สมเดจพระนเรศวรมหาราชกษตรยลำาดบท ๑๙

แหงราชอาณาจกรอยธยาพระราชกรณยกจของพระองคม ไดมเฉพาะการสงครามเทานน

แตยงมพระราชกรณยกจอกหลายอยาง ทสะทอนการเปนกษตรยผมวสยทศนในการสรางความมนคงแกบานเมองทพงจะผานสงครามครงใหญ เชน

การตดตอกบตางประเทศเพอการคาการยกทพตกรงหงสาวดเปนครงแรก

ในประวตศาสตรไทย เปนตน เรองราวของพระองคไดกลายเปนตำานานทเลาขานอย ในความรบรของชาวไทย

สบเนองถงปจจบนราคา ๑๙๐ บาท

หมวดประวตศาสตร/ชวประวต

ISBN 978-616-7767-01-7

รทกเรองราวเกยวกบมหาราชผกลาหาญของชาวไทย

ตวอยาง

สมเดจพระนเรศวรมหาราชกษตรยลำาดบท ๑๙

แหงราชอาณาจกรอยธยาพระราชกรณยกจของพระองคม ไดมเฉพาะการสงครามเทานน

แตยงมพระราชกรณยกจอกหลายอยาง ทสะทอนการเปนกษตรยผมวสยทศนในการสรางความมนคงแกบานเมองทพงจะผานสงครามครงใหญ เชน

การตดตอกบตางประเทศเพอการคาการยกทพตกรงหงสาวดเปนครงแรก

ในประวตศาสตรไทย เปนตน เรองราวของพระองคไดกลายเปนตำานานทเลาขานอย ในความรบรของชาวไทย

สบเนองถงปจจบนราคา ๑๙๐ บาท

หมวดประวตศาสตร/ชวประวต

ISBN 978-616-7767-01-7

รทกเรองราวเกยวกบมหาราชผกลาหาญของชาวไทย

ตวอยาง

1

ตวอยาง

2 สมเดจพระนเรศวรมหาราช

ISBN 978-616-7767-01-7หนงสอ สมเดจพระนเรศวรมหาราชผเขยน อภวนทนอดลยพเชฏฐพมพครงท ๑ มนาคม๒๕๕๖จำ�นวนพมพ ๓,๐๐๐เลมร�ค� ๑๙๐บาท©สงวนลขสทธโดยสำานกพมพเมองโบราณ

ในนามบรษทวรยะธรกจจำากด

บรรณ�ธก�รเลม อภวนทนอดลยพเชฏฐภ�พ ศนยขอมลเมองโบราณ ศนยขอมลสารคด ฝายภาพสารคดออกแบบปก/รปเลม/ภ�พว�ดแผนท นฤมลตวนภษาควบคมก�รผลต ธนาวาสกศรแยกส/เพลท เอนอาร.ฟลม โทร.๐-๒๒๑๕-๗๕๕๙พมพท ดานสทธาการพมพ โทร.๐-๒๙๖๖-๑๖๐๐-๖จดจำ�หน�ย บรษทวรยะธรกจจำากด ๒๘,๓๐ถนนปรนายก แขวงบานพานถมเขตพระนคร กรงเทพฯ๑๐๒๐๐ โทร.๐-๒๒๘๑-๖๑๑๐(อตโนมต) โทรสาร๐-๒๒๘๒-๗๐๐๓

สำ�นกพมพเมองโบร�ณ (ในนามบรษทวรยะธรกจจำากด)๒๘,๓๐ถนนปรนายกแขวงบานพานถมเขตพระนครกรงเทพฯ๑๐๒๐๐

โทร.๐-๒๒๘๑-๖๑๑๐(อตโนมต)โทรสาร๐-๒๒๘๒-๗๐๐๓

ทปรกษ� ศรศกรวลลโภดมธดาสาระยาเสนอนลเดชสวรรณาเกรยงไกรเพชร

ผอำ�นวยก�รสวพรทองธว

ผจดก�รทวไป/ผอำ�นวยก�รฝ�ยศลปจำานงคศรนวล

ผอำ�นวยก�รฝ�ยก�รตล�ดและประช�สมพนธ ปฏมาหนไชยะบรรณ�ธก�รสำ�นกพมพอภวนทนอดลยพเชฏฐ

ทปรกษ�กฎหม�ยสมพจนเจยมพานทอง

ขอมลท�งบรรณ�นกรมของหอสมดแหงช�ตอภวนทนอดลยพเชฏฐ.สมเดจพระนเรศวรมหาราช.--กรงเทพฯ:เมองโบราณ,๒๕๕๖.๑๑๒หนา.๑.นเรศวรมหาราช,สมเดจพระ,๒๐๙๘-๒๑๔๘.I.ชอเรอง.๙๒๓.๑๕๙๓ISBN 978-616-7767-01-7 ตว

อยาง

3

คำานำา

ในยามทบานเมองเกดวกฤตผคนมกจะคาดหวง วรบรษทจะมาแกไขสถานการณนำาพาความสงบสข กลบคนเรองราวของวรบรษในตำานานและหนา ประวตศาสตรจงไดรบการเลาขานถายทอดจากคน ในสงคมจากรนสรนเพราะเรองราวของทานเหลานน ไมเพยงเปนความทรงจำาทนายกยองเชดชแตยงเปน แบบอยางในอดมคตของการประพฤตปฏบตตนและ ความเสยสละอทศตนเพอสวนรวมเปนสำาคญและ แนนอนวาสำาหรบชาวไทยแลวมกจะนกถงสมเดจ พระนเรศวรมหาราชเปนอนดบตนๆของวรบรษใน หนาประวตศาสตรไทย

สมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเปนกษตรย ลำาดบท๑๙ของราชอาณาจกรอยธยาเรองราวของ พระองคถกเลาขานสบเนองเรอยมาตลอด๔๐๐กวาป หลงการเสดจสวรรคตเมอพ.ศ.๒๑๔๘พระองคได รบการยกยองวาเปนวรกษตรยผกลาหาญในการกอบก เอกราชของกรงศรอยธยาในความรบรของคนไทย นบแตอดตจวบจนปจจบนหากแตยงมเรองราวของ พระองคอกหลายประเดนทนาสนใจโดยเฉพาะการ นำาพาบานเมองผานวกฤตทงการรบทพจบศกควบค กบการสรางความมนคงทางเศรษฐกจใหแกอยธยา ในชวงเวลาเพยง๑๕ปแหงการครองราชยพระองค ทำาใหอยธยามความพรอมทงกำาลงคนกำาลงทรพย และเสบยงจนสามารถยกทพไปตกรงหงสาวดไดเปน ครงแรกและครงเดยวในประวตศาสตร

หนงสอสมเดจพระนเรศวรมหาราชเลมนนำาเสนอเรองราวของวรกษตรยพระองคนในทกๆดาน ดวยเนอหาทสนกระชบพรอมภาพประกอบเสรมความ เขาใจสาระจากหนงสอนไมเพยงแตจะทำาใหทานได รจกสมเดจพระนเรศวรมหาราชเทานนแตยงไดร เรองราวประวตศาสตรอยธยาผานพระราชประวตของ พระองคอกดวย

สำานกพมพเมองโบราณ

มนาคม๒๕๕๖

ตวอยาง

4 สมเดจพระนเรศวรมหาราช

สารบญ๗

ภาคท 1

พระราชประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราช๘

พระร�ชประวตสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช๑๐

สมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชกษตรยนกรบในอดมคต๑๒

สมเดจพระนเรศวรเสดจเปนตวประกนทกรงหงส�วด๑๔

เมองหงส�วดอดตร�ชธ�นรมฝงแมนำ�พะโค๑๖

สมเดจพระนเรศวรเสดจกลบสกรงศรอยธย�๑๙

สมเดจพระนเรศวรครองเมองพษณโลก๒๐

พระร�ชวงจนทนทประสตของสมเดจพระนเรศวรทพษณโลก๒๔

วงจนทรเกษมวงหน�แหงกรงศรอยธย�

2๗ภาคท 2

พระราชกรณยกจสมเดจพระนเรศวรมหาราช๒๙

สมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชกษตรยลำ�ดบท๑๙แหงกรงศรอยธย�(พ.ศ.๒๑๓๓-๒๑๔๘)๓๐

พระร�ชกรณยกจด�นก�รปกครอง๓๒

สมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชกบโลกก�รค�น�น�ช�ต๓๘

ก�รสงคร�มในสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช๔๐

๓ยทธวธก�รรบของสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช๔๑

๕สงคร�มเดนของสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช๕๘

สงคร�มสำ�คญหลงสงคร�มยทธหตถ

ตวอยาง

5

๖5ภาคท 3

นานาสาระเกยวกบสมเดจพระนเรศวรมหาราช๖๖

ช�ยฝงทะเลสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช๖๘

สมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชกบกองทพไทย๖๙

โคลงภ�พพระร�ชพงศ�วด�ร๗๒

ภ�พจตรกรรมฝ�ผนงหอพระร�ชกรม�นสรวดพระศรรตนศ�สด�ร�ม

๗๔พระร�ชประวตสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชภ�พจตรกรรมฝ�ผนง

ภ�ยในพระวห�รวดสวรรณด�ร�ร�มจ.พระนครศรอยธย�๘๔

ภ�พนนตำ�สำ�รดแสดงพระร�ชกรณยกจสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชณพระบรมร�ช�นส�วรยทงภเข�ทองจ.พระนครศรอยธย�

๙๐ทห�รเอกสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช

๙๑สมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชกบช�วไทใหญ

๙๓พระบรมร�ช�นส�วรยสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช

ในประเทศไทย๑๐๒

เครองพระแสงร�ชศตร�และเครองศร�ภรณทสมพนธกบสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช

๑๐๔สมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชในดวงตร�ไปรษณย�กรและธนบตร

๑๐๖เหรยญสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชรน“ส”

๑๐๖ไกชนพระนเรศวร

๑๐๗วรรณกรรมทเกยวกบสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช

๑๑๓คำ�กล�วบช�สมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช

ตวอยาง

๖ สมเดจพระนเรศวรมหาราช

มตำานานเลาถงการปะทะคารม

ระหวางสมเดจพระนเรศวร

กบมงสามเกยดหรอมงกะยอชวา

(พระมหาอปราชา) ในคราทพระองค

ชนไกชนะมงสามเกยด

ทำาใหมงสามเกยดไมพอใจและเปรยวา

“ไกเชลยเกง ชนชนะไกเราได”

พระนเรศวรตรสตอบวา

“ไกของหมอมฉนนพระองคอยาเขาพระทย

วาจะชนะแตไกของพระองค

จะชนเอาบานเมองกจะไดดงน”ตวอยาง

๗

พระราชประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราช

ภาคท 1

ตวอยาง

8 สมเดจพระนเรศวรมหาราช

พระองคทรงเปนพระราชโอรสองคใหญในสมเดจพระมหาธรรมราชา(กษตรยลำาดบท๑๘ของอยธยา)

