การคัดกรองเพื่อค นหา · 2018. 3. 13. · การควบคุมวัณโรคของประเทศไทย ... COPD chronic obstructive

การคดกรองเพอคนหาวณโรคและวณโรคดอยาSystematic screening for active TB and drug-resistant TB

ฉบบปรบปรง พมพครงท 2

ISBN: 978-616-11-3349-8

การคดกรองเพอคนหาวณโรคและวณโรคดอยา

(Systematic screening for active TB and drug-resistant TB)

พมพครงท 2 มนาคม2561

จ�านวน 3,000เลม

จดท�าโดย ส�านกวณโรคกรมควบคมโรค

116ถนนสดประเสรฐ(ฝงขวา)

แขวงบางโคลเขตบางคอแหลมกทม.10120

บรรณาธการ แพทยหญงศรประพาเนตรนยม

หนวยงานจดพมพ กรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข

พมพท ส�านกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน

ISBN 978-616-11-3349-8

แมความเจรญกาวหนาทางวชาการในวงการแพทยจะรกหนาไปไกล แตวณโรค

กยงเปนปญหาใหญส�าหรบวงการสาธารณสขไทย ไมวาดานการคนหาผ ปวยใหม

การควบคมโรค และผลการรกษาใหไดตามเปาหมายทองคการอนามยโลกตงไว

ปจจยหลายประการทท�าใหการตรวจวนจฉยดแลรกษาผปวยวณโรคไมเปนไปตามเปาหมาย

เนองจากการคนหาแบบตงรบและการวนจฉยยนยนทตองใชเวลานานอกทงยงมกลมเสยง

ทมโอกาสทจะเปนวณโรคไมวาจะเปนกลมบคคลทมโรคหรอภาวะเสยงเชนผปวยตดเชอ

เอชไอวผปวยโรคเบาหวานผปวยทไดรบยากดภมคมกนผปวยsilicosisผปวยโรคปอด

และโรคไตเรอรง เปนตนหรอประชากรกลมเสยง เชน ผสมผสใกลชดกบผปวยวณโรค

และวณโรคดอยา ผตองขงในเรอนจ�าและสถานสงเคราะห รวมถงบคลากรทใหบรการ

ดแลรกษาพยาบาลผปวยวณโรคในหนวยบรการทกระดบ

คมอการคดกรองเพอคนหาวณโรคและวณโรคดอยา (ฉบบปรบปรงพมพครงท 2)

ฉบบน จดท�าขนเพอเปนขอเสนอแนะใหบคลากรทเกยวของสามารถคดกรองเพอคนหา

และวนจฉยผปวยวณโรคใหรวดเรวขนตงแตระยะเรมแรกทผปวยยงไมมอาการแตสามารถ

ตรวจพบได และตรวจทดสอบความไวตอยาเพอวนจฉยวณโรคดอยาใหครอบคลมมากขน

เพอใหการรกษาวณโรคและวณโรคดอยาทรวดเรว ลดอตราการเสยชวตและลดการแพร

การกระจายเชอวณโรคน�าไปสการลดความชกและอบตการณวณโรคใหเปนไปตามเปาหมาย

การควบคมวณโรคของประเทศไทยและของโลก

ขอขอบคณผบรหารกรมควบคมโรคและผเชยวชาญดานวณโรค ทไดผลกดน

ใหขอคดเหนและขอเสนอแนะอนเปนประโยชนอยางยงตอการจดท�าคมอการคดกรอง

เพอคนหาวณโรคและวณโรคดอยาฉบบน

(แพทยหญงผลน กมลวทน)

ผอ�านวยการส�านกวณโรค

ค�ำน�ำ

ค�ำยอ (Abbreviation)

AFB acid-fastbacilli

COPD chronicobstructivepulmonarydisease

CKD chronickidneydisease

CXR chestX-ray

DOT directlyobservedtherapy

DOTS TheinternationallyagreedstrategyforTBcontrol

DST drugsusceptibilitytesting

FLD firstlinedrug

FLDST first-linedrugsusceptibilitytesting

HCW healthcareworkers

LPA Lineprobeassay

MDR TB multidrug-resistanttuberculosis

NTP nationaltuberculosiscontrolprogramme

NTM nontuberculousmycobacterium

TST tuberculinskintest

LTBI latenttuberculosisinfection

SLDST second-linedrugsusceptibilitytesting

SLD secondlinedrug

TB/HIV HIV-infectedTB

XDR-TB extensivelydrug-resistanttuberculosis

สำรบญ

หนา

ความเปนมา 1

เครองมอทใชในการคดกรองเพอคนหาวณโรค 7

1. การเอกซเรยทรวงอก 9

2. การคดกรองอาการสงสยวณโรค 10

การวนจฉยวณโรค ดวยการตรวจเสมหะ 11

การคนหาผปวยวณโรค (Tuberculosis case finding) 15

1. การคนหาโดยวธการตงรบ(patient-initiatedpathway) 17

2. การคนหาโดยการคดกรอง(screeningpathway) 19

แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในกลมตาง ๆ 25

1. ผตดเชอเอชไอว(PeoplelivewithHIV) 27

2. ผสมผสวณโรค(TBcontacts) 29

3. กลมบคคลทมโรคหรอภาวะเสยงตอวณโรค(clinicalriskgroups) 30

4. บคลากรสาธารณสข(healthcareworkers:HCW) 32

5. แรงงานตางชาต(migrantworkers) 33

6. ผตองขงในเรอนจ�าและทณฑสถาน(prisoninmates) 35

ผทอาศยในสถานพนจและสถานสงเคราะห

การคนหาผปวยวณโรคดอยา 41

เอกสารอางอง 51

ภาคผนวก 52

หนา

ตารางท 1 ประชากรส�าคญทเสยงตอการปวยเปนวณโรค 6

(keypopulationsforTB)

ตารางท 2 ความไวและความจ�าเพาะของเครองมอการคดกรอง 9

วณโรคปอดเมอเทยบกบวธมาตรฐาน(goldstandard)

การเพาะเลยงเชอ

ตารางท 3 แบบคดกรองอาการสงสยวณโรคปอด 10

ตารางท 4 ความไวและความจ�าเพาะของการตรวจวนจฉย 13

วณโรคปอดเมอเทยบกบวธมาตรฐาน

(goldstandard)การเพาะเลยงเชอ

ตารางท 5 อบตการณของวณโรคในผปวยทมปจจยเสยง 20

และมผลการทดสอบทเบอรคลนเปนบวก

ตารางท 6 ความเสยงตอการเปนวณโรค 22

และผลการรกษาทสมพนธกบความเสยง

ตารางท 7แบบคดกรองอาการสงสยวณโรคในผตดเชอเอชไอวผใหญและเดก 27

ตารางท 8 แบบคดกรองอาการสงสยวณโรคในเรอนจ�า/ทณฑสถาน 35

สำรบญตำรำง

หนา

แผนภมท 1 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในผปวยทวไป 18

แผนภมท 2 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในผตดเชอเอชไอว 29

แผนภมท 3 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในกลมผสมผส 31

บคคลทมโรคหรอภาวะเสยงผสงอายและบคลากรสาธารณสข

แผนภมท 4 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในแรงงานตางชาต 34

ทตองการขนทะเบยนท�างานในประเทศไทย

แผนภมท 5 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคกรณแรกรบ 37

หรอคดกรองประจ�าปในเรอนจ�า/ทณฑสถาน

สถานพนจหรอสถานสงเคราะห

แผนภมท 6 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในผทอยในเรอนจ�า/ 39

ทณฑสถานสถานพนจและสถานสงเคราะห

แผนภมท 7แนวทางการคนหาวณโรคดอยาในผปวยวณโรคใหมทสมผส 46

วณโรคดอยาหลายขนานผปวยก�าลงรกษาแตเสมหะบวก

หลงเดอนท3และผปวยทเคยรกษาวณโรคมากอน

แผนภมท 8 แนวทางการคนหาวณโรคดอยาในผปวยวณโรครายใหม 48

ทเปนkeypopulations

สำรบญแผนภม

1การคดกรองเพอคนหาวณโรคและวณโรคดอยา

ควำมเปนมำ

2 การคดกรองเพอคนหาวณโรคและวณโรคดอยา


ควำมเปนมำ

การควบคมวณโรคมเปาประสงคเพอลดการปวย(morbidity)และลดการตาย

(mortality) ของประชาชน และจากการทประเทศไทยเปนประเทศทมภาระวณโรคสง

(highTBburdencountry)การด�าเนนงานควบคมวณโรคจงเนนทการคนหาผปวยใหได

ในระยะเรมแรก(earlydetection)และใหการรกษาผปวยใหหายตามก�าหนดใหมากทสด

ตามสโลแกน“detectionandcureisthebestprevention”โดยแผนยทธศาสตร

ยตวณโรคสากลมเปาหมายทส�าคญไดแกการคนหาผปวยใหไดรบการรกษาตามมาตรฐาน

อยางนอยรอยละ90ประชากรกลมเสยงเขาถงการวนจฉยและรกษารอยละ(90)และการรกษา

ผปวยใหส�าเรจอยางนอยรอยละ90

ตวชวดกจกรรมการเพมการคนหาและรายงานผปวยใหมากขนอาจจะด�าเนนการ

ไดดวยมาตรการตางๆหลายมาตรการเนองจากมขนตอนซงตองวเคราะหหาชองวาง(Gap)

วาผปวยทควรจะคนพบวนจฉยและรายงานตกหลนหายไปในขนตอนใดเพอหาแนวทางแกไข

ทเหมาะสมส�าหรบแตละขนตอนโดยใชรปแบบการวเคราะหตามโมเดลหวหอม

“OnionModel”ดงรปภาพตอไปน

ถาจ�านวนผปวยวณโรคทมอยคอวงกลมทงหมด

“The onion model”

