Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
277วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)
คณภาพทางจลนทรยของนำบรโภค จากตนำดมกดหยอดเหรยญ
อตโนมตในเขตเทศบาลนครยะลา
Microbiological Quality of Drinking Water from a Vendor
Machine in Yala City Municipality
สธรา ศรสข 1* และ ภารด พละไชย 1
Suteera srisuk 1* and Pharadee Phalachai 1
บทคดยอ
การศกษาครงนเปนการศกษาคณภาพนำดมจากตกดหยอดเหรยญอตโนมตเขตเทศบาลนครยะลา
เพอวเคราะหคณภาพนำโดยทำการเกบตวอยางจำนวน 28 ตวอยาง ทวเขตเทศบาลนครยะลา มา
วเคราะหคณภาพทางกายภาพ ไดแก คาความเปนกรด-ดาง (pH) คณภาพทางจลชววทยา ไดแก ปรมาณ
จลนทรยทงหมด Total viable count (TVC) ปรมาณโคลฟอรมแบคทเรย (coliform bacteria) ฟคล
โคลฟอรมแบคทเรย (Fecal coliform bacteria) และ Escherichia coli (E. coli) โดยเปรยบเทยบกบ
เกณฑมาตรฐานอตสาหกรรมนำบรโภค (พ.ศ. 2549) พบวาตวอยางนำมคา pH อยในชวง 6.06 - 7.30
ปรมาณจลนทรยทงหมด พบในชวง < 3.0 - 8.63 x 102 โคโลนตอมลลลตรปรมาณโคลฟอรมแบคทเรย
และปรมาณฟคลโคลฟอรมแบคทเรยในนำพบอยในชวง <1.1 - 3.6 เอมพเอนตอ 100 มลลลตรเชน
เดยวกน และตรวจไมพบเชอ E. coli ในทกตวอยางอยางไรกตามเมอเทยบคณภาพนำดมตามมาตรฐาน
ทกำหนดไว พบวามตวอยางนำทผานเกณฑมาตรฐานจำนวน 18 ตวอยาง คดเปนรอยละ 64.29 โดย คา
pH มตวอยางนำผานเกณฑมาตรฐานจำนวน 21 ตวอยาง คดเปนรอยละ 75 ปรมาณจลนทรยทงหมด
ผานเกณฑมาตรฐาน จำนวน 26 ตวอยาง คดเปนรอยละ 92.86 ปรมาณโคลฟอรมแบคทเรยผานเกณฑ
มาตรฐาน จำนวน 21 ตวอยาง คดเปนรอยละ 75 ปรมาณฟคลโคลฟอรมแบคทเรย ผานเกณฑมาตรฐาน
จำนวน 25 ตวอยาง คดเปนรอยละ 89.29 และปรมาณเชอ E. coli ผานเกณฑมาตรฐานทกตวอยาง
คำสำคญ: คณภาพนำ, ตนำดมอตโนมต, คณภาพดานจลนทรย, การปนเปอน
1 สาขาวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏยะลา เลขท 133
ตำบลสะเตง อำเภอเมอง จงหวดยะลา 950001 Science and Food Technology Program, Faculty of Science Technology and Agriculture, Yala Rajabhat University, 133
Muang, Yala 95000, Thailand.
* ผนพนธประสานงาน ไปรษณยอเลกทรอนกส (Corresponding author, e-mail): [email protected] ABSTRACT
วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)278
ABSTRACT
The study aims to analyze the quality of Drinking Water from vending machines in City
Municipality of Yala. The samples are 28 vending machines in the city. The examination of
physical qualities were pH and microbiological quality, Total viable count (TVC), Coliform
bacteria, Fecal Coliform bacteria and Escherichia coli (E. coli) comparing with standard quality of
Drinking water of Ministry of Industry (2006). The analytical results of physical qualities showed
that the pH of sample were in range 6.06 - 7.30. The microbiology quality of total viable count
(TVC) was between < 3.0 - 8.63 x 102 CFU/ml. Coliform bacteria and fecal Coliform bacteria
contamination were <1.1 - 3.6 MPN/100 ml. E. coli was not find in all samples. However, when
the water quality compared with standard quality of Drinking water, it found that 18 samples
(64.29%) has reached the standard criteria. 21 samples (75%) have reached the physical standard
criteria (pH). 26 samples (92.86%) have reached the microbiology standard criteria (TVC). 21
samples (75%) have reached the microbiology standard criteria (Coliform bacteria contamination).
samples (96.43%) have reached the microbiology standard criteria (Fecal Coliform bacteria
contamination) and 28 samples (100%) have reached the microbiology standard criteria (E. coli
contamination).
