจนแทบจะไมมการร าและการรองบท บางคณะมการจดฉาก เปลยนฉากใชแสงสประกอบ

องคประกอบการแสดง จากการคนควาของวทยานพนธทง 6 ฉบบ องคประกอบในการแสดง ประกอบดวย เครองแตงกาย ดนตร เวทแสดงหรอโรงโนรา โดยองคประกอบตางๆมรายละเอยด ดงน

ผแสดง หญงและชาย โรง เวท โรงโนรามลกษณะคอ โรงโนราทใชในการประกอบพธกรรมอยางเชน โนราโรงคร ตองตงโรงโดยหนหนาไปทางทศเหนอและทศใต

โรงร าทวไป จดเปนสเหลยมผนผา หามหนโรงไปทางทศตะวนตก การแตงกาย ขอมลจากวทยานพนธทง 6 เลมใหขอมลเกยวกบเครองแตงกายของโนราในตวแสดงตางๆ สอดคลองกน ดงน เครองแตงกายของนายโรงโนรา เรยกวา เครองใหญ มเครองแตงกายชนสวนตางๆประกอบดวย

1.

เทรด เปนเครองประดบศรษะของตวนายโรงหรอโนราใหญหรอตวยนเครอง

2.

เครองลกปด เครองลกปดจะรอยดวยลกปดสเปนลายตางๆ ใชส าหรบสวมล าตวทอนบนแทนแขนเสอประกอบดวย -บา ส าหรบสวมทบบน บาซาย-ขวา รวม 2 ชน -ปงคอ ส าหรบสวม หอยคอหนา-หลง คลายกรองคอ รวม 2 ชน -พานอก หรอพานโครง หรอรอบอก หรอรดอก เปนรปสเหลยมผนผา ใชพนรอบตวตรง ระดบอก

3. ปกนกแอนหรอ ปกเหนง

มกท าดวยแผนเงนเปนรปคลายนก นางแอนก าลงกางปก ใชส าหรบ โนราใหญหรอตวยนเครอง ตดกบสงวาล คลายตาบทศของละคร บางคณะอาจไมไดใช

4. ทบทรวง ส าหรบสวมหอยไวตรงทรวงอก นยมท าดวยแผนเงนเปนรปคลายขนมเปยกปนสลกเปนลวดลาย และอาจฝงเพชรพลอย หรออาจรอยดวยลกปด นยมใช เฉพาะตวโนราใหญหรอตวยนเครอง ตวนางใชผาผกคอ หรอลกปดรอยเปนสายคลองคอแทน

5. สงวาล เปนสรอยมจ านวน 2 เสนคลองเฉยงจากบาทงสองขาง ตดกนบรเวณหนาอกทงดานหนาและดานหลง สวนดานหลงมจ ายามยดตรง

6. ปก หรอ หาง นยมท าดวยเขาควาย หรอโลหะเปนรปคลายปกนก 1 ค ซาย ขวา ประกอบกน ปลายปก

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

163

หรอหางหงส เชดงอนขนและผกรวมกนไว มพท าดวยดายสตดไว เหนอปลาย ปก ใชลกปดรอยหอยคลายขนนก ใชส าหรบสวมคาดทบผานงตรงระดบ สะเอว ปลอย ปลายปกยนไปดานหลงคลายหางกนร

7. ปงตะโพก รดตะโพก เปนแผงสามเหลยมขนาดเลก รอยดวยลกปด 8. ผานง เปนผายาวสเหลยมผนผา นงทบชายแลวรงไปเหนบไวขางหลง ปลอยชายใหหอยลง

เชนเดยวกบหางกระเบนเรยกปลาย ชายทพบแลวหอยลงนวา "หางหงส " การนงผาของโนราจะรงสงและรดรปแนนกวานงโจงกระเบน

9. สนบเพลา ส าหรบสวมแลวนงผาทบ ปลายขาใชลกปดรอย ทบหรอรอยแลว ทาบ ท าเปนลวดลาย 10. หอยหนา หรอ

หนาผา ส าหรบของโนราใหญหรอนายโรงมกท าดวยผาแลวรอยลกปดทาบ ท าเปนผา 3 แถบ หอยดานหนาขา และดานขางหนาขา สวนของนางร า อาจใชผาพนสตาง ๆ หอยหนามลกษณะเดยวกบชายไหวของการแตงกายแบบยนเครองละคร

11. ผาหอย คอ ผา สตาง ๆ ทคาดหอยคลายชายแครง แตมจ านวนมากกวา โดยปกตจะใชผาทโปรงบาง สสด แตละผนจะเหนบหอย ลงทงดานซาย เละดานขวาของหนาผา

12. ก าไล ตนแขนและปลายแขน

เปนก าไลสวมตนแขน และปลายแขน สวนใหญก าไลรดตนแขนใชส าหรบโนราผชาย

13. ก าไล ท าดวยทองเหลอง ท าเปนวงแหวนใชสวมขอมอ และขอเทาขางละหลาย ๆ วง 14. เขมขด หรอ

ป นเหนง หวเขมขดท าดวยเงนดนลาย เปนรปวงร นยมใสเฉพาะโนราใหญ มสายเปนเชอกหรอผา

15. เลบ เปนเครองสวมนว ท าดวยทองเหลองหรอเงน อาจตอปลายดวยหวายทมลกปดรอย สอดสไวพองาม สวมมอละ 4 นว ยกเวนหวแมมอ

การแตงกายของตวนางหรอนางร า เรยกวา "เครองนาง" จะ ตดเครองแตงกายบางอยางออก คอ ก าไลตน

แขน ก าไลปลายแขน ทบทรวง สงวาล ป นเหนงและปกนกแอน การแตงกายของโนราตวออนจากการศกษาของธรรมนตย นคมรตน พบวามโนราบางทานทจงหวดสตล ได

ดดแปลงเครองแตงกายสวนทเปนหางดวยการใชแผนยางยดและหนงววเพราะสามารถพบและยดหยนได สะดวกตอการแสดงการร าตวออน ทงนในการศกษาโนราในสถานศกษา ของรวสรา ศรชย เกยวกบการแสดงโนราตวออนของนกเรยนโรงเรยนแจงวทยา จงหวดสงขลา มการเพมปงกน ชนสวนรปสามเหลยมรอยดวยลกปด ใชผกตดกบสะเอวหอยไวดานหลง เพอความสวยงาม

การแตงกายในการร าเฆยนพรายของตวนายโรง จากวทยานพนธของสพฒน นาคเสน เปนการแตงกายแบบเครองใหญ ไมสวมเทรด แตใชผายนตทมรปสเหลยมผนผาและสเหลยมจตรส ทอาจเขยนเปนรปพระ รปเทวดา รปยกษ รปเสอ รปราชสห เปนตน บนผาสขาว หรอแดง หรอเหลอง เปนผาโพก

การแตงกายหมอกบโรง ผทมหนาทประกอบพธกรรมในกบคณะโนรา มบทบาทส าคญในการแสดงร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาว ม 3

รปแบบ คอ 1. แบบนงเลอยชาย หรอลอยชาย คอการนงผายาวระดบเอว ผเปนเงอนไวตรงชายพก ปลอยชายทเหลอ

ทงสองขางหอยลงระดบพน ใชผาขาวมาพบครงพาดบา 2. แบบนงผาโจงกระเบน สวมเสอ ปลอยชาย ผาขาวมาพาดบา หอยลกประค า

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

164

3. แบบนงขาวหมขาว นงโจงกระเบน สวมเสอแขนสนปลอยชาย ผาขาวพาดเฉยงบาเปดไหลขวา และหอยลกประค า

การแตงกายแบบพราน การแตงกายแบบพรานผ หรอพรานโนราผชาย ประกอบดวย การสวมหนาพราน เปนหนากากใชไมแกะเปน

รปใบหนา ไมมสวนทเปนคางและฟนลาง ลกษณะบนใบหนา คอ จมกยาว แกมปอง เจาะรตรงสวนตาและจมก ทาสแดงทงหนา เวนสวนทเปนฟนบนทาสทอง หรออาจเลยมฟนดวยเงน ใชขนหาน ขนนกท าเปนผม ระยะหลงมการใชไหมพรมแทน ประกอบการสวมลกประค าหรอสรอยคอ มผาพาดบา หรอผกสะเอว และนงผาแบบโจงกระเบน หรอนงลอยชายเชนเดยวกบการนงผาของหมอกบโรง สวนการแตงแบบใชแสดงในการเดนปา หลกฐานในหนงสอมโนหรานบาต ฉบบวดมชฌมาวาส สงขลา อางถงในวทยานพนธของสพฒน นาคเสน ผศกษาใหขอมลวายงไมเคยพบการแตงกายเชนน คอรปแบบการนงผายาวเปนสนบเพลา คาดเขมขด สวมเสอ ถอพราเปนอาวธ สะพายดอกเกาทณฑ สวมรองเทาหนงควาย การแตงกายแบบพรานเมย หรอพรานโนราผหญง คอการสวมหนาทาส เปนหนากากของตวตลกหญง ท าเปนหนาผหญง มกทาสขาวหรอสเนอ รปลกษณะเชนเดยวกบหนาพรานผ สวมเสอคอกระเชา หรอเสอแขนกระบอก ผาสไบหมทบเสอ ผานงโจงกระเบน หรออาจใชผาสไบคาดอกแทนการสวมเสอแลวปลอยชายขางหนงหอยไวดานหนา

วงดนตร ทบรรเลงประกอบการแสดงโนรา ประกอบดวย 1. กลอง ลกษณะเหมอนกลองทดขนาดเลก 1 ลก 2. โหมง 1 ค มเสยงแหลมและเสยงทม 3. ป 1 เลา โดยเครองดนตรชนดน จากการศกษาของวทยานพนธทง 5 เลมพบวา 1)โนราผหญงของอรวรรณ สนโลหะใชปใน

2)พรานโนราของธรวฒน ชางสาน ใชปใน หรอปนอกกได 3)การร าประสมทาแบบตวออน และการร าเฆยนพราย -เหยยบลก ใชปยอดหรอปกลาง โดยมรายละเอยดเกยวกบปประเภทนวา มขนาดเทากบปใน แตเสยงเทากบปนอก

สวนวทยานพนธของรวสรา ศรชย และสมโภชน เกตแกว ไมระบวาเปนปชนดใด 4. ทบ 1 ค มเสยงทมและเสยงแหลม 5. ฉง เปนเครองก ากบจงหวะ 6. แตระ หรอแกระ หรอซอแระ เปนเครองตเคาะใหจงหวะท าดวยไมไผ มทงแตระค และแตระพวง

ทงนผวจยเหนวา การทใชปแตกตางกน เนองมาจากองคประกอบดานผแสดงเปนเครองก าหนด 1. จากการทใชปในในการแสดงโนราผหญงเนองจากมระดบเสยงสงใกลเคยงกน 2. การทพรานโนราใชไดทงปในและปนอกเพราะมผแสดงทงผหญงและผชาย 3. การใชปกลางในการร าประสมทาและร าเฆยนพราย เนองจากผแสดงสวนทใชในการศกษาเปนผชาย ม

โทนเสยงต า ซงปกลางเปนปทมโทนเสยงใชเดยวกบปนอก

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

165

การแสดงมะโยง อารยา ลมกาญจนพงศ ศกษาการแสดงมะโยง คณะสรปตตาน มรายละเอยดคอ

กลมชาวไทยมสลมใน 4 จงหวดชายแดนภาคใต ซงไดแก จงหวดปตตาน จงหวดยะลา จงหวดสตล และจงหวดนราธวาสเปนกลมชนหนงทมศลปวฒนธรรมอนเปนเอกลกษณของตนเอง ไดแก วฒนธรรมในการใชภาษา วฒนธรรมการแตงกาย วฒนธรรมการด ารงชวต ความเชอและศาสนา ตลอดจนถงการแสดงและการละเลนพนบานอกดวย ซงการแสดงพนบานของชาวไทยมสลม ประกอบดวยการแสดงหลายประเภท เชน ลเกปา ดาระ รองเงง ซมเปง ลเกฮล มะโยง สละ ลงปง เปนตน ทงนการแสดงพนบานทมรปแบบการแสดงคลายคลงกบโนราภาคใตของประเทศไทยและมความส าคญตอชาวไทยมสลม ซงไดเกดขนในปตตานเปนครงแรกเมอประมาณ 400 ปมาแลว และจดเปนการแสดงพนบานทเปนเอกลกษณของจงหวดปตตานนนกคอ การแสดงมะโยง

ความหมายของมะโยง คอ 1. ชอของนกแสดงมะโยง ตวนางเอก ทมชอเรยกวา “มะโยง” 2. ชอเรยกศลปะการแสดงประเภทละครอยางหนงของชาวไทยมสลมทางภาคใตของประเทศไทย โดยท

ลกษณะวธการแสดงจะมการผสมผสานพธกรรม ความเชอ นาฏศลป และดนตรเขาดวยกน ซงนกแสดง สวนมากจะใชผหญงยกเวนตวตลกทใชผชายแสดง ทงนนกแสดงประกอบไปดวย พระเอก เรยกวา “เปาโยง” นางเอก เรยกวา “มะโยง” ตวตลกหรอพรานและพเลยง สวนภาษาทใชในการแสดงคอ ภาษามลายถนปตตาน ความเชอเกยวกบความเปนมาของการแสดงมะโยง

1. มาจากความเชอในลกษณะตางๆ 2. มาจากการไดรบอทธพลการแสดงของประเทศเพอนบาน 3. มาจากกลมชน

ในจงหวดปตตานการแสดงมะโยงไดปรากฏขนเมอประมาณ 400 กวาป ในสมยราชนฮเยาปกครองเมองปตตาน เมอวนท 12 สงหาคม 2155 และปรากฏเปนหลกฐานอกครงในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3) แหงกรงรตนโกสนทรวาไดมการแสดงมะโยงขนทในกรงเทพฯ ซงมดวยกนหลายคณะ ท าใหสนนษฐานไดวาการแสดงมะโยงในครงแรกนาจะเปนการแสดงในราชส านกมากอน จงไดรบสมญานามวา “มะโยงรายา” ตอมาเปลยนรปแบบการปกครองจากเจาเมองปกครองมาเปนผวาราชการปกครองเมองแทน จงท าใหการแสดงมะโยงคอยๆ แพรหลายมาสระดบประชาชนในทสด การแสดงมะโยงในจงหวดปตตาน เปนการแสดงทมความเชอเกยวกบภตผวญญาณและไสยศาสตร ซงเปนความเชอดงเดมของบรรพบรษชาวไทยมสลม เนองจากเดมบรเวณเมองปตตานมพวกคนปา หรอพวกเงาะทนบถอภตผและธรรมชาตตางๆอาศยอย ตอมาเมอมกลมชนชาวมสลมและชาวสยามเขามาและมอ านาจมากกวา กลมชนดงเดมจงกลายไป เหลอเพยงความเชอดงเดมแฝงไวในพธกรรมของการแสดงตางๆ อาท มะโยง มะตอร ลเกฮล ลงปง เปนตน ดงนนจงอนมานไดวานาจะมการแสดงมะโยงในเมองปตตานมากอนสลตานอสมาเอลชาฮตงเมองปตตานและคงจะนยมแสดงกนอยางแพรหลาย ตอมาในสมยราชนฮเยาปกครองบานเมองจงท าใหมผพบเหนการแสดงชนดนเกบบนทกไวเปนหลกฐาน และทงนกคงจะมการแสดงมะโยงในเมองปตตานมาตลอดจนถงปจจบนน (2543) ปจจบนคณะมะโยงในจงหวดปตตาน ทยงคงแสดงอยมเพยง 3 คณะ คอ คณะมะโยงเมาะแตลอเกาะ หรอคณะเปาะเตาะ คณะมะโยงเจะกาแว และคณะสรปตตาน ทงนจาก 3 คณะทเหลออยในปจจบนน (2543) จะมเพยงคณะสรปตตานเพยงคณะเดยวเทานนทยงคงรบแสดงมะโยงทง 3 แบบ ไดแก เพอประกอบพธกรรม เพอความบนเทง และเพอการสาธต โดยทอก 2 คณะไมรบจดแสดงมะโยงแตรบแสดงเปนพอหมอรกษาไขในพธกรรมมะตอรเทานน วทยานพนธฉบบนศกษาการแสดงมะโยงของคณะสรปตตาน คณะสรปตตาน มนายเจะเตะ ดอมอ เปนผรเรมกอตง จากคณะมะโยงเปาะวอของนายอาแว เมาะหะมะ เมอประมาณ พ.ศ. 2500 มนกแสดงในคณะประมาณ 11 คน โดยตงคณะมาประมาณ 55 ป โดยมความสามารถดานการ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

166

แสดงพนบานของจงหวดปตตานทนอกเหนอไปจากการแสดงมะโยงหลายอยาง เชน สละ รองเงง ตอร เปนตน การแสดงทมชอเสยงของคณะนคอ มะโยง สละ และตอร โดยเฉพาะการแสดง มะโยงทจดเปนการแสดงทมช อเสยงมากทสด

วตถประสงคในการแสดงมะโยง 1. การแสดงมะโยงเพอประกอบพธกรรมจะมล าดบขนตอนในการแสดง 6 ขนตอน คอ พธบชาคร การโหม

โรง ร าเบกโรง แสดงเปนละคร ปดการแสดง และพธแกสนบน ซงพธแกสนบนจะกระท าวนสดทายของการแสดงมะโยง เวลาประมาณ 04.00 น. ปจจบนพบการแสดงมะโยงเพอประกอบพธกรรมจะพบมากทสด โดยเฉพาะในพธกรรมมะตอร สวนวนและเวลาทใชในการแสดงมะโยงแตละครงจะมากหรอนอยขนอยกบโอกาสทใช

2. การแสดงมะโยงเพอความบนเทงจะมข นตอนในการแสดงเพยง 5 ขนตอน คอ พธบชาคร การโหมโรง ร าเบกโรง แสดงเปนละคร ปดการแสดง

3. การแสดงเพอการศกษาจะมข นตอนในการแสดงเพยง 2 ขนตอนเทานน คอ การโหมโรง และการร าเบกโรง องคประกอบการแสดงมะโยง โรงหรอเวทของมะโยง โรงทใชในการแสดงมะโยง เรยกวา “ปงซล หรอปงงง หรอปากง” โรงมะโยงของการแสดงมะโยงเพอความบนเทง และเพอประกอบพธกรรมวธการสรางเหมอนกน แตกตางทอปกรณในการสรางโรงแสดงมากกวา โรงมะโยง มลกษณะเปนเพงหมาแหงน หลงคามงจาก เสานยมท าจากไมไผมจ านวน 8-11 ตน ดานหนาใชฉาก หรอมานปดกน ใหมชองออกหนาโรงได 2 ชอง ดานหนา ดานขางใชล าไมไผทอดขวางดานละ 1 ล า โดยผกตดกบเสาโรง กนระหวางคนดและนกแสดง พนโรงปทบพนดนหรอพนหญาดวยเสอกระจดหรอเตย ความเชอส าคญในการสรางโรงมะโยง คอสวนทเปนมมแหลมของโรงจะตองไมขวางตะวน ส าหรบโรงแสดงมะโยงเพอประกอบพธกรรมภายในโรงตองม คอ เสาท 2 ทางดานทศเหนอเปนต าแหนงของบอมอ ซงถอวาเปนเสาครจะตองประดบตกแตงดวยใบโกสนเงน โกสนทอง และตนกระเชาสดา หากไมมอาจใชยอดออนของตนหมากและดอกไมเจดส ตรงกลางเพดานหลงคาโรงพธจะใชผาสเหลองหรอสขาวผกมดทงสมม เครองแตงกายมะโยง จะมลกษณะแตกตางกนตามประเภทของตวละคร และตวละครทส าคญไดแก เปาะโยง มะโยง ตวตลก และพเลยง การแตงกายสวนมากจะเลยนแบบการแตงกายของผหญงและผชายมสลม โดยจะแตงตามฐานะของตวละครในเรองทแสดงและอปกรณประกอบการแสดงจะมหวายแส กรช มดคลก พรา และขวาน เครองดนตร คอ วงดนตรมะโยง ซงประกอบไปดวย เครองดนตรด าเนนท านองและประกอบจงหวะ ไดแก ซอรอบบ ปซนา ไอโอลน กลองฆอแน ฆง จอแระ ฉง ฉาบ และร ามะนา ทงนในการแสดงมะโยงครงหนงจะใชดนตรมากหรอนอยในการบรรเลงนนขนอยกบจ านวนนกดนตรและความสามารถของนกดนตร เครองดนตรทถอเปนหวใจอนส าคญในการแสดงมะโยง คอ ซอรอบบ และฆง เพลงทใชประกอบการแสดง แบงตามขนตอนในการแสดง โดยพธบชาคร ซงเปนขนตอนแรกมเพลงทใช 4 เพลง การโหมโรงมดวยกนหลายเพลงจะเลอกประมาณ 12 เพลง ซงการแสดงแตละครงจะตองเรมดวยเพลงปตารเปาะโยง บาระและหนาซอปเกร สวนเพลงอนๆ สามารถเลอกใชใหเหมาะกบเนอเรอง และขนตอน ปดการแสดงจะใชเพลงในตอนแสดงเรอง หรอใชเพลงในการเตนรองเงงกได เรองทแสดง มทงเรองในทองถนรบมาจากชวา มลาย อนเดย เน อเรองจะเกยวกบความรก มคตสอนใจ มอทธฤทธปาฏหารย ซงเรองทน ามาแสดงมทงหมด 12 เรอง แตเรองทนยมแสดงทสดมดวยกน 2 เรอง คอ เดวามดอและกอดงมส โดยแตละเรองจะเรมแสดงตงแตเวลาประมาณ 20.00 – 24.00 น. จ านวนวนทจดแสดงในแตละเรองจะแตกตางกนตามความยาวของเนอเรอง ซงจะมตงแต 1 คนจนถง 4 คน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

167

ผชม ไมจ ากดในเรองเพศ อาย แตผชมสวนมากจะเปนคนทฟงและพดภาษามลายถนปตตานโบราณได ซงจะอยในวยผใหญ คอ อายประมาณ 30 – 50 ปเสยเปนสวนมาก ทงนการแสดงของคณะสรปตตาน มข นตอนการร าเบกโรงทง 3 รปแบบ ซงถอเปนขนตอนทส าคญและเปนเอกลกษณของการแสดงมะโยง โดยการร าเบกโรงมะโยงของคณะสรปตตานทง 5 เพลง คอ ลาฆฆอ เงาะบางง ลาฆปเกร ลาฆกอแยมะ ลาฆตอเลาะมานงาน และลาฆปาเงมางาโซะ นนจะมเพลงรองและเพลงดนตรทใชประกอบการร า 5 เพลงดวยกน ซงเพลงรองนสวนมากตวพระเอกจะเปนผรอง โดยทในการร าเบกโรงมะโยงนนเมอนกแสดงรองเพลงเพอประกอบการรายร านนจะตองฟงท านองจากซอรอบบ(ซอสามสาย)เปนหลก และจะขนเสยงรองตามโนตซอ แตในขณะการร าจะใชฟงจงหวะจากเครองท าจงหวะ กลองเปนตวควบคมจงหวะ เพราะฉะนนในการร าเบกโรงมะโยงทงเพลงรอง เพลงดนตรจงมความส าคญ การร าเบกโรงมะโยงทง 5 เพลงไมใชการตบทตามเนอรอง แตทาร าจะสอดคลองกบความหมายของแตละเพลง โดยการร าเบกโรงทง 5 เพลงประกอบไปดวยกระบวนทาร าทง 16 กระบวนทา มทายอย 173 ทา แตในการร าจะมศพทเฉพาะทเปนทาพนฐานเพยง 5 ทา คอทาวงมะโยง ทาจบมะโยง ทาปเกร ทาตอเลาะมานงาน และทาร าสาย มะโยง กระบวนทาร าทมก าหนดไวกมเพยง 5 กระบวนทาร า คอ กระบวนทาร าฆอเงาะบางง กระบวนทาร าปเกร กระบวนทาร ากอแยมะ กระบวนทาร าตอเลาะมานงา และกระบวนทาร าปาเงมางาโซะ การร าเบกโรงมะโยงในแตละเพลงจะมจ านวนผร าแตกตางกน โดยลาฆฆอเงาะบางง และลาฆตอเลาะมานงา มผร าคนเดยว คอ เปาะโยง สวนลาฆปเกร ลาฆกอแยมะ ประกอบไปดวยผร าตงแต 2 คนขนไป โดยมเปาะโยง มะโยง และพเลยง ลาฆปาเงมางาโซะ ประกอบไปดวยผร า 3 คน คอ เปาะโยง และตวตลก 2 คน ลกษณะทาร าทใชในการร าเบกโรงมะโยงทง 5 เพลง มดงน

1. ลกษณะการใชมอและแขน 7 ลกษณะ คอ มอตงวง มอจบ ชนว แบมอ พนมมอ ก ามอ และมอถออปกรณ มทาใชมอและแขนในการตงวงดานหนาพบมากทสด สวนการใชมอและแขน ม 3 ระดบ คอ ระดบศรษะ ระดบอก และระดบต ากวาเอว มการใชมอและแขนระดบอก

2. มการใชศรษะ 4 ลกษณะ คอ ตงตรง กมหนา ลกคอซายและลกคอขวา มทาร าในลกษณะตงตรงมากทสด 3. ลกษณะของการใชล าตว 4 ลกษณะดวยกนคอ ลกษณะของตงตรง ลกษณะของล าตวทโนมมาดานหนา

ลกษณะของล าตวทเอนไปขางหลง และลกษณะของล าตวทใชในการสายสะโพก มลกษณะของล าตวทตงตรงมากทสด 4. มลกษณะของการใชเทาและขา 10 ลกษณะ คอ นงกบพนในลกษณะคลายขดสมาธ นงกบพนในลกษณะ

นงทบเทาขวา นงกบพนในลกษณะทานงทบเทาซาย นงลกษณะคลายการคกเขา นงพบเพยบหรอขดสมาธ ยนงอเขาเลกนอย ยนตรง ย าเทา ยกเทา และกระทบเทา ซงผลจากการน าลกษณะการใชเทาและขาเหลานมาวเคราะหพบวาลกษณะของการกาวเทาพบมากทสด ทศทางการเคลอนไหวการร าเบกโรงมะโยงทง 5 เพลง ม 6 ลกษณะดวยกนคอ การเคลอนไหวในทศหนาเวท การเคลอนไหวในทศซายของเวท การเคลอนไหวในทศขวาของเวท การเคลอนไปทางดานขางทางซายของเวท การเคลอนไหวไปทางขวาของเวท และการเคลอนไหวในลกษณะเปนวงกลม โดยผร ามกเคลอนไหวในลกษณะเปนวงกลมมากทสด

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

168

ลกษณะเดนของการร าเบกโรงมะโยง 1. เครองแตงกายของนกแสดงมะโยง ทมลกษณะเฉพาะของการแสดงชนดน คอ แตงกายเลยนแบบเครอง

แตงกายของชาวไทยมสลม 2. เครองดนตรทใชประกอบการการร าเบกโรงมะโยงโดยเฉพาะซอรอบบจะใชบรรเลงกอนร าเบกโรงทง 5

เพลงทกครง 3. เพลงรองและภาษาทใชในการแสดงมลกษณะเฉพาะ คอ ภาษามลายถนปตตานโบราณ โดยเพลงรองผ

แสดงจะเปนผรองเองและมลกครองรบ 4. ท านองและจงหวะเพลงทมลกษณะเฉพาะของการร าเบกโรงมะโยง 5. ทานงในการร าเบกโรงทเปนลกษณะเฉพาะมดวยกน 3 แบบ คอ

- นงในลกษณะขดสมาธโดยเทาทงสองไมขดกน เทาขวายนไปดานนอก - นงในลกษณะทบเทาขางใดขางหนง โดยเทาอกขางหนงตงเขาขน - นงในลกษณะเหมอนการคกเขา แตเขาทงสองไมวางตดพน

6. อปกรณทใชประกอบการแสดงของตวเปาะโยง คอ หวายแสทใชเพอต แกลงตวตลก นอกจากลกษณะเดนทพบจากการศกษาวเคราะหทงหมด ผวจยยงพบวาการแสดงมะโยงในปจจบนสะทอนใหเหนถงวถชวต ศลปวฒนธรรม และประเพณของการแสดงมะโยงของชาวไทยมสลมในเมองปตตาน หรอจงหวดปตตานไดเปนอยางด ซงจะเหนไดวาปจจบนนการร าเบกโรงทง 5 เพลงจะไมคอยปรากฏการร าทง 16 กระบวนทาร า ทงนกเนองมาจากปจจยหลายอยางเตมท สงผลกระทบตอการร าเบกโรงมะโยงใหมปรากฏการร านอยลง ดงน