1. ไดรบการวนจฉยและบนทกในระบบรายงาน ของแผนงานวณโรคของประเทศ

2. ไดรบการวนจฉยในสถานบรการสาธารณสข ของภาครฐ หรอเอกชน แตไมขนทะเบยน และรายงาน

3. ไดรบการวนจฉยในสถานบรการสาธารณสข ของภาครฐหรอเอกชน แตไมไดสงรายงาน

4. ไปสถานบรการสขภาพแตไมไดรบการวนจฉย

5. สามารถเขาถงแตไมไปรบบรการสขภาพ

6. ไมสามารถเขาถงบรการสขภาพ


ชนวงกลมท 1 ชนในสดเปรยบเสมอนแกนหวหอม คอจ�านวนผ ป วย

ทอยในระบบรายงานของแผนงานวณโรคชนทเหลอเปนสวนทตกหลนหายไปในแตละขนตอน

ของการคนหาวนจฉยหรอการบนทกและรายงาน

ชนวงกลมท 2 เปนผปวยทมารบบรการทสถานบรการสาธารณสข ไดรบ

การวนจฉยและรกษาแตไมไดรบการขนทะเบยนและไมไดรายงานในระบบรายงานของแผนงาน

วณโรคของประเทศ(NationalTBControlProgramme:NTP)เชนผปวยเดกทรกษา

โดยกมารแพทยทแผนกเดกผปวยเบาหวานทเปนวณโรคไดรบการดแลรกษาทคลนกเบาหวาน

ผปวยวณโรคทไดรบการวนจฉยในแผนกผปวยใน หรอผปวยวณโรคนอกปอดทรกษา

ในแผนกตางๆแตไมไดสงเขาคลนกวณโรคเพอขนทะเบยนเปนตน

ชนวงกลมท 3 เปนผปวยทไปรบบรการทสถานบรการสาธารณสขของภาครฐ

นอกสงกดกระทรวงสาธารณสขหรอโรงพยาบาลเอกชนไดรบการวนจฉยและรกษาแตไมได

มระบบรายงานของแผนงานวณโรคของประเทศ

ชนวงกลมท 4 ผ ปวยไปรบบรการทสถานบรการสาธารณสขแตไมไดรบ

การวนจฉยวณโรค เชน ผปวยทมโรครวมและมารกษาโรครวม หรอผปวยไมมโรครวม

ทมอาการวณโรคไดรบการรกษาตามอาการแตไมไดรบการตรวจวนจฉยวณโรค

ชนวงกลมท 5 ผปวยวณโรคในชมชนทสามารถไปรบบรการทสถานบรการ

สาธารณสขแตไมไปรบบรการ อาจเนองจากไมมความรเรองวณโรคหรอกลวสงคมรงเกยจ

หรอยากจน

ชนวงกลมท 6 ผปวยวณโรคในชมชนทไมสามารถเขาถงบรการสาธารณสข

เชนผปวยชาวเขาทอาศยอยหางไกลผปวยไมมความรแรงงานตางชาตหลบหนเขาเมอง

บคคลทมปญหาสทธการรกษา

การด�าเนนการดวยมาตรการ/วธการ/กจกรรมตางๆแตกตางกนไปเพอลดจ�านวน

ผปวยในแตละชนวงกลมใหเหลอนอยทสดหรอในกลบหวหอมแตละชนใหบางทสดเทาทจะท�าได

เพอเพมจ�านวนผปวยในวงกลมชนในใหมากทสด


เอกสารเลมนกลาวถงแนวทางการคนหาและวนจฉยวณโรคเพอลดจ�านวนผปวย

ในชนวงกลมท 4 และบางสวนของวงกลมชนท 5 และชนท 6 ซงเปนเพยงบางสวน

ของการเพมอตราการคนหาและรายงานเพอบรรลเปาหมายการคนหาผปวยวณโรค

ประชากรทเสยงตอการปวยเปนวณโรค แบงเปน 3 กลม ตามลกษณะความเสยง

ของการรบเชอและความเสยงของการเกดโรคไดงายกวาประชากรทวไปดงน

1. ประชากรทเสยงตอการรบเชอจากการอาศยหรอท�างานในสถานททมความชก

ของผปวยวณโรคสงเชนผตองขงในเรอนจ�าและทณฑสถาน(รวมทงเจาหนาททปฏบตงานดวย)

บคลากรสาธารณสขทปฏบตงานในสถานพยาบาลทใหบรการตรวจและรกษาผปวยวณโรค

ผสมผสกบผปวยวณโรคโดยเฉพาะอยางยงผสมผสทเปนเดกผทอาศยในชมชนแออด

2. ประชากรดอยโอกาสทเขาถงบรการสาธารณสขไดยากเชนแรงงานเคลอนยาย

โดยเฉพาะผทมาจากประเทศทมความชกของวณโรคสง ผปวยเรรอนไรทอย ผสงอาย

ผพการและดอยสมรรถภาพทางกายหรอทางจตใจทอาศยอยในสถานสงเคราะหตางๆ

3. ผทมภาวะหรอมโรคทท�าใหภมคมกนบกพรองเชนผตดเชอเอชไอวผปวยเบาหวาน

ผปวยsilicosisผปวยทมโรคทไดรบยากดภมคมกนผทมภาวะทพโภชนาการผปวยโรคไต

ผปวยโรคทางเดนหายใจเรอรงจากการสบบหร ผ ทมอาการผดปกตจากการตดสรา

หรอตดยาเสพตด


ตารางท 1ประชากรส�าคญทเสยงตอการปวยเปนวณโรค(keypopulationsforTB)

ปจจยเสยง กลมประชากร

1) increasedexposuretoTB

(duetowheretheyliveorwork)• prisonersandstaff

• healthcareworkers

• contactTB,includingchildren

• liveinovercrowdedareas

2) limitedaccesstoqualityTB

services• migrantworkers

• homelesspeople

• liveinhomesfortheelderly

• havementalorphysicaldisabilities

3) increasedrisk(biologicalor

behavioralfactorsthat

compromiseimmunefunction)

• HIV

• DM

• Silicosis

• undergoimmunosuppressive

therapy

• undernourished

• usetobacco

• alcohol-usedisorders

• injectdrugs

ทมา:UnitedNationsOfficeforProjectServices.TheParadigmshift2016-2020

GlobalPlantoEndTB.Geneva,Switzerland.UNOPS,2015


เครองมอทใชในกำรคดกรองเพอคนหำวณโรค





1. การเอกซเรยทรวงอก

เปนวธการทมความไวสงกวาการคดกรองดวยอาการแมวาความจ�าเพาะไมสงมาก

แตสามารถใชเปนเครองมอคดกรองและรวมกบการวนจฉยทางหองปฏบตการชนสตร

เพอยนยนการตรวจพบวณโรค นอกจากนยงใชในการวนจฉยวณโรคปอดและนอกปอด

ในเดกรวมกบประวตและการตดเชอ

ตารางท 2 ความไวและความจ�าเพาะของเครองมอการคดกรองวณโรคปอดเมอเทยบ

กบวธมาตรฐาน(goldstandard)การเพาะเลยงเชอ

screening tool pool sensitivity(95% CI)

pool specificity(95% CI)

chest X-ray

anyabnormalitycompatiblewithTB

(activeorinactive)

98(95-100) 75(72-79)

abnormalitysuggestiveofactiveTB 87(79-95) 89(87-92)

afterpositivescreeningforsymptoms

(anyabnormality)

90(81-96) 56(54-58)

symptom screening

• prolongcough(>2-3weeks) 35(24-46) 95(93-95)

• anycough 57(40-74) 80(69-90)

• anyTBsymptom 77(68-86) 68(50-85)

ทมา:WorldHealthOrganization.Systematicscreeningforactivetuberculosis:

anoperationalguide.Geneva,Switzerland:WHO,2015


2. การคดกรองอาการสงสยวณโรค

อาการทส�าคญของวณโรคปอดคอ ไอเรอรงตดตอกนนาน 2 สปดาหขนไป

อาการอนๆทอาจพบไดคอน�าหนกลด เบออาหาร ออนเพลย มไข (มกจะเปนตอนบาย

ตอนเยน หรอตอนกลางคน) ไอมเลอดปน (hemoptysis) เจบหนาอก หายใจขด

เหงอออกมากตอนกลางคนในกรณผปวยทตดเชอเอชไอวอาการไอไมจ�าเปนตองนานถง

2สปดาหและเปนไดในทกระยะของระดบความตานทานของภมคมกน(CD4)ซงเปนขอบงช

ทควรสงสยวาผปวยอาจก�าลงปวยเปนวณโรครวมดวยอาการสงสยวณโรคในเดกอาจแสดงได

ในหลายรปแบบทพบไดบอยคอมไขเรอรง(ตดตอกนเกน7วน)เบออาหารไมเลนน�าหนกลด

ซดไอเรอรง(แมจะไดรบการรกษาตามอาการอยางเหมาะสมแลว)

ตารางท 3แบบคดกรองอาการสงสยวณโรคปอด

อาการ ใช(คะแนน)

ไมใช (คะแนน)

• มอาการไอ

-ไอทกวนเกน2สปดาห

-ไอเปนเลอดใน1เดอนทผานมา

-ไอนอยกวา2สปดาห

3

3

2

0

0

0

• น�าหนกลดโดยไมทราบสาเหตใน1เดอนทผานมา 1 0

• มไขทกวนนาน1สปดาหใน1เดอนทผานมา 1 0

• เหงอออกมากผดปกตตอนกลางคน

ภายใน1เดอนทผานมา

1 0

ผมอาการสงสยวณโรคคอผทมคะแนนรวมตงแต3คะแนนขนไป(≥3)

กรณวณโรคนอกปอดจะมอาการเฉพาะตามอวยวะนนๆเชนวณโรคเยอหมปอด

อาจพบรวมกบวณโรคปอดซงอาการเหมอนวณโรคปอด วณโรคตอมน�าเหลองจะพบ

ตอมน�าเหลองโตวณโรคของระบบประสาทสวนกลางจะมอาการปวดศรษะความรสกตว

ผดปกตวณโรคทางเดนอาหารมอาการเบออาหารแนนทองทองเสยเรอรงเปนตน


กำรวนจฉยวณโรคดวยกำรตรวจเสมหะ



กำรวนจฉยวณโรค ดวยกำรตรวจเสมหะ

1) การตรวจดวยกลองจลทรรศน (smearmicroscopy)ซงเปนวธทใชมานาน

ตรวจไดงายแตมความไวต�า

2) การเพาะเลยงเชอ (culture) เปนวธทเปนมาตรฐาน (gold standard)

