พระมหากษตรยไทย

สมยรตนโกสนทร

สารบญ

เรอง หนา

บทน า ๒

รชกาลท ๑ ๖

รชกาลท ๒ ๑๑

รชกาลท ๓ ๑๕

รชกาลท ๔ ๒๑

รชกาลท ๖ ๓๕

รชกาลท ๗ ๔๑

รชกาลท ๘ ๔๕

รชกาลท ๙ ๕๐

รชกาลท ๑๐ ๖๘

สถาบนพระมหากษตรยกบประเทศไทย พลตร หมอมราชวงศศภวฒย เกษมศร

สถาบนพระมหากษตรยในประเทศไทยเปนศนยรวมใจชาวไทยทสบทอดมายาวนานหลาย ศตวรรษ เปนวฒนธรรมการปกครองทมความส าคญ บงบอกถงแนวคด ความเชอ และความหมายของ สญลกษณตาง ๆ ทหลอมรวมจตใจชาวไทยใหเปนอนหนงอนเดยวกนและสรางสรรคใหเกดความผาสก ของสงคมโดยรวมได วฒนธรรมการปกครองระบบกษตรยของประเทศไทยจงมความผกพนอยาง แนบแนนตอสงคมไทยมาแตอดตจนปจจบน

แนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนผปกครองทมคณลกษณะพเศษนนสบเนองมาจาก วฒนธรรมความเชอทางศาสนา ซงพฒนาและผสมผสานมาจากแนวคดหลกตาง ๆ ๓ ประการ คอ

ประการแรก เปนแนวคดพราหมณฮนด ซงถอวาผทด ารงต าแหนงกษตรยคอองคอวตารของ พระผเปนเจาในศาสนาพราหมณฮนด ซงมหนาทหลกในการธ ารงไวซงความผาสกของโลกมนษย เปน แนวคดเบองตนเมอชาวไทยรบคตความเชอพราหมณฮนดเขามา

ประการทสอง เปนแนวคดของพระพทธศาสนา ซงนอกจากความเชอเรองบญกรรมทสงให เปนผมบารมแลว ยงมความเชอวาองคพระมหากษตรยทรงมสถานะเปนพระพทธเจาและเปนเทพ แนวคดเรองเทพทางพระพทธศาสนานแตกตางจากศาสนาพราหมณฮนด ในคมภรจกรวาฬทปนซง เขยนขนเมอ พ.ศ. ๒๐๖๓ อธบายวา “พระราชา พระเทว พระกมาร ชอวาสมมตเทพ, เทพทอย ณ ภาคพนดนและทสงกวานน ชอวาอปบตเทพ, พระพทธเจา พระปจเจกพทธเจาและพระขณาสพชอวา พระวสทธเทพ” พระมหากษตรยในสงคมไทยทรงมลกษณะของเทพ ๓ ประเภทน คอ สมมตเทพ อปบตเทพ และวสทธเทพอยในองคเดยว ทงนไดรวมเอาเทพชนสงในศาสนาพราหมณฮนดเขาไวดวย ดงทสะทอนใหเหนจากแนวคดเรองสมมตเทพหรอสมมตเทวดา และในบรบทแวดลอมอน ๆ

นอกจากนน พระมหากษตรยไทยยงทรงเปนมหาสมมตราช ขตตยะ และราชา ดงปรากฏ ค าอธบายในหนงสอไตรภมพระรวงของพระเจาลไทยซงแตงขนในสมยสโขทยวา “อนเรยกชอมหา สมมตราชนนไซร เพราะวาคนทงหลายยอมตงทานเปนใหญแล อนเรยกชอขตตยะนนไซร เพราะวา คนทงหลายใหแบงปนไรนาเขานาแกคนทงหลายแล อนเรยกชอวาราชานน เพราะทานนนถกเนอ พงใจคนทงหลายแล” สวนในโลกทปสารแตงโดยพระสงฆราชเมธงกรซงเปนครของพระเจาลไทยกลาว วา “นามราชา เพราะปกครองบคคลอน ๆ โดยธรรม โดยเทยงธรรม”

ประการทสาม แนวคดความสมพนธระหวางบดา-บตร อนเปนแนวคดพนเมองดงเดมทเนน ความสมพนธใกลชดระหวางผปกครองกบผใตปกครอง ซงตางไปจากสงคมทมวรรณะ นบไดวาเปน ความเขมแขงของวฒนธรรมการปกครองในระบบกษตรยของไทยทสามารถด ารงสบตอมาไดจนปจจบน

แนวคดทง ๓ ประการนแสดงคตความเชอเรองสถานะขององคพระมหากษตรยทผสมผสานกน พระมหากษตรยไทยนบแตอดตมไดทรงด ารงพระองคเปนเฉพาะองคอวตารแหงพระผเปนเจาของ ศาสนาพราหมณฮนด หรอเปนผบ าเพญบญบารมเฉพาะพระองค แตยงทรงปฏบตพระราชกรณยกจ เชนเดยวกบบดาผดแลบตรดวย พระราชภาระหลกของพระมหากษตรยอนเปนพนฐานตามคต พราหมณฮนดม ๔ ประการ คอ

๑. พระราชทานความยตธรรมอนเปนระเบยบสากลของผปกครองหรอผน าทจะตองสรางหรอ ออกกฎหมายเพอใหเกดความยตธรรม ๒. ทรงรกษาความยตธรรมนน ๆ อยางเครงครด ๓. ทรงรกษาพระศาสนาและประชาชน ๔. ทรงสรางความผาสกแกประชาชน นอกจากนนพระมหากษตรยยงทรงด ารงหลกราชธรรมในพระพทธศาสนา ไดแก ทศพธ-

ราชธรรม ๑๐ ประการ สงคหวตถ ๔ ประการ และจกรวรรดวตร ๑๒ ประการ เมอประสานกบ ลกษณะวฒนธรรมการปกครองแบบบดา-บตรแลว จงเปนเหตใหพระมหากษตรยในประเทศไทยม พระราชสถานะอนสงสงควรแกการยกยองสรรเสรญยง

ในสมยกรงสโขทย ความสมพนธระหวางพระมหากษตรยกบประชาชนมความใกลชดกนมาก พระมหากษตรยทรงดแลทกขสขของประชาชนดงบดาดแลบตร ดงปรากฏบนทกในศลาจารกหลกท ๑ ของพอขนรามค าแหงมหาราช ทส าคญมากกคอวฒนธรรมการปกครองในระบบกษตรยนนเปนการ ปกครองโดยมมนษยธรรม จารกสโขทยหลกท ๓๘ วดพระมหาธาต-วดสระศร พทธศกราช ๑๙๔๐ วา พระมหากษตรยแหงกรงสโขทย “จกใครขดพระราชสมานดงมนษยธรรม (อยาง) พระยารามราช” คอ กษตรยในกรงสโขทยไดปกครองประชาชนอยางมมนษยธรรมเชนเดยวกบพอขนรามค าแหง กษตรย แหงกรงสโขทยเอาพระราชหฤทยใสไพรฟาขาแผนดนของพระองคดงปรากฏหลกมนษยธรรมในไตรภม พระรวงวา “รจกผดแลชอบ แลรจกทอนเปนบาปแลบญ แลรจกประโยชนในชวนชวหนา แลรจกกลว แกบาปแลละอายแกบาป รจกวายากวางาย แลรรกพรกนอง แลรเอนดกรณาตอผเขญใจ แลรยาเกรง พอแม ผเถาผแก สมณพราหมณาจารยอนอยในสกขาบทของพระพทธเจาทกเมอ และรจกคณแกว ๓ ประการ” อนแสดงใหเหนความผกพนระหวางกษตรยในฐานะของบดา-บตร ในการสอนใหท าความด ใหรจกบาปบญและหลกธรรมตาง ๆ

ในสมยอยธยา พระราชสถานะของพระมหากษตรยเปลยนแปลงไปบาง เมอมคตความคด เกยวกบสมมตเทวราชมาผสมผสาน พระมหากษตรยทรงเปนเสมอนเทพเจา ดงปรากฏพระนามของ พระมหากษตรยสมยอยธยา เชน สมเดจพระรามาธบด สมเดจพระรามราชา สมเดจพระอนทรราชา สมเดจพระเอกาทศรถ สมเดจพระนารายณมหาราช เปนตน ซงลวนแตเปนทงพระนามของเทพเจา ของพราหมณฮนดและเทพเจาในความเชอพนถนทงสน นอกจากนนพระราชกรณยกจทงปวงของ พระเจาแผนดนดงทปรากฏในพระราชพธ ๑๒ เดอน หรอทตราไวในกฎมณเฑยรบาลกดลวนเปนไป เพอประโยชนสขของประชาชน อาจกลาวไดวาวฒนธรรมการปกครองในระบบกษตรยของอยธยานน ยงคงสบทอดมาจากแบบฉบบของกรงสโขทยทเนนความสมพนธระหวางบดา-บตร แมบนทกของชาว ตางชาตเชนลาลแบรหรอแชรแวสกยงระบวา การลงโทษขนนางในราชส านกนน “เสมอดวยบดากระทา แกบตร และมไดทรงลงอาญาอยางตระลาการทใจเหยมหรอเจาขนมลนายทเอาแตโทสจรตไดกระทา แกทาส”

ตอมาในสมยกรงธนบรและกรงรตนโกสนทร วฒนธรรมการปกครองในระบบเดมยงสบทอด และธ ารงไวไดเปนอยางดในการสรางความเปนปกแผนของบานเมองและการสรางขวญก าลงใจใหเกด ขนในหมประชาชน ดงแนวพระราชด ารในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชวา “ตงใจ จะอปถมภก ยอยกวรพทธศาสนา ปองกนขอบขณฑเสมา รกษาประชาชนแลมนตร” หรอคต

“พระมหาสมมตราช” ซงรวมความเปนพระราชามหากษตรยกไดปรากฏชดเจนในประกาศพระราชพธ บรมราชาภเษกพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชใน พ.ศ. ๒๓๒๘ วา “พรรณพฤกษาชลธ แลสงของในแผนดนทวเขตพระนคร ซงหาผหวงแหนมไดนน ตามแตสมณชพราหมณาจารยราษฎร ปรารถนาเถด”

แนวคดดงกลาวยงไดสบตอมาจนถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สวนทได ปรบเปลยนเปนสากลกคอพระมหากษตรยทรงสงเกตเหนความเปลยนแปลงของสงคมโลก ทรงเรยนร ศลปวทยาตางๆ และทรงเขาถงประชาชนมากขน อนง ตงแตในรชกาลท ๔ เรมมแนวคดในการ เปลยนแปลงและยอมรบฐานะแหง “มหาชนนกรสโมสรสมมต” มากขน และพระบาทสมเดจพระ จอมเกลาเจาอยหวทรงเหนวาความสมพนธระหวางประชาชนกบพระมหากษตรยเปนสงจ าเปน ดงเชน ความตอนหนงในประกาศเรองดาวหางประกาตรศกวา

พระเจาแผนดนคนทงปวงยกยองไวเปนทพง ใครมทกขรอนถอยความประการใด ก ยอมมารองใหชวย ดงหนงทารกเมอมเหตแลว กมารองหาบดามารดา เพราะฉะนนพระเจา แผนดนชอวาคนทงปวงยกยองใหเปนบดามารดาของตว แลวกมความกรณาแกคนทงปวง ดงหนงบดามารดากรณาแกบตรจรง ๆ โดยสจรต

นอกจากนนการทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระผนวช ไดเสดจธดงคตาม หวเมองตาง ๆ กยงเปนการสรางความผกพนระหวางพระมหากษตรยกบประชาชนอกดวย เพราะได ทรงรจกวถชวตของราษฎรอยางแทจรง ในรชกาลตอมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว กทรงไดรบการยอมรบจากขนนางทงปวงอยาง “อเนกนกรสโมสรสมมต” ททงพระสงฆ พระราชวงศ และขนนางเหนพองกนใหพระองคเสดจขนครองราชย

ตลอดเวลาทผานมานบแตสมยสโขทยแมจะมการเปลยนแผนดนหรอมการเปลยนราชวงศ แต แนวคดระบบการปกครองแบบกษตรยทเคยมมานนหาไดเปลยนไปดวยไม ในระบอบประชาธปไตย พระมหากษตรยทรงใชพระราชอ านาจผานกระบวนการ ๓ องคกร คอ อ านาจนตบญญต บรหาร และ ตลาการ เสมอนผแบงเบาพระราชภาระของพระองค แตพระมหากษตรยกยงทรงมพระมหากรณา พระราชทานพระบรมราโชวาทสงสอน ชน าแนวทางการด าเนนชวตทถกทควร มศลธรรมก ากบ ทง ทรงปฏบตพระองคเปนแบบอยาง ดวยพระมหากรณาธคณนคนไทยจงยงคงมความผกพนกบองค พระมหากษตรยมากเชนเดม คนไทยมค าเอยพระนามพระมหากษตรยอยหลายค าทบงบอกความรสก ยกยองเทดทนและผกพนตอพระองค เชนค าวาพระเจาแผนดน พระเจาอยหว เจาชวต ทง ๓ ค านม นยส าคญดงน

พระเจาแผนดน ตามรปศพทหมายถงผปกครองทเปนเจาของแผนดน คอผน าทมสทธขาดใน กจการของแผนดนและสามารถพระราชทานทดนใหแกผใดผหนงได แตในสงคมไทยพระเจาแผนดน ทรงเปนเจาของแผนดนผทรงบ ารงรกษาแผนดนใหมความอดมสมบรณ เพอใหประชาชนสามารถ ใชทดนในพระราชอาณาเขตของพระองคใหเกดประโยชน เชน ท าการเพาะปลกใหไดผล ตลอดจน เอาพระราชหฤทยใสในการบ ารงแผนดนใหมความอดมสมบรณอยเปนนจ ดงทปรากฏเปนโครงการ พระราชด ารตาง ๆ ในปจจบนน และเปนทประจกษในสากลวาพระเจาแผนดนไทยทรงงานหนกทสด ในโลก และทรงรกประชาชนของพระองคอยางแทจรง

พระเจาอยหว เปนค าเรยกพระเจาแผนดนทแสดงความเคารพเทดทนอยางสงสดและเปนยอด

ของมงคลทงปวง พระเจาอยหวหรอพระพทธเจาอยหวหมายถงการยอมรบพระราชสถานะของพระเจา แผนดนวาทรงเปนองคพระพทธเจา ดงนนจงทรงเปนทรวมของความเปนมงคล สงของตาง ๆ ท พระราชทาน เครองราชอสรยาภรณ พธกรรมตาง ๆ ทจดขนโดยพระบรมราชโองการ และการไดเขาเฝา ทลละอองธลพระบาท หรอไดเหนพระเจาอยหว จงลวนแตเปนมงคลทงสน

เจาชวต เปนค าเรยกพระเจาแผนดนทแสดงพระราชอ านาจเหนอชวตคนทงปวงทอยในพระราช- อาณาเขต ค าค านอาจหมายถงพระเจาแผนดนททรงสทธในการปกปองคมครองชวตประชาชนใหพนภย วบตทงปวง หรอลงทณฑผกระท าผดตอพระราชก าหนดกฎหมาย ตลอดจนทรงชบชวตขาแผนดน ใหมความสขลวงความทกข ทงนสดแตพระเมตตาพระกรณาธคณอนเปนลนพนของพระองค แตใน สงคมไทยปจจบนนน ค าวา เจาชวต หมายถงพระเจาแผนดนผพระราชทานก าเนดแนวคดโครงการตาง แกประชาชน โดยมไดทรงใชพระราชอ านาจลวงไปเกนขอบเขตแหงราชนตธรรม แตทรงด ารงธรรมะ เปนองคประกอบในการตดสนวนจฉยเรองทงหลายทงปวงดวย

นอกจากนนยงปรากฏในค าทประชาชนเรยกแทนตนเองวาขาพระพทธเจา ซงมความหมาย ลกซงวาพระมหากษตรย หรอพระเจาแผนดน หรอพระเจาอยหว หรอเจาชวตนนเปนเสมอนหนง พระพทธเจาผทรงพระคณอนประเสรฐ ประชาชนทกคนตางไดพงพระบารมอยเปนนจเหมอนอยใต พระบรมโพธสมภาร กลาวไดวาวฒนธรรมการปกครองของสงคมไทยแมจะมความเปลยนแปลงผาน ยคสมยตาง ๆ กยงคงรกษาแนวคดเดมคอความสมพนธอนใกลชดเปนหนงเดยวกนระหวางพระมหา- กษตรยกบประชาชนและศาสนาไวไดเปนอยางด เพราะไมวาเวลาจะผานไปนานเทาใด “พระราชากยง เปนกาลงของคนทกขยาก” ซงไดทรงสงเคราะหโดยทวทกชนชนวรรณะใหเกดความผาสกอยเปนนจ ตรงตามหลกมนษยธรรมในไตรภมพระรวงดงไดกลาวมาแลวขางตนอยางไมเสอมคลาย และทรง เปนศนยรวมความจงรกภกดของคนไทยตลอดไป

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระมหากษตรยรชกาลท ๑ แหง กรงรตนโกสนทร มพระนามเดมวา ดวงหรอทองดวง เสดจพระราชสมภพทกรงศรอยธยา เมอวนท ๒๐ มนาคม พ.ศ. ๒๒๗๙ ในรชกาลสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ เปนพระโอรสในสมเดจพระปฐมบรม มหาชนกซงมพระนามเดมวา ทองด สบเชอสายมาจากเจาพระยาโกษาธบด (ปาน) ในสมยสมเดจพระ นารายณมหาราช รบราชการในกรมอาลกษณเปนพระอกษรสนทร พระราชชนนมพระนามวา หยก หรอดาวเรอง เมอทรงเจรญพระชนมพรรษาไดถวายตวเปนมหาดเลกในสมเดจพระเจาอทมพรขณะ ด ารงพระยศสมเดจพระเจาลกยาเธอ เมอทรงอปสมบทและลาพระผนวชแลวกลบเขารบราชการเปน มหาดเลกหลวง เมอมพระชนมพรรษา ๒๕ พรรษา สมเดจพระเจาเอกทศทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเปนหลวงยกกระบตร เมองราชบร และไดสมรสกบธดาตระกลคหปตนทต าบลอมพวา แขวงเมอง สมทรสาคร ชอนาก (สมเดจพระอมรนทราบรมราชน)

เมอสมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงกอบกเอกราชและสถาปนากรงธนบรเปนราชธานแลว พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงเขารบราชการในกรงธนบรเปนพระราชวรนทร เจากรมพระต ารวจนอกขวา ทรงเปนก าลงส าคญของสมเดจพระเจาตากสนมหาราช คกบสมเดจพระ อนชาธราช (สมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาท) ท าศกสงครามกบานเมองหลายครงและไดเลอน บรรดาศกดโดยล าดบ ดงน

พ.ศ. ๒๓๑๑ โดยเสดจปราบชมนมเจาพมาย ไดเลอนเปนพระยาอภยรณฤทธ จางวางกรมพระ ต ารวจ พ.ศ. ๒๓๑๒ ทรงเปนแมทพไปตเขมรไดเมองพระตะบองและเสยมราฐ พ.ศ. ๒๓๑๓ ได เลอนเปนพระยายมราชวาทสมหนายก พ.ศ. ๒๓๑๔ เลอนเปนเจาพระยาจกร เปนแมทพไปตเขมร พ.ศ. ๒๓๑๗ ทรงเปนแมทพหนาไปตเชยงใหม และลงมาชวยรบกบพมาทเมองราชบรจนชนะ พ.ศ. ๒๓๑๘ ทรงเปนแมทพรบตานทพพมาทเมองพษณโลกเปนสามารถ จนอะแซหวนกแมทพพมา ขอดตวและกลาวสรรเสรญ ดงบนทกในพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขาวา “รปกงาม ฝมอกเขมแขง สรบเราผเปนผเฒาได จงอตสาหรกษาตวไว ภายหนาจะไดเปนกษตรยเปนแท” สงครามครงนน เมองพษณโลกถกลอมจนขาดเสบยงอาหาร จ าตองทงเมอง ตหกไปตงมนทเมอง เพชรบรณ แตพอดอะแซหวนกถกเรยกตวกลบ พ.ศ. ๒๓๑๙ ทรงเปนแมทพไปตหวเมองตะวนออกได เมองจ าปาศกด เมองโขง เมองอตปอ และเกลยกลอมไดเมองตะลง เมองสรนทร เมองสงขะ และ เมองขขนธ ถง พ.ศ. ๒๓๒๐ จงทรงไดรบพระมหากรณาปนบ าเหนจเปน เจาพระยามหากษตรยศก พ.ศ. ๒๓๒๑ ทรงเปนแมทพไปตเวยงจนทน หลวงพระบาง และอญเชญพระแกวมรกตกบพระบางลง มายงกรงธนบร และใน พ.ศ. ๒๓๒๓ ทรงเปนแมทพไปปราบจลาจลเมองเขมร แตเมอทรงทราบขาว จลาจลในกรงธนบร จงยกทพกลบมากรงธนบร เสดจกลบถงกรงธนบรเมอวนท ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๓๒๕ ประทบบนศาลาลกขนมหาดไทย ตดสนส าเรจโทษสมเดจพระเจาตากสนมหาราช แลวเหลา ขนนางและราษฎรทงหลายพรอมกนกราบบงคมทลเชญสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกขนครองราช- สมบต วนนถอเปนวนสถาปนามหาจกรบรมราชวงศ

เมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงรบอญเชญเสดจเถลงถวลยราชสมบต แลว โปรดใหยายพระนครมาทางฝงตะวนออกของแมน าเจาพระยาเยองกบกรงธนบรพระนครเดม ดวยมพระราชด ารวาฝงตะวนออกมชยภมดกวา และสามารถปองกนขาศกไดดกวา โปรดใหตงพธยก เสาหลกเมองเมอวนท ๒๑ เมษายน พ.ศ. ๒๓๒๕ และใหกอสรางพระราชวงลอมดวยไมระเนยดไวกอน พอใหตงการพระราชพธปราบดาภเษกโดยสงเขปเมอวนท ๑๐ มถนายน พ.ศ. ๒๓๒๕ จากนนจง โปรดเกลาฯ ใหกอสรางพระบรมมหาราชวง พระราชวงบวรสถานมงคล และพระนครอยางถาวรตอไป

เมอกอสรางวดพระศรรตนศาสดารามแลวเสรจใน พ.ศ. ๒๓๒๗ จงอญเชญพระพทธมหามณ รตนปฏมากร (พระแกวมรกต) จากพระราชวงเดมกรงธนบร มาประดษฐานในพระอโบสถ และเมอ สรางพระนครแลวเสรจใน พ.ศ. ๒๓๒๘ โปรดใหกระท าพระราชพธบรมราชาภเษกครงท ๒ ใหถกตอง ตามโบราณราชประเพณ และใหมการสมโภชพระนครตอเนองกน พระราชทานนามพระนครวา “กรงเทพมหานคร บวรรตนโกสนทร มหนทรายทธยา มหาดลกภพ นพรตนราชธานบรรมย อดม ราชนเวศนมหาสถาน อมรพมานอวตารสถต สกกะทตตยวษณกรรมประสทธ” ตอมาพระบาทสมเดจ พระจอมเกลาเจาอยหวทรงแปลงสรอย “บวรรตนโกสนทร” เปน “อมรรตนโกสนทร”

ในเวลาเดยวกบการสรางพระนครซงลอมดวยก าแพง ปอม และคเมองนน พระบาทสมเดจพระ พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงใหตระเตรยมเสบยงอาหาร อาวธทงซอและหลอเอง และตอเรอรบ ไวตอสขาศกทส าคญคอพมา และใน พ.ศ. ๒๓๒๘ พมากยกกองทพมาถง ๙ ทพ ดวยก าลงพลมากกวา ไทยถงเทาตว แตกลบมขอเสยเพราะไมสามารถเขาถงกรงพรอมกน ขณะทพระบาทสมเดจพระ พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงก าหนดยทธศาสตรโดยใหออกไปสกดทพพมาไมใหถงเมองหลวง ใหตอสทพส าคญกอน ทพใดเสรจศกกใหหนนไปชวยดานอน ท าใหตทพพมาแตกพายไปทกทพ

ครน พ.ศ. ๒๓๒๙ พระเจาปดงกษตรยพมายกทพมารบแกตว เปลยนยทธวธการรบโดยเตรยม ยงฉางมาพรอม ตงคายใหญททาดนแดงและสามสบ เมองกาญจนบร ตงคายชกปกกาถงกน ขดสนาม เพลาะปกขวากหนาแนน และท าสะพานเชอมถงกน แตเมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก มหาราชทรงเปนแมทพทรงตคายทาดนแดง และสมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาท สมเดจพระ อนชาธราชทรงตคายสามสบ ระดมก าลงเพยง ๓ วน พมากแตกพายไปสน

ในปตอมา พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชจงเสดจน าทพไปตเมองทวายของ พมาเปนการตอบแทน แตไมอาจตหกไดส าเรจ เพราะเสนทางทรกนดารและขดสนเสบยงอาหาร อยางไรกตามใน พ.ศ. ๒๓๓๔ ทวาย ตะนาวศร และมะรดไดขอสวามภกดตอไทย แตพอพมายกลงมา ทง ๓ เมองเกรงกลวจงกลบไปขนกบพมาอกใน พ.ศ. ๒๓๓๖

พมายงพยายามจะชงหวเมองทางเหนอหรอดนแดนลานนาตงแต พ.ศ. ๒๓๓๐ จนถง พ.ศ. ๒๓๔๘ กองทพไทยและลานนาไดรวมกนตอสจนขบไลพมาออกไปจากลานนา และยงไดเชยงตง แสนหว เมองลอ สบสองปนนาไวในราชอาณาจกรไทยดวย

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชยงไดทรงขยายพระราชอาณาเขต โดยการท า สงครามและโดยการอปถมภค าจนประเทศอน ๆ รอบพระราชอาณาจกร ดงน

ลาว เปนประเทศราชของไทยแลวในสมยกรงธนบร พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก มหาราชจงทรงแตงตงกษตรยลาวททรงไววางพระทยใหปกครองเวยงจนทน ทงเมอกษตรยหลวง พระบางคดจะเอาใจออกหางไปพงพมา เจาอนแหงเวยงจนทนยงชวยไปตหลวงพระบาง จบกษตรย หลวงพระบางสงมากรงเทพมหานคร

เขมร เปนประเทศราชของไทยเชนกน ภายในประเทศเกดจลาจล พระบาทสมเดจพระพทธยอด- ฟาจฬาโลกมหาราชโปรดใหพระยายมราช (แบน) ไประงบเหต รกษาราชการในเมองเขมร และพา นกองเองเขามากรงเทพมหานคร ทรงชบเลยงคกบสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหลวงอศรสนทร (พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย) ถง ๑๒ ป จงทรงแตงตงเปนสมเดจพระนารายณรามาธบด ออกไปครองกรงกมพชา และเมอสมเดจพระนารายณรามาธบดพราลย กโปรดใหสมเดจฟาทะละหะ เปนผส าเรจราชการ จนนกองจนท พระราชโอรสสมเดจพระนารายณรามาธบดเจรญวย จงทรงแตงตง เปนสมเดจพระอทยราชาครองกรงกมพชา

ญวน พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงเกอหนนองเชยงสอทหนภยกบฏ ไกเซนมาพงพระบรมโพธสมภารจนกชาตบานเมองได ถวายตนไมเงนตนไมทองเปนราชบรรณาการ เมอตงตนเปนจกรพรรด ทรงพระนามพระเจาเวยดนามยาลองจงเลกถวายตนไมเงนตนไมทอง แตมพระราชสาสนและถวายสงของมคาดวยส านกในพระมหากรณาธคณ และพระบาทสมเดจ พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชโปรดใหเชญพระราชสาสนพรอมเครองส าหรบกษตรยไปพระราชทาน

มลาย ตงแตศกสงคราม ๙ ทพ เมอสมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาททรงขบไลพมาออก ไปจากภาคใตแลว ไดเสดจลงไปปราบหวเมองใตไดเมองตาน (ปตตาน) แลว ไทรบร กลนตน และ ตรงกานกยอมออนนอม โปรดใหเมองสงขลาและเมองนครศรธรรมราชควบคมดแล

นอกจากน พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชยงทรงรกษาสมพนธไมตรกบจน ราชวงศชงสบตอจากสมยกรงธนบร เพราะไดประโยชนจากการคาส าเภา รวมทงเปดรบชาวตะวนตก ทเขามาคาขาย มโปรตเกสและองกฤษ เปนตน

พระราชกรณยกจดานทะนบ ารงบานเมอง พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ตองทรงด าเนนการไปพรอมกบการสงคราม เพราะเปนเรองของการฟนฟประเทศ ดวยมพระราชประสงค “สรางใหเหมอนสมยบานเมองด” ซงมผลดานจตวทยาท าใหอาณาประชาราษฎรมขวญและก าลงใจ และยงมผลท าใหประเทศขางเคยงเกรงขามเมอเหนวาบานเมองไทยบรบรณรงเรองดจเดม

การจดระเบยบการปกครอง ทรงยดแบบอยางครงกรงศรอยธยา มอครมหาเสนาบดสมห- พระกลาโหมดแลหวเมองฝายใต สมหนายกดแลหวเมองฝายเหนอ กรมทาดแลหวเมองฝายตะวนตก จดการปกครองแบบจตสดมภ คอ เวยง วง คลง นา หวเมองแบงเปนหวเมองชนเอก ชนโท ชนตร ชนจตวา และหวเมองประเทศราช

ดานกฎหมายบานเมอง โปรดใหช าระพระราชก าหนดกฎหมายใหถกตอง แลวใหอาลกษณ ชบเสนหมกไว ประทบตราพระราชสห พระคชสห และบวแกว ซงเปนตราของสมหนายก สมห- พระกลาโหม และพระคลง แสดงวาใชบงคบทวราชอาณาจกร กฎหมายนเรยกกนวากฎหมายตรา สามดวง

ดานศาสนา ใน พ.ศ. ๒๓๓๑ โปรดใหสงคายนาพระไตรปฎกทวดนพพานารามซงไดพระราชทาน นามใหมวา วดพระศรสรรเพชญดาราม ปจจบนคอวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ นบเปนการสงคายนา ล าดบท ๙ ของโลก และยงโปรดใหตรากฎพระสงฆควบคมสมณปฏบตและขอพงปฏบตของ พทธศาสนกชนอกหลายฉบบ รวมทงพระราชก าหนดกวดขนศลธรรมขาราชการและพลเมอง

ดานขนบธรรมเนยมประเพณและศลปวฒนธรรม โปรดใหรอฟนและทรงอปภมภทกแขนง โปรดใหสรางปราสาทพระราชวง วดวาอาราม เชน วดพระศรรตนศาสดาราม วดพระเชตพนวมล มงคลาราม วดสระเกศ และวดสทศนเทพวราราม โปรดใหรอฟนพระราชพธส าคญ ๆ ครงกรงศรอยธยา

มาจดท าอยางถกตองตามแบบแผนราชประเพณ ทงยงโปรดเกลาฯ ใหมประกาศ มการจดจารบนทก ไวเปนแบบแผนสบมา ตงแตพระราชพธบรมราชาภเษก พระราชพธสมโภชพระนคร พระราชพธ พชมงคล พระราชพธถอน าพระพพฒนสตยา พธทรงผนวชสมเดจพระเจาลกเธอ พระราชพธโสกนต พระราชพธสมโภชพระเศวตกญชร การออกพระเมรและพระราชพธถวายพระเพลงหรอพระราชทาน เพลงททองสนามหลวง โปรดใหรวบรวมพระราชพงศาวดารและเอกสารส าคญของบานเมองท กระจดกระจายมาช าระเรยบเรยงขนใหม ทรงสงเสรมนกปราชญราชกว สรางงานวรรณกรรมส าคญ โดยทรงเปนผน าทรงพระราชนพนธบทละครเรองรามเกยรตฉบบยาวครบสมบรณและเพลงยาวรบพมา ททาดนแดง เปนตน

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชเสดจสวรรคตเมอวนท ๗ กนยายน พ.ศ. ๒๓๕๒ พระชนมพรรษา ๗๒ พรรษา ทรงด ารงสรราชสมบต ๒๘ ป

พระนาม “พระพทธยอดฟา” เปนพระนามจากการทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท ๓ ถวายพระนามพระพทธรปทรงเครอง ๒ พระองคหนาฐานชกชพระพทธมหามณรตน- ปฏมากร ซงทรงสรางเพอเปนพระพทธรปฉลองพระองครชกาลท ๑ และรชกาลท ๒ โดยถวาย พระนามวาพระพทธยอดฟาจฬาโลกและพระพทธเลศหลาสลาลย แลวโปรดใหเรยกพระนามแผนดน

ทเรยกกนวาแผนดนตนเปนแผนดนพระพทธยอดฟา และแผนดนกลางเปนแผนดนพระพทธเลศหลา สลาลย (พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงเปลยนเปนพระพทธเลศหลานภาลย) สวน พระราชสมญญานาม “มหาราช” นน คณะรฐมนตรไดมมตเมอวนท ๒๓ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๒๕ ใหถวายพระราชสมญญานามเปนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช และใหเปลยนชอ วนจกร วนท ๖ เมษายน เปนวนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชและวนทระลก มหาจกรบรมราชวงศ

วณา โรจนราธา

เอกสารอางอง กรมศลปากร. พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เลม ๒. กรงเทพฯ: ไอเดยสแควร, ๒๕๓๕. กระทรวงศกษาธการ. หนงสออางองวชาภาษาไทย ประวตวรรณคด. พระนคร: โรงพมพครสภาพระสเมร, ๒๕๑๑. คณะกรรมการจดงานสมโภชกรงรตนโกสนทร ๒๐๐ ป. ประวตศาสตรกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๑ - รชกาลท ๓ พ.ศ.

๒๓๒๕ - พ.ศ. ๒๓๙๔ เลม ๑. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ, ๒๕๒๕. จรรยา ประชตโรมรน, พลตร. พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒. ทองตอ กลวยไม ณ อยธยา. พระบรมราชจกรวงศ. กรงเทพฯ: บพธการพมพ, ๒๕๔๗. ทพากรวงศ (ข า บนนาค), เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๑. กรงเทพฯ: โรงพมพการ

ศาสนา, ๒๕๓๑. ทพากรวงศมหาโกษาธบด, เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๓. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา

ลาดพราว, ๒๕๔๗. พทยลาภพฤฒยากร, พระวรวงศเธอ กรมหมน. เรองพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงฟนฟวฒนธรรม.

พระนคร: โรงพมพพระจนทร, ๒๕๐๐. (นายสนน บณยศรพนธ พมพชวยในงานคลายวนประสต พ.ศ. ๒๕๐๐)

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระ พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชกบสมเดจพระอมรนทราบรมราชน พระนามเดม ฉม ทรงพระราชสมภพ เมอวนพธท ๒๔ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๓๑๐ ณ นวาสสถานต าบลอมพวา สมทรสงคราม ซงขณะนน กรงศรอยธยาเสยแกพมาแลว ขณะทประสตนนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชยง ทรงรบราชการเปนหลวงยกกระบตรเมองราชบร พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยไดโดยเสดจ พระบรมราชชนกในการศกสงครามตลอดมา ทงกอนและหลงเสดจขนครองราชสมบต

เมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงปราบดาภเษกขนครองราชสมบตเปน ปฐมกษตรยแหงพระบรมราชวงศจกรเมอวนท ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๓๒๕ จงโปรดเกลาฯ ใหสถาปนา พระเกยรตยศเปนเจาฟาตางกรม ทรงพระนามวา สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหลวงอศรสนทร และไดทรงรบราชการใกลชดพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ดแลงานตางพระเนตร พระกรรณเสมอมา ใน พ.ศ. ๒๓๔๙ ทรงไดรบการสถาปนาขนเปนกรมพระราชวงบวรสถานมงคล ทพระมหาอปราช หลงจากทสมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาทเสดจสวรรคต

ใน พ.ศ. ๒๓๕๒ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชเสดจสวรรคต พระบาท สมเดจพระพทธเลศหลานภาลยจงไดเสดจขนครองราชสมบตเปนพระมหากษตรยรชกาลท ๒ แหง พระบรมราชวงศจกร ทรงประกอบพระราชกรณยกจทสรางความเจรญรงเรองใหแกบานเมองเปน อเนกประการ ท าใหบานเมองสงบและอดมสมบรณ

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยถอไดวาเปนยคทองของวรรณคดเพราะ วรรณคดของชาตรงเรองมาก ไดทรงสงเสรมงานศลปะทกประเภท ทรงพระปรชาสามารถในงาน วรรณกรรมและบทละครเปนอยางยง ทรงพระราชนพนธงานวรรณกรรมและบทละครตาง ๆ ททรง คณคาไวจ านวนมาก เชน เสภาเรองขนชางขนแผน (บางตอน) บทละครเรองอเหนา รามเกยรต คาว ไกรทอง มณพชย สงขทอง ไชยเชษฐ กาพยเหเรอ และบทพากยโขนตอนเอราวณ นาคบาศ และ นางลอย พระราชนพนธเรองอเหนาไดรบยกยองจากวรรณคดสโมสรเมอ พ.ศ. ๒๔๕๙ วาเปนยอด ของบทละครร า พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระราชนพนธไวในค าน าบทละครเรอง รามเกยรตวา “นกเลงหนงสอกด นกเลงดละครกด ตองยอมรบทงนนวาเปนหนงสออนด เปนบทกลอน ไพเราะและถอยคาสานวนด เปนตวอยางดยงอนหนงแหงจนตกวนพนธในภาษาไทยเรา สมควรแลว ทจะเปนหนงสอซงจะรกษาไวเปนแบบแผน” สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ

ทรงยกยองวา “สวนบทละครนน พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย พระองคเปนจนตกวอยาง

วเศษทสดองค ๑” บทพระราชนพนธตางๆ นอกจากจะมความไพเราะงดงามแลว ยงใหความรดานการศกษา

ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมดวย เชน ประเพณโสกนต ประเพณงานพระเมร นอกจากนพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยยงสนพระราชหฤทยดานศลปะการดนตร

เปนอยางยง ทรงเชยวชาญและโปรดซอสามสาย พระองคมซอคพระหตถอยคนหนง พระราชทานนาม วา “ซอสายฟาฟาด” ในรชสมยของพระองคศลปะดานนาฏกรรมเจรญรงเรองมาก ความงดงามไพเราะ ทงบทและกระบวนการร าไดปรบปรงและใชเปนแบบแผนทางนาฏศลปของชาตมาจนปจจบน และ

ศลปะดานการดนตรกเจรญรงเรองทงทางมโหร ปพาทย และขบรอง ทงยงทรงงานศลปกรรมททรง คณคายงไวอกหลายประการ เชน หนาหนพระยารกใหญและพระยารกนอย ลวดลายพระทนงสนาม จนทรซงเปนพระทนงไมขนาดเลก หนพระพกตรพระพทธรปประธานวดอรณราชวราราม บานประต พระวหารวดสทศนเทพวรารามทแกะเปนรปปาเขาล าเนาไพรและสงสาราสตวนานาชนด เปนตน

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยโปรดเกลาฯ ใหขยายอาณาเขตพระบรมมหาราชวง และทรงสรางสวนส าหรบประพาสไวในพระบรมมหาราชวงทสรางไวเดมในรชสมยพระบาทสมเดจ พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช เรยกวาสวนขวา ใหมความงดงามบรบรณ การสรางสวนขวานม นยส าคญเกยวกบราชการบานเมองคอท าใหปรากฏพระเกยรตยศแสดงใหนานาประเทศเหนวาไทย มก าลงสรางราชธานไดใหมเหมอนดงราชธานเดมครงกรงศรอยธยา เมอชาวตางประเทศและหวเมอง ประเทศราชมาเฝา โปรดเกลาฯ ใหพนกงานพาไปชมความงามของสวนขวา ซงเปนทสรรเสรญ พระเกยรตยศไปนานาประเทศ

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย โปรดเกลาฯ ใหออกประกาศยกเลก ธรรมเนยมการยงกระสนในระหวางเสดจพระราชด าเนนเพอใหเกดความเปนธรรมแกอาณาประชาราษฎร ทรงไดชางเผอกเอกมาสพระบารมถง ๓ ชาง ถอวาเปนมงมงคลเพมพนพระเกยรตยศ จงโปรดเกลาฯ ใหธงทชกในเรอก าปนหลวงทไปคาขายยงนานาประเทศท ารปชางสขาวอยกลางวงจกรตดในธงพนแดง และใชเปนธงชาตไทยตอมาจนถงรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว จงเปลยนมาเปน ธงไตรรงคเชนปจจบน

ดานการคากบตางประเทศ ปรากฏวาการคากบจนและประเทศทางตะวนตกเฟองฟมาก ทรง สงเสรมการคากบตางประเทศ โดยทรงสงเรอส าเภาไปคาขายกบจน เขมร ญวน มลาย มเรอสนคา ของหลวงเดนทางไปจนเปนประจ า รวมทงประเทศตะวนตกตาง ๆ เชน โปรตเกส องกฤษ น ารายได เขาสประเทศจ านวนมาก

ในดานสงคม ทรงพระราชด ารวาการสบฝนเปนอนตรายแกผสบ ทงกอใหเกดคดอาชญากรรม ขนมาก แมฝนจะน ารายไดจ านวนมากเขาพระคลงหลวง แตดวยพระมหากรณาธคณทมตอราษฎร ทรง ตราพระราชก าหนดหามมใหซอขายและสบฝน ทรงก าหนดบทลงโทษส าหรบผฝาฝนไวอยางหนก