Key words: quality water, vending machine, microbiology quality, contaminate
บทนำ นำดมทผลตเพอจำหนายมหลากหลายรป
แบบไมวาจะเปนนำดมในภาชนะปดสนท รป
แบบตางๆ เชน ขวดพลาสตกใส ขวดพลาสตก
ขาวขน ถงพลาสตกขาวขน เปนตน ซงนำดมท
กลาวมาขางตนเปนนำดมทมกระบวนการผลต
จากโรงงานทมเกณฑมาตรฐานในการควบคม แต
ยงมนำดมอกรปแบบหนงทกำลงเปนทนยม คอ
นำดมจากตนำดมกดหยอดเหรยญอตโนมต ซงได
กลายเปนทางเลอกใหมสำหรบผบรโภค เนองจาก
ตงอยในแหลงชมชน เชน ตลาด หอพกนกศกษา
อาคารรานคาทวไป หรอตามแหลงตางๆ ทบรษท
ผตดตงเหนวาผบรโภคสามารถใชประโยชนได
งาย โดยในการใชงานผบรโภคตองนำภาชนะมา
บรรจนำเอง ในปจจบนนำดมจากตกดหยอด
เหรยญอตโนมตไดรบความนยมมากขน เพราะม
ราคาถกเพยงลตรละ 1-2 บาท เทานน และ
สามารถบรรจนำไดตลอด 24 ชวโมง ทำใหผ
บรโภคเกดความสะดวก งาย และประหยดกวานำ
ดมทวางขายตามรานคาในสวนของระบบการ
ทำงานของตนำดมอตโนมต ใชหลกการของ
ระบบรเวอรสออสโมซส (Reverse Osmosis; RO)
ซงสามารถกรองนำใหคณภาพดได โดยระบบ
รเวอรสออสโมซสจะกำจดสารทละลายอยในนำ
รวมทงพวกจลนทรยตางๆ ผานขนตอนการกรอง
ทงการกรองตะกอนหยาบ กรองผานถานกมมนต
279วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)
(activated carbon) การกรองผานเยอกรอง ทมร
ขนาด 0.0001 ไมครอน (นรา, 2555) จนไดนำท
มคณภาพสำหรบการบรโภค ในการตดตงตนำดม
กดหยอดเหรยญอตโนมตมตวแทนจำหนายตดตง
เอง มรานคาทสนใจตดตง มเจาของหอพกหรอ
หมบานตดตง ซงพบเหนไดทวไป และไมมการ
ควบคมอกทงผรบผดชอบหรอบรษททตดตง ควร
มการจดการดแลตนำดมกดหยอดเหรยญอตโนมต
อยางสมำเสมอเพอใหไดนำดมทมคณภาพ
องคการอนามยโลกคาดคะเนว าโรค
อจจาระรวงทเกดจากอาหารและนำเปนสอทำให
คนเสยชวตประมาณ 2.2 ลานคนตอปในจำนวน
นเปนเดก 1.9 ลานคน จากขอมลในป 2550 พบ
วามผปวยทเกดจากอาหารและนำเปนสอจำนวน
มาก สงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจทงทางตรง
และทางออมรายงานการเฝาระวงโรคป 2552 มผ
ปวยโรคอจจาระรวงเฉยบพลน 1,284,148 ราย
อตราปวย 2,023.64 ตอประชากรแสนคนเสยชวต
65 รายอตราตาย 0.10 ตอประชากรแสนคนอตรา
ปวยตายรอยละ 0.01 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอม
อตราการปวยตอประชากรเปนอนดบสองรองจาก
ภาคเหนอคออตราปวย 2,103.94 ตอประชากร
แสนคน (ดารวรรณ และ เนตรนภา, 2555)
สาเหตหนงทสงผลตออบตการณเหลาน
คอ คณภาพของนำ ซงโดยทวไปนำทดตองม
ลกษณะเปนของเหลวใสไมมสมความโปรงแสง
ไมมกลนไมมรสชาตโดยสามารถแบงคณภาพนำ
ได 3 ดาน ไดแก คณลกษณะทางดานกายภาพ
(physical characteristics) เปนคณลกษณะของนำ
ท ส ามารถว เ คราะห ได โดยทางกายสมผส
ประกอบดวย ความขน ส ปรมาณของแขงท
ละลายทงหมด กลนและรส คณลกษณะทางดาน
เคม (chemical characteristics) คอ คณสมบต
ของนำทมองคประกอบของสารเคมและอาศย
หลกการหาจากปฏกรยาเคมคณลกษณะของนำ
ทางทมความสำคญตออนามยของมนษยทงโดย
ทางตรงและทางออม โดยเฉพาะพารามเตอรท
สำคญๆ ซงพบเปนสวนใหญในนำและถกกำหนด
ปรมาณโดยขอบงคบหรอกฎหมายทเกยวของกบ
นำสำหรบการบรโภคประกอบดวย คาความ
เปนกรด-ดาง ความกระดางของนำ เหลกและ
แมงกานสคลอไรด แคดเมยม ฟลออไรด
ทองแดง ไนเตรต และสารหน เปนตน และ
คณภาพนำทางดานจลนทรย (microbiology
characteristics) ซงถอวามความสำคญทสดเพราะ
นำทใชดมนนอาจมเชอโรคททำใหเกดโรคภยไข
เจบขนไดโดยเฉพาะโรคท เกดจากนำเปนสอ
(waterborne disease) ซงเกดขนจากจลนทรยท
ทำให เกดโรค (pathogenic bacteria) เชน
ไทฟอยดบดอหวาตกโรคเปนตนโดยเชอโรคเหลา
นไดปนเปอนลงไปในแหลงนำทำใหเกดการ
ระบาดไดจำนวนและชนดของแบคทเรยในนำ
แตกตางกนออกไปตามประเภทของนำธรรมชาต
ซงแบคท เรยท เกยวของกบคณภาพนำไดแก
แบคทเรยกลมโคลฟอรมแบคทเรย (coliform
bacteria) มลกษณะรปรางเปนทอนเลกๆ (rod
