นตศาสตรแนวพทธพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

อนสรณงานพระราชทานเพลงศพนายโอสถ โกศน ม.ป.ช., ม.ว.ม., ท.จ.ว.

วนองคารท ๓๐ มกราคม ๒๕๕๐

นตศาสตรแนวพทธ © พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ISBN 974-8239-34-9 พมพครงแรก ธนวาคม ๒๕๓๙ พมพครงท ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๕๗ (ขอมลสถตการพมพอยระหวางการรวบรวมขอมลเกา ครงทพมพทระบนเปนการประมาณขนตา เทาทมขอมลปรากฏในปจจบน) พมพเผยแพรเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ หากทานใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ http://www.watnyanaves.net พมพท

อนโมทนา

อ า จ า ร ย ก ต ต บ ด ใ ย พ ล คณบ ด คณ ะ น ต ศ า ส ต ร มหาวทยาลยขอนแกน ในนามของคณะนตศาสตร มศรทธาในธรรม และมองเหนความสาคญของการเผยแพรความรความเขาใจ ในอนทจะเสรมสรางคณธรรมและสตปญญา เพอใหเกดประโยชนสขทแทจรงแกชวตและสงคม จงไดแจงความประสงคขอพมพหนงสอ นตศาสตรแนวพทธ ของพระเดชพระคณพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) เพอแจกมอบเปนธรรมทานในโอกาสตางๆ อาท วนปฐมนเทศนกศกษาใหม และวนไหวครประจาปการศกษา ๒๕๕๗

การเผยแพรความรความเขาใจ ใหธรรมใหปญญา ดวยการพมพหนงสอแจกเปนธรรมทานนน นบวาเปนการใหอยางสงสด ทพระพทธเจาทรงสรรเสรญวาเปนทานอนประเสรฐ ชนะการใหทงปวง จะมผลในการสรางสรรคชวตและสงคมอยางแทจรง อกทงยงเปนหลกนาประเทศชาตใหพฒนาไปในวถทางทถกตอง

ขออนโมทนา คณะผบรหาร คณาจารยทกทาน ทไดมบญเจตนาในการบาเพญธรรมทานครงน ขอกศลจรยาทไดรวมกนบาเพญแลว จงสมฤทธผลใหผบาเพญธรรมทาน เจรญงอกงามดวยจตรพธพรชย พรอมทงมวลประชาชนวฒนาสถาพรดวยพลงแหงสมมาทศนะและสมมาปฏบตสบไป

วดญาณเวศกวน ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๕๗

คำ�ปร�รภ

การศกษาของประเทศไทยแตเดมมาอยในวดมพระภกษเปนคร ถายทอดความรและความชำานาญจากชวอายคนหนงไปยงอกคนหนง เมอวนท ๒๔ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๑๗ (พ.ศ. ๒๔๔๑) พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเคยทรงมพระราชหตถเลขาถวายสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ตงแตทรงเปนกรมหมน วา

“เรองการศกษาน ขอใหทรงชวยคดใหมากๆ จนถงรากเหงาของการศกษาในเมองไทย อยาตดชองไปแตการขางวด อกประการหนงการสอนศาสนาในโรงเรยนทงในกรงและหวเมองจะตองใหมขน ใหมความวตกไปวาเดกชนหลงจะหางเหนจากศาสนาจนเลยเปนคนไมมธรรมในใจมากขน เมอเปนเชนนนจะถอวาเหมอนอยางทกวนน คนทไมรอะไรกมมาก ตอไปภายหนาถาเปนคนทไดเลาเรยนคงจะประพฤตตวดกวาคนทไมไดเลาเรยน นนหาถกไม คนทไมมธรรมเปนเครองดำาเนนตาม คงจะหนไปหาทางทจรตโดยมาก ถารมากกโกงคลองขน และโกงพสดารมากขน การทหดใหรอานอกขรวธไมเปนเครองฝกหดใหคนดแลคนชว เปนแตไดวธทสำาหรบจะเรยนความดความชวไดคลองขน จงเหนวาถามหนงสออานสำาหรบโรงเรยนทบงคบใหโรงเรยนตองสอนกน แตใหเปนอยางใหมๆ ทคนจะเขาใจงายๆ และเปนความประพฤตชอบคฤหสถชนตำาๆขนได จะเปนคณประโยชนมาก”

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ทานเปนพระคณเจาททราบกนโดยทวไปแลววาเปนผเชยวชาญทงในดาน ปรยตต ปฏปตต และปฏเวธ นพนธ “นตศาสตรแนวพทธ” น คงมผลทำาใหนกกฎหมายและผสนใจทวไปไดตระหนกถงหลกการพนฐานกฎหมายทแทจรงวาเปนเชนไร และเมอไดทราบกนเชนนนแลวกคงตองชวยกนระมดระวงปองกนมใหบคคลใดบงคบ

ใชกฎหมายไปในทางทบดเบอนมชอบดวยหลกการแหงกฎหมายดงทเราเหนอยบอยครงในปจจบน

คาแหง “นตศาสตรแนวพทธ” สงสงยงเพยงไร นน ยอมปรากฏเหนไดระหวางบรรทดในหนงสอเลมน ฉะนน ถาผใดมหนงสอเลมนไว ขอจงอยาไดเกบสงวนนงเฉยไวเสย โปรดจงอานดใหเปนทเขาใจจะเปนสงหนงทชวยขดเกลากเลศทำาใหเราเปนคนมธรรมในใจมากขนไดอยางจรงแทแนนอน

การทคณะนตศาสตรแหงมหาวทยาลยขอนแกนไดขออนญาตพระคณเจาตพมพ “นตศาสตรแนวพทธ” ทมคณคายงทางปญญาและพระศาสนานำามาแจกมอบแกบรรดานกศกษาของคณะฯ และผสนใจทวไปในคราวนยอมเปนกศลกจ ดวยเปนการสงเสรมเพมกำาลงใหผอานไดมธรรมเปนเครองเตอนสตในการดำาเนนชวตประจำาวน ยงผลใหเมอประกอบการงานใดกจกไมหนไปหาทางทจรตโดยมาก อนเปนกจทตองตามพระราชประสงคแหงองคพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวดงกลาวถงในเบองแรกนนแลว อกทงตองตามนยพทธภาษตทวา

สกเขยย สกขตพพาน อะไรควรศกษา กพงศกษาเถด อาจารยประเสรฐ เขยนนลศร ผพพากษาอาวโสประจำาสำานกงานอธบดผพพากษาภาค ๔ ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๕๗

สารบญ

นตศาสตรแนวพทธ .....................................................................๑บทน า นตศาสตร กบ ธรรมศาสตร..........................................................๒๑. หลกการพนฐาน .............................................................................๑๑

กฎหมาย ตองมาจากธรรม ตองชอบธรรม และตองเพอธรรม ....................๑๑กฎมนษยตองไมแปลกแยกจากกฎธรรมชาต ............................................๑๗พฒนาคนใหรจกเคารพสทธกนและกน แตตองรทนวาทแทมนษยไมมสทธ .......................................................๒๒ถงจะพฒนาระบบขนมาหลากหลาย ทกระบบตองลงกนไดบนฐานหนงเดยวแหงธรรม .................................๒๗กฎหมายเพอสงคมมนษย จะไมสมจรงถาหยงไมถงความจรง แหงธรรมชาตมนษย...........................................๓๔

จดหมายของสงคม คอจดหมายของกฎหมาย แตสดทาย จดหมายของกฎหมายตองสนองจดหมายของชวตคน .........๓๗วนย/กฎหมาย เปนเครองจดสรรใหเกดโอกาส

ทจะเปนฐานของการพฒนาสการสรางสรรคทสงขนไป .........................๓๙วนย/กฎหมายชวยจดสรรสงคมด ทเออใหคนงอกงามมชวตทด

คนยงงอกงามมชวตทด กยงหนนสงคมดทคนจะมชวตงอกงาม..........๔๓การปกครองทแท และกฎหมายทถก ตองมจดหมายสอดคลองกบธรรมชาตของมนษย .................................๔๘มกฎหมายไวจดการปกครอง

เพอท าใหเกดสงคมด ทคนมโอกาสพฒนาชวตทดงาม .........................๕๒กระบวนวธในการบญญตขอกฎหมาย

กฎหมายโดยหลกการ กบกฎหมายโดยบญญต .....................................๕๖กฎหมายทแทประสานประโยชนของบคคลกบสงคม และประสานสมมตของมนษย เขากบความจรงแทของธรรมชาต ............๖๓

๒. หลกแหงปฏบตการ .......................................................................๗๒ถาคนอยในหลกการ กไมตองมกฎหมาย ถากฎหมายไมใชเพอหลกการ กไมควรใหเปนกฎหมาย ........................๗๒เมอคนเปนวญรสาระของกฎหมาย สงคมสงบสขดวยกตกางายๆ

ครนคนเสอมลงไป กฎหมายยงบงคบซบซอน สงคมยงเสอมทรด.....๗๙จะรกษาธรรมใหแกสงคมได ตองรกษาดลยภาพใหแกใจของตน...............๘๒พฤตกรรมจะถงภาวะแหงดลยภาพ เมอจตใจและปญญามาประสานอยางสมดล...........................................๙๐ความเครงครดในวนย ประสานกบจตใจทไมยดมน ค านงแตจะรกษาธรรมเพอประโยชนสขของปวงชน ...............................๙๘ความยดมนกฎหมาย หลงตดในสมมต จะกลายเปนภย แตถาเขา ถงธรรมทเปนฐานของกฎหมาย กจะกลายเปนนกนตศาสตรทแท .......๑๐๕อารยธรรมของมนษยจะยงยนเพยงใด อยทภมธรรมภมปญญาในการจดการกบสมมต ..................................๑๑๕

บทสงทาย มองอดตถงปจจบน เพอสรางสรรคอนาคต ......................๑๒๑ดลยภาพโดยรวมของสงคมสมฤทธได ดวยการจดการทางสงคม สเปาหมายแหงการพฒนาคน ............ ๑๒๑ฝายนตบญญตของไทยจะท าอยางไร

ถาจะคดเกอกลใหพทธศาสนาอยดเพอประโยชนแกสงคมไทย .......๑๒๑เปน rule of law นนหรอจะพอ อยาเพงภมใจ

ถาพฒนาสาระแทขนมาไมได อารยธรรมกจะสลายดวยกนตวมนเอง.............๑๒๖บรรณานกรม.................................................................................................๑๓๓

นตศาสตรแนวพทธ∗

ขอเจรญพร ทานอยการสงสด ทานผทรงคณวฒในวงการนตศาสตร ทานผสนใจใฝรใฝธรรมทกทาน

วนน อาตมภาพไดรบนมนตใหมาแสดงปาฐกถา ซงในทนเรยกวาปาฐกถาพเศษ และกเปนพเศษจรงๆ เพราะ พเศษ แผลงมาจากค าวา “วเศษ” แปลวา แปลกพวก หมายความวา ในทประชมน อาตมภาพไมเหมอนคนอน ในแงท ๑ เพราะเปนพระภกษ และในแงท ๒ เพราะอยนอกวงการนตศาสตร

วนน ทานอยการสงสดนมนตใหมาแสดงปาฐกถาในวงการของทานผทรงคณวฒทางนตศาสตร และใหพดในเรอง “นตศาสตรแนวพทธ” อาตมภาพคงไมตอบโดยตรงวานตศาสตรแนวพทธเปนอยางไร? แตจะพดถงหลกการของพระพทธศาสนา และจะขอใหทานทอยในทประชมนตอบเองวา นตศาสตรแนวพทธเปนอยางไร

บางทเราอาจจะยงไมไดค าตอบกเปนได เพราะวาเวลาในวนนกไมมากนกทจะพดในเรองน จงคงจะพดกนในหลกกวางๆ

∗ ปาฐกถาพเศษ โดย พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ตามค าอาราธนา ของ ศาสตราจารย ดร. คณต ณ นครอยการสงสด ณ หองประชมเลก จณณานนท ส านกงานอยการสงสด ๒๘ มนาคม ๒๕๓๙ ๑๓.๓๐-๑๖.๓๐ น.

บทน า

นตศาสตร กบ ธรรมศาสตร

กอนอน จะพดถงค าศพท ค าวา “นตศาสตร” แปลกนวา วชากฎหมาย แตทจรงนนเราน าค านมาจากภาษาสนสกฤตซงเปนภาษาของประเทศอนเดยทมอารยธรรมเกาแกแตโบราณ นตศาสตรเปนถอยค าทางวชาการของประเทศอนเดย ซงสมยกอนเรยกวา ชมพทวป

ถาดตามศพท นตศาสตรตามความหมายทใชในประเทศอนเดย จะเปนวชาทางดาน politics คอวชาดานรฐศาสตร หรอวชาการเมอง ดงเชนทกลาวถงในคมภรพทธศาสนาวา “ขตตยธมมสงขาเต นตสตเถ” (ชา.อ.๘/๔๕๒)ซงแปลวา ในนตศาสตร กลาวคอ ขตตยธรรม (ธรรมของกษตรย คอ คณสมบตของผปกครอง และหลกการปกครอง)

“นต” แปลวา การน า มรากศพทเดยวกบค าวา “นายก” ซงแปลวาผน า ค าเดมในภาษาบาลหรอสนสกฤตวา นต ซงมาจากธาตเดยวกนกบนายก คอ น แปลวาน า “นต” จงแปลวา การน า นตศาสตรทแทเรยกวา “นตศาสตร” ภาษาไทยเรยกนตศาสตรเพอท าใหสน

นตศาสตร แปลวา ศาสตรแหงการน า หรอจดด าเนนการ ซงอาจขยายความหมายวาเปนศาสตรแหงการน าคน หรอการน ากจการของรฐ หรอการท าหนาทของผน า

อยางไรกตาม การทจะด าเนนการปกครองหรอเปนผน าประเทศชาตไดนน แนนอนวาจะตองมระเบยบแบบแผน คอเราตองมเครองมอทจะใชเปนกตกาสงคม การปกครองจะเปนไปไมไดถาไมมกฎเกณฑกตกา อยางนอยตองรวาจะท าอะไรไดหรอไมได ในขอบเขตแคไหน การปกครองจงเรยกรองใหมกฎเกณฑกตกาเกดขน เพราะฉะนน เรองของกฎหมายกบ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

เรองของการปกครองจงแยกกนแทบไมได จนกลายเปนวา เมอมการปกครองกตองมกฎหมาย คอมกฎเกณฑกตกาของสงคมหรอของประเทศชาต ทพลเมองจะตองประพฤตปฏบตตาม

สมยกอน กฎเกณฑกตกาเหลานมาจากผปกครอง และผปกครองจะตองเขาใจรจกจดตงวางใชกฎเกณฑกตกาเหลานน เพราะฉะนนวชาการปกครองกจงเรยกรองใหตองเรยนรในเรองกฎเกณฑกตกา ทเรยกวากฎหมายพอมาถงเมองไทยปรากฏวาเราใชค าวา “นตศาสตร” ในความหมายวา “วชากฎหมาย” กเลยพดไดวาวชากฎหมายแยกไมออกจากวชาปกครองรฐ

ทวามานหมายถงความเปนมาในอดต กฎหมายมาจากรฐ และกฎหมายเปนเครองมอของการปกครอง

การปกครองทดมงเพอประโยชนของประชาชน การตงกฎเกณฑกตกาเหลานนขนมากเพอประโยชนของประชาชน คอ ใหประชาชนอยรวมกนดวยด มความสงบสข

แตบางครงกเปนไปไดทผปกครองนนออกกฎหมายมาเพอประโยชนของตนเอง จงอาจจะท าใหเกดความเดอดรอนแกประชาชน หรอแมไมไดมงจะเบยดเบยนประชาชน แตบางครงกฎหมายนนอาจจะรนแรงเกนไปกได หรอบางครงอาจจะกอใหเกดความเดอดรอนแกประชาชนแมดวยความตงใจดแตรไมเทาถงการณ

ตอมา กฎหมายกอาจจะมววฒนาการ คอ เกดมกตการะหวางผปกครองกบผใตปกครองวา ผใตปกครองกมสทธเหมอนกน ผปกครองควรมขอบเขตในการปฏบตตอผใตปกครองอยางไร จงมกตกาทตงไวเปนขอบเขต แมแตเพอปองกนไมใหผปกครองมาละเมดหรอเบยดเบยนกดขขมเหงผอยใตอ านาจปกครอง ทงนกเปนเรองของววฒนาการซงอาศยกาลเวลาทยาวนาน

จากววฒนาการของสงคม ซงมความสมพนธกนระหวางการปกครองกบกฎหมาย เมอสงคมเจรญมากขน กฎหมายกไมใชเปนเพยงเครองมอ

นตศาสตรแนวพทธ๔

ของการปกครอง แตการปกครองกถกก าหนดโดยกฎหมาย คอ กฎหมายทงรบใชการปกครอง และเปนตวก าหนดการปกครอง ทบอกใหรวาจะใหการปกครองมรปแบบ กลไก และด าเนนไปอยางไร

ภาวะทนาจะเปน(ซงอาจจะไมเปน) กคอ สงคมจะพฒนาตอไปจนถงขนทวา กฎหมายเปนเพยงขอตกลงของมนษยผพฒนาตนดแลว ส าหรบหมายรในการอยรวมกนเพอสรางสรรคโอกาสในการพฒนาชวตใหดงามยงขน

ถามนษยเจรญถงขนนนไดจรง กจะมกฎหมายโดยไมตองมการปกครอง เพราะประชาชนอยภายใตกฎหมาย โดยแตละคนปกครองตนเองไดตามขอตกลงนน

มอกศพทหนงทเปนเรองของกฎหมาย ซงเราไดยนกนและใชกนจนกระทงน ามาตงเปนชอของมหาวทยาลย คอค าวา “ธรรมศาสตร” แปลวา “วชากฎหมาย” เหมอนกน และเดมนนเปนค าทตรงกวา เพราะค าวานตศาสตรนนเขาใชในความหมายของการปกครองโดยรฐ ตรงกบทเราใชวารฐศาสตร สวนวชากฎหมายแทๆ แตเดมคอ ธรรมศาสตร ซงถาแปลตามศพทกเปนวชาทวาดวยหลกการ เพราะ “ธรรม” แปลวา “หลกการ”

หลกการม ๒ อยาง คอ หลกการแหงความเปนจรงทมอยในธรรมชาต และหลกการทมนษยผมปญญาน าเอาความรในความจรงนนมาจดตงวางเปนแบบแผนในสงคมมนษย จนกระทงเปนกตกาสงคม ซงมนษยทอยในสงคมนนจะตองยดถอ อยางหลงนกเปนหลกการเชนเดยวกน เราจงเรยกทง ๒ อยางนวา “ธรรม”

หลกการในระดบทน ามาวางเปนระเบยบแบบแผนกตกาสงคมทใหประชาชนยดถอ กมาจดขนเปนวชาเรยกวา “ธรรมศาสตร” คอเปนวชาการเกยวกบกฎหมาย

ในเมองไทยสมยใหม เมอตงมหาวทยาลยธรรมศาสตร กคอ ตงมหาวทยาลยทเรยนวชากฎหมาย และพงสงเกตวา เดมทเดยวเรยกวา มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง คอเรยนวชากฎหมายกบ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

วชาการปกครอง ตรงกบทพดไปขางตนแลววา กฎหมายมาดวยกนกบการปกครอง หรอในการปกครองกตองมกฎหมาย

นตศาสตร กบ ธรรมศาสตร มความหมายโยงถงกน แตถามองในทศนะของศาสนาพราหมณทเปนเจาของอารยธรรมชมพทวปสมยนน กถอวา กฎเกณฑกตกาทงหมดนนมาจากพระพรหมทงสน คอเทพเจาสงสดเปนผก าหนด กฎเกณฑกตกาเหลานนจงไดรบการรกษาสบทอดกนมาในคมภรศาสนา ซงมขอก าหนดใหประพฤตปฏบตแมแตในครอบครวและในชวตประจ าวนวา ควรจะเปนอยกนอยางไร ด าเนนชวตอยางไรผด ด าเนนชวตอยางไรจงจะถกตอง

พราหมณถอวาทกอยางทกลาวมานนเปนขอก าหนดมาจากพระผเปนเจา ซงเปนผปกครองสงสดของโลก รวมทงขอก าหนดในสงคม โดยเฉพาะการแบงแยกชนชน ทเรยกวา “วรรณะ” ไดแก วรรณะพราหมณ กษตรย แพศย ศทร ดงทอนเดยนบถอกนอย และการก าหนดใหคนวรรณะตางๆเหลานมหลกปฏบตประจ าวรรณะของตนเองวา ตนมสทธแคไหน จะตองท าและจะตองไมท าอะไรอยางไร หลกปฏบตเหลานเรยกวา “ธรรม” คอธรรมประจ าวรรณะ ไดแก หลกการ ขอก าหนด และหนาทของคนทอยในวรรณะนนๆ ต าราและการศกษาในเรองทวามานทงหมด เรยกวาเปน ธรรมศาสตร

ความจรงยงมลกลงไปอกวา สงทมาจากพระพรหมแทๆ เรยกวา ศรต แปลวา สงทไดสดบมา คอเปนเรองทพราหมณถอวา ไดฟงมาจากพระพรหมหรอเทพเจาสงสดโดยตรง ไดแกเนอหาในคมภรพระเวท สวนศาสตร นเปนค าสอนและค าอธบายภายหลง และศาสตรนกยงพฒนามาจากสตรอกตอหนง ทงสตรและศาสตรนรวมกนเรยกวา สมฤต แปลวาสงทจ ากนมา คอเลาเรยนถายทอดตอกนมา

เพราะฉะนน ธรรมศาสตร จงสบเนองจาก ธรรมสตร อกตอหนง (ธรรมสตรเปนความรอยแกว สวนธรรมศาสตรเรยบเรยงขนเปนความ

นตศาสตรแนวพทธ๖

รอยกรอง) และทงธรรมสตรและธรรมศาสตรนน กถอวามตนก าเนดมาจากศรต คอพระเวท และจงมาจากพระพรหมผสรางโลก

รวมความวา ธรรมศาสตร เปนวชาทวาดวยหลกการและขอปฏบตตางๆ เรมตงแตการเปนอยในชวตประจ าวน แนวทางความประพฤต ขนบธรรมเนยม ประเพณ และกฎเกณฑตางๆ ในทางสงคม ซงเปนสงทแนบสนทอยกบศาสนา หรอพดงายๆ วามาจากขอก าหนดในศาสนาพราหมณ

สวน นตศาสตร ตามความหมายทางวชาการของชมพทวป หมายถงวชาการเมอง การปกครอง หรอการจดกจการบานเมอง เรมแตเรองอ านาจหนาทและคณสมบตของราชา คอ ผปกครอง การแตงตงอ ามาตยขาราชการ การจดการบานเมองใหอดมสมบรณ การทต การสงคราม ยทธศาสตรและกลยทธตางๆ การสงบศกและสนตภาพ ฯลฯ ซงเปนหลกเกณฑกฎกตกา และค าแนะน าสงสอนแกผท าหนาทปกครองบานเมอง ตรงกบทไทยเราเรยกวา รฐศาสตร

นตศาสตรตามความหมายน คมภรของพราหมณ เชน มหาภารตะ กบอกวาเปนศาสตรทพระพรหมเปนเจาต ารบ และดงนนจงมตนก าเนดมาจากคมภรพระเวท

อยางไรกด เมอพดในแงประวตศาสตร ต าราทางดานการปกครองหรอนตศาสตรของอนเดย ทเปนหลกเปนฐานจรงๆ เรองแรก กคออรรถศาสตร ของเกาฏลยะ (เรยกวา จาณกยะ บาง วษณคปต บาง) ผเปนทปรกษาของพระเจาจนทรคปต (พระอยกาของพระเจาอโศกมหาราช)ซงไดแตงคมภรนขนอยางเรวกประมาณ พ.ศ. ๑๖๐ (ฝรงวา ประมาณ ๒๙๐ ปกอนครสตศกราช) แสดงใหเหนวาต ารานตศาสตร ทเปนของนกปราชญฝายบานเมองแตงขนกม ไมจ าเปนตองมาจากสายคมภรศาสนาพราหมณ ทวามาจากพระพรหมผสรางโลก

ต านานของพราหมณโยงเรองการปกครองกบกฎหมายเขาดวยกนดงทเขาถอวาพระพรหมไดทรงแตงตง “มน” ใหเปนกษตรยหรอราชาพระ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

องคแรกของมวลมนษย และพระมนนไดนพนธคมภรธรรมศาสตร คอกฎหมายฉบบแรกขนมา กลาวคอ มานวธรรมศาสตร (เรยกวา มนสมฤตบาง มนสงหตา บาง แตบางทเราเรยกกนงายๆ วา มนธรรมศาสตร)

วาโดยประวตศาสตร คมภรธรรมศาสตรหรอต ารากฎหมายเลมแรก คอ มานวธรรมศาสตร นเพงเกดขนเมอประมาณ พ.ศ. ๗๕๐-๘๐๐

ในทางพทธศาสนา กมค าวา “นตศาสตร” เหมอนกน แตภาษาบาลใชค าวา นตสตถะ แปลวา คมภรวาดวยนต ไดแกขตตยธรรม ดงกลาวแลวขางตน แตนตในทางพทธศาสนาใชนอยอยางยง และความหมายไมไดโยงกบพระผเปนเจาแตอยางใดทงสน

ในทางพทธศาสนา “นต” อาจใชในความหมายกวางๆ หมายถงแนวทางหรอแบบแผนความประพฤตทวๆไป หรอระบอบการด าเนนชวตทดงาม ซงไมจ าเปนตองเกยวของกบการปกครองบานเมอง ยกตวอยางเชน คตทถอกนตงแตกอนพทธกาลวา

“บคคลนงนอนใตรมไมใด ไมพงหกรานกงกานของตนไมนน ผประทษรายมตรเปนคนทราม”

(ข.ชา. ๒๗/๑๔๖๙/๒๙๗)อยางนกถอเปนนตเหมอนกน คอเปนแบบแผนความประพฤต หลก

การในเรองนถอวาตนไมกเปนมตรของเรา ถาเราไปอาศยนงนอนใตรมของเขาแลวไปฟาดฟนท าลาย กเปนผประทษรายมตร

วาทจรง ในฝายสนสกฤต นต กมการใชในความหมายพนๆวา แนวทางความประพฤต หรอหลกน าทางการด าเนนชวตดวยเหมอนกน ดงทมวรรณกรรมอนมชอเสยงเกยวกบหลกความประพฤตหรอหลกการด าเนนชวตและกจการ เชน โลกนต ธรรมนต และ ราชนต

เพราะฉะนน ค าวานตศาสตรในฝายสนสกฤตของอนเดย จงมความหมายไมจ ากดตายตวทเดยว คออาจจะหมายถงวชาการเมองการปกครองกได วชาหลกหรอแบบแผนความประพฤต อยางทเรยกปจจบนวาจรยธรรม

นตศาสตรแนวพทธ๘

กได หรอวชาจรยธรรมทางการเมองกได ถาจะใหแนชดเดดขาดลงไปวาเปนวชาการปกครองบานเมอง หรอวชารฐศาสตรในความหมายอยางทใชกนในเมองไทย กเตมค า “ราช” เขาไปขางหนา เปน “ราชนตศาสตร”∗

เมอตดความคดของพราหมณทเกยวกบพระพรหม หรอเทพเจาผสรางโลกออกไปเสย และถอตามความหมายอยางทใชในภาษาบาลในคมภรพระพทธศาสนา รวมทงความหมายสามญในภาษาสนสกฤต เรากสามารถน าค าวา “นตศาสตร” มาใชกบวชากฎหมาย โดยบญญตความหมายวา เปนวชาวาดวยระเบยบแบบแผนความประพฤตของประชาชนพลเมอง หรอจะประสานกบความหมายของนตทเปนเรองของการปกครอง พรอมทงแนวคดของพราหมณ แลวใหความหมายใหมกไดวา

นตศาสตร หรอ นตศาสตร เปนวชาวาดวยกฎหมายทมาจากฝายปกครอง คอกฎหมายทผปกครองประเทศบญญตขนส าหรบใชในการบรหารกจการของประเทศชาตบานเมอง

สวน ธรรมศาสตร เปนกฎหมายหรอกตกาของสงคมทสบกนมาแตเดมตามค าสอนของศาสนาพราหมณ อนครอบคลมถงขนบธรรมเนยมจารตประเพณทวไปดวย

อนง ในอนเดยเองนนแหละ เขากถอวาพระเจาแผนดนมเทวอ านาจเพราะเปนผทเทพเจาสงสดทรงแตงตงขนอยางทไดกลาวแลววา พระพรหมไดทรงแตงตงพระมน ใหเปนกษตรยพระองคแรกของมวลมนษย ∗ ดค า “นตศาสตร” ใน Sir Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English Dictionary (London:

Oxford University Press, 1899), p.565. และใน Prof. R.C. Pathak, Bhargava's Standard Illustrated Dictionary of the Hindi Language (Hindi-English Edition) (Varanasi: BhargavaBook Depot, 1989), p.427.ดค า “politics” ใน Sir M. Monier-Williams, A Dictionary: English and Sanskrit (Delhi: Motilal

Banarsidass), p.605. และดค า “political science” ใน Prof. R.C. Pathak, Bhargava's StandardIllustrated Dictionary of the English Language (Anglo-Hindi Edition) (Varanasi: Bhargava Book Depot, 1988), p.635. และดค าอธบายใน Hindu World (vol.2, pp.223-228)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

และตอมากษตรยกไดกลายเปนเทพเจาเองเลยทเดยว ฉะนน ราชาจงสามารถท าใหเกดการเปลยนแปลงในดานกฎหมาย โดยตความใหมบาง ตรากฎหมายใหมขนมาเองบาง ซงอาจจะท าโดยการปรกษาหรอมอบหมายแกปโรหต ซงเปนพราหมณ ทถอวาเปนผรหลกของศาสนาพราหมณ และรความประสงคของพระผเปนเจา

นอกจากนน พงสงเกตดวยวา คมภรกฎหมายส าคญของพราหมณ โดยเฉพาะ มานวธรรมศาสตร นน มงเนนหลกการเรองวรรณะ ๔ เปนอยางมาก โดยมงจะยนยนสถานะอนสงสงของวรรณะพราหมณ จดเดนจงอยทขอปฏบตเกยวกบเรองชาตชนวรรณะ จนนกวชาการชาวตะวนตกทศกษาคนควาเรองน เชน Sir Henry Maine เชอวา คมภรธรรมศาสตร เปนผลงานจากฝมอของพราหมณทมเจตนาจะกดกนคนวรรณะต าสด คอพวกศทรและจณฑาลไวใหอยภายใตการควบคมของวรรณะชนสง (Encycl. Britannica, 1988, vol.4, p.57)

ตรงกบท Benjamin Walker เขยนไวใน Hindu World วา เจตจ านงอนส าคญของมานวธรรมศาสตร กคอมงจะเอาเทวอ านาจมารบรองสถาบนวรรณะ และท าใหพราหมณเปนวรรณะสงสด (Walker, vol.2, p.28)

คมภรธรรมศาสตรใชหลกการของศาสนาพราหมณมาตอกย ายนยนระบบวรรณะ พรอมกบทในขณะเดยวกนนนกน าเอาหลกธรรมจากพระพทธศาสนาเปนอนมากไปใชประโยชนในดานค าสอนเกยวกบหลกความประพฤตและความดงามทวๆ ไป (ด joshi, p.353)

เรองศพททยกมาพดนไมใชเปนเรองทตองถอตายตว แตเปนเรองของการบญญต ในยคสมยหนงเราบญญตค าจ ากดความอยางหนง เมอถงอกยคสมยหนงกอาจจะบญญตอกอยางหนงได การทน ามาพดเชอมโยงนกเพอใหเหนฐานเดม จะไดเหนแนวทางของความคดวา สงเหลานมาจากรากฐานของอารยธรรมอยางไร

นตศาสตรแนวพทธ๑๐

จากภมหลงทางวชาการทไดกลาวมา เราอาจใหความหมายของเราเองอยางเปนอสระจากวงวชาการของชมพทวปกไดวา ค าทงสองทกลาวมานน มความหมายแยกไดเปน ๒ อยาง คอ ความหมายอยางกวาง กบความหมายเฉพาะ

ในความหมายอยางกวาง ธรรมศาสตร คอ วชาวาดวยหลกการ ทงหลกความจรง และหลกการประพฤตปฏบตทวไป ซงครอบคลมหมดทกอยาง

สวนในความหมายเฉพาะ ธรรมศาสตร เปนชอของคมภรหรอต าราเกยวกบกฎหมาย ทวาดวยขอก าหนดความประพฤตปฏบตและขนบธรรมเนยมจารตประเพณ อนสบกนมาในสงคมชมพทวปตามหลกค าสอนหรออทธพลของศาสนาพราหมณ

สวน นตศาสตร ในความหมายอยางกวาง หมายถงต าราและวชาการทวาดวยระเบยบแบบแผนและขอก าหนดความประพฤตปฏบตโดยทวไป ทไมจ ากดเฉพาะอยางธรรมศาสตรในความหมายอยางหลง

สวนในความหมายเฉพาะ นตศาสตร คอวชากฎหมาย โดยเฉพาะในฐานะทเกยวเนองกบกจการของรฐ หรอบทบญญตทเนองดวยการปกครอง ซงรฐตราขน หรอตราขนในนามของรฐ เพอจดการและบรหารบานเมองใหประชาชนพลเมองเปนอยกนดวยด

อยางไรกตาม ความหมายทวามาทงหมดน ยงเปนเรองทอาจจะตองพฒนาตอไปอก

- ๑ -

หลกการพนฐาน

กฎหมาย ตองมาจากธรรม ตองชอบธรรม และตองเพอธรรมเรามาดกนวา ในพระพทธศาสนา กฎหมายคออะไร ค าทใกลทสด

ตรงทสด กคอค าวา “วนย” แตจะเหนไดชดวา ค าวาวนยไมใชจ ากดเฉพาะแตกจการของรฐเทานน ถาจะมองเหนนตศาสตรแนวพทธจะตองเขาใจเรองวนยใหชดเจน ถาไมเขาใจเรองวนยกไมสามารถทจะมองเหนนตศาสตรแนวพทธได

วนย คออะไร แนนอนวาวนยไมไดมความหมายแคบๆ อยางในภาษาไทย “วนย” ในภาษาไทยมความหมายแคบ เปนเรองของกฎเกณฑ ระเบยบ ขอบงคบในการปฏบตกจหนาท และการเปนอย

แตวนยในความหมายของพระพทธศาสนา ในชนแรกนจะใหความหมายไวเพอเปนจดตงตนในการท าความเขาใจวา “วนย” แปลงายๆวา “การจดตงวางระบบแบบแผน”

วนยเกดขนมาไดอยางไร ถาจะเขาใจเรองนจะตองมองดวนยในฐานะเปนองคประกอบใหญอยางหนงของพระพทธศาสนา พระพทธศาสนาทงหมดมองคประกอบใหญอยเพยง ๒ อยางเทานน และ ๒ อยางนรวมกนเปนชอของพระพทธศาสนา

ค าวา “พระพทธศาสนา” ทเราเรยกกนปจจบนน เปนค าใหม ในสมยพทธกาลกม แตใชในความหมายวา “ค าสอนของพระพทธเจา” เวลา

นตศาสตรแนวพทธ๑๒

นค าวาพระพทธศาสนาขยายความหมายออกไปจนกลายเปนสถาบน และเปนกจการทกอยาง แลวเรากลมศพทเดมทมความหมายส าคญกวา ซงใชในสมยพทธกาล คอ ค าวา “ธรรมวนย” ศาสนาของพระพทธเจาพระองคนกเรยกวา ธรรมวนยน หรอธรรมวนยทตถาคตประกาศแลว

ธรรมวนย มาจากค าค คอ ธรรม กบ วนย แลวรวมกนเปนเอกพจน คอสองอยางแตรวมเปนอนเดยว นคอเนอตวของพระพทธศาสนา เราจะตองมองเหนความสมพนธระหวางสองค าน คอค าวา ธรรม กบ วนยแลวจะเหนหลกการของพระพทธศาสนาทงหมด

เพราะฉะนน เรองของกฎหมาย หรอเรองนตศาสตรในพระพทธศาสนา กมาดทความหมายของวนย และความส าคญของวนย ทอยในหลกการทเรยกวาธรรมวนยนน

ทนกยอนไปดวาธรรมวนยนนเปนมาอยางไร เรมตนกมธรรมอยกอน (คอมอยเปนประจ าตลอดเวลาตามธรรมดาของมน หรอมอยแลวแตเดม) ธรรม คอความจรงในธรรมชาตนนเอง หลกการของพระพทธศาสนานน พระพทธเจาตรสไวชดเจนวา

“ตถาคต(คอพระพทธเจา)จะเกดหรอไมเกดกตาม หลกความจรงกคงอยอยางนนเปนธรรมดา . . . ตถาคตทงหลายคนพบหลกความจรงคอตวธรรมนแลว จงน ามาเปดเผย แสดง ชแจง ท าใหเขาใจงาย” (ด อง.ตก. ๒๐/๕๗๖)นนคอจดตงตนของพระพทธศาสนาทวา ธรรมมอยกอนแลว โดย

ไมขนตอพระพทธเจาเลยธรรม คอความจรงทมอยตามธรรมดาของมน เราอาจจะแปลได

หลายอยาง เชนแปลวา ธรรมชาต กฎธรรมชาต ความเปนจรง หรอพดงายๆ กคอ ธรรมชาตและธรรมดานเอง ธรรมชาต คอสงตางๆ ธรรมดา คอความเปนไปของธรรมชาต หรอความเปนจรงของสงทงหลาย ธรรมเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

สงทมอยตามธรรมดา พระพทธเจาจะเกดหรอไมเกด มนกอยของมนอยางนนเมอพระพทธเจาทรงคนพบความจรงนแลว กทรงน ามาเปดเผยแสดงสงสอน

ความจรงนเปนกฎธรรมชาต เชน ความเปนไปตามเหตปจจย ผลเกดจากเหต เหตกอใหเกดผล เหตอยางใดกกอใหเกดผลอยางนน หรอเหตปจจยตางๆท าใหเกดผลขนมา

มนษยจะรหรอไมรกตาม ธรรมคอความเปนจรงแหงเหตปจจยนกท างานของมนอยตลอดเวลา แตถามนษยไมร กไมสามารถเอาประโยชนจากมนได และถามนษยประพฤตปฏบตด าเนนชวตไมถกตองตามความเปนจรงนกเกดผลเสยแกตนเอง แตถามนษยปฏบตถกตอง และด าเนนชวตดวยความรเขาใจกฎแหงธรรมชาต คอความเปนจรงอนน ผลดกไดแกตวมนษยเอง

ท าอยางไรมนษยจะประพฤตปฏบต หรอด าเนนชวตไดด กตองรความจรง ถามนษยรธรรมคอรตวความจรง รความเปนไปตามเหตปจจยในธรรมชาตนเมอใด เขากจะสามารถเอาประโยชนจากธรรมชาตได

ตวอยางเชน เขาตองการจะกนผลมะมวง เขาเหนตนมะมวง จะกนผลกเกบเอา แตตอมาถาเขารวามะมวงทจะเกดมาเปนผลสกใหเรารบประทานไดนนเกดจากตนไมน ซงกอนนนตองโตมาจากเมลด และชอบทดนอยางนน ตองอาศยปย อาศยน า อณหภม ซงเปนเหตปจจยในธรรมชาต ถามนษยรอยางนแลว ตอไปกไมตองคอยไปหาตนมะมวงทอยไกล เขาจะสามารถปลกตนมะมวงในสวนของตนเองได ถงตอนนมนษยกไดประโยชนจากกฎธรรมชาตหรอธรรม การรธรรมจงเปนประโยชนอยางยง

แมแตชวตของเรานกเกดจากเหตปจจยปรงแตง เชนมธาตตางๆ มารวมกน มทงรปธรรม และนามธรรม ถามนษยไมรจกมนกปฏบตตอชวตไมถก แมแตกนอาหาร กกนไมเปน ไมไดประโยชนจากอาหารเทาทควรเพราะฉะนน ธรรมจงส าคญอยางยง พระพทธเจาทกพระองคกทรงคนพบธรรมน พระองคทรงเขาถงธรรมและไดประโยชนจากธรรมนเตมท โดยทรง

นตศาสตรแนวพทธ๑๔

น าเอาธรรมมาประพฤตปฏบตตาม จงทรงพฒนาพระองคเองขนมาจนเปนพทธ และทรงเหนคณประโยชนของการรธรรมนจงทรงน าไปสงสอนผอน

อยางไรกด การทจะสงสอนใหไดผลดจะท าอยางไร หมมนษยจ านวนมากๆ ถาไปสอนทละคนกไดทละนดละหนอย กวาจะส าเรจสกคนหนงพระองคกเหนอยแน เดนทางไปเปนวนๆ และไดทละเลกทละนอย ตลอดพระชนมชพคงไมไดกคน ท าอยางไรจงจะใหไดประโยชนแกคนจ านวนมาก กตองมวธการ

วธการกคอการจดตง โดยท าใหมระบบการทมนษยจะมารวมตวกนเปนชมชน และมระเบยบแบบแผนในการเปนอยตลอดจนการด าเนนกจการ เพอใหมนษยเหลานนไดประโยชนจากธรรม หรอจากการสอนของพระองคอยางเตมท พระองคจงท าการจดตง และวางระบบแบบแผนในทางสงคมขนมา การจดตงนกคอตงเปนชมชนทเรยกวา “สงฆะ”

สงฆะ นนไมใชบคคล ในภาษาไทยเรามองค าวาสงฆนเปนตวพระภกษไป ความจรงค าวา “สงฆ” หมายถง หม หรอ ชมชน หมายความวาตองมคนจ านวนหนงมารวมกน ไมใชคนเดยว ภาษาไทยนสบสน เราเรยกพระองคเดยววาพระสงฆไปแลว กเลยใชกนจนตดแลวกท าใหเกดปญหาในบางครง แตตวสงฆทแทจรงกคอชมชนทจดตงขนมา

เมอตงเปนชมชนขนมาแลว และเมอคนทมารวมกนเขามระเบยบแบบแผนในความเปนอยและการสมพนธกน คอม วนย ธรรมกจะเขาถงประชาชนหรอหมชนไดจ านวนมาก ไมใชเปนประโยชนทละนอย

เปนอนวา เดมนนกมธรรม แตเพอใหคนหมใหญไดประโยชนจากธรรม จงมวนย ขนมาจดสรรความเปนอยของหมมนษยใหเกดมโอกาสอนดทสด ทจะใชธรรมใหเปนประโยชนหรอไดประโยชนจากธรรมนน

รวมความวา วนย กคอการจดโครงสรางวางระบบแบบแผนของชมชนหรอสงคม เพอใหหมมนษยมาอยรวมกน โดยมความเปนอยและ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

ความสมพนธทดงาม ทจะใหไดรบประโยชนจากธรรมนนเอง จดหมายทแทกคอ ใหหมมนษยจ านวนมากไดประโยชนจากธรรม

การทพระพทธเจาเปนบคคลทเราเรยกเตมๆ วา “พระสมมาสม-พทธเจา” กเพราะพระองคทรงมความสามารถ ๒ ชน

ชนท ๑ สามารถเขาถงตวความจรง ทเรยกวา ธรรมชนท ๒ นอกจากรความจรงแลว ยงสามารถน าเอาความจรงนน

มาท าใหเกดประโยชนแกหมชนจ านวนมากได ดวย วนยความสามารถขนทสองน กคอการทสามารถจดตงวางระบบชมชนท