1. ความเชอในศาสนาอสลาม ทจะเชอวาการแสดงมะโยงขดกบหลกค าสอนในศาสนาอสลามทมงเนนใหเชอพระอลเลาะหเพยงพระองคเดยว ซงจะเหนไดวาการแสดงมะโยงในชวงการร าเบกโรงจะมความเชอทสบทอดมาจากบรรพบรษ เชน ความเชอในเครองดนตร เชอในเรองสงศกดสทธ ดงนนจงท าใหการร าเบกโรงมะโยงทง 5 เพลง ในปจจบนสวนมากจะร าเบกโรง จะไมปรากฏครบทกกระบวนทาดงทผวจยไดกลาวมา เพราะเกรงวาจะถกโจมตวาขดแยงกบศาสนา

2. สภาพสงคมและวถการด าเนนชวตทเปลยนแปลงไป ในปจจบนทยอมรบวฒนธรรมแบบตะวนตก เชน ภาพยนตร โทรทศน วงดนตรลกทงเขามาแทนทการแสดงพนบาน ดงนนเพอความอยรอดของการแสดงมะโยงจงตองปรบปรงการแสดงใหเปนทนยม โดยมงเนนในเรองความสนกสนาน ในขนตอนการแสดงเปนเรองมากกวาการร าเบกโรง และมงเนนในเรองความรวดเรวในการแสดง จงเหนไดวาในปจจบนนปรากฏทาร าเบกโรงมะโยงเพยงไมกทาเทานน

3. การสอสารดวยภาษาทจ ากดอยในวงแคบถอเปนอปสรรคส าคญทท าใหการร าเบกโรงมะโยงทง 5 เพลงไมเปนทนยม เนองจากการร าเบกโรงมเพลงรองประกอบทาร าซงเปนภาษามลายถนปตตานท าใหผชมตางวฒนธรรมยากทจะเขาใจและซาบซงกบการร า

4. ระยะเวลาในการแสดงซงในปจจบนนจะเหนไดวาเวลาในการแสดงมะโยงสวนมาก จะใชเวลาในการแสดงเพยง 1-2 ชวโมงเทานน ดงนนเพอใหการแสดงมะโยงจบลงในเวลาทก าหนด ขนตอนในการร าเบกโรงทมทงหมด 5 เพลงจงถกตดออก โดยสวนมากจะนยมร าเบกโรงลาฆฆอเงาบางง

5. การถายทอดจากบคคลลกษณะของทาร าทปรากฏอยในการร าเบกโรงมะโยงนน นกแสดงจะตองไดรบการคดเลอกใหเปนผร าเบกโรง ซงจะตองเปนผทมความสามารถทงการรองและการร า ทงนการถายทอดจากบคคลหนงสบคคลหนงนนตองผานกระบวนการในการเลยนแบบและกระท าตามเพอใหสบทอดนนสมบรณทสด ทงนเนองจากการร าเบกโรงมะโยงผร าจะตองมความสามารถทงการรองและการร าดงทไดกลาวมาแลว ดงนนผร าตองใชความสามารถพเศษในการจดจ าทาร า ซงจะเหนวาความสามารถของแตละ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

169

บคคลในการร ายอมแตกตางกน และมผลท าใหทาทางการร าทบคคลหนงรบสบทอดมาจากอกบคคลหนงนนมลกษณะทาร าเบกโรงทตางกนออกไปอนจะเปนสาเหตหนงทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงของทาร าทใชในการเบกโรงมะโยง

6. สขภาพของนกแสดง เนองจากในปจจบนนนกแสดงมะโยงทจะเปนผร าเบกโรงมะโยงนน สวนมากจะเปนผสงอายทไมคอยสมบรณ ประกอบกบเวลาทใชในการร าเบกโรงมะโยงนนจะใชเวลานาน คอ ประมาณ 1 ชวโมง โดยทนกแสดงตองรองและร าเองจงท าใหการร าเบกโรงนนตดกระบวนทาตางๆ ออกและเนนทการรองเพลงมากขน โดยสวนมากจะเลอกร าเบกโรงเฉพาะเพลงแรก คอ เพลงฆอเงาะบางงเทานน เพอจะเปนการถนอมสขภาพนกแสดง

7.3.3ละครพนบานภาคอสาน มวทยานพนธทศกษาเกยวกบหมอล ากกขาขาว โดยสขสนต แวงวรรณ มรายละเอยด ดงน

ประวตความเปนมา พ.ศ. 2475 หมอล าหมเรมปรบปรงตวเองและมพฒนาการ แตยงคงองคประกอบการแสดง สวนใหญตาม

รปแบบของลเก พ.ศ. 2480 หมอล าเรมมทศทางทชดเจน โดยเพมกลอนล าเขาไป ลดการเจรจาใหนอยลง จนเกดเปนรปแบบ

การแสดงของหมอล า พ.ศ. 2485 - พ.ศ. 2495 ความนยมหมอล าหมมมากขน มหมอล าเกดขนมากมายหลายคณะ ท าใหแตละคณะ

พยายามหาความแปลกใหมสรางเปนเอกลกษณทเดนทสดของตนเอง โดยมการเปลยนแปลงทงรปแบบเครองแตงกายและกระบวนการแสดง พ.ศ. 2495 หมอล ากกขาขาวแยกตวออกจากหมอล าหม สนนษฐานวามถนก าเนดในแถบอสานตอนกลาง โดยเฉพาะจงหวดขอนแกนและรอยเอด โดยไดรบความนยมสงสดในพ.ศ. 2503 พฒนาการของหมอล ากกขาขาวแบงออกไดเปน 5 ยค กลาวคอ

ยคก าเนด (ระหวาง พ.ศ. 2495-2499) ในชวงแรกหมอล ากกขาขาวยงไมมรปแบบการแสดงทเปนเอกลกษณเฉพาะตว แตการทใชผหญงแสดงเปน

พระเอกกนาจะเปนจดเรมตนของรปแบบเฉพาะตว โดยเปนชวงการทดลองเพอฟงเสยงตอบรบจากผชมโดยทวไปในชมชน โดยการนงกางเกงขาสน สวมเสอเชต ใสถงเทายาวถงเขา ตลอดจนสวมหมวกปกของพระเอกทเปนผหญงสามารถจงใจผชมไดในระดบหนงโดยเฉพาะเพศชาย อาจกลาวไดวา หมอล ากกขาขาวมสวนส าคญในการปฏวตการแตงกายของอสานแบบวฒนธรรมตะวนตกกเปนได

ยคสรางความนยม (ระหวาง พ.ศ. 2499-2503) ยคนเกดกระแสตอตานจากผหญง เนองจากในงานบญกศลทตองจดหามหรสพมาแสดง สวนใหญผชายเปน

ผวาจาง จงมกจางหมอล ากกขาขาวมาแสดง ท าใหผหญงสวนใหญไมพอใจเนองจากเหนวาเปนการแตงกายทไมสขภาพ ท าใหเกดกระแสตอตาน

ยคทอง (ระหวาง พ.ศ. 2503-2508) นบเปนชวงทหมอล ากกขาขาวไดรบความนยมสงสด เนองจากโทรทศน เทคโนโลยการสอสารสมยใหมม

บทบาทในสงคมชนบทอสานมากขน ท าใหผชายอสานรบเอาวฒนธรรมตะวนตกไวอยางไมรตว การนงกางเกงกลายเปนเรองธรรมดา ตลอดจนกระแสตอตานจากผหญงนอยลง สาเหตจากความชนชมในการแสดงทผหญงสวมบทบาทพระเอกตอสและเอาชนะกบผรายได ท าใหเปนทถกอกถกใจของผชมทเปนหญง โดยมกนยมแสดงในจงหวด

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

170

ขอนแกน รอยเอด มหาสารคาม บรรมย เพชรบรณ แตไมไดรบความนยมในจงหวดอบลราชธานเนองจากมหมอล าท านองอบลซงไดรบความนยมอยแลว

ยคเสอม (ระหวาง พ.ศ. 2508-2515) เนองจากมการพฒนาโดยน าเทคโนโลยสมยใหมเขามาประกอบการแสดง มการใชแสงส ฉาก การหาน า

นวนยายเรองอนๆ ทเขากบยคสมยมาแสดงท าใหหมอล ากกขาขาวเสอมความนยมลง สาเหตของการเสอมความนยม

1. หมอล าเพลนมกระแสความนยมมากขน เปนทนยมของคนทวไป การฝกซอมงายใชเวลานอย โดยเฉพาะทวงท านองล าทรวดเรว เราใจ คาจางถกกวา

2. ผแสดงหมอล ากกขาขาวโดยเฉพาะพระเอกทงสามคนจะตองฟอนไดสวยงาม ซงตองใชเวลาในการฝกหดนานมากกวาจะออกแสดงได

3. การมครอบครวแลวเลกแสดง โดยเฉพาะนกแสดงหญงมกหยดการแสดงถาวรเนองจากภาระในการเลยงดลกและครอบครว

4. จากเดมเครองแตงกายทเปนความแปลกใหม กลายเปนเครองแตงกายทใชในชวตประจ าวน เนองจากกระแสวฒนธรรมตะวนตกไดแพรหลายเขามามบทบาทสงคมชนบท

5. เรองทใชแสดงใชไดเพยงเรองเดยวคอ สงขศลปชย ซงไมทนกบยคสมยทตองมการเปลยนแปลง 6. ปญหาขดแยงภายในคณะโดยเฉพาะเรองเกยวกบการเงน 7. หมอล าเพลนไดรบความนยมมากขน

ยคฟนฟ (ระหวาง พ.ศ. 2518-2528) หลงจากทหมอล ากกขาขาวไมมการแสดงประมาณ 3 ป กไดมการฟนฟอกครงภายใตชอคณะวา คณะเพชรส

มวง โดยพอส (ไมทราบนามสกล) ไดปรกษากบพอชาล เพชรสงครา เกยวกบกลอนล าและรวมมอกนตงคณะหมอล าขน ซงมพระอธการพลสวรรคและพอทองปนเปนคนจดกลอนล าของพอชาลและมการแจกจายกลอนใหกบลกวงเพอน ากลบไปทองกอนทจะรวมตวกนซอม คณะเพชรสมวงท าการแสดงไดประมาณ 2 ป กเกดการขดแยงกน พอสยงคงใชชอคณะเพชรสมวงเหมอนเดม สวนพอชาลและพอทองปน พระอธการพลสวรรคแยกไปตงวงใหมใชชอคณะ ช วาทะศลป

ชวงฟนฟนไดมการน าเอาเครองดนตรสากลมาประกอบการแสดง เชน กลองชด ทรมเปตฯลฯ ท าใหไดรบความนยมอกครง แตดวยเหตผลเกยวกบปญหาขดแยงเรองการเงนท าใหคณะ ช วาทะศลปตองยตการแสดง จากนนกไมปรากฏการแสดงหมอล ากกขาขาวอกจนถงปจจบน

ลกษณะการแสดงของหมอหมอล ากกขาขาว

พธกรรมในการแสดงล ากกขาขาว พธกรรมความเชอเกยวกบเวทแสดง ของหมอล ามเวทแสดงของตนเอง มขอหามตงเวทหนหนาไปทางทศ

ตะวนตก ในกรณการจดตงเวทแบบถาวร ผอาวโสหรอหวหนาคณะจะท าพธตอกตะป 2 ดอกลงทพนดนหลงเวทเชอวาปองกนคณไสยจากคณะหมอล าอนๆ ได พธกรรมเกยวกบคายออ เปนการบชาครอาจารยเพอสรางขวญและก าลงใจในการแสดง สงของทใชในพธตงคายออย อาท ขนหา คอ เทยนและดอกไมอยางละ 5 ค ซวยส คอ ใบกลวยพบเปนกรวย 4 อน หว แวน คอ กระจกเงา เปนตน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

171

เมอจดเตรยมสงของตางๆ ครบถวนแลวผท าพธจะยกคายออขนเหนอศรษะ แลววางลงจงเรมไหวคร ส าหรบคาถาคายออนน สวนใหญผท าพธจะไดรบการถายทอดมาจากครบาอาจารย

ขนตอนการแสดง 1. ขนเตรยมความพรอม เมอเดนทางใกลสถานทแสดงกจะมการตโทนเปนจงหวะเพอเปนสญญาณบอกให

ทราบวาหมอล าเดนทางมาถงแลว อกนยหนงกเพอท าความเคารพและขออนญาตตอเจาหนาทดวย เมอถงสถานทแสดงกจะชวยกนเตรยมอปกรณประกอบการแสดง เวลาประมาณ 18.30 น. กจะเรมแตงหนา แตงตว เวลา 20.30 น. จะท าพธตงคายออบชาคร และสงศกดสทธกอนทจะเรมแสดงในเวลา 21.00 น.

2. ขนตอนการแสดง จะแบงออกเปน 3 ชวง คอ ชวงกลาวน า โดยเรมจากหวหนาคณะหรอผแสดง ชายทอาวโสกลาวทกทายผชม เพอเปนการแนะน าคณะ

หมอล า ซงจะมลกษณะคลายกบการออกแขกของลเก ชวงนจะใชนกแสดงหญงอยางนอย 3 คน ออกมาแสดงระบ า ตอมาไดพฒนาเปนการเตนโชว

ชวงด าเนนเรอง ชวงนหวหนาคณะหรอผแสดงชายอาวโสจะเลาเรองราวตางๆ ทจะแสดงเพอใหผชมคลอยตาม แลวเรมแสดง

ชวงสรปล าลา เมอแสดงมาจนถงประมาณ 6 โมงเชา หวหนาคณะหรอผแสดงชายจะกลาวสรปเรองราวทงหมด และใหขอคดเตอนใจกบผชายโดยใหยดหลกธรรมทางพทธศาสนา จากนนกอวยพรใหผชมเดนทางกลบใหสวสดภาพ

3. ขนหลงการแสดง เมอจบการแสดงผแสดงกจะเปลยนเสอผา ลางหนา พรอมทงเกบอปกรณตางๆ ใหอยในสภาพพรอมทจะเดนทางตอไป นาฏยลกษณในการแสดงหมอล ากกขาขาว การฟอนกกขาขาวมลกษณะของการใชจงหวะทรนแรงเมอน ามาเปรยบเทยบกบการร าตามแบบนาฏศลปไทย การจบมอทไมตดกน การบดเขาไปมาซายขวา การสายสะโพก การเอนตวไปดานหลง ซงการแสดงของพระเอก คอ สงขทอง สโห และสงขศลปชย มการก าหนดการฟอนไวเปนแบบแผนของแตละคณะ สวนผแสดงอนฟอนไดโดยอสระ ซงสงส าคญทแสดงเอกลกษณของหมอล ากกขาขาว คอผแสดงและการฟอนของพระเอก ตองมการฟอนพรอมกนในการออกแสดงแตละครง การฟอนหมเชนน เกดขนในชวงทเรยกวา ล าตอนไป ซงเปนตอนทตวพระเอก หรอตวอนๆ จะลาไป

องคประกอบการแสดงของหมอหมอล ากกขาขาว เอกลกษณเฉพาะตวทโดดเดนทสดคอ การใชผหญงแสดงเปนพระเอก เลยนแบบทาทางและการแตงกายของ

ผชาย การแตงกาย โดยนงกางเกงขาสน สวมเสอเชต ใสหมวกปก สวมถงเทาขาวถงเขา การนงกางเกงขาสนเปดให

เหนโคนขาขาวจงไดชอวาหมอล ากกขาขาว และเปนทนยมของคนดโดยเฉพาะเพศชาย เรองทแสดง มเพยงเรองเดยว คอ สงขศลปชย ผแสดงทกคนวาดล าประกอบแคนแปด และแคนเกา ท านอง

ล าราย ล าโศก และล าตอนไป สามารถแสดงไดทงกลางวนและกลางคน ตามงานบญตางๆ ทมผวาจาง เพลงทใชในการแสดง กลอนล าของหมอล ากกขาขาว ซงมอยดวยกนถง 3 ท านอง คอ ท านองล าราย ท านองล าโศก ท านองล าตอนไป ทง 3 ท านองมความหมายในการล าตางกนคอ

ท านองล าราย คอ การล าบรรยายเกยวกบเรองราวชมนก ชมธรรมชาต

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

172

ท านองล าโศก เปนท านองทโศกเศรา ส าหรบล าในตอนทโศกเศราเสยใจอนเกดจากการพลดพราก และแสดงถงความดในการทไดสงหนงสงใดโดยไมคาดฝน

ท านองล าตอนไปเปนการล าเพอแสดงถงผแสดงจะเดนทางไปสถานทใดทหนง 7.4 องคประกอบในการแสดงละคร มวทยานพนธทศกษาเกยวกบองคประกอบในการแสดงละคร จ านวน 3 ฉบบ แบงเนอหาทไดจากการสงเคราะห ดงน

7.4.1ความเชอ จารตขนบธรรมเนยมในการแสดงละคร การร าของผประกอบพธในพธการไหวครโขน-ละคร

ประเมษฐ บณยะชย ศกษาการประกอบพธไหวครโขน-ละคร โดยพบวาผประกอบพธเปนบคคลทมความส าคญสงสดในฐานะประธานของเหลาศลปนหรอศษย และมหนาทเปรยบเสมอนสอตดตอระหวางเทพเจา ครอาจารยและศษยปจจบน และบทบาทของพระภรตฤาษมาประกอบพธครอบใหศษย ผประกอบพธตองผานการคดเลอกจากทมคณสมบตดานวยวฒ คณวฒ และสงส าคญคอการไดรบมอบกรรมสทธจากครผประกอบพธทานเดม หรอการรบพระราชทานครอบจากพระบาทสมเดจพระเจาอยกอน โดยมความเชอวา หากครผประกอบพธยงสามารถท าพธไดอย ผรบมอบกรรมสทธจะไมท าการตตวเสมอครดวยการประกอบพธไหวคร พธไหวครโขน-ละคร ไดรบอทธพลความเชอดงเดม คอการนบถอผ ความเชอจากศาสนาพราหมณ และความเชอในศาสนาพทธ ซงความเชอทง 3 สามารถรวมอยในการประกอบพธไหวครไดอยางกลมกลนไมมความขดแยง ประกอบดวย ความเชอเรองการนบถอผ เปนความเชอเกยวกบเมอมการบวงสรวงบชาจนผเกดความพอใจจะบนดาลความสขใหแกผบชา ซงผในทนคอครอาจารยทางดานนาฏศลปทถงแกกรรมแลว พบในพธการเซนสงเวยอาหารดบ หรออาหารทครชอบเมอมชวตอย ความเชอตามศาสนาพราหมณ ทวานาฏยศาสตรเกดจากพระอศวร และมเทพเจาองคอนมสวนรวม จงเกดการเชญพระภรตฤาษมาประกอบพธกรรมทางนาฏศลป ความเชอตามหลกศาสนาพทธ เปนความเชอเรองความกตญตอผมพระคณ จงเกดพธกรรมไหวครขนเพอระลกถงพระคณคร ครในนาฏศลปไทยแบงออกเปน 1. ครทเปนมนษย และยงมชวตอย 2. ครทเปนมนษย เสยชวตแลว และยงอยในสภาพของผ 3. ครทเปนเทพเจา ทเกยวของกบนาฏศลป ตามลทธความเชอในศาสนาพราหมณ 4. วตถสงของทมคณตอวชาชพ เชนศรษะโขน อาวธในการแสดง ฉาก อปกรณประกอบการแสดงทกชนด 5. ครพกลกจ า คอครทมไดสอนโดยตรงแตไดมการแอบจดจ าทาร าของทานมาใช

ทงนมวฒนธรรมทประกอบดวยความเชอและแนวทางปฏบตเปนสงก าหนดพฤตกรรมของศลปนทางนาฏยศลปใหเปนไปในแนวทางเดยวกน ทเรยกวา คานยมเปนปจจยสนบสนนใหเกดพธกรรมไหวครโขน-ละครในเรอง ความกตญ การส านกในหนาทและการรจกฐานะของตน การสรางความสามคคในหมคณะ และการใหอภยซงกนและกน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

173

ประเดนขอความรในงานวทยานพนธ เปนการศกษาประวตความเปนมาของพธไหวครโขน-ละครตามแบบพธหลวง ซงหมายถง พธในราชส านก หรอในราชการทกรมศลปากรเปนผจดขน ตามหลกฐานทสามารถสบคนไดสามารถแบงผประกอบพธไดเปน 3 ยค คอ

ยคท 1 พ.ศ.2397-2478 พระราชส านก ในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ไมปรากฏหลกฐาน

ยคท 2 พ.ศ.2488-2527 กรมศลปากร

ยคท 3 พ.ศ.2527 ถงปจจบน พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9

พระราชทานครอบประธานผท าพธไหวคร ในวนท 25 ต.ค. 2527 เนองจากนายอาคม สายาคมเสยชวตโดยไมไดมอบกรรมสทธใหใคร

นายธรยทธ ยวงศร เสยชวต

นายธงไชย โพธยารมย เกษยณอายราชการ

นายทองสก ทองหลม เสยชวต

นายอดม องศธร เกษยณอายราชการ

นายสมบต แกวสจรต

หมายเหต ขอมลทเปนตวอกษรเอน เปนขอมลจากผวจยในปทท าการวจย พ.ศ. 2552 พธไหวครโขน-ละคร แบงออกเปน 3 ภาค 1. ภาคพธสงฆ เปนการนมนตพระสงฆมาสวดมนตตอนบายวนพธ และนมนตมารบถวายภตตาหารเชาวนพฤหสบด ซงเปนรปแบบดงเดม ปจจบนมทงการปฏบตแบบเดม และนยมการจดพธสงฆในเชาวนพฤหสบดวนเดยวกบทประกอบพธ 2. ภาคพธไหวคร เปนการประกอบพธบชาคร มข นตอนโดยสงเขป คอ การบชาพระรตนตรยเสกน ามนต ชมนมเทวดา เชญครเขาตว เชญครเทวดา มนษย อสรมาเขารวมพธ บชาครดวยการสรงน า จณเจม แลวถวายพลกรรมดวยเครองสงเวยกระยาบวชตางๆ

นายเกษ(พระราม) พ.ศ.2397 สมยรชกาลท 4

สนนษฐานวาประกอบพธถงตนรชกาลท5

นายนม(อเหนา) พ.ศ.2424 สมยรชกาลท 5

พระยานฏกานรกษ (ทองด สวรรณภารต) สมยรชกาลท6-7

หลวงวลาศวงงาม(หร า อนทรนฏ) พ.ศ.2488-2505 มอบกรรมสทธให

นายอราม อนทรนฏ(ตวยกษ) นายอาคม สายาคม (ตวพระ)

ม.ร.ว.จรญสวสด สขสวสด(ตวพระ)

นายอาคม สายาคม พ.ศ.2505-2525

ม.ร.ว.จรญสวสด ศขสวสด ผประกอบพธนอกราชการแตไดรบเชญให

ประกอบพธใหกรมศลปากร พ.ศ.2525-2527 แทนนายอาคม สายาคม ทเสยชวต

กระทนหน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

174

3. ภาคพธครอบ ผประกอบพธสมมตตนเปนพระภรตฤาษ เขาสมณฑลพธเพอครอบรบศษย ครอบเพออนญาตเปนคร ครอบเพอถายทอดทาร าหนาพาทยขนสง(องคพระพราพ) ครอบเพอมอบกรรมสทธใหเปนผประกอบพธไหวคร สญลกษณในการครอบ หรออปกรณทใหในการครอบ ไดแก หวโขนและศรษะคร คอพระภรตฤาษ พระพราพ เทรด อาวธและอปกรณทใชในการแสดง หรอสมดต าราไหวคร หลงพธครอบ เปนขนตอนการกลบจากท าพธของพระภรตฤาษ วธการครอบ ของผประกอบพธแตละทาน พบวามกมความแตกตางในจ านวนการเรยกเพลงหนาพาทย จ านวนการร าน าศษยในเพลงหนาพาทยตางๆ และจ านวนการร าในฐานะผประกอบพธ ทงนขนอยกบเหตผล ความเหมาะสม ความจ าเปน ตามแตผประกอบพธแตละทาน อาท นายอาคม สายาคม ไดปรบใหน าการร าหนาพาทยโปรยขาวตอกดอกไมทเคยอยในภาคพธไหวคร มาไวหลงเสรจสนพธครอบ เนองจาก ไมตองการใหมการเหยยบย าขาวตอกดอกไมทโปรยเพอสกการะสงศกดสทธ การร าของผประกอบพธ มจ านวนเพลงหนาพาทย 8 เพลง คอ 1. พราหมณเขา

2. เสมอเถร 3. เชด (ถวายเครอง) 4. ร าดาบ(ร าดาบเชอดหม) ปจจบนไมพบการสบทอดทาร า เนองจากใชในพธไหวครครงส าคญเทานน ครง

สดทาย เปนการร าในพธไหวครครงพเศษ เมอพ.ศ.2503 ของหลวงวลาศวงงาม 5. โปรยขาวตอก 6. เสมอสามลา 7. พราหมณออก 8. กราวร า

ลกษณะการร าของผประกอบพธไหวคร 1. กระบวนทาร าหนาพาทยของผประกอบพธทง 7 เพลง เปนกระบวนทาร าของนาฏศลปโขน เหนไดจาก

การล าดบทาร าจากมอต าไปหามอสง การใชทศทางการแสดงเชนเดยวกบโขนหนาจอ คอการใชทศทางทางดานขวามอของผร า ในเพลงพราหมณเขา และพราหมณออก

2. กระบวนทาร าของผประกอบพธ ทง 7 เพลง เปนกระบวนทาร าของตวพระ ซงมความใกลเคยงกบตวยกษ ซงสอดคลองกบเกณฑการเลอกผประกอบพธเปนตวพระ หากมความจ าเปนกใหใชตวยกษแทน

แนวคดและเหตผลในการคดเลอกเพลงหนาพาทยส าหรบผประกอบพธรายร า คอ 1. แนวคดการคดเลอกเพลงหนาพาทยส าหรบผประกอบพธรายร า

คดเลอกเพลงหนาพาทยทมความหมายตรงกบจดประสงคในการประกอบพธ การใชเพลงพราหมณเขาประกอบการร าเขามาในบรเวณพธ

คดเลอกเพลงหนาพาทยทมความหมายตรงกบจดประสงคในการบชา เชนใชเพลงโปรยขาวตอก ทใชในการสมโภชบชาดวยขาวตอกดอกไม

คดเลอกเพลงทเปนแบบแผนขนบปฏบตทเปนจารตของนาฏศลปไทย เชนการใชเพลงกราวร าเพอแสดงออกถงความยนด ในกจการทส าเรจ

2. แนวคดในการใชทาร าในหนาพาทยตางๆทผประกอบพธรายร า โดยทาร าเห ลานมอยแลวในการแสดง แตไดมการปรบใหเหมาะสมกบอปกรณทใชประกอบการร า

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

175

3. เหตผลในการเรยงล าดบกระบวนการร าของผประกอบพธ มลกษณะเปนการจ าลองเหตการณ ทงนการทศลปนใหความเคารพนบถอ พระพราพและพระภรตฤาษนน ผศกษาไดแสดงทศนะวา เนองจากนบถอวาพระพราพหรอพระอศวรมความส าคญในฐานะผใหก าเนดทาร า และเปนผรายร า เปรยบไดกบศลปน และนบถอพระภรตฤาษวาเปนคร ในฐานะผแตงต ารานาฏยศาสตรตามโองการของพระพรหม และเปนผสรางหลกการในการผกหดนาฏศลป

องคประกอบในพธไหวคร ทมการปรบเปลยนในปจจบน 1. ผาหอยหนาคร ใชแทนสญลกษณการเปลยนผานงหมใหมแกศรษะคร และศรษะโขนทใชในพธไหวคร

เปนการปฏบตบชา โดยใชสชมพ ซงเปนสญลกษณของสเทวดาหรอทองชมพนท เชอกนวาหลงป พ .ศ.2500 ลงมา กรมศลปากรเปลยนมาใชสแดง โดยไมปรากฏเหตผลและความหมายในการเปลยน

2. ขนสาครลายสบสองนกษตร วางคว าบนหนงหม แลวใชหนงเสอคลม ใหผประกอบพธนงแทนสญลกษณของพระภรตฤาษผประกอบพธทม

หนงเสอ แสดงถงอ านาจ ขนสาครลายสบสองนกษตร อยเหนอโลก หนงหม แสดงถงการการตงอยบนความแขงแรง

ปจจบนใหผประกอบพธนงบนตงแทน

3. จ านวนเงนทระบใหใชจ านวนทวคณ 6 เพอเปนเงนก านลบชาคร ตามความเชอศาสนาพราหมณ วา เลข 6 เปนสญลกษณของ ดาวศกร เทพแหงศลปะ ความรกและสนต

4. การตงเชอกบาศ(วชาคชศาสตร) ในทพธไหวคร ตามความเชอในการสกการะบชาพระพฆเณศวร และการครอบเชอกบาศครงสดทาย เมอ พ.ศ. 2457 ตามหลกฐานการบนทกของจมนมานตยนเรศ(เฉลม เศวตนนท)