shape) ไมมสปอร (non-spore-forming) เปนพวก
แกรมลบ (gram negative) สามารถยอยนำตาล
แลกโทส (lactose) ใหเกดกรดและกาซเมอเอาไป
บมทอณหภม 35 องศาเซลเซยสเปนเวลา 24
ชวโมงหรอ 48 ชวโมงสามารถเจรญเตบโตไดใน
สภาพทมอากาศ (aerobic) และไมมอากาศ
(anaerobic) จงนบแบคทเรยพวกนเปนกลมท
เจรญไดทงทมและไมมอากาศ (facultative
anaerobes) สามารถทำใหเกดกาซจากอาหาร
Briliant Green Lactose Bile broth ทอณหภม 35
องศาเซลเซยสเปนเวลา 48 ชวโมงหรอเรวกวานน
สามารถเจรญเตบโตในอาหาร Eosine Methylene
วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)280
Blue Agar ทอณหภม 35 องศาเซลเซยสเปนเวลา
24 ชวโมงซง coliform bacteria แบงตามแหลง
ทมาไดเปน 2 ชนดคอ Fecal Coliform แบคทเรย
กลมนอาศยอยในลำไสของคนและสตวเลอดอน
ถกขบถายออกมากบอจจาระและเมอเกดการ
ระบาดของโรคระบบทางเดนอาหารจะพบ
แบคทเรยชแนะชนด E. coli แบคทเรยชนดน
ทำใหเกดอาการทองเสยบอยทสดทงในเดกและ
ผใหญทำใหถายอจจาระเหลวหรอเปนนำแต
อาการมกไมรนแรงเพราะทงเดกและผใหญมกม
ภมตานทานอยบางแลวเนองจากไดรบเชอน
เขาไปทละนอยอยเรอยๆ เชอนมกปนเปอนมากบ
อาหารนำหรอมอของผประกอบอาหารปกตเชอ
เหลานอาจพบในอจจาระไดอยแลวแมจะไมม
อาการ (นาวร, 2554)
ในเขตพนทเทศบาลนครยะลาไดมการให
บรการตนำดมกดหยอดเหรยญอตโนมตแกผ
บรโภคกระจายอยตามหอพกและชมชนทพก
อาศยเปนจำนวนมากการดแลรกษาสภาพเครอง
ใหสามารถผลตนำไดตามคณภาพนำ จงขนอยกบ
เจาของผจำหนาย และมบางพนทไมสามารถระบ
ผเปนเจาของตได เนองจากเปนตนำดมอตโนมต
ของชมชนทไดรบตมาจากหนวยงานราชการ
หรอชมชนจดหาให ทำใหไมมผรบผดชอบการ
ดแลสภาพทวไป ความสะอาดของตน ำดม
อตโนมต คณภาพนำดมทไดมาในตดงกลาว จง
อาจไมปลอดภย โดยนรา (2555) ศกษาคณภาพ
นำดมตอตโนมตในพนทจงหวดขอนแกน พบวา
นำดมทผานตสวนใหญผานเกณฑมาตรฐานรอย
ละ 81.58 พารามเตอรทไมผานเกณฑมาตรฐาน
คอความเปนกรด - ดาง รอยละ 6.58 แบคทเรย
ทงหมด รอยละ 13.18 และโคลฟอรมแบคทเรย
รอยละ 2.63 อสยา และคณะ (2551) ไดตรวจ
ว เคราะหคณภาพน ำด มจากตหยอดเหรยญ
อตโนมตในกรง เทพมหานครจำนวน 546
ตวอยาง ทางกายภาพ และทางชวภาพพบวา
ไมผานเกณฑมาตรฐานทางกายภาพ รอยละ 7.1
และไมผานเกณฑมาตรฐานทางชวภาพมจำนวน
แบคทเรยทงหมด มากกวา 500 โคโลนตอ
มลลลตรรอยละ 37.2 พบ E. coli รอยละ 6.6 พบ
Pseudomonas aeruginosa รอยละ 21.6 และพบ
สาหรายรอยละ 1.3 ศนยวทยาศาสตรการแพทย
นครราชสมา (2548) ไดตรวจตวอยางนำดมต
หยอดเหรยญ จำนวน 100 ตวอยางพบวาม
ตวอยางนำดมไมผานเกณฑมาตรฐานรอยละ 28
โดยไมผานมาตรฐานทางกายภาพ และเคม รอย
ละ 8 โดยพารามเตอรทไมผาน คอคาความเปน
กรด-ดางรอยละ 3 ความกระดางทงหมดรอยละ 5
และทางชวภาพรอยละ 20 พบโคลฟอรม
แบคทเรย รอยละ 17 และพบ E. coli รอยละ 5
จากขอมลดงกลาวแสดงใหเหนวานำดม
จากตหยอดเหรยญอตโนมตอาจพบการปนเปอน
แบคท เรย ดงนนการตรวจว เคราะหนำทาง
จลนทรยจ ง เปนขอมลเบองตน หรอความ
ปลอดภยของนำทใชบรโภคเพอเปนแนวทางใน
การควบคมกระบวนการผลตนำดมตกดหยอด
เหรยญอตโนมตใหไดมาตรฐานสามารถผลตนำ
ดมทปลอดภยสผบรโภคตอไป
อปกรณและวธการ 1. วธการเกบตวอยาง
ทำการเกบตวอยางนำบรเวณหวจายนำของ
นำดมจากตกดหยอดเหรยญอตโนมตทตดตงใน
เขตพนทเทศบาลนครยะลา โดยมวธการเกบตว
อยางนำดงนคอ
(1) กดนำใสถงซปลอคทผานการฆาเชอ
ทนท สำหรบใสตวอยาง เนองจากในสถานการณ
จรงผบรโภคบรรจนำใสภาชนะทนท โดยไมกด
281วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)
นำทงเพอไลนำคางทอ โดยทำการเชดมอผเกบตว
อยางดวยแอลกอฮอลรอยละ 70 เปดปากถง
เกบตวอยางโดยไมใหมอสมผสบรเวณผวดานใน
ของถง แลวนำไปรองนำจากหวจายนำใหได
ประมาณ 3/5 ของถงเกบตวอยาง (ประมาณ 250
มลลลตร) กอนปดปากถงเกบตวอยางใหสนท
เชดแอลกอฮอลรอยละ 70 บรเวณปากถง บรรจ
