รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการวจย “เศรษฐกจหวยใตดน :

มมมองการเปลยนแปลงโครงสรางเศรษฐกจสงคมไทยผานธรกจการพนน”

โดย

นพนนท วรรณเทพสกล

ภายใตโครงการ การศกษาสถานการณ พฤตกรรมและผลกระทบการพนนในประเทศไทย

สนบสนนโดย สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) สงหาคม 2554

เศรษฐกจหวยใตดน มมมองการเปลยนแปลงโครงสรางเศรษฐกจสงคมไทยผานธรกจการพนน1

นพนนท วรรณเทพสกล2

1. ความน า

จากบรรดาการพนนทมอยท งหมดในประเทศไทย หวยใตดนเปนการพนนชนดทมผนยมเลนกวางขวางมากทสดโดยเฉพาะในกลมคนชนลาง คนเลนหวยใตดนนนประกอบไปดวยผคนหลากหลายอาชพ มตงแตเกษตรกร ผใชแรงงาน แมคาในตลาดซงเปนคนจนและผมการศกษานอย ไปจนถงเถาแกซงมฐานะดกวา นกเรยนนกศกษาและขาราชการซงจดวาเปนผทมการศกษาสงกวา แตคนเลนหวยกลมใหญทสด ไดแกชาวบานระดบรายไดต าทงในเมองและชนบททวไป3 หวยใตดนนนเปนรปแบบการเสยงโชคทครองใจคนวยทางานทกระดบอาย ตงแตเรมตนวยทางานจนถงอาย 50 ปขนไป4 อาจกลาวไดวาหวยใตดนเปนการพนนของมวลชนจานวนมหาศาล จากการศกษาของสงศตและคณะ (2546) พบวาในป พ.ศ.2544 มผเลนหวยใตดนทงประเทศสงถง 23.7 ลานคน คดเปนรอยละ 51 ของประชากรผใหญทงประเทศ (ทมอายตงแต 15 ปขนไป)5 ตวเลขประมาณการสาหรบผเลนหวยในภายหลงแสดงชดเจนวาผเลนหวยในสงคมไทยคงอยในระดบดงกลาว แมในขณะทมการนาหวยขนมาบนดนสารวจในอก 5 ปตอมา มรายงานผซอหวยบนดนจานวนประมาณเทาเดมคอ 23 ลานคน6 ถาจะประเมนขนตา 1

รายงานความกาวหนาครงท 2 โครงการวจยเรอง เศรษฐกจหวยใตดน: มมมองการเปลยนแปลงโครงสรางเศรษฐกจสงคมไทยผานธรกจการพนน เปนสวนหนงภายใตโครงการการศกษาเรอง สถานการณ พฤตกรรม และผลกระทบการพนนในประเทศไทย ไดรบทนสนบสนนการวจยจากสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) เสนอ ณ หองประชม 209 คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย วนท 24 มถนายน 2554 2

ผชวยศาสตราจารย คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 3

ผาสกและคณะ, 2543 หนา 171; สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2554 หนา 32 4

ศนยเครอขายวชาการเพอสงเกตการณและวจยความสขชมชน มหาวทยาลยอสสมชญ, 2553 หนา 21 และ สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2554 5

สงศต และคณะ, 2546, หนา 221

6 สานกงานเลขาธการวฒสภา 2550 หนา 5 ในรายงานเปนการสารวจในป พ.ศ.2550 โดยศนยวจยธรรมาภบาล มหาวทยาลยราชภฎจนทรเกษม

ฝายวจย มหาวทยาลยหอการคาไทย และศนยวจยเอแบค นวตกรรมทางสงคม การจดการและธรกจ มหาวทยาลยอสสมชญ เรอง “โครงการสารวจความคดเหนและพฤตกรรมของประชาชนเกยวกบการพนนในสงคมไทย” สารวจขอมลจากประชาชนทมอาย 10 ปขนไป ในเขต

2

จากขอมลในป พ.ศ.2550 ซงเปนปสดทายทรฐบาลจดใหมการซอหวยบนดนวา ผเลนหวยใตดนกบหวยบนดนเปนผเลนกลมเดยวกน คนเลนหวยในสงคมไทยจะมจานวนเทากบการศกษากอนหนานโดย สงศตและคณะ (2546) คอ 23 ลานคน คดเปนสดสวนเทากบ รอยละ 40 ของประชากรจากฐานขอมลของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ทมอาย 10-70 ป ทงประเทศ7 แตถาหากเชอวานกเลนหวยจะเพมขนจากเดมกอนรฐบาลจะเปดจาหนายหวยบนดน ผเขยนประเมนจากงานวจยของสงศต พรยะรงสรรค เสาวณย ไทยรงโรจน นภดล กรรณกา และคณะ (2550) คาดคะเนจานวนผเลนหวยชวงเปดขายหวยบนดนอยางถกกฎหมายวา จานวนคนเลนหวยในสงคมไทยขณะนนจะตกอยคาใดคาหนงระหวาง 23-34 ลานคน8 รายงานสารวจพฤตกรรมการเลนพนนหลายๆครงตอมายงคงใหภาพคลายเดม ในป พ.ศ.2553 การสารวจโดยมหาวทยาลยอสสมชญ สามารถประมาณคาจานวนผเลนหวยทใกลเคยงกบการสารวจครงกอนๆ การสารวจครงนพบวา ประชาชนตวอยางจานวนรอยละ 41.0 เคยเลนพนนหรอเสยงโชค ในรอบ 12 เดอนกอนชวงเวลาททาการสารวจ และผเคยเลนการพนนมากกวากงหนงมประสบการณเลนหวยใตดน การสารวจเดยวกนนประเมนวา กลมตวอยางทเคยเลนพนนหรอเสยงโชคทเปนเพศหญง ทกๆ 6 คนจากประชาชน 10 คน เลนหวยใตดน สาหรบเพศชายเลนหวยใตดนนอยกวา แตเมอเทยบกบการพนนชนดอนๆ แลว จานวนประชาชนทเลนหวยใตดนกลบไมนอยเลย คอ ชายทเคยเลนการพนนทกๆ 5 คนจากประชาชน 10 คน เคยเลนหวยใตดน9 การสารวจอกชนหนงในป พ.ศ.2554 โดยสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ภายใตโครงการศกษาน สมตวอยางประชากรจานวนทงสน 5,042 ราย ทงในเขตเทศบาลและนอกเขตเทศบาลในพนท 16 จงหวดจากทกภาค คาดคะเนวามประชากรทนยมเลนหวยใตดนทงเลนประจาและเลนเปนครงคราว จานวนรวม 19.9 ลานคน ประมาณการจานวนผเลนหวยใตดนในเขตเมองม 6.2 ลานคน ในขณะทในเขตชนบท มจานวนมากถง 13.7 ลาน

กรงเทพมหานคร กาญจนบร ชลบร ชยนาท สระแกว สพรรณบร ราชบร พษณโลก เชยงใหม นาน เพชรบรณ มหาสารคาม ศรสะเกษ หนองคาย อบลราชธาน ตรง สตล และสงขลา รวมจานวนตวอยางทงสน 6,703 ตวอยาง ดาเนนการสารวจระหวางวนท 20 มกราคม – 21 กมภาพนธ พ.ศ.2550 คณะผวจยไดประมาณการจานวนผเลนหวยแตละประเภทในชวง 12 เดอนทผานมา เมอพจารณาตามการซอหวยประเภทตางๆ สลากกนแบงรฐบาลมผนยมซอมากทสด ประมาณเกอบ 30 ลานคน รองลงมาคอ ซอหวยบนดนมจานวนประมาณ 23 ลานคน และหวยใตดน 12 ลานคน 7

เพงอาง หนาเดยวกน 8

ประเมนจากจานวนผเลนทคาดคะเนวา มผซอหวยบนดนจานวนประมาณ 23 ลานคน หวยใตดน 12 ลานคน รวมกนประมาณ 35 ลานคน และเมอรวมตวเลขทงสองดวยกนจะเทากบกลมผทระบวาไมเหนดวยกบการยกเลกหวยบนดน, ดรายงานของคณะกรรมาธการวสามญ ศกษาปญหาการจาหนายสลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว (สลากกนรวบ) (2550) หนา 29 9 รายงานการวจยพฤตกรรมและทศนคตตอการเลนพนนฟตบอลโลกป พ.ศ.2553 ศนยเครอขายวชาการเพอสงเกตการณและวจยความสขชมชน มหาวทยาลยอสสมชญ, 2553 หนา 20 ทาการสมตวอยางประชาชนอาย 12-60 ป ในเขตกรงเทพมหานครและหวเมองใหญ 4 จงหวด คอ ชลบร นครราชสมา เชยงใหม และสงขลา จานวนตวอยางรวมทงสน 2,541 ตวอยาง ผลการสารวจนพบสดสวนผเลนทนอยลงกวาการสารวจโดยบรษทศนยวจยกสกรไทย เมอ 15 ปกอน การสารวจครงนนจดทาในป พ.ศ.2538 ประมาณการวา คนทางานในกลมอาย 15 ถง 65 ป ม 7 ใน 10 คน เลนหวยใตดน โดยเฉลยซอหวยงวดละ 100 บาท, ดเพมเตมใน ผาสก สงศต และนวลนอย (2543) หนา 167

3

คน10 แมตวเลขผเลนจะตากวาการศกษาของสงศตและคณะในป พ.ศ.2546 และประเมนตาลงจากเดมทการสารวจผานๆมาไดรายงานไวอยบาง แตการสารวจทงหมดยงคงใหภาพทเหมอนกนวาในสงคมไทยผเลนหวยใตดนมอยทกหนทกแหง สามารถพบไดทในเมองหลวงและทเขตชนบท ทงในและนอกเขตเทศบาล

หวยใตดนเปนการพนนของคนรนเกาทมฐานะคอนขางยากจน ผเลนหวยหวงรวยและไมคดวาการเลนหวยจะทาใหชวตตวเองลาบากเพราะหวย แตจะทาใหไดเปนสวนหนงของสงคม รายงานการสารวจสถานการณ พฤตกรรม และผลกระทบการพนนในประเทศไทย โดยสถาบนวจยสงคม จฬาฯ (2554) ศกษาพฤตกรรมของผเลนการพนนพบเหตผลขอหนงททาใหมการเลนพนนครงแรกคอ ในชมชนมเพอนบานเลนกนมาก รองมาจากเหตผลเพราะตองการเสยงโชค และเพอความสนกสนานเพลดเพลน เหตผลนพบในกลมคนชนบทมากกวาในกลมคนเมอง11 ทงนมขอมลสนบสนนจากการสารวจสองชนระยะ 5 ปทผานมา ซงชไปในทศทางเดยวกนวา หวยใตดนเปนเรองของคนรนเกา คอเปนการพนนทนยมสงกวาในบรรดาผเลนทมรายไดนอย การศกษาไมสงมากนก เปนกลมทมอายสงวย และพบวาเลนกนมากในเขตพนทชนบท การศกษาของมหาวทยาลยหอการคาไทย เรองหวยใตดน-หวยบนดน : พฤตกรรมการบรโภคของคนไทย โดยเสาวณย ไทยรงโรจน ในป พ.ศ.2549 ทาการเปรยบเทยบระหวางกลมผเลนหวยเปนรายภมภาคพบวา ผบรโภคในภาคอสานมลกษณะของการเสพตดหวยบนดนสงทสด สวนกรงเทพมหานครและปรมณฑล มความรนแรงของการเสพตดหวยบนดนตาสด12 รายงานอกชนหนงคอ การสารวจของสถาบนวจยสงคม จฬาฯ ในป พ.ศ.2554 พบวา ภาคอสานและภาคใตเปนเพยง 2 ภมภาคทมจานวนผเลนหวยใตดนมากกวาสลากกนแบงรฐบาล ภมภาคอนๆนอกเหนอจากนนผ เลนสลากกนแบงฯมจานวนมากกวา13 นนคงจะเปนเพราะวาความสมพนธระหวางบคคลในชมชนชนบท โดยเฉพาะในเขตภาคอสานและภาคใตทยงมวฒนธรรมชาวบานอยมาก โดยทวไปยงมความเหนยวแนนทางวฒนธรรมบานมากกวาคนในเมองและใชชวตแบบวฒนธรรมเมอง ปจจยดานการเลนหวยรวมทงกจกรรมอนๆเพอสานความสมพนธในสงคมจงสงผลคอนขางรนแรงตอพฤตกรรมการเลนการพนนในชมชนทมเพอนบานเลนกนมาก ดวยเหตนหวยใตดนจงนยมเลนในบรรดาคนทอาศยอยใน

10

สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2554) รายงานการศกษาสถานการณ พฤตกรรม และผลกระทบการพนนในประเทศไทย, เดอนมถนายน หนา 46 11

สถาบนวจยสงคม จฬาฯ 2554 หนา 23 12

เสาวณย (2549) อางใน สานกงานเลขาธการวฒสภา 2550 หนา 3 13

จานวนผเลนสลากกนแบงฯ แบงตามภมภาคมดงน ภาคกลาง 4.7 ลานคน ภาคเหนอ 4.9 ลานคน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 4.0 ลานคน ภาคใต 1.9 ลานคน กรงเทพมหานครและปรมณฑล 3.5 ลานคน สาหรบจานวนผเลนหวยใตดน มดงน ภาคกลาง 3.8 ลานคน ภาคเหนอ 3.7

ลานคน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 7.1 ลานคน ภาคใต 2.7 ลานคน กรงเทพมหานครและปรมณฑล 2.5 ลานคน

4

ชนบทมากกวาคนในเขตเมอง และปรากฏจากการสารวจวาประชาชนในภาคอสานและภาคใตนยมเลนหวยใตดนมากกวาสลากกนแบงรฐบาล ซงโดยลกษณะการเลนเปนการพนนชนดเดยวกนคอ การทายเลข โดยเฉพาะในภาคอสานนนมผนยมเลนหวยใตดนมากถง 7.1 ลานคน มากกวาในภาคอนๆ และมากกวาผนยมเลนสลากกนแบงรฐบาลถงเกอบเทาตว14 คนทวไปมกมองวาหวยใตดนเปนการพนนของคนยากจน แตจากการศกษาของสงศต พรยะรงสรรค เสาวณย ไทยรงโรจน และนภดล กรรณกา และคณะ (2550) พบสดสวนของผทเคยซอหวยใตดนกระจายอยท งในกลมผมรายไดต า ปานกลาง และคอนขางสง เชน กลมผมรายไดต ากวา 5,000 บาทตอเดอน มสดสวนของผทเคยซอหวยใตดนคอรอยละ 16.4 กลมผมรายไดระหวาง 5,001-10,000 บาทตอเดอน มสดสวนผทเคยซอคอรอยละ 27.9 กลมผทมรายไดสงขนมา คอกลมผมรายไดระหวาง 10,001-15,000 บาทตอเดอน มสดสวนผทเคยซอคอรอยละ 34.3 กลมผทมรายไดระหวาง 15,001-20,000 บาทตอเดอน มสดสวนรอยละ 32.5 และกลมผมรายไดเกนกวา 20,000 บาทตอเดอน คดเปนรอยละ 27.615 แสดงวาหวยมไดเปนความหวงของกลมผมรายไดนอยเทานน แตในปจจบนหวยยงเปนความหวงของคนชนกลางทมรายไดอยในระดบมากกวา 20,000 บาทตอเดอนขนไปอกดวย จากการคาดคะเนของสถาบนวจยสงคม จฬาฯ ในป พ.ศ.2554 ผเลนหวยใตดนกลมทมรายไดต ากวา 5,000 บาทตอเดอน มจานวน 4.0 ลานคน ผมรายไดระหวาง 5,001-10,000 บาทตอเดอน มจานวน 5.5 ลานคน ผมรายไดระหวาง 10,001-15,000 บาทตอเดอน มจานวน 3.4 ลานคน ผมรายไดระหวาง 15,001-20,000 บาทตอเดอน มจานวน 2.5 ลานคน และผมรายไดมากกวา 20,000 บาทตอเดอน มจานวน 4.4 ลานคน16 เมอพจารณาโครงสรางประชากรของกลมผเลนการพนนประเภทนกบในอดตสมยทเรมมการนาหวยเขามาในสงคมไทยคอในสมยรชกาลท 5 กมผมองวาบอนเบยเปนการพนนทเลนแตชนชนตา สวนหวยนนนยมเลนโดยผด17 การเปลยนแปลงสภาพเศรษฐกจสงคมจากสมยกอนมาจนกระทงในปจจบนน หวยใตดนเปนการพนนทผดกฎหมาย แตการพนนหวยใตดนไมใชการพนนเฉพาะกลมอกตอไป และมการขยบเคลอนตวของกลมผเลนอกดวย งานวจยของสงศต เสาวณย และนภดล (2550) พบวาประชาชนในวยทางานคอผทเปนผนยมเลนหวย เดกในชวงอาย 10-14 ปไมนยมเลนมากเทาคนวยทางาน18 กลมผ

14

สถาบนวจยสงคม จฬาฯ, 2554 หนา 47 15

สานกงานเลขาธการวฒสภา. (2550) หนา 6 16

สถาบนวจยสงคม จฬาฯ (2554) 17

สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ (2462: 97-98) อางใน สงศตและคณะ (2546) หนา 210