5. การเวยนเทยนสมโภชศรษะโขนและอปกรณตางๆ ใชในพธไหวครวาระส าคญๆ พบหลกฐานการปฏบตครงหลงสด คอ ในพธไหวครและครอบโขนละคร เนองในพธบวงสรวงสงเวยเพอการแสดงละคร เรองสมเดจพระ ศรสรโยทย เมอวนท 20 กรกฎาคม 2521 วธการในพธไหวคร ม 3 กลม คอ

1. กลมนาย ธรยทธ ยวงศร เปนรปแบบเกา ครงนายเกษ พระราม ปจจบนไมมผใดเคยไดเขารวมพธ และไดคาดการณวาวธการแบบกลมนจะหายไปในทสด

2. กลมทสอง คอ นายทองสก ทองหลม เปนการยดรปแบบของหลวงวลาศวงงาม ทสบทอดมายง นายอาคม สายาคม ทพบวามการเรยกเพลงหนาพาทยทส าคญเปนจ านวนมาก

3. กลมท 3 ประกอบดวย นายธงไชย โพธยารมย นายอดม องศธร และนายสมบต แกวสจรต เปนรปแบบการปรบปรงใหเหมาะสมกบระยะเวลาการประกอบพธในปจจบน โดยปจจบนไดรบความยอมรบเปนอยางมาก และคาดการณวา นาจะเปนรปแบบหลกในพธไหวครโขน-ละคร สายพธหลวงในอนาคต จารตการใชอปกรณการแสดงละครร า สภาวด โพธเวชกล ศกษาจารตการใชอปกรณการแสดงละครร า จากบทพระราชนพนธเรองอเหนาทสถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร จดแสดงตงแต ตอนประสนตาตอนก จนถงอภเษกสงคามาระตา เปนจ านวน 4 หมวด ตามลกษณะการใช ดงน

1. อปกรณทตงอยกบท คอเครองประกอบฉากและสงเสรมยศศกดของตวละคร ไดแก เตยง เครองราชปโภค หมอนสามเหลยม พด และแส

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

176

2. อปกรณประกอบการเคลอนไหว เปนอปกรณทตวละครใชจบตอง โดยแบงไดเปน อปกรณประเภทพาหนะ ไดแก ราชรถ มาแผง แสมา ขอชาง ธงและกลด อปกรณประเภทกระบวนแห ไดแก ฉตรหาชน ฉตรชมสาย พดโบก บงสรย จามร และบงแทรก

3. อปกรณประเภทอาวธ ไดแก ทวน หอกซด กระบ และกรช 4. อปกรณเบดเตลด ไดแก เพนยด เสา ดอกล าเจยก พานผา เครองทรงชดบวช อปกรณรอยดอกไมและตว

หนง จารตการใชอปกรณ

1. อปกรณทตงอยกบท 1) เตยง เปนอปกรณส าคญในการแสดงละครร าของไทยโดยเฉพาะกอนสมยรชกาลท 5

เตยงม นใชตงวางตรงกลางของเวท เตยงขนาดเลกวางเสรมทางมมขวาและซายของเตยงใหญ โดยใหตวละครทมศกดสงกวานงทเตยง

ดานขวา วธการใชเตยง

การนงบนเตยง โดยการนงพบเพยบขางขวา การนอน ดวยการนงทอดขาไปทางขวามอ ใชหมอนสามเหลยมรองใตรกแรหรอเทาแขนตามแนว

ของสนหมอน การยนท าบทของตวละคร ในการขนชาง มาหรอสงใหเคลอนพล

จารตการขนหรอลงจากเตยง ตองใชเทาซายเทานน และใชจารตนกบการขนและลงจากราชรถดวย 2) หมอนขวาน ม บ โด

3) เครองราชปโภค มทงหมด ใหใชชดหนงชดเดยว 4) พด และแส นางก านลหรอมหาดเลกเปนผใช โดยใหพดอยดานขวา แสอยดานซาย โบกตามจงหวะเพลงทบรรเลงขณะนน บางครงใชพดเพยงอยางเดยวอยดานขวาของเตยง หรอบางครงใชพดทงสองขางของเตยง 2. อปกรณประกอบการเคลอนไหว อปกรณประเภทพาหนะ

1) ราชรถ เปนพาหนะเดนทางของตวละครทเปนกษตรยและพระญาต มวธใช ใชส าหรบน ง ตวพระ มวธการน ง า

ในลกษณะคลายการคกเขา และการนงนงบนพนราชรถ ดวยการนงคกเขาหนหนาไปทางผชม หนหนาไปทางงอนรถ

ใชน งส าหรบตวนาง ม ถ ดวยการน งบนบลลงกหอยเทาทง และการนงบนพนราชรถดวยการนงพบเพยบ หนหนามาทางผชมดานหนาเวท

ใชส าหรบยน ใชส าหรบนกแสดงทเปนตวพระเทานน โดยใชขณะท าบทบนรถ การยนสามารถยนไดทงเทาซายและขวา ตามแตวาราชรถจะเขาออกจากประตซายหรอประตขวา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

177

2) มาแผง นยมใชคกบอปกรณชนดอน อาท แสมา หรออาวธ วธการใชมาแผง

การขนมาแผง ดวยการยนยกเทาซาย มอขวาจบสงหลงหรอถอแสมา มอซายจบสอดมอมอแบหงายระดบศรษะ งอขอศอก

การลงมาแผง การรวมมอระดบอก มอขวาจบ มอซายตงวง แลวกาวซายหมนตวทางขวา อนมอซายไปจบหลง มอขวาตงวงสง แลวจะมทหารมาเอามาแผงออกจากเอว

3) แสมา เปนอปกรณทใชคกบมาแผงหรอมาทรง ผแสดงตองถอแสมากอนจงจะขนมาได ในการรบจะใชอาวธแทนแสมา

4) ขอชาง เปนอปกรณใชคกบชางทรงทใชผแสดงแตงกายเลยนแบบชาง โดยถอดวยมอขวา แลวใชเทาซายเหยยบทขอพบขาของผแสดงเปนชางทอยขางหนา

5) ธง ใชประกอบการน ากองทพ หรอกระบวนแห 6) กลด ใชขณะตวเอกร าตรวจพล หรอนงบนราชรถ วธใชคอ ถาผแสดงท าทาเทาฉาก ผถอกลดตองนงตงเขาทางดานซายหนหนาเขาหาผร า หากผร าหมนตว ผถอกลดตองหมนตวตาม โดยวงรอบตวผร าและอยหลงเสมอ

อปกรณประเภทกระบวนแห เปนการเลยนแบบกระบวนแหของพระมหากษตรยไทยในอดต โดยมการจดรปกระบวนแหดงน ธง เครองสงแหหนา ราชรถ เครองสงแหหลง ขบวนตามเสดจ 3. อปกรณประเภทอาวธ 1) ทวนเปนอาวธชนดยาว มการถอทวนทงแบบสองมอและมอเดยว

การถอทวนมอเดยว ไดแก ถอทวนไวดานหนา ถอทวนไพลไปดานหลง ถอทวนดานหนาแขนหงายตง ถอทวนดานหนาตงทวนตรง หกขอมอ งอแขน

การถอทวนสองมอ ไดแก ถอทวนไวดานหนา ปลายทวนอยดานหนาและดานหลง ถอทวนยกขนระดบอก ใชอกมอหนงรองดามทวนสวนปลายระดบศรษะ และระดบสะโพก เรยกทาหงสสองคอ และนาคเกยว มอถอทวนในทาปลอกชาง ทาชงคลอง การฟน การรบอาวธ และการประอาวธในลกษณะการตผาน แยกทวนขนรบอาวธของคตอสดานหนา

2) หอกซด คลายหอกหรอทวนแตสนกวา ใชครงค มวธการถอ วธการถอ เปนการถอสองเลมในมอเดยว เมอปองหนา ท าบทตามบททไมใชทารบ ตวละครลงจาก

หลงมา การถอสองมอ ใชเมอพงหอก รบอาวธจากคตอส เงอหอก ร าในทาสรรเสรญคร ปลอกชาง การแยก

ออกจากคตอส ใชในการรบทงแทง รบ ปดอาวธ และการรวมอาวธในทาชงคลอง การเกบหอกซดจากพนเวท โดยการใชเทาคบดามหอกขนมาแลว แลวใชมอหยบ

3) กระบ เปนอาวธทใชตอสบนพนราบ ส าหรบและแทงคตอส 4) กรช เปนอาวธคลายมด ใชสประชดตว ในเรองอเหนาตวละครชายใชพกเปนอาวธประจ าตว โดยเหนบทเอวดานซายของผแสดง

วธการถอกรช คอถอกรชทงฝก ในการร าตรวจพล และการดงกรชออกจากฝกใชในการรบ ตดดอกไม การฉายกรชและการร าอวดฝมอ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

178

7.4.2เครองแตงตวละครร า เปนการศกษาววฒนาการและการเปลยนแปลงของเครองแตงตวชดพระและนางละครร าในสมยรตนโกสนทร จนพ.ศ. 2539 ของเนาวรตน เทพศร

การเปลยนแปลงของเครองแตงตวละคร 1. ดานรปแบบ

เครองแตงตวชดพระและนาง มองคประกอบและลกษณะเฉพาะตงแตสมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ สมยอยธยาตอนปลาย คอ ตวพระนงสนบเพลา นงจบหางหงส มหอยหนาและหอยขาง เสอมทงแขนสนและแขนยาว ตวนางนงผาจบกรอมถงทองนอง หมสไบสองชาย เครองประดบศรษะ ตวพระ มเทรด มงกฏทรงเทรด ตวนางม เกยวยอด คกบกระบงหนา มงกฏกษตรยทรงเทรด และรดเกลาเปลว สมยรตนโกสนทรตอนตน มการใสเสอแขนยาว ซอนทบดวยเสอแขนสนทมกนกปลายแขน สวนอนทรธนนนนาจะมการประดษฐในปลายรชสมย ดวยการสบคนจากบทพระราชนพนธเรองอเหนา ตอนปลายรชกาลทมการกลาวถงอนทรธนเครองแตงกายฝายพระ ในสมยนมการดดแปลงเครองแตงกายละครของเจานายตางๆ ทไมใชละครหลวง จนมความใกลเคยงกบเครองตน จนมการออกกฏหมายตราสามดวง หามมใหละครนงผาจบโจงไวหางหงส หามท าชายไหวชายแครงอยางเครองตน และหามใชกรรเจยกจร ดอกไมทด เวลาใสมงกฏ ชฏาและรดเกลา รชกาลท 2 มการประดษฐ ปนจเหรจ ดดแปลงมาจากผาตาดโพกศรษะของตวอเหนา ดวยหนงฉลลายตดลายขรก ปดทองประดบกระจก มรปผกปมผาทดานหลงปนจเหรจ รชกาลท 4 มการดดแปลง หอยหนาแบบผาทพย รชกาลท 5 มการดดแปลงหอยขางแบบหางไหล และมการเพมชายผาใหตวนางเหมอนอยางภาพเขยน รชกาลท 6 มการใชเสอละครแบบแขนสนมาก เหมอน ฉลองพระองคทรงประพาส มกนกปลายแขน เหมอนนบพระองสา เหมอนเครองตน ลกษณะการดดแปลงรปแบบเครองแตงกายในชนสวนตางๆ มเพยงแคสมยรชกาลท 6 ในทสดกลบไปใชในรปแบบเดม ในชนสวนเครองแตงกายทมการดดแปลงจะถกน าใชกบตวละครพเศษ รชกาลท 9 มการเปลยนแปลงดานรปแบบอยางสดทาย คอลายทาย หรอทายชฏา เพอใหเกดความมนคงในการสวมใสมงกฏและชฏาของตวพระและตวนาง

2. ดานการสรางเครองแตงตว มการปรบลดทงขนาดของเครองแตงกาย วธการปกและปรบลดวสดในการสรางเครองแตงกายลง กลาวคอ ขนาดผาหอยหนาหอยขางของตวพระ และขนาดผาหมนางผนใหญมขนาดเลกลงกวาเดมมาก วสดในการปกเครองแตงกายจากสมยรตนโกสนทรตอนตนทมการใชวสดทประกอบดวย เลอม เงนดน ปกแมงทบ ไหมส ไหมทอง รวมทงแถบโหมดและรวทองตางๆ ตอนกลาง ใชดนโปรง ดนขอ เลอมและไหมทอง ปจจบนใชเพยง ดนโปรง ดนขอและเลอมเทานน วสดในการสรางเครองประดบ ในสมยรตนโกสนทรตอนตนท าดวย เครองขรกปดทองประดบกระจกเรยบ ราวสมยรชกาลท 4 มการท าเครองปรบลงยาราชาวด และเครองประดบศรษะดวยทองค า สมยรชกาลท 5 มการท าเครองประดบศรษะแบบเครองโลหะเงน และทองเหลองประดบดวยพลอยกนแหลม ตอมาเปนแบบ เครองเงนประดบเพชรกนตด และมการประยกตเครองประดบลกผสม เครองขรกกบเครองเงน วธการปก สมยรชกาลท 2 นยมใชวธการปกแบบ หกทองขวาง ดวยไหมทองลวนๆ และมการปกดวยดนและเลอม สมยรชกาลท 6 มการหนนตวลายใหนนมาก ตลอดจนขนาดตวลายใหญขน จงเปนการเพมความหนาใหเครองแตงกาย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

179

3. ดานการแตงเครองแตงตวละคร ลกษณะการแตงเครองของตวพระในอดต แตลกษณะคอนขางกระชบรดรปในสวนบน แตสวนลางอยในลกษณะนงต า ปจจบนแตงตวในลกษณะตรงขาม คอสวนลางจะกระชบกวาสวนบน สนบเพลานงสง ผาจบโจงรงสงกวาในอดต ตวนางในอดตมการหมผาแบบจบทบพบเปนมม เปลยนเปนการพบเขาขางใน หรอไมกรวบเขาสนตรงกลางของผาหม โดยไมมการพบใหเปนมมเลย

ปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลง 1. ดานรปแบบ

มพระบรมราชานญาตใหคณะละครทวไปเลนละครไดอยางของหลวง จงมการน าบทละครทบรรยายเกยวกบลกษณะเครองแตงกายอยางเครองตน มาดดแปลงเครองแตงกายละครเลนส าหรบคณะตน และภาพเขยนเปนอกหนงปจจยทใชเปนขอมลในการดดแปลงเครองแตงกาย กลาวคอ เมอจตรกรไดมการสรางสรรคภาพ แลวในขณะเดยวกนมการประกาศหามการแตงกายแบบเครองตน จงหาวธการดดแปลงเครองแตงกายโดยน ารปแบบมาจากภาพเขยน เหนไดจากการทตวพระมหอยขางแบบหางไหล และตวนางมชายผา และการใชรดสะเอวและสงวาลคตามอยางภาพเขยน อทธพลศลปะตะวนตกเปนอกปจจยทพบในสมยรชกาลท 6 โดยมการน าศลปะแบบ อาตเดโค(อารตเดคโค) มาใชออกแบบลวดลายปนจเหรจ และกระบงหนาเพชร ทงนปจจยทง 3 ประการไดถกน ามาใชท าใหเกดการเปลยนแปลงดานรปแบบเครองแตงกายละครนนลวนมเหตผลมาจากมงสรางความแตกตางใหเกดของแตละคณะละคร

2. ดานการสราง 1) วสดมราคาแพง ยคสมยเปลยนกมการสรางสรรควสดอปกรณทงายตอการสรางงานขนมาทดแทนแบบเกา ซงลวนแตสงผลกระทบตอความงามตามแบบวฒนธรรมแบบเดม เชนการใชเพชรกนแหลมประดบเครองประดบ ท าใหเกดแสงวบวาบบาดตา ไมชวนมอง

2) เหตผลทางธรกจทท าใหผสรางเครองแตงกายตองปรบลดตนทน ดวยการลดวสดลง ลดขนาดลง อกทงสรางเครองแตงกายทสามารถใชไดกบผแสดงหลายตว อาท ผาหมนางทปรบลดขนาด เพราะเดมมผชายร าแบบตวนาง ปจจบนไมคอยพบ อกทงตองการใชผาหมนางไดกบทงผใหญและเดกดวย ซงสงผลกระทบตอรปแบบเครองแตงกายและวธการแตงกายดวย 3) ความรความสามารถของผสรางเครองแตงตว เดมผสรางจะมพนฐานความรดานศลปะเปนอยางดทงความรเรองลวดลายไทย และกลวธการปกแบบตางๆ อกทงเปนผมความสามารถในการรางแบบ ออกแบบลวดลายบนพนฐานความร แตกตางจากปจจบนทงานศลปะในเครองแตงตวละคร เกดจากการลอกเลยนแบบของเกา ดวยขาดความรความเขาใจเกยวกบทกษะดานศลปะทดพอ อกทงไมมการพฒนาความรเพมเตม สงผลใหเครองแตงตวและเครองประดบปจจบนขาดความงดงามและลงตวแบบศลปะไทย 3. ดานวธการแตงเครองแตงกาย เกดจากการขาดความรเขาใจในความงามตามแบบศลปะไทยของผทแตง ทงเมอมการเปลยนแบบดานรปแบบเครองแตงกายกสงผลใหวธการแตงกายเปลยนแปลงเชนกน จากการศกษาวทยานพนธทางนาฏศลปไทยทศกษาเกยวกบละคร พบวา มรปแบบละคร 3 รปแบบ คอ ละครแบบราชส านก โดยมการศกษาละครในเกยวกบองคประกอบในการแสดง การศกษาละครในเรองอเหนา การศกษาละครนอก การศกษาละครดกด าบรรพ และละครราชส านกแบบปรบปรง โดยพบวา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

180

1. นาฏยลกษณการร าแบบราชส านกทปจจบนมกเรยกวาร ามาตรฐาน เปนการแสดงทตองใชพลงในการถายทอดดวยการเกรงกลามเนอ เพราะตองใหเกดความรสกสงางาม สขม ตลอดจนการผอนคลายกลามเนอเพอใหการความกลมกลนของการเรยงรอยทาร าใหเปนกระบวนทาร า มการทรงตว มการใชลมหายใจเพอชวยเรองจงหวะและความตอเนองของทาร า เพอใหเกดความนง

2. รปแบบการแสดงละครใน ประกอบดวย การคดเลอก การฝกหดเบองตน การฝกหดชดการแสดงเฉพาะบทบาททไดรบ ลกษณะเฉพาะตวพระ ตวยกษ

ตวนาง และตวละครแบบผเมย การแสดงเบกโรง มทงการละเลน การร าเปนชดเปนตอน การร าเปนชดการแสดงสนๆ เปนจารตทถอปฏบตมาตงแตสมยอยธยา เพอบชาคร ใหเกดศรมงคลแกผแสดง และปองกนสงไมดงาม มการร าหนาพาทย เพอการแสดงอากปกรยาตางๆ โดยจะมโครงสรางทาร าหลกอยแลว โดยหากใชในเหตการณอนทตางกนออกไป จะมการเพมทาร าเฉพาะเหตการณนน อาท การร าเชดฉงในการตดตามจบสตว กบการเดนทาง จะมทาร าหลกเหมอนกนแตกตางททาร าเฉพาะเหตการณ มการร าอวดฝมอของตวละครเอกในชดตางๆ อาท ร าลงสรงโทน ร าใชอาวธของตวพระ ร าดรสาแบหลาของตวนาง ทงนในการร ามกมาจากการสอดแทรกวฒนธรรมประเพณในระยะของการแตงบทละคร เชนการร าลงสรงโทน เปนการแสดงทเกดจากพระราชประเพณลงสรงของพระมหากษตรย มการร าเขาพระเขานางของตวเอกในเรอง หรอในตอน โดยมจารตในการแสดงคอ ขณะทนงตวพระจะเขาหานางดานซายของนางเสมอ หากเปนการยนร าตวพระสามารถเขาเกยวนางไดทงซายและขวา ซงถายทอดมายงกรมศลปากรทมหนาทรบผดชอบงานดานศลปะ และการแสดงอนเปนเอกลกษณของชาต ตอจากราชส านก โดยมองคความรทไดรบการสบทอด มหลกฐานการสบทอดมาจากสมยตนรตนโกสนทร จากครละครทเคยเปนตวละคร ของ

ละครเจาคณมารดาเอม ละครพระองคเจาสงหนาถราชดรงฤทธ ละครของกรมหลวงภวเนตรนรนทรฤทธ ละครวงสวนกหลาบ ในสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาอษฎางเดชาวธ ละครวงบานหมอ ของเจาพระยาเทเวศวรวงศววฒน ละครเจาคณพระประยรวงศ ละครวงเพชรบรณ ในสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาจฑาธชธราดลก ละครเจาพระยามหนทรศกดธ ารง

3. ผมบทบาทตอละครในราชส านกคอ พระมหากษตรยและพระราชวงศเปนองคอปถมภและทรงชวยฟนฟการแสดงเมอสญสลาย อาท

พระเจากรงธนบรในการรวบรวมตวละครตางๆ เพอเปนละครผหญงในรชกาล พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย โดยการทรงพระราชนพนธบทละครในและบนทกเหตการณและขนบธรรมเนยมประเพณตางๆไว เพอใหคนรนหลงไดเรยนร พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช ทรงพระราชทานครอบใหผประกอบพธเมอผประกอบพธของหลวงเกดขาดการสบทอดกะทนหน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

181

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงรบคณะละครฉตรแกว เปนละครอาสาสมครในพระบรมราชนปถมภ

ละครของคณะละครตางๆทถายทอดทาร าสบเนองมายงกรมศลปากร โดยเฉพาะละครวงสวนกหลาบทบทบาทมาก เนองจากเปนละครรนแรกทเขามาอยในวทยาลยนาฏศลปและเปนรนสดทายของละครคณะตางๆในกรมศลปากร โดยผมบทบาทเปนผถายทอดทาร าจากครลมล ยมะคปต ทานผหญงแผว สนทวงศเสน ครเฉลย ศขะวนช

การแสดงของตวละครทใชสอความหมายกบผชม ประกอบดวยการใชรางกายสวนตางๆ การใชสหนา

และอารมณ การใชพนทบนเวท การใชจงหวะและการใชลมหายใจ เอกลกษณทาร าของศลปนเกดจากลกษณะนสย ประสบการณการแสดง พนฐานทาร า ผมบทบาทตอวงการนาฏศลปราชส านกแบบปรบปรง พระนางเธอลกษมลาวณ จากการททรงอยในแวดลอมของนาฏศลปและวรรณกรรมท าใหทรงตงคณะ

ละครปรดาลยแสดงเปนละครพดประกอบร าและระบ า โดยมการเชญอาจารยดานนาฏศลปตะวนตกมาสอนและรวมประดษฐระบ าใหม

พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาหญงเฉลมเขตมงคล จากการททรงสนพระทยนาฏศลปดนตร และทรงจดตงคณะชนาฏดรยางคขนจดแสดงละครรปแบบใหมเรยกวาละครพดสลบร า โดยใชทาร าตบท ตามบทรองและเจรจา มการใชเทคนคการปด เปดและหรไฟเพอแสดงเปนเวลากลางวนและกลางคน

หลวงวจตรวาทการ จดละครปลกใจใหรกชาตในภาวะทบานเมองตองการความรก ความสามคคและความเสยสละ ผานตวละครชายหญงทมความรกตอกนแตตองเสยสละเรองสวนตว เพอสวนรวมในรปแบบละครก าแบ คอไมเนนทาร าแบบมาตรฐาน ตวละครตองพดและรองเพลงเองทงแบบไทยและสากล เรยกละครแบบนวา ละครหลวงวจตรวาทการ

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงสรางโรงมหรสพหลวงประจ ารชกาล ซงละครเพลงไดท าการแสดงทน เชนเดยวกบครลมลไดมโอกาสกลบเขามาถายทอดทาร าหลงจากกลบมาจากประเทศเขมร

สมภพ จทรประภา จดละครพดเฉลมพระเกยรต ละครดกด าบรรพ ละครพดสลบล า โดยมความโดดเดนดานบทละครละครทมาจากวรรณคดประเภทตางๆ และการเชนร าและระบ ามาประกอบการแสดงใหเกดความยงใหญตระการตา

เสร หวงในธรรม ไดปรบปรงละครพนทางแบบดงเดม เปนละครพนทางทมตวละครทใชการเจรจาประกอบทาร าตามธรรมชาต เนนความสนกสนาน การด าเนนเรองรวดเรว มการสรางตวตลกเพอเดนเรองและพดสอดแทรกเกยวกบเหตการณในชวตประจ าวน และปรชญาชวตตลอดจนคณธรรมตางๆ ผานการแสดงละครเรองผชนะสบทศ

ละครพนบานดงเดมและปรบปรง

1. ในการแสดงละครพนบาน มความเชอเกยวกบการนบถอสงศกดสทธ ความเชอเรองไสยศาสตร เขามามบทบาทในการแสดงมาก อาท พธกรรมปลกโรงของละครชาตร และโนรา การร าถวายมอ การร าเฆยนพราย เหยยบลกมะนาวของโนรา เพอท าไสยศาสตรใสคณะโรงคแขง ซงตางจากละครในราชส านกทจะพบวาพธกรรมความเชอ ไมมความเกยวเนองในการแสดงละคร แตจะพบในชวงเรมการฝกหดของศลปน และการจดพธไหวคร ครอบครโขนละครเปนงานประจ าป

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

182

2. การศกษาละครชาตรทจดแสดงในจงหวดเพชรบร พระนครศรอยธยา ศาลหลกเมองกรงเทพมหานคร และจงหวดจนทบร พบวาแตละทมความแตกตางในรายละเอยดปลกยอย แตคงเคาโครงและขนตอนการแสดงและความเชอดานพธกรรมหลกไว โดยเฉพาะพธกรรมการไหวคร

3. การแสดงลเกแบบทองเจอ โสภตศลป มลกษณะการแสดงทมความโดดเดนเปนเอกลกษณในดานกลวธการร า ดวยเพลงหนาพาทยและกระบวนการรบ

4. การแสดงโนรา เปนการแสดงทพบทงการจดแสดงของชาวบานและสถานศกษา โดยเปนทงการแสดงประกอบพธกรรมและการแสดงเพอความบนเทง โดยมขนตอนการแสดงทคลายคลงกน โดยยดถอความเชอดงเดมคอพธกรรมไหวคร ซงผศกษาเรยกโนราวาเปนการแสดงละครบาง การร าบาง เนองจากขอบเขตในการศกษาตางกน

5. การแสดงมะโยง ของชาวไทยมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต โดยศกษาจากคณะสรปตตาน มรปแบบการแสดงคลายโนราของชาวไทยพทธ โดยใชภาษามาลายถนปตตานในการแสดง ทงนในการแสดงยงคงพบความเชอดงเดมเกยวกบการนบถอผ และไสยศาสตร โดยพบในพธกรรมไหวคร พธกรรมการแกสนบนในการแสดงมะโยง

6. หมอล ากกขาขาวเปนการแสดงทแยกตวจากหมอล าหม จากเหตผลเพอตองการสรางความแตกตางในดานการแสดง โดยการน าเอาวฒนธรรมการแตงตวแบบตะวนตกมาใช ระยะแรกไดรบการตอตานจากผชมทเปนผหญงเนองจากเหนวาการแตงกายดวยกางเกงขาสนของนกแสดงหญงไมเหมาะสม ตอเมอมการรบขาวสารตางๆท าใหเหนเปนเรองปกต ปจจบนการแสดงดงกลาวไมพบวามการจดแสดงแลว

บทท 8 ผลการสงเคราะหองคความรเกยวกบการละเลน

วทยานพนธทท าการศกษาเกยวกบการละเลนแบงออกเปนการละเลนของหลวงและการละเลนพนบาน ม

จ านวน 3 ฉบบ คอ ผกามาศ จรจารภทร การละเลนของหลวง อนกล โรจนสขสมบรณ การเชดหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร วรกมล เหมศรชาต การแสดงหนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป จงหวดสมทรสงคราม และมการศกษานาฏศลปในภาพจตรกรรมสมยรตนโกสนทร โดยมขอมลเกยวกบการละเลน ซงผวจยจะกลาว

เฉพาะสวนทเกยวของกบการละเลนเทานน

8.1 การละเลนของหลวง ทง นในการศกษานาฏยศลปในงานสมโภชพระราชพธตางๆทปรากฎบนภาพจตรกรรมฝาผนงสมย

รตนโกสนทร พบการละเลนแทงวไสย ไตลวดร าแพน ไมสง หกคะเมน กระอวแทงควาย การละเลนพนเมองของ ชาวก าแพงเพชร การเชดหนงใหญ หนหลวงและหนจน