ความไวและความจ�าเพาะ 100% แตใชเวลานานหลายสปดาห ทงการเพาะเลยงเชอ

ทเปนอาหารแขง(solidmedia)และอาหารเหลว(liquidmedia)

3) การตรวจทางอณชววทยา (molecular testing) วธทองคการอนามยโลก

รบรองในปจจบน เชน Xpert MTB/RIF assay ใชวนจฉยวณโรคและทดสอบ

การดอตอยาrifampicinใชเวลาตรวจเพยง100นาทLineprobeassayใชวนจฉย

การดอตอยาisoniazidและrifampicinใชเวลาตรวจ2วนTB-LAMPสามารถวนจฉย

วณโรคภายใน1ชวโมงแตการตรวจทางอณชววทยาของประเทศไทยในปจจบนยงมขอจ�ากด

เนองจากปรมาณเครองมอมจ�ากดและคาตรวจยงมราคาสง

ตารางท 4 ความไวและความจ�าเพาะของการตรวจวนจฉยวณโรคปอด เมอเทยบกบ

วธมาตรฐาน(goldstandard)การเพาะเลยงเชอ

diagnostic test pool sensitivity(95% CI)

pool specificity(95% CI)

liquidculture(goldstandard) 100 100

conventionalsputumsmearmicroscopy 61(31-89) 98(93-100)

XpertMTB/RIF 92(70-100) 99(91-100)

clinicaldiagnosis 24(10-51) 94(79-97)

ทมา: WorldHealthOrganization.Systematicscreeningforactivetuberculosis:

anoperationalguide.Geneva,Switzerland:WHO,2015



กำรคนหำผปวยวณโรค(Tuberculosis case finding)



กำรคนหำผปวยวณโรค (Tuberculosis case finding)

การคนหาผปวยวณโรคม2วธประกอบดวย

1. การคนหาโดยวธการตงรบ (patient-initiated pathway) การคนหาโดยวธการตงรบ (patient-initiated pathway) เดมใชค�าวาpassivecasefindingคอการคนหาวณโรคในผมอาการสงสยทมารบบรการทสถานบรการสาธารณสข ผใหบรการตองมความรและตระหนกถงวณโรค รอาการสงสยของวณโรคและนกถงวณโรคอยเสมอในขณะปฏบตงานมระบบคดกรองอาการของวณโรคเมอผปวยมารบบรการทสถานบรการสาธารณสขมระบบการสงตอหรอสงตรวจวนจฉยวณโรครวมทงหองปฏบตการทมคณภาพ เมอผปวยในกลมประชากรทวไป(ไมมโรครวมและไมใชกลมเสยงสง)ทมารบบรการหากมอาการสงสยวณโรคผใหบรการตองสามารถคนหา/คดกรองไดวาผปวยรายนนเปนผมอาการสงสยวณโรคโดยคดกรองอาการดงตารางท3ถาได3คะแนนขนไปเขาเกณฑมอาการสงสยวณโรคปอดแนะน�าใหเอกซเรยทรวงอกและเกบเสมหะอยางนอย2ตวอยางซงจะตองเปนเสมหะทเกบตอนเชาหลงตนนอนอยางนอย1ตวอยางเพอสงตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการชนสตร (หองปฏบตการชนสตรตองมระบบประกนคณภาพสไลด)และแพทยพจารณาวนจฉยวณโรคตามผลเอกซเรยและผลเสมหะดงน

ผลเอกซเรยพบปอดผดปกตเขาไดกบวณโรคและผลเสมหะ smear บวกอยางนอย1ตวอยางสามารถวนจฉยวณโรคเสมหะบวกใหการรกษาวณโรคไดเลย ผลเอกซเรยพบปอดผดปกตเขาไดกบวณโรคและผลเสมหะ smear ลบทง2ตวอยางผปวยอาจเปนวณโรคหรอโรคปอดอนๆสามารถตรวจเพอยนยนวาเปนวณโรคโดยการตรวจดวยวธการเพาะเลยงเชอ (culture) หรอตรวจดวยวธอณชววทยา(moleculartesting)ถาตรวจพบเชอวณโรคใหการรกษาแตถาไมพบเชอแพทยพจารณาใหการรกษาแบบปอดอกเสบจากเชออนๆกอนตดตามอาการสงตรวจเอกซเรยและเสมหะซ�าถาอาการและผลตรวจดขนแสดงวาไมใชวณโรค แตถาไมดขนหรอผลเสมหะเปนบวก

ใหการวนจฉยวณโรคและเรมการรกษาวณโรค


ผลเอกซเรยพบปอดปกต/ไมเขากบวณโรคแตผลเสมหะ smearบวกอาจม

ความผดพลาดของการตรวจเสมหะเชนเปนผลบวกลวงใหตรวจเสมหะซ�าและแพทย

พจารณาตดสนใจ

ผลเอกซเรยพบปอดปกต/ไมเขากบวณโรคและผลเสมหะsmearลบไมเปนวณโรค

แนะน�าใหการรกษาตามอาการ

กรณทผลเพาะเชอเปนบวกพจารณาสงตรวจทดสอบความไวตอยาเพอคนหา

เชอดอยาดวย

แผนภมท 1 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในผปวยทวไป

หมายเหต ใชสำหรบคดกรองในสถานพยาบาลและกรณคดกรองเชงรกในชมชน

ผปวยทวไป

คดกรองอาการ

ผมอาการสงสยวณโรค

เอกซเรยทรวงอก (CXR)

ตรวจเสมหะ Moleculartesting หรอ culture

ตรวจเสมหะซำ ไมเปนวณโรครกษาตามอาการ

- รกษาวณโรค- สงตรวจ DST

แพทยพจารณาตดสนใจ

MTB not detectedหรอ Culture -

MTB detectedหรอ Culture +

ตรวจเสมหะ AFB smearและ

CXR ปกต/ไมเขากบวณโรค, smear -

CXR ผดปกตเขาไดกบวณโรค, smear +

CXR ผดปกตเขาไดกบวณโรค, smear -

CXR ปกต/ไมเขากบวณโรค, smear +


2. การคนหาโดยการคดกรอง (screening pathway)

การคนหาโดยการคดกรอง (screening pathway) เปนการคนหาผปวย

แบบเขมขน(intensifiedcasefinding:ICF)ในกลมผปวยมโรคหรอภาวะเสยงทท�าให

ภมคมกนบกพรอง(increasedrisk:biologicalorbehavioralfactorsthatcompromise

immune function) ทไมมอาการสงสยวณโรคหรอมอาการแตไมไดผานการคนหา

โดยการตงรบทสถานบรการสาธารณสข(patient-initiatedpathway)หรอกลมประชากร

ทมความเสยงตอการสมผสและปวยเปนวณโรค ซงอาศยอยในพนทเฉพาะ (increased

exposuretoTBduetowheretheyliveorwork)หรอกลมประชากรเปราะบาง

ทเขาไมถงหรอเขาถงบรการสาธารณสขไดยาก(limitedaccesstoqualityTBservices)

ซงทงหมดเปนประชากรส�าคญทเสยงตอการปวยเปนวณโรค(keypopulationsforTB)

กลมประชากรหรอผปวยทควรไดรบการคดกรองดวยชองทาง screening

pathwayแบงเปน3กลมไดแก

1. ผสมผสวณโรค (contacts of TB case)หมายถงบคคลทสมผสกบ

ผปวยทแพรเชอ(indexcase)สมผสวณโรคจากการอยรวมกนท�างานดวยกนซงสามารถ

ระบตวผปวยไดหรอระบไมไดเชนอยในรถโดยสารสาธารณะหรอทสาธารณะในสงคม

รวมกนเปนตนซงจะตองไดรบการตรวจคดกรองเพอคนหาวณโรคไดแก

ก. ผสมผสวณโรครวมบาน (household contact)หมายถงบคคล

ทอาศยอยรวมบานกบผปวยถานอนหองเดยวกน(householdintimate)มโอกาสรบ

และตดเชอสงมากกวาผทอาศยในบานเดยวกนแตนอนแยกหอง(householdregular)

ไมนบรวมญาตพนองทอาศยอยคนละบานแตไปมาหาสเปนครงคราว และนบระยะเวลา

ทอยรวมกบผปวยกวนกไดในชวงระหวาง3เดอนทผานมา

ข. ผสมผสใกลชด (close contact)หมายถงบคคลทไมใชผอาศยรวมบาน

แตอยรวมกนในพนทเฉพาะอาทเชนท�างานทเดยวกนในชวงเวลานานโดยใชเกณฑระยะเวลา

เฉลยวนละ8ชวโมงหรอ120ชวโมงใน1เดอนและนบระยะเวลาทอยรวมกบผปวย

กวนกไดในชวงระหวาง3เดอนทผานมา

ผสมผสวณโรคทเปนเดก โดยเฉพาะอยางยงเดกอายนอยกวา 5 ป

มโอกาสสงทจะตดเชอและปวยเปนวณโรค


2. กลมผปวยมโรคหรอภาวะเสยงตอวณโรค (clinical risk groups)

เปนผปวยทมโรคประจ�าตวอยกอนแลวสวนใหญเปนผปวยทมภมตานทานต�าถาตดเชอ

วณโรคมโอกาสปวยเปนวณโรคไดงายกวาคนทวไปเชนผตดเชอเอชไอวทตดเชอวณโรค

รวมดวยจะมโอกาสปวยเปนวณโรคไดประมาณรอยละ10ตอปในขณะทผตดเชอวณโรค

ในประชากรทวไปจะมโอกาสปวยเปนวณโรครอยละ10ตลอดชวงชวตผปวยเบาหวานปวยเปน

วณโรคสงกวาบคคลทวไปถง 3 เทา ผปวยเปนโรคทไดรบยากดภมคมกน (เชน มะเรง

ปลกถายอวยวะSLEฯ)ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง(chronicobstructivelungdisease:

