Embed Size (px)
Citation preview
หมอชวกโกมารภจอานวา ช-วะ-กะ-โก-มา-ระ-พด บรมครแหงการแพทยแผนโบราณเปนแพทยประจ าพระองคของพระเจาพมพสาร
และพระเจาพมพสารไดทรงถวายใหเปนแพทยประจ าพระองคของพระพทธเจาดวย
อนงจะกลาวสอน กายนครมมากหลายประเทยบเปรยบในกาย ทกหญงชายในโลกา
ดวงจตคอกระษตรย ผานสมบตอนโอฬารขาศกคอโรคา เกดเขนฆาในกายเรา
เปรยบแพทยคอทหาร อนช านาญรล าเนาขาศกมาอยาใจเบา หอมลอมรอบทกทศา
บทอาขยานหลก
เทยบ
พนท
ใหด ารงกระษตยไว คอดวงใจใหเรงยาอนงหามอยาโกรธา ขาศกมาจะอนตราย
ปตต คอวงหนา เรงรกษาเขมนหมายอาหารอยในกาย คอเสบยงเลยงโยธา
หนทางทงสามแหง เรงจดแจงอยรกษาหามอยาใหขาศกมา ปดทางไดจะเสยท
บทอาขยานหลก
น าดจากตบ
หวใจ, น าด,อาหารบ ารง
คมภรฉนทศาสตรแพทยศาสตรสงเคราะห
คร เ ม ธ า ว ทองค ม
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหประชมคณะแพทยหลวงเพอสบคนและรวบรวมต าราแพทยจากทตาง ๆ มาช าระตรวจสอบ และเขยนลงสมดไทยเพอเผยแพรใหคนรนหลง เนองจากทรงเหนวา
“แพทยแผนโบราณและต ารายาพนบานไทยเปนสมบตทางวฒนธรรมทมคณคายง”
ทมา
ทมา
เมอครงรชกาลท ๕ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตง “โรงเรยนราชแพทยาลย” โปรดใหจดพมพต าราแพทยหลวงเปนครงแรก เรยกวา “ต าราแพทยศาสตรสงเคราะห” พมพไดเพยง ๓ เลมตองยกเลก
ปจจบน คอ มหาวทยาลยมหดล
ทมา
ผส าเรจการศกษาจากราชแพทยาลยตง “โรงเรยนเวชสโมสร” พมพต าราแพทยเปนวารสารรายเดอนโดยใชชอ “ต าราแพทยศาสตรสงเคราะห” เชนเดม(แตเนนไปทการรกษาตามแบบฝรง สวนทฝรงไมมจะใชยาไทย)พมพไดเพยง ๔ ฉบบกยกเลก
ทมา
“พระยาพศณประสาทเวช (คง ถาวรเวช)” หรอ “หมอคง”อาจารยผเชยวชาญของราชแพทยาลยรเรมจดพมพ “ต าราแพทยศาสตรสงเคราะห” ฉบบสมบรณโดยไดรบพระอนญาตจากสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ (นายกสภาหอสมดวชรญาณ)เพอใหราษฎรทปวยไขสามารถเขาถงต าราได และเพอใหอนรกษต าราแพทยแผนไทยไวใหคนรนหลงจดพมพเปน ๒ เลมจบ เมอวนท ๑ มนาคม ๒๔๕๐
ทมา
ภายในเลมแบงเปนคมภรตาง ๆ ๑๔ คมภร ไดแก
คมภรฉนทศาสตร จรรยาของแพทย ทบ ๘ ประการ
คมภรปฐมจนดาร วาดวยการรกษาครรภ การคลอด
คมภรสรรพคณ วาดวยสรรพคณของสมนไพรตาง ๆ
คมภรตกกะศลา ทวาดวยอาการของโรคระบาดชนดตางๆ
ทมา
คมภรธาตวภงค วาดวยลกษณะธาตพการ (ธาตทงส และสมนไพรทใชรกษา)
คมภรวรโยคสาร วาดวยลกษณะของผปวย การรกษาโรค คณคาของยาและอาหาร
คมภรมหาโชตรต วาดวยโรคของสตร และสมนไพรทใชรกษา