ใสถงพลาสตกชนดเยนอก 1 ชน
(2) ตดฉลากแสดงรายละเอยดหนาถง
ไดแกรหสตวอยางวนทและเวลาเกบตวอยางนำ
(3) เกบตวอยางนำดมในกลองโฟมบรรจ
นำแขง (อณหภม ประมาณ 4-10 องศาเซลเซยส)
เพอนำไปตรวจวเคราะหคณภาพนำทางจลนทรย
(4) นำต วอย า งน ำส งหองปฏบต การ
ภายใน 24 ชวโมง
2. การตรวจสอบคณภาพทางกายภาพ
ทำการบนทกคณภาพบางประการของ
ตวอยาง ไดแก ยหอของตนำดมกดหยอดเหรยญ
อตโนมตสถานทตดตงตนำดมกดหยอดเหรยญ
อตโนมต ลกษณะนำ และการตรวจคาความเปนก
รด-ดาง (pH) ดวยเครอง pH meter (ยหอ
SCHOTT รน CG 840) โดยทำการทดลอง 3 ซำ
3. การทดสอบทางจลชววทยา 3.1 การตรวจวเคราะหหาปรมาณจลนทรย
ทมชวตทงหมด (Total viable count : TVC)
ใชวธ Standard plate count (Bacteriological
Analytical Manual, 2001)
นำตวอยางนำมาตงพกไวทอณหภมหอง
(29±1 องศาเซลเซยส) จนนำมอณหภมลดเหลอ
25 องศาเซลเซยส จากนนทำการเจอจาง โดยการ
เขยาถงตวอยางนำเพอใหเชอกระจายทงขวด ป
เปตตวอยางมา 1 มลลลตรใสในหลอดทม
สารละลายเจอจางตวอยางโซเดยมคลอไรด ความ
เขมขนรอยละ 0.85 ปรมาตร 9 มลลลตรเขยาให
ตวอยางเขากน ซงตวอยางจะถกทำใหเจอจางลง
10 เทา จะไดตวอยางทมความเขมขน 10-1ทำเชน
เดยวกนเพอใหตวอยางมความเขมขน 10-2 และ
10-3 ตามลำดบ (เจอจางจนถงระดบ 10-3) นำ
ตวอยางนำทผานการเจอจางแลวมาเขยาเพอใหทว
กนท งหลอด จากนน ป เปตตวอยางนำ 1
มลลลตรใสลงในจานเพาะเชอทผานการอบฆา
เชอแลว เทอาหารเลยงเชอ Plate Count Agar
(PCA) จำนวน 15-20 มลลลตรตอหนงจานเพาะ
เชอ (ทำ 3 ซำ) หมนจานเพาะเชอเพอใหตวอยาง
ผสมกบอาหารเลยงเชอและกระจายเทากน ปลอย
ใหอาหารเลยงเชอแขง นำไปบมทอณหภม 35±2
องศาเซลเซยส เปนเวลา 48 - 72 ชวโมง จากนน
จงนบจำนวนโคโลน และรายงานผลการวเคราะห
3.2 การตรวจวเคราะหคาแบคทเรยกลม
โคลฟอรมทงหมด (Total Coliform Bacteria)
และ Escherichia coli (E. coli) โดยวธ MPN
(American Public Health Association, 2005)
3.2.1 การทดสอบขนแรก (Presumptive
test) ปเปตตวอยางนำ 10 มลลลตร ใสลงใน
อาหาร Lauryl Tryptone broth (LST) ทมความ
เขมขนสองเทา ปรมาตร 10 มลลลตร ซงมหลอด
ดกกาซ (Durham tube) ควำอยไวภายใน จำนวน
10 หลอด โดยสงเกตดวยวาไมมฟองอากาศอยใน
หลอดดกกาซนำไปบมทอณหภม 35±1 องศา-
เซลเซยส นาน 24 - 48 ชวโมง คดเลอกหลอด
LST ทใหผลเปนบวก สงเกตในหลอดดกกาซม
ลกษณะเกดกาซและมความขน เพอนำไปทำการ
ทดลองขนยนยน (Confirmed test) ของแบคทเรย
กลมโคลฟอรมและฟคลโคลฟอรม
3.2.2 การทดสอบขนยนยน (Confirmed
test) นำหลอด LST ทใหผลเปนบวก ตามขอ
วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)282
3.2.1 มาทำการยนยนผล โดยถายเชอลงในอาหาร
Brilliant Green Lactose Bile broth (BGLB) ท
บรรจหลอดละ 10 มลลลตร ซงมหลอดดกกาซ
ควำอยภายใน หลอดละ 1 ลป นำไปบมท
อณหภม 35±1 องศาเซลเซยส เปนเวลานาน 24 -
48 ชวโมง และนำหลอด LST ทใหผลเปนบวก
มาถายเชอลงในอาหาร Escherichia coli (EC
broth) ทบรรจหลอดละ 10 มลลลตร ซงมหลอด
ดกกาซควำอยภายใน หลอดละ 1 ลปนำไปบมใน
อางควบคมอณหภม ทอณหภม 45±1 องศา
เซลเซยส เปนเวลานาน 24 - 48 ชวโมงจากนน
นบตวอยางหลอด BGLB ทใหผลเปนบวก นำไป
อานคากบตารางเอมพเอน (Most Probable
Number : MPN) แบบ 10 หลอด (10 Tube
MPN Table) จะไดคา MPN coliform/100 ml
และนบตวอยางหลอด EC broth ทใหผลเปนบวก
นำไปอานคากบตาราง MPN แบบ 10 หลอด (10
Tube MPN Table) จะไดคา MPN Fecal
coliform/100 ml
3.2.3 การทดสอบขนสมบรณ (Completed
test) ของ E. coli ใช loop ถายเชอจาก EC broth
ทใหผลเปนบวก จากขอ 3.2.2 จำนวน 1 ลป มา
ขดลาก (Streak) บนผวหนาอาหารเลยงเชอ Eosin
Methylene Blue agar (EMB agar) นำไปบมท
อณหภม 35±1 องศาเซลเซยสเปนเวลา 18-24