COPD)ผปวยโรคปอดอกเสบจากฝนทราย(silicosis)ผปวยโรคไตเรอรง(chronickidney

disease: CKD) ผปวยทผาตดกระเพาะอาหาร/ตดตอล�าไส ผมภาวะทพโภชนาการ

(malnutrition)ผตดยาเสพตดหรอผทมความผดปกตจากการดมสราเปนตน

ตารางท 5 อบตการณของวณโรคในผปวยทมปจจยเสยงและมผลการทดสอบทเบอรคลน

เปนบวก

ปจจยเสยง จ�านวนผปวยวณโรค/ 1,000 person-years

การตดเชอใหม (Recent TB infection)

• ตดเชอภายใน1ป 12.9

• ตดเชอระหวาง1-7ป 1.6

การตดเชอเอชไอว 35.0-162

• HIVpositive 76.0

• HIVnegativeorunknown 10.0

Silicosis 68

previous TB in CXR 2.0-13.6


ปจจยเสยง จ�านวนผปวยวณโรค/ 1,000 person-years

น�าหนกตวเทยบกบมาตรฐาน

• น�าหนกนอยกวามาตรฐาน15%ขนไป 2.6

• น�าหนกนอยกวามาตรฐาน10-14% 2.0

• น�าหนกนอยกวามาตรฐาน5-9% 2.2

• น�าหนกภายใน5%ของมาตรฐาน 1.1

• น�าหนกมากกวามาตรฐาน5%ขนไป 0.7

ทมา:WorldHealthOrganization.Recommendationsforinvestigatingcontacts

ofpersonswith infectioustuberculosis in low-andmiddle income

countries.Geneva,Switzerland:WHO,2012

จากการวเคราะหขอมล(meta-analysis)ในหลายการศกษาพบวาผปวยทเปน

เบาหวานโรคไตเรอรงตดสรายาเสพตดสบบหรน�าหนกตวนอยหรอหลงผาตดล�าไส

มความเสยงตอวณโรค และเมอปวยเปนวณโรคกเสยงตอการเสยชวตและกลบเปนซ�า

ส�าหรบผสงอายทไมมโรครวมไมมรายงานวาเพมความเสยงแตผสงอายทปวยเปนวณโรค

มความเสยงตอการเสยชวตมากกวาผปวยทวไป สวนผปวยทเคยรกษามากอนเสยงตอ

การกลบเปนซ�าและเปนวณโรคดอยาหลายขนาน

ตารางท 5 อบตการณของวณโรคในผปวยทมปจจยเสยงและมผลการทดสอบทเบอรคลน

เปนบวก(ตอ)


ตารางท 6 ความเสยงตอการเปนวณโรคและผลการรกษาทสมพนธกบความเสยง

ปจจยเสยง ความเสยงของวณโรค ผลการรกษาทสมพนธกบความเสยง

น�าหนกตวนอยกวาปกต

BMI<18.5

pooledRR.estimate=3.2

(95%CI,3.1-3.3)

เพมความเสยงของ

การเสยชวตและกลบเปนซ�า

gastrectomyor

Jejuno-ilealbypass

nopooledestimate,

gastrectomy:RR=2-5

jejuno-ilealbypass:

RR=27-63


การเสยชวต

จากการขาดอาหาร

diabetesmellitus pooledRR.estimate=3.1

(95%CI,2.3-4.3)

systematicreview:

pooledRR.ของ

การเสยชวตและลมเหลว

1.69(95%CI,1.36-2.12)

และกลบเปนซ�า3.89

(95%CI,2.43-6.23)

alcoholdependence pooledRR.estimate=2.9

(95%CI,1.9-4.6)


การเสยชวตลมเหลวและ

กลบเปนซ�าsystematic

review,nopooled

estimate

tobaccosmoking pooledRR.estimate=2.0

(95%CI,1.6-2.5)


การเสยชวตsystematic

review,nopooled

estimate


ปจจยเสยง ความเสยงของวณโรค ผลการรกษาทสมพนธกบความเสยง

chronicrenalfailure

orhemodialysis

nopooledestimate,

RR,10-25



review,nopooled

estimate

intravenousdrug

user

nopooledestimate.

Increaseriskprobably

duetootherriskfactors,

suchasHIV



review,nopooled

estimate

solidorgan

transplant

nopooledestimate;

RR,20-74

nopublisheddata

oldage noreportofincreased

riskwithage



review,nopooled

estimate

previoustreatedTB highincidenceofTBdue

torelapseandreinfection

pooroutcomeและ

เสยงตอการเปนMDR-TB

ทมา:WorldHealthOrganization.Systematicscreeningforactivetuberculosis.

Principlesandrecommendations.Geneva,Switzerland:WHO,2013

ตารางท 6 ความเสยงตอการเปนวณโรคและผลการรกษาทสมพนธกบความเสยง(ตอ)


3. ประชากรกลมเสยง (risk population) เปนกลมประชากรทมลกษณะเฉพาะ

มโอกาสสมผสและรบเชอวณโรคไดงายหรอเปนกลมประชากรเปราะบางทเขาถงบรการไดยาก

แมจะไมมโรคประจ�าตว แตมลกษณะเฉพาะหรอมโอกาสรบเชอไดบอยจากการท�างาน

เชน บคลากรสาธารณสข ผสงอาย (โดยเฉพาะอยางยงผสงอายทเจบปวยเรอรงหรอ

ตดเตยงตดบาน) ผอาศยอยในทคบแคบแออดมการระบายอากาศไมด สขอนามยไมด

เชนเรอนจ�า/ทณฑสถานสถานพนจสถานสงเคราะหชมชนแออดในเขตเมองคายอพยพ

คายทหาร แรงงานตางชาตทมาจากประเทศทมความชกของวณโรคสง รวมถงผเรรอน

ไรทอยเปนตน

กลมเสยงสงทง 3 กลม เปนกลมทรตงแตแรกวาเสยงสงตอการรบเชอ

แลวตดเชอไดงายและมโอกาสจะปวยเปนวณโรคไดสงกวาประชากรทวไปดงนนเพอให

แผนงานควบคมวณโรค สามารถคนหาผ ปวยไดเรวขน จงควรมมาตรการคนหา

ตงแตยงไมมอาการหรอมอาการเลกนอย ดวยการเอกซเรยทรวงอกซงมความไวสง

ดงตารางท2และตรวจเสมหะดวยวธการทรวดเรวขนเชนการใชmoleculartesting

เพอวนจฉยทรวดเรวใหการรกษาตงแตแรกและลดการแพรกระจายเชอไปยงบคคลอน


แนวทำงกำรคดกรองเพอคนหำวณโรคในกลมตำงๆ



แนวทำงกำรคดกรองเพอคนหำวณโรคในกลมตำงๆ

1. ผตดเชอเอชไอว (People live with HIV)

เปนกลมผปวยทมความเสยงตอการปวยเปนวณโรคไดสง และปวยไดเรว

เมอตดเชอทงสองพรอมๆกนซงจะพบวณโรคนอกปอดไดมากกวาตรวจเสมหะดวยsmear

ไมคอยพบเชอและพบสดสวนของNTMไดประมาณรอยละ10ควรคดกรองเพอคนหา

วณโรคตงแตระยะเรมแรก

ตารางท 7 แบบคดกรองอาการสงสยวณโรคในผตดเชอเอชไอวผใหญและเดก

ผตดเชอเอชไอวผใหญ ผตดเชอเอชไอวเดก

1) ไอผดปกตทอธบายสาเหตไมได

2) ไขภายใน1เดอนทผานมา

3) น�าหนกตวลดลงอยางนอย5%ของ

น�าหนกเดมใน1เดอน

4) มเหงอออกผดปกตกลางคนตดตอกน

3สปดาหใน1เดอน

1) ไอผดปกต(โดยเฉพาะนานกวา

2สปดาห)

2) ไขนานกวา1สปดาหทไมมสาเหตอน

3) น�าหนกตวลดลงหรอน�าหนกไมเพมขน

ตามเกณฑ*

4) มประวตสมผสวณโรคปอด

ผตดเชอทงเดกและผใหญทมอาการตงแต 1 ขอขนไป

ใหตรวจหาวณโรคปอดและนอกปอด

หมายเหต *น�าหนกนอยกวา-2z-scoreหรอลดลงมากกวารอยละ5ของน�าหนกเดม


แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในกลมผตดเชอเอชไอว มแนวปฏบต ดงน

ผตดเชอเอชไอวรายใหมทกราย เมอตรวจพบการตดเชอเอชไอวครงแรก

ควรไดรบการคดกรองวณโรค ดวยการเอกซเรยทรวงอกทกรายกอนซงเปนวธทมความไว

ทสดถามอาการดงตารางท7รวมดวยหรอผลเอกซเรยพบปอดผดปกตเขาไดกบวณโรค

แนะน�าเกบเสมหะสงตรวจเพอวนจฉยวณโรคถาผลเอกซเรยปอดปกต/ไมเขากบวณโรค

แตมอาการสงสยวณโรคแนะน�าสงตรวจตอเพอวนจฉยวณโรค

ผตดเชอเอชไอวรายเกาทมารบบรการตรวจตามนดทก1-3เดอนถาเปนผใหญ

แนะน�าใหคดกรองวณโรคดวยอาการ4ขอกอนถามอาการสงสยแนะน�าใหสงเอกซเรยทรวงอก

และสงเสมหะตรวจเพอวนจฉยวณโรคปอด (ถาสงสยวณโรคนอกปอดแพทยพจารณา

สงตรวจวนจฉยตอตามความเหมาะสม)

ส�าหรบเดก เมอตรวจพบการตดเชอเอชไอวครงแรก (รายใหม) แนะน�า

ใหคดกรองวณโรคดวยอาการ4ขอกอนถามขอใดขอหนง(เพยง1ขอ)ใหสงตรวจวนจฉย

วณโรคตามแนวทางการวนจฉยวณโรคในเดก

การตรวจทางหองปฏบตการ แนะน�าใหตรวจเสมหะดวยวธทรวดเรว

(rapidmolecular testing) เชน XpertMTB/RIF ซงมความไวและความจ�าเพาะสง

ใชเวลาตรวจในเครองเพยง100นาทสงตรวจAFBsmearและcultureเพอวนจฉย

ยนยนหรอแยกเชอNTM(ซงผลAFBsmearเปนบวก)และเพอทดสอบความไวตอยา

เมอตรวจพบวณโรคสงตรวจทดสอบความไวตอยาเพอคนหาเชอดอยาดวย


แผนภมท 2 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในผตดเชอเอชไอว

หมายเหต * คดกรองครงแรก ถามอาการสงสยวณโรคใหตรวจเสมหะดวย

** รอผล culture กรณวนจฉยยนยนหรอแยกเชอ NTM

คดกรองครงแรก คดกรองรายเกา

คดกรองอาการ 4 ขอ (ตารางท 7)