18 สานกงานเลขาธการวฒสภา. อางแลว หนา 14

5

เลนหวยใตดนชวงอายไมเกน 24 ป คาดคะเนวามจานวนอยระหวาง 1.1-3.2 ลานคน19 ถาหากกลมเดกเหลานเตบโตขนมาในวนขางหนา พฤตกรรมการเลนหวยใตดนอยางแพรหลายในสงคมไทยกนาจะเปลยนแปลงได ในทานองเดยวกบหวยใตดนทไดตงขอสนนษฐานวาเปลยนแปลงไดตามสภาพสงคมและเศรษฐกจ การพนนชนดอนๆทเปนทนยมเฉพาะกลมเดกในปจจบนน เชน การพนนชนดตางๆผานอนเตอรเนต ตอไปในอนาคตกอาจมใชการพนนเฉพาะสาหรบกลมเดกเทานน แตขนอยกบกฎเกณฑ กตกาในการควบคมหรอกากบพฤตกรรมการเลนการพนนในสงคมโดยรวมวา สงคมไทยจะกาหนดทศทางการเลนพนนของคนในสงคมไปทางไหน โดยควรคานงวาการพนนแตละชนดมพลวตทแปรเปลยนไดตามสภาพเศรษฐกจสงคม บทความนมวตถประสงค เพอสารวจองคความรเรองหวยใตดน สถานการณการจดโครงสรางทางดานอปทานของผจดใหมการพนนประเภทหวยใตดน เครอขาย กลมผลประโยชนทเกยวของ การจดความสมพนธระหวางผคาในระดบตางๆ และการจดสรรผลประโยชนในโครงสรางการคาหวยใตดน อกทงจะไดเปนขอมลหลกเพอใชในการพจารณาขอเสนอเชงนโยบาย เปนแนวทาง และมาตรการในการควบคม กากบดแลทางดานอปทานในตลาดหวยใตดนอยางมประสทธภาพตอไป เนอหาทเสนอ แบงเปน 5 สวนตามลาดบคอ หนง ความนา สอง โครงสรางและเครอขายของหวยใตดน สาม หวยใตดนกบการเมองไทย ส สลากเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว กบการลดหวยใตดน และหา สรป

2. โครงสรางและเครอขายของหวยใตดน ในสวนนจะอธบายถงการจดโครงสรางดานอปทานของผจดใหมการพนนประเภทหวยใตดน

ลกษณะเดนคอการทางานเปนเครอขาย มการแบงผลประโยชนระหวางผคาในระดบตางๆอยางลงตว ตอจากนนจะไดอธบายการปรบตวของผคาหวยใตดน เพอตอบสนองกบสภาพเศรษฐกจสงคมทไดเปลยนแปลงไปอยางมความทนสมยมากขน

เครอขายการคาหวยใตดน

19

เปนการประเมนจากการสารวจ 2 ชน คอ สงศต เสาวนย และนภดล (2550) และสถาบนวจยสงคม จฬาฯ (2554) ชนแรกทสารวจป 2550 รายงานตวเลขไวสงคอ 3.2 ลานคน ชนหลงสารวจป 2553-54 รายงานไวตากวาคอ 1.1 ลานคน สาหรบกลมผใหญ อายมากกวา 24 ป รายงานของสงศต เสาวนย และนภดล (2550) ระบวาม 19.7 ลานคน และรายงานของสถาบนวจยสงคม จฬาฯ (2554) มตากวาเลกนอยคอ 18.8 ลานคน

6

หากเราคดวา “หวยใตดน” คอธรกจๆหนง ซงมผมสวนไดสวนเสย หมายถง บคคล กลมคน ชมชน และหนวยงานตางๆ ทงภายในและภายนอกขององคกรทมความเกยวของ มผลประโยชน สทธ หรอสวนไดสวนเสย หรออาจจะมผลกระทบ หรอไดรบผลกระทบจากการดาเนนการขององคการ20 หวยใตดนกมการจดตงในลกษณะองคการรปแบบหนง คอเปนองคการเรนลบขนาดใหญทดารงอยในสงคมไทย มกลมผมสวนไดสวนเสยทจะเปนผทกาหนดทศทางธรกจ และมอทธพลตอความเจรญเตบโต หรอตอความอยรอดขององคการ ลกษณะขององคการหวยใตดนอธบายไดดงนคอ หวยใตดนนนทากนเปนรปองคการเครอขาย โดยแบงออกเปน 4 ระดบชนเปนพรามดลงมา ระดบยอดสดคอ “เจามอใหญ” รองลงมาชนทสองคอ “เจามอยอย” หรอ “ยปว” รองลงมาอกชนคอ “คนขายหวย” หรอเรยกอกอยางวา “กก” และชนสดทายคอ คนขายหวยทวไป คนขายระดบ “ยปว” กบ “กก” จะไดรบคาตอบแทนภายใตระบบเปอรเซนตจากยอดขายหวยในสงกด “เจามอใหญ” ทตนอย สวนผขายหวยทวไปทอยในเครอขาย “ยปว” กบ “กก” จะเปนผมสวนไดสวนเสยโดยตรงจาก “ยปว” และ “กก” ทสงกด ไมขนตรงกบเจามอใหญ ไดรบคาตอบแทนเปนระบบเปอรเซนตสวนลดจากยอดขายโดยการตอรองกนเปนทอดๆไป ขอมลจากการสมภาษณ “ยปว” รายหนงเมอปลายป พ.ศ.2553 อตราสวนลดทเจามอใหญอาจใหแก “ยปว” อยในระดบ 25-27 เปอรเซนต และ “กก” หรอเจามอยอยจะไดรบสวนลดตอลงมาในระดบ 20 เปอรเซนต สวนตาง 5 เปอรเซนตคอ คาบรหารจดการ21 สาหรบคนเดนโพยหรอระดบชาวบานผเลนหวย โดยปกตจะไดสวนลด 10 เปอรเซนต22 โดยปกตแลวเงนคาซอหวยประมาณรอยละ 70 ถง 75 จะกลบไปหาผเลนในรปของเงนรางวล รวมกบคาสวนลดทไดจากเจามอ ถาหากใชตวเลขนประเมนวงเงนรายไดของเจามอหวยใตดน จะทาใหคาดคะเนวาเจามอและบคคลในเครอขายจะไดกาไร เทากบรอยละ 25 ถง 30 และ “เจามอใหญ” เมอหกสวนลดใหแกบรรดา “ยปว” แลว จะคงเหลอสวนตางอยางตาประมาณรอยละ 3 ถง 5 ของวงเงนหวยใตดน เปนคาบรหารงานและคาคมครอง23

นอกจาก “ยปว” และ “กก” ทเปนผมสวนไดสวนเสยโดยตรงแลว ผมสวนไดสวนเสยรอง หรอผทมสวนไดสวนเสยทางออมในเครอขายคาหวยมอยหลายกลม ไดแก ราชการ ชมชน ชาวบาน ตารวจ

20

ทฤษฎผมสวนไดเสย (Stakeholder theory) เปนทฤษฎหนงทางเศรษฐศาสตรในสาขาเศรษฐศาสตรองคการ ใหคาอธบายวาดวยเรองผมสวนไดสวนเสยกบการสรางความมประสทธภาพในการบรหารจดการองคการ ดรายละเอยดเพมเตมเชน Mahoney, J. T. (2005); Moschandreas

(2000) เปนตน 21

สมภาษณ ผคาหวย ก., วนท 1 พ.ย. 2553 22

ประชมกลมยอยผนาชมชน, วนท 21 เม.ย.2554

23 อตรากาไรของเจามอรายใหญจะมากหรอนอยขนอยกบการยอมรบความเสยง ถาเจามอยอมรบสภาพความเสยงไดมาก เชนยอมรบการออก

ตวการแทงจานวนสงๆจากเจามอระดบรองๆ ในกรณทมคนถกนอย เจามออาจมรายไดมาก อาจจะสงถงรอยละ 10 ถง 15 และมรายไดตอประดบสงถงหลายรอยลานบาท

7

รวมถงนกการเมอง และกลมทไดรบผลประโยชนสงสดนนคอ ตารวจ ซงอยในฐานะของผบงคบใชกฎหมาย การศกษาของ สงศต พรยะรงสรรค ในป พ.ศ.2546 แสดงขอมลวาในขณะทหวยใตดนกาลงขยายตวหลงจากวกฤตเศรษฐกจป พ.ศ.2540 เจามอหวยไดรบกาไรอยางสงจากธรกจคาหวยใตดน สงศต และคณะ (2546) ประมาณการวาวงเงนจากกจกรรมคาหวยใตดนชวงเวลาดงกลาว ขณะป พ.ศ.2544 ขนตาคอ 92,000 ลานบาทตอป และถาพจารณาจากดานผขายหรอเจามอ ปรมาณเงนอาจสงถง 542,000 ลานบาท24 ขณะทกาไรสวนหนงกลายไปเปนสวยของระบอบตารวจจานวนมากกวาปละ 11,000 ลานบาท25 ชวงการปราบปรามผมอทธพล และรฐบาลมนโยบายนาหวยใตดนขนบนดน ระหวางป พ.ศ.2546-49 ปรมาณเงนหวยใตดนและสวยตารวจจากหวยลดลงไปมาก ซงจะกลาวตอไปขางหนา องคการคาหวยใตดนทใหญโตแตเรนลบจะดาเนนไปไดดวยดนน วเคราะหไดวามจดแขงอยทการใหความสาคญกบผลประโยชนของผมสวนไดเสยทกกลม มากกวาทจะคานงถงและใหผลประโยชนเฉพาะแตตวผทอยในระดบชนบนสดแตเพยงผเดยว เปาหมายขององคการคาหวยในแงนจงถอเปนการสรางสวนเกน (surplus) ใหแกองคการ และกระจายสวนเกนนไปสผมสวนไดเสย (stakeholder) โดยเปาหมายระยะสนคอ การทาใหสวนเกนมมากทสดและกระจายสวนเกนไปยงผมสวนไดเสยอยางยตธรรม เปาหมายระยะยาว คอ ความมเสถยรภาพและการขยายตวขององคการ ดวยเหตนองคการทคานงถงผมสวนไดสวนเสย มความนาจะเปนทจะเพมความเชอมนใหกบผถอผลประโยชนรวมและลดพฤตกรรมการฉวยโอกาส (opportunism) ในทางทฤษฎเศรษฐศาสตรองคการนน ผทถอผลประโยชนรวมกนรสกเปนสวนหนงขององคการ มความจงรกภกด และไววางใจกน การจดการความรวมมอในเครอขายหวยใตดนแบงตามกลมผมสวนไดเสย “เจามอ” ไดรบผลกาไรเปนรายไดสวนทเหลอจากการจดสรร คนอนๆคอ “ผคาหวย” “ผคารายยอย” และ “คนเดนโพย” ไดรบคาคอมมชชนตามยอดขายของตน “พนกงานสานกงาน” และ “คนตรวจโพย” ไดรบคาจางทคอนขางสง

24

ด สงศตและคณะ, 2546 หนา 203 และ 206; มขอมลจานวน 2 ชดทศกษาถงขนาดปรมาณเงนหวยใตดน ทาการศกษาโดยศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ชดแรกจากการศกษาของผาสก พงษไพจตร และคณะ (2543) พบวาวงเงนหมนเวยนในธรกรรมหวยใตดน (รวมหวย ธกส. และหวยออมสน) เปนกจกรรมหวยใตดนในป พ.ศ.2538 สงถง 320,000 ลานบาทตอป โดยรอยละ 25 ถง 30 ของวงเงนนเปนรายไดของเจามอและคนเดนโพย รวมทงปประมาณ 81,000-98,000 ลานบาท ชดทสอง สงศต และคณะ (2546) ประมาณการ ป พ.ศ.2544 ไดคารายไดเจามอทสงมากกวามาก คอเทากบ 162,600 ลานบาท คดเปนรอยละ 3.2 ของผลตภณฑมวลรวมประชาชาตในป พ.ศ.2544 ขอมลจาก สงศต และคณะ, 2546, หนา 206 คดอตรากาไรเจามอหวยอยท รอยละ 30 ของวงเงนทแทง เปนตวเลขสงกวาการประมาณการในป พ.ศ.2538 โดยผาสก สงศต และนวลนอย (2543) หนา 169 ซงประเมนวาเงนสวนทเหลอจากคาซอหวย ตกเปนของเจามอและพรรคพวก เทากบรอยละ 25-30 คดเปนวงเงนรวมทงปประมาณ 81,296 ถง 97,555 ลานบาท งานทงสองชนทแสดงคาไวนเปนตวเลขประเมนจากฐานของวงเงนรบแทงดานเจามอ 25

สงศตและคณะ, 2546, หนา 213

8

เปนรายไดเสรมจากอาชพตามปกตทเปดเผยได “ลกคา” ซงเปนชาวบานทวไป นอกจากจะไดรบเงนรางวลทสงกวาสลากกนแบงรฐบาลและสามารถเลนไดในวงเงนทตา ชาวบานอาจจะไดรบประโยชนจากการสรางความสมพนธกบเจามอในรปแบบตางๆ เชน สามารถกยมเงนในอตราดอกเบยตา ซงถอเปนการเขาถงแหลงเงนทนชนดในชมชน ไดรบการชวยเหลอจากเจามอเมอครอบครวประสบปญหาโดยไมตองจายเงนคน เปนตน ในสวนของ “ตารวจ” ไดคาคมครองเปนประจา ชวยคาจนฐานะการครองชพไดทดเทยมกบผมเงนเดอนประจาภาคเอกชน นอกจากนยงมเงนบรจาคชวยเหลอราชการชวยซอมเครองมอ ซอสงอานวยความสะดวกตางๆในสถานตารวจ หรอสงสวยใหผใหญในสานกงาน สาหรบ “นกการเมอง” กไดฐานคะแนนทแนนหนา เพราะเครอขายคาหวยใตดนทงคนขายและคนเลนหวยเปนเครอขายความสมพนธทกวางขวาง เมอเชอมตอกบเครอขายทางการเมอง ประกอบดวย กานน ผใหญบาน อบต. ส.จ. เทศบาล อบจ. รวมถงนกการเมองระดบชาตหรอ ส.ส. และ ส.ว. แลว นบเปนกลมอทธพลในทองถนทสาคญอยางมากตอการหาเสยงและซอเสยงในการเลอกตง จากทกลาวมาขางตนจะเหนวา ผถอผลประโยชนรวมกนทกกลมไดรบผลประโยชนจากเครอขายหวยใตดน ทกฝายจงจะชวยเหลอซงกนและกน ทาใหเครอขายหวยใตดนมเสถยรภาพ สามารถขยายตวใหญขนไปได จนกลายเปนสวนหนงของวฒนธรรมในวถของสงคมไทย

เครอขายการคาหวยใตดนทเกดขนและพฒนามานาน สามารถดารงอยไดและหลดรอดจากการบงคบใชกฎหมาย ผานชวงทรฐบาลพยายามชกนาผเลนหวยใตดนขนบนดนมาถงปจจบน จะตองมการปรบตวอยางตอเนอง คาอธบายถงเคลดลบในการปรบตวเองในแบบการแบงปนผลประโยชนและสรางความรวมมอเปนเครอขายตามทฤษฎทกลาวมานนเปนเพยงมมมองหนงทอาจจะมสวนชวยสรางความสาเรจของเจามอหวยในอดตอยบาง ในขณะทอกดานหนง นกเลนหวยกอยากจะเพมทางเลอกในการเสยงโชคของตนเอง มมมองทมาจากฝายชาวบานนกเลนหวย อาจจะมองเหนสงทไมเหมอนกนกบเจามอ เมอคณะผวจยจากมหาวทยาลยราชภฎจนทรเกษม มหาวทยาลยหอการคาไทย และมหาวทยาลยอสสมชญ ทาการสารวจความคดเหนและพฤตกรรมของประชาชนเกยวกบการพนนในสงคมไทย ในป พ.ศ.2550 ซงเปนงานสารวจชนหนงจากเพยงไมกชนททาการศกษาพฤตกรรมของผ เลนหวยในชวงเวลาหลงจากทรฐบาลไดเปดใหมการจาหนายหวยบนดน ผลการสอบถามความคดประชาชนผมประสบการณเลนหวยใตดนและหวยบนดน ทาใหทราบวาอนทจรงแลว นกเสยงโชคกบหวยใตดนสวนใหญมความไมไววางใจเจามอหวยเทาใดนก ผเลนสวนใหญมากกวา 2 ใน 3 คอ รอยละ 79.9 มนใจหวยบนดนมากกวา มนกเลนสดสวนไมมากนก เพยงรอยละ 8.0 เทานนทมนใจวาจะไมถกโกงจากหวยใตดน ทงนเมอสอบถามความชอบโดยรวมทมตอหวยใตดนและหวยบนดน ผลสารวจจงพบวา ตวอยางมากกวา 2 ใน 3 คอรอยละ 68.1 ระบวาชอบหวยบนดนมากกวา ในขณะทรอยละ 14.4

