ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

ความมนคงของระบบนเวศชายฝง กบความมนคงของชมชนชายฝง เปนเรองเดยวกน เพราะชมชน เปนสวนหนงของระบบนเวศ

การดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตไมใชภารกจของกรมใดกรมหนง ไมควรแยกสวนและ

ตองใหชมชนมสวนรวม เชนเดยวกบการฟนฟและจดการทรพยากรธรรมชาตในบรเวณชายฝง

ทะเลของจงหวดระนองและจงหวดพงงา ซงประสบภยพบตสนามทรนแรงมาแลว จำเปนตอง

รวมมอกนและดำเนนงานดวยความรอบคอบคำนงถงประโยชนทงดานการเปนแหลงทำมาหากน

ของชมชนแหลงทองเทยวและเปนเกราะปองกนภยพบตทอาจเกดขนไดในอนาคต

เปนโอกาสอนด ทกรมปาไมไดรบการสนบสนนงบประมาณจากองคการไมเขตรอน

ระหวางประเทศ หรอ ITTO ดำเนนโครงการฟนฟดานปาไมในพนทประสบภยสนาม รวมกบ

สถาบนสงแวดลอมไทยชมชนและหนวยงานในพนท ดำเนนการในสงทสอดคลองและเหมาะสม

กบความตองการของพนท หากการฟนฟปาไมและทรพยากรชายฝงในพนทใดยงดำเนนการได

ไมสมบรณ กมารวมมอกนฟนฟตอไป เพอเพมความมนคงใหกบระบบนเวศควบคกบการเพม

คณภาพชวตของชมชนชายฝง

การดำเนนงานโครงการน มแนวทางสอดคลองแผนบรหารราชการแผนดนของรฐบาล

โดยเฉพาะการจดการทรพยากรธรรมชาตใหเปนฐานในการพฒนาและยกระดบคณภาพชวต

ของประชาชน การคมครองและจดการทรพยากรธรรมชาตอยางเปนระบบ ตามหลกปรชญา

เศรษฐกจพอเพยง ซงเนนพฒนาองคความรและพฒนาคนแตไมละเลยภมปญญาทองถนและ

การมสวนรวมของประชาชนในขณะเดยวกนกไดเชอมโยงการจดการนไปสการเตรยมความพรอม

ตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศดวย

กรมปาไม ในฐานะหนวยงานซงทำหนาทดแลรกษาทรพยากรปาไม ยนดทไดม

สวนรวมในการฟนฟดานปาไมในบรเวณชายฝงทะเลของประเทศ หวงวาจะสามารถสรางรปแบบ

การทำงานทเกดจากความรวมมอทงหนวยงานภาครฐองคกรปกครองสวนทองถนองคกรพฒนา

เอกชนและชมชนจนสามารถดำเนนงานไดบรรลเปาหมาย

นายสมชยเพยรสถาพร

อธบดกรมปาไม

(สรปจากคำกลาวในการสมมนาฯ15ตลาคม2552)

กลาวนำ

แมไมมใครอยากกลาวถงและตอกยำเกยวกบภยพบตสนาม ทเกดขนและสงผลกระทบ

ตอพนทบรเวณชายฝงทะเลภาคใตของประเทศไทยและประเทศเพอนบาน เมอปลายป 2547

แตกไมอาจปฏเสธไดวาภยท เกดขนดงกลาว ทำใหเกดการเรยนรทจะอยกบสถานการณ

ความเสยงตอไป

ในคราวนน เกดความเสยหายตอระบบนเวศทรพยสน นกทองเทยวและชมชนชายฝง

หลายฝายจงไดระดมสรรพกำลงไปชวยเหลอและบรรเทาความเดอดรอนในพนท ทงเปนการ

เฉพาะหนาและการฟนฟระยะยาวหลากหลายรปแบบทควรนำมาเปนบทเรยน เพอเตรยมพรอม

ในการรบมอกบภยขางหนาการเรยนรทมคณคาอกสวนหนง คอการตนตวและปรบตวของชมชน

ทอาศยในพนท มการหนหนาเขาหากน ตดตามขอมลขาวสาร รวมทงเหนคณคาตอปาไมและ

ระบบนเวศชายฝงมากขน

มาคราวน สถาบนสงแวดลอมไทยไดจดการสมมนา เรอง รวมสรางความมนคงของ

ระบบนเวศและคณภาพชวตของชมชนชายฝง ขนระหวางวนท 14-16 ตลาคม 2552 ภายใต

โครงการฟนฟดานปาไมในพนทประสบภยสนามรวมกบกรมปาไมดวยการสนบสนนงบประมาณ

จากองคการไมเขตรอนระหวางประเทศ (ITTO) เพอรวบรวมองคความรและประสบการณ

ประสบการณการฟนฟปาไมและระบบนเวศชายฝง รวมถงการปรบตวและลดผลกระทบของ

ชมชนชายฝง พรอมกบไดผสมผสานขอมลจากการทบทวนเอกสารเพมเตม ประสบการณการ

ทำงานในพนท และการสมภาษณผทเกยวของ เพอชวยใหการมองไปขางหนามความชดเจนขน

และกอเกดความรวมมอในการเสรมสรางความมนคงใหแกระบบนเวศและชมชนทอาศยอยใน

บรเวณชายฝงตอไป

คณะนกวจย

สถาบนสงแวดลอมไทย

คำนำ

กลาวนำ 3

คำนำ 4

1. ระบบนเวศและชมชนชายฝง 7

2. การฟนฟปาไมและระบบนเวศชายฝง 19

ทไดรบผลกระทบจากภยพบตสนาม

3. การปรบตวและลดผลกระทบของชมชน 29

ทประสบภยพบตสนาม

4. บทเรยนจากกรณประสบภยพบตสนาม 43

5. มองไปขางหนาเพอความมนคง 53

ของระบบนเวศและชมชนชายฝง

เอกสารประกอบการเขยน 63

กำหนดการการประชมและสมมนา 67

รายชอผเขารวมการสมมนาเชงปฏบตการ 69

สารบญ

ระบบนเวศ และชมชนชายฝง

เรามกจะลมกนอยเสมอวา “คน” เปนสงมชวตหนง ในระบบนเวศชายฝง ซงทำหนาทเปนผบรโภคทสำคญ ในหวงโซอาหารบรเวณชายฝง การจดการระบบนเวศ ชายฝงจงมกละเลยการจดการคน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

9

ปาไมบรเวณชายฝง สวนใหญจะมปาชายเลนและปาชายหาดเปนสงคมพชหลก จากขอมลเมอป 2547 พบวาประเทศไทยมปาชายเลนประมาณ 1.5 ลานไร และมปาชายหาดประมาณ 7.8 หมนไร เทานน

• ปาชายเลน เปนสงคมพชในเขตรอนและกงรอน ประกอบดวยพรรณไมไมผลดใบเปน สวนใหญ ขนอยบนดนเลนตามแนวชายฝงทะเล ปากอาว ปากแมนำ ทะเลสาบ และเกาะ ของพนททอยระหวางระดบนำทะเลขนสงสดกบระดบนำทะเลลงตำสด พบลกษณะพรรณพช ทมรากแขงแรงไวคำจน หรอรากอากาศไวหายใจ ใบหนา เปลอกหนา เชน ลำพ แสม ถว ปรง โกงกาง ตะบน เปนตน ไมสำคญทสดชนดหนงของปาชายเลนคอ ไมโกงกาง จงเรยกอก ชอหนงวา ปาโกงกาง

• ปาชายหาด เปนสงคมพชทประกอบดวยไมปาทไมผลดใบ พบอยทวไปตามแนวชายฝงทะเล ทงบนแผนดนใหญและบนเกาะ ซงดนเปนดนทราย กรวด หรอโขดหน และนำทะเลทวม ไมถง พรรณไมทเกดขนเองตามธรรมชาต จงแตกตางไปจากปาพรนำจดและปาชายเลน อยางสนเชง พชทพบสวนใหญเปนพชทนเคม ลำตนคดงอ กงกานสน ใบหนา เชน ผกบงทะเล เตยทะเล มะหาด สนทะเล เปนตน เนองจากสงคมพชปาชายหาดสวนใหญอยบนเนนทราย ซงมวตถตนกำเนดมาจากหนหรอปะการง จงเรยกอกชอหนงวา ปาเนนทราย

... รศ.ดร.บญวงศ ไทยอตสาห, คณะวนศาสตร ม.เกษตรศาสตร ...

ระบบนเวศ และชมชนชายฝง

ชายฝงทะเลไทย ม 2 ฝง ไดแกฝงอาวไทย ครอบคลม 17 จงหวด จากจงหวดตราดถงจงหวดนราธวาสยาว1,660กโลเมตร สวนฝงอนดามน ครอบคลม 6 จงหวด จากจงหวดระนองไปถงจงหวดสตล ยาว 954กโลเมตร ลกษณะชายฝงทะเลทพบอยเสมอไดแก หาดหนหาดทรายหาดโคลนสนดอนปากแมนำ ปาชายเลน ปาชายหาด ปาพรแนวปะการงแหลงหญาทะเลและเกาะตางๆ สภาพพนทชายฝงเหลาน เปนบรเวณเขตนำขนนำลง และบรเวณปากแมนำทม นำจดจากแผนดนไหลลงมาบรรจบกบนำทะเล

ทำใหนำบรเวณนเปนนำกรอย การทไดรบ อนทรยสารซงไหลมาจากแมนำสายตางๆทำใหเปนแหลงอาหารของพชและสตวในบรเวณนน จงมความหลากหลายทางชวภาพสง และถอเปนฐานการผลตสำคญทำใหเกดความสมพนธของสงมชวตและสงไมมชวต ในพนทบรเวณนนๆเราเรยกกนวาระบบนเวศ อยางไรกตาม เรามกจะลมกนอยเสมอวา “คน” กเปนสงมชวตหนงทอยในระบบนเวศชายฝงโดยทำหนาทเปนผบรโภคทสำคญในหวงโซอาหารซงเกดขนในพนทบรเวณน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

10

การใหบรการเหลานมคณคาตอการอยดมสขของคนเราในดานตางๆ ไมวาจะเปนการ

มปจจยพนฐานในการดำรงชวต การมความมนคงและปลอดภย การมสขภาพด การมสงคมท

นาอยและการมชวตทมทางเลอกและมอสรภาพ

ในขณะทระบบนเวศชายฝงมคณคาตอมนษยแตกถกคกคามโดยภยธรรมชาตและจาก

การกระทำของมนษย ทำใหทรพยากรชายฝงบางชนดลดลงและสญพนธไป จงมความพยายาม

ทจะคมครองทรพยากรทเหลอ โดยกำหนดใหเปนสตวปาสงวน ไดแกพะยน ซงเปนสตวเลยงลก

ดวยนมทอาศยและกนหญาทะเลตามแนวชายฝง และยงมจำพวกทถกจดเปนสตวปาคมครอง

ไดแก กลมโลมาวาฬนกชายเลนบางชนดกลปงหาหอยมอเสอปะการงแขงและปะการงออน

บางชนด สตวเหลานมกฎหมายคมครอง หามลา หามเพาะพนธ หามครอบครองและหามคา

เวนแตจะไดรบอนญาต เนองจากพบหาไดยาก ใกลสญพนธ หากสตวเหลานถกทำลายไปจะสง

ผลกระทบตอความสมพนธในระบบนเวศสรางความเสยหายจนยากจะประเมนคาได

คณคาและมลคาของระบบนเวศชายฝง

ระบบนเวศชายฝงมความสำคญตอการ

ดำรงชวตของคนเราทงทางตรงและทางออมดวย

บทบาททมอยในทำนองเดยวกนกบระบบนเวศ

อนๆ ซงเรยกวา การใหบรการของระบบนเวศ

(EcosystemServices)ในดานตางๆ

ประกอบดวย

1) การหลอเลยงระบบ (Supporting

Service)ใหเกดวฏจกรธาตอาหารม

ระบบการผลตขนตน เปนแหลงทอย

ของสตวนำวยออนเปนตน

2) การเปนแหลงผลต (Provisioning

Service) ใหอาหาร ไม สมนไพร

เปนตน

3) การคำจนสภาวะปกต (Regulating

Service) ดานสภาพภมอากาศ การ

กรองของเสยการปองกนการกดเซาะ

ชายฝงเปนตน

4) กา รดำร งส งคมและวฒนธร รม

(Cultural Service) ทงทางดาน

จตวญญาณประเพณ การทองเทยว

การเรยนรและนนทนาการเปนตน

กรณตวอยางการประเมนมลคาจากการใชประโยชนบางประเภท

มลคาทเกดจากการไมไดใช

มลคาทางเศรษฐศาสตรโดยรวมของระบบนเวศชายฝง

กรอบการประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตรของระบบนเวศชายฝง

จากการใชโดยตรง

ผลผลตและบรการ

จากระบบนเวศเพอ

การบรโภคโดยตรง

เชนกงหอยปปลา

ไมปาชายเลนแหลง

ทองเทยวและเรยนร

จากการใชทางออม

ประ โยชน ท ไ ด ร บ

จากการทำหน าท

ของระบบนเวศ เชน

การปองกนคลนลม

และก า ร ก ด เ ซ า ะ

ชายฝง

มลคาเผอจะใช

ประโยชนทไดรบจาก

ระบบน เวศท งทาง

ตรงและทางออม ซง

อาจจะใชในอนาคต

เชนความหลากหลาย

ของพนธพชและสตว

มลคาเพอลกหลาน

เกดจากการไมไดใช

เพอเกบไวใหลกหลาน

เชน มลคาจากการ

อนรกษปาชายเลน

และชายหาด

มลคาจากการคงอย

มลคาทสงคมให โดย

ตองการใหระบบนเวศ

ดำรงอยตลอดไปเพอ

หนาทของระบบนเวศ

เชนพนธพชและสตว

หายาก

มลคาทเกดจากการใช

อยางไรกด ไดมความพยายามทจะ

ประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตรจากการให

บรการของระบบนเวศอยางรอบดาน เพอ

เทยบเคยงกบมลคาการผลตสนคาและการ

บรการทวๆ ไป โดยจำแนกเปนมลคาทเกด

จากการใช และมลคาจากการไมไดใช ซงโดย

ทวไปจะมการประเมนเฉพาะมลคาของระบบ

นเวศท เปนผลผลตใหใชประโยชนทางตรง

บางสวนเทานน เพราะการใชประโยชนโดยตรง

บางสวนไมมฐานขอมลเพยงพอทจะประเมนได

เชนเดยวกนมลคาทเกดจากการใชทางออม

ซงมวธการประเมนทซบซอนมากขน

• ปากแมนำกระบ มประชากรอาศยอย ประมาณ18,000ครวเรอนพบวามมลคา

การใชประโยชนทางตรงจากการเกบหาของ

ในปาชายเลนและประมงพนบาน รวม

65,800 บาทตอครวเรอนตอป (เพญพร,

2548)

• หมบานพมเรยงทอาวบานดอนจ.สราษฎร- ธาน มประชากร 49 ครวเรอน เกบเกยว

ผลผลตจากทะเลหนาบานในรปของสตวนำ

จำพวกปลา ป และหอย คดเปนมลคารวม

17ลานบาทตอป เมอหกตนทนแลว คงเหลอ

มลคากวา 8 ลานบาท

ตอป(บญธดา,2553)

ทมา : บญธดา, 2553

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

12

ในขณะทกรมทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝงกไดทำการประเมนมลคาของระบบ

นเวศปาชายเลน ในพนทนำรองบรเวณจาก

ปากแมนำแมกลองจนถงปากนำเพชรบร เพอ

นำขอมลใชประกอบการดำเนนคดทางศาล

(กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง, 2551)

โดยประเมนจากมลคาดานการประมงและ

ทรพยากรสตวนำมลคาการปลกและซอมบำรง

มลคาเสยโอกาสณปปจจบนมลคาไมมลคา

ซากพชทรวงหลน มลคาการกกเกบคารบอน

ในเนอไม และมลคาของการงอกของแผนดน

เมอทำการประเมนแลวมมลคารวม เทากบ

143,067.12 บาทตอไร เมอเทยบกบพนท

ปาชายเลนทงหมดในพนทนำรอง22,600.00ไร

ดงนนมลคาปาชายเลนในพนทนำรองตงแต

พนทปากนำแมกลองถงพนทปากนำเพชรบร

สามารถหาคาไดจากการนำพนทปาชายเลน

ทมอย คณกบมลคารวมทการประเมนได ซงม

มลคาทงหมด 3,233,316,912.00บาททงน

ยงมมลคาทไมสามารถประเมนเปนมลคาใน

ทางตวเลขได ประกอบดวย มลคาในการ

ปองกนการกดเซาะของแผนดน มลคาในการ

ปองกนภยพบต มลคาของการบำบดนำเสย

ดงนน มลคาทประเมนไดนนยงคงตำกวา

คาความเปนจรง

ภยพบตและการเปลยนแปลงระบบนเวศชายฝง

ภยในลกษณะตางๆทเกดขนบรเวณ

ชายฝง มทงภยทางธรรมชาตและภยทมนษย

สรางขน โดยมปจจยสำคญ ไดแก ปรมาณ

ตะกอนจากแมนำทลงสชายฝงนอยลง การ

ใชโครงสรางปองกนตลงทมากเกนไปและ

ไมเหมาะสม การทำลายปาชายเลน และ

การใชทดนบรเวณชายฝงไมเหมาะสม โดย

ภย (Hazard) จะเปนปรากฏการณทเกดขน

ทวๆ ไป และสงผลกระทบไมมากนก ซงถาม

การเตรยมความพรอมและมความลอแหลม

นอยกจะสามารถลดความเสยงลงไดอกสวน

ภยพบต (Disaster) จดเปนภยทมระดบผล

กระทบรนแรงตอมนษยและระบบนเวศสง

๏ คลนสนาม

คลนสนาม เปนภยพบตทสวนใหญ

เกดจากการเคลอนตวของเปลอกโลกใตทะเล

อยางฉบพลน อาจเกดจากแผนดนถลมยบตว

ลง หรอเปลอกโลกถกดนขนหรอยบตวลง

ทำใหมนำทะเลถกดนขนหรอทรดตวลงอยาง

ฉบพลนพลงงานจำนวนมหาศาลถกถายเทไป

ทำใหเกดการเคลอนตวของนำทะเลใตทะเลลก

เปนคลนสงจากระดบนำทะเลปกตเพยงไม

กฟตมกไมสามารถสงเกตไดดวยตาเปลาและ

ไมสามารถบอกไดดวยภาพถายจากเครองบน

หรอยานอวกาศ

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

13

การเกดภยพบตสนาม เมอวนท 26

ธนวาคม 2547 มสาเหตมาจากแผนดนไหว

ขนาดใหญ 9.3 รกเตอร ทมศนยกลาง

แผนดนไหวในมหาสมทรอนเดยบรเวณทาง

ทศตะวนตกของจงหวดอาหเจต ประเทศ

อนโดนเซยคลนขนาดใหญทเกดขนแผกระจาย

และเดนทางเขาหาฝงประเทศไทยซงหางจาก

ศนยกลางของแผนดนไหวเพยง500กโลเมตร

ในเวลา 1.5-2.0 ชวโมง (www.most.go.th/

tsunamiและwww.disaster.go.th)

