1

ภาพรวมปญหาของกระบวนการความยตธรรมของไทย

น าเสนอในหลกสตรอบรมดานหลกนตธรรมและ

การพฒนาทยงยนส าหรบผบรหาร

ณ สถาบนเพอการยตธรรมแหงประเทศไทย

โดย

ศาสตราจารย ดร. คณต ณ นคร

อดตอยการการสงสด

วนท ๙ มนาคม ๒๕๖๐ เวลา ๑๗.๓๐ – ๑๘.๐๐ น.

ความยตธรรม

ความยตธรรมเปนเรองสากล

ความยตธรรมเปนหลกกฎหมายอนเปนสากล

หลกกฎหมายอนเปนสากลและเปนหลกพนฐานทส าคญ คอ

“หลกนตธรรมหรอหลกนตรฐ”

• เรองทจะกลาวถงในวนนจะเกยวของกบเรองหลกนตธรรมหรอหลกนตรฐ

2

3

หลกนตธรรม

หลกนตธรรม (The rule of law) เปนค าทใชในประเทศ Common lawซงบางทเรยกวา “The supremacy of law” หรอหลกกฎหมายเปนใหญ

ตามหลกนตธรรมนน การใชอ านาจรฐตองมพนฐานทางกฎหมายรองรบ และการใชอ านาจรฐตองตรวจไดดวย

ส าหรบในประเทศ Civil law หลกการทวา “การใชอ านาจรฐตองมพนฐานทางกฎหมายรองรบ และการใชอ านาจรฐตองตรวจสอบได” นน เรยกวา “หลกนตรฐ” (legal state / Rechtstaatsprinzip)

หลกนตธรรม กบ หลกนตรฐ ในพนฐานความคดจงเหมอนกนหรอใกลเคยงกน

4

หลกนตรฐ

หลกนตรฐเรมดวย “หลกการแบงแยกอ านาจ”

อ านาจทงสามของรฐ คอ อ านาจนตบญญต อ านาจบรหาร และอ านาจตลาการ ตองมกลไกการตรวจสอบ

การตรวจสอบกเพอใหเกดความรบผดชอบ (accountability) ตอกน

การตรวจสอบตองเปนการตรวจสอบในแนวราบ กลาวคอ ตองมความรบผดชอบตอองคกรอนและตองมความรบผดชอบตอประชาชน (public accountability)

กระบวนการยตธรรมกตองเปนกระบวนการทตรวจสอบได

5

กระบวนการยตธรรมกอนป ๒๕๔๐

กอนป ๒๕๔๐ เจาพนกงานออกหมายคนไดเองโดยปราศจากการตรวจสอบในแนวราบ

ครนรฐธรรมนญฉบบป ๒๕๔๐ ประกาศใชบงคบการออกหมายคนเปนอ านาจของศาล อนเปนการเรมตนระบบการตรวจสอบในกระบวนการยตธรรมของเรา

ตอมาเมอครบ ๕ ป การออกหมายจบกเปนอ านาจของศาลดวย

สรปวา เมอครบ ๕ ป กระบวนการยตธรรมของไทยเรากมกระบวนการตรวจสอบทสมบรณท านองเดยวกบนานาอารยประเทศ

6

กตกาเปลยนแตทางปฏบตดจะไมเปลยน การขอใหออกหมายอาญาตาม ป.วอาญาของเราไมผานการกลนกรอง

จากอยการกอน นบเปนจดดอยของกฎหมาย

การออกหมายจบและหมายคนเทาทสงเกตดจะออกกนงายจนเกนไปจนคลายกบวาเปนเพยงการเปลยนผมอ านาจลงนามในหมาย เชน กรณยงตเยนทอยธยา

ตอนรางรฐธรรมนญป ๒๕๔๐ ต ารวจตองการเวลาระยะหนงในการเอาตวไวกอนถงศาล แตการโยนเผอกรอนกมใหเหน

สรปวา การขอใหออกหมายอาญาโดยไมผานอยการเปนเรองของกฎหมายไมสมบรณพอ แตกรณอนเปนเรองความเขาใจกฎหมายของคน

7

หลกการด าเนนคดอาญา

การด าเนนคดอาญาโดยเอกชน (Private Prosecution)

การด าเนนคดอาญาโดยประชาชน (Popular Prosecution)

การด าเนนคดอาญาโดยรฐ (Public Prosecution)

8

การด าเนนคดอาญาโดยเอกชน

เปนการด าเนนคดอาญาดงเดม

เปนการด าเนนคดอาญาโดยผเสยหาย

เปนการด าเนนคดทไมแตกตางกบการด าเนนคดแพง

9

การด าเนนคดอาญาโดยประชาชน เปนการด าเนนคดทเกดขนควบคกบการด าเนนคดอาญาโดยเอกชน เปนการด าเนนคดทถอวาประชาชนมหนาทรกษาความสงบเรยบรอย เปนการด าเนนคดทประชาชนทกคนฟองคดอาญาได เปนการด าเนนคดทไมมอยการ ตอมาม D.P.P. (Director of Public