ปกต/ไมเขากบวณโรค*

ผดปกตเขาไดกบวณโรค

ตรวจเสมหะ Molecular testing& smear & culture

MTB detected MTB not detected

- รกษาวณโรค- สงตรวจเสมหะ DST

- แพทยพจารณาตดสนใจ- ตรวจหาวณโรคนอกปอด- รอผล culture**

นด follow up- คดกรองอาการทกครง

มอาการสงสยสง CXR และตรวจเสมหะ

ไมมอาการ

ผตดเชอเอชไอว

2. ผสมผสวณโรค (TB contacts)

เมอตรวจพบผปวยวณโรคปอด (pulmonary TB) หรอวณโรคกลองเสยง

(laryngealTB)ทกรายตองตดตามเชงรกเพอคนหาวณโรคในผสมผสทงผสมผสรวมบาน

และผสมผสใกลชดทกคนเนองจากมโอกาสตดเชอและปวยเปนวณโรคไดงายโดยเฉพาะ

อยางยงผสมผสกบผปวย (index case) ทมผลเสมหะบวก ผปวยM/XDR-TB และ

ผสมผสทเปนเดก ผตดเชอเอชไอว หรอผทมโรคเรอรงทมภมตานทานต�า ถาผสมผส

ไมมารบการตรวจคดกรองควรตดตามเยยมบานและแนะน�าใหไปรบการตรวจทสถานบรการ

ใกลบาน


แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในกลมผสมผสวณโรค มแนวปฏบตดงน

ผสมผสวณโรคผใหญ แนะน�าใหคดกรองดวยเอกซเรยทรวงอก ถาผดปกต

เขาไดกบวณโรคหรอมอาการสงสยวณโรครวมดวยจงสงเสมหะตรวจ

ผสมผสวณโรคเดก แนะน�าใหคดกรองดวยการทดสอบทเบอรคลนเอกซเรยทรวงอก

ถามอาการสงสยวณโรคใหสงเสมหะตรวจ

การตรวจเสมหะ สงตรวจmolecular testing เพอวนจฉยวณโรคใหเรว

เชนถาตรวจXpertMTB/RIFถาผลเปนMTBdetectedยงสามารถวนจฉยวามการดอยา

rifampicin ดวย ถาตรวจดวย molecular testing อนกสามารถตรวจพบวา

เปนMDR-TBหรอไมดวยแตถาผลXpertMTB/RIFเปนMTBnotdetectedแพทยพจารณา

วนจฉยโรคดวยลกษณะทางคลนก(clinicaldiagnosis)

ผสมผสทกรายควรไดรบการตรวจคดกรองดวยเอกซเรยทรวงอกทก6เดอน

ในชวงระยะ2ปแรก

ถามขอมลวา index case เปนผปวยวณโรคดอยา เมอวนจฉยวณโรคแลว

ควรสงตรวจทดสอบความไวตอยาทกราย

3. กลมบคคลทมโรคหรอภาวะเสยงตอวณโรค (clinical risk groups)

บคคลทไดรบการวนจฉยโรคทเปนกลมเสยงตางๆ ทไมใชผตดเชอเอชไอว

เชน ผ ป วยเบาหวาน ผ ป วย COPD ผ ป วยทไดรบยาหรอมภมค มกนบกพรอง

(immunecompromisedhost)เชนผปวยปลกถายอวยวะSLEผปวยทไดรบยาsteroid

เปนตน ผปวย silicosis ผปวยโรคไตเรอรง ผปวยทผาตดกระเพาะอาหาร/ตดตอล�าไส

ผทมภาวะทพโภชนาการผทมความผดปกตจากการดมสราผตดยาเสพตดเปนตน

แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในกลมบคคลทมโรคหรอภาวะเสยง

ตอวณโรค มแนวปฏบตดงน

ผปวยทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคหรอจดอยในกลมบคคลทมภาวะเสยงตางๆ

ใหท�าการคดกรองครงแรกหรอประจ�าปโดยแนะน�าใหคดกรองดวยการเอกซเรยทรวงอก

ทกราย ถาผลเอกซเรยทรวงอกผดปกตเขาไดกบวณโรคหรอมอาการสงสยวณโรค

แนะน�าสงเสมหะตรวจ


บคคลทมโรคหรอภาวะเสยงทมาตรวจตดตามครงตอๆไป ถอวาเปนรายเกา

ใหคดกรองดวยอาการตามแบบคดกรองดงตารางท 3 กอนถาพบวามอาการสงสยแลว

จงสงเอกซเรยทรวงอกและตรวจเสมหะ

ตรวจเสมหะmoleculartestingเพอวนจฉยวณโรคใหเรวเชนเดยวกบผสมผส

ถาไมสามารถสงตรวจดวยmoleculartestingใหพจารณาสงเสมหะตรวจดวยAFBsmear

และcultureแทน

เมอตรวจพบวณโรคควรสงตรวจทดสอบความไวตอยาเพอคนหาเชอดอยาดวย

แผนภมท 3 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในกลมผ สมผส บคคลทมโรค

หรอภาวะเสยงผสงอายและบคลากรสาธารณสข

หมายเหต * คดกรองครงแรก ถามอาการสงสยวณโรคใหตรวจเสมหะดวย

คดกรองครงแรก คดกรองรายเกา



ปกต/ไมเขากบวณโรค*


ตรวจเสมหะ Moleculartesting




นด follow up- คดกรองอาการทกครง

มอาการสงสยสง CXR และตรวจเสมหะ

ไมมอาการ

ผสมผส, บคคลทมโรคหรอภาวะเสยง, ผสงอาย, บคลากรสาธารณสข


4. บคลากรสาธารณสข (health care workers: HCW)

กลมประชากรทเปนบคลากรสาธารณสข โดยเฉพาะอยางยงผทปฏบตงาน

ในสถานบรการสาธารณสขทมการใหบรการตรวจรกษาผปวยวณโรคมโอกาสรบเชอวณโรค

จากผปวยไดซ�าๆ เปนเวลานานตามระยะเวลาทปฏบตงาน จงเปนกลมเสยงทจะปวย

เปนวณโรคไดในอตราทสงกวาประชากรทวไป

แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในบคลากรสาธารณสข มแนวปฏบตดงน

บคลากรทเขาท�างานใหมในสถานบรการสาธารณสข ควรไดรบการตรวจ

คดกรองหาวณโรคดวยการเอกซเรยทรวงอกทกราย โดยใชแนวทางเดยวกบผสมผสโรค

ดงแผนภมท3

• ถาไมพบการปวยเปนวณโรคแนะน�าใหตรวจหาการตดเชอวณโรคแฝง

(latent tuberculosis infection : LTBI) ดวยการทดสอบทเบอรคลน (tuberculin

skintest:TST)

• ถา TST ≥10 มม. แสดงวามการตดเชอวณโรคแฝงแลว ควรเฝาระวง

การปวยเปนวณโรคดวยการเอกซเรยทรวงอกเปนประจ�าทกป • ถา TST< 10 มม. แสดงวายงไมมการตดเชอวณโรค ควรเฝาระวง

การตดเชอใหม(recentTBinfection)อาจตรวจซ�า(two-steptest)หลงจากนน1-3สปดาห - ถาครงท2เปนบวกแสดงวาเปนboostedreactionควรเฝาระวง

ดวยการเอกซเรยทรวงอกเปนประจ�าทกป

- ถาครงท2เปนลบแสดงวายงไมเคยรบเชอวณโรคและไมมภมคมกน

ใหเฝาระวงและทดสอบทเบอรคลนซ�าอกภายใน1-2ปถาผลTSTมากกวาเดมตงแต6มม.

ขนไป หรอ ถาผลเปนบวก (≥10 มม.) แสดงวาตดเชอใหม ซงมโอกาสสงทจะปวย

เปนวณโรค ควรไดรบยาปองกนการปวยเปนวณโรคดวยการกนยา isoniazid 6 เดอน

แตถาบคลากรรายนนไมสมครใจกนยาisoniazidใหตดตามอยางใกลชดดวยการเอกซเรย

ทรวงอกทก6เดอนเปนเวลาอยางนอย2ป

• บคลากรทท�างานในสถานบรการสาธารณสขไมวาจะมอาการสงสยวณโรค

หรอไมกตามควรไดรบการคดกรองวณโรคปอดดวยการเอกซเรยทรวงอกอยางนอยปละครง


5. แรงงานตางชาต (migrant workers)

แรงงานตางชาตทเขามาท�างานในประเทศไทย สวนใหญมกจะมถนฐาน

ในประเทศเพอนบาน ไมวาจะเปนประเทศเมยนมา กมพชา ลาว และเวยดนาม

ซงสถานการณวณโรคในประเทศเหลานมความชกและอบตการณวณโรคตอประชากร

แสนคนสงกวาประเทศไทยทงสน โดยเฉพาะประเทศเมยนมาและกมพชามอตราสงกวา

ประเทศไทย 3-4 เทา ดงนนประชากรของประเทศเพอนบานอาจปวยเปนวณโรค

กอนจะเขามาประเทศไทยได

แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในกลมแรงงานตางชาต มแนวปฏบตดงน

5.1 แรงงานตางชาตทตองการขนทะเบยนท�างานในประเทศไทย

สงตรวจเอกซเรยทรวงอกและคดกรองอาการสงสยวณโรคดงตารางท3ทกราย

ถาผลเอกซเรยพบปอดปกต/ไมเขากบวณโรคและไมมอาการสงสยวณโรค

สามารถใหขนทะเบยนท�างานได

ถาผลเอกซเรยทรวงอกพบปอดผดปกตเขาไดกบวณโรค และ/หรอมอาการ

สงสยวณโรคแนะน�าสงตรวจเสมหะAFBsmear

ก. ถาผลเสมหะ smear บวก วนจฉยวาเปนวณโรค หากยนยอมรกษา

ใหสงโรงพยาบาลรกษากอนแตถาไมยนยอมรกษาในประเทศไทยใหประสานสงกลบภมล�าเนา

ทเปนประเทศตนทางตามขนตอน

ข. ถ าผลเสมหะ smear ลบ และมอาการสงสย สงเสมหะตรวจซ�า

ดวยmoleculartestingหรอเพาะเลยงเชอ

• ถาผลเปนMTBdetectedหรอcultureบวกวนจฉยวาเปนวณโรค

และใหด�าเนนการตามขอก.