ภยพบตครงน ทำใหเกดความเสยหาย

อนเนองมาจากความแรงของคลนและนำทวม

ซงระดบความรนแรงจะขนอยกบลกษณะพนท

อาทความลาดชนการมเกาะในทะเลเปนแหลง

กำบงคลน การมแนวปาชายเลนชวยลดความ

แรงของคลน และลกษณะของสงกอสรางใน

บรเวณชายฝงเปนตน

๏ การกดเซาะชายฝง

ตลอดแนวชายฝง 2,614 กโลเมตร

ของประเทศพบมการกดเซาะชายฝงบรเวณ

อาวไทยไปแลว486กโลเมตรและฝงอนดามน

มการกดเซาะไปแลว 90.5 กโลเมตร (กรม

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง, 2548) โดย

มปญหารนแรง 30 จด อยในฝงอาวไทย 22

จด สวนใหญอยในอาวไทยตอนบน และ

ฝงทะเลอนดามน8จดโดยในบางบรเวณของ

อาวไทยมอตราการกดเซาะ 30 เมตรตอป

และบางบรเวณไดถกกดเซาะหายไปประมาณ

1กโลเมตร

การกดเซาะไมไดเกดขนใหเหนเฉพาะ

ตลงบรเวณชายฝงเทานนแตเกดการกดเซาะ

ตงแตบรเวณพนทองนำทเรามองไมเหน ทำให

หาดเลนหายไปดวย เชน หาดเลนทบางป

ซงเคยมความกวาง5กโลเมตรเมอ 4ปทแลว

ปจจบนเหลอเพยง1กโลเมตรหาดเลนทบาน

ขนสมทรจน หายไปจากเดม 2.5 กโลเมตร

เหลอเพยง1.1กโลเมตรเทานน

๏ การเพมขนของระดบนำทะเล

ภยหนงทไดรบความสนใจในปจจบน

ไดแกภยจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

แสดงใหเหนชดเจนวามการละลายของนำแขง

ขวโลกและมการเพมขนของระดบนำทะเลซง

คณะกรรมการ IPCC (Intergovernmental

Panel on Climate Change) คาดการณวา

ระดบนำทะเลจะเพมสงขนอก 6.9 เซนตเมตร

ภายในศตวรรษน เนองจากนำแขงบรเวณ

ขวโลกเกดการละลายมากกวาทคาดไว (IPCC,

2007)

ในขณะทนกวทยาศาสตรอกกลม

หนง ยนยนสอดคลองกนวาระดบนำทะเลม

แนวโนมเพมสงเรอยๆ และแสดงใหเหนวา

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

14

ประเทศไทยและประเทศตางๆ ในแถบเอเชย

จะถกนำทวมในอนาคต เนองจากนำแขง

ขวโลกละลาย

สำหรบบรเวณอาวไทยหากนำทะเล

สงขนถง 1.5-2.0 เมตร จะมผลทำใหนำทวม

ไปถง จ.อยธยา และจะสรางความเสยหาย

ตงแตปากแมนำจนถง จ.นครสวรรค กอให

เกดผลกระทบตอชมชนชายฝง 12 ลานคน

และสรางความเสยหายตอโครงสรางพนฐานท

อยรอบอาวไทย กรงเทพฯ รวมถงปรมณฑล

พนทเพาะปลกในบรเวณลมนำเจาพระยาท

ผลตอาหารทสำคญของประเทศจะถกทำลาย

๏ คลนพายซดฝง

คลนพายซดฝงหรอ Storm Surge

เปนคลนบรเวณชายฝงทเกดขนพรอมกบพาย

ทซดเขาหาฝง เกดจากแรงกดอากาศ และ

วงเขามาทำใหเกดพาย เมอมลมพดเขาหา

ศนยกลางของพายเอาไอนำไปกลนตว ทำให

เกดฝนฟาคะนองดวย(จรญ, 2551)

ศ นย ภ ยพ บ ต แห ง ชาต ย นย นว า

ประเทศไทยมความเสยงสงตอการเกดคลน

พายซดฝง ในชวงฤดมรสมตะวนออกเฉยงใต

และมรสมตะวนตกเฉยงใต ชวงเดอนตลาคม

ถงเดอนธนวาคม อยางไรกตาม การเกด

StormSurgeแตละครงกรมอตนยมวทยาจะ

สามารถคาดการณไดลวงหนาอยางนอย5วน

(กรมอตนยมวทยา,2551)

กรณคลนพายซดฝงทรนแรงซงเคย

เกดขนในประเทศไทย ไดแก พายโซนรอน

แฮรเรยส บรเวณแหลมตะลมพก จ.นครศร-

ธรรมราช เมอป 2505 ทำใหเกดคลนชายฝง

สงถง20 เมตรและพายไตฝนเกยทอ.ปะทว

จ.ชมพร เมอป 2532 ทำใหเกดคลนชายฝง

สง5-10เมตรและสรางความเสยหายตอชวต

และทรพยสนมหาศาล

เหนไดวาภยท เกดขนไดกอใหเกด

การเปลยนแปลงในบรเวณชายฝง ทงแบบ

คอยเปนคอยไปและแบบฉบพลน มสาเหต

ทงจากธรรมชาตและมนษย กลาวกนวาการ

ฟนฟความเสยหายจากภยธรรมชาตงายกวา

ความเสยหายทเกดจากนำมอของมนษย

อยางไรกตาม พนททางทะเลและ

ชายฝงกไดมการเปลยนแปลงมาอยางเปน

วฏจกร ซงนกวทยาศาสตรไดแบงออกเปน

3 ชวง โดยพจารณาจากอณหภมและระดบ

นำทะเล(ธนวฒน,2550)

ภาวะโลกรอนททำใหอณหภมทองทะเลสงขน

นำทะเลมระดบสงกวาปกต สงผลใหเกดคลน

ขนาดใหญในทะเล และจากการททองทะเล

มอณหภมสงขน ทำใหไอนำทอยในทองทะเล

ยกตวรวดเรว ความกดอากาศตำทอยรอบๆ

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

15

• 125,000ปทผานมาผวโลกมการเกด

เยนตวทำใหอณหภมนำทะเลเยนลง

• 20,000 ป ทผานมา อณหภมของ

นำทะเลตำกวาปจจบน 8-12 องศา-

เซลเซยส ในขณะทระดบนำทะเลตำ

กวาปจจบน 130 เมตร หลงจากนน

โลกรอนขนและระดบนำทะเลกสงขน

•ประมาณ 6,000 ปทผานมา ระดบ

นำทะเลสงสดสงกวาปจจบนประมาณ

2-3เมตรจากนนกเรมลดลงอก

สำหรบภาพรวมของการเปลยนแปลง

ของระบบนเวศของโลกในปจจบนนน ได

มการระดมนกวทยาศาสตรจากท ว โลก

วจยสถานการณโลกและตพมพในรายงาน

Millennium Ecosystem Assessment,

2005 เมอป พ.ศ. 2548 พบวาระบบนเวศ

ของโลก 24 ประเภทททำการประเมน ไดถก

ทำลายไปแลว 12ประเภท โดยมการระบการ

เปลยนแปลงตางๆ ทเกยวของกบระบบนเวศ

ชายฝงดวย

การเปลยนแปลงของระบบนเวศ

เหลานลวนสงผลตอระบบนเวศชายฝงทงสน

โดยการเปลยนทศทางการไหลและปรมาณ

นำจดการทปะการงและปาชายเลนถกทำลาย

จะสงผลตอระบบนเวศชายฝงโดยตรง สวน

การเปลยนแปลงอนๆกมผลทางออมตอระบบ

นเวศชายฝงนอกจากน รายงานMA2005ยง

สรปวาการเปลยนแปลงเหลานจะมผลกระทบ

รนแรงตอกลมคนจน คนพการ เดกและสตร

และเสนอใหมกลไกทางการคาทเปนธรรม

การปรบเปลยนวถการบรโภคการใชเทคโนโลย

ทเหมาะสมและตองมขอมลและรเทาทน เพอ

ชวยแกปญหานได

ชมชนตางๆทตงอยตลอดแนวชายฝงของ

ประเทศมความหลากหลายตามบทบาทของแตละ

ชมชนอาท ชมชนดงเดมทำการเกษตรและประมง

ชมชนเมอง และชมชนในแหลงทองเทยว โดยม

ชาวประมงพนบานเปนประชากรกลมใหญ ทำการ

ประมงดวยเรอหางยาวขนาดเลกตงแต8-12เมตร

ไมสามารถออกไปหากนไดไกลมากนก จงพงพา

ทรพยากรจากปาชายเลนและบรเวณใกลๆชายฝง

เปนหลก

ชมชนชายฝงกบการจดการทรพยากร

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

16

ชมชนเหลาน มการใชประโยชน

ทางตรงจากระบบนเวศชายฝง สวนใหญจบ

สตวนำเพอบรโภคในครวเรอน รองลงมาเปน

การจบสตวนำเพอการคาโดยมสตวเศรษฐกจ

แตกตางกนไปแตละพนท มการนำไมใน

ปาชายเลนมาใชในครวเรอน สวนการใชไม

หรอสวนของตนไมเพอการคา มกเปนพชท

นำมาแปรรป อาท จาก และพชสมนไพร

นอกจากน ยงมการใชพนท เพอเปนแหลง

เรยนรและแหลงทองเทยว

การศกษากรณชมชนดงเดม จำนวน 12 กรณตวอยางทด ซงกระจายอยตลอดแนวชายฝง

อาวไทยและฝงทะเลอนดามน พบวา การจดการทรพยากรชายฝงโดยชมชนม 3 ระยะ

ไดแก (1) การรเรม (2) การระดมความรวมมอ (3) การขยายผลและการรกษาความยงยน

โดยมกระบวนการดงน

• แรงกดดน ททำใหชมชนตางๆ รเรมการรวมกลมกน ไดแก การทำสมปทานปาชายเลน

นากง การทำประมงดวยเครองมอทำลายลาง และการบกรกพนทปาชายเลนสาธารณะ

ของชมชน ทำใหทรพยากเสอมโทรม และสงผลตอการทำมาหากนของชมชนประมง

ชายฝง

• ผจดประกาย โดยคนในชมชน ไดแก ผใหญบาน ผนำทางศาสนา ซงคนในชมชน

ใหการยอมรบนบถออยแลว ผจดประกายในบางชมชนเปนผนำตามธรรมชาตไดเปน

กลไกสำคญทชกชวน กระตน และใหขอมล ทำใหคนในชมชนมการปรกษาหารอ

• การรวมกลม สวนใหญเกดขนหลงกระแสการจดการทรพยากรโดยการมสวนรวมของ

ชมชนไดรบการยอมรบมากขน จนสามารถผลกดนเปนบทบญญตในรฐธรรมนญ ฉบบ

ป พ.ศ. 2540 สวนกรณทเกดขนกอนหนาน มกจะมแรงกดดนทรนแรง ทำใหชมชน

ตองลกขนมาทำสงใดสงหนง

• การระดมความรวมมอ ในชมชน เกดขนหลงจากรวมกลมกนได โดยยงคงอาศยการ

ใหขอมลแกคนในชมชนอยางตอเนอง กำหนดกฎระเบยบขนมาควบคมการใชประโยชน

ทรพยากร พรอมการปลกจตสำนกและสรางการมสวนรวมในชมชนควบคกนไป โดย

ใหความสำคญกบเยาวชน การจดกจกรรมสมำเสมอและตอเนอง

• การเชอมโยงการจดการทรพยากรชายฝงสงานพฒนาชมชน เชน การออมทรพย

การพฒนาอาชพ และกจกรรมทสรางรายไดในลกษณะตางๆ

... ดร.จำเนยร วรรตนชยพนธ, สถาบนสงแวดลอมไทย ...

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

17

นอกจากชมชนจะไดรบประโยชน

จากการใหบรการของระบบนเวศชายฝ ง

ในดานการเปนแหลงผลตทงอาหาร ไม และ

สมนไพรแลวยงรเรมพฒนาพนทบรเวณชายฝง

ใหเปนแหลงทองเทยวและแหลงเรยนร สำหรบ

คนในชมชนและนกทองเทยวจากภายนอกเขา

มาพกผอนและศกษาดงาน สวนบางชมชนท

ตองเผชญกบปญหาการกดเซาะชายฝงและ

ภยพบตสนาม กประจกษชดวาปาชายเลน

ไดรบการยอมรบจากหนวยงานภาครฐเพมขน

ทำใหการประสานงานและการการสนบสนน

จากหนวยงานภายนอกเปนไปไดงาย ไมวา

เปนการสนบสนนงบประมาณและการ

ฝกอบรม อยางไรกตาม ชมชนเหลานกยง

ไมสามารถทจะลดความเสยงจากการเกด

ภยพบตไดโดยลำพง ยงคงตองอาศยความ

รวมมอและการสนบสนนจากหนวยงาน

ภายนอก

ไดชวยลดแรงปะทะของคลน

ลมทะเลไดมาก จงพยายาม

เพมพนทและความหนาแนน

ของปาไมบรเวณชายฝงให

มากขน

โดยทวไปแลวเมอผล

การจดการทรพยากรชายฝง

โดยชมชนเกดประโยชนท

ชดเจน กจะเปนแรงจงใจให

คนในชมชนรวมมอกนมากขน

การฟนฟปาไม และระบบนเวศชายฝง

ทไดรบผลกระทบ จากภยพบตสนาม

การฟนฟระยะแรกหลงจากไดรบความเสยหาย เปน การบรณะใหเกดใหม (Reclamation) เพอใหสงคมพช สามารถยดพนทไดอยางรวดเรว การฟนฟระยะตอมา เปนการฟนฟระบบนเวศ (Restoration) ใหมความ สมบรณ มความหลากหลายทางชวภาพ ในการ ทำหนาทผลตและใหบรการไดอยางเดม

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

21

การฟนฟปาไม และระบบนเวศชายฝง

ทไดรบผลกระทบจากภยพบตสนาม

การเกดภยพบตสนาม เมอวนท 26

ธนวาคม2547 ไดสรางความเสยหายแกพนท

ตามแนวชายฝงอนดามนในภาคใตของประเทศ

ไทยและประเทศใกลเคยง อนเนองมาจาก

แรงปะทะของคลนและการทวมขงของนำเคม

ซงระดบความเสยหายขนอยกบความรนแรง

ของภยพบตและลกษณะพนท อาท ความ

ลาดชนและระดบความสงของพนทจากระดบ

นำทะเล การมเกาะในทะเลชวยกำบงคลน

ปจจยดานกบปาไมบรเวณชายฝง ลกษณะ

ของสงกอสรางในบรเวณชายฝง ระยะการ

ตงถนฐานของชมชนชายฝงเปนตน

ภยพบตสนามในครงนน ไดสรางความ

เสยหายตอระบบนเวศชายฝง พบวาถนทอย

และทรพยากรชายฝง เกดการเปลยนแปลงไป

หลากหลายระดบ (กระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม,2551)

