ชวตกสขสนต

สงคมกเกษมศานต พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

อายวฒนมงคล ครบ ๗ รอบ

นายแพทยเกษม อารยางกร

๕ พฤษภาคม ๒๕๕๗

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต © พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ISBN 974-87948-7-3

พมพรวมเลม ครงท ๑ – ๕ พ.ค. ๒๕๕๗ ๑,๐๐๐ เลม - อายวฒนมงคล ครบ ๗ รอบ น.พ. เกษม อารยางกร

.............................. ๑. จากสขในบาน สความเกษมศานตทวสงคม พมพครงท ๑ - ๒๕ ก.ค. ๒๕๔๑ งานทาบญอาย ๙๐ ป คณแมกศล อนสวาง พมพครงท ๑๗ (จดปรบขดเกลา) – ๕ พ.ค. ๒๕๕๗ - อายวฒนมงคล ครบ ๗ รอบ น.พ. เกษม อารยางกร

๒. มองธรรมถกทาง มสขทกท พมพครงท ๑ - ๔ พ.ย. ๒๕๔๙ - โรงเรยนจตรลดาจดพธถวายผาพระกฐนพระราชทาน ทวดญาณเวศกวน พมพครงท ๓๕ (จดรป) – ๕ พ.ค. ๒๕๕๗ - อายวฒนมงคล ครบ ๗ รอบ น.พ. เกษม อารยางกร

๓. ราเรงสดใส สความเกษมศานต พมพครงท ๑ – ๒ พ.ย. ๒๕๕๑ – น.พ. เกษม อารยางกร เปนประธาน งานทอดกฐนทวดญาณเวศกวน พมพครงท ๓๑ (จดรป) – ๕ พ.ค. ๒๕๕๗ - อายวฒนมงคล ครบ ๗ รอบ น.พ. เกษม อารยางกร

[ตวเลข “พมพครงท ๑๗, ๓๕, ๓๑” น เปนอยางตา โดยนบตามหลกฐานเทาทพบ – ยงอยระหวางรวบรวมขอมลเพอใหไดตวเลขจรง]

พมพเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ ทานผใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ http://www.watnyanaves.net

แบบปก:

พมพท

อนโมทนา

มงคลวารคลายวนเกดแหง พ .ศ . ๒๕๕๗ คอ วนท ๕ พฤษภาคม ทใกลจะมาถงน เปนอภลกขตกาลพเศษท นายแพทยเกษม อารยางกร จะมอายครบ ๗ รอบ เตม ๘๔ ป

ในฐานะททานเจาของมงคลวารน เปนพชายใหญ นองๆ มใจยนดจะฉลองอายกาลอนครบรอบพเศษนน ดวยกศลวธ จงจะพมพหนงสอธรรมแจกมอบกนไป ใหเปนธรรมทานบญกรยา

ในเรองน คณกานดา อารยางกร เปนเจาการ โดยขอใหอาผา คอ คณบบผา คณตกล ชวยเลอกเรองทเหมาะ และตกลงพมพหนงสอรวมเลมชอวา ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ประกอบดวยธรรมบรรยาย ๓ เรอง คอ

๑. จากสขในบาน สความเกษมศานตทวสงคม ๒. มองธรรมถกทาง มสขทกท ๓. ราเรงสดใส สความเกษมศานต วนคลายวนเกดในแตละป ถอเปนมงคลวารสาคญ แสดงถงอายกาล

ทกาวไปตามลาดบ โดยเฉพาะวาระทอายครบรอบนน ถอกนวาสาคญมาก ยงเปนรอบใหญทครบ ๗ ในวาระน กยงมความสาคญเปน

พเศษ แสดงวาทานเจาของมงคลวารเปนผใหญ สงวย ไดบาเพญกจกรณยมาแลวมากมายตลอดเวลายาวนาน มลกหลาน บคคลเกยวของ และผทเคารพนบถอจานวนมาก และลกหลานกเตบโตเปนผใหญ ทางานการและมกจการเปนหลกฐานกนไป

พวกนองๆ ขอวา พมอายมากแลว อยากใหเลกงานหนไปพกผอนอยสบายๆ แตพหมอบอกวา ทางานสบายๆ มความสขในการพบปะพดคยกบคนไขและคนทดแลหรอตดตาม

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ข

โดยเฉพาะคนไขไมนอยนน ไดรจกและรกษาดแลกนมานาน บางคนกรกษามาตงแตเปนเดกตวเลกๆ หรอรกษาตงแตคณปคณตามาจนถงหลานเหลน มความสนทสนมคนเคย ไดพบหนาทกทายกน กราเรงชนใจ ไดคยกนบาง เลาเรองตางๆ ใหฟงบาง โดยเฉพาะเมอไดอธบายใหความรแกเขา ไดแนะนาบอกวธรกษาตว หรอดแลพอแม เปนตน กชนบานสขใจ ทาใหแขงแรงมกาลง เมอเหนเขาหายหรอผอนเบาความทกข เรากยงมความสข

การแพทยเปนวชาชพทางกศล ใหไดเกอกลทาคณประโยชนแกชวต และนาความสขมาใหแกประชาชนตลอดเวลา เมอทาดวยฉนทะโดยมเมตตา อายกาลทผานมา กเปนเวลาแหงการเพมพนบญกศล เสรมมงคล สรางความสข ทกเมอทกวาร ระลกเมอใดกไดปตยนดมความปลาบปลมใจ ทาใหเกดความสขทลกซงและยนยาว

อาตมภาพขออนโมทนาการแสดงนาใจมทตาดวยธรรมทานบญกรยาครงน และนอกจากนน โดยสวนตวทเปนนองของทานเจาของวนเกด ซงไดรบการดแลเอาใจใสแกไขบาบดรกษาจากพชายใหญตลอดมา ตงแตทานเจาของมงคลวารยงเปนนกเรยน จนประกอบอาชพการงานเปนนายแพทย ตลอดถงปจจบน

ในมงคลวารพเศษ ทมอายครบ ๗ รอบ เตม ๘๔ ปน ขออาราธนาคณพระศรรตนตรย อวยชยอภบาล นายแพทยเกษม อารยางกร พรอมทงครอบครว ลกหลาน และญาตมตร จงเจรญดวยจตรพธพร พรอมทงสรรพบวรพพฒนมงคล งอกงามในกศล ไพบลยในความเกษมศานต ยงยนนานตลอดไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙ เมษายน ๒๕๕๗

สารบญ

อนโมทนา ............................................................................................. ก

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ............... ๐

๑. จากสขในบาน สความเกษมศานตทวสงคม ............. ๑ คณบดามารดานน สดพรรณนามหาศาล ................................. ๒ รกของพอแม เปนรกแททยงยน ............................................... ๗ ทกคนตองเปนพรหม เพออภบาลสงคมใหยงยน .................... ๑๔ “รก” ตองม “ร” มาเขาคใหสมดล .......................................... ๒๐ เมตตากรณากม มทตากมา พออเบกขาบรรจบ กครบสพกตรพระพรหม ...................... ๒๖ สงคมทกระดบ ตงแตครอบครว ขาดบรณาการกนไปทว การพฒนาจงเสยดล .................... ๓๐ เลยงลกด เทากบทาหนาทตอสงคมทงหมด ........................... ๓๔ เจรญแตวตถ ธรรมเจรญไมทน ความเสอมจะตามมาเรวพลน . ๓๗ มองใหถก พระไมด หรอคนรายมาทาลายศาสนา .................. ๔๐ ดใหด ปญหาอยทคนราย หรออยทตวเรา .............................. ๔๒ ถาธรรมไพบลยนาหนา อามสไพบลยกพาสสนตสข ............... ๔๕ ทดแทนไมสน คอพระคณพอแม จะตอบแทนใหแน ตองเลยงทงกายและใจของทาน ............ ๔๘

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ง

๒. มองธรรมถกทาง มสขทกท ...................................๕๓ เยยมพระพทธบดา ๕๓ เมอใจสะอาด ธรรมชาตมสขให ๕๖ รกของพอแม ทงรกแท และรกยงยน ๕๙ ใจด มความสข ๖๓ ใจด ใหเขามความสข ๖๗ ใจด กายพลอยมสขภาพ ๗๐ นกแกปญหา เรมดวยปญญาทรทกข ๗๓ ทกข ตองมองใหเหน – สข ตองมใหเปน ๗๖ วตถนเรองใหญ ตองจดการใหด ๗๙ สบาย ๗ ๘๓ เมอทรพยและอานาจ มาเปนเครองมอของธรรม ๘๖ ธรรม ทาไมตองมทรพยและอานาจเปนเครองมอ ๙๐ “สนโดษ” ตองรบใช “ไมสนโดษ” ๙๓ “เรยบงาย” ตองไมใช “มกงาย” ๙๗ อนจจง! ปลงได แตระวงจะกลายเปนประมาท ๑๐๑ ลจดหมาย เมอปลอยวางได โดยไมปลอยปละละเลย ๑๐๓ ระวง! ยดมน ในความไมยดมน ๑๐๗ ถาไมยดมนแท จะแนวแนในการสรางสรรค ๑๑๐ พระเจาอโศก อกท! ๑๑๔ สขคอโอกาส ทกขคอแบบฝกหด ๑๑๖ มนษย: ปจจยพเศษในธรรมชาต ๑๒๒ ประชาธปไตย อยาใหไรความหมาย ๑๒๖ หนงสอทมาของขอความเลอกสรร ๑๓๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) จ ๓. ราเรงสดใส สความเกษมศานต .......................... ๑๓๓ ทาใจใหราเรงสดใสทกเวลา ๑๓๓ ถาปฏบตธรรมถกทาง ตองไดปราโมทย ๑๓๕ ทาหาขอนได จตใจจะดจรงๆ ๑๓๗ ตองระวงไวบาง ไมใหเขวผดทางไปเสย ๑๓๙ แทรกความรวชาการ ๑๔๐ ธรรมชาตของจตเองนนเปลงปลง ๑๔๑ ประภสสร สะทอนส ปราโมทย ๑๔๔ ผทเบกบานสดใส จะถงความเกษมศานต ๑๔๕ ทายอรรถ ๑๔๖

ชวตกสขสนต

สงคมกเกษมศานต

(หนาวาง)

- ๑ -

จากสขในบาน

สความเกษมศานตทวสงคม1* ~ ~

ณ วนน ลกหลานไดพรอมใจกนจดงานทาบญทากศลตามประเพณทเรยกวาทาบญอาย เปนการแสดงออกซงนาใจ ทมกตญกตเวทตาธรรม ตามหลกพระพทธศาสนา

โดยเฉพาะพธในวนนเปนการแสดงออกซงความกตญกตเวทครงพเศษ เปนวนสาคญสาหรบครอบครว ในฐานะทมารดา เปนบพการทสงสดของลกๆ

ลกๆ นนมบพการสงสดคอพอแม มพอคนเดยว แมคนเดยว เพราะฉะนน เราจงทาบญกนอยางจรงจงใหสมกบความสาคญ

1* หนงสอธรรมบรรยาย ในโอกาสทครอบครวอนสวาง ฉลองมงคลวารท คณแมกศล อนสวาง มอายครบ ๙๐ ปบรบรณ ณ วนท ๒๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๑

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๒

คณบดามารดานน สดพรรณนามหาศาล พอแมนนมอปการคณแกเรามากมาย ในทางพระศาสนา

ทานบรรยายไวนานปการ แมกวทงหลายกไดเขยนบรรยายกนไวอยางไมมทสนสด ปรากฏเปนคากลอนและคาประพนธตางๆ ทบรรยายถงคณของบดามารดา เพอใหลกไดรตระหนกมองเหนความสาคญและแสดงความกตญกตเวทตอทาน

เมอวาโดยยอ ตามหลกพระศาสนา พอแมทาหนาทสาคญ คอ ๑. ทานหามปรามเราไมใหทาความชวชาเสยหาย ปองกน

เราไมใหตกไปในทางทตาทรามมอนตราย ๒. ทานสงสอนแนะนาเราใหตงอยในความด ชกนาเราใหมง

ไปในทางทจะพบความสขความเจรญ ๓. ทานใหเราไดเลาเรยนศลปวทยา มความร ทจะไป

ประกอบอาชพการงานเพอตงตวใหเปนหลกฐานตอไป ๔. ถงเวลาถงวยทจะมครอบครว ทานกเปนธระเอาใจใส

จดแจงชวยเหลอ โดยรบทจะทาดวยความเตมใจ ๕. ทรพยสมบตของทาน กเปนของลกนนเอง ซงทานจะ

มอบใหในเวลาอนสมควรเปนระยะๆ ไป จนครงสดทายทเรยกวามรดก

ทงหมดน เปนทรกนตามหลกการของพระศาสนา แตทจรงนนทานเพยงวางไวใหเปนหวขอหรอรายการปฏบตทสาคญๆ เทานน การปฏบตปลกยอย ยงมอกมากมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

รวมความกคอ พอแมนนทาทกอยางเพอลกดวยความรก วาโดยคณธรรมกคอ การกระทาทออกมาจากพรหมวหาร ๔ ประการนนเอง คอ

๑. ใจของพอแมนนประกอบดวยความรกความปรารถนาด เอาใจใส เลยงดลกให เจรญเตบโตและงอกงามมความสข คอ ม เมตตา

๒. ประกอบดวย กรณา มความสงสาร คอยชวยเหลอใหพนจากความยงยากเดอดรอน ชวยแกไขปญหา และปลดเปลองความทกข

๓. ม มทตา คอยสงเสรม ใหกาลงใจ และพลอยยนดเมอลกประสบความสาเรจ ประสบความกาวหนา หรอทาความดงามถกตอง

๔. ม อเบกขา ในเวลาทสมควร เชน เมอลกจะตองรบผดชอบตวเอง หรอควรรจกฝกหดทาอะไรดวยตนเอง ทานกจะใหโอกาสแกลกทจะพฒนาตวเอง คอไมใชจะทาใหไปหมดทกอยางจนกระทงลกทาอะไรไมเปน อนนเรยกวา วางอเบกขา

นคอหลก พรหมวหาร ๔ เรารกนวาพอแมนน เปนตวอยางของคนทมพรหมวหารธรรม ๔ ประการ

แตในเรองนมขอสงเกตวา เราเนนกนมากในพรหมวหารขอท ๑ เมอพดถงผใหญ วาผใหญจะตองมเมตตา แลวกมกจะตามดวยขอ ๒ คอกรณา วามเมตตากรณา และบคคลผมเมตตากรณา ทแสดงออกอยางชดเจน กคอ พอแมของเรานแหละ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๔

ขอสงเกตสาคญอกอยางหนง คอ พอแมในเมองไทยเราน แสดงเมตตา กรณา และมทตา ไดงาย หรอพรอมทจะแสดงพรหมวหาร ๓ ขอแรกนไดตลอดเวลา แตมกวางอเบกขาไมเปน หรอแมแตไมเขาใจ หรอเขาใจผดตอขออเบกขา ทาใหลกเตบโตอยางไมสมบรณ เชน ไมรจกโต ทาอะไรไมเปน และไมรจกรบผดชอบ

พรหมวหารขอสดทายน จะปฏบตไดถกตอง จะตองใชปญญา จงตองศกษาใหด ตอนแรกจะพดเปนแนวไวกอน

พอแมม เมตตา ในยามปกต เมอลกเจรญเตบโตอยดตามทควรจะเปน (เขาอยปกต)

พอแมม กรณา ยามลกมทกข เชน เจบปวย หรอมเรองลาบากเดอดรอน (เขาตกตา)

พอแมม มทตา ยามเมอลกทาอะไรไดด มสข หรอประสบความสาเรจ เชน สอบไดทดๆ สอบเขางานได หรอไดเลอนยศเลอนตาแหนง (เขาขนสง)

แตในบางกรณ พอแมไมอาจใชเมตตา กรณา หรอมทตา เพราะจะทาใหเกดความเสยหาย เชน อาจจะเสยหายแกชวตของลกเอง หรอเสยธรรม ในกรณอยางนน จะตองรจกวางอเบกขา โดยเฉพาะในกรณทเกยวกบความรบผดชอบ คอ

พอแมม อเบกขา เมอจะฝกหดใหลกรจกรบผดชอบตนเอง จะไดทาอะไรๆ เปน และพงตนเองได เทากบเปดโอกาสใหลกพฒนา เชน ใหเดนเอง ทาการบานเอง โดยพอแมวางทเฉยดใหเขาทา แตพรอมทจะชวยเมอถงเวลา หรอเปนทปรกษาให

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

พอแมม อเบกขา เมอลกสมควรตองรบผดชอบการกระทาของเขา เชน ลกทาความผด ลกทะเลาะกน พอแมวางตวเปนกลาง เพอใหมการพจารณา วนจฉย ตดสน และใหเขาปฏบต หรอไดรบการปฏบต อยางเปนธรรม

พอแมม อเบกขา เมอลกรบผดชอบตนเองได เชน เรยนจบแลว มการงานทาเปนหลกฐาน ออกเรอนมครอบครวของตวเขาเอง พอแมรจกวางตววางเฉย ไมเขาไปกาวกายแทรกแซงในชวตสวนตวของครอบครวของเขา

จากคณธรรมในใจทมเมตตา กรณา มทตา อเบกขา พอแมกแสดงออกมาภายนอก ดวยการลงมอทา คอปฏบตตอลกโดยทาการเลยงด และฝกหดอบรมสงสอน พรอมทงทาหนาทตางๆ อยางทกลาวมาขางตน ๕ ขอนน การปฏบต ทงหมดน เรยกวาการสงเคราะห ซงสรปไดตามหลกสงคหวตถ เปน ๔ อยาง คอ

๑. พอแมมแตการใหแกลก ทเรยกวา ทาน ๒. พอแมพดจาดวยนาใจปรารถนาด และอบรมสงสอนใหคา

แนะนา ชแจงบอกเลาสงทเปนประโยชน เรยกวา ปยวาจา ๓. พอแมลงมอลงแรง เอาแรงกายของทานทาโนนทานให

โดยเฉพาะเมอลกยงเลกอยทาอะไรเองไมได พอแมกทาให ตงแตอมเรา จงเรา ปอนขาว อาบนา แตงตวให ฯลฯ การเลยงดตางๆ ทานตองลงมอปฏบตโดยใชเรยวแรงของทานชวยเราทง นน การเอาแรงกายเขาชวยน เรยกวา อตถจรยา

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๖

๔. พอแมอยกบลก รวมสขรวมทกขกบลก ทาตวเขากบลกได ปฏบตตอลกทกคนอยางเสมอภาค เสมอตนเสมอปลายกบลก ไมถอเนอถอตว อยางลกสมยน บางทเลนศรษะพอแมขามไปขามมา ทานกไมถอสา แตคนอนมาทาอยางนนไมได พอแมจะโกรธเอา ขอนเรยกวา สมานตตตา

อนนเปนหลกปฏบตททานเรยกวา สงคหวตถ ๔ ประการ ซงพอแมมตอลกเปนประจา แตทงหมดนน โดยสรปแลว กรวมเปนการสงเคราะห ๒ ประเภท คอ

๑. อามสสงเคราะห สงเคราะหดวยอามส คอวตถสงของ เชน อาหาร เครองนงหม เปนตน ขอนชดเจนอยแลว

๒. ธรรมสงเคราะห สงเคราะหดวยธรรม คอการแนะนาสงสอน ใหรจกชวด บาปบญ เหตผล ใหเจรญดวยคณธรรมความด มสตปญญา พฒนายงขนไป รวมทงการแสดงเมตตากรณาททานปฏบตตอลกอยตลอดเวลา มความรกความเอาใจใส มความอดทนตอลก ลกจะทาอะไรเปนเหตใหพอแมตองวนวายยงยาก ทานกอดทน เปนตน

จากการสงเคราะหของพอแมนแหละ ลกกจะเอาไปเปนแบบอยางในการสงเคราะหซงกนและกน

สงทควรยาไวกคอ การสงเคราะหนน ประการสาคญอยทตองใหครบทงสองอยาง คอ อยามเพยงอามสสงเคราะห ซงเปนการสงเคราะหดวยวตถสงของอยางเดยว ตองมธรรมสงเคราะหดวย จงจะมความเจรญพฒนาทสมบรณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

รกของพอแม เปนรกแททยงยน∗ ไดบอกแลววา ทพอแมทาทกอยางเพอลกนน กดวยความรก

เราจงควรรจกความรกของพอแมใหดสกหนอย ความรก ถาแยกตามหลกพระพทธศาสนา กแบงงายๆ กอน

วา ม ๒ แบบ ความรกแบบท ๑ คอ ความชอบใจในบคคลหรอสงทจะเอา

มาบารงบาเรอความสขของเรา ชอบใจคนนนเพราะวา จะมาสนองความตองการชวยบารงบาเรอ ทาใหเรามความสขได อะไรทจะทาใหเรามความสข เราชอบใจ เราตองการมน นคอ ความรกแบบหนง ซงมมากทเดยว

ความรกแบบท ๒ คอ ความตองการใหคนอนมความสข หรอความปรารถนาใหคนอนมความสข ความรกของพอแมเปนแบบท ๒ น คอ อยากใหลกมความสข

ความรก ๒ อยางน แทบจะตรงขามกนเลย แบบท ๑ อยากไดเขามาบาเรอความสขของเรา (จะหา

ความสขจากเขา หรอเอาเขามาทาใหเราเปนสข) แตแบบท ๒ อยากใหเขาเปนสข (จะใหความสขแกเขา หรอ

ทาใหเขาเปนสข) ความรกม ๒ แบบอยางน ซงเหนไดในชวตประจาวน

∗ เรองความรก ๒ แบบตอไปน ตดตอนจาก จารกบญ-จารกธรรม หนา ๙๕-๙๙ และ ความรก: จากวาเลนไทน สความเปนไทย หนา ๑๐-๑๓

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๘

ความรกทเดกหนมสาวพดกนมาก กคอ ความรกแบบทวา ชอบใจอยากไดเขามาสนองความตองการของตน ทาใหตนมความสข

แตในครอบครวจะมความรกอกแบบหนงใหเหน คอ ความรกระหวางพอแมกบลก โดยเฉพาะความรกของพอแมตอลก คอความอยากใหลกเปนสข

ฉะนน ตอนแรกจะตองแยกระหวางความรก ๒ แบบนเสยกอน

ความรกชอบใจอยากไดคนอนมาบาเรอความสขของเราน ทางพระเรยกวา ราคะ

สวนความรกทอยากใหคนอนเปนสข ทานเรยกวา เมตตา อะไรจะตามมาจากความรกทง ๒ แบบน ความรก ๒ แบบน

มลกษณะตางกน และมผลตางกนดวย ถามความรกแบบท ๑ กตองการได ตองการเอาเพอตนเอง

เมอทกคนตางคนตางอยากได ความรกประเภทน กจะนามาซงปญหา คอ การเบยดเบยนแยงชง ซงกนและกน พรอมดวยความเหนแกตว

สวนความรกแบบท ๒ อยากใหผอนเปนสข เมออยากใหผอนเปนสข กจะพยายามทาใหเขาเปนสข

เหมอนพอแมรกลก กจะพยายามทาใหลกเปนสข และเมอทาใหลกเปนสขได ตวเองจงจะเปนสข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

ความรกของพอแม คอ อยากทาใหลกเปนสข และมความสขเมอเหนลกเปนสข

เมออยากเหนลกมความสข พอแมกหาทางทาทกอยางใหลกมความสข วธสาคญอยางหนงทจะทาใหลกมความสข กคอการใหแกลก เพราะฉะนน พอแมกจะมความสขในการใหแกลก เพราะการใหนนเปนการทาใหลกมความสข

ตามปกต การใหคอการสละ หรอการยอมเสยไป ซงอาจจะทาใหฝนใจและเปนความทกข แตพอมความรกแบบทสอง คอเมตตานมา กใหดวยความสข

เพราะฉะนน ความรกคอเมตตา จงมาสรางความเปลยนแปลงใหม ทาใหการใหกลายเปนความสข

ความรกแบบทหนง เปนความตองการทจะหาความสขใหตนเอง พอเขามความทกขลาบากเดอดรอน หรออยในภาวะทไมสามารถสนองความตองการของเราได เรากเบอหนายรงเกยจ

แตความรกแบบทสอง ตองการใหเขามความสข พอเขามความทกขเดอดรอน เรากสงสารอยากจะชวยปลดเปลองความทกข ใหเขาพนจากความลาบากเดอดรอนนน

ความรกประเภททหนงนน ตองไดจงจะเปนสข ซงเปนกระแสกเลสของปถชนทวไป

มนษยอยในโลกน เมอยงเปนปถชน กตองการไดตองการเอา เมอไดเมอเอาแลว กมความสข แตถาตองใหตองเสย กเปนทกข

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๑๐ วถของปถชนน จะทาใหไมสามารถพฒนาในเรองของ

คณธรรม เพราะวา ถาการใหเปนทกขเสยแลว คณธรรมกมาไมได มนษยจะตองเบยดเบยนกน แกปญหาสงคมไมได

แตถาเมอไรเราสามารถมความสขจากการให เมอไรการใหกลายเปนความสข เมอนนปญหาสงคมจะถกลดนอยลงไป หรอแกไขไดทนท เพราะมนษยจะเกอกลกน

ความรกแบบทสอง ทาใหคนมความสขจากการให จงเปนความรกทสรางสรรคและแกปญหา

เมอมนษยมความสขจากการให จะเปนความสขแบบสองฝาย สขดวยกน คอ เราผให กสข เมอเหนเขามความสข สวนผไดรบกมความสขจากการไดรบอยแลว สองฝายสขดวยกน จงเปนความสขแบบประสาน

ความสขแบบน ดแกชวตของตนเองดวย คอ ตนเองกมทางไดความสขเพมขน แลวกดตอสงคม เพราะเปนการเกอกลกน ชวยใหเพอนมนษยมความสข ทาใหอยรวมกนดวยด

ความรกของพอแมตอลก เปนความรกแบบทอยากเหนลกมความสข แลวกพยายามทาอะไรตางๆ ใหลกมความสข เมอเหนลกมความสข พอแมกมความสขดวย ดงนน พอแมจงมความสขในการทไดใหแกลก

ในขณะทคนทวไปตองได จงจะมความสข แตพอแมใหแกลก กมความสข แมตวเองจะตองทกขเดอดรอน พอแมกยอม

บางทตวเองตองลาบากเดอดรอน แตพอเหนลกมความสข พอแมกมความสข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

ในทางตรงขาม ถาเหนลกไมสบายหรอตกทกขลาบาก พอแมกมความสงสาร ไมมความรงเกยจ ไมมความเบอหนาย แลวยงทนทกขทนลาบากเพอลกไดดวย

รกของพอแมน เปนรกแททยงยน ลกจะขนสง ลงตา ดราย พอแมกรก ตดลกไมขาด ลกจะไปไหนหางไกล ยาวนานเทาใด จะเกดเหตการณผนแปรอยางไร แมแตจะถกคนทวโลกรงเกยจ ไมมใครเอาดวยแลว พอแมผใหกาเนด กยงเปนออมอกสดทายทจะโอบกอดลกไว

นแหละทวา เปนการแยกความหมายของความรกเปน ๒ แบบ พอแมมความรกแบบท ๒ ซงเปนรกแท

คนทวไป เรมตนกมความรกแบบแรก คออยากไดเขามาทาใหตวเรามความสข

แตคนควรจะพฒนาจากความรกแบบทหนงไปสความรกแบบทสอง คอ ใหความรกแบบทสองเกดมขนมา เพอชวยสรางดลยภาพในเรองความรก

ขอใหด เชน ระหวางหนมสาว ถามความรกแบบทหนงอยางเดยว จะไมยงยน ไมชาไมนานกจะตองเกดปญหาแนนอน เพราะวาความรกแบบทหนงนน ตองการจะเอาเขามาเปนเครองบารงบาเรอตวเองเทานน ถาเมอไรไมสมใจปรารถนา กจะเกดโทสะ มความชงชง หรอไมกเบอหนาย แลวปญหากจะเกดขน

ฉะนน คนเราอาจจะเรมตนดวยความรกแบบทหนงได ตามเรองของปถชน แตจะตองรบพฒนาความรกแบบทสองใหเกดขน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๑๒ พออยเปนคครองกนแลว ถามความรกแบบทสองเขามา

หนน กจะทาใหอยกนไดยงยน ความรกแบบทสองจะเปนเครองผกพนสาคญทชวยใหชวตครองเรอนมความมนคง

ดงนน ปถชนน อยางนอยกใหมความรก ๒ แบบ มาเขาดลยภาพกนกยงด ขอใหไดแคนกพอ

ในกรณของสามภรรยา ถามความรกแบบแรกทจะเอาแตใจฝายตวเอง กคอ ตวเองตองการเขามาเพอบาเรอความสขของตน ถาอยางนกตองตามใจตว ไมชากจะตองเกดปญหาการทะเลาะววาท หรอเบอหนาย แลวกอยกนไมได ไมยงยน

แตถามความรกแบบทสอง คอ อยากใหเขาเปนสข เรากจะมนาใจ พยายามทาใหเขาเปนสข

ถามความรกแบบทสองอย ความรกกจะยงยนแนนอน เพราะตางฝายตางกคดวา ทาอยางไรจะทาใหอกฝายหนงมความสข

สามกคดวา ทาอยางไรจะใหภรรยามความสข ภรรยากคดแตวา จะทาอยางไรใหสามมความสข คดกนอยางนกคอมนาใจและมแตจะเกอกลกน ทาใหครอบครวอยยงยน ชวตกมความสข

ทพดมานกเพอใหเหนวา เราจะตองพฒนาคนในเรองความรก ใหรจกความรกทง ๒ อยาง อยางนอยกใหมดลยภาพในเรองความรก ๒ ขอน แลวพฒนายงขน จนกระทงใหคนเราอยกนดวยความรกประเภททสอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

ลกษณะของความรก มอยอยางหนง คอ มนนาความสขมาใหดวย

ความรกแบบทหนง กทาใหเกดความสข เมอไดสนองความตองการทจะไดเขามาทาใหตวมความสข

สวนความรกประเภททสอง กทาใหเกดความสข เมอไดสนองความตองการทจะทาใหเขามความสข

ฉะนน คนททาจตใหมเมตตาตอเพอนมนษยไดหมด กจะมความสขไดมากเหลอเกน คอ เวลาเหนเพอนมนษยมความสข หรอเราทาใหเขามความสขได ตวเราเองกมความสขดวย คนประเภทนกเลยมโอกาสทจะมความสขมากยงขน

คนทพฒนามาถงระดบนกเชน พระโสดาบน เปนตน พระโสดาบนนนไมมมจฉรยะ ไมมความตระหน ไมมความหวงแหน มความพรอมทจะให เพราะฉะนน คณธรรมคอเมตตาจงเจรญมากขนดวย และทานกมความสขยงขนมากมาย จนกระทงเปนพระอรหนตกมแตสข ไมมทกขเหลออยเลย

ความรกของพอแม ถงแมจะจากดอยกบลกกจรงอย แตกไมใชเปนการหวงแหนอยางความรกแบบทหนง คอพอแมรกลก ความหวงนนจะมแตในแงทอยากใหลกมความสข ไมยอมใหใครมาทาใหลกทกข แตไมไดหวงแหนทวาตองการครอบครองเอาไวเปนของตว เพอบาเรอความสขของตว ไมมความหง คอไมไดหวงผสสะไวเพอตว และไมไดหวงใจ แตตรงกนขาม ถาลกมคครองทด มความสข พอแมกพลอยมความสขไปดวย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๑๔

ทกคนตองเปนพรหม เพออภบาลสงคมใหยงยน∗

พระคณของพอแมมากมายหลายอยางทพดมาน รวมแลวกมาจากพรหมวหาร ๔ นนเอง

เนองจากพรหมวหาร ๔ น มความสาคญมาก ไมเฉพาะพอแมจะมตอลกเทานน แตจะตองขยายออกไปใหทกคนมตอเพอนมนษย หรอเพอนรวมโลกทวทกตวคน เพราะฉะนนจงขอถอโอกาสอธบายใหละเอยดกวาทพดไวขางตนนนอกหนอย