• ถาผลเปนMTBnotdetectedหรอcultureลบใหเปนดลยพนจของ

แพทยในการพจารณาตดสนใจ


แผนภมท 4 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในแรงงานตางชาตทตองการขน

ทะเบยนท�างานในประเทศไทย

ปกต/ไมเขากบวณโรค ผดปกตเขาไดกบวณโรค

smear -


ตรวจเสมหะMolecular testing

หรอ Culture

MTB not detectedหรอ culture -

ไมมอาการ มอาการสงสย ตรวจเสมหะ AFB smear

แรงงานตางชาตทตองการจะขนทะเบยนทำงานในประเทศไทย

เอกซเรยทรวงอก

รกษาวณโรค และแจงหนวยงานทเกยวของดำเนนการตอไป

smear +

MTB detectedหรอ culture +

5.2 แรงงานเคลอนยายและแรงงานตางชาต

มแรงงานเคลอนยายและแรงงานตางชาตทเขามาท�างานในประเทศไทย

มอยจ�านวนมากโดยเฉพาะแรงงานตางชาตทมาจากประเทศทมความชกของวณโรคสง

มกจะท�างานในโรงงานอตสาหกรรมทงขนาดเลกและใหญ ทงบรเวณแนวชายแดนหรอ

เขามาท�างานในเมองใหญซงอาศยอยกนหนาแนนและแออดท�าใหมแรงงานทปวยเปน

วณโรคสามารถแพรกระจายเชอวณโรคในกลมแรงงานดวยกนไดงาย

ถาเปนแรงงานตางชาตทท�างานในโรงงานหรอสถานประกอบการควรคดกรอง

วณโรคดวยการเอกซเรยทรวงอกในชดตรวจสขภาพประจ�าปและคดกรองอาการเปนระยะๆ


ส�าหรบแรงงานตางชาตทอยในชมชน หนวยงานทเกยวของทงภาครฐและภาคประชาสงคมรวมกนคนหาเชงรกในชมชนดวยการคดกรองอาการตามแบบคดกรองตารางท3และตรวจวนจฉยวณโรคเชนเดยวกบผปวยทวๆไปตามแผนภมท1ถาไมสามารถสงตอผมอาการสงสยไปตรวจเอกซเรยทโรงพยาบาล ใหเกบเสมหะและสงไปตรวจmoleculartesting(ถาท�าได)

6. ผตองขงในเรอนจ�า และทณฑสถาน (prison inmates) ผทอาศยในสถานพนจและสถานสงเคราะห ความชกวณโรคในเรอนจ�าสงกวาในประชากรทวไปเกอบ 10 เทา และดวยบรบทในเรอนจ�าซงเปนสถานทบคคลอยรวมกนแออดมาก ระบบการระบายอากาศประสทธภาพไมเพยงพอ ดวยขอจ�ากดของสถานทและระบบการรกษาความปลอดภยท�าใหการควบคมวณโรคยงมปญหาอปสรรคทงการปองกนการแพรเชอวณโรคการคนหา

ตงแตระยะเรมแรกและการรกษาทมประสทธภาพเพอตดวงจรการแพรกระจายเชอ

ตารางท 8 แบบคดกรองอาการสงสยวณโรคในเรอนจ�า/ทณฑสถาน

อาการ ใช(คะแนน)

ไมใช (คะแนน)

• มอาการไอ

-ไอทกวนเกน2สปดาห

-ไอเปนเลอดใน1เดอนทผานมา

-ไอนอยกวา2สปดาห

3

3

2

0

0

0

• น�าหนกลดโดยไมทราบสาเหตใน1เดอนทผานมา 1 0

• มไขทกวนนาน1สปดาหใน1เดอนทผานมา 1 0

• เหงอออกมากผดปกตตอนกลางคนภายใน1

เดอนทผานมา

1 0

• ตอมน�าเหลองทคอมขนาดโตเกน2ซม. 3 0

ผทมคะแนนรวมตงแต3คะแนนขนไป(≥3)แนะน�าใหสงตรวจวนจฉยวณโรค

ส�าหรบผทอาศยในสถานสงเคราะห สถานพนจ ใชแบบคดกรองอาการเชนเดยว

กบประชากรทวไปดงตารางท3


แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในเรอนจ�า/ทณฑสถาน สถานพนจ

และสถานสงเคราะห มแนวปฏบตดงน

6.1 ผตองขงแรกรบเขาเรอนจ�า/ทณฑสถาน (ผ ตองขงแรกรบ หมายถง

ผตองขงทเพงเขามาอยในเรอนจ�าหรอทณฑสถานภายใน1เดอน)หรอผทจะเขาไปอาศย

ในสถานพนจหรอสถานสงเคราะห

สอบถามประวต/คดกรองอาการดงตารางท8และตรวจรางกายเบองตนถา

มคะแนน3คะแนนขนไปหรอมประวตก�าลงรกษาหรอเคยรกษาวณโรคกอนจะถกคมขง

หรอมประวตตองขงมากอนตรวจสขภาพดวยการเอกซเรยทรวงอกถามอาการสงสยและ/

หรอมผลเอกซเรยทรวงอกพบวาปอดผดปกตเขาไดกบวณโรคแนะน�าสงตรวจเสมหะดวย

AFBsmearกอน

• ผลsmearบวกใหการวนจฉยขนทะเบยนและรกษาวณโรค

• ผล smear ลบ สงเสมหะตรวจ molecular testing ถาผลเปน

MTBdetectedใหการวนจฉยและรกษาวณโรค

• ถาตรวจพบวณโรคควรสงตรวจทดสอบความไวตอยาเพอคนหาเชอดอยาดวย


แผนภมท 5 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคกรณแรกรบหรอคดกรองประจ�าป

ในเรอนจ�า/ทณฑสถานสถานพนจหรอสถานสงเคราะห

smear + smear -




ตรวจเสมหะMolecular testing


• เอกซเรยทรวงอก (CXR)

• ประวตรกษาวณโรค, คดกรองอาการ

กรณแรกรบ

CXR ผดปกตเขาไดกบวณโรค/

เคยรกษา/มอาการสงสย

นด follow up

- คดกรองอาการทก 3 เดอน (แผนภมท 6)

CXR ปกต/ไมเขากบวณโรค

และไมมอาการ

ตรวจเสมหะ AFB smear


6.2 ผ ทอยในเรอนจ�า/ทณฑสถาน สถานพนจ หรอสถานสงเคราะห

เมออาศยอยนานเกน3เดอน

ควรคดกรองวณโรคซ�าทก 3 เดอน ดวยแบบคดกรองอาการ (ในเรอนจ�า/

ทณฑสถาน สถานพนจหรอสถานสงเคราะห ซงมผอาศยอยจ�านวนมาก แนะน�าให

อาสาสมครทผานการอบรมเปนผชวยในการคดกรองอาการภายใตการก�ากบโดยเจาหนาท

พยาบาล) ถามอาการสงสยใหเกบเสมหะอยางนอย 2 ตวอยางเพอตรวจ AFB smear

(หรอสงเสมหะตรวจTB-LAMPถาท�าได)

• ผลsmearบวกใหการวนจฉยและรกษาวณโรค

• ผลsmearลบสงเอกซเรยทรวงอกถาปอดปกต/ไมเขากบวณโรคใหรกษา

ตามอาการ ถาปอดผดปกตเขาไดกบวณโรคสงเสมหะตรวจmolecular testing แตถาม

ขอจ�ากดทไมสามารถสงตรวจเอกซเรยได แนะน�าสงเสมหะตรวจmolecular testing

ไดเลย ถาพบMTB detected ใหการวนจฉยและรกษาวณโรค ถาไมพบเชอวณโรค

แพทยพจารณาใหการดแลรกษาโรคปอดอนๆกอนตดตามอาการสงตรวจเอกซเรยทรวงอก

(กรณทยงไมเคยสงตรวจ)และตรวจเสมหะซ�าถาไมดขนพจารณารกษาวณโรคตอไป • ถาตรวจพบวณโรคควรสงตรวจทดสอบความไวตอยาเพอคนหาเชอดอยาดวย


แผนภมท 6 แนวทางการคดกรองเพอคนหาวณโรคในผทอยในเรอนจ�า/ทณฑสถาน

สถานพนจและสถานสงเคราะห

smear + smear -

เอกซเรยทรวงอก

รกษาตามอาการ

ปกต/ไมเขากบวณโรค





ตรวจเสมหะ Molecular testing


หมายเหต* หรอตรวจดวยวธ TB LAMP ถาทำได

ผอาศยในเรอนจำ/สถานพนจ/สถานสงเคราะห


มอาการสงสย ไมมอาการสงสย

นด follow up

- คดกรองอาการทก 3 เดอน

ตรวจเสมหะ AFB smear *



กำรคนหำผปวยวณโรคดอยำ



กำรคนหำผปวยวณโรคดอยำ

ผปวยวณโรคดอยา สามารถตรวจพบไดโดยการสงเสมหะหรอสงสงตรวจทาง

หองปฏบตการเพอทดสอบความไวตอยา(drugsusceptibilitytesting,DST)เนองจาก

วณโรคดอยาพบไดทงในผปวยรายใหม(drugresistanceamongnewTBpatients)

