ววฒนาการของสนข ๑

การววฒนาการของสนข จระศกด ถรธนบรณ

จากความรทมอยในปจจบนเชอวา สตวคลายสนขเคยอาศยอยในอเมรกาตงแต 600,000 ปกอน จากหลกฐานทางโบราณคดทแสดงวาสนขเปนสตวเลยงของมนษยในยคตนๆและสบเชอสายมาจากหมาปาไดถกพบวามอายถง 12,000 ป หลกฐานเกาทสดในยคหนพบจากถาในประเทศอรกทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ สวนในยโรปหลกฐานทเกาแกทสดมอายมากกวา 9,000 ป ถกขดพบทยอรกไชร (Yorkshire) ในประเทศองกฤษ และหลกฐานใหมสดไดขดพบทหบเขาในประเทศจอแดน (Jordan) สามารถใชยนยนวาสนขเลยงสบเชอสายมาจากหมาปาโดยนกวทยาศาสตรขดพบโครงกระดกมนษยทมอายนาน 12,000 ปในสภาพทในออมแขนของมนษยมโครงกระดกของหมาปาหรอสนขทมลกษณะคลายหมาปาหลงเหลออย ซงทาใหเชอไดวามนษยไดสนขมาเปนสตวเลยงกอนสตวชนดอนเชน แพะ แกะ สกรและวว โดยนาสนขมาฝกสอนเพอใหอยอาศยในบานหรอถา และนามาฝกเพอใชในการลาสตว นอกจากนยงนาสนขมาเพาะเลยงอกดวย เชอกนวาสนขทถกนามาเลยงในยคตน ๆ มลกษณะคลายกบสนขดงโกซงเปนหมาปาในออสเตยเลยโดยนามาจากทางตะวนออกเฉยงใตของเอเชย ขอมลทางประวตศาสตรสวนมากเปนสนขทางยโรปมากกวาแถบอน ๆ สนขพนธบาเซนจ (basenji) เปนสนขพนธหนงทเกาแกทสดมถนกาเนดในสวนกลางของแอฟรกาซงใชในการลาสตว และมอกหลายสายพนธททราบแนชดโดยชาวอยปต และภาพเขยนสนขคลายมสทฟโดยชาวแบบลอน 2000 ปกอนครสตกาล มลกษณะเหมอนสนขพนธคดซ (Kurdish dog) ในประเทศอรก

การจดการดแลสนข ๒

ตนกาเนดของสตวจาพวกสนข (Canidae) อาจสบเชอสายยอนกลบไปถง 2 ลานปกอน สามารถแยกออกไดเปน 4 กลมใหญๆ คอ หมาปา (wolves), แจกคล (jackals), สนขจงจอก (fox), ไฮอนะ (hyena) ในปจจบนไดจาแนกสนขทพบทวโลกออกเปน 10 สกล ซงมสกลเคนส (CANIS) เปนสกลทใหญทสดประกอบดวยสมาชกทเปนหมาปา แจกคล ไคโยต ดงโกและสนขเลยง และสกลทรองลงมาเปนสกลวลเพส (VULPES) ซงเปนสกลของสนขจงจอกม 13 ชนด

หมาปา (wolf) หมาปาเปนสตวสกลเคนส (genus Canis) เชนเดยวกบสนข พบมากบรเวณซกโลกเหนอ สามารถแบงไดเปน 3 ชนดคอ หมาปาสเทา (gray wolf), หมาปาสแดง (red wolf), ไคโยต (coyote) พบเหนไดทวไปแมวาจะมถนฐานไมแนนอน สนขทกชนดในสกลเคนสสามารถผสมขามสายพนธและใหลกสนขทสบพนธตอไปได

หมาปาสเทา (gray wolf) หมาปาสเทา หรอ C. lupus เปนกลมทแพรกระจายมากทสด มรปรางลกษณะคลายกบสนขพนธเยอรมนเซฟเพรด (German Shepherd) ขนหนา

และแนน หตง หางเปนพวง สขนเปนสเทาแซมสดาและสนาตาลเขม ขนาดตวโตเตมทมความสงประมาณ 90 เซนตเมตร ยาว 120 เซนตเมตรและมนาหนก