เราทกคนอยรวมกบเพอนมนษย เรมตงแตพอแม พนอง สามภรรยาในครอบครวเปนตนไป ในการอยรวมกบเพอนมนษยนนมหลกธรรมประจาใจอยหมวดหนง สาหรบเปนหลกในการทจะวางใจหรอมทาทแหงจตใจตอผคนรอบดาน

ธรรมชดน ทจรงกเปนหลกธรรมงายๆ แตบางทเรากใชไมเปน นกคอ พรหมวหาร ๔ ทพดไวแลวขางตนนนเอง ไดแก เมตตา กรณา มทตา อเบกขา

บางท ทเราดาเนนชวตกนมาจนบดน เรากยงเขาใจและใชธรรมชดนไดไมสมบรณ

พรหมวหาร แปลวา ธรรมประจาใจของพรหม พรหมนน ศาสนาพราหมณเขาถอวา เปนผสรางโลก เปนเทพเจาผดลบนดาลสงทงหลาย เปนผสรางสรรคและอภบาลโลก

∗ คาอธบายพรหมวหาร ๔ ตอไปน ตดตอนจาก ธรรมะสาหรบผสงอาย หนา ๓๘-๔๙ และ เพอชมชนแหงการศกษา และบรรยากาศแหงวชาการ หนา ๘๗-๙๗ (อาจดเทยบเคยงใน จารกบญ-จารกธรรม หนา ๙๕-๑๑๑, เรองทคนไทยควรเขาใจใหถก หนา ๔๔-๖๑, รกษาใจยามรกษาคนไข หนา ๓๕-๔๙, ธรรรมะกบการทางาน หนา ๘๔-๙๙)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕ แตพระพทธเจาทรงสอนวา เราไมตองไปรอพระพรหมใหมา

สรางโลก อภบาลโลก เราทกคนควรจะเปนผมสวนรวมสรางสรรคอภบาลโลกดวยกนทกคน เพราะฉะนน จงมาทาตวใหเปนพรหมกนเถด

แลวพระพทธเจากตรสแสดงพรหมวหารไวใหเราทกคนปฏบต เพอใหเราทกคนเปนพระพรหม คอเปนผสรางสรรคและอภบาลสงคม ดงนน เราจะเปนพระพรหมโดยสมบรณ กตองมธรรมทง ๔ ขอ คอม

๑. เมตตา รก ปรารถนาด อยากใหเขามความสข ๒. กรณา สงสาร อยากชวยเหลอใหเขาพนจากทกข ๓. มทตา พลอยยนดดวย เมอเขาสขสาเรจทาไดด ๔. อเบกขา วางทเฉยเปนกลาง ใหทกอยางเปนไปตามธรรม เมตตา กบ กรณา นเมองไทยใชมาก พดกนอยเสมอจนเปน

คาไทยสามญ แตแยกความหมายกนไมคอยออก เพราะฉะนน ตอนแรกจะตองแยกความหมายระหวาง เมตตา กบ กรณา ใหชดวาตางกนอยางไร

วธแยกใหชดงายๆ กคอ ธรรมหมวดนเปนทาทของจตใจสาห รบแสดงตอผ อ น เม อ เปนธรรมสาหรบแสดงตอผ อ น ความหมายของมนจะชดดวยการพจารณาดสถานการณทผอนเขาประสบวา เขาอยในสถานการณใดแลว เราจะใชธรรมขอไหน

สถานการณท ๑ คนอนเขาอยดเปนปกต ไมมเรองเดอดเนอรอนใจ แตกไมไดดไมมความสาเรจอะไรเปนพเศษ ในกรณนเราจะตองม เมตตา คอ ความรก ความปรารถนาด ความเปนมตร

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๑๖

“เมตตา” กมาจากตนศพทเดยวกบคาวามตร คอ มตตะ แปลง อ เปน เอ กเปน เมตตะ เตมสระอาเขาไป เปนเมตตา รากศพทเดยวกน “เมตตา” จงแปลวา นาใจมตร คณสมบตของมตร หรอความเปนมตร ในภาษาสนสกฤตเรยกวา ไมตร

เปนอนวา สาหรบคนทอยเปนปกต เรากมความเปนมตร มไมตร มเมตตา มความรก ปรารถนาด อยากใหเขาเปนสข

สถานการณท ๒ คนอนเขาตกตาเดอดรอน พอเขาทรดตาตกลงไปจากสถานะเดม คอประสบความเดอดรอน เรากยายไปสคณธรรมขอท ๒ คอ กรณา ซงไดแกความมใจพลอยหวนไหวเมอผอนประสบความทกข แลวกอยากจะชวยเหลอปลดเปลองความทกขหรอแกไขปญหาของเขา ทาใหเขาขนมาสภาวะปกต หายทกข หายรอน

พดสนๆวา เขาอยดเปนปกต เราเมตตา แตถาเขามทกขเดอดรอน เรากกรณา คนไทยพดถงเมตตา กรณา กนบอย แสดงวาคนไทยคงมเมตตากรณามาก แตขอตอไป คนไทยไมคอยพดถง

สถานการณท ๓ คนอนเขาขนสภาวะทสงขนไป คอประสบความสาเรจ ทาสงทถกตองดงามนาชนชม มความกาวหนา หรอมความสข เรยกงายๆ วา เขาไดดมสข เรากยายตอไปสคณธรรมขอท ๓ คอ มทตา ซงแปลวา พลอยยนดดวย เอาใจสงเสรมสนบสนน

คนเรานทประสบสถานการณกนอยโดยทวไปก ๓ อยางนแหละ คอ เปนปกต ตกตา ขนสง เรากม เมตตา กรณา มทตา ไวปฏบตตอเขาครบทง ๓ สถานการณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗ แตแคนไมจบ ยงมอกขอหนง เปนสถานการณท ๔ ขอนนา

สงสย เพราะ ๓ สถานการณกนาจะครบแลว ยงมอะไรอก สถานการณท ๔ คออะไร

สถานการณท ๔ ขอนยากหนอย คงตองอธบายยาวสกนด จะตองเขาใจวา สามขอแรกนน เปนความสมพนธระหวาง

มนษยกบมนษย หรอคนกบคน แตในโลกมนษยน เราไมไดอยกบมนษยดวยกนเทานน เรา

ตองอยกบความเปนจรงของชวตในธรรมชาตดวย หมายความวา โลกมนษยนนตองตงอยบนฐานของกฎธรรมชาต หรอความเปนจรงของธรรมชาตอกชนหนง เราจงมความสมพนธ ๒ ดาน หรอ ๒ ระดบ คอ

ดานหนง เราอยกบคนดวยกน คอเพอนมนษยทเรยกวาสงแวดลอมทางสงคม เรามความสมพนธทด เรามเมตตา กรณา มทตา ชวยเหลอกนด กอยกนดวยด มความรมเยนเปนสข

อกดานหนง ลกลงไป ชวตของเราอยกบความเปนจรงของกฎธรรมชาต อยกบความเปนจรงของโลกและชวต แมแตรางกายของเรานกเปนไปตามเหตปจจยของธรรมชาต เปนไปตามกฎธรรมชาต ซงไมฟงใครทงสน เปนหนาทของเราเองทจะตองรเขาใจมน และปฏบตตวใหถกตองสอดคลองกบมน ดานนแหละทสาคญ ซงเราจะมองขามหรอละเลยไมได

เมตตา กรณา มทตา นน มาชวยในดานทหนง ทชวตของเราไปเกยวของกบเพอนมนษย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๑๘

แตดานทสอง ชวตของเราตองเกยวของกบความเปนจรงของโลกและชวต ทเปนไปตามกฎธรรมชาต คอเปนไปตามเหตปจจยของมน

ในดานน คนจะตองมปญญา รจกรบผดชอบตวเอง ทจะดาเนนชวตใหดงามถกตองดวยตนเอง จะรอใหคนอนมาชวยไมได

ในขอ ๑-๒-๓ นน คนชวยกน ดวยความรสกทดงาม แตขอ ๔ ในความสมพนธกบความเปนจรงของโลกและชวตท

ไมเขาใครออกใครนน เราตองปฏบตตอมนใหถกตอง โดยใชปญญา ทกคนจงตองรจกรบผดชอบตนเอง ไมใชรอการชวยเหลอพงพา

ยกตวอยาง พอแมเลยงลก ถาเอาแตเมตตา กรณา มทตา กทาใหลกหมดทกอยาง แตลกไมไดอยกบพอแมหรออยกบมนษยดวยกนอยางเดยว อกดานหนงชวตของลกตองอยกบความเปนจรงของโลกและชวต เขาจะตองไปมชวตของเขาเองในโลก ในสงคม ซงเขาจะตองรบผดชอบตวเอง ปญหากคอเขารบผดชอบชวตของเขาเองไดหรอไม

ถาเราเอาแตชวยเขาดวยเมตตา กรณา มทตา เขาอาจจะไมรจกทาอะไรใหเปนดวยตวเอง และรบผดชอบตวเองไมได คอไมสามารถพงตนเอง

ในระยะยาว พอแมไมไดอยกบเขาตลอดไป เขาจะตองอยกบโลกแหงความเปนจรง ทมนไมเขาใครออกใคร เขาจะตองรบผดชอบชวตของตวเองใหได ตอนนแหละททานใหใชขอส

นกคอ สามขอแรกนน พอแมทาใหแกลก แตขอส พอแมจะดใหลกทา ขอสนแหละคอ อเบกขา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

อเบกขา แปลวา คอยด หรอดอยใกลๆ มาจาก อป แปลวา คอย หรอ ใกลๆ และ อกข แปลวา มองด อเบกขาจงแปลวามองดอยใกลๆ หรอคอยมองด แตไมใชดเปลาๆ ดใหเขาทา

ทวานคอ พอแมตองใชปญญาพจารณาวา ตอไปลกเราจะโต จะตองหดดาเนนชวตเองใหได จะตองรบผดชอบตวเองได จะตองทาอะไรเปนบาง

เมอใชปญญาพจารณาเหนแลว กมาฝกใหลกทา ใหเขาฝกตวเอง โดยเราดอยใกลๆ เปนทปรกษา ถาเขาทาไมถก ทาไมไดผล ทาผด จะไดชวยแกไข แนะนา จนเขาทาเปนหรอทาไดดดวยตนเอง

ถาไมรบใชอเบกขาเสยแตบดน ตอไปเราไมไดอยกบเขา พอเขาโตขน เขารบผดชอบตวเองไมเปน ทาไมเปน เขาทาผดเรากไมมโอกาสไปแกไข ไมมโอกาสจะชวยแนะนา เพราะฉะนน จงตองฝกเขาตงแตบดน

ตรงนแหละ อเบกขา จงมา เพอใหลกมโอกาสพฒนาตวเอง ไมใชเอาแตรกแลวทาใหเขาหมดทกอยาง จนกลายเปนวาพอแมปดกนการพฒนาของลก หรอถงกบทาลายลกดวยความรกไมเปน อเบกขานมากบปญญา ตองมปญญาจงจะมอเบกขาได

นแหละขอส และทพดมานเปนแงทหนง

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๒๐ “รก” ตองม “ร” มาเขาคใหสมดล

ตามทพดมาน จะเหนวา สถานการณท ๔ กคอ สถานการณทมนษยสมพนธกบมนษยในกรณทไปเกยวของกบธรรม การรกษาความสมพนธกบธรรมนยงมอกอยางหนง เปนแงทสอง

ธรรม คอความเปนจรงของธรรมชาต พดอกสานวนหนงวาหลกการ หรอกตกาของธรรมชาต คอ กฎธรรมชาต ไดแก ความเปนไปตามเหตปจจย ความถกตองตามกฎเกณฑแหงความเปนเหตเปนผล ความสมเหตสมผล หรอความสมควรตามเหตและผล รวมทงสงทเรยกวา ความเปนธรรม หรอความชอบธรรม

จากหลกการหรอกฎของธรรมชาตน มนษยเรากมาบญญตระบบในสงคมของตน เพอใหมนษยดารงอยในความดงาม จงเกดเปนหลกการหรอกฎในสงคมมนษย กลายเปนกฎหมาย กฎเกณฑ กตกา

เมอใดความสมพนธระหวางมนษยไปสงผลกระทบเสยหายตอธรรม คอ ทาใหเสยหลกการแหงความเปนจรง ความถกตองดงาม ความสมตามเหตผล ความชอบธรรม ความเปนธรรม เชน ผดกฎหมาย ละเมดกตกาสงคม เราตองหยดชวยเหลอ เพอใหเขารบผดชอบตอธรรม นคอ อเบกขา

เพราะฉะนน อเบกขาจงเปนตวคมหมด ทาใหสามขอแรกมขอบเขต อยแคพอด อยแคถกตอง หยดไมใหเลยไปเปนผดเปนเสย

เมตตา กรณา มทตาจะเลยขอบเขตไมได เมอชวยกนไป ถาจะละเมดหลกการ ละเมดกตกา ละเมดความเปนธรรม ตองหยด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑ เราเลยแปล “อเบกขา” วา เฉย หมายความวา เฉยตอคนนน

ไมชวย (ในทางทผด) ในภาษาบาลทานอธบายวา ไมขวนขวาย (ทจะชวย) เหมอนกบบอกวา ฉนไมเอากะคณละนะ

เราชวยเหลอกนตลอดเวลา โดยมเมตตา กรณา มทตา แตถาจะทาใหเสยหลกการ เสยความเปนธรรม ฉนตองหยด ฉนไมเอากบคณแลวนะ กฎตองเปนกฎ ตรงนเรยกวา อเบกขา

“อเบกขา” คอ เฉยตอคนนน เพออะไร เพอไมละเมด เพอไมกาวกายแทรกแซงธรรม ธรรมจะออกผลอยางไร ตองวาไปตามนน ในขณะท เมตตา กรณา มทตา รกษาคน แต อเบกขา รกษาธรรม

ทจรง อเบกขา กเปนความสมพนธระหวางมนษยดวยกนนนแหละ แตในกรณนความสมพนธนนไมอยแคมนษยแลว แตมนไปเกยวของกบธรรมดวย คอไปเกยวของกบหลกการ กฎเกณฑ กตกา ทงในธรรมชาต และทมาบญญตกนในสงคมมนษย

ฉะนน อะไรทเปนเรองทเขาสมควรจะชวยตวเอง ควรรบผดชอบตามความเปนจรงของความเปนเหตเปนผล เราไมเขาไปแทรกแซง ไมใชชวยเรอยเปอย ตองชวยในขอบเขตของความสมเหตสมผล และชวยเฉพาะในขอบเขตทไมละเมดธรรม ไมละเมดกฎเกณฑ กตกาตางๆ

ฉะนน อเบกขาจงเปนตวคม และรกษาดล ใหการชวยเหลอกนไมเลยขอบเขตจนเสยธรรม

ถงตอนน คงจะประมวลคาอธบายพรหมวหารขอสดทาย มาสรปลงเปนความหมายของอเบกขาไดวา

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๒๒ สถานการณท ๔ เมอเขาสมควรจะตองรบผดชอบการ

กระทาของตน (รวมทงฝกหดความรบผดชอบนน) คอ ในกรณทถาเราเขาไปชวยเหลอ ดวยเมตตากตาม กรณากตาม มทตากตาม จะเปนการละเมดกอความเสยหายตอธรรม ตอความจรงความถกตองดงาม ความสมควรตามเหตผล หรอทาลายหลกการ กฎ กตกาทชอบธรรม ความสมพนธระหวางมนษยในขอ ๑-๒-๓ จะตองถกหยดยง เราจะตองตงตวหรอวางตนอยใน อเบกขา

นคอ หยดการขวนขวายชวยเหลอ เพอใหมการปฏบตไปตามธรรม ตามหลกการ หรอตามกตกา โดยไมเขาไปกาวกายแทรกแซง

ขอยกตวอยางเชน เดกคนหนงไปประสบความสาเรจลกขโมยเงนเขามาได ๕,๐๐๐ บาท ดใจใหญ

เราเหนวาเดกนนประสบความสาเรจ เราจะไปมทตาถกตองไหม ไมถกตองใชไหม เพราะวา ถาเราไปดใจ ไปสงเสรม กไปกระทบกบธรรม กลายเปนการทาลายหลกการแหงความถกตองดงาม ฉะนน ในกรณน เรากตองปฏบตไปตามธรรม

อกตวอยางหนง ดในกรณของผพพากษา เชน จาเลยทาความ ผดจรง ไปฆาคนมา ผพพากษาคดวา ถาเราจะตดสนใหเขาเขาคก เขากจะมความทกข กเกดกรณา สงสาร เลยตดสนใหพนผด

อยางนไมถก เพราะการมกรณาในกรณนจะสงผลกระทบตอธรรม ทาใหเสยหลกความจรงความถกตองดงาม ทาลายหลกการกฎเกณฑกตกาทรองรบสงคมอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

ในกรณทความสมพนธระหวางบคคล สงผลกระทบเสยหายตอหลกการแหงความเปนธรรม ชอบธรรม หรอตวหลกการ ตลอดจนกฎเกณฑกตกาทงหลายทจะยดเหนยวใหสงคมมนษยอยได เราจะตองหยดขอท ๑ , ๒ , ๓ ไว แลวยายไปขอท ๔ คอ อเบกขา เพอใหเขารบผดชอบตอความเปนจรง ตอธรรม ตอหลกการและกฎเกณฑกตกานนๆ อนนแหละเรยกวา อเบกขา

ไดบอกแลววา “อเบกขา” แปลวา คอยมองด มาจาก อป (ใกลๆ หรอคอย) + อกข (มอง) คอ คอยมองดใหมนเปนไปตามธรรม หรอตามทมนควรจะตองเปน

หมายความวา เพอไมเขาไปกาวกายแทรกแซงกระบวนการของธรรม เราจงเฉยตอคนนน คอ ปลอยหรอเปดโอกาสใหมการปฏบตตอเขาไปตามธรรม ตามหลกการ หรอตามกฎเกณฑกตกา ใครมหนาทอยางไร กทาไปตามนน หลกการหรอกฎเกณฑวาอยางไร กทาไปตามนน เรากคอยมองด ถามอะไรตองทาเมอไร กทา

นคอ คอยมองดใหทกอยางดาเนนไปอยางถกตองตามทมนควรจะเปน หรอตามธรรม โดยใชปญญาพจารณาปฏบตใหเหมาะ

อเบกขา น ตองใชปญญา ตางจาก เมตตา กรณา มทตา ทใชความรสกมาก คอรสกเปนมตร รสกเหนใจสงสาร และรสกพลอยดใจชวยหนน สวนอเบกขา ตองมปญญา คอตองรวาอะไรถกตอง อะไรเปนธรรม อะไรเปนความจรง แลวจงเอาความรนนมาปรบความรสกใหลงตวพอด

การทปญญาความรนนมาปรบความรสกใหลงตวพอดได ใหวางตวถกตอง เปนกลาง อยในธรรม อนนเรยกวา อเบกขา

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๒๔

เปนอนวา เราจะตองมอเบกขาดวย จงจะรกษาสงคมนไวได มฉะนน สงคมนกจะปนปวน

ถาเราใชเมตตา กรณา มทตามาก เราจะมความสมพนธระหวางบคคลด แตถาขาดอเบกขา คนจะชวยเหลอกนระหวางบคคลจนกระทงเสยหลกการ ไมเหลยวแล ไมดหลกการวา จะเสยความเปนธรรมในสงคมไหม หลกเกณฑ กฎหมาย กตกาไมเอา จะชวยเหลอกนระหวางบคคลอยางเดยว

สงคมไทยน นาจะหนกไปทาง ๓ ขอแรก สวนขอ ๔ นขาดมาก อเบกขาแทบจะไมม และไมรจกดวยซา

ในสงคมไทย เมอคนไมร จกอเบกขาตวจรง เวลาพดถงอเบกขา กเขาใจผด นกวาเฉยแลวเปนอเบกขา เวลามอะไรเกดขน กเฉย แตกลายเปนเฉยไมรเรองรราว เฉยไมเอาเรองเอาราว และเฉยไมไดเรองไดราว

อยางน ทางพระทานมศพทใหดวย เรยกวา อญญาณเบกขา แปลวา “เฉยโง” ซงเปนอกศล เปนบาป

คนไทยเราน ถาไมระวงใหด จะเฉยโงกนมาก เฉยทแทตองเปนเฉยดวยปญญา เพราะวาอเบกขานจะมได ตองอาศยปญญา

สามขอตนนนหนกดานความ “รสก” ในการพฒนามนษยดานความรสก ทเรยกเพยนกนไปวาดานอารมณน เรามงใหมเมตตา กรณา มทตา ซงเปนฝายความรสก หรอ emotion ทด

แตความรสกน จะตองถกคมดวยปญญา มฉะนน emotion คอดานอารมณ หรอดานความรสก อาจจะเลยขอบเขต ไมถกตอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕ อกดานหนง ถาเราไมมปญญาคม เมอเราชวยเขาไมได

จตใจของเรากจะรอนรน กระวนกระวาย เปนทกข แตพอปญญาคอดานความ “ร” มา กจะสรางดลยภาพ ทาใหจตใจสงบได

จงตองเอาความร มาคมความรสก เอาปญญา มาจดปรบจตใจ ทาใจใหพอดเขาทลงตว ตลอดจนใหใจปลอดโปรงหลดโลงพนไปได เปนใจทอสระ ฉะนน พทธศาสนาจงใหกาวไปถงปญญา

ดานร ตองคมดานรสก แลวเมอปญญาดานรพฒนาไป กจะพฒนาดานความรสกใหเปนกศลยงขน เพราะดานความรสกนนมฝายอกศล เชน โกรธ เกลยด ชง รษยา ระแวง เหนแกตว เปนตน

พอปญญามา กพฒนาความรสก คอพวก emotion ใหมาเปน emotion ทด เปนฝายเมตตา กรณา หรอความรก เปนตน แตแมจะเปนความรสกทดแลว กตองอยในความควบคมของปญญา

เปนอนวา สามขอตนหนกในดานความรสก คอ ความรก สวนขอสหนกในดานปญญา คอ ความร ตองใหปญญานาเอาอเบกขามาคมความรสกไว ใหอยในดล ในความถกตอง ในความพอด

สามขอแรกคอ เมตตา กรณา มทตา แทบไมตองใชปญญา เพยงแตมความรสกทดกพอ คอ เขาอยเปนปกต เรากรสกรก เขาทกขรอน เรากรสกสงสาร เขาไดดมสข เรากรสกยนดดวย

แตในขอสน ถาไมมปญญา กปฏบตไมได เพราะตองรวาอะไรเปนเหตเปนผล อะไรเปนความจรง อะไรเปนความถกตอง อะไรเปนหลกการ จงจะปฏบตได ขอสจงตองเนนปญญา และเปนตวสาคญทสด ซงจะสรางดลยภาพ หรอความพอดใหเกดขน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๒๖

เมอมความรก โดยไมขาดความร คอ ใชเมตตากรณา โดยมปญญามาโยงเขากบอเบกขา กจะเกดความสมดลและความถกตองพอด

เมตตากรณากม มทตากมา พออเบกขาบรรจบ กครบสพกตรพระพรหม

เปนอนวา ขอท ๔ คอ อเบกขา เปนตวคมทาย และคมทงหมด สาหรบรกษาใหโลกนอยในธรรม อยในความถกตองดงาม รกษาหลกการของสงคม ทาใหสงคมอยในความเปนธรรม

แตถาเรามอเบกขามากอยางเดยว กเอาแตตวใครตวมน ทกคนรบผดชอบตอหลกการ คณทาถกตองตามหลกการ หรอตามกฎหมาย ฉนไมวา แตถาคณทาผดหลกการและกฎเกณฑกตกาเมอไร ฉนจดการทนท

เวลาอนนอกจากนน ตางคนตางอย ไมชวยเหลอกน ไมเอาใจใส ไมมนาใจตอกน สงคมนนกขาดความอบอน แหงแลง คนกเครยด ใจไมสบาย เปนโรคจตกนมาก กเสยดลอก

เพราะฉะนน สงคมจงตองมพรหมวหารใหครบ และใหเหมาะพอด ตามทพระพทธเจาตรสไวสาหรบ ๔ สถานการณ

ถาปฏบตใหถกตองแลว สงคมจะมดลยภาพ เรมตงแตในสงคมเลก คอครอบครว โดยปฏบตใหถกตองตอลกของตนเอง

หนง เมอเขาอยเปนปกต เรากมเมตตา เลยงดใหเขามความสข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

สอง ถาเขาเกดเรองเดอดรอนเปนทกข มโรคภยไขเจบ เปนตน เรากกรณาสงสาร ชวยเหลอแกไขใหหมดปญหา

สาม เมอเขาประสบความสาเรจ ทาสงทถกตองดงาม เรากมทตา พลอยยนดดวย ชวยสงเสรมสนบสนนยงขนไป

ส แตในกรณทเกยวกบความรบผดชอบ จะตองพจารณาใชอเบกขา

สถานการณทจะตองวางอเบกขาทสาคญ ม ๓ กรณ คอ ๑. เมอลกสมควรจะตองหดรบผดชอบตวเอง เขาจะตองฝก

ทาอะไรตออะไรใหเปน เพราะวา ลกของเรานนไมไดอยในโลกทมแตพอแม หรอมนษยดวยกนเทานน ชวตอกดานหนง โดยเฉพาะตอไปเมอเขาโตแลว เขาตองไปอยในโลกแหงความเปนจรง

โลกนนมกฎเกณฑกตกา ทงกฎเกณฑในธรรมชาต และกฎเกณฑในสงคม ซงจะตองเปนไปตามเหตผลของเรองนนๆ ซงเขาจะตองไปอยกบความเปนจรงเหลานน

โลกนไมไดตามใจเราเหมอนอยางพอแมตามใจลก มนไมไดเปนไปตามใจปรารถนา เพราะฉะนน ลกจะตองหดรบผดชอบตวเอง อะไรทสมควรจะทาใหเปน ตองฝกทาไว

ถาพอแมมวแตเหนแกลกวา เรารกเขา ไมอยากใหเขาลาบาก ไมอยากใหเขาเหนดเหนอย แลวไมวาอะไรกไปทาแทนใหทงหมด ลกกเลยไมรจกโต แลวกรบผดชอบตวเองไมเปน

พอแมบางคนเลยงลกไมเปน โอลกเกนไป เพราะขาด อเบกขา

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๒๘

สวนพอแมทรจกอเบกขา เมอมาถงสถานการณท ๔ คอมเรองอะไรทลกจะตองสมควรฝกไว ทาไว หดใหเปน เราตองใหเขาฝกทาหดทา ตองยอมใหเขาเหนอยบาง ลาบากบาง

แมแตหดเดน กยงตองมความเหนดเหนอยลาบากบาง ถากลวลกลาบาก ไปอมตลอดเวลาแลว ลกจะเดนเปนไดอยางไร

เหมอนอยางคนสมยกอน ตอนทเรมมการเรยนหนงสอใหมๆ เขาใชกระดานชนวน และใชดนสอหน พอแมบางคนกลวลกจะเจบมอเพราะใชดนสอหน กเลยไมใหเรยน นคอเพราะขาดอเบกขา ลกกเลยไมไดรบการศกษา

เปนอนวา จะตองยอมใหลกเหนดเหนอยยากลาบากบาง เพอใหเขาหดทา ฝกทา รบผดชอบตวเอง จะไดทาอะไรๆ เปน และปญญาจะเปนตวบอกวาควรจะใหเขาหดทาสงใด ฝกในเรองใด หรอหดรบผดชอบอะไร เพราะฉะนน ขออเบกขาจงตองมากบปญญา

เมอปญญาพจารณาแลว กปฏบตไปตามปญญา โดยวางอเบกขา เราเปนทปรกษา กคอยด ถาเขาหยอน พรอง หรอเพลยงพลาเมอไร จะตองชวย กเขาไปชวย นคอ อเบกขาในสถานการณ ท ๑ ใหเขาหดรบผดชอบตวเอง ทาอะไรตออะไรใหเปน

๒. เมอลกจะตองรบผดชอบการกระทาของเขา ครอบครวนนเปนตวแทนของสงคมใหญ ในสงคมมนษยตองมกฎเกณฑ กตกา ซงทกคนในสงคมนนจะตองรบผดชอบปฏบตตาม

ครอบครวกเชนเดยวกน ตองมกฎเกณฑกตกาเพอใหสมาชกของครอบครวอยกนสงบเรยบรอย มวนย และเปนการฝกเดกใหพรอมทจะไปรบผดชอบดาเนนชวตในสงคมตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

ฉะนน กฎตองเปนกฎ ถาเขาทาอะไรผด กตองรบผดชอบตอการกระทาของเขา ทาถก กวาไปตามถก ลกทะเลาะกน กตองมความยตธรรม นคอมอเบกขาเพอปฏบตใหถกตองตามธรรม

๓. เมอลกรบผดชอบตวเองไดแลว เขาสาเรจการศกษาแลว มงานมการทา มครอบครวของเขาแลว ทานวาพอแมตองรจกวางอเบกขา ปลอยใหเขารบผดชอบชวตและครอบครวของเขาเอง ไมเขาไปกาวกายแทรกแซงในชวตและครอบครวของเขา โดยวางใจเรยบสงบวา เขารบผดชอบตวเองไดแลว

ไมใชเอาแตเมตตากรณา รกเขามาก กเลยเจากเจาการเขาไปจดการในบานของเขา ในครอบครวของเขา เทยวจเทยวชอยเรอยวา ลกอยอยางนนะ จดของอยางนนะ ฯลฯ

ถาพอแมเขาไปจดแจงวนวายมาก ลกแทนทจะเปนสข กไมเปนสข และจะรสกไมสบายใจ อาจจะอดอดพดไมออก บางทถาเขาไมขดแยงกบพอแม กไปขดแยงกบคครองของเขาเอง

ทานจงวา ถงเวลาทจะตองวางอเบกขา ใหเขารบผดชอบตวเขา ครอบครวของเขา เปนของเขา เราไดแตคอยมองด ใหเขาบรหาร เราเปนทปรกษา ถาเขาตองการความชวยเหลอเมอไร เราคอยดอย ไมไดทง กเขาไปชวยเหลอ นเรยกวา อเบกขา

ถาพอแมวางอเบกขาถก กเกดความสมดลในชวต และความสม ดล ระหว า งความส มพ นธ ร ะหว า งม นษย ก บความสมพนธกบธรรม

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๓๐

โดยเฉพาะเมอพอแมอายมากขน กจะตองวางใจกบลกหลานใหถกตองวา ถงเวลาแลวทเขาจะตองรบผดชอบชวตของเขาเอง เราวางใจเปนอเบกขาเงยบสงบ พรอมจะชวยเหลอเขา แตเราไมเขาไปจกจก วนวาย เจากเจาการ

ตอนน ถงเวลาของพระพรหมทจะวางอเบกขา ถาทาใจไดอยางน ใจจะสบายขนเยอะ

ถาเสยหลกน กจะไมเปนพระพรหมทสมบรณ

สงคมทกระดบ ตงแตครอบครว ขาดบรณาการกนไปทว การพฒนาจงเสยดล

ในสงคมทปฏบตธรรมไมครบ จะเกดความเสยดล สงคมทมเมตตากรณามาก จะเปน สงคมอดมนาใจ คนมนาใจชวยเหลอกนเตมท ซงกเปนขอด ทาใหมความอบอน ชมฉา รมเยน จตใจสบาย มความสข แตผลเสยกมได คอ ถาไมมอเบกขามาคม กเสยดล

๑. คนจะชอบหวงพงผอน คอ คนไมนอยในสงคมน ทมกเลสของปถชน เมอหวงพงผอนไดวาจะมคนมาชวย กจะไมดนรนขวนขวาย เขาคดหวงวา ถาเราลาบาก ขาดแคลน ขดสน กไปหาผใหญคนโนน ไปหาญาตผ น หาเพอนคนนน เขากจะชวยเรา เพราะคอยหวงความชวยเหลอจากผอนอยเรอย กเลยไมดนรนขวนขวาย กออนแอ

เพราะฉะนน สงคมทมนาใจ มกเสยดลไปทางออนแอ คนมกหวงพงผอน ทาใหเฉอยชา ไมกระตอรอรนขวนขวาย และชวนใหจมอยในความประมาท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