9

ชอบใตดน และรอยละ 17.5 ระบชอบทงสองอยาง26 แตอยางไรกตาม ผเลนหวยทกงวลตอปญหาความเดอดรอนจากการโกงหรอจายไมแนนอนของเจามอหวยใตดน มตากวาความเดอดรอนจากดานอนๆ ไดแก สลากกนแบงรฐบาลมราคาแพงและหาซอไดยาก อาจทาใหขาดรายได ไมไดลนโชค หรอแมกระทงการกลบไปเลนหวยใตดน27 ทงนคงจะเปนเพราะผเลนหวยโดยสวนใหญแลวมประสบการณและคนเคยกบหวยใตดนมากอนเปนเวลานาน ผลการสารวจเดยวกนนชวา กอนทจะมหวยบนดนคอกอนเดอนสงหาคม 2546 มผเลนถงรอยละ 57.3 ระบเคยซอสลากกนแบงรฐบาลตลอดชวตทผานมา และรอยละ 44.2 เคยซอหวยใตดนมากอนเปนเวลานาน ชวงทมหวยบนดน ผตอบคาถามกลมเดยวกนระบซอสลากกนแบงรฐบาลนอยลง รวมทงซอหวยใตดนนอยลงดวยเชนกน

เมอหวยบนดนยกเลกการจาหนายไป นกเลนหวยทรกการเสยงโชคและเลนหวยมาตลอดชวตจงรสกหวงแหนของรกของพวกเขา สวนใหญแลวไมเหนดวยกบการยกเลกหวยบนดน28 แตทวา นกเลนหวยยงมอกชองทางหนงใหเลอกคอ กลบไปเลนหวยใตดนโดยไมรสกวาเดอดรอน29 ตวเลขทรายงานโดยสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย สารวจหลงจากนนคอ ป พ.ศ.2554 ระบวาหลงจากยกเลก มผเลนหวยใตดนอยถง รอยละ 61.3 ของประชากรทมประสบการณเลนการพนนในรอบ 6 เดอน30 และในชวงเวลาเดยวกนนนเองในฟากดานอปทาน สภาพเศรษฐกจสงคมไทยกาลงเปลยนแปลงอยางรวดเรว ไดมสภาพทเอออานวยใหเกดการปรบตวเชงโครงสรางทางอปทานเกดขนไปดวยพรอมๆกน การศกษาของ สงศต พรยะรงสรรค ในป พ.ศ.2546 เรอง หวยใตดน : โครงสรางและการเปลยนแปลง ใน สงศต และคณะ (2546) พบวาโครงสรางของธรกจคาหวยใตดนเรมมการเปลยนแปลงในชวงระยะสองทศวรรษเศษทผานมา ประการทสาคญๆมอยหลายขอดวยกนคอ ประการแรก เจามอหวยรนใหมเขาสวงการดวยการสบทอดจากเจามอหวยรนกอน เจามอหวยรนใหมมอายนอยระหวาง 30-40 ป มการศกษาด ผานการศกษาจากโรงเรยนมคณภาพด มชอเสยง และมกจะประสบความสาเรจผานการศกษาระดบมหาวทยาลยทมชอเสยงทงมหาวทยาลยของรฐและเอกชน ทงมหาวทยาลยในประเทศและตางประเทศ เปนบคคลทมเกยรตและเปนทยอมรบของสงคม กลนเขากบชนชนกลางในเมองไดอยางแนบแนน ประการทสอง เจามอหวยรนใหมมความเอนเอยงทจะแสวงหาอานาจทางเศรษฐกจและอานาจทางการเมองควบคกนไป ซงตางจากรนพอทมงแตแสวงหาอานาจ

26

สานกงานเลขาธการวฒสภา 2550 หนา 7

27 เพงอาง หนา 26-27

28 เพงอาง หนา 7

29 เพงอาง หนา 27

30 สถาบนวจยสงคม จฬาฯ 2554

10

ทางดานเศรษฐกจเทานน ประการทสาม เกดเจามอรายใหญในระดบจงหวดทมการเตบโตทางเศรษฐกจสง และสอดคลองกบการกลายสภาพจงหวดทมความเปนเมองมากขน ประการทส เจามอในระดบอาเภอในพนทภมภาคกขยายจานวนเพมมากขนดวย และประการทหา มเจามอขนาดเลกเกดขนเปนจานวนมาก จากภาวะเศรษฐกจตกตาตงแตป พ.ศ.2540 ทาใหนกธรกจทลมเหลวจากการทาธรกจ และผ วางงานในตลาดแรงงานหนมาเปนเจามอหวยใตดนขนาดเลกทใชทนไมเกน 500,000 บาทตองวด เกดขนเปนจานวนมาก31 สาเหตททาใหมเจามอหวยรายใหมๆเกดขนจานวนมากมายนนเปนเพราะการเปนเจามอหวยใตดนสรางกาไรไดอยางงามนนเอง

พนธะสญญาไรสภาพ ตงแตเมอเรมมงานศกษาสารวจพฤตกรรมการเลนหวยใตดนเผยแพร ในราว 20 ปกอน หวยใต

ดนกเปนทรบทราบโดยทวไปแลววามการเลนกนอยางแพรหลายมาก เจามอกบผเลนมความสมพนธในแบบตลาดเพราะผเลนสวนใหญรกนวาควรจะแทงหวยทไหน มทใดบางทรบแทง ทไหนจายเงนด เจามอหวยอยรอดและเตบโตไดจากการสรางความนาเชอถอ นอกเหนอจากการจะตองสรางความสมพนธกบกลมสาคญๆทมอานาจและเปนผทถอกฎหมายคอ ตารวจ และนกการเมอง เจามอหวยจะตองสรางความสมพนธกบชาวบาน ซงเจามอหวยใตดนจะสรางความนยมในบรรดาคนเลนหวยดวยวธการตางๆ เชน การแสดงใหเหนวามความมงคง ทรพยสน และสถานภาพทางสงคมทเชดหนาชตา มบานหลงใหญ มรถยนตหรหรา สงอานวยความสะดวกราคาแพงๆ นอกจากนน มกจะดารงตนเปนเจาบญทม ชวยเหลอใหกยมเงนโดยไมคดดอกเบย ชวยเหลอครอบครวเมอเกดปญหาโดยไมหวงไดรบเงนคน หรอแสดงฐานะทางเศรษฐกจ มกจดงานเลยงทเชญคนใหญคนโตของทองถนหรอจากภายนอกมารวมดวยใหเหนกนอยเสมอๆ แสดงการใชจายมอเตบ งานเลยง งานบญ งานประเพณตางๆ ฯลฯ เปนสวนของตนทนทเจามอหวยใตดนจะตองเสย ทงนเพอเปนการสรางเครดตใหกบตน นบเปนการลงทนเพอสรางความเชอมน ความไววางใจใหประจกษสบรรดาผเลนหวย และเพอตองการใหกจการหวยใตดนมความราบรน เจามอหวยกจะตองจายเงนใหกบตารวจตาแหนงสาคญๆในพนทจานวนหนงเปนประจาเปนคาคมครอง และมการจายเงนเปนครงคราวสาหรบตารวจนอกพนท การสงสวยใหตารวจนนเปนตนทนอกตวหนงทเจามอจะตองเสยเพอใหกจการหวยใตดนยงคงดาเนนการตอไปได ลดการถกตรวจจบ แตกคมคา นอกจากนยงจะตองคานงถงขนบธรรมเนยมของสงคมตามปกตอกดวย โดยเฉพาะเรองการใหของขวญในเทศกาลตางๆแกเจาหนาทตารวจเพอสรางความสมพนธอนดระหวาง

31

สงศตและคณะ, 2546, หนา 191-92

11

กน ทกลาวมาทงหมดเปนการบรหารพนธะสญญาของเจามอกบบคคลทเขามารวมในเครอขายการคาหวยใตดน สญญาทงหมดเปนสญญาปากเปลา เปนสญญาในการแลกเปลยนผลประโยชนทดารงอยไดดวยทนทางสงคมทสาคญคอ ความไววางใจ (trust) การประสานความรวมมอ (coordination) ระหวางฝายตางๆในเครอขาย และแรงจงใจ (incentive) ทเกดจากการแบงปนผลประโยชนอยางทวถงและยตธรรมในระดบหนง

อนง ดวยลกษณะของอาชพนทตองแสดงความมงคงและอทธพลของตนจงชกนาใหเจามอหวยตองมความเปนอยอยางโออวด มพฤตกรรมการใชจายหรหราฟมเฟอย นอกจากจะเปนผนาทางวฒนธรรมการใชชวตแบบทนสมยของคนทสามารถเลอนฐานะทางชนชนไดอยางงายดายและใชระยะเวลาสนๆ เจามอหวยยงจดวาเปนชนชนนาทเปนแบบอยางของผมหนาตาในสงคม และเขากนไดดกบอาชพนกการเมอง คนกลมนอาจเลอกวธบรจาคเงนเพองานตามประเพณ บรจาคสงของเพอการกศล จดสวสดการในชมชน การชวยเหลองานของสวนราชการเมอเกดวกฤตการณหรอตามโอกาสทมการรองขอ ชวยเปนคนกลางไกลเกลยขอพพาทบาดหมางระหวางชาวบาน ทาตวเปนผใหญ หรอผใหการอปถมภในลกษณะของเจาพอทองถน ทงนกเพอจะใชทนบารมทสงสมเปนเครองมอตอรองแลกเปลยนกบการคมครองจากนกการเมอง หรอขาราชการชนสงไดตอไป32 คนทประกอบอาชพคาหวยใตดนจงกาวเขาสการเปนนายทนเงนก เปนหวคะแนนใหนกการเมอง หรอแมแตเขาสวงการเมองดวยตวเองไดไมยากนก ทาใหวงการอปถมภชาวบานลกลามออกไป ไมเฉพาะแคหวยใตดน แตยงมการกเงนนอกระบบและความสมพนธเชงอปถมภแบบอนๆตามมาดวย แมสภาพสงคมและเศรษฐกจจะเปลยนไป ความพยายามสรางระบบอปถมภในทองถนยงคงมปรากฏอยกบสงคมไทย ความพยายามเหลานใชวาจะปราศจากเหตผล เพราะหากเราพจารณาในแงของความสนใจเลนหวยใตดนของคนในสงคมไทยทยงมอยเปนจานวนมากและสวนใหญของคนเหลานนฝากชวตไวกบ “ความเชอ” และ “ความหวง” ซงกาหนดจากสงทเหนอกวาและเปนสงทตนไมสามารถกาหนดหรอควบคมได ดวยเหตนเองทาใหการเลนหวยมลกษณะพเศษทแตกตางจากการพนนชนดอนๆ เพราะมมตทางวฒนธรรมเกยวของอยมาก และเขากนไดกบวถชวตในแบบพงพงอปถมภ คณลกษณะพเศษหลายอยางเปนตนวาการเลนหวยให “ความรสก” ผเลนหวยรสกวามสวนรวมในกจกรรมของสงคมทสมาชกจานวนมากมการเลนหวยเปนกจวตร หรอการเลนหวยเปนเรอง “ความเชอ” เนองจากหวยเปนการเสยงโชคกบตวเลขทผเลนสวนใหญรสกวาเลนงาย ขนอยกบดวง และเชอวาไมถกโกง โดยม “ความฝน” เปนตวจดชนวนสาคญกอนตดสนใจซอตวเลข โดยมากผเลนจะใชเงนจากการทางานตามปกตหรอเงนเกบสะสมสวนหนงมาเลน จงไมคดวาตนเองนนตองเดอดรอนเมอทายเลขไมถก ในการสารวจเรองพฤตกรรมการพนนแตละครงท

32

ผาสกและคณะ, 2543 หนา 171-72

12

ผานมาจะเหนชดเจนวา ปจจยสาคญททาใหผเลนหวยตดสนใจซอหวยในแตละงวด ไดแก ความชอบเสยงโชค ความสนกสนาน และอยากรวย ซงมกจะม “ความฝน” เปนสวนประกอบสาคญ แตปจจยหนงทนาจะสงผลกระทบอยางสาคญตอพฤตกรรมการเลนหวยใตดนในสงคมไทยคอ ผเลนได “เลขเดด” มา ซงอาจจะมาจากหลายแหลงหลายทศทาง เชน พระ สงศกดสทธ สงสาราสตว หรอสงแปลกประหลาด รวมถงแหลงทลอกนมากๆวาได “เลขลอค” ทาใหหวยงวดนนเรยกกนโดยทวไปวา “หวยลอค” ซงเกดขนโดยขบวนการโกงหวยใตดนทาใหหวยกลายเปนการเสยงโชคทมไดตงอยบนฐานของการเสยงทายอยางยตธรรม แตกลบเปนการลอลวงใหผเลนเขาสวถชวตทยากจนลงทละนอย สรปคอ เจามอหวยตองแสดงบทบาททสรางความสมพนธกบผเลนเพอกอใหเกดความไววางใจ และทผานมาโดยตลอดนนเปนไปอยางราบรนดวยคานยมบางอยางของสงคมไทยทผคนยงฝากชวตอยกบความเชอและความหวง ซงเปนสงทเจามอหวยสามารถความาเปนประโยชนไดโดยพยายามทาใหกลายเปนความสมพนธในแบบอปถมภพงพากนตอไป ในหวขอถดไปจะนาเสนอการปรบตวอกสวนหนงวาดวยการใชเครองมอและเทคโนโลยททนสมย พรอมกบการนาเสนอบรการใหมๆโดยผคาหวยใตดน แมระบบอปถมภทในอดตใชไดผล และยงปรากฏวามการสรางความสมพนธแบบเดยวกนนกบผเลนในชมชนหลงเหลออยบางในหลายพนทของชนบทไทย แตกดเหมอนวาจะใชไมไดผลดเหมอนกอน อยางไรกด สงหนงทยงไมเปลยนไปคอ ความพยายามสรางความนาเชอถอ และความไววางใจ ใหเกดขนกบผเลนหวยใตดนยงเปนสงจาเปนมากทสด

องคการทมนวตกรรม หวยใตดนในแงของธรกจชดเจนขนมากในยคสมยการใหบรการผานอนเตอรเนต แตกวาหวย

ใตดนจะพฒนาขนเปนอาชพทประชาชนทกชนชนทกอาชพสามารถเขาถงได หวยใตดนสะสมประสบการณการเปนธรกจทสรางรายไดจากความสมพนธในระบบอปถมภ และในปจจบนน ธรกจหวยใตดนไดรบการพฒนาเปนองคการททนสมย มการแตกแขนงชนดสนคาทใหบรการเพมขน และนาเอาเทคโนโลยใหมๆเขามาชวยหนนเสรมการใหบรการอกดวย ดงตวอยางผคาหวยใตดนรายหนงทแสดงการใหบรการปรากฏอยในเวบไซดแหงหนง หวยใตดนมโปรโมชนเมอโอนเงนตงแต 3 พนบาทขนไป จะรบเงนคนทนท รอยละ 12 ผทเปนเจาของบรการทางเวบไซดแหงนยงโฆษณาตนเองดวยวา การบรการของตนนนรบประกนดวย “เปนเจามอหวยมานานกวา 30 ป” ผใหบรการตอกย าวาหากผเลนแทงหวยใตดนทางเวบแหงน จะสามารถไววางใจไดวา จะไมถกเบยวเงนรางวล ไดรบเงนแนนอน สาหรบบรการทปรากฏอยในเวบไซดมทงหวยใตดน หวยหน เชน ดาวโจนส นเคอ ฮงเสง ฯลฯ

13

สามารถเลอกรอบเลนไดตามใจชอบ เลนไดอสระไมจากดเวลา และแทงเงนไดตงแต 1 บาทขนไป ใชตนทนทตาเพยง 300 บาทขนไปเทานน33 แตทวาการเลนหวยใตดนออนไลนหรอผานทางอนเตอรเนต ยงไดรบความนยมนอยมาก การสารวจของมหาวทยาลยอสสมชญ เมอป พ.ศ.2553 พบสดสวนผทเคยเลนการพนนชนดใดชนดหนงผานทางอนเตอรเนต มอยเพยงไมเกน รอยละ 3.0 เทานน และสวนทเปนนกเลนหวยใตดนทเคยเลนทางอนเตอรเนต ไมนาจะมากไปกวารอยละ 1.534 บรการทองคการคาหวยใตดนดงทเสนอมาในเวบไซดดงทกลาวแลวนน ไดรบการยนยนจากผคาหวยใตดนรายหนงทจงหวดแหงหนงในภาคอสาน สมภาษณเมอวนท 1 พ.ย. 2553 วา การคาหวยใตดนในปจจบนนนมลกษณะการทางานเปนเครอขายทเหนอชน ผคาหวยใตดนรายนอาจสงตอการคาไปยงเครอขายในจงหวดเดยวกน หรอขามจงหวดไปยงผคารายอนๆไดทวประเทศ ในขณะทสมภาษณ ผวจยยงไดพบวธการรบแทงและการสงตอวงเงนรบแทงไปยงผคามทงจงหวดใกลเคยง เชน ศรสะเกษ นครราชสมา หรอไปยงจงหวดไกลๆขามภมภาคอยางเชน ภเกต เปนตน แมวาในขณะทสงเกตการณ คอ วนท 1 ซงเปนวนออกสลากกนแบงรฐบาล ยงไมไดพบการรบแทงหรอสงตอหวยหน (ซงเจามอแจงวาชวงขณะนนงดรบแทงหวยหน เพราะขาดทนกนมาก) แตจากการสอบถามเจามอหวยใตดนรายน กไดรบการชแจงวา ลกษณะการใหบรการกคลายคลงกนกบการรบทางออนไลน โดยมลกษณะการใหบรการดงน คอ หวยรฐบาลไทย (ใตดน) ออกทกวนท 1 และ 16 ของเดอน หวยหน ออกวนละ 4 รอบ : นเคอ 13.00 น. ฮงเสง 15.00 น. หนไทย 16.30 น. ดาวโจนส 04.00 น. ปดรบแทงวนละ 4 รอบ

รอบท 1 นเคอ กอนออก 30 นาท (12.25 น. โดยประมาณ) หยด เสาร-อาทตย รอบท 2 ฮงเสง กอนออก 30 นาท (14.25 น. โดยประมาณ) หยด เสาร-อาทตย รอบท 3 หนไทย กอนออก 30 นาท (15.55 น. โดยประมาณ) หยด เสาร-อาทตย รอบท 4 ดาวโจนส กอนออก (24.00 น. โดยประมาณ) หยด อาทตย-จนทร หวยรฐบาลไทย ทกวนท 1 และ 16 เวลา 14.30 น. โดยประมาณ (หวยออก 15.30 น.)