• ปาชายหาด ปาสน ไมยนตน รวมถง

พนทซงไมไดใชประโยชนในบรเวณชายฝง

ไดรบความเสยหายกวา30,000ไร

• ปาชายเลน เสยหายประมาณ2,000 ไร

โดยความเสยหายสวนใหญอยในจงหวด

พงงา

• ปะการงพนทปะการง13%ไดรบผลกระทบ

อยางชดเจนทงนปะการงนำตนทอยระหวาง

ผลกระทบจากภยพบตสนามตอปาไมและระบบนเวศชายฝง

เกาะจะไดรบผลกระทบมากกวาปะการง

นำลก สาเหตททำความเสยหายสวนใหญ

เกดจากการถกทบถมดวยโคลนและ

ตะกอนทราย รวมทงสงหกพงจากฝงทคลน

กวาดลงมา

• หญาทะเลพนทหญาทะเล3.5%ทสำรวจ

มผลกระทบจากการถกทบถมดวยตะกอน

โคลนทรายสำหรบพนทหญาทะเลผนใหญ

ทเกาะลบง จงหวดตรง พบวา ประมาณ

10%ถกทบถมดวยตะกอนโคลนและทราย

สรปไดวาผลกระทบโดยรวมเกดจาก

ความแรงของคลน การชะลางดนตะกอน

และเศษวสดจากบนฝงลงมาทบถมและการ

ทวมขงของนำเคมทสงผลกระทบตอระบบ

นเวศนำกรอย รวมถงการทำลายสงมชวตและ

สตวหนาดน

ในแงของผลกระทบตอปาไม พบวา

ปาชายเลนและปาชายหาด จงหวดระนอง

ได รบผลกระทบและมการเปล ยนแปลง

(มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,2549)ดงน

• ปาชายเลนทปะทะกบคลน ไดรบความ เสยหายเปนระยะทางประมาณ 80 เมตร

จากบรเวณปากคลอง

• ตะบนและตะบนทขนอยบรเวณรมฝงคลอง ไดรบความเสยหายมากทสด โดยถกคลน

ซดตายแบบถอนรากถอนโคน

• โกงกางใบเลก มการหกโคน เนองจากได รบอทธพลจากตนไมตะบนทลอยเขาไป

ปะทะกบกลมไมเหลานโดยตรง

• โกงกางใบใหญและไมชนดอนๆ ทอยลก เขาไปขางในพนท ไดรบความเสยหาย

นอยมาก

• ปาชายหาดไดรบผลกระทบรนแรงมากกวา ปาชายเลนเนองจากเปนพนทรบแรงปะทะ

กบคลนโดยตรง จงถกคลนซดตายแบบ

ถอนรากถงรอยละ53

• พนทบรเวณชายหาดยงถกตะกอนทราย ทบถม รองนำเดมถกกดเซาะกวางขน

2-3เทา

ในขณะทการศกษาบรเวณบานนำเคม

จงหวดพงงา (สถาบนสงแวดลอมไทย, 2552)

พบแสมตามแนวชายฝงของแหลมปอมถก

ทำลายทงหมด ในลกษณะโคนลมแบบถอน

รากบรเวณคลองปากเกาะพบแสมถกทำลาย

เปนบรเวณกวาง 10-50 เมตรสวนโกงกางถก

ทำลายเลกนอย และไดรบผลกระทบตอการ

ออกดอกเนองจากมการรวงหลนของฝก

การศกษาจากหลายหนวยงานและ

การยนยนของชมชนในทองถนตางๆ ได

ขอสรปทชดเจนวาปาไมบรเวณชายฝงมความ

สมพนธกบความเสยหายตามแนวชายฝงท

เกดจากภยพบตสนาม ดวยการชวยลดความ

รนแรงของคลน ลดผลกระทบทจะเกดกบ

ชมชนทพกพงอยขางหลงพนทปาในหลาย

พนท

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

23

กระบวนการฟนฟปาไมบรเวณชายฝง ปจจยตางๆ หลายประการ รวมทงปจจยดาน

ปาไมบรเวณชายฝงดวย แตการฟนฟปาไม

บรเวณชายฝงทไดรบความเสยหายจากคลน

สนามทผานมา สวนใหญมไดคำนงถงปจจย

ดงกลาว เนองจากทกฝายตางเรงดำเนนการ

เรงฟนฟพนทดวยการปลกซอมแซมโดยใช

พนธไมทหาไดงาย เพอดำเนนการใหแลวเสรจ

ตามแผนงานท เรงรดของแตละหนวยงาน

โดยไมไดคำนงถงวาจะฟนฟปาชายฝงอยางไร

เพอใหมประสทธภาพในการทำหนาท เปน

เกราะปองกนและลดความแรงของคลนลม

ทะเลในคราวตอไปไดดยงขน

แมจะพบวาความสญเสยในพนท

ตางๆ ทไดรบผลกระทบจากสนาม ขนอยกบ

ผเขารวมสมมนาไดแสดงความคดเหนตอการฟนฟปาไมหลงประสบภยสนามดงน

• หนวยงานเขามาปลกปาชายเลน เขามาดวยเงนปลกเปนแถวเปนแนวแตชาวบานปลก ดวยใจ ตรงไหนเสยหาย ตรงไหนวางกเขาไปปลก ไมตองทำแถวทำแนว ปลกไปตาม

ธรรมชาต

• การฟนฟปาชายหาดซงสวนใหญอยในพนทรบผดชอบของหนวยงานรฐ กจะดำเนนโดย หนวยงานนนๆพนททเหลอถกครอบครองโดยเอกชนเปนทพกรสอรทกจะดำเนนการโดย

เอกชนบางสวนซงเปนทดนเอกชนทเปนปาถกทงรางกยงไมมการฟนฟ

• องคกรตางๆ ทเขามาสนบสนนการปลกปาชายเลนทไดรบความเสยหายจากสนาม มก ไมมแผนการตดตามและบำรงรกษาจงเปนภารกจของหนวยงานทดแลพนทในการตดตาม

และปลกซอมซงหนวยงานภาครฐมงบประมาณจำกดจงอยากใหองคกรเหลานน จดสรร

งบประมาณในการตดตามผลใหแกชมชนดำเนนการหลงจากปลกไปแลว

• ภาครฐคดวาตนเองมความรและเปนเจาของปาชายเลนผนน เมอปาเสยหายกลกขนมา จดการเองเสยทงหมด ขนคนมาจากทอนมาชวยปลก สวนใหญตองจายคาจางและ

คาเรอมา แตถาใหคนในพนทปลกจะไมตองเสยเงนเลย แถมยงไดคนชวยดแลรกษา

อกดวย

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

24

ขอเสนอ ในการฟนฟปาไมบรเวณ

ชายฝงเพอใหทำหนาทในการปองกนภยจาก

คลนและลมทะเล ควรคำนงถงปจจยตางๆ

ทเกยวของใหรอบดาน หากดำเนนการโดย

คำนงถงเพยงปจจยใดปจจยหนง จะเปนการ

ลดทอนประสทธภาพในการลดผลกระทบจาก

ภยพบต นอกจากน ควรผสมผสานกบหลก

วนวฒนวทยาและภมปญญาทองถน เพอให

นำไปสการปฏบตอยางกวางขวาง

อนง การฟนฟปาไมทไดรบผลกระทบ

จากภยพบตพบวาม2ระยะไดแก

• การฟนฟเพอบรณะใหเกดใหม (Recla-

mation)เปนการฟนฟในระยะแรกหลงจาก

ไดรบความเสยหาย เพอใหสงคมพชสามารถ

ยดพนทไดอยางรวดเรว ไมไดเนนเพอให

มความหลากหลายทางชวภาพมากนก จง

เปนการปลกตนไมใหเตมพนทดวยพนธไม

โกงกางเปนสวนใหญ เพราะเปนไมทมราก

คำจนและงายตอการขยายพนธ

• การฟนฟระบบนเวศ (Restoration) ใน

ระยะตอมา เพอมงเนนใหระบบนเวศชายฝง

โดยรวมมการฟนตวอยางสมบรณ มความ

หลากหลายทางชวภาพ เพอทำหนาทใน

การผลตและบรการไดอยางเดม รวมทงให

ชมชนไดใชประโยชนอยางสอดคลองกบ

วถชวต

ทผานมาการมสวนรวมของชมชนใน

การปลกและฟนฟปาบรเวณชายฝงในระยะ

แรก เปนเสมอนกลไกการปรบตวของชมชนใน

การหาแนวทางการลดผลกระทบจากภยพบต

รวมทงเปนการระดมความรวมมอในชมชน

สวนการฟนฟระบบนเวศในระยะหลงนน เปน

การระดมความรจากผทมประสบการณใน

ชมชนและนกวชาการ ตงแตเรมดำเนนการ

จนถงกระบวนการตดตามและประเมนผล

โดยมการประเมนความสำเรจอยางงาย ไดแก

การหวนคนมาของพชและสตวทเคยพบเหน

กอนการเกดภยพบต คณภาพของนำและ

ดนตะกอน ไดแก อณหภมของนำ ความเคม

ของนำ กลนของนำ คาความเปนกรดเบส

ของนำ ปรมาณสารแขวนลอย และปรมาณ

ออกซเจนละลายมสภาพทเหมาะสมตอการ

ดำรงชวตของพชและสตวทะเล

การฟนฟปาไมในบรเวณชายฝงทได

กลาวขางตนนน ไดมสวนชวยโดยตรงตอการ

ฟนฟระบบนเวศชายฝงโดยรวมดวย เนองจาก

• ชวงหลงเกดสนาม ใครมาชวนปลกปาชายเลนกไปหมดอยางนอยกไดลงมอทำอะไรบาง คนในชมชนกเตมใจไปทงๆทเมอกอนแทบไมเคยทำเลยตอนแรกหาพนธไมอะไรไดกเอา

ไมไดคดอะไรมาก แตตอนหลงกมหนวยงานเขามารอฟนภมปญญาทองถนและอบรม

เสรมความรใหกมการพดคยและวางแผนมากขน

…ผเขารวมสมมนา…

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

25

มผลโดยตรงตอการปองกนการกดเซาะ เปน

แหลงทอยของพชและสตวนำอนๆ อยางไร

กตาม การฟนฟทรพยากรโดยพจารณาทง

ระบบนเวศ กมไดมเพยงเทาน เพราะระบบ

นเวศชายฝงกบระบบนเวศบกและระบบนเวศ

ทางทะเล กมความสมพนธและมผลกระทบ

กรณการศกษาผลกระทบของคลนสนามในพนทอทยานแหงชาตแหลมสน เมอป 2551

หลงพนทไดรบความเสยหายประมาณ 3 ปกวา พบวา มการหวนกลบคนมาของสตว

หนาดนบางชนดทหายไปหลงจากเหตการณสนาม จงสามารถเปนแนวทางในการฟนฟ

ระบบนเวศชายฝงทดำเนนการอยในพนทอนๆได

…เดชาดวงนามล,สถานวจยเพอการพฒนาชายฝงอนดามน...

สถานพฒนาปาชายเลนปาชายเลนท 17 (คระบร พงงา) ไดรวมกบชมชนจำนวน11

ชมชนอาศยอยตดกบปาชายเลน ดำเนนการฟนฟปาชายเลนทไดรบความเสยหายอยาง

ตอเนองมการเพาะชำกลาไมปลกเสรมและปรบปรงสภาพปา เตรยมพนทปลก เมอปลกแลว

กมการบำรงรกษาและตดตามอตรารอดและปลกซอมแซมในสวนทปลกแลวไมรอด

นอกจากน กยงมการจดทำเขตพทกษปาชายเลน รกษสตวนำ ใน 6 ชมชน ไดรวมกนฟนฟ

ระบบนเวศ ดวยการปลอยพนธสตวนำและประชมรวมกบชมชนเพอสรางขอตกลงในการ

ใชประโยชนจากทรพยากรชายฝงฯลฯ

มการดำเนนงานตอเนองมาจนถงปจจบน แตพนทในบรเวณนยงคงประสบปญหา

ทเกดจากมนษย ไดแก การทำการประมงลอบปมาโดยใชอวนตาถ ลกลอบตดไมในชมชน

ใชเครองมอประมงผดกฎหมาย เรอประมงขนาดใหญเขามาจบสตวนำในบรเวณเขต 3,000

เมตรมการใชเครองมอจบสตวนำในบรเวณแหลงหญาทะเลทำใหหญาทะเลตาย ซงแกไข

ยากกวาปญหาทเกดจากภยธรรมชาต

...ทวนเพชรเสงเจรญสข,สถานพฒนาปาชายเลนปาชายเลนท17…

ซงกนและกนอย อยางเชน การดแลรกษา

ปาตนนำ และลำคลองในบรเวณพนทชายฝง

ทะเลจะชวยในการควบคมปรมาณอนทรยสาร

และตะกอนทจะไหลลงสพนทบรเวณชายฝง

ไดโดยตรงเปนตน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

26

ปจจยทเกยวของในการฟนฟปาไม

บรเวณชายฝง ซงสงเคราะหจากเอกสารและ

การศกษาจากกรณตางๆ ทไดรบผลกระทบ

จากภยพบตสนาม ทำใหคนพบปจจยดาน

ปาไมทมผลตอประสทธภาพในการทำหนาท

ปองกนคลนลมของปาไมบรเวณชายฝง ไดแก

ความกวางของผนปา ความหนาแนนของ

ตนไม อายของตนไม และชนดพนธไม ปจจย

เหลานเปนสงทตองคำนงถงหากจะดำเนนการ

ฟนฟปาไมบรเวณชายฝงเพอใหสามารถทำ

หนาทดงกลาวไดอยางมประสทธภาพ

1) ความกวางของผนปา : ความ

กวางของผนปาเปนปจจยทสำคญทสดในการ

ลดความเสยงจากภยพบตตามธรรมชาต โดย

มการรวบรวมหลกฐานทแสดงใหเหนวาความ

กวางของปามผลโดยตรงตอการลดผลกระทบ

กรณในประเทศญปน พบวาพนทปาชายฝง

ทมความกวางประมาณ 200 เมตร สามารถ

เปนเกราะปองกนและลดผลกระทบจากคลน

สนามได ในประเทศไทย พบวา คลนสนาม

ระดบ 8 เมตร จะสามารถเขาทำลายพนท

ปาชายเลนไดเพยง 50 เมตร เชนเดยวกบ

ในศรลงกาทพบวา คลนสนามระดบ 6 เมตร

จะสามารถทำลายพนทปาชายเลนไดประมาณ

2-3เมตรแรกเทานน(KashioM.,2005)

จากการศกษาบทเรยนของความ

ลมเหลวในการปองกนคลนสนาม ในป 2547

ประการหนงทพบ คอ ความกวางของพนท

ปาชายเลนทไมเพยงพอทจะปะทะกบความ

รนแรงของคลนได ซงมสวนเกยวของกบชนด

ของพชดวย เชน ในประเทศศรลงกา ผนปา

ชายเลนทความกวางเพยง 200 เมตร ทำให

ลำพทะเล ซงเปนไมเดนไดถกคลนถอนราก

และลมลง ไมสามารถเปนเกราะกำบงใหกบ

ชมชนได(UNEP,2005)

2) ความหนาแนนของตนไม :

แสดงถงชองวางระหวางตนไมภายในพนทปา

แมจะมความสำคญนอยกวาความกวางของ

พนทปา ในการลดผลกระทบของคลนลมจาก

ทะเล แตจะมสวนในการลดแรงปะทะของ

คลนได โดยความหนาแนนของปาในระดบ

ปานกลาง จะมประสทธภาพสงสดในการลด

ผลกระทบจากคลน (คอไมแนนจนเกนไปจน

ปจจยทเกยวของในการฟนฟปาไมบรเวณชายฝง

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

27

ตนไมอายนอยสวนความสงของตนไมเดนและ

ไมรองทพบในปาบรเวณชายฝง เปนเสมอน

กำแพงกนคลนทมความสงทจะพดขามแนว

ปาน อยางไรกตาม การศกษาของสถาบน

สงแวดลอมไทยกไดพบวาปจจยทางดานอาย

จะขนอยกบชนดของตนไมดวย เชน ในปา

ชายเลนทมตนโกงกางหนาแนนทระดบตำกวา

0.3เมตรอยทประมาณ300-550ตนตอ100

ตารางเมตร แมมอายไมมาก แตความยาว

ของรากประมาณ 1 เมตร และมเสนรอบวง

ทใหญอยเหนอพนดน จะชวยลดชองวางใน

พนทปาชายเลน ทำใหเพมการตานทานตอ

แรงคลนไดด

4) ชนดพนธไม : โครงสรางชนด

ของตนไมในพนทปาชายฝงมความสำคญ

ตอระดบการลดผลกระทบจากคลน โดยม

ขอควรพจารณาในการเลอกชนดและองค

ประกอบของตนไม คอ รปรางของรากใน

แนวนอนลำตน กงกานสาขาและใบ รวมทง

การเตบโตของพชในระดบลาง เนองจากความ

หลากหลายและความหนาแนนในทกระดบชน

รวมทงความสามารถของรากในการเกาะยด

พนดน จะมผลในการตอตานแรงดงลากจาก

คลนระดบตางๆ

ในปจจบนมการนำพนธพชตางถน

มาปลก ทำใหเกดปรากฎการณท เรยกวา

“ความเสอมโทรมระบบนเวศแบบแฝงตว”