และพระวสทธกษตรย(พระราชธดาในสมเดจพระมหาจกรพรรดและพระศรสรโยทย)ทรงมพระเชษฐ-

ภคนคอพระสพรรณกลยาและพระอนชาคอสมเดจพระเอกาทศรถ

พระราชประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราช

สมเดจพระนเรศวรมหาราช วรกษตรยผสบสายจากราชวงศสพรรณภม ทรงพระราชสมภพเมอ พ.ศ. 2๐๙8ณ พระราชวงจนทน เมองพษณโลก

พระบรมร�ช�นส�วรยสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชสมเดจพระเอก�ทศรถและพระสพรรณกลย�

ทวดล�ดสงหต.บ�นสระอ.ส�มชกจ.สพรรณบร

พ.ศ. 2๐๗๐ พ.ศ. 2๐8๐ พ.ศ. 2๐๙๐

สมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเปนกษตรยใน

ประวตศาสตรทคนไทยรบรเรองราวของพระองคอยางแพร

หลายในฐานะกษตรยผกลาหาญ ผสามารถกอบกเอกราช

ของอยธยาจากการยดครองของพมาทวาเรองราวสวน

พระองคกลบไมปรากฏในเอกสารประเภทพงศาวดารของไทย

แตในเอกสารตางประเทศเชนเอกสารพมาและเอกสาร

ของชาวตะวนตกใหขอมลวาทรงมมเหส๓องคไดแก

พระมณรตน�หรอเจาขรวมณจนทรในงาน

เขยนของวนวลต(JeremiasvanVlietหรอฟานฟลต

ในภาษาดตช)ผอำานวยการบรษทดตชอสตอนเดยในกรง

ศรอยธยาทเขามาอยธยาในพ.ศ.๒๑๗๖-๒๑๘๕บนทก

พ.ศ.๒๐๗๔-๒๑๐๑องกฤษโจมตชายฝงตะวนตกของอนเดย

พ.ศ.๒๐๘๖โปรตเกสสามารถเดนเรอถงเมองนางาซากญปน

เหตการณประวตศาสตรโลก

เหตการณเกยวเนองกบสมเดจพระนเรศวรมหาราช

ตวอยาง

๙

สมเดจพระมห�จกรพรรด

สมเดจพระศรสรโยทย พระสนม

พระร�เมศวร พระบรมดลก พระวสทธกษตรย

สมเดจพระมหนทร�ธร�ช

พระเทพกษตรย

พระธด�+

พระแกวฟ�

+(พระสว�ม)(พระสว�ม)พระมห�ธรรมร�ช�ธร�ช(ครองร�ชยพ.ศ.๒๑๑๒-๒๑๓๓)

เจ�พระย�นครศรธรรมโศกร�ช

พระสพรรณกลย�สมเดจพระนเรศวรมห�ร�ชสมเดจพระเอก�ทศรถ(ครองร�ชยพ.ศ.๒๑๓๓-๒๑๔๘)(ครองร�ชยพ.ศ.๒๑๔๘-๒๑๕๓)+(พระมเหส)

พระมณรตน�(เจ�ขรวมณจนทร)

พระเอกษตรโยธ�มพระย�

ในงานเขยนของเขาวาพระมณรตนาไดชวยจมนศรสรรกษ(สมเดจพระเจาปราสาททองในเวลาตอมา)

ใหพนจากความผดในสมยพระเจาทรงธรรม

พระเอกษตรธดาในพระศรสพรรณมาธราช(อนชาของพระนกสตถาเจาเมองละแวก)

ทานไดถวายสมเดจพระนเรศวรในคราวททรงยกทพไปตเมองละแวก

โยธย�มพระย�ธดาเจามงนรธาเจาเมองเชยงใหมถวายตวเมอพ.ศ.๒๑๔๓ในคราวท

สมเดจพระเอกาทศรถเสดจไประงบขอพพาทของเจาเมองทางเหนอในYodayaMipayaEgin

ผลงานของกวพมานามนะวะเดจมบทพรรณนาความงามของพระมเหสองคนพระนางทรงม

พระธดา๑องคไมทราบพระนามแตในเอกสารพมากลาววาพระธดาของพระองคไดอภเษกกบ

บตรของเจาเมองเชยงใหม

พ.ศ.๒๐๙๘สมเดจพระนเรศวรมหาราชประสตทวงจนทนพษณโลก

พ.ศ.๒๐๙๙สมเดจพระมหาจกรพรรดตเมองละแวกพระเจาบเรงนองตเมองเชยงใหมสนราชวงศมงราย

พ.ศ.๒๐๙๙ พระเจาอคบารมหาราชแหงจกรวรรดโมกล

ขนครองราชยปกครองอนเดย

พ.ศ.๒๑๐๐จกรพรรดโอกมาจ

แหงญปนขนครองราชยพระเจาเซบาสเตยว

แหงโปรตเกสขนครองราชย

พ.ศ.๒๑๐๑สมเดจ

พระราชนนาถเอลซาเบธท๑

ครองราชยเปนราชนแหงองกฤษ

พ.ศ. 21๐๐

ลำาดบสายวงศสมเดจพระนเรศวรมหาราช

ตวอยาง

1๐ สมเดจพระนเรศวรมหาราช

สมเดจพระนเรศวรมหาราชกษตรยนกรบในอดมคต

สมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเปนแบบอยางของผนำาในอดมคตไทยโดยเฉพาะในชวงวกฤตของ