คมภรสมฏฐานวนจฉย วาดวยความรในการวนจฉยโรคและการรกษาสขภาพ
คมภรชวดาร วาดวยโรคลมและโรคเลอด และสมนไพรทใชรกษา
ทมา
คมภรโรคนทาน วาดวยสาเหตของโรค และสมนไพรทใชรกษา
คมภรธาตบรรจบ วาดวยเรองอจจาระทเปนสาเหตของโรค และสมนไพรทใชรกษา
คมภรมจฉาปกขนธกา วาดวยโรคของบรษและโรคของสตร และสมนไพรทใชรกษา
คมภรธาตววรณ วาดวยลกษณะธาตพการ และสมนไพรทใชรกษา
คมภรไกษย วาดวยโรคกษยชนดตาง ๆ และสมนไพรทใชรกษา
พ.ศ. ๒๕๔๒ มหามงคลสมย ร. ๙ เจรญพระชนมพรรษา ๗๒ พรรษารฐบาลไดมอบหมายใหพมพหนงสอเปนทระลก จงไดน าตนฉบบ “แพทยศาสตรสงเคราะห” ของพระยาพศณประสาทเวช เลมท ๑ (พมพครงท ๒ ร.ศ. ๑๒๘) และเลมท ๒ (ร.ศ. ๑๒๖) มาจดพมพขนใหม โดยอธบายเพมเตมเพอใหเขาใจงายและเหมาะสมแกสมย พรอมทงหนงสอเลมอน ๆ อาท มรดกทางวรรณกรรมของชาต
ทมา
ค าน าและตอนเปดเรองใช กาพยยาน ๑๑ลกษณะทบ ๘ ประการใชค าประพนธประเภทราย
ลกษณะค าประพนธ
กาพยยาน ๑๑
บท ๑
บท ๒
สตร ๕+๖ = ๑๑
เรมเปดเรองดวย บทไหวคร
ความส าคญและคณสมบตของแพทยทพงม
เรองยอ
๑. ลกษณะทบ ๘ ประการ
๒. พระคมภรตกกะศลา
๓. สมมตฐานก าเนดไข
เนอหาตาง ๆ ๑๙ ตอน อาท
เรองยอ
คมภรฉนทศาสตร
ขาขอประนมหตถ พระไตรรตนนาถา
ตรโลกอมรมา อภวาทนาการ
อนงขาอญชล พระฤาษผทรงญาณ
แปดองคเธอมฌาน โดยรอบรในโรคา
บทไหวคร
ไหวคณอศวเรศ ทงพรหมเมศทกชนฟา
สาปสรรคซงหวานยา ประทานทวโลกธาตร
ไหวครกมารภจ ผเจนจดในคมภร
เวชศาสตรบรรดาม ใหทานทวแกนรชน
ไหวครผสงสอน แตปางกอนเจรญผล
ลวงลนพพานดล ส าเรจกจประสทธพร
บทไหวครพระอศวรหรอพระศวะ
พระพรหม
ขอกราบถวายความเคารพตอพระพทธเจา พระฤาษพระอศวร พระพรหม ท ไดประทานให มยาเ กดข น ใน โลกไหว หมอชวกโกมารภจ ผ มความร เชยวชาญในเรองยาและการรกษาโรค และไดถายทอดเปนวชาความรมาให ไหวครทอบรมสงสอนมาจนมวชาความร และประสบความส าเรจ และเจรญรงเรองในทกวนน
บทไหวคร
จะกลาวคมภรฉน ทศาสตรบรรพทครสอนเสมอดวงทนกร แลดวงจนทรกระจางตา
สองสตวใหสวาง กระจางแจงในมรรคา
หมอนวดแลหมอยา ผเรยนรคมภรไสย
เรยนรใหครบหมด จนจบบทคมภรใน
ฉนทศาสตรทานกลาวไข สบสขอจงควรจ า
คมภรฉนทศาสตร
คมภรอถรรพเวทของอนเดย
จะพดถงต าราฉนทศาสตรของเกาทครสอนไว เปรยบกบพระอาทตยและพระจนทรทท าใหมองเหนไดชดเจน หมอนวดและหมอยา ผเรยนรเวทมนตรคาถาของศาสนาพราหมณ เรยนรใหครบทงหมด จนจบขอความในต าราฉนทศาสตรทครบอกไวใหเขาใจสบสหวขอคมภร
คมภรฉนทศาสตร
เปนแพทยไมรใน คมภรไสยทานบรรจงรแตยามาอาองค รกษาไขไมเขดขาม
บางหมอกกลาวค า มสาซ ากระหน าความยกตนวาตนงาม ประเสรฐยงในการยา