เนองจากพนธพชเหลาน สวนใหญจะสามารถ

ปองกนคลนลมทะเลไดนอยกวาพนธพช

ทองถนทมอยในปาชายเลน ปรากฏการณน

ทำใหคลนขนาดใหญพดผานขนเหนอผนปา

โดยไมไดถกยบยง และกไมควรมชองวางมาก

ไปจนปลอยใหนำผานไดสะดวก เชน ในพนท

สวนมะพราว เปนตน) ปาทมชองวางของไม

พนลางและมตนไมทมกานในระดบลางไม

มากนก จะชวยลดความแรงของคลนไดนอย

สวนปาชายเลนทมความหนาแนนของพชใน

ทกระดบตงแตพนดนจนถงเรอนยอด อาจม

พชหลากหลายชนด หลากหลายอาย และ

ปกคลมเปนชนๆ จะสามารถลดความแรงของ

คลนไดมากกวา

กรณในประเทศอนเดยไดมการศกษา

จากกรณตวอยางทมตนไมหนาแนน14-26ตน

ตอ 100 ตารางเมตรพบวา ไดชวยลดความ

เสยหายไดถง 96 เปอรเซนต (Tanaka, N.,

Sasaki, Y., Mowjood,M.I.M., Jinadasa

K.B.S.N. andHomechuen, S., 2007) อก

ประเดนหนงทตองคำนง คอ ความหนาแนน

ของพชพนลางพบวาถาไมมพชพนลางคลน

ทระดบตำๆ เพยง 1-3 เมตร จะทะลผาน

ปาชายเลนไปไดอยางงายดาย รวมทงชวง

ระยะการเตบโต การยดเกาะดนทแขงแรงพอ

และความกวางของลำตนของตนไม ทงหมดน

ไดมสวนชวยลดความแรงของคลน

3) อายของตนไม :โดยทวไปอาย

ของตนไมมความสมพนธโดยตรงกบความสง

และเสนรอบวงตนไมขนาดใหญและแขงแรง

จะชวยเพมแรงตานทานตอคลนทพดเขาหา

อยางตอเนองและยงมปจจยดานระบบราก

ทมความมนคงในการยดเกาะพนดนมากกวา

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

28

เปนสงอนตราย เพราะคนทวไปคดวาปาท

เหนจะเปนเกราะปองกนภยไดแตในความจรง

แลวปานนมความออนแอในการปองกนภย

จงเปนสงทควรระวง

ไมไผ : ทางเลอกในการฟนฟและใชผลผลตจากระบบนเวศอยางยงยน

โครงการฟนฟดานปาไมในพนทประสบภยสนาม ยงไดมแผน

การสงเสรมการปลกและใชประโยชนจากไมไผ เนองจาก ไผเปน

มตรกบสงแวดลอมและเปนทรพยากรทสามารถทดแทนไดอยาง

ยงยน (ใหออกซเจนมากกวาตนไมทวไป 15%) มมากมายในปา

ธรรมชาตปลกงายตายชาสรางงานสรางรายไดใหคนในประเทศ

มาตงแตอดต โดยทวไปไมไผใชสำหรบจกสานทำเฟอรนเจอร เปน

แหลงพลงงานสรางทอยอาศยเครองดนตรเปนอาหารและเครองใช

ทกวนนยงคงมการคนควาหาแนวทางการใชประโยชนจากไมไผ

ในรปแบบใหมๆ อยทวโลกมการผลตเสนใยจากไมไผนำมาถกทอ

เปนเสอผา เครองนงหม เยอกระดาษ กระดาษ สงทอ พลงงาน

และเชอเพลงชวภาพ

การทจะฟนฟปาดวยการปลกพชทดแทนตนไมทมขนาด15-20

เมตรอาจตองใชเวลา 15-30ป แตการปลกไผใหมลำและปรมาตร

ทใชงานไดเทากบไมขนาด 15-20 เมตร และมใชตลอดไปอยาง

ยงยนนน ใชเวลาเพยง 2-3 ป เทานน การปลกไผในพนทบรเวณ

ชายฝง จะชวยเพมแหลงผลตไมไผสำหรบทำเครองมอประมงและ

ใชสอยอนๆ ได อกทงมไวเพอใชเปนวตถดบในการจกสาน และ

รบประทานหนอเปนอาหารดวย

...คณสมตบญเสรมสข,กรมปาไม...

ดงนน การฟนฟระบบนเวศใดระบบ

นเวศหนง ตองเขาใจระบบนเวศเดมของพนท

นนๆ กอนควรวางแผนมการเพาะชำกลาไม

และปลกใหหลากหลายชนด

การปรบตวและ การลดผลกระทบของชมชน

ทประสบภยพบตสนาม

ชมชนตางๆ ทประสบภย ไดใชโอกาสน ในการปรบตวเขาหากน ทง ในชมชน ระหวางชมชน และกบหนวยงานภายนอก โดยเฉพาะองคกรปกครองสวนทองถน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

31

ความเสยหายจากภยพบตสนาม

เมอปลายป 2547 สงผลกระทบตอชมชน

ชายฝงทะเลอนดามนใน6จงหวดของภาคใต

เปนอยางมาก โดยมรายงานความเสยหาย

ทเกดขนตอชวตและทรพยสน มผ เสยชวต

ทงสน 5,400 คน (หายสาบสญ มากกวา

3,000 คน) และบาดเจบทงสน 8,500 คน

โครงสรางพนฐานไดรบผลกระทบอยางหนก

โดยเฉพาะภาคการทองเทยวและการประมง

หมบานชาวประมงถกทำลายทงสน 422

หมบาน โดย 40 หมบาน ถกพดหายไปกบ

คลน และประมาณ200หมบาน ไดรบความ

เสยหายอยางหนก มรายงานการเสยชวต

ของชาวประมงขนาดเลกกวา 700 คน โดย

ประมาณการผลกระทบทสามารถคำนวณเปน

ตวเงนได พบวา ภาคการทองเทยวอยท 321

ลานบาทภาคการประมง 60 ลานบาท และ

ภาคการเกษตรซงรวมพนทการเกษตร และ

ปศสตวทเสยหาย0.65ลานบาท(กรมปองกน

และบรรเทาสาธารณภย, 2548)ทผานมาเกด

ผลกระทบดานตางๆสรปไดวา

การปรบตว และการลดผลกระทบของชมชน

ทประสบภยพบตสนาม

ผลกระทบจากภยพบตสนามตอชมชน • เกดผลกระทบทางดานจตใจ เนองจาก สญเสยบคคลในครอบครว ญาต และ

ผ เกยวของ นอกจากน บางคนมความ

หวาดกลวตอภาวะคลนลมแรงทเกดขน

มความตนตระหนกหากมเสยงคลายระบบ

เตอนภยดงขน บางครอบครวปรบเปลยน

รปแบบการประกอบอาชพเพอหลกเลยง

การทำมาหากนบรเวณชายฝงและในทะเล

รวมถงยายทตงบานเรอนใหหางจากชายฝง

• การนำเสนอภาพความสญเสยและความ รนแรงของเหตการณซำๆ โดยสอแขนง

ตางๆ รวมถงการจดงานรำลกและกจกรรม

ทเกยวของ ไดกลายเปนเครองมอหนงท

ทำรายจตใจผทไดรบผลกระทบ โดยท

สอมวลชนและผจดกจกรรมอาจนกไมถง

• เกดผลกระทบตอกลม เปราะบางอยางเชน

เดกผหญงคนชรา

ผพการและครอบครว

ผไรสญชาตซงเผชญ

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

32

ความชวยเหลอจากหนวยงานภายนอก

การชวยเหลอเดกกำพราเปนตนสำหรบความ

ชวยเหลอโดยทวไป ไมสามารถตอบสนอง

ความตองการทละเอยดออนของชมชน เพราะ

แตละองคกรแตละหนวยงาน มกจะมภาระ

หนาทรบผดชอบเฉพาะดาน มความกดดนท

ตองใหเงนชวยเหลออยางรวดเรวจงไมสามารถ

ปฏบตงานทมกระบวนการทซบซอน เพอทำให

ชมชนเกดความพรอมในการรบความชวยเหลอ

กบเงอนไขและรปแบบความชวยเหลอทไม

ยดหยน ทำใหไดรบความชวยเหลอไมทน

ตอเหตการณหรอไมมสทธไดรบความ

ชวยเหลอจากบางหนวยงาน

• เกดความแตกแยกและความเหนแกตว จากความชวยเหลอไม เปนธรรมซงมา

ทามกลางความโกลาหลและความสญเสย

ของผทไดรบผลกระทบ เปนสถานการณ

ทำใหคนในบางชมชนเหนแกตวมากขน

ผทไมไดรบผลกระทบบางกลมและผทได

รบผลกระทบซงมศกยภาพในการเขาถง

กลไกความชวยเหลอ เหนแกประโยชน

สวนตวรบความชวยเหลอเกนความจำเปน

จงลดทอนความชวยเหลอทผ ไดรบผล

กระทบอนควรจะไดรบ

• บางชมชนมกระบวนการเรยนร ในการ จดการตนเองมากอนหนานแลว สามารถ

ตงรบกบสถานการณภยพบตไดในเวลา

อนสน มการรวมกลมเพอทำหนาท เปน

กลไกประสานงานกบทกฝายทงในชมชน

และหนวยงานภายนอก ชวยลดความ

สบสนและกระจายความชวยเหลอให

ทวถง นอกจากน ไดมการรวมกลมกนทำ

กจกรรมมากขนในอกหลายๆชมชนดงนน

สถานการณภยพบตจงสามารถสรางผล

กระทบในเชงบวกตอชมชนไดเชนกน

มคำถามซำๆ จากหลายหนวยงาน

และองคกรการกศลทไมไดเตรยมขอมล

มาลวงหนาแตกตองการใหกำลงใจหรอ

มอบเงนทองและสงของ แลวกถายภาพ

ใ นกา รบ ร ร เ ท าผลก ระทบและ

ฟนฟความเสยหายทเกดขน ไดมบคคลและ

หนวยงานใหความชวยเหลออยางเรงดวนเปน

จำนวนมากสวนใหญขาดการประสานงานกน

ทำใหขาดขอมลและไมสามารถประสานแตละ

ฝายไดแมวาบางพนทมการจดตงศนยบรรเทา

สาธารณภยขนกตาม ความชวยเหลอและ

ความสนใจของรฐบาลสวนใหญ ทมเทไปกบ

การฟนฟแหลงทองเทยว

นอกจากน มกลไกความชวยเหลอ

ผานหนวยงานราชการสวนภมภาคและองคกร

ปกครองสวนทองถน ไดแก การชดเชยแก

ผประกอบการรายยอย ชาวประมงและ

เกษตรกร การชวยเหลอนกเรยนทประสบภย

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

33

UNEP, 2005 รายงานวา ผไดรบ

ผลกระทบไดรบความชวยเหลอในลกษณะ

ถกกระทำ ไมมสวนรวมในการวางแผนและ

ตดสนใจ มการละเลยศกยภาพของชมชนใน

การจดการปญหา ทงยงไมมการใหขอมลท

เพยงพอสงผลตอการเปลยนแปลงโครงสราง

อำนาจในชมชนและทำใหครงหนงของครวเรอน

ทไดรบผลกระทบเขาสภาวะหนสนจากกองทน

ชวยเหลอทขาดระบบการจดการ

กรณการปรบตวของชมชน ภยพบตทเกดขน ไดมสวนขบเคลอน

ใหชมชนเกดการเรยนรแตกตางกนไป ขนอย

กบผลกระทบทเกดขนทนทางสงคมทมอยเดม

และสถานการณทกดดน ดงหลากหลายเรอง

ราวของทชมชนประสบภยไดปรบตวและผาน

เหตการณเหลานนมาได

• ชมชนบานบางกลวยนอก จงหวดระนอง

สงทเกดขนโดยรวม เหนไดวาธรรมชาต

ไดใหบทเรยนแกมนษยเรา แลวเรากม

การปรบตว ระบบนเวศทเสยหายเองกม

การปรบตวเอง ซงเรากไดชวยใหระบบ

กลบไปเปนผลงาน เปนหนาเปนตาสราง

ภาพลกษณ บางครงกสรางความหวง

ลมๆแลงๆใหกบผประสบภย

...ผเขารวมสมมนา...

นเวศปรบตวไดเรวขน โดยอาศยความ

เขาใจระบบนเวศนนๆ ในการปรบตวของ

ชมชนกเกดขน กรณชมชนตางๆ ไดใช

โอกาสนในการปรบตวในการหนหนา

เขาหากน ทงในชมชนเอง และระหวาง

ชมชนกบหนวยงานภายนอกโดยเฉพาะ

องคกรปกครองสวนทองถน

...สมโภชนนมสนตเจรญ,

นกวชาการอสระ...

บานบางกลวยนอก เปนชมชนซงม

การพฒนากลม มงานพฒนาและงานวจย

ทองถนขบเคลอนไปดวยกนมาระยะหนงแลว

และเมอตองประสบกบภยพบตสนาม จงทำ

ใหชมชนซ งมจตวญญาณนกวจยทองถน

มารวมขบคดและใชวกฤตนเปนโอกาสในการ

เรยนรอกครงไดไมยากนก

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

34

บานบางกลวยนอกเปนชมชนขนาด

ใหญกวา 200 ครวเรอน ตงอยในเขตตำบล

นาคา อำเภอสขสำราญแบงชมชนออกเปน

2 กลม คอ กลมททำสวนอยบนทราบและ

ทราบเชงเขา และกลมชายฝงททำการประมง

พนบาน ซงเคยประสบปญหาการแยงชง

ทรพยากรประมงกบกลมประมงพาณชยมา

แลวกอนป 2540 จงจดตงชมรมประมงพน

บานขนเพอเฝาระวงการทำลายทรพยากร

ดวยทรพยากรทลดนอยลงไปทกวน ทำให

เรมคดจะนำเอาปลาเลกปลานอยทตดมากบ

เครองมอประมงและถกคดทงไปมาใชใหเกด

ประโยชนเพมขน จงเปนทมาของการรวมกลม

ทำนำปลา แตคราวนนกยงขาดงบประมาณ

ในการจดหาวตถดบ

ความชวยเหลอในลกษณะตางๆ ท

เขามาหลงจากชมชนประสบภยพบตสนาม

เมอปลายป 2547 ไดสรางการเรยนรในการ

วเคราะหสถานการณเชอมโยงไปสทกษะการ

เขยนโครงการ ทำใหความหวงของกลมทำ

นำปลากลบคนมาอกครง กลมนำปลาบาน

บางกลวยนอกจงมโอกาสทำนำปลาทสะอาด

ใชในครวเรอน มการรกษาทรพยากรชายฝง

การพฒนากลม แบงงานกนทำ เนนการพง

ตนเองและการมสวนรวม ไปพรอมกบการ

เรยนรจากการศกษาดงานจากชมชนตางๆ

ดวยความชวยเหลออน อาท การอบรมอาชพ

ตางๆ รวมถงการซอมเครองยนตเรอประมง

แมไมอาจจะรกษากระบวนการทำงานแบบ

กลมไดแตทกษะทตดตวผเขารวมอบรมแตละ

คนพรอมทจะหยบยกมาใช

สวนกองทนหมนเวยนเพออาชพและ

สงแวดลอมทไดรบการสนบสนนจำนวนไม

มากนก ถกนำมาใชในรปแบบทแตกตางจาก

ชมชนอนๆ เพราะชมชนบานบางกลวยนอกได

นำเอาไปเพมทนใหกบกลมรานคาชมชนและ

กลมรบซอปลาททำใหหลายคนไดรบประโยชน

อยางทวถง เกดดอกผลอยางชดเจน และ

ไดมการแบงสรรประโยชนทเกดขนไปดแล

รกษาปาชายเลน

ชมชนยงไดมการสำรวจทรพยากร

การปลกปาชายเลนในพนทท เสยหายจาก

ภยพบตสนามและการปลอยพนธสตวนำ เปน

ระยะๆ โดยชมชน ซงไดรบความรวมมอจาก

หนวยงานในพนท และหนวยงานภายนอกท

ชมชนไดพดคยและสรปรวมกนวา จะไมเปนผรอรบความชวยเหลออกตอไปพวกเราจะชวยเหลอตวเองกอนมการคยกนวาจะชวยกนอยางไร กเรมจากการพฒนาอาชพเพอการพงตนเอง กำหนดกจกรรมเอง เชน อบรมซอมเครองยนต เรอ ชมชนไมไดสนใจเฉพาะปาชายเลนแตไดมองไปถงปาตนนำเพอวางแผนการจดการทงระบบ จงไปชวนผททำการเกษตรในบรเวณปาตนนำ ใหหนมาทำเกษตรปลอดสารพษ เพอลดผลกระทบ ตอคนปลายนำ

...ฝาลหะผดงชาต,ชมชนบานบางกลวยนอกจ.ระนอง...