เรยกวาสงฆขนมาดวยวนย เพราะฉะนนจงเปนสมมาสมพทธะสวนทานผใดสามารถรเขาใจถงความจรงคอธรรมดวยปญญาของตน

เอง แตไมมความสามารถทจะท าการจดตงวางระบบแบบแผนทเรยกวา วนยใหมสงฆเปนชมชนคนหมใหญขนมาทจะไดประโยชนจากธรรมน ทานผนนกเปนพระพทธเจาอกประเภทหนงทเรยกวา พระปจเจกพทธเจา คอผรเฉพาะตน

เพราะฉะนน การจดตงวางระบบทเรยกวา วนย นได จงถอวาเปนความสามารถพเศษของมนษยทวา ไมเฉพาะเขาถงความจรงของธรรมชาตเทานน แตยงสามารถน าเอาความจรงของธรรมชาตนนมาท าใหเกดประโยชนแกหมชนจ านวนมากไดดวย อนนเปนความสามารถขององคพระสมมาสมพทธเจา

เรองทวามานท าใหมเหตผลโยงกนดวยในแงทวา ถาจดตงวางระบบแบบแผนโดยไมมธรรมคอความจรงทแทเปนฐานแลว การจดตงนนกไรความหมาย ดงนน วนย คอการจดตงของมนษยจงตองตงอยบนฐานของธรรม คอตวความจรงทแท และตองอาศยปญญาทรความจรงนนมาจดตง

เพราะฉะนน เบองหลงวนย กคอหลกการแหงธรรม ทเปนความจรงแนแทอยในธรรมดาของธรรมชาต เปนหลกการอนสงสด ทงโดยตวมนเอง และโดยเปนสาระและเปนจดหมายของวนย ไมมใครสงเหนอ

นตศาสตรแนวพทธ๑๖

ธรรม พระพทธศาสนาถอเปนหลกการวา ธรรมสงสดในโลก ธรรมสงสดในสงคมมนษย (ท.ปา.๑๑/๗๑/๑๐๗)

ส าหรบผนบถอเทพเจา ธรรมกเปนมาตรฐานตดสนบรรดาเทพเจาตลอดจนพระพรหม หมายความวาธรรมยอมเหนอเทพ แมแตจะนบถอกรรมโดยเชดชกรรมทเปนบญ ธรรมกเปนมาตรฐานตดสนกรรมและความเปนบญนน

พระพทธเจาทรงเคารพธรรม (อง.จตกก.๒๑/๒๑/๒๕) และทรงจดตงวางระบบแหงวนยขนบนฐานแหงธรรมนน และเมอสงฆทตงขนดวยวนยนนขยายใหญโตขน พระพทธเจากทรงเคารพสงฆ และทรงมอบอ านาจใหแกสงฆ โดยทสงฆนนกเกดมขนจากธรรม เปนสงฆเพราะธรรม และมอยเพอความปรากฏแหงธรรมในโลก

นกปกครองผยงใหญตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวา “จกรพรรด” ผเปนธรรมราชา กตองเคารพธรรม ถอธรรมเปนใหญ จดด าเนนการปกครองโดยธรรม (ท.ปา.๑๑/๓๕/๖๔) เชนเดยวกน

โดยนยน ธรรม จงเปนทงฐานของวนย และเปนทงจดหมายของวนย๑. ทวาเปนฐาน หมายความวา ตองรความจรงของกฎธรรมชาต

จงจะสามารถมาจดตงวางระบบแบบแผนในหมมนษยเพอใหมนษยไดประโยชนจากธรรมนนได ถาไมร การจดตงกผดพลาดหรอไรความหมาย

๒. ทวาเปนจดหมายคอ การทใหมนษยมาอยรวมกน และมการจดตงระเบยบแบบแผนทงหมดนน กเพอชวยใหมนษยเขาถงและไดรบประโยชนจากธรรมนนเอง

ดงนน ธรรมจงเปนทงเบองตนและทสดแหงวนย ถาปราศจากธรรมวนยกไมมความหมาย ไรประโยชน แตถามแตธรรมเปนของจรงตามธรรมชาตแมจะมคนทรธรรมแตไมสามารถมาจดสรรใหเกดประโยชนแกคนหมใหญได ธรรมนนกไมเกดประโยชนเทาใดนก ทงๆทมอยเปนความจรง ดงนนสองอยางนจงตององอาศยกน เมอครบทงสองอยางจงเปนพระพทธศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

ในเรองนมขอทนาสงเกตวา ในพระพทธศาสนา เมอพดถง ธรรมเราจะใชค าวา “แสดง” เพราะธรรมเปนความจรงทมอยตามธรรมดา เราเพยงแตไปรและแสดงมน แตถาพดถง วนย จะใชค าวา “บญญต” เพราะเปนเรองทมนษยจดตงหรอท าขนมา

ขอย าวา ธรรมไมใชของมนษยท าขน แตเปนของมอยตามธรรมดา สวนวนยเปนของทมนษยจดตงขน เพราะฉะนน เราจงพดวา พระพทธเจาทรงแสดงธรรม และพดวาพระพทธเจาทรงบญญตวนย

อยางไรกด ค าวาบญญตทใชกบ “ธรรม” กมบาง แตใชเปนค าประกอบ โดยมความหมายวา จดวางหรอน าเสนอในรปลกษณะทจะเออตอการรเขาใจ แตส าหรบ “วนย” จะใชค าวา บญญต เปนค าหลกเลยทเดยว

เรองความสมพนธระหวางกฎหมายหรอวนย กบธรรมทเปนความจรงในกฎธรรมชาตน จะน าไปสบสนกบคตของฝรงในเรอง natural law และ natural rights ไมได เพราะเปนคนละแบบกนเลย

พวกฝรงมคตเกยวกบกฎหมายตามสายหรอส านกตางๆ ซงมแนวความคดหลายแบบ เชน พวกหนงถอวาม natural law คอ กฎหมายตามธรรมชาต และม natural rights คอมสทธตามธรรมชาตดวย แตเรองเหลานไมตรงกบเรองธรรมกบวนยทไดพดไปแลวแตประการใด

กฎมนษยตองไมแปลกแยกจากกฎธรรมชาตตอนนเรากลบมาพดเรองธรรมกบวนยอกครงหนง เปนอนวา เราม

ความจรงตามธรรมชาตทเรยกวา ธรรม กบการจดตงของมนษยทเรยกวา วนย ซงเปนเรองสมมต

ขอสงเกตส าคญในทนคอ เรองวนยและเรองกฎหมายนเปนเรอง “สมมต” แตสมมตไมใชเรองเหลวไหล สมมตเปนสงทมความส าคญอยางยง ในภาษาไทยเราใชค านในความหมายทไมคอยดนก แตในภาษาพระ

นตศาสตรแนวพทธ๑๘

สมมตเปนเรองใหญ ถงกบจดเปนสจจะประเภทหนงในทางพทธศาสนามหลกวา สจจะ ม ๒ อยาง คอ๑. สจจะทเปนความจรงแทแนนอนมอยในธรรมชาต เรยกวา

ปรมตถสจจะ (สจจะโดยเนอแท) และ๒. สจจะทเปนความจรงตามความตกลงยอมรบรวมกนของหม

มนษย เรยกวา สมมตสจจะ (สจจะโดยสมมต)ตามหลกสจจะสองอยางน เรากมกฎธรรมดาของธรรมชาต กบกฎ

สมมตของมนษย ธรรมเปนกฎธรรมชาต เพราะมนเปนความจรงแหงความเปนไปของสงทงหลายตามธรรมดาของมน สวนกฎหมายนเปนกฎมนษย

ควรทราบวา กฎธรรมชาต กบกฎมนษยน สมพนธกนอยางไรมนษยเราตามปกตจะท ากจกรรมใดกตาม ยอมมความมงหมาย คอ

ตองการผลของมน เราตองการผลสกอยางหนง เรากท ากจกรรมทเปนเหตใหไดผลนน อนนเปนเรองธรรมดาของมนษย เมอยงไมมการจดตงวางระบบสงคมขนมากด าเนนชวตอยางนน ท าไปตามธรรมชาต ผลทเกดตามเหตในธรรมชาตนน กเปนไปตามกฎธรรมชาต

ตวอยางเชน เมอคนตองการใหตนไมเจรญงอกงาม ถาเขาไมรอใหตนไมมนงอกเอง เขาจะท าอยางไร เขากปลกตนไม เชนเอาเมดมะมวงมา แลวเขากขดดน เอาเมดมะมวงลง กลบดนแลวกรดน าเปนตน เมอปลกตนไมมากๆ กเรยกวาท าสวน

การท าสวนนเปนเหต และจะท าใหเกดผลคอตนไมเจรญงอกงาม อนนคอเหตและผลตามกฎธรรมชาต พดย าวา การท าสวนเปนเหต ตนไมเจรญงอกงามเปนผล นเปนความเปนจรงตามกฎธรรมชาต เปนเรองของธรรม

เมอมนษยมาอยรวมกนเปนสงคม เรากจดตงระบบแบบแผนขนในสงคมแลวมวฒนธรรมและอารยธรรมขนมา เราบอกวาเราตองการใหมสวนดอกไมสวยงามทน เรากใชระบบระเบยบในสงคมมาชวยใหมสวนตาม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

ทตองการ โดยใหคนๆหนง หรอจ านวนหนง มาท าหนาทในเรองนโดยเฉพาะใหเตมทโดยไมตองหวงใยเรองอน เรากจางคนมาท าสวน และเรากใหเงนเดอนเขา

ในสงคมทมอารยธรรมแลวกจะมการปฏบตเชนน แทนทวาทกคนจะตองไปท าสวนเอง เรากมการจดตงวางระบบแบบแผนขน มการตงเงนเดอนและบอกวาคณมาท าสวน ฉนจะใหเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท กเกดมกฎของมนษยขนวา การท าสวนเปนเหตและการไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเปนผล เปนกฎขนมาใหเหนเหตเหนผลจรงๆ คอ การท าสวนเปนเหต การไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเปนผล ไมมใครเถยง เปนเหตเปนผลจรงๆ

แตถามอกชนหนงวา จรงแนหรอไม? การท าสวนเปนเหต เงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเปนผลนจรงแทหรอไม ตอบวาจรงในระดบหนงเทานน ทแทแลวไมจรง การท าสวนเปนเหต เงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเกดขนมทไหนในโลก ไปขดดนท าสวนแลวเงนเกดขนมา ๕,๐๐๐ บาทเปนไปไดทไหน ทแทนนกฎนเปนกฎทมนษยตงขนมาโดยการ “สมมต”

สมมต แปลวา มตรวมกน มาจากค าวา ส (รวมกน) + มต (การยอมรบหรอตกลง) เพราะฉะนน สมมตจงแปลวา ขอตกลงรวมกน หรอการยอมรบรวมกน

กฎของมนษยทวา ท าสวน ๑ เดอนเปนเหต ไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเปนผลน เปนกฎทตงอยบนสมมต คอการยอมรบรวมกน ถาสมมตคอการยอมรบรวมกนหายไปเมอใด กฎนจะหายไปทนท เชน ถาฝายใดฝายหนงในสองฝายทเกยวของไมยอมรบเงอนไขทตกลงกนไว การท าสวนกไมเปนเหต เงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทกไมเปนผล

เพราะฉะนน กฎทวานจงไมมความเปนเหตเปนผลทแทจรงในธรรมชาต แตเปนกฎทจดวางกนขนดวยการตกลงยอมรบรวมกนคอการสมมตของมนษยเอง จงเรยกวาเปน กฎของมนษย หรอ กฎมนษย

นตศาสตรแนวพทธ๒๐

อารยธรรมของมนษยไดสรางกฎท านองนขนมามากมาย เพอใหสงคมมนษยด ารงอยไดดวยด แตทงนเราจะตองถามใหเกดความชดเจนทางปญญาวา ในการจดตงวางกฎสมมตของมนษยขนน ทแทจรงนนมนษยตองการอะไร

การทเราวางกฎมนษยขนอยางเปนเหตเปนผลวา ท าสวน ๑ เดอนเปนเหตใหไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทนน ผลแทจรงทเราตองการ คอผลตามกฎธรรมชาต ไดแก ความเจรญงอกงามของตนไม อนนแนนอน เราจงเหนความจรง ๒ ชน คอมกฎ ๒ ชน ซอนกนอย

การท าสวนอนเดยว มความเปนเหตเปนผลตามกฎซอนกนทเดยว ๒ กฎ คอ

๑. กฎธรรมชาต ทเปนธรรม เปนไปตามธรรมดาของเหตปจจย คอการท าสวนเปนเหต ตนไมเจรญงอกงามเปนผล

๒. กฎมนษย ทเปนกฎสมมต เกดจากมตรวมกน คอ การท าสวนเปนเหต การไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท เปนผล

สองกฎนมความสมพนธกน โดยเฉพาะ ถาไมมความจรงตามกฎธรรมชาต คอ ธรรม ทวาการท าสวนเปนเหตและตนไมเจรญงอกงามเปนผลแลว การวางกฎมนษย ทเรยกวา วนย คอท าสวน ๑ เดอนไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท กไมมความหมายอะไร

แทจรงนน การทเราวางกฎสมมตของมนษย กเพราะเราตองการผลตามกฎธรรมชาต ถาเราไมตองการใหตนไมเจรญงอกงามแลวเราจะวางกฎมนษยใหคนท าสวนไดเงนเดอนไปท าไม ทงนหมายความวา เราวางกฎสมมตของมนษยขน กเพอสนบสนนการท าเหตทจะใหเกดผลแทจรงตามกฎธรรมชาตนนเอง

ขอย าวา วนย คอการจดตงวางระบบจดระเบยบและวางกฎสมมตขนมาน เปนความสามารถพเศษอนเลศของมนษย ทจะท าใหชวตและสงคมของพวกตนไดประโยชนมากทสดจากธรรม คอความจรงของธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

ชาต และการวางกฎสมมตของมนษยขนมา กเพอชวยหนนใหเกดความมนใจทจะไดผลทตองการตามกฎธรรมชาต เพราะฉะนน มนษยจะตองตระหนกรอยเสมอวา สงตองการทแทคอความเปนจรงตามธรรม

เรองทพดมานเปนตวอยางใหเหนวา แทจรงนนเราตองการผลจรงๆ ตามกฎธรรมชาต ถามนษยยงเขาใจความมงหมายทแทจรงน และยงโยงสมพนธกฎสมมตของมนษยเขากบกฎธรรมชาตทซอนรองรบอยได คอไมลม ไมมองขามผลทตองการทแทจรง ชวตและสงคมมนษยกจะด ารงอยดวยด แตเมอมนษยไดพฒนาอารยธรรมออกไปๆ มนษยจ านวนมากกไดแปลกแยกจากธรรมชาตไปเสย และพากนหลงสมมต

หลงสมมต คอตดอยในกฎสมมตของมนษย ไมเขาถง หรอไมสามารถเชอมโยงใหเขาถงความจรงของธรรมชาต

ถาความแปลกแยกจากธรรมนเกดขนเมอใด ความวปลาสทงของชวตและสงคมกจะเกดขนเมอนนทนท เชน คนท าสวนท างานเพอตองการเงนเดอนอยางเดยว โดยไมไดค านงถงการทจะท าใหเกดผลตามกฎธรรมชาต คอ การท าใหตนไมเจรญงอกงาม

เพราะฉะนนจะตองถอวา การเขาถงความจรงแหงกฎธรรมชาตหรอธรรมน จะตองเปนหลกอยตลอดเวลา ถามนษยแปลกแยกจากความจรงหรอธรรมนเมอใด การด าเนนชวตของเขาจะวปรตทนท และสงคมกจะไมไดรบผลทตองการ ลองคดดวา ถาคนสวนมาท าสวนดวยตองการเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท และไมตองการผลทแทจรงตามกฎธรรมชาต อะไรจะเกดขน และเรองนจะมผลโยงไปถงเรองอนทงหมด ซงจะยงไมพดถงในทน เพยงแตขอยกขนมาพดไวเปนตวอยาง

อนง การหลงสมมตเปนโทษภยแกมนษยฉนใด การไมยอมรบสมมตทบญญตจดวางขนโดยชอบธรรม กเปนภยอนตรายตอชวตและสงคมของมนษยเองดวยฉนนน เรองนจะไดพดกนตอไปขางหนา

นตศาสตรแนวพทธ๒๒

พฒนาคนใหรจกเคารพสทธกนและกนแตตองรทนวาทแทมนษยไมมสทธ

มนษยเรามความสามารถในเรองวนยน เราจงจดโครงสรางวางระบบตงกฎระเบยบในการจดแจงจดสรรสงคมขนมามากมาย และพฒนาอารยธรรมขนได จนกระทงมนษยถงกบตกลงกนใหพวกตนมสทธ แมแตจะเปนเจาของและจดการกบธรรมชาตไดตามปรารถนา เชน แผนดน กน ามาแบงกนโดยก าหนดใหมกรรมสทธในทดนเกดขน เอาแผนดนมาจดสรร บญญตวาทดนแปลงนเปนของคณ ทดนแปลงนเปนของฉน จะละเมดกนไมได โดยมกฎหมายเขามารองรบ ถาละเมดกนกมการลงโทษตามกระบวนการของกฎหมายนน

กฎหมายจงเปนเครองแสดงการยอมรบสทธหรอเปนเครองก าหนดใหเกดมสทธนนขน และกฎหมายกเปนเครองมอคมครองสทธของบคคล ตลอดจนคมครองกจการตางๆ ของคน แตไปๆ มาๆ มนษยกอาจจะลมความจรงทแทของธรรมชาตไปเลย จนบางท เมอมนษยตางอารยธรรม ตางวฒนธรรมมาพบกน กมเรองแปลกๆ

ตวอยางเชน เรองทเกดขนในประเทศสหรฐอเมรกา เมอ ๑๔๑ ปลวงมาแลว (พ.ศ. ๒๓๙๘) ประธานาธบดอเมรกา ชอวาแฟรงคลน เพยซ ไดตดตอขอซอทดนแปลงหนงจากพวกอนเดยนแดงเผาหนง ซงมหวหนาชอวา ซแอตเตล (Seattle) ซงไดเปนทมาของชอเมองใหญ ในรฐวอชงตนทางตะวนตกเฉยงเหนอสดของประเทศสหรฐอเมรกาในปจจบน

ตอนนนดนแดนนเปนของอนเดยนแดงเผาของซแอตเตล เมอประธานาธบด เพยซ ตดตอขอซอไป กไดรบค าตอบจากอนเดยนแดงวา

“ทานจะเอาแผนดนและผนฟามาซอขายกนหรอน ความคดนแปลกประหลาดส าหรบพวกเรา” (Gore, 359)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

เวลานเรายดถอกนเหลอเกนใชไหม ทดนนเปนของฉน ฉนมกรรมสทธและกรสกกนวาเปนความจรงอยางนนจรงๆ แตเมอมนษยทเราเหนวายงไมมอารยธรรมมาไดยนไดฟงเรองอยางนเขา เขารสกแปลกประหลาด อนเดยนแดงเหลานนกไมออกวามนษยมการน าแผนดนผนฟามาขายกนไดอยางไร

ตอไป นอกจากเอาแผนดนมาแบงกนแลว มนษยกจะขายผนฟากนจรงๆดวย เชน อาจจะมการเชาทตงสถานอวกาศ ซงเปนเรองทมนษยสมมตขนทงสน สมยกอน ตอนทประธานาธบดแฟรงคลน เพยซ ขอซอทดนจากพวกอนเดยนแดงนน คนอเมรกนยอมรสกดถกคนอนเดยนแดงมาก วาคนพวกนไมมสตปญญา โงเขลาเหลอเกน ไมมอารยธรรม ไมรจกเรองกรรมสทธในทดน

แตมาบดน ความคดของอนเดยนแดงกลบไดรบการยกยองสรรเสรญ เพราะวามนษยยคนมาประสบปญหาจากสภาพแวดลอมเสอมโทรม แลวเหนกนวาการกระท าของมนษยทเบยดเบยนธรรมชาต ทจดการกบธรรมชาตตามชอบใจนน ไดเปนสาเหตแหงความเสอมโทรมของธรรมชาต ท าใหเกดมลภาวะเปนตน ปรากฏวาคนอเมรกนยคนกลบไปยก วาทะของอนเดยนแดงผนมายกยองสรรเสรญกน

ตวอยางเชน รองประธานาธบด Al Gore คนปจจบนน เมอเขยนหนงสอเกยวกบการอนรกษธรรมชาตเรอง Earth in the Balance กยกถอยค าหรอวาทะของอนเดยนแดงคนนมาอางอง (Gore, 359) เหมอนดงจะเยาะเยยความคดของชาวอเมรกนผเจรญแลว ทหลงไปตามสมมต และยอมรบวาความคดความเขาใจของพวกอนเดยนแดงนนสอดคลองตรงตามความจรงของธรรมชาต

เพราะฉะนน เรองสทธเปนตน ตามทบญญตในกฎหมาย จงเปนเรองของการทมนษยมาตงกฎเกณฑกนขน เพอประโยชนในหมมนษยของเรา จนหลงเพลนไปวาเรามความชอบธรรมทจะไปจดการกบธรรมชาตไดตาม

นตศาสตรแนวพทธ๒๔

ปรารถนา แตตามความจรงสทธอยางนมหรอไม เชน ทฝรงพวกหนงบอกวามนษยมสทธตามธรรมชาตนน ในทศนะของพระพทธศาสนาวาเปนความสบสน

จะตองเขาใจวา ความจรงตามธรรมชาตกเปนความจรงของมนอยอยางนน เชน การทสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย แตมนษยนนมสตปญญา เมอรความจรงนนแลว และตองการจะใหชวตและกจการงานของตนอยไดดวยดภายใตกฎธรรมชาตนน กน าความรในกฎธรรมชาตมาจดสรรวางระบบแบบแผนขนในสงคมของตน เพอใหความเปนไปตามเหตปจจยในกฎธรรมชาตนนเกดผลดแกชวตและสงคมของตน ดวยการตกลงกนวางขอก าหนดขน เชนการก าหนดใหมสทธตางๆ ขนมา แตทงนจะตองมความรตระหนกในความจรงวา มนเปนเรองของมนษยทตกลงกน ไมใชความเปนจรงในธรรมชาต

สมมตวา เราตกลงกนวาทดนแปลงนเปนของฉน หรอของคนนนคนน กเกดเปนสทธขนมา แตสทธทวานนเปนเรองทจะใชอางกนไดในหมมนษยเทานน จะเอาไปอางกบธรรมชาตไมได เราจะบอกวาทดนแปลงนเปนของฉนแลว ทกอยางในทนจะตองเชอฟงฉน ฉนปลกอะไรแกจะตองงอก อนนจะเอาไปอางกบธรรมชาตโดยไมท าเหตปจจยตามธรรมชาต กเปนไปไมได การอางสทธนนจะไมส าเรจผลเลย ธรรมชาตจะไมฟง

เรองของธรรมชาตกคอความเปนไปตามเหตปจจยของมน คณตองการอะไรคณกตองท าใหถกตามเหตปจจย ถาคณท าไมถกตามเหตปจจยกไมเกดผลทคณตองการ

เราจะบอกวาตนมะมวงตนนเปนตนไมของฉน เกดในทดนของฉน ฉนมสทธจดการได แกตองฟงฉน แกตองงอกงาม แกตองออกผลมากใหไดเทานในฤดนปน ใหฉนมรายไดเทาน ฯลฯ การอางสทธกบธรรมชาตอยางนยอมเปนไปไมได มนษยจะตองท าตามเหตปจจยของธรรมชาตทงสน

ดงนน มนษยจงจะตองรจกแยกระหวางความจรงตามกฎธรรมชาต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

กบความจรงทมนษยมาตกลงกนวางขน เพราะวาแมแตชวตของมนษยเองในแงของกฎธรรมชาตมนษยกไมมสทธอะไร เราจะบอกวาฉนมสทธในชวตของฉน กไมมผลอะไร ถาไฟไหมจะมาถงตว ไมยอมหน จะอางสทธกบไฟวา “ฉนมสทธในชวตของฉน แกไมมสทธจะท าอะไรฉน” ไฟกไหมเอาเทานน หรอลองเขาปาไปพบเสอแลวไปยนอางสทธบอกกบเสอวา “ขาเปนเจาของชวตของขา ขามสทธในชวตของขา” บอกกบเสอ เสอกไมฟง มนกงบกนเทานนเอง

แมแตในการด าเนนชวตประจ าวนของเรา เราจะอางสทธในชวตของเรากบธรรมชาต กไมมผลอะไร แตเราจะตองปฏบต หรอด าเนนชวตของเราใหถกตองตามเหตปจจยในกระบวนการของธรรมชาต เราตองรกษาสขภาพของเรา เราตองกนอยหลบนอน ตองท ากจกรรมทงหลายใหเปนไปตามกฎธรรมชาต ตรงตามเหตปจจยของมน ถาเราไมท าตามนน จะอางสทธตอธรรมชาต กไมอาจไดรบผลทตองการ

ในโลกยคตอไป ปญหาเรองสทธจะซบซอนยงขน ดงเชนปญหาทเกดจากความเจรญทางเทคโนโลย ทางดานการแพทย และทางดานขาวสารขอมลเปนตน อยางทเปนปญหามากขนๆ ในประเทศทพฒนาแลว เกยวกบความขดแยงในเรองสทธในการเกด สทธในการใหก าเนด สทธในการตาย สทธในการมชวตอย สทธเกยวกบทรพยสนทางปญญา เชน ปญหาความขดแยงระหวางสทธในการมชวตของทารกในครรภ กบสทธทจะมชวตทมสขภาพดของมารดาผถอวาตนเปนเจาของครรภ เพราะฉะนน การเขาใจความจรงทท าใหแยกไดระหวางความจรงตามธรรมดาของธรรมชาต กบความจรงตามทตกลงกน(โดยสมมต)ดวยปญญาของมนษย จะยงมความส าคญมากขน

ตวอยางอกเรองหนงคอ ในชวงเวลาทผานมานโลกไดประสบปญหาจากความเสอมโทรมของระบบนเวศเปนอยางมาก และตระหนกเหนภยจากการท าลายธรรมชาต เนองจากปญหาและความตนตวในเรองน กไดมบคคลและกลมชนทเรมตงขอพจารณาขนมาวา สตวดรจฉานทงหลายม

นตศาสตรแนวพทธ๒๖

สทธในชวตของมนหรอไม และบางคนกลงความเหนวา “ม”เมอตกลงวาสตวดรจฉานมสทธในชวตของมน กมเรองทมนษยจะ

ตองแกปญหาในหมพวกตนตามมาอกมาก เชน นาย ก. เปนเจาของเลาหม เลยงหมไวฆาขายเนอจ านวนมาก นาย ข. เหนวาหมมสทธในชวตของมน จงลอบไปปลอยหมออกจากเลา ต ารวจจบนาย ข. ฐานลกทรพย ซงเปนการละเมดกรรมสทธของนาย ก. แตนาย ข. อางวาเขาไมไดลกทรพย เขาเพยงแตปลอยหมไปตามสทธของมน (เหมอนชวยคนทถกคนอนกกขงไว; แตกพงสงเกตดวยวา สมยกอนโนน เมอยงมระบบทาส เจาของทาสกมสทธตามสมมตทจะจดการกบทาส คลายกบทเจาของเลาหมจะจดการกบหม แตมาบดน เมอสงคมยกเลกระบบทาสแลว การปฏบตตอคนอยางนนกลายเปนความผด กรรมสทธตอทาสกลายเปนไมม)

เรองท านองนคงเปนปญหาส าหรบนกกฎหมายในอนาคตจะวนจฉยกนตอไป แตกมตวอยางแลวทรฐฮาไว สหรฐอเมรกา นกศกษาชนบณฑตศกษาผหนงเหนวาปลาโลมามสทธในชวตของมน มนควรจะมอสรภาพ จงปลอยปลาโลมา ๒ ตว ออกจากสถานทดลอง ปรากฏวาเขาถกตดสนวามความผดฐานลกทรพย (ดความคดของชาวตะวนตกตอเรองอยางน เชน Rolston, 47 และ Howard, 132 เปนตน)

ขอใหสงเกตวา แมใครกตามจะบอกวาสตวมสทธในชวตของมน สตวนนกคงไมสามารถเอาสทธนนไปอางกบใครๆ หรอกบสตวอนใด แตสทธของสตวนน เปนสงทมนษยนนเองจะน าไปอางตอมนษยดวยกน ในการทจะปฏบตตอสตวนนๆ ตามทพวกตนตกลงกน

เปนอนวา สทธตอชวต เปนตน อางไมไดกบธรรมชาต แตอางไดกบมนษยดวยกนตามทตกลงยอมรบ นเปนเรองหนงทแสดงถงความสมพนธระหวางกฎธรรมชาต ทเรยกวา ธรรม กบกฎเกณฑในหมมนษย ทเรยกวา วนย ซงซอนกนอยและโยงเปนเรองเดยวกน แตแยกออกเปน ๒ ระดบ

นตศาสตรแนวพทธ๒๖

สทธในชวตของมนหรอไม และบางคนกลงความเหนวา “ม”เมอตกลงวาสตวดรจฉานมสทธในชวตของมน กมเรองทมนษยจะ

ตองแกปญหาในหมพวกตนตามมาอกมาก เชน นาย ก. เปนเจาของเลาหม เลยงหมไวฆาขายเนอจ านวนมาก นาย ข. เหนวาหมมสทธในชวตของมน จงลอบไปปลอยหมออกจากเลา ต ารวจจบนาย ข. ฐานลกทรพย ซงเปนการละเมดกรรมสทธของนาย ก. แตนาย ข. อางวาเขาไมไดลกทรพย เขาเพยงแตปลอยหมไปตามสทธของมน (เหมอนชวยคนทถกคนอนกกขงไว; แตกพงสงเกตดวยวา สมยกอนโนน เมอยงมระบบทาส เจาของทาสกมสทธตามสมมตทจะจดการกบทาส คลายกบทเจาของเลาหมจะจดการกบหม แตมาบดน เมอสงคมยกเลกระบบทาสแลว การปฏบตตอคนอยางนนกลายเปนความผด กรรมสทธตอทาสกลายเปนไมม)

เรองท านองนคงเปนปญหาส าหรบนกกฎหมายในอนาคตจะวนจฉยกนตอไป แตกมตวอยางแลวทรฐฮาไว สหรฐอเมรกา นกศกษาชนบณฑตศกษาผหนงเหนวาปลาโลมามสทธในชวตของมน มนควรจะมอสรภาพ จงปลอยปลาโลมา ๒ ตว ออกจากสถานทดลอง ปรากฏวาเขาถกตดสนวามความผดฐานลกทรพย (ดความคดของชาวตะวนตกตอเรองอยางน เชน Rolston, 47 และ Howard, 132 เปนตน)

ขอใหสงเกตวา แมใครกตามจะบอกวาสตวมสทธในชวตของมน สตวนนกคงไมสามารถเอาสทธนนไปอางกบใครๆ หรอกบสตวอนใด แตสทธของสตวนน เปนสงทมนษยนนเองจะน าไปอางตอมนษยดวยกน ในการทจะปฏบตตอสตวนนๆ ตามทพวกตนตกลงกน

เปนอนวา สทธตอชวต เปนตน อางไมไดกบธรรมชาต แตอางไดกบมนษยดวยกนตามทตกลงยอมรบ นเปนเรองหนงทแสดงถงความสมพนธระหวางกฎธรรมชาต ทเรยกวา ธรรม กบกฎเกณฑในหมมนษย ทเรยกวา วนย ซงซอนกนอยและโยงเปนเรองเดยวกน แตแยกออกเปน ๒ ระดบ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

ถงจะพฒนาระบบขนมาหลากหลายทกระบบตองลงกนไดบนฐานหนงเดยวแหงธรรม

ดงไดกลาวแลววา กฎของมนษยคอวนย ตององอยบนความจรงของธรรมชาตคอธรรม และมไวกเพอเขาถงและไดประโยชนจากกฎธรรมชาตนนเอง ความหมายของวนย ซงรวมทงกฎหมายกอยทน

แตตามทกลาวแลววา วนยคอการจดตงวางระบบแบบแผนทเปนสมมตน เปนความสามารถพเศษของมนษยทไมมในหมสตวอน มนษยมความสามารถพเศษเชนน จงสรางสรรควฒนธรรมและอารยธรรมขนมาได โลกของมนษยจงเปนแดนของสมมต

แตมขอสงเกตอกอยางหนงวา ในเมอเราบอกวา ธรรม (คอความจรง เชน ความเปนไปตามเหตปจจยเปนตนน) เปนฐานของวนย (คอการจดตงวางระบบแบบแผนกฎเกณฑกตกาในสงคมมนษยทกอยาง) เพราะฉะนน การทจะใหกฎของมนษยไดผลจรง ระบบตางๆ จงตองประสานโยงถงกนเปนอนหนงอนเดยว

เวลาน เมอมนษยเรามอารยธรรมเจรญมากขน เรากมการจดตงวางระบบแบบแผนในสงคมมากขน โดยแยกเปนระบบเศรษฐกจ ระบบการเมองการปกครอง และระบบสงคมดานตางๆมากมาย

การทเรามระบบเหลานจดแยกออกไปเปนหลายดาน กเพอใหมประสทธภาพในเชงปฏบต และในการทจะศกษาไดลกละเอยด แตทจรงกฎธรรมชาตคอความจรงทรองรบระบบเหลานนทงหมดกเปนความจรงอนเดยวกน เพราะฉะนน ถาจะใหกฎมนษย ซงหมายถงระบบแบบแผนตางๆในสงคมมนษย ไดผลอยางแทจรง ระบบเหลานนจะตองประสานเปนอนเดยวกนได บนฐานแหงความเขาใจในความจรงตามกฎธรรมชาตทเปนหนงเดยวนน

นตศาสตรแนวพทธ๒๘

ปญหาของโลกมนษยในปจจบนนกคอ มนษยตางคนตางคดและวางระบบตามความคดทแยกสวนแบบช านาญพเศษเฉพาะดานๆ ของตน ท าใหมระบบเศรษฐกจ ระบบสงคม ระบบการเมองการปกครองเปนตน หลายรปหลายแบบ โดยทระบบเหลานตงอยบนฐานของทฤษฎคนละอยาง และมนษยยงเจรญขน กดเหมอนวาระบบและทฤษฎตางๆ จะยงแยกเปนเฉพาะสวนเฉพาะดานออกไปๆ และกยงไมชด หรอถงกบไมค านงวาทฤษฎเหลานนไดเขาถงธรรมคอความจรงในกฎธรรมชาตหรอไม

ทฤษฎ กคอการพยายามทจะเขาถงความจรงทเรยกสนๆ วา ธรรมนน และจากทฤษฎกไปจดโครงสรางวางระบบตงกฎเกณฑขนในสงคม แตถาทฤษฎไมเขาถงธรรมคอความจรง ระบบทเขาจดตงขนบนฐานของทฤษฎนน กไมสามารถใหประโยชนทแทจรงยงยน คอไมสามารถสรางผลส าเรจตามทตองการได และจะเปนระบบทไมยงยน

ยงไปกวานน เมอระบบตางๆ ในสงคมเดยวกนตงอยบนฐานของทฤษฎคนละอยาง ตอมาระบบเหลานกจะขดแยงกน เชน ระบบเศรษฐกจไปทางหนง ระบบการเมองไปทางหนง ระบบทางสงคมอยางอนๆ เชนระบบการจดการศกษาไปอกทางหนง ซงคดวาสภาพในปจจบนกเปนอยางนดวย และเมอเปนอยางนน ระบบตางๆ กจะขดแยงกนบาง ชกพาไขว เขวไปคนละทศละทางบาง ตวมนษยเองมความขดแยงกนในระบบบาง แลวการด าเนนชวตและกจการของมนษยกจะตองมปญหาเกดขน

ตวอยางงายๆ ในปจจบนนกคอ แมแตระบบเศรษฐกจกบระบบการเมองการปกครองกเปนปญหากนอย ระบบเศรษฐกจหนงกจดตงขนตามทฤษฎเศรษฐศาสตรหนง ซงเปนความเพยรพยายามทจะเขาถงความจรงของธรรมชาตในดานหนง แตกไมรวาไดเขาถงความจรงหรอไม ซงกรอไมไดจงตองปฏบตกนไป เมอตกลงวาเอาทฤษฎเศรษฐศาสตรแบบน กจดระบบเศรษฐกจแบบน ตอมาทางดานการปกครองกมทฤษฏการปกครอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

เชน แนวคดประชาธปไตย เปนตน ซงน ามาใชเปนฐานในการจดระบบการปกครองระบอบประชาธปไตย

ในเมอระบบเศรษฐกจกบระบบการปกครองมาจากฐานแหงทฤษฎคนละฐาน แลวจบมาประสานกน ปรากฏวาฝายสงคมนยมกอางวา พวกตนก ใช การปกครองระบอบประชาธปไตย และอ างว าระบอบประชาธปไตยแบบของตนเปนประชาธปไตยทแท เชน เปนประชาธปไตยของประชาชน สวนอกสงคมหนงใชระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเสร กอางวาพวกตนใชระบบการปกครองแบบประชาธปไตย แตเปนประชาธปไตยแบบเสรนยม แลวสองฝายนกเถยงกนวาของใครเปนประชาธปไตยทแทจรง ของใครจะน าสงคมไปสสนตสขไดจรง

เวลานฝายทนนยมเสรชนะ กน าระบบสองดานนมาผนวกกนวาในดานเศรษฐกจใชระบบทนนยมแบบตลาดเสร (free-market economy) สวนในดานการปกครองใชระบบประชาธปไตย (democracy) และบอกวาตองใชระบอบประชาธปไตยแบบทนนยมจงจะดทสด จงผนวกสองค านเปน free-market democracy แปลวา ประชาธปไตยแบบตลาดเสร ซงท าใหบางคนอาจจะหลงเพลนไปวา ถาเปนประชาธปไตยแลวตองเปนตลาดเสร คอตองเปนทนนยม

ทามกลางสภาพเชนน ความขดแยงในตวระบบเองกอาจจะมอย และทส าคญคอ ฝายหนงจะครอบง าอกฝายหนง เชน แนวคดเศรษฐกจแบบทนนยม เขามาครอบง าแนวคดของประชาธปไตย ท าใหมองความหมายของหลกการของประชาธปไตย ไปตามอทธพลของแนวความคดทางเศรษฐกจ ดงทเหนไดชดในเวลานวา การตความหมายของความเสมอภาคและเสรภาพ เปนการตความหมายแบบทนนยม คอ ใตอ านาจของระบบเศรษฐกจแบบสนองความตองการผลประโยชนสวนตว ซงพดสนๆ วาเปนการมองความหมายแบบแบงแยกและแกงแยง

นตศาสตรแนวพทธ๓๐

เพอความชดเจน ขอยกตวอยางนดหนอย เสรภาพทเปนหลกการของประชาธปไตย เนนความหมายในแงของการทบคคลมโอกาสทจะน าเอาศกยภาพ เชน สตปญญา ความสามารถของตนออกไปเปนสวนรวมในการแกปญหาและสรางสรรคสงคม ซงเปนความหมายเชงรวมมอและเออตอกนแตภายใตอทธพลของทนนยม เสรภาพเนนความหมายในแงของการทจะไดผลประโยชนตามทตนปรารถนา ซงเปนไปในทางแบงแยกและแกงแยง

ความเสมอภาค (สมภาพ หรอสมานภาพ) ทเปนหลกการของประชาธปไตย เนนความหมายในแงของการมสวนรวมอยางเสมอหนากน เชน เสมอในสขและทกข คอรวมสขรวมทกข รวมแกไขปญหา แตภายใตอทธพลของเศรษฐกจแบบทนนยม ความเสมอภาคเนนความหมายในแงของการเพงจองผลประโยชนวา ถาเขาได ๕๐๐ ฉนกตองได ๕๐๐ เปนตน ซงเปนความหมายเชงแบงแยกและแกงแยง

วาโดยสรป สภาพเชนนกคอการทมนษยยงไมมความสามารถ ทจะประสานระบบการตางๆของมนษยใหเขาถงและสอดคลองกบหลกความจรงของธรรมชาตได ถามนษยสามารถเขาถงความจรงน หลกการและระบบตางๆทมนษยจดตง จะตองประสานเปนอนหนงอนเดยวกน และอยบนฐานของความจรงน ความส าเรจอยทน ถามฉะนนจะไมมทางส าเรจผลดไดจรง และไมยงยน

เพราะฉะนน การทระบบเศรษฐกจการเมองการปกครองเปนตนของมนษยจะแกปญหาไดแคไหน กอยทวามนษยจะเขาถงตวธรรมคอความจรงไดเพยงใด แตขณะนเปนการพดถงหลกการใหเหนวา มนษยจะจดตงวางระบบแบบแผนอยางไรกตาม ทงหมดนนจะตองมาจากฐาน คอ การรเขาใจเขาถงความจรงของธรรมชาต คอความเปนไปตามเหตปจจยของสงทงหลาย แลวจงจดตงวางระบบทางสงคมขน ซงจะน ามาจดแยกเปนระบบยอยๆ อยางไรกได และถาท าไดส าเรจ กคอความสามารถพเศษ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

สองชนของมนษย ทวานอกจากมปญญาเขาถงความจรงของธรรมชาต คอธรรม ซงนบวาเลศประเสรฐขนทหนงแลว ยงกาวสขนของวนย ตอไปดวย คอสามารถเอาความรในความจรงหรอธรรมนน มาจดตงวางระบบแบบแผนในสงคมขนอยางประสานสอดคลองไดส าเรจ

จะเหนวา กฎหมาย นน ไมใชเปนเพยงระเบยบขอบงคบเกยวกบความเปนอยของมนษยหรอความประพฤตเทานน แตเปนเครองก าหนดการจดวางระบบ และก าหนดกจการตางๆ ของสงคมวาจะท าอยางไรกนดวย เพราะฉะนน วนย จงไมไดมความหมายแคบๆ อยางในภาษาไทย คอ วนยไมใชเปนเพยงระเบยบความประพฤตของคนเทานน แตวนย หมายถงระบบการจดสรรสงคมทงหมด การจดระเบยบการอยรวมกนของมนษย การจดระเบยบกจการของสงคม ซงจะใหเปนอยางไรกตองมกตกา มขอก าหนดทใหหมายรวาจะด าเนนไปอยางไร

เพราะฉะนน กฎหมาย จงครอบคลมความเปนอยและการด าเนนกจการทงหมดของสงคมมนษย (ในขอบเขตของประเทศหนงๆ เปนตน) กจการดานเศรษฐกจจะด าเนนไปอยางไร กฎหมายกเปนตวบงบอก การปกครองจะด าเนนไปอยางไร กฎหมายกเปนตวก าหนด การด าเนนชวตของบคคลจะมขอบเขตแคไหน คนจะสมพนธกนภายในขอบเขตอยางไร กจการใดจะด าเนนไปอยางไร กฎหมายกจะกาวเขาไปคมทงหมด

ดงนน วชากฎหมาย จงครอบคลมกจกรรมทกอยางในการด าเนนชวต และกจการทกอยางของสงคม และจงมทงกฎหมายทคมคน คมความประพฤตของคน และกฎหมายทวางระบบกจการทด าเนนการโดยคน คอเรองของคนทอยในสงคมนกฎหมายคมหรอครอบคลมหมด

อยางไรกตาม เทาทเปนมาถงบดน ค าทวา กฎหมายครอบคลมกจกรรมทกอยางของมนษย(ในสงคม)นน เพยงแตดคลายจะเปนจรงเทานน แตหาไดเปนจรงแทไม