33

จากเวบไซด www.huaytaydin.com, สบคนวนท 13 ธ.ค. 2553 34

ตวเลขนประเมนจากชวงอายของผทเคยเลนหวยใตดนในรอบ 12 เดอนทผานมากอนหนาการสารวจ ผเลนหวยใตดนสวนใหญมอายมากกวา 18 ป ขนไป และเกอบทงสนอยในวยทางาน คนในกลมนชวงอาย 25-39 ป สดสวนรอยละ 1.5 เคยเลนการพนนผานทางอนเตอรเนต ชวงอาย 40-49 ป รอยละ 0.4 เคยเลนทางอนเตอรเนต และชวงอาย 50 ปขนไป รอยละ 1.3 เคยเลนผานทางอนเตอรเนต, ดขอมลผลการสารวจเพมเตมใน ศนยเครอขายวชาการเพอสงเกตการณและวจยความสขชมชน มหาวทยาลยอสสมชญ. รายงานการวจยพฤตกรรมและทศนคตตอการเลนพนนฟตบอลโลกป 2553 : กรณศกษาประชาชนอาย 12-60 ป ในเขตกรงเทพมหานครและหวเมองใหญ หนา 21-22

14

การเสยงโชคในสวนของ “หวยหน” ใหผลไดกบผเลนสงกวาการเลนหวยใตดน ยกตวอยางเชน เลขทาย 2 ตว ถาแทงหวยใตดน เจามอจายอตรา 70 บาท แตถาเปน “หวยหน” เจามอจะจายอตรา 80 บาท และสามารถดงดดผเลนประจาไดจานวนหนง อยางไรกด การเลน “หวยหน” ไมไดรบความนยมเทาๆกบ “หวยใตดน” จากการประชมกลมผนาชมชน มผใหคาอธบายเหตผลถงเรองดงกลาวอยางนารบฟงวา “เปนเพราะการเลนหวยคอการเสยงโชค ผเลนหวยจะตองมลางบอกเหตบางอยาง ททาใหเชอมนวาตนนนกาลงมโชค ซงโชคเรองถกหวยคงจะมไดเกดขนอยเปนประจาทกๆวน”35

การใหบรการผเลนหวยในทกวนนสะดวกสบายขนกวาเมอกอนมาก เพราะไดมการนาเอาเทคโนโลยททนสมยเขามาใช โทรศพทมอถอสามารถลดขนตอนการเดนโพยและลดความเสยงการถกจบกมจากหลกฐานระหวางรวบรวมโพยหวยจากผเลน เครองมอสอสารททนสมย และรวดเรวขน ชวยลดตนทนแฝงจากการแทงหวยลงไป เจามอสามารถรบแทงหวยผานทางโทรศพท และเชนเดยวกนกใชโทรศพทตดตอเพอออกตว (สงตอตวเลขไปยงเจามอรายอน) รวมทงใชในการตดตอเพอรความเคลอนไหวของตารวจ เปนตน นอกจากน ระบบการโอนเงนมความทนสมยมากขน ในวนทหวยออก เมอคนตรวจโพยไดเชคโพยเสรจเรยบรอยแลว ถาตองมการจายเงนจากเจามอใหญใหกบเจามอรายยอยๆ วธการกงาย เพยงแคโอนเงนผานระบบของธนาคาร ซงทาใหเจามอใหญไมตองเอาเงนไปใหเจามอยอยดวยตวเอง หรอจางลกนองใหเอาไปให อกทงยงไมตองเสยงกบการโดนปลนจในระหวางทางทเอาเงนไปใหดวย ดงนน เทคโนโลยททนสมยในยคปจจบน จงเพมขนาดองคการของเจามอหวยรายใหญใหกวางขวางขน ทงกเพมจานวนผคารายยอยๆทกระจดกระจายอยท วไปในทกหนทกแหงทเปนชมชน อาจจะมผต งขอสงสยดวยวา เพราะเหตใดปรากฏการณทงสองอยาง ทงขนาดองคการผคาหวยรายใหญขยายขนาดใหญโต และมจานวนผคารายยอยเพมขนมากเชนกน คาอธบายทเปนไปไดคอ แมเจามอมมาก ผเลนมมากยงกวา และสาหรบในเครอขายคาหวยแบบน “คนกลาง” ยงมบทบาททสาคญในการรวบรวมเลขแทงหวยใตดนมาไวในทๆเดยวกน แลวสงตอใหเจามอในลาดบชนบนทอยเหนอขนไป องคการคาหวยใตดนนบวนจะเกดการบรรจบ (convergence) เขาสธรกจทมนวตกรรมทนสมย มความยดหยนมากขน พฒนาใหสามารถซอหวย และสงโพยทางโทรศพท โทรสาร อนเตอรเนต คอมพวเตอร ตลอดจนนาเอากลยทธทางการตลาดตางๆ เชน การใหเครดตแกลกคาใหเลนหวยไปกอน แลวจายทหลง เคลอนเขาใกลกบการพนนทางอนเตอรเนต หรอการพนนออนไลน มากขนทกขณะ นอกจากน สาหรบความรสกนกคดจากผเลนแลว การเลนหวย คอการเสยงโชค เปนเครองมอขยบฐานะสาหรบผมปญหาทางเศรษฐกจ สามารถทาใหชวตดขนไดอยางฉบพลนถาถกหวย แตโดยปกตทวไปแลว คนเลนนนไมรวย คนรวยคอเจามอ หรอสามารถมรายไดทมนคงระดบหนงถาเปนผเลน

35

ประชมกลมยอย ผนาชมชน, วนท 21 เม.ย.2554

15

ทวดดวงดวยการคดหวยกนเองกอนสงตอใหเจามอทใหญกวา ดวยเหตน เมอสงคมมความเหลอมลาสงและคนสวนใหญยงมฐานะยากจน เจามอหวยรายเลกๆจงเพมขน หวยคงเปนสงทตดแนนกบชวตผทมฐานะยากจน และมปญหาทางเศรษฐกจอยตอไป

3. หวยใตดนกบการเมองไทย

เจามอหวยจานวนหนงเปนทรจกมกคนในฐานะของนกการเมองระดบทองถนและระดบชาต

โดยลงสมคร ส.จ. ส.ท. นายก อบจ. หรอ ส.ส. อกจานวนไมนอยเปนหวคะแนนใหกบนกการเมองดวย การสนบสนนทางการเมองเปนสงจาเปนสาหรบเจามอหวย เพราะวาการเมองสามารถสรางเกราะคมกนสาหรบธรกจทอยนอกกฎหมาย เมอเปรยบกบการพนนชนดอนๆ หวยใตดนมลกษณะพเศษอยางหนงทหาไดยากจากการพนนชนดอนๆคอ การสนบสนนคาจนทางการเมองทดารงอยคกบการเมองไทยมายาวนานตงแตกอนสมยประชาธปไตยลงหลกปกฐาน จนกระทงมาสสมยประชาธปไตยเรมหย งรากลกมากขนในปจจบน

การเมองไทยกอนประชาธปไตยลงหลกปกฐาน คนในวงการพนนสมยทศวรรษ 2520 นอยคนทไมรจก เสย ล. แหงอสานเหนอ และเสย ป.

แหงอสานใต บคคลทงสองเปนเพอนกน เลนพนนดวยกน และมบคลกรวมกนอยางหนงคอ เปนนกเลนพนนตวยง เสย ล. เกดทจงหวดนครราชสมา เสย ป.เกดทจงหวดสรนทร บดามารดาของทงสองคนอพยพมาจากจนแผนดนใหญ เปนครอบครวทคอนขางยากจน มการศกษานอย และทงสองคนมประสพการณชวตแบบตองฟนฝาอปสรรคนานาชนด

เสย ล. เรมตนทาธรกจสวนตวเมออายได 28 ป ดวยการซอขายพชผลทางการเกษตรในขอนแกนและบรเวณใกลเคยง เขาเปนนายทนเงนกและนายทนพชผลทใหชาวบานใชพชทางการเกษตรเปนหลกประกนการยมเงนและยมเมลดพนธพช เขาทาโรงงานผลตหนง โรงงานมนสาปะหลง และโรงสขาว ตอมาขยายกจการไปทาธรกจขายสงและสงออกพชผลทางการเกษตร เสย ล. สามารถตงตวไดเมออาย 40 ป จากการทาธรกจสวนปายคาลปตสทจงหวดขอนแกนและนครราชสมา เหมองแรแกรนตทจงหวดรอยเอด และมทดนในครอบครองในเขตเมองขอนแกน จนกระทงขยายไปทาธรกจโรงแรม ธรกจทดน สรางบาน หางสรรพสนคา และคอนโดมเนยม ธรกจสวนใหญชวยดแลโดยภรรยา พนอง

16

บตรชาย และผใกลชดอนๆ36 นอกจากธรกจทถกกฎหมาย เสย ล. เปนทรจกอยางดในวงการธรกจการพนน ไดแก บอนการพนน รวมทงหวยใตดนดวย

เสย ล. มความขดแยงกบกลมตางๆ และผานเหตการณรนแรงเกอบเอาชวตไมรอดมาหลายครงจากคนพยายามฆาดวยอาวธสงคราม ทาใหเขาตองการความคมครองดวยการสรางสมพนธกบทหารชนผใหญ ชวงแรกไดอาศยความเปนเพอนกบพลเอกสนทร คงสมพงษ ขณะทพลเอกสนทรเปนผมอานาจทางการทหารระดบสงในภาคอสาน และสนบสนนพลเอกชวลต ยงใจยทธ ขณะทพลเอกชวลตกาลงกรยทางโครงการอสานเขยว กอนหนหนาสวงการเมอง ตอมานบจากทศวรรษ 2520 เสย ล. ยงไดลงทนทางการเมองดวยการสนบสนนผสมครรบเลอกตงผแทนราษฎรหลายคนในภาคอสาน เสย ล. มบทบาทสาคญในการเลอกตงป 2529 ดวยการสนบสนนผสมคร ส.ส.สงกดพรรคกจประชาคมของ บญช โรจนเสถยร ป 2530 เขาสามารถแสดงพลงทาให ส.ส. 5 คนถอนชอออกจากญตตไมไววางใจรฐบาล จนทาใหญตตนนตกไป การเลอกตงในป 2531 เสย ล. กระจายการสนบสนนไปหลายพรรค มทงพรรคราษฎรของพลเอกเทยนชย ศรสมพนธ อดตรองผบญชาการทหารบก พรรคชาตไทยภายใตการนาของพลตารวจเอกประมาณ อดเรกสาร และพลเอกชาตชาย ชณหะวณ พรรคปวงชนชาวไทย ของพลเอกอาทตย กาลงเอก และพรรคกจสงคม สาหรบการเลอกตงเดอนกนยายน 2535 เสย ล. สนบสนนพรรคความหวงใหม ของพลเอกชวลต และเปนผประสานงานผลงสมครรบเลอกตงของพรรคในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอดวย37 เสย ล. เขารวมสนบสนนพรรคไทยรกไทยของ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร จนกระทงวางตวบตรชายของตนเปนผสมครรบเลอกตง ส.ส.เขต 1 ของจงหวดขอนแกน

เสนทางเดนทางธรกจการเมองของ เสย ป. แหงอสานใต กคลายกนกบของ เสย ล. คอการเปนนกธรกจและผกวางขวางในจงหวด เขาผสนบสนนนกการเมองระดบทองถนหลายคน และเปนผสนบสนนทางการเมองแกพรรคไทยรกไทยตงแตยคเรมกอตงพรรค เสย ป. เดนเขาสการเมองระดบทองถนดวยตาแหนงนายกเทศมนตรเทศบาลเมองสรนทร แตจดจบของ เสย ป. ไมเหมอนเพอนการพนนของเขา เพราะเสย ป. ถกกระสนปนเอม 16 ฆาตายอยางโหดเหยมพรอมกบภรรยาในรถสวนตวในชวงเลอกตงปลายป 2550 ตารวจสบสวนถงปมสงหารวาอาจมาจากปมขดแยงในสองประเดนใหญ คอเรองการเมอง ทงจากผลการเลอกตงในครงทผานมา และการเมองในระดบทองถน เพราะทราบวาผตายเตรยมทมการเมองไวเพอลงสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเทศบาลเมองสรนทรทจะมาถง เสย ป. เปนนกเลนหวยเลอกตงตวยง ทกครงทมการเลอกตงทวไปทงในระดบชาตและระดบทองถน เขามกจะตงวงเดมพนผแพชนะการเลอกตง วงเงนไดเสยมขนาดหลายรอยลานบาท สาหรบการเลอกตงป

36

ผาสก และสงศต (2537) หนา 218-19 37

ผาสก และสงศต, 2537 หนา 221

17

2550 เสย ป. แพพนนเลอกตง เพราะเขาเดมพนขางพรรคพลงประชาชน โดยพนนวาเขตกรงเทพมหานคร พรรคพลงประชาชนจะชนะพรรคประชาธปตย แตผลการเลอกตงปรากฏวาพรรคประชาธปตยไดชยชนะ ทาให เสย ป. เปนหนพนนการเลอกตง ส.ส. ประมาณ 70 ลานบาท แตคนใกลชดของ เสย ป. ไมคดวาสาเหตของการสงหารเจานายจะมาจากประเดนเรองหนการพนน เพราะสามารถจายไดครบทงหมดแลว38

ปรากฏการณทผกวางขวางในทองถนโดยทวไป รวมทงเจามอหวยทงสองกรณดงกลาวขางตน เขามามบทบาทในทางการเมองระดบชาตตงแตทศวรรษ 2530 ในระยะตอมาพฒนาเปนระบบกลมการเมองในพรรคการเมอง หรอเรยกทวไปวา “มงการเมอง” มลกษณะคอ ผแทนราษฎรหลายๆคนสงกดมง ทงนกเพราะวาหวหนากลมหรอหวหนามงจะไดนาไปใชตอรองตาแหนงรฐมนตร หวหนากลม 1 คนอาจดแล ส.ส. จานวนถง 10 คน มการจดเกรด ส.ส. ตามโอกาสทจะไดรบชยชนะในการเลอกตง ส.ส.หลายคนมคาตวระดบหลายสบลานเมอตดสนใจยายพรรคหรอยายจากมงทสงกด และไดรบเงนชวยเหลอจากพรรคหรอหวหนามงเปนรายเดอน ไมนบวาจะมเงนชวยการเลอกตงกอนใหญตางหากอกจานวนหนงเมอจะตองมการเลอกตงครงใหม เพราะเนองจากฐานทางเศรษฐกจทสาคญของทนทองถนจานวนมากนนคอธรกจรบเหมากอสรางและธรกจนอกกฎหมาย ซงจาเปนตองพงพาอานาจรฐชวยเหลอหรอใหความคมครอง ดวยเหตทหวยใตดนกนบวาเปนสวนหนงของเศรษฐกจนอกกฎหมาย จงหลกไมพนทจะตองพงพาอานาจรฐดวย สงศต พรยะรงสรรค ใหความกระจางถงความเกยวของสมพนธระหวางหวยใตดนกบอานาจรฐวา หวยใตดนนนสามารถเขาถงผคนเปนวงกวาง จงเปนเครองมอทนกการเมองใชอปถมภชาวบานในชวงเลอกตง และเปนชองทางในการจายเงนเพอแลกคะแนนเสยงทเขาถงชาวบานมากทสดและมประสทธภาพสงสด แตเพราะวาหวยเปนการพนนผดกฎหมายทมมลคาปละมหาศาลประมาณคานบแสนลานบาท39 ธรกจใตดนชนดนจงเขามาเกยวโยงกบเงนสนบน หรอสวยของผถอกฎหมาย รวมทงการเสาะแสวงหาผทสามารถใหการคมครองในการทาธรกจใตดนแบบน40 เนองจากกาไรและสวนแบงใหแกตารวจจากธรกจหวยใตดนนนมากมายมหาศาล เศรษฐกจหวยใตดนจงปรากฏภาพใหเราเหนวา เจาพอกบการเมองไทยสมยประชาธปไตยเรมหย งราก เปนสองสงทอยคกน