ในดานปกครองนน ทรงรเรมการแตงตงเจานายใหก ากบราชการกระทรวงตาง ๆ หลายพระองค เชน โปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระสมพนธวงศเธอ เจาฟากรมขนอศรานรกษทรงก ากบราชการกรม มหาดไทย พระเจานองยาเธอ กรมหมนศกดพลเสพส าเรจราชการกรมพระกลาโหม และพระเจา ลกยาเธอ กรมหมนเจษฎาบดนทร (พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว) ส าเรจราชการกรมพระคลง (คอกรมทา) การใหเจานายก ากบราชการกระทรวงตาง ๆ นบเปนพระราชด ารทมความส าคญตอการ บรหารราชการแผนดน เพราะเจานายจะไดทรงเรยนรการบรหารงานซงเปนประโยชนในเวลาตอมา เปนอยางยง

สวนการพระศาสนา ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรเรมการประกอบพธวสาขบชาขนใน พ.ศ. ๒๓๖๐ เปนครงแรกในสมยรตนโกสนทร พระราชกรณยกจในการฟนฟประเพณการจดงานวนวสาขบชา ไดเปนประเพณสบตอมาจนถงปจจบน และโปรดเกลาฯ ใหมการแกไขวธสอบพระปรยตธรรมซงเดม แบงเปน ๓ ขน คอ เปรยญตร เปรยญโท และเปรยญเอก โดยโปรดใหก าหนดวธสอบเปน ๙ ประโยค ผสอบได ๓ ประโยคขนไปนบวาเปนเปรยญ นอกจากนยงโปรดเกลาฯ ใหมการสงคายนาบทสวดมนต และมพระราชด ารวาพระสงฆในลงกาทวปเปนสมณวงศเดยวกบพระสงฆในสยามประเทศ และเคยม

สมณไมตรตดตอกนมาตงแตครงกรงศรอยธยา แตขาดการตดตอไป จงโปรดเกลาฯ ใหสงสมณทตไป ลงกาเพอทราบการพระศาสนาและศาสนาวงศในลงกาทวปดวย

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยโปรดเกลาฯ ใหสรางเมองทปากลดตอจากทคางไว พระราชทานนามวา เมองนครเขอนขนธ แลวโปรดใหยายครวมอญเมองปทมธานไปอยทเมอง นครเขอนขนธ และใน พ.ศ. ๒๓๖๒ โปรดเกลาฯ ใหพระเจาลกยาเธอ กรมหมนเจษฎาบดนทรทรงเปน แมกองสรางเมองสมทรปราการ ใหเปนเมองปอมปราการส าหรบปองกนขาศกทใชเสนทางเดนทพมาต ไทยทางทะเล

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงครองสรราชสมบตเปนเวลา ๑๕ ป เสดจสวรรคต เมอวนท ๒๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๖๗ ขณะพระชนมพรรษา ๕๖ พรรษา พระองคมพระราชโอรสและ พระราชธดา รวม ๗๓ พระองค

องคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) ไดประกาศ ยกยองพระเกยรตคณใหพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเปนบคคลส าคญของโลกในอภลกขต- สมยครบรอบ ๒๐๐ ป แหงพระบรมราชสมภพ เมอ พ.ศ. ๒๕๑๑ นบวาทรงเปนคนไทยล าดบท ๓ ท ไดรบการประกาศเกยรตคณน

กฤษฎา บณยสมต

เอกสารอางอง กนกวล ชชยยะ และกฤษฎา บณยสมต. บคคลส าคญของไทยทโลกยกยอง. กรงเทพฯ: เมธทปส, ๒๕๔๖. คณะอนกรรมการประชาสมพนธการจดงานพระบรมราชานสรณป ๒๕๒๑. เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธ-

เลศหลาฯ ในศภวาระครบ ๒๐๐ ป วนพระบรมราชสมภพ ๒ กมภาพนธ ๒๕๒๑. กรงเทพฯ: โรงพมพยนฮ, ๒๕๒๑.

ด ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๒. กรงเทพฯ: ไอเดยสแควร, ๒๕๔๖.

ใตรมพระบารมจกรนฤบดนทร สยามนทราธราช. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๗. (ราชบณฑตยสถานจดพมพ ในโอกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเจรญพระชนมพรรษา ๗๕ พรรษา)

ทพากรวงศ, เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๒. กรงเทพมหานคร: องคการคาครสภา, ๒๕๐๔. ปถพรด. “งานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทอทยานพระบรมราชานสรณ อ าเภออมพวา

จงหวดสมทรสงคราม วนท ๘-๙ กมภาพนธ ๒๕๔๖.” สกลไทย. ปท ๔๙ ฉบบท ๒๕๒๑ (กมภาพนธ ๒๕๔๖): หนา ๑๑๖-๑๑๗.

มลนธพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยในพระบรมราชปถมภ. จดหมายเหตรชกาลท ๒ เลม ๓ จลศกราช ๑๑๗๑-๑๑๗๔. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ, ๒๕๒๘.

เรองอเหนาพระราชนพนธรชกาลท ๒. กรงเทพฯ: บรรณาคาร, ๒๕๔๓.

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว พระนามเดมวาหมอมเจาทบ เปนพระราชโอรสใน พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย (ขณะทรงด ารงพระอสรยยศเปนสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหลวงอศรสนทร) กบเจาจอมมารดาเรยม (ตอมาภายหลงทรงไดรบสถาปนาเปนสมเดจพระ ศรสลาลย) เสดจพระราชสมภพเมอวนจนทรท ๓๑ มนาคม พ.ศ. ๒๓๓๐ ณ พระราชวงเดม กรงธนบร ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ครน พ.ศ. ๒๓๔๙ สมเดจพระราชบดา ทรงไดรบอปราชาภเษกเปนพระมหาอปราช จงทรงด ารงพระอสรยยศเปนพระเจาหลานเธอ พระองคเจาทบ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรด กระหมอมใหท าพธโสกนตเปนการพเศษ และเมอครบปทจะทรงพระผนวช กโปรดเกลาฯ ใหทรง พระผนวช ณ วดพระศรรตนศาสดาราม แลวเสดจไปประทบจ าพรรษา ณ วดราชสทธาราม

เมอพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเสดจขนครองราชสมบตใน พ.ศ. ๒๓๕๒ พระองค เจาทบทรงรบราชการสนองพระเดชพระคณจนเปนทไววางพระราชหฤทย ใน พ.ศ. ๒๓๕๖ โปรด เกลาฯ ใหสถาปนาทรงกรมเปนพระเจาลกยาเธอ กรมหมนเจษฎาบดนทร ทรงก ากบราชการกรมทา กรมพระคลงมหาสมบต และกรมพระต ารวจวาความฎกา ซงเปนราชการส าคญเกยวกบความมนคง ความมงคงของชาต และความสงบสขของราษฎร พระองคมพระราชศรทธาในพระพทธศาสนาเปน อยางยง ทรงบ าเพญพระราชกศลเลยงพระมไดขาด ทรงตงโรงทานเลยงดราษฎรทอตคดขดสน ณ บรเวณหนาวงทาพระซงเปนทประทบในขณะนน ดานการคาทรงแตงส าเภาหลวงและส าเภาสวน พระองคไปคาขายทเมองจน สรางความมงคงใหชาตอยางยง ฐานะสวนพระองคกมนคงจนพระบาท สมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงเรยกวาเจาสว จอหน ครอวเฟด ทตของผส าเรจราชการองกฤษ ทอนเดยสงมาเจรจาทางพระราชไมตร แสดงความเหนไวในเอกสารของจอหน ครอวเฟด สรปไดวา กรมหมนเจษฎาบดนทรทรงวาราชการสทธขาดทงดานการตางประเทศและการคา ทรงเปนเจานายท ฉลาดหลกแหลมทสดในบรรดาเจานายและขนนางขาราชการชนผใหญในราชส านกสยาม

ใน พ.ศ. ๒๓๖๓ พมายกก าลงมาตงยงฉางสะสมเสบยงอาหารเตรยมท าศกทปลายดานเมอง กาญจนบร กรมหมนเจษฎาบดนทรทรงไดรบพระบรมราชโองการใหคมก าลงไปขดตาทพทต าบล ปากแพรก รมแมน านอย เปนเวลาประมาณปเศษ พมาเลกทพกลบไปโดยไมตองรบกน

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเสดจสวรรคตใน พ.ศ. ๒๓๖๗ โดยมไดตรสมอบ การสบพระราชสนตตวงศ พระสงฆราช พระราชาคณะผใหญ พระบรมวงศานวงศ และเสนาบดผใหญ รวมประชมปรกษาหารอกน เหนควรมอบสรราชสมบตใหกรมหมนเจษฎาบดนทรรกษาแผนดนสบไป นบเปนอเนกชนนกรสโมสรสมมต

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเสดจขนครองราชยเมอวนพธท ๒๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๖๗ มพระปรมาภไธยซงจารกในพระสพรรณบฏเหมอนรชกาลท ๑ และ ๒ ตอมาพระบาท สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงท าพธจารกพระสพรรณบฏถวายพระปรมาภไธยใหมใน พ.ศ. ๒๓๙๔ วา “พระบาทสมเดจพระปรมาทวรเสฏฐมหาเจษฎาบดนทร สยามมนทรวโรดม บรมธรรมมก มหาราชาธราชบรมนารถบพตร พระนงเกลาเจาอยหว”

พระราชกจส าคญของพระมหากษตรยคอการบ าบดทกขบ ารงสขของราษฎร พระบาท สมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงสบทอดหลกการปกครองตามพระราชประเพณดวยความตงพระทย เปนอยางยง โปรดใหขนนาง ขาราชการผใหญเขาเฝาถวายขอราชการวนละ ๒ ครง ดงจะเหน พระราชจรยวตรจากพระราชานกจทบนทกวา

เวลาเสดจออกจวน ๔ โมง (๑๐ นาฬกา)...อครมหาเสนาบดนงตรงชองกลาง ระหวางเสาท ๒ และท ๓ จตสดมภ เจาประเทศราชนงเหนอเสาท ๒ ขาราชการนอกนนเฝาหลามลงมาจน หนาลบแล...

อกชวงหนงเสดจออกเวลา

...ยามหนง (๒๑ นาฬกา) เสดจออก...ถาอยางเรวไมมราชการเสดจขน ๒ ยาม (เทยง คน) ถามราชการขน ๘ ทม (๒ นาฬกา) โดยมาก ถามราชการส าคญทคบขนเสดจออกทมหนง (๑๙ นาฬกา) เสวยในฉากแลวขนพระแทน อยจนกระทงเวลาต ๑๑ (๕ นาฬกา) จงเสดจขน

ในการปกครองบานเมอง โปรดใหตงบานเปนเมอง ๒๕ เมอง สวนใหญอยทางภาคอสาน ทรง ปลกฝงใหราษฎรรวมรบผดชอบตอสงคมโดยการตราพระราชก าหนดโจรหาเสน ซงก าหนดใหราษฎร ชวยกนดแลระมดระวงโจรผรายภายในรศม ๕ เสนจากบานเรอนตน นอกจากน ยงมการตงกลอง วนจฉยเภรใหราษฎรรองทกขถวายฎกาไดทกเวลา

ตงแตตนรชกาล การศกกบพมาเรมลดนอยลงเนองจากพมามปญหาภายใน และเผชญภย ภายนอกจากการคมคามขององกฤษ ในการนองกฤษชกชวนไทยใหชวยรบกบพมาดวยเหนเปนศตรกน มานาน ไทยไปชวยองกฤษตไดเมองมะรด ทวาย เมาะตะมะ และวางแผนจะขนไปตหงสาวด ตองอ ตอ แตเกดบาดหมางกนจงยกทพกลบ ตอมาองกฤษไดชยชนะเหนอพมาโดยเดดขาด ตงแตนน พมา ไมสามารถยกทพมารกรานไทยไดอก คงเหลอภยทไทยตองระวง คอ ญวน ลาว เขมร ทรงท าสงคราม อานามสยามยทธเปนเวลาเกอบ ๑๕ ป สงครามสนสดลงโดยไมมผแพชนะ ท าสญญาสงบศกใน พ.ศ. ๒๓๙๐ นอกจากนทรงจดการบานเมองบรเวณชายแดนใหสงบทงดานหวเมองลาว หวเมองตะวนตก โดยเฉพาะอยางยงหวเมองปกษใต ในดานการปองกนประเทศ โปรดใหสรางปอมปราการเพมขน หลายแหง ตอเรอรบส าหรบใชในแมน า และเรอก าปนทออกทะเลไดจ านวนมาก โปรดใหชางช านาญ การหลอเหลกจากจนมาหลอปนใหญหลายกระบอก

ในชวงปลายรชกาล มหาอ านาจตะวนตกเรมเขามามบทบาทดวยการขอเจรญทางพระราชไมตร โดยมนโยบายเรอปนหนนหลง เปนปญหาทประเทศจะตองเผชญตอไป พระบาทสมเดจพระนงเกลา เจาอยหวทรงเหนการณไกล ดงกระแสพระราชด ารสทมตอสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศท เขาเฝาในพระทตอนปลายรชกาลใน พ.ศ. ๒๓๙๓ ปรากฏในพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๓ วา “การศกสงครามขางญวนขางพมากเหนจะไมมแลว จะมอยกแตขางพวกฝรงใหระวงให ดอยาใหเสยทแกเขาได การงานสงใดของเขาทดควรจะเรยนราเอาไว กเอาอยางเขา แตอยาใหนบถอ เลอมใสไปทเดยว” ซงการณตอมากเปนดงเชนททรงคาดไวใน พ.ศ. ๒๔๓๖ เมอเกดวกฤตการณ ร.ศ. ๑๑๒ ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว กไดใชเงนพระราชทรพยจากการคาส าเภาของ พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทเรยกวา เงนถงแดง มาชดใชใหฝรงเศส เทากบไดใชเพอกบาน กเมองตามพระราชปณธาน

รชสมยของพระองคไดรบยกยองวามความเจรญรงเรองทางเศรษฐกจและการพระศาสนาเปน อยางยง พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงพระปรชาสามารถในการน ารายไดเขาสทอง พระคลงมาตงแตกอนขนครองราชย ครนเมอเสวยราชยแลว ทรงสรางความเปนปกแผนทางเศรษฐกจ ดวยการประหยดรายจายและเพมพนรายไดแผนดน โดยการแกไขวธเกบภาษอากรแบบเดม เชน เปลยนเกบอากรคานาจากหางขาวมาเปนเงน ทรงตงภาษอากรใหมอก ๓๘ ชนด และทรงก าหนด ระบบเจาภาษนายอากรใหม โดยรฐเกบภาษเองเฉพาะภาษทส าคญบางอยาง นอกนนใหเจาภาษ นายอากรประมลรบเหมาผกขาดไป ทง ๓ วธดงกลาว เพมพนรายไดใหหลวงอยางมาก

สวนการคาส าเภาทสรางความมงคงอยางมาก ครนปลายรชกาลเรมลดความส าคญลง เพราะ ชาวตะวนตกเรมใชเรอก าปนใบซงมประสทธภาพดกวาเขามาคาแทน โดยเฉพาะอยางยง ภายหลงจาก ทท าสนธสญญาเบอรนยกบองกฤษใน พ.ศ. ๒๓๖๙ สงผลใหการคากบตางประเทศขยายตวมากขน สนคาออกทส าคญในขณะนน คอ น าตาลและขาว กอใหเกดการเปลยนแปลงทางการผลตจาก การเกษตรแบบพอมพออย มาเปนการผลตเพอสงเปนสนคาออก กลาวคอ ท านาเพอสงออกขาว และ ปลกออยเพอเปนวตถดบในโรงงานน าตาล ดงจะเหนไดจากกรณการขดคลองแสนแสบเพอประโยชน ในราชการสงคราม ตอมาไดเปลยนบทบาทมาเปนการเปดพนทส าหรบปลกขาวและออยแทน ซงสราง รายไดใหหลวงมาก พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเอาพระทยใสตอปญหาในการท ามาหากน ของราษฎร ดงปรากฏในพระบรมราชโองการทมไปถงเจาเมองตาง ๆ ใน พ.ศ. ๒๓๘๖ เมอเกดภาวะ

ฝนแลงวา “...สมเดจพระพทธเจาอยหว จะใครทรงทราบ การไรนา นาฝน นาทาใหถวนถแนนอน ให พระยาไชยวชต พระปลด กรมการวากลาวตรวจดแลใหเจาเมอง กรมการ ราษฎรทาไรนาใหทวกนให เตมภมฐาน ใหไดผลเมดขาวในปมะโรง ฉอศกใหจงมาก...”

ในดานพระศาสนา ทรงเปนองคอครศาสนปถมภกตามพระราชประเพณ มพระราชศรทธาอยาง แรงกลาในพระพทธศาสนา พระองคโปรดผทมศรทธาทะนบ ารงพระพทธศาสนา ดงพระด ารสของ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ “ในรชกาลท ๓ ใครมใจศรทธาสรางวดกเปน คนโปรด” ทรงสรางและปฏสงขรณวดวาอารามและพระพทธรปจ านวนมาก ทรงประกอบพระราชกศล ทกวาระ และโดยสวนพระองคเองทรงบาตรทกเชา ในพระราชานกจบนทกวา “แตถงจะเสดจออก อยจนดกเทาไร เวลาเชาคงเสดจลงทรงบาตรตามเวลา ไมไดเคลอนคลาด” ทรงนมนตพระสงฆเขามา ถวายพระธรรมเทศนาในพระบรมมหาราชวงเปนประจ า โปรดเกลาฯ ใหรวบรวมพระไตรปฎก และ ประกอบพระราชกศลในลกษณะเชนนอกหลายประการ แมภาษอากรบางอยางทสรางรายไดใหมาก แตเปนบาปกโปรดเกลาฯ ใหงดเสย ไดแก ภาษฝนเพราะเปนของชว ท าลายราษฎรใหออนแอ อากร คาน าและอากรคารกษาเกาะซงเกบจากผเกบไขจะละเมดอนเปนการสงเสรมใหราษฎรฆาสตว ม พระราชศรทธาบ าเพญพระราชกศลใหสตวทงหลายรอดชวต

นอกจากนยงมพระทยกวาง ในรชสมยของพระองค พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ขณะทรงด ารงพระอสรยยศเปนสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟามงกฎและยงทรงพระผนวชอย ทรงตง นกายสงฆใหมคอคณะธรรมยตกนกาย กทรงสนบสนน ดงจะเหนไดจากพระบรมราโชวาทของ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระราชทานสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหา วชรณหศ สยามมกฎราชกมาร ความวา

...สวนทลกระหมอมทรงตงพระสงฆคณะธรรมยตกนกาย เปนการตอสอยางยงมใช เลน ทานกมใชแตไมออกพระโอษฐคดคานอนหนงอนใด กลบพระราชทานทวดบวรนเวศฯ ใหเปนทเสดจมาประทบอยเปนทตงธรรมยตกนกาย และยกยองใหเปนราชาคณะผใหญ จนถงเปนผสอบไลพระปรยตธรรมจนจวนสวรรคตทเดยว จงไดขอเลกเรองหมผาแหวกอก แตอยางเดยวเทานน...