Prosecutions) เปนการด าเนนคดทมคความ เปนการด าเนนคดขององกฤษกอนม ค.ศ. ๑๙๘๖ การด าเนนคดอาญาของสหรฐอเมรกากเปนการด าเนนคดโดยประชาชน

10

นตสมพนธในทางวธพจารณาของการด าเนนคดโดยประชาชน

ศาล

โจทก จ าเลย

11

การด าเนนคดอาญาโดยรฐ

เปนการด าเนนคดทถอวารฐมหนาทรกษาความสงบเรยบรอย

เปนการด าเนนคดทอยการไมใชคความในเนอหา

เปนการด าเนนดคททกฝายตองกระตอรอรนในการหาความจรง

เปนการด าเนนคดทตองมอยการอยรวมดวยในการพจารณาคด

เปนการด าเนนคดทอยการตองรบผดชอบในชนเจาพนกงาน

เปนการด าเนนคดทศาลตองรบผดชอบในชนพจารณาพพากษา

12

นตสมพนธในทางวธพจารณาของการด าเนนคดโดยรฐ

รฐ ผถกกลาวหา

ศาล (ผตองหา / จ าเลย)

อยการ (ต ารวจ และอน ๆ) ทนายความ

13

ระบบการด าเนนคดอาญา

การด าเนนคดอาญาม ๒ ระบบ คอ

การด าเนนดคอาญาระบบไตสวน (Inquisitorial System)

การด าเนนคดอาญาระบบกลาวหา (Accusatorial System)

14

เนอหาของการด าเนนคดอาญาระบบไตสวน

ระบบไตสวนมเนอหา ๒ ประการ คอ

- ไมมการแยก “หนาทสอบสวนฟองรอง” กบ “หนาทพจารณาพพากษา” ออกจากกน ใหองคกรทตางหากจากกนเปนผท าหนาททงสอง กรณจงมแต “ผไตสวน” และ “ผถกไตสวน” เทานน

- ผถกกลาวหาเปน “กรรมในคด” (Prozeßobjekt / procedural object)

ระบบไตสวนเปนเรองของอดตทไมมอกแลวในโลกปจจบน

15

การด าเนนคดอาญาระบบกลาวหา เปนระบบทแกไขขอบกพรองของระบบไตสวน ระบบกลาวหามเนอหา ๒ ประการ คอ

- แยกหนาท “สอบสวนฟองรอง” และ “หนาทพจารณาพพากษา” ออกจากกน ใหองคกรทตางหากจากกนเปนผท าหนาท

- ยกฐานะของผถกกลาวหาขนเปน “ประธานในคด” (Prozeßsubjekt / procedural subject)

สรป (๑) การด าเนนคดอาญาทงของ Common Law และของ Civil Law ตางเปนระบบกลาวหาดวยกน

(๒) ความแตกตางเปนเพยงวธการคนหาความจรงในศาลเทานน

16

การด าเนนดคอาญาระบบกลาวหาของ Common Law

เปนการด าเนนคดทเอาประชาชนเปนตวตง

เปนการด าเนนคดทมลกษณะของการตอสระหวางสองฝาย

เปนการด าเนนคดทศาลมบทบาทวางเฉย (Passive)

เปนการด าเนนคดทม “หนาทน าสบ”

เปนการด าเนนคดทมใชวธการ “ถามคาน” (Cross Examination) เปนส าคญ

17

การด าเนนคดระบบกลาวหาของ Civil Law

เปนการด าเนนคดทมรฐเปนตวตง เปนการอ านวยความยตธรรม

เปนการด าเนนคดทไมมและไมอาจมคความในเนอหา

เปนการด าเนนคดทมความเปนภาวะวสยในทกขนตอน

เปนการด าเนนคดทอยการเปนผรบผดชอบในชนเจาพนกงาน และการด าเนนคดในชนนตองมความเปนภาวะวสย (objectivity)

เปนการด าเนนคดทศาลเปนผรบผดชอบในชนพจารณาพพากษา และศาลตองกระตอรอรน (active) ในการตรวจสอบความจรง

18

การด าเนนคดอาญาของไทย

เปน “การด าเนนคดโดยรฐ” ไมใช “การด าเนนคดโดยประชาชน”