ชวโมงลกษณะโคโลนของเชอ E. coli. บนอาหาร
EMB agar จะมลกษณะสมวงหรอดำตรงกลาง
โคโลนมสดำอาจมหรอไมมลกษณะมนวาวคลาย
โลหะ (Metallic sheen) จากนนนำไปทดสอบ
ยนยนผลโดยวธทางชวเคม
3.2.4 ทำการทดสอบคณสมบตทางชวเคม
ของ E . coli จากขอ 3.2.3 ไดแก Indole
production test, Methyl red test (MR test),
Voges-proskauer test (VP test) และ Citrate
Utilization test
ผลการทดลองและวจารณผลการทดลอง คณภาพน ำด มจากต กดหยอดเหรยญ
อตโนมต เมอเปรยบเทยบกบเกณฑมาตรฐาน
ผลตภณฑอตสาหกรรมนำบรโภค (สำนกงาน
มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม, 2549) ผลการ
ศกษาพบวา นำดมจากตกดหยอดเหรยญอตโนมต
ทง 28 ตวอยาง ผานเกณฑมาตรฐานรอยละ
64.29 โดยคณภาพนำทางกายภาพ ผานเกณฑ
มาตรฐานรอยละ 75 และคณภาพนำทาง
จลชววทยาผานเกณฑมาตรฐานรอยละ 67.86 ดง
ตารางท 1 โดยคณภาพนำมรายละเอยดดงน
1. คณภาพทางกายภาพ
จากการตรวจสอบคณภาพทางกายภาพ
ของตวอยางนำดมตกดหยอดเหรยญอตโนมต ท
จำหนายในเขตเทศบาลนครยะลา จงหวดยะลา
ผลการศกษาตวอยางนำดม จำนวน 28 ตวอยาง
พบวา ตวอยางนำทกตวอยางมลกษณะใส ไมม
กลน มคาความเปนกรด-ดางอยในชวง 6.06–7.30
คณภาพของน ำ เม อ เปร ยบ เท ยบกบ เกณฑ
มาตรฐานอตสาหกรรมนำบรโภค (สำนกงาน
มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม, 2549) ซง
กำหนดใหมคาความเปนกรด-ดางอยในชวง 6.5 –
8.5 โดยมตวอยางนำทผานเกณฑมาตรฐาน
จำนวน 21 ตวอยาง คดเปนรอยละ 75 ขณะทอก
7 ตวอยางมคา pH ตำกวาเกณฑเลกนอย ไดแก
WY 6, WY 8, WY 9, WY 11, WY 12, WY 15
และ WY 25 คดเปนรอยละ 25 ของตวอยาง
ทงหมดดงตารางท 1 เนองจาก ในการผลตนำดม
ตกดหยอดเหรยญอตโนมตมกใชนำบาดาลหรอ
น ำ ป ร ะป าซ ง ใ นบ า ง แห ง อ า จ ไ ม ไ ด ผ า น
กระบวนการปรบปรงคณภาพนำใหมคณสมบต
เทยบเทานำสำหรบบรโภค ตามทกระทรวง
283วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)
ตารางท 1 คณภาพทางกายภาพและทางจลชววทยาของนำดมตกดหยอดเหรยญอตโนมต ในพนท
เทศบาลนครยะลา ตวอยางนำ pH TVC
(CFU/ml) Coliform
(MPN/100 ml) Fecal coliform (MPN/100 ml)
E. coli ผลตามมาตรฐาน
(6.5–8.5)* (< 500)* (< 2.2)* (< 2.2)* (ไมพบ)*
WY 1 6.82 4.1 x 10 1 <1.1 3.6 - ไมผานเกณฑ
WY 2 6.63 4.3x 10 1 3.6 2.2 - ไมผานเกณฑ
WY 3 6.93 4.36x 10 2 <1.1 2.2 - ไมผานเกณฑ
WY 4 6.94 1.76x 10 2 <1.1 1.1 - ผานเกณฑ
WY 5 6.81 1.26x 10 2 1.1 1.1 - ผานเกณฑ
WY 6 6.17 2.26x 10 2 2.2 <1.1 - ไมผานเกณฑ
WY 7 6.82 3.46 x 10 2 1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 8 6.08 8.63 x 10 2 3.6 1.1 - ไมผานเกณฑ
WY 9 6.06 2.53 x 10 2 2.2 <1.1 - ไมผานเกณฑ
WY 10 6.59 2.53 x 10 2 1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 11 6.24 6.13 x 10 2 2.2 <1.1 - ไมผานเกณฑ
WY 12 6.16 1.00 x 10 2 2.2 <1.1 - ไมผานเกณฑ
WY 13 6.83 4.16 x 10 2 1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 14 6.61 1.66 x 10 2 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 15 6.10 2.00 x 10 2 2.2 <1.1 - ไมผานเกณฑ
WY 16 7.02 <3.0 1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 17 7.14 3.00 x 10 2 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 18 6.56 1.33 x 10 2 1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 19 7.17 < 3.0 1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 20 6.87 7.30 x 10 1 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 21 7.23 8.30 x 10 1 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 22 7.29 5.60 x 10 1 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 23 7.30 1.70 x 10 2 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 24 7.29 1.50 x 10 2 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 25 6.27 3.53 x 102 1.1 <1.1 - ไมผานเกณฑ