ผลอกประการหนงทเกดจากการททรงพระราชศรทธาในพระพทธศาสนา คอความเจรญรงเรอง ทางศลปกรรมแขนงตางๆ โดยเฉพาะสถาปตยกรรม ซงมลกษณะเฉพาะเปนพระราชนยม เชน การ เปลยนแปลงสวนหลงคาโบสถ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส หนาบนประดบกระเบองเคลอบจานชาม จน เชนทวดราชโอรสาราม จตรกรรมกมลกษณะผสมผสานแบบจน

ปลายรชกาล กระแสพระราชด ารเกยวกบผสบราชสมบต กแสดงใหเหนถงน าพระทยททรงรก และหวงใยบานเมองยง ทรงมอบใหเสนาบดผใหญประชมปรกษากนวาพระบรมวงศานวงศพระองคใด ทมวยวฒปรชารอบร เปนศาสนปถมภก ปกปองไพรฟาประชาชน รกษาแผนดนใหเปนสขสวสด เปน ทยนดแกมหาชน กใหพรอมใจกนยกพระองคนนขนเสวยราชย การครงน พระบาทสมเดจพระ จลจอมเกลาเจาอยหวทรงเลาพระราชทานสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชรณหศ สยามมกฎ ราชกมาร วา

...มาจนชนปลายทสดจวนจะสวรรคต ใชวาทานจะไมมพระราชประสงคจะให พระราชโอรสสบสนตตวงศเมอใด แตหากทานไมมนพระทยในพระราชโอรสของทานวา องคใดอาจจะรกษาแผนดนได เพราะทานรกแผนดนมากกวาพระราชโอรส จงไดมอบคน แผนดนใหแกเสนาบด กเพอประสงคจะใหเลอกเชญทลกระหมอม ซงเหนปรากฏอยแลววา ทรงพระสตปญญาสามารถจะรกษาแผนดนไดขนรกษาแผนดนสบไป นกเปนการแสดง ใหเหนพระราชหฤทยวา ตนพระบรมราชวงศของเรายอมรกแผนดนมากกวาลกหลานใน สวนตว

แมเมอทรงพระประชวรหนกกโปรดใหยายพระองคออกจากพระทนงจกรพรรดพมานองค ตะวนออกซงประทบอยไปยงองคตะวนตกซงจะไมเกยวของกบการจดพระราชพธบรมราชาภเษกของ พระมหากษตรยพระองคตอไป แสดงใหเหนถงน าพระทยททรงนกถงผอนและสวนรวมกอนพระองค เอง พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคต ณ พระทนงจกรพรรดพมานองคตะวนตก เมอวนพธท ๒ เมษายน พ.ศ. ๒๓๙๔ รวมพระชนมาย ๖๓ พรรษา มสายราชสกลสบเนองมา ๑๓ มหาสาขา คอ ศรวงศ โกเมน คเนจร งอนรถ ลดาวลย ชมสาย ปยากร อไรพงศ อรณพ ล ายอง สบรรณ สงหรา และชมพนท

ตอมาใน พ.ศ. ๒๕๔๐ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบนทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ถวายพระราชสมญญาพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหววา “พระมหาเจษฎาราชเจา” ซงมความ หมายวา “พระมหาราชเจาผมพระทยตงมนในการบ าเพญพระราชกจ”

สทธพนธ ขทรานนท

เอกสารอางอง กรมศลปากร. ต านานวตถสถานตางๆ ซงพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงสถาปนา และกรมสมเดจพระศร

สลาไลย พระบรมราชชนนพนปหลวง. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงกร๏พ, ๒๕๓๐. . พระราชานกจ. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, ๒๕๒๖. . เอกสารของครอวฟอรด. ไพโรจน เกษแมนกจ, แปล. นครหลวงกรงเทพธนบร: โรงพมพการศาสนา, ๒๕๑๕.

กระทรวงศกษาธการ. กรมวชาการ. แนวพระราชด ารเการชกาล. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๒๗. คณะกรรมการจดงานสมโภชกรงรตนโกสนทร ๒๐๐ ป. ประวตศาสตรกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๑-รชกาลท ๓ เลม ๑.

กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ, ๒๕๒๕. จดหมายเหตรชกาลท ๓ เลม ๑. กรงเทพฯ: สหประชาพาณชย, ๒๕๓๐. ทองตอ กลวยไม ณ อยธยา. “พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เจษฎาราชเจา.” ใน สดดบคคลส าคญ เลม ๑๙.

กรงเทพฯ: บรษท ท ฟลม จ ากด, ๒๕๔๙. ทพากรวงศมหาโกษาธบด, เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๓. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา

ลาดพราว, ๒๕๔๗. พระราชประวตและพระราชกรณยกจพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว พระมหาเจษฎาราชเจา. กรงเทพฯ: โรงพมพ

ภาพพมพ, ๒๕๔๙. มลนธเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว. วดยานนาวา/รชกาลท ๓ พระบดาแหงการคาไทย.

กรงเทพฯ: ประดพทธ, ๒๕๔๗. วอเตอร เอฟ. เวลลา. แผนดนพระนงเกลาฯ. พ.อ. นจ ทองโสภต, แปล. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงกร๏พ, ๒๕๓๐.

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระนามเดมวา สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟามงกฎ เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย (เมอครงทรงด ารงพระยศ เปนสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหลวงอศรสนทร) กบสมเดจพระศรสรเยนทราบรมราชน (เมอทรงด ารงพระยศเปนสมเดจเจาฟาบญรอด พระธดาในสมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากรมพระ ศรสดารกษ พระภคนในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช) เสดจพระราชสมภพ เมอวนพฤหสบดท ๑๘ ตลาคม พ.ศ. ๒๓๔๗

เมอทรงเจรญพระชนมายได ๙ พรรษา ทรงเขาสพระราชพธลงสรง ซงจดขนเปนครงแรกใน กรงรตนโกสนทรเมอ พ.ศ. ๒๓๕๕ แลวเฉลมพระนามตามพระสพรรณบฏวา “สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟามงกฎ สมมตเทวาวงศ พงศาอศวรกระษตรยขตตยราชกมาร” ครนถง พ.ศ. ๒๓๖๗ พระชนมาย ๒๑ พรรษา ทรงพระผนวชเปนพระภกษตามราชประเพณ ครนทรงพระผนวชได ๑๕ วน สมเดจพระบรมชนกนาถกเสดจสวรรคต โดยไมไดมอบราชสมบตใหแกพระราชโอรสพระองคใด พระองคหนง พระบรมวงศานวงศไดพรอมกนกราบบงคมทลเชญพระเจาลกยาเธอ พระองคเจาทบ กรมหมนเจษฎาบดนทร พระราชโอรสองคใหญ ซงทรงวาการพระคลงและการตางประเทศตาง พระเนตรพระกรรณมาแตเดม ใหเสดจขนครองราชยเปนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท ๓

ในระหวางทรงพระผนวช สมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟามงกฎพระวชรญาณมหาเถระทรง มโอกาสเสดจออกธดงคไปยงปชนยสถานตาง ๆ ตามหวเมอง ท าใหทรงรจกผนแผนดนไทยและสภาพ ความเปนอยของประชาชนอยางแทจรง และโอกาสส าคญอกประการคอไดทรงศกษาวชาภาษา ตางประเทศ ท าใหมพระปรชาญาณรเทาทนสภาพเหตการณของโลกตะวนตกเปนอยางด อนมผลท าให พระองคเปนพระเจาแผนดนททนสมยในเวลาตอมา ทรงน าสยามผานพนจากภยของลทธลาอาณานคม ของชาตมหาอ านาจตะวนตกมาได

เมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคต โดยทรงมอบใหพระบรมวงศานวงศ และคณะเสนาบดประชมสรรหาเจานายทเหนสมควรขนด ารงสรราชสมบตสบไป ทประชมจงมมต เปนเอกฉนทใหอญเชญพระวชรญาณมหาเถระใหทรงลาสกขาและขนเสวยราชสมบต เปนพระบาท สมเดจพระปรเมนทรมหามกฎ พระจอมเกลาเจาอยหว

พระราชกรณยกจทส าคญยงของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว คอการรกษาเอกราช ของชาต เพราะในรชสมยของพระองคและพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวนนตรงกบสมย ลทธจกรวรรดนยมทชาตมหาอ านาจตะวนตกโดยเฉพาะองกฤษและฝรงเศสก าลงแขงขนแสวงหา อาณานคม เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจขนครองราชยใน พ.ศ. ๒๓๙๔ ทรง ตระหนกวาถงเวลาทสยามตองยอมเปดสมพนธภาพกบประเทศตะวนตก โดยท าสนธสญญาในลกษณะ ใหม เพราะประเทศเพอนบานกเรมถกองกฤษและฝรงเศสเขายดครองบางแลว ดงนนเมอสมเดจ พระราชนนาถวกตอเรยแหงองกฤษทรงแตงตงเซอรจอหน เบาวรงเปนอครราชทตผมอ านาจเตม เชญ พระราชสาสนมาเจรจาท าสนธสญญาทางไมตรกบสยามใน พ.ศ. ๒๓๙๘ พระบาทสมเดจพระจอมเกลา เจาอยหวทรงตอนรบอยางสมเกยรต และยงไดโปรดเกลาฯ ใหเซอรจอหน เบาวรงเขาเฝา เพอเจรจา

กนเปนการภายในแบบมตรภาพกอน ซงเปนทประทบใจของอครราชทตองกฤษมาก การเจรจาเปน ทางการใชเวลาไมนานกประสบความส าเรจ องกฤษและสยามไดลงนามในสนธสญญาไมตรและพาณชย ตอกนในวนท ๑๘ เมษายน พ.ศ. ๒๓๙๘ อนเปนทรจกกนในนามวา สนธสญญาเบาวรง

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงวางรากฐานในการยอมรบความเจรญกาวหนาแบบ อารยประเทศมาใชในสยาม เชน การรบชาวตางประเทศเขามารบราชการดวยการใหเปนลาม เปน ผแปลต ารา เปนครหดทหารบกและโปลศซงโปรดใหจดตงขนตามแบบยโรป เปนนายเรอและนายชาง กลไฟ เรอหลวง และเปนผท าการตาง ๆ อกหลายอยาง ทหารเกณฑหดอยางฝรงแบงออกเปน ๓ กอง คอ กองรกษาพระองคอยางยโรป กองทหารหนาเปนกองก าลงส าคญในการรกษาประเทศ และกอง ปนใหญอาสาญวน สวนการทหารเรอ ทรงจดตงกรมเรอกลไฟ มการตอเรอกลไฟขนใชหลายล า สวน การฝกหดโปลศนนถอวาพระองคทรงเปนพระผสถาปนากจการต ารวจไทยขนเปนพระองคแรก

นอกจากกจการดงกลาวยงมงานสมยใหมเกดขนอกเปนอนมาก เชน การส ารวจท าแผนท ชายแดนพระราชอาณาเขต การตงโรงพมพอกษรพมพการในพระบรมมหาราชวงเพอพมพหนงสอ ราชกจจานเบกษา เผยแพรกฎหมาย ค าสง และขาวราชการตาง ๆ ใหขาราชการและประชาชน รบทราบเปนหลกฐาน สรางโรงกษาปณเพอใชท าเงนเหรยญแทนเงนพดดวง ใชอฐทองแดงและดบก แทนเบยหอย จดตงศลกสถาน สถานทเกบภาษอากร มถนนอยางใหมส าหรบใชรถมา เกดตกแถวและ อาคารแบบฝรง โรงสไฟ โรงเลอยจกร ฯลฯ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเปนพระมหากษตรยททรงบ าเพญทศพธราชธรรมได อยางบรบรณ พระองคสนพระราชหฤทยทกขสขของประชาชนเปนส าคญ ตลอดเวลา ๒๗ ปททรง พระผนวชเปนพระภกษไดทรงรบทราบสภาพความเปนอยและทกขสขของประชาชนเปนอยางด ดงนน เมอเสวยราชสมบตแลว ทรงยกเลกประเพณทใหทหารในขบวนเสดจพระราชด าเนนยงธนผทมาแอบด ระหวางเสดจประพาสทางชลมารคและสถลมารค เลกธรรมเนยมบงคบใหบานเรอนสองขางทางเสดจ พระราชด าเนนปดประตหนาตางอยางเชนเมองจน ตรงกนขามกลบโปรดใหราษฎรเขาเฝาใกลชด และ มกจะพระราชทานเงนหรอสงของแกประชาชนดวยพระองคอยเสมอ ทงยงโปรดเสดจประพาสหวเมอง ตาง ๆ เพอเยยมเยยนประชาชน และสรางพระราชฐานทประทบแรมไวในหวเมองหลายแหง

นอกจากนน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวยงทรงเปนพระมหากษตรยทเอาพระทยใส ตอทกขของประชาชน เชน มพระราชด ารสหามการทงสตวตายลงในน า ทรงแนะน าการใชเตาไฟใน ครวแบบใหมเพอปองกนอคคภย ทรงตกเตอนเรองการปดประตหนาตางใหเรยบรอยเพอปองกนโจร ผรายจะมาตดชองยองเบา เมอเกดดาวหางประกา พ.ศ. ๒๔๐๓ กทรงมประกาศอธบายถงธรรมชาต ของสรยจกรวาล ชแจงมใหประชาชนตนกลว และในเมอจตใจของประชาชนยงหวนเกรงวาจะเกด เหตรายตาง ๆ กทรงแนะน าอบายปองกน เชน กลววาปนนจะเกดความแลงมทพภกขภยกใหรบปลก ขาวเบาแตตนฤด กลวจะเกดไขทรพษระบาดกแนะน าใหไปปลกฝเสยทโรงหมอ และใหระวงรกษา ความสะอาดของบานเรอน ซงจะเปนการสงเสรมใหเกดพลานามยปองกนโรคภยไขเจบได ในสวนของ กฎหมายตาง ๆ ทรงเปนนกนตศาสตรส าคญพระองคหนงของชาตไทย เพราะจ านวนประกาศและ กฎหมายตาง ๆ ทตราออกใชบงคบในรชสมย นบไดเกอบ ๕๐๐ ฉบบ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงเปนทยอมรบนบถอวาเปนนกปราชญในพระพทธ- ศาสนา และไดทรงปฏรปพระศาสนาใหทนตอการแผเขามาของศาสนาชาวตะวนตก เนองมาจากการ เผยแผของศาสนาครสตเขามาสสยามโดยบรรดาบาทหลวงซงเปนนกบวชนกายโรมนคาทอลก และ

มชชนนารซงเปนผเผยแผศาสนานกายโปรเตสแตนต ทน าความรทางวทยาศาสตร ทางการแพทย และ ทางอกษรศาสตร เขามาเผยแพรโดยอาศยเหตผลในการชแจงประชาชนใหเขาใจตามหลกเหตผล และขอเทจจรง ทงยงมเครองมอสมยใหมน ามาใชในการประชาสมพนธ เชน การพมพพระคมภรออก แจกจาย การใชบทบาททางการแพทยและสาธารณสขออกสรางความนยม เปนตน

เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจขนด ารงสรราชสมบตเมอ พ.ศ. ๒๓๙๔ ไดทรง ทะนบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองยงขน ทรงกอตงคณะธรรมยตกนกาย ทรงบรณะและ ปฏสงขรณพระอารามทสรางคางในรชกาลกอนใหลลวงเรยบรอย ทส าคญยงคอไดทรงปฏสงขรณ พระปฐมเจดยเปนงานใหญ

พระเกยรตคณในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว นอกจากทปรากฏในประเทศแลว ยง แผไพศาลไปยงประมขประเทศตาง ๆ ดงจะเหนไดจากพระราชสาสนทเปนลายพระราชหตถเลขาและ พระบรมฉายาลกษณ ภาพถายพระบรมรป พระราชหตถเลขา และหนงสอภาษาองกฤษสวนพระองค ซงยงปรากฏอยในปจจบน พระองคสนพระราชหฤทยวชาการความกาวหนาของตะวนตกกวางขวาง หลายแขนงทงดานการเมองการปกครอง ภมศาสตร ประวตศาสตร คณตศาสตร ดาราศาสตร ฯลฯ

วทยาการของตะวนตกทสนพระราชหฤทยมากเปนพเศษ คอวชาวทยาศาสตร สาขาดาราศาสตร โดยโปรดใหสรางพระทนงภวดลทศไนยขนในพระบรมมหาราชวง และไดทรงสถาปนาระบบเวลา มาตรฐานขนใน พ.ศ. ๒๔๐๑ ซงเปนเรองอศจรรยยงวาทรงใชเวลามาตรฐานโดยเทยบกบดวงดาว กอนหนาประเทศองกฤษมหาอ านาจของโลกสมยนนจะประกาศใชเวลามาตรฐานดวยวธเดยวกนใน พ.ศ. ๒๔๒๓ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงค านวณและพยากรณลวงหนาไว ๒ ปวาในวนท ๑๘ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ จะเกดปรากฏการณสรยปราคาเตมดวง เหนไดทต าบลหวากอ แขวงเมอง ประจวบครขนธ ดวยพระราชประสงคจะพสจนผลการค านวณของพระองค จงเสดจพระราชด าเนน ทางชลมารคไปยงบานหวากอ โดยเชญแขกตางประเทศ คอ เซอรแฮร ออต เจาเมองสงคโปร ทต องกฤษประจ าประเทศไทย ดร.บรดเลย มชชนนารชาวอเมรกน และคณะดาราศาสตรฝรงเศส ราว ๑๐ คน พรอมดวยขาราชบรพารทตามเสดจขบวนใหญ ปรากฏวาผลการพยากรณของพระองค ทกขนตอนของสรยคราส คอดวงอาทตยเรมมด มดเตมดวง เรมสวาง และสวางเตมดวง ทเรยกวา โมกขบรสทธตรงกบททรงค านวณพยากรณไวทกวนาท พระปรชาสามารถของพระองคในครงนนจง เปนทยอมรบไปในหมนกวทยาศาสตรนานาชาต แตเมอเสดจกลบมาแลวกทรงพระประชวรดวย พระโรคไขมาลาเรย และเสดจสวรรคตในวนท ๑ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ รวมพระชนมพรรษาได ๖๔ พรรษา ทรงด ารงสรราชสมบต ๑๗ ป มพระราชโอรสธดารวม ๘๔ พระองค มสายราชสกล สบเนองมา ๒๗ มหาสาขา

รฐบาลไทยไดมมตเทดพระเกยรตพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหววา “พระบดาแหง วทยาศาสตรไทย” และก าหนดใหวนท ๑๘ สงหาคมของทกปเปน “วนวทยาศาสตรแหงชาต” นอกจากนนในโอกาสวนพระบรมราชสมภพครบ ๒๐๐ ป วนท ๑๘ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ องคการ การศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) ไดประกาศยกยองพระเกยรตคณ ใหพระองคทรงเปนบคคลส าคญของโลก สาขาการศกษา วฒนธรรม สงคมศาสตร มานษยวทยา การ พฒนาสงคม และการสอสาร ประจ าป ๒๕๔๖ - ๒๕๔๗

ทองตอ กลวยไม ณ อยธยา

เอกสารอางอง กลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร, สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟา. มหามกฎราชสนตตวงศ. กรงเทพฯ:

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๔๗. ทองตอ กลวยไม ณ อยธยา. เลาเรองพระจอมเกลา. กรงเทพฯ: ทวพตร (๒๐๐๔), ๒๕๔๘. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๔ ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ (ข า บนนาค). พมพครงท ๖. กรงเทพฯ:

ตนฉบบ, ๒๕๔๗. พพฒน พงศรพพร. สมดภาพรชกาลท ๔. กรงเทพฯ: พพธภณฑภาพมมกวาง กรงเทพมหานคร, ๒๕๔๗. รวมพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง ประชมประกาศรชกาลท ๔. กรงเทพฯ: ทวพตร (๒๐๐๔), ๒๕๔๘.