โดยผกามาศ จรจรภทรมการศกษาการละเลนของหลวง แบงเปนหวขอตางๆ ดงน

การละเลนของหลวง คอการแสดงหรอมหรสพสมโภชทจ ดแสดงในงานพระราชพธของหลวงทส าคญๆ ประกอบไปดวยการแสดง 5 ชด ไดแก โมงครม ระเบง กลาตไม แทงวไสย และกระอวแทงควาย โดยทหนวยงานของหลวงหรอราชส านกเปนผจดแสดงขนและใชผชายเปนผแสดง จดมงหมายหลกและความส าคญของการแสดงกเพอความเปนสรมงคลในงานพระราชพธ และเพอเปนการรอฤกษพธในการประกอบพระราชพธของพระมหากษตรย ซงการแสดงทง 5 ชดมงเนนทความสนกสนาน ความบนเทง การละเลนของหลวงนสนนษฐานวาเรมมมาตงแตสมยสโขทยเปนราชธาน แตมปรากฎหลกฐานทชดเจนในสมยกรงศรอยธยา ซงจะพบวามการแสดงการละเลนของหลวงประกอบอยในงานพระราชพธของหลวงโดยเฉพาะในงานพระราชพธสบสองเดอน โดยการละเลนของหลวงทง 5 ชด เปนการแสดงทประเทศไทยรบเอามาจากตางชาตหรอบรรดาประเทศราชแลวเราน ามาพฒนาปรบปรงใหเปนไปตามแบบแผนของไทยและแสดงอยในพระราชพธส าคญๆ

ปจจบนกรมศลปากรเปนหนวยงานของรฐทท าหนาทอนรกษและสบทอดศลปวฒนธรรมของไทยทกแขนงใหคงอย ท าใหการละเลนของหลวงนนยงคงสบทอดตอมา ซงการละเลนของหลวงทจดแสดงโดยกรมศลปากรประกอบไปดวยกลมผแสดง 2 กลม ไดแก

1. กลมนกเรยน นกศกษา และขาราชการครของสถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร ซงผแสดงกลมนจะเปนกลมทแสดงเพอฝกหดสงทไดเรยนมา ทงนเนองจากไดมการบรรจการละเลนของหลวงชด โมงครม ระเบง กลาตไม ลงในหลกสตรนกเรยนโขนในระดบชนกลางปท 2 (เทยบเทามธยมศกษาปท 5 ) การคดเลอกผแสดงในกลมนกจะคดเลอกจากนกเรยนโขนในระดบชนกลางปท 2 ขนไปเปนผแสดง เนองจากเปนเดกทโตพอจะรบผดชอบในการแสดงรวมทงยงไดเคยศกษาการละเลนของหลวงมาบางแลว จงไมยากตอการฝกซอมเพยงแตน ามาทบทวนความจ า และฝกหดความพรอมเพรยงเทานน

2. กลมนาฏยศลปน แผนกนาฏดรยางค สถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร ผแสดงกลมนเปนผทมหนาทแสดงนาฏยศลปในงานของทางราชการ และเปนศลปนอยแลว ดงนนในการแสดงการละเลนของหลวงของ ผแสดงกลมนกจะใชศลปนโขนผชาย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

184

ลกษณะหรอวธการแสดงของกลมผแสดงทง 2 กลมกเหมอนกนเนองจากไดรบการถายทอดมาจากทเดยวกน จะแตกตางกแตความพรอมเพรยงหรอความสวยงามของทาทาง ซงกลมนาฏยศลปนอาจจะท าใหสวยงามกวากลมนกเรยน แตขนตอนในการแสดงหรอรปแบบการแสดงเหมอนกน

ลกษณะและองคประกอบการแสดง โมงครม

สนนษฐานวาเปนการแสดงทไทยเราไดรบมาจากอนเดยตอนใตและนาจะเปนการละเลนของหลวงทมก าเนดมากอนเปนอนดบแรก เนองจากลกษณะของการแสดงนนไมซบซอนและหลกฐานทางประวตศาสตรตงแตสมยกรง ศรอยธยากจะมปรากฎชอการแสดงโมงครม(มงครม) กอนการแสดงชดอนๆ ค าวา โมงครมน อาจมาจากเสยงของเครองดนตรทใชประกอบในการแสดง ไดแก ฆองโหมง และกลองโหมงครม “โมง” คอ เสยงของฆองโหมง สวน “ครม” คอ เสยงของกลองโมงครม บางครงเรยกการแสดงประเภทนวา “อรดถดทา” ซงเปนการเรยกตามเสยงรองของนกแสดง

เครองแตงกายผแสดงจะสวมชดเขมขาบ ซงประกอบดวยเสอเขมขาบ สนบเพลา ผาส ารดคาดเอวและสวมเทรด ในมอผแสดงจะถอไมก าพต(ลกษณะเหมอนอยางไมกระบองของโขนยกษแตไมขวนเกลยว) ไวส าหรบตกลอง

วธการแสดงโมงครม แบงผแสดงออกเปนกลมๆ ละ 4 คน จะมกกลมกได โดยทในแตละกลมจะมกลองโมงครมวางอยกลางวงๆ ละ 1 ลก ผแสดงทง 4 คน กจะยนอยรอบกลองแลวปฏบตทาร าตางๆสลบไปกบการตกลอง กลองโมงครมทใชส าหรบการแสดงโมงครมนจะมลกษณะคลายกบกลองทด แตมขนาดใหญกวาเลกนอย เปนกลองทขงหนงสองหนาไมตดขาวสกถวงหนา กลองแตละใบเขยนลวดลายและระบายสอยางสวยงาม ลกษณะการปฏบตทาร าในการแสดงกจะปฏบตเปนลกษณะของกลมทาร า ซงทกทาร าจะปฏบตตามขนตอนเหมอนกน คอ ล าดบท 1 ผแสดงยนตรง ล าดบท 2 ปฏบตทาร าทละทา ทสนนษฐานวาในอดตคงจะมหลายทาร า แตในปจจบนเหลอเพยง 5 ทาร าเทานนคอ ทาเทพพนม ทาบวตม ทาบวบาน ทาลมพดและทามงกรฟาดหาง ล าดบท 3 ยกตวในจงหวะ “ถดทาถด” ล าดบทาท 4 ผแสดงยนตรง ล าดบท 5 ผแสดงเอยวตวตกลอง และล าดบสดทายจบลงดวยผแสดงยนตรง โมงครมใชพนฐานทาร าของตวโขนยกษมากกวาตวละครอน ซงจะเหนไดจากลกษณะการใชเทา คอการยกเทาและยอเตมเหลยม ซงเปนลกษณะการใชเทาหลกของการแสดงโมงครม การแสดงโมงครมนเนนทความสนกสนานของการปฏบตทาร าของ ผแสดงประกอบการรองประกอบจงหวะวา “ถดทาถด ถดทาถด ถดทาถด ถดทาถด” ผแสดงจะยกตวไปตามจงหวะอยางสนกสนาน เมอผชมไดชมกจะเกดความสนกสนานรวมดวย

ระเบงหรอระเบง สนนษฐานวาเปนการแสดงทไทยเรารบเอาอทธพลความเชอในเรองของเทพเจามาจากอนเดย ตอมาไทยเราก

พฒนาปรบปรงใหเปนการละเลนของไทยเอง บางครงเรยกการแสดงนวา “โอละพอ” ซงเปนการเรยกตามบทรองทขนตนแตละวรรค

ลกษณะการแสดงคลายกบการแสดงละคร คอมการด าเนนเรองราวโดยตวละคร 2 ฝาย ไดแกฝายกษตรยรอยเอดเจดพระนคร ซงประกอบไปดวยผแสดง 8-10 คน และฝายพระขนธกมารหรอพระกาล มผแสดง 1 คน เปนเรองราวเกยวกบการเดนทางไปรวมงานโสกนตทเขาไกรลาสของบรรดากษตรยรอยเอดเจดพระนคร โดยไดพบ พระขนธกมารหรอพระกาลระหวางการเดนทางซงหามมใหเดนทางระหวางจนเกดการประทะกน ฝายกษตรยรอยเอดเจดพระนครจงจะแผลงศรฆาพระขนธกมารหรอพระกาลเสย แตถกสาปใหสลบเสยกอน ภายหลงพระขนธกมารหรอ พระกาลเกดความสงสารจงชบชวตใหฟนแลวปลอยใหกลบบานเมองของตนไป

เครองแตงกายของกษตรยรอยเอดเจดพระนครแตงชดเขมขาบ ในมอจะถอคนศรและลกศรเปนอาวธประจ ากาย ในการปฏบตทาร าจะมการตลกศรลงบนคนศรไปดวย เครองแตงกายพระขนธกมารหรอพระกาลนนแตงได 2 แบบ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

185

ไดแกเครองแตงกายแบบยนเครองครงทอน คอ การแตงกายยนเครองแตไมสวมเสอ สวมชฏาขรก ผดหนาขาว และแตงกายแบบเทวดาตลก คอ สวมชดเขมขาบ แลวสวมครยเทวดาตลกแลวสวมลอมพอกแทนเทรด(แตงกายคลายกษตรยรอยเอดเจดพระนคร) เปนการแสดงทมงเนนความสนกสนาน ในการสอดแทรกมขตลกเขาไปในบทเจรจาระหวางตวละครทงสองฝายและการปฏบตทาทางทดขบขนของตวละคร แลวการแสดงระเบงเนนความพรอมเพรยงในการปฏบตทาร าของตวละครดวย

ทาร าหลกในการแสดงมอย 2 ทาร า ไดแก ทาตลกศรบนคนศร และทาถอลกศรแขนถงระดบเอว ของกษตรยรอยเอดเจดพระนครทระหวางเดนทางไปเขาไกรลาส ลกษณะทาร าของพระขนธกมารหรอพระกาลเปนทาทางทมงเนนความตลกขบขน ลกษณะทาร าส าคญของการแสดงระเบง คอ การยกเทาหนบนอง ซงผแสดงจะยกเทาขนดานขางแบบยกเทาในตวละครตวพระของละครไทย แตในขณะทยกนนจะปฏบตกรยาทเรยกวา การหนบนอง คอการยกขาทอนลางขนใหหนบตดกบขาทอนบน แตไมใหหนาขานนยกสงจนเกนไป

จารตในการแสดงของไทยดวย คอ ผแสดงจะเขาขวา ออกซาย และเคลอนทไปทางซายมอของตน เสมอ ลกษณะทาร า เชน การยกเทา การถอศร การร าเพลงเชดทายการแสดงเปนลกษณะของการร าตวพระ แตในปจจบน ผแสดงระเบงจะมทงโขนพระ โขนยกษ และโขนลงผสมกน

กลาตไม

สนนษฐานวาไทยรบมาจากอนเดยตอนใต ค าวา “กลา” เปนชอเรยกพวกแขกทอาศยอยในประเทศไทย ซงแตเดมสนนษฐานวาการละเลนกลาตไมนมาจากการละเลน “ทณฑรส” หรอระบ าไมของอนเดยใต แตเดมบทรองกลาตไมนนาจะเปนภาษาทมฬ แตตอมาไทยเราน ามาปรบปรงเปลยนแปลงใหเปนภาษาไทย โดยในเนอความในบทรองนนเปนการกลาวสรรเสรญพระมหากษตรยของไทยททรงมพระบรมราชานภาพและศกดานภาพมาก สามารถปกครองไพรฟาใหอยอยางรมเยนเปนสขได ไมทใชตในกลาตไม เรยกวา “ไมก าพต”

วธการแสดง ผแสดงชาย 8-10 คน จบกลมเปนวงกลมแลวเคลอนทไปพรอมๆกบการรองเพลงและตไมก าพตในมอประกอบจงหวะไปดวย การตไมประกอบการรองเพลงในกลาตไมตองตได 16 ครง ตอการรองเพลง 1 รอบ จงจะตไมไดอยางถกตอง และรองเพลง 2 รอบตอการปฏบตทาร า 1ทา ปจจบนม 6 ทา ไดแก ทานงคกเขาตบมอ ทานงคกเขาตไม ทาตไมเดนเปนวงกลม ทากางแขนตไม ทาตไมระหวางค และทาตไมสลบบน ลางระหวางค เปนการเรยงจากระดบต าไปหาสง เรมเคลอนวงไปทางซายมอของผแสดงกอนเสมอแลวเคลอนมาทางขวามอของผแสดง การตไมนไมทกระทบกนจะตองไขวเปนรปกากบาทเสมอ

ลกษณะการใชเทาทส าคญในการแสดงทากลาตไม คอ การเดนตนเตย (การเดนยอเขาใหมากทสด) สลบยดยบในตอนเปลยนทศทางการเคลอนวง การเดนกลาตไมนจะมการกาวเทาไขวไปดานหนาและกาวเทาไปดานขางสลบกน การกาวเทาจะเรมดวยเทาซายกอนเสมอ พนฐานของทาร าและแนวทางในการนบจงหวะตามโขนลง ไมว าจะเปนการเดนตนเตย หรอการนบจงหวะดวยเทาซายเปนหลก ซงเปนลกษณะของโขนลง ดงนนผแสดงกลาตไมจงควรเปนผมพนฐานการฝกหดโขนลง ซงจะมาสามารถปฏบตทาร าไดด รวมทงลกษณะของการแสดงกลาตไมเปนการแสดงทมงเนนความสนกสนานของผแสดงในการรองเพลง และกระทงเสยงใหตรงตามจงหวะรวมทงการใชหนา (ลอยหนา) ใหดตลกขบขน

เครองแตงกายคอชดเขมขาบและสวมเทรด มอถอไมก าพตทงสองขางส าหรบเคาะจงหวะ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

186

แทงวไสย หรอ แทงปไสย สนนษฐานวารบมาจากมลาย เปนการแสดงร าอาวธหรอประอาวธของตวละคร 2 ตว ค าวา

“วไสย”หรอ “ปไสย” ตามภาษามลายหมายถงโล ซงในอดตโลกเปนอาวธทใชประกอบการแสดงแทงวไสย สนนษฐานวาเรมมการแสดงในสมยกรงศรอยธยาตอนปลายหลงจากทมการแสดง โมงครม ระเบง และกลาตไมแลว และนาจะเปนการแสดงทประเทศราชน าเขามาถวายหรอน าเขามาแสดงรวมในงานพระราชพธของหลวง

ลกษณะการแสดง เปนการประอาวธของตวละครสองฝาย อาวธทใชกจะใชทงอาวธสนและอาวธยาว เชน หอก ดาบ โล งาว ทวน เปนตน ผแสดงจะม 2 คน แตงกายแบบเซยวกาง (ทวารบาลของจน) ออกมาตอสประอาวธกนโดยเอาปลายอาวธแตะกนขางบนบางขางลางบาง แลวเตนวนไปมาลกษณะเหมอนการรบในการแสดงงวของจนแตชากวา การแสดงแทงวสยในอดตมการบรรเลงดนตรประกอบดวย คอเพลงกลม แตปจจบนไมมปรากฎการแสดงแทง วไสย

โดยอนมานวา ลกษณะของทาร าในการแสดงแทงวไสยนนาจะมลกษณะการใชทาร าอาวธยาวซงเปนแมทาในการร าอาวธของไทย มอย 5 ทาร าหลก ไดแกทานาคเกยว ทาหงสสองคอ ทาปลอกชาง ทาชงคลอง(1,2) และทา ผาหมาก ทง 5 ทาร านเปรยบเสมอนแมทาในการร าอาวธของไทยทงสน เนองจากตวละครอนทใชการร าอาวธกจะดดแปลงเพมเตมจากแมทาน นอกจากนในทาร ากระบวนไมรบจน ในการแสดงละครพนทางตอนสมงพระรามรบกามน คงเปนทาร าในการแสดงแทงวไสยไดเชนกน เนองจากทาร ากระบวนรบไมจนในสมงพระรามรบกามนนนเปนทาร าอาวธยาวทดดแปลงมาจากแมทาทง 5 ทา แลวปรบปรงใหมลกษณะเปนของจน เชน การใชมอจน การยกเทาแบบจน เปนตน และในการแสดงแทงวไสยมลกษณะเปนการผสมผสานศลปะไทยกบจนเขาไวดวยกนคอ การแตงกาย ดงนนลกษณะทาร าในไมรบจนกนาจะสามารถใชในการแสดงแทงวไสยได

กระอวแทงควาย

สนนษฐานวาคงจะมาจากการละเลนของพวกทวายหรอมอญ เนองจากค าวา “กระอว” เปนภาษาทวาย ซงแตเดมกระอวแทงควายนนาจะเปนการละเลนทบรรดาประเทศราชทเขามาพงพระบรมโพธสมภารของกษตรยไทยสงเขามารวมในงานพระราชพธเชนเดยวกบการแสดงชดอนๆ

ลกษณะการแสดงคลายกบการแสดงละคร เนอเรองกลาวถงสามภรรยาคหนง (นางกระอวและสาม) ออกตามลาควาย เพอจะน าตบควายมากน การแสดงมงเพอความตลกขบขนทวงไลแทงควายอยางสนกสนาน ผแสดงกระอวแทงควายนน ใชผชายแสดง เปนจ านวน 3-4 คน แสดงเปนนางกระอว 1 คน สามนางกระอว 1 คน แสดงเปนควาย 1 หรอ 2 คน กได ปจจบนไมมการแสดงแลว ทงนยงมการแสดงของชาวบานซงมลกษณะการแสดงคลายกบการแสดงกระอวแทงควาย คอ การแสดงกระตวแทงเสอ หรอบองตนแทงเสอ ท าใหสามารถพบเหนรปแบบการแสดงกระอวแทงควายจากการแสดงประเภทน พอจะอนมานถงล าดบขนตอนในการแสดงดงน เรมตนดวยนางกระอวและสามเดนตามหาควายจนพบ ขนทสองนางกระอวและเขาตอสกบควาย(ไลแทงควาย) และขนตอนสดทายคอ นางกระอวและสามวงไลตามควายไปเรอยๆซงลกษณะการแสดงทง 3 ขนตอนนเปนการแสดงทมงเนนความตลกขบขนหรออากปกรยาทาทางของตวละครทแสดงออกอยางตลกขบขน เชน ทาตกใจของนางกระอวแทงควาย ทาไลตามควายหรอทานางกระอวถกควายไลขวดจนผาหมหลด เปนตน ดงนนทาทางตางๆ จงเปนทาทอสระไมตายตว และทส าคญคอจะตองมทาแทงควาย ซงจะแทงแบบใด ทาใดกไดไมจ ากดขอใหเปนทาทดตลกขบขนเทานน

เครองแตงกายสมจรงคอนางกระอวและสามจะแตงกายอยางชาวบาน สวนควายจะสวมชดควาย เปนการแสดงทไมมระเบยบแบบแผนทชดเจนแนนอน เพยงแตมงเนนความสนกสนานเทานน คลายการแสดงจ าอวด

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

187

เอกลกษณของการละเลนของหลวง 1. การละเลนของหลวงเปนภาพสะทอนทแสดงใหเหนถงความมนคงและความยงใหญของแผนดนและพระมหากษตรยไทย กลาวคอกรมมหรสพสมโภชในงานพระราชพธนนในสมยโบราณถอเปนการยกยองเชดชเกยรตของพระมหากษตรย ดงนนในสมยใดทมการจดพระราชพธบอยและมมหรสพสมโภชแสดงในงาน กแสดงวาสมยนนมความมนคงและมความเจรญรงเรองอยางมาก 2. ชมชนนานาชาตหรอบรรดาประเทศราชเปนปจจยผลกดนทท าใหเกดการละเลนของหลวงขน กลาวคอเมอผคนตางชาตตางภาษาเขามาอยอาศยในประเทศไทยรวมทงบรรดาประเทศราชของไทยทพ งพระบรมโพธสมภารของกษตรยไทยนนลวนแลวแตมศลปวฒนธรรมทงนาฏยศลป การละเลนเปนของตน และเมอไดมาอยในเมองไทยนาฏยศลปของชนชาตนนกไดรบการปรบปรงเปลยนแปลงใหมลกษณะตามไทยจนกลายเปนนาฏยศลปของไทยรวมทงการละเลนของหลวงดวยเชนกน 3. การละเลนของหลวงเปนการแสดงทมความส าคญ จงมการสบทอดมายาวนานกวา 650 ป นบเปนการแสดงทมประวตความเปนมายาวนานกวาการแสดงอนๆในโลก และเปนการสบทอดทไมขาดชวง โดยการสบทอดนจะเรมอยในราชส านกเรอยมาจนถงหนวยงานทรบผดชอบการแสดงของทางราชการในปจจบน ไดแก สถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร 4. ววฒนาการของนาฏยศลปไทยประเภทละครโขน สวนหนงไดรบอทธพลมาจากการละเลนของหลวง กลาวคอการแสดงระเบงนนมลกษณะของการแสดงทเปนเรองราว มการด าเนนเรองราวตามล าดบขนคอ เรมเรอง ตอนกลาง และตอนจบ ซงการแสดงละครนาจะไดรบอทธพลมาจากการแสดงระเบงเชนกน หรอในการแสดงโมงครมซงเปนการแสดงแมทาตางๆโขนนาจะไดรบอทธพลเรองของแมทาจากโมงครมได 5. การละเลนของหลวงเปนการแสดงทมแบบแผนรปแบบการแสดงทชดเจนเปนระเบยบถงแมในชวงระยะเวลาทผานมาจะมการปรบปรงหรอเปลยนแปลงบาง แตองคประกอบหลกทส าคญ เชน ทาร า จงหวะ ดนตร การแตงกาย ยงคงอย 6. การแสดงทไมมรปแบบหรอแบบแผนวางไวอยางชดเจนมกจะสญหายไดงาย กลาวคอ ในกรณการแสดงแทงวไสยและกระอวแทงควาย การละเลนของหลวงทงสองชดนไมมรปแบบหรอแบบแผนของทาร าทแนนอนชดเจน แทงวไสยเปนการประอาวธของตวละคร 2 ตว สวนกระอวแทงควายนนแสดงคลายจ าอวดมงเนนทความสนกสนาน ท าใหการแสดงทง 2 ชดนไมไดรบการสบทอดรปแบบทแนชดมาถงปจจบน รวมทงจ านวนของผแสดงกเปนปจจยหลกในการผลกดนใหการแสดงนนคงอยหรอสญหายเชนกน กลาวคอ แทงวไสยและกระอวแทงควายนเปนการแสดงทใช ผแสดงนอย ไมเหมอนโมงครม ระเบง และกลาตไม ซงใชผแสดงเปนจ านวนมาก การแสดงจงเปนทนาสนใจมากกวา และมผสบทอดมากกวา ท าใหแทงวไสยและกระอวแทงควายสญไป 7. การสบทอดการแสดงการละเลนของหลวงโดยการฝกหดการแสดงไมวาจะเปนการฝกหดทาร า ฝก การรองประกอบจงหวะ เปนกระบวนการทท าใหการละเลนของหลวงคงอย 8. งานพระราชพธบางอยางเลกไป เชน พระราชพธโสกนต ดงน นการละเลนของหลวงกคอยๆสญไปดวย เพราะเมอไมมการจดงานพระราชพธกไมมการละเลนของหลวง ดงนนบทบาทหนาทของการละเลนของหลวงในฐานะมหรสพสมโภชในงานพระราชพธจงลดลงไปและเพมบทบาทการแสดงเพอเปนการอนรกษใหการแสดงคงอยตอไป 9. ในปจจบนการละเลนของหลวงเปลยนแปลงไปจากอดต เชน การแสดงโมงครมในอดตจะปรากฏมทาร าเปนจ านวนมากกวา 20 ทา แตในปจจบนเหลอเพยง 5 ทาร าเทานน ทงนเพอใหการแสดงนนสนและกระชบมากขน รวมทงเพอใหเปนแบบแผนหรอรปแบบเดยวกนส าหรบน าไปสอนนกเรยน นกศกษา ในสถาบนนาฏดรยางคศลป การละเลนของหลวงถอเปนภาพสะทอนถงความเจรญรงเรองของแผนดนไทยในดานตางๆ ไมวาจะเปนดานการเมอง การปกครอง การเศรษฐกจ เปนตน โดยเฉพาะเปนภาพสะทอนใหเหนความยงใหญของพระมหากตรยททรงมพระบรมเดชานภาพและศกดานภาพมากมาย มบรรดาประเทศราชเขามาพงพระบรมโพธสมภารมากมาย และไดน าการ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

188

แสดงของตนเขามารวมงานพระราชพธของหลวง เพอเปนการแสดงความจงรกภกดตอแผนดนพระมหากษตรยไทย ท าใหการละเลนของหลวงเขามามบทบาทส าคญในการท าหนาทเปนมหรสพสมโภชของหลวงทเคยงคสถาบนพระมหากษตรยเรอยมา แตเมอสงคมเปลยนไปความเชอในเรองการประกอบพธกรรมเปลยนไป ท าใหพธกรรมบางอยางเลกปฏบตรวมทงเกดความตองการนาฏยศลปไทยในรปแบบอนหรอมนาฏยศลปชนดใหมเกดขน จงท าใหการละเลนของหลวงถกลดความส าคญลงไมมแสดงประกอบพระราชพธอยางในอดต จะมเพยงแตการแสดงสาธตนาฏยศลปไทยในราชส านกเพอใหเยาวชนหรอผสนใจไดชมเทานน สงผลใหการละเลนของหลวงบางชดนนสญหายไปดวย เชน แทงวไสย และกระอวแทงควาย ในปจจบนไมมการแสดงแลว ส าหรบการแสดงทยงคงเหลออยและไดรบการสบทอดมาถงปจจบน ลกษณะการแสดงถกพฒนาปรบปรงเรอยมาเพอใหสอดคลองกบยคสมย ดงนนรปแบบหรอองคประกอบในการแสดงจงมการเปลยนแปลงไป ถงแมวาจะมหนวยงานของทางราชการเขามาดแลการแสดงเหลานแทนสถาบนกษตรยกตาม แตการละเลนของหลวงกยงคงมการปรบปรงเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ท าใหเกดมรปแบบทแตกตางกนไป แตลกษณะหรอโครงสรางของการแสดงยงคงเดม ซงหากเปนเชนนตอไปกอาจะท าใหรปแบบการแสดงการละเลนของหลวงทแทจรงสญหายไป ทงๆทการละเลนของหลวงถอเปนมหรสพสมโภชทแสดงถงความรงเรองของแผนดนและพระมหากษตรยไทย มประวตยาวนานอยเคยงขางชาตไทยตลอดมา นบเปนสมบตล าคาทางนาฏยศลปอกประเภทหนงทคนไทยทกคนและหนวยงานทกหนวยงานควรชวยกนรกษาและอนรกษใหรปแบบเดมเอาไวสบไป

8.2 การละเลนพนบาน

การเชดหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร นายอนกล โรจนสขสมบรณ

การเชดหนงใหญ หนงหรอหนงใหญในทนหมายถง หนงสตวแกะฉลตามลวดลายตวละครเรองรามเกยรต นยมใชหนงโคในการ

แกะฉลมากกวาหนงกระบอ เนองจากหนงโคมความออนบางกวาหนงกระบอ และเมอหนงแหงแลวมกไมยน แตกระนนหนงกระบอมความกวางและใหญกวาหนงโคจงเหมาะส าหรบทจะใชสรางตวหนงทมขนาดใหญ เชน หนงเมองหรอหนงปราสาท เปนตน แตส าหรบหนงเทพเจาหรอหนงครแลวตองใชหนงโคตายพราย (โคออกลกตาย โคถกฟาผาตาย) มาเปนวสดในการสรางและตองประกอบพธกรรมในการสรางเพอความศกดสทธของตวหนงตามความเชอทสบตอกนมา หนงใหญมขนาดของตวหนงทตางกนออกไป สามารถแบงตามขนาดของตวหนงออกเปนหนงใหญขนาดใหญ มกเปนหนงจ าพวกหนงปราสาทหรอหนงเมอง หนงใหญขนาดกลางมกเปนหนงจ าพวกหนงงาหรอหนงเหาะ หนงใหญขนาดเลกมกเปนหนงจ าพวกหนงเฝา เปนตน ประเภทของตวหนงนน จ าแนกออกเปน

1. หนงเทพเจาหรอหนงคร 2. หนงเผาหรอหนงไหว 3. หนงคเนจรหรอหนงเดน 4. หนงงาหรอหนงเหาะ 5. หนงเมองหรอหนงปราสาท 6. หนงจบหรอหนงรบ 7. หนงเบดเตลดคอตวหนงทนอกเหนอจากตวหนงประเภทอน

นอกจากนแลวหนงใหญยงแบงตามการแสดงออกเปนหนงกลางวนและหนงกลางคอ หนงกลางวนเปนตวหนง

ทมสสนชดเจนกวาตวหนงกลางคน ตวหนงกลางคนไมจ าเปนตองมสชดเจนเนองจากแสดงเวลากลางคนใชแสงประกอบในการแสดง จงมกไมคอยเหนสของตวหนงชดเจนนก