นโยบายปราบปรามผมอทธพล

38

“กองปราบลยคดถลมฆาเสยเปกตก” ขาวสด (28 ธนวาคม 2550) 39

สงศต และคณะ, 2546 หนา 206 40

เพงอาง หนา 222

18

การเปลยนแปลงทสาคญเกดขนเมออานาจรฐสวนกลางชวงทศวรรษ 2540 ไดรบแรงสงจาก

รฐธรรมนญ ป 2540 ทาใหพรรคการเมองมความเขมแขงมากขน จนกระทงพรรคการเมองใหญสดสามารถไดรบคะแนนเสยง ส.ส.เกนกงหนงของสภาผแทนราษฎร41 ผบรหารประเทศในชวงป พ.ศ.2546-48 มนโยบายปราบปรามผมอทธพล รฐบาลในขณะนนไดกาหนดนยามไววาผมอทธพลหมายถง (1) พวกฮวประมล (2) รบผลประโยชน เชน แกงคมวนมอเตอรไซด (3) คมบอน (4) คาหวยใตดน (5) ตมตนนกทองเทยว (6) คมตเกมสไฟฟา (7) เรยกคาคมครองจากรานคา (8) คมสถานบรการ (9) แกงคาบรการทางเพศและเดก (10) แกงทวงหน (11) ซมมอปน (12) แกงลกลอบขนของหนภาษ (13) ขบวนการลกลอบนาคนออกนอกประเทศ หรอชวยคนเขาประเทศอยางผดกฎหมาย (14) ทาลายทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม และ (15) บกรกทสาธารณะ ความเขมแขงของอานาจรฐสวนกลางในมมกลบกคอความออนแอของผมอทธพลในทองถน เมอฝายการเมองตองการรวมศนยอานาจและกวาดตอนบรรดาเจาพอทองถนเขาสพรรคการเมองใหญทไดครองอานาจรฐอยในขณะนน วธทไดผลอยางชะงดคอการบบคนโอกาสทางธรกจของกลมทนกลมตางๆ สาหรบจดการกบเจาพอทองถนเครองมอทผครองอานาจใชกคอ งบประมาณโครงการกอสรางงานของราชการ ผลปรากฏวาเจาพอทองถนสวนหนงยนยอมหรอตองจายอมเขารวมเปนพวกดวย โดยการนาส.ส.ในสงกดยายเขาพรรคการเมองใหญพรรคนน42 สวนเจาพอทมฐานทางเศรษฐกจองกบธรกจนอกกฎหมายหรอกลมทเปนคนละพวกกบตนทไมยอมสวามภกดดวยจงตองถกจดการตามกฎหมาย หรอตองถกกาจดออกไปจากวงการเมองซงกเปนทมาแหงอานาจของเจาพอดวย จดเปลยนทสาคญของการโยกยายแหลงอานาจอปถมภชาวบานในชนบทออกจากเจาพอทองถนมาเปนอานาจรฐคอ การตดชองทางการชกนาทรพยากรของรฐเขาสชาวบานดวยวธอปถมภทางตรง มโครงการของรฐเชอมโยงระหวางนายกรฐมนตรและประชาชนไดรบการอนมตเปนจานวนมาก เพอการสนบสนนทางการเมองโดยตรง และการทาสงครามปราบปรามยาเสพตดกบการจดการกบบรรดาเจาพอ ตลอดจนกลมผมอทธพลทหากนกบธรกจนอกกฎหมาย 41

จดสงสดทางการเมองของพรรคไทยรกไทยคอ การเลอกตงป พ.ศ.2548 ซงพรรคสามารถกวาดคะแนนเสยงระบบบญชรายชอไดสงถง 31 ลานเสยง และกวาด ส.ส.ไดเกนกวาครงหนงของสภาผแทนฯ ขอสงเกตประการหนงจากการเลอกตงครงนคอ ม ส.ส.แบบแบงเขตในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอเพมขนจากผสมครกลมการเมองพรรคชาตพฒนา พรรคชาตไทย และพรรคประชาธปตยทยายมาสมครในนามพรรคไทยรกไทย 42

ประกรต สตสต (2549) วเคราะหกลยทธทพรรคไทยรกไทยใชจนไดรบชยชนะทวมทนในการเลอกตงครงป พ.ศ.2548 วา นอกจากนโยบายประชานยมตางๆแลว เปนผลมาจากกลยทธการตลาดทางการเมองทใช “ทวรนกขมน” เพอสรางการเขาถงทรพยากรทางการเมองโดยตรงกบตวนายกรฐมนตรโดยไมผานระบบอปถมภทองถน และอกสวนหนงยงคงอาศยเครอขายอทธพลทองถนโดยบบใหกลมการเมองเขามาควบรวมกบพรรคไทยรกไทยแลกกบการอนมตงบประมาณของรฐและขอตอรองอนๆ

19

ตอมาไมนาน เจาพอใหญในสามจงหวดทมชอเสยงเลองลอกตองถกโคนอานาจและอทธพลลงดวยกระบวนการยตธรรม กรณแรกคอผกวางขวางคนหนงในภาคกลางถกจดการดวยกลไกของรฐผานกระบวนยตธรรมดานแรกคอตารวจ ตารวจจบและฟองรองผกวางขวางคนนนดวยคดการทจรตฮวประมลงานกอสรางของราชการในระดบทองถน สวนอกสองกรณเปนการปดฉากดวยอานาจการพพากษาของศาลยตธรรม เจาพอคนหนงเปนผกวางขวางจงหวดสมทรปราการ ถกดาเนนคดดวยเรองการทจรตซอขายทดนเพอสรางบอบาบดนาเสย และอกคนคอกานนคนดงแหงภาคตะวนออก ไดรบโทษจาคกจากคาพพากษาของศาลเรองการทจรตซอทดนทงขยะเมองพทยา จงหวดชลบร43 เหตการณทงสามกรณแสดงใหเหนวาเจาพอทเคยยงใหญและมอทธพลเหนอนกการเมองมากอน ตองสนเขยวเลบลงและตอจากนคงจะไมมวนหวนกลบไปยงใหญดงเดมไดอกแลว และนบแตบดนนมา บทบาทของผ อปถมภในทองถนไดโยกยายออกจากเจาพอทองถน เขาสระบบอปถมภแบบใหมตามการเปลยนแปลงทางการเมองอยางเตมท คอ เครอขายการเมองในระบบเลอกตง ผานวธการผนงบประมาณแผนดนเขาสทองถน

ชวงทศวรรษ 2540 งบประมาณประจาปเปนเครองมอตอรองทมากดวยพลงดงดดให ส.ส. เขาสงกด ยงใกลชวงเวลาทจะตองมการเลอกตง เรองราวการดด ส.ส. เขาสงกดพรรคกเกดขนซ าทกทไป44 ในชวงระยะเวลาประมาณไมถงสบปทผานมานสงทดเหมอนวาเปนความจรงทยากแกการปฏเสธอยางหนง กคอนกการเมองระดบชาตมอานาจมากขนกวาเดม และมการตงขอสงเกตถงการจดวางโครงสรางรฐทองถนตามแผนกระจายอานาจในปจจบน พ.ศ.2554 ยงมไดทาใหการปกครองทองถนเปนอสระจากอานาจทนและรฐสวนกลางไดเลย45 ในทางตรงกนขามความสมพนธเชงอปถมภทางการเมองระหวาง

43

ความถดถอยของของเจาพอทองถนในทางการเมองตงแตป พ.ศ.2546 เปนตนมา มงานเขยนทวเคราะหไวดงเชน เวยงรฐ เนตโพธ (2551) “การกระจายอานาจกบแบบแผนใหมของเครอขายอทธพล” ใน กาว(ไม)พนประชานยม กระจายอ านาจสทองถน, ณรงค เพชรประเสรฐ (บรรณาธการ) ศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง จฬาฯ และ จราวรรณ สนทรนนท (2551) เรอง การปรบตวของเจาพอภายใตการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจการเมองของจงหวดชลบร เปนตน 44

รายงานชนหนงของ ป.ป.ช. เมอป พ.ศ.2553 สอบสวนคดอดตรองนายกรฐมนตรคนหนงวาซกทรพยสนในชวงทดารงตาแหนงในป พ.ศ.2546 โดยมอบหมายใหบคคลอนครอบครองทรพยสนแทน คดนในทสดแลว ป.ป.ช.ตดสนวาใหยกคารอง แตระหวางการสอบสวนมรายงานทเกยวของกบการดด ส.ส.เขาพรรค และการเลยงดบรรดา ส.ส. ภายในพรรค กลาวคอ โดยปกตแลวพรรคการเมองจะม “บญชพเศษ” ซงมผ บรจาคเงนเขามา เงนดงกลาวจะมผบรจาคใหโดยทงประสงคและไมประสงคจะออกนาม ในการจายเงนสนบสนนผสมครแตละรายในพรรค จะแบงผสมครเปนเกรดตาง ๆ คอเกรดเอ หมายถง ส.ส.เดม เกรดบ คอบคคลทเปน ส.ส. แตสอบตก เกรดซ คอบคคลทไมเคยสมครมากอน การสนบสนนจะอยทผนนอยในเกรดใด ซงจะขนกบผลการสารวจทพรรคจางสถาบนการศกษา ผใดมแนวโนมจะไดรบการเลอกตง กจะไดรบเงนสนบสนนสง, อานเพมเตมใน “เบองหลง ป.ป.ช.ยกคารองอดตรองนายกฯซกทรพยสน เงน 182 ลาน บญชพเศษ บกจวเปดไวจาย ส.ส.” มตชนออนไลน (7 กนยายน 2553) 45

แผนขนตอนกระจายอานาจทกาหนดใหถายโอนภารกจ 300 ภารกจ แตมการถายโอนไมถง 3 ใน 4 โดยเฉพาะภารกจดานสงคม เชน การศกษา สาธารณสข สงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต มการถายโอนไดนอยมาก นอกจากนเมอถายโอนแลวยงมปญหาในแงศกยภาพของ

20

ชาวบานกบอานาจรฐสวนกลางสามารถกระชบแนนมากขน เพราะสงทนกการเมองทองถนกลวนกหนากคอเมดเงนงบประมาณตกมาไมถงพนท หากกลมบคคลทรวมตวกนเพอลงสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาในระดบทองถน หรอผบรหารทองถนมงทจะรกษาผลประโยชนของสมาชกภายในกลมอยางเดดเดยว โครงสรางกลมการเมองทองถนกจะมลกษณะทตงอยบนพนฐานของความตองการในผลประโยชนสวนตวของสมาชก มากกวาอดมการณทางการเมองทจะพฒนาทองถนใหประชาชนในทองถนมชวตความเปนอยทดขน ดวยโครงสรางการเมองและปทฏฐานเชนนจงกาหนดใหผนากลมการเมองทองถนเปนบคคลสาคญในการรวบรวมสมาชก และอาศยความสมพนธแบบสวนตวตามระบบพรรคพวกและระบบอปถมภใหคงอยและสบทอดตอมา สงทชวยทาใหกลมการเมองทองถนคงอยไดยาวนานตอเนอง คอ การสรางความสมพนธกบกลมขาราชการและกลมการเมองระดบชาต และในกระบวนการสรางฐานอานาจทางการเมองเพอนาไปสการผกขาดอานาจในการบรหารตอไป ผนากลมจะตองใหความสาคญและสาแดงพลงในการจดสรรผลประโยชนใหกบสมาชกในกลมใหไดทวถง เพราะฉะนน ดวยลกษณะโครงสรางและเครอขายอปถมภทางการเมองทเปลยนไปอยภายใตการควบคมของเครอขายนกการเมองทงระดบชาตและระดบทองถนอยางเชนในปจจบน คอบางคนกลายเปน “เจาพอรนใหม” และเปนเพราะภายใตโครงสรางอานาจทองถนทไมกระจายตว ขาราชการ ตารวจ นกการเมองทองถน หรอเจาพอไดเขามาเปนพวกเดยวกน และพยายามรกษาระดบความสมพนธเชงอปถมภในแนวดงกบชาวบานใหเปนเหมอนเมอกอนสมยทประชาธปไตยยงไมเขมแขง ดงจะเหนจากการจดโครงการตางๆทอยในอานาจของนกการเมองระดบทองถน เปนรปธรรมทพสจนชดเจนถงขบวนการจดการแบงพนทครอบครองตลาด และตกลงกนเพอเปนผชนะการประมลจดซอจดจางในทองถน ทกพนทมคนในเครอขายของนกการเมองจบจองเปนเจาของไวแลว สวน “เจาพอรนเกา” กไดผนตวเองมาเปนนายหนา หรอหวคะแนนของระบบอปถมภสมยใหม ลกษณะความสมพนธดงกลาวนทาใหภาพความเปนเจาพอแบบเกาทมกจะมฐานธรกจทผดกฎหมายคอยๆลดลง แมจะยงไมหมดลงโดยสนเชง แตกทาใหหวยใตดนทเคยเปนแหลงเงนทนหมนเวยน และแหลงเงนกนอกระบบทไหลเวยนอยในชมชนทองถนจานวนมากนนกาลงเหอดแหงลงและจะหมดความสาคญลงอยางชาๆ

ทองถนในการจดการ สดทายทองถนกยอนกลบมาทสวนกลาง เพอขอรบการสนบสนนในการปฏบตภารกจ และตองอาศยหนวยงานเดมเปนพเลยง เปนบอเกดของการสรางวฒนธรรมอปถมภขนมาใหม ทงน ปญหานเกดขนเพราะรายไดทองถนปจจบนพงพงเงนโอนและเงนอดหนนสวนกลาง ไมอาจจดเกบภาษหรอรายไดของตวเองไดเพยงพอ ตองพงพงระบบเงนอดหนน เงนโอน แมวามงานหลายดานททองถนตองดาเนนงาน แตเปนนโยบายของสวนกลาง อาท งานสวสดการสทธประชาชน เชน เบยยงชพ อาหารกลางวนนกเรยน จงกลาวไดวา การทางานของอปท.สวนมากยงไมสอดคลองหลกคดการกระจายอานาจสวนทองถน ไมตรงกบความหวงทจะใหการทางานของอปท.ใกลชดกบภาคประชาชน และการมสวนรวมของประชาชนโดยตรง มากกวาทจะจาลองระบบราชการ การเมองระดบชาตมาไวในระบบทองถน, คาปาฐกถาเรอง เดนหนาสการกระจายอานาจกบการปฏรปประเทศไทย ในงานสมมนาคณะรฐศาสตร วนท 18 สงหาคม พ.ศ.2553 ของนายอภสทธ เวชชาชวะ นายกรฐมนตร (2551- ) ใน มตชนออนไลน (18 สงหาคม 2553)

21

หวยใตดนสมยประชาธปไตยเรมลงหลกปกฐาน

ยคสมยของเจามอหวยใตดนรายใหญระดบประเทศหลายรายทมชอเสยงขจรขจายอยางเชน เสย ล. แหงอสานเหนอ หรอเสย ป. แหงอสานใต ไดผานพนไปแลว จากประวตชวตบคคลทงสอง จะเหนไดวา เจามอหวยประกอบอาชพหลายอยาง มทงถกและไมถกกฎหมาย แตไมใชบคคลอนตราย อาชพหลกของเจามอหวยรายใหญมกจะเกยวพนกบผคนระดบลางในวงกวาง และตองมสวนอปถมภค าจนชาวบานอยตลอดเวลา เมอถงรนลก ธรกจทงทถกกฎหมายและนอกกฎหมายไดรบการสบสานตอ ลกบางคนยงรบชวงเปนเจามอหวยใตดน แตกไมใหญโตเหมอนเกา แตสวนใหญมงไปในทางขยบขยายธรกจหลกของตระกล ความเสอมโทรมของธรกจนอกกฎหมายบางทอาจจะเปนเพราะบคลกสวนตวของผสบทอดทไมนยมการพนนเหมอนบพการกได หรออาจจะเปนเพราะวาโครงสรางสงคมไดเปลยนโฉมไปจากเดมแลวจรงๆ

เจามอหวยรายใหญในปจจบนไมเหมอนเจามอหวยรนกอน เมอพนสมยเจามอหวยแบบเกาอยาง เสย ล. หรอเสย ป. แหงภาคอสาน ผสบทอดอานาจทางเศรษฐกจนอกระบบ อาจจะเปนเจาหนาทรฐ และนกการเมอง รองศาสตราจารย ดร.สงศต พรยะรงสรรค เคยตงขอสงเกตไวเมอครงรฐบาลพ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เรมเอาจรงเอาจงกบการปราบปรามผมอทธพล จากนโยบายทกาหนดขนระหวางป พ.ศ.2546 ถง 2548 จะทาใหผมอทธพลสวนหนงหายไป แตเปนการกวาดตอนผมอทธพลเขาสงกด จะทาใหตารวจซงเปนผททาหนาทจดการกบปญหาผมอทธพลกลายเปนผทมอทธพลยงกวาเดม และนกการเมองผกมอานาจรฐอาจจะเตบโตยงใหญขนแทนท เปนกลมผมอทธพลตวจรง46 ขอสงเกตนมใชสงเลอนลอยและปรากฏเปนจรงตอมาภายหลงคอ เมอเดอนพฤศจกายน 2553 พล.ต.ต.วสทธ วานชบตร รกษาราชการรองผบญชาการตารวจแหงชาต กองกฎหมายและคด อดตรองผบญชาการตารวจภธรภาค 9 ออกมาตอบโตเรองทตนถกโยกยายออกนอกพนท ผการวสทธระบในการประชมคณะกรรมาธการกฎหมาย การยตธรรม และสทธมนษยชน สภาผแทนราษฎร วา การแตงตงโยกยายขาราชการตารวจระดบผบงคบการถงรองผบญชาการ ประจาป พ.ศ.2553 มการแทรกแซงจากนกการเมอง เขาเปดเผยวา