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว เปนพระราชอนชาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลา เจาอยหว รชกาลท ๔ ซงทรงสถาปนาพระเกยรตยศเสมอดวยพระมหากษตรยพระองคท ๒ ในแผนดน

พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวเสดจพระราชสมภพเมอวนอาทตย ขน ๑๕ ค า เดอน ๑๐ ปมะโรง ตรงกบวนท ๔ กนยายน พ.ศ. ๒๓๕๑ เปนพระราชโอรสล าดบท ๕๐ ในพระบาท สมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และเปนล าดบท ๓ ในสมเดจพระศรสรเยนทราบรมราชน ม พระนามเดมวาเจาฟาจฑามณ ในชวงทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระผนวชนน สมเดจเจาฟาจฑามณประทบทพระราชวงเดม ตอมาทรงไดรบการสถาปนาใหทรงกรมเปนสมเดจพระ เจานองยาเธอเจาฟาจฑามณ กรมขนอศเรศรงสรรค เมอวนท ๑๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๓๗๕ ขณะ พระชนมายได ๒๔ พรรษา ทรงบงคบบญชากรมทหารแมนปนหนาหลง และอาสาญวน อาสาแขก อาสาจาม ทงไดทรงคดตอเรอกลไฟ รวมทงไดทรงเปนแมทพออกไปรบกบญวน ครนในชวงรชกาล มชาวตางชาตเดนทางเขามาเพอเจรจาทางการคาและท าสนธสญญากบสยาม พระบาทสมเดจพระ นงเกลาเจาอยหวกทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจเจาฟาฯ กรมขนอศเรศรงสรรคทรงรบเปน พระราชภาระในการรบรองคณะทตและตรวจตราเนอหาของสนธสญญา เพราะทรงช านาญภาษา ตางประเทศ

พ.ศ. ๒๓๗๕ พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจ เจาฟาฯ กรมขนอศเรศรงสรรค สรางปอมทเมองสมทรสงครามขนชอปอมพฆาตขาศก ตงอยทรม แมน าแมกลองฝงตะวนออก ตอจากวดบานแหลมและสถานรถไฟแมกลอง ซงตอมาใน พ.ศ. ๒๔๔๙ ไดรอออกและกอสรางสถานทราชการ กระทงเปนทตงศาลากลางจงหวดในปจจบน

เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงขนครองราชสมบตใน พ.ศ. ๒๓๙๔ แลว ไดทรง พระกรณาโปรดเกลาฯ จดการพระราชพธบวรราชาภเษกสมเดจพระเจานองยาเธอขนเมอวนอาทตยท ๒๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๓๙๔ มพระนามในพระสพรรณบฏวา “สมเดจพระปวเรนทราเมศ มหศเรศ รงสรรค มหนตวรเดโชไชย มโหฬารคณอดลยพเศษ สรรพเทเวศรานรกษ บวรจลจกรพรรดราชสงกาศ บวรธรรมกราช บวรนาถบพตร พระปนเกลาเจาอยหว”

ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวเสดจ ประทบ ณ บรเวณพระราชวงบวรสถานมงคล เสมอพระราชฐานะแหงวงหนา พระองคทรงรอบรใน ศาสตรตาง ๆ เปนอยางยง โดยเฉพาะภาษาตางประเทศ และไดทรงสมาคมกบชาวตางชาตทเดนทาง เขามาในราชอาณาจกรดวย ท าใหพระนาม The Second King เปนทรจกกนเปนอยางด อาจกลาวได

วา พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวทรงมสวนรวมในการพฒนาสยามประเทศใหเขาสความ ทนสมย

พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวทรงแปลต าราปนใหญจากภาษาองกฤษเปนภาษาไทย พระองคสนพระทยการชาง การตอเรอ ตลอดจนจกรกลอน ๆ โดยเฉพาะการตอเรอกลไฟนนเปนท โปรดปรานมาก นอกจากนยงโปรดการทองเทยวไปตามบานเมองทงเหนอและใต เชนทบานสมปะทวน แขวงเมองนครชยศร ทเมองพนสนคมบาง แตโปรดทจะประทบทพระต าหนกบานสทาในแขวงเมอง สระบร การเสดจประพาสหวเมองเปนประโยชนแกราชการบานเมองเพราะไดทรงศกษาลกษณะภม

ประเทศ และทรงคนเคยกบไพรฟาขาแผนดน รวมทงทรงเหนปญหาตางๆ ทแทจรงของราษฎร ทงได ทรงบรณะวดตาง ๆ รอบพระนครอกหลายแหง เชน วดราชผาตการาม วดหงสรตนาราม เปนตน

ในดานศลปวฒนธรรม พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวโปรดงานดรยศลปเปนพเศษ ทรง ประดษฐระนาดทมเหลกขน และมพระราชนยมในเครองดนตรประเภทเปาเชนแคน นอกจากนนม พระราชนพนธบทสกรวาไวหลายบท พระราชนพนธเพลงยาว พระราชนพนธทรงคอนขาราชการวง หนา เปนตน พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตเมอวนอาทตย แรม ๖ ค า เดอน ๒ เวลา เชาย ารง ตรงกบวนท ๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๐๘ พระชนมพรรษา ๕๘ พรรษา ทรงอยในอปราชาภเษก สมบตทงสน ๑๕ ป มพระราชโอรสธดารวม ๕๘ พระองค

ปรด พศภมวถ

เอกสารอางอง ชมนมพระบรมราชาธบายในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ฉบบ พ.ศ. ๒๔๕๗. กรงเทพฯ: ตนฉบบ, ๒๕๕๔. พระบวรราชประวต แลพระบวรราชนพนธ พระโอรสธดา และกลสนตตวงศในกรมพระราชวงบวรฯ ทง ๕ รชกาล พมพ

เปนทระลกในงานบรรจพระอฐพระโอรสธดาในกรมพระราชวงบวรฯ ทง ๕ พระองค ณ วดชนะสงคราม เมอ ปเถาะ พ.ศ. ๒๔๗๐. กรงเทพฯ: โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๗๐.

พระบวรราชานสาวรย พระราชประวต และพระราชนพนธบางเรอง ในพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว. กรงเทพฯ: รงเรองธรรม, ๒๕๒๐.

ส. พลายนอย [นามแฝง]. เจาฟาจฑามณ พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว. กรงเทพฯ: รวมสาสน, ๒๕๓๖. . พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว กษตรยวงหนา. กรงเทพฯ: มตชน, ๒๕๔๕.

อ าพน ตณฑวรรธนะ. หนงสอทระลกวนตรงกบเสดจสวรรคต ในพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ๗ มกราคม ๒๕๒๒. กรงเทพฯ: พระจนทร, ๒๕๒๑.

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระ

จอมเกลาเจาอยหวกบสมเดจพระเทพศรนทราบรมราชน เสดจพระราชสมภพเมอวนองคารท ๒๐ กนยายน พ.ศ. ๒๓๙๖ ในพระบรมมหาราชวง มพระนามเดมวาสมเดจเจาฟาจฬาลงกรณ บดนทร เทพยมหามกฏ บรษยรตนราชรววงศ วรตมพงศบรพตร สรวฒนราชกมาร มพระราชขนษฐาและ พระราชอนชารวมสมเดจพระบรมราชชนกชนนอก ๓ พระองค คอ สมเดจเจาฟาจนทรมณฑล โสภณ ภควด สมเดจเจาฟาจาตรนตรศม (สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาฯ กรมพระจกรพรรดพงศ) และ สมเดจเจาฟาภาณรงษสวางวงศ (จอมพล สมเดจพระราชปตลาบรมพงศาภมข เจาฟาฯ กรมพระยา ภาณพนธวงศวรเดช)

เมอทรงพระเยาวทรงไดรบการศกษาทงดานวชาการและโบราณราชประเพณตามธรรมเนยม เจาฟาพระราชกมาร และมครสตรชาวองกฤษมาถวายพระอกษรภาษาองกฤษเพมเตมดวย ทรงไดรบ สถาปนาเปนกรมหมนพฆเนศวรสรสงกาศเมอ พ.ศ. ๒๔๐๔ แลวเลอนเปนกรมขนพนตประชานาถเมอ พ.ศ. ๒๔๑๐ ตามล าดบ เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตในวนท ๑ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ซงขณะนนพระชนมพรรษาเพยง ๑๕ พรรษา ทรงไดรบราชสมบตตามค ากราบบงคมทลอญเชญของเจานายและเสนาบดผใหญทประชมปรกษา เหนพรอมกน และมพระราชพธบรมราชาภเษก เมอวนท ๗ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๑๑ แตโดยท ยงทรงพระเยาว ในระยะเวลาหาปแรกในรชกาล เจาพระยาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค ตอมาคอสมเดจ เจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ) จงรบหนาทเปนผส าเรจราชการแผนดน สวนการในพระราชส านกนน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟามหามาลา กรมพระยาบ าราบปรปกษทรงรบก ากบดแล ตราบจนกระทง พระชนมพรรษาถงเกณฑทจะทรงผนวช กไดทรงผนวช ณ พระพทธรตนสถานในพระบรมมหาราชวง ชวระยะเวลาสน ๆ มสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ เปนพระอปธยาจารย เมอทรงลาสกขาแลว ทรงประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกเปนครงท ๒ เมอวนท ๑๘ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๑๖ และทรงรบราชภาระบรหารราชการแผนดนดวยพระองคเองสบมา

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงอยในสรราชสมบตยาวนานกวาพระมหากษตรย ในอดตกาล ไดทรงประกอบพระราชพธรชมงคลาภเษก เมอ พ.ศ. ๒๔๕๑ ในมงคลสมยเมอทรงครอง สรราชสมบตได ๔๐ ปเสมอดวยสมเดจพระรามาธบดท ๒ แหงกรงศรอยธยา อนเปนรชสมยทยนยาว ทสดเทาทเคยปรากฏมาในพระราชพงศาวดาร

ตลอดเวลาในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. ๒๔๑๑-พ.ศ. ๒๔๕๓) ประเทศสยามอยในชวงเวลาทอาจเรยกไดวาเปนหวเลยวหวตอระหวางยคเกาและยคใหม ภยจากการ ลาอาณานคมของประเทศมหาอ านาจทางตะวนตกปรากฏชดเจน โดยเฉพาะองกฤษไดเขาครอบครอง อนเดย พมา และมลายจนหมดสน ในขณะเดยวกนกบทฝรงเศสกเขามายดครองดนแดนในอนโดจน ทงญวน ลาว และเขมร ตงแตรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวแลว เหตกระทบ กระทงชายแดนระหวางไทยกบชาตมหาอ านาจทงสองจงมอยเสมอ การภายในประเทศนนกเปนเวลา ททรงพระราชด ารปฏรปบานเมองในทก ๆ ดาน เพอใหทนตอความเปลยนแปลงของโลก และเกด ประโยชนยงยนแกประเทศและประชาชนโดยสวนรวม กจการทกดานทไดทรงวางรากฐานไวดแลวใน รชกาล ไดเปนคณานคณแกการพฒนาประเทศในเวลาตอมาอยางแจงชด

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเปนพระมหากษตรยไทยพระองคแรกทไดเสดจ พระราชด าเนนเยอนตางประเทศอยางเปนทางการ เรมตงแต พ.ศ. ๒๔๑๓ เมอครองราชยไดเพยง ๒ ป ไดเสดจประพาสสงคโปรและชวา ตอจากนนไมนานกไดเสดจเยอนประเทศอนเดยและพมา ทรงไดพบเหนและเปนโอกาสททรงไดศกษาแบบแผนวธการปกครอง ตลอดถงวทยาการตาง ๆ ของชาต ตะวนตกดวยพระองคเอง การเสดจฯ ตางประเทศครงส าคญทสดในรชกาลคอ การเสดจพระราช- ด าเนนเยอนประเทศตาง ๆ ในทวปยโรป ๒ คราว ใน พ.ศ. ๒๔๔๐ และ พ.ศ. ๒๔๕๐ ซงเปนการแผ พระเกยรตยศและเผยเกยรตภมของไทยในหมชาตอารยะ และเปนปจจยเกอกลประการหนงทท าให ชาตตาง ๆ เกดความคนเคย ยอมรบ และเคารพอธปไตยของสยามประเทศ

สวนภายในประเทศนน ไดทรงพระราชอตสาหะเสดจเยยมเยยนทองถนตาง ๆ เพอทอดพระเนตร และสดบตรบฟงทกขสขของพสกนกร โดยเฉพาะอยางยงตามหวเมองทราษฎรมเคยมโอกาสไดเฝารบ เสดจพระมหากษตรยมาแตกอน เชน ทางเหนอนนไดเสดจขนไปจนถงเมองก าแพงเพชร ทางใตเสดจ หวเมองทงฝงดานอาวไทยและทะเลอนดามนจนตลอด เปนตน บางคราวเสดจประพาสโดยไมเปดเผย พระองค หากแตเสดจเปนการล าลองดงทเรยกวา “เสดจประพาสตน” เพอเปนชองทางใหทรงได ใกลชดและทราบความเปนจรงในพระราชอาณาจกรดวยพระองคเอง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหวจงทรงเปนพระมหากษตรยททรงรจกเมองไทยและคนไทยอยางดยงจากประสบการณตรง ทไดเสดจพระราชด าเนนไปยงทองถนตาง ๆ

พระราชกรณยกจของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมมากมายเปนอเนกประการ แตทอยในความทรงจ าของอาณาประชาราษฎร ไดแก พระราชกรณยกจททรงเลกทาส อนเปนประเพณ บานเมองมาชานานแตไมสมแกสมย เพราะเปนการกดคนลงใชแรงงานโดยปราศจากอสรเสร ดวยพระ ปรชาญาณยงยวด ทรงเลกทาสโดยใชวธผอนปรนไปเปนระยะ พอมเวลาใหทงผเปนนายทาสและ ตวทาสเองไดปรบตว ปรบใจ พรอมกนนนกทรงเลกระบบไพรอนเปนระบบเกณฑแรงงานชายวยฉกรรจ จากสามญชนมาชวยราชการอนมมาเกากอน และเปนอปสรรคในการท ามาหาเลยงชพโดยเสรของ

ราษฎรทงหลายเสยดวยเชนกน เมอทรงเลกทงระบบทาสและระบบไพรเชนนเพอพฒนาคนทกหม เหลาใหมความรเปนก าลงของบานเมองอยางแทจรง ไดทรงพระราชด ารเรมจดการศกษาในทกระดบ จากเดมทศกษากนแตเฉพาะในครอบครวหรอตามวดวาอารามในแบบธรรมเนยมเกา ทรงตงโรงเรยน ของหลวงขน เพอใหการศกษาแกคนทกชน ตงแตเจานายในราชตระกลเปนตนไปจนถงราษฎรสามญ ในตอนกลางและตอนปลายรชกาล การศกษาเจรญกาวหนามากขน จนถงมโรงเรยนวชาชพชนสง หลายแหงเกดขน เชน โรงเรยนนายรอย โรงเรยนนายเรอ โรงเรยนกฎหมาย โรงเรยนแพทยาลย และ โรงเรยนยนตรศกษา เปนตน รวมทงโรงเรยนมหาดเลกททรงตงขนฝกหดคนเขารบราชการกด าเนนงาน กาวหนาสมพระราชประสงค และเปนรากฐานส าหรบการอดมศกษาของประเทศในเวลาตอมา

พระราชกรณยกจขอส าคญอกประการหนงของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว คอ การปฏรประบบการเงนการคลงของประเทศและการปฏรประบบบรหารราชการแผนดน ดานการเงน การคลงนน ทรงตงหอรษฎากรพพฒนขนเมอ พ.ศ. ๒๔๑๖ เพอจดระบบรายรบของประเทศให เตมเมดเตมหนวยขนกวาแตกอน ทดแทนวธการทใชเจาภาษนายอากรเปนเครองมอ และมหนทาง รวไหลมาก ท าใหราชการแผนดนมรายรบเพมพนขนเปนอนมาก พอใชจายในการพฒนาประเทศ สวน การบรหารราชการแผนดนนน จากระบบเดมทเรมตนขนในรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถครง กรงศรอยธยา มอครมหาเสนาบด ๒ ต าแหนง คอ สมหนายกและสมหกลาโหม มเสนาบดจตสดมภส

คอเวยง วง คลง และนา ภายหลงมการแกไขเพมเตมปรบเปลยนมาบางตามล าดบเวลา แตกเปนการ ยงยากทบซอน และมความไมชดเจนในเรองอ านาจหนาทราชการอยเปนอนมาก ประกอบกบราชการ บานเมองผนแปรไปตามยคสมย จงทรงพระราชด ารแกไขระบบบรหารราชการแผนดนครงใหญเมอ พ.ศ. ๒๔๓๕ โดยทรงยกเลกระบบเสนาบดแบบเดมเสย แลวทรงแบงราชการเปนกระทรวงจ านวน ๑๒ กระทรวง ทรงแบงปนหนาทใหชดเจน และเหมาะกบความเปนไปของบานเมองในรชสมยของพระองค พระราชกรณยกจในสวนน พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงเหนวา

การเปลยนแปลงการปกครองจากแบบเดม เปนตงกระทรวง ๑๒ กระทรวงน ตอง นบวาเปนการเปลยนแปลงอยางใหญหลวง ซงเรยกไดอยางพดกนตามธรรมดาวา “พลก แผนดน” ถาจะใชค าองกฤษกตองเรยกวา “Revolution” ไมใช “Evolution” พระบาทสมเดจ พระพทธเจาหลวงทรงเลงเหนการภายหนาอยางชดเจน และทรงทราบการทลวงไปแลว เปนอยางด ไดทรงพระราชด ารหตรตรองโดยรอบคอบ ไดทรงเลอกประเพณการปกครอง ทงของไทยเราและของตางประเทศประกอบกน ดวยพระปรชาญาณอนยงยวดไดทรง จดการเปลยนแปลงวธการปกครองเปนล าดบมาลวนเหมาะกบเหตการณและเหมาะกบเวลา

ไมชาเกนไป ไมเรวเกนไป พระราชกรณยกจขอส าคญทสดของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว คอการททรง รกษาอสรภาพของชาตไวไดรอดปลอดภย ในขณะทประเทศเพอนบานโดยรอบทกทศตองตกเปน อาณานคมของชาตตะวนตกดงกลาวมาแลวขางตน แตชาตไทยสามารถด ารงอสราธปไตยอยไดอยาง นาอศจรรย บางคราวเชนเมอ พ.ศ. ๒๔๓๖ (ร.ศ. ๑๑๒) ฝรงเศสมเหตกระทบกระทงกบไทยอยาง รนแรง ถงกบฝรงเศสสงกองเรอมาปดปากอาวสยาม แตดวยพระปรชาสามารถดานวเทโศบาย และ ทรงพระขนตธรรมอดทนอยางยอดยง ทรงยอมสละประโยชนสวนนอยแมจนถงดนแดนในพระราช- อาณาเขตบางสวน เชน ดนแดนฝงซายของแมน าโขง ดนแดนสวนทเรยกวาเขมรตอนใน ประกอบดวย เมองพระตะบอง เมองเสยมราฐ และเมองศรโสภณ และดนแดนตอนใตของประเทศ ประกอบดวย เมองไทรบร เมองกลนตน และเมองตรงกาน เปนตน แลกกบประโยชนสวนใหญคอความเปนเอกราช ของชาต กรงสยามจงรกษาความเปนไทยมาไดโดยสวสด

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวยงมพระราชกรณยกจอกมากมายเกนจะพรรณนา ทรงพระราชนพนธหนงสอมากเรองหลายประเภท เชน พระราชพธสบสองเดอน ไกลบาน และ เงาะปา เปนตน ทรงรเรมกจการสาธารณปโภคและบรการสาธารณะหลายชนด ไมวาจะเปนกจการ ประปา ไฟฟา โทรศพท ไปรษณยโทรเลข หรอกจการรถไฟกตาม ทรงท านบ ารงพระศาสนา ทรงสราง พระอารามหลายแหง เชน วดเทพศรนทราวาส วดราชบพธ และวดนเวศนธรรมประวต เปนตน ทรง ปรบปรงระบบกฎหมายและระบบศาลยตธรรมของประเทศ ทรงตงศรราชพยาบาล ทรงพฒนากองทพ ทงทพบกและทพเรอใหทนสมย ทรงปรบปรงกจการต ารวจเพอรกษาความสงบเรยบรอยภายใน ทรง สรางและปรบปรงถนนหนทางการคมนาคมทงทางบกทางน า ฯลฯ อาจกลาวไดวาในแผนดนของ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เมองไทยเจรญขนอยางผดหผดตา และเปนความ เปลยนแปลงทรวดเรว ทนแกความเปลยนแปลงของโลกอยางพอเหมาะพอด

ดวยความส านกในพระมหากรณาธคณอยางลนพน ในพระราชพธรชมงคลาภเษก อาณา ประชาราษฎรไดพรอมใจกนเรยไรสรางพระบรมรปโดยสงจากโรงหลอทกรงปารส ประเทศฝรงเศส นอมเกลานอมกระหมอมถวายเปนของเฉลมพระขวญ ประดษฐานพระบรมรปทลานพระราชวงดสต ดงทเรยกกนในปจจบนวา “พระบรมรปทรงมา” ทฐานพระบรมรปมค าจารกซงสมเดจพระเจา บรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงพระนพนธในนามของพสกนกรทงปวง เฉลมพระ สมญญาภไธยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหววา “พระปยมหาราช” อนแปลความวา “พระมหากษตรยผทรงเปนทรกยงของมหาชน” และตรงกบใจของไพรฟาในแผนดนทงปวง พระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดเสดจพระราชด าเนนทรงเปดพระบรมราชานสาวรยแหงนดวย พระองคเอง เมอวนท ๑๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๕๑

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมพระอครมเหส พระบรมราชเทว พระราชเทว พระอครชายา และพระราชชายา อาท สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พระบรมราชชนน พระพนปหลวง สมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา สมเดจพระนางเจา สนนทากมารรตน พระบรมราชเทว และสมเดจพระปตจฉาเจาสขมาลมารศร พระอครราชเทว ม พระราชโอรสธดารวมทงสน ๗๗ พระองค

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตเมอวนอาทตยท ๒๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ ณ พระทนงอมพรสถาน พระราชวงดสต ดวยพระโรคพระวกกะพการ สรพระชนมพรรษา ๕๘ พรรษา ทรงด ารงอยในสรราชสมบต ๔๒ ปเศษ

พ.ศ. ๒๕๔๖ องคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) ไดประกาศยกยองพระเกยรตคณเปนบคคลส าคญของโลก ในฐานะททรงเปนพระมหากษตรยททรง อทศพระองคเพอความผาสกของอาณาประชาราษฎร

ธงทอง จนทรางศ

เอกสารอางอง กรมศลปากร. ราชสกลวงศ (ฉบบแกไขเพมเตม). กรงเทพฯ: โรงพมพชวนพมพ, ๒๕๓๖. จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. พระราชด ารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลง

พระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน. กรงเทพฯ: เอส. ซ. พรนทแอนดแพค, ๒๕๔๖. (กระทรวง ยตธรรมพมพสนองพระเดชพระคณในโอกาสทวนพระบรมราชสมภพครบ ๑๕๐ ป)