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

189

ประวตความเปนมาหนงใหญ หนง หรอ หนงใหญ เกดขนแตครงสมยใดนน ไมสามารถสรปไดชดเจน แตสนนษฐานวาการแสดงหนงเกดขน

ตงแตสมยไอยคปตหรออยปต กอนพทธกาล แลวแพรขยายความนยมมายงดนแดนแถบเอเชยในกลมประเทศอนเดย จากนนการแสดงประเภทนกไดรบความนยมเพมขนเรอยมา การแสดงหนงในประเทศไทย สนนษฐานวา ไดรบอทธพลจากประเทศอนเดย โดยผานทางชวาหรอประเทศอนโดนเซยปจจบน และดวยลกษณะตวหนงของไทยมสวนคลายกบหนงแสบกในประเทศกมพชา ท าใหนกวชาการบางทานสนนษฐานวา ไทยเราอาจไดแบบอยางการแสดงหนงมาจากประเทศกมพชากเปนได

การศกษาประวตความเปนมาของหนงใหญในประเทศไทย พบวา พ.ศ. 2199 รชสมยสมเดจพระนารายณมหาราช ปรากฏวรรณคดเรองสมทรโฆษค าฉนท ทมวตถประสงคการ

ประพนธนเพอการแสดงหนง โดยขอมลเกยวกบ รปแบบการแสดง วธการแสดง ไมสามารถสรปได เนองจากมไดใหรายละเอยดเกยวกบวธการแสดง กลาวเพยงวา มมหรสพประเภทหนงในการสมโภช ซ งผศกษาจงตความหรอสนนษฐานวา ค าวา หนง ในทนนาจะเปนการแสดงหนงใหญ ค าวา “หนง” และ “หนงใหญ” จากพระราชพงศาวดาร ปรากฏเพยงค าเดยวเทานน คอ “หนง” สวนค าวา “หนงใหญ” สนนษฐานวาเกดขนในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เนองจาก มการแสดงหนงประเภทหนงทเรยกวา “หนงตะลง” เพองายตอการเรยกและเขาใจ จงเตมค าวา “ใหญ” ตามลกษณะของตวหนง ทายค าวาหนงเปน “หนงใหญ” เรอยมา

หนงใหญวดสวางอารมณ วดสวางอารมณ สรางขนประมาณปพ.ศ. 2418 (สมยรชกาลท 5) โดยพระภกษเรอง เปนเจาอาวาสรปแรก

ตอมาคณะหนงเรจากจงหวดพระนครศรอยธยา มครเปย เปนหวหนาคณะมจตศรทธาในพระพทธศาสนาและตวพระภกษเรอง จงไดมอบตวหนงถวายแกทางวดและครเปยไดฝกซอมการแสดงหนงใหญใหกบชาวบานในละแวกนน ผทไดรบสบทอดวธการแสดงจากครเปย และเปนผดแลหนงใหญในยคนน คอ นายนวม ศภนคร ตอมาไดรบพระราชทานบรรดาศกด เปนขนบางมอญกจประมวญ (ตนสกลศภนคร) ไดจดการแสดงหนงใหญในเขตจงหวดสงหบรและจงหวดใกลเคยง จนกระทงป พ.ศ. 2481 ขนบางมอญกจประมวญไดถงแกกรรม นายเชอ ศภนคร บตรชาย จงไดเปนหวหนาคณะหรอนายหนงสอทอดตอมา การแสดงหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร เปนทนยมและรจกกนอยางแพรหลายท าใหจดการแสดงบอยครงในยคของนายเชอ ศภนคร จนสามารถจดซอตวหนงใหญเพมขนจากเดมอกชดหนง คอ ชด บตร -ลบ (ศก พระมงกฎ-พระลบ) จากจงหวดลพบร จากนนการแสดงเรมเสอมความนยม เนองจากเกดสงครามโลกและการเปลยนแปลงการปกครอง ท าใหการแสดงหนงใหญวดสว างอารมณ จงหวดสงหบร ตองปดตวลงดวยสภาวการณดงกลาว ป พ.ศ. 2518 คณะครจากวทยาลยครพระนครศรอยธยา โดยการน าของนางอมรา กล าเจรญ หวหนาภาควชานาฏศลป ไดเดนทางมาตดตอการแสดงหนงใหญวดสวางอารมณ เพอจดการแสดงสาธตทวทยาลยคร ท าใหกลมผแสดงหนงใหญวดสวางอารมณไดรวมตวกนจดการแสดง หรอฟนฟ กระบวนทาเชดหนงขนอกครง และไดแตงตงใหนายฉออน ศภนคร ก านนต าบลตนโพธ เปนผน าหรอหวหนาคณะหนงใหญ จดการแสดงหนงใหญสบเนองตอมาจนกระทงปจจบน ผลงานการแสดงหนงใหญวดสวางอารมณ เปนทยอมรบไดรบการสนบสนนจากผสนในและหนวยงานของราชการ โดยสภาวฒนธรรมแหงชาต (ส.ว.ช.) จงไดมอบโลเกยรตยศใหกบกลมศลปนผแสดงหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร ในฐานะกลมผอนรกษศลปวฒนธรรมการแสดงพนบานดเดน ประจ าป พ.ศ. 2535 และพ.ศ. 2536 จาก สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ณ พระต าหนกจตรลดารโหฐาน พระราชวงดสต

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

190

ประเภทและกรรมวธการสรางหนงใหญ ประเภทหนงใหญ

1. หนงเขนหรอหนงสมพล 2. หนงงาตรวจพล 3. หนงราชรถ 4. หนงจบ

ตวหนงของวดสวางอารมณมทงสนประมาณ 270 ตว แตมสภาพทสมบรณน าออกแสดงไดประมาณ 210 ตว แบงออกเปนศกหรอตอนทใชแสดงดงน

1. ตวหนงชด ศกทศกณฐครงท 5 หรอศกใหญ 2. ตวหนงชด ศกนาคบาศ 3. ตวหนงชด ศกวรณจ าบง 4. ตวหนงชด ศกบตร ลบ

ลกษณะการแสดง

การคดเลอกและการฝกหดนกแสดง มวธการคดเลอกผทจะแสดงหนงโดยการทดลองใหจบไมไผโคง และฝกหดตามกระบวนการทเหมอนกน โดย

ไมแบงแยกเปนบคคลหรอตวละครตวใด แตจะก าหนดตวผเชดภายหลงทผฝกหดเกดความช านาญในการแสดงใหมหนาทในการเชดหนงแตละตว โดยผคดเลอกจะพจารณาจากฝมอและลกษณะหรอเทคนคในการเชดแตละบคคลเปนส าคญ

การฝกหดวธการแสดง ปจจบนไมไดถายทอดวธการแสดงใหกบเยาวชนรนหลง เนองจากมผสนใจวชาการดานนเปนจ านวนนอย และถอวาเปนวชาการเฉพาะบคคลในพนททองถน เปนศลปะประจ าตระกลทถายทอดกนมาก

ประมาณชวงเดอนเมษายน – พฤษภาคม ทางคณะหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร จะประกอบพธไหวคร ครอบครหนงใหญ ประจ าป ณ ศาลาการเปรยญวดสวางอารมณเพอความเปนศรมงคลแกคณะนกแสดงซงเปนชาวบานในละแวกนนทไมไดยดการแสดงหนงใหญเปนอาชพ พธนประกอบขนในวนพฤหสบด ซงผประกอบพธเปน ผก าหนดวดและเวลาตามความเหมาะสมในแตละป

องคประกอบในการแสดงการแสดงหนงใหญวดสวางอารมณ

1. จอหนง เปนจอผา มขนาดความยาว 16 เมตร กวาง 6 เมตร แบงเปน 3 สวน สวนแรกและสวนท 3 เปนผาตวนสขาว กวางประมาณ 5 เมตร ยาว 4 เมตร สวนท 2 เปนผาโปรง (ผาขาวบาง) สขาว กวางประมาณ 5 เมตร ยาว 8 เมตร สวนของจอเปนผาตวนมแสดงเยบรอบมมจอทง 4 ดาน ขนาดกวางประมาณ 0.5 เมตร

2. เสาและคราวจอหนง เปนอปกรณทใชประกอบจอหนง มลกษณะเปนทอแปบน าหรอทอเหลก จ านวน 4 ตน และคราวประกอบดวยทอเหลกหรอแปบน า จ านวน 2 ตนเชนกน ประกอบรอยเขากบจอหนงในสวนของขอบจอดานบนและดานลาง

3. รานเพลง ในการแสดงเชงสาธตมกใชรานเพลงประกอบการแสดง เพอสอใหเหนวาการใหแสงแตเดมนนเปนเชนไร ลกษณะรานเพลงทใชเปนกระบะไมสเหลยม มขาตงยดตดกบพนดนแบบไมถาวร ภายในกระบะไมปดวยทรายหรอกาบกลวย แลวน าเชอเพลง คอ กะลามะพราววางเรยง ใชไดเปนสวนประกอบในการตดไฟเผาไหมเชอเพลงใหแสงสวางในการแสดง

ปจจบนใชสปอตไลทขนาดประมาณ 50 วตต จ านวน 3-4 ดวง ตามแตจดหาไดเปนสวนประกอบใหแสงในการแสดง เนองจากแสงจากสปอตไลทใหแสดงคงทและยาวนานกวาแสงจากเชอเพลงกะลามะพราวเผาไหม เปนตน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

191

4. บงเพลง ใชเปนสวนประกอบการแสดงเชงสาธตเมอจดไตเผาไหมเชอเพลง จ าเปนตองมบงเพลงกนแสงไมใหกระจายออกนอกเขตจอทใชแสดง หรออาจกลาวไดวาเปนอปกรณการรวมแสงเชอเพลงเผาไหมใหอยในพนทจ ากด แตปจจบนใชแสงจากสปอตไลท บงเพลงจงหมดประโยชนทจะน ามาใช จงเปนเพยงแคการตดตงเพอสาธตการแสดงเทานน

5. เครองแตงกายในการแสดงหนงใหญ เครองแตงกายของผแสดงหนงใหญวดสวางอารมณมอย 2 รปแบบคอ รปแบบแรก ผเชดสวมเสอสขาวคอตงแขนสนปลอยชาย มผาคาดเอว นงผาโจงกระเบนทบ สนบเพลา สของผานงและสนบเพลาคละสตามแตจะหาได รปแบบท 2 เปนรปแบบทใชอยในปจจบน คอ ผเชดสวมเสอสขาวคอตงแขนสนปลอยชาย นงผาโจงกระเบนสแดงคลมเขา

6. ดนตรหรอวงปพาทยทใชบรรเลงประกอบการแสดงหนงใหญวดสวางอารมณ เปนวงปพาทยเครองหาหรอเครองคตามแตโอกาสทแสดง

7. การพากยและเจรจา ผพากย-เจรจา มทงสน 2-3 คน เปนผชายทมน าเสยงเปนเอกลกษณเฉพาะตวเพอสออารมณของตวหนงทก าลงแสดงอยในขณะนน ผพากย-เจรจา จะผลดกนพากย-เจรจาในบท โดยการทองจ า

8. การจดการแสดงและการจดแบงหนาทในการแสดง สวนใหญในปจจบนเปนการแสดงเชงสาธต โดยจดแสดงใหพนทโลงแจงกลางสนามหญา ทมงานนกแสดงในแตละครงมจ านวนไมนอยกวา 20 คน โดยแตละคนมหนาทในการแสดงแตละฝาย เชน ฝายตดตงจอหนง ฝายคดเลอกหรอจดหนง ฝายพธกรรมการแสดง เปนตน แตโดยการปฏบตแลวทมนกแสดงมกชวยกนปฏบตหนาทโดยไมแบงแยกแตอยางใด

ขนตอนการแสดง การแสดงหนงประเภทหนงกลางคน ในการแสดงแตละครง มพธกรรมตามความเชอ กลาวคอ เมอจะน าตว

หนงออกจากวด นายหนงหรอหวหนาคณะหนงใหญ หรอผอาวโสในทนนท าพธบอกกลาวเจาของหนง เจาของท ใน การจดเปดลงทเกบตวหนงกอนน าหนงออกจากลงทกครง

การตดตงอปกรณการแสดง นายหนงหรอหวหนาคณะหนงใหญหรอผทมหนาทในการตดตงจอ จะประกอบพธขอขมาพระแมธรณ เจาของท สงศกดสทธกอนทจะตดตงอปกรณ ซงพธนอาจใชน ามนตทนายหนงเตรยมมารดทสถานททจะตดตงอปกรณแทนชมบ หรอกระทงกาบกลวยแตเดมทใชไดขนอยกบความเหมาะสมและโอกาสทเอออ านวย

จากนนเรมตดตงเสาจอ น าตวหนงจดวางพงกบจอดานหนาและดานหลงตามต าแหนงและล าดบการใชตวหนงในการแสดง ดานหนาจอหนงจดวางตวหนงเทพเจาพรอมดวยเครองสงเวยและอปกรณทใชประกอบในพธการเบกหนาพระกอนการแสดง เมอไดเวลาแสดง วงปพาทยบรรเลงเพลงโหมโรง โดยเรมจากเพลงสาธการ ในชวงนหวหนาคณะหนงใหญจะจดเทยนบชาหนงเทพเจา และเรมเขาพธการเบกหนาพระ 3 ตระ หรอเบกหนาพระ 3 ทวย ซงผพากย-เจรจาจะพากยตามบทเบกหนาพระ และดนตรจะบรรเลงเพลงเชด ผเชดหนงเทพเจากเชดหนงตามกระบวนทาเชดจนเสรจพธการเบกหนาพระ

จากนนเปนการแสดงเบกโรง ในชด จบลงหวค า ซงมเนอหาสอดแทรกคตค าสอนทางพระพทธศาสนา ในเรองของความเมตตา และเปนการบอกผชมใหรวา หนงใหญทจดการแสดงในครงน มวตถประสงคเพออะไร และจะแสดงเรองอะไร ตอนอะไร ซงถอวาเปนธรรมเนยมของขอพงปฏบตของการแสดงชด ลงขาวจบลงด าล าดบตอไปกจะเปน การแสดงจบเรอง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

192

กลวธการเชดเฉพาะตวของผเชดทพลกแพลงกระบวนทาเชด เพอความแปลกใหมไมซ ากระบวนทาเชดทใชแสดงแตยงคงรปแบบหรอหลกการส าคญในการเชดหนง ผศกษาพบวา ผแสดงเพมกระบวนการในทาการเชดตอไปน

1. การโยตว 2. การสะอกตว 3. การยกตว 4. การหมนตว

กลวธการเชดดงกลาวผเชดจะปฏบตตามดลยพนจของผเชดเอง ท าใหรปแบบทามาตรฐานทใชในแตละคร งแตกตางกนออกไป แมแตกระทงผแสดงคนเดยวกนกตาม ซงมเหตปจจย คอ

1. เลยงการซ าทาในการแสดง ผแสดงใชกลวธการเชดเฉพาะตวดงกลาวพลกแพลงกระบวนทาเชดตาม ดลยพนจเพอความแปลก

2. ดนตรบรรเลงประกอบการแสดง การแสดงทกครงวงปพาทยทใชบรรเลงประกอบการแสดงตองสมพนธกบกระบวนทาเชด ซงสงผลใหผเชดเกดความคลอยตามในการเคลอนไหวตวหนง ซงท านองดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดงแตละครงตางกนออกไป แตคงยดจงหวะกลองหรอจงหวะหนาทบของแตละเพลงอยสงผลใหการเคลอนไหวหนงแตละครงเปลยนแปลงไปตามท านองดนตรไดเชนกน

3. ระยะเวลาในการแสดง ขดจ ากดเรองของเวลานบเปนปจจยหนงซงสงผลใหการเคลอนไหวหนงแตละครงเปลยนแปลงไดเชนกน กลาวคอ เวลาในการแสดงเปนตวก าหนดกลวธการเชดหนง ถามเวลาในการแสดงมาก ผเชดกพลกแพลงกระบวนทาเชดไดมากตามกนไป หรออาจไมแสดงกลวธการเชดตามขนตอนครบทกสวน ทงนเพอปรบใหการแสดงจบหรอสนสดตามเงอนไขของเวลา กระบวนทาเชดหนงพเศษหรอกระบวนทาเฉพาะ กคอกระบวนทาเชดหนงทยดกระบวนทาเชดตามเพลงทบรรเลงประกอบการแสดงเปนส าคญในการเรยกชอทาเฉพาะ ไดแก

1. กระบวนทาเชด (การเบกหนาพระไหวคร) 2. กระบวนทาเชด เพลงเสมอ 3. กระบวนทาเชด เพลงกราวร า 4. กระบวนทาเชด เพลงรว 5. กระบวนทาเชด เพลงเตยว 6. กระบวนทาเชด เพลงเชดฉง

กระบวนทาเชดเหลานในปจจบน (พ.ศ. 2542) เปนกระบวนทาเชดหนงเฉพาะตวบคคล ผแสดง มไดมการถายทอดใหเแกผใด เทคนคหรอความสามารถเฉพาะตวของผเชดแตละคนนพลกแพลงกระบวนทาเชดไดเสมอขนอยกบดลยพนจของผแสดงเองเปนส าคญ เชนเดยวกบกระบวนทาเชดทผเชดเคลอนทไปมาดานหนาและดานหลงจอ แตทส าคญกคอการเคลอนไหวตวหรอการเคลอนทในการแสดงตองลงจงหวะและสมพนธกบดนตรทบรรเลงประกอบ การแสดงเสมอ

เอกลกษณการเชดหนงใหญ เอกลกษณเฉพาะในการแสดงหนงใหญ ในทนคอ การเชดเคลอนไหวตวหนงโดยผเชดเคลอนทไปมาดานหนา-

หลงจอหนงตามจงหวะและท านองเพลงทบรรเลงโดยวงปพาทย ดวยกระบวนทาการเชดทมหลกเกณฑเฉพาะการเชดตวหนงแตละตวตามบทบาทของตวละครนนๆ และเมอเชดหนงครบตามกระบวนทาแลว ผเชดจะน าตวหนงเขาทาบจอ เชดในลกษณะตวหนงทาบจอ ผเชดยนอยกบทมเคลอนไหวตว เพยงแตเคลอนตวหนงขน ลงตามบทพากย-เจรจา ในชวงทตวหนงทาบกบจอน ผเชดตองมสมาธในการฟงบทพากย-เจรจา และท านองเพลงในวงปพาทยเพอทจะปฏบตกระบวนทาเชดไดสอดคลองกบเนอหาในการแสดง นอกนนแลว การพากย-เจรจาหนงกถอเปนเอกลกษณเฉพาะใน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

193

การพากย กลาวคอ เมอจบบทพากยแตละบท (บทพากยทใชเปนกาพยฉบบ 16 กาพยยาน 11 ราย หรอรายสภาพ) ตะโพนและกลองทดในวงปพาทยจะตใหจงหวะ และผทอยดานในจอหรอนกดนตรจะตะโกนคอรอง “เพย” ซงถอเปนเอกลกษณในการแสดงหนงอยางหนง

เอกลกษณกลวธการเชดหนงใหญวดสวางอารมณ การเชดหนงใหญวดสวางอารมณนน ในการแสดงผแสดงตองเปนผชายเทานน สวมเสอแขนสนสขาวคอตงปลอยชาย นงโจงกระเบนสแดงคลมเขาไมสวมรองเทา เอกลกษณเฉพาะในการเชดหนงของคณะหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร ประการหนงกคอ การเขาและออกตวหนง ในการแสดงผเชดหนงจะน าตวหนงออกทางมมจอดานขวามอของผชม และเขาทางมมจอดานซายมอของผชม ซงยดวธการแสดงตามลวดลายของตวหนงทก าหนดไว นอกจากนนแลว วธหรอเทคนคเฉพาะตวของผเชดทท าใหการแสดงการเชดหนงในแตละครงแตกตางกนออกไป แมแตเปนผเชดคนเดยวกนกตาม นนคอ การใชเทคนคในการเชดโดยใชการโยกตว การสะอกตว การโยตว และการหมนตว ในสวนเอกลกษณการเชดหรอทาเชดเฉพาะชดการแสดงนน พบวาการใชกระบวนทาเชดมเอกลกษณเฉพาะในแตละชด บางครงอาจซ ากนได กลาวคอ ค าเรยกเฉพาะหรอนาฏยศพททใชในการเชดหนงบางครงอาจเรยกซ ากนและปฏบตซ ากนได จ าแนกกระบวนทาในการเชดออกเปน

1. การเตนตรวจพล ปรากฏการใชกระบวนทาหรอนาฏยศพททใชเรยก คอ สะอกตว โยตว ยกตว กระทบเทา ย าเทา บายหนง

2. การตหนงหนา หรอการเชดหนงตอส ปรากฏการใชกระบวนทาหรอนาฏยศพททใชเรยก คอ ซอยเทา ตลบเทา บายหนง

3. การเชดหนงแขนหรอหนงสมพล ปรากฏการใชกระบวนทาหรอนาฏยศพททใชเรยก คอ ย าเทา โยตว บายหนง

4. การเชดหนงจบและหนงราชรถ ปรากฏการใชกระบวนทาหรอนาฏยศพททใชเรยก คอ ซอยเทา บายหนง 5. การเชดหนงเตยว การเชดหนงเพลงเชดฉงและการเชดหนงเพลงรว ปรากฏการใชกระบวนทาหรอ

นาฏยศพททใชเรยก คอ ย าเทา ซอยเทา บายหนง 6. การเชดหนงเบกหนาพระ ปรากฏการใชกระบวนทาหรอนาฏยศพททใชเรยก คอ ซอยเทา โยตว

การแสดงหนกระบอก องคความรจากวทยานพนธ เรองการแสดงหนกระบอกคณะชเชดช านาญนาฏศลป จงหวดสมทรสาคร โดยแบงเปนหวขอตางๆ ดงน

การเชดหน มตงแตสมยอยธยาตอนกลางราว พ.ศ. 2228 ในแผนดนของสมเดจพระนารายณมหาราช เปน

มหรสพประเภทหนงทใชส าหรบแสดงในงานพระราชพธตางๆ การแสดงหนของไทยมอย 4 ประเภท คอ หนหลวง หรอหนใหญ หนวงหนา (หนไทย-จน) หนกระบอก และหนละครเลก โดยหนกระบอกมความเปนมายาวนานเกน 45 ป เหลอเพยงแค 2 คณะ คอคณะครชน สกลแกว และคณะชเชดช านาญศลป จงหวดสมทรสงคราม

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

194

ประวตหนกระบอก ประวตความเปนมาของการแสดงหนกระบอกตามหลกฐานในราชกจจานเบกษา เลมท 10 ร.ศ. 113 หรอ พ.ศ. 2437 รชสมยของสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดกลาวถงการพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา ณ พระราชวง บางประอน ยคแรกใชชอเรยกวา หน (เลยนอยาง) เมองเหนอ ในป พ.ศ. 2437 จงไดมการใชค าวา “หนกระบอก” หนกระบอกทใชแสดงในปจจบน สนนษฐานวาสรางขนโดยอาศยกรรมวธการสรางหนกระบอกตามแบบหนของหมอมราชวงศเถาะ ไดคดประดษฐดดแปลงขน โดยผเชดคนส าคญโรงของหมอมราชวงศเถาะ คอ แมครเคลอบ และ นายเปยก ประเสรฐกล เรมออกโรงแสดง ราวป พ.ศ. 2436 จนกระทงมชอเสยงเปนทนยมของคนทวไป แมครเคลอบ เปนผมชอเสยงในการเชดและรองหนกระบอก ตลอดจนมความสามารถทางดนตรไทย สามารถรองเพลงรนเกาๆ ไดแทบทกเพลง ตอมาจางวางตอ ณ ปอมเพชร จางวางของพระเจาบรมวงศเธอกรมหมนวรวฒน ศภากร จดสรางหนกระบอกแลวเชญแมครเคลอบมาชวยสอน แลวน าออกแสดงจนมชอเสยงคกบหนกระบอกหมอมราชวงศเถาะ เมอหมอมราชวงศเถาะสนชวตแลว แมครเคลอบจงมาเปนผควบคมคณะหนกระบอกของจางวาง ในชวงบนปลายชวตแมครเคลอบอาศยอยกบศษย คอ คณยายสาหรายทจงหวดสมทรสงครามอนเปนเหตปจจยใหเกดคณะหนกระบอกในจงหวดสมทรสงคราม เนองจากแมครเคลอบไดฝกหดหนกระบอกให ไดแก หนกระบอกแมสาหราย และหนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป เดมการแสดงหนกระบอกนบวาเปนอาชพอยางหนง ปจจบนเปนการแสดงเพอการอนรกษ และฟนฟศลปะประเภทนใหคงอย ปจจบนมคณะหนกระบอกประมาณ 15 คณะ คอ

1. คณะครชน สกลแกว 2. คณะจกรพนธ โปษยกฤต 3. คณะรอดศรนลศลป 4. หนกระบอกกรมศลปากร 5. คณะสพนอง จงหวดเพชรบร 6. คณะชเชดช านาญศลป จงหวดสมทรสงคราม 7. คณะเพชรหนองเรอ จงหวดขอนแกน 8. คณะแมเชวง ออนละมาย จงหวดนครสวรรค 9. คณะแมสงวาลยอมเอบ จงหวดตาก 10. หนกระบอกลานนา คณะฮอบบฮท 11. คณะครไก สรตน จงดา 12. หนกระบอกเพาะชาง 13. หนกระบอกคณรตน จงหวดนนทบร 14. หนกระบอกคณะบานดนตร 15. หนกระบอกโรงเรยนสนทรภพทยา

พฒนาการของหนกระบอกในชวงตางๆ ตงแตแรกเรมจนถงปจจบน จงแบงออกไดเปน 3 ชวงคอ ชวงทหนง ตงแตป พ.ศ. 2435 ถงหลงสงครามโลกครงทสอง ถอเปนยคเฟองฟของการแสดงหนกระบอก นบตงแต ม.ร.ว.เถาะ พยคฆเสนา ไดน าหนกระบอกเขามาเลนในกรงเทพฯ เปนครงแรก โดยถอวาเปนการแสดงทกระชบรวดเรว แตกตางจากทไดชมหนหลวง ดงนนหนกระบอกจงไดรบความนยมแพรหลายในหมคนทวไป ทงใน ราชส านกและชาวบาน ชวงทสอง หลงสงครามโลกครงทสองถงประมาณ ป พ.ศ. 2517 นบวาเปนระยะซบเซาของหนกระบอก เนองจากภาวะทแรนแคนของประเทศ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

195

ชวงทสาม ประมาณป พ.ศ. 2518 ถงพ.ศ.2545 ถอวาเปนชวงการฟนฟและอนรกษ ซงแตกตางจากสมยแรกทแสดงเปนอาชพ หากแตเปนการแสดงเพอใหเปนทรจกถงศลปะแขนงหนงของไทยทก าลงจะหายไป ดงนนแมหนกระบอกจะไดรบการฟนฟ อนรกษ แตการขาดชวงการถายทอดจงท าใหเกดชองวางทางวฒนธรรมและแมวาปจจบนยงมคณะหนกระบอกอยหลายคณะ แตโอกาสแสดงไมไดมมากดงเชนในอดต จะมแสดงหนกระบอกมกเ ปนโอกาสพเศษ เทานน ทงนหนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป โดยอาจารยกรรณกา แกวออน นอกจากแสดงตามทมการวาจางแลว ยงไดเปดสอนการเชดหนกระบอกทโรงเรยนบานดนตร เพอเปนแนวทางหนงทจะชวยฟนฟ และอนรกษการแสดง หนกระบอก

หนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป เจาของ คอ นายวงษ รวมสข เกดวนท 2451 จงหวดสมทรสงคราม เรมการศกษาการอานเขยนกบ

บดาจนพออานออกเขยนได จงเขาศกษาจบชนประถมปท 4 เมออาย 12 ป ฝากตวเปนศษยของคณยายสาหราย ชวยสมบรณ ครคนแรกทฝกสอนศลปะการเชดหน โดยใชเวลาวางจากงานในทองไรทองนาและงานในสวน และหลงการเกบเกยวขาว ตอมาคณยายสาหราย สงนายวงษ รวมสข ไปเรยนศลปะการเชดหนกระบอกเพมเตมกบแมครเคลอบ ทบานพระยาช านาญอกษรในกรงเทพมหานคร ตอมาภายหลงทานจงไดยายมาอยทจงหวดสมทรสงคราม นายวงษ รวมสข สามารถรบการถายทอดการสอนตลอดจนกลวธพลกแพลงตางๆ ในการเชดหนกระบอกไดรวดเรวเพยง 2 ถง 3 เดอน จนความสามารถตงคณะหนกระบอก ชอ “คณะชเชดช านาญศลป” ในขณะทยงเปนศษยแมครเคลอบ และมโอกาสเชดหนถวายหนาพระทนงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ภายหลง ในพ.ศ. 2475 ทส าเรจการศกษาภาคบงคบ นางจบ เนตพฒน ซงมใจรกหนกระบอกมาก เปนชางท าทองมากอนจงมความสามารถในเชงการชางผมอและไดลงทนทงเวลาและทนทรพยและแกะหนาหนเองทงโรง ชกชวนใหนายวงษ รวมสข ไปสอนเชดหนทต าบลแควออม อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม โดยนายวงษ เปนผหดเชดหนใหคณะของนางจบ จนสามารถออกเลนรบงานได และในทสดกตงคณะหนกระบอกขนเอง รจกกนในชอวา “หนนายวงษ” หรอ “หนตาวงษ” ภายหลงตงชอใหมวา “คณะชเชดช านาญศลป” เมอนายวงษ ไดถงแกกรรม อาจารยกรรณกา แกวออน ลกสะใภรบสบทอดการแสดงหนกระบอกตอในปจจบน (พ.ศ. 2544)

ลกษณะการแสดงหนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป 1. เรองทใชในการแสดง เรองทนยมแสดงเชนเดยวกบละครนอกทมความกระชบ รวดเรว สนกสนาน เร องลกษณวงศ คาว ไกรทอง

ขนชางขนแผน พระปนทอง พระอภยมณ เปนตน โดยเฉพาะเรองพระอภยมณจะนยมแสดงบอยครง นอกจากนมบทประพนธทนายวงษ รวมสข เปนผประพนธขนเอง ไดแก เรองมงกฎเพชรมงกฎแกว ศรสรยง ระกาแกว กมารกายสทธ คนโททอง เปนตน

2. ลกษณะหนกระบอก ตวหนกระบอกจะแบงเปนประเภทเชนเดยวกบการแสดงโขน ละคร คอ ตวพระ ตวนาง ตวยกษ ตวลง ตว

ภาษา และตวเบดเตลด (ตวประกอบ) เครองแตงกายมลกษณะเหมอนอยางโขน ละครเพยงแตเปนการจ าลองใหมขนาดเลกลงพอเหมาะกบตวหนกระบอก หนแตละตวโดยเฉพาะตวพระ ตวนาง สามารถทจะน ามาเลนซ าไดเมอมการเปลยนเรอง โดยการสลบถอดศรษะไปใสชดอกชดหนง หรอเปลยนแคอาวธทถอในมอ ตวหนกระบอกของคณะชเชดช านาญศลป จะมขนาดใหญกวาหนกระบอกของคณะอนๆ โดยทวไปเลกนอย เหนไดชดเจนคอศรษะมขนาดใหญกวาศรษะของหนคณะอนๆ และแกะจากไมแคปาหรอไมทองหลาง ตวหนกระบอกทเปนศลปะพนบานนนแตละตวจะมความแตกตางกนไมเหมอนกนทเดยวแบบการสรางหนในปจจบนทใชวธการสรางพมพ

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

196

3. โรงหนและฉาก โรงหนจะใชไมกระดานในการสราง ถาเปนสมยโบราณจะใชไมไผ ความกวางหนาโรงประมาณ 7 เมตร เปน

ขนาดมาตรฐาน ความสงจากพนโรงถงหลงคาโรงหน ประมาณ 3.50 เมตร ความลกจากหนาโรงถงหลงโรง ไมควรนอยกวา 5.00 เมตร ใชเปนทนงของคนเชดรวมทงดนตรและคนขบรอง ตลอดจนสมภาระตางๆ โรงหนจะสรางขนเปนลกษณะรปสเหลยมจตรสตามขอบหลงคาเบองบนของโรงหนกระบอกตดผาระบายปกไหมทองเปนลวดลาย และตรงกงกลางผาระบายดานบนมกจะตดชอคณะหนกระบอกทแสดงดวย ผาระบายความยาวเทากบโรงหน และมความกวางประมาณ 1.30 ฟต

ฉากทใชเปนแบบโบราณ กลาวคอ ม 3 ฉาก คอ ฉากเมอง ฉากปา และฉากทะเล สามารถน ามาเลนไดในทกเรอง ขนอยกบเนอเรอง ลกษณะเดนของฉากจะเปนไมซเลกๆ มารอยยดตดกนแบบมลสงราว 1 ศอก ตอกบชายผาทเปนฉาก เพอใหคนเชดมองลอดออกไปเหนตวหนทตนก าลงเชดทหนาจอได แตผชมจะมองไมเหนผเชด หรอถาเหนกเพยงแตลางๆ เทานน

4. ดนตรและบทรอง ใชวงปพาทยเครองหา ไดแก ระนาดเอก กลองทด ตะโพน ฆองวงใหญ ปใน กรบ ฉง บรรเลงประกอบการ

แสดงและมซออสเคลาไปกบการรองเพลงหน เพลงทใชประกอบการแสดงม 2 ประเภท คอ เพลงหนาพาทย เปนเพลงทใชบรรเลงประกอบอากปกรยาของตวละคร กอนการแสดงทกครงจะตองมการร าไหวครกอน ตอดวยเพลงหนาพาทยชาป และเพลงปนตลงนอก โดยจะใหตวเอกหรอตวนายโรงเปนผแสดง ตอจากนนจงจะเรมเรอง

เพลงรอง เปนเพลงบรรเลงทมเนอรองประกอบ ใชรองประกอบอารมณตวละคร ซงตวละครตองร าตบทไปตามเนอความนน ส าหรบการแสดงหนกระบอกมเพลงรอง 2 แบบ คอ เพลงรองทมลกษณะอยางละคร และเพลงรองทมเฉพาะในการเลนหน เรยกวา “เพลงหน” ส าหรบเพลงรองอยางละครจะมลกษณะเหมอนกบการรองแสดงละครทกอยาง แตส าหรบเพลงหน จะเปนเพลงเฉพาะส าหรบแสดงหนกระบอกเทานน เพลงหนรองหลงจากไหวครแลว เมอจะเรมเรองราวในการแสดงหนกระบอกจะตองเรมดวย เพลงหนเคลาซออเสมอเพอใหหนออกมารองร าบรรยายเรองราว ความเปนมาและ คณะชเชดช านาญศลปมการรองเพลงหนเคลาซออเปนแบบเฉพาะตว คอเมอซออน า และผขบรองเออนกอนจะเอยกลอนแรกนนเรยกวา “รองทาว” ทมท านองแปลกไปจากหนกระบอกคณะอน

ขนตอนการแสดงหนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป

กอนเรมการแสดง มพธกรรมการบชาคร โดยการน าตวหนพระครฤาษหรอเรยกวา พอแก เปนหนตวทส าคญทสดและหนทกตวทจะแสดง ตงเสยบแกนไมไวทางขวามอของประตขวาทหนจะออก อนเปนทตงหนประจ าเพอความสะดวกในการหยบตวหนมาเชด ในการไหวครนเจาภาพจะตองเตรยม เงนก านล 12 บาท ดอกไม ธป เทยน เหลา บหร หมากพล 2 ชด ส าหรบไหวครปพาทย 1 ชด และไหวครหน 1 ชด โดยผเลนดนตรปพาทยกจะมการบชาครของวงดนตรปพาทยกอนการแสดงหนดวย โดยหวหนาวงจะจดธป 5 ดอก เทยน 1 เลม ดอกไม และเงนก านล 12 บาท ใสพาน โดยใหหวหนาวงจบพานอธษฐานบชาครเชนกน จากนนจงน าดอกไมธปเทยนเสยบขางตะโพน ดวยถอวาตะโพนเปนสญลกษณของพระประโคนธรรพ เทพเจาแหงการดนตร และยงเปนเครองก ากบจงหวะทมความส าคญอกดวย จากนนจะบรรเลงเพลงโหมโรง แลวจงด าเนนเรองโดยปกตจะแสดง 3-4 ชวโมง จากนนจงท าเพลงกราวร า ลาโรงเปนอนสนสดการแสดง

เอกลกษณและวธการเชดหนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป ลกษณะการเชดหนกระบอก ของคณะชเชดช านาญศลป ผเชดจะตองฝกทาพนฐาน กอนทจะเรยนรกลเมดส าคญในการเชดหนประการอนๆ ตอไป โดยไดแบงทาเชดหนกระบอกออกเปน 3 หมวดใหญๆ คอ

1. ทาพนฐาน อนไดแก การกลอมตว การกระทบตว การตงวงร า และทาปอง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

197

2. ทาร าเพลง อนไดแก เพลงเชด เพลงเสมอ เพลงพระยาเดน เพลงวรเชษฐ เพลงเรว เพลงฉง เพลงรว กราวนอก กราวใน กราวร า และทาตางภาษา

3. ทาอากปกรยาเบดเตลด อนไดแก ทาไหว ทานอน ทาอาย ทาคอน ทาดใจ ทาเสยใจ ทาเกาและทาตลงกา ลกษณะเดนทเปนเอกลกษณของคณะชเชดช านาญศลป คอ การกระทบตวของหนจะกระตกขอมอซอนกน 2 ครง (เหมอนกบการยด-ยบในละคร) การกลอมตวมทงกลอมในกลอมนอก มการเชดหกคะเมนตลงกา 2 ตลบในตวลง หนนางผเสอจะเชดหกหนาหกหลงตามจงหวะดนตรอยางสนกสนาน ไมไดเนนการเชดแบบจาวสมทรเพยงอยางเดยว ลกษณะเดนอกประการคอ ตลกหน มความส าคญทงเปนตวเลาเรองและตวเชอมเรอง นบเปนตวสสนในการแสดงจะมการสอดแทรกตลกไวอยตลอดทงเรอง โดยแบงออกเปน 4 ต าแหนงคอ ตวตย มกเปนตวตลกเอกประจ าคณะ ตวภาษา ไดแก ตวหนชาตตางๆ ท าหนาทเปนลกคกบตวตย ตวแมคเปนตวทอยในบทคอยรบมขตวตยกบตวภาษา เชน นางผเสอสมทร คอสอง มหนาทเปนลกคคอยชวยแมค หนกระบอกเปนการแสดงทมก าเนดมาจากชาวบาน เชอกนวานายเหนง เปนคนแรกทคดสรางหนชนดนขนแลวน าออกมาแสดงเลยนแบบละคร ลกษณะตวหนมโครงสรางงายๆ ไมซบซอน วธการแสดงจะด าเนนเรองรวดเรว มบทตลกแบบชาวบาน แมวาหนกระบอกจะมการแสดงในราชส านก แตยงคงรกษารปแบบการแสดงของชาวบานไวอย และการทหนกระบอกรบจางแสดงตามงานตางๆ จงเปนสวนส าคญทชวยท าใหเปนทรจกอยางกวางขวาง เมอเทยบกบการแสดงหนหลวง และหนกรมพระราชวงบวรฯ ทจะเลนเฉพาะงานในราชส านกเทานน จากการศกษาวทยานพนธเกยวกบการละเลน แบงออกเปน 2 ประเภท คอการละเลนของหลวงและการละเลนพนบานพนเมอง โดยการละเลนของหลวงเปนการแสดงสมโภชในงานพระราชพธของหลวงทส าคญ ม 5 ชด คอ โมงครม ระเบง กลาตไม แทงวไสยและกระอวแทงควาย ซงเปนการแสดงทสนนฐานวาไดรบอทธพลจากประเทศตางๆเมอน าการแสดงเหลานนเขามารวมสมโภชในงานพระราชพธในประเทศไทย ปจจบนบางชดการแสดงไมไดจดแสดงแลวเนองจากพระราชพธตางๆในประเทศมการจดนอยลง การละเลนของชาวบาน โดยเฉพาะหนงใหญทมชอเสยงนอกจากวดขนอนแลว คอวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร ซงเกดจากศรทธาในพทธศาสนาของเจาของคณะหนงใหญ จงมอบตวหนงและถายทอดความรใหกบชาวบาน ตอมามการด าเนนการตอโดยชาวบานและมหวหนาชมชนเปนหวหนากลม และมหนวยงานราชการเขามามบทบาทในการสนบสนน การละเลนชาวบานอกชนดคอหนกระบอก โดยปจจบนทจดแสดงในประทศไทยทงสน 15 คณะ โดยคณะ ชเชดช านาญศลป จงหวดสมทรสงคราม เปนอกคณะหนงทมชอเสยง และมบทบาทในการอนรกษดวยการเปดการสอนหนกระบอกอกทางหนง แตเดมการแสดงหนกระบอกจดแสดงเพอเปนการประกอบอาชพ แตปจจบนจดแสดงเพอการอนรกษเทานน

บทท 9 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การสงเคราะหวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยฉบบน เกดขนเนองจาก วทยานพนธทางนาฏศลปไทยมบทบาทในฐานะองคความรทนาเชอถอจากการไดมาดวยวธวทยาอยางเปนระบบ เปนแหลงรวบรวมขอความรทไดจากเอกสารทางประวตศาสตรของไทย และการสมภาษณผทรงความรทางดานนาฏศลปไทยทไดรบการสบทอดและตกผลกเปนองคความรปฐมภมททรงคณคา และดวยวธการศกษาการปฏบตทไดรบการฝกหดจากผเชยวชาญ ผช านาญการ ศลปนแหงชาต ดวยพบวายงไมมการสงเคราะหเชอมโยงองคความรจากประเดนทท าการศกษาวเคราะหเขาดวยกน ตลอดจนแนวโนมการเพมขนของงานวจยทางนาฏศลปไทย จากการสงเสรมใหมงานวจยของบคลากรและหนวยงานตาง ๆ แตยงไมมภาพรวมของคณลกษณะของงานวจย ทจะใชเปนแนวทางใหกบนกวจยทางนาฏศลปไทยรนใหมและหนวยงานทสนบสนนงานวจยของชาต ดงนนการสงเคราะหงานวจยจงเปนวธการแกปญหาทเหมาะสมอกวธหนง ทใชในการเรยบเรยงเชอมโยงความรเขาดวยกน เกดเปนขอมลบรรณานทศนวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย ขอมลอางองในการก าหนดทศทางขององคกรทมภาระกจการของการสนบสนนทนวจยในการวางยทธศาสตรและการวางกลยทธ แนวทางการสนบสนนการท าการวจย ตลอดจนก าหนดทศทางการท าปรญญานพนธของสถาบนการศกษาทจะเปดหลกสตรมหาบณฑต วชาเอกนาฏศลปไทย งานวจยฉบบนมวตถประสงคในการศกษา คอ 1.วเคราะหลกษณะงานวทยานพนธทางนาฏศลปไทย 2.สงเคราะหองคความรจากวทยานพนธทางนาฏศลปไทย โดยมประชากรในการวจยคอวทยานพนธระดบมหาบณฑตของสาขานาฏยศลปไทย ภาควชานาฏยศลป คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ระหวาง พ.ศ. 2538 – พ.ศ. 2549 งานวจยนเปนการสงเคราะหเชงคณลกษณะหรอเชงบรรยาย (Qualitative Synthesis) ดวยเทคนคการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) เพอประมวลองคความรและวเคราะหเชงปรมาณดานขอมลคณลกษณะ โดยมขอบเขตดานประเดนในการศกษาวเคราะห ดงน

1. ปทท างานวจย 2. ประเภทของการวจย 3. ประชากรทใชในการวจย 4. ประเภทของเนอหาทวจย 5. ประเดนทศกษาวเคราะห 6. วธการเกบรวบรวมขอมล 7. การวเคราะหขอมล 8. ประโยชนของการวจย

สวนการสงเคราะหผลการวจยใชเทคนควเคราะหเนอหา ประเภทการวเคราะหเนอหาขอสรปของขอมลตามทฤษฎของ Krippendorff แบงเปนประเดนกลมเนอหาทสงเคราะห ดงน

1. ประเภทของนาฏศลปไทย 2. รปแบบการแสดงนาฏศลปไทย 3. องคประกอบของนาฏศลปไทย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

199

ซงการออกแบบกรอบแนวคดในการวจยมาจากการศกษางานวจยทมวธวจยแบบสงเคราะหงานวจยและงานวจยทสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบนาฏศลปไทย โดยเลอกกระบวนการสงเคราะหงานวจยดวยการวเคราะหเนอหา เนองจากวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยเปนงานวจยเชงคณภาพ แลวใชสถต คอรอยละและการแจกแจงความถส าหรบวเคราะหขอมลเชงปรมาณดานคณลกษณะในภาพรวมของวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย โดยวทยานพนธทางนาฏศลปไทยทใชสงเคราะหงานวจยนน ไมมการตรวจสอบคณภาพของวทยานพนธ เนองจากขนตอนการท าวทยานพนธมกระบวนการกลนกรองอยางเปนระบบ และมผทรงคณวฒเปนคณะกรรมการตรวจสอบขอมลและวธด าเนนทางการวจยของนสตระดบมหาบณฑต รวมถงการสอบประมวลความรจากวทยานพนธในขนสดทายกอนจะลงนามอนมตใหวทยานพนธฉบบนนๆ ออกมาเผยแพร ผวจยจงเพยงแตคดเลอกวทยานพนธทเกยวกบนาฏศลปไทยโดยตรงหรอโดยออมเทานน โดยพบวาระหวาง พ.ศ. 2538 – พ.ศ. 2549 มงานวทยานพนธทเผยแพรจ านวน 79 เลม ทสามารถน ามาใชเปนประชากรในการวจยได ผลการวจยแบงออกเปน 2 สวน คอสวนท 1 คอการวเคราะหคณลกษณะ โดยใชลกษณะสภาพทวไปและระเบยบวธวจยเปนเกณฑในการจดหมวดหมขอมล สวนประเดนทศกษาวเคราะหของงานวจย ใชองคประกอบของนาฏศลปไทยในการจดหมวดหมขอมล โดยเปนการวจยเชงคณลกษณะทแสดงคาเปนตวเลข คอ แสดงคาการวเคราะหตามกลมเนอหาและตวแปรเปนการแจกแจงความถและหาคารอยละ สวนท 2 การสงเคราะหผลของการวจย ดวยเทคนควเคราะหขอมลเพอหาขอสรปตามทฤษฎของ Krippendorff โดยใชการแยกเนอหาเปนวงกลมยอย (Loop) ตามวธวเคราะหเนอหาของอทมพร จามรมาน มาใชเปนการสรป องคความรทางนาฏศลปจากขอคนพบ 9.1 สรปและอภปรายผล ผลการวจยสวนท 1 การวเคราะหขอมลเชงปรมาณ เพอใหเหนภาพรวมของวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย โดยสรปไดวา วทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยทใชเปนประชากรในการศกษา เปนงานวจยเชงพรรณนาเปนสวนใหญซงสอดคลองกบการทวทยานพนธทางดานศลปะจดเปนงานวจยเชงคณภาพ โดยมงเนนศกษาในการแสดงประเภทร าเปนส าคญ วทยานพนธทางดานนาฏศลปไทย รอยละ 87.34 เปนงานวทยานพนธเชงพรรณนาหรอบรรยาย ซงเปนลกษณะทสอดคลองวางานวจยทางดานศลปะสวนใหญเปนงานวจยเชงคณภาพ มงใหความส าคญกบการบรรยายลกษณะ กระบวนการและสวนประกอบมากกวา จ านวนรอยละ 84.81 ของประชากรทใชในการท าวทยานพนธทางดานนาฏศลป ซงคอแหลงขอมลเปนชดการแสดง ในรปแบบนาฏศลปไทยประเภทตางๆ อาท การศกษาระบ าในโขน ร ากลมในการแสดงโขน ร าลงสรงโทนในการแสดงละครในเรองอเหนา รอยละ 35.44 เปนการศกษานาฏศลปปรบปรง ทงนาฏศลปพนบานและราชส านก ครอบคลมรปแบบนาฏศลปไทยทงหมด แตมปรมาณการศกษานาฏศลปปรบปรงมาก ทงนอาจสนนษฐานไดวา เนองนาฏศลปปรบปรงเกดขนใหมยงไมมการเขยนต าราทางวชาการทเกยวของกบประวตความเปนมาและทฤษฏตางๆ จงเกดการเกบรวบรวมและศกษาวเคราะห อกทงเปนการศกษาเพอใหเหนววฒนาการของนาฏศลปไทยแตละยคสมยดวย รอยละ 40.54 ในประเดนทศกษาวเคราะหเกยวกบองคประกอบการแสดง โดยมงเนนศกษาวเคราะหเกยวกบ การแสดง วธการและกระบวนการแสดงและรอยละ 31.35 ศกษาความเปนมาของเนอหาทใชในการศกษา ทงนขอมลจากการศกษาวเคราะหทศกษาเกยวกบองคประกอบการแสดงและประวตความเปนมา เพอใหเขาใจถงบรบทของการแสดงแตละชดตองมการศกษาถงประวตความเปนมาของชดการแสดง เพอเขาใจในองคประกอบการแสดงมากยงขน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

200

วธการเกบรวบรวมขอมล มการศกษาเอกสาร เทากบรอยละของการสมภาษณ คอ รอยละ 26.24 ซงสอดคลองกบลกษณะขององคความรทางดานนาฏศลปทผวจยใหความคดไวแตตนวา องคความรทส าคญมกเกบอยทศลปน คร ผเชยวชาญ หากผศกษาตองการไดความรทลมลกจงจ าเปนตองใชการสมภาษณ ดานประโยชนของการวจยพบวา รอยละ 40.24 เปนการศกษาทมประโยชนในการอนรกษ รอยละ 33.53 อนเปนลกษณะส าคญขององคความรทางนาฏศลปไทยทนบเปนมรดกทางวฒนธรรมทสบทอดตอกนมา แตเนองดวยปจจบนมการหลงไหลของวฒนธรรมตางชาตและวถชวตของคนไทยเรมมการเปลยนแปลง ท าใหการศลปะการแสดงดงกลาวเรมพบเหนไดนอย และมปจจยอนอาท เศรษฐกจ รสนยมการบรโภค เขามากระทบท าใหรากเดมของศลปะเรมมการเปลยนแปลง บคลากรในดานนาฏศลปจงเหนความจ าเปนทจะตองอนรกษองคความรเดมไว ผลการวจยสวนท 2

องคความรวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยเกยวกบร าและระบ า มดงน ร าและระบ าในปจจบนมทงรปแบบราชส านกดงเดม ราชส านกปรบปรง แบบพนบานดงเดมและพนบาน

ปรบปรง และมงานนาฏศลปไทยรวมสมยซงนบเปนพฒนาการทางดานนาฏศลปไทยอกรปแบบหนงทเกดขนเพราะความตองการหลกหนความจ าเจและกรอบประเพณแบบเดม แตกคงยงสรางสรรคบนพนฐานทางดานนาฏศลปไทย แลวน ารปแบบการน าเสนอ ตลอดจนการตความในแงมมใหมตอผชม การแบงงานแบบดงเดมและแบบปรบปรงนนผวจย ใชเกณฑจากชวงระยะเวลาทจากเดมนาฏศลปไทยแบบราชส านกอยในพระบรมราชปถมภของพระมหากษตรย ตอมาเมอเขามาอยในกรมศลปากรร าระบ ารปแบบใหมไดเกดขนนอกเหนอจากจดมงหมายเดม คอ เพอเปนเครองบนเทงอารมณตอชนชนปกครอง และมงแสดงความงดงามประณตของทาร า ดนตร เครองแตงกาย โดยไมค านงถงบรบทแวดลอมเรองเวลา งบประมาณ ความคมทน เชนนาฏศลปทเขามาอยในความดแลของกรมศลปากร ทแปรสภาพการแสดงในพระบรมราชปถมภเปนเครองหมายของความเปนชาตทมศลปวฒนธรรมทยาวนาน โดยมการจดกระบวนการเรยนร ซงสงผลตอรปแบบการแสดงทใชมาตรฐานตางๆเปนเครองวดความงาม ซงท าใหเกดรปแบบการแสดงเหมอนการคดลอกจากตนแบบ มากกวาความงามตามความสามารถของปจเจกศลปน งานนาฏศลปพนบานปรบปรงนนเหนไดชดเจนจากการ มนาฏศลปแบบมาตรฐานกลาวคอนาฏศลปแบบ ราชส านกทใชในการเรยนการสอนเขามบทบาทในทาร า ซงสวนใหญเกดขนเมอมการรอฟนทาร าดงเดมก าลงสญหาย โดย ผทสนใจศกษาและมความรกในศลปวฒนธรรมพนถน ซงมขอดในดานการรอฟนและเกบองคความรทก าลงจะ สญหาย แตกเกดปรากฏการณผสมผสานนาฏศลปทมเอกลกษณทแตกตาง หากตอไปในอนาคตมการอธบายขยายความเขาใจใหผรบการถายทอดไดทราบถงทมาและผลกระทบทก าลงจะเกดขน ในอนาคตนาฏศลปพนบานดงเดมจะไมถกกลนและยงคงเปนรากวฒนธรรมเพอการพฒนาในรปแบบตางๆไดในอนาคต โดยนาฏศลปไทยในวทยานพนธฉบบนหมายรวมนาฏศลปราชส านก นาฏศลปพนบานของกลมคนไทย และนาฏศลปของกลมชาตพนธตางๆทอาศยอยภายในประเทศไทยดวย เนองจากไทยเปนชาตทมความหลากหลายของวฒนธรรมและกลมชาตพนธทอาศยอยรวมกน ทงนหากไดศกษาถงศลปวฒนธรรมของกลมชาตพนธนนๆแลวจะเกดความเขาใจ และสมพนธภาพทดระหวางคนในประเทศ เนองจากจะพบวาในทกศลปวฒนธรรมทพบในการศกษาจากวทยานพนธลวนพบลกษณะศลปะของคนไทยในกลมชนนนดวยเชนกน ทงนลกษณะการร าแบบราชส านก มข นตอนกระบวนการฝกหดขนพนฐาน กอนจงจะไดรบการคดเลอกจากครวามหนวยกาน และทาทพอจะฝกหดเปนตวเอกหรอรบบทในร าเดยวทมกระบวนทาร ามงเนนแสดงความประณต และความสามารถของศลปน โดยนอกจากการฝกฝนทาร าแลวยงตองฝกหดการแสดงออกทางสหนา เพอสออารมณความรสกของผแสดงตอผชม โดยลกษณะการแสดงนาฏศลปมรสนยมความงามเปลยนไปจากเดม คอ แตเดมจะท ากรยาแตนอยใหพองามเทานน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

201

ชดการแสดงทไดรบความนยม มองคประกอบดานเครองแตงกาย บทรองทสละสลวยและเหมาะตอการร าตบท มเทคนคการร า และเนอรองสามารถจดแสดงเปนร าเดยวได องคความรร าพนบาน ทงชองชาวไทยในภาคตางๆ และกลมชาตพนธในประเทศไทย พบวาร าเกดขนจากเหตผลหลายประการ อาท

1. เกดขนเพอบชาสงศกดสทธ ทงทอยในรปแบบผปา ผบรรพบรษ ผบาน เทพ และเพอบชาในพธกรรมของศาสนาพทธ

2. เกดขนจากการแสดงความรสกรนเรงภายในบคคล จากการทอยในสภาวะแวดลอมทด มความสขจากการด ารงชวต

3. เกดจากการเลนเพอผอนคลายความเหนดเหนอยเมอยลาจากการท างาน 4. เกดจากการสรางเครองบนเทงอารมณถวายตอพระมหากษตรยและพระราชวงศเพอแสดงความจงรกภกด 5. เกดจากการผลกดนตามนโยบายของภาครฐ ทงเพอสอดแทรกแงคดคตธรรมใหรกชาตและภาคภมใจใน

วฒนธรรมของตนเอง และเกดจากการสนบสนนการทองเทยวใหเกดขนภายในประเทศ เปนการกระตนเศรษฐกจ

6. สรางเพอการแขงขนเปนการแสดงความสามารถของผสรางสรรค ทงนมกเกดกบการแสดงทเรมแสดงไดระยะหนงแลวไดรบความนยมอยางแพรหลาย จงเกดการปรบปรงหรอสรางชดการแสดงในลกษณะเดยวกนขน โดยมงเพอเปนเครองรบประกนความสามารถ เพอใชในการสนบสนนการประกอบอาชพ หรอเพอสรางความนาเชอถอดานความรความสามารถในการประกอบอาชพ ซงเปนลกษณะกลไกการแขงขนทางธรกจในการสรางจดเดนใหสนคา

7. บ าบดความเครยดทมสาเหตมาจากบทบาทหนาททางสงคม รกษาอาการปวยทางอารมณและจตใจ

ลกษณะพฒนาการทเกดขนกบการแสดง แบงออกเปน 3-4 ชวง ไดแก 1. การเกดชดการแสดงจากเหตผลดงกลาวขางตน 2. ชวงไดรบความนยม เกดจากการพฒนารปแบบจนเปนทยอมรบ หรอผคนเกดความเบอหนายชดการ

แสดงทมอยเดม การแสดงชดใหมจงเขามามบทบาท 3. ชวงเสอมความนยม เกดจากการมชดการแสดงใหมเกดขน แลวมความเหมาะสมหรอสอดคลองกบบรบท