WY 26 6.56 1.60 x 102 1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 27 6.52 6.30 x 101 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
WY 28 6.83 1.06 x 102 <1.1 <1.1 - ผานเกณฑ
หมายเหต: * มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมนำบรโภคกระทรวงอตสาหกรรม พ.ศ. 2549
วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)284
สาธารณสขกำหนด (สำนกงานคณะกรรมการ
อาหารและยา, 2534) การดมนำทมฤทธเปนกรด
หรอเปนดางมากเกนไปเปนเวลานานๆ อาจสงผล
ตอการเสยสมดลของเลอดไดลกษณะของนำดมท
ดจงควรมฤทธเปนกลาง (พชญากร, 2554)
2. คณภาพทางจลนทรย
จากการตรวจสอบคณภาพทางจลนทรย
ของตวอยางนำดมตกดหยอดเหรยญอตโนมต
จำนวน 28 ตวอยาง พบวาปรมาณจลนทรย
ทงหมดมคาเฉลย 2.11 x 102 CFU/ml ปรมาณ
แบคทเรยกลมโคลฟอรมและแบคทเรยกลมฟคล
โคลฟอรม อยในชวง <1.1 ถง 3.6 และไมพบเชอ
E. coli ในทกตวอยางททำการศกษาในครงน
จากการตรวจว เ คราะหต วอย า ง เพ อ
ประมาณจำนวนจลนทรยทงหมดทมอยในนำดม
ตกดหยอดเหรยญอตโนมตในเขตพนทเทศบาล
นครยะลา โดยปกตนำดมทสะอาดปลอดภยจะ
ตองมจำนวนจลนทรยทงหมดตามคามาตรฐานไม
เกน 500 CFU/ml โดยเทยบลกษณะคณภาพนำ
ด มท า งด านจ ล นทร ย ก บ เ กณฑ ม าตรฐ าน
ผลตภณฑอตสาหกรรมนำบรโภค (สำนกงาน
มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม, 2549) พบวา
ในการตรวจวเคราะหจำนวนจลนทรยทงหมดทม
อยในตวอยางนำ 28 ตวอยาง มคาอยระหวาง
<3.0 ถง 8.63 x 102 CFU/ml โดยตวอยางทผาน
มาตรฐานมจำนวน 26 ตวอยาง คดเปนรอยละ
92.86 มตวอยางคาเกนมาตรฐานมจำนวน 2
ตวอยาง คดเปนรอยละ 7.14 ของตวอยางทงหมด
การตรวจวเคราะหหาโคลฟอรมแบคทเรย ในนำ
ดมจากตกดหยอดเหรยญอตโนมต ท ง 28
ตวอยาง พบวา ตวอยางนำมค าโคลฟอรม
แบคทเรยอยในชวง <1.1 ถง 3.6 MPN/100 ml
โดยพบตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานจำนวน 21
ตวอยาง คดเปนรอยละ 75 และ มตวอยางนำ 7
ตวอยาง ทมการปนเปอนโคลฟอรมแบคทเรยสง
กวาเกณฑมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมนำ
บรโภค (สำนกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม,
2549) ไดแก WY 2, WY 6, WY 8, WY 9, WY
11, WY 12 และ WY 15 คดเปนรอยละ 25 ของ
ตวอยางทงหมด ซงกำหนดไววาตรวจพบโคล
ฟอรมแบคทเรยไดในระดบตำกวา 2.2 คาฟคลโค
ลฟอรมแบคทเรยอยในชวง <1.1 ถง 3.6 MPN/
100 ml โดยพบตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน
จำนวน 25 ตวอยาง คดเปนรอยละ 89.29 และ
พบ 3 ตวอยาง ทมการปนเปอนฟคลโคลฟอรม
แบคทเรย ไดแก WY 1, WY 2 และ WY 03
โดยตวอยางทมคา เกนมาตรฐานมจำนวน 3
ตวอยาง จาก 28 แหลง คดเปนรอยละ 10.71
ของตวอยางทงหมดและทกตวอยางไมมการพบ
เชอ E . col i ดงตารางท 1 เนองจาก ใน
กระบวนการผลตนำดมจากตกดหยอดเหรยญ
อตโนมต มกมกระบวนการผลตโดยใชนำประปา
หรอนำบาดาลซงเปนนำดบเขาไปในระบบการ
กรองแบบรเวอรสออสโมซส (Reverse Osmosis;
R.O) จากนนกจะเกบนำไวในถงพกนำกรอง แลว
จงใชปมจายโดยการฆาเชอรงสอลตราไวโอเลต
ซงหากผานการกรองเปนระยะเวลานาน จะมสง
สกปรกและจลนทรยสะสมทเยอกรอง อาจสงผล
ใหเกดการรวหรอฉกขาดได และระบบการกรอง
ในเครองจะลดประสทธภาพตำลง รวมทงใน
กระบวนการจายนำ นำบางสวนจะถกจายออกไป
จากถงพกและยงมนำบางสวนทเหลอในถงพก ถา
หากในถงพกมการสะสมนำทไมไดจายออกไป
เปนระยะเวลานานอาจสงผลตอคณภาพนำ และ
เปนจดเสยงในการปนเปอนเชอจลนทรยได (นรา,
2555)
จากการวเคราะหตวอยางนำดมตกดหยอด