46

ดเพมเตมใน สงศต (2548) หนา 163-69

22

มนกการเมองในพนทภธรภาค 9 อยเบองหลงการทาธรกจใตดนหลายชนด มทงคานามนเถอน ยาเสพตด บอนการพนน ตมา โตะบอล รวมทงหวยใตดน47

ในสมยเจามอหวยรนกอน ความสมพนธระหวางผอปถมภกบชาวบานมเจาพอกบนกการเมองคอผอปถมภแทรกตวอยตรงกลางระหวางเจามอหวยใตดนกบชาวบาน แตมาถงสมยปจจบนน โครงสรางความสมพนธเปลยนไป กลายเปนระบบอปถมภทางการเมองทเจาพอมความสมพนธกบชาวบานในแบบตลาดมากขน นกการเมองสวนหนงสามารถใหความคมครองธรกจผดกฎหมายได ทาใหเหนวาเจาพออยใตนกการเมอง และนกการเมองบางคนกคอเจาพอ เมอประชาธปไตยลงหลกปกฐานมากขน ผทรงอทธพลทสดในยคสมยปจจบนคอเครอขายของนกการเมอง เครอขายนเปนศนยกลางแหงอานาจทมขอบเขตอานาจกวางไพศาล ไมวาจะเปนตารวจ หรอผมอทธพลทองถนกยงตองยอมสยบให รปท 1 ดานลาง แสดงใหเหนวา นกการเมองทองถนคอศนยกลางของความสมพนธระหวางเจามอหวยกบชาวบาน ขนมาแทนทเจาพอซงเปนผอปถมภแบบเกา แตนกการเมองทองถนมไดอยโดดเดยวตามลาพง พวกเขามเครอขายทางการเมอง สามารถเชอมโยงขนไปถงการเมองระดบชาต จงเกดเปนพลงอานาจทใชเชอมตอกบขาราชการ ตารวจ และชาวบาน อานาจทวานจะรวมศนยมากขนโดยเฉพาะอยางยงหากระบอบตารวจถกกลนเขาไปเปนสวนหนงของเครอขายนกการเมองดวย กลาวสาหรบหวยใตดนซงในปจจบนยงคงจาเปนตองอาศยเครอขายการเมอง เปนทพงพงใหความคมครองเพอสามารถทาธรกจนตอไปได ในมมมองจากโครงสรางการอปถมภทองถนแบบเกา ชวงทการเมองเขมแขงอยางมากสมยรฐบาลทกษณ ระหวางป พ.ศ.2545-49 รองศาสตราจารย ดร.สงศต พรยะรงสรรค ตงขอสงเกตวา เศรษฐกจหวยใตดนเปนเครองชวยคาจนเครอขายอปถมภทางการเมอง โดยผานการเลอกตงตงแตผใหญบาน กานน องคการบรหารสวนตาบล เทศบาล องคการบรหารสวนจงหวด และสมาชกสภาผแทนราษฎร สงศตเปดประเดนวาในสงคมปจจบนนการพนนหวยใตดนทาหนาทเปนสะพานใหแกนกการเมองจานวนมากในระบอบประชาธปไตยแบบตวแทนและองคการบรหารสวนทองถนไดใชนาตนเองและพรรคพวกขนสอานาจ โดยมเจามอหวยใตดนเปนผสนบสนนการขนอานาจน เปนตวแทนของประชาชนไดไดอยางมความชอบธรรม48 ทกๆครงทมการเลอกตงเครอขายหวยใตดนสามารถแปรเปลยนเปนเครอขายการหาเสยงและซอเสยงในชวงการเลอกตงไดทนท อาจกลาวไดวาหวยใตดนนนคอรปธรรมทชดเจนอยางหนง สะทอนใหเหนการดารงอยของระบบอปถมภทางการเมองในสงคมไทย 47

“วสทธแผลงฤทธ ซดนกการเมองภาค 9 เลวทงแกง ส.ส.ปชป.เดอด จถอน เจาตวไมเลก รอแฉซ าหลงนาลด” มตชนออนไลน. วนท 3 พฤศจกายน 2553 และ “วสทธดานกการเมองภาค 9 เลวทกคน พวพนสงผดกฎหมายในพนท 90%” ASTV ผจดการออนไลน. วนท 3 พฤศจกายน 2553 48

สงศต และคณะ, 2546 หนา 222

23

ภาพท 1 ความสมพนธระหวางนกการเมองทองถนกบชาวบานในระบบอปถมภทางการเมอง

ทมา : ปรบจาก สงศต (2548) หนา 223

อธบายเพมเตมจาก รปท 1 ไดอกวา ตารวจคอผรกษากฎหมาย ในขณะเดยวกบทสามารถยนมอเขาอปถมภเจามอหวยกได และยงจะเปนตอไปตราบทตารวจบางพนทยงมพฤตกรรมใชตาแหนงหนาทจากสถานะของผรกษากฎหมายเพอผลประโยชนสวนตว อานาจตามกฎหมายสามารถใชพทกษคมครองธรกจผดกฎหมาย ในบางพนท นโกรพดไทยไมไดรแหลงซอยาบา คนทงตลาดรแหลงซอหวยใตดน นกเทยวกลางคนรแหลงซอบรการทางเพศ นกดมทประสบอบตเหตดมกนจนต 4-5 ทกคน แปลกแตจรง ตารวจทองทไมรอะไรเลย พฤตกรรมการเรยกคาคมครองของตารวจบางทองทและนกการเมองบางคนมสารพดวธ เจามอหวยใตดนรายหนงเลาวา “ทภาคใต นายต ารวจคนหนงสงชดแรกเขาไปด าเนนการตามกฎหมาย แลวสงชดสองเขาไปเคลยร สวนท กทม. เขตของ ส.ส. ท. (นามสมมต) มทงหวยเถอน และบอนพนน ถาไมใหเอยว หรอหนลม จะมพวกอนธพาล หรอบคคลในเครองแบบ ไปอาละวาดไมเลก...”49 ในเวบไซดแหงหนง ซงโตตอบกระทเรองตารวจกบสวยการพนนอยางนาสนใจ มบางความเหนระบตรงกนวา ตารวจบางคนมวธการลกซงในการเรยกคาคมครอง “ทาน… จบเปนแตปลาปกเปา ซดลามก ทานเปนถงรองผบช.ท าไมทานไมไปจบพวกคดอกฉกรรจทเกดขนในพนทบาง สวนบอนการพนนททานวาทานกเอาพลเรอนทไหนไมรมาจบ พอจบเสรจกใหเขาไปเคลยร”50 นก 49

สมภาษณ นาง ข. (นามสมมต), วนท 8 มถนายน 2554 50

Sarinya10_36@hotmail.com ในเวบไซดแหงหนงวนท 3 พฤศจกายน 2553

24

เทยวกลางคนคนหนงเสนอพฤตกรรมการรบคาคมครองของตารวจวา “ทผบแหงหนง ต ารวจกมากนอยในราน ตอนออกจากรานไปเจอดานตรวจในทองท กใหบอกวามาจากรานน ดานกจะใหผาน ถาไมไดมาจากรานนกโดนจบเปาแอลกอฮอล”51 มอกหลายความคดเหนสนบสนนวา เรองนไมใชเรองใหม ของผดกฎหมายทกอยาง มตารวจเปนผกาหนดใหเปนไป เชน ขายหวย ขายยาบา ตดไมทาลายปา ทกอยางทผดกฎหมาย ตารวจทาได และทามานานแลว หากแตทผานมาไมมใครเอาเรอง เพราะนกการเมองครอบงา เราสามารถยนยนเพมเตมจากการประชมกลมยอยผนาชมชน เรองมาตรการลดผลกระทบจากพฤตกรรมการเลนการพนนในประเทศไทย ผนาชมชนทเขารวมประชมใหขอมลตรงกนคอ การพนนมอยทกพนท บอนพนนจะเปดไมไดถาไมมเจาหนาทตารวจหนนหลงอย และทกคนรสกวาประชาชนคนธรรมดาไมมพลง เลนการพนนเลกๆนอยๆ ถกจบ แตเจามอใหญๆ ไมถกจบ52 เราอาจจะมองไมเหนเจามอหวยในภาพทแสดงขางบนน นนเปนเพราะเจามอหวยอาศยเครอขายนกการเมองเปนแหลงพกพงอาศยใหเจามอสามารถรอดพนจากเงอมมอของกฎหมาย ทาใหผรกษากฎหมายทไมไดเขารวมขบวนการแมจะรแตกทาอะไรไมได สรปไดวา ทงตารวจและนกการเมอง มสวนอปถมภค าจนธรกจผดกฎหมาย แตนกการเมองมอทธพลสามารถโยกยายตารวจได ดงนน นกการเมองจงสามารถใหความคมครองเจามอหวยไดดกวาตารวจ และดวยผลประโยชนทสนบสนนซงกนและกนนเองททาใหทงผคาหวย ตารวจ และนกการเมองตางไมประสงคจะใหการพนนชนดนจะตองยตลงไป เพราะรายไดจากหวยใตดนคอรายไดทสาคญทสดแหลงหนงในการสรางระบอบทชวยคาจนระบบการปกครองแบบรวมศนยอานาจไวทสวนกลาง ใหกลมคนจานวนหนงสามารถตกตวงแสวงหาผลประโยชนไดสบไป

4. สลากเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว กบการลดหวยใตดน

ความพยายามนา “หวยใตดน” ขนมาจาหนายอยางเปดเผยและทาใหถกกฎหมายมมานาน แตไมมใครกลาทา จนกระทง “สลากเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว” หรอเรยกกนโดยทวไปวา “หวยบนดน” เปนนโยบายหนงของรฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร โดยการประชมคณะรฐมนตร เมอวนท 8 กรกฎาคม 2546 มมตใหสานกงานสลากฯ ดาเนนการจาหนายสลากแบบเลขทาย 2 ตว และ 3 ตว เพมเตมจากการจาหนายสลากแบบเดมทมอย มจดประสงคเพอนา “หวยใตดน” ซงผดกฎหมาย มาผานกระบวนการทางกฎหมายและปรบปรงใหเปนของรฐบาล อกทงยงเปนการกวาดลางเจามอหวยใตดน

51

ผใชชอวา “กทม.” ในเวบไซดแหงหนงวนท 3 พฤศจกายน 2553

52 ประชมกลมยอย ผนาชมชน, วนท 21 เม.ย.2554

25

และนารายไดไปสรางประโยชนแกประเทศชาต โครงการสาคญทนารายไดจาก “หวยบนดน” ไปใช คอ โครงการหนงทนหนงอาเภอ (ODOS) เปนตน

ประเภทของสลาก แบงเปน สลากชนดราคา 20 บาท พมพดวยสเขยว เหมอนสของธนบตร 20 บาท สลากชนดราคา 50 บาท พมพดวยสฟา เหมอนสของธนบตร 50 บาท สลากชนดราคา 100 บาท พมพดวยสแดง เหมอนสของธนบตร 100 บาท พมพตามจานวนการสงจองของตวแทนจาหนายทมอยท วประเทศ โดยทแตละงวดจะมจานวน

ไมเทากน สาหรบอตราการจายรางวลสาหรบสลากเลขทาย 2 ตว และ 3 ตว แสดงในตารางดานลาง

ตารางท 1 อตราการจายหวยบนดน เปรยบเทยบกบหวยใตดน ซอ 1 บาท หวยบนดน หวยใตดน

เลขทาย 2 ตว จาย 55 บาท จาย 60-65 บาท เลขทาย 3 ตว จาย 400 บาท จาย 450 บาท ทมา : ประชมกลมยอย ผนาชมชน, วนท 21 เม.ย. 2554 หมายเหต - อตราจายหวยใตดนสาหรบบางทองถนอาจแตกตางจากน ในแถบภาคใตบางจงหวด เชน ภเกต เลขทาย 2 ตว จาย 70 บาท เลขทาย 3 ตว จาย 500 บาท และสวนลดสาหรบยปวไปจนถงผเลนหวย อาจจะสงกวาภมภาคอนดวย

หวยบนดนเปนนโยบายทโดนใจชาวบาน เพราะพวกเขารสกวาเปนธรรม ไมเอาเปรยบ ซงเปน

พนฐานความคดของคนจน หวยบนดนไมเหมอนกบสลากกนแบงรฐบาลทคนขายเอาเปรยบจากการขายสลากเกนราคา เชน ราคาหนาสลาก 80 บาท แตอาจจะขาย 120 บาท หรอบางครงในขณะทมขาวลอหนาหวามหวยลอก ราคาพงขนไปถงเทาตว เปนตน สาหรบหวยใตดนมทงสวนทไมเปนธรรมและเปนธรรม สวนทไมเปนธรรมคอ ชวงทมกระแสขาวเรองเลขลอกและเลขเบลแพรสะพดอยางเชนราวกลางป พ.ศ.2552 เจามออาจเปลยนแปลงกตกาการจายเงนรางวล การแทงเลขทายแมวายงใชเลขทายของรางวลท 1 เปนรางวลเลข 3 ตวบนเหมอนเดม แตลดการจายเงนรางวลจากเดมบาทละ 450-500 บาท เหลอบาทละ 400 บาท สองตวบนลางจากเดมจายบาทละ 65 บาท เหลอบาทละ 60 บาท ถาเปนเลขเบลจายบาทละ 40 บาท เปนตน การจายรางวลมความไมแนนอนสง ขนอยกบเจามอแตละแหงอาจจายสงตาตางกน เจามอบางแหงไมรบเลขเบลและเลขตอง รวมทงอาจปรบเวลาปดรบแทงเปนซอกอนลวงหนา 1 วนเพอหนเลขเดดทจะออกมาใกลเวลาหวยออก และถาหากเจามอโดนเลขเดดตดตอกนหลายงวดกจะ

26

จายเพยงครงเดยว53 แตหวยใตดนกใหความรสกดานความเปนธรรมแกชาวบานเชนกน สงทเปนธรรม ไดแก หวยใตดน ซอในวงเงนนอยๆกได เชน 10-20 บาท เปนจานวนเงนพอเหมาะสมกบกาลงทรพยของคนจน หรอจะซอหวยใตดนกมเปอรเซนตลดให ซอเชอแบบงวดชนงวดกได และบางครงสามารถผอนปรนได ขณะทหวยบนดนสามารถดงดดใจผเลนไดไมแพหวยใตดน เพราะรฐบาลจายในอตราเทาๆกน ไมมโกง นอกจากน บางกรณอาจจะมการผอนปรนไดเหมอนเดม เนองจากเจามอหวยใตดนจานวนหนงไดพฒนาตวเองขนมาคาหวยบนดน ทาใหไดประโยชนจากสายเดนโพยเดม อาศยเครอขายเดมคาทงหวยบนดนและหวยใตดนไปพรอมๆกน54 มขอสงเกตหนงทนาสนใจวา นโยบายหวยบนดนอาจสรางความชอบใจแกเจามอหวยใตดนดวยกได และไมทาใหหวยใตดนหมดไป เพราะการเกดหวยบนดนจะทาใหมการใชหวยบนดนแบกรบตวเลขแทงทมความเสยงสงใหรฐบาลเปนผรบภาระ เปนการลดความเสยงของเจามอหวยใตดนไปในตว เพราะเจามอหวยใตดนขายทงใตดน และบนดนเปนคนๆเดยวกน เจามออาจจะจายสวยนอยลง และโอกาสถกจบเรองการสงโพยลดลงเพราะมขออางวาสงใหกบหวยบนดน การศกษาสารวจความคดเหนและพฤตกรรมของประชาชนเกยวกบการพนนในสงคมไทย โดยศนยวจยธรรมาภบาล มหาวทยาลยราชภฎจนทรเกษม ฝายวจย มหาวทยาลยหอการคาไทย และศนยวจยเอแบค นวตกรรมทางสงคม การจดการและธรกจ มหาวทยาลยอสสมชญ เมอป พ.ศ.2550 ขณะทยงมการจาหนายหวยบนดนอยนน ชประเดนหนงทนาสนใจอยางมากวา ผเลนหวยสามารถไดเครดตจากผขายหวยบนดน คอไมตองจายเงนสดทนทเวลาบอกซอในสดสวนทสง คดเปนรอยละ 37.4 ของกลมตวอยางทตอบแบบสอบถาม55 ซงแสดงถงความเปนไปไดวาผขายหวยใตดน อาจจะมถงรอยละ 37 กคอเจามอหวยบนดน