๒. ไมสามารถรกษาหลกการได เพราะคนจะชวยกนเชงสวนตว จนกระทงละเมดกฎหมายกเอา ลองจะชวยเสยอยาง กฎหมายกไมมอง ความเปนธรรมกไมเอาทงนน ชวยกนอยางเดยว จนเสยความเปนธรรม และเสยหลกการ

สวนสงคมทขาดสามหรอเพยงสองขอตน คอไมมเมตตากรณา จะเปนสงคมทไมมนาใจ คนไมคอยชวยเหลอกน อเบกขาจะขนมาเดน แตอาจจะเปนอเบกขาแบบไมมปญญากได คอ เฉยไมเอาเรอง ตวใครตวมน ใครจะเปนอยางไรกชาง

พอมปญญาขนมาหนอย กวางกตกาสงคมไววา แกจะทาอะไรกเรองของแก ทาไปไดตราบเทาทไมละเมดกฎหมายกตกา แตผดกฎเมอไร ฉนจดการทนท ถาไมละเมด กปลอยแกทาไป แตฉนไมชวยนะ

ทน คนทไมมใครชวยน เมอหวงพงใครไมได ตวใครตวมน กตองดนสดฤทธสดกาลง เพราะถาไมดน กไมรอด จงทาใหเขมแขงและกาวหนา และเพราะเอากตกา เอากฎหมาย หรอหลกการเปนใหญ กรกษาหลกการและกฎกตกาได แตถาไปสดโตง กกลายเปน สงคมทเอาแตกฎเขาวา ไรชวตชวา ไมมนาใจ

สงคมไทย นเนนความสมพนธระหวางบคคลในขอเมตตากรณามาก กเสยดล ทาใหออนแอ แลวกไมสามารถรกษาหลกการและความเปนธรรม

สวน สงคมแบบอเมรกน กคอนขางขาดในดานเมตตากรณา คอขาดนาใจ และหนกในอเบกขา ทาใหคนดนรนแบบตวใครตวมน จงทาใหเขมแขง และทาใหรกษาหลกการกตกาได แตเปนสงคมทแหงแลง เครยด จตใจคอนจะทกข ขาดความอบอน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๓๒

ตางฝายกไดอยางเสยอยาง เพราะฉะนน เพอใหพอด จงตองมครบทงสขอ แตในระดบ

สงคมนแสนยากเหลอเกนทจะพฒนามนษยใหมครบทงสขอ กเลยไดกนมาแบบเวาๆ แหวงๆ ไดหนงบาง ไดสองบาง ไดสามบาง ทจะครบ ๔ อยางพอดไดดลนน หาไดยาก

พอแมกเหมอนกน ถาพอแมมเมตตา กรณา มทตามาก แตไมรจกใชอเบกขา กจะทาใหเดกเตบโตขนอยางไมสมบรณ ทาใหเดกรบผดชอบตวเองไมได ทาอะไรไมเปน ไมรจกโต

เพราะฉะนนจงตองไปโดนอเบกขาจากทอนมาชวย ถงจะเขมแขง เชน อยเมองไทยนพอแมทาใหหมด ใหคนใชทาใหหมด กเลยทาอะไรไมเปน แตพอสงไปอยเมองฝรง โดนอเบกขาของฝรงเขา ตอนนเขมแขง ทาเปนทกอยาง ดงนเปนตน

ฉะนน สงคมจะตองไดดล โดยเฉพาะพอแมน สาคญทสด พอแมไทยน ตองเนนดานอเบกขาใหมากขน วาทาอยางไรจะ

ใชปญญาใหมากขน ลดดานความรสกลง และเตมดานความรเขาไป แตปญญานยาก มนไมเหมอนความรสก มนตองคดและ

พจารณาวา เออ อะไรทลกของเราควรจะทาใหเปน ควรจะฝกรบผดชอบ คดแลวมองเหนแลว กมาดใหเขาทา ซงจะเปนการรกลกระยะยาว

ถารกลกมากดวยเมตตา กรณา มทตาเกนไป จะกลายเปนวารกลกระยะสน มองการณใกล สายตาสน แลวจะปดกนการพฒนาของเดก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓ เมตตากรณาสามารถปดกนการพฒนาของเดกได เพราะ

เมอไมมอเบกขา กไมเปดโอกาสใหเดกไดพฒนา ฉะนน บางทเดกทถกปลอยถกทงนแหละ ถกอเบกขาเขา

เตมท ถาไมเสย กเกงไปเลย เขาจะเขมแขง จะชวยตวเองไดด แกรงกลา เจรญเตบโตกาวแลนไปในสงคม

ควรยอมรบกนวา ดลยภาพระหวางธรรม ๔ ประการนเสยไปแลวในสงคมไทย เพราะฉะนน ตอนนจะตองเนนการปฏบตคณธรรมทงสนใหครบชดทวา ตองมทงเมตตา กรณา มทตา และอเบกขา

โดยเฉพาะอเบกขา เปนตวโยงปญญามารกษาดลยภาพไวใหเกดความสมบรณในชวตและในสงคม ตงแตในครอบครวเปนตนไป

พอแมบรหารครอบครว บางทานกบรหารหนวยงาน องคกร ตลอดจนประเทศชาต แตโลกคอสงคมมนษยน ทกคนรวมกนบรหาร มนษยทกคนผบรหารโลกน จงตองเปนพรหม ผมพรหมวหารใหครบทง ๔ ประการ

ถงแมวามนษยจะสมพนธกนด คอมเมตตากรณาและมทตาตอกน แตถามนษยไมรกษาอเบกขา พากนละเลยละเมดธรรม โลกมนษยนนกจะวปรตแปรปรวน ตงอยดไมได

ถาทกคนมเมตตา กรณา มทตา โดยมอเบกขากากบอย กจะมนาใจชวยเหลอสงเสรมกนดวยความสมพนธอนด พรอมทงดารงรกษาความเปนธรรมในสงคม และความเขมแขงรบผดชอบในตวคนไวได

แลวกจะอภบาลโลก ดารงรกษาสงคมใหมสนตสข ตงแตสงคมเลกในบาน ไปจนถงสงคมสากลของมวลมนษย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๓๔

เลยงลกด เทากบทาหนาทตอสงคมทงหมด ขอยอนกลบไปพดคาทยาไวเมอกวา พอแมเลยงดลก จะตอง

ทาทงอามสสงเคราะห และธรรมสงเคราะห ใหครบทงสองอยาง ถาพอแมสงเคราะหลกดวยอามสสงของอยางเดยว ไม

สงเคราะหดวยธรรม ไมใหคาแนะนาสงสอน ไมรจกอบรม เลยงดลกแตกาย ไมเลยงดจตใจ ตอไปอาจเกดโทษได เพราะอามสสงของนนเปนทตงของความโลภ พอมความโลภแลว กจะมความตองการขยายออกไป อยากไดไมสนสด แลวกมความหวงแหน ทาไปทามากกลายเปนการสงเคราะหทนามาซงการแกงแยงกน และเกดการทะเลาะววาทได

เพราะฉะนน ถาพอแมใหแตอามสสงเคราะหอยางเดยว ไมใหธรรมสงเคราะห อยางนอยลกกไมสามคคกน จงเกดโทษได

เพราะฉะนน พอแมตองใหธรรมสงเคราะหดวย ตองสงเคราะหดวยธรรม โดยแนะนาอบรมสงสอนปลกฝงจรยธรรม ศลธรรม ใหคณธรรมความดงามเจรญงอกงามขนในจตใจของลก ใหลกมความซาบซงในความดงาม และทราบซงถงคณคาของสงทดงาม ใหเปนการเลยงดชนดท เลยงทงกาย เลยงทงใจ หรอ กายกให ใจกเลยง ไมใชเลยงแตกาย ใจไมเลยงดวย

ถาเลยงแตกาย ไมเลยงจตใจดวย กจะเกดผลเสยมากมายตอชวตของเดกเอง และตอสงคม ฉะนนจงตองเลยงใจดวย ใหใจเจรญงอกงาม เปนใจทดงาม เปนคนทเจรญสมบรณพรอมทงกายและใจ จงจะเรยกวาเปนการเลยงดทถกตอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕ ดวยเหตน พระพทธเจาจงตรสธรรมไวเปนคกน ใหมทง

อามสสงเคราะห และธรรมสงเคราะห ถาพอแมเลยงลกถกตอง โดยใหทงอามสสงเคราะห และ

ธรรมสงเคราะหอยางนแลว ธรรมสงเคราะหกจะมาจดอามสสงเคราะหใหเกดขน และใหพอดอกทหนง

ดงเชนวา ลกๆ ไดธรรมสงเคราะหจากพอแมแลว กมธรรม จงมความรกใครสามคคปรองดองกน พอไดอามสจากพอแม กเอาของทไดนนไปเผอแผแบงปนกน ทาใหพนองรกกน สามคคกนยงขนไปอก และลกแตละคนนนกมทนดทางจตใจและทางปญญา ทจะดาเนนชวตใหเจรญกาวหนาเปนประโยชนตอไปในสงคม

จากอามสสงเคราะห และธรรมสงเคราะหในครอบครวระหวางพนอง กขยายออกไปสญาตมตรเพอนบานชมชนและวงสงคม ทาใหมการสงเคราะหกนกวางออกไป เพราะการสงเคราะหดวยอามสวตถ และการสงเคราะหดวยธรรม ทเปนไปอยางสมดล จะไมขดขวางหกลางกน แตจะเสรมกนขยายวงออกไปสความไพบลย แลวกจะทาใหสงคมรมเยนสขสนตกนโดยทว

การสงเคราะหทเรมตนจากจดเลกๆ ในบานของเรา จากการตงตนของพอแม กแผขยายไปกวางขวางทวทงสงคม

ดวยการดารงอยในฐานะของผใหกาเนด พรอมทงบาเพญคณธรรม และปฏบตตามหลกการทกลาวมาทงหมดน คณพอคณแมจงไดชอวาเปนปชนยบคคลของลก ซงพระพทธเจาทรงยกยองไวในตาแหนงสาคญ ๓ อยาง คอ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๓๖

๑. เปน พระพรหม ของลก โดยเปนผใหกาเนด ทาใหลกไดชวตนมาดและเปนอยในโลก พรอมทงบารงเลยงใหเจรญเตบโตทงกายและใจ ดวยพรหมวหาร ๔ ประการ คอ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา และสงคหวตถ ๔ อยาง คอ ทาน ปยวาจา อตถจรยา สมานตตตา

๒. เปน บรพาจารย ของลก โดยเปนอาจารยคนแรก หรอครตน ผอบรมสงสอนใหรจกวธการทจะมชวตอยในโลก ตงแตขนพนฐาน เรมแตวธกนอย หลบนอน ขบถาย หดยน หดเดน หดพดจาปราศรย รวธสมพนธเกยวของกบผอน นาลกเขาสสงคมของมนษย ตลอดจนสอนวธดาเนนชวตทดงาม ฝกฝนความคดและคณธรรม กอนอาจารยใดอน

๓. เปน อาหไนยบคคล ของลก โดยเปนดจพระอรหนต ทมจตใจบรสทธสะอาด ซอตรง ไมมภยอนตราย เขาใกลและอยดวยไดอยางไววางใจ และสนทใจโดยสมบรณ เปนผพรอมทจะใหอภย และปลอบขวญยามมภย ควรแกการกราบไหวเคารพบชาของลกตลอดกาล

พอแมเปนหลกโดยเปนผนาหรอผปกครองสงสดและเปนศนยกลางการบรหารในบาน ครอบครวเปนสงคมพนฐาน บานเปนโลกเรมแรกของลกๆ

เมอพอแมทาหนาทสมบรณด และลกๆ ดาเนนเขาสวถชวตทถกตอง ครอบครวมความสขเจรญงอกงาม ความดงามและความสขสนตกแผขยายออกไปในสงคมตามหลกอามสสงเคราะหและธรรมสงเคราะหดงไดกลาวมา ทาใหโลกอยดมสนตสข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗ แมในทางพระศาสนากเหมอนกน การทญาตโยมถวาย

ปจจย ๔ และไทยธรรมตางๆ แกพระสงฆ ในแงหนงกเปนอามสสงเคราะหเหมอนกน แตเปนเรองของบญกศลทมความหมายเลยตอไปถงการบารงรกษาพระพทธศาสนา

ในเวลาเดยวกนนน พระสงฆกจะสงเคราะหญาตโยมดวยธรรมสงเคราะห คอสงเคราะหดวยธรรม เพอใหโลกนอยในภาวะทสมดล หรอใหมดลยภาพเกดขน คอใหมอามสและธรรม ๒ อยางคกนไป โดยเอาธรรมมาชวยเสรม ตรง และนาทางแกอามส

แตตองยอมรบวาโดยทวไป ความสมดลอยางน หาไมคอยได เพราะคนมกทาไมครบถวน สงคมจงมปญหาอยเรอย อยางนอยกรกษาความเจรญไวไมได พอสงคมหนกไปทางอามสดานเดยว กเกดปญหาทกท มปญหาอยางไร

เจรญแตวตถ ธรรมเจรญไมทน ความเสอมจะตามมาเรวพลน

ขอพดถงภาวะทเปนคกนอกชดหนง คอ ไพบลย ๒ ไพบลย คอ ความเจรญพรงพรอม หรอความดาษดน

แพรหลาย ไพบลยกม ๒ อยางเหมอนกน คอ ๑. อามสไพบลย ความเจรญพรงพรอมทางวตถ มสงของ

เครองกนใชเสพบรโภคแพรหลายดาษดน ๒. ธรรมไพบลย ความเจรญพรงพรอมทางธรรม มความดงาม

ความชอบธรรม และความเปนธรรมแพรหลายทวถงกน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๓๘

ในสงคมมกจะมปญหาความไมสมดลระหวางไพบลย ๒ อยางนอยเสมอ ถาเราพฒนาบานเมองไปในทางวตถมาก เรากจะมอามสไพบลย คอมวตถสงของเครองใชพรงพรอมจนกระทงถงขนฟงเฟอ ผคนชอบเปนอยหรหราฟมเฟอย และไมรจกประมาณ จนกลายเปนหมกมนมวเมา

ถาไมมธรรมไพบลยมาชวยตรงไวและนาไปในทางทถกตอง คนเหลานกจะเสอมจากธรรม เชนหมดความขยนหมนเพยรอดทน และขาดความสามคค เปนตน

ทงๆ ทวาธรรมเหลานแหละไดทาใหเขาสรางไพบลยขนมาได เมอขาดธรรมเหลานแลว เขากจะรกษาแมแตอามสไพบลยไวไมได นอกจากนน เขากจะแยงชงกน เบยดเบยนและเอารดเอาเปรยบขมเหงกน ทาใหเกดความไมปกตสข สงคมเดอดรอนระสาระสาย ในทสดอามสไพบลยกตองสญสลายไป

เพราะฉะนน พระพทธเจาจงเนนวาใหมธรรมไพบลยดวย แตโลกนยากนกหนา เพราะวา ในเวลาทมอามสไพบลยแลว กมกเกดความประมาท ความพรงพรอมสะดวกสบายมกชวนใหหลง ใหมวเมา แลวกละทงธรรมไพบลย เอาแตอามส ไมคดถงธรรม

ฉะนน จะตองระลกไว โดยเฉพาะในหมชาวพทธจะตองเตอนตนเอง และเตอนกนอยเสมอวา ไมวาจะทาอะไร จะตองใหเกดไพบลยทงสองอยางคกนไปเสมอ

หลกพทธศาสนาสอนไวแลววา อามสทานตองมธรรมทานควบค อามสสงเคราะหตองมธรรมสงเคราะหควบค อามสไพบลยตองมธรรมไพบลยควบค

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙ พอมครบคแลวไมเปนไร ไมตองกลว อามสไพบลยจะไม

เสยหาย เพราะอามสไพบลยทมาพรอมกบธรรมไพบลย จะเปนไปในทางเออเฟอเผอแผ ชวยเหลอกน รจกประมาณ และนาไปใชในทางทถกตอง ทาใหเกดการสรางสรรค เกดมความสขมากยงขน

แมแตในวงการพระศาสนา เรากตองคอยตรวจสอบเหมอนกน เพราะถามอามสไพบลยแลว ไมระวงใหด กทาใหเกดโทษมากเหมอนกน

ในวงการพระศาสนาปจจบนน เปนทรกนอยวา เมองไทยเราบารงพระสงฆกนมาก ประชาชนมศรทธาถวายทานแกพระสงฆ ทงปาฏบคลกทาน คอถวายเจาะจงเฉพาะองค และสงฆทาน คอถวายแกสงฆเปนสวนรวม

เรามพธทาบญถวายทานประเภทตางๆ มากมาย ทงกฐนทาน ทงทอดผาปา ทงงานพธตามบาน ตามสถานธรกจและทราชการ มงานวดและพธตางๆ ไมรปละกครง ทาบญกนมากมายเหลอเกน จนกระทงพดไดวา วงการพระศาสนาในเมองไทยน มอามสไพบลย

แตพอมอามสไพบลยขนแลว ถาไมระวง กจะเกดความประมาทขนทนท แลวกจะเกดความหลง เกดความมวเมา

อยาวาแตญาตโยมเลย พระสงฆเองกมวเมาเกดความประมาทได เมอประมาทแลว กไมเอาใจใสในธรรม มงแตจะหาวตถปรนเปรอตวเองใหอยสขสบาย เสรจแลวความเสอมกคบคลานเขามา

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๔๐

มองใหถก พระไมด หรอคนรายมาทาลายศาสนา สภาพความเสอมน ในปจจบนญาตโยมพดกนมาก เพราะม

ขาวรายตางๆ มากมาย เรองอยางนพระสงฆกควรเอามาพดบาง ไมงนญาตโยมพด

ฝายเดยวจะกลายเปนนนทาพระ แตถาพระเอามาพดบางในฐานะทเปนผรเรองทางธรรม พดในทางแนะนาและหาทางแกปญหา กจะไดมทางชวยกนใหรจกวางใจและแกไขไดถกตอง

เพราะฉะนน เมอเ รองรายๆ และปญหาเกด ขน พระจาเปนตองเอามาพดใหโยมรวา ความเสอมเกดขนไดอยางไร มทางแกไขอยางไร เราจะไดชวยกนปองกน และทจรงนน ตวเราเองกมหนาทดวย เพราะวาในฐานะทเปนพทธศาสนกชน เรามหนาทชวยกนปองกนพระศาสนา

อยางวนสองวนน กไดขาวอกแลวรายใหม อาตมาเองกไมไดอานหนงสอพมพ แตทานมหาและหลวงลงทานกอาน และทานเลาใหฟงวา มพระองคหนงไปหลอกรานคาเพชร เอาเพชรไปแลวไมจายเงนใหแกเขา จานวนเปนลานๆ บาท และขอประทานอภย กไปทาศวลงคนาไปแจกในตางประเทศ

พอฟงหรออานขาวพระประพฤตอยางนแลว โยมกอาจจะพดวา พระไมด พระเสยหาย พระหลอกลวง พระเหลวไหล ไมนานบถอ จากพระไมด กเลยพาลพาโลตอไปวาพระพทธศาสนาไมด แลวกจะไมนบถอพระ จะเลกนบถอพระพทธศาสนา

ทจรง พระพทธศาสนาเปนของเรา ไมใชเปนของพระองคนน เพราะคนทจะมสทธเปนเจาของพระพทธศาสนา ตองเปนพทธบรษท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

พทธบรษท กคอผททาหนาทของชาวพทธอยางถกตอง ถาเปนพระ กตองเปนพระทประพฤตปฏบต และทาหนาทของพระอยางถกตอง ถาเปนอบาสกอบาสกา กเปนคฤหสถททาหนาทของชาวบานอยางถกตอง

ถาเราทาหนาทของพทธศาสนกชนถกตอง เราเองนแหละเปนเจาของพระพทธศาสนา

ในทางตรงขาม พระกตาม ญาตโยมกตาม แมจะประกาศตนเปนชาวพทธ แตถาปฏบตตนไมถกตอง ทาตวเหลวไหล กไมมสทธเปนเจาของพระพทธศาสนา ควรจะระแวงวาเปนคนรายทแฝงซอนเขามาหาประโยชนจากพระศาสนา ทเรยกวาเขามาปลนศาสนา

เพราะฉะนน พระทประพฤตเลวทรามเหลานน เราไมถอวาเปนเจาของพระพทธศาสนา โยมจะตองไมมองวาเปนพระประพฤตชว โยมจะตองมองวาคนชวเขามาทาลายพระศาสนา

ถาเราวางใจใหถกตองอยางนแลว พระศาสนากจะดขน เราจะตองมความรบผดชอบตอพระศาสนา อยาถอธระไมใช อยายกสมบตของเราใหเขาไป

อาตมาเคยเปรยบเทยบบอยๆวา ถามโจรเขามาปลนบานแลวเรายกสมบตใหโจรไปเลย อยางนถอวาวปรตใชไหม ทถกนนเรากตองรกษาทรพยสมบตของเรา

แตทเปนกนเวลาน เรากทาวปรตกนอยโดยไมรตว คอ ทงๆทพระศาสนานเปนของเรา แตพอมโจรคอคนทแฝงตวมาในเพศของพระประพฤตไมด ทาเสยหาย เปนโจรปลนศาสนา พอมโจรเขามา

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๔๒

ปลนพระศาสนาของเราอยางน แทนทเราจะชวยกนรกษาพระศาสนาของเราๆ กลบยกศาสนาใหโจรไปเสยน

อยางน เขาเรยกวายกสมบตใหโจร เพราะฉะนน อยาทาอกเรากาล ง ทาผดพลาด ตองทาใจให ถกตอง เราตอง รกษาพระพทธศาสนาของเรา

ดใหด ปญหาอยทคนราย หรออยทตวเรา พระพทธเจาทรงระวงมากในเรองอามสไพบลย และธรรม

ไพบลย ทรงเตอนใหเตรยมสรางธรรมไพบลยไวใหพรอม และใหไมประมาทในเวลามอามสไพบลย

ดงเชน กอนจะปรนพพาน พระองคไดทรงวางเงอนไขไววา ตองใหพทธบรษททกฝายมคณสมบต อยางนอย ๓ ประการ จะเปนพระ คอภกษหรอภกษณกตาม เปนอบาสก อบาสกากตาม ทกคนควรจะมคณสมบต ๓ ประการตอไปน จงจะถอวามธรรมไพบลยทจะทาใหพระพทธศาสนาดารงอยยนยาวได

พระพทธเจาทรงวางเงอนไข ๓ ประการนไวในตอนจะรบอาราธนาปรนพพาน

มเรองวา มารมาอาราธนาพระพทธเจาปรนพพาน พระองคตรสวา จะยงไมปรนพพาน โดยทรงวางเงอนไขไวสามประการ ตอมาครงสดทาย มารมาอาราธนาอก โดยทวงวาเงอนไขทพระองคไดทรงวางไวนนสมบรณแลว ขอนมนตปรนพพานได พระพทธเจากทรงสารวจด ปรากฏวาเงอนไขทพระองคทรงกาหนดไว ๓ ประการ ครบแลวจรง พระองคกเลยรบอาราธนาปรนพพาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓ ครงนนกไดทรงปลงพระชนมายสงขาร คอตกลงพระทยวา

จะปรนพพาน ในทน สงทนาสนใจยงกวาการปลงพระชนมายสงขาร กคอ

เงอนไข ๓ ประการน ทพระพทธเจาทรงวางไววา พทธบรษททกประเภท คอทง ๔ พวก จะตองมความสามารถทจะดารงพระศาสนาได พระองคจงจะปรนพพาน มฉะนนพระองคกจะตองทาหนาทของพระศาสดาตอไป หมายความวา พระองคทรงฝากพระศาสนาไวกบบรษท ๔ ทมความสามารถ ๓ ประการ อะไรบาง

๑. ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกาจะตองรหลกธรรม เขาใจคาสงสอนของพระองคแลว นาไปปฏบตไดถกตอง พดสนๆ วา รคาสอน และปฏบตไดถกตอง

๒. ใหสามารถยงกวานนอก คอ นอกจากรเขาใจปฏบตไดถกตองดวยตนเองแลว ยงนาไปบอกกลาวชแจงสงสอนคนอนไดดวย คนทจะไปบอกกลาวแนะนาสงสอนชแจงคนอนไดนน

(๑) ตองมความสามารถทจะแนะนาสงสอน และ (๒) ตองมนาใจประกอบดวย เมตตากรณา บางคนถงจะ

มความสามารถ แตไมมนาใจกรณา กไมใสใจทจะสอน กไมไดผลเหมอนกน จงตองมทงนาใจ ตองมทงความสามารถ แลวกเอาธรรมไปแนะนาสงสอนแกคนอนตอไป

๓. ขอสดทายวา ถามการจาบจวง คาวาจาบจวงนเปนภาษาโบราณ หมายความวามการกลาวรายตอพระศาสนา หรอมการสงสอนลทธทผดจากธรรมผดจากพระวนยขน กสามารถกลาวแกชแจง การาบได เรยกวาการาบปรปวาทได

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๔๔

เงอนไขคณสมบตของพทธบรษท ๓ ประการน เราจะตองเอามาใช เป น เกณฑมาตรฐานสาห รบส า รวจตรวจสอบพทธศาสนกชนวา จะสามารถรกษาพระศาสนาไดหรอไม เพราะวา เมอตรสหลกการ ๓ ประการน กเทากบวา พระพทธเจากอนจะปรนพพาน ไดทรงฝากพระพทธศาสนาไวแกเราแลว

ถาพทธศาสนกชนไมมคณสมบต ๓ อยางน กจะรกษาศาสนาของพระพทธเจาไวไมได พระพทธศาสนากตองเสอมแนนอน

เราไมตองไปคานงมากนก เรองพระทประพฤตเสยหายอะไรนนเปนเรองรองลงไป คณสมบต ๓ อยางของตวเราเองนแหละสาคญกวา

เรองพระประพฤตเสยหายทาไมดนน ถามขนมา เราถอวาเปนโจร เปนคนรายเขามาทาลายพระศาสนา เรากตองชวยกนรกษาพระศาสนา เพราะพระศาสนานเปนสมบตสวนรวมของเรา

แตถาเราไมมคณสมบต ๓ อยางนน โจรจะเขามาหรอไม เรากจะรกษาพระศาสนาไวไมได ดรายตวเราอาจจะกลายเปนโจรไปเสยเอง แตถาเรามคณสมบตสามประการนแลว เรากรกษาพระศาสนาของเราไวได ขอทวนอกครง

๑. รเขาใจธรรมวนย และปฏบตไดถกตองดวยตนเอง ๒. มความสามารถ และเอาใจใสทจะบอกกลาว ชแจงสง

สอนธรรมแกผอน ๓. เมอมลทธคาสอนทผดพลาดแปลกปลอมขนมา ก

สามารถกลาวชแจงการาบได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕ สามประการ นแหละ เปนธรรมไพบลย ซ งจะ ทา ให

พระพทธศาสนาเจรญรงเรอง เพยงแตเราปฏบตถกตอง ธรรมกไพบลยอยในตวเราแลว

เมอเราเอาไปแนะนาสงสอนผอนใหรและปฏบตกนกวางขวางยงขน ธรรมกไพบลยกวางขวางออกไปทกท

แมจะมคาสอนอะไรผดพลาดเกดขนมา กชแจงแกไขได อปสรรคกหมดไป นแหละเปนธรรมไพบลยทแทจรง

ถาธรรมไพบลยนาหนา อามสไพบลยกพาสสนตสข ฉะนน ตามหลกทถกตอง เมอมอามสไพบลย กตองใหอามส

ไพบลยนนเปนพนฐานแกธรรมไพบลย เวลาน ในบานเมองของเราทเคยมเศรษฐกจดพอสมควร

สถานการณกเปลยนไป คนทยากจนกมาก คนทมงมกตกยาก พบความทกขกนอยางทวถง ซงจะตองเขมแขงมกาลงใจแกไขปญหากนตอไป

แตอยางนอยเรากยงอยดในขนหนง เพราะถาเทยบกบบางประเทศ บานเมองของเรากมฐานะเศรษฐกจดไมนอย คนไทยเราเคยอยกนสขสาราญ ถงขนาดทวาฟงเฟอฟมเฟอยเลยเถดไป พอตกตาลงมา ทงทยงดกวาหลายประเทศ กยงรสกเปนทกขกนหนก

ปญหาอยทวา ในยามพรงพรอมสขสบาย เราเอาสภาพอามสไพบลย ทมความพรงพรอมทางวตถนนมาเปนฐานใหแกธรรมหรอเปลา หรอเกดความหลงละเลงมวเมาไปในทางตรงขาม อนนเปนจดแยกทสาคญ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๔๖

ถามความพรงพรอมทางวตถแลว ความพรงพรอมของวตถกลายเปนปจจยใหเราเกดความประมาทมวเมา นนกเปนทางเสอม

แตถา เอาอามสไพบลย ทม วตถพ รงพรอมนนมาเปนอปกรณเสรมธรรม สรางสรรคความดงามทาประโยชนใหประชาชนอยเยนเปนสข มความสามคคกน กกลายเปนความเจรญงอกงามยงขนไปอก

การกระทาอยางน กเหมอนอยางพระเจาอโศกมหาราชตอนทพระองคมอานาจ และกลบพระทยหนมาประพฤตธรรมแลว

พระเจาอโศกมหาราชนน ตอนแรกกเปนราชาทเหยมโหด เรยกวา พระเจาจณฑาโศก แปลวา อโศกผดราย คอคดแตจะแสวงหาความยงใหญ และการบารงบาเรอความสขของตน ยกกองทพไปรกรานรบราฆาฟนประเทศอน เพอตวจะไดเปนใหญ และแยงชงทรพยสมบตของคนอน พอปราบเขาได ตนเองกเปนใหญสมปรารถนา

แตเมอพระองคไดมาสดบธรรม กเปลยนพระทยกลบใจใหม แลเหนวา เราจะแสวงหาทรพยสมบตหาความยงใหญไปทาไม ไมมสาระแทจรง แลวยงกอความทกขยากเดอดรอนแกคนมากมาย

แตกอนนหาทรพยสมบตมาเพอบารงบาเรอปรนเปรอตนเอง และไปปราบปรามเขาเพอตวจะไดเปนใหญ แตตอนนเหนวาทรพยและอานาจไมมความหมาย มองเหนวาเปนการไมถกตองชอบธรรมทจะไปแยงชงเงนทองเขา และไปปราบปรามเบยดเบยนเขา

ทน พระเจาอโศกจะทาอยางไร ลองทายกนด พระเจาอโศกจะสละทรพยสมบต และสละความยงใหญนนทงหมด หรออยางไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗ พระเจาอโศกคดออกวาไมจาเปน ไมตองสละโภคทรพยและ

ความยงใหญ แตพระองคเปลยนใหม เอาทรพยสมบตและอานาจความยงใหญมาเปนอปกรณของธรรม

แตกอนน ใชทรพยและอานาจเปนเครองมอหาสงบาเรอความสขสาราญของตน และแสดงความยงใหญ แตคราวนเอาทรพยและอานาจนนมาใชในแนวทางใหม ใหเปนเครองมอแผขยายธรรม สรางสรรคสงทดงาม และประโยชนสขแกประชาชน

การปฏบตของพระเจาอโศกน เปนคตสาคญเกยวกบการปฏบตธรรมในเรองทรพยสมบตและยศศกดอานาจ

คนบางคนมความคดด มสตปญญาความสามารถ แตไมมทรพยสนเงนทอง ไมมอานาจ จะทาอะไรกทาไดนดเดยวและสาเรจยาก เพราะไมมเครองมอในการทางาน ไมมคนเชอฟง

แตในทางตรงขาม ถามทรพยและอานาจ พอมความคดดๆ กเอาทรพยและอานาจนนมาใชทาความดและทาการสรางสรรค กออกเปนงานเปนการ ไดผลดอยางกวางขวาง และสาเรจทนทเลย

เพราะฉะนน ถารจกใช คอเอามาเปนเครองมอของธรรม หรอรบใชธรรม ทรพยและอานาจกกลายเปนสงทมประโยชน