บางหมอกเกยจกน ทพวกอนแพทยรกษาบางกลาวเปนมารยา เขาเจบนอยวามากครน
คมภรฉนทศาสตร
อวดตน
คดโกง
บางกลาวอบายให แกคนไขนนหลายพลนหวงลาภจะเกดพลน ดวยเชอถอยอาตมา
บางทไปเยยนไข บ มใครจะเชญหากลาวยกถงคณยา อนตนรใหเชอฟง
บางแพทยกหลงเลห ดวยกาเมเขาปดบงรกษาโรคดวยก าลง กเลสโลภะเจตนา
คมภรฉนทศาสตร
ตน
ความใคร
เยยมไข
บางพวกกถอตน วาคนไขอนาถาใหยาจะเสยยา บ หอนลาภจะพงม
บางถอวาตนเฒา เปนหมอเกาช านาญดรยาไมรท รกษาไดกชนบาน
แกกายไมแกร ประมาทผอดมญาณแมเดกเปนเดกชาญ ไมควรหมนประมาทใจ
เรยนรใหเจนจด จบจงหวดคมภรไสยตงตนปฐมใน ฉนทศาสตรดงพรรณนา
คมภรฉนทศาสตร
ขอบเขต
แพทยใดจะหนทกข ไปสสขนพพานดลพรยสตตน ประพฤตไดจงเปนการ
ศลแปดแลศลหา เรงรกษาสมาทานทรงไวเปนนจกาล ทงไตรรตนสรณา
เหนลาภอยาโลภนก อยาหาญหกดวยมารยาไขนอยวาไขหนา อบายกลาวใหพงกลว
โทโสจงอดใจ สขมไวอยในตวคนไขยงครามกลว มควรขใหอดใจ
บาปธรรม ๑๔ ประการทแพทยควรละ
โมโหอยาหลงเลห ดวยกาเมมจฉาในพยาบาทแกคนไข ทงผอนอนกลาวกล
วจกจฉาเลา จงถอเอาซงครตนอยาเคลอบแคลงอาการกล เหนแมนแลวเรงวางยา
อทธจจงอยาอทธจ เหนถนดในโรคา ใหตงตนดงพระยา ไกรสรราชเขาราว
บาปธรรม ๑๔ ประการทแพทยควรละ
ทฏฐมาโนเลา อยาถอเอาซงโรคเกนรนอยอยาดวนเดน ทางใดรกอยาครรไล
อยาถอวาตนด ยงจะมยงขนไปอยาถอวาตนใหญ กวาเดกนอยผเชยวชาญ
…วตกโกนนบทหนง ใหตดซงวตกกาพยาบาทวหงสา กามราคในสนดาน
บาปธรรม ๑๔ ประการทแพทยควรละ
หรกงละอายบาป อนยงหยาบสนทงหลายประหารใหเสอมคลาย คอตดเสยซงกองกรรม
อโนตปปงบทบงคบ บาปทลบอยาพงท ากลวบาปแลวจงจ า ทงทแจงจงเวนวาง
อยาเกยจแกคนไข คนเขญใจขาดในทางลาภผลอนเบาบาง อยาเกยจคนพยาบาล
บาปธรรม ๑๔ ประการทแพทยควรละ
บาปธรรม ๑๔ ประการทแพทยควรละ
๑. โลภ๒. โทโส (โกรธ)๓. โมหะ (หลง)๔. วจกจฉา (สงสย)
๕. อทธจจะ (ฟงซาน)
๖. ทฐมานะ๗. ถอตน๘. ลวงเกนผอน๙. วตก๑๐. พยาบาทวหงสา
๑๑. กามราคะ๑๒. หร (ไมละอายบาป)
๑๓. อโนตปปะ (กลวบาป)
๑๔. รงเกยจคนไข
คณสมบตของแพทยทด
๑. ใหศกษาเลาเรยนต าราแพทยใหเชยวชาญ
๒. รกษาโรคดวยความรทแมนย า
๓. มวรยะ อตสาหะ เพยรพยายาม
๔. ถอศลหา หรอศลแปดเปนนจ
๕. ละจากกเลส ๓ ประการ คอ โลภ โกรธ หลง ไมท าบาปตาง ๆ
อนงจะกลาวสอน กายนครมมากหลายประเทยบเปรยบในกาย ทกหญงชายในโลกา
ดวงจตคอกระษตรย ผานสมบตอนโอฬารขาศกคอโรคา เกดเขนฆาในกายเรา
เปรยบแพทยคอทหาร อนช านาญรล าเนาขาศกมาอยาใจเบา หอมลอมรอบทกทศา
บทอาขยานหลก
เทยบ
พนท
ใหด ารงกระษตยไว คอดวงใจใหเรงยาอนงหามอยาโกรธา ขาศกมาจะอนตราย