ของผคนและสงคมในชวงนน มากกวาการแสดงทเกดไดระยะหนงแลว 4. ชวงการฟนฟ ซงไมอาจพบไดกบทกชดการแสดงทมประวตความเปนมายาวนาน แตทงนกระบวนการ

ฟนฟมกเกดจาก น าทาร าเดมทมอยแลวมาแสดงอกครง น าทาร าเดมมาเรยงรอยใหม น าทาร าเดมเพยงบางสวนมาผสมผสานกบความรใหม อาท การน าทาร ามาตรฐานมาผสมกบทาร า

พนบาน นอกจากการฟนฟแลว จะมชดการแสดงทไดรบการยอมรบน ากลบมาแสดงตอหรอไมนน ขนอยกบผบรโภค

วฒนธรรมเปนผเลอก ทงนปจจยการสบทอดศลปะการแสดงขนอยกบ กลมคนเจาของวฒนธรรมมความเขมแขงและไดรบการ

สนบสนน ผลกดนทงดานงบประมาณและการยอมรบจากองคกรภาครฐในสวนทองถนนนๆ จะพบวาการแสดงนนจะมการสบทอดตอเนอง แตทงนขนอยกบนโยบายของผบรหารในขณะนนวาเหนความส าคญของศลปะการแสดงในฐานะเครองแสดงเอกลกษณทางวฒนธรรม หรอเครองมอสนบสนนการเกดรายไดจากการทองเทยว

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

202

นาฏยลกษณหรอเอกลกษณของผลงานนาฏศลปแบบพนบานทงของชาวไทยพนถน หรอกลมคนไทย เชอสายตางๆ หรอแมแตกลมชาตพนธอนในประเทศไทย มลกษณะรวมกน คอ ลกษณะการร าทไมตงตว กลาวคอการทรงตวแบบไมเกรงแผนหลงทงการกม การแอนหงายหลงและการยน การไมเกรงกลามเนอสวนล าตว การแสดงออกของมอมกไมกรดนวตง ใชการมวนมอ พนมอ ปลอยแขน วาดมอตามธรรมชาตไม มเกณฑมาตรฐาน เชนการบญญต นาฏยศพทของนาฏศลปราชส านก โดยใชการย าเทาตามจงหวะ โดยไมเกรงหนาขา เชนการหมเขา ถงแมการแสดงทใชในการศกษาในบางชดจะเปนร าทเกดในยคฟนฟแลวกตาม แตยงคงพบลกษณะดงกลาวในบางทาร าเสมอ

ในวฒนธรรมของกลมชนทนบถอผฟา การฟอนของผท าพธไมเพยงท าหนาทเพอความบนเทงเทานน แตเปนลกษณะของการใชศลปะเพอบ าบดและเยยวยาจตใจของผคนทเขารบการรกษา ซงเปนการรกษาอาการทางจตเวชทตวผปวยและญาตเองไมทราบสาเหตการเจบปวยทางรางกายวามาจากความรสกภายใน โดยการรกษาดงกลาวเกดขนในขณะการฟอนร า โดยการรองเพลงเพอสอบถามอาการ และบอกวธการแกไข

ทงนจากการศกษาการร าของกลมชาตพนธตางๆในประเทศไทยมลกษณะการหยบยม การเรยนรวฒนธรรมระหวางกนจากการทอาศยอยบรเวณใกลกน เชน ชาวไทลอรบเอาการแสดงของชาวไทยวน ชาวไทยใหญ หรอการไดพบเหนการแสดงจากการเดนทางตางถนแลวจ าน ากลบมาเลนยงถนฐานของตนเชนการสวมเลบในฟอนละครผไทยของหมบานโพน กาฬสนธ ทไดรบจากการเดนทางไปคาขายแลวพบการแสดงละครชาตรมการสวมเลบแลวน ากลบมาใช

โดยทาร าแบบพนบานน มกเกดจากการเลยนแบบธรรมชาตรอบตว อากปกรยาของสตว และวถการด าเนนชวตซงพบการฟอนร าทงในพธกรรมและเพอความบนเทง และพบการน านาฏศลปไทยมาใชประกอบธรกจ โดยใชเปนเครองมอสรางจดเดนในธรกจรานอาหารไทย ทมงบรการใหลกคาชาวตางชาต โดยพบวานาฏศลปไทยในลกษณะนมกไมมงเนนความประณตงดงามและความสามารถในระดบสงของศลปน เพยงค านงการจดแสดงทมความหลากหลาย ใชระยะเวลานอยแตไดชมการแสดงมาก แตกนบวา ผประกอบอาชพดานนมสวนสนบสนนใหมการเผยแพรศลปวฒนธรรมประจ าชาต เชนเดยวกบการทมคณะนาฏศลปเอกชนขน โดยด าเนนการดานการเรยนการสอนและการแสดงนาฏศลปไทย ซงมการสรางเอกลกษณใหกบผลงาน เพอดงดดความสนใจใหผชมและผเรยนเลอกไดตามความพงพอใจ ซงผรเรมกอตงนนมกจะมาจากการทเปนผสนใจ รกและมความรทางดานนาฏศลปและดนตรไทย มผคนรอบขางใหการสนบสนน

องคความรจากวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยเกยวกบโขนพบวา นอกจากโขนตามแบบราชส านกแลว ยงมโขนของชาวบานเรยกวา โขนสด โดยองคความรเกยวกบโขนคอ ศลปะการแสดงทเรยกวา โขน นนประกอบขนจากกระบวนการ ประเพณความเชอตางๆ โดยกอนทจะเรมมการแสดงโขนไดนนเรมจากการคดเลอก ผจะศกษานาฏศลปโขน การฝกหดทาพนฐาน กอนจะไดรบการฝกหดเพอรบบทบาทแสดงเปนตวละครในเรองรามเกยรต ตวละครในโขนนน มตวพระ ตวยกษ ตวนางและตวลง โดยในตวยกษ บคลกการแสดงแบบยกษกระเทย หรอการร าผสมระหวางยกษผชายและนางยกษ คออากาศตไลทมกระบวนการฝกหดทเปนเอกลกษณเชนเดยวกบบคลกตวละคร จารตของการแสดงเปนตวพระราม นอกเหนอจากการฝกหดทาพนฐานแลว ผแสดงตองมคณสมบต ในการร าชาป เพลงหนาพาทยบาทสกณ เชดฉงศรทะนง ตระบรรทมไพร ร าตรวจพล การรบ การขนลอยและการร าตบท จารตของการแสดงเปนทศกณฐ ผแสดงตองมคณสมบคในการร าชาป ร าตรวจพล กระบวนการรบและขนลอย ร าตบท ร าหนาพาทยเสมอมาร ตระนมตร พราหมณเขา พราหมณออก การแสดงเปนชดเปนตอนทส าคญ คอ ตอน นางลอย และตอนชกลองดวงใจ โดยการร าชาปและการร าในเพลงรองของการแสดงโขนนนไดรบอทธพลมาจากการแสดงละครใน เรยกโขนประเภทนวา โขนโรงใน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

203

กระบวนการร าของพญาวานรทงการรบและการตรวจพล เกดจากการน าความรเกยวกบการรบและการจดทพจากต าราพชยสงครามในการกระท าศกของมหากษตรยไทยในอดต มาใสในวรรณกรรมการแสดง ซงนบเปนคณคาอกอยางหนงนอกเหนอจากความบนเทงในการชมศลปวฒนธรรมประจ าชาตแลวยงไดซมซบเรองราวความเปนมาอนยาวนานของชาตไทยดวย ทงนพบวา โขนในยคกรมศลปากรมการจดการแสดงทมรปแบบเกยวกบการจดระบ าในการแสดงโขน เพอเสรมความยงใหญ และความบนเทงใหกบผชมมากยงขน

จากการศกษาการแสดงโขนพบการกลาวถงบคคลทศกษาทางดานนาฏศลปควรรจกเนองจากเปนผมคณปการกบวงการโขน ดงน

1. พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงพระนพนธบทละครเรองรามเกยรต และจดใหมการแสดงโขน เปนเครองราชปโภคในรชกาล

2. พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทรงพระนพนธบทละครเรองรามเกยรต 3. พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงพระนพนธบทโขนและทรงประดษฐเครองแตงกายพระราม

ตอนออกบวชตามมหากาพยรามายณะของอนเดย 4. ละครของกรมพระพทกษเทเวศวร โดยเจาพระยาเทเวศรวงศววฒนไดรบคณะละครตอ มการร า

หนาพาทยเพลงกลมสบทอดมายงกรมศลปากร โดยผานจากเจาจอมเพงในรชกาลท 2 ได ถายทอดใหกบหมอมเขม กญชร ณ อยธยา โดยสบตอยงหมอมละมย กญชร ณ อยธยา (หมอมละครในเจาพระยาเทเวศรววฒน) และคณหญงเทศนฏกานรกษ ศลปนวงบานหมอและครกรมศลปากร โดยไดถายทอดใหกบคณครอาคม สายาคมและตอมายงอาจารยอดม องศธร

5. ละครสมเดจพระเจาหลานเธอ เจาฟากรมหลวงเทพหรรกษ สบทอดโดยสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟากรมหลวงพทกษมนตร องคตนราชสกล มนตรกล ณ อยธยา ทรงถายทอดใหครทองอย (อเหนา) ครละครหลวง ม เจาจอมมารดาแยม (อเหนา) ในรชกาลท 2 ครละครราชส านกเปนผสบทอด ตอมาไดถายทอดใหหมอมครแยม (อเหนา) ครละครวงสวนกหลาบ และสบทอดยงครลมล ยมะคปต และทานผหญงแผว สนทวงศเสน ซงทงสองทานนไดเปนครในกรมศลปากรในยคตอมา และมการสบทอด หนาพาทยเพลงกลมอยางตอเนอง

6. โขนสดคณะสงวาลยเจรญยง คณะนาฏศลปทมการสบทอดโขนแบบชาวบาน ทไดรบการยอมรบในการแสดง

ศลปนโขนยกษผมชอเสยง 1. ครทองเรม มงคลนฏ จากการศกษาวธการแสดงของอากาศตไล 2. ครหยด ชางทอง จากการศกษาวธการแสดงของอากาศตไล 3. ครราฆพ โพธเวส จากการศกษาวธการแสดงของอากาศตไล 4. ครจตพร รตนะวราหะ จากการศกษากลวธการแสดงบททศกณฐในการแสดงโขนตอนนางลอย

องคความรจากวทยานพนธทางนาฏศลปไทยทศกษาเกยวกบละคร พบวา มรปแบบละคร 3 รปแบบ คอละคร

แบบราชส านก โดยมการศกษาละครในเกยวกบองคประกอบในการแสดง การศกษาละครในเรองอเหนา การศกษาละครนอก การศกษาละครดกด าบรรพ และละครราชส านกแบบปรบปรง โดยพบวา

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

204

1. นาฏยลกษณของทาร าการร าแบบราชส านกทปจจบนมกเรยกวาร ามาตรฐาน เปนการแสดงทตองใชพลงในการถายทอดดวยการเกรงกลามเนอ เพราะตองใหเกดความรสกสงางาม สขม ตลอดจนการผอนคลายกลามเนอเพอใหการความกลมกลนของการเรยงรอยทาร าใหเปนกระบวนทาร า มการทรงตว มการใชลมหายใจเพอชวยเรองจงหวะและความตอเนองของทาร า เพอใหเกดความนง

2. รปแบบการแสดงละครใน ประกอบดวย การคดเลอก การฝกหดเบองตน การฝกหดชดการแสดงเฉพาะบทบาททไดรบ ลกษณะเฉพาะตวพระ ตวนาง

และตวละครแบบผเมย การแสดงเบกโรง มทงการละเลน การร าเปนชดเปนตอน การร าเปนชดการแสดงสนๆ เปนจารตทถอปฏบตมาตงแตสมยอยธยา เพอบชาคร ใหเกดศรมงคลแกผแสดง และปองกนสงไมดงาม มการร าหนาพาทย เพอการแสดงอากปกรยาตางๆ โดยจะมโครงสรางทาร าหลกอยแลว โดยหากใชในเหตการณอนทตางกนออกไป จะมการเพมทาร าเฉพาะเหตการณนน อาท การร าเชดฉงในการตดตามจบสตว กบการเดนทาง จะมทาร าหลกเหมอนกนแตกตางททาร าเฉพาะเหตการณ มการร าอวดฝมอของตวละครเอกในชดตางๆ อาท ร าลงสรงโทน ร าใชอาวธของตวพระ ร าดรสาแบหลาของ ตวนาง ทงนในการร ามกมาจากการสอดแทรกวฒนธรรมประเพณในระยะของการแตงบทละคร เชนการร าลงสรงโทน เปนการแสดงทเกดจากพระราชประเพณลงสรงของพระมหากษตรย มการร าเขาพระเขานางของตวเอกในเรอง หรอในตอน โดยมจารตในการแสดงคอ การทตวพระจะเขาหานางดานซายของนางเสมอ ซงถายทอดมายงกรมศลปากรทมหนาทรบผดชอบงานดานศลปะ และการแสดงอนเปนเอกลกษณของชาต ตอจากราชส านก โดยมองคความรทไดรบการสบทอด มหลกฐานการสบทอดมาจากสมยตนรตนโกสนทร จากครละครทเคยเปนตวละคร ของ

ละครเจาจอมมารดาเอม ละครพระองคเจาสงหนาถราชดรงฤทธ ละครของกรมหลวงภวเนตรนรนทรฤทธ ละครวงสวนกหลาบ ในสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาอษฎางเดชาวธ ละครวงบานหมอ ของเจาพระยาเทเวศรวงศววฒน ละครเจาคณพระประยรวงศ ละครวงเพชรบรณ ในสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาจฑาธชธราดลก ละครเจาพระยามหนทรศกดธ ารง

โดยผมบทบาทเปนผถายทอดทาร าจากครลมล ยมะคปต ทานผหญงแผว สนทวงศเสน ครเฉลย ศขะวนช 3. ผมบทบาทตอละครในราชส านกคอ พระมหากษตรยและพระราชวงศเปนองคอปถมภและทรงชวยฟนฟการแสดงเมอสญสลาย อาท

พระเจากรงธนบรในการรวบรวมตวละครตางๆ เพอเปนละครผหญงในรชกาล พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย โดยการทรงพระราชนพนธบทละครในและบนทกเหตการณและขนบธรรมเนยมประเพณตางๆไว เพอใหคนรนหลงไดเรยนร พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช ทรงพระราชทานครอบใหผประกอบพธเมอผประกอบพธของหลวงเกดขาดการสบทอดกะทนหน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

205

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงรบคณะละครฉตรแกว เปนละครอาสาสมครในพระบรมราชนปถมภ

ละครของคณะละครตางๆทถายทอดทาร าสบเนองมายงกรมศลปากร โดยเฉพาะละครวงสวนกหลาบทบทบาทมาก เนองจากเปนละครรนแรกทเขามาอยในวทยาลยนาฏศลปและเปนรนสดทายของละครคณะตางๆในกรมศลปากร

การแสดงของตวละครทใชสอความหมายกบผชม ประกอบดวยการใชรางกายสวนตางๆ การใชสหนาและอารมณ การใชพนทบนเวท การใชจงหวะและการใชลมหายใจ

เอกลกษณทาร าของศลปนเกดจาก ลกษณะนสย ประสบการณการแสดง พนฐานทาร า 4. ผมบทบาทตอวงการนาฏศลปราชส านกแบบปรบปรง พระนางเธอลกษมลาวณ จากการททรงอยในแวดลอมของนาฏศลปและวรรณกรรมท าใหทรงตงคณะ

ละครปรดาลยแสดงเปนละครพดประกอบร าและระบ า โดยมการเชญอาจารยดานนาฏศลปตะวนตกมาสอนและรวมประดษฐระบ าใหม

พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาหญงเฉลมเขตมงคล จากการททรงสนพระทยนาฏศลปดนตร และทรงจดตงคณะชนาฏดรยางคขนจดแสดงละครรปแบบใหมเรยกวาละครพดสลบร า โดยใชทาร าตบท ตามบทรองและเจรจา มการใชเทคนคการปด เปดและหรไฟเพอแสดงเปนเวลากลางวนและกลางคน

หลวงวจตรวาทการ จดละครปลกใจใหรกชาตในภาวะทบานเมองตองการความรก ความสามคคและความเสยสละ ผานตวละครชายหญงทมความรกตอกนแตตองเสยสละเรองสวนตว เพอสวนรวมในรปแบบละครก าแบ คอไมเนนทาร าแบบมาตรฐาน ตวละครตองพดและรองเพลงเองทงแบบไทยและสากล เรยกละครแบบนวา ละครหลวงวจตรวาทการ

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงสรางโรงมหรสพหลวงประจ ารชกาล ซงละครเพลงไดท าการแสดงทน เชนเดยวกบครลมลไดมโอกาสกลบเขามาถายทอดทาร าหลงจากกลบมาจากประเทศเขมร

สมภพ จทรประภา จดละครพดเฉลมพระเกยรต ละครดกด าบรรพ ละครพดสลบล า โดยมความโดดเดนดานบทละครทมาจากวรรณคดประเภทตางๆ และการน า ร าและระบ ามาประกอบการแสดงใหเกดความยงใหญตระการตา

เสร หวงในธรรม ไดปรบปรงละครพนทางแบบดงเดม เปนละครพนทางทมตวละครทใช การเจรจาประกอบทาร าตามธรรมชาต เนนความสนกสนาน การด าเนนเรองรวดเรว มการสรางตวตลกเพอเดนเรองและพดสอดแทรกเกยวกบเหตการณในชวตประจ าวน และปรชญาชวตตลอดจนคณธรรมตางๆ ผานการแสดงละครเรองผชนะสบทศ

ละครพนบานดงเดมและปรบปรง 1. ในการแสดงละครพนบาน มความเชอเกยวกบการนบถอสงศกดสทธ ความเชอเรองไสยศาสตร เขามาม

บทบาทในการแสดงมาก อาท พธกรรมปลกโรงของละครชาตร และโนรา การร าถวายมอ การร าเฆยนพราย เหยยบลกมะนาวของโนรา เพอท าไสยศาสตรใสคณะโรงคแขงมากกวาละครในราชส านกทจะพบพธกรรมความเชอ ในการร าเบกโรงกอนการแสดง ชวงเรมการฝกหดของศลปน การไหวครกอนการแสดง และการจดพธไหวคร ครอบครโขนละครเปนงานประจ าป

2. การศกษาละครชาตรทจดแสดงในจงหวดเพชรบร พระนครศรอยธยา ศาลหลกเมองกรงเทพมหานคร และจงหวดจนทบร พบวาแตละทมความแตกตางในรายละเอยดปลกยอย แตคงเคาโครงและขนตอนการแสดงและความเชอดานพธกรรมหลกไว โดยเฉพาะพธกรรมการไหวคร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

206

3. การแสดงลเกแบบทองเจอ โสภตศลป มลกษณะการแสดงทมความโดดเดนเปนเอกลกษณในดานกลวธการร า ดวยเพลงหนาพาทยและกระบวนการรบ

4. การแสดงโนรา เปนการแสดงทพบทงการจดแสดงของชาวบานและสถานศกษา โดยเปนทงการแสดงประกอบพธกรรมและการแสดงเพอความบนเทง โดยมขนตอนการแสดงทคลายคลงกน โดยยดถอความเชอดงเดมคอพธกรรมไหวคร ซงผศกษาเรยกโนราวาเปนการแสดงละครบาง การร าบาง เนองจากขอบเขตในการศกษาตางกน

5. การแสดงมะโยง ของชาวไทยมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต ศกษาจากคณะสรปตตาน มรปแบบการแสดงคลายโนราของชาวไทยพทธ โดยใชภาษามาลายถนปตตานในการแสดง ทงนในการแสดงยงคงพบความเชอดงเดมเกยวกบการนบถอผ และไสยศาสตร โดยพบในพธกรรมไหวคร พธกรรมการแกสนบนในการแสดงมะโยง

6. หมอล ากกขาขาวเปนการแสดงทแยกตวจากหมอล าหม จากเหตผลเพอตองการสรางความแตกตางในดานการแสดง โดยการน าเอาวฒนธรรมการแตงตวแบบตะวนตกมาใช ระยะแรกไดรบการตอตานจากผชมทเปนผหญงเนองจากเหนวาการแตงกายดวยกางเกงขาสนของนกแสดงหญงไมเหมาะสม ตอเมอมการรบขาวสารตางๆท าใหเหนเปนเรองปกต ปจจบนการแสดงดงกลาวไมพบวามการจดแสดงแลว

องคความรจากวทยานพนธเกยวกบการละเลน แบงออกเปน 2 ประเภท คอการละเลนของหลวงและการละเลนพนบานพนเมอง โดยการละเลนของหลวงเปนการแสดงสมโภชในงานพระราชพธของหลวงทส าคญ ม 5 ชด คอ โมงครม ระเบง กลาตไม แทงวไสยและกระอวแทงควาย ซงเปนการแสดงทสนนฐานวาไดรบอทธพลจากประเทศตางๆเมอน าการแสดงเหลานนเขามารวมสมโภชในงานพระราชพธในประเทศไทย ปจจบนบางชดการแสดงไมไดจดแสดงแลวเนองจากพระราชพธตางๆในประเทศมการจดนอยลง การละเลนของชาวบาน โดยเฉพาะหนงใหญทมชอเสยงนอกจากวดขนอนแลว คอวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร ซงเกดจากศรทธาในพทธศาสนาของเจาของคณะหนงใหญ จงมอบตวหนงและถายทอดความรใหกบชาวบาน ตอมามการด าเนนการตอโดยชาวบานและมหวหนาชมชนเปนหวหนากลม และมหนวยงานราชการเขามามบทบาทในการสนบสนน การละเลนชาวบานอกชนดคอหนกระบอก โดยปจจบนทจดแสดงในประทศไทยทงสน 15 คณะ โดย คณะชเชดช านาญศลป จงหวดสมทรสงคราม เปนอกคณะหนงทมชอเสยง และมบทบาทในการอนรกษดวยการเปดการสอนหนกระบอกอกทางหนง แตเดมการแสดงหนกระบอกจดแสดงเพอเปนการประกอบอาชพ แตปจจบนจดแสดงเพอการอนรกษเทานน อภปรายผลการวจย 1.คณลกษณะวทยานพนธทางนาฏศลปไทย ลกษณะเฉพาะของการวจยทางศลปะ มนกวชาการไดแสดงความเหนไว ดงน ประคอง กรรณสต กลาวถงลกษณะส าคญของการวจยทางศลปะ คอ ความมเสรภาพ ในวธการเกบรวบรวมขอมลหรอวธการทดลองแบบตางๆ ไมจ าเปนตองมทฤษฏลวงหนา หรอการวางแผนการทดลองอยางแนนอน เปนการคนพบแนวคดและคนพบสมมตฐานมากกวาการพสจน เชนเดยวกบการวจยเชงส ารวจ ซงอาจจะวจยไดโดยไมมการตงสมมตฐานลวงหนา และแนวความคดใหม หรอการสรางสมมตฐานอาจจะเกดขนหลงจากไดเกบรวบรวมขอมลแลวกได(2528 อางถงในชาญณรงค พรรงโรจน,2548: 72) สรพล วรฬหรกษ อธบายลกษณะนาฏยวจย วา การวจยทางนาฏศลปเกยวของกบศาสตร 3 สาขา โดยปกตนาฏศลปมกถกจดอยในกลมสาขามนษยศาสตร เพราะเปนเรองของมนษย ความงามและอารมณ การทผวจยก าหนดสมมตฐานขนกอนท าการวจย อาจมปญหาส าหรบการวจยในลกษณะบกเบก เพราะผวจยเองกไมทราบวาจะพบกบสง

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

207

ใดบาง หรอจะมอะไรเกดขนบางจากการวจยของตน ดงนน การวจยทางนาฏศลปโดยเฉพาะเปนการวจยทางมนษยศาสตรจงไมอาจตงสมมตฐาน มอาจคาดเดาผลของการวจยได(2547: 46-48) ประกอบกบนกวชาการดานการวจยเชงคณภาพไดอธบายถงลกษณะเชงกลยทธของการวจยเชงคณภาพ ทเกยวของกบการด าเนนการวจย วา ขอมลเชงคณภาพ หมายถง ขอมลในรปแบบทเปนขอความ อยในรปค าพด หรอขอมลทอยในรป แถบบนทกเสยง (บทสมภาษณ เพลง ดนตร) แถบบนทกภาพ(ภาพยนตร ภาพวดทศน ) ซงอาจมาจากการบนทกการสงเกตของนกวจย โดยเปนรายละเอยดเกยวกบกจกรรม พฤตกรรม การกระท าทเกดขนจรง หรอขอมลทมาจากการสมภาษณจากผใหขอมลโดยตรง มกเปนเรองเกยวกบประสบการณ ความคดความเหน ความรสกและความรของผสมภาษณ(ชาย โพธสตา, 2547: 37) และสภางค จนทวนช ไดกลาวถงขอจ ากดของการวจยเชงคณภาพเกยวกบผวจย คอ ผวจยภาคสนามเปนเครองมอวจยทส าคญ นกวจยตองใหความส าคญในความรบผดชอบและความซอสตยโดยเฉพาะในการตความหมายของขอมล ซงตองอาศยความสามารถเฉพาะของนกวจย โดยควรมความเปนสหวทยาการในตนเอง กลาวคอสามารถใชการมองหลายมต(2551: 22-24) จากขอมลทกลาวขางตน แสดงใหทราบลกษณะงานวจยทางนาฏศลป คอ การวจยทศกษาเกยวกบมนษยดานความงามและอารมณ โดยไมนยมตงสมมตฐานไวกอนเนองจากเปนการวจยเพอคนหาขอเทจจรง โดยจะมการศกษาโดยการสงเกตจากพฤตกรรม การกระท า และการใหสมภาษณ เกยวกบความรและประสบการณของผใหสมภาษณ ผวจยควรมความรความสามารถในการตความขอมล วเคราะหขอมลจากหลายศาสตร ทงนจากการวเคราะหถงคณลกษณะของวทยานพนธทางนาฏศลปไทย พบความสอดคลองกบลกษณะเฉพาะทนกวชาการดานงานวจยเชงคณภาพ และนกวชาการวจยทางศลปะ คอ โดยภาพรวมเปนการศกษาทความส าคญในการศกษาวเคราะหกระบวนการแสดง ทาร า หรอกลวธการร าของศลปนทมชอเสยง โดยใชโดยมใชการสมภาษณและการสงเกตการแสดง และน าเสนอขอมลดวยการบรรยาย ไมมการตงสมตฐานของการศกษา เนนความส าคญในการเกบรวบรวมและอนรกษองคความร ซงประเดนในการศกษานนมก เปนความถนดของแตละบคคล อนเปนธรรมชาตของบคลากรทางดานนาฏศลปไทยทมกมความถนด มประสบการณการแสดงในแตละชดการแสดงหรอมผลงานการแสดงทสรางชอเสยงของตนเอง หรอครอาจารยทตนรกการสบทอด หรอผลงานทตนเองมความสนใจประทบใจ แตพบวาในดานการตความขอมลนน ควรไดรบการสงเสรมใหบรณาการความรจากศาสตรอนเขามาสนบสนน โดยขอคนพบจากการวเคราะหคณลกษณะวทยานพนธ คอ ในดานการศกษาประวตความเปนมาของชดการแสดงทมความเกยวเนองกบขนบธรรมเนยมวฒนธรรมหรอประวตศาสตรชาตพนธ ทผศกษาตองท าการศกษาจากเอกสารทางประวตศาสตรตางๆ ท าใหเหนความส าคญของการเชญผเชยวชาญทางดานภาษา วรรณกรรม และประวตศาสตรเปนกรรมการวทยานพนธเพอปองกนการตความทคลาดเคลอนของผศกษาเอง และสงผลใหขอมลทเผยแพรมความนาเชอถอ 2.การสงเคราะหองคความรวทยานพนธทางนาฏศลปไทย บทบาทของนาฏศลป หลวงวจตรวาทการ กลาวถงบทบาทนาฏศลปวา ถาจะใหเขาใจค าสอนและรบค าสอนโดยไมเบอหนาย ศลปกรรมและการแสดงละครเปนวธหนงทใชสอนคตธรรม(2507:15) เยาวลกษณ ใจวสทธหรรษา ศกษาบทบาทของนาฏศลปในการสงเสรมการทองเทยว พบวา 1.เปนการแสดงทมลกษณะเปนอตลกษณ 2. บทบาทในการสงเสรมอนรกษศลปะและวฒนธรรมทองถน 3. บทบาทในการสรางสรรคนาฏยศลปเพอสรางความใหมใหเกดความสนใจกบนกทองเทยว 4.บทบาทในการสรางความบนเทง 5.บทบาทใน