บานเมองภายหลงการเสยกรงศรอยธยาครงท๑เรองราวของพระองคโดยเฉพาะพระราชกรณยกจ

ดานการรบไดรบการเลาขานและยกยองสบเนองมาจนปจจบนจากพระราชกรณยกจดานการปกครอง

และการทหารแสดงใหเหนวานอกจากพระองคทรงมความกลาหาญและมความชำานาญดานการศก

แลวยงทรงมพระปรชาสามารถดานการวางแผนทรงเชยวชาญในวชาการรบการขมาการยงปน

ซงเปนอาวธจากตะวนตกทถอเปนของใหมในยคนนและการเลนไกชนอนเปนทนยมในสงคมเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตในอดตดงทมตำานานเลาถงการปะทะคารมระหวางพระองคกบมงสามเกยดหรอ

มงกะยอชวา(โอรสพระเจานนทบเรงผครองราชยตอจากพระเจาบเรงนอง)ในคราทพระองคชนไกชนะ

มงสามเกยดทำาใหมงสามเกยดไมพอใจและเปรยวา“ไกเชลยเกง ชนชนะไกเราได”สมเดจพระนเรศวร

เรามกนกถงสมเดจพระนเรศวรมหาราชวาเปนกษตรยนกรบผกเอกราชของอยธยาจากการครอบครองของพมา

พ.ศ. 21๐2 พ.ศ. 21๐5

ตรสตอบวา“ไกของหมอมฉนนพระองคอยา 

เขาพระทยวาจะชนะแตไกของพระองค จะชน 

เอาบานเมองกจะไดดงน”

ภ�พว�ดก�รเลนไกชนของช�วพม�ในอดตน�จะเปนก�รเลนถว�ยกษตรยทอดพระเนตร

มวงดนตรวงใหญบรรเลงดนตร

พ.ศ.๒๑๐๖พระเจาบเรงนองตเมองพษณโลก

และนำาทพลอมกรงศรอยธยาสมเดจพระราเมศวรเสดจเปนตวประกนทหงสาวด

บางหลกฐานวาสมเดจพระนเรศวรเสดจไปหงสาวดในคราวนดวย

พ.ศ.๒๑๐๗สมเดจพระมหาจกรพรรดพระราชทานพระเทพกษตรยแกพระเจาไชยเชษฐาธราชแหงลานชางตามททรงขอมาแตถกทหารพระเจาบเรงนองชงตวระหวางเดนทาง

พ.ศ.๒๑๐๓พระเจาไชยเชษฐาธราชกษตรยแหงลานชางตงนครเวยงจนทน

พ.ศ.๒๑๐๗วลเลยมเชคสเปยร

นกประพนธชาวองกฤษถอกำาเนด

พ.ศ.๒๑๐๘MinguelLopezdeLegazpiเดนเรอถงเกาะลซอน

และยดเปนอาณานคมของสเปนตงชอใหมวาฟลปปนสตามพระนามพระเจาฟลปท๒แหงสเปน

เหตการณประวตศาสตรโลก

เหตการณเกยวเนองกบสมเดจพระนเรศวรมหาราช

ตวอยาง

11

พระบรมรปสมเดจพระนเรศวรมห�ร�ช

เปนประตม�กรรมแบบลอยตวศ.ศลปพระศรปนขนเพอ

เปนแบบในก�รสร�งพระบรมร�ช�นส�วรย

พระนามของสมเดจพระนเรศวรมหาราชในเอกสารตางๆพระนามสมเดจพระนเรศวรทเราเรยกพระองคอยางแพรหลายนเปนพระนามทปรากฏใน

พงศาวดารไทยซงสวนใหญชำาระในสมยรตนโกสนทรทงนในเอกสารประวตศาสตรทรวมสมยและเอกสาร ของชาวตางประเทศมไดเรยกพระองคเชนนในแตละเอกสารบนทกพระนามของพระองคทานแตกตางกนไป เชน

สมเดจพระน�ร�ยณบพตร,สมเดจพระน�ร�ยณเปนเจ�(พระณะรายบพตรเปนเจา)ในพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐ

พระร�ชกม�ร,พระน�ร�ยณในพระราชพงศาวดารเหนอ นรสสร,สมเดจพระนรสสรร�ชเจ�ในสงคตยวงศ พระนรศร�ช�ธร�ช,พระนรศในพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบวนวลต(ฟานฟลต) พระองคดำ�ในเอกสารPeterWilliamsonFlorisและเอกสารของชาวตะวนตก ร�ช�อป(RaadjeApij=พระเจาอคค)PeterWilliamsonFlorisบนทกไว

ในงานเขยนของเขาวาเปนนามทชาวมลายขนานนามพระองค สมเดจพระณเรศวรเจ�,พระณเรศวร

ในพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพนจนทนมาศ พระย�นเรศในตำานานพนเมองเชยงใหม เจ�ฟ�นเรศเชษฐ�ธบดในพระไอยการกระบดศกสมยสมเดจพระเอกาทศรถ พระนเรศในมหาราชวงษพงศาวดารพมา,จารกเขมร(จารกวดโรมโลก)