นตศาสตรแนวพทธ๓๒

ทวาดคลายจะเปนจรง หมายความวา เราอาจจะมกฎหมายส าหรบกจกรรมและกจการทกอยางในสงคมมนษย ครบทกอยาง แตทวาไมจรงแทกคอ กฎหมายเหลานนกคมกจกรรมและกจการดานนนๆ แตละอยางแตละดานเทานน เปนเอกเทศจากกน ยงหาไดมกฎหมายทเชอมโยงประสานกจกรรมและกจการทกดานเหลานนเขามาอยในระบบอนหนงอนเดยวกนอยางครอบคลมทวทงหมดไม

ในสงคมทสมบรณ จะตองมกฎหมายหรอวนยใหญอนหนงทจะท าหนาทน คอ เปนทประมวลประสานระบบยอยทกอยางของสงคม ใหเขามาอยในระบบสมพนธใหญทครอบคลมทงหมดอนเดยวกน อยางกลมกลนและเกอหนนกน โดยโยงเขากบความจรงพนฐานอนเปนหนงเดยวของระบบแหงธรรมดาของธรรมชาต

รฐธรรมนญ ซงเปนกฎหมายสงสดของประเทศ เปนตวอยางของระบบสมมตทกาวเขามาขนหนงสการทจะเปนกฎหมายใหญทครอบคลมน แตกยงไมครอบคลมจรง

โลกยคทผานมา เปนโลกทมอารยธรรมบนฐานความคดแบบแบงซอยแยกสวน ทท าใหเกดความเจรญกาวหนาทางวชาการแบบช านาญพเศษเฉพาะทาง และการพฒนาทวโลกกอยในขนของการเนนความเจรญเตบโตขยายตวทางดานเศรษฐกจ การปกครองและกฎหมายตางๆ กหนไปใสใจกบดานเศรษฐกจนมาก กฎหมายทเกยวกบเรองราวและกจกรรมดานเศรษฐกจจงมมากมายเปนพเศษ

แตบดนโลกไดส านกแลววา การพฒนาทมงวตถเนนเศรษฐกจเปนตวเดนนเสยดล เปนการพฒนาทผดพลาด ไมยงยน จะตองเปลยนแปลงใหม

นบวาเปนการถงเวลาท นตศาสตร จะตองกาวใหญอกขนหนง สขนของการก าหนดจดวางระบบชวตและสงคมทกวางขวางครอบคลม โยงประสานเกอหนนกนเปนระบบอนหนงอนเดยว บนฐานแหงปญญาทร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓

ความจรงอยางทวตลอดรอบดาน ซงจะท าใหระบบแหงกฎสมมตของมนษย ประสานสอดคลองถกตองและไดผลจรงตามระบบแหงกฎธรรมชาตอนจรงแททเปนฐานอยอยางแทจรง

ในสงคมหลายยคหลายสมย ผมอ านาจปกครองประเทศหรอสงคมนนๆ เปนผตรากฎหมายออกมาควบคมใหประชาชนประพฤตปฏบตตาม แตการปฏบตเชนนนบางทกจดไดวาเปนการแกปญหาชวคราว พอใหไดผลทจะใหสงคมมความสงบเรยบรอยไวกอน

กฎหมายทสมบรณตามความมงหมาย ตองการปญญาพเศษ ทหยงรความจรงแหงเหตปจจยทกอยางทเกยวของ โยงมาสการจดตงวางระเบยบระบบส าหรบชวตและสงคมอยางประสานสอดคลองดงกลาวแลวถาไมมผปกครองผมปญญาพเศษเชนนน กอาจตองมแหลงปญญาพเศษดงกลาวทจะมาตรากฎหมายใหผปกครองบรหารกจการไปตามนนอกชนหนง

การมฝายนตบญญตแยกจากฝายบรหาร ในระบอบประชาธปไตยอยางปจจบน อาจถอไดวาเปนพฒนาการขนหนงในวถทางทกลาวน แตกจะตองถามวา บคคลหรอคณะบคคลผมารวมกนท าหนาทเชนนน มการพฒนาทจะท าใหเปนผมปญญาพเศษดงกลาวนนแลวหรอไม ถายง สงคมจะตองมงทจะกาวตอไปสจดหมายนนใหได

กลาวโดยสรป กจทางปญญาอนยงใหญทนกนตศาสตรจะตองท าใหไดม ๒ อยาง คอ

๑) รเขาใจหยงทราบถงจดหมายทแทจรงตามกฎธรรมชาต ทอยเบองหลงระบบแหงสมมตทงหมดของมนษย

๒) จดตงวนยหรอกฎหมายทมขอบขายครอบคลม ทจะประสานระบบสมมตของมนษยทกอยางเขาเปนระบบใหญอนหนงอนเดยว ทโยงถงกนทวทงหมด ซงสอดคลองกบระบบความสมพนธอนหนงอนเดยวของธรรมชาต

นตศาสตรแนวพทธ๓๔

กฎหมายเพอสงคมมนษย จะไมสมจรงถาหยงไมถงความจรง แหงธรรมชาตมนษย

ขอย าวา “วนย” มความหมาย ๓ ชนชนท ๑ คอ การจดตงวางระเบยบชวต และวางระบบกจการชนท ๒ คอ ขอก าหนดทบอกใหรวาจะจดตงวางระเบยบระบบใหเปน

อยางไรชนท ๓ คอ ก) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนน เปนเครอง

มอสรางเสรมโอกาสใหคนพฒนาชวตใหดยงขน หรอการชกน าดแลใหคนใชระเบยบและระบบนนเปนเครองมอ(ทจะชวยกนท าใหสงคมเปนแหลงอ านวยโอกาสในการ)พฒนาชวตของตน หรอ

ข) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนน เปนเครองมอบงคบควบคมคนใหอยในความสงบเรยบรอย หรอการบงคบควบคมคนใหเปนอยและประพฤตปฏบตด าเนนกจการตามระเบยบและระบบทจดวางขนนน

ความหมายของ “วนย” ทเราเขาใจกนมาก คอความหมายท ๒ ไดแกระเบยบแบบแผนทบอกวาจะใหจดตงวางระบบอยางไร หรอขอก าหนดทเปนแมบทในการจดตง

ตวอยางเชน พระมาอยรวมกน ตองมวธแสวงหาและการจดสรรแบงปนปจจยส คออาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค

ในเรองนวนยกจะบอกวา พระภกษมวธทจะไดมาและจดสรรแบงปนปจจยสกนอยางไร เมอมใครมานมนตพระ จะใหใครเปนผท าหนาทในการบอกใหพระรปไหนไป และจะจดอยางไร เชน จะใหใครไปกอนไปหลง ปจจยส อยางไหนพระภกษจะเกบสะสมไดหรอไมได เกบไดมากเทาใดและนานเทาไร จะเกบอยางไร ใครจะเปนผเกบ เมอมการขดแยงกนขน หรอมพระท าความผด จะด าเนนคดอยางไร อยางนเปนตน นคอเรองของวนย

นตศาสตรแนวพทธ๓๔

กฎหมายเพอสงคมมนษย จะไมสมจรงถาหยงไมถงความจรง แหงธรรมชาตมนษย

ขอย าวา “วนย” มความหมาย ๓ ชนชนท ๑ คอ การจดตงวางระเบยบชวต และวางระบบกจการชนท ๒ คอ ขอก าหนดทบอกใหรวาจะจดตงวางระเบยบระบบใหเปน

อยางไรชนท ๓ คอ ก) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนน เปนเครอง

มอสรางเสรมโอกาสใหคนพฒนาชวตใหดยงขน หรอการชกน าดแลใหคนใชระเบยบและระบบนนเปนเครองมอ(ทจะชวยกนท าใหสงคมเปนแหลงอ านวยโอกาสในการ)พฒนาชวตของตน หรอ

ข) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนน เปนเครองมอบงคบควบคมคนใหอยในความสงบเรยบรอย หรอการบงคบควบคมคนใหเปนอยและประพฤตปฏบตด าเนนกจการตามระเบยบและระบบทจดวางขนนน

ความหมายของ “วนย” ทเราเขาใจกนมาก คอความหมายท ๒ ไดแกระเบยบแบบแผนทบอกวาจะใหจดตงวางระบบอยางไร หรอขอก าหนดทเปนแมบทในการจดตง

ตวอยางเชน พระมาอยรวมกน ตองมวธแสวงหาและการจดสรรแบงปนปจจยส คออาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค

ในเรองนวนยกจะบอกวา พระภกษมวธทจะไดมาและจดสรรแบงปนปจจยสกนอยางไร เมอมใครมานมนตพระ จะใหใครเปนผท าหนาทในการบอกใหพระรปไหนไป และจะจดอยางไร เชน จะใหใครไปกอนไปหลง ปจจยส อยางไหนพระภกษจะเกบสะสมไดหรอไมได เกบไดมากเทาใดและนานเทาไร จะเกบอยางไร ใครจะเปนผเกบ เมอมการขดแยงกนขน หรอมพระท าความผด จะด าเนนคดอยางไร อยางนเปนตน นคอเรองของวนย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

ในความหมายทสอง ซงตรงกบ กฎหมายความหมายของวนยอยางท ๓ กคอ การปกครอง วนยในความหมาย

นเปนเรองของการปกครอง เพราะการดแลใหบคคลเปนอยประพฤตปฏบตตามกฎกตกาและใหกจการตางๆด าเนนไปตามครรลอง กคอการปกครอง ในความหมายทครอบคลมทงหมด ตอจากนนจงแยกออกเปนรายละเอยดในการบรหาร ซงทงหมดนนตองมการจดด าเนนการทเปนงานรวม เพอใหหมชนหรอสงคมด าเนนไปอยางใดอยางหนง อนไดแก การปกครอง

โดยนยน ค าวา วนย จงมความหมายกวาง และไปโยงกบทไดกลาวถงในตอนแรกวา กฎหมายเปนเรองทเกยวกบการปกครองมาก เพราะวนยเอง จะแปลวา การปกครองกได

วนย นน โดยรากศพท แปลวา การน าไปใหวเศษ มาจาก ว แปลวา ใหวเศษ และ น ตวเดยวกบใน “นต” แปลวา น า รวมกนเปน “วนย” แปลวาการน าไปใหวเศษ หมายความวา ท าใหคนมชวตทดงามยงขน และท าใหกจการตางๆด าเนนไปดวยด เปนความหมายทงในระดบบคคลและสงคม เปนไดทงกฎหมายและการปกครอง ทจะจดสรรใหเกดความเรยบรอยดงามขนในสงคมมนษย

(ถาเปนกฎหมาย กแปลวาเครองน าไปใหวเศษ ถาเปนการปกครองกแปลวาการน าไปใหวเศษ)

จงพดไดวา ในทสดแลว เรองของกฎหมายและการปกครอง หรอเรองของวนย กคอ การจดการใหเกดความเรยบรอยหรอมสนตสขขนในสงคม นเปนความหมายของวนยในระดบหนง

แตแทจรง สงนเปนจดหมายของวนย หรอกฎหมายและการปกครอง จรงหรอไม จดหมายของนตศาสตร คออะไรแน?

ถามองในแงของวนย ตามความหมายของพระพทธศาสนา ความสงบเรยบรอยอยกนดวยดในสงคม ยงมใชเปนจดหมาย ท าไมจงยงไมใช

นตศาสตรแนวพทธ๓๖

ถามองเผนๆกนาจะเปนเชนนน เพราะการปกครองโดยมกฎหมาย วางระเบยบกฎเกณฑขนมา กเพอใหมนษยอยรวมกนดวยด โดยสงบเรยบรอยเพราะฉะนน การมความสงบกนาจะเปนการบรรลจดหมาย แตแทจรงความสงบเรยบรอยในสงคมนนเราถอวาเปนปจจย ไมใชเปนจดหมาย

ความสงบเรยบรอยของสงคมไมใชเปนจดหมาย ถาจะใหไดค าตอบตองถามตอไปวา ท าไมจงตองมวนย?

ไดพดแลววา การมวนยสมพนธกบการเกดขนของสงฆ คอ สงฆะหรอชมชนของพระภกษ หรอพระสงฆทงหลายทมาอยรวมกน

ท าไมจงเกดสงฆ? ท าไมพระพทธเจาจงตงสงฆะขนมา เรองนโยงไปถงธรรมชาตของมนษย ซงจะท าใหเหนวาจดมงหมายของการมการปกครอง มกฎหมาย มระเบยบกฎเกณฑกตกาของสงคมนน เพออะไร

ในการจดตงหรอจดสรรสงคม เรามองธรรมชาตของมนษยอยางไร?ถาเรามองโยงลงไปไมถงธรรมชาตของมนษย ศาสตรทงหลายจะไมเกดประโยชนแกมนษยไดจรง

ศาสตรทกศาสตรจะตองหยงลงไปใหถงธรรมชาตของมนษย และจะตองตงอย บนฐานของปญญาทเขาใจความจรงตงแตธรรมชาตของมนษย เพราะวาในทสดนน การจดตงวางระบบทกอยางเราท าขนมาเพอประโยชนแกมนษย ถาไมเขาใจธรรมชาตของมนษย เรากไมรวามนษยจะมชวตอยไปท าไม เขาตองการอะไร และเราควรจะท าอะไรใหเขา

ถาเราไมเขาใจธรรมชาตหรอความจรงแหงชวตของมนษย สงทเราท าใหเขานน แทนทจะเปนประโยชน อาจจะกลายเปนโทษเปนพษภยแกเขากได ทงทเราอาจจะมเจตนาดกตาม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗

จดหมายของสงคม คอจดหมายของกฎหมายแตสดทาย จดหมายของกฎหมายตองสนองจดหมายของชวตคน

ทน กลบไปสค าถามขนรากฐานวา พระพทธศาสนามองธรรมชาตของมนษยอยางไร? พระพทธศาสนามองมนษยวา เปนสตวทตองฝกและเปนสตวทฝกได คอทงตองฝกและฝกได ถาใชศพทภาษาสมยใหมกวา มนษยเปนสตวทตองศกษา และศกษาได

นคอธรรมชาตของมนษยทแปลกจากสตวอน สตวชนดอนนน ไมตองฝกแตกฝกไมได ไมตองฝก หมายความวา เมอเกดมากมชวตอยรอดไดงาย โดยแทบไมตองฝก ไมตองเรยนร ไมตองศกษาอะไร เพราะอาศยสญชาตญาณชวย ออกจากทองแม ๒ นาทอาจจะเดนไดเลย ถาเปนหานกออกจากไขตอนเชา บายกตามแมไปลงสระน า วายน าได หากนไดโดยไมตองฝก สตวเหลานนอยไดดวยสญชาตญาณ แตมนษยเปนสตวพเศษในแงทวา ถาไมมการฝกฝน ไมมการเรยนรแลว อยไมได อยไมรอด

มนษยเกดขนมาแลวไมสามารถอยรอดดวยตนเอง เมอเกดมาแลวตองมผอมชเลยงด โดยเฉพาะพอแม เลยงดไปเปนปๆ กยงอยไมรอด ตองเลยงดไปหลายปจนเขาสามารถด าเนนชวตได ระหวางทพอแมเลยงดเขานน เขาท าอะไร นคอสงส าคญ สงทเขาท าคอการเรยนร และฝกศกษาพฒนาตวเอง

ระหวางทพอแมเลยง เดกกเรยน เขาตองเรยนทกอยางเพอใหด าเนนชวตได ไมวาจะนง จะกน จะนอน จะขบถาย ตองเรยนร ตองฝกตองหดทงสน คอตองศกษานนเอง ถาไมเรยนรไมฝกฝนเขาจะท าไมไดสกอยางและอยไมรอด กวาจะเรยนรในการเดน การพด เดกบางคนใชเวลาเกอบ ๒ ป จงเดนได พดได

โดยนยน การด าเนนชวตของมนษยจงไมใชไดมาเปลาๆ มนษยตองลงทนดวยการศกษา เรยนร ฝกฝน พฒนา จงพดวามนษยเปนสตวทตองฝก

นตศาสตรแนวพทธ๓๘

แตการทตองฝกนมองอกดานหนงกเปนขอดของมนษย คอ เปนสตวทฝกได สวนสตวชนดอนนนไมตองฝกกจรง แตมนฝกไมได ทจรงไมถงกบฝกไมไดเลย แตฝกไดนอยอยางยง เรยนรไดจ ากด เรยนรไดนดหนอย และสวนใหญถาจะฝกตองใหมนษยฝกให สวนมนษยนมความสามารถพเศษทฝกตนเองได เรยนรดวยตนเองได ถามนษยฝกตนแลวกพฒนาไดแทบไมมทสนสด ฝกอยางไรกไดอยางนน อยากจะเปนอยางไรกฝกเอา

ดวยเหตน มนษยจงพฒนาตนจนกระทงทงสตวชนดอนทงหมด มนษยสามารถสรางโลกของมนษยขนมาตางหากจากโลกของธรรมชาต ไมเหมอนกบสตวชนดอนทตองอยในธรรมชาตตลอดชวต เกดมาดวยสญ-ชาตญาณใดกตายไปดวยสญชาตญาณนน มนษยนเกดมาแลว กฝกศกษาพฒนา เรยนรกาวหนาไปไมมทสนสด สรางสรรคอารยธรรมสบตอกนได จากมนษยรนพอมาสรนลกรนหลาน รนเหลน ตอไปเรอยๆ

ธรรมชาตของมนษยมความพเศษอยตรงน คอการทมนษยสามารถมชวตทดงามเปนเลศได ดวยการเรยนรฝกศกษาพฒนา แตพดยอนกลบวา มนษยจะมชวตทดงามเปนเลศได จะตองเรยนรฝกศกษาพฒนา เพราะฉะนน มนษยเรานจงถอวา เปน “สตวทตองศกษา” และจงวางเปนหลกไดวา ชวตทดงามของมนษย คอชวตแหงการศกษา พระพทธศาสนาถอคตน สอดคลองกบการทมนษยมธรรมชาตอยางน

เราตองการใหมนษยมชวตทดงาม แตมนษยจะตองเรยนร ฝก ศกษา พฒนาตวเอง ดงนน จงเขามาสระบบของพระพทธศาสนาในเรองของการโยง ธรรม กบ วนย

มนษยเรยนรเพอเขาถงความจรงของกฎธรรมชาต คอ ธรรม ถามนษยรเหตปจจยทเปนความจรงในระบบความสมพนธของสงทงหลาย มนษยกจะกระท าการตางๆไดผลตามทตนตองการแทบทกอยาง เชน จะกนผลไม กไมตองรอเดนไปกนทตนในปา แตสามารถเอาเมดมาปลกใหมตนไมทบานได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

ความสามารถสรางสรรคท าสงตางๆขนมามากมายนน เกดจากการเรยนร ฝก ศกษา พฒนาของมนษยทงสน เพราะฉะนน มนษยจะมชวตทดงาม กตองฝกศกษาพฒนาใหเขาถงความจรงของกฎธรรมชาตและเอาประโยชนจากความรนนใหได แลวดวยการเรยนรฝกศกษาพฒนาโดยใชความรน มนษยกจะสรางสรรคชวตและสงคมทดงามขนมาได

ชวตและสงคมดงาม ทสรางสรรคขนมาไดดวยการเรยนรฝกศกษาพฒนาตนของมนษยน จงเปนจดหมายแหงกจกรรมและกจการทงหลายของมนษย

แตการทคนทงหลายผมาอยรวมกนจะเรยนรฝกศกษาพฒนาตนใหสามารถสรางสรรคชวตและสงคมทดงามขนมาไดนน กตองมชวตทปลอดภยและสงคมทอยกนสงบเรยบรอยเปนสภาพเออหรอเกอหนน และนแหละคอจดทการปกครองและกฎหมายเขามา คอ สงคมตองมวนย ทงในแงของการปกครอง และกฎหมาย เพอสรางสรรคความสงบเรยบรอย อนเปนสภาพเออทจะชวยใหคนทงหลายพฒนาชวตของตนขนไปใหสามารถบรรลจดหมายแหงการมชวตทดงาม มสนตสขและเปนอสระได จนเขาถงประโยชนสขทสงสด

วนย/กฎหมาย เปนเครองจดสรรใหเกดโอกาสทจะเปนฐานของการพฒนาสการสรางสรรคทสงขนไป

ไดเคยพดไวทอนแลววา วนยเปนเครองจดสรรใหเกดโอกาส จงขอยกมาอาง ณ ทนดวย ดงน

“. . .วนยเปนการจดสรรโอกาส ท าใหชวตและสงคมมระบบระเบยบ และมโอกาสเกดขน ท าใหท าอะไรๆ ไดคลอง ด าเนนชวตไดสะดวก ด าเนนกจการไดสะดวก ถา

นตศาสตรแนวพทธ๔๐

ชวตและสงคมไมมระเบยบ ไมเปนระบบ กจะสญเสยโอกาสในการทจะด าเนนชวตและท ากจการของสงคมใหเปนไปดวยด ตลอดจนท าใหการพฒนาไดผลด

ท าไมจงตองจดระเบยบ ท าไมจงตองมวนย?ถาชวตวนวาย การเปนอยของมนษยสบสนหาระเบยบ

ไมได โอกาสในการด าเนนชวตกจะหายไป เชนในทประชมน ถาเราไมมระเบยบเลย โตะเกาอกวางเกะกะทวไป คนกเดนกนไปเดนกนมา อาตมภาพพดนกฟงกนไมรเรอง สบสน แมแตเมออยในบานของเรา ถาสงของตงวางไมเปนระเบยบ กระจดกระจายอยตรงโนนตรงน แมแตจะเดนกยาก เดนไปกเตะโนน ชนน กวาจะถงประตกเสยเวลาตงหลายนาท แตพอเราจดของใหเปนระเบยบ ตกลงกนวาตรงนเปนทางเดนกเวนไว เปนชองวาง เราเดนพรวดเดยวกถงประต ท าใหสะดวกรวดเรว

กจการตางๆ ตองมระเบยบ หรอตองอาศยวนยมาจดสรรโอกาสทงนน ทเหนไดงายๆ เชน เมอแพทยจะผาตด ศลยแพทยจะตองการวนยมาก จะตองจดระเบยบเครองมอทใชตามล าดบการท างานอยางเครงครดทเดยว ตองตกลงกนไวกอนวา ขนตอนใดจะใชเครองมอไหน และสงเครองมอใหถกตอง คนนยนตรงน จงหวะน ถงเวลาไหนสงเครองมออนไหน เพราะอยในชวงของความเปนความตาย พยาบาลทจดเตรยมเครองมอ ตองพรอมและตองจดใหถกล าดบทกอยาง ผดนดไมได เพราะงานนนตองเปนไปตามเวลาทจ ากด ฉะนนในกจการทยงมความส าคญ มความซบซอน มความเปนความตายเขามาเกยวของ วนยจะยงตองม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

ความเครงครดแมนย ามากยงขนในสงคมวงกวางออกไป ถาชวตคนไมปลอดภย สงคม

ไมมความเปนระเบยบ มโจร มขโมย มการท ารายกน เราจะไปไหนเวลาไหน กไมสะดวก เพราะกลววาถาไปเวลาน หรอผานสถานทจดนนแลว อาจจะถกท ารายได เมอคนไมกลาเดนทาง มความหวาดระแวง กจการงานของสงคมและการด าเนนชวตของบคคลกหมดความคลองตว ท าใหขดของไปหมด

โดยนยน วนยจงชวยจดท าใหเกดระบบระเบยบในชวตและสงคมขน ท าใหเกดความคลองตว จะท าอะไรตออะไรกไดผล ฉะนน การจดวางวนยจะตองค านงถงความมงหมายนอยเสมอ เชนตองตรวจสอบวา การจดวางวนยของเรามความมงหมายชดเจนหรอไม ทจะชวยใหชวตและกจการงานเปนไปไดดวยด เกดมโอกาส และท าใหมนใจวา เมอเราจดระบบระเบยบเรยบรอยดแลว โอกาสในการพฒนาชวตจะเกดขน ความเปนอยและกจการตางๆ จะเปนไปดวยความคลองตว น าไปสจดหมายดงามทตองการ

ในการพฒนามนษยระยะยาว ถาไมมวนยเปนฐาน กจะท าใหเกดความขดของวนวายสบสน ฉะนนเราจงจดวางวนยเพอความมงหมายระยะยาวในการพฒนามนษยดวย และดวยเหตนวนยจงเปนเรองส าคญในสงคมประชาธป-ไตย เพราะประชาธปไตยตองการโอกาสเหลาน ในการทจะใหมนษยมาสอมาแสดงออก เพอน าเอาศกยภาพของตวเองออกมารวมในการสรางสรรคสงคมอยางไดผล

นตศาสตรแนวพทธ๔๒

สรปวา วนยมความหมายเชงบวก คอ เปนการจดสรรโอกาสใหชวตและสงคมด าเนนไปโดยสะดวก คลองตว ไดผล มประสทธภาพ และเปนโอกาสแกการพฒนามนษยดวย” (วนย: เรองทใหญกวาทคด, น. ๑๕-๑๗)เมอประชาชนเปนอยโดยมชวตรางกายปลอดภย ครอบครวมนคง

ทรพยสนไรอนตราย ไปไหนมาไหนโดยไมตองหวาดระแวง จะด าเนนกจการใดกมนใจ ไมตองกลวถกฉกฉวยผลหรอขมเหงเอาเปรยบ กนบวาสงคมมความสงบเรยบรอยแลว

กระนนกตาม สงคมทดจะไมหยดเพยงเทานน แตจะตองมมาตรการทางการปกครองและกฎหมายมาเออโอกาสสงเสรมสนบสนน ชวยใหประชาชนผท าการอาชพ หรอประกอบกจกรรมและด าเนนกจการตางๆ ทดงามสจรต มก าลงใจและตงใจท างานสรางสรรค ฝกปรอฝมอและความจดเจนช านช านาญในการงานวชาชพของตนๆ พฒนาความสามารถทจะสรางสรรคประดษฐกรรมและกจกรรมทเปนคณประโยชนใหเจรญแพรหลาย ท าใหชวตมความเปนอยและสภาพแวดลอมทางวตถและทางสงคมทผาสกสบาย เออตอการเขาถงความดงามและความสขทประณตยงขนไป

ทามกลางความเปนอยและสภาพแวดลอมทมความพรงพรอมเอออ านวยทางเศรษฐกจและทางสงคมเชนน วนย ทงดานการปกครองและกฎหมาย หรอทงดานรฐศาสตรและนตศาสตร จะตองเนนมาตรการทจะสงเสรมกจกรรมและกจการทางดานศลปวฒนธรรม ทางศลธรรม ทางศาสนาและคณคาทางจตใจตางๆ ทจะสนบสนนใหประชาชนพฒนาดานคณธรรม ใฝในอดมคตทางนามธรรม และเขาถงความดงามและความสขทางจตใจทสงหรอประณตยงขนไป ทงเพอประโยชนสขแหงชวตของประชาชน และเพอความมนคงยงยนแหงพฒนาการทางเศรษฐกจและทางสงคมนนดวย

พรอมกนนนกใหมมาตรการทางวนย ทงดานการปกครอง และกฎหมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

ทจะสงเสรมการคนควาแสวงปญญา และกจกรรมตางๆ เพอพฒนาภมปญญาของประชาชน เพอใหชวตเขาถงความดงามความเปนเลศความสขและอสรภาพทแทจรง และน าทางอารยธรรมสความเจรญงอกงามยงขนไป

ถาพดสนๆ ดวยภาษาแหงไตรสกขา กคอการใชมาตรการทางวนย (ทงการปกครองและกฎหมาย) มาชวยสรางสภาพเออและสงเสรมประชาชนใหพฒนา ทงในดานพฤตกรรม (โดยเฉพาะสมมาอาชวะ และอนวชช-กรรม คอกจกรรมสรางสรรค) ในดานจตใจ และในทางปญญา

วนย/กฎหมายชวยจดสรรสงคมด ทเออใหคนงอกงามมชวตทดคนยงงอกงามมชวตทด กยงหนนสงคมดทคนจะมชวตงอกงาม

ชวตมนษยม ๓ ดาน คอ ดานพฤตกรรม ดานจตใจ และดานปญญาซงด าเนนไปดวยกน และสมพนธองอาศยเปนปจจยแกกน แยกขาดจากกนไมได

พฤตกรรม ทแสดงออกทางกายกด ทางวาจากด เปนสวนทปรากฏออกมาในการตดตอกบสภาพแวดลอมทงทางวตถและทางสงคม แตเบองหลงพฤตกรรมนนกคอ เจตนา ความตงใจและแรงจงใจ ภายในจตใจ ซงเปนตวก าหนดพฤตกรรมทจะแสดงออกมาเพอสนองความตองการอยางใดอยางหนงในจตใจนน และพฤตกรรมทแสดงออกนนจะมลกษณะอาการอยางไร กเปนไปตามสภาพจตใจ เชนความรสกสบายใจไมสบายใจเปนตนของเขา

นอกจากนน พฤตกรรมของเขาจะตนเขนคบแคบ หรอด าเนนไปอยางลกซงซบซอนในขอบเขตกวางขวาง มประสทธภาพทจะสนองความตองการของตนเองอยางไดผลหรอไมเพยงใด กยอมขนตอความรอบร ความเขาใจและความเฉลยวฉลาดคอปญญาของเขา พฤตกรรมจงแยกออกไมไดจากจตใจและปญญา

จตใจ กอาศยพฤตกรรม เชน จตใจจะมความสขเมอมพฤตกรรมท

นตศาสตรแนวพทธ๔๔

ด าเนนไปไดตามความตองการ หรอไดท าพฤตกรรมทถกใจ แตถาตองท าพฤตกรรมทไมปรารถนา กจะฝนใจ มความทกข ถาไดท าพฤตกรรมทชอบหรอเคยชน กชอบใจสบายใจ แตถาพฤตกรรมนนถกขดขวางปดกน กไมชอบใจ โกรธหรอเกดความทกข

พรอมกนนน จตใจกเปนไปตามปญญา ถาคดนกหรอประสบสถานการณใดแลว ไมรวาอะไรเปนอะไร จะปฏบตตอมนอยางไร จะเอาอยางไรกบมน จตใจกจะอดอดขดของ เกดความรสกบบคนกดดนเปนทกข แตไมวาในสถานการณใด หรอตอประสบการณใด ถารเขาใจวามนคออะไร เปนอยางไร มองเหนชดโลงไปวาจะปฏบตหรอจดการกบมนไดอยางไรแลว จตใจกโปรงโลงสขสบาย ถามทกขอยกพนหายหมดทกขไป เมอเหนคนอนหนาตาบง พดจาหรอมกรยาอาการไมสภาพ จตใจกรสกโกรธขดเคอง แตพอรวา คนนนเขามปญหา มความกดดนในใจจากแรงบบคน เชนขาดเงนหรอก าลงกลมใจเรองครอบครวเปนตน พอรขนมาเกดปญญาแลว จตใจกหายโกรธเคอง กลายเปนสงสารเหนใจอยากเขาไปชวยเหลอ จตใจจงแยกกนไมไดกบพฤตกรรมและปญญา

ปญญากเชนกน จะพฒนาหรอท างานไดผลด กตองอาศยจตใจและพฤตกรรม ถาจตใจออนแอเหนอยหนายเฉอยชา เจอปญหากไมส ไมพยายามคดหาทางแกไข ปญญากไมพฒนา หรอจะพจารณาศกษาอะไร จตใจฟงซานเลอนลอย กคดไมออกหรอมองไมชด แตถาจตใจเขมแขง มความเพยรแรงกลา เจอปญหากส พยายามคดหาทางแกไข ปญญากพฒนาไดด ยงจตใจนนเปนสมาธ สงบมนคงแนวแน ไมมอะไรกวนได กยงคดไดชดเจนมองเหนสวางโลง

พรอมกนนน ในการแสวงปญญา กตองใชพฤตกรรมเกอหนน และเปนเครองมอ เชนตองเดนไปยงแหลงขอมล ตองด าเนนการจดเกบรวบรวมขอมล ตองรจกด รจกฟง รจกสมผส ตองรจกเขาหาผคน รจกพดจา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

ถาพดจาสภาพ รจกตงค าถาม รจกพดใหกระชบตรงประเดน และโตตอบเปน เปนตน การแสวงปญญากไดผลด ฯลฯ โดยนยน ปญญากสมพนธกบจตใจและพฤตกรรม

การจดการหรอจดด าเนนการใหระบบความเปนไปของชวตทง ๓ ดาน คอพฤตกรรม จตใจ และปญญาน สมพนธกนในลกษณาการทท าใหชวตดงาม เปนอยอยางไดผลยงขน นแหละ คอการเรยนร การฝก หรอการพฒนาชวต ทเรยกวา สกขา หรอการศกษา และเพราะเปนการพฒนาหรอศกษาอยางเปนระบบครบ ๓ ดานไปดวยกน จงเรยกวา ไตรสกขา

จตใจ และปญญา เปนเรองภายใน เปนสวนเฉพาะตวของแตละบคคล แตพฤตกรรมเปนชวตดานทสมพนธเกยวของกบโลกภายนอก ทงกบเพอนมนษยดวยกนในสงคม และกบวตถทงหลาย เราสามารถใชพฤตกรรมเปนสอในการเขาถงจตใจและปญญา การพฒนาพฤตกรรมจงเปนปจจยส าคญในการพฒนาจตใจและปญญา

ในทางกลบกน พฤตกรรมกเปนสอหรอเปนแดนทแสดงออกของจตใจและปญญา ถาจตใจและปญญาไดมการพฒนาอยางด กจะท าใหคนมพฤตกรรมทดงามเกอกล ดงนน พฤตกรรมของคนจะเปนไปในทางเบยดเบยนบนทอนสงคม หรอเปนไปในทางทสงเสรมเกอหนนตอความเปนอยและกจการทรวมกน กอยทวาจตใจและปญญาไดรบการพฒนาหรอไมเพยงใด

วนย เอาพฤตกรรมเปนจดเชอมโยงเขาสไตรสกขาในตวคน หรอพดอกอยางหนงวา วนยเชอมโยงกบระบบไตรสกขาทพฤตกรรมคอดานศลของคน

อาจพดดวยอกส านวนหนงวา วนย คอการจดระบบพฤตกรรม หรอการจดระบบชวตและสงคมทจะสงเสรมพฤตกรรมของคน เพอชวยใหเขาพฒนาในไตรสกขา

จากจดเรมทพฤตกรรม เมอประชาชนไดอาศยสภาพแวดลอมแหงระบบชวตและสงคมทเกอหนนตอการพฒนาชวตของตน และไดพฒนาทาง

นตศาสตรแนวพทธ๔๖

ดานจตใจและปญญามากขน ตวเขาเองกจะมชวตทดงามมความสขมากยงขนพรอมกบทภาวะทพฒนาแลวทางดานจตใจและปญญานน กจะสงผลออกมาทางดานพฤตกรรม ท าใหเขามพฤตกรรมทพงปรารถนา ซงประณตเกอกลหนนเสรมสรางสรรคสงคมใหเปนสภาพแวดลอมทเออโอกาสตอการพฒนาชวตของเพอนมนษย โดยทตวเขาเองจะเปนผปกครองตนเองได และปฏบตตามกฎหมายอยางเปนขอหมายรรวมกน ท าใหวนย ไมวาจะในความหมายของระเบยบระบบทจดตงกตาม ขอก าหนดในการจดตงคอกฎหมายกตาม หรอการจดการใหเปนไปตามระเบยบระบบนนคอการปกครองกตาม ไดผลตามความหมายและความมงหมายทแทจรง อยางมนคงยงยน

นตศาสตร เกยวของโดยตรงกบพฤตกรรมของมนษย หมายความวา พฤตกรรมหรอชวตดานศล เปนแดนสมพนธของนตศาสตร แตการจดสรรดานพฤตกรรมหรอศลอยางเดยว ไมเพยงพอแกการสรางสรรคและด ารงรกษาอารยธรรมของมนษยชาต

การทนตศาสตรใชศลหรอพฤตกรรมเปนแดนเชอมโยงสงผลเขาสแดนแหงจตใจและปญญา ท าใหเกดการพฒนาคนอยางเตมทงระบบ โดยสอสมมตสตวธรรมอนเปนความจรงแทในธรรมชาตใหส าเรจได นตางหากทเปนคณคาทแทจรงของนตศาสตร

ถาการปกครองและกฎหมายขาดจดหมายในการพฒนามนษย คอการปกครองและกฎหมายนนไมเปนเครองมอสอสกขา พอสงคมสงบเรยบรอยและมความพรงพรอมทางเศรษฐกจมากขน ความลมหลงเพลดเพลนมวเมา ความเฉอยชาประมาท และความขดแยงในหมชนกจะแพรหลายขยายตว ตอจากนน สงคมกจะเลอนไหลลงไปในกระแสแหงความเสอม หรอวนเวยนอยในวงจรแหงความเจรญแลวกเสอม เชนเดยวกบอารยธรรมเกาๆ เชน กรก และโรมน เปนตน ทลมสลายไปแลวในอดต

เรองนจะตองส านกตระหนกกนใหมาก เพราะสงคมทเจรญขนใน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

ทางเศรษฐกจทพรงพรอมและความเปนอยทสงบเรยบรอยมนคงถงระดบหนงแลว ความโนมเอยงทจะประมาทมวเมาจะแรงเขมมาก จนแมแตจะมมาตรการในการพฒนาทางจตปญญาอย กยงยากทจะชสงคมนนไวได

ยอนมาดการจดตงสงฆะ ในฐานะเปนสงคมทเกดจากวนยเปนตวอยาง ดงทกลาวแลววา มนษยจะไดผลดจากกฎธรรมชาตไดกโดยทมการจดตง เพราะฉะนน พระพทธเจาเมอทรงเขาถงความจรงในกฎธรรมชาต รความจรงนนแลว ทรงเหนวามนษยจะไดประโยชน เขาจะมชวตทดงาม ถาเขาเรยนร ฝกหด พฒนาตวเองใหเขาถงธรรม และเอาความรในธรรม หรอในกฎธรรมชาตมาใชใหเปนประโยชนยงขนไป

แตท าอยางไรจงจะใหประโยชนนเกดเปนผลแกหมมนษยจ านวนมาก กจงตองจดตงขนมาเปนสงฆะ เพอคนทตองการจะฝกศกษาพฒนาตวเองนน จะไดมสภาพความเปนอย สงแวดลอม ระบบการอยรวมกน บรรยากาศและโอกาส ทเออเกอหนนตอการเรยนร ฝก ศกษา พฒนาของเขา เชนการทจะไดเขามาอยใกลชดและเรยนรจากพระพทธเจา หรอจากบคคลทมความรความสามารถสงกวาตน หรอหมบคคลทมความตองการและระดบการเรยนรอยางเดยวกน ใฝในการฝกฝนพฒนา จะไดมาเกอกลตอกนดวยการปรกษาสงสรรค เปนตน

โดยนยนจงเกดม สงฆะ ขนมาเปนชมชนแหงการศกษา เพอใหคนทตองการเขาถงธรรมและไดประโยชนจากธรรม จะไดมโอกาสเรยนรฝกหดพฒนาดงกลาวแลว และเปนศนยกลางทบคคลภายนอกทตองการเรยนรจะเขามาหาในฐานะเปนแหลงของการศกษา และพรอมกนนน พระทมความร ไดเลาเรยนสงขนไปหรอเขาถงธรรมแลว กจะออกจากศนยกลางน ไปใหความรเพอการศกษาของประชาชน

นคองานของวนย ทท าใหมการจดตงขนเปนสงฆะ โดยมหลกแหลงทเรยกวา วด ซงกคอชมชนทเปนแหลงแหงการศกษานนเอง

นตศาสตรแนวพทธ๔๘

รวมความวา การใชวนยจดตงสงฆะคอสงฆขนมานน มจดมงหมายน คอเปนการจดระบบความเปนอย สรางสภาพแวดลอมและบรรยากาศตลอดจนระบบความสมพนธในการท ากจการรวมกนทกอยาง ใหเปนสภาพเออตอการทแตละบคคลผเขามาสชมชนน จะไดมโอกาสทจะศกษา เรยนร พฒนาตนเองใหดขน เพอเขาถงชวตทดงามยงขน นคอวตถประสงคของวนย

เพราะฉะนน การปกครองทมกฎหมายเปนเครองมอจดสรรสงคมเพอใหมนษยอยกนโดยสงบเรยบรอยน จงมความมงหมายเพอใหความเปนอยทสงบเรยบรอยนนเปนสภาพทเออตอการทแตละบคคลในสงคมนนจะไดมโอกาสเรยนร ฝกหด ศกษา พฒนาตนใหเขาถงชวตทดงามยงๆขนไป

หมายความวา เราตองการใหหมมนษยมชวตทดงามยงๆขนไป กจงจดใหมการปกครองโดยวางขอก าหนดเปนกฎหมายขนมา เชน ทพระพทธเจาทรงปกครองสงฆดวยวนย ซงมาจดสรรใหความเปนอย การด าเนนชวต สภาพแวดลอม การท ากจการรวมกน ประสานกนเปนระบบทเกอกลตอการพฒนาชวตของหมมนษยไปสความดงามสงสดทเปนจดหมาย

ถาไมมจดหมายน ความเปนระเบยบเรยบรอยกไมมความหมายทชดเจนเพยงพอ ไมมนคงยงยน และไมเปนประโยชนแทจรงแกหมมนษย

การปกครองทแท และกฎหมายทถกตองมจดหมายสอดคลองกบธรรมชาตของมนษย

เมอสงฆะ คอสงฆขยายใหญขน มพระภกษจ านวนมากขน ในการปกครองตอมา พระพทธเจากทรงบญญตใหพระภกษผบวชใหมแตละรปมอปชฌาย คอเมอจะบวชตองมอปชฌาย

อปชฌาย แปลวา ผดแล ซงเรามกจะมองในแงวาเปนผปกครอง แตเมอมองใหตรงแทตามความหมายของพระพทธศาสนา จะเหนวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

อปชฌายมขนเพราะวา บคคลใดกตามเมอสมครเขาบวชมชวตเปนภกษอยในชมชนน กถอเปนการตกลงวา จะเขามารบการฝกฝน มาเรยนร มาสกขาคอศกษา โดยเฉพาะผทบวชเขามาใหม ยงไมรหลกการ แนวทางและวธการในการศกษาปฏบต จ าเปนจะตองไดผดแลแนะน าใหความรพนฐานเบองตน ยงเมอมาอยรวมกนมากๆขน กมปญหาวา ผเขามาใหมนนบางบคคลเขามาแลวอาจจะเควงควางเลอนลอย ไมไดรบการแนะน าใหฝกฝน ศกษา เรยนร แลวกจะไมไดประโยชนจากสงฆะทพระพทธเจาตงขนเทาทควร เพราะฉะนน พระพทธเจาจงทรงบญญตใหมอปชฌายขนมา

อปชฌาย เปนเหมอนผค าประกนตวผบวชตอทประชมสงฆในการบวช กลาวคอ แมวาทประชมสงฆจะพจารณาเหนวาบคคลทสมครเขามา มคณสมบต ควรรบเขาบวชได แตทประชมสงฆกตองการใหมคนทจะรบผดชอบชวยดแลผทบวชใหมนน กจงมอปชฌายมาเปนผประกนตอสงฆ ทจะใหความมนใจแกสงฆหรอทประชมวา บคคลผนเมอบวชเขาไปแลวจะไมเควงควาง ขาพเจาจะเปนผดแล เพอใหมนใจวาเขาจะไดรบการศกษา

โดยนยน จงเหมอนวาไดเกดการปกครองขนเปนระดบขน ตงแตพระพทธเจาผทรงปกครองสงฆใหชมชนทงหมดด าเนนไปในระบบแหงไตรสกขา จนถงพระอปชฌายผดแลใหพระภกษทบวชเขามาใหมในปกครองของตนแตละรปไดรบการศกษา