และดอยาในผปวยทเคยไดรบการรกษามากอน(drugresistanceamongpreviously

treatedpatients)ทงวณโรคปอดและวณโรคนอกปอดเนองจากมขอจ�ากดของทรพยากร

จงจ�าเปนตองพจารณาสงตรวจตามล�าดบความส�าคญของผปวย (priority setting)

ความคมคา (cost effectiveness) โดยใชวธการตรวจทมคณภาพ (quality) และ

ความนาเชอถอ(reliability)

ผลจากการส�ารวจเฝาระวงวณโรคดอยาของประเทศไทยครงท4(ป2555-2556)

พบวาอตราของวณโรคดอยาหลายขนาน (MDR-TB) ในผ ปวยรายใหมรอยละ 2

ซงยงไมสงมากนก แตมอตราการดอยาหลายขนานในกลมผปวยทเคยไดรบการรกษา

มากอนสงมากถงรอยละ18.88ดงนนเพอคนหาผปวยวณโรคดอยาโดยสงตรวจทดสอบ

ความไวของเชอตอยาในผปวยวณโรคตามความเหมาะสมและเปนแนวทางในการจดสตรยา

ใหเหมาะสมในผปวยแตละรายจ�าแนกได3กลมดงน

1. กลมผปวยเสยงสงทจะเปนวณโรคดอยาหลายขนานไดแก

1.1 ผปวยทมประวตสมผสกบผปวยMDR-TB โดยเฉพาะอยางยงในผปวย

ทเปนผสมผสรวมบาน(householdMDRcontacts)มโอกาสสงทจะรบเชอMDR-TB

จาก index case แตไมทกรายทจะเปนMDR-TB เพราะผสมผสอาจรบและตดเชอ

จากผปวยในชวงเวลาทเชอยงไวตอยาสวนผปวยindexcaseทแพรเชออาจจะกลายเปน

MDR-TBภายหลงกได


1.2 ผปวยเกาทเคยรกษาวณโรคมากอน (previously treated patients)

ประกอบดวย

(1) ผปวยทลมเหลวตอการรกษาดวยสตรยารกษาซ�า(afterfailureof

retreatment regimen with FLDs) เนองจากเปนผปวยเรอรง (chronic case)

ถาใหการรกษาดวยสตรยาretreatmentและก�ากบการรบประทานยา(DOT)ทดแลว

ยงลมเหลวจะมโอกาสเปนMDR-TBสงมากคอมากกวารอยละ85

(2) ผปวยทลมเหลวตอการรกษาดวยสตรยารกษาผ ปวยรายใหม

(afterfailureoffirsttreatmentwithFLDs)โดยใหการรกษาถงเดอนท5เสมหะ

ยงพบเชอจะพบMDR-TBในสดสวนทนอยกวากลมแรกคอประมาณรอยละ50อยางไรกตาม

อาจจะพบไดตงแตรอยละ10-90ขนกบความชกของเชอดอยาในผปวยรายใหมการใหการดแล

ผปวยดวยระบบDOTทมคณภาพและความรนแรงของโรค(extentofdisease)

(3) ผปวยทกลบเปนซ�า (relapse) ผปวยเคยรกษาหายแลวในอดต

แลวกลบมาเปนวณโรคซ�าอกอาจมโอกาสพบเชอดอยาไดโดยเฉพาะอยางยงผปวยทกลบ

เปนซ�าหลงรกษาหายไมนาน (early relapse)ถากลบเปนซ�าหลงจากรกษาดวยสตรยา

retreatmentอาจพบMDR-TBไดประมาณรอยละ50แตถากลบเปนซ�าจากการรกษา

ดวยสตรยาในผปวยรายใหมจะพบMDR-TBไดนอยกวา

(4) ผปวยกลบมารกษาซ�าหลงขาดยา(afterlosstofollow-up)

(5) ผปวยอนๆ ทเคยรกษามาแลว แตประวตไมชดเจนวาเคยไดรบ

การรกษาในอดตจนหายหรอไม

1.3 ผปวยทก�าลงรกษาดวยสตรยาส�าหรบผปวยใหม 6 เดอน หรอไดรบ

การรกษาดวยสตรยารกษาซ�า8เดอนเมอรกษาไปแลวปรากฏวาผลเสมหะเมอสนสดระยะ

เขมขน (เดอนท 2-3) ยงพบเชออย มโอกาสจะลมเหลวตอการรกษาเนองจากมเชอ

MDR-TBซงอาจจะดอยาตงแตแรกกอนการรกษากได

ผปวยกลมนทกราย มโอกาสพบวณโรคดอยาไดสง ควรไดรบการตรวจ

ทดสอบความไวตอยาเพอคนหาวณโรคดอยา


แนวปฏบตของการคนหาวณโรคดอยาในผปวยวณโรครายใหมทมประวต

สมผสวณโรคดอยาและผปวยทมประวตเคยรกษามาแลว มดงน

ถาตวอยางเสมหะมผลsmearบวกใหสงตรวจgenotypicDSTดวยวธLine

Probe assay (LPA) ซงสามารถทดสอบความไวตอยา isoniazid และ rifampicin

ถาผล LPA พบวาดอตอยา H และ R วนจฉยMDR-TB และใหการรกษาดวยMDR

regimenแตถาผลไมใชMDR-TBแนะน�าใหรกษาดวยสตรยาเดมตอไปกอน(กรณก�าลงรกษา)

หรอเรมรกษาดวยสตรยาแนวทหนงกอน

ส�าหรบตวอยางเสมหะทมผลsmearลบใหสงXpertMTB/RIFถาผลเปน

MTBdetected, R resistant สามารถใหการรกษาดวยMDR regimen ถาผลเปน

MTBdetected,RnotresistantหรอMTBnotdetectedแนะน�าใหรกษาดวยสตร

ยาเดมตอไปกอน(กรณก�าลงรกษา)หรอเรมรกษาดวยสตรยาแนวทหนงกอนถาผลเปน

Rindeterminedหรอinvalidหรอerrorใหประสานกบเจาหนาทหองปฏบตการชนสตร

เพอหาสาเหตและสงเสมหะตรวจXpertMTB/RIFซ�าถาผลยงเหมอนเดมใหรกษาดวย

สตรยาแนวทหนงปรบยาเมอมผลphenotypicDST

สวนอกตวอยางทเปนcollectedspecimenจะสงเพาะเลยงเชอและทดสอบ

ความไวตอยา(phenotypicDST)แลวปรบยาตามผลDST

กรณทผลตรวจพบวาเปน MDR-TB แนะน�าใหสงตรวจทดสอบความไว

ตอยาแนวท2(second-linedrugDST:SLDST)ดวยเสมอ


แผนภมท 7 แนวทางการคนหาวณโรคดอยาในผปวยวณโรคใหมทสมผสวณโรคดอยา

หลายขนานผปวยก�าลงรกษาแตเสมหะบวกเมอสนสดระยะเขมขนและ

ผปวยทเคยรกษาวณโรคมากอน

ผลตรวจซำเหมอนเดม

ปรบสตรยาตามผล Phenotypic DST (Individualized drug regimen)

ตรวจเสมหะ Molecular testing(Genotypic DST)

LPA* Xpert MTB/RIF

MTB,RR**

RR/MDR-TB** Non MDR-TB

MTB, R not resistant MTB, R indeterminedor Invalid or errorMTB not detected

MDR regimen

ตรวจเสมหะ Culture & DST(Phenotypic DST)

และ

Start or continueFLD regimen

RepeatXpert MTB/RIF

หมายเหต * ตรวจตวอยางเสมหะทมผล smear + เทานน

** สงตรวจ second-line DST

• ผปวยวณโรครายใหมทสมผส MDR-TB

• ผปวยวณโรคกำลงรกษา เสมหะบวกเมอสนสดระยะเขมขน

• ผปวยวณโรคทเคยรกษามากอน (TAF, TALF, relapse, others)


2. กลมผปวยเสยงทจะเปนวณโรคดอยาหลายขนานแตไมเสยงสงเทากลมแรก

ผปวยรายใหม(newpatients)ซงอาจรบเชอMDR-TBตงแตแรกไดแก

2.1 ผปวยวณโรครายใหมทอาศยอยในพนททมความชกของMDR-TB สง

โดยมขอมลการส�ารวจ/การเฝาระวงเชอวณโรคดอยาสนบสนนเชนเรอนจ�าพนททมการ

ระบาดของวณโรคดอยากลมผปวยทมโรครวมมบางการศกษาทพบวาผปวยวณโรคทตด

เชอเอชไอวพบMDR-TBสงขนดงนนอาจพจารณาตามความเหมาะสม

2.2 ผ ป วยวณโรครายใหมทเปนกล มเสยงตอเปนวณโรคอนๆ ทเปน

keypopulationsส�าหรบวณโรคทงผทมโรคหรอภาวะเสยง(clinicalrisk)และประชากรเสยง

(riskpopulations)

ผปวยใหมเหลานบางราย มโอกาสพบวณโรคดอยาได ควรไดรบการ

พจารณาสงตรวจทดสอบความไวตอยาเพอคนหาวณโรคดอยา

แนวปฏบตของการคนหาวณโรคดอยาในผปวยวณโรครายใหมทเปน

key populations มดงน

กอนเรมรกษาวณโรคใหคนหาวณโรคดอยาดวยการสงตรวจgenotypicDST

(กรณทตรวจวนจฉยวณโรคดวยการตรวจXpertMTB/RIFสามารถใชผลการตรวจครง

แรกไดเลย)ซงผลเปนMTBdetectedและไดผลการทดสอบการดอตอยาRดวย

• ถาไมดอยาRใหการรกษาดวยสตรยาแนวทหนง

• ถาดอตอยาRอาจจะมโอกาสเปนMDR-TBไดใหตรวจทดสอบยาขนาน

อนรวมดวย โดยตรวจ LPA และ Culture & DST (phenotypic DST) ถาผล LPA

พบวาดอตอยา H และ R วนจฉย MDR-TB และใหการรกษาดวยMDR regimen

(ถาไมสามารถสงตรวจยนยนดวยLPAใหตรวจซ�าดวยXpertMTB/RIF)แตถาผลไมใช

MDR ใหรกษาดวยสตรยาเดมตอไปกอน (กรณก�าลงรกษา) หรอเรมรกษาดวยสตรยา

แนวทหนงกอนแลวปรบยาเมอมผลphenotypicDST

• ถาผลเปน R indeterminedหรอ invalidหรอ error ใหประสานกบ

เจาหนาทหองปฏบตการชนสตรเพอหาสาเหตและสงเสมหะตรวจXpertMTB/RIFซ�า

ถาผลยงเหมอนเดมใหรกษาดวยสตรยาแนวทหนงปรบยาเมอมผลphenotypicDST


กรณทผลตรวจพบวาเปนMDR-TBแนะน�าใหสงตรวจทดสอบความไวตอยา

แนวท2(second-linedrugDST:SLDST)ดวยเสมอ

แผนภมท 8 แนวทางการคนหาวณโรคดอยาในผปวยวณโรครายใหมทเปนkeypopulations

ผลตรวจซำเหมอนเดมรกษาดวย FLD regimenกอน

ระหวางรอผล Phenotypic DST

ปรบสตรยาตามผล Phenotypic DST (Individualized drug regimen)

ผปวยวณโรครายใหมทเปน key populations(เชน HIV, DM, COPD, silicosis, prisoners, elderly, HCW, etc.)