แมผเสยหายจะฟองคดได แตบทบาทของผเสยหายเปนบทบาทรอง

ตามกฎหมายเปนการด าเนนคดตามแบบอยางของ Civil Law แตทางปฏบตเบยงเบนไปอนเนองมาจาก “โรคเอาอยาง” ความเบยงเบนเกดจากอทธพลของนกกฎหมายทส าเรจการศกษาจากองกฤษ

ด คณต ณ นคร “นตธรรมอ าพรางในนตศาสตรไทย” นตธรรมอ าพรางในนตศาสตรไทย ส านกพมพวญญชน ๒๕๔๘ หนา ๙ – ๓๓

19

วธพจารณาความอาญาทด

วธพจารณาความอาญาทดตองมเนอหา ๓ ประการ คอ

- ความเปนเสรนยม

- ความเปนประชาธปไตย

- เปนการกระท าเพอสงคม

20

ลกษณะของกฎหมายวธพจารณาความอาญา

กฎหมายวธพจารณาความอาญาเปนกฎหมายทมลกษณะ ๒ ประการในขณะเดยวกน คอ

- เปนกฎหมายทเกยวของกบการรกษาความสงบเรยบรอย

- เปนกฎหมายทคมครองสทธ

ลกษณะทงสองประการตองมความสมดล

21

หลกการด าเนนคดแพง

การด าเนนคดแพงใช “หลกความตกลง” (Verhandlungsgrundsatz / negotiation principle)

คดแพงเปนเรอง “ภาระของคความ” ตามปกตศาลจงวางเฉย

คดแพงเปนเรองของการตอสของคความสองฝายและมหนาทน าสบ

ภาระของคความในคดแพงม ๒ ประการ คอ

- ภาระในการน าเสนอพยานหลกฐาน

- ภาระในการพสจนใหศาลเชอดวยพยานหลกฐาน

22

หลกการด าเนนคดอาญา

การด าเนนคดอาญาใช “หลกการตรวจสอบ” (Untersuchungsgrundsatz / examination principle)

คดอาญาเปนเรอง “ความเชอถอขององคกรสอบสวนฟองรองและศาล”

23

การสรางความเชอถอในขนตอนการสอบสวนฟองรอง

การสรางความเชอถอในขนตอนการสอบสวนฟองรอง คอ การตรวจสอบอ านาจฟอง

ตามระบบของสหรฐอเมรกา ใช Grand Jury

ตามระบบของภาคพนยโรป ตองมการแนบส านวนพรอมฟอง

ตามระบบของไทยเรา คอ การไตสวนมลฟองกอนการประทบฟอง

การไตสวนมลฟองเปนกรณผเสยหายฟองตองกระท าโดยรอบคอบ

ในกรณอยการฟองศาลกตองพจารณาในเรองการไตสวนมลฟองดวย

24

กระบวนการยตธรรมของรฐตองมความเชอถอได

การบรรยายฟองในปจจบนยงไมถกตองตามกฎหมาย

อยการตองสรางความเชอถอศรทธาแกศาล เพราะมฉะนนศาลอาจสงไตสวนมลฟองได ซงจะท าใหประชาชนขาดความเชอถอศรทธา

การตรวจสอบอ านาจฟองของอยการเปนการตรวจสอบทงขอกฎหมายและขอเทจจรง

อยการตองตรวจสอบความจรงอยางมความเปนภาวะวสย

ศาลตองตรวจสอบความจรงในคดทไดสงประทบฟองไวแลวอยางกระตอรอรน (active) และตองประกนความบรสทธของจ าเลยดวย

25

ความรบผดชอบของอยการ

ความรบผดชอบของอยการม ๔ ประการ คอ

- ความถกตองชอบดวยกฎหมายของการสอบสวน

- ความถกตองชอบดวยระเบยบของการสอบสวน

- ความละเอยดรอบคอบของการสอบสวน และ

- ความเชอถอไดของการสอบสวน

26

สงทอยการตองดแล

อยการตองดแลความสามารถในการตอสคดของผตองหาหรอจ าเลย

อยการตองดแลในเรองทเกยวกบพยานหลกฐาน เชน

- ตองดแลมใหมการละเมดขอหามในเรองพยานหลกฐาน

- ตองดแลสทธทจะไมใหการของพยานบคคล

27

สรป

หลกนตธรรมทเกยวของกบพนกงานอยการสรปไดวา

(๑) พนกงานอยการมหนาทตองดแลรกษาความสงบเรยบรอยและในขณะเดยวกนกมหนาทในการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน

(๒) พนกงานอยการตองมความเปนกลาง และ มความเปนภาวะวสย (objectivity) ในการปฏบตหนาท

(๓) พนกงานอยการตองมความรบผดชอบ (accountability) ตอองคกรอนในกระบวนการยตธรรม และตองมความรบผดชอบตอประชาชน (public accountability)

ขอบคณมาก