เพราะฉะนน การปกครองตามความหมายในพระพทธศาสนาจงเปน การปกครองเพอการศกษา หมายความวา การปกครองและความสงบเรยบรอยทเกดจากการปกครองนนมใชเปนจดหมายในตว แตเปนเพยงปจจยคอสภาพเออ เพอชวยใหแตละบคคลบรรลจดหมายแหงการศกษา หรอเพอเปนหลกประกนของการศกษา จงถอเปนคตไดวา การปกครองทมขนเปนเรองของการศกษา และเพอการศกษาทงสน

ในสงคมไทยยคกอนๆ จะเหนไดชดวา ความสมพนธระหวางผปกครองกบ

นตศาสตรแนวพทธ๕๐

ผใตปกครองจะเปนแบบอาจารยกบศษย เชน เจาอาวาส เราเรยกวา “อาจารย” คอผทสอน แนะน า ชวยใหเกดการเรยนรและฝกฝนตางๆ ดงทเรายงเรยกเจาอาวาส ตดมาถงปจจบนนวาเปนอาจารย ทงๆทเดยวนทานไมคอยไดท าหนาทนนแลว เพราะสงคมวปลาสคลาดเคลอนไป

ความจรงนน การศกษานนแหละครอบคลมการปกครองอยในตว กลาวคอ ในความสมพนธระหวางอาจารยกบศษยนน เมอ อาจารยสอน และศษยเปนผไดรบความร อาจารยกกลายเปนผปกครองโดยมลกศษยเปนผใตปกครอง การปกครองของอาจารย กคอการคอยดแลใหศษยอยในความดงาม และฝกฝนเพอความดงามยงขนไป เขากบหลกการทวาการปกครองในความหมายของพระพทธศาสนาเปนการปกครองเพอการศกษา และในทสด การปกครองกเปนเรองของการศกษา ดวยการศกษา และเพอการศกษา ดงทเหนกนอยวา อาจารยปกครองศษยดวยการศกษา ซงเปนการปกครองในตว ดวยความสมพนธระหวางครกบศษย ทมความเคารพเปนหลกประกน ท าใหมความเชอถอและเชอฟงดวยด

ถาไมปกครองดวยการศกษาอยางน กตองปกครองดวยอ านาจ เมอปกครองดวยอ านาจกเกดความรสกในเชงปฏปกษ ทเอยงไปในทางทจะขดแยงกน เชน ในการปกครองสงฆปจจบนน เมอการศกษาเสอมโทรมลง กตองหนไปเนนการปกครองดวยอ านาจ เจาอาวาสมอ านาจเปนผปกครอง มกฎเกณฑขอบงคบเปนเครองมอ พระลกวดอยใตปกครองตองท าตาม

ผใตปกครองเหลานนไมมองวาผปกครองคอผเออโอกาสเพอการพฒนาชวตของตน แตมองวา ผปกครองคอผมาคอยบงคบ คอยกดกนเขาจากสงทตองการจะท า จงมความรสกแบบเปนปฏปกษกน ดวยเหตน การปกครองแบบใชอ านาจจงกอใหเกดปญหา เรมตงแตเกดความขดแยงในจตใจเปนตนไป ท าใหยงตองเพมการใชอ านาจ ใชอาญา และจะเนนการลงโทษมากยงขนตามล าดบ ไมใชเปนการปกครองแบบพยายามสราง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

คนด แตเปนการปกครองแบบพยายามก าจดคนเลวการปกครองในทางบานเมองทเปนแบบน กจะเปนเชนเดยวกน กลาว

คอ เมอหลกการเพอจดหมายทแทเลอนหายไปแลว ทกอยางกจะวปลาสไปหมดดงนน การปกครองในสมยนของพระสงฆ เราจงเหนวาไมคอยได

ผล เพราะไดกลายมาเปนการปกครองเพอการปกครอง คอปกครองแบบใชอ านาจ พระลกวดจะมความรสกตอเจาอาวาสแบบเปนปฏปกษ อยางนอยกรสกวาเปนผขดขวางผลประโยชนทตองการ แลวใจกไมรบ ความสมพนธทดกไมม เพราะฉะนน กจะมความรสกในทางทอยากจะหรอหาทางทจะละเมดอยเสมอ

ถาจะเอาระบบทถกตอง จะตองรตระหนกในหลกการวา การศกษาคอเนอหาสาระของชวตแหงความเปนพระภกษ การปกครองเปนเครองมอรบใชการศกษา คอเปนการจดระบบความเปนอยความสมพนธและสภาพแวดลอมใหเออตอการศกษาเพอพฒนาชวตใหเขาถงความดงามและประโยชนสขทสงขนไป เมอครอาจารยปกครองลกศษย กเปนการปกครองดวยการศกษา และเพอการศกษา

เราอาจจะเลยนศพท ของประชาธปไตยทบอกว า ระบอบประชาธปไตย คอการปกครองของประชาชน โดยประชาชน เพอประชาชน แลวเรากพดวา ในพระพทธศาสนา การปกครอง คอการปกครองทเปนเรองของการศกษา ดวยการศกษา และเพอการศกษา หลกการนชดเจนมาก การทเราจดระบบการปกครองดวยวนย หรอดวยกฎหมาย กเพอเออตอชวตบคคลทเขาจะไดพฒนา เรยนร มการศกษาเพมขน เพอใหสามารถเขาถงชวตทดงามยงขนไป

รวมความวา วนย มความหมาย• ทงในแงบคคล วาเปนเครองฝกตวของบคคลนนเอง คอเมอ

บคคลนนน าหลกการนมาประพฤตปฏบต วนยกเปนเครองมอ

นตศาสตรแนวพทธ๕๒

ของเขาในการทจะไดเรยนรฝกฝนพฒนาชวตของตนเอง และ• ในทางสงคม วาเปนการสรางสภาพเออตอการพฒนาชวต ท

ทงตวเขาเองและคนอนมสวนรวมไดประโยชนดวยกนเปนอนวาไดความหมาย ๒ อยาง ดงนน วนย ในทางพระพทธศาสนา

จงแปลวา การฝก หรอการน าไปใหวเศษ และโดยนยน ตามความหมายในพระพทธศาสนา กฎหมายจงเปนเครองฝกมนษยหรอเปนเครองมอพฒนาชวต

ถาเราไมมองวนยและกฎหมายเปนเครองฝก แลวคนจะมองกฎหมายและวนยในความหมายอยางไร อยางแรกทจะมองคอ มองเปนเครองบงคบหรอบงคบควบคม

ถาพลเมองมองกฎหมายเปนเครองบงคบเมอไร กเรยกวาฐานเสยเมอนน เพราะคนจะมความรสกขดแยง (เชนขดแยงตอความสะดวกสบายขดแยงตอความพอใจชอบใจสวนตว ตลอดจนขดขวางผลประโยชนของตว) ฝนใจ และจงมความคดโนมไปสการทจะละเมดอยเสมอ

มกฎหมายไวจดการปกครองเพอท าใหเกดสงคมด ทคนมโอกาสพฒนาชวตทดงาม

ในทางพทธศาสนานน ฐานเบองแรกคอการเรมจากจดทมองวา วนยเปนเครองฝกมนษย หรอเปนเครองพฒนาชวต เพราะการทเขามาอยรวมชมชนน กคอการทจะไดสภาพความเปนอย สงแวดลอม บรรยากาศ และโอกาสจากระเบยบและระบบการทกอยาง ทจะชวยเกอหนนการเรยนรฝกศกษาพฒนาตวเราทกคนใหเขาถงชวตทดงามยงขน เพราะฉะนน วนยจงเปนเครองฝกตน พรอมทงเปนเครองชวยใหไดสภาพแวดลอมและระบบการอยรวมกนทเออตอการฝกตวนน นเปนการมองมนษยในฐานะเปนสตวผตองศกษาดงทกลาวมาแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓

ถงตอนน ขอใหยอนกลบไปมองความหมายขอท ๓ ของวนย ทหมายถงการปกครอง ทไดกลาวไววา

“ชนท ๓ คอ ก) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนนเปนเครองมอสรางโอกาสใหคนพฒนาชวตใหดยงขน หรอการชกน าดแลใหคนใชระเบยบและระบบนนเปนเครองมอ(ทจะชวยกนท าใหสงคมเปนแหลงอ านวยโอกาสในการ)พฒนาชวตของตน หรอ

ข) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนนเปนเครองมอบงคบควบคมคนใหอยในความสงบเรยบรอย หรอการบงคบควบคมคนใหเปนอยและประพฤตปฏบตด าเนนกจการตามระเบยบและระบบทจดวางขนนน”

ตามทกลาวมาจะเหนวา การปกครองทแทถกตองตามหลก คอขอ ก)ทวาเปนการใชระเบยบและระบบทจดวางขนนน เปนเครองมอเสรมสรางโอกาสใหคนพฒนาชวตใหดยงขน ซงเปนการปกครองทเปนเครองมอของการศกษา หรอเปนการปกครองทเออหรอน าคนใหพฒนาชวตสความดงาม

แตคนจ านวนมากมกมองการปกครองตามความหมายในขอ ๓. ข) ทวา เปนการบงคบควบคมคนใหอยในความสงบเรยบรอย หรออยางนอยกควบคมคนใหปฏบตตามระเบยบระบบนนๆ ซงเปนการปกครองแบบเนนอ านาจ และเปนการปกครองทเปนจดหมายในตวของมนเอง ซงมใชเปนการปกครองทถกตอง จดเปนการปกครองแบบกจการช านาญพเศษเฉพาะทาง ไมชวยเชอมโยงไปสจดหมายทดงามสงขนไป

ถาการปกครองเปนการบงคบควบคมคนใหอยในระเบยบ กฎหมายกเปนเครองมอบงคบควบคมคน

ถาการปกครองเปนการชกน าดแลชวยเสรมสรางโอกาสใหคนฝกศกษาพฒนาตน หรอสรางสภาพเออตอการฝกศกษาพฒนาตนของคน กฎหมายกเปนเครองมอสรางสรรคสภาพเออตอการพฒนาชวตของคน รวมทงเปนเครองมอฝกศกษาพฒนาตนของแตละคน

นตศาสตรแนวพทธ๕๔

เมอเราแยกวนยออกมาเปนขอๆ จะยงเหนความหมายนชดเจน วนยเปนชอรวม ซงอาจจะเทยบไดกบค าวาประมวลกฎหมาย วนยไมใชกบขอบญญตแตละขอ บทบญญตแตละขอไมเรยกวาวนย บางครงเราอาจสบสน วนยเปนศพทเอกพจน ไมมการใชเปนพหพจน นอกจากแยกเปนระบบหรอแบบแผนใหญๆคนละอยาง เชน วนยของภกษ และวนยของภกษณ

วนย คอระบบทงหมด ซงตองประสานเปนอนหนงอนเดยวกน บนฐานแหงธรรมคอความจรงของกฎธรรมชาต ตามทไดกลาวไปแลว ระบบนแยกยอยออกไปเปนขอๆ คลายกบมาตราในกฎหมาย แตละขอเรยกวา “สกขาบท”

ค าวา “สกขาบท” นนบอกทศนะของพระพทธศาสนาในเรองนตศาสตรชดเจน

สกขาบท คอ สกขา + บท บท คอขอ และ สกขา คอศกษา สกขาบท จงแปลวา ขอศกษา หรอ ขอฝก กฎแตละขอทบญญตขนมาในวนยเปนขอศกษาทงสน

ถาพระภกษเรยนรพระพทธศาสนาอยางถกตอง จะตองมองกฎหรอพทธบญญตตางๆไมใชเปนขอบงคบ แตตองมองในความหมายวาเปนขอฝกตน หรอเปนขอศกษา คอเปนสกขาบท คลายๆกบเปนแบบฝกหด (ในภาษาปจจบน) ขอก าหนดทกอยางในวนยเปน สกขาบท คอขอฝกตนทงสน

แมแตหลกความประพฤตทใหคฤหสถปฏบต ทเรยกวา “ศล” กเปนค าทเรยกกนตามภาษาชาวบาน ไมเปนทางการ ถาสงเกตจะเหนวา เวลาทโยมขอศล จะกลาววา “ปญจะ สลาน ยาจามะ” แตเวลาทพระให พระจะสรปวา อมาน ปญจะ สกขาปทาน, สเลนะ สคะตง ยนต เปนตน ซงฟองชดวา ศล เปนค าทชาวบานเรยก แตพระเรยกวา สกขาบท โยมขอศล พระใหสกขาบท (โยมขอศล พระบอกใหตงใจถอปฏบตเอาแลวจะเกดเปนศลขนในตวเอง)

ขอใหสงเกตสกขาบทแตละขอ เชนวา ปาณาตปาตา เวระมะณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕

สกขาปะทง สะมาทยาม แปลวา ขาพเจาขอรบถอปฏบตขอฝกขอศกษาทจะเวนจากการท าลายชวต อะทนนาทานา เวระมะณสกขาปะทง สะมาทยามแปลวา ขาพเจาขอรบถอปฏบตขอฝกขอศกษาทจะงดเวนจากการถอเอาของทเขาไมไดให ดงนเปนตน ทกขอเปน สกขาบท หมายความวา พระพทธศาสนามองมนษยเปนสตวทตองศกษา เพราะฉะนน มนษยจะมชวตทดงามไดกตองฝก ตองศกษา สกขาบททง ๕ ทเรยกกนวาศล ๕ ขอน เปนขอปฏบตส าหรบฝกฝนพฒนาตนเพอใหชวตดงามยงขน ไมใชขอบงคบ

เปนอนวา วนยแยกยอยออกเปนขอๆ เรยกวา “สกขาบท” นคอขอบงชดวา เรามองวนย ตวบทกฎหมาย บทบญญตตางๆ เปนเรองของการศกษาหรอการพฒนาชวตของมนษยทงสน

เมอใดเราปฏบตตามสกขาบทไดแลว ตงอยในวนย จงจะเปนผมศล ศลคอคณสมบตของคนทปฏบตตามวนย หมายความวา ศลเกดขนทตวคนเมอเขาปฏบตตามหรอตงอยในวนย

ในภาษาไทยเวลานสบสนมาก วนยกบศลกแยกกนไมออก ศลกบสกขาบทกใชกนสบสน

วนย คอการจดตงวางระบบและระเบยบแบบแผน กบทงตวบทกฎหมาย ระเบยบ กฎเกณฑกตกา ทเปนขอก าหนดในการจดตง รวมทงการจดการใหคนประพฤตปฏบต หรอใหกจการด าเนนไปตามตวบทกฎหมายเปนตนนน

เมอคนตงอยในวนย โดยปฏบตตามสกขาบท กเปนผมศล ศลจงเปนคณสมบตของคน เปนสภาพการฝกฝนพฒนาทอยในตวคน

สรปอกครงหนงวา วนย เปนระเบยบชวตและระบบกจการของสงคมมนษย ทจดตงขนมาดวยปรชาญาณทเขาถงความจรงของกฎธรรมชาต เพอใหมนษยไดประโยชนจากธรรมคอความจรงของกฎธรรมชาตนนและจะไดมชวตทดงาม วนยจงตองตงอยบนฐานของความเขาใจในความ

นตศาสตรแนวพทธ๕๖

จรงนน และการทมนษยจะเขาถงความดงามนได มนษยจะตองเรยนร ตองฝกหดพฒนาตน วนยเปนเครองมอพฒนา ทจะน าพามนษยใหเขาถงธรรม และไดประโยชนจากธรรมนน

ถามองเชนน กจะเหนความหมายของวนยดขน

กระบวนวธในการบญญตขอกฎหมายกฎหมายโดยหลกการ กบกฎหมายโดยบญญต

เมอพระพทธเจาจะทรงบญญตสกขาบทแตละขอ ทมารวมกนเปนวนยน พระองคตรสแสดงวตถประสงคทกครงวา ททรงบญญตสกขาบท คอ ขอฝก หรอกฎแตละขอน เพออะไร ซงไดแกวตถประสงค ๑๐ ประการ (วนย.๑/๒๗; อง.ทสก.๒๔/๓๑) จดไดเปน ๕ หมวด คอ

๑. เพอประโยชนแกสงฆหรอสวนรวม๒. เพอประโยชนแกตวบคคล๓. เพอประโยชนแกชวตของมนษย๔. เพอประโยชนแกประชาชนทวไปในสงคมใหญทแวดลอม๕. เพอประโยชนแกตวพระศาสนาทง ๕ หมวดนแยกยอยเปนหมวดละ ๒ ขอ ดงน๑. เพอประโยชนแกสงฆหรอสวนรวม๑.๑ “สงฆสฏตายะ” เพอความยอมรบวาดแหงสงฆ คอ เพอ

ความดงามของสถาบนสงฆทงหมดโดยสวนรวม ทจะมความเรยบรอย อยกนดวยด ดวยการตงวนยขนมาบนฐานแหงการยอมรบรวมกน ทวา “ยอมรบวาดแหงสงฆ” หมายความวา พระพทธเจาไมใชวธบงคบขนใจ แตทรงบญญตสกขาบทเพอผลดรวมกน และโดยความยอมรบรวมกน

๑.๒ “สงฆผาสตายะ” เพอความผาสกแหงสงฆ ไมใชเฉพาะแตอยเรยบรอยด ตองอยสบายดวย และเปนความสบายของสวนรวม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

๒. เพอประโยชนแกตวบคคล๒.๑ เพอก าราบคนหนาดาน (ทมมงก = ผเกอยาก)๒.๒ เพอความอยผาสกของภกษผมศลเปนทรก

พดสนๆวา เพอสงเสรมคนทประพฤตด และก าราบคนทประพฤตชว หรอเพอปดชองคนราย-ใหโอกาสคนด

๓. เพอประโยชนแกชวตของมนษยเอง คอค านงถงผลดและผลรายทจะเกดกบชวตของมนษย เชน เรองความด ความชว เปนตน โดยมงทจะสรางสภาพเออตอชวตทดงาม

๓.๑ เพอปดกนผลเสยหายทจะเกดในปจจบน๓.๒ เพอปองกนผลเสยหายทจะเกดในอนาคต

๔. เพอประโยชนแกประชาชนทวไป คอ เพอผลดแกจตใจของประชาชน ท าใหคนมจตใจผองใสดวยอาศยความดงามของพระสงฆเปนสอ

๔.๑ เพอความเลอมใสของประชาชนทยงไมมความเลอมใส๔.๒ เพอความเลอมใสยงๆขนไปของประชาชนทมความเลอมใสอยแลว

สองขอนมงเพอประโยชนแกประชาชนเอง เพราะวาความสมพนธระหวางพระศาสนากบประชาชนมจดเรมตนอยทท าใหเขามจตใจทสงบ แชมชน สบาย ผองใส เกดศรทธา มปตและความสข เปนกศลพนฐานทจะน าไปสคณความดทสงยงขนไป

๕. เพอประโยชนแกตวพระศาสนา๕.๑ เพอใหสทธรรม คอธรรมทแท หรอหลกการทแทของพระ

ศาสนา ด ารงอยไดมนคงยงยน๕.๒ เพออนเคราะหวนย คอ เพอชวยค าจนใหระเบยบแบบแผน

และระบบการตางๆ เกดมผลในการปฏบตตามหลกการอยางหนกแนนมนคง เปนไปตามวตถประสงคอยางยงยน (เพอใหวนยเกดผลสมวตถประสงค)

นตศาสตรแนวพทธ๕๘

แตละครงทพระพทธเจาบญญตสกขาบท พระองคจะทรงแถลงวตถประสงคเหลานทกครง เพราะฉะนน จะขอเลาวธบญญตสกขาบทในพระวนยของพระพทธเจา (วนยคอรวมสกขาบททงหมด)

กลาวตามววฒนาการในสงฆะ เมอสงฆคอชมชนของพระภกษยงเลกอย (เมอพระพทธเจาตงสงฆใหมๆ) บคคลทเขามาในตอนแรกรชดในวตถประสงคของชวตและการอยรวมกนในสงคมนวา เราเขามาเพอจะพฒนาชวต ดวยการเรยนร และฝกตนในไตรสกขา เพอเขาถงชวตทดงามทประเสรฐ ตามหลกการของพระพทธศาสนาทถอวา มนษยจะประเสรฐดวยการฝก ถาไมฝกหาประเสรฐไม ผทฝกแลวหรอศกษาแลวเปนผประเสรฐสด แมยงกวาเทพเจา

หลกการของพระพทธศาสนามอยางไร ผเขามารตระหนกชดเจนอยแลว ดงนน สงฆะในระยะแรกจงด ารงอยโดยไมมกฎหรอขอบงคบ วนยมอยโดยหลกการอยางเปนไปเอง วนยมอยแลวทงๆทไมมสกขาบท มแตเพยงหลกการ และขอนดหมาย หรอขอหมายรรวมกนตามหลกการนน

ใหตงขอสงเกตวา วนย ไมจ าเปนตองมสกขาบท คอมระบบแบบแผนโดยไมตองมขอบญญต หรอมการปฏบตตามหลกการโดยไมตองมขอก าหนด

ตอนแรกมวนยโดยไมตองมสกขาบท พระกอยกนไดดวยด โดยถอหลกการ ปฏบตไปตามหลกการ มหลกการเปนเครองรกษาควบคม ดงปรากฏวา ในวนอโบสถ เมอภกษทงหลายประชมกน พระพทธเจากทรงแถลงหลกการของพระพทธศาสนา เปนการทบทวนวาพระพทธศาสนามอดมการณอยางน มหลกการอยางน (พดสนๆ วา มแตโอวาทปาตโมกขคอหลกการแมบท ไมมอาณาปาตโมกข คอกฎหมายแมบท) ทรงปฏบตเชนนตลอดมาเปนเวลาประมาณ ๒๐ ป จนกระทงเมอมการบญญตสกขาบทแลว จงทรงบญญตใหภกษทงหลายประชมกนทบทวนตรวจสอบ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙

ความประพฤตดวยสกขาบทเหลานน (พดสนๆ วา ตอจากนนจงมอาณาปาตโมกข) (อง.อฏก.๒๓/๑๑๐/๒๐๗; วนย.อ.๑/๒๑๒, ๒๑๔, ๒๔๘; อ.อ.๓๑๙)

ขอยกตวอยางหลกการใหญๆ เชนทเราน ามาสวดกนวา “ไมท าชว ท าความด ท าจตใจใหผองใส” หรอ “นพพานเปนบรมธรรม” หรอ “บรรพชตในพระพทธศาสนา มลกษณะส าคญคอเปนผไมท ารายใคร ไมเบยดเบยนใคร” หลกการเหลานพระพทธเจาทรงแถลงทบทวนกบทประชมของพระสงฆ โดยไมมขอบญญตยอยละเอยดลงไปเปนกฎขอบงคบทจะลงโทษแกผท าผด พระสงฆในระยะแรกอยกนดวยหลกการ

ความเปนมาของการทจะบญญตสกขาบทมเรองราวทนาสนใจวา (วนย.๑/๗-๘) ครงหนงพระสารบตรซงเปนอครสาวกของพระพทธเจา ไดทลถามพระพทธเจาเกยวกบศาสนาของพระพทธเจาในอดตทพดถงในขณะนน ซงมพระพทธเจาทออกพระนาม ๕ พระองค

พระสารบตรทลถามวา ศาสนาของพระพทธเจาพระองคไหนทมนคงยงยน ของพระองคไหนไมมนคงยงยน พระพทธเจาตรสตอบวา ศาสนาของพระวปสส พระสข และพระเวสสภ ตงอยไมนาน ไมมนคงยงยน แตศาสนาของพระกกสนธะ และพระโกนาคมนะ ตงอยมนคงยงยนยาวนาน

พระสารบตรทลถามตอไปวา เพราะเหตใดศาสนาของ ๓ พระองคแรกจงไมมนคงยงยน และเพราะเหตใดของ ๒ พระองคหลงจงมนคงยงยน พระพทธเจาตรสเฉลยวา เพราะวา พระพทธเจา ๓ พระองคทออกพระนามมาขางตนนน ไมคอยจะไดทรงสงสอน และมค าสอนทเปนหลกการตางๆนอย อกทงไมไดทรงบญญตสกขาบทไว และไมไดมการประชมทบทวนประมวลบทบญญตทเรยกวา “ปาตโมกข” ตางจากศาสนาของพระพทธเจา ๒ พระองคหลง ซงมค าสงสอนมาก มการบญญตสกขาบทคอตราขอกฎหมายไวเปนแบบแผน เรยบรอย

พระพทธเจาทรงเปรยบเทยบวา พระภกษทงหลายมาจากชาต

นตศาสตรแนวพทธ๖๐

ตระกลตางๆกน ภมหลงตางๆกน เหมอนกบดอกไมนานาพนธทเขาน ามาวางบนพนกระดาน ถาไมไดรอยไวดวยเสนดาย ลมมากพดกระจยกระจาย แตถาเอาดายรอยไวกจะคมกนอย แมลมพดมากจะไมกระจยกระจาย

ส าหรบพระพทธเจาพระองคน เวลานนมหลกค าสอนมากแลว แตยงไมไดบญญตสกขาบท พดงายๆวากฎหมายยงไมม พระสารบตรจงทลอาราธนาวา ถาเชนนน เพอจะใหพระศาสนาของพระองคในบดน มนคงยงยนตอไป ขอใหพระองคทรงบญญตสกขาบท พระพทธเจาตรสตอบวา “ยงไมถงเวลา”

พระพทธเจาทรงทราบดวาเมอใดจะถงเวลา คอเมอมเหตเกดขน มขอเสยหายเกดขน จงจะทรงบญญตสกขาบท และขอเสยหายตางๆ นนจะเกดขนเมอ สงฆะน

๑. ตงมาไดเปนเวลายาวนานพอสมควร๒. ขยายตวใหญโตขน๓. มผลประโยชนเกดมากขนเมอนนแหละจะเกดปญหามขอเสยหายขนมา และจะทรงบญญต

สกขาบท นเปนแนวทศนะอยางหนงของพระพทธศาสนาทเกยวกบนตศาสตร

ผลประโยชนเปนเรองใหญทพระพทธเจาทรงเนนความส าคญ นคอเรองของมนษย แมแตในพระสตรทตรสถงการปกครองของมนษย กตรสวา แตเดม มนษยยงไมมการปกครอง ตอมามผคนจ านวนมากขน และมผลประโยชนเกดขน ซงในยคแรกเปนเรองของพชผลในทดน จงมการจดแบงสรรปนเขตทดน และตอมากเกดมการขดแยงแยงชงผลประโยชนในทดนนน จงมการตงผปกครองขนมา

ดวยเหตน ในพระพทธศาสนาจงเลาประวตการเกดขนของผปกครองโดยถอเปนเรองของววฒนาการในสงคมมนษย (ท.ปา.๑๑/๖๑-๖๓/๙๙–๑๐๑) ตาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

จากในศาสนาพราหมณทถอวา พระพรหมเทพเจาจดตงก าหนดผปกครองมาให และเมอมการปกครอง กตองมกฎเกณฑขอบงคบ อยางนอยกคอขอตกลงกน จงมสงทเรยกวา กฎหมาย (กฎหมายนศาสนาพราหมณกวาเปนบญญตของพระพรหมเชนกน)

ขอก าหนดของกฎหมาย หรอสกขาบทในวนย ทานบญญตไวกเพอใหไดผลตามหลกการ ดงวตถประสงคทง ๑๐ ประการ ทกลาวแลวขางตน ซงพดไดวา ขอสดทาย คอ ขอ ๑๐ เปนขอทคมและคลมทงหมด

วตถประสงคขอท ๑๐ ตามค าบาลวา “วนยานคคหาย” แปลวา เพออดหนนหรอค าจนวนย หมายความวา บญญตสกขาบท คอตรากฎหมายขน กเพอค าจนระบบทจดตงไว หรอพดอกความหมายหนงวา เพอเกอหนนการปกครอง

เมอผลเปนไปตามวตถประสงคทง ๑๐ ประการนน กจะเกดสภาพเออโอกาสและเกอหนนใหสมาชกทกคนของสงคม/สงฆะ สามารถพฒนาชวตสความดงามและประโยชนสขทสงยงขนไป ดงกลาวขางตน

หนกลบมาพดเรองการบญญตสกขาบทวา ตอมามเหตไมดไมงามเกดขนซงพระสงฆและประชาชนตเตยน พระพทธเจาจงทรงเรมบญญตสกขาบท ในการบญญตสกขาบทแตละขอ หรอแตละมาตราน พระพทธเจาทรงปฏบตตามล าดบท านองน คอ

๑. มพระภกษท าเรองเสยหายเกดขน๒. ประชาชนหรอพระสงฆกลาวตเตยนวาเปนสงเสยหาย ไมดไม

งามแลว เรองมาถงพระพทธเจาพระสงฆเองถอเปนหนาท พอไดยนประชาชนโจษขานวาพระองค

นนองคนประพฤตไมเหมาะ กจะมพระน าความมากราบทลพระพทธเจา พระพทธเจากทรงเรยกประชมสงฆ ใหพระภกษทงหลายมาประชมกน และเรยกตวบคคลทท าความผดเสยหายนนมาซกถามในทประชม เมอ

นตศาสตรแนวพทธ๖๒

ยอมรบวาเปนความจรงแลว พระพทธเจาจะทรงชแจงโทษความเสยหายวาการกระท านนไมดไมถกตองอยางไร ขดกบหลกการของพระพทธศาสนาอยางไร เมอชแจงเสรจแลวจงตรสวาจะทรงบญญตสกขาบท โดยทรงแถลงวตถประสงค ๑๐ ประการในการบญญตสกขาบท แลวจงทรงบญญตสกขาบท วา

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายพงยกสกขาบทขนแสดง (เปนหลกอางอง) ดงนวา . . .”โดยนยนจงเกดเปนขอบญญตทเรยกวาสกขาบท ขนมาทละขอ

สกขาบทแตละขอนนมบญญตตนเดมกอน หากตอมาปรากฏวายงไมเหมาะเชนควรมขอยกเวน และจะทรงปรบปรงหรอแกไขเพมเตม กทรงเรยกประชมสงฆอก แลวตรสชแจงเหตทเกดขน และปรบแกสกขาบทนนใหม

การบญญตครงแรก เรยกวา มลบญญต หรอบญญตเดม สวนขอแกไขเพมเตม เรยกวา อนบญญต สกขาบทบางสกขาบทจงมทงมลบญญตและอนบญญต และอนบญญตนนอาจจะมหลายครงดวย

ขอยกตวอยางเชน ครงหนงพระภกษเดนทางไปกบภกษณ ประชาชนตเตยนวา พระเดนทางไปกบภกษณ สงสยวาจะเปนสามภรรยากน ชาวบานโจษขานกนไป ตเตยนใหเสยหาย พระพทธเจาทรงเรยกประชมสงฆและด าเนนขนตอนตามแบบแผน แลวทรงบญญตสกขาบทวา ไมใหพระภกษเดนทางไกลไปไหนกบภกษณ นเปน มลบญญต

ตอมาปรากฏวา เมอมการเดนทาง ภกษไมยอมเดนทางรวมกบภกษณ และเมอแยกกนเดนทาง ภกษณถกประทษราย เกดปญหาเปนเรองมาถงพระพทธเจา กทรงประชมสงฆ และทรงบญญตสกขาบทแกไขเพมเตมจากมลบญญตวา ไมใหเดนทางรวมกน เวนแตสมย คอ เมอมเหตอนสมควร ไดแก หนง เดนทางไปกบกองคาราวาน สอง มภยอนตราย (วนย.๒/๔๕๒/๒๙๐) ขอทบญญตแกไขเพมเตมใหมนเรยกวา อนบญญต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

กฎหมายทแทประสานประโยชนของบคคลกบสงคมและประสานสมมตของมนษย เขากบความจรงแทของธรรมชาต

ขอย าวา วนยทเราเรยกวากฎหมายนน ไมถอความเปนระเบยบเรยบรอยหรอความสงบเรยบรอยเปนจดหมาย แตเปนการสรางสภาพเออคอ เพอใหมความสงบเรยบรอย ทจะชวยเกอหนนใหบคคลแตละคนมโอกาสพฒนาชวตสจดหมายทดงามยงๆขนไป คอ เปนการสรางสภาพเออตอการศกษานนเอง

เพราะฉะนน เราจงพดวา การทมกฎหมายหรอมวนยน กเพอเปนเครองสรางสภาพเออตอการทคนจะพฒนาตน คอพฒนาความสามารถทจะมชวตทด เพราะเราถอวา มนษยเปนสตวทตองเรยนตองศกษา ไมใชวามนษยจะมชวตทดไดเลยทนท และยงกวานน ยงมคณคาดงามสงสงขนไปทชวตมนษยควรจะไดจะถงยงขนไปๆ อก

เปนอนวา การตงกฎเกณฑ หรอกตกาสงคมน๑. เพอสรางสภาพทมนษยจะอยกนดวยความสงบเรยบรอยเปนอนด๒. เพอใหสภาพทสงบเรยบรอยนน เปนเครองเกอหนนตอการทมนษย

เหลานนทกๆ คนจะเขาถงชวตทดงามยงๆขนไป คอเปนการสรางสภาพเออตอการทบคคลจะไดพฒนาความสามารถทจะมชวตทด

กฎหมายไมไดมขนเพยงเพอสรางสภาพเออตอการมชวตทดเทานน แตสรางสภาพเออตอการทเขาจะพฒนาความสามารถทจะมชวตทดยงขนไปดวย

มองในแงของพระพทธศาสนา ขอหลงนส าคญกวา คอการจดสรรสภาพทเออตอการทบคคลจะไดพฒนาความสามารถทจะมชวตทดเพราะเราถอตามความจรงของธรรมชาตวามนษยเปนสตวทตองเรยนร ตองฝก ตองศกษา จงจะสามารถมชวตทดงามตอไป

ถามองงายๆ เราอาจจะคดวา ขอใหกฎหมายสอดคลองกบหลกศล

นตศาสตรแนวพทธ๖๔

ธรรมกแลวกน เมอคนมศลธรรมไดกดแลว คอเรายอมรบวาศลธรรมเปนหลกทดอยแลว เราจงคดวาจะท าอยางไรใหศลธรรมมผลปฏบตในสงคม เพราะวาหลกเกณฑของศลธรรมนนไมมเครองบงคบ อาจจะไมไดผล จงตองเอากฎหมายมาชวย

ยกตวอยางเชน เราถอวาศล ๕ ดแลว ถาคนประพฤตตามศล ๕ หมด สงคมกเรยบรอย แตท าอยางไรจะใหคนประพฤตตามศล ๕ นน กตองตรากฎหมาย รฐกเอาใจใสวางกฎเกณฑกตกาขอบญญตขนมา เพอจะใหศลธรรมไดผล กฎหมายจงสอดคลองกบระบบศลธรรม

แตทจรง ลกลงไปไมใชเพยงแคนน ศล ๕ กเปนขอฝกคน คอแตละขอเปนเพยงสกขาบทเทานน เราจะเอากฎหมายมาบงคบใหคนมศล ๕ ยงไมถก แตท าอยางไรจะเอากฎหมายมาชวยใหคนพฒนาตนใหมศล ๕ หรอสรางสภาพเออตอการทคนจะ(พฒนาตนให)มศล ๕ เพอจะไดสามารถเขาถงชวตทดงามยงขนไป เพราะฉะนน เราจะตองมงในแงวา จะท าอยางไรใหคนมโอกาสพฒนาความสามารถทจะมชวตทดตางหาก เราตองการอนน

เมอมองในแงนจงถอวา การสรางสภาพแวดลอมทเออตอการศกษาเพอใหคนพฒนาความสามารถทจะมชวตทด เปนเรองทส าคญอยางยง การจดระบบกจการอะไรตางๆ ของสงคมจะมจดหมายรวมอยทน

ในเรองน สงคมจะตองเอาอยางใดอยางหนงในการทจะตองมจดหมายทดงามชดเจน ถาไมมการสรางความรความเขาใจและก าหนดจดหมายทชดเจนไว กจะมจดหมายทไมรตว ซงเปนการเสยงตออนตราย เพราะอาจจะเปนจดหมายทไมเคยนกถงและไมเคยยกขนมาตรวจสอบ และกลายเปนจดหมายทผดพลาดกได

ทกคนมความเขาใจเกยวกบธรรมชาตของมนษยอยในใจของตนอยางใดอยางหนง แมไมไดพดออกมาและไมชดแกตนเอง แตเวลาตดสนใจทกครง จะตองมความเขาใจนแฝงก ากบอยเบองหลง ถาความเขาใจและ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕

ความมงหมายนไมไดรบการพฒนาและไมเคยจบยกขนมาตรวจสอบ กอาจกอความผดพลาดได และกจะกลายเปนการสรางผลรายแกสงคมโดยไมรตว

เปนอนวา เมอเราจะสรางสภาพเอออยางทวาน เรากจงจดตงชมชนขนมา ชมชนทมสภาพเออตอการศกษาของคนคออยางไร ถาใชศพทพระกคอ “ชมชนแหงกลยาณมตร”

หมายความวา บคคลทมาอยดวยกน เรมตงแตองคพระศาสดาหรอผน า เปนกลยาณมตรคอผทจะชวยเกอหนนผอนในการทจะพฒนาชวตไดด ใหเปนชวตทเจรญงอกงามมความสขยงขน พระภกษทงหลายทมาอยดวยกน กคอมาชวยกน มาเออตอกน มาอดหนนกน ใหแตละบคคลพฒนาตนใหเขาถงชวตทดงามยงขน เพราะฉะนนเราจงสรางชมชนแหงกลยาณมตรขน

ดวยการก าหนดวางหรอบญญตสกขาบทเหลาน สกขาบททงหลายจงเปนทงขอฝกคน และเปนเครองมอสรางชมชนแหงกลยาณมตร ใหบคคลทเขามาอยรวมกนเปนปจจยเออตอกน ในการเขาถงชวตทดงาม กคอ เพอการศกษานนเอง

เพราะฉะนน สงฆะ คอชมชนน จงมประโยชนทจะใหชวตของแตละบคคลไดรบประโยชนจากสงฆะ เมอแตละคนไดประโยชนจากสงฆะ แตละคนนนกตองเปนสวนประกอบหรอสวนรวม ทจะตองชวยเออเฟอเกอตอสงฆะดวยเชนกน เปนการเออตอกนระหวางสงคมกบบคคล ไมใชขางเดยว คอ ไมใชบคคลเพอสงคม หรอสงคมเพอบคคล

เราสรางสงคม/สงฆะขนมา เพอใหมสภาพเออตอการทบคคลนนจะพฒนาตวไดดวยดสการเขาถงชวตทดงาม และสงฆะนนจะด ารงอยดวยด กดวยการทบคคลแตละคนนนเปนสวนรวมทด เพราะฉะนน จงมหลกการและบทบญญตวา แตละบคคลจะตองมความสมพนธกบสงคม/สงฆะทเปนสวนรวมนนอยางไร และกจะมหลกการขนมาอยางหนงในแงทเกยวกบวนยวา พระภกษจะตองถอสงฆะเปนใหญ คอถอสวนรวมเปนใหญ

นตศาสตรแนวพทธ๖๖

มพระด ารสของพระพทธเจาเองวา“เราเคารพธรรม (คอถอหลกการแหงความจรงความถก

ตองดงาม ตวกฎธรรมชาต) แตเมอสงฆเตบใหญขน เรากเคารพสงฆดวย” (อง.จตกก.๒๑/๒๑๒๕)เพราะฉะนน เมอสงฆะคอชมชนสงฆขยายใหญขน พระพทธเจา

จงทรงมอบอ านาจใหสงฆ ตอนแรกพระพทธเจาทรงตงสงฆะขน พระองคทรงบวชใหแกผขอเขามาในสงฆะ ดวยพระองคเอง ใครตองการจะเขามาในสงฆะ พระองคกทรงรบเอง ทรงพจารณาคณสมบตเอง แตเมอสงฆะใหญขน พระพทธเจาทรงมอบอ านาจใหสงฆะบวช จงตองตงกฎเกณฑและระเบยบการด าเนนการในการบวชขนมา เชนวา

๑. ตองมทประชม องคประชมตองมภกษ ๑๐ รปขนไป คอก าหนดองคประชม

๒. ตวผทขอบวช ตองมคณสมบตดงนๆ๓. มวธด าเนนการบวช เชน เมอเรมการประชม จะตองมภกษรป

หนงทมสตปญญาความสามารถ ท าหนาทเปนผด าเนนการประชม เปนผซกถามคณสมบตของผขอเขามาเปนสมาชกใหม ทงซอมขางนอกทประชม แลวซกถามเอาจรงในทประชม ใหทประชมพจารณาตรวจสอบวาผนมคณสมบตทจะบวชไดหรอไม จะยอมรบเขาสสงฆไดหรอไม

พรอมนนกใหมอปชฌายเปนตวประกนทจะใหความมนใจแกสงฆวา ผทเขามาบวชนนจะไดรบการศกษาอยางแนนอน ไมเควงควางเลอนลอย

นคอการบวช ซงเปนเรองของสงฆกรรม แตมาปจจบนนมกเหลอเพยงเปนพธ จนกระทงผทเขาไปรวมกจกรรมนนไมรวาท าอะไรกน แตทจรงคอการรบสมาชกใหม ซงตองมการตรวจสอบคณสมบต

เนองจากพระพทธเจาเองทรงใหถอสงฆะเปนใหญ พระองคกเคารพสงฆ จงทรงมอบอ านาจใหสงฆด าเนนการ เรมแตก าหนดใหมองคประชมวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

การทจะท ากจการระดบนตองใชองคประชมเทาน เชน ถาสวดปาตโมกข ตองใช ๔ รปขนไป ถารบกฐนตอง ๕ รปขนไป ถาจะบวชภกษตอง ๑๐ รปขนไป ตอมากมอนบญญตวาในถนไกลชายแดน ทเรยกวาปจจนตประเทศ หาพระยาก และพระทจะไปกเปนผทไดผานการฝกอบรมมาดพอสมควรแลว จงยอมลดหยอนใหวา ใหองคประชมมพระเพยง ๕ รปได เปนตน

ทวามาน เปนเรองชวตของสงฆ แตขอส าคญกคอ ใหภกษถอสงฆเปนใหญ พระพทธเจากทรงเคารพสงฆ เพราะฉะนนพระภกษจะตองถอประโยชนสวนรวมเปนใหญ

พระภกษ แมแตเปนพระอรหนต เมอมกจการของสวนรวมเกดขน ถาไมมาเขาทประชม กอาจถกลงโทษ มพระอรหนตถกทประชมลงโทษในประวตของพระพทธศาสนาหลายองค อยาไดนกวาพระอรหนตพนโทษ ในแงของธรรมทานพนโทษคอไมมกเลส แตในแงของวนยไมพน

วนยตงอยบนฐานของธรรม และเพอธรรม แตแยกออกเปนคนละเรองกน ธรรมเปนเรองของความจรงแทในธรรมชาต สวนวนยเปนเรองของสมมตเพอหนนธรรม แตสมมตไมจ าเปนตองรอธรรม

คนท ากรรมชว ฝายธรรมวามกฎธรรมชาตเปนกฎแหงกรรม เขาจะไดรบผลตามกรรมของเขา แตวนยไมรอ วนยจงตงกรรมสมมตขนมา และน าผกระท าความผดเขามาในกลางทประชมและลงโทษ วนยไมรอธรรม จงไมรอกรรมตามธรรมชาต วนยจงจดการทนท

ในเรองนยงมชาวพทธทเขาใจไมคอยถกตองวา ใครท ากรรมชว เราไมตองท าอะไร เดยวเขากตองรบผลกรรมของเขาเอง การมองอยางนแสดงวาพลาดแลว

ในพระพทธศาสนามหลกการ ๒ อยาง คอ ธรรม กบ วนย ในเรองของสงคม ถาผด วนยจดการทนท หมายความวา วนยมวธด าเนนการเพอใหธรรมส าเรจเปนผลในสงคม มฉะนน ในทสด ถาเราไมเอาใจใส การ