เหรยญอตโนมตในเขตพนทเทศบาลนครยะลาพบ
285วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)
วามนำดมทผานเกณฑจำนวน 18 ตวอยาง จาก
28 ตวอยาง คดเปนรอยละ 64.29 ขณะทนำดมท
ไมผานเกณฑจำนวน 10 ตวอยาง คดเปนรอยละ
35.71 ซงตวอยางทไมผานเกณฑมาตรฐานสวน
ใหญพบในสวนของคณภาพทางกายภาพ ไดแก
คาความเปนกรด-ดางจำนวน 7 ตวอยาง (รอยละ
25) ปรมาณจลนทรยทงหมด จำนวน 2 ตวอยาง
(รอยละ 7.14) โคล-ฟอรมแบคทเรย จำนวน 7
ตวอยาง (รอยละ 25) และฟคลโคลฟอรม จำนวน
3 ตวอยาง (รอยละ 10.71) ดงตารางท 2
จากการวเคราะหคณภาพนำดมของนำดม
ตกดหยอดเหรยญอตโนมต พบวาคณภาพนำสวน
ใหญผานตามเกณฑมาตรฐานทงทางกายภาพและ
จลชววทยาทงนเปนเพราะแหลงนำดบทนำมาใช
ในกระบวนการผลตนำเปนนำประปาหรอนำ
บาดาลคณภาพดและผานการฆาเชอโรคเหมาะตอ
การอปโภคบรโภคอยางไรกตามยงคงมการตรวจ
พบการปนเปอนเชอโคลฟอรมแบคทเรย เกนจาก
เกณฑมาตรฐานกำหนดแสดงถงความสกปรกของ
นำ และการไมตรวจพบ E. coli ซงเปนตวบงช
การปนเปอนอจจาระของสตวเลอดอน (วชรนทร
และคณะ, 2552) แสดงใหเหนวานำดมจากนำดม
ตกดหยอดเหรยญอตโนมตไมมการปนเปอน
อจจาระของสตว เลอดอนดงนนการพบเชอ
โคลฟอรมแบคทเรย อาจเกดจากความสกปรกใน
สงแวดลอมอนๆ เชน การเกดตะไครนำคราบ
สกปรกของทอจายนำไสกรองเปนตน (พชญากร,
2554) จากผลการศกษาในครงนยงสอดคลองกบ
รายงานของ นรา (2555) ไดทำการศกษาปจจยท
มผลตอคณภาพนำดมจากตกดหยอดเหรยญ
อตโนมตพบวา คณภาพนำดมทผานตสวนใหญ
ผานเกณฑมาตรฐานรอยละ 81.58 พารามเตอรท
ไมผานเกณฑมาตรฐานคอความเปนกรด - ดาง
รอยละ 6.58 แบคทเรยทงหมดรอยละ 13.18 และ
โคลฟอรมแบคทเรยรอยละ 2.63 ซงปจจยทมผล
ตอคณภาพนำดมจากตกดหยอดเหรยญอตโนมต
สภาพประตเปด-ปดชองจายนำทมการชำรดรวม
ทงการไมลางไสกรองไมเปลยนไสกรองของผ
ดแล
ตารางท 2 การประเมนเกณฑคณภาพนำดมทางกายภาพ และจลชววทยาของนำดมตกดหยอดเหรยญ
อตโนมต
คณภาพนำดม ผานเกณฑมาตรฐาน* ไมผานเกณฑมาตรฐาน
จำนวน รอยละ จำนวน รอยละ
ทางกายภาพ
คาความเปนกรด-ดาง (pH) 21 75 7 25
ทางจลนทรย
ปรมาณจลนทรยทงหมด (TVC) 26 92.86 2 7.14
โคลฟอรม (Coliform) 21 75 7 25
ฟคลโคลฟอรม (Fecal coliform) 25 89.29 3 10.71
Escherichia coli (E. coli) 28 100 0 0
มาตรฐานทง 2 ดาน 18 64.29 10 35.71
วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)286
พชญากร (2554) ไดทำการประเมน
คณภาพและสภาพแวดลอมของตนำดมหยอด
เหรยญในเขตคลองสามวากรงเทพมหานคร พบ
วาคณภาพนำทางกายภาพเคมและชวภาพไมผาน
มาตรฐานคาความเปนกรด - ดางรอยละ 24.14
ความกระดางทงหมดรอยละ 3.45 โคลฟอรม
แบคทเรยรวมรอยละ 8.05 และ E. coli รอยละ
1.15 และไมผานมาตรฐานอยางนอย 1 พารา
มเตอรคดเปนรอยละ 34.48
จงเหนไดวาสภาพแวดลอม แหลงนำ การ
สขาภบาล ลวนแตสงผลตอคณภาพนำดมทงสน
ประทป (2550) ไดทำการศกษาคณภาพนำดมใน
มหาวทยาลยราชภฏสรนทร พบวา คณภาพนำดม
ในราชภฏสรนทร จำนวน 37 จด พบจดทม
คณภาพนำไมสะอาด ตามเกณฑมาตรฐาน 16 จด
ไดแก พบ TVC เกนมาตรฐาน 4 จด พบ
โคลฟอรมเกนมาตรฐาน 13 จด และพบ E. coli
9 จด เนองจากนำดมทกจดตองผานเครองกรอง
นำ หากเครองกรองนำไมมการทำความสะอาด
นำทผานการกรองจะมคณภาพตำลง เชนเดยวกบ
อษามาส (2549) ไดทำการตรวจสอบนำดมทใช
บรโภคภายในมหาวทยาลยหอการคาไทย ไดแก
นำดมถงขาว ขนาด 20 ลตร นำดมทผานเครอง
ทำความเยน และนำดมจากเครองทำนำดมแบบ
เทาเหยยบ พบวาตวอยางจากนำดมทง 3 แหลง
ตรวจไมพบแบคทเรยกลมโคลฟอรม และ E. coli
ธนาวฒน และคณะ (2555) ไดศกษาคณภาพนำ
ดมจากเครองทำนำเยนในมหาวทยาลยทกษณ
วทยาเขตพทลง พบวา จากการตรวจวดคณภาพ
นำดมจากเครองทำนำเยนภายในมหาวทยาลย ใช
นำประปาผานระบบเครองกรองนำและนำเขาส
ระบบทำนำเยนเพอใหบรการ สวนคณภาพนำทง
4 ดานพบวา ดานกายภาพ ทกดชนอยในเกณฑ
มาตรฐาน และดานจลชววทยาตรวจไมพบ E.