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พระมหากษตรยรชกาลท ๖ แหงพระบรมราช จกรวงศ เสดจพระราชสมภพเมอวนเสารท ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๒๓ เปนพระราชโอรสพระองคท ๒๙ ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกบสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พระบรมราชชนน พระพนปหลวง มพระเชษฐภคนและพระอนชารวมพระชนน ดงน

๑. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาพาหรดมณมย กรมพระเทพนารรตน ๒. สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร (พระบาทสมเดจ พระมงกฎเกลาเจาอยหว) ๓. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาตรเพชรตมธ ารง ๔. จอมพล สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาจกรพงษภวนาถ กรมหลวงพษณโลกประชานาถ ๕. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาศรราชกกธภณฑ ๖. พลเรอเอก สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาอษฎางคเดชาวธ กรมหลวงนครราชสมา ๗. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาจฑาธชธราดลก กรมขนเพชรบรณอนทราชย ๘. พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ขณะทรงด ารงพระอสรยยศเปนสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟามหาวชราวธฯ ไดทรงศกษา

เบองตนในโรงเรยนราชกมาร ซงอยในพระบรมมหาราชวง โดยพระบาทสมเดจพระบรมชนกนาถทรง เลอกครไทยและครชาวตางประเทศถวายพระอกษรกอนเขาโรงเรยนราชกมาร จนกระทงเสดจไปทรง ศกษายงประเทศองกฤษ ใน พ.ศ. ๒๔๓๖ เมอสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชรณหศ สยามมกฎราชกมารทรงพระประชวรและเสดจสวรรคตในเดอนมกราคม พ.ศ. ๒๔๓๗ พระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ สถาปนาพระเจาลกยาเธอ เจาฟามหา วชราวธขนเปนสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร เมอวนท ๑๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๗ ขณะมพระชนมาย ๑๓ พรรษา

สมเดจพระบรมโอรสาธราชเสดจเขาทรงศกษาในโรงเรยนนายรอยแซนดเฮรสต ทรงไดรบ ความรวชาทหารททนสมยทกดานในขณะนน ตอมาทรงเขาศกษาวชาประวตศาสตร กฎหมาย และ การปกครอง ณ มหาวทยาลยอ๏อกฟอรด ซงนายอาเธอร ฮซซล (Arthur Hassal) ผทไดรบมอบหมาย ใหเปนพระอาจารยเฉพาะพระองค กลาววา พระองคทรงมความสามารถสงมาก ทรงคนควาและทรง พระราชนพนธหนงสอท านองวทยานพนธเรอง “สงครามสบราชสมบตโปแลนด (The War of Polish Succession)” ซงไดตพมพใน พ.ศ. ๒๔๔๓ และมผแปลเปนภาษาฝรงเศสและภาษาไทย ในสวนฉบบ ภาษาไทยนนพระยาบรนวราษฐ (ชวน สงหเสน) เปนผแปลและบนทกไววา “แปลยาก” แต กไดน าขนทลเกลาฯ ถวายใหพระองคทรงตรวจ

ขณะทรงด ารงต าแหนงสมเดจพระบรมโอรสาธราชไดปฏบตพระราชกรณยกจแทนพระองค พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวอยอยางสม าเสมอตลอดระยะเวลาททรงศกษา เชน เสดจไป รวมงานพระราชพธของพระราชวงศตาง ๆ ในยโรป รวมทงเสดจเยอนนานาประเทศเพอทรงกระชบ ความสมพนธและทอดพระเนตรกจการบานเมองและความกาวหนาทางวทยาการ ขณะเดยวกนกทรง ด าเนนกจกรรมทสนพระราชหฤทย เชน โปรดอานผลงานของนกประพนธเอกทงชาวตะวนออกและ

ตะวนตก เรมทรงพระราชนพนธกวนพนธและบทละครภาษาองกฤษ โปรดเสดจไปทอดพระเนตร ละครและจดการแสดงละครดวยพระองคเอง โปรดการตงสมาคมเพอท ากจกรรมตาง ๆ รวมทงการ ออกหนงสอพมพดวย กลาวไดวาในชวงเวลา ๙ ปทประทบอยทประเทศองกฤษ พระองคไดทรงสงสม ประสบการณและความรความเขาใจเกยวกบความเปนไปของโลกอยางเตมเปยม ทงในดานการเมอง การปกครอง เศรษฐกจ สงคม และศลปวฒนธรรม ท าใหมพระวสยทศนทชดเจนในอนทจะทรง ยกระดบประเทศสยามใหมเกยรตและศกดศร มความเทาเทยมกบชาตอารยะทงหลาย และเปนท ยอมรบในสงคมโลก อนเปนการสบสานพระราชปณธานของสมเดจพระบรมชนกนาถในการพฒนา ประเทศใหมความเจรญกาวหนาทนสมยเพอด ารงอยไดอยางมเอกราชดวย เหนไดจากเมอพระองค เสดจนวตพระนครใน พ.ศ. ๒๔๔๕ ทรงเลอกเสนทางเสดจพระราชด าเนนผานประเทศสหรฐอเมรกา และญปน ไดทรงพบกบประธานาธบดธโอดอร รสเวลต (Theodore Roosevelt) และทรงเขาเฝา สมเดจพระจกรพรรดแหงญปน ทงยงเสดจพระราชด าเนนเยยมชมสถาบนการศกษาชนน าและสถานท ส าคญทางศาสนา เศรษฐกจ การศาล และการสาธารณสขของทงสองประเทศ เพอจะทรงน ามาเปน แบบอยางในการพฒนาองคกรตาง ๆ

หลงจากสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร ส าเรจการศกษา จากตางประเทศ ไดเสดจพระราชด าเนนไปยงประเทศตาง ๆ หลายประเทศ เพอปฏบตพระราชกรณยกจ แทนสมเดจพระบรมชนกนาถและเจรญสมพนธไมตร ทรงศกษางานทงประเทศในยโรป อเมรกา ญปน กอนเสดจกลบถงประเทศสยามใน พ.ศ. ๒๔๔๕ ท าใหตางประเทศไดรจกประเทศสยามมากขนอนม ผลดตอพสกนกรชาวไทยเปนอยางมาก

เมอเสดจกลบเมองไทย สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร ทรงเขารบราชการทหาร และไดเสดจออกผนวชเมอ พ.ศ. ๒๔๔๗ ตอมาเมอพระบาทสมเดจพระ จลจอมเกลาเจาอยหวทรงสถาปนาหอพระสมดส าหรบพระนครขน โปรดเกลาฯ ใหพระองคทรงด ารง ต าแหนงสภานายกหอพระสมด พระองคเอาพระทยใสในพระราชกจนเปนอยางยง สนพระทยคนควา ดานประวตศาสตร โบราณคด และวรรณคดของชาต และไดเสดจประพาสหวเมองเพอทรงศกษา

โบราณวตถสถานและต านานบานเมอง จนเปนทมาของพระราชนพนธอนทรงคณคาดานประวตศาสตร และโบราณคดหลายเรอง ในชวงเวลาเดยวกนน ทรงรเรมออกหนงสอพมพหลายฉบบ เชน ชวนหว และทวปญญา ท าใหกจการหนงสอพมพของสยามขยายตวมากขน และเปนเวทส าคญของวรรณกรรม ไทยรปแบบใหมมากมายซงพระองคเองทรงเปนผรเรมทส าคญพระองคหนง ตอมาเมอพระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจประพาสยโรปครงท ๒ ใน พ.ศ. ๒๔๕๐ พระองคทรงไดรบ พระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ ใหเปนผส าเรจราชการแผนดน ซงทรงปฏบตหนาทไดเปนอยางด นอกจากนน ในชวงปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงไดรบมอบหมายให ก ากบราชการกระทรวงยตธรรมแทนพระเจาลกยาเธอ กรมหลวงราชบรดเรกฤทธ ซงกราบถวายบงคม ลาออกจากต าแหนงเสนาบด จงนบไดวาทรงมพนฐานเกยวกบการบรหารประเทศไมนอย

สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร เปนทวางพระราชหฤทย ทรงงานตางพระเนตรพระกรรณและปฏบตราชการแทนสมเดจพระบรมชนกนาถ ดวยพระปรชา สามารถของพระองคในการปฏบตพระราชกรณยกจตาง ๆ ท าใหเปนทรกและยอมรบทวไปในคณะ ขาราชบรพารและพสกนกร

เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวสวรรคตในวนอาทตยท ๒๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร จงเสดจขนเถลงถวลยราชสมบต เปนพระมหากษตรยพระองคท ๖ ในพระบรมราชจกรวงศ พระราชลญจกรประจ ารชกาลคอ พระวชระซงมาจากพระนามาภไธย มหาวชราวธ (หมายถงสายฟาอนเปนศสตราวธของพระอนทร) เปนตรางา รปร กวาง ๕.๔ ซม. ยาว ๖.๘ ซม. มรปวชราวธเปลงรศมทยอด ประดษฐานบนพาน แวนฟา ๒ ชน มฉตรบรวารตงขนาบทง ๒ ขาง ในวนมงคลพระราชพธบรมราชาภเษก ไดมพระบรม ราชโองการพระราชทานแกประชาชนดวยภาษามคธและภาษาไทยวา “ดกรพราหมณ บดนเราทรง ราชการครองแผนดนโดยธรรมสมาเสมอเพอประโยชนเกอกลและสขแหงมหาชน เราแผราชอาณา เหนอทานทงหลายกบโภคสมบต เปนทพงจดการปกครองรกษาปองกน อนเปนธรรมสบไป ทาน ทงหลายจงวางใจอยตามสบายเทอญฯ”

หลงจากพระราชพธบรมราชาภเษก พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมพระราชกรณยกจ อนเปนคณปการตอประชาชนชาวสยามและประเทศมากมาย ดวยพระปรชาสามารถดจนกปราชญของ พระองค โดยทรงวางแผนการพฒนาดานตาง ๆ เรมจากทพระองคมพระราชด ารในการทจะน าพา ประเทศไปสความเจรญใหทดเทยมกบนานาอารยประเทศ ซงทรงเนนการใหการศกษาแกพสกนกรเปน ประการส าคญ ทรงสถาปนาโรงเรยนมหาดเลกหลวงในพระบรมมหาราชวง (ตอมาพฒนาเปน วชราวธราชวทยาลยในตนรชกาลท ๗) และโรงเรยนขาราชการพลเรอน (ตอมาเปนจฬาลงกรณ มหาวทยาลยใน พ.ศ. ๒๔๕๘) จากนนเพอใหการศกษาขยายไปทวประเทศ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบญญตประถมศกษาใหเปนการศกษาภาคบงคบใน พ.ศ. ๒๔๖๔

พระราชกรณยกจการพฒนาประเทศทส าคญคอ พระองคทรงเปลยนธงชาตซงมรปชางเดมให เปน “ธงไตรรงค” เชนในปจจบน ทรงพฒนากองทพบก กองทพเรอ กองทพอากาศ โดยสงนายทหาร ไปฝกการทหารทตางประเทศ ซอเรอรบทมสมรรถภาพทสงขน เชน เรอเสอค ารณสนธ เรอรบหลวง พระรวง เปนตน ครนเกดสงครามโลกครงท ๑ ใน พ.ศ. ๒๔๕๗ ทรงสงทหารไปรวมรบในสมรภม ยโรป โดยทรงประกาศรวมกบฝายสมพนธมตรอนเปนฝายชนะสงคราม ท าใหเกดประโยชนตอประเทศ สยามขณะนน เพราะใน พ.ศ. ๒๔๖๘ พระองคโปรดเกลาฯ ให ดร.ฟรานซส บ แซยร เจรจาตดตอกบ ประเทศตาง ๆ ๙ ประเทศ ท าใหมผลประโยชนอยในประเทศ ไดสทธอ านาจทางศาลและการเกบภาษ ในพระราชอาณาเขต หลดพนจากการควบคมของตางชาตทงทางตรงและทางออม (แกไขสนธสญญา เบาวรง)

นอกจากนนสงส าคญทพระองคทรงเหนวาประชาชนทกคนกสามารถมสวนชวยประเทศชาตให เกดความมนคงไดเชนเดยวกบทหาร จงทรงจดตงองคการลกเสอและเสอปา โดยมพระราชประสงค ทจะใหพสกนกรของพระองครสกวาความรกชาต ศาสนา พระมหากษตรย ความสามคคในหมคณะ ไมท าลายซงกนและกน เปนมลฐานแหงความมนคง จะท าใหชาตบานเมองด ารงความเปนไทยอยได ทงยงทรงสงเสรมความเปนประชาธปไตยโดยทรงทดลองการจดตงเมองจ าลอง เมองมง เมองทราย ซง เปนตนก าเนดของดสตธาน มการปกครองตาม “ธรรมนญลกษณะการปกครองของคณะนคราภบาล พ.ศ. ๒๔๖๑” ทรงทดลองการปกครอง การพฒนาดานตาง ๆ ควบคกนไปตามหลกประชาธปไตย ผลการทดลองในดสตธานนนไดทรงน ามาปรบใชในการบรหารประเทศไดอยางเหมาะสมอยางคอยเปน คอยไป

พระราชกรณยกจในการสรางความเจรญกาวหนาใหกบประเทศอกดานหนง คอพระราช- กรณยกจเพอการพฒนาเศรษฐกจ ทรงจดตงคลงออมสน (ตอมาคอธนาคารออมสน) เพอฝกใหราษฎร รจกเกบสะสมทรพย และโปรดเกลาฯ ใหเลกการพนนบอนเบยซงเปนเหตท าลายความมนคงทาง เศรษฐกจของประเทศ ทรงมองการณไกลวาเมอประเทศชาตรงเรองแลว จะตองใชซเมนตจ านวนมาก เพอกอสรางอาคารบานเรอนตามแบบอารยประเทศ จงทรงกอตงบรษทปนซเมนตไทยขน นบเปนการ ฝกหดคนไทยใหรจกประกอบธรกจอตสาหกรรมขนาดใหญ ในดานการเกษตรทรงโปรดเกลาฯ ให ขยายการขดคลองและคนา รวมทงจดสรางเขอนพระราม ๖ ซงเปนเขอนทดและสงน าแหงแรก การ พฒนาระบบชลประทานของพระองคชวยใหผลตผลทางการเกษตรของประเทศเพมมากขน เมอทรง พฒนาดานการเกษตรแลวไดทรงพฒนาระบบการคมนาคมเพอรองรบการขนสงสนคาดวย กลาวคอ ทรงปรบปรงและขยายกจการรถไฟทงสายเหนอ สายอสาน สายตะวนออก และสายใต และสราง สะพานพระราม ๖ เชอมทางรถไฟทงหมดโยงเขามาสสถานหวล าโพง แลวโปรดเกลาฯ ใหตดถนนเชอม ตอจากแนวทางรถไฟออกไปยงทองทตาง ๆ รวมทงสรางสะพานจ านวนมากในกรงเทพฯ กจการบนก เปนสงททรงรเรมขนในรชสมยของพระองคดวย

แมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจะทรงพระปรชาสามารถทางดานการปกครอง ทรง มความเปนประชาธปไตย แตชาวไทยและชาวตางประเทศกรจกพระองคและยกยองพระองคทางดาน อกษรศาสตรมากกวา ดวยพระอปนสยททรงเปนศลปน มพระราชนพนธมากมายทงภาษาไทยและ ภาษาองกฤษ พระนามแฝงททรงใชในการพระราชนพนธงานทงหนงสอพมพ วรรณกรรม วรรณคด เชน พระขรรคเพชร ศรอยธยา นายแกวนายขวญ อศวพาห รามกตต นายราม ณ กรงเทพฯ ราม วชราวธ ป.ร.ราม Sri Ayudya Sri Ayoothya Phra Khan Bejra เปนตน คณะกรรมการรวบรวม และคนควาเกยวกบพระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (กรว. พ.ศ. ๒๕๒๔) ไดศกษารวบรวมไวแบงเปน ๗ หมวด คอ หมวดโขน-ละคร ๑๘๗ เรอง พระราชด ารสเทศนา ฯลฯ ๒๒๙ เรอง นทาน เรองชวนหว ๑๕๙ เรอง บทความทลงหนงสอพมพ ๓๑๖ เรอง รอยกรอง ๑๕๑ เรอง สารคด ๑๙๔ เรอง และอน ๆ อกเปนจ านวนมาก

ดวยความททรงเปนนกอกษรศาสตร พระองคพระราชทานนามสกลใหแกขนนาง ขาราชบรพาร ถง ๖,๔๖๐ สกลเมอทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหคนไทยมนามสกลใช ทรงใชศพทบญญตทเปน ค าไทยพระราชทานเปนชอถนน ทรงตงวรรณคดสโมสรเพอพจารณางานวรรณกรรมตาง ๆ ตงแตสมย สโขทยเปนตนมา และพระราชนพนธของพระองคไดรบการประกาศยกยองถง ๓ เรองวาเปนเลศ คอ หวใจนกรบเปนเลศประเภทบทละครพด พระนลค าหลวงเปนหนงสอดและแตงดในกวนพนธ มทนะพาธา เปนเลศดานบทละครพดค าฉนท ตอมาในภายหลง องคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรม แหงสหประชาชาต (UNESCO) ไดยกยองพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเปน “ปราชญสยาม คนท ๕” นอกจากนยงทรงไดรบพระสมญญานามวา “สมเดจพระมหาธรราชเจา” ซงเปนพระ สมญญานามทพสกนกรยอมรบและเทดทนพระองคตลอดมา

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมพระมเหส พระสนม และพระคหมน ตามล าดบดงน ๑. หมอมเจาหญงวลลภาเทว วรวรรณ พระคหมน ไดสถาปนาเปนพระวรกญญาปทาน

พระองคเจาวลลภาเทว แตภายหลงทรงถอนหมน และโปรดเกลาฯ ใหออกพระนามวา “พระเจา วรวงศเธอ พระองคเจาวลลภาเทว”

๒. หมอมเจาหญงลกษมลาวณ พระขนษฐาพระองคเจาวลลภาเทว หลงอภเษกสมรส

โปรดเกลาฯ สถาปนาเปน “พระนางเธอลกษมลาวณ” ๓. คณเปรอง สจรตกล ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ เปนพระสนมเอกท “พระสจรตสดา” ๔. คณประไพ สจรตกล ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ เปนพระอนทราณ พระสนมเอก ตอมา

ไดรบการสถาปนาพระอสรยยศเปน “สมเดจพระนางเจาอนทรศกดศจ พระวรราชชายา” ๕. คณเครอแกว อภยวงศ ทรงไดรบสถาปนาเปนเจาจอมสวทนา เมอทรงพระครรภไดรบ

การสถาปนาพระอสรยยศเปน “พระนางเจาสวทนา พระวรราชเทว”

ขณะทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระประชวรอย พระนางเจาสวทนา พระวรราชเทว มพระประสตกาลพระราชธดา คอสมเดจพระเจาภคนเธอ เจาฟาเพชรรตนราชสดา สรโสภาพณณวดในวนท ๒๔ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ (สนพระชนมวนพธท ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔)

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตในวนท ๒๖ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ เวลา ๑.๔๕ น. ดวยพระโรคพระโลหตเปนพษในอทร พระชนมาย ๔๕ พรรษา ทรงด ารงสรราชสมบต นาน ๑๕ ป

ใกลรง อามระดษ สวสดา ประสาทพรชย

เอกสารอางอง กรมศลปากร. ส านกหอสมดแหงชาต. ประมวลภาพประวตศาสตรไทยพระราชพธบรมราชาภเษก สมยรตนโกสนทร.

กรงเทพฯ: กรมศลปากร, ๒๕๕๐. ธนาคารออมสน. สมเดจพระมหาธรราชเจา: หนงสอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระรามาธบดศรนครนทรมหา

วชราวธ พระมงกฎเกลาเจาอยหวพระราชทานก าเนดธนาคารออมสน ในวโรกาสฉลองพระบรมราชครบ ๑๒๐ ป (๖ ตอน). กรงเทพฯ: สไตลครเอทฟเฮาส, ๒๕๔๕.

ราม วชราวธ. ประวตตนรชกาลท ๖. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มตชน, ๒๕๕๒. เสถยร พนธรงส. พระมงกฎเกลาและเจาฟาเพชรรตน. พมพครงท ๖. กรงเทพฯ: ศยาม, ๒๕๕๒. องคการโทรศพทแหงประเทศไทย. พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนด พบลชชง, ๒๕๔๓.