นตศาสตรแนวพทธ๖๘

ปฏบตตามธรรมกจะคลาดเคลอนไป และสงคมกจะคลาดจากธรรมอยางไรกตาม จะตองท าความเขาใจลกลงไปอกขนหนง กลาวคอ

แทจรงนน ทพดวา “วนยไมรอธรรม” เชน เมอมภกษท าความผด วนยและสงฆจะไมรอใหกรรมแทตามกฎธรรมชาตแสดงผล แตสงฆจะน าเอากรรมสมมตตามวนยมาใชจดการกบภกษนนทนท การทพดอยางนนบวาเปนส านวนพดในระดบหนง

จะตองไมเขาใจผดไปวามนษยแยกตวเองพนเหนอกฎธรรมชาตได เพราะวาการจดตงตางๆ โดยสมมต และปฏบตการตางๆ ในทางวนยทกอยางนน แททจรงกคอความสามารถพเศษของมนษย ทน าเอาปจจยในฝายของตนเองเขาไปเปนสวนรวมในกระบวนการแหงเหตปจจยของธรรมชาต เพอใหบงเกดผลดแกมนษยในทางทดงามพงปรารถนา

พดอกอยางหนงวา วนย หรอระบบสมมตทงหมด กคอการทมนษยน าเอาปญญาและเจตจ านง ซงเปนคณสมบตธรรมชาตอนวเศษทตนมอย มาเพมเขาไปเปนปจจยพเศษในกระบวนการแหงเหตปจจยของธรรมชาต เพอใหกระบวนการของเหตปจจยนน ด าเนนไปในทางทจะกอใหเกดผลดแกชวตและสงคมของตน โดยสอดคลองกบปญญาและเจตจ านงของมนษยนนเอง

ปญญา และ เจตนาหรอเจตจ านงทประกอบดวยคณสมบตตางๆ นนกเปนธรรมชาตนนเอง แตเปนธรรมชาตดานนามธรรม และเปนธรรมชาตสวนพเศษ ซงเกดขนดวยการฝกศกษาพฒนาทเปนศกยภาพของมนษย

พดสนๆ วา วนย คอการน าเอาปญญาและเจตนาทเปนธรรมชาตพเศษของมนษย เขาไปรวมเปนปจจยทจะผนแปรกระบวนการแหงเหตปจจยของธรรมชาต ใหเปนไปในทางทจะเกดผลดแกตนในเชงสงคม

ความพเศษและความประเสรฐของมนษย ทท าใหเกดวฒนธรรมและอารยธรรมขนมา อยทน ถามนษยไมรจกใชคณสมบตเหลานใหเปนปจจย ความเปนมนษยจะมประโยชนอะไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

การทกจกรรมตางๆ ทเกดจากปญญาและเจตจ านง/เจตนาของมนษย จะเปนปจจยทมคณภาพและประสทธภาพ ซงจะชกน าใหกระบวนการแหงเหตปจจยทงหลายด าเนนไปในทางทจะกอใหเกดผลดแกมนษยตามความตองการของปญญาและเจตจ านงไดจรงนน ยอมเปนขอเรยกรองหรอบงคบอยในตววา มนษยจะตองพฒนาปญญาและเจตจ านงในจตใจของตนอยตลอดเวลา เพอพฒนาปจจยตางๆ ใหน าไปสผลทตองการไดจรง

ขอยอนกลบไปย าวา บคคลตองเกอหนนตอสงฆะ โดยเคารพสงฆคอถอสงฆเปนใหญ การทอยรวมกนในสงคมจะตองสงเสรมความเขมแขงมนคงของสงคมหรอสงฆะนน แลวสงฆะจะไดมารองรบหนนบคคลนนใหเจรญเตบโตขนไปได ถาสงฆะไมเจรญมนคง กจะไมเออใหบคคลเจรญเตบโตเพราะฉะนน จงใหถอหลกการเรองถอสงฆเปนใหญและหลกการเรองความสามคคเปนส าคญ ตามหลกทเรยกวา “สงฆสามคค” แปลวา ความพรอมเพรยงของสงฆ ถาสงฆไมมความสามคคแลว สภาพชวตและระบบความเปนอยกจะไมเออตอการพฒนาของบคคล เพราะฉะนนจงตองมความสามคค

ขอย าเรองความสามคคอกหนอยวา สามคคมความส าคญอยางยงส าหรบชวตหม หรอการอยรวมกนเปนสงคม (เชน ข.อต.๒๕/๑๙๗/๒๓๘) โดยเฉพาะในระบอบประชาธปไตย สามคคกคอความพรอมเพรยงกน ความรวมแรงรวมใจกน และความเปนอนหนงอนเดยวกน ทเรยกวา เอกภาพ(แตไทยเรานยมใชวา เอกภาพ)

โดยทวไป เราจะมองเหนคณคาและความส าคญของความสามคคในแงของความมพลง คอเปนการรวมก าลงกน ตรงขามกบความแตกแยกขดแยงทท าใหสญสนก าลง เมอสามคคกน คน ๒ คน มารวมกบคนอก ๒ คน กเทากบ ๒+๒ เปน ๔ แตถาขดแยงแตกแยกกน คน ๒ คน มาพบกบคนอก ๒ คน กเทากบ ๒-๒ เปน ๐

คณคาแทของสามคคทส าคญมาก ซงเปนพนฐานของวนยและประชาธปไตย

นตศาสตรแนวพทธ๗๐

กอยางทกลาวขางตน คอ ท าใหสงคมเกดมคณประโยชนตามความหมายของมน โดยเปนสภาพเอออ านวยโอกาสแกทกคนทจะด ารงชวตของตนอยดวยด สามารถพฒนาชวตของตนใหเขาถงประโยชนสขยงขนไป

แตลกลงไปอก คณคาและความหมายของสามคคทมกไมไดนกถงกน กคอ สามคคเปนฐานรองรบสมมตไว ถาไมมสามคค สมมตกอยไมได อารยธรรมกสนคลอน เพราะสงคมมนษยด าเนนไปไดดวยสมมต และสามคคกรองรบสมมตไว โดยท าใหคนยอมรบตามสมมตนน

ถาคนไมสามคคกน กจะเกดการไมยอมรบตามสมมต เชน ไมยอมรบกรรมสทธของผอนหรอของคกรณทขดแยงกน ไมยอมรบสทธตางๆ ของคนพวกอนฝายอน ไมยอมรบกฎเกณฑกตกา ตลอดจนกฎหมาย จงท าใหเกดความสบสนวนวายระส าระสาย จนถงอาจจะท าใหสงคมด ารงอยไมได

ในทางกลบกน ถาสมมตไมตงอยบนฐานแหงธรรม หรอไมเปนไปตามธรรม กจะท าใหคนทะเลาะววาทกน ไมสามารถรวมจตรวมใจกน และยอมรบสมมตนนไมได แลวความขดแยงแตกสามคคกจะเกดขน ถาเปนไปอยางรนแรงหรอแพรหลาย กจะน าไปสความเสอมสลายของสงคม

จงเปนเรองส าคญยง ทจะใหสมมตทเปนหลกของสงคมตงอยบนฐานแหงธรรม และเปนไปโดยชอบธรรม เพอใหเกดความสามคค แมหากวาสมมตนนขดตอผลประโยชนของบคคลบางคน แตถาสมมตนนชอบธรรม มธรรมเปนฐานรองรบ เขากไมอาจปฏเสธสมมตนนได พรอมกนนน กตองมการพฒนาคนอยเสมอเพอใหรวมสามคคในการทจะยอมรบและปฏบตตามสมมตทชอบธรรมนนๆ

ถาคนไมยอมรบความจรงในธรรมดาของธรรมชาต เขากจะไดรบผลรายตามเหตปจจยในกฎธรรมชาต แตถาเขาไมยอมรบสมมต เขากจะแตกสามคคกนในสงคมมนษยเอง และผลรายกเกดแกเขาเนองจากความแตกสลายของสงคมของเขานน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๑

พระพทธเจาตรสย าเรองสามคค ในทางสงคมนน นอกจากบญญตสกขาบทแลว กมหลกการในดานธรรมทจะอดหนนวนยดวย พรอมทงในทางวนยกทรงบญญตสกขาบทขนมาเพอสรางความสามคค

ดงนน ถาพระเกดทะเลาะกนขนจงตองมวธระงบอธกรณ คอ ด าเนนคด เพอตดสนความผด และลงโทษกน ใหเสรจสนไป ไมใหตองรออยอยางนน และถามคดเกดขนแตไมด าเนนการ กตองเอาผดกบพระทไมด าเนนการอก จะไปอางวารอใหกรรมจดการ ไมมทาง วนยไมรอดวย วนยกมกรรมทจะน ามาใชจดการไดทนท (ดเรองสงฆกรรมตางๆ ซงรวมถงนคคห-กรรมจ านวนมาก ในพระวนยปฎก)

เปนอนวา กรรม ม ๒ แบบ คอ๑. กรรมในธรรม ทเปนกฎธรรมชาต๒. กรรมในวนย ทมนษยสรางขนโดยสมมตในทางวนย ถาพระท าผด ชมชนคอสงฆ กมกรรมสมมตทพระพทธเจา

ทรงบญญตไวเปนสกขาบท ทจะน ามาใชจดการไดทนท และตองจดการโดยไมรอกรรมในกฎธรรมชาต

ทงนเพราะวา ถงตอนน เราไดน าเอากรรมสมมต ทเกดจากปญญาและเจตนาของมนษย มาเปนปจจยรวมทเพมเขาไปเปนกรรมในกฎธรรมชาตดวยแลว

- ๒ -

หลกแหงปฏบตการ

ถาคนอยในหลกการ กไมตองมกฎหมายถากฎหมายไมใชเพอหลกการ กไมควรใหเปนกฎหมาย

กฎหมายแมจะมความส าคญ แตกไมเพยงพอและไมเปนหลกประกนวาจะท าใหชวตดงามและสงคมมสนตสขได โดยเฉพาะในสงคมประชาธปไตย ทมและยอมรบความแตกตางหลากหลายของประชาชน คนจะตองมความเปนอนหนงอนเดยวกนโดยหลกการพนฐานและจตใจทเขากนได เชน ไมแบงแยกรงเกยจเดยดฉนทกนดวยเรองชนชน ผวพรรณ เชอชาต และลทธศาสนา มความเสมอภาค ไมเอารดเอาเปรยบกน เปนตน สงคมจงจะมความมนคงยงยนอยได

ฉะนน สามคคหรอเอกภาพจงเปนหลกการพนฐานทส าคญอยางยงในการด ารงรกษาสงคม และจะตองมหลกความประพฤตปฏบตตางๆ ทจะท าใหเกดความสามคคเชนนน

การทสงคมบญญตวนยคอกฎหมายตางๆ ขน กเพอมาหนนใหคนด ารงอยในหลกการตางๆ เหลานน อนจะท าใหสงคมหรอสงฆะมความเปนอนหนงอนเดยวกนแลวจะไดมความมนคงยงยนและมสนตสขตามวตถประสงค

หลกการตางๆ เพอด ารงรกษาสงคมนน เทากบเปนสาระหรอเจตนารมณของกฎหมาย ถาคนยดถอและปฏบตตามหลกการเหลานน กแทบจะพดไดวาไมจ าเปนตองมกฎหมาย นอกจากในความหมายวาเปนขอหมายรอยางทกลาวขางตน หลกการตางๆ เหลาน นอกจากน ามาเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

หลกในการบญญตขอกฎหมายแลว บางทกมอยในรปทเปนคตธรรมหรอหลกค าสอน

ธรรมทเปนหลกการทวไปซงไมไดบญญตไวเปนสกขาบทในทางวนยมหลายอยาง ทเปนเครองสนบสนนใหเกดความสามคคในชมชนแหงกลยาณมตร เชน หลกสาราณยธรรม เปนตน ซงถอไดวาเปนหลกการของประชาธปไตย ขอยกมาเปนตวอยาง หลก สาราณยธรรม ๖ ประการ (สารณยธรรม กเรยก) คอ

๑. เมตตากายกรรม จะท าอะไรกท าตอกนดวยเมตตา ท าดวยใจรกหวงด เชน เมอมเรองทตองจดท า หรอมงานสวนรวม กมาชวยเหลอรวมมอกน พรอมเพรยงกนท าเพอประโยชนสวนรวม ดวยหวงดทจะใหเกดประโยชนสขตอกน

๒. เมตตาวจกรรม จะพดอะไรกพดตอกนดวยเมตตา พดดวยใจรก หวงด มปยวาจา ชวยแกปญหา มงใหเกดความสามคคและประโยชนสขรวมกน

๓. เมตตามโนกรรม จะคดอะไรกคดตอกนดวยเมตตา คดดวยใจรกหวงด คดในทางทจะแกไขปญหา ในทางสมครสมานประสานสงเสรม หรอเออเฟอชวยเหลอสนบสนนกนเพอจดหมายทดงาม ยมแยมแจมใสตอกน

๔. สาธารณโภคตา ไดมาแบงกนกนใช หลายคนเขาใจผดวา พระพทธศาสนาไมเอาใจใสเรองวตถ แตแทจรงพระพทธศาสนาใหความส าคญกบเรองลาภหรอผลประโยชนหรอดานเศรษฐกจเปนอยางยง ถอวาตองจดสรรใหเรยบรอยชอบธรรม แตใหอยในขอบเขตทเรยกวาเปน ปจจยเพราะฉะนน เรองการแบงปนลาภและเออเฟอกน รวมถงเรองการจดสรรผลประโยชน จงเปนขอส าคญอยางหนงในหลกการอยรวมกน

๕. สลสามญญตา เสมอสมานกนโดยศล ตงอยในหลกความประพฤตเสมอกน คลายกบทพดวามความเสมอภาคกนตอหนากฎหมาย

นตศาสตรแนวพทธ๗๔

ทกคนตอหนาวนยแลวเสมอกนทงหมด แมแตเปนพระอรหนตกไมยกเวน นอกจากมกฎยกเวนใหเปนสกขาบทโดยเฉพาะ จงจะพนโทษทางวนย ในเรองของวนยจะอางธรรมไมได วนยก าหนดไวใหเสมอภาคกนและจงตองพยายามประพฤตตวใหเสมอกนโดยศล ไมใหเปนทรงเกยจแกชมชน

๖. ทฏฐสามญญตา เสมอสมานกนโดยทฐ หมายความวา ยดถอหลกการพนฐานและอดมการณของสงคมรวมกน ในสงคมใดคนไมมหลกการรวมกน กจะด ารงเอกภาพไวไมได เชน ในสงคมประชาธปไตย ถาประชาชนไมยดถอหลกการแหงประชาธปไตยรวมกน กถงอวสาน เพราะฉะนนสมาชกจงตองมอดมการณ และมหลกการทเปนทฏฐพนฐานรวมกน

ธรรม ๖ ขอนเปนหลกแหงความสามคค ในระหวางบคคลกเปนปยกรณ แปลวาสรางความรกกน ครกรณ สรางความเคารพกน สารณยะ ท าใหระลกถงกน หรอยดเหนยวใจกนไว และในแงสวนรวมกเปนไปเพอสงคหะ คอท าใหรวมคนเขาเปนหมอยได เพออววาทะ ท าใหไมววาทกน เพอสามคค คอพรอมเพรยงกน และเพอเอกภาพ ทเรยกวา เอกภาพ คอท าใหมความเปนอนหนงอนเดยวกน

นอกจากน ยงมหลกการอนอก เชน อปรหานยธรรม คอธรรมทจะท าใหไมเสอม ซงม ๗ ขอ คอ

๑. ประชมกนเนองนตย๒. เมอประชมกพรอมเพรยงกนประชม เมอเลกประชมกอยจนเลก

โดยพรอมเพรยงกน และเมอมกจสวนรวม คอสงฆกรณย เกดขน กตองพรอมใจกนท า

๓. ไมถออ าเภอใจแลวบญญตอะไรตามใจตว หรอลมเลกถอนบทบญญตอะไรตามใจชอบ

๔. เคารพนบถอยกยองบคคลทเปนหลก ทเรยกวา สงฆบดร มองเหนความส าคญของถอยค าของทาน ในทนไมไดบอกวาตองเชอ แตภกษ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๕

ใดเปนเถระ เปนรตตญ หมายความวา ไดมประสบการณยาวนาน มความรเปนหลก ตองมองเหนความส าคญของถอยค าของทาน และใหส าคญวาเปนสงอนพงฟง ไมลบหลละเลยหรอมองขามไป

๕. ใหเกยรตและคมครองสตร ไมใหมการขมเหงรงแกกลกมาร (นาสงเกตวา สงคมไทยเวลานไดทรดลงไปไกลในเรองน ถงขนทมโสเภณเดกแพรหลาย อยางทไมเคยมไมเคยเปน; ส าหรบหมสงฆ ขอนทานใชวา ไมลแกอ านาจตณหา คอไมเหนแกการบ ารงบ าเรอปรนเปรอเสพบรโภคและผลประโยชนสวนตว ซงสงคมคฤหสถกควรจะปฏบตดวย)

๖. ใหความส าคญแก เจดย หรออนสาวรย ซงเปนสงทเคารพ เปนทรวมใจของสงคม และเปนเครองเตอนใจใหเกดจตส านกตอสวนรวม (ส าหรบหมสงฆ ขอนทานใชวา มใจผกพนใฝชอบเสนาสนะปา)

๗. จดอารกขาคมครองปองกนแกพระอรหนต หมายความวา พระสงฆ หรอนกบวชทประพฤตดปฏบตชอบ ไมประมาทมวเมา เปนหลกใจของประชาชน เปนตวแทนของคณธรรม เปนหลกของศลธรรม เปนผรกษาธรรมไวใหแกสงคม ใหถอเปนหนาทของบานเมองจะตองจดการอารกขา คมครองปองกน และยนดตอนรบทาน (ขอนส าหรบหมสงฆ ทานเปลยนเปนวา ยนดตอนรบเพอนสพรหมจารทยงไมมา และตงใจตอทานทมาแลวขอใหอยเปนสข)

ส าหรบคฤหสถ คอคนทวไปทอยในสงคมใหญ ยงมหลกธรรมอกชดหนงเรยกวา สงคหวตถ แปลวา หลกการสงเคราะห คอหลกการยดเหนยวประสานหมชนใหอยในความสามคค ซงม ๔ ประการ (สงคหะ แปลวา สงเคราะห หรอสงเคราะห ทเราใชในความหมายวาชวยเหลอกน แตค าศพทเดมแปลวารวมเขาดวยกน) หมายความวา ในการทจะผนกใหสงคมมความมนคงเปนอนหนงอนเดยวกนได คนจะตองมธรรม ๔ ขอน คอ

นตศาสตรแนวพทธ๗๖

๑. ทาน การให การเผอแผแบงปน มลาภหรอผลประโยชนกกระจายเฉลยกนไป

๒. ปยวาจา การพดดวยใจรกหวงด กลาวถอยค าสภาพไพเราะ รจกใชวาจาแสดงน าใจ ทจะแกปญหาและชวยเหลอกน

๓. อตถจรยา การบ าเพญประโยชน เอาเรยวแรงก าลงความสามารถเขาชวยเหลอรวมมอกน

๔. สมานตตตา การเอาตวเขาสมาน มความเสมอภาค ท าตวใหเขากนได โดยรวมสขรวมทกขกน รวมกนเผชญและแกปญหา ไมทอดทงกน ไมดถกดหมนกน ไมเอารดเอาเปรยบกน และไมเลอกทรกผลกทชง สม าเสมอสมานกนโดยธรรม

สงคหวตถ ๔ น แปลเปนภาษางายๆ ในแงของการชวยเหลอกนเพอใหเกดการประสานสงคม คอ

๑) ชวยดวยสงของเงนทอง๒) ชวยดวยถอยค า เชน แนะน าคนใหรวธแกปญหาของเขา ให

ความร สงสอนวชาการ เพอใหสามารถแกไขบ าบดความทกขยาก๓) ชวยดวยเรยวแรงก าลงความสามารถ๔) ท าตวเสมอสมาน คอ ท าตวใหเขากนได โดยมความเสมอภาค

กน ปฏบตตอกนอยางเสมอหนาตามธรรมทวามานเปนหลกทจะรวมหมชนใหอยดวยกน และท าใหสงคมม

ความเจรญมนคง แตเปนหลกทไมไดบญญตเปนสกขาบทในวนย จงไมมการก าหนดความผดและไมมการลงโทษ แตใหเปนหลกทรกนวาควรประพฤตปฏบต

มหลกปฏบตอกชดหนง ซงพดถงกนมากวามความส าคญอยางยงส าหรบการด ารงรกษาสงคมใหมความสงบเรยบรอย คอ ศล ๕ และจะเหนไดวาบทบญญตในกฎหมายทงแพงและอาญาแทบทงหมด มเจตนารมณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๗

ตามหลกศล ๕ นอยางไรกด พงสงเกตวา ศล ๕ นทจรงเปนสกขาบท แตเปนสกขาบท

ส าหรบคฤหสถ (ในวนยส าหรบพระภกษ ศล ๕ หรอสกขาบท ๕ น กระจายแยกออกไปเปนสกขาบทยอยๆ มากหลายขอ และรวมอยในสกขาบท ๒๒๗ ทเราเรยกกนวาศล ๒๒๗ ซงมบญญตความผดแกผละเมด)

ในสงคมของชาวพทธนน พระพทธเจาไมไดทรงก าหนดความผดและการลงโทษไวแกผละเมดศล ๕ เราพดไดวาทางพระศาสนายกศล ๕ นใหเปนเรองของสงคมคฤหสถ โดยเฉพาะทางฝายรฐจะน ามาจดแยกซอยเปนขอก าหนดยอยๆ ลงไป ใหสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของแตละถนฐานและยคสมยทเปลยนแปลงตางกนไป แลวก าหนดความผดและการลงโทษตามทเหมาะสมตามธรรม และเทาทเปนมาจะเหนไดวา กฎหมายโดยทวไปในขนพนฐานมสาระส าคญเพอจะด ารงรกษาศล ๕ หรอเพอดแลไมใหคนละเมดสกขาบท ๕ ขอน

โดยนยน ศล ๕ (สกขาบท ๕) จงเปนหลกปฏบตขนพนฐานเพอชวยใหสงคมอยในความสงบเรยบรอย แตการทสงคมจะกาวไปสจดหมายแหงการพฒนาทถกตองดงามแทจรง จะตองใหคนพฒนาขนไปเหนอกวาศล ๕ ทเปนเพยงระดบแกไขปองกนความชวรายและการเบยดเบยนกน สหลกการเชงสรางสรรคตางๆ ทยกตวอยางมาแสดงขางตน อนควรจะเปนสาระและเจตนารมณทแทจรงทงของกฎหมายและการปกครอง

เมอไดพดถง ศล ๕ แลว กควรจะน าขอยอยมาแสดงไวดวย ซงมดงน๑. การเวนจากปาณาตบาต (การไมละเมดตอชวตรางกาย)๒. การเวนจากอทนนาทาน (การไมละเมดกรรมสทธในทรพยสน)๓. การเวนจากกาเมสมจฉาจาร (การไมละเมดตอคครองของหวง)๔. การเวนจากมสาวาท (การไมละเมดตอกนทางวาจา)๕. การเวนจากสรายาเมา (การไมดมสราหรอเสพสงเสพตด)

นตศาสตรแนวพทธ๗๘

ศล ๕ (สกขาบท ๕) น มสาระส าคญทมงเพอใหคนอยรวมกนดวยดโดยไมเบยดเบยนกน จะไดมความสงบเรยบรอย ทเปนโอกาสพนฐานแหงการพฒนาชวตสประโยชนสขทสงยงขนไป

ส าหรบ ๔ ขอแรก จะเหนความหมายนไดชดเจน แตขอ ๕ ทวา เวนจากสรายาเสพตดทจะท าใหเกดความประมาทขาดสตนน มกมองเหนชดแตในแงของโทษตอชวตของตวผเสพเอง แตทจรงในการจดเขาชดแหงศล ๕ น ทานมงความหมายเชงสงคม

ในแงสงคมนน การละเมดศลขอ ๕ คอ เสพสรายาเมาสงเสพตด กอความเสยหายหรอโทษภยทส าคญ คอ

๑. คนเมาสรายาเสพตด ขาดสตแลว จะท าการรายละเมดศลไดหมดทกขอ ไมวาจะฆาคน ท ารายกน ลกหรอท าลายทรพยสน ท าความผดทางเพศ พดเทจ กไดทงนน

๒. กอใหเกดอบตเหต ซงอาจจะกอความพนาศหรอความเสยหายอยางมาก

๓. แมยงไมไดลงมอท าการรายใดๆ กเปนผคกคามตอความรสกมนคงปลอดภยในสงคม เชน คนทขบรถไปในถนนหลวง พอมองเหนรถทก าลงแลนสวนมามคนขบทเมาเหลา หรอระแวงวาคนขบรถสบลอทก าลงแลนสวนมาเสพยามายาบา กจะเกดความรสกหวาดหวน พรนใจ

รวมความวา สงคม โดยเฉพาะรฐ จะตองจดตงวางมาตรการทางสงคม โดยเฉพาะการออกกฎหมาย ทจะมาเปนประกนใหคนด ารงอยในศล ๕ หรอสกขาบท ๕ น พรอมทงสงเสรมใหคนยดถอหลกการตางๆ ทกลาวแลวขางตน เชน สาราณยธรรม ๖ และสงคหวตถ ๔ เปนตน

กลาวไดวา หลกการตางๆ เหลานและท านองน เปนสาระของวนย หรอเปนเจตนารมณทแทของกฎหมาย ถาคนมการศกษาทพฒนาตนอยาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙

ถกตอง ใหมศรทธา เหนคณคา พรอมและเตมใจ สมครใจทจะปฏบตตามหลกการเหลาน กไมจ าเปนตองมการบญญตขอก าหนดของกฎหมายหรอสกขาบทในวนย

ในทางตรงขาม การทมสกขาบทหรอขอกฎหมาย กเพอเปนหลกประกนใหเกดความมนใจวา จะมการปฏบตใหเกดผลตามหลกการเหลาน ดงนน ถาคนไมปฏบตตาม หรอเคลอนคลาดจากหลกการมากขน กยงตองมการบญญตสกขาบทหรอขอกฎหมายมากขนๆ และมกจะตองมการบญญตความผดและการลงโทษมากขน หรออาจจะหนกขนดวย

เมอคนเปนวญรสาระของกฎหมาย สงคมสงบสขดวยกตกางายๆครนคนเสอมลงไป กฎหมายยงบงคบซบซอน สงคมยงเสอมทรด

เปนความจ าเปนวา เมอคนมาอยรวมกนตงแต ๒ คนขนไป กตองมขอตกลงทก าหนดกนขนไววา จะท าอะไร เมอไร อยางไร เปนตน เพอใหชวตแหงการอยรวมกนด าเนนไปดวยด เออประโยชนตอทกคนดวยกน เพราะฉะนน ในสงคมทคนมการศกษาพฒนาดแลว ทเขาเขาใจความหมายของขอตกลงส าหรบการเปนอยและท ากจการรวมกนเชนน และมจตใจทพรอมจะปฏบต การมกฎหมายเพยงในความหมายวาเปนขอหมายร หรอขอก าหนดทหมายรในการอยรวมกน กเปนการเพยงพอ (เรองนจะพดถงอกขางหนา)

ในภาวะเชนน กฎหมายหรอขอหมายร จะเปนเพยงขอตกลง หรอกตกาทางปญญา ซงมจ านวนจ ากดตามความจ าเปนแหงกจทจะท า และเมอคนยงปฏบตกนด กไมตองมสกขาบทหรอขอกฎหมายมาก

อยางไรกด เมอคนขาดการศกษาทถกตอง ไมไดพฒนาตน เขาไมเขาใจความหมาย ไมเขาใจเจตนารมณของกฎหมาย และไมพรอมทจะปฏบต

เมอคนไมปฏบตตามขอหมายรนน กตองมการบญญตขอกฎหมาย

นตศาสตรแนวพทธ๘๐

ในลกษณะทเปนขอบงคบ ทมการก าหนดความผดและการลงโทษเพมขนๆ จนในทสดจะกลายเปนวา ยงมการบญญตขอกฎหมายมาก ชวตและสงคมกลบยงเสอมโทรม และในกรณเชนน การมกฎหมายในความหมายวาเปนขอบงคบมาก กลบกลายเปนเครองบงชถงความเสอมโทรมของชวตและสงคม

เพราะฉะนน ในสงคมทคนมการศกษาถกตอง พฒนาตนดแลว กจะมกฎหมายแตเพยงทเปนขอหมายร ไมตองเลยไปเปนขอบงคบ

แตตรงขาม ในสงคมทไมพฒนา คนขาดการศกษา หรอเมอการศกษาเสอมลง กฎหมายทมความหมายเปนขอบงคบ กจะเพมมากขนๆ โดยทแมจะจ าเปนเพอกนไมใหเสอมโทรมลงไปอกๆ แตกไมชวยใหชวตและสงคมดงามขนไดเลย อยางนอย ยงมขอบญญตมาก หลกการทเปนสาระกลบยงเลอนลางจางหาย

เคยมผทลถามพระพทธเจาวา (ม.ม.๑๓/๑๗๑-๒/๑๗๔; และด ส.น.๑๖/๕๓๑-๕/๒๖๓)“ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอเปนเหตเปนปจจยท

ท าใหเมอกอนโนน สกขาบทมนอยกวา แตภกษผด ารงในอรหตตผลกลบมมากกวา ครนมาบดน สกขาบทมมากกวา แตภกษทด ารงในอรหตตผลกลบมนอยกวา”พระพทธเจาตรสตอบวา

“เปนเชนนน ภททาล เมอหมชนก าลงเสอมลง เมอสทธรรมก าลงเลอนหาย สกขาบทกมมากขน แตภกษทด ารงในอรหตตผลกลบนอยลง

ภททาล พระศาสดาจะยงไมบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย ตราบเทาทอาสวฏฐานยธรรม (เรองเสยหายวนวาย) ยงไมปรากฏในสงฆ แตเมอใดมอาสวฏฐานยธรรมปรากฏในสงฆ เมอนนพระศาสดากจะบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย เพอขจดแกไขอาสวฏฐานยธรรมเหลานน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๑

ภททาล อาสวฏฐานยธรรมทงหลาย จะยงไมปรากฏในสงฆ ตราบเทาทสงฆยงไมถงความเปนหมใหญ . . . ยงไมถงความพรงพรอมดวยลาภ . . . ยงไมถงความพรงพรอมดวยยศ . . . ยงไมถงความเปนพหสต . . . ยงไมถงความเปนรตตญ แตเมอใดสงฆถง(ภาวะดงทกลาวมานน) เมอนนกจะมอาสวฏฐานยธรรมปรากฏในสงฆ และเมอนนพระศาสดากจะทรงบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย เพอขจดแกไขอาสวฏฐานยธรรมเหลานน”โดยนยดงกลาวมา การศกษาทแท ในความหมายของการพฒนา

คนอยางถกตอง จงเปนเรองส าคญยง และสมพนธกบวนย ไมวาจะในความหมายทเปนกฎหมาย เปนระบบทจดตง หรอเปนการปกครองกตาม ทงในแงทวาจะตองมการพฒนาคนอยางถกตองเพอใหมการปฏบตตามกฎหมายอยางถกตอง และในแงทวาวนยเชนกฎหมายเปนเครองมอจดสรรสภาพเออโอกาสในการพฒนาชวตของมนษย

เมอมการศกษาแททท าใหคนพฒนาอยางถกตอง คนกจะพรอมทจะปฏบตตามวนยโดยเฉพาะทเรยกวากฎหมาย(ทชอบธรรม) และคนทมการศกษาทพฒนาตนแลวอยางถกตองนน กจะมองวนย โดยเฉพาะกฎหมายนนเปนขอหมายร ทจะไดปฏบตใหถกตอง ในการชวยกนสรางสรรคสภาพชวตและสงคม ทเออตอการพฒนาชวตสความดงามและประโยชนสขทสงยงขนตอไป

สงฆเปนชมชนแบบอยางทพระพทธเจาทรงจดตงขนตามหลกการทกลาวน และพระพทธเจากทรงไดรบถวายค าสรรเสรญวา ทรงฝกคนและปกครองคนโดยไมตองใชทณฑอาชญา (เชน วนย.๗/๓๘๑/๑๙๐; ม.ม.๑๓/๕๒๙/๔๘๓; ๕๖๕/๕๑๑)

นกปกครองในอดมคต ตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวาเปนจกรพรรด ซงเปนธรรมราชา กเปนผทปกครองแผนดนโดยธรรม โดยไมตองใชทณฑะ หรอศสตราวธ (เชน ท.ส.๙/๑๔๓/๑๑๕; ท.ม.๑๐/๒๘/๑๘; ท.ปา.๑๑/๓๔/๖๒)

นตศาสตรแนวพทธ๘๒

ตามความหมายทกลาวมาน การปกครองทด คอการปกครองโดยไมตองใชอ านาจบงคบ และกฎหมายทด คอบญญตทเปนขอหมายรในการทจะเปนอยและท ากจในการมชวตรวมกน ซงทงหมดนนขนตอความส าเรจในการปฏบตตามหลกการแหงการพฒนาคน

จะรกษาธรรมใหแกสงคมได ตองรกษาดลยภาพใหแกใจของตนมอกหลกหนงทเปนพนฐานลกลงไปในจตใจ คนเรานถาไมมพนฐานในใจ

กฎหมายหรอวนยจะก าหนดอยางไรกไมไดผลจรงจงยงยน เพราะคนจะหาทางหลกเลยงกฎหมาย ตลอดจนสมคบกนหาประโยชนจากกฎหมาย อยางนอยกไมมความยนดเตมใจพรอมใจทจะปฏบตตาม และในทสดกฎหมายกจะอยไมได วนยรวมทงกฎหมายจงตองมคณสมบตในใจคนเปนฐานรองรบ ซงจะเปนแรงจงใจและเปนเครองผกใจใหคนประพฤตตามกฎหมายได

นเปนเหตผลทท าใหตองมการพฒนาคน ถาไมพฒนาคน การด ารงสงคมกไปไมตลอด

สงคมทจะบญญตกฎหมายตางๆ ตองถอกฎหมายเปนตวเกอหนน คอจะตองถอเปน means ไมใชเปน end ถาเราถอกฎหมายเปน end กจบ แมแตถอความสงบเรยบรอยเปนจดหมายกยงไปไมรอด เพราะขาดสาระหรอตวแกน คอการพฒนาคน

จะพฒนาคนอยางไร กตองท าใหคนประพฤตปฏบตท าการทงหลายดวยปญญา จากเจตนาทด บนฐานแหงจตใจทมคณธรรม มความรบผดชอบ และมจตส านกตอสงคม

พระพทธเจาทรงแสดงหลกธรรมไวชดหนง ซงเปนทาทพนฐานในจตใจของคนทจะสรางสรรคและรกษาสงคมมนษย ซงไมใชเพยงแครกษากฎหมาย แตเปนคณสมบตส าหรบบคคลทจะเปนผมสวนรวมในการสรางสรรคและอนรกษสงคมนไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๓

สงคมมนษยนน มนษยทกคนตองมสวนรวมในการสรางสรรคและอนรกษ มฉะนนกจะพนาศ แมแตการทจะรกษากฎหมายได กตองมทาทพนฐานในจตใจมาเปนแกนใหกอน ทาทพนฐานนไมใชหลกธรรมยากอะไร กคอหลกพรหมวหาร ๔ นเอง

พรหมวหาร ๔ ขอนเปนทาททส าคญของจตใจ แตในสงคมไทยเขาใจธรรมชดนกนผดพลาดมาก และปฏบตกนไมครบถวน หรอปฏบตคลาดเคลอนจนท าใหเกดผลรายบางอยาง

“พรหมวหาร” แปลวา ธรรมประจ าใจของพรหม พรหม คอ เทพเจาสงสดในศาสนาพราหมณ ทสรางโลกและอภบาลโลก ในทศนะของพราหมณ เขาถอวามนษยอยกนไป พอถงกปปหนงโลกจะพนาศ และพระพรหมจะสรางโลกขนมาใหม แลวพระพรหมกลขตชวตและจดสรรสงคมมนษยวาจะใหเปนอยกนอยางไร

แตพระพทธศาสนาไมรอพระพรหม เราถอวาทกคนมสวนรบผดชอบในการสรางสรรคและอภบาลสงคม เพราะฉะนน ทกคนตองท าตวใหเปนพรหม โดยประพฤตตามหลก ทเรยกวา พรหมวหาร ๔ ขอน คอ

๑. เมตตา มใจไมตร ปรารถนาด อยากใหเขาเปนสข๒. กรณา พลอยสะเทอนใจ ทนนงอยไมไดทจะเหนทกขของเขา๓. มทตา พลอยยนดในความดงามความสขความส าเรจของเขา๔. อเบกขา วางใจเปนกลางตอทกคนเพอรกษาธรรมทาทพนฐาน ๔ ประการนเขาใจงาย เพราะเปนทาททแสดงออกตอ

ผอน เพราะฉะนน วธทจะดความหมายกดทคนอน คอดตามสถานการณทคนอนเขาประสบ จงจะรวาเราจะใชพรหมวหารขอไหน แลวความหมายกจะชดออกมาเอง

สถานการณท ๑ เมอคนอนเขาอยเปนปกต เรากมเมตตา คอ มความหวงด มความรก มความเปนมตร (เมตตา มาจากรากศพทเดยวกบค า

นตศาสตรแนวพทธ๘๔

วา มตร คอคณสมบตของมตรนนเอง ไดแกน าใจทหวงดอยากใหเขาเปนสข)สถานการณท ๒ เมอบคคลอนนนตกต า คอ เขาเดอดรอนเปนทกข

ประสบปญหา เรากมกรณา คอพลอยหวนไหวสะเทอนใจไปกบความทกขของเขา อยากจะชวยบ าบดทกขนน หรอยกเขาขนมาจากความทกขนน (จะเหนวา เมตตากบกรณาตางกนมาก)

สถานการณท ๓ เมอบคคลอนนนเปลยนจากปกตและตกต าเปนขนสง คอเขาประสบความส าเรจ มความสข ท าอะไรๆ ไดด หรอกาวไปในความดงาม เรากมมทตา คอพลอยยนดดวยในความดงามและความสขความส าเรจของเขา พรอมทจะสงเสรมสนบสนน

สถานการณท ๔ ซงส าคญทสดทจะรกษาสงคมไวได คอ เมอบคคลอนนนละเมดธรรม หรอสมควรรบผดชอบตอธรรม เรากมอเบกขา คอวางใจเปนกลาง ไมขวนขวายชวยเหลอทจะท าใหเสยธรรม โดยวางเฉยตอบคคลนน ใหเขารบผดชอบตอธรรมและตามธรรม ด ารงอยในความสมเหตสมผล

ในขออเบกขาน จะตองเขาใจหลกความจรงพนฐานกอนวา เบองหลงสงคมมธรรมรองรบอย คอหลกการแหงความเปนจรงตามธรรมชาต ความเปนเหตเปนผลในสงทงหลาย หรอความเปนไปตามเหตปจจย การทมนษยมความสมพนธกนด ไมพอทจะท าใหสงคมอยได แมมนษยจะมความสมพนธกนดใน ๓ สถานการณแรก แตถาเขาไมรกษาธรรมไว สงคมกอยไมได แตจะวปลาสคลาดเคลอนจนถงความวบต

เพราะฉะนน จงมสถานการณท ๔ คอ ไมวาความสมพนธของมนษยจะเปนอยางไรกตามในสถานการณ ๑, ๒ หรอ ๓ แตถาความสมพนธนนไปละเมดกอความเสยหายตอธรรมแลว กมาถงสถานการณท ๔ ซงจะตองหยดความสมพนธนน คอวางเฉย ไมชวย ความสมพนธระหวางบคคลตองหยด เพอรกษาธรรม นคออเบกขาซงเปนตวรกษาหลกการของสงคม

ไดกลาวแลววา เบองหลงความเปนไปในสงคมมนษยทเปนเรองของ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๕

ความสมพนธระหวางคนดวยกน ยงมธรรม ทเปนความจรงแหงความถกตองดงาม ความทควรจะเปนตามเหตผล ความเปนไปตามเหตปจจย หรอความเปนไปตามกฎธรรมชาตอกชนหนง

บนฐานแหงหลกความจรงแทตามกฎธรรมชาตนน เมอมนษยเอาความรในความจรงมาตงเปนหลกการ เปนกฎเกณฑกตกาในสงคม เรากพลอยเรยกหลกชนสองทมนษยบญญตนเปน “ธรรม” ไปดวย เชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร ตงขนเพอเรยนธรรมศาสตร กคอเรยนวชากฎหมาย นคอการทกฎของมนษยกถกเรยกเปนธรรมไปดวย

หลกการทวามาทงหมดน ไมวาระดบไหน จะเปนระดบความจรงในธรรมชาต หรอหลกการในสงคมมนษยกตาม ถาความสมพนธระหวางมนษยไปละเมดหรอจะกอใหเกดความเสยหายตอหลกการนน มนษยจะตองหยดความสมพนธระหวางกนแลวเอาธรรมเปนใหญ และปฏบตไปตามธรรม คอ เฉยตอคนและปฏบตไปตามธรรม

ฉะนน อเบกขาจงเปนขอธรรมใหญทคมทาย เพราะเปนตวรกษาหลกการไว ถาไมรกษาหลกการน สงคมมนษยแมจะมการชวยเหลอกนดกไปไมรอด เพราะสงคมนนสญเสยดลยภาพ กลาวคอ

๑. เมอคนมน าใจตอกน มเมตตา กรณา และแมแตมทตากนด กมความอบอนมความสขในการอยรวมกนด แตขอเสยจะเกดขนเนองจากมนษยจ านวนหนงจะชอบหวงพงผอน โดยคดวาถาเราเดอดรอนกไปหาผใหญคนนนได ไปหาญาตคนนได เพราะฉะนน เขากไมดนรนขวนขวาย สงคมทเปนเชนนกจะท าใหคนจ านวนมากตกอยในความประมาท ออนแอ เฉอยชา หรอถงกบเกยจคราน

๒. เมอเอาความสมพนธระหวางบคคลเปนหลก ชอบชวยเหลอกนเปนสวนตว กอาจจะชวยกนจนเกนขอบเขต โดยไมค านงถงหลกการหรอความถกตองชอบธรรม แมจะมกฎเกณฑกตกาหลกการกไมเอา แตจะ

นตศาสตรแนวพทธ๘๖

เลยงหลกหลบไป หรอมองขาม ตลอดจนท าลายกฎกตกานนเสย เมอเปนอยางนสงคมกเสยหลก

ดวยเหตนจงตองมอเบกขาไวเปนประกน เมออเบกขาเขามาคม กรกษาดลของสงคมไวได ท าใหความสมพนธระหวางคนกบคน กบความสมพนธระหวางคนกบธรรมนสมดลกน

ในทางตรงขาม ถามแตขอสดทายคออเบกขา กกลายเปนตวใครตวมน เชน ในสงคมตะวนตก ฝรงมชวตแบบตวใครตวมน เมตตากรณานอย ไมคอยมน าใจ แตยดถอหลกการกฎเกณฑกตกาและกฎหมายเปนบรรทดฐาน คณจะท าอะไรกท าของคณไป ฉนไมชวย ถาไมผดกฎหมายฉนไมวาอะไร แตถาคณท าผดกฎหมายเมอไรฉนจดการทนท ระหวางนนฉนไมชวย เพราะฉะนน ถาคณไมดนรนขวนขวายคณกตาย