ในงานเขยนของวนวลตไดเลาถงพระปรชาสามารถ

วาทรงรภาษาอนๆคอภาษามอญและพราหมณอาจรวมถง

ภาษาพมาดวย(จากการทเสดจไปพำานกในวยเยาว)และยง

บรรยายถงพระอปนสยของสมเดจพระนเรศวรมหาราช

ซงผเขยนคงไดรบฟงจากคำาบอกเลามาอกตอหนงวนวลต

พ.ศ. 211๐ พ.ศ. 2115

บนทกไววาพระองคเปนกษตรยทมความเครงครดเฉยบขาดใครทำาผดแมเพยงเลกนอยกถกลงโทษ

และในเอกสารพมาเลาถงขนนางมอญกราบทลพระเจานนทบเรงวาทหารสยามกลวสมเดจพระนเรศวร

มากกวากลวการออกศกเสยอก

พ.ศ.๒๑๐๗สมเดจพระมหาจกรพรรดพระราชทานพระเทพกษตรยแกพระเจาไชยเชษฐาธราชแหงลานชางตามททรงขอมาแตถกทหารพระเจาบเรงนองชงตวระหวางเดนทาง

พ.ศ.๒๑๑๑พระเจาบเรงนองตกรงศรอยธยา

สมเดจพระมหาจกรพรรดเสดจสวรรคตสมเดจพระมหนทราธราช

ขนครองราชย

พ.ศ.๒๑๑๒เสยกรงศรอยธยาครงท๑พระมหาธรรมราชาขนครองราชยและถวายพระสพรรณกลยาเปนมเหสพระเจาบเรงนอง

พ.ศ.๒๑๑๔สมเดจพระนเรศวรเสดจครองเมองพษณโลก

พ.ศ.๒๑๐๙สรางพระธาตหลวงนครเวยงจนทน

พ.ศ.๒๑๑๕เรมรชสมย

จกรพรรดวานลแหงราชวงศหมง

ของจนตวอยาง

12 สมเดจพระนเรศวรมหาราช

สมเดจพระนเรศวรเสดจเปนตวประกนทกรงหงสาวดพระเจาบเรงนองไดขอสมเดจพระนเรศวรไปเลยงตงแตยงทรงพระเยาว ถอเปนปจจยไดเปรยบททำาใหพระองคไดเรยนรเกยวกบพมาดานตางๆ

ประวตศาสตรอยธยาในชวงรชสมยสมเดจพระมหาจกรพรรดถงสมยสมเดจพระมหนทราธราช

เปนชวงทพระเจาบเรงนองกษตรยแหงหงสาวดผไดรบการขนานนามวาเปนผชนะสบทศยกทพมา

ตกรงศรอยธยาในพ.ศ.๒๑๐๖โดยเดนทพไลตบานเมองจากทางเหนอลงมาสมเดจพระมหาธรรมราชา

เจาเมองพษณโลกและผดแลหวเมองฝายเหนอพระชนกของสมเดจพระนเรศวรตองยอมออนนอม

เพอรกษาเมองและพลเมองจากนนพระเจาบเรงนองไดยกทพมาตกรงศรอยธยาจนสมเดจพระ

มหาจกรพรรดตองยอมสงบศกโดยฝายอยธยายอมมอบชางเผอกเสยสวยเงนและสทธในรายได

จากเมองทาตะนาวศรและทวายซงเปนเมองทาคาขายสำาคญทางฝงทะเลอนดามนของกรงศรอยธยา

ใหแกพมา

ในพ.ศ.๒๑๑๒จากความขดแยงภายในทางการเมองของอยธยาระหวางกษตรยอยธยา

คอสมเดจพระมหนทราธราชกบพระมหาธรรมราชาผครองเมองพษณโลกขณะนนทำาใหพระเจา

บเรงนองถอโอกาสสนบสนนสมเดจพระมหาธรรมราชาและ

เขาตกรงศรอยธยาไดสำาเรจกวาดตอนพระมหากษตรย

พ.ศ. 212๐

พ.ศ.๒๑๑๗พระมหาธรรมราชายกทพชวยพมาตลานชางแตสมเดจพระนเรศวรประชวรเปนไขทรพษ

พ.ศ. 211๗

พ.ศ.๒๑๑๗พระเจาเฮนรท๓แหงฝรงเศสขนครองราชย

พ.ศ.๒๑๑๙สมเดจพระราชโองการพระบรมรามาธบดพระสฏฐาขนครองราชยเปนกษตรยเขมร

พ.ศ.๒๑๒๓พระเจาฟลปท๒แหงสเปน

รวมสเปนและโปรตเกส

พ.ศ.๒๑๒๑สมเดจพระนเรศวรออกเรอไลตาม

พระยาจนจนตทหนกลบเมองละแวก

พ.ศ.๒๑๒๒สมเดจพระนเรศวรยกทพตพระยาละแวกทกวาดตอนผคนแถบโคราช

เหตการณประวตศาสตรโลก

เหตการณเกยวเนองกบสมเดจพระนเรศวรมหาราช

ตวอยาง

13

สมเดจพระนเรศวรเสดจไปหงสาวดเมอพระชนมายเทาใดมสมมตฐานเกยวกบการเสดจไปอยเมองหงสาวดของสมเดจพระนเรศวร๒ประเดนคอ๑.ทรงถกนำ�ตวไปตงแตพ.ศ.๒๑๐๖เมอมพระชนม�ยประม�ณ๘-๑๐พรรษ�ใน

พระนพนธเรองพระประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราชของสมเดจฯกรมพระยาดำารงราชานภาพ กลาววาพระองคเสดจไปอยทหงสาวดหลงศกพ.ศ.๒๑๐๖และเมอพระเจาหงสาวดยกทพมาตกรงศรอยธยา ในพ.ศ.๒๑๑๒ไดรวมเสดจมาในกองทพดวยพระเจาหงสาวดไดตงสมเดจพระมหาธรรมราชาเปนกษตรยอยธยา และยอมใหพระนเรศวรอยทอยธยาโดยแลกตวกบพระสพรรณกลยาพระพนางของสมเดจพระนเรศวรไปแทน ในค�าใหการขนหลวงหาวดกลาววา“...เมอแรกมาแตกรงไทยนน พระชนมได ๑๐ ป มาอยหงสาได ๕ ป” สวนในพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพนจนทนมาศเลาตางออกไปวาเมอครงพระมหนทราธราช ทำาอบายกบลานชางเพอมาตเมองพษณโลกฝายพระเจาบเรงนองสงทพมาชวยพษณโลกแตมาชาแมทพพมากลว โดนพระอาญาจงขอใหสมเดจพระมหาธรรมราชาชวยกราบทลขออภยโทษในครงนนสมเดจพระนเรศวรไดตาม พระชนกไปหงสาวดดวยและพระเจาบเรงนองขอตวพระองคใหอยทกรงหงสาวด ๒.สมเดจพระนเรศวรเสดจไปอยหงส�วดหลงสงคร�มเสยกรงครงท๑พ.ศ.๒๑๑๒มกลาวถงใน พงศาวดารและงานเขยนของวนวลตวาไดเสดจไปพรอมกบพระสพรรณกลยาดวย“ครนแลวพระเจาหงสาวด กยาตราทพกลบคนไปเมองหงสาวด ใหเอาองคพระนเรศวรพระราชโอรสพระองคใหญของพระเจากรงศร 

อยธยาทไดปราบดาภเษกขนใหมนนไปดวย ขณะนนพระนเรศวรยงทรงพระเยาว มพระชนษาเพยง ๑๓ ขวบป”

พ.ศ. 2125 พ.ศ. 213๐

เชอพระวงศและผคนกลบหงสาวดและตงสมเดจพระมหาธรรมราชาเปนกษตรยอยธยาพรอมทง

ขอพระนเรศวรไปเลยงดทกรงหงสาวดซงเปนกศโลบายในการสรางความภกดเพราะบตรเจาเมอง

ททรงขอมาเลยงนนเปรยบเสมอนตวประกนทเจาเมองเหลานนตองจงรกภกดตอพมาหากเมองใด

ไมสงบตรมากจะถกพมาโจมต

พ.ศ.๒๑๒๗องกฤษครอบครองอาณานคมแหงแรกในทวปอเมรกาเหนอคอบรเวณชายฝงรฐนอรทแคโรไลนาในปจจบน

พ.ศ.๒๑๒๙จกรพรรดโกโยเซอขนเปนจกรพรรดญปนและโทโยโทมฮเดโยฌเปนผสำาเรจราชการของพระจกรพรรด

พ.ศ.๒๑๒๘เกดสงครามองกฤษ-สเปนจบลงดวยการทำาสนธสญญาลอนดอนในพ.ศ.๒๑๔๗

พ.ศ.๒๑๒๔พระเจาบเรงนองสวรรคตพระเจานนทบเรงครองราชยสบตอสมเดจพระนเรศวรยกทพชวยพมาตเมองคงสำาเรจเกดกบฏญาณพเชยรทกรงศรอยธยาแตถกปราบได

พ.ศ.๒๑๒๗สมเดจพระนเรศวรประกาศอสรภาพทเมองแครงพระเจาเชยงใหมและพระยาพสมยกทพมาตกรงศรอยธยา๒ครงแตถกตพาย

พ.ศ.๒๑๒๙พระเจาเชยงใหมยกทพมาถงอางทองและพระมหาอปราชาแหงพมายกทพมาเตรยมเสบยงทกำาแพงเพชรเพอเขาตกรงศรอยธยาพระเจานนทบเรงยกทพลอมกรงศรอยธยาสมเดจพระนเรศวรนำากำาลงออกโจมตหลายครงพมาถอยทพกลบเมอเขาฤดฝน

พ.ศ.๒๑๒๖องกฤษประกาศกรรมสทธ

เหนอเกาะนวฟนดแลนดทางตะวนออกของทวปอเมรกาเหนอนบเปนชวงเรมตนของ

“จกรวรรดองกฤษท๑”

ตวอยาง

14 สมเดจพระนเรศวรมหาราช

เมองหงสาวดอดตราชธานรมฝงแมนำาพะโค

ตำานานแหงหงสคเปนตนกำาเนดของเมองหงสาวดหรอเมองพะโค รมฝงแมนำาพะโค ทตอมาเปนราชธานของพมาอยชวงระยะเวลาหนง

หงสาวดเคยเปนราชธานของมอญมากอนแตชวงพ.ศ.๒๐๘๔-

๒๑๔๒ไดกลายเปนเมองหลวงของพมาเนองจากในพ.ศ.