ประมาณ 45 กโลกรม เปนสตวหากนตอนกลางคน เหยอทหมาปาสเทาจบกน

เปนนก สตวเลยงลกดวยนมขนาดเลก หรออาจเปนสตวใหญบางเชน กวาง นอกจากนนยงกนพวกพชและซากสตวเนาดวย สามารถวงไลเหยอดวยความเรว 32 กโลเมตรตอชวโมงไดนานหลายชวโมง การออกหาเหยอมทงออกหาเหยอ

ววฒนาการของสนข ๓

โดยลาพงและเปนฝงซงจะมประมาณ 5 ตว ในบางชวงเวลาท

หาเหยอยากเชน ฤดหนาว หมาปาสเทามกจะอยรวมกนและอาจเปนฝงมากถง 30 ตว เมอเขาฤดผสม

พนธหมาปาสเทาจะจบคและอยกนในถาหรอโพรงใตดน

หมาปาสแดง (Red Wolves) หมาปาสแดง หรอ C. rufus เปนหมาปาทนอยกวาหมาปาสเทา มสขนหลากหลายตงแตสเทาแดงจนถงเทาดา มพฤตกรรมเหมอนกบหมาปาไคโยต (coyote) หรอ C. latrans ซงเปนกลมหมาปาทเลกทสด

ไคโยต (coyote) เปนหมาปาขนาดเลก วองไว มชอเรยกวา Canis latrans เปนสนขทมถนกาเนดทางตะวนตกของอเมรกาเหนอ พบในทะเลทราย ทงหญา ปาละเมาะ มลกษณะหนาแหลม ขนยาวหนาแนนมสนาตาลปนเหลอง หางเปนพวงปลายสดา

รปท 1.1 หมาปาสเทา (C. lupus)

รปท 1.2 หมาปาสแดง (C. rufus)

รปท 1.3 ไคโยต (C. latrans)

การจดการดแลสนข ๔

เมอโตเตมทมความยาวประมาณ 89 เซนตเมตร สงประมาณ 53 เซนตเมตร หางยาวประมาณ 36 เซนตเมตร นาหนกตวประมาณ 14 กโลกรม ชอบรองเสยงแหลมตดตอกนในยามเยน อาศยอยกนเปนคในถาเปนโพรงของตนไมใหญ รอยแยกของหนหรอเปนโพรงดนทสตวอนสรางไว และทงคจะชวยกนดแลลกนอย สวนใหญออกหากนตอนกลางคนแตกพบเหนไดในตอนกลางวน ในการลาเหยออาจลาโดยลาพง หรอเปนค หรอกรณเหยอมขนาดใหญกวาอาจพบลาเปนกลมเลก ๆ ชวยเหลอกน ไคโยตสามารถกนไดทงพชและสตว รวมทงซากสตวทเนาดวย บางครงไคโยตกเปนผถกลาดวยจากหมาปา เสอภเขา

แจคเกล (jackal) แจคเกล มทงหมด 3 ชนด กระจายพนธไปทงทวปเอเชย, ยโรป

บางสวน และแอฟรกา ไดแก หมาจงจอกทอง (Canis aureus), หมาจงจอกขางลาย (C. adustus) และหมาจงจอกหลงดา (C. mesomelas) ซงชนดแรกนนพบกระจายพนธทวไปในทวปเอเชย (รวมถงในประเทศไทย), แอฟรกาตอนเหนอและบางสวนของยโรป สวนสองชนดหลงนนพบเฉพาะทวปแอฟรกาเทานน นอกจากนแลว หมาไคโยต (C. latrans) ทพบในทวปอเมรกาเหนอ บางครงถกเรยกวา "อเมรกนแจคเกล" ยงรวมถงหมาจงจอกซเมยน (C. simensis)

ดงโก (Dingo) เปนหมาปาในประเทศออสเตรเลย มความสงประมาณ 61 เซนตเมตร หตง หวมลกษณะเหมอนหมาปาและขายาวกวา สขนเปนสแดงอมเหลองมแตมขาวบรเวณดานลางของลาตว เทาและปลายหาง มการผสมพนธกนปละครงสามารถใหลกไดถง 8 ตวตอครอก นสยชอบหอนมากกวาการเหา ออกหากนในตอนกลางคนและมกอยรวมกนเปนกลมเลก ๆ

ววฒนาการของสนข ๕

รปท 1.5 หมาจงจอกซเมยน (C. simensis) รปท 1.4 หมาจงจอกทอง (C.