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

35

ยงคงใหการสนบสนนการทำงานของชมชน

ตอเนองอยางไรกตามภยพบตนกไมไดทำให

ผประสบภยทนมการยายทอยและเปลยนอาชพ

เพราะผประสบภยเหลานนเปนกลมคนไทย

ผลดถนซงไมมทดนและทางเลอกอนๆ ในการ

ทำหามากนจงปรบตวเพยงการสรางบานเรอน

ใหแขงแรงขนเทานนและกลมผไดรบผลกระทบ

เหลาน ไดเขารวมกจกรรมในการดแลรกษา

ปาชายเลนทชมชนจดขนอยเสมอ ชมชนมอง

ไปขางหนาวา จะตองเชอมโยงงานทมอยแลว

ใหกวางขวางขน ทงงานทรพยากรชายฝง

ปาตนนำ และเกษตรยงยน รวมถงการพฒนา

เครอขายการเรยนรและความรวมมอกบชมชน

ขางเคยงดวย หนวยงานภายนอกทจะเขามา

สนบสนนกตองใหเปนไปตามแนวทางทชมชน

กำหนดไว

• ชมชนมอแกนหมเกาะสรนทร จงหวดพงงา

บทความเรองการจดการความรกบ

การจดการตวเองของชมชนในภาวะเสยงภย

(นฤมล,2550)ไดใหขอมลนาทสนใจวาสงคม

มอแกนทเผชญความเสยงในการอยอาศย

บรเวณพนทรมทะเลมานาน แตมอแกนกอย

รอดมาไดตลอดเวลาหลายรอยป โดยการทำ

มาหากนทางบกและทะเล การใชชวตในเรอ

สลบกบการตงเพงพกบนชายฝง รวมถงการ

รอดจากเหตการณภยพบตสนามเมอเชาวนท

27 ธนวาคม2547หมบานมอแกนสองแหงท

เกาะสรนทรจงหวดพงงาถกทำลายจนหมดสน

แตไมมผเสยชวตจากเหตการณน

ชาวมอแกนสงวยหลายคนในหมบาน

อาวบอนและอาวไทรเอนทราบวาเมอนำทะเล

ลดระดบลงผดปกต จะเกด “ละบน”หรอคลน

สนามขนและผคนจะตองหนขนไปอยบนทสง

การทนำลดลงอยางรวดเรวขณะทไมมคลนลม

เปนสงผดปกตหรอ“สญญาณอนตราย”สำหรบ

ชาวมอแกน มอแกนผสงวยทราบเรองนได

อยางไรทงๆ ทสงคมมอแกนไมมภาษาเขยน

คำตอบคอชาวมอแกนสมยปยาตาทวดทเคย

เผชญกบภยสนามได“จดการ”นำประสบการณ

และความรเรองคลนยกษเทาทมอย ผสมผสาน

กบจนตนาการและนำมาเรยงรอยเปนวรรณ-

กรรมมขปาฐะหรอ “ประวตศาสตรบอกเลา”

ในเรองของ “ตำนานคลนเจดชน” ซงถอไดวา

เปน “ความรทซอนเรน” ทชวยใหชมชนรอด

พนพบตภย และเปนการสอนลกหลานผาน

“ตำนาน” ทบอกเลาเปนเรองราวตอๆ กนมา

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

36

ผานกระบวนการทางสงคมหรอกระบวนการ

กลอมเกลาทางสงคมภายในชมชน

การทภาษามอแกนมคำวา “ละบน”

ทแปลวาคลนยกษ โดยทไมตองหยบยมจาก

ภาษาอนกแสดงใหเหนวาประสบการณใน

อดตไดผานกระบวนการทำใหเปนความรโดย

มการกลนกรองและสรางสรรคคำขนเพอเปน

ตวแทนของคลนยกษสนาม

• ชมชนบานทงรก จงหวดพงงา

บานทงรก เปนชมชนชายฝงขนาดเลก

ในเขตตำบลแมนางขาว อำเภอคระบร มเขา

แมนางขาวทอดตวในแนวเหนอใตอยทางดาน

ตะวนออกของพนทชมชนแหงนถอเปนชมชน

ใหมทเพงมการตงถนฐานเมอ 40 กวาปมาน

ชมชนขยายขนเรอยๆจนมประชากรประมาณ

125ครวเรอน

หลงการเกดภยพบตสนามทผานมา

ชมชนแหงนไดรองรบประชากรทยายมาตง

ถนฐานใหมเพมขนประมาณ 200 ครวเรอน

สวนใหญอพยพมาจากเกาะพระทองทตงอย

นอกฝงบานทงรก เกดเปนชมชนเลกๆ ในชมชน

แหงน อก 2 แหง คอ หมบานชยพฒนา -

สภากาชาดไทย และหมบานเทพรตน ใน

ลกษณะตางคนตางอย

ยงมความเหลอมลำระหวางชมชน

ดงเดมและชมชนใหม เพราะความชวยเหลอ

ในการพฒนาชวตและความเปนอยตางๆ ได

มงตรงไปทชมชนใหม ทงดานสาธารณปโภค

และอาชพ ดเหมอนวาจะมากจนเกนความ

จำเปน และเปนการแบงแยกชมชนอยางเหน

ไดชด สวนการฟนฟทรพยากรชายฝงหลง

ภยพบตสนาม ไดดำเนนการโดยกลมชมชน

ดงเดม ดวยการสนบสนนจากหนวยงานภาค

รฐในและนอกพนท

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตน

ชมชนบานทงรกรเรมขนเมอ 10 กวาปทแลว

ชมชนชายฝง ตองเผชญทงภยธรรม-

ชาตทคาดการณไมไดและภยจากมนษย

หลงประสบภยสนามไดมชมชนทมาจาก

ภายนอกเขามาตงถนฐานดวย จงมความ

ตองการใชทรพยากรเพมขน นบเปน

ความทาทายทตองรวมมอกนจดระบบ

การใชประโยชนจากทรพยากรทมอย

จำกดใหเกดอยางยงยน

...ลขตยอดยง

ชมชนบานทงรกจ.พงงา...

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

37

มแกนนำชมชนไดเขารบการอบรมหลกสตร

ราษฎรอาสาสมครพทกษปาชายเลน (รสทช.)

จงไดกอตงชดลาดตระเวนเฝาระวงการลกลอบ

ตดไมและการทำประมงผดกฎหมาย ควบค

กบการปลกปาเสรม และการตดตามผลการ

ปลกปา จนกอตงกลมอนรกษปาชายเลนโดย

ชมชนบานทงรก และเสนอขอพนทเขตพทกษ

5,000 ไร จดตงเปนปาชายเลนชมชนขน

เพอใหชมชนสามารถกำหนดกฎระเบยบ

ในการเขาไปใชประโยชนจากปาชายเลนได

นอกจากน ชมชนบานทงรกยงไดเขารวมเปน

สวนหนงของกลมอนรกษเขาแมนางขาว ซง

เปนการรวมตวของ 6 หมบานในเขตตำบล

บางวนและตำบลแมนางขาวทอยรอบๆ เขา

แมนางขาว เพอรวมหาแนวทางการอนรกษ

เขาแมนางขาวท เปนแหลงตนนำสำหรบ

หมบานและเปนแหลงไมใชสอยซงในอนาคต

มแนวโนมทจะถกบกรกจากการเพมขนของ

ประชากรทยายเขามาหลงสนาม และมความ

ตองการในการใชไมใชสอยจากปามากขน

• ชมชนเกาะคอเขา จงหวดพงงา

เกาะคอเขาเปนตำบลหนงในเขต

อำเภอตะกวปามประวตศาสตรยาวนานและ

เคยรงเรองทางการคาในอดต การประสบ

ภยพบตสนามไดสรางความเสยหายเปน

อยางมากมผเสยชวต 75 คนบานเรอนและ

เครองมอประมงไดรบความเสยหายประมาณ

100 ครวเรอน นอกจากน บร เวณพนท

หาดทรายทางทศใตและดานตะวนตกทรบ

แรงปะทะกบคลนสนามโดยตรง ไดรบความ

เสยหาย ซงสงผลกระทบตอชมชนและแหลง

ทองเทยวอยางมหาศาล ในขณะทพนทหาด

เลนดานทศเหนอและดานตะวนออกปาชายเลน

ดานนอกไดรบความเสยหายเชนกน แตความ

เสยหายแกชวตและทรพยสนนอยกวาอยาง

เหนไดชด

ทามกลางความสญเสยท เกดขน

ภยสนามยงทำใหคนเหนแกตวขนบางคน

ไดรบความชวยเหลอจนมากกวาเดมท

เคยเปนอย ลมตว รอความชวยเหลอ

บางคนถงญาตพนองจากนอกพนทมา

ลงทะเบยนขอรบเรอ เกดความแกงแยง

ความชวยเหลอ จนกระทง 2 ปผานไป

ความชวยเหลอเหลานนกหมดไป ชมชน

กปรบตวมาเปนการฟนฟดานความคด

ฟนฟสงแวดลอม มการรวมกลมกนและ

ปลกปาอยางตอเนอง อยางไรกตาม ภย

สนามกทำใหไดรจกคนมากมาย มเพอน

ชาวตางชาต มเครอขายทเปนหนวยงาน

และผไดรบผลกระทบในพนทตางๆ

...ประจบดษปน

ผใหญบานเมองใหมจ.พงงา...

ความช วย เหลอทกรปแบบจาก

ภายนอก ซงชาวบานระบวามอยางนอย 50

หนวยงาน หลงไหลเขามาสทง 5 ชมชน

บนเกาะคอเขา โดยเฉพาะชวง 2 ปหลงเกด

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

38

ภยพบต มการบรจาคสงของ ซงเกนความ

ตองการจนชมชนคดจะนำไปมอบใหผอทกภย

ในอกจงหวดหนง กยงมความชวยเหลอดาน

ทอยอาศยเครองมอประมงการสงเสรมกองทน

หมนเวยน อาชพ และการฟนฟปาชายเลน

การซอมแซมถนน นอกจากน ยงมการจดทำ

แผนฟนฟและแผนจดการทองเทยวดวย

การพฒนากลมนบเปนเงอนไขหนง

ทองคกรความชวยเหลอกำหนดขน เพอรองรบ

การสนบสนนงบประมาณใหดำเนนการอยางใด

อยางหนง จงมกลมเกดขนใหมมากกวา 50

กลม มคณะกรรมการและสมาชกซอนๆ กน

ปจจบน มการดำเนนงานตอเนอง ดานกลม

ออมทรพยกองทนหมนเวยนและกลมอนรกษ

ปาชายเลน ประมาณ 15 กลม การทำงาน

ในระบบกลมน ไดสรางการเรยนรทงจาก

ประสบการณทสำเรจ และหากลมเหลวกจะ

นำไปเปนบทเรยนอยเสมอ

แม ว าการฟ นฟป าชาย เลนและ

ทรพยากรชายฝงในระยะแรกดำเนนการแบบ

รบเรงโดยหนวยงานภาครฐ ซงจางคนนอก

พนทมาปลกปาชายเลนบรเวณรอบนอกท

เสยหายจากคลนสนาม แตเหตการณน ได

กระตนใหชมชนไดตระหนกถงความสำคญ

ของปาชายเลนมากขนประกอบกบไดรบการ

สนบสนนการศกษาเรยนรอยางตอเนอง

จงทำใหเกดความรวมมอในการปลกฟนฟ

เสนทางศกษาธรรมชาต กำหนดกฎระเบยบ

และการจดการ จนปจจบนชมชนตางๆ เรม

จดการปาชายเลนดวยตนเอง สวนชมชนบาน

นอกนา กำลงเสนอขอจดทะเบยนปาชมชน

ประมาณ1,500 ไร แตการฟนฟปาชายหาด

ดานตะวนตกของเกาะซงไดรบความเสยหาย

ยงไมมการฟนฟเนองจากสวนใหญเปนพนท

ครอบครองโดยเอกชน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

39

หลงประสบภยพบตสนาม ชมชนบน

เกาะคอเขาประมาณ30 ครวเรอนทไดรบผล

กระทบไดยายขนมาอยในทซงเหนวาปลอดภย

กวา มการเปลยนแปลงอาชพจากเดมทำการ

ประมงพนบานมาทำสวนและรบจางบางสวน

ปจจบนน ชมชนมความตนตวในการตดตาม

ขอมลและการเตอนภย โดยมหอเตอนภยอย

บรเวณทางทศเหนอของเกาะ สวนทางชมชน

บานปากเกาะทอยทางทศใต กตองอาศย

สญญาณจากหอเตอนภยบานนำเคมซงอย

ฝงตรงขามกน จงไดหารอกนในการเพมหอ

กระจายเสยงสำหรบเตอนภย และกำลง

ดำเนนการสรางหอหลบภยเพม เนองจากสภาพ

พนทในบรเวณนนเปนพนทราบไมมพนทสง

รปแบบการจดการตนเองของชมชน

เกาะคอเขาทชดเจน คอ การถายทอดขอมล

และการหารอกนในการประชมหมบาน ซง

ทกหมบานมการประชมประจำเดอนอยเสมอ

นอกจากน ดวยศกยภาพในการประสานงาน

กบหนวยงานภายนอกทำใหเกดการประสาน

งานเพอขอรบการสนบสนนไดสอดคลองกบ

ความตองการของชมชนมากขน จงเปลยน

จากเดมทตงรบความชวยเหลอทหนวยงาน

ภายนอกหยบยนให มาเปนการรวมมอกน

มากขน

• ชมชนบานนำเคม จงหวดพงงา

ชมชนบานนำเคม หม 2 ตำบลบาง

มวง อำเภอตะกวปา จงหวดพงงาอยในพนท

ทไดรบผลกระทบจากภยพบตสนามมากทสด

แหงหนงกอนหนานนชมชนมลกษณะทแออด

การเตบโตไรทศทาง ผคนมาจากหลากหลาย

ทตางคนตางอย ไมมการรวมตวกนหรอสำนก

สาธารณะ

สาระสำคญจากวทยานพนธเรอง

การจดการความรเพอฟนฟชมชนและรบมอ

กบภยพบต กรณศกษา :บานนำเคม จงหวด

พงงา (ภศกา, 2550) ระบวา แมจะมองคกร

มลนธ หนวยงาน เขามาใหความชวยเหลอ

เปนจำนวนมาก แตกขาดการประสานงาน

เกดความซำซอนในการทำงาน แตความ

วนวายสบสนเชนน ไมทำใหชาวบานนำเคม

หมดกำลงใจกลบมชาวบานสวนหนงตดสนใจ

ไมเปน “ผรอ” และ “ผรบ” แตขามพน

สถานการณนโดยการหนหนาเขาหากนใน

ฐานะผเผชญชะตากรรมเดยวกนความสมพนธ

ในแนวราบคอยๆ กอเกด เพราะทกคนตกอย

ในชะตากรรมเดยวกน

หลงจากนนมการประชมปรกษา

หารอกน สรางระบบภายในบานพกชวคราว

และสรางกระบวนการจดระบบตนเอง จาก

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

40

การเรยนรรวมกนจากสถานการณจรง มพนท

ในการแลกเปลยนเรยนรระหวางผประสบภย

ในรปของ “สภากาแฟ” และวงประชมตางๆ

สถานการณวกฤตไดเปนบทเรยนและกระตนให

หนหนาเขาหากน ทงๆ ทกอนประสบภยพบต

สนามนน คนในชมชนไมมความพยายามใน

การทำงานรวมกนและสรางสำนกสาธารณะ

มากอน นอกจากนน การปฏเสธทจะรอคอย

ความชวยเหลอไปวนๆ ทำใหชมชนเรมมอง

ไปในอนาคตมากขน เกดความหวงกำลงใจ

มากขน แทนทจะหมกมนอยกบความหดห

ของการสญเสย

ตอมามการตงศนยประสานงานชมชน

บานนำเคม ขนเพอจดการปญหาตางๆอยาง

เปนระบบ เปนศนยกลางของความชวยเหลอ

ในลกษณะทสามารถกำหนดกฎและกตกา

รวมกนระหวางผประสบภยและระหวางองคกร

ภายนอกได แกนนำชมชนบานนำเคมยงไดม

โอกาสแลกเปลยนประสบการณและความร

กบหนวยงานภายนอกอยเสมอ จงทำใหถก

ถายทอดไปยงชมชนทไดรบผลกระทบ เพอ

เปนบทเรยนนำไปประยกตใชในการชวยเหลอ

ฟนฟชมชนตอไป

• ชมชนคกคก จงหวดพงงา

ชมชนในตำบลคกคก6หมบานทตง

อยบรเวณแนวชายฝง ไดรบผลกระทบจาก

ภยพบตสนาม มผเสยชวตและสญหายเปน

จำนวนมาก สวนหนงเปนชมชนดงเดม และ

อกสวนหนงเปนแรงงานตางดาวจงไมสามารถ

ระบจำนวนทแนนอนได ชมชนบรเวณแหลม

ปะการงถอเปนชมชนทไดรบผลกระทบมาก

ทสด สวนพนทอนๆ จะสงผลกระทบตอการ

ทองเทยวเปนสวนใหญ

หลงภยพบตสนาม ผไดรบผลกระทบ

ไดจากแหลมปะการงและพนทในบรเวณนน

ยาย เข ามาต งถ นฐานในบานพกถาวรท

หนวยงานตางๆ สรางใหบรเวณบานบางขยะ

และบานทงขมนเกอบ200ครวเรอน

แตสำหรบกลมชาวมอแกนทบาน

ทงหวาประมาณ70ครวเรอนซงไดรบกระทบ

ยงคงตงถนฐานในบรเวณเดม ซงหางจาก

ฝงประมาณ 2-3 กโลเมตร โดยมหนวยงาน

ภายนอกเขามาชวยปลกสรางบานทอยอาศย

ขนใหมเชนกนอยางไรกตามชมชนตองตนตว

และคอยฟงสญญาณเตอนภยตลอดเวลา

การยายถนฐานใหมครงน ไมไดสงผลให

ชมชนททำประมงชายฝงเปลยนไปประกอบ

อาชพอนมากนก แมไดรบการสงเสรมอาชพ

และได รบกองทนหมนเวยนทหนวยงาน

ภายนอกเขามาสนบสนนสวนใหญยงออกเรอ

ไปตามปกต โดยไดอาศยคลองขางบานพก

ถาวรแหงใหมน จอดเรอประมงขนาดเลกของ

พวกเขา

ภยพบตคราวนน ยงไดสงผลกระทบ

ตอพนทบรเวณชายหาดทกระจายตวอยตาม

แนวชายฝงและความแรงของคลนยงไดทำลาย

ผนปาชายเลนบรเวณบานบางขยะไปดวย ซง

ปจจบนยงไมไดรบการฟนฟ เนองจากชมชน

ยงไมมความชดเจนในเรองสทธในทดน เกรงวา

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

41

อาจจะเปนพนทมเอกสารสทธครอบครอง

ของเอกชน แตหากพบวาบรเวณดงกลาวยง

คงเปนพนทสาธารณะชมชนกพรอมทจะรวม

ดแลรกษา ในขณะทพนทบรเวณชายหาดได

รบการฟนฟไปแลวโดยหนวยงานภาครฐเปน

ผดำเนนการแตกยงคงมพนทสาธารณะทควร

มการจดการเพอใหเกดการใชประโยชนสงสด

กอนเกดสนาม ชายหาดคกคก

สวยงาม เคยมเตาขนมาฝกไขหลงสนาม

เตาหายไป สตวนำนอยลง บรเวณอาว

มะขามมพนทปาชายเลนซงไดรบความ

เสยหายจากสนาม ไดถกเอกชนเขามา

จบจองและพฒนาพนท มการถมรองนำ

ธรรมชาต ปาชายเลนบางสวนหายไป

ระบบนเวศเสยและไมมทจอดเรอประมง

ของชาวบาน หากยงไมมหนวยงานใด

เขาไปดแล ชายหาดคงตกไปเปนของ

นายทนจนหมด

...เสงยมสาแหรก,

ผชวยผใหญบานปากวปจ.พงงา...