ปตต คอวงหนา เรงรกษาเขมนหมายอาหารอยในกาย คอเสบยงเลยงโยธา
หนทางทงสามแหง เรงจดแจงอยรกษาหามอยาใหขาศกมา ปดทางไดจะเสยท
บทอาขยานหลก
น าดจากตบ
หวใจ, น าด,อาหารบ ารง
อปมาโวหาร
ดวงจต = กษตรย โรคภย = ขาศก
แพทย = ทหารน าด(ปตต ) = วงหนา
อาหาร = เสบยง
สรางจากตบ ชวยยอยอาหารจ าพวกไขมน เมอน าดท างานปกต
รางกายจะแขงแรงด มภมตานทานโรคชวยก าจดของเสย
อปมาโวหาร
น าด(ปตต ) = วงหนา
จรรยาบรรณแพทย
อนงเลามค าโจทย กลาวยกโทษแพทยอนมปรชารคมภร เหตฉนใดแกมฟง
เฉลยแกปจฉา รรกษากจรงจงดวยโรคเหลอก าลง จงมฟงในการยา
เมอออนรกษาได แกแลวไซรยากนกหนาไขนนอปมา เหมอนเพลงปาไหมลกลาม
หนา ๑๐๔
จรรยาบรรณแพทย
เปนแพทยพงส าคญ โอกาสนนมอยสาม
เคราะหรายขดโชคนาม บางทรเกนรไป
บางทรมทน ดวยโรคนนใชวสย
ตน บ รทฏฐใจ ถอวารขนกระท า
จบเรองทตนร โรคนนสวาแรงกรรม
ไมสนสงสยท า สดมอมวยนาเสยดาย
บางทกมชย แตยาใหโรคนนหาย
ทานกลาวอภปราย วาชอบโรคนนเปนด หนา ๑๐๔
จรรยาบรรณแพทย
ควรจ าไววามโอกาสท าใหแพทยเสยชอเสยงมอย ๓ อยาง คอ ๑. คดวารวธรกษาแตโรครายแรงเกนไป๒. แพทยไมมความรในการรกษาโรคนน แตท าการรกษา ๓. ไมมความรในการรกษาโรคนน ๆ แตฝนรกษาคนไขไป
เมอรกษาจนสดฝมอแลวไมหายคนไขตาย กไปโทษวาเกดจากกรรมแตบางครงบงเอญรกษาใหหายไดเพราะยา กกลาวอางวาตนมความรในการรกษาโรคนนเปนอยางด
จรรยาบรรณแพทย
ผใดใครท าชอบ ตามระบอบพระบาล
กศลผลจะม อเนกนบเบองหนาไป
เรยนรใหแจงกระจด เหนโรคชดอยาสงสย
เรงยากระหน าไป อยาถอใจวาลองยา
จะหนหนแตไกล ตอจวนใกลจะมรณา
จงหนแพทยนนหนา วามรในทาทาง
อ าไวจนแกกลา แพทยอนมากขดขวาง
ตอโรคเขาระวาง ตรโทษแลวจงออกตว
จรรยาบรรณแพทย
แพทยคนใดประพฤตไดถกตองตามหลกในทางพระพทธศาสนาในอนาคตจะไดรบผลดจากการกระท านน แพทยควรเรยนรใหรจรงวาเปนโรคอะไรแลวใหยาใหถกโรค อยาใชวธลองยา ถาไมมความรกควรปฏเสธการรกษาแตแรก อยาลองรกษาจนคนไขอาการหนกใกลตายจงทงการรกษา ถอวาไมถกตองปดบงไวจนคนไขมอาการหนกแพทยคนอนจะรกษากไมเปดโอกาสให จนโรคนนเกดอาการ ตรโทษเขาขนท เสมหะ เลอด ลมเปนพษ
ศพทตองร
ตรโทษอาการเปนไขหนกมากอยในระยะทเลอด ลม และเสมหะเปนพษขนพรอมกน
จรรยาบรรณแพทย
ผใดจะเรยนร พเคราะหดผอาจารยเทยงแทวาพสดาร ทงพทธไสยจงควรเรยน
แตสกเปนแพทยได คมภรไสยไมจ าเนยรครนนไมควรเรยน จะน าตนใหหลงทาง
เราแจงคมภรฉน- ทศาสตรอนบราณปางกอนกลาวไวเปนทาง นพพานสศวาไลย
หนา ๑๐๕
ทเกษมสขยง
คมภรอรรถเวทของอนเดยบางสวนเกยวกบรกษาโรค
รอยางทสบทอดมา