พระเจาอโศกกไดเปลยนทนทวา ตอไปนจะเอาทรพยสมบตและอานาจมาใชเปนอปกรณเผยแผธรรม ขยายความดงามและประโยชนสขออกไปในโลก ทรงประกาศไว ในศลาจารกมสาระสาคญวา ยศ (ความยงใหญ อานาจ ตลอดจนทรพยสมบต) ไมมความหมาย ถามนไมเปนไปเพอชวยใหคนประพฤตธรรม

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๔๘

เพราะฉะนน พระองค ก เลยสงเสรมการเผยแผธรรม สนบสนนการประกาศพระศาสนาเปนการใหญ

การทเราไดพบเหนพระพทธศาสนาในประเทศไทย กเปนผลมาจากการปฏบตธรรมของพระเจาอโศก ทไดทรงใชทรพยสมบตและยศอานาจในทางทถกตองตามธรรม คอใชเปนอปกรณเผยแพรธรรม

ทดแทนไมสน คอพระคณพอแม จะตอบแทนใหแน ตองเลยงทงกายและใจของทาน

ตามทไดพดมาทงหมดน กเพอใหเหนวา คนเราจะอยกนในโลกไดด กตองอยดวยการสงเคราะห ๒ ประการ คอ อามสสงเคราะห โดยมธรรมสงเคราะหดวย

สาหรบอามสสงเคราะหนน ในแตละครอบครวกเรมมาจากบดามารดา คอคณพอคณแมของเรา และถาทานใหธรรมสงเคราะหดวย ในบานเรอนในครอบครวกอยเยนเปนสข ลกหลานกมความสามคคกน ลกหลานนนกจะเอาอามสสงเคราะหและธรรมสงเคราะห ออกไปเผยแผขยายกวางขวางออกไปดวย

เมอแตละครอบครวปฏบตไดตามหลกอยางน ประชาชนทวทงสงคมกจะอยกนรมเยนเปนสข

คณพอคณแม ได ร เ รมไวแลว คอทานได ให ท งอามสสงเคราะหและธรรมสงเคราะหแกลกหลาน กหวงวาลกหลานจะไดนาเอาอามสสงเคราะห และธรรมสงเคราะหนนไปเผยแพรใหขยายกวางขวางออกไป เพอความสขความรมเยนทงในครอบครวของเรา และในชมชน ตลอดจนสงคมทงหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙ โดยเฉพาะกเรมอามสสงเคราะหและธรรมสงเคราะหนน ท

ในบานหรอในครอบครวของเรานแหละ คอทาการเลยงดตอบแทนพระคณของพอแม

วธตอบแทนพระคณพอแมนน ทาไดหลายขนหลายทาง แตอยางนอยทสด กใหไดขอปฏบตขนพนฐานทพระพทธเจาตรสไวในหลกการไหวทศเบองหนา ๕ ประการ คอ

๑. ทานเลยงเรามาแลว เลยงทานตอบ ๒. ชวยทากจธระการงานของทาน ๓. ดารงวงศสกล ๔. ประพฤตตนใหเหมาะใหสมกบความเปนทายาท ๕. เมอทานลวงลบไปแลว ทาบญอทศใหทาน เมอวาโดยสาระสาคญ กคอ เอาใจใสทาใหทานมความสข

โดยเฉพาะดวยการรจกรกษานาใจของทาน ใหทานไดความสขจากลก เพราะพอแมนนรกลกเปนทสด ทานจงฝากความสขไวทลกอยางมาก ทานอยากใหลกมความสขความเจรญงอกงาม เมอลกมความสขความเจรญงอกงาม ทานกมความสข

เพราะฉะนน ถาลกตงใจประพฤตตวด ขยนหมนเพยรเลาเรยนศกษา ตงใจทาการงานใหกาวหนา ทานกพลอยดใจปลมใจมความสข แตถาลกประพฤตตวไมด ทาความชวเสอมเสยหาย ไมเอาใจใสทาหนาทของตว ไมวาจะเปนเรองเลาเรยนศกษา หรอการทาการงาน หรอการเปนอยทวไป กจะทาใหทานหนกใจหดหหอเหยวใจ กระทบกระเทอนใจ เสยใจ เปนการทารายทานแมโดยไมไดตงใจ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๕๐

ฉะนน ลกๆ จงจะตองตงใจทาตวใหด โดยคดวา เราจะทาใหพอแมของเรามความสขเอบอมปลาบปลมใจ

ลกทาไดอยางทวามาน กดอยางยงแลว แตยงมทางทาใหดยงกวานอก คอ ตอบแทนคณพอแมในขนสงสด

พระพทธเจาตรสวา ถงแมวาลกจะรกพอแมมาก ตงใจทะนถนอมเลยงทานดวยทรพยสนเงนทองวตถบารงบาเรอใหพรงพรอมสะดวกสบายอยางบรบรณทสด ไมใหทานตองลาบากเหนดเหนอยกระทบกระเทอนเลยแมแตนดเดยว กยงไมชอวาตอบแทนคณพอแมไดจรง

แตเมอใดลกหาทางทาพอแมทไมมศรทธา ใหมศรทธา ทาพอแมทไมมศล ใหมศล ทาพอแมทไมมจาคะ ใหมจาคะ ทาพอแมทไมมปญญา ใหมปญญาได เมอนนแหละ ลกจงจะชอวาตอบแทนคณพอแมไดแทจรง

เพราะฉะนน ลกจงควรหาทางชวยใหพอแมไดเจรญพฒนาชวตจตใจของทานมากๆ ขน ชวยจดแจงขวนขวายเพอใหทานเจรญดวยศรทธา ดวยศล ดวยสตะคอความร ดวยจาคะคอความเสยสละทาประโยชน และดวยปญญา

พดงายๆ วา ชวยใหทานเจรญดวยบญกศล ชวยทาทางขางหนาของทานใหเปนทางแหงสวรรค และอมฤตนพพาน ใหทานมจตใจดงามไมขนมวเศราหมอง มแตความสดชน ราเรง เบกบาน ผองใส

ถาลกทาไดถงขนน กเรยกวาเปนบตรธดาทประเสรฐเลศลา เพราะไดชวยใหพอแมไดสงทมคณคาแทจรงแกชวตของทาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑ วนน ทกทานตงใจเปนบญเปนกศล ประกอบดวยศรทธา

และเมตตา ลกหลานเองกประกอบดวยศรทธาในพระศาสนา จงทาบญทากศล และประกอบดวยกตญกตเวทตาธรรมตอคณพอคณแม สวนญาตมตรกมาดวยเมตตาและไมตรธรรม โดยมความรกความปรารถนาดตอลกหลาน

เมอไดทาสงดงามเหลาน เปนบญกศลแลว กขอใหมใจบนเทงยนดวา เราไดทาสงทดงามถกตอง และทาจตใจใหเบกบานสงบผองใส

จงขอเชญชวนลกหลานและญาตมตรไดปฏบตดงทกลาวมา ในการทจะตงใจนาเอาหลกธรรม ทงสวนอามสสงเคราะห และธรรมสงเคราะห ไปปฏบตเพอความรมเยนเปนสขของครอบครววงศตระกล และสงคมสบตอไป

สดทายน ขออาราธนาคณพระรตนตรยอวยชยใหพร รตนตตยานภาเวน รตนตตยเตชสา ดวยเดชานภาพคณพระพทธเจา คณพระธรรม และคณพระสงฆ พรอมทงบญกศลทไดบาเพญแลว ขอใหคณโยมเจาของวนเกด มกาลงแขงแรงพรอมดวยสขภาพพลานามย มจตใจเอบอมผองใสดวยกาลงแหงบญกศล ประสบสรสวสดพพฒนมงคลชย เปนมงขวญและกาลงใจของลกหลานทงหลาย อยางยงยนนาน

ขอใหลกหลานและญาตมตรทงหลาย มความเจรญงอกงาม ในการดาเ นนช วตและปฏ บต กจหนา ทการงานใหประสบความสาเรจ กาวหนา และมความรมเยนเปนสขในพระธรรมของพระสมมาสมพทธเจา โดยทวกนทกทาน ตลอดกาลยงยนนาน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต ๕๒

(หนาวาง)

- ๒ -

มองธรรมถกทาง

มสขทกท ~ ~

เยยมพระพทธบดา

เมอเจาชายสทธตถะตรสรเปนพระพทธเจา และเสดจออกจารกไปประกาศธรรม จนในปท ๒ ไดมาประทบอยทพระเวฬวน ในเขตพระนครราชคฤห

พระเจาสทโธทนะ ทรงทราบสถานทประทบของพระราชโอรส จงทรงสงอามาตยมาทลเชญพระพทธเจาเสดจไปทรงเยยมพระพทธบดา ทพระนครกบลพสด

อามาตยหลายชดเดนทางไปแลวเงยบหาย จนกระทงในทสด พระเจาสทโธทนะทรงสงอามาตยใหญชอวากาฬทายไปทาหนาทน จงประสบความสาเรจ

ทานกาฬทายเดนทางถงเมองราชคฤห ไดฟงธรรม บรรลผลสงสดเปนพระอรหนต และอปสมบทแลว

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๕๔ ครงนน พอดถงกลางเดอน ๔ พระกาฬทายพจารณาเหนวา

เปนระยะสนฤดหนาว เขาสวสนตกาล คอฤดใบไมผล อนเหมาะทจะเดนทาง จงเขาเฝาพระพทธเจา กลาวคารอยกรองอญเชญเสดจ โดยพรรณนาหนทางดาเนนจากเมองราชคฤหสเมองกบลพสด

คาประพนธอญเชญเสดจ ของทานพระกาฬทาย ตอนหนงวาดงน

ขาแตพระองคผเจรญ บดน ถงฤดทประดาตนไม ซงไดผลดใบเกาทงไป ตางผลดอกออกผลใหม ดอกสแดงจดจา สดใสวะวาวราวกะมเปลวสองประกาย ขาแตองคพระมหาวระ เปนกาละอนเหมาะแลวทจะทรงอนเคราะหหมพระญาตวงศ

ขาแตองคพระวระเจา หมไมทงหลายมดอกบานสะพรง นารนรมยใจ สงกลนหอมฟงตระหลบไปทวทศโดยรอบ ทงใบเกาแลว กาลงออกผลใหม เปนกาลสมยอนเหมาะทจะเสดจจากทนออกทรงดาเนน

ไมตนมผลขนาดยอม อยางมะพลบ และมะหาด รสชนใจ มเปลอกสเหลองสวยดงสทอง หาไดตลอดทกเวลา ขาแตพระองคผทรงมหายศชย บดนเปนกาลสมยอนเหมาะทจะเสดจครรไล

ไมผลนานาชนด ทเปนคลายอยางน มากมายเปนอเนก มผลหอยยอยระยาอยทงสองขางทาง ขาแตพระองคผทรงยศใหญ บดนเปนเวลาทควรจะเสดจครรไล

จาปา ชางนาว กากะทง สงกลนหอม ยามลมราพายพด ยอดทมดอกสะพรง เดนตา ดงวามใจอาทร พากนนอมกงกรลงมา นบถวายบชาดวยกลนสคนธ ขาแตพระผทรงมหายศชย บดนเปนเวลาทควรจะเสดจครรไล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕๕เหลานกแกว นกสาลกา มสสนงามวจตร รปสวย

เสยงไพเราะ บนขนบนลงไปมา กลมรมยอดไม ขนรองอยสองขางทาง พากนสงเสยงกกนไปกกนมา บดนเปนเวลาทพระองคจะไดทรงเหนพระชนกแลว

ประดาสระนา ทะเลสาบ มฟากฝงชายทางามราบเรยบ นารนรมย ดารดาษไปดวยทรายสขาว เตมเปยมดวยนาทมรสสดชน เปนทซงหมชนลงไปอาบและดมกน งามโดดเดนอยเสมอแกสายตา เปนสมยอนเหมาะทจะทรงทศนาพระประยรญาต

ถงทนน ถงทโนน กมสระโบกขรณ ทดารดาษดวยดอกบณฑรก ดาษดนดวยดอกปทม อยทงสองขางทาง สวยงาม มนาทชนทงหลายลงไปสรงสนานได เปนกาลสมยอนเหมาะทจะเสดจไปทรงเยยมเยยนพระประยรญาตแลว

ทงสองขางแหงหนทางดาเนน ประชาชนทอยกนเปนชมชนคบคง เปนคาม เปนนคม มศรทธา มความเลอมใส นบถอพระรตนตรย ประชาชนเหลานนกจะไดสมฤทธความคดหวงอยางสมบรณดวย เปนกาลสมยอนเหมาะแลวทจะเสดจไปทรงเยยมพระญาตวงศ…

พระพทธเจาทรงสดบคาอาราธนาเปนพจนประพนธอนไพเราะ รวมทงหมดประมาณ ๖๐ คาถา จบแลว กไดทรงรบนมนต

ครนแลวเสดจดาเนนทางไกลไปทรงเยยมพระพทธบดาและพระญาตวงศ ทเมองกบลพสด นาความเจรญธรรมเจรญปญญาและสนตนรามสสขมาประทานแกถนฐานพระชาตภม ในปท ๒ แหงการบาเพญพทธกจ สมฤทธพระราชประสงคของพระเจาสทโธทนะ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๕๖

เมอใจสะอาด ธรรมชาตมสขให

พระพทธเจาทรงมพระวสทธคณ คอความบรสทธ อยางทเราพดกนคลมๆ วา ไมมกเลส เชน ไมมความโกรธความเกลยด ไมตดลาภตดยศ พระหฤทยไมขน ไมเคอง ไมขด ไมของ ไมตดคางกบความคดทจะเปนนน จะเอาน เปนตน พระทยของพระองคจงปลอดโปรง โลงเบา และสดใส เบกบาน อยเสมอ

เมอไมมความคดตดกเลสอยางทวานน พระพทธเจาจะประทบอยทไหน พระหฤทยและพระปรชาญาณของพระองคกเหมอนเปดรบ หรอถงกนทนทกบทกสงทกอยาง ทชดใกลหรอรายรอบพระองค ไมมอะไร โดยเฉพาะความคดตดกเลสของตนเอง ทจะปดบงขวางกน หรอจะทาใหเลยงหลกหลบขามไปเสย

ถาเปนมนษยหรอชวตอน กรเขาใจมองเหนสขทกขและสภาพชวตของเขา ถาเปนธรรมชาตทวไป กทราบและซงถงความงามความสมพนธอนละเอยดละเมยดละไมอยางทวตลอด และนกเปนการเขาถงความสขอยางประณตดานหนง

ดง นน พระพทธองค จงทรงซาบซงในความงามของธรรมชาต และประทบอยทามกลางธรรมชาตอยางทรงมความสขตลอดเวลา

ดงทปรากฏเปนบนทกเรองราวมากมายในพระไตรปฎก ตงแตพลนทตรสรแลว กทรงเสวยวมตตสข และเหตการณยอยอยางเรองททรงสดบคาอาราธนาเสดจของพระกาฬทายขางตนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕๗

พระอรหนตอนทงหลายกมความบรสทธทวานเชนเดยวกน ดงทานพระกาฬทายทประพนธคาถาพรรณนาความงามของธรรมชาตถวายแดพระพทธองคได กเพราะทานเองมดวงใจทประณตอยางนน

เมอใกลกอนจะปรนพพาน มเรองเกยวของ พระไตรปฎกจงบนทกเหตการณทพระพทธเจาตรสกบพระอานนทบอยครง ถงสถานทอนเปนรมณยสถาน ทพระองคเคยเสดจผานและไดประทบ ดงคาบาลวา “รมณยา อานนท เวสาล, รมณย อเทนเจตย …” (อานนท! เมองเวสาล เปนทรนรมย, อเทนเจดย กเปนรมณย)

พระไตรปฎกไดบนทกบทประพนธของพระอรหนต ทงพระเถระและพระเถรไวมากหลายองค ทกลาวถงความสขของทานทามกลางธรรมชาต ในแดนปาเขาลาเนาไพร

ในทน จะยกคาถาของพระมหากสสปะมาดกนเปนตวอยาง พระมหากสสปะนนถอขอปฏบตขดเกลา ทเรยกวาธดงค

มากเปนพเศษ เรมตงแตขออยปา เปนตวอยางของชวตทเรยบงาย เมอใจไมมกเลสเชนทวาคดใฝจะเปนนนจะเอานแลว ความ

เรยบงาย ทเปนของแทของจรง กยอมจะเกดจะมขนมาเอง เหมอนเปนอตโนมต

เมอไมมความคดตดกเลสคางคากนขวางบงไว ใจเปด เปนอสระอย กอยางทวาแลว คนกมความพอใจไดทนท กบความดความงามตามธรรมดาของมน ซงไมจาเปนตองมาสนองความตองการสวนตวของเขา

นกคอ สงททานเรยกวา “สภาวฉนทะ”

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๕๘ เมอมความพอใจน ความสขซงทถงกนกบธรรมชาตกมขน

หรอเขามาเองทนท ดงคาถาจากใจของพระมหากสสปะ ทยกมาบางสวนเปนตวอยาง ตอไปน

พระมหากสสปะ ผบาราศอปาทาน ไรอาสวกเลส ทากจเสรจแลว กลบจากบณฑบาต ขนสภเขา เอาจตพนจธรรม

ภาคพนภผา เปนทราเรงใจ มตนกมมากมายเรยงรายเปนทวแถว มเสยงชางรองกองกงวาน เปนรมยสถาน ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

ขนเขาสทะมนดจเมฆ งามเดน มธารนาเยนใสสะอาด ดารดาษดวยผนหญาแผคลม มสเหมอนแมลงคอมทอง ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

ยอดภผาสงตระหงานเทยมเมฆ เขยวทะมน มองเหนเหมอนเปนปราสาท กมปนาทดวยเสยงชางคารนรอง เปนทราเรง ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

พนภผานารนรมย ชมฉาดวยนาฝน เปนทอยอาศยของเหลาฤาษ เซงแซดวยเสยงนกยง ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

แดนดอยถนไพร ไมพลกพลานดวยผคน มแตหมเนอเสพอาศย ดนดาไปดวยหมนกนานาหลากหลาย ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

ผนแผนศลาลวนหนาใหญ เปนแหลงนาใสสะอาด เกลอนกลนดวยคางและมฤคชาต ดารดาษไปดวยสาหราย ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย …

ยามมกจมการมงานจะพงทา กทาดวยความสข เมอไมมเรองตองทา กอยกบความสขทมอยตลอดเวลาตามธรรมดาของสภาวะนนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕๙ รกของพอแม ทงรกแท และรกยงยน

ลกทกคนคงเหนชดวา ทคณพอคณแมทาทกอยางใหแกลกนน กทาดวยความรก เราจงควรรจกความรกของคณพอคณแมใหดสกหนอย

เ รมแรก ร จก กนไวกอนวา ความรก นน ถาแยกตามหลกธรรม กแบงงายๆ วา ม ๒ แบบ

ความรกแบบท ๑ คอ ความชอบใจอยากไดเขามาสนองความตองการของเรา เพอทาใหตวเรามความสข ความชอบใจทจะเอาเขามาบาเรอความสขของเรา ชอบใจคนนนสงนนเพราะจะมาสนองความตองการเปนเครองบารงบาเรอเรา ทาใหเรามความสขได ความรกแบบนมมากมายทวไป

ความรกแบบท ๒ คอ ความอยากใหเขามความสข ความตองการใหคนอนมความสข หรอความปรารถนาใหคนอนอยดมความสข ความรกของพอแมเปนแบบท ๒ น คอ อยากใหลกมความสข

ความรก ๒ แบบน แทบจะตรงขามกนเลย แบบท ๑ อยากไดเขามาบาเรอความสขของเรา (จะหา

ความสขจากเขา หรอเอาเขามาทาใหเราเปนสข) แต แบบท ๒ อยากใหเขาเปนสข (จะใหความสขแกเขา หรอทา

ใหเขาเปนสข) ความรกทหนมสาวมกพดกน คอแบบทหนง

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๖๐

แตในครอบครว มความรกอกแบบหนงใหเหน คอ ความรกระหวางพอแมกบลก โดยเฉพาะความรกของพอแมตอลก คอความอยากใหลกเปนสข

ความรกชอบใจอยากไดเขามาบาเรอความสขของเรา กคอ ราคะ

สวนความรกทอยากใหเขาเปนสข ทานเรยกวา เมตตา ความรก ๒ แบบน มลกษณะตางกน และมผลตางกนดวย

อะไรจะตามมาจากความรกทง ๒ แบบน ถามความรกแบบท ๑ กตองการได ตองการเอาเพอตนเอง

เมอทกคนตางคนตางอยากได ความรกประเภทน กจะนามาซงปญหา คอ ความเหนแกตว และการเบยดเบยนแยงชงซงกนและกน

สวนความรกแบบท ๒ อยากใหผอนเปนสข เมออยากใหผอนเปนสข กจะพยายามทาใหเขาเปนสข เหมอนพอแมรกลก กพยายามทาใหลกเปนสข และเมอทาใหลกเปนสขได ตวเองกเปนสขดวย

ความรกแบบทหนง เปนความตองการทจะหาความสขใหตนเอง พอเขามความทกขลาบากเดอดรอน หรออยในสภาพทไมสามารถสนองความตองการของเราได เรากเบอหนาย รงเกยจ

แตความรกแบบทสองตองการใหเขามความสข พอเขามความทกขเดอดรอน เรากสงสาร อยากจะชวยปลดเปลองความทกข ใหเขาพนจากความลาบากเดอดรอนนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๑ ความรกแบบทหนงนน ตองไดจงจะเปนสข ซงเปนธรรมดาของ

ปถชนทวไป ทวา เมอเอาเมอได จงมความสข แตถาตองใหตองเสย กเปนทกข

วถของปถชนน จะทาใหไมสามารถพฒนาในเรองคณธรรม เพราะวา ถาการใหเปนทกขเสยแลว คณธรรมกมาไมได มนษยจะตองเบยดเบยนกน แกปญหาสงคมไมได

แตถาเมอไรเราสามารถมความสขจากการให เมอไรการใหกลายเปนความสข เมอนนปญหาสงคมจะลดนอยลงไป หรอแกไขไดทนท เพราะมนษยจะเกอกลกน

ตามปกต การใหคอการสละหรอยอมเสยไป ซงมกตองฝนใจ จงเปนความทกข แตพอมความรกแบบทสอง กใหดวยความสข ดงนน ความรกคอเมตตาจงมาสรางความเปลยนแปลงใหม ทาใหการใหกลายเปนความสข

ความรกแบบทสอง ททาใหคนมความสขจากการให จงเปนความรกทสรางสรรคและแกปญหา

เมอมนษยมความสขจากการให จะเปนความสขแบบทงสองฝายสขดวยกน คอ ผใหกสขเมอเหนเขามความสข สวนผไดรบกมความสขจากการไดรบอยแลว สองฝายสขดวยกน จงเปนความสขแบบประสาน

ความสขแบบนดแกชวตของตนเองดวย คอ ตนเองกมทางไดความสขเพมขน แลวกดตอสงคม เพราะเปนการเกอกลกน ชวยใหเพอนมนษยมความสข ทาใหอยรวมกนดวยด

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๖๒

ความรกของพอแมคอ อยากเหนลกมความสข และอยากทาใหลกเปนสข แลวกมความสขเมอเหนลกเปนสข

เมออยากเหนลกมความสข พอแมกพยายามทาทกอยางใหลกมความสข วธสาคญอยางหนงทจะทาใหลกมความสข กคอการใหแกลก เพราะฉะนน พอแมกจะมความสขในการใหแกลก เพราะการใหนนเปนการทาใหลกมความสข

ในขณะทคนทวไปตองไดจงจะมความสข แตพอแมใหแกลกกมความสข บางทตวเองตองลาบากเดอดรอน แตพอเหนลกมความสข กมความสข ในทางตรงขาม ถาเหนลกไมสบายหรอตกทกขลาบาก พอแมกพลอยทกข หาทางแกไข ไมมความรงเกยจ ไมมความเบอหนาย แลวยงทนทกขทนลาบากเพอลกไดดวย

รกของพอแมนเปนรกแททยงยน ลกจะขนสง ลงตา ด ราย พอแมกรก ตดลกไมขาด ลกจะไปไหนหางไกล ยาวนานเทาใด จะเกดเหตการณผนแปรอยางไร แมแตจะถกคนทงโลกเกลยดชง ไมมใครเอาดวยแลว พอแมผใหกาเนดกยงเปนออมอกสดทายทจะโอบกอดลกไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๓ ใจด มความสข

ชวตทเปนอยถกตอง หรออยเปนนน ตองดาเนนไปดวยด หรออยใหด ครบทง ๓ แดน คอ แดนสมพนธกบสงแวดลอม แดนจตใจ และแดนปญญา

ทง ๓ แดนนทางานไปดวยกนเปนชวตอนเดยว ในยคทผานมา จะเหนวา คนสมยใหมตนเตนสนใจแดนโนน

ท แดนนท กอนนไมนานนก กเนนแดนปญญา พดกนนกหนาในเรอง IQ

จนกระทงไมกปมานเอง กหนมาจกนในแดนจตใจ พดกนนกถง EQ แลวก emotional intelligence ทแปลกนวา “ความฉลาดเชงอารมณ” หรอ “ปรชาเชงอารมณ” หรออะไรทานองน คอมาเนนท emotion (ถาไมระวง จะเหมอนกบมแฟชนทางวชาการ)

Emotion นนแปลกนมาวา “อารมณ” ซงเปนคาแปลทไมอยากใชในทน เพราะ “อารมณ” เปนคาพระทเอามาใชในภาษาไทย แตความหมายเพยนไปจนสบสนกบความหมายเดม ขอใชคาเผอเลอกวา “ภาวะจตใจ” หรอสนๆ วา “ภาวะจต”

เ ราตองการใหคนม จตใจด ท เขา เ รยกวาม positive emotions (อารมณบวก) คอมภาวะจตด หรอภาวะจตกศล เชน มความรกความปรารถนาด เออเฟอ ราเรงแจมใส กระตอรอรน ฯลฯ ไมใหมภาวะจตอกศล เชน โกรธ เกลยด กลว รษยา เศรา ซม เปนตน ทเปน negative emotions

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๖๔

เพอไมใหพรา คลมเครอ หรอฟนเฝอ เราควรรหลกในการพฒนาจตใจ ซงทานสอนไวชดเจนวา เราควรมภาวะจตด หรอภาวะจตกศล ทเปนพนฐานไวประจาตว ๒ ชด คอ

- ชดพฒนาในตว ๕ อยาง กบ - ชดแผออกนอกตว ๔ อยาง เรยกใหเปนวชาการวา ภาวะจตดเพอชวต กบ ภาวะจตดเพอสงคม ชดแรก เปนภาวะจตดทควรมประจาอยในตวตลอดเวลา

เพอความอยดของตนเอง และเปนพนฐานของการพฒนาชวตตอไป

ชดน พทธศาสนาเนนมากวา เปนเครองวดความกาวหนาของการพฒนาจตใจ คนไหนทไปปฏ บตธรรม ถายงไม ไดคณสมบต ๕ อยางน ถอวายงไมประสบความสาเรจ (ยงไมกาวหนาดวยซา) ไดแก

๑. ปราโมทย คอ ความราเรงเบกบานใจ ขอนเปนพนใจเลย ทกคนควรมภาวะจตนเปนประจา

ปราโมทยนสาคญมาก พระพทธเจาตรสวา “ปาโมชชพหโล ภกข ทกขสสนต กรสสต” แปลวา ภกษผมากดวยปราโมทย จะทาทกขใหหมดสนไป ทกคนจงควรมจตใจทราเรงเบกบานอยเสมอ

๒. ปต คอ ความอมใจ ปลมใจ หมายความวา เวลาทางานทาการ ถาจตของเราไมตงไวผด ใจของเราไมฟงเฟอ ไมไปมวหวงเพอกบกาลขางหนา เราจะไดความอมใจจากงานททา เราทางานไป งานกเดนหนาไป จตของเรากปต อมใจไปกบงานทเดนหนานน ถาไดผลสาเรจสาคญ กปลมใจ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๕

๓. ปสสทธ คอ ความผอนคลาย เรยบรน สงบเยน ไมเครยด ขอสามน ตรงขามกบทเราเปนปญหากนนกในปจจบน อยางทบนกนวาคนมกจะเครยด แสดงวาดาเนนชวตผด

เราบอกวาโลกเจรญ ถาเจรญจรง คนกตองมชวตทดขน คอตองดาเนนชวตถก ใจตองสบาย ไมเครยด ตองมปสสทธ

สามขอนตามกนมาเองโดยธรรมชาต เมอมปราโมทยแลว ปตกเกดได พอมปต อมใจ ปลมใจแลว ปสสทธกตามมาเองโดยอตโนมต คอจะรสกผอนคลายสงบเยน

มแงพเศษวา ปสสทธนเปนขอทโยงระหวางกายกบใจ คอพอเกดปสสทธแลว ความผอนคลายกจะมทงทางกายและทางใจ (ความเครยดกเชนเดยวกน ถาเกดความเครยดแลว กจะเครยดทงกายและใจ)

๔. สข คอ ความฉาชนรนใจ พอมปสสทธผอนคลายแลว คนกมความสข แลวความสขกเปนตวเออเปดโอกาสใหจตเปนสมาธ

๕. สมาธ คอ ภาวะจตตงมน แนว อยตว ไมมอะไรรบกวน จะคด จะพจารณา จะทาอะไร ใจกอยกบเรองนน ไมฟงซาน ไมวอกแวกหวนไหว เขาท อะไรๆ รบกวนไมได อยกบสงทตองการไดตามตองการ

ดงายๆ วา จตทเปนสมาธ กคอจตทอยกบสงทตองการไดตามตองการ และจตนนไมถกรบกวน หรออะไรๆ มากวนมนไมได

เปนอนวา คณสมบต ๕ อยางน ควรทาใหมในจตใจอยเสมอ เปนภาวะจต ทด จะเ รยกวาสขภาวะทางจตกแลวแต คอ ปราโมทย ปต ปสสทธ สข สมาธ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๖๖ พอจตเปนสมาธแลว กเปน “กมมนย” (หรอ กรรมนย)

แปลวา ควรแกงาน คอเปนจตทเหมาะแกการใชงาน หรอใชงานไดด ถาเอาไปใชงานทางปญญา กจะถกตองและดทสด เปนไปตามระบบของการพฒนาชวต

ควรยาวา ทกคนอยากมความสข ถาความสขมากบภาวะจตดขออนๆ ในชดนครบทงหาอยาง กจะเปนความสขทมความปลอดภยสง และมศกยภาพทจะพฒนาเปนความสขทมากและสงขนไปอกไกลทเดยว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๗ ใจด ใหเขามความสข

ใจเราน ตองอยกบตวเองขางในดวย และตองนกคดตอคนอนขางนอกดวย ดงนน ในการพฒนาจตใจ ทานจงใหเรามภาวะจตด หรอภาวะจตกศล ไวเปนพนฐานประจาตวทงสองดาน

ดงนน จงมภาวะจตด ๒ ชด คอ ชดพฒนาในตว ๕ อยาง กบชดแผออกนอกตว ๔ อยาง แลวสองชดนนกเปนปจจยหนนกนและกนในการพฒนาชวตของเรา

ภาวะจตดชดในตวไดพดไปแลว ทน ชด ๒ ทแผออกนอกตว ๔

อยาง เราควรมไว เพอการสมพนธทดกบเพอนมนษย และเปนพนฐานของการชวยผอนใหพฒนา พรอมกนนนมนกแสดงถงการพฒนาของตวเราเองดวย

ธรรม คอคณสมบต ทพงพฒนาขนไวเปนพนฐานในการสมพนธทางสงคม กคอภาวะจตทเรยกวา พรหมวหาร ๔ ซงคนไทยไดยนชอกนจนคน แตกมกเขาใจคลาดเคลอนไปไกลดวย

ในทน จะพดกนแคหวขอ และคาอธบายยอ ดงน ๑. เมตตา คอ ความรก ความปรารถนาด อยากใหเขาม

ความสข ความมใจแผไมตร และใฝทาประโยชนแกผอน ๒. กรณา คอ ความสงสาร อยากชวยเขาใหพนทกข ใฝใจจะ