กรณตวอยางขางตน เปนเพยงสวน

หนงของชมชนตางๆ ทไดรบผลกระทบจาก

เหตการณเดยวกนน โดยพยายามสะทอน

ใหเหนรปแบบทหลากหลาย ในการบรรเทา

ผลกระทบทเกดขนการปรบตวและการคงอย

ของชมชนในปจจบน ทสามารถนำไปเปน

บทเรยนใหกบชมชนอนๆ และหนวยงานท

จะเขาไปมบทบาทชวยเหลอชมชนทตอง

ประสบภยพบตกรณตางๆตอไป

บทเรยนจากกรณ ประสบภยพบตสนาม

ชมชนทประสบภยสนามไดเรยนรและ ปรบตวตอผลกระทบทเกดขน 3 ระดบ ไดแก ระดบบคคล ระดบชมชน และระดบ ทเชอมโยงกบการเปลยนแปลงสภาพ ภมอากาศ

การอยดมสขของชมชนชายฝ งม

ความสมพนธกบการใหบรการจากปาไมและ

ระบบนเวศชายฝงโดยเฉพาะเปนแหลงอาหาร

และแหลงทองเทยวทสรางรายไดใหกบชมชน

ทำหนาทในการปองกนคลนลมจากทะเลและ

ลดการกดเซาะชายฝง เปนตน ปจจบนมการ

ประเมนออกมาเปนมลคาแลว แตสวนใหญ

เปนเพยงมลคาจากการใชประโยชนทางตรง

เพยงบางอยาง และยงมมลคาจากการใช

ประโยชนทางออมอกมหาศาล รวมทงมลคา

ทปาไมไดชวยลดความเสยหายทจะเกดขน

ตอชวตและทรพยสนของชมชน

อยางไรกตาม สภาวะเปลยนแปลง

สภาพภมอากาศ(ClimateChange)ทเกดขน

จะมสวนกระตนใหเกดภยพบตตางๆบอยครง

และรนแรงขน สงผลใหเกดการเปลยนแปลง

บนฝงและเกดความแปรปรวนจากทะเลและ

มหาสมทร ทสงผลกระทบตอเนองมายงพนท

บรเวณชายฝงดวย (ดงแผนภาพดานลาง)

สำหรบความเสยหายทจะเกดขน ซงไดเรยนร

จากพนทประสบภยพบตสนาม พบวาขนอย

กบปจจยเหลาน

• ลกษณะทางกายภาพของพนทอนประกอบ ดวยความลาดชนของพนท ระยะหางจาก

ชายหาด แบบแผนในการกอสรางอาคาร

และโครงสรางพนฐานเปนตน

• สภาพปาชายเลนและปาชายหาดบรเวณ

ชายฝงซงชวยลดความแรงของคลนลมและ

เปนเกราะปองกนภย

• ความพรอมในการรบมอและจดการกบ

ภยพบต

ดงนน ควรใหความสำคญตอการลด

ปจจยเสยงทเปนอทธพลภายในพนทชายฝง

ตลอดจนการลดสาเหตทกอใหเกดการเปลยน

แปลงสภาพภมอากาศอนเปนตวกระตนใหเกด

ภยพบตดวย โดยกรอบการสมมนาครงน ให

ความสำคญตอปจจยดานสภาพปาไมบรเวณ

ชายฝงและความพรอมของชมชนดวยการยอน

มองถงเหตการณทผานมามองไปขางหนาเพอ

หาทางเลอกและเสนอแนวปฏบตทเหมาะสม

บทเรยน จากกรณประสบภยพบตสนาม

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

46

แม ร ะบบน เ วศชายฝ ง จ ะม ก า ร

เปลยนแปลงตามธรรมชาตอยตลอดเวลาแต

การกระทำของมนษยภยพบตธรรมชาต และ

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศไดมสวนเรง

ใหระบบนเวศชายฝงมการเปลยนแปลงและ

ถกทำลายไปแลวทวโลก โดยเฉพาะทรพยากร

ปาชายเลนถกทำลายไปมากกยงเพมความเสยง

ทจะเกดขนตอระบบนเวศและชมชนชายฝง

มากขน เพราะการเรยนรจากประสบการณใน

หลายๆพนท ทำใหมขอสรปวาปาไมบรเวณ

ชายฝงสามารถทำหนาทเปนเกราะปองกนภย

ทดได หากมความกวางของผนปา ความ

หนาแนนของตนไม อายและชนดพนธไมท

เหมาะสม

ดงนน การฟนฟปาไมตองมความ

หลากหลายของชนดพนธ ไม หลากหลาย

ระดบชน ใหความสำคญกบการรกษาไมพนลาง

และควรระมดระวงในการเลอกพนธไมตางถน

เขามานอกจากนแลวควรปลกโดยเลยนแบบ

จากพนทปาธรรมชาตในบรเวณทใกลเคยง

โดยไมปลกแบบเรยงแถว

แมจะสรปไดวาชวงหลงภยพบตสนาม

ซงเปนระยะเรงดวน การฟนฟปาไมบรเวณ

ชายฝงเปนไปลกษณะทตางคนตางทำ ตาง

เรงปลกซอมแซมเพอการฟนฟใหเกดใหม

(Reclamation) ทดแทนสวนทเสยหาย แต

การดำเนนงานในระยะตอมา เรมคำนงถง

การฟนฟระบบนเวศ (Restoration) ใหม

อทธพลภายนอกจากทางทะเล อทธพลภายนอกจากทางบก

ความสมพนธระหวางอทธพลภายนอกและภายในทมผลตอพนทชายฝง

อทธพลภายในบรเวณชายฝง

•กายภาพและสงกอสราง •สภาพปาไมบรเวณชายฝง •ความพรอมของชมชน

อทธพลจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

คลนและลมทะเลรนแรง พายชายฝง อณหภมสงขน ปรมาณฝนเปลยน

ระดบนำทะเลสงขน การกดเซาะชายฝง ปรมาณCO2เพม

รปแบบการฟนฟปาไมและระบบนเวศชายฝง

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

47

ความหลากหลายทางชวภาพ เพอสรางความ

มนคงทงตอระบบนเวศและคณภาพชวตของ

ชมชนชายฝงมากขนแตกพบวาหลายๆพนท

ไดคำนงถงความตอเนองและยงยนในการ

ดำเนนงานทงสองรปแบบ ใหความสำคญตอ

การจดการอยางยงยน โดยการมสวนรวม

ของชมชนและการสนบสนนทเหมาะสมจาก

หนวยงานภายนอก ตงแตการดำเนนงานใน

ชวงแรกๆ และตอเนองตลอดกระบวนการ

ฟนฟระบบนเวศ

แผนภาพแสดงกระบวนการและวธการฟนฟปาไมบรเวณชายฝง

การจดการอยางยงยน ดวยการมสวนรวมของชมชนและการสนบสนนของหนวยงานภายนอก

การฟนฟเพอใหเกดใหม ปลกซอมแซมและทดแทนในพนท

ปาไมซงไดรบความเสยหาย เพอให

คงสภาพปาไมและปองกนการบกรก

พนท

• เตรยมพนธไมทองถนทหาไดงาย• ปลกเลยนแบบธรรมชาต ไมเรยงแถว

• รกษาคลองและรองนำธรรมชาต

การฟนฟระบบนเวศ ปลกเสรมเพมความหลากหลายของพนธพช

และปลอยพนธสตวนำ เพอเปนเกราะปองกนภย

และใหชมชนไดใชประโยชน

•สำรวจพนทและกำหนดชนดพนธไมทองถน ทเหมาะสม

• เพาะชำกลาไมทตองการ• เตรยมพนทโดยรกษาพนธไมพนลาง• ปลกพนธไมเสรมและปลอยพนธสตวนำ• ตดตามผลและบำรงรกษา

• ระดมความรวมมอใน ชมชน

• เสรมสรางจตสำนกแก เยาวชน

• ประสานกบหนวยงาน ภายนอก

• กอตงคณะกรรมการ และกำหนดบทบาท

• สำรวจและจดทำแนวเขต• กำหนดระเบยบการ ใชประโยชนจากปา

• พฒนาศกยภาพ คณะกรรมการ

• สำรวจพนธพชและ พนธสตว

•จดทำแผนการจดการ พนท

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

48

รปแบบและวธการดำเนนงานในแตละ

พนทยอมมความแตกตางกน บางพนทอยใน

เขตอนรกษซงมหนวยงานของรฐเปนผดและ

รบผดชอบ ชมชนทเกยวของจงปรบบทบาท

มาเปนผสนบสนนการดำเนนงานของภาครฐ

อยางไรกตามชมชนตางๆตองพจารณาเลอก

รปแบบและวธการทเหนวาเหมาะสมกบสภาพ

จากกรณศกษา6ชมชนชายฝงในพนทจงหวด

พงงาและจงหวดระนอง ซงประสบภยพบต

สนาม พบวา ชมชนไดเรยนรและปรบตวตอ

ผลกระทบทเกดขน จำแนกได 3 ระดบ ไดแก

ระดบบคคลระดบชมชนและระดบทเชอมโยง

กบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก

หากมการเตรยมความพรอมในการ

รบมอกบภยซงเปนสงทเกดขนทงจากมนษย

และธรรมชาต ทมโอกาสเกดขนในบรเวณ

ชายฝงในรปแบบตางๆอาทการกดเซาะชายฝง

ระดบนำทะเลสงขนคลนสนาม และคลนพาย

ซดฝง เปนตนกจะชวยลดผลกระทบทจะเกดขน

ตอมนษยและระบบนเวศได การปรบตวทพบ

การตดตามเฝาระวงการเปลยนแปลงของทรพยากรในแตละระบบนเวศควรดำเนนการ

ควบคกนไปกบการตดตามและเฝาระวงทรพยากรโดยชมชนซงมตวชวด 3 ระดบ ไดแก 1)

ดานคณภาพชวต:สภาพเศรษฐกจการเกดโรคความเครยด2)ดานผลผลต:ปรมาณชนด

ขนาดของพชและสตว3)ดานระบบนเวศ:การสญเสยแหลงทอยอาศยปจจยสงแวดลอมท

เปลยนแปลง

ผลการตดตามการเปลยนแปลงทรพยากรในบรเวณพนทอทยานแหงชาตแหลมสน

จงหวดระนอง หลงประสบภยสนามในชวงเวลา 3 ป โดยนกวชาการรวมกบชมชน พบ

ตะกอนทรายมาทบถมในบรเวณหญาทะเลแตไมสามารถจำแนกไดวาเปนตะกอนทมาจาก

คลนสนามหรอตะกอนจากการชะลางจากกจกรรมบนฝง ปาชายหาดไดรบผลกระทบมาก

กวาปาชายเลนอยางไรกตามระบบนเวศชายฝงโดยรวมมการฟนตวไปในทศทางทด

...เดชาดวงนามล,สถานวจยเพอการพฒนาชายฝงอนดามน...

ความพรอมและการปรบตวของชมชนชายฝง

พนทและสอดคลองกบความตองการของแตละ

ชมชน ในดานการจดการทงระบบลมนำ ซง

เชอมโยงจากพนทตนนำสพนทบรเวณชายฝง

ทะเลและดานการใชประโยชนจากระบบนเวศ

อยางยงยน เพอใหชมชนมคณภาพชวตทดขน

ดวย

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

49

การปรบตวระดบบคคล เปนการปรบเปลยนพฤตกรรมของบคคลและครอบครว

เมอเผชญกบภยพบต

• มการยายตำแหนงทตงบานใหหางไกล จากชายฝงมากขน ในกรณทไดรบความ

ชวยเหลอบานถาวรจากหนวยงานภายนอก

หรอมทดนของตวเอง

• พบมการเปลยนแปลงระยะการทำการ ประมงใหใกลกบฝงมากขนหากเกดภยขน

กมโอกาสขนฝงในระยะเวลาอนสนกวาเดม

• มการปรบเปลยนโครงสรางบานใหสงขน

พรอมกบเลอกใชวสดทแขงแรงขนสำหรบ

ผทไมมทางเลอกอนหรอไมตองการยาย

เพราะตองการอาศยอยในทซงไมไกลจาก

แหลงทำมาหากนมากนกซงสะดวกในดาน

การเกบและเคลอนยายเครองมอประมง

• มการตดตามขาวสารอยางใกลชด มองค- ความรทเกยวของมากขน โดยเฉพาะเรอง

ทเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพอากาศ

• เหนคณคาของปาไมบรเวณชายฝงมากขน จงเขาไปมสวนรวมในกจกรรมการฟนฟ

และรกษาทรพยากรชายฝงอยเสมอ

การปรบตวระดบบคคล • ทอยอาศย• อาชพ• ตดตามขอมลขาวสาร• ตระหนกตอคณคาของ ปาไม• รวมฟนฟทรพยากร

การปรบตวทเชอมโยง กบการเปลยนแปลง สภาพภมอากาศ •รบรและเผยแพรขอมล•ความพรอมของชมชน•รกษาและเพมพนท ปาไม

การปรบตวระดบชมชน • รวมกลม•แลกเปลยนขอมล•จดการตนเองดานอาชพ และระบบการเงน•ฟนฟและจดการ ทรพยากร• ประสานหนวยงาน• ความตระหนกตอ คณคาของปาไม

แผนภาพแสดงการปรบตวของชมชนชายฝงตอกรณภยพบตสนาม

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

50

การปรบตวระดบชมชน เปนการเรยนรรวมกนของคนในชมชนในการปรบตวเพอให

เกดพลงในการตานทานตอภยพบต พบการ

เปลยนแปลงในระดบชมชนดงน

• การรวมกลมของคนในชมชนเพอวตถประสงค ทแตกตางกน กลาวคอ รวมกลมเพอ

แลกเปลยนความรและขอมล รวมกลมเพอ

จดการตนเองในชมชน และรวมกลมเพอ

ประสานงานกบหนวยงานภายนอก

› การรวมกลมเพอแลกเปลยนความรและ

ขอมล เชน การถายทอดภมปญญาของ

ชมชนมอแกน การแลกเปลยนขอมล

ขาวสารซงพบไดทวไป

› การรวมกลมเพอการจดการตนเองใน

ชมชนสวนใหญเกดจากการกระตนของ

หนวยงานภายนอก ซงจดกระบวนการ

เรยนรสำหรบชมชนอยางตอเนองกอเกด

เปนกลมกจกรรมยอยๆ ในชมชน อาท

กลมออมทรพย กลมอนรกษ กองทน

หมนเวยน และกลมอาชพ ซงเปนการ

ตอบสนองในเชงตงรบ

› การรวมกลมเพอประสานงานกบหนวยงาน

ภายนอก เกดขนไมมากนกพบทง กรณ

ทมการพฒนากลมอยแลว อยางกรณ

บานบางกลวยนอก และกรณทมแรง

กดดนและการปรบตวใหมอยางกรณ

บานนำเคมทมบทบาทในการประสานงาน

ปรกษาหารอ รวมทงเจรจาตอรองกบ

หนวยงานทตองการใหความชวยเหลอ

ท งน เพอใหมความสอดคลองและ

เหมาะสมกบชมชนจงเปนการตอบสนอง

ในเชงรก

› การมสวนรวมของคนในชมชนเกดมากขน

พรอมๆ กบการเพมศกยภาพแกนนำ

ในชมชน และการพฒนาผนำใหมๆ ก

เกดขน การปรบตวในประเดนนเกดจาก

สถานการณทชมชนมฐานและมความ

สมพนธทดในชมชนแตบางชมชนการท

ถกกดดนจากปญหาและความวนวาย

จงตองเกดการมสวนรวม อกปจจยหนง

คอ เงอนไขทหนวยงานภายนอกกำหนด

หรอกจกรรมการพฒนาของหนวยงาน

ภายนอกทกระตนใหมสวนรวมมากขน

• เกดการเรยนรในการจดการชมชนดาน ตางๆมากขนอนเปนผลมาจากการปรบตว

ของชมชนในการรองรบความชวยเหลอ

ตางๆมกลไกและกระบวนการทแตกตางกน

ออกไป โดยเฉพาะการจดการกองทน

หมนเวยน การประสานงานกบหนวยงาน

ภายนอก การพฒนาและบรหารโครงการ

เปนตน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

51

• มความตระหนกในศกยภาพชมชนใน การจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถน

มากขน จงมกจกรรมการฟนฟปาชายเลน

การจดการทรพยากรชายฝงและทรพยากร

อนๆ เกดขนอยเปนประจำและตอเนอง

โดยหลายชมชนมรปแบบการจดการโดย

ชมชนทชดเจน และไดรบการยอมรบจาก

หนวยงานตางๆ

การปรบตวทเชอมโยงกบการ เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

การปรบตวของชมชนเปนการสนองตอบ

ตอการเปลยนแปลงทเหนและไดเผชญมาแลว

ไดมสวนในการลดสาเหตการเปลยนแปลง

สภาพภมอากาศทเปนวาระของโลกดวย

• การฟนฟปาไมและรกษาระบบนเวศ เปน การลดสาเหตการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศไดโดยตรง เนองจากเปนการ

เพมแหลงดดซบกาซคารบอนไดออกไซด

นอกจากน ยงชวยคำจนใหระบบนเวศ

โดยรวมยงคงดำเนนไปไดตามปกต

• กระบวนการมสวนรวมและการเรยนร ในจดการตนเอง นำไปสความเขาใจและ

ความรวมมอในการขยายผลไปยงประเดน

การจดการสงแวดลอมอนๆ และรบมอตอ

สถานการณความเปลยนแปลงททกคน

บนโลกอาจตองเผชญ

การปรบตวของชนชนตางๆ ในสภาวะทตองประสบภยพบตทไมคาดคดมากอนนน

สงแรกทตองทำกคอ การตงสต เพอใชปญญาในการเผชญกบความเสยหายนนใหได หลาย

ชมชนสามารถฝาฟนผานวกฤตนไปไดเอง แตบางชมชนกตองอาศยหนวยงานภายนอกเขา

มาหนนเสรม ซงหากปลอยใหเขาชนำไปทงหมดกจะสรางความวนวายและทำลายชมชน จง

ควรดำเนนการโดยใชชมชนเปนฐาน ใหสอดคลองกบวถของชมชนอยางไรกตามชมชนเอง

กตองเตรยมความพรอมไวลวงหนา หากปลอยใหเกดภยกอน แลวคอยคด กจะไมทนการ

นอกจากน อยากใหสนใจปาบกอยางจรงจงดวย เนองจากไดถกทำลายไปมาก เพราะตอง

จดการทรพยากรทงระบบทงปาตนนำกลางนำและปลายนำโดยตองใหความสำคญตอการ

มสวนรวมทจะเกดประโยชนสงสดตอชมชน ไมใชเพยงรวมประชมเทานน แตตองมสวนรวม

อยางตอเนองซงจะตองรวมคดรวมทำและรวมรบประโยชนดวย

...ประชาคาวจตร,ผใหญบานบางตบจ.พงงา...