coli ทกจด แตพบเชอโคลฟอรมแบคทเรยทงหมด
ดงนนการดแลรกษาความสะอาด เครองผลตนำ
ระบบกรองนำ สภาพแวดลอมบรเวณโดยรอบ
เครองผลตนำ เปนสงทควรคำนงถง เพอปองกน
การปนเปอนทางกายภาพ เคม และจลชววทยา
ซงจะสงผลตอสขภาพผบรโภค
สรปผลการทดลอง จากการศกษาคณภาพนำดมตกดหยอด
เหรยญอตโนมต ในเขตเทศบาลนครยะลา
จำนวน 28 ตวอยาง โดยทำการเกบตวอยางมา
วเคราะหคณภาพภายใน 24 ชวโมง มาตรวจ
วเคราะหคณภาพนำตามมาตรฐานผลตภณฑ
อตสาหกรรม นำบรโภค (สำนกงานมาตรฐาน
ผลตภณฑอตสาหกรรม, 2549) ในดานคณภาพ
ทางกายภาพ และทางจลชววทยา พบวา ตวอยาง
ทเกบมามลกษณะใส ไมมสและกลน เมอนำมา
วเคราะหคณภาพดานกายภาพ ไดแก คาความเปน
กรด-ดาง มตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานรอยละ
75 คณภาพทางจลชววทยา ไดแก ปรมาณ
จลนทรยทงหมด มตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน
รอยละ 92.86 ปรมาณโคลฟอรมแบคทเรย ม
ตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานรอยละ 75 และ
ฟคลโคลฟอรมแบคทเรย มตวอยางทผานเกณฑ
มาตรฐานรอยละ 89.29 ขณะทปรมาณ E. coli
ผานเกณฑมาตรฐานทกตวอยาง จงกลาวไดวา
ตวอยางสวนใหญผานเกณฑมาตรฐานทงทาง
กายภาพ และจลชววทยา จำนวน 18 ตวอยาง
คดเปนรอยละ 64.29
กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณหลกสตรวทยาศาสตรและ
เทคโนโลยการอาหาร คณะวทยาศาสตร
เทคโนโลยและการเกษตรมหาวทยาลยราชภฏ
287วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)
ยะลาทใหความอนเคราะหงบประมาณการวจย
อปกรณ และสถานทในการทำวจย
เอกสารอางอง ดารวรรณ เศรษฐธรรม และ เนตรนภา เจยระแม.
2555. สถานการณการปนเปอนจลนทรยใน
นำดมเครองดมและภาชนะทใหบรการใน
โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลจงหวด
มหาสารคาม. วารสารวจย สาธารณสข
ศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 5(3): 87-96.
ธนาวฒน รกกมล, ปญญพฒน ไชยเมล, สธร
อนทรรกษา และ วรวรรณน ราชสงฆ.
2555. คณภาพนำดมจากเครองทำนำเยนใน
มหาวทยาลยทกษณ วทยาเขตพทลง .
วารสารมหาวทยาลยทกษณ 15(2): 18-26.
นรา ระวาดชย. 2555. ปจจยทมผลตอคณภาพนำ
ดมจากตหยอดเหรยญอตโนมต. วทยานพนธ
สาธารณสขศาสตร มหาบณฑต, มหาวทยาลย
ขอนแกน.
นาวร ปงเมอง. 2554. คณภาพทางจลชววทยา
ของนำดมในโรงเรยนขยายโอกาสบางแหง
ในจงหวดเชยงใหม. วทยานพนธวทยา
ศาสตรมหาบณทต สาขาวชาชววทยา,
มหาวทยาลยเชยงใหม.
ประทป ดวงแวว. 2550. รายงานวจยคณภาพนำ
ด ม ในมหาว ทย าล ย ร าชภ ฏส ร นทร .
มหาวทยาลยราชภฏสรนทร, จงหวดสรนทร.
พชญากร มาพะเนาว. 2554. การประเมนคณภาพ
และสภาพแวดลอมของตนำดมหยอดเหรยญ
ในเขตคลองสามวา กรงเทพมหานคร.
วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต,
มหาวทยาลยบรพา.
สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา. 2534.
ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 135
(พ.ศ.2534) เรอง นำบรโภคในภาชนะ
บรรจทปดสนท (ฉบบท 2). กระทรวง
สาธารณสข, กรงเทพฯ
สำนกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม.
2549. มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมนำ
บรโภค (มอก.257-2549). สำนกงาน
มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม กระทรวง
อตสาหกรรม, กรงเทพฯ.
วชรนทร รงสภาณรตน, พรทพย พงมวง, สมลรตน
ชวงษวฒนะ, พจมาน ผมสตย, ปญจพร
นมมณ และ อสยา จนทรวทยานชต.
2552. คณภาพทางจลชววทยาของเครอง
ดมในภาชนะบรรจทปดสนทประเภทนำ
ผกและผลไมในเขตจงหวดสมทรปราการ.
วารสารวชาการสาธารณสข 18(5): 703-709.
ศนยวทยาศาสตรการแพทยนครราชสมา. 2548.
โครงการวจยตนำหยอดเหรยญ. แหลงทมา:
http://www.dmsc.moph.go.th/webroot -/
nakhonRatchasima/ WorkResearch/2548/
โครงการวจย48_3_การสำรวจคณภาพนำ
ดม.html, 3 กนยายน 2557.
อสยา จนทรวทยานชต, สมลรตน ชวงษวฒนะ,
พจมาน ผมสตย, วชรนทร รงสภาณรตน
และ พรทพย พงมวง. 2551. การศกษา
คณภาพน ำด ม จ ากต น ำหยอด เหร ยญ
อตโนมตในเขตกรงเทพมหานคร. วารสาร
วชาการสาธารณสข 17(1): 68-73.
อษามาส จรยวรานกล. 2549. รายงานการตรวจ
สอบคณภาพนาดม : กรณศกษามหาวทยาลย
หอการคาไทย. วารสารวชาการมหาวทยาลย
หอการคาไทย 26(2): 71-83.
วารสารวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลศรวชย 8(2) : 277-288 (2559)288
American Public Health Association. 2005.
Standard Methods for the Examination
of Water and Wastewater (21th ed.).
American Public Health Association,
American Water Works Association, Water
Environment Federation, Washington DC.
Bacteriological Analytical Manual. 2001.
Bacteriological analytical manual,
Chapter 3, Aerobic plate count. U.S.
Food and Drug Administration, New
Hampshire Avenue Silver Spring.