สนขจงจอก (Fox) สนขจงจอกเปนสนขในสกลวลเพส (genus Vulpes) พบมากบรเวณซกโลกเหนอ มลกษณะหนาแหลม ขาสน ขนหนาและยาว หางยาวครงหนงหรอสองในสามของความยาวลาตวแลวแตละชนดของสนขจงจอก ชอบอยตามลาพง

รปท 1.8 ดงโก (C. dingo)

รปท 1.6 หมาจงจอกหลงดา (C. mesomelas)

รปท 1.7 หมาจงจอกขางลาย (C. adustus)

การจดการดแลสนข ๖

ออกหากนตอนกลางคนแตกสามารถพบเหนไดบางในตอนกลางวน ไมอาศยในถายกเวนในชวงฤดผสมพนธ เวลานอนจะหลบอยในหญาหรอตนไมทขนหนาแนนและใชหางพนตวเพอใหอบอน ชวงฤดผสมพนธสนขจงจอกจะจบคอยในถาหรอโพรงดนทสตวอนสรางไว เมอมลกสนขออกมาพอสนขจงจอกจะเปนตวหาอาหารมาใหลกสนขจนอายประมาณ 5 เดอน อาหารทสนขจงจอกกนเปนแมลง ไสเดอน นกและสตวเลยงลกดวยนมขนาดเลก ไข ซากสตวและพชผกโดยเฉพาะผลไม การลาเหยอของสนขจงจอกจะแตกตางจากสนขอนทวงไลจบเหยอ แตสนขจงจอกจะใชวธยองเขาใกลและโดดตะครบเหยอ บางครงสนขจงจอกกเปนเหยอของสตวกนเนอขนาดใหญเชนหมาปา เสอ รวมถงมนษยดวยทลาสนขจงจอกเปนกฬา สวนลกสนขจงจอกกอาจเปนเหยอของพวกนกขนาดใหญ สนขจงจอกมความแตกตางกนไปตามเขตเชน สนขจงจอกสแดงในยโรปมขนาดใหญกวาในอเมรกาเหนอ แตโดยเฉลยแลวสนขจงจอกมความยาวประมาณ 58 เซนตเมตร สงประมาณ 41 เซนตเมตร และมนาหนกประมาณ 2.3-4.6 กโลกรม สขนมแตกตางไปตามแตละชนด แตทมกเหมอนกนคอมปลายหางสขาวและขา เทา ปลายของหมกเปนสดา สนขจงจอกสามารถแบงออกไดเปน 13 ชนด คอ

1. สนขจงจอกสแดง (V. vulpes) 2. สนขจงจอกสเทา (V. cinereoargenteus) 3. สนขจงจอกสเทาไอสแลนด (V. littoralis) 4. สนขจงจอกสวฟต (V. velox) 5. สนขจงจอกเฟนเนก (V. zerda) 6. สนขจงจอกอนเดยน (V. bengalensis) 7. สนขจงจอกแบลนฟอรด (V. cana)

ววฒนาการของสนข ๗

รปท 1.10 สนขจงจอกสเทา (V. cinereoargenteus)

8. สนขจงจอกเคป (V. chama) 9. สนขจงจอกคอรแสค (V. corsac) 10. สนขจงจอกทะเลทรายทเบต (V. ferrilata) 11. สนขจงจอกเพล (V. pallida) 12. สนขจงจอกคต (V. macrotis) 13. สนขจงจอกรเพล (V. rueppelli)