จรรยาบรรณแพทย
อยาหมนวารงาย ต ารบรายอยถมไปรบดวนประมาทใจ ดงนนแทมเปนการ
ลอกไดแตต ารา เทยวรกษาโดยโวหารอวดรวาช านาญ จะแกไขใหพลนหาย
โรคคอครกรรม บรรจบจ าอยาพงทายกลาวเลหอบายหมาย ดวยโลภหลงในลาภา
บางจ าแตเพศไข สงเดยวไดสงเกตมากองเลอดวาเสมหา กองวาตาวาก าเดา
หนา ๑๐๕
โรคเลอด โรคลม
จรรยาบรรณแพทย
คมภรกลาวไวหมด ไยมจดมจ าเอาทายโรคแตโดยเดา ใหเชอถอในอาตมา
รนอยอยาบงอาจ หมนประมาทในโรคาแรงโรควาแรงยา มควรถอคอแรงกรรม
อนงทานไดกลาวถาม อยากลาวความบงอาจอ า-เภอใจวาตนจ า เพศไขนอนเคยยา
ใชรสงเดยวดาย จะพลนหายในโรคาตางเนอกตางยา จะชอบโรคอนแปรปรวน
หนา ๑๐๕
จรรยาบรรณแพทย
บางทกยาชอบ แตเคราะหครอบจงหนหวน
หายคลายแลวทบทวน จะโทษยากผดท
อวดยาครนใหยา เหนโรคาไมถอยหน
กลบกลาววาแรงผ ทแทท าไมรท า
เหนลาภจะใครได นยมใจไมเกรงกรรม
รนอยบงอาจท า โรคระย าเพราะแรงยาหนา ๑๐๖
จรรยาบรรณแพทย
บางทกใหยาแตกลบมอาการรนแรงขนอก จะไปโทษวายาไมดกไมได แพทยบางคนอวดอางในสรรพคณยาทใหแลวโรครายยงไมหายกกลบพดวาเกดจากผราย ทแทแลวรกษาไมถกทางนนเองทพดอยางนนเพอทจะรบคารกษา เกดจากความรไมมแลวพยายามใหยารกษาแตไมถกทาง เพราะตวยาจงท าใหโรคมอาการรนแรงมากขน
จรรยาบรรณแพทย
โรคนนคอโทโส จะภยโยเรงวฒนา
แพทยเรงกระหน ายา กยงยบระย าเยน
รแลวอยาอวดร พนจดอยาหมนเมน
ควรยาหรอยาเกน กวาโรคนนจงกลบกลาย
ถนอมท าแตพอควร อยาโดยดวนเอาพลนหาย
ผโรคนนกลบกลาย จะเสยทาดวยผดทหนา ๑๐๖
มากขน
จรรยาบรรณแพทย
บางไดแตยาผาย บรรจถายจนถงดเหนโทษเขาเปนตร จงออกตวดวยตกใจ
บางรแตยากวาด เทยวอวดอาจไมเกรงภยโรคนอยใหหนกไป ดงกอกรรมใหตดกาย
หนา ๑๐๖
จรรยาบรรณแพทย
โรคนนจงก าเรบ (โทโส) เกดอาการรนแรงมากขนอยางรวดเรวหากแพทยใหยาเพมกยงท าใหอาการรนแรงมากขน อยาอวดวาสงทท าไปในการรกษาถกตอง ควรพจารณาดวยความถถวนวา อาการก าเรบเกดจากการใหยาผดหรอไมจงเปนเชนนน ควรคอยระมดระวงในการรกษา อยารบรอนรกษาโดยหวงจะใหโรคหายทนทอาการของโรคอาจทรดหนกเพราะรกษาผดโรค
คณคาของฉนทศาสตร
ดานสงคม๑. สะทอนใหเหนความเชอของสงคมไทย
๒. สะทอนใหเหนคณคาเรองแพทยแผนไทย
๓. สะทอนใหเหนขอคดเพอน าไปใชชวต
๔. ใหความรเรองศพททางการแพทยแผนโบราณ
ภาระงาน
เขากลมละ ๔-๕ คน ศกษาเกยวกบสมนไพรในสวนพฤกษศาสตร จ านวน ๑๐ ชนด เลอกสมนไพร ๑ ชนดพรอมศกษา สรรพคณ การน าไปใช
จดท าสรปเปนความรใสในใบงาน มภาพประกอบ พรอมแตงกาพยยาน ๑๑ จ านวน ๓ บท
เกยวกบพชสมนไพรนน สงชนงานออกแบบการดขนาด A๖(๑๐ คะแนน)