LPA** หรอตรวจXpert MTB/RIF ซำ

MTB, RR

MTB, non RR/MDR

FLD regimen

RR/MDR-TB***

และ

repeat Xpert MTB/RIF

MTB, R indeterminedor Invalid or error

ตรวจเสมหะ Molecular testing เชน Xpert MTB/RIF*

culture & DST(Phenotypic DST)

MDR regimen

หมายเหต * ถาผปวยไดรบการวนจฉยวณโรคดวยวธ molecular แลว ใชผลตรวจเดมไดเลย

** ตวอยางเสมหะทสงตรวจ LPA ตองมผล smear + เทานน

*** สงตรวจ second-line DST

3. กรณผปวยวณโรคอนๆ ทวไป (ทไมใชผปวยกลมเสยงตามขอ1และ ขอ2)

ทตรวจวนจฉยวณโรคและผลการเพาะเลยงเชอเปนบวกใหพจารณาสงตรวจทดสอบความ

ไวตอยา(ถาสามารถท�าได)เพอปรบสตรยาใหเหมาะสมกบผปวย


กลาวโดยสรปการทจะบรรลเปาหมายแผนปฏบตการระดบชาตดานการตอตาน

วณโรคพ.ศ.2560-2564เพอยตปญหาวณโรคในระยะเวลา20ปขางหนาตองอาศย

ยทธศาสตรทง5ดานในการขบเคลอนเปาหมายส�าคญทง3ประการคออตราการคนหา

และรายงานอยางนอยรอยละ90ประชากรกลมเสยงเขาถงการวนจฉยและรกษารอยละ(90)

และอตราการรกษาผปวยใหส�าเรจอยางนอยรอยละ 90 โดยมาตรการส�าคญหนงกคอ

การเรงรดคนหาผตดเชอวณโรคและผปวยวณโรค ใหมการคดกรองครอบคลมกลม

ประชากรทเสยงตอการปวยเปนวณโรคตองไดรบการวนจฉยดวยวธการตรวจทรวดเรวขน

ตงแตระยะเรมแรกทผปวยยงไมมอาการและตรวจทดสอบความไวตอยาเพอวนจฉยวณโรค

ดอยาใหครอบคลมมากขนรวมถงเขาถงการดแลรกษาวณโรคและวณโรคดอยาทรวดเรว

และไดมาตรฐาน ลดอตราการเสยชวตและลดการแพรการกระจายเชอวณโรค น�าไปส

การลดความชกและอบตการณวณโรค

ทงนการทจะลดชองวางของการเขาถงการรกษาการตรวจวนจฉยและบรการ

สาธารณสขตางๆของผปวยวณโรคในชมชนและประชาชนทวไปเพอใหเกดความเทาเทยม

ทวถงและมคณภาพมาตรฐานจ�าเปนตองอาศยการขบเคลอนยทธศาสตรทง5ดานไปพรอมกน

ไมวาจะเปนการพฒนามาตรฐานการตรวจวนจฉย การรกษาและดแลผปวยวณโรค

การเรงรดการรายงานผปวยตามแผนงานวณโรคของประเทศ (national TB control

programme:NTP)ใหครอบคลมสถานบรการสาธารณสขทกระดบทงภาครฐและเอกชน

การวจยพฒนานวตกรรม รวมถงการพฒนาบคลากรทเกยวของทกระดบใหมศกยภาพ

ในการด�าเนนงาน

การด�าเนนงานเรงรดการคนหาผตดเชอวณโรคและผปวยวณโรคของหนวยงาน

เครอขายทงภาครฐ ภาคเอกชน หนวยงานสหวชาชพ องคกรภาคประชาสงคม

รวมถงภาคประชาชนทวไปทจะตองมการด�าเนนงานคนหาผตดเชอวณโรคและผปวยวณโรค

ไมวาจะเปนวธการคนหาโดยการตงรบ (patient-initiated pathway) หรอการคนหา

โดยการคดกรอง(screeningpathway)ภายใตมาตรฐานเดยวกนสอดคลองกบแนวทาง

การคดกรองเพอคนหาผปวยวณโรคและวณโรคดอยาของประเทศไทยทไดเนนวธการคดกรอง

ดวยการเอกซเรยทรวงอกรวมกบเทคโนโลยอณชววทยาตามมาตรฐานสากลและเปนท

ยอมรบขององคการอนามยโลก เพอใหประเทศไทยบรรลเปาหมายการควบคมวณโรค

ของประเทศและของโลกตอไป



บรรณำนกรม

1. ส�านกวณโรค กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. แนวทางการด�าเนนงานวณโรค

แหงชาต พ.ศ. 2556. guideline for National Tuberculosis Control 2013.

โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย,2556.

2. ส�านกวณโรคกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข.แนวทางการบรหารจดการผปวย

วณโรคดอยาguideline for programmaticmanagement of Drug-resistant

Tuberculosis,ส�านกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน,2559.

3. UnitedNationsOffice forProject Services. TheParadigm shift 2016-2020

GlobalPlantoEndTB.Geneva,Switzerland.UNOPS,2015.

4. WorldHealthOrganization.EarlydetectionofTuberculosis.Anoverviewof

approaches,guidelinesandtools.Geneva,Switzerland:WHO,2011.(WHO/

HTM/STB/PSI/2011.21)

5. WorldHealthOrganization.Recommendationsforinvestigatingcontactsof

personswithinfectioustuberculosisinlow-andmiddleincomecountries.

Geneva,Switzerland:WHO,2012.(WHO/HTM/TB/2012.9)

6. WorldHealthOrganization. Systematic screening for active tuberculosis.

Principlesandrecommendations.Geneva,Switzerland:WHO,2013.(WHO/

HTM/TB/2013.04)

7. WorldHealthOrganization. Implementing tuberculosisdiagnostics. Policy

framework.Geneva,Switzerland:WHO,2015.(WHO/HTM/TB/2015.11)

8. WorldHealthOrganization. Systematic screening for active tuberculosis:

an operational guide. Geneva, Switzerland:WHO, 2015. (WHO/HTM/

TB/2015.16)

9. WorldHealthOrganization.Chestradiographyintuberculosisdetection-summary

of current WHO recommendations and guidance on programmatic

approaches.Geneva,Switzerland:WHO,2016.(WHO/HTM/TB/2016.20)


ภำคผนวก

คณะด�าเนนการและจดท�าคมอการคดกรองเพอคนหาวณโรคและวณโรคดอยาSystematic screening for active TB and drug-resistant TB

ทปรกษา นายแพทยสวรรณชย วฒนายงเจรญชย อธบดกรมควบคมโรค นายแพทยภาณมาศ ญาณเวทยสกล รองอธบดกรมควบคมโรค

บรรณาธการ แพทยหญงศรประพา เนตรนยม นายแพทยทรงคณวฒกรมควบคมโรค

คณะบรรณาธการ นายแพทยยทธชย เกษตรเจรญ ทปรกษาส�านกวณโรค แพทยหญงเพชรวรรณ พงรศม นายแพทยทรงคณวฒกรมควบคมโรค แพทยหญงจไร วงศสวสด นายแพทยทรงคณวฒกรมควบคมโรค นายแพทยอรรถพล ชพสตยากร รกษาการนายแพทยทรงคณวฒกรมควบคมโรค แพทยหญงผลน กมลวทน ผอ�านวยการส�านกวณโรค นายบญเชด กลดพวง นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ นายสขสนต จตตมณ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ นางสนจตร พงษพานช พยาบาลวชาชพช�านาญการพเศษ นางสาวทศนย มนญพาณชย นกสงคมสงเคราะหช�านาญการพเศษ นางสาวสายใจ สมทธการ นกเทคนคการแพทยช�านาญการ นางชนฏตร ก�าด นกวทยาศาสตรการแพทยช�านาญการ นายจรวฒน วรสงห นกวชาการสถตช�านาญการ นางสาววลยา สทธ นกเทคนคการแพทยช�านาญการ นางวลาวลย แดงสะอาด นกรงสการแพทยช�านาญการ นางสาวลดดาวลย ปญญา พยาบาลวชาชพช�านาญการ

คณะผเรยบเรยงและจดท�า นายอรรถกร จนทรมาทอง นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ นางสาวณฐกฤตา บรบรณ นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ นายเอกราช มแกว นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ นางสาววรลพชร ใจวงเยน นกทรพยากรบคคล

ขอขอบคณ ส�านกงานปองกนควบคมโรคท1–12/สถาบนปองกนควบคมโรคเขตเมอง(สปคม.)/กองบรการทางการแพทยกรมราชทณฑ/ทณฑสถานโรงพยาบาลราชทณฑ/ส�านกงานสาธารณสขจงหวดนครราชสมา/ส�านกงานสาธารณสขจงหวดพระนครศรอยธยา/บคลากรส�านกวณโรคทกทาน

Documents

การคัดกรองเพื่อค นหา · 2018. 3. 13. · การควบคุมวัณโรคของประเทศไทย ... COPD chronic obstructive