ปลดเปลองบาบดความทกขยากเดอดรอนของผประสบทกข ๓. มทตา คอ ความชนบานพลอยยนด เมอเขาอยดมสข กมใจ

ราเรง บนเทงดวย ชนชมตอผ ททาความดงามประสบความสข

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๖๘

ความสาเรจ พลอยเบกบานยนดดวย มใจสงเสรมเมอเขาไดดมสข เจรญงอกงามยงขนไป

๔. อเบกขา คอ ความมใจเปนกลาง วางตวตงอยในธรรมตามทไดพจารณาเหนดวยปญญา คอมจตเรยบตรงเทยงธรรมดจตราช ไมเอนเอยงดวยรกหรอชง พจารณาเหนกรรมทสตวทงหลายกระทาแลว อนควรไดรบผลดหรอชว สมควรแกเหตทตนประกอบ พรอมทจะวนจฉยและปฏบตไปตามธรรม

รวมทงรจกวางเฉยสงบใจมองด ไมเขาไปกาวกายแทรกแซง ในเมอไมมกจทควรทา เพราะเขารบผดชอบตวไดดแลว เขาสมควรรบผดชอบตนเอง หรอเขาควรไดรบผลอนสมกบความรบผดชอบของตน

ใครมธรรมครบ ๔ ขอน ถาปฏบตถกตอง กจะมใจทแผกวางขวางครอบคลมสรรพสตว หรอคนสตวทกถวนหนา เปนจตใจทสากล

ทวาเปนสากลครอบคลมทงหมดนน นอกจากทวทกตวคนเสมอกนแลว กเพราะครบทกสถานการณ ซงมวธดงายๆ ดงน

๑. เมตตา มตอคนสตว ในสถานการณทเขาอยเปนปกต ๒. กรณา มตอคนสตว ในสถานการณทเขาตกทกขเดอดรอน ๓. มทตา มตอคนสตว ในสถานการณทเขาไดดมสขเจรญยงขน ๔. อเบกขา มตอคนสตว ในสถานการณทเขาพงรบผดชอบ

กรรมทเขาทา การทเรามธรรมชดน สาระกอยทตองการใหเพอนรวมโลกหรอ

รวมสงคมมความสข ใหคนอนสตวอนทกคนทกตนเปนสขกบเราดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๙ ถามธรรมชดน ความสขของเขากเปนความสขของเราดวย

เชน เมตตาคออยากใหเขาเปนสข พอเหนเขาเปนสข เรากเปนสขดวย จงเปนความสขรวมกน

แลวกชดดวยวา ภาวะจตดเพอสงคมชดน กลบไปหนนภาวะจตดเพอชวตใหพฒนามากขน เชน เราชวยเขาได เรากยงอมใจปลมใจ มความสข แลวใจเรากสงบ (ทงสขอน ใชฝกสมาธไดหมด)

ทงน ไมใชสขเรอยเปอย แตใหสขในความดงามถกตองชอบธรรม หรอมสขทเปนธรรม เฉพาะอยางยงใหเปนความสขทเกอหนนการพฒนาชวตของเขาเอง และไมใชสขเฉพาะตว แตเออใหทงโลกเปนสข

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๗๐

ใจด กายพลอยมสขภาพ

จตใจทด หรอภาวะจตกศล ไมวาจะเปนความราเรง เบกบาน ผองใส ปราโมทย ปต ทเปนชดพฒนาในตว กตาม จะเปนเมตตา กรณา เปนตน ทเปนชดแผออกไปนอกตว กตาม นอกจากมความสาคญในการพฒนาจตใจ เออตอการทางานของปญญา และชวยใหคนอยรวมกนรมเยนเปนสขแลว กสงผลดตอรางกาย เกอหนนสขภาพกายดวย

ไมวาใครกคงรดวา การทางานของจตใจอาศยระบบของรางกาย และภาวะจตใจมความสมพนธสงผลตอกนกบระบบของรางกายนน

เมอคนโกรธ (มภาวะจตโกรธ หรอจะยงใชคาวามอารมณโกรธ กแลวแต) กลามเนอจะเครยดเขมงเกรง แมแตกลามเนอหนา หวใจเตนแรง หายใจแรงและเรว เกดความเรารอน ระบบการเผาผลาญทงหมดเรงทางานหนก ฯลฯ เลอดคง ลมขด

ในระยะยาว ถามกโกรธ หงดหงด รางกายจะทรดโทรมไว แกเรว อาจเปนโรคบางอยางงาย เชน เปนแผลในกระเพาะอาหาร

ในทางกลบกน ถาโกรธหรอกลวขนมา แตตงสตได คอยๆ ผอนลมหายใจ โดยหายใจเขา-ออกยาว ชาๆ สมาเสมอ อาการเครยดเกรง เปนตน ของรางกาย กจะบรรเทาลง แมแตอาการประหมากอาจหายได และภาวะจตกจะดขนดวย เรยกวา ผอนคลายสบายขนทงองคาพยพ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๑ อยางงายๆ ถากายเครยด ใจกเครยดดวย ถาใจเครยด กาย

กเครยดดวย ตรงขามกบความโกรธ กคอเมตตา พอเมตตาเกดขนในใจ

กลามเนอทงหลายไดพก การหายใจเรยบรน การเผาผลาญลดนอย ความสงบเยนเกดขน ทงระบบของรางกายผอนคลาย เลอดลมเดนด

ถามเมตตาประจาใจในระยะยาว นอกจากแกชาแลว กจะมบคลกภาพออนโยน มเสนห หรอชวนคบหา และใหเกดความสขแกผเขามาใกลชดดวย

คนทมภาวะ จตอกศล (ภาวะจตด านลบ - negative emotions) เชน งนงาน หงดหงด ขโกรธ โศกเศรา หวงกงวล เบอหนาย ทอแท หมดกาลงใจ ฯลฯ นอกจากรางกายจะทรดโทรมไปชนหนงแลว บางทยงทาใหเบออาหาร เปนตน ซาเขาอกชนหนงดวย ทาใหเกดผลเสยรายแรง อาจจะเสอมสขภาพกายถงขนเสยงชวตกได

แตในทางตรงขาม คนมภาวะจตด เอาทชดๆ เชน มปต อมใจ ปลมใจ ถงแมกายจะอด กอยดไดนาน แถมมผวพรรณผองใสดวย

มเ รองตวอยางวา ครงหนง พระพทธเจาเสดจเขาไปบณฑบาตในหมบานพราหมณแหงหนง ไมทรงไดรบอาหารเลย เสดจกลบออกมาโดยมบาตรเปลา มารมาเยาะ

พระพทธเจาตรสวา (ส.ส.๑๕/๔๖๙/๑๖๗)

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๗๒เราทงหลายไมมอะไรกงวล อยเปนสขสบายนกหนา

จะมปตเปนภกษา เหมอนดงเหลาเทวาพวกอาภสสรพรหม

ตวอยางงายๆ เหนกนทวไป คอคนเจบไข ทมกาลงใจด หรอมเรองมขาวใหดใจ ปลมใจ หรอเกดกาลงใจ แลวมอาการฟนดขนทนตา หรอหายวนหายคน

ในทางตรงขาม ผปวยอกมากหลาย ทงทโรคกยงไมทรดหนกนกหนา แตเกดใจเสยขนมา หมดกาลงใจ เลยทรดหนกลงไปเรวไวเหนกบตา เรองอยางน หลายทานรเหนมา และเลาไดด จงไมตองบรรยาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๓ นกแกปญหา เรมดวยปญญาทรทกข

พอมองทหลกอรยสจกเหนวา พระพทธศาสนาเรมตนททกข บางทคนภายนอก หรอแมแตคนภายในน เอง มองวา

พระพทธศาสนาสอนแตเรองทกข อะไรกเปนทกข ชวตกเปนทกข บางคนพดถงพระพทธศาสนาวาเปน pessimism คอ มองโลก

แงราย ตาราฝรงหลายเลมเรมเรองวา พระพทธศาสนามองชวตเปน

ทกข บอกวา life หรอ existence เปน suffering อะไรทานองน ซงชวนใหเขาใจผด

ตรงนชาวพทธเองจะตองชด กอนจะชแจงอะไร ขอตงขอสงเกตอยางหนงวา คนพวกทไมไดเรยนพระพทธศาสนาในแงของตารบตารา

ห รอทฤษฎ ถาอ ย ๆ เข ามาเมองไทย อาจจะไดภาพของพระพทธศาสนาทเขาประทบใจในทางตรงกนขามกบพวกทอานหนงสอ

พวกทอานหนงสออาจเขาใจวา พระพทธศาสนานสอนอะไรตออะไรใหมองชวตเปนทกข ไมสบายเลย

แตพวกทไมไดอานหนงสอ อยๆ เขามาเมองไทย เพยงแตรวาเมองไทยเปนเมองพทธ พอมาเหนคนเมองไทยยมแยมแจมใส อยางทเรยกวาเปน the land of smile สยามเมองยม เลยรสกวาคนไทยเปนสข

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๗๔

เคยมฝรงหนมสาวไปหาอาตมาทวด ไมรจกกน ไมรวาใครแนะนาไป ถามเขาวามาทาไม

เขาบอกวา เขาอยากรเรองพระพทธศาสนา กอนมาไมไดสนใจ แตมาแลว ตอนเชายนทหนาตาง มองลงไป เหนคนไทยหนาตายมแยมแจมใส ดคนไทยมความสขด พทธศาสนาสอนอะไรทาใหคนไทยมความสข

บางรายถงขนาดบอกวา เขาไปเทยวตามบานนอก ไปเหนแมแตงานศพ สนกสนานกนจง (อาจจะมากไปหนอย!) เมองฝรงไมเปนอยางน เวลามงานศพ ฝรงหนาตาเครงเครยดเหลอเกน จตใจไมสบายเลย

นเปนความประทบใจ สาหรบคนทมาเหนภาพในชวตจรงวาชาวพทธมความสข ตรงกนขามกบเมองฝรง ทมแตหนาตาเครงเครยด ยมยาก มความทกขมาก เปนโรคจตมาก

จะ โ ย งอย า ง ไ ร ใ ห ส ข ก บ ท กข ร วมอ ย ใ นภาพขอ งพระพทธศาสนาอนเดยวกน ถาจบหลกได จะไมมปญหาในเรองน

คาตอบอยทหลก กจในอรยสจ หรอหนาทตออรยสจ เมอพดถงอรยสจส กตองพดถงหนาทตออรยสจดวย จะร

อรยสจอยางเดยวไมได ตองรหนาทตออรยสจและปฏบตหนาทนนใหถกตองจนเสรจสนดวย การเรยนอรยสจโดยไมรหนาทตออรยสจจะทาใหสบสน

พระพทธศาสนาสอนอรยสจส เรมดวยทกข หนาทตอทกข ไดแก ปรญญา คอ ตองรทนมน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๕

เมอมปญหา ถาเราจะแกไข กตองรเขาใจมนกอน จงจะแกไขได ปญหาจงเปนสงทเราตองรเขาใจ ตองจบจดปญหาใหได

นคอทวา ทกข เราตองรเทาทน แตเราไมมหนาทเปนทกข ไมเฉพาะตวปญหาเทานน เราจะตองรเขาใจสงทเกยวของ

กบปญหา สงซงเปนทตงของปญหา คอรเทาทนชวตสงขาร หรอรเทาทนโลก

ทงหมดนเปนเรองของการร หนาทตอทกขมอยางเดยวคอปรญญา พดงายๆ ทกข สาหรบปญญาร... จบแคน

ถาใครเอาทกขมาเขาตว ใครทาตวใหเปนทกข แสดงวาปฏบตผดหลก ไมมทไหนพระพทธเจาสอนใหคนเปนทกข สอนแตใหรเทาทนทกข เพอจะไดแกไขมน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๗๖ ทกข ตองมองใหเหน – สข ตองมใหเปน

สขตรงขามกบทกข สขอยในอรยสจขอไหน สขอยในขอนโรธ คอในขอจดหมาย

แตเราไมนยมใชคาวาสข เพราะสขนเปนสมพทธตลอด เปน relative เพราะตราบใดทมสข กหมายความวายงมทกขแฝง ปน หรอเปนคชง เปนตวเลอกอย คอยงไมพนทกข ยงไมชดวาทกขหมดหรอยง

แตถาเมอไรทกขไมมเหลอ อนนจะพดวาสขหรอวาอะไรกแลวแต ถาพดวาสข กพดเชงเทยบ คอหมายถงสขสมบรณ ไมมทกขเหลอเลย

นโรธนน ทแทไมใชแปลแคดบทกข เพราะถาดบทกข กแสดงวาเรามทกข จงตองดบมน แลวกตองคอยดบกนอยเรอย

ขอใหสงเกตวา “นโรธ” แท แปลวา การไมเกดขนแหงทกข จดหมายของพระพทธศาสนา คอภาวะไรทกข ไมมทกข

เหลอ ไมมการเกดขนแหงทกขอกตอไปเลย ระหวางปฏบต ทยงเปนสมพทธ ทกขกนอยลงๆ และสขมาก

ขนๆ เปนความกาวหนาไป ฉะนน สขจงจดอยในฝายนโรธ อยขางจดหมาย

หนาทตอนโรธ คอ “สจฉกรยา” แปลวา ทาใหประจกษแจง คอทาใหประจกษกบตว หรอบรรลถง สข จงเปนภาวะทเราควรมเพมขนๆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๗ ฉะนน ในชวตจรง คอภาคปฏบต ชาวพทธจงตองมสขมาก

ขน และทกขนอยลงไปเรอยๆ นคอการทเราดพทธศาสนาในเชงปฏบต ซงเปนชวตจรง ฝรงจงเหนชาวพทธมความสขยมแยมแจมใส

แตกตองระวงดวย ถายงไมเปนความสขแท ทไรทกข กอยางทบอกแลววา เปนความสขทยงมทกขแอบแฝงหรอคอยแขงคอยแซง ยงกลบกลายเปนทกขได จงยงจดอยในจาพวกทกขดวย

หมายความวา เรายงตองอยกบสขดวยความรเทาทน เพราะยงตองจดการ ตองแกไขพฒนาตอไป

สขทยงแฝงทกขน ถาอยกบมนโดยไมใชปญญารเทาทน เรากจะตกอยในความประมาท ลมหลงมวเมา กลายเปนโทษ กคอทกขนนเอง

ทฝรงเหนคนไทยเปนสขสนกกนนกนน ไมใชดเสมอไป บางครงคงจะเปนเพยงความประมาททวาน เทานนเอง

พระพทธเจาทรงใหหลกไวแลววา ถาเปนความสขทชอบธรรม กเสพมนเถด แตอยาตดหลง อยาสยบ เฉพาะอยางยง ตองไมลมเอาใจใสทจะกาวไปกาจดเหตแหงทกขใหหมดสน

พทธศาสนกตองจบหลกเรองกจ หรอหนาทตออรยสจ ใหชดวา...

๑. ทกข เรามหนาท ปรญญา รทน ศกษาใหเขาใจวามนอยทไหน มนเปนอยางไร จบตวมนใหชด เพอใหพรอมทจะแกไข

๒. สมทย สาเหตของทกขนน เราจงมหนาท ปหานะ กาจดแกไข

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๗๘

๓. นโรธ เรามหนาท สจฉกรยา ทาใหประจกษแจง หรอทาใหเปนจรงขนมา เปนสขมากขนๆ จนบรรลจดหมายทไรทกข

๔. มรรค ขอนเทานนทเรามหนาท ภาวนา คอปฏบต ลงมอทา

สรปความวา พระพทธศาสนาสอนเรองทกขไวสาหรบปญญาร แตสอนเรองสขสาหรบใหเรามชวตเปนจรงอยางนน

พดอยางสนวา พทธศาสนาสอน ใหรทนทกข และ ใหอยเปนสข หรอ ใหสนกวานนอกวา พทธศาสนาสอนใหเหนทกข แตให

เปนสข คอ ทกขสาหรบเหน แต สขสาหรบเปน เพราะฉะนน ตองมองพระพทธศาสนาวาเปนศาสนาแหงความสข

ไมใชศาสนาแหงความทกข ถาจบจดไมถก กเขาใจพลาด แลวเตลดไปเลย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๙ วตถนเรองใหญ ตองจดการใหด

วตถเปนเรองใหญ มความสาคญมาก ในทางธรรม ทานไมมองขามความสาคญขอน เฉพาะอยางยง วตถซงเปนสงจาเปนสาหรบชวต ทเรยกวาปจจยส กลาวคอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยาบาบดโรค

ในพระพทธศาสนามองวตถวาสาคญมากแคไหน ดไดทวนยของพระ ซงบอกใหเรารวา แมแตในชวตของพระสงฆ ทจดวามความตองการดานวตถนอยทสดแลว ปจจยสกยงเปนเรองทมความสาคญยง

วนยของพระนตงครงตงคอน วาดวยเรองปจจยส ในคาสงสอนของพระพทธเจานน เรมตนทเดยวทานวาจะตองจดสรรเรองปจจยสใหเรยบรอย ไมอยางนนแลวมนจะยง

แตถาจดดแลว มนจะเปนฐาน ทาใหเราสามารถกาวไปสชวตทดงาม มการพฒนาอยางอนตอไปได

จงขอใหมองดวนยของพระเปนแบบอยางในเรองน จะเหนวา ปจจยสมความสาคญในขอบเขตหนง คอ

พระพทธศาสนาไมไดยตแคนน แตทานใหถอเปนฐานทสาคญ ปจจยสสาคญ แตไมใชทงหมด คนเราไมใชอยแควตถ สวน

บางคนกไมเหนความสาคญของวตถเอาเสยเลย กไมถกตองเหมอนกน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๘๐

ใหระลกถงวา คาสอนของพระพทธศาสนาน จะครบทงหมด ตองเปนพระธรรมวนย คอ ตองประกอบดวยธรรมและวนย ครบทงสองอยางจงจะเปนพระพทธศาสนา

วนย ซงเกยวของกบวตถ จงเปนสวนหนงหรอดานหนงในหลกใหญ ๒ อยางของพระพทธศาสนา

วนยนน กวาดวยเรองทวามานแหละ คอ การจดสรรในดานวตถหรอรปธรรม เรองระเบยบชวต และระบบกจการ ทงของบคคล ชมชน และสงคมทงหมด เกยวกบเรองความเปนอย และสภาพแวดลอม เรมตงแตเรองปจจยส เปนตนไป

ทน ทวาสาคญมากแตไมใชทงหมดนน อยากใหชดหนอยวา สาคญแคไหน บางคนอาจบอกวาเทาทจาเปน แตคาวา “จาเปน” นน กสอไมชด

ทจรง สาคญแคไหน กบอกชดเจนอยแลวในคาวา “ปจจย” นนเอง

ยงกวานน ในวนยของพระ ยงมคาเฉพาะสาหรบเรยก ปจจย ๔ สาหรบพระอกวา นสสย ๔

ทง “ปจจย” และ “นสสย” สอความหมายชดใหเรารวา ทานถอเรองวตถวาสาคญแงไหน เทาใด

“ปจจย” แปลวา ตวหนนใหเกดผล ตวเออ เงอนไข เครองเกอหนน

“นสสย” แปลวา ทอาศย สงทตองพงพา เครองคาจน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๑ หมายความวา เรามจดหมาย เรามกจมหนาท หรอมสงทจะ

ทาใหสาเรจ วตถเหลาน กมาเปนทซงเราจะไดพงพา ไดอาศย ซงจะชวยเกอหนนใหเราสามารถทาสงทตองการไดสาเรจ จนบรรลจดหมายทตงไว

สาหรบพระสงฆ กชดเลยวา ทานไดอาศยวตถเหลานแลว กจะไดมกาลง มความพรอม มเครองชวยใหสามารถศกษา ดาเนนชวตแหงการฝกฝนพฒนาตนในไตรสกขา ปฏบตขดเกลาตน ตลอดจนจารกไปแสดงธรรมสงสอนประชาชน

พดงายๆ วา วตถทงหลายนน เปนปจจย มใชเปนจดหมาย เปน means ไมใชเปน end

เมอมนเปนปจจย กเทากบมนบอกขอบเขต เชนปรมาณเสรจไปดวยเลยวา แคไหนจะ “พอด” คอ พงใชพงมเทาท เพยงพอทจะเกอหนนใหเราไดอาศยมนแลวสามารถกาวหนาหรอกาวขนไปถงจดหมายไดดวยด

ตรงขามกบพวกทเอาวตถเปนจดหมาย หรอพวกทอยอยางเลอนลอยเหมอนกบวาชวตและสงคมจบทวตถ ซงหาจดพอดไมได ไมมขอบเขต แลวไปๆ มาๆ กฟงเฟอ หลงระเรงมวเมา มแตเสอมลงไป

(ปจจบนน คนทงหลายกดเหมอนจะไมรตววา กาลงพากนยดเอาวตถเปนจดหมาย)

บอกแลววา สาหรบพระสงฆนน ชดวาวตถแคไหนเพยงพอ เทาไหนพอด ทจะเปนปจจยใหอาศยกาวไปสจดหมาย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๘๒

แตชาวบ าน ม จดหมายกจหน า ทต า งจากพระสงฆ เพราะฉะนน จดเพยงพอหรอพอด จงไมเทากบพระ และชาวบานเอง กมความแตกตางหลากหลาย เปนชาวเมอง เปนชาวนา เปนแพทย เปนนายกเทศมนตร ฯลฯ

แตทงหมดน ไมวาใคร เมอไดหลกแลว การจะบอกวาเราควรพงอาศยวตถแคไหน กไมยากอะไรนก ขอใหมนชวยใหทากจหนาทบาเพญคณความดมชวตทสรางสรรครมเยนเปนสขกบครอบครวในสงคมไดกแลวกน

ชวตและสงคมไมใชจะอยแคกบวตถ แตจะตองอาศยวตถนน กาวขนไปในความดงามหรอคณคาทางจตใจและทางปญญา ในนามแหงวฒนธรรม และอารยธรรม เปนตน

เมอวตถพรอมพอแลว ทางทจะเดนไปขางหนากยงอกยาวไกล กวาจะไดสมฤทธภาวะซงเรยกวาประเสรฐ ทสมกบความเปนมนษย

เปนอนวา ชาวพทธจะตองใหความสาคญกบเรองวตถ วาเราจะดาเนนการกบปจจยส จดสรรมนอยางไร เพอทาใหเปนฐานอนมนคง ทเราจะไดกาวตอไปดวยด พฒนาสงขนไปในดานจต และในดานปญญา

พดภาษาพระกไดวา เอาวนย มาจดการชวยใหมนษยกาวไปในธรรม เพอความมชวตทดงามประเสรฐ แมกระทงถงขนมชวตทสมบรณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๓ สบาย ๗

ไดพดกนแลวในเรองทวา คณภาพชวตดานวตถ หรอรปธรรมนน ทานถอวาสาคญ ในฐานะเปนปจจยเกอหนนใหเราอาศยมนเปนฐานทจะกาวขนสการพฒนา และสความดงามหรอการสรางสรรคทสงขนไป ดงนน ทานจงเอาใจใสมาก

เพยงแตตองระวงไมใหเอาปจจยเปนจดหมาย ทจะไปหลงตดวนเวยนจมอยแควตถ

แตถาปฏบตใหถก การจดการในเรองวตถ กเปนการรจกเตรยมปจจยทเปนฐานชวตใหพรอมทจะดาเนนไปสจดหมายไดอยางด

ทน ในทางปฏบต กควรจะมความชดเจนอกสกหนอย พอใหเหนภาพหรอเหนแนวทางวา เราจะม จะจดสรรในเรองวตถและสภาพแวดลอมกนอยางไร จะไดเปนปจจย เปนเครองอาศยทไดผลดอยางทวานน

ดงายๆ แมแตพระทจะไปฝกจตเจรญสมาธ ทานยงใหดใหเตรยมสภาพเออและสงเกอกลหลายอยาง เพอหนนใหกาวไปในการปฏบตดวยด

สภาพเออ และสงเกอกลเหลาน มชอเรยกเปนคาภาษาบาลวา สปปายะ คอทเราเอามาแปลวา “สบาย” นนเอง

แตความหมายในภาษาไทยของเราเพยนไปหนอย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๘๔

สบายของเรา มกเขาใจกนวา หมายถง ไมตดขด ไมมอะไรบบคนกดดน หรออดอด แลวกหยดแคนน คลายกบวาพรอมจะลงนอน หรอพกผอนได (มองทการไมตองทา)

แตสบาย หรอสปปายะของเดม หมายถง สภาพทเออ เกอหนน เหมาะ ชวยใหเปนอย ทากจกรรม หรอดาเนนกจการตางๆ อยางไดผลด หรอเออตอการทจะปฏบตใหสาเรจผล (มงเพอการทจะทา)

ตวอยางเชน จะไปฝกสมาธ ทานใหมสปปายะ เพอชวยเออใหการปฏบตไดผลด

สปปายะ คอ สบาย หรอสภาพเออและสงเกอกลเหลาน มหลายอยาง เหนวาเอามาเทยบใชสาหรบคนทวไปไดเปนอยางด อาจจะเรยกวาเปนคณภาพชวตขนพนฐาน เรยกตามคาของทานวา สปปายะ ๗ ประการ

ภาวะสบาย หรอสภาพเออ คอ สปปายะ ๗ นน มดงน ๑. อตสบาย (อตสปปายะ) คอ สภาพแวดลอม ดน นา อากาศ

อณหภม ทเกอกลตอชวต เออตอสขภาพ ธรรมชาตสดชนรนรมย ไมรอนเกนไป ไมหนาวเกนไป มบรรยากาศทวไป ทด ทเหมาะ ทเออ

๒. อาหารสบาย หรอโภชนะสบาย (อาหารสปปายะ/โภชนสปปายะ) มอาหารเพยงพอ ไมขาดแคลน และเปนอาหารทมคณภาพ ถกกบรางกาย เกอกลตอสขภาพ มรสชาดตามสมควร

๓. อาวาสสบาย หรอเสนาสนะสบาย (อาวาสสปปายะ/เสนาสนสปปายะ) คอ ทอยอาศย ทนงทนอน มนคง ปลอดภย อยอาศยใชทากจทประสงคไดด เปนทผาสก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๕ ๔. บคคลสบาย (ปคคลสปปายะ) คอ มบคคลทถกกนเหมาะกน

ไมมคนทเปนภยอนตราย หรอกอความเดอดรอนวนวาย จะใหด ควรมคนทเปนกลยาณมตร มปญญาความร ทจะสอบถามปรกษา ซงเกอหนนใหเกดการพฒนาชวต พฒนาจตใจ และพฒนาปญญาใหดยงขน อยางนอยไดคนทเหมาะใจ

๕. อรยาบถสบาย (อรยาปถสปปายะ) คอ การบรหารอรยาบถ การเคลอนไหวของรางกาย การไดนงนอนยนเดนอยางสมดลและเพยงพอ บรหารรางกายไดคลองไมตดขด

๖. โคจรสบาย (โคจรสปปายะ) คอ มแหลงอาหาร แหลงปจจย ๔ สงจาเปนในการใชสอยเปนอย หาไมยาก เชน มหมบาน รานตลาด หรอชมชน ทไมไกล ไมใกลเกนไป

๗. สวนะสบาย (ธรรมสวนสปปายะ/ภสสสปปายะ) คอ มโอกาสไดยนไดฟงคาสอนคาแนะนาและเรองราวทชวยใหเกดปญญา เขาถงขาวสารขอมลทสรางสรรค ผดงจตใจ จรรโลงปญญา เออตอการศกษา ตลอดจนมการพดคยถกเถยงสนทนาแลกเปลยนความรความคดกน

ทง ๗ ขอ สบายทงนน สบายสมชอทกขอ ไดแค ๗ ขอนกสบายแลว สบายทงในตวมนเอง และชดเจนวา มนจะชวยหนนใหการพฒนาชวตกาวหนาตอไป

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๘๖

เมอทรพยและอานาจ มาเปนเครองมอของธรรม

คนไทยทวๆ ไปรจกพระนามพระเจาอโศกมหาราช และสวนมากรวาพระองคเปนผทไดทรงสงพระศาสนทตมาประกาศพระพทธศาสนาในสวรรณภม ซงเปนดนแดนโบราณ ทประเทศไทยปจจบนตงอย

เรองราวเกยวกบพระเจาอโศกมมากมายยดยาว แตพดใหสนทสดไดวา พระองคเปนมหาราชแหงชมพทวป สมย ๒๐๐ ปเศษหลงพทธกาล ตอนแรกเปนกษตรยโหดรายกระหายอานาจ แลวไดละเลกการสงครามอยางสนเชง หนมานบถอพระพทธศาสนา กลายเปนพระเจาอโศกผทรงธรรม มงมนบารงพระพทธศาสนาและประโยชนสขของประชาชน

ตรงนเปนบทสรปทแทบทกคนร แตบางทกมองขามธรรมสาระทเปนแกนของเรองทงหมดไปเสย นแหละคอจดทสาคญยง

จงขอตงขอสงเกตในเรองนไว พดงายๆ กคอ คตเกยวกบการปฏบตตอทรพยสนเงนทอง

เดมนน พระเจาอโศกกเชนเดยวกบกษตรยสมยโบราณจานวนมาก ทมงแสวงความยงใหญ และใฝหาเครองบารงบาเรอความสขสวนตน อยางทเรยกวา แสวงหาทรพยและอานาจ เพอบารงบาเรอตวเอง และเพอแสดงความยงใหญของตน

ทรพยและอานาจ โดยทวไปมกจะมความหมายอยางน ทน เมอพระเจาอโศกมหาราชหนมานบถอพระพทธศาสนา

กทรงมพระราชศรทธาทจะปฏบตตามพระพทธศาสนธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๗ ทางธรรมสอนวา ทรพยสนเงนทองและความยงใหญ ทกอยาง

ลวนเปนอนจจง เปนสงทไมเทยง เกดขน ตงอย แลวกดบไป ไมมสาระทแทจรง

เมอทรพยและอานาจไมมความหมายทเปนแกนสารแทจรง ทรพยสนเงนทองเปนเพยงของนอกกาย เปนอนจจง ไมมคณคาทแทจรงแลว มองในแงหนง กจะทาใหเกดความเบอหนาย นาจะสละทงไปเสย

ถาพระเจาอโศกทรงมองเหนอยางนน พระองคกคงจะไมเอาพระทยใสกบพระราชทรพยและอานาจตอไป ซงกจะตองตงคาถามวา จะเปนการปฏบตทถกตองหรอไม

ปรากฏวา พระเจาอโศกได ทาส งหนง ท ถอไดวาเปนแบบอยางแกชาวพทธทสาคญ คอ พระองคไมไดทรงทงทรพยและอานาจ แตไดทรงเปลยนความหมายและวธปฏบตตอทรพยและอานาจเสยใหม

อยางทพดเมอกวา ทรพยและอานาจนน มความหมายสาหรบปถชนจานวนมาก ในแงทเปนเครองบารงบาเรอความสขของตน และแสดงความยงใหญ

แตพระเจาอโศกไดทรงเปลยนความหมายของทรพยและอานาจใหมเปนวา ทรพยและอานาจนน สามารถใชเปนเครองมอของธรรมได คอใชเปนเครองมอในการทาความดงาม และสรางสรรคประโยชนสขแกประชาชน

ดวยพระดารเชนน พระเจาอโศกกทรงนาเอาทรพยและอานาจทพระองคเคยมนนแหละมาใช แตเปลยนใหม

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๘๘

นนคอ แทนทจะเอามาบารงบาเรอตนเอง และแสดงความยงใหญ กเอามาใชสรางสรรคความดงามและประโยชนสขอยางทวา

พระองคจงไดทรงสรางโรงพยาบาลคน โรงพยาบาลสตว ทวพระราชอาณาจกร สรางถนนหนทางเชอมตอใหกวางขวางทวถง ปลกตนไม สรางทพกคนเดนทาง สรางอางเกบนา และทาศลาจารกประกาศธรรมและแถลงนโยบายของรฐในทางธรรม ตลอดจนอปถมภพระศาสนาอยางมากมาย