ในสงคมทเนนอเบกขาแบบน ชวตจะขาดความอบอน จะเครยด แหงแลง มทกขในจตใจ เปนโรคประสาทและโรคจตกนมาก แตเปนการบบคนคนใหตองดน กเขมแขงด ท าใหเกดความเรงรดในการสรางความเจรญกาวหนา พรอมกบสามารถรกษาหลกการและกฎเกณฑกตกา ตลอดจนมการปฏบตตามกฎหมายไดด

ในครอบครวทพอแมมอเบกขามาก เดกถาไมรายเสยคนไปเลย กจะเปนคนแขงแกรง ชวยตวเองไดด บกฝาไปได แตอาจจะเหยมเกรยม

ในครอบครวนน ถาพอแมมแตเมตตา กรณา มทตา มาก ขาดอเบกขา เดกจะออนแอ เลยงไมโต ไมมความเขมแขง ท าอะไรไมเปน รบผดชอบตวเองไมได ชอบพงพา ถาอยางแรงกเปนนกเรยกรอง เอาแตใจ และไมรจกกฎกตกา

ทกคนมชวตแหงความสมพนธ ๒ ดาน ดานหนง เราสมพนธอยรวมกบเพอนมนษยดวยกน ซงเราควรจะมน าใจไมตรชวยเหลอกนและกน และเรากชวยกนได แตอกดานหนง เราอยกบความเปนจรงของโลกและ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๗

ชวต ซงเปนไปตามเหตปจจยของมนตามกฎธรรมชาต ทไมเขาใครออกใคร ทกคนจะตองปฏบตตอความเปนจรงนดวยปญญา โดยพฒนาความรความสามารถของตนขนมาเพอใหสามารถรบผดชอบตนเองได ในดานน ถงแมมนษยจะชวยกน กชวยกนไมไดจรง และท าใหกนไมได จะชวยกนไดกดวยการชวยใหเขาฝกฝนพฒนาตวเขาเองขนมาจนพงตวของเขาเองได

ฉะนน จะตองระลกไวเสมอวา มนษยไมไดอยกบมนษยเทานน แตมนษยนนตองอยกบความเปนจรงของโลกและชวตดวย ทกคนมชวตทรบผดชอบตอความจรงของกฎธรรมชาต ถงแมในดานมนษยเราจะชวยเหลอกนด พอแมจะรกและท าใหลกทกอยาง แตชวตและโลกนมนไมไดมาตามใจดวย มนมกฎมเกณฑมกตกาแหงธรรมตามความเปนจรงของมน ซงทกคนจะตองปฏบตตอมนใหถกตองตามเหตผลดวยสตปญญาความสามารถทจะตองพฒนาขนมาในตนเอง

ดวยเหตฉะน ทกคนจะตองรบผดชอบตอธรรม คอความเปนจรงของชวตและสงคม และเราจะตองฝกตองหดกนใหมความสามารถน ฉะนนมนษยจงตองมทาทขอท ๔ คอ อเบกขาไวคมทาย ชวตจงจะด และสงคมจงจะอยได

สรปวา อเบกขาทเกดจากปญญา เปนดลยภาพในจตใจ ทชวยใหเกดผลภายนอก ๓ ดาน (ของเรองเดยวกน) คอ

๑. ชวยรกษาบคคล ดวยการสรางโอกาสใหเขารจกรบผดชอบตอเหตผลและความเปนจรงของโลกและชวต เชน คอยดแลใหเดกท าการตางๆดวยตนเอง เพอชวยใหเขาพฒนาตนเองใหเขมแขง คดเปน ท าเปน เปนตน

๒. ชวยรกษาสงคม ดวยการสนองเจตนารมณของขอตกลง(สมมต)ทวางไว โดยปฏบตตาม เปนตน ท าใหเกดความเสมอภาค เชน การททกคนจะมความเสมอกนตอหนาหลกการกฎเกณฑกตกาและกฎหมาย เปนตน

๓. ชวยรกษาธรรม ดวยการท าใหมการปฏบตตาม ไมถกคนลวง

นตศาสตรแนวพทธ๘๘

ละเมด ด ารงรกษาไวไดซงความถกตอง ความชอบธรรม ความดงาม หรออยางนอยความสมเหตสมผล (ซงมกถอเอาตามความลงตวโดยเหตผล หรอการลงความเหนตามเหตผลและหลกฐาน ทเรยกวาความยตธรรม อนไดแก ธรรมคอยตต หรอธรรมโดยยตต)

อเบกขาท าใหเกดดลยภาพภายในจตใจแลว กคมพรหมวหารทง ๔ ใหอยในดลยภาพดวย และจงท าใหเกดดลยภาพในสงคมมนษย ดวยการเอาความรกความเออเฟอเกอกลใหแกคน พรอมกบในขณะเดยวกนกเอาความถกตองดงามและความพอดไวใหแกธรรมชาตและสงคม

เมออเบกขารกษาธรรมไวใหแกสงคม หรอระหวางคนตอคนกบธรรมไวไดแลว กตองไมลมเหลยวแลทจะปฏบตตอคนนนๆ ดวยเมตตากรณามทตา เทาทไมเสยหรอกระทบตอธรรมดวย

ไทยเราเรยกผท าหนาทตดสนอรรถคดวา “ตลาการ” ซงจะแปลวา ผมอาการดจตราช กได ผสรางตลาคอสรางตราชหรอสรางมาตรฐาน กไดหมายความวา ด ารงตนคงท เทยงธรรม เปนมาตรฐานของสงคม เปนกลางตอทกคน ทงดและราย สม าเสมอในทกกรณ ไมเลอกทชอบใจหรอไมชอบใจ ไมวาในสขหรอทกข วาไปตามทเปนจรงตอทกคนในทกกรณ (ในภาษาบาลทานใชค าวา “ตลาภตะ” แปลวา ผเปนดจตราช มค าอธบายหลายแหง เชน วนย.อ.๓/๒๓๒; อง.อ.๒/๕๔; พทธ.อ.๑๖๖-๗; จรยา.อ.๓๑๕ เปนตน) นคอภาวะทจตมอเบกขา

เมอตงอยในอเบกขา ตวของผปฏบตกพรอมทจะรกษาตนเองไวไมใหลวง อคต คอ การออกนอกทางทควรจะไป หรอความประพฤตนอกทางแหงธรรม ทแปลงายๆวา ความล าเอยง ๔ ประการ คอ (ท.ปา. ๑๑/๑๗๖-๑๗๗/๑๙๕)

๑. ฉนทาคต ล าเอยงเพราะ รก หรอเพราะชอบกน๒. โทสาคต ล าเอยงเพราะ ชง หรอเพราะขดเคอง๓. ภยาคต ล าเอยงเพราะ ขลาด หรอเพราะกลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๙

๔. โมหาคต ล าเอยงเพราะ เขลา หรอเพราะหลงผดรไมเทาถงการณ∗นคอภาวะแหงดลยภาพในจตใจของบคคล ทสงผลออกมาท าให

รกษาดลยภาพในสงคมไวไดจะเหนชดวา พรหมวหารสามขอแรกนนหนกในดานความรสก สวน

ขอทสหนกดานความรสามขอแรกหนกดานความรสกอยางไร เบองแรกเราพฒนาคนให

พนจากความรสกทไมดมาสความรสกทดตอกน ท าใหมเมตตา เปนตน คอ ยามเขาเปนปกต เรากรสกเปนมตร เขาเดอดรอน เรากรสกสงสารเหนใจ เขาไดดมสข เรากรสกพลอยชนชมยนดดวย ทงหมดนเปนดานความรสก ซงเมอสถานการณนนๆ มาถง กพรอมทนท

แตขอท ๔ คออเบกขา อาศยความรสกไมได ตองอาศยความร คอปญญาดวย เพราะฉะนนอเบกขาจงตองมากบปญญา เพราะตองรวาอะไรคอความจรง อะไรคอความถกตอง อะไรคอความดงาม อะไรคอหลกการแลวจงจะปฏบตคอมอเบกขาได ฉะนน อเบกขาจงตองตงอยบนปญญา

เพราะฉะนน ในพระพทธศาสนาจงแยกวา อเบกขาม ๒ ชนด คอ อเบกขาทเปนกศลน กบอเบกขาทเปนอกศล ซงเรยกวา “อญญาณเบกขา”แปลวา เฉยโง คอเฉยไมรเรอง ไมเอาเรอง แลวกไมไดเรอง

เฉยในภาษาไทย เรามกจะมองแบบเฉยโง ซงผด เปนอกศลธรรม ฉะนน เฉยในทนตองหมายความวา เฉยเพราะรวาถาชวยเขาจะกลายเปนการท าลายธรรม จงเฉยไมเอากบบคคลนน เพอจะไดปฏบตใหเปนไปตามธรรม

โดยเฉพาะผพพากษา จะตองมทาทอเบกขานมากหนอย แมวาจะสงสารหรออยางไรกโอนเอนไมได ตองวาไปตามกฎกตกา และตามหลก ∗ ล าดบเดม คอ ฉนทาคต โทสาคต โมหาคต ภยาคต แตในทนเรยงตามล าดบทตรสสรปไวในคาถา ซงจ างายกวา

นตศาสตรแนวพทธ๙๐

การ เพราะฉะนน อเบกขาจงเปนตวรกษาธรรม เชนความเทยงธรรมในสงคมไว ในหมมนษยจะตองมธรรมขอท ๔ นไวเพอรกษาธรรมวนย ตลอดจนกฎเกณฑกตกา อยางทวากฎตองเปนกฎ อะไรท านองน

พฤตกรรมจะถงภาวะแหงดลยภาพเมอจตใจและปญญามาประสานอยางสมดล

อยางไรกตาม ทวากฎตองเปนกฎ กตองระวงเหมอนกน เพราะกฎม ๒ ชน อยางทวามาแลว คอกฎธรรมชาต กบกฎมนษย

กฎธรรมชาตซงเปนความจรงแททมอยเปนอยของมนตามธรรมดานน เราตองรและรใหชดใหทวตลอด เพราะถาไมรเรากพลาด กฎไมผด แตเราเองพลาด

สวนกฎมนษยนมนษยสรางขนมา เมอมนษยสรางเองกมทางพลาด กลายเปนกฎทผด เพราะฉะนน การทจะเอากฎหมายเปนเกณฑกจะตองคอยตรวจสอบกฎหมายตลอดเวลาดวย โดยเฉพาะตองดวามนสอดคลองกบความเปนจรงของกฎธรรมชาตคอตวธรรมหรอเปลา

ฉะนน ส าหรบกฎหมายคอกฎทมนษยตง หรอวนย จงตองคอยตรวจสอบความถกตองสอดคลองและความไดผลตามกฎธรรมชาตหรอความจรงตามธรรมอยเสมอ เพอใหบรรลจดหมายทเปนธรรมนน ซงตองอาศยการทรทงหมด คอรทงดานกฎธรรมชาต และรดานมนษยทงแงบคคลและสงคม

การจะวางกฎหมายไดด ตองรเขาใจธรรมชาต ทงธรรมชาตทวไป คอความจรงแหงธรรมดาของสงทงหลาย และธรรมชาตของมนษย เขาใจจดหมายของชวต เขาใจจดหมายของสงคม ตลอดจนเขาใจจดหมายของกฎหมายเอง ซงตองไปสอดคลองกบจดหมายทวามาทงหมดนน ถาไมเชน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๑

นน จดหมายของกฎหมายกพลาดไดรวมความวา กฎหมายซงเปนกฎมนษยนจะตองมการตรวจสอบอย

เสมอ มฉะนน แมแตอเบกขากอาจจะพลาดเหมอนกน ในกรณทเอากฎหมายซงเปนกฎชนรองมาใช

เรองของกฎหมายมทางพลาดไดทง ๒ ขนตอน คอ ทงการบญญตกฎหมาย และการใชกฎหมาย (ทงสองขนนเปนดานพฤตกรรม) และผดพลาดดวยเหตส าคญ ๒ ประการ คอ

๑. ดานปญญา ไมรความจรง คอไมรเทาทนทวถงธรรม ค าวา “ธรรม” นมหลายชน วากนถงทสดกคอตวธรรมทเปนความจรงในธรรมชาตถาไมรความจรงน เชน ไมรไมเขาใจชวตมนษย และไมเขาใจเหตปจจยในสงคม วาเวลานสงคมเปนอยางไร มปญหาอยางไร กลไกของปญหาสงคมเปนอยางไร การท าเหตปจจยอยางนๆ จะกอใหเกดผลในสงคมสะทอนกนไปอยางไร ถาปญญาไมรความจรงนเพยงพอ การบญญตกฎหมายจะพลาดทนท เพราะฉะนนจงตองรเขาใจความจรงของตวธรรมทกระดบ

ตอจากปญญาทรความจรงคอธรรม เชนเหตปจจยทงหลายแลว กยงตองมปญญาในขนจดตงวางวนย คอ รจกจดระเบยบระบบขนมาอยางประสานสอดคลองและใหไดผลจรงตามธรรมนนดวย

๒. ดานเจตนา (คอดานจตใจ) ถามเจตนาแอบแฝง เชน คดจะหาจะเอาผลประโยชนแกตวหรอพวกของตว หรอจะกลนแกลงท ารายคนอนพวกอน กจะท าใหพลาดอกเหมอนกน

เพราะฉะนน การบญญตวนยทเปนกฎในระดบสงคมมนษยจงมทางผดพลาด ทท าใหตองมการตรวจสอบอยเสมอ ๒ ชนดวยกน คอ

๑. ปญญาเพยงพอหรอไม มความรความเขาใจทวตลอดและวางแผนจดตงไดสอดสมทวถวนไหม

๒. เจตนาเปนอยางไร

นตศาสตรแนวพทธ๙๒

ในการใชกฎหมาย ถาปญญาไมพอ ไมรความจรง หาความจรงไมทวถง กเกดความผดพลาด ถาเจตนาไมด กอาจจะเลยงหลบหรอเอากฎหมายเปนเครองมอสนองเจตนารายนน

ขอเพมเตมในเรองนอกหนอย คอ ในการใชกฎหมาย หรอใชหลกการกฎเกณฑกตกา ดงไดกลาวแลววา ในทางวนยหรอกฎหมายมกรรมชนดทเปนสมมต ซงท าใหไมตองรอกรรมตามธรรมชาต เพราะฉะนน เมอมพระภกษท าผดวนย สงฆกตองด าเนนการ ถาใครละเวนกมความผด แมแตภกษรวาภกษรปหนงท าความผดรายแรง แลวชวยปกปดความผดนน กเปนอาบต

นอกจากในกรณทมความผดเกดขนแลว แมแตในยามปกต ทก ๑๕ วน กตองมการประชมครงหนง เพอใหภกษทกรปตรวจสอบความประพฤตของตนตามปาตโมกข คอประมวลกฎหมาย ทเปนวนยขนพนฐาน (ยงมวนยอกระดบหนงซงวาดวยการจดกจการของสวนรวม อนนนไมตองเอามาตรวจสอบกนในทประชมน) คอเอาวนยทเปนขอประพฤตสวนบคคลมาสาธยายในทประชมทก ๑๕ วน ถามใครท าผดกจะตองจดการทนท เชนมการลงโทษ

วธการลงโทษกเปนเรองหนงทจะตองมหลก ขอเลาเรองในพระสตรเปนตวอยาง (ม.อ.๑๔/๑๐๕-๑๑๓/๘๙–๙๖)

เมอพระพทธเจาปรนพพานใหมๆ พระอานนทยงอย พระอานนทนใกลชดพระพทธเจามาก วนหนงวสสการพราหมณ มหาเสนาบดของแควนมคธ เดนทางมาตรวจราชการงานเมอง ดแลงานซอมแซมพระนคร มาถงทพระอานนทก าลงสนทนากบพราหมณคนหนงคางอย

สนทนากนมาถงตอนทพราหมณถามวา มพระภกษรปใดบางไหมทมคณสมบตพรอมทกอยางเทากบพระพทธเจา พระอานนทตอบวาไมม เพราะพระพทธเจาทรงเปนผคนพบและเปนผชแสดงมรรคา สวนสาวกทงหลายเปนผรตาม ด าเนนตาม

วสสการพราหมณจงถามตอวา พระพทธเจากทรงปรนพพานไปแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๓

พระองคไดตงใครเปนหวหนาปกครองสงฆตอไป พระอานนทตอบวา ไมไดตงวสสการพราหมณนเปนนกปกครองบรหารกจการบานเมองอย จง

วา พวกทานไมมหวหนา ไมมผปกครอง จะอยรวมกนไดอยางไร ความพรอมเพรยงสามคคจะเกดขนไดอยางไร

พระอานนทกตอบวา พวกเราไมใชจะไมมหวหนา พวกเรายดถอธรรมคอหลกการ พวกเราอยกนดวยหลกการ คอยดถอธรรม

วสสการพราหมณกถามตอไปวา ททานวาอยกนดวยหลกการ คอยดถอธรรมนน หมายความวาอยางไร

พระอานนทกตอบวา พระพทธเจาทรงบญญตสกขาบท วางวนยแมบทเปนหลกอางองไวแลว เมอถงวนอโบสถ ๑๕ วนครงหนง พระภกษทอยในทองถนหนงๆ กมาประชมพรอมกน ขอใหพระภกษรปหนงสวดสาธยายสกขาบททวางไวเปนแมบทนน เมอมพระท าความผด สงฆคอทประชม กใหภกษรปนนปฏบตตามกตกา การทปฏบตเชนนไมถอวาใครลงโทษภกษนน แตถอวาธรรมลงโทษเขา

อนนเปนหลกการทส าคญ คอกฎเกณฑกตกามอยแลว สกขาบทมอยวาดงน ใครท าความผด ทประชมเพยงแตเปนสอ มาเปนตวแทนของหลกการ มาเปนปากเสยงใหแกหลกการ เพอจะใหหลกการทวางไวมผลในเชงปฏบต ทประชมและภกษทงหลายมาเปนกระบอกเสยงใหแกตวหลกการนน แตเวลาทลงโทษถอวาหลกการลงโทษ ไมมภกษรปใดลงโทษ

สวนทวาพระพทธเจาไมไดทรงตงภกษใดไวเปนหวหนาปกครองสงฆแทนพระองค แตภกษทงหลายกมภกษทเคารพนบถอเปนหวหนานน กหมายความวา พระพทธเจาทรงแสดงธรรมคอหลกการทเปนคณสมบตไว ภกษใดมคณสมบตอยางนน ภกษทงหลายกพรอมใจกนยกภกษรปนนขนเปนทเคารพนบถอเชอฟง นคอ การไมตงบคคล แตยดถอหลกการ

อนนกเปนแงของนตศาสตรแนวพทธ อกเรองหนง คอผพพากษาจะ

นตศาสตรแนวพทธ๙๔

ตองท าใจและวางทาทแบบน คออยาไปนกวาเราเปนผลงโทษ ถาคดอยางนนกผดแนนอน ผพพากษาตองท าใจใหบรสทธ ปราศจากความรสกทเปนตวเขาตวเรา มแตเจตนาทรกษาธรรม และใชปญญาทรความจรงถองแท ท าหนาทเปนเพยงกระบอกเสยงใหแกตวธรรมคอหลกการและตวบทกฎหมายเทานน

เมอท าไดอยางน ถามการลงโทษ กคอกฎหมายลงโทษเขา กตกาลงโทษเขา ตวธรรมลงโทษเขา

ถามใจบรสทธและปญญาถองแทถงทสดแลวกเปนตวธรรมลงโทษเขา นคอใหธรรมในระดบหลกการของมนษยมาท าหนาท เพราะถารอใหธรรมในกฎธรรมชาตมาแสดงผล สงคมอาจจะวปรตไปเสยกอนกได

เพราะฉะนน เมอมนษยมความสามารถในการจดตง เรากใชความสามารถนนจดสรรระบบของสงคมเพอจะด าเนนการใหเปนไปตามธรรม โดยมงใหมประสทธผลในการทสงคมจะอยรวมกนดวยด คนทด าเนนการตามหลกการและกฎกตกาอยางน ถอวาด าเนนการตามธรรม เปนสอใหแกธรรม เปนทางผานของธรรม หรอเปนกระบอกเสยงแกธรรม ไมใชเปนผไปท าอะไรของตนเอง และไมใชไปลงโทษเขา

นอกจากนน เมอเราปฏบตตามกฎหมาย หรอตามวนย โดยมความรสกตอกฎหมาย ดวยทาทแหงการปฏบตตอกนระหวางเพอนมนษย ทมงเพอจะรกษาธรรม กจะเปนการปฏบตดวยสภาพจตของพรหมผสรางสรรคอภบาลโลก คอพรหมวหาร ๔ ขอทกลาวแลวนน

มนษยจะมทาทตอกฎหมายตางกนเปน ๓ ระดบ ซงตองขนตอการทกฎหมายนนเปนธรรมหรอไมดวย

ทาทท ๑ คอความรสกแบบเปนเครองบงคบ ถอวาเปนความรสกทต าสด และจะไมยงยน เดยวนเราชอบใชค าวายงยน โดยเฉพาะในค าวาการพฒนาทยงยน กฎหมายกจะไมยงยน และสงคมนกจะไมยงยน ถา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๕

มนษยเตมไปดวยความรสกวากฎเกณฑกตกาทงหลายเปนขอบงคบ ทาทท ๑ คอทาทความรสกวากฎหมายเปนเครองบงคบ

ทาทท ๒ เปนทาทแบบพระพทธศาสนาทมองวา กฎเกณฑกตกาน เราบญญตจดวางขนมาเพอสรางสภาพเออในสงคม ทจะเปนโอกาสใหคนพฒนาความสามารถทจะมชวตทดงาม เพราะฉะนน คนจะมองกฎเกณฑกตกา วาเปนเครองฝกตน ดงทเรยกวา สกขาบท คอเปนขอฝก หรอขอเรยนร ทจะเอามาปฏบตดวยจตใจทรสกวาจะฝกตวเอง หรอจะเรยนรเพอจะไดปฏบตไดถกตองใหเกดผลดตามวตถประสงค เพราะวาการทเราจะเขาถงชวตทดงามได เราจะตองมระบบความเปนอยทเออ

เมอมความเขาใจอยางน เขากจะมความส านกตระหนกวา ระบบชวตแบบนเราตองท าใหได เมอเราท าไดแลวเราจะสามารถมชวตทด จากนเขากเตมใจและพรอมใจ ทจะปฏบตอยางเปนการฝกตน

ถามองกวางออกไปกคอ ในสงคมน การทเราจะอยรวมกนดวยด เหตผลกมอยแลว วาเราจะตองมความประพฤตกนอยางน เพราะฉะนน เราจะตองพยายามปฏบต มาฝกตวกน อยาถอเปนขอบงคบ เราจะตองฝกตว พฒนาตวกนจนกระทงอยตว จนกระทงเรามความประพฤตอยางนนเปนธรรมดา

มนษยนฝกได เรยนรได เพราะฉะนน เมอทานเหนวากฎนเขาสรางขนเพอใหเกดสภาพเออตอชวตทดงามของเราตอไป ถาเราอยากจะมชวตทดงาม เรากตองปฏบตตามกฎน เราตองมาฝกกน เมอฝกแลวตอไปเราจะท าไดเปนธรรมดาไปเลย มนกจะเปนสภาพชวตทดงามเกดขนมา สงคมกบรรลวตถประสงคทจะเปนสภาพเกอกลตอชวตของแตละตนดวย และสงคมเองกอยดดวย

ดงนน มนษยจะตองมองกฎกตกาเหลานเปนขอฝก คอเปนสกขาบทอยางทวา ถาถงขนนแลวมนษยจะเรมพฒนา

นตศาสตรแนวพทธ๙๖

ทาทท ๓ มนษยทพฒนายงขนกวาน จะไปถงอกระดบหนงทจะมปญญารเขาใจวา กฎเกณฑกตกาของสงคมน มนษยวางขนดวยเหตผล เพอจะใหอยรวมกนดวยด และจะไดมสภาพเออตอการพฒนาชวตทดงาม ดงทเหนไดชดๆแลว เพราะฉะนน กตกาเหลานจงเปนเพยงเครองหมายรวาเราจะอยกนอยางไรเทานนเอง เพอใหมชวตทดงาม และใหสงคมมสภาพทเอออยางทเราตองการและอยางทมนควรจะเปน เพราะฉะนน เราจงตองปฏบตตามกตกาในการทจะอยรวมกนอยางน

เพราะฉะนน กฎหมายและกฎเกณฑกตกาจงเปนเพยงขอหมายรรวมกนวาจะเอาอยางไร มนษยทมทาทความรสกขนนเรยกวาเปนคนทพฒนาไปมากแลว พระอรหนตจะอยดวยทาทความรสกแบบน

แมแตพระอรหนตกตองมกตกา คอตองมวนย ท าไมพระอรหนตตองมวนย เพราะการอยรวมกนตองมระเบยบระบบ เชน จะมาฉนพรอมกนเวลาเชา กตองวางกตกาวาฉนเวลาไหน จะเอาสงใดเปนเครองนดหมาย ถาใชระฆง จะตกท กตกลงบญญตกตกาวา ถาตระฆง ๒ ครงหมายถงมเหตการณอยางนเกดขน ๓ ครงนดประชม ๕ ครงบอกเวลาฉน ตลอดกระทงวาเมอมาแลวจะนงกนอยางไร จะท าอะไรกนอยางไร พดสนๆ วาตองมวนย

เพราะฉะนน แมแตพระอรหนตผพฒนาสงสดแลวกตองมกฎเกณฑกตกาของสงคม ไมเชนนนกอยดวยกนโดยเรยบรอยดวยดไมได เพราะแทนทจะเกดมโอกาส กกลายเปนเกดความขดของ

เปนอนวา เมอมนษยอยรวมกน กตองม social contract แตความหมายอาจจะไมเหมอนของฝรง๑ พระอรหนตคอมนษยทพฒนา ๑ ในฝายตะวนตก บคคลหลกทเสนอแนวคดเกยวกบ social contract ๓ ทาน คอ Thomas Hobbes, John

Locke และ Jean Jacques Rousseau แมจะมทศนะในเรองนตางกนบาง แตกรวมลงเปนอยางเดยวกนในแนวคดใหญของตะวนตก ทมองมนษยแยกตางหากจากธรรมชาต และเหนวาการจดการทางสงคมอยางน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๗

สมบรณแลว มองกตกาเหลานดวยความเขาใจดวยปญญาวา เปนเพยงเครองหมายรรวมกน เพอใหเราอยรวมกนดวยดเทานนเอง

ถามนษยพฒนาถงขนน โดยมความรสกตอกฎหมายอยางนได กเปนมนษยทพฒนาแลว เรยกวาเปนผมการศกษา

แตถามนษยยงมองกฎหมายเปนเครองบงคบอย กแสดงวามนษยยงไมมการศกษา หรอไมเชนนนกมกฎหมายทเปนเครองบงคบเขาจรง คอกฎหมายไมเปนธรรม แตถากฎหมายเปนธรรม กแสดงวามนษยไมมการศกษา จงมองวากฎหมายเปนเครองบงคบ

ถาคนมการศกษา อยางนอยกจะมองวากฎหมายเปนเครองฝกตนเพอเปนปจจยเออตอการทจะมชวตทดงามยงขนไป และ

ถาเขาพฒนายงขนไปอกจนสมบรณแลว กจะมองกฎหมายวาเปนเครองหมายรรวมกน ซงตรงตามความหมายของสมมตทแทจรง คอเปนเรองของมตรวมกน การตกลงหรอรบรรวมกน หรอยอมรบรวมกน ดวยเหตผลเพอความดงามรวมกน ทงของชวตแหงบคคลและของสงคม

พดมาถงตรงน คงจะชวยใหมองเหนความหมายทแทและความส าคญของ “สมมต” พรอมทงวธปฏบตทถกตองตอสมมตนน ทวาไมละเลยแตถอส าคญ อยางรเทาทน ใชประโยชนไดถกตอง โดยไมหลงตดนน คออยางไร (พงศกษาจากพทธพจนในทตางๆ เชน ท.ส.๙/๓๔๒/๒๔๘; ส.ส.๑๕/๖๕/๒๑)

ถาประชาชนประพฤตตามกฎหมายดวยจตส านกอยางหลงน กพดไดวา สงคมบรรลความสมบรณแลวในแงของนตศาสตร เพราะยอมหมาย เปนเรองตรงขามกบภาวะของธรรมชาต (ทปาเถอนไรขอแป) ซงบคคลตองยอมสละสทธเสรภาพของตนบาง เพอไดรบการคมครองจากสงคมหรอจากผปกครอง สวนทางพระพทธศาสนามองมนษยเปนธรรมชาตสวนพเศษทฝกศกษาได การจดการทางสงคมอยางนกเปนการประสานประโยชนจากความจรงของธรรมชาตนนเอง มนษยทพฒนาแลวจงมชวตจตใจทกลมกลนกบกตกาทางสงคมทตกลงจดวางกนขนนน

นตศาสตรแนวพทธ๙๘

ถงการทคนพฒนาแลวอยางสมบรณ จนทง ๓ ดานของชวต คอ ทงพฤตกรรม จตใจ และปญญา มาบรณาการประสานกนลงตว

ทางดานปญญากรเขาใจเหตผลและความมงหมายของวนย ทางดานจตใจกมความเตมใจและรวมใจ พรอมทงทางดานพฤตกรรมกปฏบตตามดวยดอยางมเหตผล

แตในความเปนจรง สงคมจะไมบรรลภาวะน เพราะเปนธรรมดาวา ในขณะหนงขณะเดยวกน มนษยทงหลายยอมอยในระดบการพฒนาทตางกนหลากหลาย

อยางไรกตาม มนษยจะปลอยตวประมาทไมได จะตองเพยรพยายามอยางนอยใหมคนจ านวนหนงมทาทปฏบตในระดบท ๓ โดยใหคนจ านวนมากทสดมทาทปฏบตในระดบท ๒ และใหคนทมทาทปฏบตในระดบท ๑ มจ านวนนอยทสด สงคมกจะยงพออยกนได และนบไดวาเปนสงคมทด

ความเครงครดในวนย ประสานกบจตใจทไมยดมนค านงแตจะรกษาธรรมเพอประโยชนสขของปวงชน

กจกรรมหรอขอยดถอปฏบตทตกลงกนในสงคมมนษย พระทานใชค าวา “สมมต” ทงนน

ตวอยางเชน มจวรเกดขนในวด พระภกษแตละรปในวดนนมสทธ สทธกเปนของสมมตเหมอนกน ญาตโยมอาจไดสทธมของครอบครองมากมาย แตพระมสทธเพยงเครองใชทเรยกวา บรขารนดเดยว เชน มไตรจวรทถอไดจรงๆ ชดเดยว นอกจากนนแลวมสทธครอบครองไดแค ๑๐ วนเปนอยางมาก เกนกวานนเกบไมได แลวทนจะท าอยางไร

ถาจวรเกดขนมากมาย กใหมพระภกษรปหนงเปนเจาหนาทส าหรบเกบ เรยกวา จวรนทหกะ แปลวาภกษเจาหนาทเกบจวร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๙

ภกษองคหนงจวรขาด อยากจะไดจวรใหม จะไปหาภกษองคทเกบกไมได เพราะองคเกบไมมหนาทแจก ตองไปหาพระภกษอกองคหนงผมต าแหนงเรยกวา จวรภาชกะ แปลวา ภกษเจาหนาทแจกจวร

ภกษทง ๒ รปน คอทงพระจวรนทหกะ (ผเกบจวร) และพระจวรภาชกะ (ผแจกจวร) ตองไดรบแตงตงจากสงฆ โดยมกฎเกณฑบญญตวาตองมคณสมบตพนฐานอยางนๆ คอ ไมมอคต ทง ๔ และรงานในหนาท โดยเขาทประชมพจารณาแลว ทประชมตกลงมมตรวมกน แตงตงภกษรปนเปนผเกบจวรหรอเปนผแจกจวร

การเลอกตงภกษรปใดรปหนงขนมาท าหนาทอนใดอนหนง ใหมต าแหนงหนาทอยางน เรยกวา สมมต

ค าวา “สมมต” ของพระ ไมใชเปนเรองเหลวไหลอยางทญาตโยมเขาใจกน แตเปนเรองทจรงตามสมมต คอตามทตกลงกนนน เมอภกษรปนนไดรบการสมมตแลว กมอ านาจหนาทจรงๆ (ตามทตกลงกน) ในการทจะเกบจวร หรอในการทจะแจกจวร เปนตน

อกตวอยางหนง การสรางโบสถจะตองมนมต คอเครองหมายเขต เวลาผกสมาคอตกลงก าหนดเขตนน กเรยกวา “สมมตสมา” สมมต กคอมตรวมกนดงทกลาวแลว

เรองของสงคมมนษยนน เปนเรองของมตทมนษยจะตกลงกนวาจะเอาอยางไร เพราะฉะนน จงเรยกวา “สมมต” ทงสน แตกลาวแลววาสมมตเปนเรองทส าคญมาก อารยธรรมของมนษยตงอยบนฐานของสมมตเพราะมนษยมความสามารถในการสมมต จงสามารถท าการสรางสรรคอารยธรรมใหเจรญงอกงามขนมาได เพราะเหตทสมมตเปนเรองจรงในระดบหนง และเปนเรองใหญทเดยว ในพระพทธศาสนา ทานจงแสดงไวทงปรมตถสจจะ และสมมตสจจะ

การเขาถงสมมต คอการรเขาใจตามเปนจรงวา กฎเกณฑเปนตนน

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๐

เปนสงทเราตกลงกนก าหนดตงขนเพอประโยชนบางอยาง เมอเรามเหตผลในการตงกฎเกณฑขนมาเพอประโยชนอนน เรากตองปฏบตใหถกตองตามสมมตนน เพราะฉะนน พระจงมลกษณะทวายงพฒนาไปกจะยงปฏบตตามวนยไดเครงครด

อาจมผสงสยวา ขอปฏบตตางๆ ทเรยกวาการรกษาสกขาบทนนกเปนขอฝกเทานน พระอรหนตเปนผฝกเสรจแลว ไมตองฝกอกตอไปแลว ท าไมจะตองปฏบตดวย กกลายเปนวาพระอรหนตยดถอสมมตมากใชไหม

ตอบวา ตามปกตคนเรานน แบงไดเปน ๒ ประเภท คอ ผทยงฝกกบผทฝกแลว หรอผทก าลงศกษากบผจบการศกษา หรอผทก าลงพฒนากบผทจบการพฒนาแลว พระอรหนตนนจบการพฒนาแลว แตปรากฏวาเปนผทถอวนยจรงจงมาก เพราะอะไร มเหตผลในเรองนอยางนอย ๓ ประการ คอ

๑. เปนผน า พระอรหนตในฐานะทเปนผสมบรณแลว จงตองปฏบตตนเปนผน าเขาในความเครงครดในสกขาบท ขอยกตวอยางวา (วนย.๔/๑๕๓/๒๐๘) เมอครงทพระพทธเจาทรงบญญตใหพระภกษลงอโบสถสวดปาตโมกขทก ๑๕ วน มพระอรหนตองคหนงด ารวา หลกการนบญญตขนเพอจะตรวจสอบความบรสทธ เราเปนผบรสทธแลว ควรจะตองไปหรอไม พระพทธเจาเสดจมาถงตวเลยตรสวา ถาเธอผบรสทธแลวไมเคารพกฎ แลวใครจะเคารพกฎ ถาเธอผบรสทธแลวไมถอส าคญ ใครจะเหนส าคญ เพราะฉะนน พระอรหนตจงตองเปนผน าในการรกษาสกขาบท

๒. เปนแบบอยาง ซงกอยในฐานะผน าดวยเหมอนกน ทานเรยกวาปฏบตเพอใหชนรนหลงถอเปนแบบอยาง ขอนส าคญมาก หมายความวาไมใชปฏบตเพอตวเอง เพราะตวเองพฒนาสมบรณแลว ส าหรบตวเองท าใหพอแลว เตมแลว เพราะฉะนน ตอนนกคดแตจะท าเพอผอน อะไรจะเปนการดแกคนรนหลง กท าใหเปนตวอยางไว

ดงเชน พระมหากสสปะ ทานแกมากอายถง ๑๒๐ ป แตทานกยง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๑

ถอธดงค เชน อยปาเปนวตร ถอผาบงสกลเปนวตร เปนตน พระพทธเจาเคยตรสกบพระมหากสสปะวา เธอถอธดงคเครงครดมาเปนเวลายาวนาน บดนเธอกชราแลว เรยวแรงก าลงกไมคอยม ผาบงสกลนเนอไมดและหนกมาก เธอรบจวรทญาตโยมถวายมาใชเถด แตพระมหากสสปะไดทลขอปฏบตถอธดงคเชนนนตอไป พระพทธเจากตรสถามวามเหตผลอะไร เพราะหากยอมใชจวรเนอดกจะเบาสบาย พระมหากสสปะชแจงเหตผลวาเพอเปนแบบอยางแกคนรนหลง เรยกวา ปจฉมา ชนตา ทฏานคต อาปชเชยยแปลวา ประชมชนภายหลงจกไดถอเปนแบบอยาง (ส.น.๑๖/๔๘๑/๒๓๙) จะไดเปนไปเพอประโยชนสขแกคนเหลานนเอง

๓. เปนการปฏบตเพอประโยชนสขของพหชน หรอเปนการรกษาผลประโยชนของประชาชน เพราะวนย กฎหมาย และกฎเกณฑกตกาทงหลายนน เปนสงทบญญตขนเพอประโยชนแกสวนรวม โดยเฉพาะเพอสรางสภาพเออตอการสรางสรรคพฒนาชวตและสงคมทดงามดงกลาวแลว พระอรหนตนนเปนผบรรลประโยชนตนแลว ไมมอะไรทจะตองท าเพอตนเองอก ทานจงปฏบตเพอผอนและเพอสวนรวมไดเตมท ตามคตทวา พหชนหตายะ พหชนสขายะ โลกานกมปายะ คอ เพอประโยชนสขแกชนจ านวนมาก เพอเหนแกประโยชนสขของโลก

อยางในเรองพระมหากสสปะ เมอทานทลชแจงเหตผลแลว พระพทธเจากทรงประทานสาธการวาทานปฏบตเพอประโยชนสขของพหชน (ส.น.๑๖/๔๘๒/๒๓๙; ฯลฯ) ดวยเหตนพระอรหนตจงปฏบตเครงครดในพระวนย

นคอหลกการในการรกษาวนย กฎหมาย และระเบยบแบบแผนตางๆ ซงคนทอยในระดบตางๆของสงคมควรจะมทาททถกตอง แตปรากฏวาในสงคมไทยมการยดถอเขาใจผดกนบอยๆ เชน บางทมการอางวา พระภกษทานนนทานนเปนพระอรยะ ทานหมดกเลสแลว ไมมกเลสแลว ทานจะท าอะไรกไดเพราะทานไมยดมนถอมน เอาหลกความไมยดมนถอ

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๒

มนมาอาง (รายหนงถงกบวาใหหญงสาวนวดให) ญาตโยมหลายทานฟงแลววานาจะจรงนะ เพราะพระอรหนตทานไมยดมนถอมน จะไปเอาอะไรกบสงเหลาน ซงไมจรงแทแนนอน เปนสงสมมต เปนอนจจง ทกขง อนตตา นแหละ ระวงจะตกหลม

ทวาตองระวงกคอ ความไมยดมนทแท กบความไมยดมนเทยมหรอความไมยดมนอยางปลอม เปนคนละอยางกน การทพระอรหนตทานไมยดมนนน ทานไมยดมนแทดวยปญญาทรความจรง แตในการด าเนนชวตทานยอมรบความจรงตามเหตตามผล

ไดกลาวแลววา สมมต นน คอสงทมนษยตกลงกน มมตรวมกน โดยก าหนดวางไวตามเหตผล เพอวตถประสงคทเปนประโยชน ไมใชตงขนมาลอยๆ พระอรหนตอยดวยปญญาทเขาใจเหตผลนน และทานไมมอะไรทเปนการเหนแกประโยชนของตวทานเองดวย เพราะฉะนนทานจงเปนผทพรอมทสดทจะปฏบตตามสมมตน จงกลายเปนวา พระอรหนตเปนผพรอมทสด ทจะปฏบตตามวนยหรอกฎกตกาทเปนสมมต เพราะไมมกเลสทจะท าใหเหนแกตวหรอท าเพอตว

ถาคนยงเหนแกประโยชนสวนตว กฎเกณฑกตกาจะขดขวางผลประโยชนของเขา อยางนอยกตามใจตวทขเกยจท า หรอเปนการไมสบายทตองไปท าตามกฎ กเลสเชนความขเกยจ และความเหนแกประโยชนสวนตวตางๆ เหลาน จะมาขดขวาง ท าใหคนไมปฏบตตามกตกาสงคม เพราะฉะนน คนทยงมกเลสจงปฏบตตามกฎไดยาก สวนพระอรหนตทานหมดกเลสแลว ทานไมมเรองสวนตวทจะเขามากดกน มาท าใหจตใจตองฝนหรอหลบซอน ทานไมมอะไรตองท าเพอตวเองแลว ทานพรอมทจะท าตามสงทมเหตผลทกอยาง เพราะฉะนน พระอรหนตจงเปนผน าในการปฏบตตามสมมตทชอบธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๓

บางคนบอกวา อะไรมนกไมเทยงแทแนนอน อยาไปยดมนถอมนมนเลย แลวกไมเอาเรองเอาราวอะไร กลบไปบานกวาเงนทองไมใชของเรา เปนอนจจง ทกขง อนตตา ลกกไมใชของเรา ภรรยากไมใชของเรา บอกวาไมยดมน นแหละ เจอความยดมนอยางหนกเขาไปแลว ความยดมนเกดขนมาโดยไมรตว นกคอ “ความยดมนในความไมยดมน” เพราะวาความไมยดมนทเขาอางนน เปนเพยงความไมยดมนทเปน concept หรอเปนสญญาทรบเอามาถอไว แลวกยดมนวาฉนจะไมยดมน เทานนเอง

สวนความไมยดมนทแทจรง เกดจากปญญาทรความจรงแลวใจไมตด ใจเปนอสระอย แลวกปฏบตไปตามเหตผลอยางจรงจงตามหนาทหรอตามเหตผลทไดตกลงเหนชอบรวมกน เพอความดงามบางอยาง มอะไรเปนไป ใจกไมตกเปนทาส ไมถกครอบง า อนนสทส าคญ สวนการปฏบตในทางรปธรรมด าเนนตามแบบแผนกตกาทตกลงไว ถามนชอบธรรมสมเหตสมผลดงนน พระอรหนตจงเปนผปฏบตจรงจงตามสมมต และเปนแบบอยางในการปฏบตตามวนยอยางเครงครด

วนยน ในแงหนงเปนการสรางแบบแผนชวตตวอยางส าหรบผทจะมชวตทดงามอยางนน เพราะฉะนนเราจะเหนไดวา ทงทพระพทธเจาสอนหลกความไมยดมน แตวนยของพระท าไมกลบใหเอาจรงเอาจงกบสงตางๆมากนก นแหละวนยเปนตวแสดงใหเหนชดวา ในระบบการฝกมนษยทแทจรงนน ความไมยดมนทถกตองเปนอยางน

จะขอยกตวอยางเกยวกบความไมยดมน ซงอาจจะซอนกนอยเปน ๒ ชน คอ

ในชนท ๑ ทานสอนใหไมยดตด เชน ไมเหนแกลาภ ไมโลภ ไมหมายมนในการทจะตองไดจวรอยางนอยางนน ทจะเอาแตใจ หรอจะมของในครอบครองใหมาก เพราะฉะนนจงมสกขาบทในวนยทบญญตวาใหภกษมสงของเครองใชไดจ ากดเทานนเทาน เพยงเทาทพอแกการใชประโยชนทแทจรง