สนขจงจอกสแดงเปนชนดทมมากทสด พบในยโรปและเอเชย แอฟรกาเหนอและอเมรกาเหนอ สนขจงจอกสเทาเปนชนดเดยวทบางครงจะปนตนไม พบตงแตอเมรกาเหนอถงตอนเหนอของอเมรกาใต มขนาดใหญกวาสนขจงจอกสแดงในอเมรกาเหนอเลกนอย สนขจงจอกสวฟตและสนขจงจอกคตมขนาดเลก วองไว มสเทาออนหรอสเหลอง พบในทะเลทรายและทราบในเขตตะวนตกของอเมรกา และตอนเหนอของเมกซโก สนขจงจอกเฟนเนกเปนชนดทมขนาดเลกทสด พบในทะเลทรายสะฮาราและอาระเบย ขดโพรงเกงมาก มหใหญมากและขนเปนปยสนวล สวนสนขจงจอกชนดอน ๆ พบไดในแอฟรกาและเอเชย

รปท 1.9 สนขจงจอกสแดง (V. vulpes)

การจดการดแลสนข ๘

รปท 1.12 สนขจงจอกสวฟต (V. velox)

รปท 1.11 สนขจงจอกสเทา ไอสแลนด (V. littoralis)

รปท 1.14 สนขจงจอกเฟนเนก

(V. zerda) รปท 1.13 สนขจงจอก

แบลนฟอรด (V. cana)

รปท 1.15 สนขจงจอกเคป (V. chama)

ววฒนาการของสนข ๙

ไฮอนะ (hyena) เปนสตวโลกทเกาแก กนเนอสตวเปนอาหาร ชอบหากนตอนกลางคน แมจะมลกษณะเหมอนสนขแตจะมสายสมพนธใกลชดกบสตวจาพวกชะมดและแมวมากกวาสนข ไฮอนะมขาหนายาวกวาขาหลงจงมแนวหลงลาดเอยงไปดานทาย เปนนกลาเหยอทเกงและมชอเสยงในการทาลายซากสตวเนองจากมฟนและขากรรไกรทแขงแรงสามารถบดกระดกได ชอบนอนกลางวนในถาหรอ

รปท 1.16 สนขจงจอกคอรแสค (V. corsac)

รปท 1.17 สนขจงจอกเพล (V. pallida)

รปท 1.18 สนขจงจอกคต (V. macrotis)

รปท 1.19 สนขจงจอกรเพล (V. rueppelli)

การจดการดแลสนข ๑๐

ในโพรง พบมากในแอฟรกาและแถบตะวนตกเฉยงใตของทวปเอเซย โดยทวไปไฮอนะสามารถแบงไดเปน 3 ชนด คอ

1. The brown hyena (strand wolf) หรอ H. brunnea 2. The spotted hyena หรอ Crocuta crocuta 3. The smaller striped hyena หรอ Hyaena hyaena

รปท 1.20 The brown hyena

รปท 1.22 The smaller striped hyena

รปท 1.21 The spotted hyena

ววฒนาการของสนข ๑๑

สวนสนขในสกลอนๆทนอกจากสกลเคนส (CANIS) และสกลวลเพส (VULPES) ในทนจะไมกลาวถง เพยงจะขอยกตวอยางเชน

รปท 1.23 โดล (Cuon alpinus)

รปท 1.25 สนขแรกคน (Nyctereutes procyonoides)

รปท 1.24 สนขจงจอกหคางคาว (Otocyon megalotis)

การจดการดแลสนข ๑๒

ปจจบนสนขเลยงมการพฒนาสายพนธมากกวา 400 สายพนธ แตในระยะแรกๆเราเชอวามการพฒนาสายพนธมาจากหมาปาซงจาแนกหมาปา 4 กลมใหญๆตามพนทตางๆของโลกคอหมาปาอเมรกนเหนอ (North American wolf), หมาปาจน (Chinese wolf), หมาปาอนเดยน (Indian wolf), หมาปายโรป (European wolf) ดงแสดงในแผนผงขางลาง (รปท 1.28)

รปท 1.27 สนขจงจอกอารกตก (Alopex lagopus)

รปท 1.26 สนขบช (Speothos venaticus)

ววฒนาการของสนข ๑๓

รปท 1.28

แสด

งการพฒ

นาสายพ

นธสน

ขจากเขตต

างๆข

องโลก