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระจลจอม เกลาเจาอยหวกบสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ เสดจพระราชสมภพเมอวนพธท ๘ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๓๖ ไดรบพระราชทานพระนามวา สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาประชาธปก ศกดเดชนฯ ทรงเรมศกษาตามประเพณขตตยราชกมาร ทรงเปนนกเรยนนายรอยพเศษในโรงเรยน นายรอยชนประถม มพระอาจารยถวายอกษรเพมเตมวชาภาษาไทยและภาษาองกฤษในพระราชวง ดสต พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหจดการ พระราชพธโสกนตพระราชทานเมอวนท ๔ มนาคม พ.ศ. ๒๔๔๘ ภายหลงพระราชพธโสกนตแลว ม พระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ สถาปนาเปนสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาฯ กรมขนสโขทยธรรมราชา

ใน พ.ศ. ๒๔๕๑ เสดจไปทรงศกษาวทยาการในประเทศยโรป ณ วทยาลยอตน (Eton College) ประเทศองกฤษ จากนนใน พ.ศ. ๒๔๕๔ - พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงศกษาวชาทหารปนใหญมาโรงเรยน นายรอยเมองวลช (Royal Military Academy, Woolwich) ประเทศองกฤษ และเสดจไปประจ ากรม ทหารปนใหญมาองกฤษ ณ เมองออลเดอชอต (Aldershot) เพอทรงศกษาและฝกฝนหนาทนายทหาร แตเนองจากภาวะสงครามในยโรปลกลามจนกลายเปนสงครามโลกครงท ๑ ใน พ.ศ. ๒๔๕๗ พระบาท สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเสดจนวตประเทศไทย

ใน พ.ศ. ๒๔๕๘ ทรงรบราชการในต าแหนงนายทหารคนสนทของจอมพล สมเดจพระอนชา ธราช เจาฟาฯ กรมหลวงพษณโลกประชานาถ เสนาธการทหารบก ตอมาไดรบพระราชทานเลอนขน เปนผบงคบกองรอยทหารปนใหญรกษาพระองคและทรงด ารงพระยศเปนนายรอยเอก จากนนทรงยาย ไปรบราชการประจ ากรมบญชาการกองทพนอยท ๒ ในต าแหนงนายทหารฝายเสนาธการ และไดเลอน พระยศเปนนายพนตร ต าแหนงผบงคบการโรงเรยนนายรอยชนประถม วนท ๒๗ มถนายน พ.ศ. ๒๔๖๐ ทรงลาราชการเพอทรงพระผนวช ณ พระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม และประทบ จ าพรรษาจนครบไตรมาส ณ พระต าหนกทรงพรต วดบวรนเวศวหาร เมอทรงลาสกขาแลวกราบ บงคมทลพระกรณาขอพระราชทานพระบรมราชานญาตอภเษกสมรสกบหมอมเจาหญงร าไพพรรณ สวสดวตน พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ประกอบพธอภเษก สมรสพระราชทานในวนท ๒๕ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๖๑ ณ พระทนงวโรภาสพมาน พระราชวงบางปะอน และมพธขนต าหนกใหม วงศโขทย ถนนสามเสน

ใน พ.ศ. ๒๔๖๔ พนโท สมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาฯ กรมขนสโขทยธรรมราชาและ พระชายาไดเสดจยโรปเพอรกษาพระองค เมอแพทยวนจฉยพระโรคแลว ยนยนวาไมไดเปนอะไร

รายแรง จงตดสนพระทยเขาศกษาในโรงเรยนเสนาธการทหารบกฝรงเศส (École de Guerre) ม พระสหายรวมรนทตอมามบทบาทส าคญทางการทหารและการเมองของฝรงเศสคอ รอยเอก ชารล เดอ โกลล (Charles de Gaulle) ซงตอมาคอประธานาธบดฝรงเศส ทรงส าเรจการศกษาในเดอน กนยายน พ.ศ. ๒๔๖๗

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมพระบรมราชโองการด ารสสงใหเลอนสมเดจพระเจา นองยาเธอ เจาฟาประชาธปกศกดเดชน กรมขนสโขทยธรรมราชา ขนเปนสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาฯ กรมหลวง และทรงสถาปนาขนเปนรชทายาทในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๖๗ เมอพระบาท

สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคต พระบรมวงศานวงศชนผใหญทรงอญเชญสมเดจพระเจา นองยาเธอ เจาฟาประชาธปกศกดเดชน กรมหลวงสโขทยธรรมราชาขนเปนพระมหากษตรยรชกาลท ๗ แหงพระราชวงศจกร ไดประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกในวนท ๒๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๖๘ พระราชทานปฐมบรมราชโองการวา “…ดกรพราหมณ บดนเราทรงราชภาระ ครองแผนดนโดยธรรม สมาเสมอ เพอประโยชนเกอกลและสขแหงมหาชน เราแผราชอาณาเหนอทานทงหลายกบโภคสมบต เปนทพงจดการปกครองรกษาปองกนอนเปนธรรมสบไป ทานทงหลายจงวางใจอยตามสบายเทอญฯ” พระราชกรณยกจดานการศกษาและการศาสนา พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรง ปฏรปมหาวทยาลยโดยทรงสรางกลไกการปฏรป คอ แตงตงคณะกรรมการปฏรปจฬาลงกรณ มหาวทยาลย เพอเปนพลงขบเคลอนการปฏรปการศกษาใหเกดผลเรวขนและบรรลผลทวทงแผนดน นบเปนครงแรกทผหญงและผชายไดรบความเสมอภาคทางการศกษา ใหมโอกาสเขารบการศกษาระดบ ปรญญาตร คณะแพทยศาสตร โดยเปดรบนสตหญงเขาเรยนเตรยมแพทยเมอ พ.ศ. ๒๔๗๐ จ านวน ๗ คน และยกระดบมาตรฐานการศกษาของจฬาลงกรณมหาวทยาลยสระดบปรญญาตรอยางสมบรณ คอ การประสาทปรญญาเวชชบณฑตชนตร (แพทยศาสตรบณฑต) เปนครงแรกเมอวนท ๒๕ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๗๓

สวนทางดานศาสนา พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงจดพมพพระไตรปฎกฉบบพมพ อกษรไทยสมบรณ ขนานนามวา “พระไตรปฎกสยามรฐ” จดพมพจ านวน ๑,๕๐๐ จบ (จบหนงม ๔๕ เลม) พระราชทานในพระราชอาณาจกร ๒๐๐ จบ และแจกจายไปตามมหาวทยาลยและหอสมด นานาชาตทวโลกจ านวน ๔๕๐ จบ อก ๘๕๐ จบ พระราชทานแกผบรจาคทรพยเพอขอรบพระ ไตรปฎก (อตราจบละ ๔๕๐ บาท) นอกจากนโปรดเกลาฯ ใหมการประกวดแตงหนงสอสอนพระพทธ- ศาสนาส าหรบเดก โดยโปรดเกลาฯ ใหราชบณฑตสภา (ปจจบนคอราชบณฑตยสถาน) ท าหนาทออก ประกาศเชญชวนและคดเลอกหนงสอเรองทแตงด เหนสมควรไดรบพระราชทานรางวลน าขนทลเกลาฯ ถวายเพอทรงตดสนวาเรองใดสมควรไดรบรางวลท ๑ หรอท ๒ และมพระมหากรณาธคณทรง พระราชนพนธค าน าใหเปนเกยรตแกผแตงดวย หนงสอเรองแรกทไดรบพระราชทานรางวลประจ าป พ.ศ. ๒๔๗๒ เปนพระนพนธของหมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล เรอง “สาสนคณ” แตนนมาพระบาท

สมเดจพระปกเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหจดประกวดแตงหนงสอสอนพระพทธศาสนาส าหรบเดก และจดพมพแจกจายในพระราชพธวสาขบชาเปนประจ าทกป ซงไดมการด าเนนการสบมาจนถงรชกาล ปจจบน

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวมพระราชด ารทจะปรบปรงการปกครองทองถนใหเปน แบบเทศบาล เพอใหเปนพนฐานของการปกครองระบอบประชาธปไตยตงแตตนรชกาล เมอทรงสราง “สวนไกลกงวล” เปนทประทบทหวหนแลว โปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบญญตการจดสภาบ ารงสถาน ททะเลฝงตะวนตก พทธศกราช ๒๔๖๙ เพอเปนแนวพระราชด ารใหประเทศปกครองในระบอบ ประชาธปไตยในภายหนา “สภาบ ารงฯ” จงเปนการทดลองปกครองตนเองระดบทองถนในรปแบบ municipality หรอประชาภบาล (ภายหลงเรยกวาเทศบาล)

แนวพระราชด ารทจะใหระบอบประชาธปไตยหยงรากลกนน จะตองใหประชาชนมความรความ เขาใจระบอบการเมองการปกครอง โดยใหประชาชนมสวนรวมและมความคนเคยกบการปกครอง ตนเองในระดบทองถน ปรากฏชดเจนในพระราชบนทก “Democracy in Siam” ซงตอมาคณะ ราษฎรเลงเหนความจ าเปนทจะตองมการปกครองทองถนในรปของเทศบาล เพอใหเปนรากฐานแหง

การปกครองระบอบประชาธปไตย และปลกฝงใหราษฎรเขาใจถงคณประโยชนของการปกครองใน ระบอบรฐสภา จงใหประกาศพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พทธศกราช ๒๔๗๖

พระราชด ารส าคญอกประการหนงคอระเบยบขาราชการ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว มพระราชด ารทจะวางระเบยบขาราชการพลเรอนเปนขาราชการอาชพ โดยไมแสวงหาผลประโยชน ทางอน เปดโอกาสใหผมความรดเขารบราชการ มระบบสรรหาเปนกลางและยตธรรม มระเบยบวนย เปนแบบแผนเดยวกนเพอใหขาราชการไดรบความเปนธรรม รวมทงมสทธหรอหนาทตอราชการเสมอ เหมอนกน

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวมพระราชด ารเรองการปกครองระบอบพระมหากษตรย อยภายใตรฐธรรมนญ (Constitutional Monarchy) ไดมพระราชหตถเลขาถงพระยากลยาณไมตร (Dr. Francis B. Sayre) ในหวเรอง “Problems of Siam” ประกอบดวยพระราชปจฉา ๙ ขอ เกยว กบสภาพการณทางการเมองทประเทศไทยก าลงเผชญอยในตอนตนรชกาล พระยากลยาณไมตรตอบ พระราชปจฉาทกขอ และไดทลเกลาฯ ถวายรางรฐธรรมนญฉบบสนๆ ๑๒ มาตรา แสดงถงโครงสราง ของรฐบาลทควรจะเปนตามความเหนของพระยากลยาณไมตร โดยใชชอวา “Outline of Preliminary Draft” นบเปนรางรฐธรรมนญฉบบแรก พ.ศ. ๒๔๖๙ สวนรางรฐธรรมนญฉบบท ๒ นน โปรดเกลาฯ ใหนายเรมอนด บ. สตเวนส (Raymond B. Stevens) ทปรกษากระทรวงการตางประเทศ และพระยา ศรวสารวาจา ปลดทลฉลองกระทรวงการตางประเทศรวมกนยกราง แลวเสรจในวนท ๙ มนาคม พ.ศ. ๒๔๗๕ กอนเปลยนแปลงการปกครองวนท ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ เพยง ๓ เดอนเศษเทานน รางรฐธรรมนญนเปนภาษาองกฤษมชอวา “An Outline of Changes in the Form of Government” เนอหาส าคญคอก าหนดรปแบบการปกครอง ความสมพนธระหวางอ านาจบรหาร และนตบญญต ตลอดจนวธการเลอกตงและแตงตงสมาชกสภาผแทนราษฎร ซงหลกการดงกลาว ปรากฏอยในพระราชบญญตธรรมนญการปกครองแผนดนสยามชวคราว พทธศกราช ๒๔๗๕

อนง ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ กรงรตนโกสนทรครบ ๑๕๐ ป ในโอกาสนพระบาทสมเดจพระปกเกลา เจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหมพระราชพธฉลองพระนคร ๑๕๐ ป และโปรดใหสรางสะพานสมเดจพระ พทธยอดฟา และพระบรมราชานสาวรยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกขนเปนทระลก

อยางไรกตาม เชาตรวนท ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ณ ลานพระทนงอนนตสมาคม พระราชวง ดสต พนเอก พระยาพหลพลพยหเสนา (พจน พหลโยธน) หวหนา “คณะราษฎร” อานประกาศ คณะราษฎร ฉบบท ๑ มเนอหาโจมตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ความไมเหมาะสม ของระบอบสมบรณาญาสทธราชยและความจ าเปนทจะตองเปลยนแปลงการปกครองไปสระบอบ พระมหากษตรยอยภายใตรฐธรรมนญ รวมทงประกาศหลก ๖ ประการในการปกครอง คณะราษฎร สามารถยดอ านาจในกรงเทพฯ ได แลวจบกมพระบรมวงศและขาราชการต าแหนงส าคญ ๆ ไวเปน ตวประกน และไดมหนงสอกราบบงคมทลเชญพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเสดจพระราช- ด าเนนคนสพระนคร เปนพระมหากษตรยภายใตรฐธรรมนญ

วนท ๒๖ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ คณะราษฎรน ารางพระราชบญญตธรรมนญการปกครอง แผนดนสยาม พ.ศ. ๒๔๗๕ พรอมดวยรางพระราชก าหนดนรโทษกรรมในคราวเปลยนแปลงการ ปกครองแผนดน พทธศกราช ๒๔๗๕ ขนทลเกลาฯ ถวาย ณ วงศโขทย เพอลงพระปรมาภไธย พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวไดลงพระปรมาภไธยเฉพาะรางพระราชก าหนดนรโทษกรรมใน คราวเปลยนแปลงการปกครอง พทธศกราช ๒๔๗๕ เพยงฉบบเดยว สวนรางพระราชบญญตธรรมนญ

การปกครองแผนดนสยาม พทธศกราช ๒๔๗๕ นน ไมทรงลงพระปรมาภไธย ทรงรบไวพจารณาและ โปรดเกลาฯ นดหมายใหคณะราษฎรมาเฝาในวนรงขน เมอไดทรงพจารณาโดยถถวนแลวไดลง พระปรมาภไธยและทรงเตมค าวา “ชวคราว” ในชอของรฐธรรมนญฉบบแรก พระราชบญญต ธรรมนญการปกครองแผนดนสยามชวคราว พทธศกราช ๒๔๗๕ ประกาศใชวนท ๒๗ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕

เมอคณะราษฎรไดปกครองประเทศระยะหนง หลกการและการกระท าบางประการของคณะ ราษฎรขดแยงกบพระราชด ารในพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว กอปรกบพระพลานามยเสอม ลง และเสถยรภาพการเมองทยงไมมนคงนก พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจงเสดจ พระราชด าเนนไปผาตดพระเนตรพรอมดวยสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชน ณ ประเทศ องกฤษ เมอวนท ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๖ หลงจากทรงรบการผาตดแลว ความขดแยงระหวาง พระองคกบคณะรฐบาลยงคงด าเนนตอไป ในทสดพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวพระราชทาน พระราชหตถเลขาสละราชสมบตในวนท ๒ มนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ ขณะประทบ ณ พระต าหนกโนล (Knowle House) เมองแครนล (Cranleigh) มณฑลเซอรเรย (Surrey) ประเทศองกฤษ

หลงจากทรงสละราชสมบตแลว พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระบรม- ราชนประทบอยทประเทศองกฤษ โดยทรงใชพระนามและพระอสรยยศเดมคอ สมเดจเจาฟา ประชาธปกศกดเดชน กรมหลวงสโขทยธรรมราชา และทรงยายทประทบจากพระต าหนกโนล ซงม ขนาดใหญ คาเชาแพง และคอนขางทบ ไมเหมาะสมกบพระพลานามยไปประทบทพระต าหนกใหม ขนาดเลกลง คอ พระต าหนก “เกลน แพมเมนต” (Glen Pamment) หลงจากประทบอยทพระต าหนก เกลน แพมเมนต ประมาณ ๒ ป พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงมพระพลานามยทรดโทรม ลง ทรงประชวรดวยโรคพระหทย ทรงซอพระต าหนกใหมขนาดเลกลงชอ “เวนคอรต” (Vane Court) เมอองกฤษประกาศสงครามกบเยอรมนในสงครามโลกครงท ๒ พ.ศ. ๒๔๘๒ พระบาท สมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงยายไปประทบทพระต าหนกคอมพตน (Compton House) พระต าหนกขนาดเลกทสดในบรรดาพระต าหนกตาง ๆ ทประทบมากอน ดวยสภาวะสงคราม ความ เปนอยยากล าบาก ขาดแคลนอาหาร ตองระวงการโจมตทางอากาศ พระบาทสมเดจพระปกเกลา เจาอยหวทรงยายทประทบชวคราวไปอยทพระต าหนกสแตดดอน (Staddon) นอรท เดวอน (North Devon) ภาคตะวนตกเฉยงใตของเกาะองกฤษ ใน พ.ศ. ๒๔๘๓ พระสขภาพพลานามยของพระบาท

สมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรดลง ตองทรงยายกลบไปประทบ ณ พระต าหนกคอมพตน (Compton House) อกครง จนกระทงเสดจสวรรคตเมอวนท ๓๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๔ พระชนมาย ๔๘ พรรษา ทรงด ารงสรราชสมบต ๙ ป

ธระ นชเปยม วรวลย งามสนตกล

เอกสารอางอง ๑ ศตวรรษ ศภสวสด ๒๓ สงหาคม ๒๕๔๓. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน), ๒๕๔๓. พระราชบนทกทรงเลาในสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗. นนทบร: สถาบนพระปกเกลา,

๒๕๔๕. พระราชประวตสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงกร๏พ จ ากด,

๒๕๓๑. (ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพพระราชทานในงานพระบรมศพสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗ ณ พระเมรมาศทองสนามหลวง วนท ๙ เมษายน พทธศกราช ๒๕๒๘)

พระราชหตถเลขาทรงสละราชสมบต. พพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว สถาบนพระปกเกลา จดพมพ ม.ป.ท.: ม.ป.ป.

พพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว. บทนทรรศการถาวร พระราชประวตพระบาทสมเดจพระปกเกลา เจาอยหว. ม.ป.ท.: ม.ป.ป. (เอกสารอดส าเนา)

พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ประดษฐาน ณ มขกระสนตะวนออก พระทนงจกรมหาปราสาท

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล หรอพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหา อานนทมหดล พระอฐมรามาธบดนทร ทรงครองราชย พ.ศ. ๒๔๗๗ - พ.ศ. ๒๔๘๙ ทรงเปนพระมหา กษตรยในระบอบประชาธปไตย เสดจขนครองราชสมบตขณะยงทรงพระเยาว ระหวางนนประเทศไทย ตองเผชญกบการสงคราม ทงสงครามอนโดจนและสงครามมหาเอเชยบรพา พระองคประทบอย ตางประเทศเปนสวนใหญเพอทรงศกษาเลาเรยน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลเปนพระโอรสองคแรกของสมเดจพระเจาบรมวงศ เธอ เจาฟามหดลอดลเดช กรมหลวงสงขลานครนทร (สมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก) กบหมอมสงวาลย มหดล ณ อยธยา (สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน) เสดจ พระราชสมภพเมอวนท ๒๐ กนยายน พ.ศ. ๒๔๖๘ (ตรงกบวนพระบรมราชสมภพพระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว) ณ โรงพยาบาลเมองไฮเดลแบรก (Heidelberg) ประเทศเยอรมน เมอแรกประสตด ารงพระยศหมอมเจา ตอมาพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวโปรดเกลาโปรด กระหมอมสถาปนาเปนพระวรวงศเธอ พระองคเจาอานนทมหดล พระองคมพระเชษฐภคน ๑ พระองค คอ หมอมเจากลยาณวฒนา (สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวง นราธวาสราชนครนทร) และพระอนชา ๑ พระองค คอ พระวรวงศเธอ พระองคเจาภมพลอดลยเดช (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช)

เมอพระชนกเสดจกลบประเทศไทยเพอรกษาพระอาการประชวร ใน พ.ศ. ๒๔๗๑ พระวรวงศ เธอ พระองคเจาอานนทมหดลไดเสดจกลบประเทศไทยเปนครงแรกพรอมพระชนน พระเชษฐภคน และพระอนชา ปถดมาพระชนกสนพระชนม พระองคจงประทบทเมองไทยตอ และทรงเรมเขารบการ ศกษาชนอนบาลทโรงเรยนมาแตรเดอวทยาลย ตอมาใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ทรงยายไปเรยนชนประถม ศกษาทโรงเรยนวดเทพศรนทร เมอมการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยในปเดยว กนน สมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา ทรงเกรงวาความผนผวนของ เหตการณบานเมองอาจสงผลกระทบตอพระนดดา ประกอบกบเรองสขภาพ จงโปรดใหหมอมสงวาลย น าพระโอรส พระธดา เสดจไปประทบ ณ เมองโลซาน ประเทศสวตเซอรแลนด เพอรบการศกษาและ เปนผลดตอพระพลานามย พระวรวงศเธอ พระองคเจาอานนทมหดล ไดทรงศกษาทโรงเรยน เมยรมองต (Ecole Miremont)