มองไปขางหนา เพอความมนคง ของระบบนเวศ และชมชนชายฝง

ฟนฟระบบนเวศทงตนนำ กลางนำ และ ปลายนำ โดยมแผนการจดการลมนำยอย และพฒนากลไกระดบชมชนทองถน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

55

ข อคด เหนและขอ เสนอเพ อการ

ดำเนนงานในอนาคตสวนใหญไดมาจากการ

ระดมความคดเหนจากการสมมนา ซงมผเขา

รวมจำนวน95คนโดยการระดมความคดเหน

ในกลมยอย3กลมๆละประมาณ25-40คน

ไดแก กลมผแทนชมชนจากจงหวดระนอง

กลมผแทนชมชนจากจงหวดพงงา และกลม

ผแทนจากหนวยงานสนบสนน โดยแตละกลม

มการแลกเปลยนขอมลและรวมกนเสนอ

แนวทางการทำงานรวมกนในระยะตอไป เพอ

ใหเกดความมนคงของระบบนเวศและชมชน

ชายฝง

ทศทางและความหมายของความมนคงในบรบทชมชน การระดมความคดเหน เรมจากการ

พดคยเกยวกบความหมายของคำวา “ความ

มนคง” เพอแลกเปลยนทศนคตและมมมอง

กอนจะนำไปสการคดตอไปวาจะทำอยางไรให

เกดความมนคงซงไดมแนวความคดรวมกนวา

ความมนคงของระบบนเวศและความมนคง

ของชมชนชายฝง เปนเรองเดยวกน เพราะ

ชมชนเปนสวนหนงของระบบนเวศชายฝง

หากระบบนเวศชายฝงมนคงกจะชวยใหชมชน

มความมนคงดวย

ผลการระดมความคดเหน สรปไดวา

ความมนคงของระบบนเวศชายฝงและความ

มนคงของชมชนชายฝง ในความหมายของ

ผเขารวมสมมนาซงสวนใหญเปนผนำชมชน

และหนวยงานททำงานใกลชดกบชมชนชายฝง

พบวาตองมองใหครอบคลม3ประเดนไดแก

ความสมบรณของระบบนเวศ กระบวนการ

จดการระบบนเวศและความมนคงของชมชน

มองไปขางหนา เพอความมนคง

ของระบบนเวศและชมชนชายฝง

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

56

ความสมบรณของระบบนเวศ • ปาบกปาชายเลนปาพรและปาชายหาด สมบรณ• แหลงเพาะพนธและอนบาลสตววยออน• พนธสตวและพรรณพชหลากหลายชนด• มชนดพนธทองถนหายาก• คลองมนำพอใชไมตนเขนไมถกบกรก

กระบวนการจดการระบบนเวศ •ชมชนเยาวชนผประกอบการและองคกร ปกครองสวนทองถนมสวนรวมจดการ•ปลอดเครองมอประมงทำลายลาง•แนวเขตพนทปาไมชดเจน•การจดการขยะและลดสารเคมใน การเกษตรบนฝง

ความหมายของความมนคงในแตละชมชนสวนใหญเปนไปในทศทางเดยวกน กลาวคอระบบนเวศชายฝงเปนฐานในการผลตและการอยอาศยไดอยางยงยน มกระบวนการจดการทงระบบอยางมสวนรวมเพอใหเกดความมนคงของชมชนทงในดานแหลงอาหารและรายไดรวมถงความมนคงดานชวตและดานสงคม จากการระดมความคดเหนของผรวมสมมนา พบวาความลอแหลมทจะทำใหเกดความไมมนคงหรอเกดความเสยงตอชมชนชายฝง มดงน• ขาดกระบวนการจดการระบบนเวศทงระบบ ปาตนนำถกบกรกทำลายเพอเปลยนแปลง ไปปลกพชเศรษฐกจ มการขดลอกคลอง ซงเปนการทำลายระบบนเวศ

• การพฒนากจกรรมทไมเหมาะสมบนฝง ทำใหเกดการชะลางตะกอนเพมขน ซงไป ทำลายแหลงหญาทะเลและปะการง และ แหลงทอยอาศยของสตวนำวยออน• มการถมทดนในบรเวณปาชายเลนและ กอสรางในบรเวณพนทชายฝงโดยขาดการ ศกษาอยางรอบคอบทำใหเกดปญหาการ ระบายนำนำทวมและมการกดเซาะชายฝง • ผประกอบการในภาคธรกจเอกชน ซงเปน ผครอบครองทดนและปาชายหาดเปน สวนใหญไมมสวนรวมในการจดการ• มความซำซอนและไมชดเจนเกยวกบ บทบาทของหนวยงานทเกยวของในการ จดการพนทบรเวณชายฝงทะเล

ความมนคงของชมชน • ผนำเขมแขงและมเครอขายระหวางชมชน• มปาชายฝงเปนเกราะปองกนภยและคลนลมทะเล• มปาชมชนหรอปาใชสอยทใชประโยชนไดอยางยงยน• เพมรายไดจากการจดการทรพยากร• มกองทนและสวสดการชมชน

องคประกอบความมนคงของระบบนเวศและชมชนชายฝง

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

57

เหนไดชดวา ความมนคงเปนสงทชมชนชายฝงตองการซงแยกสวนกนไมได การจดการ

เพอใหเกดความมนคงในประเดนตางๆตองเกดขนพรอมๆกนอยางไรกตามชมชนสวนใหญ

กยงมองปญหาใกลตวเปนหลกอยางเชนการบกรกทำลายทะเลหนาบานซงปญหานอาจไม

สามารถแกไดในระดบพนท แตตองอาศยการปรบแกกลไกการบรหารจดการและการใช

กฎหมายเขามาชวย

...ประทปมคตธรรม,องคการพนทชมนำนานาชาตประจำประเทศไทย...

สำหรบกจกรรมทผเขารวมสมมนาไดม

การเสนอเพอใหมการดำเนนการในระยะตอไป

เพอนำไปสความมนคงและลดความเสยงนน

สวนใหญเปนประเดนการฟนฟระบบนเวศใหม

ความสมบรณและพฒนากระบวนการจดการ

ระบบนเวศใหมความตอเนองและยงยน โดยม

กจกรรมสำคญๆดงน

1) ฟนฟระบบนเวศทงตนนำ กลางนำ และ

ปลายนำ โดยมแผนการจดการลมนำยอย

และพฒนาองคกรหรอกลไกระดบชมชน

ทองถนเพอรบผดชอบ

2) จดการพนทชายฝงทะเล โดยใชมาตรการ

ดานการจดการทดนการสำรวจขอมลการ

ตรวจสอบสทธในพนท การกำหนดแนวเขต

ทดนและการจดทำแผนทและฐานขอมล

ทชดเจน

3) สำรวจและฟนฟความหลายหลายทาง

ชวภาพระดบทองถนกำหนดแหลงอนรกษ

ซงหามใชประโยชนการเพาะพนธพชทองถน

หายากและสงเสรมการใชภมปญญาทองถน

ผสมผสานกบองคความรดานวชาการ

ขอเสนอเพอดำเนนการในระยะตอไป

4) พฒนาศกยภาพชมชนและเครอขายชมชน

อยางตอเนอง ในการจดการระบบนเวศ

ชายฝงอยางยงยน และสงเสรมใหเกด

รายไดจากกจกรรมทดำเนนการอาทเพม

มลคาผลผลตทางการประมง การจดการ

ทองเทยวเชงนเวศเปนตน

5) สงเสรมบทบาทขององคกรปกครองสวน

ทองถนและเครอขายความรวมมอในการ

จดการระบบคาบเกยวระหวางทองถน

6) สงเสรมการรวมกลมของผประกอบการ

ภาคธรกจเอกชน เพอกำหนดมาตรการ

กำกบดแลการดำเนนงานกจกรรมของ

สมาชกในกลม โดยเฉพาะกจกรรมใน

บรเวณพนทปาชายหาดซงเหลออยนอย

และกำลงถกคกคาม

ในการดำเนนงานเพอใหบรรลเปาหมาย

ทกำหนดไว ตองเนนประเดนการมสวนรวม

อยางจรงจง โดยการแจกแจงภาคทเกยวของ

วเคราะหบทบาทและศกยภาพ กอนรวมกน

วางแผนดำเนนงาน เพราะปจจบนพนทบรเวณ

ชายฝงทะเล มหลายหนวยงานและกฎหมาย

หลายฉบบเกยวของ ซงยงอยระหวางการ

ปรบปรง เมอเปนเชนน ประเดนการบรณาการ

ความรวมมอ โดยเฉพาะระหวางชมชนและ

องคกรปกครองสวนทองถนควรรเรมใหเกดขน

กอน โดยไมตองรอหนวยงานสวนกลาง เพอ

ใหเกดการขบเคลอนกจกรรมในระดบพนท

อยางตอเนอง

บทบาทของชมชนและภาค

บทบาทของชมชนและภาคในการฟนฟและจดการระบบนเวศชายฝง

องคกรระหวางประเทศ แหลงทน

เผยแพรประสบการณ

ชมชน ฟนฟและเฝาระวงทรพยากรฯใชประโยชนอยางยงยน

องคกรพฒนาเอกชน สรางความตระหนกกระตนการมสวนรวม

หนวยงานสวนกลาง การตดสนใจเชงนโยบาย

กระจายอำนาจ/งบประมาณ

องคกรปกครองสวนทองถน แผนพฒนาทองถน

เชอมโยงเครอขายชมชน

ภาคธรกจเอกชน ความรบผดชอบตอสงคม

(CSR)

ภาครฐ องคความรทางวชาการ ฐานขอมล เสรมสรางศกยภาพ ดแลกฎระเบยบ

การดำเนนงานในระยะตอไปถอเปน

จดเปลยนทสำคญเนองจากชมชนมความ

ตนตวมากขนนอกจากน ยงมการรเรมกจกรรม

ความรบผดชอบตอสงคม(CooperativeSocial

Responsibility :CSR) ของภาคธรกจเอกชน

มการกระจายอำนาจของหนวยงานภาครฐ

และเพมภารกจใหแกองคกรปกครองสวน

ทองถน

นอกจากน ยงมการรวมกลมในระดบชมชนเกดขน ซงมศกยภาพในการขบเคลอนกจกรรมการจดการระบบนเวศชายฝงไดตอไป

บทบาทขององคการระหวางประเทศ

มความหลากหลาย แตสวนใหญเปน

การดำเนนงานผานหนวยงานภาครฐสวน

กลาง ในดานการสนบสนนงบประมาณ

การเชอมโยงเครอขายระหวางประเทศ

และการเผยแพรประสบการณ แตยงม

อกกลมหนงทมบทบาทในระดบพนทเพอ

ผลกดนเปนระดบนโยบายใหกวางขวาง

...สมศกดสนทรภกด,

สหภาพสากลวาดวยการอนรกษ(IUCN)

ประเทศไทย...

สำหรบองคกรหลกทจะมบทบาทในการจดการฯกคอ ชมชนองคกรปกครองสวน ทองถน และหนวยงานภาครฐในระดบพนทซงอาศยแผนพฒนาทองถนและแผนในระดบชมชน เปนเครองมอในการจดการพนทให เปนไปในทศทางเดยวกน โดยมหนวยงานภายนอกใหการสนบสนนดานตางๆ เพอให องคกรในพนทเหลานมศกยภาพทจะดำเนนงาน ไดตามแผนทกำหนดไว ไดแก องคกรระหวาง ประเทศ หนวยงานภาครฐในสวนกลางและ สวนภมภาค องคกรพฒนาเอกชน และภาค ธรกจเอกชน อาจกลาวไดวาหนวยงานสวนกลาง มบทบาทหลกในการกำหนดทศทางระดบ นโยบายเพอสนบสนนการดำเนนงานในพนท สวนหนวยงานในระดบพนทมบทบาทในการจด ทำแผนและดำเนนการทงน องคกรภายนอกตางๆ มบทบาทสนบสนนการดำเนนการท แตกตางกนออกไป เชน การสนบสนน งบประมาณ การเสรมสรางความตระหนก และการมสวนรวม การขยายผลและเผยแพร ประชาสมพนธเปนตน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

60

ในฐานะทเปนผมสวนในการรเรมและผลกดนโครงการฟนฟดานปาไมในพนทประสบภย

สนามนตงแตป 2548 แมจะใชเวลาถง 2-3 ป กวาจะไดเรมโครงการกตาม แตไดมการ

ปรบรปแบบการทำงานใหเหมาะสมกบสถานการณในพนท เพอตอบสนองการทำงานใน

พนทใหเกดความยงยนมากกวาการตอบสนองความเรงดวนในการฟนฟระบบนเวศ ซง

หลายๆ ไดดำเนนการไปแลว สำหรบพนทนมความสำคญในดานระบบนเวศสงมาก จง

เหนดวยเปนอยางยงวาจะตองมการจดการอยางเปนระบบ ซงมความทาทายหวงวาจะได

เหนผลสำเรจในการดำเนนงานทเปนรปธรรม เพอเผยแพรและแลกเปลยนประสบการณ

กบประเทศตางๆในภมภาคตอไป

...สชาตกลยาวงศา,กรมปาไม...

๏ เอกสารประกอบการเขยน ๏ กำหนดการการประชมและสมมนา ๏ รายชอผเขารวมการสมมนา เชงปฏบตการ

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

63

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง. (2548).ปาชายเลนและปาชายหาด ผลกระทบจากคลน

สนามและการฟนฟ.บรษทหาดใหญเบสทเซลลแอนดเซอรวสจำกด,สงขลา.

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง. (2551).รายงานฉบบสมบรณโครงการประเมนมลคา

และการพงพงทรพยากรปาชายเลน.กรงเทพฯ

กรมอตนยมวทยา. (2551).ประกาศกรมอตอนยมวทยาฉบบพเศษเรองขอเทจจรงของการ

เกดสตอมเซอจ (Storm Surge) ในอาวไทยตอนบน ลงวนท 15 สงหาคม พ.ศ.

2551

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย. (2548).ศนยขอมลสารสนเทศผประสบภยฯ.http://

hazard.disaster.go.th

จรญ เลาหเลศชย. (2551).คลนพายซดฝง (Storm Surge). วารสารอตนยมวทยา ฉบบท 3

ประจำเดอนกนยายน-เดอนธนวาคม2551.หนา3-9

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2549).ปาชายเลน: ระบบปองกนภยสนาม. เอกสารจดทำขน

ภายใตโครงการปาชายเลนเพอชมชน.ส.เจรญการพมพ,กรงเทพฯ.

ธนวฒน จารพงษสกล. (2550). โลกรอนสดขว วกฤตอนาคตประเทศไทย. สำนกพมพ Than

Books,กรงเทพฯ.

นฤมลอรโณทย.(2550).การจดการความรกบการจดการตวเองของชมชนในภาวะเสยงภย.

สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณมหาวทยาลย

บญธดา เกตสมบรณ. (2553).คมอการประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตร ระบบนเวศชายฝง

จากการใชประโยชนทางตรง.สถาบนพฒนาองคกรชมชนกรงเทพฯ.63หนา

เอกสาร ประกอบการเขยน

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

64

บญวงศ ไทยอตสาห และลดาวลยพวงจตร. (2547).การจดการระบบนเวศปาเขตรอนแบบ

ผสมผสาน ประสบการณจากสถานวจยลมนำแมกลอง. สำนกงานคณะกรรมการ

วจยแหงชาต.

เพญพร เจนการกจ. (2548). เอกสารประกอบการบรรยายเรอง “การจดการพนทชมนา”

จดโดยสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย วนท 31 มนาคม 2548 ณ หอง

ประชม (ชน 4) สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.กรงเทพมหานคร

เพญพร เจนการกจ. (2549).การประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตรของทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม.กรงเทพ,เอกสารประกอบการเรยนภาควชาเศรษฐศาสตรเกษตรและ

ทรพยากร,มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. (2549).การประเมนผลกระทบและฟนฟทรพยากรปาไมชายฝง

จงหวดระนอง. รายงานผลการวจยฉบบสมบรณ. สถาบนวจยและพฒนาแหง

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,คณะวนศาสตร,มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

มลนธรกษไทย. (2550).รายงานสรปผลการประชมระดบชาต เรอง การจดการความเสยง

จากภยพบตโดยชมชน ระหวางวนท 22-23 มกราคม 2550 ณ โรงแรมกระบ

เมอรไทม ปารคแอนดสปา รสอรท จงหวดกระบ.

ภศกา ผลารกษ. (2550).การจดการความรเพอฟนฟชมชนและรบมอกบภยพบต : กรณ

ศกษา บานนำเคม จงหวดพงงา. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขา

วชาพฒนามนษยและสงคม(สหสาขาวชา)บณฑตวทยาลยจฬาลงกรณมหาวทยาลย

สถาบนสงแวดลอมไทย. (2548).การเสรมสรางศกยภาพองคกรปกครองสวนทองถนในการ

จดทำแผนฟนฟทองถนหลงประสบภยพบต. เอกสารเผยแพรโครงการการตงถนฐาน

ของมนษยแหงสหประชาชาต(UN-Habitat).

สถาบนสงแวดลอมไทย.(2552).การฟนฟและจดการปาชายเลนเพอชมชนในพนทประสบภย

สนามประเทศไทย. รายงานสรปผลการดำเนนงานโครงการปาชายเลนเพอ

ชมชน.กรงเทพฯ.45หนา

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

65

สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย. (2550). เบองหลง...นำปลาบานบางกลอยนอก คณคา

ทมากกวาผลตภณฑ.หจก.วนดาการพมพ,เชยงใหม.

Broadhead, J.S. and Leslie, R>N> (EDS). (2007).Proceedings of the workshop on

Coastal Area Planning and Management in Asian Tsunami-affected countries.

27-29 September 2006, Bangkok, Thailand. RAPPublication 2007/ 06. Food

andAgricultureOrganization of theUnitedNationsRegionalOffice for Asia

andthePacific,Bangkok2007,349pp

Forbes,K.,andBroadhead,J. (2007).The role of coastal forests in the mitigation of

tsunami impacts.

IPCC.(2007).IPCC WGII Fourth Assessment Report: Impact, Adaptation and Vulnerability.

WMOUNEP.

IUCN. (2005).Counting the Environmental Costs of Natural Disasters: Evaluating

Tsunami-Related Damages to Coastal Conservation Union in Asia.36pp,IUCN

Spain

Kashio,M.(2005).Tsunami impact assessment in mangroves and other coastal forests

in the southern Thailand. FAORAP, FAORegionalOffice for Asia and the

Pacific,Bangkok,Thailand,5March2005

Kendall,A.,et.al.(2008).Post – Tsunami Recovery of Shallow Water Biota and Habitats

on Thailand’s Andaman Coast.Tsunami Imapct inLaemSonProject.Original

Research.

Millennium EcosystemAssessment. (2005).Ecosystems and Human Well-being:

Synthesis.IslandPress,Washington,DC.

Nidhiprabha, B. (2007).Adjustment and Recovery in Thailand Two Years after the

Tsunami. Tokyo.AsianDevelopmentBankInstitute.

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

66

Scheper,E.andPatel,S.(2006).Impact of the tsunami response on local and national

capacities – Thailand country report.TsunamiEvaluationCoalition(April2006)

Tanaka,N.,Sasaki,Y.,Mowjood,M.I.M.,JinadasaK.B.S.N.andHomchuen,S.(2007).

Coastal vegetation structures and their function in tsunami protection:

experience of the recent Indian Ocean tsunami. Landscape Ecology and

Engineering,Vol3,p33-45

UnitedNationsEnvironmentProgramme.(2005).After The Tsunami Rapid Environmental

Assessment.UNEP

HYPERLINK“http://www.disaster.go.th”www.disaster.go.th

HYPERLINK “http://www.fao.org/forestry/coastalprotection/en/” www.fao.org/forestry/

coastalprotection/en/

HYPERLINK“http://www.most.go.th/tsunami”www.most.go.th/tsunami

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

67

กำหนดการ การประชมและสมมนา

5-10 ตลาคม 2552 การประชมกลมยอยและสมภาษณผนำชมชนกรณตวอยาง เพอเตรยม

ขอมลและเอกสารประกอบการสมมนา

14 ตลาคม 2552 คณะกรรมการบรหารโครงการฯ เยยมชมกจกรรมในพนท (แบงออกเปน

2คณะ)

จดท1 บานทงรก ต.แมนางขาว อ.คระบร จ.พงงา รปแบบการจดการ

ทรพยากรชายฝงเชอมโยงถงปาบก โดยเครอขายชมชนทมความรวมมอ

ระหวางชมชนและหนวยงานในพนท

จดท2 บานบางกลวยนอกต.นาคา อ.สขสำราญจ.ระนองการจดการ

ปาชายเลนการเฝาระวงทรพยากรชายฝง การพฒนาเกษตรทางเลอกและ

เศรษฐกจชมชนเชอมโยงสการรกษาปาตนนำโดยกลมตางๆในชมชน

จดท3 ชายหาดคกคก ต.คกคก อ.ตะกวปา จ.พงงา แหลงทองเทยว

และพนทปาชายหาดทไดรบการฟนฟจากหนวยงานภาครฐ โดยองคกร

ปกครองสวนทองถนมสวนในการดแลพนทและตองการใหมจดทำแผน

การใชประโยชนทดนใหเหมาะสม

จดท4 เกาะคอเขาอ.ตะกวปา จ.พงงาการปรบตวและความตนตวของ

ชมชนทอาศยอยในพนทเสยงภย การจดการปาชายเลน การสำรวจและ

จดทำแผนททรพยากรและบรหารกองทนหมนเวยนชมชน

15 ตลาคม 2552 การสมมนาเชงปฏบตการรวมกบภาคทองถน

08:30-09:00น. ลงทะเบยน

09:00-09:30น. กลาวชแจงความเปนมาและวตถประสงคการสมมนา

โดยดร.จำเนยรวรรตนชยพนธสถาบนสงแวดลอมไทย

กลาวเปดการสมมนา

โดยคณสมชยเพยรสถาพรอธบดกรมปาไม

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

68

09:30-11:00น. นำเสนอบทเรยน การลดผลกระทบ และการปรบตวจากภยพบต :

กรณสนาม โดยผแทนจากหนวยงานและชมชนกรณตวอยาง

• บานบางกลวยนอกและอบต.นาคาจ.ระนอง

• สถานวจยเพอการพฒนาชายฝงอนดามน(หาดประพาส)

• บานทงรกและสถานพฒนาทรพยากรปาชายเลนท17(คระบร)

• หาดคกคกจ.พงงา

• เกาะคอเขาจ.พงงา

ดำเนนรายการโดยคณสมโภชนนมเจรญนกวชาการอสระ

11:00-12:30น. ระดมความคดเหนมองไปขางหนาเพอความมนคงของระบบนเวศ

และคณภาพชวตชมชนชายฝง

โดยการประชมกลมยอย

12:30-13:30น. พกอาหารกลางวน

13:30-13:45น. สรปบทเรยนและขอคนพบทผานมา

โดย คณเบญจมาสโชตทอง สถาบนสงแวดลอมไทย

13:45-15:45น. นำเสนอผลการประชมกลมยอย

พรอมรบฟงขอคดเหนและขอมลเพมเตมจากคณะวทยากร

• ดร.บญวงศไทยอตสาห ผเชยวชาญดานวนวฒนวทยา

• ดร.จำเนยรวรรตนชยพนธ สถาบนสงแวดลอมไทย

• คณสมตบญเสรมสข กรมปาไม

ดำเนนรายการโดยคณสมศกดสนทรภกด,IUCNประเทศไทย

แลกเปลยนความคดเหนกบผเขารวมประชม

15:45-16:00น. สรปและปดการสมมนา

โดย คณสชาตกลยาวงศา กรมปาไม

คณประชาคาวจตร ผใหญบานบางตบจ.พงงา

16 ตลาคม 2552 การประชมคณะทปรกษาและคณะทำงานดานวชาการ เพอวเคราะหและ

สรปผลทไดรบ

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

69

ผแทนชมชน จ.พงงา

1. น.ส.เสงยมสาแรก บานปากวปต.คกคกอ.ตะกวปา

2. นายมงคลลนโสภา บานบางเนยงต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

3. นายอรณวชต บานบางเนยงต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

4. นางจำเนยนโดยด บานนอกนาต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

5. นางสดใจมากหลาย บานนอกนาต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

6. นางปราณเวชกามา บานเมองใหมต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

7. น.ส.มยดามาลากล บานเมองใหมต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

8. นายประจบดษปน บานเมองใหมต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

9. นายธารารตนเหมยนทอง บานปากเกาะต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

10. นายมนสตาดำ บานทงตกต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

11. นายเชวงกรดนวล บานทงตกต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปา

12. นายสนนทจตตเพชร บานทงรกต.แมนางขาวอ.คระบร

13. นายลขตยอดยง บานทงรกต.แมนางขาวอ.คระบร

14. นายสมบรณวงคำลอ บานทงรกต.แมนางขาวอ.คระบร

15. นายเชดชยปลอดภย บานบางครงต.บางวนอ.คระบร

16. นายสรยณหอดทน บานบางครงต.บางวนอ.คระบร

17. นายดาโหดระวงงาน บานบางตบต.บางวนอ.คระบร

18. นายประชาคาวจตร บานบางตบต.บางวนอ.คระบร

ผแทนชมชน จ.ระนอง

1. น.ส.ภชราภรณแสงทอง บานชมต.กะเปอรอ.กะเปอร

2. นางแกซะแสงทอง บานชมต.กะเปอรอ.กะเปอร

3. นายอทธพลนงราว บานชมต.กะเปอรอ.กะเปอร

รายชอ ผเขารวมการสมมนาเชงปฏบตการ

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

70

4. นายสามารถชนสขใจ บานชมต.กะเปอรอ.กะเปอร

5. นายปรชาหอมรสเกลา บานชมต.กะเปอรอ.กะเปอร

6. นายประมวลเทพทศน บานดานต.กะเปอรอ.กะเปอร

7. นายเผชญแกวชางเขยน บานดานต.กะเปอรอ.กะเปอร

8. นายบญเรองคงทอง บานบางลำพต.กะเปอรอ.กะเปอร

9. นายพทกวงศพงไพบลย บานบางลำพต.กะเปอรอ.กะเปอร

10. นางณฐวรยสำนก บานบางลำพต.กะเปอรอ.กะเปอร

11. นางแลหาเดชสองแพรก บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

12. นางจนทราพลเขต บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

13. นางยะกลภกด บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

14. นางวรรณายาหน บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

15. นายหรศแสงทอง บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

16. นายอนชาหาญจตร บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

17. นายกอกลภกด บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

18. นายมานพบญสก บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

19. นางสำลจนทรนาค บานบางหนต.บางหนอ.กะเปอร

20. นางฝาลหะผดงชาต บานบางกลวยนอกต.นาคาอ.สขสำราญ

21. นางมาเรยมมาโนชน บานบางกลวยนอกต.นาคาอ.สขสำราญ

22. นางหาตยาชายเขาทอง บานบางกลวยนอกต.นาคาอ.สขสำราญ

23. น.ส.ชาปนะวนตา บานบางกลวยนอกต.นาคาอ.สขสำราญ

องคกรปกครองสวนทองถน

1. นายเขมชาตดหน สมาชกอบจ.พงงา

2. นายวโรจนเดชสองแพรก สมาชกอบต.กะเปอรอ.กะเปอรจ.ระนอง

3. นางไอยเรศรกษาแกว เลขานายกอบต.นาคาอ.สขสำราญจ.ระนอง

4. นายสชาตมตตลาคาร กำนนต.แมนางขาวอ.คระบรจ.พงงา

5. นางวาสนาเพชรเกต รองนายกอบต.แมนางขาวอ.คระบรจ.พงงา

6. นายนภกดรกบำรง นายกอบต.บางวนอ.คระบรจ.พงงา

7. นายรจภาสจนากร รองนายกอบต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปาจ.พงงา

8. นายนรทธบตรนอย เลขานายกอบต.เกาะคอเขาอ.ตะกวปาจ.พงงา

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

71

หนวยงานราชการ/นกวชาการ

1. ดร.บญวงศไทยอตสาห มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

2. นายสรตกาญจนกญชร กรมปาไม

3. นายสชาตกลยาวงศา กรมปาไม

4. นายสมตบญเสรมสข กรมปาไม

5. น.ส.ปรยานนทเมองแสน กรมปาไม

6. นายสทศนเลาสกล กรมปาไม

7. นางอรณวณม กรมปาไม

8. นางพรรณเดนรงเรอง กรมปาไม

9. นางมยรจตตแกว กรมปาไม

10. นายณฏฐากรเสมสนพด กรมปาไม

11. น.ส.ศรณทรสขวฒนนจกล กรมปาไม

12. นายคงศกดมแกว กรมปาไม

13. นายสมบรณบญยน กรมปาไม

14. นายสภทรสารรกษ ผอ.สำนกจดการทรพยากรปาไมท11(สราษฎรธาน)

15. นางมนภทรวงคานวตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจ.ระนอง

16. นายประสทธเลศพทยานนท หวหนากลมงานสงแวดลอมสนง.ทสจ.ระนอง

17. นายกตตธยาวรรณบญญา ศนยประสานงานปาไมจ.ระนอง

18. นายเมธานนลอย เขตหามลาสตวปาปาเลนคลองมวงกลวงจ.ระนอง

19. นายไพรตนครฑวสย หวหนาสวนปากะเปอรจ.ระนอง

20. นายณฐวฒลพสถตย ผชวยหวหนาสวนปากะเปอรจ.ระนอง

21. นายณฐพงศโตะหาด เจาหนาทสถานพฒนาทรพยากรปาชายเลนท9(กะเปอร)

22. นายทวนเพชรเสงเจรญสข เจาหนาทสถานพฒนาทรพยากรปาชายเลนท17(คระบร)

23. นางกอบแกวโชตเชย เจาหนาทสถานพฒนาทรพยากรปาชายเลนท18(บางวน)

24. น.ส.วรกมลเจรญลาภ เจาหนาทสถานพฒนาทรพยากรปาชายเลนท18(บางวน)

25. น.ส.ฉวลกษคงหมน เจาหนาทสถานพฒนาทรพยากรปาชายเลนท18(บางวน)

26. น.ส.ณฐสนโกยกอบกาญจน คณะประมงม.เกษตรศาสตร

27. น.ส.อมรรตนอนปา คณะประมงม.เกษตรศาสตร

28. น.ส.วาสนาธากรรตน คณะประมงม.เกษตรศาสตร

ความมนคง ของระบบนเวศและชมชนชายฝง ในพนทประสบภยพบตสนาม

72

29. น.ส.จฬารตนรงสวาง คณะประมงม.เกษตรศาสตร

30. นายหสดนทรตรยมณรตน คณะประมงม.เกษตรศาสตร

31. นายเดชาดวงนามล สถานวจยเพอการพฒนาชายฝงอนดามน

32. นายสรนทรภรณศรอนทร สถานวจยเพอการพฒนาชายฝงอนดามน

33. นายวสยคงแกว สถานวจยเพอการพฒนาชายฝงอนดามน

องคกรพฒนาเอกชน

1. ดร.จำเนยรวรรตนชยพนธ สถาบนสงแวดลอมไทย

2. นางสาวเบญจมาสโชตทอง สถาบนสงแวดลอมไทย

3. นายประดษฐบญปลอด สถาบนสงแวดลอมไทย

4. นางสาวบญธดาเกตสมบรณ สถาบนสงแวดลอมไทย

5. นางสาวธนรตนธนวฒน สถาบนสงแวดลอมไทย

6. นายซมรแคเมาะ มลนธรกษไทย

7. นายศดาวรรษไชยลก มลนธรกษไทย

8. นายสมศกดสนทรนยวตร สหภาพสากลวาดวยการอนรกษ(IUCN)ประเทศไทย

9. น.ส.ศรพรศรอราม สหภาพสากลวาดวยการอนรกษ(IUCN)ประเทศไทย

10. นายประทปมคตธรรม องคการพนทชมนำนานาชาตประจำประเทศไทย

11. นายสมโภชนนมสนตเจรญ นกวชาการหจก.เอสนม(SNIM)

12. น.ส.ณฐกานตหาญสตย นกวชาการหจก.เอสนม(SNIM)

13. น.ส.สกญญาเพชรเพง นกวชาการหจก.เอสนม(SNIM)