งานใหญยงอยางหนงคอ ไดทรงสรางวหาร อนไดแกวดมากมาย ใหเปนศนยกลางทจะใหการศกษาแกพระสงฆและประชาชน

ว ด เหล า นน ต อมาบางแห ง ได เ จ รญ เ ตบ โต ขน เป นมหาวทยาลย โดยเฉพาะนาลนทามหาวหาร ทตาราทวไปพดถงในชอวา มหาวทยาลยนาลนทา หรอ The University of Nalanda

พระเจาอโศกมหาราชไดทรงใหความหมายใหมแกทรพยและอานาจ แลวกทรงจารกไวในศลาจารกของพระองค

มขอความเปน ธรรมโองการ ในจารกศลา ฉบบท ๑๐ วาดงน

สมเดจพระเจาอยหวปยทสส ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไมทรงถอวา ยศหรอเกยรตจะเปนสงมประโยชนมาก เวนแตจะทรงปรารถนายศหรอเกยรตเพอความมงหมายนวา ทงในบดนและเบองหนา ขอประชาชนทงหลายจงตงใจสดบฟงคาสอนธรรมของขาฯ และจงปฏบตตามหลกความประพฤตทางธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๙ จารกนมสาระสาคญวา ยศ คอความยงใหญของพระองค

นน จะไมมความหมายเลย ถาไมเปนไปเพอชวยใหประชาชนไดประพฤตธรรม

หมายความวา พระเจาอโศกไดทรงใชทรพยและอานาจ เปนเครองมอของธรรม เพอเผยแพรธรรม หรอสรางสรรคธรรม ทาใหความดงามหรอธรรมนแผขยายไปในหมมนษย เพอสรางสรรคใหเกดประโยชนสขทแทจรง อนนเปนคตทสาคญมาก

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๙๐

ธรรม ทาไมตองมทรพยและอานาจเปนเครองมอ

จากเรองพระเจาอโศกมหาราช กเกดมเรองสบเนองขนมา จะวาเปนควนหลง หรออะไรกแลวแต

เรองนนกคอ ทพดวาพระเจาอโศกทรงเปลยนความหมายของทรพยและอานาจ จากการเปนเครองบารงบาเรอและประกาศศกดาเดช มาเปนเครองมอของธรรม พดสนๆ อยางนน กพอเขาใจ แตบางคนรสกวายงรางๆ อย นาจะแสดงเหตผลใหชดอกสกหนอย

กจงเพมเตมเรองนอกนด มองดในสงคมมนษยทวไปนแหละ จะเหนวา คนทมความคด

ดๆ มเจตนาด มสตปญญาด แตถาไมมทรพย ไมมอานาจ ไมมยศ กไมสามารถสรางสรรคความดงามหรอประโยชนสขไดมาก

เราคดขนมาวาจะทาการทดเปนประโยชนสกอยาง แตไมมเงน ไมมบรวาร ไมมอานาจ พอลงมอทาไป กตดโนน ขดน ขาดนน ถงทาไปไดบาง กแสนยาก และมกทาไดในขอบเขตจากดอยางยง ไมสมกบความคดดทเรามนนเลย

แตทน ถามทรพย มอานาจ มบรวาร เมอมความคดด มสตปญญาด กสามารถออกผลกระจายขยายออกไปไดกวางขวาง เหมอนดงพระเจาอโศกมหาราช

เรองพระเจาอโศกมหาราชน จงเปนคต เปนแบบอยางทด ทใหหลกแกเราในการปฏบตตอทรพยและอานาจอยางทวาไปแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๑ ตามคตของชาวพทธ เราไดเรยนรธรรมแลววา ทรพยสนเงนทอง

และอานาจน เปนของนอกกาย จงไมควรยดถอเปนจดหมายของชวต ขอนหมายความวา เราไมไดเหนความหมายของทรพยและ

อานาจในแงทเปนเรองของความเหนแกตว หรอเปนประโยชนสวนตน และไมยดตดลมหลงมวเมาตกเปนทาสของมน ใหเกดกอโทษทกขทงแกตนและแกผอน แตเรามองอยางพระเจาอโศก คอ คดทจะใชมนเปนเครองมอของธรรมในการทจะสรางสรรคประโยชนสข

ไมใชหมายความวา ทรพยและอานาจเปนอนจจง ทกขง อนตตา แลวกเลยไมเอาใจใส ไมบรหาร ไมใชอยางนน เราตองรจกเอามนมาใชเปนเครองมอสรางสรรคสง ทดงามและบาเพญประโยชนสข อนนถอวา เปนวธปฏบตอยางถกตองของชาวพทธทเปนคฤหสถ

แตถาไมอยากเกยวของกบทรพยและอานาจ กออกบวชไปเลย จะไดไปทาหนาททางธรรมอกแบบหนง คอ นาธรรมทเปนตวนามธรรม ไดแกสตปญญา ไปแจกจายแกประชาชน เพอใหประชาชนทวไปดาเนนชวตใหถกตองเปนประโยชนแกชวตและสงคมของเขา

ฉะนน จงมคต ๒ อยาง คอ ถาอยเปนคฤหสถ กใชทรพยและอานาจเปนเครองมอของธรรม ในการสรางสรรคความดงามและประโยชนสข หรอ

ถาเบอหนายไมอยากเกยวของกบทรพยและอานาจ กออกบวชไปเผยแพรธรรม ใหเปนเครองเจรญบญกรยาแกประชาชน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๙๒

ถามฉะนน จะกลายเปนคนครงๆ กลางๆ มทรพยมอานาจแลวบอกวาเบอหนาย ไมเอาเรองเอาราว จะทาอยางไรกไมทา ไมรบผดชอบ กลายเปนผตกอยในความประมาท

ทรพยและอานาจนน เมอไมได รบการบรหาร ไมมคนรบผดชอบ กเสยหายหมด ไมเกดประโยชนทงแกตนเองและสงคม และชวตของคนผนนเองกไมไดเจรญงอกงามอะไรขนมา

เรองพระเจาอโศก อยางนอยกใหคตแกเรา ทจะรจกมองความหมายของทรพยและอานาจใหถกตอง และปฏบตตอมนใหถกทาง โดยใชเปนเครองมอสรางสรรคความดงามและประโยชนสขใหไดมากมายใหญกวาง อยางทวามาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๓ “สนโดษ” ตองรบใช “ไมสนโดษ”

ถามคนมาถามวา พระพทธเจาสอนใหสนโดษใชไหม? ใครตอบวา “ใช” กตองวาตอบผด ถาใหคะแนน ตรวจอยางเครง กคอศนย หรอกรณาทสด กให ๕๐%

ทาไมเปนอยางนน นแหละทตองใหรอบคอบ ขอบอกสนๆ วา ตองแยกแยะออกไปใหชดวา พระพทธเจาสอนใหสนโดษในเรองไหน หรอใหไมสนโดษในเรองไหน ไมใชตอบโผงผางลงไปแงเดยว เลยผด!

แลวจะตอบอยางไร จงจะถก กแยกแยะออกไปสวา - พระพทธเจาสอนใหสนโดษในสงเสพ หรอในวตถบาเรอความสข

- แต พระพทธเจาสอนใหไมสนโดษในกศลธรรม หรอพดใหคนยคนเขาใจงายขนวา ใหไมสนโดษในการสรางสรรคสงทดงาม เพอรวบรด กยกคาตรสของพระพทธเจามาใหดกนเลย เอาขอหลง คอ “ไมสนโดษในกศลธรรม” กอน พระพทธเจาตรสไววา ทพระองคตรสรนน

ภกษทงหลาย เรารซงถงคณของธรรม ๒ ประการ คอหนง

* ๑. ความเปนผไมสนโดษในกศลธรรมทงหลาย ๒. ความเปนผไมระยอในการบาเพญเพยร

* เรยกวา อปญญาตธรรม แปลวา ธรรมทพระพทธเจาเหนคณ ธรรม ๒ ขอชดน เปนหลกทงในพระสตรและอภธรรม, ในพระอภธรรม มในมาตกา ชด ๒ (อง.ทก.๒๐/๒๕๑; อภ.ส.๓๔/๑๕)

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๙๔

หมายความวา พระพทธเจาตรสรเพราะไมสนโดษ (ในกศลธรรม) ตองเนนวา ในสงทดงาม ในการสรางสรรคสงทดงามเปน

ประโยชนแลว ทานไมยอมใหสนโดษเปนอนขาด ถาเปนกศลธรรมแลว พระพทธเจาไมเคยใหสนโดษเลย (ถาสนโดษในกศลธรรม กคอประมาทนนเอง)

เปนอนวา หลกความไมสนโดษ (ในกศลธรรม) นน ชดเจนแลว

ทนกมาด “สนโดษ” บาง พระพทธเจาตรสไว (ตรสแกพระภกษ) ในหลกทเรยกวา อรยวงศ ๔ (เชน อง.จตกก.๒๑/๒๘/๓๕) วา

๑. ภกษสนโดษในจวร ตามมตามได ๒. ภกษสนโดษในบณฑบาต ตามมตามได ๓. ภกษสนโดษในเสนาสนะ ตามมตามได ๔. ภกษเปนผยนดในปหานะและภาวนา (ขอ ๔ หมายความวา พอใจ ใสใจ เพยรพยายาม ใน ปหานะ

คอการละอกศล และใน ภาวนา คอการเจรญกศล เพอบรรลธรรมทยงไมบรรล)

จะเหนวา พระพทธเจาทรงสอนใหพระภกษสนโดษในวตถสงเสพบรโภค (จวร-เครองนงหม บณฑบาต-อาหาร เสนาสนะ-ทอยอาศย)

สนโดษมา ๓ ขอ พอถงขอท ๔ เปลยนเปนวา ใหเอาใจใสเพยรพยายามละอกศล และเจรญกศล เพอจดหมายคอจะไดบรรลธรรมทยงไมบรรล

ขอท ๔ น กคอขอทใหไมสนโดษในกศลธรรมนนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๕ เพราะฉะนน หลก อรยวงศ ๔ น จงบอกอะไรๆ หลายอยาง ความไมสนโดษ (ในกศลธรรม) เปนหลกใหญอยในขน

ปฏบตการทจะใหบรรลจดหมาย ความสนโดษ (ในสงเสพ) เปนขอปฏบตขนบพภาคของ

ความไมสนโดษ (ในกศลธรรม) นน หมายความวา ความสนโดษในวตถ เปนการเตรยมชวตความ

เปนอยใหเออ ใหพรอมทจะเดนหนากาวไปกบความไมสนโดษในกศลธรรม

พดอกอยางหนงวา ความสนโดษในวตถเปนธรรมยอย ทมาสนองงาน มารองรบ หรอมารบใชความไมสนโดษในกศลธรรม

ถามวา สนโดษใน ๓ ขอแรก สมพนธกบสงทจะทาในขอ ๔ อยางไร หรอถามสนๆ วาทาไมจงสนโดษ

กตอบวา เพราะวา สนโดษเปนตวออมหรอชวยสงวนเวลา-แรงงาน-ความคดไว

ถาภกษไมสนโดษในจวร บณฑบาต เสนาสนะ คอไมสนโดษในวตถเสพ มวยงกบการหาอาหารอรอยๆ ฉน มววนวายอยกบการหาสงของเครองใชฟมเฟอย มวหมกมนกบวตถบาเรอความสข

๑. เวลากหมดไป กบการหาการเสพสงเหลาน ๒. แรงงานกหมดไป เพราะมววนวายกบเรองเหลาน ๓. ความคดกหมดไป กบการครนคดหาทางใหไดสงเหลานมาเสพ

เลยไมเปนอนไดเพยรพยายามเจรญสกขาทาหนาท

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๙๖ แตเมอภกษสนโดษในปจจย ๔ เวลากเหลออย แรงงานก

เหลออย ความคดกเหลออย กเอาเวลา แรงงาน และความคดนนมาระดมทากจหนาทของตน

ดงนน ทงสนโดษ และไมสนโดษ จงมาออกผลทความเพยร นอกจากนนยงใจสงบ สบาย ไมหวง ไมพะวกพะวง ในเรอง

วตถ หนไปมงหนาทากจหนาท และสรางสรรคความดตางๆ ไดอยางแนวแนเตมท โดยมความสขดวย

ตอนน สนโดษกมผลครบตลอดตามวตถประสงค คฤหสถกเชนกน ถาญาตโยมไปมววนวายอยกบการแสวง

สงเสพบารงบาเรอหาความสขสวนตว กจะหมดเวลา หมดเรยวแรง หมดความคดไปกบเรองเหลานน จนไมเปนอนปฏบตหนาทหรอทางานสรางสรรค หนาทงานการสรางสรรคทพงทา กไมเปนอนทา อยางนอยกยอหยอน

แถมลอแหลมตอการทจะทาการแสวงหาโดยทจรตอกดวย การทาความด ทาประโยชนสงสง จนแมกระทงบรรล

โพธญาณ เปนไปไมได ถามวสนโดษในกศลธรรม โดยไมสนโดษในวตถเสพ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๗ “เรยบงาย” ตองไมใช “มกงาย”

เมอพดถงหลกธรรมสาคญขอวา “ไมสนโดษในกศลธรรม” หลายคนไมเคยไดยนมากอนเลย

กตองยาวา ขอใหจาหลกนใหแมน และเอาไปใชในชวตจรงดวย

ไมแตความไมสนโดษในกศลธรรม เทานน แมแตความสนโดษ หลายคนกไมไดสงเกตวา ทานจากดไวใหสนโดษในวตถหรอสงเสพบรโภค ไมใชสนโดษไปเรอยๆ หรอสนโดษลอยๆ ไมวาอะไรกสนโดษไปหมด

ลกลงไปอก แมแตในเรองวตถ กไมเคยถามวา เราควรจะสนโดษเพออะไร หรอวา ทาไมพระพทธเจาจงสอนใหสนโดษ

ไดแตนกไปเอง หรอพดตามๆ กนไปวา คนสนโดษเปนอยงาย พอใจตามทม ไมทะเยอทะยาน จงเปนคนมความสข นคอ สนโดษแลวจะไดมความสข หรอสนโดษเพอมความสข

ทงหมดนเปนตวอยางทเตอนวา เราควรศกษาธรรมหรออะไรๆ กนใหชดสกหนอย ไมควรทกทกวาทเรานกวารนคอใชละ

เราบอกวา เปนอยเรยบงาย พอใจแคทม สนโดษในวตถน ดนะ แตทแทนน ตองระวง เชน ความเปนอยงาย ถาไรจดหมายทดงาม (พดภาษาพระวา ไมเปนเครองเจรญกศล) ไมมากบความเพยร ถงจะมความสขด แตอาจจะเสอมอยางเดยวกได

พดงายๆ วา อาจจะ “สข แตเสอม”

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๙๘

อยเรยบงาย แตเรยบงายไมเปน บอกวาฉนเปนอยงาย อยอยางไรกได เอาอยางไรกได งายไปงายมา กลายเปนมกงาย

ตอไป ถงสกปรกอยางไรกอยได ไมมระเบยบรงรงอยางไรกอยได ใครจะเปนจะตายอยางไร กอยกนไป อยางไรกไดทงนน

นแหละ อยงาย กลายเปนมกงาย เรยบงาย กลายเปนอยางไรกได มนจะเปนโทษราย ตองระวง

พอมกงายแลว ทน อะไรทควรจะทา กไมทา อะไรทควรจะแกไข กไมแกไข ไมกระตอรอรนขวนขวายทงนน

การททานใหเปนอยงาย มความสนโดษเพออะไร กเพอจะไดไมตองมววนวายสาละวนกบวตถอนเกนความเปนปจจย แลวจะไดเปนตวเออ เกอหนน ใหโอกาสแกการเพยรพยายามทจะกาวไปใหถงจดหมายอนประเสรฐทมงมนอยในใจ

ดงนน ความเปนอยงาย จงตองควบมากบความเพยรมงมน เพอจดหมายทเปนกศล

ถาไมสนโดษ เราจะหาโอกาสเพยรพยายามปฏบตการเพอจดหมายนนไดยาก เพราะจะมวยงนงนงหรอวนวายอยกบเรองอน

อยางคนทมงหาเสพวตถ มวหาทกนใหอรอย หาทเทยวใหสนก เปนตน กตองแยงเวลาเรยวแรงและความคดของตวออกไปจากงานการหนาท

ถาไมสนโดษอยางนหนกนก กเสยงานเสยการไปเลย หรอไมอกทางหนง กหนไปกอบโกย หาโดยทางทจรต อยางทวาแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๙ ความสนโดษเปนอยงายทถกตอง กคอการออมเวลา-

เรยวแรง-ความคดเอาไว ทาตวใหพรอมทจะมงหนาเพยรปฏบตกจทาการไดเตมท เพอกาวไปใหถงจดหมายอนประเสรฐทตองการ

ความสนโดษเปนอยงาย จงมากบการทาความเพยรอยางยง ถาไมมตวประกอบนมาประกบ ความงายกจะมากบความขเกยจ

หลายคนบอกวา สนโดษจะไดมความสข ถาอยางนอนตราย นแหละจะนาไปสความมกงาย

พระพทธเจาไมเคยตรสวา สนโดษเพอความสข แตสนโดษแลวเปนสข อนนนถกตอง

ความสขของคนเราอยทความพอใจ สนโดษเปนความพอใจ เมอพอใจมนกสข

ในแงน ความสนโดษกทาใหเปนสข แตมนไมใชวตถประสงค หมายความวา สนโดษทาใหเปนสข แตไมใชสนโดษเพอความสข

ถา สนโดษ โดดเดยว เพอความสข สนโดษคอพอใจ ฉนสขสบาย แลวจบ เลยไมทาอะไร กเขากบดกทวา ขเกยจ

เพราะฉะนน สนโดษทาใหคนขเกยจได ถาไมมาประสานสงตอกบธรรมทเปนคกนหรอเปนตวรบชวง

พระพทธเจาตรสสนโดษทไหน จะตรสความเพยรไวทนน (เหมอนกบตรสศรทธาไวทไหน กจะตรสปญญาไวทนน)

สนโดษ จงมาคกบ ความเพยร คอความเพยรในการทากจหนาทของตน (พดใหครอบคลมวา เพยรในการเจรญกศล)

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๐๐

ถาอธบายใหลกลงไปหนอย กบอกวา นเปนเ รองของความสมพนธระหวางธรรมตางๆ

ขอธรรมทงหลายนน เราจะมองโดดเดยวจากกนไมได บางทเราจะบอกวา ธรรมขอนนดหรอรายทนทไมได ตองดกอนวามนไปสมพนธประกอบกนกบธรรมอนตวไหน คอตองดตวประกอบ หรอตวรวมทอยกบมนดวย

ลงทายวา สนโดษเพอใหพรอมทจะเพยร และเมอเพยรทาการไปโดยมสนโดษ กจะมความสขในการทาการนนดวย

ถาอยางน เรยบงาย กไมมทางกลายเปนมกงาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๑

อนจจง! ปลงได แตระวงจะกลายเปนประมาท

คนไทยชอบเอา อนจจง มาใชปลง เพอใหใจผอนสบายคลายโศก หรอหายทกข เรยกกนวา “ปลงอนจจง”

อะไรแตกหก สญสลาย พลดพรากจากไป กวา “อนจจง!” แลวปลอยวางได ผานไป

การใชอนจจงอยางนน เปนเรองของการรเทาทนความจรง ททาใหสละละลดความยดตดถอมนลงไปได จงผอนคลายบรรเทาทกขโศก

การรเทาทนและความสบายใจหายทกขไดนน ดแน แตกตองระวงไวอยางยงทเดยววา ถาสบายใจแลวกปลอยอะไรๆ ไปเรอยๆ สงทควรแกไขจดทา กไมกระตอรอรนขวนขวาย

ถาอยางน กจะกลายเปนการปฏบตผดธรรมขอใหญ ทเปนหลกสาคญอยางยง

ถาบอกวาปฏบตธรรม กเปนการปฏบตครงๆ กลางๆ และไมเกดจากความเขาใจจรงดวย ไดแคถอหรอทาตามๆ กนมา นาจะไดไมคมเสย

บานเมองจะลมจมพงพนาศ กบอกวา อนจจง! เกดขน ตงอย ดบไป เจรญแลวกเสอม เสอมแลวกเจรญ เปนธรรมดา

วาอยางน คอ “ปลง” แลวไมยดตดถอมน หายเครยด กดเหมอนกน ใจสบาย แลวกไมตองคด ไมตองทาอะไร เรยกวา “ปลอยวาง”

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๐๒

“ปลง” และ “ปลอยวาง” อยางน ทาทาวามหลก กคอหลกรเทาทนธรรมดาแลวไมยดตดถอมนนนแหละ

แตอกดานหนง ไมไดมองวาผดหลกใหญทถอวาสาคญยง คออะไร

ลองดพทธพจนตอไปน สงขารทงหลายมความเสอมสลายไปเปนธรรมดา,

เธอทงหลาย จงยงความไมประมาทใหถงพรอม

ทอนท ๑ ตรสถงความเปนอนจจง คอบอกแจงความจรงของธรรมดาทวา สงทงหลายไมเทยง ในทสดกตองดบสน

ทอนท ๒ ทรงเตอนใหไมประมาท คอทรงสอนแนะนาการปฏบตของเราวา ใหบาเพญความไมประมาท

ทตรสวา “จงยงความไมประมาทใหถงพรอม” กคอใหมความไมประมาทอยางพรอมบรบรณ หรอเปนอยดวยความไมประมาทอยางเตมท

พทธพจนทงสองทอนนนโยงกน คอ เมอสงทงหลายเปนอนจจง ไมเทยงแท เราจะมวนงนอนใจทาเฉยอยไมได จงตองไมประมาท

พทธพจนนเปนปจฉมวาจา คอพระดารสสดทาย เหมอนเปนคาฝากฝงสงเสย ชาวพทธจะตองถอเปนเรองสาคญอยางยง ตองปฏบตใหได และใหเขมขนแขงขนจรงจง

เพราะฉะนน เหนอนจจง ปลงได แตตองไมประมาทดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๓ ลจดหมาย เมอปลอยวางได โดยไมปลอยปละละเลย

เรองอนจจง ไดพดไปแลว แตเพยงบอกใหรในภาคปฏบตวาตองทาใหครบหลก คอตองใหถงความไมประมาท

ทน ในแงความรเขาใจเหตผล เรากควรศกษาใหชดดวย กเลยยกพทธพจนทเปนหลก มาดกนอกท พระองคตรสวา

สงขารทงหลายมความเสอมสลายไปเปนธรรมดา, เธอทงหลายจงยงความไมประมาทใหถงพรอม

มาวเคราะหกนหนอยวา คนไทยเราถอหลกอนจจง ทาไมปลงแลว จงปลอยเรอยเปอย ทงทมพทธพจนสาคญทสดตรสไววา ปลงอนจจงเพอใหตงอยในความไมประมาท

วเคราะหแลว กจบไดโดยสรปวา เราบอกวา เมอสงทงหลายเปนอนจจงตามธรรมดาของมน

เราจะทาอะไรได กตองปลอยวาง ปลอยมนไป แตทานสอนวา เมอสงทงหลายเปนอนจจงตามธรรมดาของ

มน มอะไรทควรทา เราจะตองเรงรดจดการ จะรรอปลอยเรอยเปอยไปไมได

ของเรา โยงอนจจง กบความรเทาทนธรรมดา แลวปลอยวาง แตของทาน โยงอนจจง กบความรเทาทนธรรมดา แลวไม

ประมาท แลวจะเอาอยางไร เราปฏบตผดใชไหม?

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๐๔

ถาตอบแบบปลอบใจ กวา ไมถงกบผด แตไมพอ (ไมผดเตมท ยงถกนอยไป จงตองแกไขปรบปรง) เราถกไมเตมทตรงไหน จะรไดอยางไร ควรจะมองกนให

ชดเจน เอาแค “ธรรมดา” ทเราเขาใจ กไมตรงกบททานสอนไว “ธรรมดา” แบบของเรา คอ สงทงหลายเปนอนจจง ไมเทยง

เกดขน ตงอยดบไป จะเปนอยางไรกเปนของมนเอง เราจะทาอยางไรได กตองปลอยมนไป

(นหมนเหม จะเขาลทธอเหตวาท ทเปนมจฉาทฏฐ) แต “ธรรมดา” แบบของทาน คอ สงทงหลายเปนอนจจง ไม

เทยง เกดขน ตงอย ดบไป จะเปนอยางไรกแลวแตเหตปจจยของมน เราจะปลอยเรอยเปอยไมได ตองรเทาทนและจดการทเหตปจจย

พอจบจดนได กมองเหนปมปญหา รวาทาไม และเหนทางแกไข ของเรา เมอเปนอนจจงตามธรรมดาของมน มนจะตองเปน

ของมนอยางนน เราทาอะไรไมได เรากปลอยวาง แลวกไมตองทาอะไร (กลายเปนปลอยปละละเลย)

แตของทาน เมอเปนอนจจงตามธรรมดาของมน มนจะตองเปนอยางนนตามเหตปจจยของมน เราจะใหเปนอยางทใจเราไปอยากไปยดไมได ใจเรากปลอยวาง แลวกไปศกษาไปทาทเหตปจจย (ไมปลอยปละละเลย)

นกคอ ของเรา ปลอยวาง แลวกปลอยปละละเลย สวน ของทาน ปลอยวาง แตไมปลอยปละละเลย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๕ “ปลอยวาง” คอ มปญญารเทาทนความจรง จงมใจเปน

อสระ ไมเอาอะไรมาผกรดมดตวคงคางบบคนใจทจะใหมนเปนไปตามทอยากทยด

แต “ปลอยปละละเลย” คอ ตกอยในความประมาท เราปฏบตไมพอ คอ ปลงอนจจง ปลอยวาง แลวหยด จบแค

นน พอหยด กกลายเปนปลอยปละละเลย จงพลาด ไปตกหลมความประมาท (ปลอยปละละเลย กคอประมาท) เรองกแคนเอง

เมอรตววาปฏบตไมพอ ทาไมเตมตามหลก กแกไขปรบปรงตวใหม

ถงตอนนกสรปลงทายไดแลววา การเหนความจรงแหงอนจจง เรงเราเราใหไมประมาท โดยมแงดานการพจารณาและปฏบต ดงน

ก) เพราะทกสง ทงในตว และรอบตวเรา ไมเทยงแทแนนอน ความเปลยนแปลงเปนไปตางๆ อาจเกดขนโดยไมทนคาดหมาย จงไมควรนงนอนใจ มอะไรควรทา กใสใจเรงจดทาใหเสรจหรอเตรยมไว ไมผดเพยน ไมรรอ

ข) เพราะสงทงหลายเปลยนแปลงไปตลอดเวลา ทกขณะ ไมรอใคร เวลาผานไปๆ แมกระทงมหาบรษ และอารยธรรมยงใหญ รงแลวกลวงลบดบหาย ชวตเรากสนลงๆ เวลากเหลอนอยลงๆ ควรเรงทาชวตนใหดมคณคาพฒนากศล ใชเวลาทาประโยชนใหมากทสด ถามวหลงระเรงหรอทาชวอะไรอย กควรฉกใจไดคด แลวหยดละเลกเสย และตนตวขนมารบขวนขวายทาสงทควรทา

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๐๖

ค) เพราะคนทรก ทเคารพ คนใน คนใกล คนรวมองคกรหรอชมชน ไมนานนก กจะจากจะพรากกนไป ควรสามคคทาดตอกนไว ความดงาม ความเอออาทร การดแลปฏบต การบชาคณอะไรทควรทาตอทาน หรอตอกน ควรทาเลยทเดยว ไมรอชา อยาใหตองเสยใจหรอเสยดายภายหลงวาเราไมนาจะชาไป

ง) เพราะสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจยของมน ไมใชเปนไปตามใจของเรา มนไมขนตอความอยากความยดถอของเรา จงไมควรเอาใจอยากใจยดของเราเขาไปกาหนดบงคบสงทงหลาย ซงเปนไปไมไดไรเหตผล มแตจะทาใหจตใจของตนถกบบคนกระทนกระแทกทวทกข แตควรหนไปทาการดวยปญญาทรเขาใจเหตปจจย โดยมใจคงอยปกตเปนอสระ (นคอปลอยวาง ทถกตอง)

จ) เพราะสงทงหลายเปลยนแปลงไป และมใชเปลยนแปลงอยางเลอนลอย แตเปลยนแปลงไปตามเหตปจจยของมน เราจงตองศกษาใหรเขาใจ แลวปองกนแกไขเหตปจจยแหงความเสอม และสงเสรมสรางสรรคเหตปจจยแหงความเจรญ เพอจะไดไมเสอม แตใหเจรญและเจรญยงขนไป

พดใหสนวา เพราะสงทงหลายไมเทยง เราจงตองไมประมาท ทจะใชปญญาจดการกบเหตปจจย โดยมจตใจเปนอสระ (= เอาประโยชนจากอนจจงได)

พดอกอยางวา มปญญารเทาทนอนจจง ทาจตเปนอสระได และดวยปญญาร ทวถงเหตปจจย กทากจใหสาเรจดวยความไมประมาท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๗ ระวง! ยดมน ในความไมยดมน

บางคนไปฟงพระเทศนวา สงทงหลายไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา จะไปยดมนถอมนไมได ถาไปยดมนถอมนแลว มนเปลยนแปลงไป เรากจะเกดความทกขบบคนจตใจ ฟงแลวกชอบใจ เหนวาเปนความจรงอยางนน และคดวาจะตองเอาไปปฏบต

บอกวา ตอไปนเราจะไมยดมนถอมนอะไรแลว กลบไปบานกไมเอาเรองเอาราวอะไรทงนน บอกวา ฉนไม

ยดมนถอมน ไปๆ มาๆ กทานองวา ลกกไมใชของเรา ภรรยากไมใชของเรา เงนทอง บานชอง กไมใชของเรา ฯลฯ

บอกวาไมยดมน แตเจอความยดมนอยางหนกเขาไปแลว โดยไมรตว นกคอ “ความยดมน ในความไมยดมน” เพราะวา ความไมยดมนทเขาอางนน เกดจากสญญา (ขอทกาหนดหมายจาไว) ซงรบเอามาถอตาม แลวกยดมนวาฉนจะไมยดมน เทานนเอง

คนทเอาความไมยดมนขนมายดไว แลวไมทาอะไร ไมเอาอะไร แลวกบอกวาฉนไมยดมนนน เขาไมรตววาเขาทาไปตามความไมยดมนทเอามายดไว คอเปนเพยงความยดมนในการยดถอความไมยดมนนน เปนความยดมนซอนเขาไปอก แถมยงตกลงไปในความประมาทอกดวย

ความไมยดมนทแทนน เปนไปเองดวยปญญา ไมตองเอาความไมยดมนขนมายดไว

ถา ‘ไมยดมน’ เปนอยางวาเมอก กจะเจอพวกไมยดมนแปลก ๆอกเยอะ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๐๘

อกรายหนงบอกวา หลวงพอของเขามคนอปฐากมากมาย มหญงสาวคอยดแลนวดใหดวย ทานเปนพระอรยะ ทานหมดกเลสแลว ทานจะทาอะไรกได เพราะทานไมยดมนถอมน

ญาตโยมหลายทานฟงแลววา นาจะจรงนะ เพราะพระอรหนตทานไมยดมนถอมน จะไปเอาอะไรกบสงเหลาน ซงไมจรงแทแนนอน เปนของสมมต เปนอนจจง ทกขง อนตตา

ทนอกพวกหนงกบอกวา อะไรๆ กเปนอนตตา ไมมตวตน คนกเปนเพยงขนธ ๕ มาประกอบกนเขา ไมมอะไรจะพงยดถอ ไมมนาย ก. ไมมนาง ข. เมอไมยดมนถอมนแลว จะฆาจะฟนใครกไมบาป

กรณเหลา น เปนตวอยางของการ ทผ ม ก เลสยกเอาสภาวธรรมขนมาเปนขออาง สาหรบการกระทาดวยความยดมนถอมนของตน

อยางในกรณหลงน ถาไมมความยดมนในคนทจะถกฆา ถาไมมเจตนายดมนทเจาะจงมงรายตอเปาของการกระทา จะมการยกศสตราวธขนฟนแทงพงเขาใสไดอยางไร อนนเปนการกระทาดวยความยดมนถอมนอยางรนแรงเลยทเดยว