๒๐๘๔พระเจาตะเบงชเวตแหงราชวงศตองอสามารถตเมอง

มอญและยดเมองนไดตอมาในสมยพระเจาบเรงนองไดยาย

ทตงเมองจากฝงตะวนออกมาฝงตะวนตกของแมนำาพะโค

พระองคไดสรางเมองและพระราชวงเสรจในปพ.ศ.๒๑๐๙

พ.ศ. 2132

พระธ�ตมเต�ทพระเจ�บเรงนองมพระร�ชศรทธ�ม�กต�มประวตเล�ว�

สร�งขนเมอเกอบพนปม�แลวเปนพระบรมธ�ตเจดยทบรรจพระเกศธ�ตของพระพทธเจ�พระธ�ตมเต�ไมเพยงเปนพระธ�ตคเมองหงส�วด

แตยงถอเปนหนงในห�สงศกดสทธท�งพทธศ�สน�ของช�วพม�

พ.ศ.๒๑๓๕ญปนยกทพบกคาบสมทรเกาหลกษตรยเกาหลขอความชวยเหลอมายงจกรพรรดวานลจนขอกำาลงทหารจากทรฐทมความสมพนธกนในระบบบรรณาการสมเดจพระนเรศวรทรงอาสาสงทหารไปชวยรบแตจนระงบไวเพราะอยไกลเกนไป

พ.ศ.๒๑๓๖เชคสเปยรเปดการแสดงละครเรองโรมโอและจเลยต

พ.ศ.๒๑๓๘เชยงใหมขอเขาสวามภกดตอกรงศรอยธยาสมเดจพระนเรศวรยกทพลอมกรงหงสาวด

คณะทตอยธยาเดนทางถงมะนลาประเทศฟลปปนสปจจบน

เพอเจรญพระราชไมตรกบสเปนผานขาหลวงใหญแหงสเปน

พ.ศ.๒๑๓๕สมเดจพระนเรศวรไดชยชนะในการทำายทธหตถกบพระมหาอปราชา

พ.ศ. 2135

พ.ศ.๒๑๓๓สมเดจพระมหาธรรมราชาเสดจสวรรคตสมเดจพระนเรศวรขนครองราชยพระมหาอปราชายกทพมาตกรงศรอยธยาแตตองพายกลบไป

พ.ศ.๒๑๓๓โทโยโทมฮเดโยฌ

พชต๖๖เมองในญปนไดและ

ขมขใหบานเมองตางๆในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

เขาสวามภกด

เหตการณประวตศาสตรโลก

เหตการณเกยวเนองกบสมเดจพระนเรศวรมหาราช

ตวอยาง

15

มตำานานเลาวาแตเดมเมองนเปนเพยงเกาะเลกๆคราหนงพระพทธเจาจะเสดจมาทน

หงสสองตวผวเมยจงบนมาเพอเฝารบพระพทธองคแตเนองจากเกาะมพนทนอยมากหงสตวเมยจง

ตองเกาะบนหลงตวผและมคำาทำานายวาตอไปแผนดนนจะกวางใหญและมผหญงเปนใหญนคอทมา

ของนามเมองหงสาวด

เมองหงสาวดมผงเปนรปสเหลยมจตรสมคนำาลอมรอบมประตเมอง๒๐ประตโดยแตละ

ประตตงชอตามเมองประเทศราชทพระเจาบเรงนองมชยเชนประตเชยงใหมประตอยธยาเปนตน

ภายในเมองมพระธาตเจดยองคสำาคญคอพระธาตมเตา(ภาษาพมาเรยกวาชเวมอดอพญา)

พ.ศ.๒๑๔๒พระเจาตองอวางแผนรวมกบพระเจายะไขยดหงสาวดกอนทสมเดจพระนเรศวร

จะยกทพมาถงจงวางแผนเชญพระเจานนทบเรงไปอยทเมองตองอและเผาเมองหงสาวดทำาใหหงสาวด

สนสดการเปนราชธานเวนแตในชวงพ.ศ.๒๒๘๓หงสาวดไดเปนราชธานของมอญอกครงในชวงระยะ

เวลาสนๆแตกถกพมาปราบในพ.ศ.๒๓๐๐โดยพระเจาอลองพญา

พ.ศ. 214๐ พ.ศ. 2145

พระมห�เจดยพระเจดยสำ�คญในเมองหงส�วดสร�งโดยพระเจ�บเรงนองเปนเจดยทมสวนฐ�นล�ด

คล�ยกบเจดยภเข�ทองจ.พระนครศรอยธย�

หงสคแบบ

หงส�วด

พ.ศ.๒๑๔๐ญปนบกเกาหลครงท๒

พ.ศ.๒๑๔๓ตงบรษท

EastIndiaCompanyขององกฤษ

พ.ศ.๒๑๔๕บาทหลวงรชชพมพแผนทโลกทเมองจน

ดตชตงบรษทDutchEastIndiaCompanyหรอVOC

พ.ศ.๒๑๔๖โทกงาวะอเอยะสไดรบพระราชทานตำาแหนงโชกนจากพระจกรพรรดญปน

พระเจาเจมสท๑แหงองกฤษขนครองราชยสามารถรวมสกอตแลนดกบองกฤษและตงหมเกาะองกฤษ

พ.ศ.๒๑๔๗ญปน

ออกใบเบกรองประทบตราแดง(ชอน)อนญาต

ใหเรอญปน๔ลำาเดนทางมาคาขาย

ทอยธยา

พ.ศ.๒๑๔๖พระเอกาทศรถยกทพปราบเขมร

พ.ศ.๒๑๔๑สมเดจพระนเรศวรและพระเอกาทศรถเสดจประพาสชายฝงทะเลแถบสามรอยยอดฮวนเตลโลเดอากเรอผแทนขาหลวงใหญแหงสเปนทมะนลาเขามาตดตอคาขายและทำาสนธสญญาฉบบท๒กบกรงศรอยธยา