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๔

ในเวลาเดยวกน มองอกขนหนง กจะเหนความไมยดมนในชนท ๒ คอสงของอยางไหนทตกลง (สมมต) วาเปนของทานแลว ทานตองมความรบผดชอบอยางเตมท

ตวอยางเชน วนยก าหนดวา พระภกษรปหนง(มสทธ)มจวรไดชดเดยว ดจะเปนการไมใหความส าคญแกเรองเสอผาอาภรณ จงไมใหมมาก แตพระจะบอกวา เรองจวรนไมส าคญ ฉนไมยดมนถอมน มนไมใชของของเราจรง เราเกดมามนกไมไดตดมาดวย ตายแลวกเอาไปไมได แลวกไมเอาใจใส ปลอยสกปรก ไมซก หรอวาปลอยใหขาดเปนร ไมปะชน

พระภกษจะปลอยปละละเลยอยางนนไมได วนยก าหนดไววา ภกษปลอยใหจวรขาด ไมปะชน แมจะเปนรเทาหลงเลบนวกอย กมความผด เปนอาบต (วนย.อ. ๒/๑๖๘) เอาละซ จวรผนเดยว ตองรกษาอยางดขนาดน ปลอยใหขาด ไมปะ กโดนปรบความผดแลว

ในท านองเดยวกน ภกษมจวรชดเดยวตองรกษาไวใหด ถาอยปราศจากมนแมแตราตรเดยว กเปนอาบต (วนย. ๒/๑๐/๗) ทานเรยกวาขาดครอง ญาตโยมไมเขาใจหลกการนกจะพดวา พระท าไมมายดมนถอมนกะเรองจวรแคน ส าคญอะไรนกหนา

เพราะฉะนน จะตองเขาใจหลกการนใหถก วนยเปนระบบแหงวถชวตของการฝกตน ถาเรามองเหนธรรม คอความจรงแทแหงความถกตองดงาม ทเขามาสวนย คอระบบการจดตงของมนษย ในรปของระเบยบแบบแผนในการด าเนนชวตแลว กผานตอนนไปได จงจะขอเลยตอไปสเรองในระดบการบญญตและการใชกฎหมาย และเรองอนๆ อกสก ๓-๔ อยาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๕

ความยดมนกฎหมาย หลงตดในสมมต จะกลายเปนภยแตถาเขาถงธรรมทเปนฐานของกฎหมาย กจะกลายเปนนกนตศาสตรทแท

การบญญตกฎหมายซงเปนกฎมนษย มขอทตองระวงหลายอยาง ขอระวงท ๑ กคอ การทมนษยจะแปลกแยกจากธรรมชาต ซงจะไมอธบายมาก แตจะเหนไดจากตวอยางทยกมาพดตอนตนแลวในเรองกฎมนษย กบ กฎธรรมชาต ทซอนกนอย

ดงไดบอกแลววา ทจรงนน การทเราบญญตกฎมนษยขนมา กเพราะความตองการแทจรงของเราอยทกฎธรรมชาต เราจงบญญตกฎมนษยขนมาหนนการกระท าทจะใหไดผลตามกฎธรรมชาตนน

ท าไมเราจงบญญตกฎมนษยวาใหคนมาท าสวน ๑ เดอนแลวเราใหเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท การทกฎมนษยเกดขนมาน เพราะแทจรงแลวมกฎธรรมชาตอยเบองหลง คอเราตองการผลตามกฎธรรมชาตวา จะใหตนไมเจรญงอกงาม จงจดระบบใหมคนมาท าสวน กฎมนษยวา ท าสวน ๑ เดอน ไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท กมาหนนกฎธรรมชาตทวา ท าสวน ท าใหตนไมเจรญงอกงาม

ถามนษยแปลกแยกจากกฎธรรมชาต และหลงสมมต คอตดอยแคกฎสมมตเมอไร ชวตและสงคมจะเรมวปลาสทนท เรมจากคนท าสวน ซงมาท าสวนเพยงเพราะตองการผลตามกฎมนษย คอ ตองการเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท เขาไมตองการผลตามกฎของธรรมชาต ไมไดตองการใหตนไมเจรญงอกงาม อะไรจะเกดขน ผลเสยหรอความวปลาสทเกดขน คอ

๑. ในดานชวตของตวบคคลนนเอง คนท าสวนกไมมความสขในการท าสวน เพราะเขาท าสวนดวยความฝนใจเนองจากเขาไมไดตองการผลทแทจรงของการท าสวน แตสงทเขาตองการคอเงน การท าสวนจงท าใหเขาตองมาทรมาน ตองรอเวลาเดอนหนงกวาจะไดเงนเดอน ซงเปนภาวะทแย

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๖

จรงๆ เพราะฉะนนเขาจงท าสวนดวยใจทกขทรมานเตมทตลอดเวลา๒. ในดานกจการของสงคม ประโยชนสวนรวมกเสย เพราะวาเมอ

คนท าสวนไมเตมใจท าสวน นอกจากตวเขาเองจะไมมความสขแลว กยงไมตงใจท างานอก เมอไมตงใจท า สงคมกไมไดประโยชนทควรจะไดจากเขา กจการของสงคมกเสย เพราะการท าสวนไมมคณภาพ และไมมประสทธภาพ

นอกจากนน เมอคนท าสวนนแปลกแยกจากกฎธรรมชาต ตองการผลแตตามกฎมนษย และไมตงใจท าสวน สงคมมนษยกตองตงกฎมนษยซอนเพมเขามาอก เชนจะตองด าเนนการตงคนคมขนมาเพอคมคนท าสวนคนน แตนายคนคมกแปลกแยกจากกฎธรรมชาต ตองการแตผลตามกฎมนษยอยางเดยว กเลยไมไดเรองอก แลวกตงกฎซอนเขามาเปนชนๆ จนซบซอนอยางยง แตผลทสดกลมเหลวหมด

การทสงคมนยงด ารงอยได กเพราะคนเราบางสวนยงไมแปลกแยกจากธรรมชาต ถามนษยทงสงคมนแปลกแยกจากกฎธรรมชาตมาตดอยกบกฎมนษยอยางเดยวโดยหลงสมมตเมอไร สงคมนกจะปนปวนวปรต และชวตกจะไมมความสข จะเสยคณภาพชวต ดงเชนคนท าสวนทท างานดวยความทกขทรมานดงกลาวมาแลว

เวลาน มนษยเรมเขาสระบบทตดสมมตมากขน ระบบแขงขน หรอระบบผลประโยชนทก าลงเขามา สงผลกระทบตอระบบทกอยางของสงคมไมเฉพาะดานเศรษฐกจ แมแตกฎหมายกจะถกกระทบดวย เพราะฉะนน นกกฎหมายจะตองทนตอแนวโนมนดวย ระบบการแขงขนหาผลประโยชนนเปนระบบทเตมไปดวยสมมต และจะผลกดนใหมนษยท าการตางๆ เพอผลตามกฎสมมตอยางเดยว จนกระทงในไมชาคนกจะแปลกแยกจากธรรมชาตแทบจะสนเชง

ดงตวอยางทยกมาพดบอยๆ คอ เมอคนตงโรงพยาบาลเอกชนขนมาโรงหนง ในขณะทสงคมเขาสระบบแขงขนหาผลประโยชนนน ถามวา

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๖

จรงๆ เพราะฉะนนเขาจงท าสวนดวยใจทกขทรมานเตมทตลอดเวลา๒. ในดานกจการของสงคม ประโยชนสวนรวมกเสย เพราะวาเมอ

คนท าสวนไมเตมใจท าสวน นอกจากตวเขาเองจะไมมความสขแลว กยงไมตงใจท างานอก เมอไมตงใจท า สงคมกไมไดประโยชนทควรจะไดจากเขา กจการของสงคมกเสย เพราะการท าสวนไมมคณภาพ และไมมประสทธภาพ

นอกจากนน เมอคนท าสวนนแปลกแยกจากกฎธรรมชาต ตองการผลแตตามกฎมนษย และไมตงใจท าสวน สงคมมนษยกตองตงกฎมนษยซอนเพมเขามาอก เชนจะตองด าเนนการตงคนคมขนมาเพอคมคนท าสวนคนน แตนายคนคมกแปลกแยกจากกฎธรรมชาต ตองการแตผลตามกฎมนษยอยางเดยว กเลยไมไดเรองอก แลวกตงกฎซอนเขามาเปนชนๆ จนซบซอนอยางยง แตผลทสดกลมเหลวหมด

การทสงคมนยงด ารงอยได กเพราะคนเราบางสวนยงไมแปลกแยกจากธรรมชาต ถามนษยทงสงคมนแปลกแยกจากกฎธรรมชาตมาตดอยกบกฎมนษยอยางเดยวโดยหลงสมมตเมอไร สงคมนกจะปนปวนวปรต และชวตกจะไมมความสข จะเสยคณภาพชวต ดงเชนคนท าสวนทท างานดวยความทกขทรมานดงกลาวมาแลว

เวลาน มนษยเรมเขาสระบบทตดสมมตมากขน ระบบแขงขน หรอระบบผลประโยชนทก าลงเขามา สงผลกระทบตอระบบทกอยางของสงคมไมเฉพาะดานเศรษฐกจ แมแตกฎหมายกจะถกกระทบดวย เพราะฉะนน นกกฎหมายจะตองทนตอแนวโนมนดวย ระบบการแขงขนหาผลประโยชนนเปนระบบทเตมไปดวยสมมต และจะผลกดนใหมนษยท าการตางๆ เพอผลตามกฎสมมตอยางเดยว จนกระทงในไมชาคนกจะแปลกแยกจากธรรมชาตแทบจะสนเชง

ดงตวอยางทยกมาพดบอยๆ คอ เมอคนตงโรงพยาบาลเอกชนขนมาโรงหนง ในขณะทสงคมเขาสระบบแขงขนหาผลประโยชนนน ถามวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๗

อะไรเปนเครองวดความส าเรจของโรงพยาบาล ค าตอบตามระบบผลประโยชนกคอ ก าไรสงสด เพราะเขาตงโรงพยาบาลขนเพอผลประโยชน เมอไดก าไรสงสดกคอความส าเรจ ถาไมไดก าไรสงสดกไมประสบความส าเรจ

การตงโรงพยาบาลแลวท าใหไดก าไรสงสดนเปนเรองของกฎมนษย ซงหมายถงการทการแพทยไดกลายเปนธรกจแลว จงมงไปทการไดผลประโยชนตอบแทน แตตามกฎธรรมชาต การแพทยคออะไร ผลของการแพทยคออะไร การแพทยเปนเหต อะไรเปนผลตามกฎธรรมชาต ตอบวาการทคนหายโรค มสขภาพด เปนผลตามกฎธรรมชาต เพราะฉะนน ความส าเรจของโรงพยาบาลตามกฎธรรมชาต ซงเปนความส าเรจทแทจรง กคอ การทไดชวยใหผคนในสงคมน หางเบาบรรเทาจากโรคภยไขเจบ มสขภาพดขน นคอความส าเรจตามกฎธรรมชาต

พดสนๆวา ความส าเรจของมนษยตามความหมายแหงกฎสมมต คอการไดก าไรสงสด แตความส าเรจของมนษยตามความหมายแหงกฎแทของธรรมชาต คอ การท าใหชวตดงามมความสข สงคมสนต และโลกเปนแดนเกษม

ตอนน ระหวาง ความส าเรจตามกฎมนษย กบความส าเรจตามกฎธรรมชาต เราจะเลอกเอาความส าเรจอยางไหน ในสงคมปจจบนนกจการทกอยางก าลงกลายเปนธรกจ แมแตการศกษา เราก าลงจะมองกนอยแคกฎมนษย และหลงอยกบกฎสมมตนน ไมวาจะท าอะไร กมงผลส าเรจทก าไรสงสด ถาเปนอยางนจรงๆ แมแตแพทย กจะค านงแตรายได ไมค านงถงชวตของคน คนจะเปนอยางไรกชาง ใหฉนไดก าไรกแลวกน นดแตวาแพทยของเรายงมคณธรรมอยหลายทาน

เวลานกจการทกอยางก าลงจะเปนอยางน นคอการทมนษยแปลกแยกจากธรรมชาต ตดในสมมต เขาจงไมสามารถเชอมกฎธรรมชาตกบกฎของมนษยเขาหากน เขาไมรตระหนกวา การทเราจดตงวนย คอวางระบบสงคมในหมมนษยขนมาน แทจรงแลวกเพอใหความเปนจรงในกฎ

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๘

ธรรมชาตปรากฏผลทดงามขนมาแกชวตและสงคมของมนษย ถามนษยยงตระหนกรและท าใหเปนไปอยางนได กคอ การเชอมระหวางกฎมนษยกบกฎธรรมชาต หรอวนยกบธรรมได

พระพทธเจาตรสธรรมกบวนยไวดวยกนเปนคกน เพราะทแทนน ฐานของชวตและสงคมมนษยของเราคอธรรม และประโยชนทแทของเรากคอธรรม นตศาสตรจะตองจบจดนใหได โดยเฉพาะในเมอสงคมตอไปนจะประสบปญหาเรองนมากขนทกท ซงเราจะตองคดวาจะเอาอยางไรกบมน

กฎหมายนน วาทจรง สาระทแทตองอยทเจตนารมณซงสอดคลองกบธรรมนน เพราะฉะนน ถาคนไมเขาถงธรรม กจะมปญหาจากกฎหมายไดหลายอยาง ไมวาจะเปนเพราะ

๑. ปญญาไมเขาถงธรรม กตาม๒. เจตนาไมเปนธรรม เชน ไมบรสทธ หรอไมประกอบดวยเมตตา

คอความหวงดตอเพอนมนษย เนองจากเหนแกประโยชนสวนตวหรอคดจะกลนแกลงผอน กตาม

เพราะฉะนน บางครงกฎหมายกจงกลายเปนเครองมอกดขขมเหงกนในสงคมได และเราจงตองคอยตรวจสอบเจตนารมณทแทจรงของกฎหมายกบขอก าหนดตามตวอกษร ดวยความส านกตระหนกวา ขอก าหนดตามตวอกษรนน ทจรงจดวางไวเพอสนองเจตนารมณของกฎหมายแตเมอออกมาแลวบางทมนกลบเปนเครองมอในการทจะไมปฏบตตามเจตนารมณของกฎหมาย คนจงใชบญญตตามตวอกษรเพอท ารายคนอนกได หรอเพอสนองการหาผลประโยชนของตนเองกได ดงทมคนใชกฎหมายเพอผลประโยชนของตวเองกนมากมาย

เพราะฉะนน การทจะตองตรวจสอบกฎมนษยคอกฎหมายนใหสอดคลองกบธรรมและใหชวยน ามนษยเขาถงตวธรรมใหได จงเปนหนาทของมนษยทจะตองท าอยตลอดเวลา สงทนกกฎหมายโดยเฉพาะผบญญต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๙

กฎหมายจะตองม กคอการเขาถงธรรมทงในแง๑. การเขาถงธรรมดวยปญญา คอความรในความจรงอยางทวาม

หลายระดบ ตงแต๑) ความรในกฎแหงความเปนเหตเปนผลของสงทงหลาย ความ

เปนไปตามเหตปจจย หลกการแหงความถกตองดงาม อยางนอยรตวกฎเกณฑกตกาในความหมายทแทจรงของมน และตามทมนษยบญญต และรไปถงสงคม สภาพปญหาของสงคม เหตปจจยแหงความเปนไปในสงคม กลไกของความเปนไปนน ตลอดจนการหยงรหยงเหนวาการทวางกฎขอนแลวจะเกดผลอะไรขนมาในสงคม เปนตน และ

๒) ความเขาใจในธรรมชาตของมนษย วามนษยนเปนสตวทตองฝกฝนพฒนา เขามความประสงคอะไร ชวตทดเปนอยางไร ซงอยางทกลาวแลววา คนเราทกคนมความเขาใจและความตองการนนอยแมโดยไมรตว ถงแมเหนไมชดมนกมอยในใจ และถาไมชดนแหละ มนจะมอทธพล ซงท าใหเกดการตดสนใจทผดพลาด

๒. การเขาถงธรรมดวยจตใจ คอมเจตนาบรสทธ รกความเปนธรรม มความมงมาดใฝปรารถนาตอจดหมายทจะสรางสรรคชวตและสงคมใหดงาม ดวยการด ารงธรรมไวในสงคม อนนจะตองมอยในใจ คอความใฝปรารถนาทจะด ารงธรรมและสรางสรรคสงทดงาม

การเขาถงธรรมทวามานจะตองมอยในนกกฎหมาย โดยเฉพาะผบญญตกฎหมาย

เมอผบญญตกฎหมายเขาถงธรรมดวยปญญา และดวยจตใจแลว พฤตกรรมของเขาในการบญญตกฎหมายกจะเปนพฤตกรรมทเขาถงธรรมดวย

เมอผใชกฎหมายเขาถงธรรมดวยปญญา และดวยจตใจแลว กจะมพฤตกรรมในการใชกฎหมายอยางผเขาถงธรรมดวยพฤตกรรมดวย

ขอย าอกทวา เมอมการบญญตกฎหมายใดกตาม ในใจของผบญญต

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๐

ยอมมความคดความเหนความเขาใจอยางใดอยางหนงทพระเรยกวา ทฏฐเกยวกบธรรมชาตของมนษยอยในใจ

ตวอยางเชน คนหนงอาจจะเชอวา ความสขของมนษยอยทการเสพวตถ คนทมความเขาใจอยางนอยในใจ แมจะไมไดท าความเหนหรอความเชอนนใหประจกษออกมาแกตนเอง มนกฝงลกอย เวลาเขามาบญญตกฎหมาย เขากจะบญญตอยางหนง

แตอกคนหนงมความเชอวา ตามธรรมชาตของมนษยนน ความสขไมไดอยเพยงแคการเสพวตถ แตอยทคณคาทางนามธรรมทลกซงกวานน เวลาเขามาบญญตกฎหมายเขากจะบญญตอกอยางหนง

เปนอนวา ทฏฐ หรอแนวคดความเชอนจะเปนอทธพลอยเบองหลง ซงจะมาก าหนดวถทางในการคดวนจฉยและใหเหตผลแกเขาผนนในการท ากจกรรมทางปญญาทงหมด เรองนใหญมาก เพราะฉะนน นกกฎหมายจะอยแคเหตผลพนๆ ในทางสงคมเทานนไมได แตเขาจะตองเขาถงความจรงซงรวมทงเรองธรรมชาตของมนษยดวย เพราะวามนษยทตรากฎหมายในสภานตบญญตเปนตนนน

๑. จะวางกฎหมายจากฐานแหงปจจยปรงแตงในตวเขา ซงมหลายอยาง เชน เขามปญญารแคไหน กเปนปจจยปรงแตงในตวเขาใหท าไดอยางนนเทานน พดงายๆ กภมธรรมภมปญญานนเอง ตลอดจนสภาพหลอหลอมของคานยมทางสงคม และวฒนธรรมเปนตน ซงเขามาเปนปจจยปรงแตงในใจ แลวแสดงอทธพลออกมาเปนการวนจฉย การใหความเหน ตลอดจนการยกมอวาจะเอาขางไหน พดงายๆวา ภมธรรมภมปญญาในตวคนนนส าคญอยางยง เรมแตทฏฐของเขา ซงเปนปจจยหลอหลอมทงในตวบคคลและในทางสงคม

๒. เมอบญญตกฎหมายแลว กฎหมายนนกจะไปเปนปจจยปรงแตงผลกดนสงคมอก ท าใหสงคมกาวไปทางไหนอยางใดตอไป

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๐

ยอมมความคดความเหนความเขาใจอยางใดอยางหนงทพระเรยกวา ทฏฐเกยวกบธรรมชาตของมนษยอยในใจ

ตวอยางเชน คนหนงอาจจะเชอวา ความสขของมนษยอยทการเสพวตถ คนทมความเขาใจอยางนอยในใจ แมจะไมไดท าความเหนหรอความเชอนนใหประจกษออกมาแกตนเอง มนกฝงลกอย เวลาเขามาบญญตกฎหมาย เขากจะบญญตอยางหนง

แตอกคนหนงมความเชอวา ตามธรรมชาตของมนษยนน ความสขไมไดอยเพยงแคการเสพวตถ แตอยทคณคาทางนามธรรมทลกซงกวานน เวลาเขามาบญญตกฎหมายเขากจะบญญตอกอยางหนง

เปนอนวา ทฏฐ หรอแนวคดความเชอนจะเปนอทธพลอยเบองหลง ซงจะมาก าหนดวถทางในการคดวนจฉยและใหเหตผลแกเขาผนนในการท ากจกรรมทางปญญาทงหมด เรองนใหญมาก เพราะฉะนน นกกฎหมายจะอยแคเหตผลพนๆ ในทางสงคมเทานนไมได แตเขาจะตองเขาถงความจรงซงรวมทงเรองธรรมชาตของมนษยดวย เพราะวามนษยทตรากฎหมายในสภานตบญญตเปนตนนน

๑. จะวางกฎหมายจากฐานแหงปจจยปรงแตงในตวเขา ซงมหลายอยาง เชน เขามปญญารแคไหน กเปนปจจยปรงแตงในตวเขาใหท าไดอยางนนเทานน พดงายๆ กภมธรรมภมปญญานนเอง ตลอดจนสภาพหลอหลอมของคานยมทางสงคม และวฒนธรรมเปนตน ซงเขามาเปนปจจยปรงแตงในใจ แลวแสดงอทธพลออกมาเปนการวนจฉย การใหความเหน ตลอดจนการยกมอวาจะเอาขางไหน พดงายๆวา ภมธรรมภมปญญาในตวคนนนส าคญอยางยง เรมแตทฏฐของเขา ซงเปนปจจยหลอหลอมทงในตวบคคลและในทางสงคม

๒. เมอบญญตกฎหมายแลว กฎหมายนนกจะไปเปนปจจยปรงแตงผลกดนสงคมอก ท าใหสงคมกาวไปทางไหนอยางใดตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๑

เปนอนวา ทฏฐในตวคนมความส าคญอยางยง ซงจะท าใหมผลขนมา ๒ อยางน โดยเฉพาะนกกฎหมายจะตรากฎหมายทดไมไดถาไมรธรรมชาตของมนษยวา มศกยภาพอยางใด ควรมชวตอยางไร

ตวอยางเชน เวลานจะออกกฎหมายเกยวกบสนกเกอร จะเหนวาความเขาใจเกยวกบธรรมชาตของมนษยจะอยเบองหลงการตดสนใจของผออกกฎหมาย เชน บางคนกเขาใจวา ความสขของมนษยอยทการเสพวตถซงเจาของความคดอาจไมรตวเลย แตเขาจะวนจฉยและตดสนใจลงมตตางๆ ตามภมธรรมภมปญญาทเขามอยเบองหลงตวเขานน เพราะฉะนน การตดสนใจของเขาจงเปนตวฟองภมธรรมภมปญญาของตวเขาเอง

โดยนยนเราจงพดไดวา กฎหมายทออกมา เปนตวฟองภมธรรมภมปญญาของนกกฎหมาย หรอของผท างานนตบญญต

แมวาจะตองค านงถงหรอไมลมมองปจจยทางสงคม เชน คานยมทางสงคมและวฒนธรรมดวย แตอยาลมวา การทมนษยมปญญาพฒนามาไดเพยงแคในระดบทอยใตคานยมของสงคมยงไมเพยงพอ มนษยทจะแกปญหาของมนษยจะตองไมจมอยใตปญหานนเสยเอง มฉะนน สงคมมคานยมอยางไร แมแตคานยมทเปนปญหา คานยมนนกจะชกพานกกฎหมายไปได มนษยจะเพยงเปนไปตามสงคมเทานนไมได มนษยตองแกไขสงคมไดดวย

ถงตอนน ขอแทรกเรองความจรงทเปนหลกใหญไวอยางหนง ซงทจรงเปนเรองส าคญมาก (ควรอยใน ภาค ๑) แตจะพดไวเพยงเปนแนว คอหลกทวา มนษยนมภาวะ หรอสถานะ ๒ อยางในเวลาเดยวกน คอ

๑) เปนชวต ซงเปนธรรมชาต อยในธรรมชาต และเปนไปตามกฎธรรมชาต ตองขนตอกฎธรรมชาต ทงน แยกเปน ๒ ดาน คอ กาย และใจอนจะตองปฏบตใหถกตองดวยปญญา

๒) เปนบคคล ซงเปนสมาชกอยรวมในสงคม มความสมพนธตอกนโดยขนตอเจตจ านง

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๒

เมอมองคนตองมองทงสองดาน และใหประสานโยงถงกน ทงดานทเปนบคคลในสงคม และดานทเปนชวตในธรรมชาต โดยเฉพาะมองคนตองใหถงชวต แตเรามกจะมองคนแคบคคล ซงเปนดานสงคม

ตามแนวคดตะวนตก สงคมศาสตรมองมนษยในแงเปนบคคล แทบไมพดถงในแงเปนชวต โดยปลอยใหชวตเปนเรองของวทยาศาสตร ซงกศกษาชวตนนแตดานวตถรางกายอยางเดยว นตศาสตรอยในหมวดสงคมศาสตร กจงมองมนษยในแงเปนบคคล

แตจดหมายของศาสตรทงหลายทจะสรางสรรคประโยชนสขแกมวลมนษยจะไมมทางสมฤทธจรงได ถามองคนเพยงแคดานบคคล โดยไมค านงถงความเปนชวต เพราะมนษยโดยพนฐานเปนธรรมชาต คอเปนชวต และตองมองชวตใหครบทงดานกายหรอดานวตถ และดานจตใจ

มนษย ทงทเปนชวตซงเปนสวนหนงในธรรมชาต และเปนบคคลในสงคม เกยวเนองโยงเปนอนเดยวกน ถาเราไมเขาใจชวตและไมปรบปรงชวตใหด ความเปนบคคลทจะอยรวมกนดวยดในสงคมกเปนไปไดยาก ชวตทพฒนาอยางดจงจะท าใหความเปนบคคลเจรญงอกงามไดอยางถกตอง หากเราจะใหมนษยมชวตทดงาม อยในโลกทด มสงคมทรมเยนเปนสข เราจะตองประสานความคดเรองชวตกบความเปนบคคลใหกลมกลนและเกอหนนกนใหได

เพยงแครบประทานอาหาร คนกกนอาหารทงในฐานะทเปนบคคล และกนในฐานะทเปนชวต มทงการกนเพอสนองความตองการของบคคล และการกนเพอสนองความตองการของชวต

แนนอนวา คณคาทแทจรงของอาหารคอเพอสนองความตองการของชวต การกนเพอสนองความตองการทถอวาดทสดของบคคล (เชน อรอย โก แสดงฐานะ ซงรวมทงสนเปลองทสด) อาจจะบนทอนหรอท าลายชวตของเขาเอง ถาเมอใดเขาใจถงความจรงทโยงมาประสานกน ก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๓

เทากบจบจดของการแกปญหาได ถามองไมเหนจดประสาน แมแตคนแตละคน กจะไมสามารถเขาใจตวเองและปฏบตตอตวเองใหถกตองได

การพฒนาทผดพลาด ท าใหเกดความขดแยงระหวางสงคมมนษยกบธรรมชาตตงแตระหวางบคคลกบชวตในตวคนเอง

การตดสนใจทางสงคม รวมทงนตบญญต มกรณมากมาย ทค านงถงแตบคคล(และสงคม) โดยไมมองไปใหถงคณหรอโทษตอชวต(และธรรมชาต) คอ มองคนไมถงชวต เพราะตดอยแคบคคล ท าใหไมอาจสรางสรรคประโยชนสขทแทจรง และกอปญหาแกอารยธรรมในระยะยาว

ตองยอมรบวา กฎหมายมากมายในระบบสงคมทเปนมา ไดเปนเครองบนทอนอารยธรรม เชน ท าใหเกด “การพฒนาทไมยงยน” ดงเชนกฎหมายทบญญตขนเพอสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจแบบไมยงยนทผานมาแลวในสงคมตะวนตก ซงกตองเปนเพราะนกกฎหมายเองกมสวนในความเขาใจเชนนน คอมมจฉาทฏฐดวย จงชวยกนผลกดนใหเกดการพฒนาทไมยงยน

งานของนกกฎหมายมผลกวางไกลอยางนน โดยทนกกฎหมายเองอาจอยใตอทธพลของนกปกครองและนกเศรษฐศาสตรเปนตน และมองความเปนมนษยไมทวตลอดถงความจรงทงดานชวตและดานบคคลอยางทกลาวแลวนน

ดงนน ผบญญตกฎหมายกตาม ผใชกฎหมายกตาม จงตองไมประมาท จะตองศกษาพฒนาตวอยตลอดเวลา เพอใหมปญญายงขน และมเจตนาดยงขน

การศกษาทผลตนกกฎหมายผสามารถมาสรางกฎหมายทเกอหนนตอชวตทดงามของมนษย จะเปนปจจยส าคญในการสรางอารยธรรมของมนษย

เพราะฉะนน การจะบญญตกฎหมายทถกตองใหเปนปจจยปรงแตงสรางสรรคสงคมทดไดนน จะตองท าดวยความไมประมาท โดยมความรบผดชอบอยางสง ทงดานปญญาและดานเจตนา ถากฎหมายผด กจะท าลายชวตมนษย ท าลายสงคม ตลอดจนท าลายตวธรรมทงหมดเลยทเดยว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๓

เทากบจบจดของการแกปญหาได ถามองไมเหนจดประสาน แมแตคนแตละคน กจะไมสามารถเขาใจตวเองและปฏบตตอตวเองใหถกตองได

การพฒนาทผดพลาด ท าใหเกดความขดแยงระหวางสงคมมนษยกบธรรมชาตตงแตระหวางบคคลกบชวตในตวคนเอง

การตดสนใจทางสงคม รวมทงนตบญญต มกรณมากมาย ทค านงถงแตบคคล(และสงคม) โดยไมมองไปใหถงคณหรอโทษตอชวต(และธรรมชาต) คอ มองคนไมถงชวต เพราะตดอยแคบคคล ท าใหไมอาจสรางสรรคประโยชนสขทแทจรง และกอปญหาแกอารยธรรมในระยะยาว

ตองยอมรบวา กฎหมายมากมายในระบบสงคมทเปนมา ไดเปนเครองบนทอนอารยธรรม เชน ท าใหเกด “การพฒนาทไมยงยน” ดงเชนกฎหมายทบญญตขนเพอสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจแบบไมยงยนทผานมาแลวในสงคมตะวนตก ซงกตองเปนเพราะนกกฎหมายเองกมสวนในความเขาใจเชนนน คอมมจฉาทฏฐดวย จงชวยกนผลกดนใหเกดการพฒนาทไมยงยน

งานของนกกฎหมายมผลกวางไกลอยางนน โดยทนกกฎหมายเองอาจอยใตอทธพลของนกปกครองและนกเศรษฐศาสตรเปนตน และมองความเปนมนษยไมทวตลอดถงความจรงทงดานชวตและดานบคคลอยางทกลาวแลวนน

ดงนน ผบญญตกฎหมายกตาม ผใชกฎหมายกตาม จงตองไมประมาท จะตองศกษาพฒนาตวอยตลอดเวลา เพอใหมปญญายงขน และมเจตนาดยงขน

การศกษาทผลตนกกฎหมายผสามารถมาสรางกฎหมายทเกอหนนตอชวตทดงามของมนษย จะเปนปจจยส าคญในการสรางอารยธรรมของมนษย

เพราะฉะนน การจะบญญตกฎหมายทถกตองใหเปนปจจยปรงแตงสรางสรรคสงคมทดไดนน จะตองท าดวยความไมประมาท โดยมความรบผดชอบอยางสง ทงดานปญญาและดานเจตนา ถากฎหมายผด กจะท าลายชวตมนษย ท าลายสงคม ตลอดจนท าลายตวธรรมทงหมดเลยทเดยว

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๔

นเปนการเตอนใหตองระวงวา ธรรมทเปนฐานของกฎหมายหรอเปนฐานของวนย อาจถกท าลายโดยกฎหมายทผด ดวยปญญาทรไมเทาถงการณ หรอดวยเจตนาทราย ซงมผลเปนการท าลายอารยธรรมของมนษย

รวมความวา กฎหมายแทมหลกอยในใจทตองรกตวธรรม (เชน รกความเปนธรรม) และรกประโยชนสขของสงคม พดงายๆ กคอ กลบไปหลกเกาทวาตองมทงตวเจตนา คอเจตจ านง ทมเมตตา มความใฝปรารถนาดตอเพอนมนษย และตอสงคม ตลอดจนมนษยชาต และมความรแจง คอม ปญญา ทเขาถงความจรง จนกระทงถอธรรมเปนใหญ

เมอไรนกกฎหมายถอธรรมเปนใหญ กเรยกวา เปนธรรมาธปไตยคอถอเอาความจรง ความถกตอง ความดงาม หลกการเปนใหญ แตจะถอธรรมเปนใหญไดกตองมปญญารธรรม รหลกการ รวาอะไรจรง อะไรถกตองดงาม มนพนกนอยในตว เพราะฉะนนอยางนอยตองม ๒ อยางน คอรกธรรม ถอธรรมเปนใหญ โดยรดวยปญญาและมเจตนาดตอเพอนมนษย ซงจะท าใหมพนฐานทจะบญญตกฎหมายทด

กฎหมายและนตบญญตมความส าคญตอชวตและสงคมตลอดจนอารยธรรมของมนษยชาตเปนอยางมากเชนน และนกกฎหมายหรอผท าหนาทนตบญญตจะตองมคณสมบตทเขาถงธรรม ทงดวยปญญา ดวยจตใจและดวยพฤตกรรม อกทงตองมความสามารถในการจดตงวางระเบยบระบบทเปนสมมตเพอสอธรรมออกมาสวนยอยางไดผลด ดงทกลาวแลว

ดงนน การศกษาดานนตศาสตร จงเปนเรองใหญ ทมขอบขายกวางขวางลกซงมาก ไมใชเปนเพยงการเรยนวชากฎหมายในความหมายตามตวอกษรเทานน แตเปนการศกษา เพอสอสจธรรมในธรรมชาตสอารยธรรมของมนษยชาตทงหมด และเพอรกษาอารยธรรมของมนษยชาตใหด ารงอยในดลยภาพแหงสจธรรมของธรรมชาต ทจะเอออ านวยประโยชนแกมวลมนษยอยางดทสด ซงตองการปญญาทกวางขวางยงใหญ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๕

อารยธรรมของมนษยจะยงยนเพยงใดอยทภมธรรมภมปญญาในการจดการกบสมมต

เวลานเรองเกยวกบกฎหมาย เชนเรอง “สทธ” ทมการน าเขามาเผยแพรหรอใชกน เรามกแยกไมถก เพราะฉะนนจงขอตงขอสงเกตอกนด

อยางทในวงการนตศาสตรตะวนตกมสายความคดแบบ natural law, natural rights ซงดคลายๆ กบเรองธรรม แตทจรงไมใชเลย แนวคดแบบนคลายๆ จะถอวามกฎหมายทเปนกฎสากล ทใชไดทกกาลเทศะ อยในหวสมองหรอในปญญาของมนษย แตทจรงปญญาของมนษยทเขาถงตวความจรงในธรรมชาตทจะท าใหมกฎสากลอะไรแบบนนได ในทางพทธศาสนาแยกเปน ๒ ชน คอ

๑. ความจรงของธรรมชาต ทไมเขาใครออกใคร เชนความเปนไปของสงทงหลายตามเหตปจจยของมน ซงมนษยจะตองรเขาใจแลวใชความสามารถของเรามาจดตงระบบสงคมของเราเอง

๒. ถามนษยเราเขาถงความจรงนนจรง และมความสามารถจรง เรากจดระบบสงคม โดยเฉพาะการปกครองและกฎหมาย ซงเปนวนยไดดทสด โดยสอดคลองกบความเปนจรงในธรรมชาต แลวมนษยกจะไดรบประโยชนเอง ดวยเหตผลน เราจงมาตงขอก าหนดตางๆ ขน

อยางไรกด การก าหนดในเรองสทธเปนตนน เปนสมมต ซงไดกลาวแลววาเปนความสามารถพเศษของมนษย ซงท าใหเราสรางอารยธรรมขนมาได ถามนษยไมรจกสมมต มนษยกจะอยกนไดแคตามธรรมชาตพนฐานเหมอนอยางหม แมว ชาง มา เทานน หรออาจจะแยกวาสตวเหลานน เพราะโดยสญชาตญาณมนษยสสตวเหลานนไมได ดงไดยกตวอยางวา เราสรางกฎใหคนท าสวนมาท าสวนแลวไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท อนนเปนความสามารถของมนษย ซงในสตวอนไมม แตกไดบอกแลววา

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๖

ถามนษยหลงสมมตเมอไร เมอนนคอความพนาศการทจะไมหลงสมมตกคอ จะตองโยงจากสมมตนนเขาถงตวธรรม

คอความจรงอยตลอดเวลา เชน คนท าสวนยงไมแปลกแยกจากธรรมคอกฎธรรมชาต เขาท าสวนไดเงนเดอนตามกฎมนษย ๕,๐๐๐ บาท พรอมกบทลกลงไปในใจทแท เขาท าสวนเพอใหไดผลตามกฎของธรรมชาต คอ เพอใหตนไมเจรญงอกงาม

ถาเขามองทะลสมมตเขาถงความจรงคอตวธรรมอยางน ประโยชนของสงคมทเปนจดหมายแทกไมเสย แตกลบท าใหกลายเปนวาสมมตมาหนนความจรงแท บญญตมาหนนหลกการ คอวนยมาหนนธรรม ท าใหความตองการผลตามกฎธรรมชาตบรรลจดหมายเปนจรงสมประสงคยงขน

มนษยเรามความฉลาด เราจงบญญตสทธตางๆ ขนมา แตอยางทบอกแลววา สทธ นเปนความสามารถของมนษยทตกลงก าหนดกนขน ซงจะไดผลดจรงหรอไมเพยงไรกอยทเราจะตองมจตใจทบรสทธ มเจตนาทดงามมเมตตาตอเพอนมนษย หวงประโยชนสขแกสงคม และท าการดวยความรความเขาใจระบบความสมพนธแหงเหตปจจยอยางกวางขวางทวถงทสด

นาสงเกตวา ในชวงเวลาแหงความเจรญของอารยธรรมมนษย ยคปจจบน มการเนนเรองสทธมากขน และปญหาเรองสทธตางๆ กซบซอนขน กบทงมการก าหนดสทธใหมๆ แปลกๆ ขนดวย

ขอยกตวอยางเชน เวลานประเทศทพฒนาแลวมการก าหนดสทธอยางหนงขนเรยกวา pollution rights แปลวา “สทธในการกอมลภาวะ” ซงไมมในธรรมชาต และกไมไดถอวาเปนสทธตามธรรมชาต แตกท านองเดยวกบทกลาวมาแลว คอ เปนสงทมนษยก าหนดขนมาเพอความดงามของสงคม เทาทมนษยทก าหนดเรองนขนมา จะมสตปญญามองเหนวาจะเปนเครองชวยแกปญหาในหมมนษย

ส าหรบในกรณนเหตผลกคอวา เวลานธรรมชาตเสอมโทรมเสยหาย

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๖

ถามนษยหลงสมมตเมอไร เมอนนคอความพนาศการทจะไมหลงสมมตกคอ จะตองโยงจากสมมตนนเขาถงตวธรรม

คอความจรงอยตลอดเวลา เชน คนท าสวนยงไมแปลกแยกจากธรรมคอกฎธรรมชาต เขาท าสวนไดเงนเดอนตามกฎมนษย ๕,๐๐๐ บาท พรอมกบทลกลงไปในใจทแท เขาท าสวนเพอใหไดผลตามกฎของธรรมชาต คอ เพอใหตนไมเจรญงอกงาม

ถาเขามองทะลสมมตเขาถงความจรงคอตวธรรมอยางน ประโยชนของสงคมทเปนจดหมายแทกไมเสย แตกลบท าใหกลายเปนวาสมมตมาหนนความจรงแท บญญตมาหนนหลกการ คอวนยมาหนนธรรม ท าใหความตองการผลตามกฎธรรมชาตบรรลจดหมายเปนจรงสมประสงคยงขน

มนษยเรามความฉลาด เราจงบญญตสทธตางๆ ขนมา แตอยางทบอกแลววา สทธ นเปนความสามารถของมนษยทตกลงก าหนดกนขน ซงจะไดผลดจรงหรอไมเพยงไรกอยทเราจะตองมจตใจทบรสทธ มเจตนาทดงามมเมตตาตอเพอนมนษย หวงประโยชนสขแกสงคม และท าการดวยความรความเขาใจระบบความสมพนธแหงเหตปจจยอยางกวางขวางทวถงทสด

นาสงเกตวา ในชวงเวลาแหงความเจรญของอารยธรรมมนษย ยคปจจบน มการเนนเรองสทธมากขน และปญหาเรองสทธตางๆ กซบซอนขน กบทงมการก าหนดสทธใหมๆ แปลกๆ ขนดวย

ขอยกตวอยางเชน เวลานประเทศทพฒนาแลวมการก าหนดสทธอยางหนงขนเรยกวา pollution rights แปลวา “สทธในการกอมลภาวะ” ซงไมมในธรรมชาต และกไมไดถอวาเปนสทธตามธรรมชาต แตกท านองเดยวกบทกลาวมาแลว คอ เปนสงทมนษยก าหนดขนมาเพอความดงามของสงคม เทาทมนษยทก าหนดเรองนขนมา จะมสตปญญามองเหนวาจะเปนเครองชวยแกปญหาในหมมนษย

ส าหรบในกรณนเหตผลกคอวา เวลานธรรมชาตเสอมโทรมเสยหาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๗

มาก เนองจากการกระท าของมนษย โดยเฉพาะกจการดานธรกจอตสาหกรรม ซงเปนเรองของการพฒนาเศรษฐกจ ปญหาจงมวาจะท าอยางไรใหมนษยไมท าลายธรรมชาต ในขณะทการพฒนาเศรษฐกจกจ าเปนตองท า (ทจรงอาจเปนวา ทงๆทการพฒนาเศรษฐกจผดทางจนกลายเปนโทษแลว หรอเปนการพฒนาในทางทกอผลรายเชนเพอสนองความโลภไปแลว เรากยงจ าเปนตองท าการพฒนาอยางนน) การผลตสงของเครองใชกตองท า กมทางประนประนอม คอท าใหเขาผลต โดยสรางมลภาวะใหนอยทสด

ในบรรดาวธการทงหลายทจะแกปญหา รวมทงจรยธรรมในการปฏบตตอสงแวดลอม กมการบญญตสทธขนมาอยางหนงคอ สทธในการกอมลภาวะ

วธปฏบตในเรองนคอ รฐเอาสทธในการกอมลภาวะใหบรษท หรอโรงงานอตสาหกรรมแหงใดแหงหนงไป โดยก าหนดใหมสทธกอมลภาวะไดเทาน เมอไดรบสทธไปแลว บรษทหรอโรงงานนนกตองไปจดการระบบธรกจอตสาหกรรมของตนเอง ใหกอมลภาวะภายในขอบเขตแหงสทธทไดมา ถาธรกจของตนไมมประสทธภาพ กกอมลภาวะมากแตผลตสนคาไดนอย ถาจะด าเนนธรกจอยตอไป กไมคม เพราะหมดสทธกอมลภาวะแลว จะผลตสนคามากกวานนไมได กขาดทน อาจจะตองลมเลกกจการไปเอง เทากบวารฐไปบบใหธรกจรกษาธรรมชาตแวดลอม