ความไมยดมนทแทนน เกดจากปญญาทรความจรง อยางพระอรหนตททานไมยดมนนน ทานมจตใจเปนอสระ แตในการดาเนนชวตทวไป ทเรยกวาอยในโลกอยในสงคม ทานวาไปตามความจรงของสมมต และปฏบตไปตามเหตตามผล

สาหรบปถชน ความไมยดมนถอมนเปนไดแคเครองฝกตนเทานน เพราะความไมยดมนของปถชนทเอามาปฏบตนน ไมใชความไมยดมนทแทจรง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๙ มนเปนเพยงความไมยดมนทรบมาดวยสญญา ไมใชเกด

จากปญญา คอเอาความจาหมายในความไมยดมนนมาจบยดเขาไวอกทหนง จงเปนความยดมนในความไมยดมน

ถาเปนปถชน กทาไดแคน หรอแคฝก ดงนน สาหรบคนทวไป ถาจะไมยดมน จงตองระวง ถาจะให

คอนขางปลอดภย กตระหนกใจวา “เราฝกตนในความไมยดมน”

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๑๐

ถาไมยดมนแท จะแนวแนในการสรางสรรค

ในสงคมไทยยคใกลๆ น คนเอาคาวา “ไมยดมนถอมน” มาใชกนบอย

ทจรง ความไมยดมนถอมนน เปนเรองทควรศกษาใหด อยาไดดเบา

ความไมยดมนทแทนน เกดจากปญญาทรความจรงแลว ใจไมตด จตเปนอสระ แลวกปฏบตไปตามเหตผลอยางจรงจง ตามหนาทหรอตามกตกาทไดตกลงกนไว เพอความดงามบางอยาง มอะไรเปนไป ใจกไมตกเปนทาส ไมถกครอบงา จดสาคญอยตรงน

สวนการปฏบตในทางรปธรรมกวาไปตามแบบแผนกตกาทตกลงไว ถามนชอบธรรม สมเหตสมผล

ถารจกมองวนยของพระ จะเขาใจเรองความไมยดมนถอมนไดชด

ตวอยางวา วนยกาหนดใหพระภกษรปหนงๆ มจวรเปนสมบตประจาตวไดชดเดยว ดจะเปนการไมใหความสาคญแกวตถเสอผา จงไมใหมมาก เขาแนววาจะใหไมยดมนถอมน

หมายความวา ใหไมยดตด เชน ไมเหนแกลาภ ไมโลภ ไมหมายมนในการทจะตองไดจวรอยางนอยางนน ทจะเอาแตใจ หรอจะมของในครอบครองใหมาก เพราะฉะนนจงมไวเพยงปรมาณจากด เพยงเทาทพอแกการใชประโยชนทแทจรง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๑ แตทน มองอกชนหนง สงของอยางไหนทตกลง (สมมต) วา

เปนของทานแลว พระตองมความรบผดชอบอยางเตมท พระจะบอกวา เรองจวรนไมสาคญ ฉนไมยดมนถอมน มน

ไมใชของของเราจรง เราเกดมา มนกไมไดตดมาดวย ตายแลวกเอาไปไมได แลวกไมเอาใจใส ปลอยสกปรก ไมซก หรอวาปลอยใหขาดเปนร ไมปะชน

พระจะปลอยปละละเลยอยางนนไมได วนยกาหนดวา ภกษปลอยให จวรขาด ไมปะชน ถาเปนรเทาหลงเลบนวกอย กมความผด เปนอาบต

เอาละซ จวรผนเดยว ตองรกษาอยางดขนาดน ปลอยใหขาดนดเดยว ไมปะ กโดนปรบความผดแลว

ยงกวานน ภกษมจวรชดเดยวน ตองรกษาใหดดวย ถาอยปราศจากจวรชดนนแมแตคนเดยว กเปนอาบต

ญาตโยมไมเขาใจหลกการ กจะพดวา เรองจวรแคน พระทาไมยดมนถอมนกนนก สาคญอะไรนกหนา - นตใหแตก

วนย เปนการสรางแบบแผนตวอยางของการมชวตทดงาม และเปนเครองฝกคนดวยแบบแผนนน เปนระบบแหงวถชวตของการฝกตน เพราะฉะนน เราจะศกษาไดวา ทาไม ทงทพระพทธเจาทรงสอนหลกความไมยดมน แตวนยของพระกลบใหเอาจรงเอาจงกบสงตางๆ อยางยง

นแหละ วนย เปนตวแสดงใหเหนชดวา ในระบบการฝกมนษยทแท จนถงชวตทดจรงนน ความไมยดมนทถกตองเปนอยางน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๑๒

นอกจากนน วนยเปนเรองสมมต เมอทานเอาจรงกบวนย และวนยเปนเรองเอาจรง กแสดงวา ตองเอาจรงกบเรองสมมต - นถกตอง

สมมต คอสงทมนษยตกลงกน ม “มตรวมกน” โดยกาหนดวางไวตามเหตผล เพอวตถประสงคทเปนประโยชน ไมใชตงขนมาลอยๆ

ในขนสงสด กเปนอนวา พระอรหนตเปนผปฏบตจรงจงตามสมมต และเปนแบบอยางในการปฏบตตามวนยอยางเครงครด

ถาคนยงเหนแกประโยชนสวนตว กฎเกณฑกตกาจะขดผลประโยชนของเขา อยางนอยการตามใจตว ความไมสะดวกสบายทตองไปทาตามกฎ ความขเกยจ จะมาขดขวาง ทาใหคนไมอยากปฏบตตามกตกาสงคม

เพราะฉะนน คนมกเลสจงปฏบตตามกฎ หรอรกษาวนยไดยาก

สวนพระอรหนตอยดวยปญญาทตระหนกในเหตผล รเขาใจวตถประสงคของสมมตนน และทานไมมกเลสทจะใหทาเพอเหนแกประโยชนของตน ไมมอะไรตองทาเพอตวเอง ไมมเรองสวนตวทจะยดตดกดกน ใหตองฝนใจหรอหลบเลยง ทานพรอมจะทาในสงทมเหตผลดงามชอบธรรมทกอยาง

ดงนน พระอรหนตจงเปนผพรอมทสด ทจะปฏบตตามวนยหรอกฎกตกาทเปนสมมต และเปนผนาในการปฏบตตามสมมตทชอบธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๓ ทานผ ถงธรรม บรรลธรรมแลว จงทาจรง ไม ทงธระ ทง

รบผดชอบ และทาอยางจรงจง ยาวา ความปลอยวางไมยดมน ไมใชการปลอยทงความ

รบผดชอบ พระอรหนตจงเปนตวอยางในการมความรบผดชอบตอสงทตนเกยวของ รวมทงรบผดชอบทางสงคม

เมอมเหตการณอะไรกระทบกระเทอนตอสงฆ ตอสวนรวม พระอรหนตจงออกนาในการเรยกประชม และหาทางจดการแกไข

ความไมยดมนทแทเกดจากปญญา เมอเหนอนจจง ทกขง อนตตา รทนสจธรรมแลว สงทงหลายกไมมอทธพลทจะบบคนบงการจตใจของเรา เมอใจเปนอสระ เรากจะปฏบตตอทกสงตามเหตตามผลดวยปญญา

หลกการนสาคญมาก ถาเรามทรพย กปฏบตตอทรพยใหถกตองตามเหตผล ทรพยมเพออะไร กนาไปใชใหเกดผลตามวตถประสงคนน

ไมใชไปมวยดมนถอมนใหเปนเหตบบคนจตใจใหมความทกข แตกไมใชบอกวาฉนปลอยวาง แลวปลอยปละละเลยไมเอาใจใส ไมรบผดชอบ เราตองใชมนใหถกตองตามความหมาย ใหสมคณคาของมน ใหทรพยเกดประโยชนแทจรง ดวยความรเขาใจเทาทน

นก ปลอยวางได แตไมปลอยปละละเลย อกเหมอนกน สาหรบคนทวไปนน ถาจะถอหลกความไมยดมน กเอาแค

ฝกทาอยางพระเจาอโศกมหาราช กจะดทงแกตนเอง และแกเพอนมนษยเปนอยางมาก ทาไดแคขนพระเจาอโศก กไดคะแนนไมยดมนเยอะแลว

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๑๔

พระเจาอโศก อกท!

เรองไมยดมนถอมนนสาคญ เลยพดซะบอย บอกวา ญาตโยมชาวบาน ควรถอเอาพระเจาอโศกมหาราช

เปนแบบอยางในการปฏบตตามคต “ไมยดตดถอมน” น สาหรบชาวบาน (ชาวเมอง ยงสาคญ) เอาหลกไมยดตดถอ

มนนน มาใชกบเรองทรพยและอานาจ (ผลประโยชนและความยงใหญ) ใหไดกอนเถอะ

นแหละบททดสอบขนตนทชะงด ถาทาได กกาวตอไหว ตงคาถามวา: รารวย-ยงใหญ แคเลอนลอย หรอเพออะไร? เอาแนวธรรมมาเรยบเรยง ไดความเปนพระราชดารของพระ

เจาอโศกมหาราชวา: ทรพยยศนเปนของนอกกาย ไมเทยงแทแนนอน ไมอยใต

อานาจความปรารถนาของเรา แตเปนไปตามเหตปจจย เราจะไปยดมนถอมนไมได และมนกไมใชความหมาย ไมใชแกนสารของชวต มนใหความสขทแทและยงยนแกชวตไมได

เราเคยลมหลงแสวงหาทรพยและอานาจมาบารงบาเรอความสขสบายและแสดงความยงใหญของตนเอง เดยวเถด ทงทรพยยศอานาจ และทงตวเรา กจะดบสนสญเปลาหายไปจากกน

เพราะฉะนน จะปลอยใหตณหาอปาทานบงการครอบงาเรา มวเขลายดตดถอมนมนอยทาไม ไมเอาแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๕ ตอไปน ถอนตวเปนอสระออกมา เราจะปฏบตการดวย

ปญญา จะใชทรพยและอานาจนนใหเปนประโยชนตามเหตผล ตามความชอบธรรม

ทรพยทมเกนจาเปนสาหรบชวตของเรา จะอาศยอานาจเปนอปกรณในการสรางสรรคประโยชนสขแกเพอนรวมโลก เปนเครองมอของธรรมทจะทาความดงามใหแกสงคมสบตอไป

แลวพระเจาอโศกมหาราชกไดทรงใชทรพยและอานาจทพระองคม ในการทาความด สรางสรรคประโยชนสขแกประชาชน เปนการใหญ ตามนโยบาย ธรรมวชย

ถาพระเจาอโศกไมมทรพย ไมมอานาจ พระเจาอโศกกทาความดอยางนนไมสาเรจ

ถาพระเจาอโศกมทรพยมอานาจ แตมวยดตดถอมนในทรพยและอานาจ พระเจาอโศกกไดแตลมหลงมวเมา แลวกคงจะใชทรพยและอานาจนน ขมเหงเบยดเบยนคนอนไดมากมายและรนแรง

แตน เพราะเหตทพระเจาอโศก ทงมทรพยมอานาจ และทงไมม ว เมา ยด ตด ถอม น ในท รพยและอ านาจ แตม ธรรม รความหมาย ใชเปน ทรพยและอานาจกเลยกลายเปนอปกรณสรางสรรคประโยชนสขและความดงาม ทาใหเกดประโยชนมหาศาล อยางทวามา

รวมทงทาใหพระพทธศาสนามาถงเราในประเทศไทยดวย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๑๖

สขคอโอกาส ทกขคอแบบฝกหด

ความสขเปนเรองใหญ สาคญอยางยง เหมอนวาทกคนจะถอเปนจดหมายของชวต

แตตามปกต หายากทจะไดยนใครพดวาเขามชวตทมความสข นอกจากพระพทธเจาและพระอรหนต ซงกลาวออกมาชดเจนเหมอนเปนคาประกาศวา “สสข วต ชวาม” - “เรามชวตเปนสขนกหนอ”

ผทสนทนากบพระพทธเจา ยอมรบวาพระองคทรงมความสขยงกวาองคพระราชามหากษตรย

เรองเกยวกบความสขนน พระพทธเจาตรสไวมากมาย ทงประเภทและระดบของความสข ทมมากหลาย ทงขอดขอเสยของความสขตางประเภทตางระดบเหลานน ตลอดจนวธปฏบตตอความสขความทกข ใหไดแตคณ โดยไมเกดผลราย

ทกเรองทเกยวกบความสขนน นาสนใจ แตหลกทนารไวกอนแตตน คอ วธปฏบตตอความสข (รวมทงตอความทกข) ทตรสไว ๔ ขอ คอ

๑. ไมเอาทกขทบถมตนทมไดถกทกขบบเคน ๒. ไมละทงความสขทชอบธรรม ๓. ไมสยบหมกมน(แมแต)ในความสขทชอบธรรมนน ๔. เพยรพยายามทาเหตแหงทกขใหหมดสนไป (โดยนยคอ เพยรปฏบตใหลถงสขทประณตขนไปจนสงสด)

ขอโอกาสไวกอนวา เรองนขนาดรวบรด กจะพดยาวทสด (สาระของเรองนใหญครอบคลมพระพทธศาสนาทงหมด)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๗ ขอท ๑ ไมเอาทกขทบถมตนทไมไดโดนทกข ตามเรองเดม

พระพทธเจาตรสสนทนากบพวกนครนถ จงเนนไปทการบาเพญตบะของเขา คอการทรมานตวเอง เชน โกนศรษะ แทนทจะใชมดโกน กถอนผมทละเสน จะนอน กใชเตยงหนามหรอตดตะปไวทมแทงตว

ถาดทคนทวไป กเชนคนทนงนอนอยดๆ ไมมใครมาทารายตวเลย กเกบเอาอาการกรยาและถอยคาทขดตาขดหจากคนโนนคนนมาคดปรงแตงไปตางๆ ใหหงดหงดขดเคองใจทารายตวเอง

ทตนกวานน กอยางคนดมสราอดยาเสพตด ทงทตวเองกเปนปกตดอย กลบไปเอาสารทรางกายไมไดตองการ แถมมพษภยเปนโทษตอชวตรางกายมาก สมครใจเองเอามนมาใสเขาไปในรางกาย แลวกทาลายสขภาพและคณภาพของตวเองเหมอนกบโดยตงใจและโดยเตมใจ

ตวอยางอนยงอกเยอะ เชน คนขบรถซง หรอคนทาอะไรเสยงๆ โดยไมมเหตผล เปนตน มมาก

แตในขนลก ปถชนทวไปนแหละมกเอาทกขมาใสตวอยเรอย หมายความวา เปนธรรมดาของสงขารทวา มนไมเทยง เปนทกข คงอยในสภาพเดมไมได ผนแปรไป เปนอนตตา เรารทนความจรง เรากดาเนนชวตใหด ทกขตามธรรมชาตกมของมนไป เรากไมเอามนเขามาเปนทกขทจะทบถมตวเรา เรากโลงเบาไปขนหนง

แตนตรงขาม คนมกปฏบตไมถกตอง ไมเอาปญญาทรเทาทนมารกษาตวใหเปนอสระไว จงเอาทกขทมอยในธรรมชาตนน มาปรงแตงเปนทกขในใจของตว กลายเปนเอาทกขมาทบถมตนเองกนมากมาย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๑๘

แมแตโลกธรรมทงหลาย ถาเราเอาปญญาทรเทาทนมาวางใจใหถกตอง แทนทจะบอบชาหรอเสยหาย กสามารถเอาประโยชนจากมนได

เรมตนกมองเปนประสบการณทเราไดเรยนร วา ออ น เราไดเหนแลวไง ทพระพทธเจาตรสไววา เราอยในโลก จะตองเจอโลกธรรมเปนธรรมดา เรากเจอจรงๆ ความจรงมนกเปนอยางนเอง เราไดเหน ไดรแลว

เมอมองเปนประสบการณสาหรบศกษา เรากเรมวางใจตอมนถกตอง ตงหลกได ไมไปรบกระทบเอามาเปนทกขขางในทบถมใจตวเอง

ยงกวานน เรากาวตอไป โดยคดจะฝกตนเอง พอทาใจวาจะฝกตว เราจะมองทกอยางในแงมมใหม เ รมดวยมองเปนบททดสอบ คอทดสอบใจและทดสอบสตปญญาความสามารถ ไมวาดหรอรายเขามา เรากไดทกท อยางนอยกทาใหเราเขมแขงยงขน เหนอกวานนกไดฝกฝน ไดพฒนาตวยงขนไป โดยใชเปนบทเรยน เปนตน

เฉพาะอยางยง ทกขเปนแบบฝกหด เปนเครองฝกสต ฝกปญญา ฝกการแกปญหา เปนตน แมแตเคราะห ซงเปนโลกธรรมทราย กกลายเปนโอกาสทตวเราจะไดฝกฝนพฒนา

ขอท ๒ ไมละทงสขทชอบธรรม อนไดแกสขทเราควรไดควรมตามเหตปจจย ซงเรามสทธทจะได เชนถาเปนความสขทางวตถ กเนนทผลจากการประกอบอาชพการงานดวยความขยนหมนเพยรโดยชอบธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๙ พงระวงมใหสขของเราเกดมโดยตงอยบนความทกขของ

ผอน ไมใหเปนความสขทเบยดเบยน กอความเดอดรอนแกใครๆ จงจะเปนความสขทชอบธรรม เราสข ผอนกไมทกข ถาใหดยงกวานน กใหเปนสขดวยกน เปนสขทเผอแผ ซงชวยใหเกดความสขขยายกวางขวางออกไป

คนเรานจะตองรจกพฒนาความสข ไมใชวาชอบความสข อยากมมนนก แตขาดความรเขาใจ ไมรจกความสขเลย ไดแคอยอยางพรามวกบความยดถอดวยโมหะในภาวะอยางหนงวาเปนความสข แลวกใชเวลาทงชวตตะเกยกตะกายวงไลไขวควาไมทนถงความสขนน ชวตกจบไปกอน

โดยวธพดอยางหนง ซงสอดคลองกบหลกพระพทธศาสนา การพฒนาความสขนนแหละ คอ การศกษา

กรรมทเรยกวา “การปฏบตธรรม” จงกาวไปในสข และผานความสขตางๆ หลายแบบ และหลายขนหลายระดบ ดงททานจดแบงไวนานานย

ขอรวบรดไวทนเปนสข ๓ คอ ๑. สขแบบแขงแยง หรอชงกน ๒. สขแบบประสาน หรอสขดวยกน และ ๓. สขแบบอสระ

แมแตผมสขทไมตงอยบนความทกขของผอน สวนมากกยงอยในขนมสขแบบแขงแยงหรอชงกน ซงโดยทวไปเปนความสขเนองดวยวตถ อนจะตองไดตองเอา

ถาเขาไดเรากเสย ถาเราไดเขากเสย ถาเขาสขเรากทกข ถาเราสขเขากทกข พอเราไดมาเราสข คนอนเสยหรออด เขากทกข แตพอเขาไดเราเสยเราอด เขาสขเรากทกข เปนความสขทไมเออกน ยงกอปญหา

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๒๐

เมอพฒนาจตใจขนไป พอมความรกแท คอเมตตา ทตองการใหคนอนเปนสข เรากเรมมความสขแบบประสาน คอ เราทาใหเขาสข เรากสขดวย

เหมอนความรกของพอแม ทอยากใหลกเปนสข แลวกพยายามทาอะไรๆ เพอใหลกเปนสข และมความสขเมอเหนลกเปนสข

เมอเราพฒนาจตใจ โดยแผขยายเมตตาหรอธรรมอนเชนศรทธา เรากมความสขเพมขน โดยทคนอนกมความสขดวย เปนความสขจากการให ทเจรญในธรรม ซงทาใหโลกมสนตสข เรมตงแตในครอบครวไปเลย

นพดพอเปนแนว ในเรองการพฒนาความสข ซงจะตองกาวตอไป ในความสขทชอบธรรม ขนไปจนถงความสขทเปนอสระ อนบรรจบเปนจดหมายของวธปฏบตตอความสขทครบตลอดทงสขอ

ขอท ๓ ไมสยบมวเมาในความสขแมทประณต แมวาความสขทชอบธรรมนน เรามสทธเสพ ไมตองไปสละละทง แตทานกใหระวง เพราะแมแตในการเสพความสขทชอบธรรมนน เรากอาจปฏบตผดได

จดพลาดอยตรงทวา เราเสวยสขชอบธรรมทเรามสทธเสพนแหละ แตถาเราเกดไปตดเพลนหลงมวเมา ความสขกจะกลบกลายเปนปจจยของความทกข และทาใหเกดโทษได ขอสาคญคอทาใหเกดความประมาท

“สข” แปลวา คลอง งาย สะดวก เมอมสข จะทาอะไร กทาไดงาย ไดคลอง ไดสะดวก ความสขจงเปนโอกาส มอะไรควรทากรบทา จะไดผลมาก ดงนน ยามสข เมอเราไมประมาท กทาการดงามสรางสรรคไดมากทสด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๑

ความสขกเปนโลกธรรมอยางหนง ซงเปนอนจจง เกด-ดบ ม-หมด กลบกลายได ถาเรารทนความจรง และไมประมาท เมอโชคหรอโลกธรรมทดมมา เราเปนสข เรากใชโชค เชน ลาภ ยศ เปนเครองมอเพมพนแผขยายความสข

เราใชมนทาความด ชวยเหลอเกอกลเพอนมนษย ทาใหความสขขยายจากตวเรา แผกวางออกไปสผคนมากมายในโลก

นกคอ ใชความสขเปนโอกาสสรางสรรคแผขยายความสข ขอท ๔ เพยรทาเหตแหงทกขใหหมดสนไป คอพฒนาความสข

ทประณต และสงยงๆ ขนไป จนถงภาวะไรทกข หรอบรมสข ความสขทกระดบทพดมา เปนสขสมพทธ ยงมเชอทกข ผน

ผวนผกผนได ทานจงใหปฏบตอยางทวามาแลว คอ ไมตดเพลนแมแตในสขทชอบธรรม คอใหไมประมาท เพอจะไดกาวตอไป นนกคอ ใหพฒนาการมความสขตอไป จนถงความสขสงสด

ความสขสงสด กคอความสขทไมเหลอเชอแหงทกข จงเรยกวาบรมสข กคอภาวะไรทกขนนเอง ซงยอมถงไดดวยการทาเหตแหงทกขใหหมดสนไป อนเปนวธปฏบตขอ ๔ ทเปนสดทายน

นคอสขแท ของจตทเปนอสระ ซงเกดจากปญญาสวางแจง อนเปนความสขเตมอม ทมประจาอยในตวตลอดทกททกเวลา ไมตองแสวงหาอกตอไป

สาหรบบคคลผเชนน ชวตทเปนอยกดาเนนดวยปญญา ททาการไป ใหทนกนถงกนกบกระบวนแหงเหตปจจยทเกยวของ ใหไดผลดทสด สวนในจตใจกมความรทวทน เปนอสระ อมเตมดวยความสข

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๒๒

มนษย: ปจจยพเศษในธรรมชาต

แนวคดและถอยคาสอสารสมยใหม ทรบตอทอดมาจากฝรงวา มนษยทาอยางนนทาอยางนตอธรรมชาต ถาไมระวง ไมใชอยางรเทาทน จะพราง จะบง หรอแมกระทงบดเบนความคดของเรา ออกจากความเปนจรง

ไปๆ มาๆ คนสมยนกเลยมองเหมอนวา มนษยเปนอะไรอกประเภทหนงตางหาก ทไมใช ไมเปนธรรมชาต แลวมาทาอะไรๆ อยางเปนมตรบาง เปนศตรบาง เปนตน ตอธรรมชาตนน

ไมตองไปเสยเวลาพดถงการทฝรงยอมรบความผดพลาด ในการทพวกเขาไดมองมนษยแยกตางหากจากธรรมชาต และบอกกนใหมองใหม โดยใหถอมนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต อนเปนขอทเขายากนนกในเรองการอนรกษธรรมชาต หรอการรกษาสงแวดลอม ในบดน

เรามองงายๆ ในแงเปนวธสอสาร ทพงรเทาทน ขอใหเขาใจวา มนษยกเปนธรรมชาตอยางหนง หรอสวนหนง

ท ว า มนษย ท าอย า ง นน ทาอย า ง นต อ ธ ร รมชา ต กหมายความวา ธรรมชาตสวนทมชอเรยกวามนษย ทาอยางนนทาอยางนตอธรรมชาตสวนอนหรอสวนทเหลอ หรอทจรงคอ สาแดงอาการเปนปจจยตอมวลธรรมชาตนน

แลวกตองมองตอไปดวยวา ธรรมชาตสวนทเปนมนษยนน กไหลระคนปนคละเปนเหตเปนผลรวมไปในกระบวนและระบบของธรรมชาตทงมวลดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๓ แตทงน มนษยนนเปนธรรมชาตสวนพเศษ ทมคณสมบตอน

วเศษ คอปญญา พรอมดวยเจตนา คอเจตจานงทดหรอราย แฝงอยในศกยภาพทอาจพฒนาใหคลคลายขยายออกมาได ซงจะเปนปจจยอนยงใหญ ทผลกดนผนแปรกระบวนและระบบแหงธรรมชาต ใหปรากฏผลรวมแหงโลกทเปนไปไดตางๆ จนสดทจะคดคาดหมาย

เปนทหวงแบบพทธวา ดวยปญญา สวางแจงหยงเหนทวตลอด ซงสนองเจตนา อนเปยมคณความดทแผสากล แหงจตใจทไรพรมแดน ของมนษยทไดพฒนาตนทวรอบแลว ธรรมชาตสวนมนษยน จะเปนปจจยผลกผนใหมวลธรรมชาตทงระบบ ปรบแปรไปเปนโลกทมสนตสขอยางยงยน

โดยภาวะทเปนธรรมชาตสวนวเศษ มนษยไดมขอบเขตแหงความเคลอนไหวในระบบเหตปจจยอยางซบซอนกวางขวาง จนเหมอนเปนแดนแหงความสมพนธซอนขนมาอกระบบหนงตางหาก ดงทเรยกวาเปน “โลกมนษย” หรอสงคม ซงมมนษยแตละคน อนเรยกวาบคคล เปนสวนรวม

แตทแทนน มนหาไดเปนแดนตางหากจรงไม เพราะมนษยทมาเปน บคคล ซงเปน หนวยแหงสงคม นน ตวจรงของเขากคอ เปน ชวต ทเปน หนวยแหงธรรมชาต นนเอง

มนษยมากมายในบดน ตดนงนงอยกบความเปนบคคล ในสงคม แลวกเลยแปลกแยกหลงเพรดเตลดไกล จนมองตวเองหยงไมถงชวต ทเปนธรรมชาต ทาใหไมสามารถแกปมทเรยกวาปญหาชวตและสงคม เพราะไมรจดแยกจดโยงปจจยทางสงคมใหถงธรรมชาต

เรองนกไดเกดเปนปญหาในการมองและการศกษาเขาใจธรรมในพระพทธศาสนาดวย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๒๔

ขอรวบรดแสดงหลกเลยวา ทานผรแจงระบบสมพนธทวตลอด เมอจะสรางสรรคแกปญหาของชวตและสงคม ทานตระหนกถงปจจยทโยงกนทวในระบบของธรรมชาต ตลอดมาถงแดนทเรยกวาสงคม

ดวยความรทวตลอดนน ทานจงวางวธปฏบตจดการ ทจะเอาปจจยวเศษในธรรมชาตสวนมนษย คอ ปญญาทสวาง และเจตนาทสะอาด บรณาการเขาไปในกระบวนปจจยของธรรมชาตทเกยวของทงหมด เพอรวมเคลอนไหวผลกดนใหกระบวนปจจยนนคบเคลอนไปสการออกผลทพงตองการ

วธการและการจดการทางสงคม ในการนาเอาปจจยธรรมชาตอนวเศษของมนษย (ปญญาสง+เจตนาใส) บรณาการเขาไปในกระบวนปจจยของธรรมชาตทเกยวของทงหมด เพอผลกดนใหกอเกดผลทพงตองการน มคาพระเรยกวา “วนย ” (ไม พ งหดความหมายไปตามภาษาไทย)

นเปนเรองสาคญยงยวดทจะตองชวยกนทาใหชด เพอใหพระพทธศาสนาอานวยประโยชนสขสมจดหมาย เฉพาะอยางยงในยามทความเขาใจคลาดเคลอนสบสนแผขยายกวางขวาง

ยกตวอยาง เวลามเรองคนทาความผดชวราย บางคนชอบพดวา ไมตองไปจดการอะไร แลวเขากจะไดรบผลกรรมของเขาเอง การพดอยางนตองระวงใหมาก ทงจะขดหลกพทธศาสนา และทาใหตกอยในความประมาท

ในเรองน จรงอย คนรบผดชอบตอกรรมของตน ตามกระบวนการแหงเหตปจจยของมน นคอ กรรม ทเปนกฎธรรมชาต (แบบพดกวางๆ)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๕ แตทน ปญญาอนเปนธรรมชาตวเศษทมในมนษย กมารและ

รวมกฎธรรมชาตนนแหละ โดยวางวธจดการทเรยกวา วนย (กฎระเบยบกตกาขอบญญต และการปฏบตจดการตามนน; กฎหมาย และ การปกครอง) เพอใหคนททาผดไดรบผลทเปนการรบผดชอบตอกรรมของเขา ใหสงคมไดประโยชน

ดงนน เมอมภกษทาความผด จะไมมการพดวารอใหภกษนนรบผลกรรมของตนเอง

แตม กรรม ท เ ปนบญญตทางว นย ซ งสงฆจะใช เปนเครองมอเพอดาเนนคดและลงโทษ เปนตน แกภกษททาความผดนนทนท โดยไมตองรอผลกรรมจากปจจยในธรรมชาตสวนอนๆ

จะตองไปรอทาไม เราจงใจทาอะไรเมอไร กเปนกรรมตามธรรมชาตนนแหละทนท วนยหรอกฎทสมมตไว จงใหพระสงฆทากรรมใสปจจยใหมเขาไปชวยหนน หรอผลกดนใหกรรมแสดงผลบางอยางออกมา อยางนอยผลขางเคยงทเกอกลตอสงคม

ใครรอ กคอไมรธรรมนนเอง พดอกสานวนหนง วนย กคอความสามารถพเศษของมนษย

ทนาเอาปจจยธรรมชาตในสวนของมนษย เขาไปเปนสวนรวมในกระบวนการแหงเหตปจจยทวไปของธรรมชาต เพอใหบงเกดผลดแกมนษยในทางทดงามพงปรารถนา

มนษยทมปญญา ไดพฒนาดแลว เมอเขาไปเปนสวนรวมในกระบวนการแหงเหตปจจยของธรรมชาต ยอมเปนปจจยทมประสทธภาพอยางยง ทจะชวยใหกระบวนการแหงเหตปจจยทงหมดดาเนนไปในทางทจะกอใหเกดผลดทพงปรารถนาแกชวตและสงคมของมนษย

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๒๖

ประชาธปไตย อยาใหไรความหมาย

คนสวนใหญ แมจะอยในความเงยบ กกมชะตากรรมของสงคมไทยในระยะยาว

เรองสาคญทสดขณะน กคอ ขณะทคนสองพวก หรอหลายฝายทะเลาะกน สวนมากเขากมวแตหมกมนอยกบเรองเฉพาะหนาทเขาถอวาเปนปญหาของเขา

ยงถาเขาเขมนหมายจะเอาชนะกนดวย บางทกมดมนจนลมอยางอนหมด ทาใหการงานสาคญของประเทศชาตพลอยชะงกงนไป

คนสวนใหญจะมวหมกจมอยแคนนไมได ประโยชนสขของสงคมประเทศชาต ไมใชแคปญหาทเขาทะเลาะกนอย

การแกปญหาเฉพาะหนากตองคดตองทาไป แตจะละเลยเรองราวและปญหาใหญระยะยาวไมได

สถานการณปญหารายขณะน พดกนวาถงขนเปนวกฤตของสงคมไทย ทจรงควรเรยกวาเปน วกฤตรอน เพราะวาทแทนนสงคมไทยเขาสภาวะวกฤตมานานแลว