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

208

การสรางความรกความสามคคในชมชน 6.บทบาทส าคญคอเปนสวนทท าใหนกทองเทยวตดสนใจเขามาทองเทยว(2550: บทคดยอ)

การฟอนร าในพธกรรม ผฟอนใชนาฏศลปเปนเครองแสดงพลงวเศษหรอเปนอ านาจเหนอธรรมชาต (สรพล วรฬหรกษ,2547:16-17)

การอธบายถงบทบาทของนาฏศลปจากนกวชาการทยกมากลาวขางตน สอดคลองกบผลการสงเคราะหงานวจย คอ

1.นาฏศลปไทยใชจรรโลงความดงามใหเกดมในสงคมมนษย เปนการสงสอนใหคนเปนคนด 2.นาฏศลปไทยใชลดอารมณรนแรง ผอนคลายความเครยด ท าใหมนษยอยในสงคมอยางเปนปกตสข 3.นาฏศลปไทยสนบสนนใหเกดความคลองตวทางสภาพเศรษฐกจ

ทงนเพอใหนาฏศลปไทยสามารถรบใชสงคมไดอยางเตมประสทธภาพ ภาครฐควรมนโยบายผลกดนและสงเสรมการด าเนนงานของทงหนวยงานของภาครฐ หรอองคกรเอกชน โดยอาจเปนลกษณะการสรางแรงจงใจจากมาตรการทางภาษส าหรบผประกอบกจการทใชนาฏศลปไทยเปนองคประกอบ เพราะนอกจากจะเปนการชวยอนรกษศลปะประจ าชาตแลว นาฏศลปมสวนชวยกระตนภาคเศรษฐกจการทองเทยวดวยเชนกน ทศทางของนาฏศลปไทย นาฏศลปไทยเปนสวนประกอบหนงของวฒนธรรมไทย คร ผแสดง ผชมการแสดงมบทบาทส าคญตอทศทางของนาฏศลปไทยทจะเกดการปรบเปลยนรปแบบ หรอรสนยมความงาม ซงลกษณะการเปลยนแปลงวฒนธรรม มทฤษฏทเกยวกบการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม กลาวถงสาเหตประการหนงมาจากการอบรมสงสอนสมาชกใหมของสงคมไดอยางไมครบถวน (Imperfect socialization) ท าใหผเยาวทจะเปนสมาชกของสงคมตอไปขาดความรความเขาใจในวฒนธรรมของสงคม อนมผลตอพฤตกรรมทจะเปลยนแปลงไปได ซงในขอนพบจากขอคนพบในการเปลยนแปลงลลาทาร าของร าฉยฉาย ซงควรตระหนกและใหความส าคญจงการเปลยนแปลงจะเกดบนฐานของความรและความเขาใจอยางทองแท นาฏยลกษณนาฏศลปไทย จารต ขนบธรรมเนยมและวถชวตเปนเครองก าหนดลกษณะนาฏยลกษณ อนประกอบดวย เครองแตงกาย อปกรณการแสดง ทาร า ดนตร เครองดนตร โดยแบงตามระดบศลปะคอนาฏศลปราชส านกจะมแบบแผนของทาร าทชดเจน เชนเดยวกบวถชวตแบบราชส านก มความประณต ด าเนนเรองราวอยางสขม เพอใหเกดความดงามทสดในการถวายเปนเครองประกอบเกยรตยศในพระมหากษตรย หากเปนนาฏศลปพนบานศลปนมความผอนคลายของการแสดงออก ไมมกรอบกฏเกณฑวาตองแสดงออกดวยทาใด แตการแสดงออกจะเกดจากการอยรวมวฒนธรรมทสงผลใหทาร าทแสดงออกมจดรวมทสามารถสงเกตได ทงนนาฏศลปราชส านกและนาฏศลปพนบานไดมการปรบเปลยนตวเองตามยคสมยเพอใหยงคงด ารงอยได อาทการปรบกระบวนการคด รสนยมความงาม การน าสงตางมาเสรมในการสรางผลงานเพอใหนาฏศลปมคณคามากกวาเพอความบนเทงเทานน สรพล วรฬหรกษ ไดกลาวไวในหลกการแสดงนาฏยศลปปรทรรศนวา นาฏศลปทสนบสนนโดยผปกครองจะสะทอนรสนยมของชนชนปกครอง คอความเรยบรอย ความประณต ความวจตร สวนนาฏยศลปของชนชนถกปกครอง จะสะทอนรสนยมและวถชวตของประชาชนทวไป คอความโลดโผน ความสนกสนาน ความรวดเรวและรวบรด(2547:16)

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

209

9.2 ขอเสนอแนะ 1.จากผลการสงเคราะหดานคณลกษณะของงานวจยดานประโยชนของวทยานพนธ สาขานาฏยศลปไทยพบวา สวนใหญเปนไปเพอการอนรกษเทานน ดงนนเพอใหเกดลกษณะงานวจยทมลกษณะการบรณาการ หรอการวจยเชงสรางสรรค อาจเปนแนวทางใหสถาบนทมนโยบายเปดหลกสตรมหาบณฑต ดานนาฏศลปไทย น าไปใชเพอก าหนดกรอบวทยานพนธใหแตกตางเพอเปนทางเลอกใหกบผทสนใจเขาศกษาทมความสนใจตางกน เลอกสถาบนการศกษาไดตรงกบความตองการ และมวทยานพนธทหลากหลายขน 2.ยงมองคความรในแตละประเภทของนาฏศลปไทยอกมากทมความจ าเปนในการศกษา อาท 2.1การละเลนของชาวบานทพบวามการศกษาอยในระดบนอยมากเมอเทยบกบจ านวนวทยานพนธในหวขออน ทง หนงตะลง หนละครหลวง หนละครเลก เปนตน 2.2การร า การละเลนของกลมชาตพนธในประเทศไทย โดยจากฐานขอมลกลมชาตพนธในประเทศไทยของศนยมานษยวทยาสรนธร(องคการมหาชน) พบวามกลมชาตพนธตางๆทอาศยอยในประเทศไทย ประมาณ 34 กลม ปจจบนมวทยานพนธทท าการศกษาเพยง 1o กลมเทานน ยงม กย ขม ขาพราว ชาวบน ซาไก เซมง ลวะ ปะหลอง มลาบร ละวา โส ไทใหญ ไทขน ไทยอง พวน ลาวแงว แสก ลาวครง จนฮอ ลซอ อาขา มอเกน เมยนและมง ทสามารถศกษาการแสดงประเภทตางๆ ซงจะสามารถท าใหเกดความเขาใจวถชวต วฒนธรรม ของคนทอาศยอยในเขตประเทศไทย อนจะยงผลใหเกดการปฏบตตนตอกนอยางเขาใจ ไมกอใหเกดความขดแยง อกทางหนงดวย 2.3การร าของราชส านก ทพบการศกษาเพยงหนงชดการแสดงเทานน ผศกษาสามารถท าการวจยแตละชดการแสดงไดอกมาก 2.4ควรมการสงเคราะหวทยานพนธทางดานนาฏศลปไทยทก 10 ปการศกษา เพอเปนการรวบรวมหวขอและเตมเตมองคความรทเกดจากการสงเคราะหวทยานพนธในปการศกษากอนหนา อกทงควรมการสงเคราะหวทยานพนธของหลกสตรมหาบณฑต สาขาวชาอน อาทดานการศกษา ดานเทคโนโลยการศกษา ดานวรรณคดเปรยบเทยบ ทมหวขอวทยานพนธเกยวของกบองคประกอบทางนาฏศลปไทย เพอใหเกดองคความรทครอบคลมมากยงขน

210

บรรณานกรม กมล สดประเสรฐ. เทคนคการวจย. กรงเทพฯ : ส านกพมพวฒนาพานชจ ากด, 2516. กาญจนา แกวเทพ. การวจย : จากจดเรมตนถงจดสดทาย. กรงเทพฯ : ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2548. ขนษฐา สงหเพชร. การวเคราะหงานวจยทางดานศลปวฒนธรรม ระหวางปพทธศกราช 235 ถง 2540. ปรญญา

นพนธการศกษามหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. 2546. ไขแสง โพธโกสม. การศกษาดวยตนเอง การอาน และการเขยนรายงาน. สงขลา : ภาควชาการบรหารการศกษา

พยาบาลและบรการการพยาบาล มหาวทยาลยสงขลานครนทร, 2544. จรส สวรรณเวลา. ระบบวจยโลกกบระบบวจยไทย. กรงเทพฯ : มลนธสาธารณสขแหงชาต, 2545. จาตรงค มนตรศาสตร. นาฏศลปศกษา. กรงเทพฯ : (ม.ป.ท.), (ม.ป.ป.). จรพร สนเสรฐ. การวเคราะหหนงสออานประกอบการเรยนร วชาศลปศกษา ในบรบทของพหศลปศกษา

ระดบชนมธยมศกษาตอนปลาย ในระหวางพทธศกราช 2540-2545. ปรญญานพนธการศกษา มหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2547.

จราภรณ มลมง. การวเคราะหงานวจยทางภาษาศาสตรเชงสงคม. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต วชาเอก ภาษาศาสตรการศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ , 2537.

เจนจรา เทศทม. รายงานการวจย การศกษาสถานภาพงานวจยดานบรการฟนฟสมรรถภาพคนพการใน ประเทศไทย. นครปฐม : ฝายวจย วทยาลยราชสดา มหาวทยาลยมหดล, 2546.

ชาญณรงค พรรงโรจน. การวจยทางศลปะ. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548. ชาย โพธสตา. ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงฯ, 2552. ชยยงค วงวงศทอง. สองทศวรรษแหงการวจยของภาควชาการศกษาผใหญ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ :

การสงเคราะหงานวจยบณฑตศกษาศาสตร. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต วชาเอกการศกษา ผใหญ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ , 2542.

ดวงพร อนจตต. การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบคณลกษณะของอาจารยมหาวทยาลยของรฐโดยใช เทคนคการวเคราะหเนอหาและการวเคราะหเมตา. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต สาขาวชาการ บรหารการศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2549.

ด ารงศกด รงเรองวงศ. การศกษาวเคราะหงานวจยประเภทปรญญานพนธระดบมหาบณฑต สาขาศลปศกษาใน ประเทศไทย ตงแตปการศกษา 2529-2540. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต สาวชาเอกศลปศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2543.

ธนต อยโพธ. ศลปละคอนร าหรอคมอนาฏศลปไทย. กรงเทพฯ : ศวพร, 2516. นงลกษณ วรชชย, สวมล วองวานช. รายงานการวจยเรองการสงเคราะหงานวจยทางการศกษาดวยการวเคราะห

อภมานและการวเคราะหเนอหา. กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2541. บญธรรม กจปรดาบรสทธ. คมอการวจย : การเขยนรายงาน การวจยและวทยานพนธ. พมพครงท 4 กรงเทพฯ :

ภาควชาศกษาศาสตรมหาวทยาลยมหดล, 2532. บญธรรม กจปรดาบรสทธ. ระเบยบวธการวจยทางสงคมศาสตร. กรงเทพฯ : คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร

มหาวทยาลยมหดล, 2540. ประทน พวงส าล. หลกนาฏศลป. พมพครงท 4 กรงเทพฯ : ศรพสต, 2514.

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

211

แผนงาน, กอง, กรมการศกษานอกโรงเรยน. รายงานการสงเคราะหผลงานวจยของกรมการศกษานอกโรงเรยน. กรงเทพฯ : กระทรวงศกษาธการ, 2542.

เพญณ แนรอทและคณะ. การสงเคราะหงานวจยทางการศกษาในประเทศไทยระวางป พ.ศ. 2539-2542. กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, 2542.

เพญศร ดก, บรรณาธการ. วฒนธรรมพนบาน : ศลปกรรม. กรงเทพฯ : โครงการไทยศกษาฝายวชาการและโครงการ เผยแพรผลงานวจย ฝายวจย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2528.

ภสสร เอมโกษา. การสงเคราะหงานวจยเกยวกบการบรหารงานโรงเรยนคาทอลค . ปรญญานพนธการศกษา มหาบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ , 2545.

เยาวลกษณ ใจวสทธหรรษา . บทบาทนาฏยศลปเพอสงเสรมการทองเทยวอทยานประวตศาสตรก าแพงเพชร เมองมรดกโลก. ก าแพงเพชร: มหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชร, 2550. วรยทธ นนทะเสน. การสงเคราะหงานวจยทางการเรยนการสอนภาษาองกฤษ ดานทกษะการอานของนกเรยน

ระดบมธยมศกษาตอนปลายในระหวางป พ.ศ. 2531-2541. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาการสอนภาษาองกฤษมรฐานะภาษาตางประเทศ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ , 2544.

วจยทางการศกษา, กอง, กรมวชาการ. การสงเคราะหงานวจยเกยวกบการเรยนการสอนภาษาองกฤษ ระดบ ประถมศกษา. กรงเทพฯ : กรมวชาการ, 2542.

วไล วฒนด ารงคกจ. การวเคราะหเมตตาของงานวจยวธสอนในระดบอดมศกษา. ปรญญานพนธการศกษาดษฏ บณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ , 2538.

นรศรานวดตวงศ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยา. บนทกเรองความรตาง ๆ เลม 1. กรงเทพฯ : คณะอนกรรมการจดพมพเอกสารเนองในวาระครบ 100 ป พระยาอนมานราชธน, 2537.

ศลปากร, กรม. สนทรยศาสตร ทฤษฎแหงวจตรศลปาการ ฉบบท 2. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2547. (กรมศลปากรจดพมพเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เนองในโอกาสพระ ราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 6 รอบ 12 สงหาคม 2547)

สงด อทรานนท. รายงานการวจยการสงเคราะหงานวจยทางการนเทศการศกษาในประเทศไทย. กรงเทพฯ : ภาควชาการบรหารการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2531.

สมคด พรมจย. การเขยนโครงการวจย หลกการ และแนวปฏบต. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลย สโขทย ธรรมาธราช, 2545.

สมทรง บรษพฒน, สจรตลกษณ ดผดง, โสภณา ศรจ าปา. รายงานการวจยเรอง สถานภาพงานวจย ภาษาศาสตรในประเทศไทย. กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, 2537.

สมบรณ บรศรรกษ. การสงเคราะหงานวจยคอมพวเตอรชวยสอนดวยเทคนคการวเคราะหเนอหาและเทคนค การวเคราะหเมตตา. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต วชาเอกเทคโนโลยทางการศกษา มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ , 2539.

สรายทธ ยหะทร. คดและเขยนงานวจย. กรงเทพฯ : ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546. สธญญา วาดเขยน. การสงเคราะหงานวจยเกยวกบการพฒนาบคลากร. สารนพนธการศกษามหาบณฑต

สาขาวชาการบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ , 2547. สนนทา โสวจจ. โขนละครฟอนร า ภาคพเศษ. กรงเทพฯ : พฆเณศ, 2518. สนนทา โสวจจ. โขน ละคร ฟอนร าและการละเลนพนเมอง. กรงเทพฯ : พฆเณศ, 2516. สภางค จนทวานช. รวมบทความวาดวยวธวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ : สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2531.

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

212

สภางค จนทวานช. วธการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551. สมนมาลย นมเนตพนธ. การละครไทย. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, 2532. สรพล วรฬหรกษ. ววฒนาการนาฏยศลปไทยในกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2325-2477. กรงเทพฯ : ส านกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543. สรพล วรฬหรกษ. นาฏยศลปบรทรรศน. กรงเทพฯ : หสน.หองภาพสวรรณ, 2543. วจตรวาทการ, หลวง. นาฏศลปไทย. กรงเทพฯ : (ม.ป.ท.), 2507. อาคม สายาคม. รวมงานนพนธของนายอาคม สายาคม ผเชยวชาญนาฏศลป กรมศลปากร. กรงเทพฯ : ฝาย

เผยแพรและประชาสมพนธ ส านกงานเลขานการกรม กรมศลปากร, 2545. อจฉรา ดานพทกษ. การวเคราะหเนอหาปรญญานพนธสาขาบรรณารกษศาสตรของมหาวทยาลยศรนครทร

วโรฒ ปการศกษา 2512-2545. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2547.

อทมพร (ทองอไทย) จามรมาน. การวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะ. กรงเทพฯ : ฟนนพบลชชง, 2531. อทมพร จามรมาน. การสงเคราะหงานวจย : เชงปรมาณเนนวธวเคราะหเมตตา. กรงเทพฯ : ฟนนพบลชชง, 2531.

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

213

บรรณานกรมงานวจยทน ามาสงเคราะห ไกรลาส จตรกล. การตรวจพลของพญาวานรในการแสดงโขน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548. ขวญใจ คงถาวร. การร าตรวจพลของตวพระในการแสดงละครในเรองอเหนา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตร

มหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548. จนทมา แสงเจรญ. ละครชาตรเมองเพชร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑต

วทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539. จตตมา นาคเภท. การแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหา

บณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547. เฉลมชย ภรมยรกษ. โขนสดคณะสงวาลยเจรญยง. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545. ณฐกานต บญศร. การแสดงพนบานของชาวกะเหรยง: กรณศกษาร าตง บานใหมพฒนา อ าเภอสงขละบร จงหวด

กาญจนบร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.

ธรวฒน ชางสาน. พรานโนรา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538.

ธรภทร ทองนม. ละครคณสมภพ. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

ธระเดช กลนจนทร. การร าหนาพาทยกลมในการแสดงโขน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

ธรรมนตย นคมรตน. โนรา : การร าประสมทาแบบตวออน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

ธรรมรตน โถวสกล. นาฏยประดษฐในงานโครงการนาฏยศลปของภาควชานาฏยศลป คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปพ.ศ. 2534-2541. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

นพศกด นาคเสนา. นาฏยประดษฐ : ระบ าพนเมองภาคใต. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

นวลรว จนทรลน. พฒนาการและนาฏยลกษณของร าโทนจงหวดนครราชสมา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตร มหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.

นฤบดนทร สาลพนธ. พฒนาการฟอนบชาพระธาตพนม. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.

นฤมล ณ นคร. ดรสาแบหลา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.

นรมล เจรญหลาย. ชวประวตและกระบวนทาร าลเกของทองเจอ โสภตศลป. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหา บณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

เนาวรตน เทพศร. เครองแตงตวชดพระและนางของละครร า(พ.ศ. 2525-พ.ศ.2539). วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

214

บญศร นยมทศน. ร ามอญเกาะเกรด จงหวดนนทบร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

บษบา รอดอน. การแสดงของกะเหรยงครสตบานปาเตง จงหวดเพชรบร พ.ศ. 2545. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

ปรารถนา จลศรวฒนวงศ. ละครคณะปรดาลยของพระนางเธอลกษมลาวณ. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

ประภาศร ศรประดษฐ. ละครเทงตกในจงหวดจนทบร. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

ประเมษฐ บญยะชย. การร าของผประกอบพธในพธไหวครโขน-ละคร. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

ประเสรฐ สนตพงษ. กระบวนทาร าของรามสรในการแสดงเบกโรงละครใน. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

ปยมาศ ศรแกว. การฟอนของชาวไทลอจงหวดนาน. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2544.

ปยวด มากพา. เชดฉง : การร าชดมาตรฐานตวพระในละครใน. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

ปนเกศ วชรปาน. ร าวง : กรณศกษาร าวงอาชพ ต าบลหวยใหญ อ าเภอบางละมง จงหวดชลบร. วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

ผกามาศ จรจารภทร. การละเลนของหลวง. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

ผสด หลมสกล. ระบ าสบท : แนวคดในการรอฟนระบ าโบราณ. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537.

พจนมาลย สมรรคบตร. การฟอนผไทยในเรณนคร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2541.

พนดา บญทองขาว. เรอมอนเร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

พรทพย ดานสมบรณ. ละครดกด าบรรพของสมเดจเจาฟาจฑาธชธราดลก. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหา บณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538.

พหลยทธ กนษฐบตร. กระบวนการร าและกลวธแสดงบททศกณฐในการแสดงโขนตอนนางลอยของครจตพร รตนวราหะ. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

พชราวรรณ ทบเกต. หลกการแสดงของนางเกศสรยงแปลงในละครนอกเรองสวรรณหงส. วทยานพนธปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2544.

พนทพา สงหษฐต. การแสดงพนบานอ าเภอพยหะคร จงหวดนครสวรรค. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตร มหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

พมพรตน นะวะศร. การร าของตวพราหมณในการแสดงละครนอก. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตร มหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.

พรพงศ เสนไสย. นาฏยประดษฐของพนอ ก าเนดกาญจน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตร

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

215

มหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539. ไพฑรย เขมแขง. จารตการฝกหดและการแสดงโขนของตวพระราม. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537. ไพโรจน ทองค าสก. กระบวนการรบของพญาวานรในการแสดงโขน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหา

บณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538. มาลน งามวงศวาน. ละครแกบนทศาลหลกเมองกรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537. ยทธศลป จฑาวจตร. การฟอนอสาน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑต

วทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539. รวสรา ศรชย. โนราในสถานศกษาจงหวดสงขลา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549. รชดาพร สคโต. ร าฉยฉายพราหมณ. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542. รตตยา โกมนทรชาต. การฟอนของชาวภไท : กรณศกษาหมบานวารชภม อ าเภอวารชภม จงหวดสกลนคร.

วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549.

รจนจรง มเหลก. ฟอนสาวไหม : กรณศกษาครบวเรยว รตนมณภรณ และครค า กาไวย ศลปนแหงชาต. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.

รงนภา ฉมพฒ. ร าอาวธของตวพระในละครในเรองอเหนา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

วรกมล เหมศรชาต. การแสดงหนกระบอกคณะชเชดช านาญศลป จงหวดสมทรสงคราม. วทยานพนธปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

วรรณพน สขสม. ลงสรงโทน : กระบวนทาร าในการแสดงละครในเรอง อเหนา. วทยานพนธปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

วราภรณ บวผา. การแสดงหางเครองบางเสร “คณะแมถนอม” ต าบลบางเสร อ าเภอสตหบ จงหวดชลบร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2544.

วชชตา วธาทตย. นาฏยศลปในงานสมโภชพระราชพธตางๆทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงสมย รตนโกสนทร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542.

วชน เมษะมาน . ประวตและผลงานนาฏยประดษฐของครลมล ยมะคปต : กรณศกษาระบ าพมา – มอญ. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

ศรมงคล นาฏยกล. การแสดงละครเพลงของไทย พ.ศ. 2490-2496. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

ศลพร สงขมรรทร. คณะนาฏยศลปไทยเอกชนในกรงเทพมหานครพ.ศ. 2498-2538. วทยานพนธปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

216

สมพศ สขวฒน. ผชนะสบทศ : ละครพนทางของเสร หวงในธรรม. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

สมรตน ทองแท. ระบ าในการแสดงโขนของกรมศลปากร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538.

สมศกด ทดต. จารตการฝกหดและการแสดงโขนของตวทศกณฐ. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

สมโภชน เกตแกว. การศกษาเปรยบเทยบทาร าโนราของครโนรา 5 ทาน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538.

สรญญา บ ารงสวสด. การศกษาเปรยบเทยบการร าแกบนทวดโสธรวรารามวรวหาร ศาลพระพรหมเอราวณและ ศาลพระกาฬ. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, 2540.

สะวรรณยา วยวฒน. ละครผหญงของเจาพระยานครศรธรรมราช. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

สวภา เวชสรกษ. มโนหราบชายญ : การประยกตทาร าจากดรสาแบหลา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537. สายสวรรค ขยนยง. พระราชชายาเจาดารารศมกบนาฏยศลปลานนา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543. สาวตร พงศวชร. รองเงง : ระบ าพนเมองในภาคใต. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538. สรธร ศรชลาคม. นาฏยศลปไทยรวมสมย : การสรางสรรคโดยผสมผสานนาฏยศลปไทยกบนาฏยศลปสกล

อน ๆ ระหวางป พ.ศ. 2510-2542. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

สกญญา ทรพยประเสรฐ. นาฏยประดษฐของประทน พวงส าล. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

สขสนต แวงวรรณ. หมอล ากกขาขาว. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑต วทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2541.

สดารตน กลยา. การแสดงทวงมงคละสถาน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

สพฒน นาคเสน. โนรา : ร าเฆยนพราย-เหยยบลกมะนาว. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

สภาพร ค ายธา. การฟอนของชาวผไทย : กรณศกษาหมบานโพนอ าเภอค ามวง จงหวดกาฬสนธ. วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

สภาวด โพธเวชกล. จารตการใชอปกรณการแสดงละคร เรองอเหนา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

สรตน จงดา. ฟอนผฟานางเทยม : การฟอนร าในพธกรรมและความเชอชาวอสาน. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2541.

เสาวลกษณ พงศทองค า. นาฏยศลปไทยในรานอาหาร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

217

หฤทย นยโมกข. การฟอนร าของชาวชอง : กรณศกษาหมบานกระทง ต าบลพลวง อ าเภอมะขาม จงหวด จนทบร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

อนกล โรจนสขสมบรณ. การเชดหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหา บณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542.

อนชา บญยง. การแสดงโขนของอากาศตไล. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

อมรา กล าเจรญสพฒน นาคเสน. ละครชาตรทแสดง ณ จงหวดพระนครศรอยธยา. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537.

อรวรรณ สนโลหะ. โนราผหญง. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542.

อรยา ลมกาญจนพงศ. การแสดงมะโยง คณะสรปตตาน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชา นาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

เอกนนท พนธรกษ. กลวธในการร าเขาพระเขานางในการแสดงละคร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.

เออมพร เนาวเยนผล. ฟอนไทยทรงด า. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑต วทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

ฤดชนก รพพนธ. ละครหลวงวจตร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป บณฑต วทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

218

ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการวจย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

219

แบบสรปคณลกษณะของงานวจย

1. ชอสกลผวจย..................................................................................................................................

2. ชองานวจย.....................................................................................................................................

3. สถาบนทผลตงานวจย..................................................................................................................... สาขา..................................................................ปการศกษา.........................................................

4. ประเภทงานวจย ระเบยบวธวจย ประโยชนทได วธการศกษา ชนดขอมล วธการเกบขอมล เชงประวตศาสตร เชงพรรณา เชงทดลอง

วจยพนฐาน วจยประยกต เชงปฏบต

เชงปรมาณ เชงคณภาพ/ คณลกษณ

เชงประจกษ เชงวพากษ วจารณ

วจยเอกสาร วจยจากการสงเคราะห วจยแบบส ามโน การศกษาเฉพาะกรณ ส ารวจจากตวอยาง

5. ประชากรทใชในการวจย ผ เรยน ผด ผสอน องคกร ผ เชยวชาญ ชดการแสดง

ผสรางสรรค อน ๆ นกวชาการ

6. ประเภทของเนอหาทวจย นาฏศลปราชส านก นาฏศลปพนบาน

นาฏศลปปรบปรง

7. ประเดนทศกษาวจารณ 7.1 ประเภท ร า โขน ละคร ระบ า การละเลน

7.2 องคประกอบนาฏศลปไทย ประวตความเปนมาและววฒนาการ บทบาท

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

220

องคประกอบการแสดง 1. บทละครและวรรณคด 2. ดนตร 3. อปกรณการแสดง 4. ผแสดง 5. โรงละคร, ฉาก 6. การแสดง 7. ตวละคร

การเรยนการสอน จารต ขนบประเพณ ความเชอ นาฏยศพท องคกร การสรางสรรค

8. วธการเกบรวบรวมขอมล ศกษาเอกสาร สมภาษณ สนทนาเปนกลม สงเกตการณ ทดลอง/ปฏบต อน ๆ...................................................

9. การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลแบบสรางขอสรป การวเคราะหเนอหา

10. การเสนอผลการวเคราะหขอมล ลกษณะบรรยาย สถตเชงบรรยาย

11. ประโยชนของการวจย อนรกษ พฒนา พยากรณ หากฎเกณฑ

221

ภาคผนวก ข ประวตผวจย

นาฏศลปไทย : การสงเคราะหองคความรจากวทยานพนธดานนาฏศลปไทย

222

ประวตผวจย ชอ สกล นางสาวปยวด มากพา Miss Piyawadee Makpa ต าแหนง อาจารย สาขาวชานาฏศลปไทย คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ รองผอ านวยการฝายวชาการและวจย สถาบนวฒนธรรมและศลปะ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ การศกษา ศ.บ. สถาบนบณฑตพฒนศลป กรมศลปากร (นาฏศลปไทย) ศศ.ม. จฬาลงกรณมหาวทยาลย (นาฏยศลปไทย) การรบทนวจย ผลงานวจยเชดฉง : การร าชดมาตรฐานตวพระในละครใน ปการศกษา 2547 (ทนอดหนนการวจย บณฑตวทยาลยจฬาลงกรณมหาวทยาลย) EMAIL ohpiya@gmail.com