พ.ศ.๒๑๔๑ญปนไดชยชนะในการรบกบเกาหลสงครามระหวางสเปน-ฝรงเศสทมมาตงแตพ.ศ.๒๑๓๓จบลงโทโยโทมฮเดโยฌถงแกกรรม

พ.ศ.๒๑๔๒สมเดจพระนเรศวรยกทพตหงสาวดครงท๒แตถกเจาเมองตองอและยะไขหกหลง

พ.ศ.๒๑๔๘สมเดจพระนเรศวรเสดจสวรรคต

ขณะยกทพไปตองวะ

พ.ศ.๒๑๓๙พระเอกาทศรถเสดจระงบขอพพาทของหวเมองฝายเหนอ

ตวอยาง

1๖ สมเดจพระนเรศวรมหาราช

สมเดจพระนเรศวรเสดจกลบสกรงศรอยธยา

ในเอกสารประวตศาสตรไทยใหขอมลตรงกนวาสมเดจพระนเรศวรเสดจไปพำานกอยทกรงหงสาวดชวงระยะเวลาหนง แตการเสดจกลบสอยธยาของพระองคปรากฏเรองราวทแตกตางกน

จากการประมวลขอมลจากเอกสารตางๆพบวาการเสดจกลบสอยธยาของสมเดจพระนเรศวรมเลาไว

อย๒ลกษณะคอ

๑.สมเดจพระมหาธรรมราชาพระชนกของพระองคตองการใหกลบมาชวยราชการเนองจาก

ในเวลานนถอเปนชวงกอรางสรางเมองอยธยาอกครงหลงสงครามใหญทผคนถกกวาดตอนไปมาก

พระเจาบเรงนองจงยอมใหสมเดจพระนเรศวรกลบมาโดยสมเดจพระมหาธรรมราชาถวาย

พระสพรรณกลยาพระเชษฐภคนของสมเดจพระนเรศวรใหพระเจาบเรงนองแทนซงเทากบเปน

การเปลยนตวประกน

๒.ในงานเขยนของวนวลตรวมทงค�าใหการชาวกรงเกาและค�าใหการขนหลวงหาวด

เลาไวตรงกนวาสมเดจพระนเรศวรทรงหนจากกรงหงสาวดกลบมาเนองจากเมอครงทอยกรงหงสาวด

ทรงมเรองขดแยงกบมงสามเกยด(พระโอรสของพระเจานนทบเรงซงตอมาไดเปนพระมหาอปราชา)

พระองคมกจะชนะมงสามเกยดในการแขงขนตางๆไมวาจะเปนการแขงมาการลาสตวจงมกจะ

ตวอยาง

1๗

ถกวากระทบกระเทยบจนในทสดสมเดจพระนเรศวรจงลอบเสดจหนจากหงสาวดกลบอยธยาโดยทรง

รวบรวมผคนทถกกวาดตอนไปจำานวนหนงกลบมาดวยและมเรองเลาวากอนทจะลอบเสดจหนได

ทรงสงลายพระหตถชวนพระพนางกลบแตพระสพรรณกลยาเกรงวาหากหนไมรอดจะโดนอาญาหนก

อกทงพระองคกทรงมโอรสกบพระเจาบเรงนองดวยจงไมเสดจกลบอยธยา

ในกรณนหากสมเดจพระนเรศวรเสดจหนกลบมาถอวาเปนความผดเนองดวยในขณะนน

อยธยาถอเปนเมองประเทศราชของหงสาวดและเมอครงทพระเจาบเรงนองสวรรคตในพ.ศ.๒๑๒๔

เอกสารพมาบนทกวาอยธยาสงสมเดจพระนเรศวรไปถวายบงคมพระเจาหงสาวดองคใหมดวย

ซ�กฐ�นอ�ค�รในเขตพระร�ชวงของพระเจ�บเรงนองทเมองหงส�วด

ซงเชอกนว�สมเดจพระนเรศวรเคยประทบภ�ยในพระร�ชวงแหงน

พระร�ชมณเฑยรทท�งก�รพม�สร�งขนใหม

บนตำ�แหนงทสนนษฐ�นว�เคยเปนทประทบของพระเจ�บเรงนองในเขตพระร�ชวงทเมองหงส�วดตว

อยาง

18 สมเดจพระนเรศวรมหาราช

อตรดตถ

เมองฝาง

ศรสชนาลย

สวรรคโลก

สโขทย

ตากกำาแพงเพชร

นครสวรรค

อยธยาสพรรณบร

กาญจนบร

ราชบร

เพชรบร

พษณโลก

ดานแมละเมา

ดานเจาเขวา

ดานบองต

แมนำา

ปง

แมนำ

าวง

แมน

ำานาน

แมน

ำายม

แมนำา

ปาสก

แมน

ำาเจา

พระ

ยา

แมนำ

าทาจ

น

แผนทแสดงทตงเมองพษณโลกศนยกล�งก�รปกครองหวเมองฝ�ยเหนอของอยธย�รวมทงตำ�แหนงหวเมองฝ�ยเหนอ

และเมองสำ�คญในสมยอยธย�

แมนำาโขง

แมนำามล

แมนำาช

แมนำาสงคราม

ท ว

เ ข

า ต

ะ น

า ว

ศ ร

ท ว

เ ข

า ถ

น น

ธ ง

ช ย

แมนำา

แมกล

องตวอยาง