ทนเมอโรงงานหรอกจการทไมมประสทธภาพ ผลตของไดนอย แตกอมลภาวะสง หมดสทธทจะผลตเกนกวานนแลว ธรกจขาดทนยบเยนจะอยไมได กสามารถขายสทธนแกบรษทอนๆ ทมประสทธภาพมากกวา คอสามารถผลตของมาก โดยกอมลภาวะนอย บรษทหรอโรงงานทมประสทธภาพนนกมาซอเอาสทธนไป

ตวอยางนเปนอบายวธทท าใหการท าลายสภาพแวดลอมเบาลง ดวยการผลตของมากแตกอมลภาวะนอย นกคอภาวะทเศรษฐกจกไปได และสงแวดลอมกมทางทจะอยดไดพอสมควร นบวาเปนวธการประนประนอม

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๘

อยางหนง ในการพฒนาทมปญหาวาจะไมยงยนในเรองสมมตและบญญตน มนษยมความสามารถกคดกนเอา ถา

ปญญาดและเจตนาด ความพยายามกจะไดผลดดวย และเมอเราพจารณาตอไป เหนวาวธนยงไมไดผลดนก กเปลยนไปอก

เรองสทธกฎขอบงคบตางๆ นกเปนเรองของมนษย แตอยางทวาแลว จะตองไมลมความจรงของธรรมชาต มฉะนนจะอายอนเดยนแดงอยางทประธานาธบด แฟรงคลน เพยซ ไดเจอมาแลว เมอครงซอแผนดนเมอง ซแอตเตลจากอนเดยนแดง ถกอนเดยนแดงตอบมาวา “อะไรกน ทานจะเอาแผนดนและผนฟามาซอขายกนหรอน ความคดนแปลกประหลาด”เพราะวามทไหน มนษยเอาแผนดนมาแบงกน มนเปนเรองทสงคมมนษยตกลงกน แลวเรากบอกวาเปนสทธในทรพยสน และในอะไรตางๆ แตเวลาอางกบธรรมชาต มนไมฟงเรา

ไมวาจะท าอะไรกตองรตระหนกในหลกการ ๒ ชนทโยงเชอมกน คอตวธรรมความจรงในกฎธรรมชาตทเราจะตองรตลอดเวลา ซงเปนฐานของการสรางวนยทเปนระบบกฎเกณฑกตกาในสงคม พรอมทงเปนจดหมายของวนยนนไปดวยในตว ทงนมนษยจะตองไมประมาท โดยมการศกษาพฒนาตนอยตลอดเวลา

โดยเฉพาะผทอยในสภานตบญญต จะตองค านงถงหลกความจรงนใหมาก เพราะดงไดกลาวแลววา กฎหมายทบญญตกนนนออกมาจากปจจยปรงแตงภายใน คอภมธรรมภมปญญา พรอมทงปจจยหลอหลอมจากสงคมภายนอก ซงตนเองเปนผตดสนใจ กฎหมายทออกมาจงเปนตวฟองวาผบญญตมภมธรรมภมปญญาแคไหน

ตอจากนน กฎหมายทออกมากจะเปนปจจยปรงแตงสงคมและอารยธรรม หรอเปนตวท าลายตอไป ถารายกท าลายทงชวตสงคมและท าลายอารยธรรมตลอดจนท าลายตวธรรมดวย ถาดกสงเสรมใหอารยธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๙

มนษยเจรญกาวหนาเกอหนนชวตทดงามยงขนไปมขอทขอย าอกอยางหนงวา พระพทธเจาทรงจดตงสรางระบบ

สงคมทเรยกวา สงฆะ ขนมาเพอเปนชมชนแหงการศกษา แลวมการปกครองขนมาเพอใหการศกษาคอการฝกฝนพฒนาชวตของมนษยนนเปนไปไดดวยด การฝกคนหรอใหการศกษาแกเขานน แททจรงเปนการสรางปจจยทเออตอการทเขาจะพฒนาตวเอง แตเมอท าอยางนน พระพทธเจากทรงไดชอวาเปนผฝกเขาดวย และในการฝกนนพระองคมลกษณะอยางหนง เรยกวาเปนผฝกโดยไมตองใชอ านาจ หรอทศพททางพระเรยกวา ผฝกโดยไมตองใชอาชญา คอไมตองใชการลงโทษ

ลกษณะนอาจจะเปนอดมคตวา กฎหมายทดทสด และการปกครองทดทสด ตองบรรลจดหมายโดยใชอาชญาใหนอยทสด ถาเปนพระพทธเจากไมตองใชเลย พระองคจงมคณสมบตพเศษทฝกคนโดยไมตองใชอาชญา และทจรงนนกฎหมายเองกเปนเครองฝกคนอยแลว แตการทเปนอยางนไดกอยทวาจะตองท าใหคนมจตส านก และมทาทตอกฎหมายแบบเปนสกขาบท คอเปนขอฝกตน ไมใชขอบงคบ และท าใหดยงขนไปอกจนกระทงวา กฎหมายเปนเพยงเครองหมายรรวมกนในขอสมมตของสงคมอยางทวามาแลว

โดยนยน แนวทางในการท ากฎหมาย จงม ๒ ทาง คอ ในระบบสงคมทการปกครองเปนจดหมายในตว คอการปกครองเพอใหสงคมสงบเรยบรอย กจะเปนการปกครองดวยอ านาจ หรอเนนการใชอ านาจ กฎหมายกจะมงบงคบและควบคม โดยเนนการก าจดคนชว ดวยการลงโทษคนท าความผด

แตในระบบทถอคตวาการปกครองเปนการสรางสงคมทดขนมา เพอเปนสภาพเออใหมนษยไดพฒนาตนเขาสชวตทดงาม การบญญตกฎหมายกจะเนนการสรางคนด เพราะเปนเครองฝกมนษยใหขนไปสชวตทดงาม เมอกฎหมายเปนสกขาบทคอเปนเครองฝกตน กฎหมายกจะเปนเครองมอในการสรางคนด เพราะฉะนน จงควรเนนกฎหมายในการสรางคนดมาก

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๐

กวาการก าจดคนชวเปนอนวา กฎหมายม ๒ แบบ ถาเนนอ านาจกจะเปนกฎหมายท

เดนในดานก าจดคนชวโดยมการหามและบงคบมาก แตถาเปนกฎหมายทเนนการศกษา ซงมงสรางคนด กจะมลกษณะในทางจดสรรโอกาสและมการสงเสรมมาก แตในความเปนจรงซงสงคมในขณะหนงๆ มคนทอยในระดบการพฒนาทแตกตางกนหลากหลาย การปกครองและกฎหมายจะตองท าหนาททงสองดาน คอ ทงสงเสรมคนด และก าราบคนราย ทงนโดยมจดเนนทการสรางและสงเสรมคนด

รวมความวา ถาแยกโดยจดเนน กฎหมายกม ๒ แบบ คอ แบบสรางคนด กบแบบก าจดคนชว

ถาใชระบบอ านาจกแนนอนวาจะเอยงไปในแบบก าจด แตถาใชระบบทมองสงคมมนษยเปนสงคมทคบหนาไปสความดงาม เรากออกกฎหมายมาสรางสภาพเออใหชวตพฒนา กเปนกฎหมายทพยายามสรางคนใหเปนคนด และสรางคนใหเปนคนดใหมากจนกระทงเราแทบไมตองลงโทษคน หรอลงโทษคนใหนอยทสด เพราะไมมคนชวทจะตองลงโทษ ถาท าไดอยางนนกเปนกฎหมายทด

แตทงนกฎหมายยอมสมพนธกนอยางแนบแนนกบการปกครอง การปกครองจงตองมนโยบายในการทจะสรางสรรคสงคมในแบบทวา ใชการปกครองเพอสรางคน โดยสรางคนดเพอใหมคนชวทจะตองลงโทษใหนอยทสด ซงกคอ เปนการถอแนวคดแบบสกขา

มองอดตถงปจจบน เพอสรางสรรคอนาคต

ดลยภาพโดยรวมของสงคมสมฤทธไดดวยการจดการทางสงคมสเปาหมายแหงการพฒนาคน

ฝายนตบญญตของไทยจะท าอยางไรถาจะคดเกอกลใหพทธศาสนาอยดเพอประโยชนแกสงคมไทย

เทาทเปนมา เมอการพฒนาคนออนลง และมการท าความชวเชนอาชญากรรมมากขน แนวโนมของสงคมกหนไปสการปกครองแบบเนนอ านาจมากยงขน และดานกฎหมายกออกขอก าหนดกฎเกณฑในการบงคบและลงโทษมากยงขน

แนวคดแบบนกไดเขาไปสระบบการปกครองคณะสงฆดวย หรออาจจะเปนวาคณะสงฆถกหลอหลอมจากอทธพลของกระแสสงคม ใหมแนวคดการปกครองแบบทเนนอ านาจมากยงขน ซงเทากบเปนการหลงลมละทงหลกการแหงวนยทแท ซงเปนการปกครองเพอการศกษา ทมงเกอหนนการพฒนาชวตของมนษย

ตลอดกาลทลวงไป พระราชบญญตคณะสงฆแทบทกฉบบทออกมาเปนกฎหมายประเภททเนนอ านาจ คอการปกครองแบบบงคบควบคม แลวลมหลกการของพระพทธศาสนาทวา ตงสงฆะขนมาเพออะไร

ถาจะปฏบตใหถกตอง พระราชบญญตคณะสงฆจะตองวางบท

มองอดตถงปจจบน เพอสรางสรรคอนาคต

ดลยภาพโดยรวมของสงคมสมฤทธไดดวยการจดการทางสงคมสเปาหมายแหงการพฒนาคน

ฝายนตบญญตของไทยจะท าอยางไรถาจะคดเกอกลใหพทธศาสนาอยดเพอประโยชนแกสงคมไทย

เทาทเปนมา เมอการพฒนาคนออนลง และมการท าความชวเชนอาชญากรรมมากขน แนวโนมของสงคมกหนไปสการปกครองแบบเนนอ านาจมากยงขน และดานกฎหมายกออกขอก าหนดกฎเกณฑในการบงคบและลงโทษมากยงขน

แนวคดแบบนกไดเขาไปสระบบการปกครองคณะสงฆดวย หรออาจจะเปนวาคณะสงฆถกหลอหลอมจากอทธพลของกระแสสงคม ใหมแนวคดการปกครองแบบทเนนอ านาจมากยงขน ซงเทากบเปนการหลงลมละทงหลกการแหงวนยทแท ซงเปนการปกครองเพอการศกษา ทมงเกอหนนการพฒนาชวตของมนษย

ตลอดกาลทลวงไป พระราชบญญตคณะสงฆแทบทกฉบบทออกมาเปนกฎหมายประเภททเนนอ านาจ คอการปกครองแบบบงคบควบคม แลวลมหลกการของพระพทธศาสนาทวา ตงสงฆะขนมาเพออะไร

ถาจะปฏบตใหถกตอง พระราชบญญตคณะสงฆจะตองวางบท

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๒

บญญต เพอเออตอการสรางชมชนแหงการศกษาขนมาใหได จงจะสอดคลองกบจดหมายทแทจรงแหงการปกครองในพระธรรมวนย

เวลานเนนแตการใชอ านาจและการบงคบบญชา เจาอาวาสเลกเปนอาจารยไปนานแลว ยงเหลอแตการเรยกชอเทานน วาเปน “อาจารย” ชาวบานไปเจอเจาอาวาสกยงเรยกอาจารย แตตวเจาอาวาสจ านวนมากไมเคยท าหนาทของอาจารย เพราะฉะนนจงพดไดวาวปลาสไปแลว เจาอาวาสท าหนาทเปนผปกครอง กมงใชอ านาจบงคบบญชา ถาอยางนกไปไมไหว อนนเปนเรองหนงทจะตองยกขนมาพจารณา

อาตมภาพไดพดมาใชเวลามากมายแลว ทนทานอยการสงสด ไดฝากค าถามไว ๔ ขอ ส าหรบ ๓ ขอตนนน อาตมภาพคดวาจะไมตอบละ ขอถอวาเนอความทพดมาเปนเสมอนวาครอบคลมค าตอบไวแลว

สวนขอท ๔ ค าถามดเหมอนจะเปนวา “ฝายนตศาสตรจะเกอกลพทธศาสนาไดหรอไมอยางไร” อาตมภาพจะไมพดในแงตวนตศาสตรโดยตรง แตจะพดในแงนตบญญต

กอยางทบอกเมอกวา ในสงคมไทยเรามความสมพนธระหวางนตบญญตของรฐบาลไทย กบการปกครองของคณะสงฆ โดยรฐเปนผตรากฎหมายคณะสงฆ ไดแกพระราชบญญตคณะสงฆ

ในเรองน ถาทางนตบญญตจะเกอกล กคอ ชวยใหกฎหมายคณะสงฆเปนไปตามหลกการของพระพทธศาสนา หมายความวา ท าอยางไรจะใหพระราชบญญตคณะสงฆ และขอบญญตตางๆ เปนสกขาบทตามหลกการของพระพทธศาสนา ซงจะเปนตวเสรมสรางสภาพแวดลอม ระบบความสมพนธ และระบบสถาบนทเกอหนนใหบคคลทเขามาบวชแลวไดรบการศกษา ทเรยกวาไตรสกขา

ถากฎหมายท าอยางนไมได กแทบจะไมมความหมายอะไรเลย เพราะมนไมเออใหเกดการปฏบตตามหลกการของพระพทธศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๓

เวลานกเปนอยางทย าแลววา กฎหมายของเราไดชกน าความโนมเอยงเขามาสวงการสงฆ ในแบบทท าใหสถาบนสงฆกลายเปนสถาบนทปกครองดวยอ านาจไปดวย ซงเปนการไมถกตอง ถาจะใหเปนไปโดยชอบจะตองใหเปนการปกครองดวยการศกษาและเพอการศกษา

อยางทบอกแลววา ในพระพทธศาสนา การปกครองและกฎหมายคอวนย เปนเรองของการศกษา โดยการศกษา และเพอการศกษา ทจะเกอหนนใหมนษยพฒนาตนขนไปสความมชวตทดงามยงขน

ตอไปขนท ๒ กคอ ใหขยายหลกการนออกไปสสงคมใหกวางขวาง ถาเหนดวยกบหลกการของพระพทธศาสนาตามนตศาสตรแนวพทธกฎหมายจะตองมแนวโนมในการทจะสรางระบบสงคม จดสรรสภาพแวดลอม และวางรประบบความสมพนธในการอยรวมกนของมนษย ในทางทจะเกอหนนการพฒนาคณภาพชวตของมนษย ใหมนษยเขาถงจดหมายของชวตทดงามยงขนไป

พรอมกนน ยงมความสมพนธอกอยางหนงทจะมาเกอหนนพระพทธศาสนา ทพดมาเมอกนนเปนการเกอหนนในแงของหลกการของพระพทธศาสนา แตทนการเกอหนนอกอยางหนงทแคบเขามาเปนดานปฏบตการ กคอในหลกธรรมชดหนงทพดไปแลว ไดแก อปรหานยธรรม ๗ ประการ

หลกนขอสดทายบอกวา หนาทของรฐอยางหนงคอจะตองจดอารกขาคมครองปองกนอนชอบธรรมแกพระอรหนต ซงในทนหมายถงทานผมศลมความบรสทธ เปนผด ารงธรรม สงสอนธรรม เปนหลกใจของประชาชน และเปนแบบอยางทางศลธรรมของสงคม กฎหมายและการปกครองจะตองชวยคมครองและเกอหนน ไมใชละเลย แลวกลบไปหนนในทางทผด

เวลานคงตองถามวา สงคมของเราไดใชกฎหมายเกอหนนในแนวทางนบางหรอไม คอเกอหนนผทอยในแนวทางของพระพทธศาสนา อยในธรรมในวนย หรอเกอหนนผทออกไปนอกธรรมนอกวนย

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๔

เรองนเปนงานหนงทจะประสานกบธรรม เพราะวาเมอมองในแงประโยชนสวนรวม ในทสด สภาพของสถาบนสงฆกจะฟองถงสภาพของสงคมไทยดวย เนองจากสถาบนสงฆนนเปนสถาบนสงคม โดยเฉพาะเปนสถาบนทเปนตวแทนของจรยธรรม เพราะฉะนนจงเปนเครองชวดจรยธรรมของสงคมไปดวย

ในแงหนงเรามองวา เวลานสถาบนสงฆซงเปนตวแทนทางจรยธรรมของสงคมไทยตกต าเสอมโทรมมาก ถาตกต าจรงกเปนดชนชวดวาเวลานสงคมไทยไดมความตกต าทางจรยธรรมอยางยง จนแมกระทงสถาบนทเปนตวแทนหรอเปนแกนกลางของจรยธรรมกยงตกต าถงเพยงน

สภาวะเชนนเปนเครองเตอนใจผรบผดชอบตอสงคม โดยเฉพาะนกปกครองและผบรหารทกทานวา จะตองตนขนมารบปรบปรงพฒนาสงคมของเรา รวมทงการพฒนาสถาบนสงฆดวย เพราะวาการทสถาบนสงฆตกต านนไมไดหมายความวาเฉพาะสถาบนสงฆเทานนทตกต า ดงทเรามกมองกนอยางคบแคบเหลอเกน เชนมองวาพระไมดๆ เวลานพระตกต าอะไรตางๆ แลวกจบ

แตทจรงนน สงคมนเปนสวนรวมขององครวมตางๆ มากมาย แตละสวนนนเปนองคประกอบททงเปนปจจยสงผลและทงเปนตวรบผลดวย สถาบนสงฆกเชนเดยวกน

เมอสถาบนสงฆไมมประสทธภาพ กจะไมสามารถเปนปจจยปรงแตงสรางสรรคสงคมในทางทด แตจะเปนเพยงตวรบผลจากปจจยทางสงคม และเปนตวสะทอนปญหาของสงคม

เพราะฉะนนจงขอย าวา เมอสถาบนสงฆตกต าเสอมโทรม ในแงหนงกเปนเครองวดวาเวลานสงคมไทยไดตกต าทางจรยธรรมเปนอยางยง ถงขนาดทแมแตสวนแกนกลางทางจรยธรรมกยงแยขนาดน ฉะนนอยาไดไปคดมองแคบๆ วาสถาบนสงฆแย เพราะวาทแทกคอสงคมไทยทงสงคมแยท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๕

สดแลว ถาเรามองเชนนกจะเปนประโยชนทจะท าใหเราตนขนมาและรบแกไขปญหาดวยการปรบปรงสงคมไทยใหขนสสถานะทดงามถกตอง ดวยการพฒนาสถาบนสงฆเองดวย ใหเขาสแนวทางทถกตอง

อนง มองในแงปจจยอยางหนงกอาจจะเปนไปไดวา นตบญญตของสงคมไทยไดมสวนเออทท าใหสถาบนสงฆตกต าลง

การปกครองดวยอ านาจนน แนนอนวาผดหลกการของพระพทธศาสนา เพราะการปกครองในพระพทธศาสนาเปนเพยงปจจยทมาชวยเสรม ซงมขนเพอการศกษาเทานน คอเพอชวยสนบสนนใหมนษยพฒนาตนขนสชวตทดงาม ถาเราไมยอมรบหลกการนมาใชในสงคมสวนใหญ กตองยอมรบในแงของสถาบนสงฆ

ถายอมรบทงหมด กหมายความวาขยายหลกการนมาใชกบสงคมไทยสวนรวมดวย ตลอดจนสงคมโลกทงหมด เพอใหนตศาสตรเกอหนนระบบการจดการสงคม ทเออตอการพฒนามนษย ใหมชวตทดงาม มสงคมทสนตสข และชวยท าโลกใหรนรมยนาอยอาศยยงขน

ไดกลาวแลววา การพฒนาคนเปนทงจดหมายและเปนทงปจจยของวนยอนรวมทงกฎหมาย กลาวคอกฎหมายมไวเพอสรางสภาพเออโอกาสแกการทคนจะพฒนาชวตสความดงามและประโยชนสขทสงยงขนไป และคนทพฒนาดแลวนนแหละจะปฏบตตามกฎหมายไดดทสด พรอมทงชวยใหกฎหมายบรรลจดหมายของมนอยางดทสด

โดยเฉพาะถาคนมการพฒนาตนอยางด จนเขาถงธรรมดวยปญญาและดวยจตใจแลว เขากจะมพฤตกรรมทเขาถงธรรม ซงจะท าใหมการปฏบตตามกฎหมายอยางสมบรณแบบ กลาวคอกฎหมายจะไมใชเปนขอบงคบ แตเปนเพยงขอหมายร หรออาจจะพดอกอยางหนงวา ไมตองมกฎหมายแบบขอบงคบ มแตเพยงกฎหมายแบบขอหมายร หรอมวนยโดยไมตองมสกขาบท

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๖

ถาไมมพนฐานการพฒนาทางจตใจและปญญา ไมวากฎหมาย หรอวนยจะก าหนดไวอยางไร ในทสดกจะไปไมรอด เพราะคนจะหาทางเลยงกฎหมาย หรออยางนอยกไมมความยนดเตมใจพรอมใจทจะปฏบตตาม และแมจะมการบงคบและการลงโทษกนอยางไร กจะลมเหลวในทสด เพราะตวระบบเองจะกรอนโทรมจนหมดประสทธภาพ เชน มการสมคบกนหลบเลยงกฎหมายในทกระดบ ตองตงระบบบงคบควบคมซบซอนขนๆ และลงโทษรนแรงขนๆ จนไรผล ตลอดจนมการน าเอากฎหมายไปใชในทางทผดเจตนารมณ เพอสนองความตองการผลประโยชนสวนตว เปนตน

ฉะนน การพฒนาคนในดานพฤตกรรมตอกฎหมาย พรอมไปดวยกนกบการพฒนาดานจตใจและดานปญญา จงเปนภารกจส าคญทนตศาสตรจะตองใหความสนใจ

เปน rule of law นนหรอจะพอ อยาเพงภมใจถาพฒนาสาระแทขนมาไมได อารยธรรมกจะสลายดวยกนตวมนเอง

การพฒนาคนอาจเกดจากปจจยแวดลอมตางๆ ในประวตศาสตรผลกดน โดยไมไดเกดจากการตงใจปฏบตใหถกตองดวยปญญาทรเขาใจความจรงเกยวกบธรรมชาตของคนและสงคมเปนตน เชน การรกความเปนธรรมอยางแรงกลา ทพฒนาขนมาในหมชนบางสงคม เนองจากประสบการณในการถกกดขขมเหงเบยดเบยนกนมาอยางแพรหลายและรนแรง

จากประสบการณเชนนน และดวยความรกความเปนธรรมทพฒนาขนมาอยางนนเปนฐาน สงคมดงกลาวกจะจดตงวางกฎเกณฑกตกาตางๆ ขนมา เพอรกษาความเปนธรรมนนอยางคอนขางไดผล และคนทรกความเปนธรรมทงหลายกจะเคารพและรกษากฎหมายหรอกฎเกณฑกตกาเหลานนไดอยางหนกแนนและจรงจงมนคง

อยางไรกด เมอกาลเวลาผานไป และปจจยแวดลอมทางสงคม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๗

เปลยนแปลงไป ความรกความเปนธรรมเปนตนทเปนฐานอยภายในจตใจกเลอนลางจางลงไป แมวากฎหมายและบทบญญตตางๆ ทวางไวยงคงอย และความนยมและความสามารถในการจดตงวางกฎเกณฑกตกาและตรากฎหมายกยงสบเนองตอมา แตปรากฏวาบางทกฎหมายและกฎเกณฑกตกาทงหลายไดกลายเปนเพยงรปแบบทไมสนองเจตนารมณทเปนตวหลกการ จงไมไดผลสมความมงหมายบาง กอผลขางเคยงหรอผลพวงในทางลบทบางครงรายแรงบาง ตลอดจนกลายเปนเครองมอหาผลประโยชนของบคคล และกลมคน หรอกลายเปนเครองท ารายสงคมนนเอง

สภาพการณเชนน เปนสงทนกนตศาสตรและผรบผดชอบตอสงคมโดยทวไปจะตองรเทาทนและระมดระวงโดยไมประมาท เพราะการเปนสงคมทพฒนาแลว (ตามความหมายสมยใหมทเนนการพฒนาทางเศรษฐกจหรอดานวตถ) ไมเปนหลกประกนวาจะปลอดภย และอาจเปนปจจยส าคญอยางหนงทท าใหสงคมตองหมนไปในวงจรของความเจรญแลวกเสอม

สหรฐอเมรกาเปนตวอยางของสงคมยคปจจบน ทภมใจตนวาเปนสงคมทถอหลก rule of law แปลกนวาหลกนตธรรม คอปกครองกนดวยกฎหมาย ถอกฎหมายเปนใหญ (คอเปนธรรมาธปไตย ในระดบธรรมโดยบญญต) ไมมใครอยเหนอกฎหมาย ทกคน ทงผปกครองและผใตปกครอง ตองอยใตบงคบของกฎหมายและไดรบความคมครองจากกฎหมายเสมอกน

จะยกตวอยางปญหากฎหมายกบสภาพการพฒนาคนในสงคมอเมรกนซงถอกนวาเปนสงคมทพฒนากาวไกลทสด มาเปนขอพจารณาสก ๓ กรณ

๑) ปญหาการแบงแยกผว เปนตวอยางของการพยายามแกปญหาดวยกฎหมาย ในขณะททางดานจตใจไมมการเปลยนแปลงในทางทจะพฒนาใหสอดคลองกน หรอพดอกอยางหนงวา เปนการพยายามเอากฎหมายทเปนรปธรรมมารวมคนเขาดวยกนโดยรปแบบ แตไมมเครองมอทางนามธรรมทจะมารวมใจคน ผลกคอสภาพสงคมอเมรกนทปญหาการ

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๘

แบงแยกผวยงรนแรง และความหวงในการแกปญหายงเลอนลางลงไปทกท ขอใหดตวอยางค ากลาวในหนงสอใหมๆ บางเลมของชาวอเมรกน เชน

“ในทสด เรากเลกคตเบาหลอม (melting pot) ไปแลว”(Naisbitt, 273)

“คนอเมรกนผวด า เปนชาวอเมรกน แตกระนน เขากยงมชวตอยอยางคนตางดาวในผนแผนดนเดยวทเขารจกนน . . . ดงนน อเมรกาจงมองไดวาเปนชน ๒ ชาตตางหากจากกน . . . การแบงแยกนนแผคลมไปทวและช าแรกลก” (Hacker, 4)

“สามสบปผานไปแลว หลงจากออกรฐบญญตวาดวยสทธพลเมอง (Civil Rights Act) เราควรจะไดเหนยคใหมแหงความรวมมอและความเขาใจกน . . . แตการขจดความแบงแยกดวยกฎหมาย ไดน าไปสการรวมจตใจเขาดวยกนอยางท ดร.คงมงหวงหรอเปลา ความสมานสามคคมมาใหเหนเงาบางไหม . . .หรอวาพวกเรายงจมลกลงไปในหลมแหงความโดดเดยวและความไมไวใจกน . . . ความรงเกยจผวเปนบาดแผลแหงสงคมของเรา แตแทนทเราจะคอยดแลใหแผลนนคอยๆ หายไปอยางชาๆ เรากเหมอนกบสตวอนๆ ซงอดไมไดทจะคอยกดแผลนน แผลกเลยยงเปดกวางมากขน” (Howard, 133-143)

๒) ปญหาการทารณเดก การท าทารณกรรมตอเดกเปนปญหาใหญทแพรหลายมานานในสงคมอเมรกน และสงคมยงเจรญ ปญหากยงรนแรงมากขน หนงสอ The Day America Told the Truth กลาววา

“คนทเตบโตขนมาเปนผใหญทวอเมรกาทก ๑ ใน ๖ คน เคยถกท าการทารณทางรางกายในวยเดก และเกอบเทากนนน คอ ทก ๑ ใน ๗ คน สารภาพวา เมอเปนเดกตนเคยถกท าทารณกรรมทางเพศ” (Patterson, 125)

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๘

แบงแยกผวยงรนแรง และความหวงในการแกปญหายงเลอนลางลงไปทกท ขอใหดตวอยางค ากลาวในหนงสอใหมๆ บางเลมของชาวอเมรกน เชน

“ในทสด เรากเลกคตเบาหลอม (melting pot) ไปแลว”(Naisbitt, 273)

“คนอเมรกนผวด า เปนชาวอเมรกน แตกระนน เขากยงมชวตอยอยางคนตางดาวในผนแผนดนเดยวทเขารจกนน . . . ดงนน อเมรกาจงมองไดวาเปนชน ๒ ชาตตางหากจากกน . . . การแบงแยกนนแผคลมไปทวและช าแรกลก” (Hacker, 4)

“สามสบปผานไปแลว หลงจากออกรฐบญญตวาดวยสทธพลเมอง (Civil Rights Act) เราควรจะไดเหนยคใหมแหงความรวมมอและความเขาใจกน . . . แตการขจดความแบงแยกดวยกฎหมาย ไดน าไปสการรวมจตใจเขาดวยกนอยางท ดร.คงมงหวงหรอเปลา ความสมานสามคคมมาใหเหนเงาบางไหม . . .หรอวาพวกเรายงจมลกลงไปในหลมแหงความโดดเดยวและความไมไวใจกน . . . ความรงเกยจผวเปนบาดแผลแหงสงคมของเรา แตแทนทเราจะคอยดแลใหแผลนนคอยๆ หายไปอยางชาๆ เรากเหมอนกบสตวอนๆ ซงอดไมไดทจะคอยกดแผลนน แผลกเลยยงเปดกวางมากขน” (Howard, 133-143)

๒) ปญหาการทารณเดก การท าทารณกรรมตอเดกเปนปญหาใหญทแพรหลายมานานในสงคมอเมรกน และสงคมยงเจรญ ปญหากยงรนแรงมากขน หนงสอ The Day America Told the Truth กลาววา

“คนทเตบโตขนมาเปนผใหญทวอเมรกาทก ๑ ใน ๖ คน เคยถกท าการทารณทางรางกายในวยเดก และเกอบเทากนนน คอ ทก ๑ ใน ๗ คน สารภาพวา เมอเปนเดกตนเคยถกท าทารณกรรมทางเพศ” (Patterson, 125)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๙

แมวาตามสถตทเปนทางการ จ านวนเดกทมในรายงานจะนอยกวาทกลาวน เชน ในป ๒๕๓๖/๑๙๙๓ มรายงานเดกถกท าทารณ ๒,๘๒๕,๕๙๔ คน (The American Almanac 1995-1996, Table No. 347) คนทท าการทารณสวนมากกคอคนใกลชด เรมแตพอแมของเดกเอง

เมอปญหาการทารณเดกแพรหลายมากอยางทวาน จงเกดความจ าเปนทท าใหรฐบาลตองออกกฎหมายมาปองกนแกไขปญหาและคมครองเดก เชน มมาตรการในการลงโทษคนททารณเดก แตกฎหมายทออกมาเปนเหมอนดาบสองคม ในดานด ชวยไดเพยงลงโทษคนทท าผด และยบยงบางคนทจะท าราย ชวยบรรเทาปญหาดวยการกนกระแสรายไมใหสงคมเสอมโทรมลงไปกวานนอก (ซงกไมไดผลจรง)

แตในดานผลเสย กลายเปนการท าลายบรรยากาศทางจตใจ และความสมพนธในครอบครว รวมทงเปนการแทรกแซงกนขวางในกระบวน การอบรมเลยงดเดก เชน เมอพอหรอแมตหรอดวาเดก ซงอาจยงไมแนวาเปนการรนแรงหรอไม เดกอาจมองวารนแรงหรอโกรธแลวโทรศพทไปแจงต ารวจ หรอเพอนบานไดยนไดเหนแลวอาจโทรศพทไปแจง หรอเดกไปโรงเรยนฟองครแลวครโทรศพทไปแจงต ารวจ เมอต ารวจมาจบพอแมไป พอแมถกขง หรอด าเนนคดอย แมจะยงไมไดตดสนวามความผดจรงหรอไม ผลเสยกเกดขนแลว (เชน เคยมกรณทพอตรอมใจผกคอตายในหองขงบาง พอแมหลบหนคดท าใหกจการงานตองลมเลกไปบาง)

แมแตเมอยงไมมกรณเกดขน แตบรรยากาศในบานทควรเปนสภาพแหงความรกความอบอน กอาจจะกลายเปนบรรยากาศแหงความหวาดระแวงกน พอแมจะสงสอนลกกตองหวาดวาอาจถกจบถกฟอง ลกกอาจมทาทแบบเพงจองหาความผดของพอแม หรอมองพอแมเปนคนละฝายกบตน และไมเกรงพอแม เพราะนกวามกฎหมายและเจาหนาทเปนพวกของตน ดงนเปนตน

นตศาสตรแนวพทธ๑๓๐

๓) ปญหาการฟองเรยกคาเสยหาย วฒนธรรมอเมรกนเนนการพทกษสทธสวนบคคล จงพฒนามาตรการทจะปองกนการละเมดสทธของกนและกน มาตรการส าคญคอทางดานกฎหมายเมอมการละเมดสทธกน กจะมการฟองเรยกคาเสยหาย (v.= to sue; n. = suit)

เมอคนรกความเปนธรรม เขาจงพฒนามาตรการทางกฎหมาย คอการฟองเรยกคาเสยหายนขนมาเพอรกษาความเปนธรรมนนใหมผลเปนจรงและด ารงอยอยางมนคง แตเมอการรกความเปนธรรมซงเปนสาระทแทเลอนลางจางลงไป มาตรการทางกฎหมายทเปนรปแบบภายนอกกคอยๆ แปรความหมายไป คอแทนทจะเปนเครองมอของการคมครองสทธเพอรกษาความเปนธรรม กกลายเปนวาการฟองเรยกคาเสยหายไดกลายเปนเครองมอแสวงหาผลประโยชนจากผอน

เวลาน การใชมาตรการทางกฎหมายในการฟองเรยกคาเสยหายมาเปนเครองมอหาผลประโยชน ไดแพรหลายมากขนในสงคมอเมรกน เชน ทนายความบางคนโฆษณาวารบปรกษาและใหบรการทางกฎหมายฟร แตมความหมายวา ใครมเรองราวกระทบกระทงกบคนอน เชน เพอนบาน พอจะเหนทางฟองเรยกคาเสยหายได กน าเรองมาปรกษาทนายความๆ จะไมคดคาบรการ ถาเหนทางตงเปนคดได กตงเปนคดฟองศาล และรบวาความใหเปลา แตถาชนะไดเงนชดใชคาเสยหาย กแบงกบลกความคนละครง ถาแพกแลวไป

โดยวธน ชาวบานทเปนลกความกเหนวาตนมแตไดไมมเสย และเหนเปนวธหาเงนทไดผลด กชอบใจ เลยจองหาเรองฟองเพอนบาน ท าใหคนอยกนดวยความไมจรงใจและหวาดระแวงกนมากขน

เรองแบบนทเดนมากอยางหนง คอ คนไขและญาตคนไขคอยจองจบผดแพทยทรกษา เพอหาแงทจะไดเงนดวยการฟองเรยกคาเสยหายจากแพทย ท าใหแพทยเดอดรอนมากขน กระแสของคานยมนก าลงกาวไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๑

ไกลมากขนในสงคมอเมรกนในสงคมไทยทไมมวฒนธรรมแบบน แตมวฒนธรรมน าใจ ทประชา

ชนและคนไขมองแพทยเปนผมพระคณ กรณแบบนกไมม แตเมอสงคมหลงสมมตมากขน การแพทยกลายเปนธรกจอยางตะวนตกมากขน ความเปลยนแปลงทางสงคมกจะตามมา กรณเชนนกจะเรมมขน ตอนแรกกจะเปนเพยงการฟองเพอพทกษสทธ แตตอไปเมอคมกระแสไมได การฟองเพอหาเงนหารายไดกจะเกดขนและจะเฟองฟไดดวยเชนกน และกจะไมเฉพาะในวงการธรกจการแพทยเทานน แตอาจจะแผไปครอบง ากจการทกอยางของสงคมเลยทเดยว

จงเปนเรองทเรยกรองการพฒนาคนอยางยง และหมายถงการทตองพฒนาคนนนใหทนการณกบสงคมทเปลยนแปลงอยางรวดเรวนดวย

กฎหมายหรอกฎสมมตของมนษยเปนคณ เมอมนเปนเครองมอสนองความตองการธรรม

แตเมอความตองการธรรมเลอนลางจางหาย กฎหมายกอาจกลายเปนเครองมอสนองความปรารถนาสวนตวของบคคล ทอาจจะตรงขามกบธรรม เชน เปนเครองมอของการแสวงหาผลประโยชนของตน หรอการ กลนแกลงท ารายผอน

กฎหมายหรอกฎสมมตของมนษยมก าเนดขน เพอชวยสนบสนนธรรมหรอกฎแทของธรรมชาต ใหปรากฏผลเปนจรงหนกแนนในสงคมมนษย แตเมอคนแปลกแยกจากความจรงแทแหงธรรม หรอหลงลมมองขามไปเขาไมถงธรรมแลว กฎหมายหรอกฎสมมตของมนษยนนกเลอนลอยคลาดเคลอนจากคณคาทแทจรง และกลบกลายเปนเครองท าลายสงคมมนษยเสยเอง

เมอมการพฒนาดานจตใจและปญญาภายในตวคน ท าใหคนมความสามารถภายในทจะควบคมและน าพฤตกรรมของตนไปในทางทถกตองดงามสงคมจะตองการกฎหมายเพยงเพอมาชวยจดสรรสภาพแวดลอม โอกาส

นตศาสตรแนวพทธ๑๓๒

และบรรยากาศ ทจะอดหนนความมนคงแหงพฤตกรรมทถกตองดงามนนแตถาจตใจและปญญาไมไดรบการพฒนา คนไมมความสามารถ

ภายในทจะควบคมและน าทางพฤตกรรมของตนใหถกตอง กจะตองเพมมาตรการควบคมจากภายนอกดวยการบญญตกฎหมายมาบงคบควบคมคนมากขนๆ พรอมทงลงโทษหนกหนารนแรงขนๆ จนในทสดกฎหมายกจะหมดความหมาย สงคมกจะเสอมสลาย และชวตกจะไมอาจบรรลจดหมายแหงประโยชนสขและอสรภาพทแทจรง

อยางไรกตาม ดวยปญญาทเชอมโยงกฎสมมตของมนษยเขากบกฎแทของธรรมชาตได และจดวางกฎหมายทเปนกฎสมมตของมนษยใหเปนเครองเกอหนนผลทมงหมายแทจรงตามกฎธรรมชาต ใหกฎหมายและการปกครองเปนเครองรองรบและเชดชธรรม ตงอยบนฐานแหงธรรมและมจดหมายเพอธรรม พรอมทงจดตงวางระบบแบบแผน ทเออโอกาสใหคนพฒนาตนใหสามารถไดรบประโยชนสงสดจากความจรงแทคอธรรมนน ดวยปรชาญาณและปฏบตการเชนน นตศาสตรกจะชวยชวตมนษย ชวยสงคม และชวยโลกได

อาตมภาพไดพดมาในเรอง “นตศาสตรแนวพทธ” แมวาจะไมไดตอบค าถามโดยตรง แตกไดกลาวแลววาขอฝากไวใหพจารณาในหลกตางๆ ทพดไปแลว และกอาจจะใหทานผฟงไดตอบเองดวย

ขออนโมทนาทานอยการสงสด ทไดมกศลเจตนาด ารนมนตอาตมภาพมาพด พรอมทงทานผทรงคณวฒ และทานผสนใจใฝธรรมทกทานทมารวมฟง ขอกศลเจตนาของทานจงเปนปจจยแหงความสขและความเจรญงอกงาม ขอทกทานจงเจรญดวยจตรพธพรชย มก าลงกาย ก าลงใจ ก าลงปญญา ทจะชวยกนปฏบตกจหนาทในการสรางสรรคชวตและสงคมทดงามยงขนไป โดยทวกนทกทาน

นตศาสตรแนวพทธ๑๓๒

และบรรยากาศ ทจะอดหนนความมนคงแหงพฤตกรรมทถกตองดงามนนแตถาจตใจและปญญาไมไดรบการพฒนา คนไมมความสามารถ

ภายในทจะควบคมและน าทางพฤตกรรมของตนใหถกตอง กจะตองเพมมาตรการควบคมจากภายนอกดวยการบญญตกฎหมายมาบงคบควบคมคนมากขนๆ พรอมทงลงโทษหนกหนารนแรงขนๆ จนในทสดกฎหมายกจะหมดความหมาย สงคมกจะเสอมสลาย และชวตกจะไมอาจบรรลจดหมายแหงประโยชนสขและอสรภาพทแทจรง

อยางไรกตาม ดวยปญญาทเชอมโยงกฎสมมตของมนษยเขากบกฎแทของธรรมชาตได และจดวางกฎหมายทเปนกฎสมมตของมนษยใหเปนเครองเกอหนนผลทมงหมายแทจรงตามกฎธรรมชาต ใหกฎหมายและการปกครองเปนเครองรองรบและเชดชธรรม ตงอยบนฐานแหงธรรมและมจดหมายเพอธรรม พรอมทงจดตงวางระบบแบบแผน ทเออโอกาสใหคนพฒนาตนใหสามารถไดรบประโยชนสงสดจากความจรงแทคอธรรมนน ดวยปรชาญาณและปฏบตการเชนน นตศาสตรกจะชวยชวตมนษย ชวยสงคม และชวยโลกได

อาตมภาพไดพดมาในเรอง “นตศาสตรแนวพทธ” แมวาจะไมไดตอบค าถามโดยตรง แตกไดกลาวแลววาขอฝากไวใหพจารณาในหลกตางๆ ทพดไปแลว และกอาจจะใหทานผฟงไดตอบเองดวย

ขออนโมทนาทานอยการสงสด ทไดมกศลเจตนาด ารนมนตอาตมภาพมาพด พรอมทงทานผทรงคณวฒ และทานผสนใจใฝธรรมทกทานทมารวมฟง ขอกศลเจตนาของทานจงเปนปจจยแหงความสขและความเจรญงอกงาม ขอทกทานจงเจรญดวยจตรพธพรชย มก าลงกาย ก าลงใจ ก าลงปญญา ทจะชวยกนปฏบตกจหนาทในการสรางสรรคชวตและสงคมทดงามยงขนไป โดยทวกนทกทาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๓

บรรณานกรม

ก. คมภรพระพทธศาสนา ทอางองในค าบรรยายน คอ๑. พระไตรปฎกบาลฉบบสยามรฐ มหามกฏราชวทยาลย จดพมพ พ.ศ. ๒๕๒๓ ชด

๔๕ เลม- ระบบอางอง คอ เลม/ขอ

๒. อรรถกถา และ ฎกา ฉบบมหามกฏราชวทยาลย และฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หลาย พ.ศ.- ระบบอางอง คอ เลม/หนา

ข. หนงสออนๆปยตโต, พระธรรมปฎก ป. อ. วนย: เรองทใหญกวาทคด. กรงเทพฯ: กรมวชาการ,

กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๓๙.Gore, Senator Albert A. Earth in the Balance. Boston: Houghton Miffin Co., 1992.Hacker, Andrew. Two Nations. New York: Charles Scribner's Sons, 1992.Howard, Philip K. The Death of Common Sense. New York: Random House,

Inc., 1994.Joshi, Lalmani. Studies in the Buddhistic Culture of India. Delhi: Motilal

Banarsidass, 1987.Naisbitt, John. Megatrends. New York: Warner Books, Inc., 1984.Patterson, James, and Kim, Peter. The Day America Told the Truth. New

York: Penguin Books USA Inc., 1992.Rolston, Holmes. Environmental Ethics. Philadelphia: Temple University

Press, 1988.Walker, Benjamin. Hindu World. 2 vols. London: George Allen & Unwin Ltd., 1968.