อยางไรกตาม จากการสมภาษณเจามอกบการประชมกลมยอยหลายครงในการวจยครงนพบวา แมวาเจามอจะเปนคนเดยวกนและเครอขายหวยบนดนกอาศยเครอขายเดมของหวยใตดน ผลกระทบทแตกตางกนเปรยบเทยบระหวางหวยบนดนกบหวยใตดนกมอยไมนอย ผลทแตกตางออกไปจากกรณซอหวยใตดนโดยทวไปคอ หวยบนดนซอเชอไดนอย จะตองซอดวยเงนสด ทาใหจากดวงเงนการแทงหวยในแตละงวดตามกาลงทรพยของแตละบคคล สวนเจามอหวยใตดนกตองปรบกลยทธใหดงดดผ เลนหวยเอาไว โดยอาศยจดแขงทพวกตนมอยคอ จายผเลนสงกวาหวยรฐบาล ใหเปอรเซนตแกรายยอยดกวาทจะไดรบจากการขายหวยบนดน ใหสวนลดแกผเลนมากขน และผเลนมขอผกพนจากการซอเชอ

53

“ใตดนผวาเลขเบล เจามอพลก แกลาหวยลอก” ไทยรฐออนไลน (1 มถนายน 2552) 54

ประชมกลมยอย ผนาชมชน, 21 เม.ย.2554 ทงน สาเหตหนงททาใหเจามอหวยใตดนสวนหนงกลายมาเปนเจามอหวยบนดนดวย สบเนองมาจากนโยบายปราบปรามผมอทธพลของรฐบาลทดาเนนการชวงกอนหนานนนนเอง 55

แบงเปนผทคดวาหวยบนดนสามารถไดเครดตดกวาเมอเปรยบเทยบกบหวยใตดน รอยละ 25.4 และไดเครดตพอๆกน รอยละ 12.0

27

แบบจายชนงวด ขอมลทไดสอดคลองกบผลการสารวจของมหาวทยาลยหอการคาไทย เรอง หวยใตดน-หวยบนดน: พฤตกรรมการบรโภคของคนไทย ซงเปนการสารวจประชากร จานวน 1,394 คนในป พ.ศ.2549 (สารวจระหวางวนท 4-8 ธนวาคม 2549) ซงใหคาตอบวาหวยบนดนสามารถทดแทนหวยใตดนไดในระดบหนง กลมตวอยางททาการสารวจ รอยละ 44.1 ใหคาตอบวาซอหวยใตดนลดลงเมอมหวยบนดนดวย เหตผลสาคญคอเพราะหวยใตดนหาซอไดยาก กลวผดกฎหมาย ตองการถกรางวลแจคพอตจากหวยบนดน และกลววาเจามอจะเบยว และถงแมวาหวยใตดนจะซอหายากกวา แตกลมผทซอหวยใตดนมคาใชจายเฉลยในการซอหวยใตดนสงกวาคาใชจายในการซอหวยบนดน ยงคงมผเลนหวยจานวนหนงคอ รอยละ 26.9 ยอมรบวาซอหวยใตดนเทาเดมหรอเพมขน เหตผลสาคญคอ ยงสามารถหาซอหวยใตดนไดสะดวกกวา นอกจากนหวยใตดนมสวนจงใจและสามารถใชเครดตซอได56 โดยสรปคอ ผลทเกดขนจากการมหวยบนดน ไดแก จานวนเงนการซอสลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว แซงหนาเงนคาจาหนายสลากกนแบงรฐบาลภายในปแรกทเปดขาย และเพมขนอยางรวดเรวในปตอๆมา เงนสงใหกบรฐเพมขน (ดตารางท 2) ทาใหการเลนหวยใตดนลดนอยลง ดวยผลการศกษาขนาดเศรษฐกจของหวยใตดนหลายชนในอดต ผาสก พงษไพจตร สงศต พรยะรงสรรค และนวลนอย ตรรตน (2543) ประมาณการขนาดของหวยใตดนในระหวางป 2536-2538 อยในราว 320,000 ลานบาทตอป ในป พ.ศ.2544 สงศต พรยะรงสรรค และคณะ (2546) ประมาณการวาจานวนเงนหวยใตดนเพมขนเปน 540,000 ลานบาท เมอรฐบาลออกหวยใตดนใหถกกฎหมายระหวางวนท 1 สงหาคม 2546-16 พฤศจกายน 2549 ทาใหรฐมรายไดจากการจาหนายเปนเงนทงสน 135,000 ลานบาท การประเมนขนาดเศรษฐกจของหวยชวงเวลาทรฐบาลนาเงนหวยขนมาอยบนดน สงศต พรยะรงสรรค เสาวณย ไทยรงโรจน และนพดล กรรณกา (2550) ประมาณการวาปรมาณเงนทยงคงมการเลนหวยใตดน คงเหลอในราว 283,000 ลานบาทตอป57 ตวเลขประมาณการถงขนาดวงเงนหวยใตดนทกลาวมาทงหมดอาจจะสงเกนไป เมอพจารณาจากขอมลสารวจในปจจบน พ.ศ.2554 วา จานวนคนเลนหวยใตดนทมอายตงแต 15 ปขนไป ทงหมดประมาณ 19.91 ลานคน ประเมนมลคาการซอหวยคนละ 5,126 บาทตอคนตอป ไดมลคาหวยใตดนทงหมดเทากบ 102,088 ลานบาท58 ถงแมวามลคาประมาณการซอหวยตอคนตอปในปจจบนอาจจะทาใหมวงเงนเลนหวยทเพมสงขน ผวจยมความเชอวาขนาดเศรษฐกจหวยใตดนในชวงระหวางป พ.ศ.2536-46 มคาสงกวาคาทประเมนไดในปจจบนนอยางแนนอน เพราะวาฐานจานวนผเลนหวยใตดนท

56

สานกงานเลขาธการวฒสภา. (2550) หนา 3 57

สานกงานเลขาธการวฒสภา. (2550) หนา 29-30 58

ตวเลขจานวนเงนหวยใตดนป พ.ศ.2554 ใหคาใกลเคยงกบประมาณการในป พ.ศ.2538 โดยบรษทศนยวจยกสกรไทย ประมาณคาไววาเทากบ 110,000 ลานบาท ซงคดจากมลคาการซอหวยคนละ 3,900 บาทตอคนตอป คณดวย 21 ลานคน

28

สารวจในปจจบนพบวาเรมลดลงแลว และยงมผลกระทบจากปรมาณสลากกนแบงรฐบาลทไดนาออกจาหนายเพมขนอยางมากนบตงแตป พ.ศ.2550 เปนตนมา แสดงในตารางท 2 ทาใหฐานผเลนหวยใตดนลดลง

ตารางท 2 เงนคาจ าหนายสลากกนแบงรฐบาล สลากพเศษเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว และเงนสงใหรฐ ระหวางป พ.ศ.2547-2552

หนวย : ลานบาท รายการ 2547 2548 2549 2550 2551 2552

สลากกนแบงรฐบาล - คาจาหนาย - จดสรรเปนรายไดแผนดน

28,429

7,960

28,800

8,064

28,800

8,064

39,680 11,110

44,160 12,365

44,160 12,365

สลากบารงการกศล - คาจาหนาย - จดสรรเปนรายไดแผนดน - ภาษการพนน*

15,360

- 77

15,360

- 77

15,360

- 77

4,480

538 22

- - -

2,400

- 12

สลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว

- คาจาหนาย - ภาษการพนน* - กองทนเงนรางวลสทธ

32,640

163 8,453

38,558

193 11,052

48,604

243 8,425

11,314

57 699

- - -

- - -

ทมา : สานกงานตรวจเงนแผนดน “รายงานของผสอบบญชและงบการเงน สานกงานสลากกนแบงรฐบาล” สนสดวนท 30 กนยายน ระหวางป พ.ศ.2547-2552. ดวยการอนเคราะหขอมลจาก ดร.รตพงษ สอนสภาพ หมายเหต : *ภาษการพนน ตามพระราชบญญตการพนน พ.ศ. 2478 มาตรา 16 มาตรา 16 ทว และมาตรา 17. สลากแบบเลขทาย 3 ตว 2 ตว จดสรรรายไดจากการจาหนาย ตามมตคณะรฐมนตร เมอวนท 8 กรกฎาคม 2546 มสาระสาคญเพอเปนคาใชจายในการบรหารงานไมเกนกวา รอยละ 20 โดยแบงเปนคาใชจายในการดาเนนการ เปนสวนลดในการซอสลากฯ คาตอบแทน คาภาษการพนน และคาใชจาย

29

อนๆ ทเกยวของ สวนทเหลอจากคาใชจายในการบรหาร นาสมทบเขา “กองทนเงนรางวล” เพอนาไปใชสาหรบการจายรางวลสลากฯ ภายหลงหกคาบรหารกองทนและการประกนความเสยงในการจายเงนรางวลแลว หากกองทนมเงนเหลอเพยงพอในแตละชวงเวลา จะจดสรรรายไดสวนเกนดงกลาวคนสสงคมในรปตางๆ คอ เพอสนบสนนการศกษา การแพทย ศาสนา สงคม และสาธารณประโยชนอนๆ ตามทสานกงานสลากฯ กาหนดโดยความเหนชอบจากกระทรวงการคลง จากโครงสรางการจดสรรรายไดจากการจาหนายทกลาวมาจะเหนไดวา รายไดหรอกาไรจากการขายสลากเลขทาย 3 ตว 2 ตว หรอ หวยบนดน ไมตองนาสงเขาเปนรายไดแผนดน ซงแตกตางอยางชดเจนกบเงนรายไดจากสลากกนแบงรฐบาล (ดตารางเปรยบเทยบความแตกตางระหวาง สลาก 3 ประเภท ในภาคผนวกทายบทความ) เงนรายไดจากการขายสลากแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตวนน มเปาหมายใหนาไปใชเพอกลมเปาหมายบางกลมเปนพเศษ โดยเฉพาะเพอแกไขปญหาใหแกเดกยากจน ตามมตคณะรฐมนตรไดแตงตงคณะกรรมการพฒนายทธศาสตรสาหรบแกไขปญหาเดกยากจน และเดกดอยโอกาสขนมาดแล ซงขณะนนม นายจาตรนต ฉายแสง รกษาการรองนายกรฐมนตรเปนประธาน การจดสรรงบประมาณทงหมดในการแกไขปญหาเดกยากจนจากเงนหวยบนดน สามารถกระทาไดโดยไมตองนารายไดสงเขารฐ แตดวยขอบกพรองบางประการในระบบการบรหารจดการเงนรายไดจากสลากเลขทายฯ การยกเวนไมตองนารายไดเขาแผนดน เปนชองทางใหหนวยราชการ บคคล และองคกรตางๆ รวมทงฝายการเมอง สามารถขอเงนหวยบนดนไปใชดาเนนโครงการตางๆ ไดสะดวกยงขน ระบบทมจดออนเรองการตรวจสอบการใชจายเงน ทาใหมชองโหวหลายทางสาหรบการนาเงนหวยบนดนไปใชอยางผดวตถประสงค แมวาโดยหลกการทวไป คณะกรรมการพฒนายทธศาสตรฯ จะกาหนดกรอบการใชเงนเพอเดกยากจนและเดกดอยโอกาสกตาม ปรากฏวามการแอบแฝงให กระทรวง กรม หรอองคกรตางๆ เขยนโครงการมาขอเงนบรจาค ชวงป 2547-48 มการอนมตใหนาเงนจากรายไดสลากเลขทายฯ ไปใชถงเดอนละ 700-800 ลานบาท มบางโครงการทนกการเมองอาศยชอวดเพอดดเงนหวยบนดนไปใชทางการเมอง โดยเฉพาะชวงกอนการเลอกตง 6 กมภาพนธ 2548 กรณออฉาวหลายกรณในชวงป 2548 เกดขนกบนกการเมองในซกรฐบาลพรรคหนงในขณะนน มพฤตกรรมทไมโปรงใสมาขอเงนจากสานกงานสลากฯ โดยมสมาชกสภาผแทนราษฎร (ส.ส.) ตดตอไปยงวดหลายแหงในภาคเหนอและภาคอสาน เพอขอใหวดทาหนงสอถงสานกงานสลากฯ ขอรบเงนบรจาค มวดแหงแหงหนงในจงหวดกาฬสนธ ขอรบเงนบรจาคจานวน 2 แสนบาท เมอสานกงานสลากฯ อนมตสงจายเชค 2 แสนบาทใหแกเจาอาวาส ส.ส.จะดาเนนการชกคาหวคว 150,000 บาท สวนวดจะรบไปเพยง 50,000 บาทเทานน กรณนเรองแดงขนและมการตรวจสอบในสภาฯ ทาใหทายทสด รฐบาลไดจดการแกปญหาดวยการสงให ส.ส. คนเงนวด

30

ไป59 โครงการสลากเลขทาย 3 ตว 2 ตว มจดเรมตนทนาชมเชย ดวยการนาเงนของคนจนคนกลบไปเพอพฒนาชวตเดกยากจน แตเงนกาไรจากการขายสลาก 3 ตว 2 ตว ปละเกอบหนงหมนลานบาทนน เยายวนใจใหบรรดานกการเมองเขามาแทรกแซงเพอแสวงหาประโยชนเขาตว กลาวไดวา เงนกาไรจากหวยบนดนสนเปลองไปอยางไมควรดวยระบบทมระเบยบกฎเกณฑไมชด และคณะกรรมการดแลรบผดชอบไมแขงพอ ไมอาจบรหารอยางเปนอสระ โดยปราศจากการแทรกแซงทางการเมอง

นอกจากประเดนเรองการนาเงนรายไดในสวนทเปนกาไร จากการจาหนายสลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว 2 ตว กบอานาจการใชจายเงนออกไปโดยไมผานการตรวจสอบตามระบบงบประมาณของรฐบาลแลว โครงการระบบการจดจาหนายสลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว ของสานกงานสลากกนแบงรฐบาลยงมปญหาอนๆอก คณะกรรมาธการวสามญศกษาปญหาการจาหนายสลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว (สลากกนรวบ) สานกงานเลขาธการวฒสภา สรปไววาโครงการจดจาหนายสลากผานระบบตเผชญกบปญหาในเรองการคดสรรตวแทนผจดจาหนายแบบต ซงผไดรบการจดสรรใหเปนตวแทนจาหนายมจานวนนอยกวาความตองการของผบรโภคทจะซอสลาก ทงยงมปญหาในเรองของการจดสรรโควตาในสวนของตวแทนทมาจากกลมผพการ สมาคม และมลนธ อกสวนหนง โครงการในระยะท 1 เกดปญหาในเรองการตดตงเครองจดจาหนายแบบตทลาชา โครงการในระยะท 2 ซงเปนโครงการทมการทาบนทกขอตกลงกบผแทนจาหนายในการรบสลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว แบบใบเขยนไปจาหนายชวคราวไดสรางความผกพนทาใหผแทนจาหนายไมอยากทจะเลกขาย สาเหตเกดมาจากผจดจาหนายในสวนนไดมการลงทนไปแลวในการดาเนนกจการเปนระยะเวลากวา 3 ป และเรมมเครอขายและมจานวนเพมมากขน กลาวไดวาการอนญาตใหเปนตวแทนจดจาหนายชวคราวไดสรางอาชพใหคนกลมหนงไปแลว ประการสดทาย สลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว มผลในเรองของการแยงสวนแบงตลาดของผจดจาหนายสลากกนแบงรฐบาล ในกลมผจดจาหนายรายยอย โดยเฉพาะผพการ60

หวยบนดนสนอายขยลงอยางรวดเรวภายในเวลาไมกปนบจากวนทเรมตนจาหนายงวดแรก เมอวนท 1 สงหาคม 2546 ดวยเหตผลเรองการดาเนนการขดตอพระราชบญญตสานกงานสลากกนแบงรฐบาล พ.ศ.2517 เพราะ “หวยบนดน” มการดาเนนการเขาขายสลากกนรวบ ไมใชสลากกนแบง61 ซง

59

ธรเดช เอยมสาราญ, 2549 หนา 73 60

สานกงานเลขาธการวฒสภา 2550 หนา 19 61

สลากกนรวบ คอ สลากชนดทขายเปนการเสยงโชค โดยผซอกรอกเลขทตองการซอลงในสลากแลวถกรางวลตรงตามตวเลขทออกรางวลโดยเฉพาะ เชน 3 ตวทายของรางวลทหนงของสลากกนแบงรฐบาลเปนตน สวนสลากกนแบง คอ สลากทจดใหมขนเพอขายใหผเลนเปนการเสยงโชคเปนใบมเลขพมพลงในสลากแลวไมสามารถกรอกตวเลขทตองการซอลงในสลากได โดยมการใหรางวลแบงเปนหลายรางวล เชน รางวลท 1, 2, 3, 4, 5 เปนตน