มปญหาเลวรายมากมายกดกรอนสงคมไทยอยตลอดเวลา ซงควรใสใจคดแกไขกนอยางจรงจงไมนอยกวาปญหาวกฤตรอนนน หรอยงกวาเสยอก เพราะมนเปนรากเหงาของวกฤตรอนนนดวยซา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๗ ดงตวอยาง ตอไปน

สงคมไทยเกลอนไปดวยพฤตกรรมหวงลาภลอย นอนคอยโชค รอผลดลบนดาล ไมหวงผลจากการกระทาดวยเรยวแรงความเพยรพยายามของตน

สงคมไทยเตมไปดวยคานยมฟงเฟอ ชอบโกเกอวดกน ฉาบฉวย ออนแอ ขาดความใฝร ไมมวฒนธรรมแสวงปญญา

สงคมไทยลมหลงบรโภคนยม คนเอาแตเสพบรโภค ไมมนสยเปนนกผลต

คนไทยมกตนอยแคคอยตามกระแสความเจรญของประเทศทพฒนาแลว เชน ตามฝรง เหอญปน มโลกทศนแคบและวสยทศนจากด ขาดความรเทาทนและความมงมนทจะกาวขนไปสการแกปญหาของโลก และการสรางสรรคเพอมนษยชาต

คนไทยมากมายหมกมนในกาม ปลอยตวมวเมาในเรองเพศและประดาอบายมข จนสดโตงยงกวาวฒนธรรมนอกทตนชอบตามอยาง

วฒนธรรมไทยเสอมถอยรวดเรว จตใจคนเหยมหนลงไป อาชญากรรมรนแรงแพรระบาดอยางทแทบจะคาดคดไมถง

ปญหาวยรนหนกหนา ทงเรองเพศ เรองความรนแรง ความเสอมดอยดานการศกษา เกดปญหาสขภาพจากความหมกมนมวเมาดาเนนชวตผด เชน เปนโรคอวนแตเดกมากขนๆ

คนไทยมกไมรจกใชเทคโนโลย เอาประโยชนจากขาวสารขอมลไมได แตใชเทคโนโลยและเสพขอมลในทางทเกดโทษ

การทจรตฉอราษฎรบงหลวงในรปแบบหลากหลายระบาดแพรขยาย จนกลายเปนเหมอนของปกตสามญ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๒๘

ตองยอมรบวา สภาพผโทรมของสงคมอยางน เปนมลเหตอยเบองหลงวกฤตรอนทเรากาลงเผชญอย

มนเปนวกฤตทางสงคมทยดเยอ และเปนวกฤตทลกลงไปในชวตจตใจของคน เปน วกฤตแหงคณภาพของคน

ทงทสภาพปญหาเหลานเกาะกนสงคมของเราอยางหนก แตมนกถกละเลย อยางดกแคแตะปญหากนอยางผานๆ ผวเผน ปลอยใหมนสะสมตวจนกลายเปนวกฤตลกทแกไขไดยาก

วกฤตรอนใหสตแลว จงตนขนมาขจดวกฤตลก ใหสงคมไทยมชยทแท

เหตการณรายทงหลายทเกดขนมา นาจะกระตกเตอนคนไทยใหไดสต และเจรญปญญา

แทนทจะมวรนแรงกนในการทะเลาะเบาะแวง เราควรเขมแขงในการทจะสรางสรรค และมนกเปนเรองทเรมไดตงแตบดน

ขณะทกาลงทมตวแกไขวกฤตรอนกนอย เรากแกปญหาวกฤตลกทเปนฐานดวย เทากบใหสงคมแกปญหาทงวกฤตรอนและวกฤตลกไปพรอมกน

ไมชานานนก วกฤตรอนจะตองจบลง แลวไมวาเมองไทยจะมรฐบาลใด วกฤตลกกจะยงคงอย แลวเรากจะตองเดอดรอนกบมนตอไป

บางรฐบาล แมในยามปกต กอาจจะคดและทาการโดยไมแยบคาย แลวเสรมเตมวกฤตลกใหซาหนกลงไปอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๙ ถายงไมมการแกไขวกฤตลกนนอยางจรงจง มนกจะนาเรา

ไปสวกฤตรอนครงใหม ทาใหสงคมหมนเวยนอยในวงจรบาป ถงจะมวนทพดไดวา วกฤตรอนจบแลว ประชาธปไตยฟนคนมา

แตถาวกฤตลกยงอย เราจะมประชาธปไตยทนาภมใจไดจรงหรอ มนจะเปนเพยงประชาธปไตยคณภาพตา ของสงคมทเปนเหยอในโลกแหงทนนยม ทถกซดพดพาลอยไปในกระแสโลกาภวตน

นนคอเปนแคสงคมทถกกระทา ไมสามารถเปนผนาทมอะไรใหแกอารยธรรมของโลก

ถาใสใจทจะแกไขปญหาและเขมแขงในการสรางสรรคจรง ไมวาใครจะมาเปนรฐบาล คนไทยจะตองเรยกรองแนะนาอยางเอาจรงเอาจงใหรฐและใหสงคมตองมงมนในการแกปญหาวกฤตลกน

จะตองเรยกรองและเรงรด ใหมการพฒนาคณภาพคนไทยอยางจรงจง ทจะชวยใหสงคมไทยไมตองมาหวาดหวนเสยงภยกบปญหาวกฤตรอนซาซาก

กบทงใหคนไทยสามารถมความภมใจมนใจในประเทศชาตของตน วามสงคมทเจรญมนคง อนเออตอการพฒนาของชวตจตปญญา โดยมประชาธปไตยทควรแกความหมายอยางแทจรง

หนงสอทมาของขอความเลอกสรร ใน

มองธรรมถกทาง มสขทกท

เยยมพระพทธบดา - อป.อ.๒/๓๑๘–๓๒๔ เมอใจสะอาด ธรรมชาตมสขให - ข.เถร.๒๖/๔๙๘/๔๑๐ รกของพอแม ทงรกแท และรกยงยน - คณบดามารดา สดพรรณนามหาศาล, ๗–๑๐ ใจด มความสข - สขภาวะแนวพทธ, ๑๐๐ ใจด ใหเขามความสข - สขภาวะแนวพทธ, ๑๐๔ ใจด กายพลอยมสขภาพ - สขภาวะแนวพทธ, ๑๐๕ นกแกปญหา เรมดวยปญญาทรทกข - ทกขสาหรบเหน แตสขสาหรบเปน, ๑๘–๒๐ ทกข ตองมองใหเหน – สข ตองมใหเปน - ทกขสาหรบเหน แตสขสาหรบเปน, ๒๐–๒๑

วตถนเรองใหญ ตองจดการใหด - ชวตทสมบรณ, (ตนเลม) สบาย ๗ - ความสขของครอบครว คอสนตสขของสงคม, ๑๖–๑๗

เมอทรพยและอานาจ มาเปนเครองมอของธรรม - จารกบญ จารกธรรม, ๑๙–๒๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๑ ธรรม ทาไมตองมทรพยและอานาจเปนเครองมอ - จารกบญ จารกธรรม, ๒๒–๒๔ “สนโดษ” ตองรบใช “ไมสนโดษ” - จารกบญ จารกธรรม, ๓๘๗–๓๙๓

“เรยบงาย” ตองไมใช “มกงาย” - จารกบญ จารกธรรม, ๓๘๗–๓๙๓

อนจจง! ปลงได แตระวงจะกลายเปนประมาท - เคา จารกบญ จารกธรรม, ๒๙๘

ลจดหมาย เมอปลอยวางได โดยไมปลอยปละละเลย - เคา จารกบญ จารกธรรม, ๒๙๘

ระวง! ยดมน ในความไมยดมน - เคา นตศาสตรแนวพทธ, ๑๕๕–๑๕๘ - เคา คนไทยไมใจแคบ แตระวงไวอยาใหปญญาแคบ, ๕๑–๕๒ - เคา พธกรรม ใครวาไมสาคญ, (ชวงตอจากกลางเลม) - เคา พทธธรรม บทวาดวย “นพพาน”

ถาไมยดมนแท จะแนวแนในการสรางสรรค - (เหมอนเรองกอน) พระเจาอโศก อกท! - จารกบญ จารกธรรม, ๔๖๘-๔๖๙

สขคอโอกาส ทกขคอแบบฝกหด - ความสขทสมบรณ, ๓๑ หนา - สขภาวะแนวพทธ, ๑๑๔, ๑๒๑ มนษย: ปจจยพเศษในธรรมชาต - จารกบญ จารกธรรม, ๔๖๕

ประชาธปไตย อยาใหไรความหมาย - ธรรมาธปไตยไมมา จงหาประชาธปไตยไมเจอ, ๘๑-๘๕

[มองธรรมถกทาง มสขทกท เปนหนงสอรวมบทบรรยายจานวนหนง ซงเปนการเกบขอความคดสรรจากคมภรและหนงสอทมอยกอนประมาณ ๑๐ เลม โดยจดปรบตามควร]

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๓๒

(หนาวาง)

- ๓ -

รา เ รงสดใส

สความเกษมศานต ~ ~

ทาใจใหราเรงสดใสทกเวลา

ไมนานน มพระใหมขอใหบอกวธไปสนพพานในชาตนทเขาใจงาย กไดอธบายหลกอยางงายๆ ใหทานฟงบาง แตหลกอยางงายนน กยงเขาใจไดไมงายนก กเลยบอกวธทมองดหรอไดยนแลว พอจะรสกวา ทงงาย และเขาใจงาย

พระพทธเจาตรสไววา ภกษผมากดวยปราโมทย เลอมใสในคา

สอนของพระพทธเจา พงบรรลสนตบททสงบสงขาร เปนสข๑

คาสาคญในทนคอ “ผมากดวยปราโมทย” ซงแปลจากคาบาลวา “ปาโมชชพหโล” ปราโมทย กคอ ความราเรงบนเทงใจ ความสดชนเบกบาน

สวนสนตบท หรอศานตบท คอสนตทเปนจดหมาย กไดแกนพพาน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๓๔

รวมความวา: พระทมปราโมทยมากๆ มจตใจสดใสเบกบานอยเสมอ จะถงนพพาน

ไมเฉพาะคาถานเทานน ใกลกบคาถานเอง คอในคาถาธรรมบทหนาเดยวกนนนแหละ กมพทธพจนอกคาถาหนงวา

แตนน ผมากดวยปราโมทย จกทาทกขใหหมดสนไป

พทธพจนนกมความหมายอยางเดยวกบคาถากอนนนเอง แตกอนจะถงขอความทอนน พระพทธเจาไดตรสถงชวตความเปนอยการประพฤตปฏบตตวของพระภกษทจะมากดวยปราโมทยไวดวย ขอยกมาใหดเตมๆ วา

ในหลกพระศาสนานน มขอปฏบ ต พนฐานสาหรบภกษผมปญญาในพระศาสนาน ดงน

กลาวคอ ความรจกครองอนทรย ความสนโดษ และความสารวมในปาตโมกข

พรอมนน เธอจงคบหากลยาณมตร ทมอาชวะบรสทธ ผไมเกยจคราน พงเอาใจใสในการปฏสนถาร

ฉลาดในการประพฤตศลและขอวตรทงหลาย

แตนน เธอผมากดวยปราโมทย จกทาทกขใหหมดสนไป๒

“ปราโมทย” คอความราเรงแจมใสสดชนเบกบานบนเทงใจน เปนคณสมบตสาคญทตองถอวา ควรมไวเปนพนจตประจาใจตลอดเวลาเลยทเดยว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๕

ถาปฏบตธรรมถกทาง ตองไดปราโมทย

พระพทธเจาตรสถงปราโมทยนบอยมาก เราตงเปนจดกาหนดไดเลยวา เมอใดพระพทธเจาตรสแสดงความกาวหนาในการปฏบตธรรมมาตามลาดบ พอการปฏบตนนเขาทางถกตองด กจะมาถงจดเรมรวมลงตรงทเดยวกนวา “เกดปราโมทย”

ตวอยาง เชน คนทออกไปบวชเปนภกษแลว เมอตงใจประพฤตปฏบตด พอรกษาศลไดถกตอง ไมมความเดอดรอนใจ กเกดมปราโมทย ขนมา๓

หรอบางทานยกเอาหลกธรรมคาสอนทไดฟงหรอไดเลาเรยนไว ขนมาตรกตรองพจารณาเกดความเขาใจ กมปราโมทย๔

หรออยางชาวบานทเปนคนมความคด พจารณาเหนผลด-ผลราย ของกรรมด-กรรมชว มองดตวเองวาดาเนนชวตดงาม ไมไดเบยดเบยนใคร สารวมระวงการใชกายวาจาใจ ไมไดทาใหเกดความเดอดรอนเสยหาย มความมนใจวา แมถงคราวจะตาย กตองไปเกดดแน พอมองเหนอยางน กเกดมปราโมทย๕

หรออยางคนทเจอทกข กหาทางออก ทาใหไดสนใจและไดพบหลกคาสอนทด ทจะแกปญหาคลายทกขได กเกดศรทธามความมนใจ แลวกมปราโมทย๖

หรอวาผใดกตาม รจกด รจกคด รจกพจารณา ทเรยกวามโยนโสมนสการ พอมองสงทงหลาย กแยกแยะหยงลงไปเหนความจรงของมนทมลกษณะความเปนไปอยางทเรยกวาไตรลกษณ พอเกดความเขาใจมองเหนความจรง กเกดปราโมทย ขนมา๗

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๓๖

หรอญาตโยมบางคนระลกถงพระพทธคณ มความเลอมใสลกซงแลว ไมหยดไมพอแคนน เพยรพยายามปฏบตใหยงขนไป เมอเปนอยโดยไมประมาทอยางน กเกดมปราโมทย ขนมา๘ ฯลฯ

พอปราโมทยเกดขนแลว กเปนจดหวตอทจะพฒนาไปเปนสมาธ แลวสมาธนนกเปนฐาน ทาใหจตใจเหมาะแกการใชทางานทจะใหปญญาเกดขนมา และพฒนาตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๗

ทาหาขอนได จตใจจะดจรงๆ

เมอกนไดบอกวา พอเราปฏบตธรรมถกตองไดผล ปราโมทยกจะเกดขนมาเปนคณภาพจตใจขอตนของผเขาทางแลว และทงเปนจดหวตอทจะพฒนาไปเปนสมาธ

ทนกขยายความอกหนอยวา ปราโมทยทจะพฒนาไปจนเกดเปนสมาธนน ถาใครสงเกตจะเหนวา พระพทธเจาตรสแสดงขอธรรมทจะเกดรบชวงตอกนไปไวตามลาดบ และเปนชดเลยทเดยว

ไมวาตรสทไหนเมอไร กตรสเหมอนกนหมด

ชดทวานนกคอ พอเกดปราโมทยแลว กจะเกดปต ตอดวยปสสทธ แลวสขกตามมา แลวกเปนสมาธ

รวมทงหมดม ๕ ขอ หรอเปนองคธรรม ๕ คอ ๑. ปราโมทย ความราเรงเบกบานใจ ๒. ปต ความอมใจ ปลมใจ ๓. ปสสทธ ความสงบเยน เรยบรน ผอนคลายกายใจ ไมเครยด

(ขอใหสงเกตวา ปสสทธ น เปนขอทประสานระหวางกายกบใจ คอพอเกดปสสทธ ใจผอนคลาย กายกผอนคลาย และถากายผอนคลาย ใจกผอนคลาย เชนเดยวกบความเครยดทตรงกนขาม ถากายเครยด ใจกเครยด ถาใจเครยด กายกเครยด)

๔. สข ความฉาชนรนใจ จตคลอง ไมมอะไรกดดนบบคน ๕. สมาธ ภาวะทจตมนแนว อยตว ไมมอะไรกวน และจตนนอย

กบสงทตองการไดตามตองการ

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๓๘

ถาปฏบตธรรมถกทาง และเขาทางทถกแลว กจะเกดธรรมทเปนคณภาพจตใจ ๕ ขอนหนนตอกนไปตามลาดบอยางน

ชดนบางทกเรยกชอรวมกนวา “ธรรมสมาธ”๙ คอการทองคธรรมหรอคณภาพจตใจ ๕ อยางนนตงแนวหนนเขากนมนไดท

เมอองคธรรมประสานเขากนไดท มธรรมสมาธแลว จตกจะตงมนไดทตามมา เปน “จตตสมาธ” ซงกนความหมายรวมตอไปไดถงวปสสนาและมรรคเลยทเดยว

แลวกอยางทบอกแลวขางตนวา เมอองคธรรมดานคณภาพจตใจเปนปจจยหนนกนมา จนเกดเปนสมาธอยางนแลว สมาธนนกทาใหจตใจเหมาะและพรอมทจะใชเปนฐานททางานใหปญญาเกดขนมา และพฒนาตอไป

ดงนน ในพทธพจนทตรสแสดงลาดบความกาวหนาในการปฏบตธรรม พอไดสมาธแลว สมาธนนกเกอหนนใหเกดปญญา ทเรยกวายถาภตญาณทศนะ คอการรเหนตามทมนเปน

ทรไดอยางนน กเพราะจตทเปนสมาธน ไมมอะไรกวน ไมมกเลสครอบงา จงไมอยใตอทธพลของอคตเปนตน เมอมองดหรอพจารณาอะไร กมองและเหนตรงไปตรงมาตามความเปนจรงของมน

เมอจตใจดมสมาธเปนททางานของปญญาไดอยางดแลว กเปนเรองของการทจะพฒนาปญญาใหเจรญเปนวชชา จนถงโพธญาณ และลถงจดหมายทเปนความสขอยางสงสดตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๙

ตองระวงไวบาง ไมใหเขวผดทางไปเสย

ขอแทรกความรประกอบในตอนนหนอยหนงวา ปตและความสข หรอแมแตปราโมทย ทพดถงกระจายอยในทตางๆ นน ไมใชวาจะเปนของด ทจะมาเขาลาดบในชดอยางนไดเสมอไป

บางทเปนปตและความสข เปนปราโมทย ทระคนปนเปอยกบเรองบาปอกศลกม ไดแกปตและความสขทเกยวกบอามส และเกดจากกเลส

ตวอยาง เชน โลภอยากไดอะไรอยางหนง พอไดมาสมใจ กปลมใจ มความสข อยางนกเปนปตและสขทองอามส

บางทมโทสะแคนเคองจะประทษรายเขา หรอโกรธเขา พอไดทบไดตไดทารายเขา สมใจตว กปลมใจ มความสข

แมแตคนทมศตร เปนคเวรกน พอไดขาววาศตรตาย กโลงใจ เกดปราโมทย ยนดปรดา มความราเรงบนเทงใจมาก

อยางทวามาน ไมใชเปนปต ไมใชสข และไมใชปราโมทย ชนดทเปนความเจรญกาวหนาในธรรม

ปราโมทย ปตและสขทพงประสงคนน ไมตองพงพาหรอขนตออามส และไมตองอาศยกเลส แตเปนอสระ ทาใหจตดงามทเปนกศลมกาลงเขมแขง

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๔๐

แทรกความรวชาการ

ขอเสรมอกนด เปนความรเชงวชาการสกหนอยวา ปราโมทย กบ ปต สองอยางนบางทรสกวาคลายๆ หรอใกลเคยงกน ดทอรรถกถาอธบายไว สวนมากบอกวา ปราโมทย กคอ ปตอยางออนๆ๑๐

ถาถอวาปราโมทยคอปตออนๆ ทงปราโมทยและปตกเปนคณสมบตของจต๑๑ ทเปนไดทงฝายเวทนา และฝายสงขาร

ในแงทเปนเวทนานน ทงสองอยางจดเปนสขเวทนา แตในแงทเปนสงขาร คอดชวทปรงแตงจต ปต เปนคณสมบต

กลางๆ ทเกดไดกบจตทงทเปนกศลและอกศล๑๒ แตปราโมทย ทเปนอาการของจตอนแสดงออกตอมนษยและสตวทงหลาย กคอมทตา ซงเปนคณสมบตทด เปนสงขารฝายกศล๑๓ เปนคณธรรมอยางหนงในพรหมวหาร ๔

ดตอไปอก ตามหลกในเรองการเจรญอานาปานสตแบบทเปนการเจรญสตปฏฐาน ๔ ไปดวย ทเรยกวาอานาปานสต ๑๖ ฐาน จะเหนวา เรองปต และสข ทานจดไวในเวทนานปสสนา๑๔ แตการทาจตใหปราโมทย จดเขาในจตตานปสสนา๑๕

ทยกเรองนมาพดเสยยดยาวนน กดวยอยากจะใหไมเนนปราโมทยในแงปะปนกบปต ทเปนสภาวะฝายเวทนา

แตอยากจะใหมองปราโมทย ในแงทเปนอาการแสดงออกของจตทดงามเปนกศล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๔๑

ธรรมชาตของจตเองนนเปลงปลง

ทาไมพระพทธเจาจงทรงเนนยาบอยมาก ใหเรามจตใจและทาจตใจใหปราโมทย คอใหราเรงเบกบานสดชนแจมใส

มองดงายๆ จตใจทมปราโมทยอยางทวาน กคอตรงขามกบจตใจทขนมวเศราหมองหงดหงด หรอหดหซมเซาเหงาหงอย ซงเปนจตไมด ทเปดชองใหอกศลทงหลายเขามา

จตทขนของอยางนน จะกดกนกศลความดงามตางๆ ไมใหเจรญงอกงาม ไมเหมาะไมพรอมทจะใชงาน ปดกนความเจรญของปญญา

แตจตใจทมปราโมทย ราเรงเบกบานสดใส แสดงวาไมมอกศล หรอตวกอกวนรายๆ เขามาครอบงาแทรกแซง จตเปนตวของมนเอง และเปนจตทเปดโลงโปรงเบาสะอาดหมดจด อยางนอยในระดบหนง ซงเออตอการเจรญพฒนาของกศลหรอคณสมบตทดงามทงหลาย

จตมปราโมทย เปนจตทแขงแรงมกาลง เหมาะและพรอมทจะใชงาน เออตอการทปญญาจะทางานคดพจารณา และพฒนาเจรญงอกงาม ดงนน จตทปราโมทยจงดอยางยง

มพทธพจนทหลายคนคนๆ ตรสถงสภาวะของจตไววา๑๖ “ปภสสรมท ภกขเว จตต” แปลวา “ภกษทงหลาย จตนประภสสร

(ผองใส ผดผอง หรอเปลงปลง)”

ทวาประภสสร หรอผองใส กคอสะอาด บรสทธ นคอสภาพของจตใจตามธรรมชาตของมนเอง

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๔๒

แลวตรสตอไปอกวา “ต จ โข อาคนตเกห อปกกเลเสห อปกกลฏ” แปลวา “แตวาจตนนแล เศราหมองแลว ดวยอปกเลสทจรมา”

หมายความวา: จตใจทใสผองนน ขนหมองไปเสย เพราะสงสกปรกทเปนของแปลกปลอมเขามา (คนทเปนเจาของจตใจนนแหละ เอาของเสย คอกเลสและความทกข ใสเขาไป)

ยงไมจบแค นน พระองคตรสตอไปอกวา “ต อสสตวา ปถชชโน ยถาภต นปปชานาต, ตสมา อสสตวโต ปถชชนสส จตตภาวนา นตถต วทาม”

แปลวา: “ปถชนผขาดสตะ (ไมไดเลาเรยน ขาดความร ไมมการศกษา) ไมรจกจตนนตามทมนเปน ฉะนน ปถชนผขาดสตะ จงไมมจตตภาวนา (การพฒนาจตใจ) - เรายอมกลาวฉะน”

ในทางตรงขาม พระองคตรสวา “ปภสสรมท ภกขเว จตต, ต จ โข อาคนตเกห อปกกเลเสห วปปมตต, ต สตวา อรยสาวโก ยถาภต ปชานาต ตสมา สตวโต อรยสาวกสส จตตภาวนา อตถต วทาม”

แปลวา: “ภกษทงหลาย จตนประภสสร, และจตทประภสสรนนแล พนไปได จากอปกเลสทจรมา, อรยสาวกผมสตะ (ผไดเลาเรยนมความร, ผมการศกษา) รชดจตนนตามทมนเปน ฉะนน อรยสาวกผมสตะ จงมจตตภาวนา (การพฒนาจตใจ) - เรายอมกลาวฉะน”

ขออธบายประกอบเลกนอยวา พระพทธเจาตรสบอกใหเรามองดความจรงทวา จตนนตามธรรมชาตของมนเอง เปนสภาวะทบรสทธ แตทมนขนมวเศราหมองไปตางๆ นน เปนเพราะอปกเลสคอสงสกปรก ทโผลเขามา๑๗

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๔๓

(เหมอนทองฟาเองโลง สวนพวกเมฆ หมอก ฝน ควน เปนของโผล ของจร แปลกปลอมมา)

พดงายๆ วา: กเลสเปนของแปลกปลอม ไมใชเปนเนอเปนตวของจต ในเมอจตเองเปนสภาวะบรสทธ และสภาพขนมวทกข

โศกเศราหมองเปนของจรมา การพฒนาชาระลางทาจตใจใหใสสะอาดผดผอง จงเปนไปได

(ถากเลสและความทกขเปนเนอตวอยในจตเองแลว การพฒนาทาจตใจใหสะอาดบรสทธ กยอมเปนไปไมได)

เมอจตใจขนมวทกขโศกเศราหมองเพราะของสกปรกทจรมา

จตใจกหลดรอดปลอดพนจากของสกปรกเหลานนได แลวมนกจะสะอาดแจมใสบรสทธผดผองตามธรรมชาตของมน

พวกปถชนทขาดการศกษา เมอไม รความจรงเกยวกบธรรมชาตของจตอยางน กปลอยตวใหถกกเลสบงการ ถกทกขรงควาญ กอปญหากนวนวาย ไมคดทจะพฒนาจตใจใหดงามมความสามารถตามศกยภาพของมน ใหจตปลอดพนจากกเลสและความทกข เพอใหมความสขทแทและเปนอสระ

แตอรยสาวกผมการศกษา ไดเรยนรหลกความจรง เขาใจธรรมชาตของจตทเปนสภาวะจารสเจดจา และรทนประดากเลสและทกขภยทงหลายแลว กดาเนนไปในมรรคาแหงการพฒนาจตใจ ใหเปนอสระหลดพนจากอทธพลครอบงาบงการของกเลสและความทกขทเปนสภาพขนมวทกขโศกเศราหมองทงมวล จนลถงความสขเกษมศานต ทแทจรง และยงยนนาน

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๔๔

ประภสสร สะทอนส ปราโมทย พดไดวา ปราโมทยนแหละเปนอาการแสดงออกของจตใจ

ในภาวะทใกลกบธรรมชาตของมนเอง บอกแลววา สภาวะของจตตามธรรมชาตของมนเอง เปน

“ประภสสร” คอ เปลงปลง เจดจา บรสทธ ผดผอง จตทอยใกลสภาวะของมน อนเปนประภสสรนน แสดงได

พลนซงอาการทเปน “ปราโมทย” คอ ราเรง สดชน เบกบาน (ทวา “ใกล” คอ ยงไมตองถงกบหมดกเลสสนเชง) อยางทพดไปแลววา จตทมปราโมทย สดใส ราเรง บนเทง เบก

บานใจ เปนจตทปลอดโปรงมพลง ไมถกอกศลครอบงาหรอรบกวน แตชวยปดกนกนพวกอกศลออกไป พรอมกนนน กเปดโอกาสใหกศลธรรมและความสขเจรญงอกงาม กาวไปในการพฒนาไดเปนอยางด

ทน เมอพฒนาจตใจคบหนาไป ขณะทคณสมบตและสมรรถนะตางๆ ทยอยกนเกด และเจรญเพมขนมานน อาการแสดงทเปนคณภาพของจตใจ ๕ อยาง กปรากฏขนมา เปนเครองบงบอกถงความกาวหนาในการพฒนานน ดงทเคยบอกไปแลว ซงขอทวนอกทหนง คอ

๑. ปราโมทย ความราเรงเบกบานใจ ๒. ปต ความอมใจ ปลมใจ ๓. ปสสทธ ความสงบเยน ผอนคลายกายใจ ๔. สข ความฉาชนรนใจ ๕. สมาธ ความมใจมนแนว อยตว ไดท ไมมอะไรกวน ไมตองพดถงคณสมบตอนๆ ทจะตามมา แมเพยงแค ๕

อยางน ชวตกแสนจะด คมคาแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๔๕

ผทเบกบานสดใส จะถงความเกษมศานต

ถงตอนน แมจะพอแลว แตขอแถมพระพทธดารสทตรสสอนพระสงฆไว สาหรบศกษาเปนคตในการพฒนาชวตตอไป

พระองคตรสเปนคาถา แปลมาพอใหฟงกนไดความ ดงน๑๘ เธอทงหลาย ผทตนอย จงสดบ ผทหลบอย กจงตน

ตนดกวาหลบ เพราะวา ภยไมมแกผตน (=ผไมประมาท) ผใดตนอย มสต มสมปชญญะ มใจมนเปนสมาธ

เบกบาน ผองใส หมนไตรตรองพจารณาธรรมใหถองแทถกชด ตามกาลโอกาส ผนนมใจแนวเปนหนงเดยวแลว พงกาจดเสยได ซงความมดมนแหงอวชชา

เพราะเหตนนแล ภกษพงอยกบธรรมทจะนาใจใหตน เธอมความเพยร มปญญาครองตน เปนผไดฌาน ตดกเลสทผกรดตวไวกบความเกดแกไดแลว จะไดสมผสสมโพธอนยอดเยยม ในอตภาพนเลยทเดยว

แลวกขอจบลงดวยคาถาแหงความปราโมทย ทตรสวา ปาโมชชพหลา โหถ เขม ปตเถถ ภกขโวต๑๙

ภกษทงหลาย พวกเธอ จงเปนผมากดวยความเบกบานสดใส พงปรารถนาความเกษมเถด ด ง น แล

ชวตกสขสนต สงคมกเกษมศานต

๑๔๖

ทายอรรถ ๑ ข.ธ.๒๕/๓๕/๖๖ ๒ ข.ธ.๒๕/๓๕/๖๖ ๓ อง.เอกาทสก.๒๔/๒๐๙/๓๓๗ ๔ อง.ปจก.๒๒/๒๖/๒๔ ๕ ส.สฬ.๑๘/๖๗๓/๔๓๘ ๖ ส.น.๑๖/๖๙/๓๗ ๗ ข.ปฏ.๓๑/๑๘๓/๑๒๖ ๘ ส.ม.๑๙/๑๐๖๒/๕๐๑ ๙ ส.สฬ.๑๘/๖๖๕/๔๒๙ ๑๐ เชน ส.อ.๒/๒๓/๖๓; ปฏส.อ.๑/๑๑๐/๒๓๒, ๑๔๕/๓๒๙; บางแหง (ปฏส.อ.๒/ ๙๔/

๓๐๖) บอกวา “มากดวยปราโมทย” (ปาโมชชพหโล) กคอ มปตอยางแรง ๑๑ คณสมบตของจต หมายถง “เจตสก” ๑๒ คอเปน อญญสมานาเจตสก ๑๓ เปนโสภณเจตสกอยางหนง ๑๔ ปตปฏสเวท (รเจาะชดปต) และ สขปฏสเวท (รเจาะชดสข) ๑๕ อภปปโมทย จตต (ทาจตใหปราโมทยยง) ๑๖ อง.เอก.๒๐/๕๐–๕๒/๑๑ ๑๗ อรรถกถาอธบายวา จตทบรสทธตามสภาวะของมนเอง คอภวงคจต และมนขนหมอง

เมอขนสวถมาเกลอกกลวกเลสในขณะแหงชวนะ คอแลนไปรบรเสพอารมณ ๑๘ ชาครยสตร, ข.อต.๒๕/๒๒๕/๒๖๑ ๑๙ จฬโคปาลสตร, ม.ม.๑๒/๓๙๑/๔๒๑ (ฉบบสยามรฐ เปน ปามชชพหลา, ฉบบฉฏฐ-

สงคต เปน ปาโมชชพหลา)