31

สานกงานสลากกนแบงรฐบาลไมมอานาจตามกฎหมายทจะออกสลากกนรวบ แตดวยขอมลเพยง 3 ปเศษนบจากป พ.ศ.2547-50 สามารถพสจนชดวา หวย 3 ตว 2 ตว ไดรบความนยมสงมาก แนชดวายงกวาสลากกนแบงรฐบาลแบบเดม จากตารางท 2 ขางตน จะเหนไดวา ยอดจาหนายสลากกนแบงรฐบาล รวมกบสลากบารงการกศล ระหวาง ป พ.ศ.2547-2549 ซงเปนระยะเตมป 3 ป ของการนาหวย 3 ตว 2 ตว ออกจาหนายแกประชาชน รวมทงสนเปนจานวนเงน 132,109 ลานบาท สาหรบหวย 3 ตว 2 ตว มยอดจาหนายใกลเคยงกน รวมเปนจานวนเงน 119,802 ลานบาท หากพจารณาโดยเฉพาะป พ.ศ.2549 ดวยแลว จะเหนวา คาจาหนายหวย 3 ตว 2 ตว แซงหนาคาจาหนายสลากกนแบงทง 2 ชนดรวมกน อาจจะตงขอสงเกตไดวา หวยเลขทาย 3 ตว 2 ตว ทาใหยอดเงนรบแทงอยางเปดเผยเพมสงขนเกอบเทาตว ถาหากเงนรบแทงสวนใหญมาจากเงนพนนหวยใตดนเดม ขอมลนสะทอนวาขอบเขตวงเงนเศรษฐกจการพนนหวยใตดนสงมากกวาการจดจาหนายสลากของทางการคอนขางมาก และพลนทหวย 3 ตว 2 ตว ยตลงในปถดมาคอ ป พ.ศ.2550 เศรษฐกจการพนนโดยเจามอหวยใตดน ยอมฟนกลบขนมาคกคกอยางมาก หากพจารณาในมมทางดานผจดใหมบรการนอกกฎหมาย หวยใตดนจะชวยหลอเลยงระบบอปถมภทางการเมองและการคอรรปชนทมผคาหวยใตดน ตารวจ และนกการเมอง เปนกลมทไดผลประโยชนอยางสงตอไป

5. สรป

หวยใตดนเปนการพนนผดกฎหมายทมมลคาปละมหาศาล สามารถเขาถงผคนเปนวงกวาง ในความคดชาวบาน ผเลนหวยใตดนไมคดวาตวเองเลนการพนน แตเปนการเสยงโชค สวนผคาหรอเจามอกไมใชใครทไหน เปนคนรจกมกคน สนทสนม อยบานเดยวกน หรอเปนเพอนพงพาอาศยกนได เจามอหวยบมเพาะความสมพนธกบผเลนทเปนชาวบานดวยวธผกพนทางสงคม แตกเพอผลประโยชนทางธรกจดวย วถความอยรอดของเจามอหวยคอ การทาใหหวยใตดนเปนเครอขายความสมพนธคอนขางเหนยวแนนระหวางบคคลในชมชน เปนเครอขายความรวมมอทมนคง มรากฐานของความเชอ ความหวง และความไววางใจกน จนกลายเปนวฒนธรรมหนงทดารงอยในสงคมไทยผานกาลสมยตางๆมาได แมวามปจจยเงนทองเขามาเกยวพนอยมากกตาม

แตเพราะความอยรอดของธรกจใตดนชนดนเกยวโยงกบ 2 สง คอ เงนสนบนหรอสวยของผถอกฎหมาย กบระบบอปถมภในสงคมไทย เมอกอนเจามอหวยรายใหญจะตองเปนผมบารม มอทธพลในทองถน ตองเสาะแสวงหาผทสามารถใหการคมครองในการทาธรกจใตดน ผททาหนาทนไดดคอ ตารวจ ทหาร รวมทงนกการเมอง ยคสมยปจจบนผทรงอทธพลทสดคอเครอขายของนกการเมอง ทม

32

ขอบเขตอานาจกวางไพศาลไมวาจะเปนตารวจ ผมอทธพลทองถน หรอนกการเมองผมอานาจทงในระดบชาตและระดบทองถน เมอระบอบตารวจถกกลนเขาไปเปนสวนหนงของเครอขายนกการเมอง การพนนชนดนจงเขาเปนสวนหนงของระบบอปถมภทางการเมองดวยในทสด ถงแมวานกการเมองทองถนไมใชทกคนจะเปนเจามอหวยใตดน แตเจามอหวยใตดนตางจงหวดสวนใหญเปนนกการเมองทองถน อาจกลาวไดวาความนงเฉยในการจดการกบหวยใตดนนนคอรปธรรมทชดเจนอยางหนงตอกย าใหเหนการดารงอยของระบบอปถมภทางการเมองในสงคมไทย

สงคมไทยมประสบการณการนา “หวยใตดน” ขนมาเปน “หวยบนดน” ในระยะเวลาสนๆ ระหวางป พ.ศ.2546-2550 ผลตอบรบ “หวยบนดน” นนดมาก ตวเลขจดจาหนาย “หวยบนดน” สงขนทดเทยมกบสลากกนแบงรฐบาลในทนท เงนสงเขารฐเพมขน และทาใหการเลนหวยใตดนลดนอยลง แตปญหาของ “หวยบนดน” ทผานไปนนคอ ความไมรอบคอบของการบรหารจดการ มการแทรกแซงโดยนกการเมองและขาราชการหนวยงานตางๆ ทาใหเงนของคนจนทควรจะตกกบคนยากจนกลบไปไมถงพวกเขา

ในปจจบนน เทคโนโลยและสงอานวยความสะดวกในการตดตอสอสารดขนมาก เครอขายคาหวยกมการปรบตว มการใชเครองมอสอสารใหมๆ เพมบรการแปลกใหม มการพนนหลากหลายชนดมานาเสนอแกผนยมเลนการพนน แตเนองจากผเลนหวยใตดนสวนใหญเปนผมรายไดนอย นยมเลนหวยจากความเชอและความหวง และยงเขาไมถงบรการพนนแบบไฮเทคมากนก แมผคาจะมบรการมานาเสนอหลากหลายชนดมากขน การสรางนวตกรรมในเทคนคและเนอหาไมสงผลกระทบตอปรมาณและวงเงนการเลนหวยใตดน แตเนองจากการศกษาครงนยงมไดวเคราะหและใหภาพอยางละเอยดของผลกระทบเชงโครงสรางอปทานจากประเดนนโยบายทสาคญๆอกหลายอยาง มสารพดกลมจองหากนกบเงนหวย ไมวาจะเปนการจดจาหนายผานระบบตออนไลน ซงเปนเรองสมปทานของกจการขนาดใหญมลคาเงนหลายหมนลานบาท หรอการปรบโครงสรางและระบบบรหารจดการสลากกนแบงรฐบาล ซงมผลการศกษาแลวเชนกนวาตองตกอยในมอของเครอขายกลมผมอานาจบางกลมบางพวก สงทจะสงผลกระทบตอสงคมไดมากกวาอาจจะเปนนวตกรรมในชองทางการจาหนาย หรอชองทางในการแสวงหาผลประโยชนของผมอทธพลเขาถงการกาหนดนโยบาย ทาใหดวยสภาพแตเดมนนหวยใตดนอาศยระบบใหคนกลางชวยจาหนาย สรางเครอขายใหขยายกวางขวางและไปไกลระดบประเทศ อาจจะตองกลายสภาพไปจากเดมเปนอนมาก ดงนน สงทควรจะตองดาเนนการศกษาตอไปคอ การขายหวยดวยเครองจาหนายจะตดความสมพนธของคนคาหวย การเพมปรมาณสลากกนแบง หรอจะนาสลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว กลบมาจาหนายอกครง หรอแมแตการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมโดยทวไปตามกาลเวลา จะสงผลอยางไรตอโครงสรางทางดานอปทานของธรกจคาหวย

33

ใตดน จะสามารถทาลายเศรษฐกจใตดนนลงไปหรอไม และจะเกดผลอยางไรตอระบบเศรษฐกจและตอผคนทเกยวของ เพราะปจจยทสาคญตอการตดสนใจเชงนโยบายกคอ แมวารฐบาลจะไดเงนรายไดสงรฐมากขน แตถานโยบายทพจารณาอยางไมรอบดานจะทาใหผลประโยชนนบแสนลานของหวยใตดนตกอยในเงอมมอของกลมคนเพยงสวนนอย ไมวาจะเปนคนกลมไหนกตาม ผลกระทบทเปนลบดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองไทย จากนโยบายการพนนเรองหวยใตดนกจะทาใหยงเพมความเหลอมลาในระบบเศรษฐกจมากขน อาจจะนาไปสปญหาใหมลกลามบานปลายออกไปจนยากจะแกไขมากไปกวาทเปนอยในปจจบน

34

เอกสารอางอง จราวรรณ สนทรนนท. (2551) “การปรบตวของเจาพอภายใตการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจการเมอง ของจงหวดชลบร” วจยนพนธตามหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเศรษฐศาสตร การเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ประกรต สตสต. (2549) “ความสมพนธเชงอปถมภทางการเมองแบบใหม : ศกษาเฉพาะกรณทวร นกขมน” วทยานพนธหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเศรษฐศาสตร การเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ผาสก พงษไพจตร และสงศต พรยะรงสรรค. (2537) คอรปชนกบประชาธปไตยไทย, ศนยศกษา เศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ผาสก พงษไพจตร สงศต พรยะรงสรรค และนวลนอย ตรรตน. (2543) หวย ซอง บอน ยาบา: เศรษฐกจ นอกกฎหมายกบนโยบายสาธารณะในประเทศไทย, เชยงใหม: ซลเวอรมบคส. เวยงรฐ เนตโพธ (2551) “การกระจายอานาจกบแบบแผนใหมของเครอขายอทธพล” ใน กาว(ไม)พน ประชานยม กระจายอ านาจสทองถน, ณรงค เพชรประเสรฐ (บรรณาธการ), ศนยศกษา เศรษฐศาสตรการเมอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 31: 59-106. ธรเดช เอยมสาราญ. (2549) “เงนกาไรจากหวยคนสสงคมหรอเออประโยชนการเมอง” ใน เจาะขาว นโยบายสาธารณะ, สถาบนพฒนาสอมวลชนแหงประเทศไทย ภายใตแผนงานนโยบาย สาธารณะ มลนธสาธารณสขแหงชาต. ศนยเครอขายวชาการเพอสงเกตการณและวจยความสขชมชน มหาวทยาลยอสสมชญ. (2553) รายงาน การวจย พฤตกรรมและทศนคตตอการเลนพนนฟตบอลโลกป 2553 : กรณศกษาประชาชนอาย 12-60 ป ในเขตกรงเทพมหานครและหวเมองใหญ, สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรม สขภาพ เดอนกรกฎาคม. สงศต พรยะรงสรรค และคณะ. (2546) เศรษฐกจการพนน: ทางเลอกเชงนโยบาย, กรงเทพฯ: สานกงาน สลากกนแบงรฐบาล เดอนมนาคม. สงศต พรยะรงสรรค. (2548) ต ารวจ ผมอทธพล และเศรษฐกจมด, สานกพมพรวมดวยชวยกน. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2554) รายงานการศกษาสถานการณ พฤตกรรม และ ผลกระทบการพนนในประเทศไทย, เดอนมถนายน. สานกงานเลขาธการวฒสภา. (2550) “รายงานของคณะกรรมาธการวสามญศกษาปญหาการจาหนาย

35

สลากพเศษแบบเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว (สลากกนรวบ)”, สานกกรรมาธการ 2. ________. “กองปราบลยคดถลมฆาเสยเปกตก” ขาวสด (28 ธนวาคม 2550) ________. “วสทธแผลงฤทธ ซดนกการเมองภาค 9 เลวทงแกง ส.ส.ปชป.เดอด จถอน เจาตวไมเลก รอ แฉซ าหลงนาลด” มตชนออนไลน. (3 พฤศจกายน 2553) ________. “วสทธดานกการเมองภาค 9 เลวทกคน พวพนสงผดกฎหมายในพนท 90%” ASTV ผจดการ ออนไลน. (3 พฤศจกายน 2553) ________. “ใตดนผวาเลขเบล เจามอพลก แกลาหวยลอก” ไทยรฐออนไลน. (1 มถนายน 2552) ประชมกลมยอย ผนาชมชน ณ หองประชม 219 คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (21 เม.ย. 2554) สมภาษณ ผคาหวย ก. (นามสมมต) ทจงหวดสรนทร (วนท 1 พฤศจกายน 2553) สมภาษณ เจามอหวย นาง ข. (นามสมมต) ทจงหวดสมทรสงคราม (วนท 8 มถนายน 2554) www.huaytaydin.com (13 ธนวาคม 2553) Mahoney, Joseph T. (2005) Economic Foundations of Strategy, Sage Publications. Phongpaichit, Pasuk and Baker, Chris. “Chao Sua, Chao Pho, Chao Thi: Lords of Thailand’s Transition,” in McVey, Ruth. Ed. (2000) Money and Power in Provincial Thailand, Chiang Mai: Silkworm Books: 30-52.

36

ภาคผนวก

ประเดนค าถามในการสมภาษณเจาะลกผทอยในวงการธรกจการพนนหวยใตดน 1. ขอมลภมเศรษฐกจของผตอบคาถาม

1.1 ขอมลพนฐานครอบครว 1.2 ระดบการศกษา จบสาขาอะไร 1.3 ระยะเวลาการเขาสการคาหวยใตดนจนถงปจจบน (จานวนป) 1.4 เหตผลการเขาสอาชพคาหวย 1.5 เปนผเลนมากอนหรอไม และในขณะนไดเลนหวยใตดนดวยหรอไม 1.6 สถานการณทางาน (ทารวมกบอาชพอะไรบาง) 1.7 ทาธรกจการพนนชนดอนดวยหรอไม

2. ขอมลการแลกเปลยนในระบบตลาด

2.1 ขนาดของวงเงนทรบแทงในแตละงวด 2.2 อตรากาไรของเจามอ 2.3 กลยทธทางการตลาดหวยใตดน 2.4 ผลกระทบจากการเปดหวยบนดน 2 ตว 3 ตว ชวงทเปดใหดาเนนการอยางถกกฎหมาย

3. ขอมลการแลกเปลยนในระบบอปถมภ

3.1 สถานภาพทางสงคมของเจามอหวย เปรยบเทยบกบชาวบาน 3.2 ลกษณะการเปนผอปถมภชาวบานของเจามอหวย 3.3 ลกษณะการเปนผรบการอปถมภของเจามอหวย 3.4 วธการปกปองและคมครองผลประโยชนจากการประกอบการธรกจหวยใตดน

37

ตารางผนวก 1

สรปขอแตกตางระหวางสลาก 3 ประเภท ประเดน สลากกนแบงรฐบาล สลากพเศษ สลากแบบเลขทาย 3 ตว 2

ตว กฎหมายรองรบ พ.ร.บ.สานกงานสลากกน

แบงรฐบาล พ.ศ.2517 พ.ร.บ.การพนน พ.ศ.2478

มตคณะรฐมนตร 8 กรกฎาคม 2546

การจาหนาย งวดละ 30 ลานฉบบ ม 30 ชด ชดละ 1 ลานฉบบ จาหนายราคาฉบบละ 40 บาท ออกจาหนาย เดอนละ 2 งวด

จาหนายงวดละ 16 ลานฉบบ ฉบบละ 40 บาท จาหนายเดอนละ 2 งวด

จาหนายเปน 3 แบบ ฉบบละ 20 บาท, ฉบบละ 50 บาท, ฉบบละ 100 บาท ตามจานวนการสงจองของตวแทนจาหนายทวประเทศ แตละงวดมจานวนไมเทากน

การจดสรรรายได

- รอยละ 60 เปนเงนรางวล - ไมนอยกวารอยละ 28 เปนรายไดแผนดน - ไมเกนกวารอยละ 12 เปนคาใชจายในการบรหารงาน ซงรวมทงคาใชจายในการจาหนายสลากกนแบงรฐบาล

- เปนเงนรางวลรอยละ 60 - เปนกองทนเพอสนบสนนโครงการสาธารณประโยชน รอยละ 27.5 - คาใชจายในการบรหารงาน รอยละ 3 - เปนคาภาษการพนน รอยละ 0.5

- เปนคาใชจายในการบรหารงานไมเกนรอยละ 20 โดยแบงเปนคาใชจายในการดาเนนการ เปนสวนลดในการซอสลาก คาตอบแทน คาภาษการพนน และคาใชจายอนๆทเกยวของ - สวนทเหลอจากคาใชจายในการบรหารงาน นามาสมทบเขา “กองทนเงนรางวล” เพอนาไปใชสาหรบจายรางวลสลากภายหลงหกคาบรหารกองทนและการ

38

ประเดน สลากกนแบงรฐบาล สลากพเศษ สลากแบบเลขทาย 3 ตว 2 ตว

ประกนความเสยง หากจายรางวลแลว กองทนมเงนสวนเกนหรอเหมาะสมเพยงพอในแตละชวงเวลาจะจดสรรรายไดสวนเกนคนสงคม โดยความเหนชอบของกระทรวงการคลง

ทมา : สานกงานสลากกนแบงรฐบาล, อางใน ธรเดช เอยมสาราญ, 2549 หนา 68