ระหวางนทเมองไทยมการเปลยนแปลงทส าคญ คอ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรง ประกาศสละราชสมบต เมอวนท ๒ มนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ (นบตามแบบเกา) อกทงทรงสละสทธในการ แตงตงผสบราชสมบตตามกฎมณเฑยรบาล พ.ศ. ๒๔๖๗ พระวรวงศเธอ พระองคเจาอานนทมหดล ทรงอยในล าดบท ๑ ในการสบสนตตวงศ สภาผแทนราษฎรจงลงมตเหนชอบใหกราบบงคมทลอญเชญ ขนครองราชสมบต ทรงพระนามวา สมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล เปนพระมหากษตรยล าดบท ๘ แหงพระบรมราชจกรวงศ ขณะพระชนมาย ๘ พรรษา ๕ เดอน ๑๑ วน โดยมพลเอก พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนอนวตรจาตรนต นาวาตร พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาอาทตยทพอาภา และเจาพระยา ยมราช (ปน สขม) เปนคณะผส าเรจราชการแทนพระองค มพระราชชนนถวายพระอภบาล พระบาท สมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลยงคงประทบทเมองโลซานเพอทรงศกษา ใน พ.ศ. ๒๔๗๘ ทรงยาย

ไปเรยนทโรงเรยนเอกอล นแวล เดอ ลา ซออส โรมองด (Ecole Nouvelle de la Suisse Romande) พรอมพระอนชา โดยทรงศกษาในสายศลป ทรงศกษาภาษาละตนและภาษาองกฤษ พรอมกนนน กทรงศกษาภาษาฝรงเศสและภาษาเยอรมนเพราะเปนภาษาบงคบดวย ทรงศกษาจนจบหลกสตรและ ไดรบประกาศนยบตร Diplôme de Bachelier ès Lettres

พระราชชนนทรงอภบาลพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลเปนอยางด พรอมทรง ปฏบตตอพระธดาและพระโอรสคลายคลงกน พระองคเอาพระทยใสในเรองสขภาพ ทรงปลกฝงใหรก การศกษา มคณธรรม มวนย มความรบผดชอบ ใหเรยนภาษาไทย วฒนธรรมไทย ประวตศาสตรไทย พระพทธศาสนา และใหรจกความเปนไทย รกเมองไทย เพอเตรยมพระองคเปนพระมหากษตรยทด

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลเสดจนวตประเทศไทยครงแรกพรอมพระราชชนน พระเชษฐภคน และพระอนชา ระหวางวนท ๑๕ พฤศจกายน - ๑๓ มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๑ ตาม ค ากราบบงคมทลเชญของรฐบาล ในปนเปนชวงเวลาทไทยสามารถยกเลกสนธสญญาทไมเทาเทยมกน ทผกมดไทยดวยเรองสทธสภาพนอกอาณาเขต อตราภาษทต าตามสนธสญญาเบาวรงไดอยางสมบรณ

ขณะเสดจนวตประเทศไทย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลมพระชนมาย ๑๓ พรรษา สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ซงขณะนนประทบทเกาะปนง และ ทรงไดเขาเฝาฯ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ กอนทจะเสดจถงประเทศไทย ทรงกลาวถงดวยความ ชนชม ดงความตอนหนงวา “...สมเดจพระอานนทมหดลนนพระกรยาอธยาศย หรอ...พระอปนสยด มาก มเคาทรงสตปญญาผดเดกสามญ และรจกวางพระองคพอเหมาะแกการเปนพระเจาแผนดนทยง ทรงพระเยาว ใคร ๆ ไดเขาใกลแลวมแตชอบและสรรเสรญกนทกคน...” และทรงชนชมสมเดจพระ ศรนครนทราบรมราชชนนในการอภบาลทดดวย รฐบาลซงมพนเอก พระยาพหลพลพยหเสนา (พจน พหลโยธน) เปนนายกรฐมนตร ไดรบเสดจ อยางสมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลมพระราชด ารสตอบความตอนหนงวา “...ขาพเจายนดมากทไดกลบมาเยยมเมองไทยทขาพเจารกและคดถงอยเสมอ...ขอใหประชาชนอยเยน เปนสขในความรมเยนของรฐธรรมนญทวกน...”

ระหวาง ๕๙ วนทเสดจประทบในเมองไทย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลได ปฏบตพระราชกรณยกจทส าคญหลายประการ เชน เสดจพระราชด าเนนในการพระราชพธสมโภชใน วโรกาสเสดจนวตพระนคร ณ พระทนงอมรนทรวนจฉย ในการนมการประกาศสถาปนาพระราชชนน เปน “สมเดจพระราชชนนศรสงวาลย” เจานายฝายเหนอ คอ เชยงใหม ล าพน นาน เขาเฝาทล ละอองธลพระบาท ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเครองราชอสรยาภรณ พระราชทาน ธงประจ ากองลกเสอ ทรงเปดงานฉลองรฐธรรมนญ ประทบสามลอพระทนงทอดพระเนตรงาน ทอดพระเนตรการประกอบอาชพของราษฎร เชน การท านา จบปลา

ระหวางทประทบในพระนคร ประชาชนททราบขาวจะคอยเฝารบเสดจทกแหง กอนท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลจะเสดจกลบไปสวตเซอรแลนดเพอทรงศกษาตอ ม พระราชด ารสตอประชาชนทางวทยกระจายเสยงความตอนหนงวา “...ขาพเจาจะตงใจเรยนจนสาเรจ เพอจะไดมาสนองคณชาตทรกของเรา ในการทขาพเจาจะลาทานไปน ขาพเจาขออวยพรใหทาน ทงหลายมความสขความเจรญทวกน...”

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลพรอมสมเดจพระราชชนนฯ พระเชษฐภคน และ พระอนชา เสดจถงสวตเซอรแลนดในตนเดอนกมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๘๑ แมวาจะมเหตการณรายแรง

เกดขนในสงคมโลก แตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลกทรงมงมนและใหความส าคญกบ การศกษาดงททรงใหค ามนสญญาไว ใน พ.ศ. ๒๔๘๖ เมอทรงส าเรจชนมธยมศกษาจากโรงเรยนเดม ทรงเขาศกษาวชานตศาสตรทมหาวทยาลยโลซาน ๒ ปตอมาทรงสอบไลได Semi doctoral en Droit และตงพระราชหฤทยจะศกษาระดบปรญญาเอกตอไป

สงครามโลกครงท ๒ สนสดในเดอนสงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ ถงวนท ๒๐ กนยายน พ.ศ. ๒๔๘๘ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลกทรงบรรลนตภาวะ และเสดจนวตประเทศไทยเปนครงท ๒ ตามค ากราบบงคมทลเชญของรฐบาล เพอเยยมเยอนและบ ารงขวญประชาชนเมอวนท ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ โดยมประชาชนมาเฝารบเสดจอยางเนองแนน ตอมาในวนท ๑๐ ธนวาคม ซงเปนวน รฐธรรมนญ มพระราชด ารสตอประชาชนความตอนหนงวา

...ขาพเจาเชอวา ถาคนไทยทกคนถอวาตนเปนเจาของชาตบานเมอง และตางปฏบต หนาทของตนใหดดวยความซอสตยสจรต และถกตองตามท านองคลองธรรมแลว ความทกข ยากของบานเมองกจะผานพนไปได ขาพเจาจงขอรองใหทานทกคนไดชวยกนท าหนาท ของตนโดยขนแขงและขอใหมความสามคคกลมเกลยวกนจรง ๆ เพอชาตจะไดด ารงอยใน ความวฒนาถาวรสบไป...

ระหวางนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลทรงปฏบตพระราชกรณยกจมากมาย เชน เสดจพระราชด าเนนตรวจพลสวนสนามของกองทพพนธมตรพรอมกบ ลอรด หลยส เมานตแบตเทน (Lord Louis Mountbatten) ผบญชาการทหารฝายพนธมตรในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ณ ทองสนามหลวง เสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรในหลายจงหวด เสดจพระราชด าเนนไป พระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตมหาวทยาลยตาง ๆ เสดจประพาสส าเพง ซงท าใหเกดความรสก ทดตอกนระหวางคนไทยกบคนจนหลงเกดความราวฉานจนมการตอสกนในเดอนกนยายน พ.ศ. ๒๔๘๘ การเสดจครงนนมชาวจน ไทย แขก ตงแถวรบเสดจดวยความจงรกภกดอยางเนองแนน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงก าหนดกลบประเทศสวตเซอรแลนดเพอศกษาตอระดบ ปรญญาเอกทางดานกฎหมายในวนท ๑๓ มถนายน พ.ศ. ๒๔๘๙ แตในวนท ๙ มถนายน กอนการ เสดจกลบเพยง ๔ วน ไดเสดจสวรรคตดวยพระแสงปนในทพระบรรทม ขณะพระชนมายเพยง ๒๐ พรรษา ๙ เดอน ยงความโศกเศราอาลยแกคนไทยทงมวลทกเชอชาต ศาสนา

รฐบาลไดใหความเหนชอบอญเชญสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาภมพลอดลยเดช ขนครอง ราชสมบตตอ พระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลมขน ในวนท ๒๙ มนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ณ ทองสนามหลวง

ตอมาใน พ.ศ. ๒๕๓๙ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทรงประกาศเฉลม พระปรมาภไธย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลอยางสงเขปวา “พระบาทสมเดจพระ ปรเมนทรมหาอานนทมหดล พระอฐมรามาธบดนทร”

อนง รฐบาลไดก าหนดใหวนท ๒๐ กนยายนของทกป ซงตรงกบวนเสดจพระราชสมภพ เปน วนเยาวชนแหงชาต

วฒชย มลศลป เอกสารอางอง กลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร, สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟา. เจานายเลกๆ - ยวกษตรย. กรงเทพฯ:

ดานสทธาการพมพ, ๒๕๓๐. (จดพมพเนองในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงเจรญ พระชนมาย ๖๐ พรรษา ๕ ธนวาคม ๒๕๓๐)

. แมเลาใหฟง. กรงเทพฯ: ส านกราชเลขาธการ, ๒๕๓๘. รอง ศยามานนท. ประวตศาสตรไทยในระบอบประชาธปไตย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๐. ราชบณฑตยสถาน. ใตรมพระบารมจกรนฤบดนทร สยามนทราธราช. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๗. วฒชย มลศลป และคณะ. พระมหากษตรยแหงกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: เกรท เอดดเคชน, ม.ป.ป.

พระบรมฉายาลกษณพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เสดจออกมหาสมาคม ณ พระสหบญชร พระทนงอนนตสมาคม พระราชวงดสต เนองในพระราชพธฉลองสรราชสมบตครบ ๖๐ ป วนท ๙ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๙

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช พระมหากษตรยรชกาลท ๙ แหง พระราชวงศจกร ทรงเปนพระมหากษตรยทครองราชสมบตยาวนานทสดในประวตศาสตรชาตไทย พระองคเปนพระราชโอรสพระองคเลกในสมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก กบสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน เสดจพระราชสมภพเมอวนจนทรท ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ ณ โรงพยาบาลเมานตออเบรน (Mount Auburn) เมองเคมบรดจ รฐแมสซาชเซตต (Massashusetts) ประเทศสหรฐอเมรกา เมอแรกประสตมพระนามวา พระวรวงศเธอ พระองคเจาภมพลอดลยเดช ม พระเชษฐภคนและพระบรมเชษฐาธราช คอ สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวง นราธวาสราชนครนทร (๖ พฤษภาคม ๒๔๖๖ - ๒ มกราคม ๒๕๕๑) และพระบาทสมเดจพระเจาอยหว อานนทมหดล พระอฐมรามาธบดนทร

เมอสมเดจพระบรมราชชนกประชวรสวรรคตในวนท ๒๔ กนยายน พ.ศ. ๒๔๗๒ ขณะนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระชนมพรรษาไมถง ๒ พรรษา ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ขณะมพระชนม- พรรษา ๕ พรรษา ไดเสดจเขาทรงศกษาทโรงเรยนมาแตรเดอวทยาลย จนกระทง พ.ศ. ๒๔๗๖ จง เสดจพรอมดวยสมเดจพระบรมราชชนน พระเชษฐภคน และสมเดจพระบรมเชษฐาธราช ไปประทบท เมองโลซาน ประเทศสวตเซอรแลนด ทรงศกษาทโรงเรยนเมยรมองต (Ecole Miremont) แลวทรง ศกษาตอทโรงเรยนเอกอล นแวล เดอ ลา ซออส โรมองด (Ecole Nouvelle de la Suisse Romande) เมองชายย ซร โลซาน (Chailly-sur Lausanne) พ.ศ. ๒๔๘๑ ทรงจบการศกษาจากโรงเรยนยมนาส คลาสสค กองโตนาล (Gymnase Classique Cantonal) แหงเมองโลซาน ทรงไดรบประกาศนยบตร ทางอกษรศาสตร จากนนทรงเขาศกษาตอในมหาวทยาลยโลซาน แผนกวชาวทยาศาสตร

ในวนท ๒ มนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงสละราชสมบต รฐบาลไดกราบทลเชญพระวรวงศเธอ พระองคเจาอานนทมหดล เสดจขนครองราชสมบตเปนสมเดจ พระเจาอยหวอานนทมหดลใน พ.ศ. ๒๔๗๗ และพระวรวงศเธอ พระองคเจาภมพลอดลยเดชทรงได รบสถาปนาเปนสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาภมพลอดลยเดช

ตอมาในวนท ๙ มถนายน พ.ศ. ๒๔๘๙ สมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลสวรรคต ณ พระทนงบรมพมาน รฐบาลโดยความเหนชอบของรฐสภาจงอญเชญสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาภมพลอดลยเดช เสดจขนครองราชสมบตในวนเดยวกนขณะทมพระชนมพรรษายงไมเตม ๑๙ พรรษา และยงทรงเปนนกศกษามหาวทยาลยโลซาน เมอจดการพระบรมศพสมเดจพระเจาอยหว อานนทมหดลแลว พระองคไดเสดจกลบไปทรงศกษาตอทประเทศสวตเซอรแลนดในวนท ๑๙ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๙

เมอเสดจกลบไปทรงศกษาตอนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกวาพระองค จะตองเปนพระเจาแผนดน ปกครองประชาชนใหรมเยนเปนสข จงทรงเปลยนแนวทางการศกษาใหม จากวชาวทยาศาสตรมาเปนวชาสงคมศาสตร รฐศาสตร และนตศาสตร (Licence et Doctorat ès Sciences Sociales) ทงนเพอจะเปนประโยชนในการทจะทรงด ารงฐานะพระมหากษตรยตอไป

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจนวตประเทศไทยเมอวนท ๒๔ มนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ และ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหก าหนดพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระเจา

อยหวอานนทมหดลในวนท ๒๙ มนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ แลวก าหนดจดพระราชพธบรมราชาภเษก สมรสกบหมอมราชวงศสรกต กตยากร ณ พระต าหนกสมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทว พระ พนวสสาอยยกาเจา วงสระปทม เมอวนท ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๓ ครนวนท ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงการพระราชพธบรมราชาภเษกตามแบบอยางโบราณ ราชประเพณขน ณ พระทนงไพศาลทกษณในพระบรมมหาราชวง

ในการพระราชพธบรมราชาภเษกน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทกพระองคจะมพระบรม- ราชโองการครงแรกหลงจากททรงรบราชาภเษกเปนพระเจาแผนดนโดยสมบรณ พระบาทสมเดจ พระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมพระบรมราชโองการแกประชาชนชาวไทยวา “เราจะครองแผนดนโดย ธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม” แลวทรงหลงทกษโณทกตงพระราชสตยาธษฐานจะทรง ปฏบตพระราชกรณยกจปกครองราชอาณาจกรไทยโดยทศพธราชธรรมจรยา โดยมพระปรมาภไธย จารกในพระสพรรณบฏวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มหตลาธเบศรามาธบด จกรนฤบดนทร สยามนทราธราช บรมนาถบพตร

พระปฐมบรมราชโองการในวนบรมราชาภเษกน แมจะสนแตกไดความลกซง อนแสดงใหเหนถง พระราชปณธานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทจะทรงปกครองบานเมองดวยหลกทศพธราชธรรม เพอประโยชนสขของอาณาประชาราษฎร และนบแตนนมาตลอดระยะเวลาแหงการครองสรราชสมบต ไดทรงอทศก าลงพระวรกายและก าลงพระสตปญญาเพอประโยชนสขของประชาชนตลอดมา ทรง ตงพระราชปณธานวาจะเสดจพระราชด าเนนทรงเยยมราษฎรในตางจงหวดใหทวประเทศโดยเรมท ภาคกลางกอน แลวจะเสดจยงภาคอน ๆ จนครบทกภาค การเสดจเยยมราษฎรตามพระราชปณธาน นเองทท าใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงทราบถงทกขสขและความเปนอยของราษฎร จนน ามา ซงโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารตาง ๆ ทครอบคลมปญหาทกดานของประชาชน กอใหเกด ความผกพนและความจงรกภกดทประชาชนมตอสถาบนพระมหากษตรย จนกลายเปนเอกลกษณ ทส าคญของประเทศไทยซงไมมชาตใดเสมอเหมอน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมฐานะเปนองคพระประมขของชาตตามรฐธรรมนญแหง ราชอาณาจกรไทย และทรงมกรอบในการปฏบตพระราชภารกจและพระราชกรณยกจตาง ๆ เพอความ ผาสกของราษฎร การด ารงฐานะพระมหากษตรยในระบอบประชาธปไตยนนท าใหพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวทรงเกยวของกบการบรหารราชการแผนดนไดนอยตามทบญญตไวในรฐธรรมนญดงทม ค ากลาววา “พระมหากษตรยทรงปกเกลา แตมไดทรงปกครอง” และจะตองวางพระองคเปนกลาง ทางการเมอง ซงแมพระราชอ านาจทระบไวในรฐธรรมนญจะมอยอยางจ ากด แตเนองจากความ สมพนธระหวางสถาบนกษตรยกบประชาชนเปนไปอยางแนนแฟน จงมพระราชสถานะและพระราช- อ านาจตามจารตประเพณทคนสวนใหญยอมรบ โดยทไมไดบญญตไวในรฐธรรมนญ เพราะทรงอยใน ฐานะททรงเปนทเคารพสกการะสงสดของประชาชนชาวไทย จงทรงเปนประมขหรอผน าทเปยมดวย พระบารม พระราชอ านาจของพระองคตามจารตประเพณจงเกดจากพระบารมอยางแทจรง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมบทบาทส าคญในการสรางความปรองดองของชนในชาต ยามทบานเมองเกดวกฤตการณ และไมมผใดสามารถแกไขปญหาไดแลว ประชาชนทกคนคาดหวงวา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวจะทรงแกไขปญหาได ดงจะเหนไดจากเหตการณเมอวนท ๑๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ และเหตการณเดอนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๕ ซงคนไทยตองเผชญหนากนเองนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดใชพระบารมจนท าใหบานเมองกลบคนสความสงบเรยบรอยได ซงไมม

พระมหากษตรยหรอประมขของรฐใดทจะท าไดเชนน นอกจากน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวยงไดพระราชทานแนวพระราชด ารเพอแกไขปญหา

ส าคญของชาตหลายประการ เชน พระราชด ารเรองเศรษฐกจพอเพยงซงไดพระราชทานพระราชด ารส เรองความพอควร พออย พอกน มความสงบมาตงแต พ.ศ. ๒๕๑๗ ดงพระราชด ารสทพระราชทาน แกคณะผแทนสมาคม องคการศาสนา คร นกเรยนโรงเรยนตาง ๆ นกศกษามหาวทยาลยทเขาเฝาฯ ถวายชยมงคลเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย พระราชวงดสต เมอวนพธท ๔ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๑๗ วา

ทงน คนอนจะวาอยางไรกชางเขา จะวาเมองลาสมยวาเมองไทยเชย วาเมองไทย ไมมสงทสมยใหม แตเราอยพอมพอกน และขอใหทกคนมความปรารถนาทจะใหเมองไทย พออยพอกน มความสงบและท างานตงจตอธษฐาน ตงปณธานในทางน ทจะใหเมองไทยอย แบบพออยพอกน ไมใชวาจะรงเรองอยางยอด แตวามความพออยพอกน มความสงบ เปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ ถาเรารกษาความพออยพอกนนได เรากจะยอดยงยวดได ประเทศตาง ๆ ในโลกนก าลงตก ก าลงแย ก าลงยงเพราะแสวงหาความยงยวดทงในอ านาจ ทงในความกาวหนาทางเศรษฐกจ ทางอตสาหกรรม ทางลทธ ฉะนนถาทกทานซงถอวาเปน ผทมความคด และมอทธพล มพลงทจะท าใหผอนซงมความเหนเหมอนกน ชวยกนรกษา สวนรวมใหอยดกนดพอสมควร ขอย า พอควร พออยพอกน มความสงบ ไมใหคนอนมาแยง คณสมบตจากเราไปได กจะเปนของขวญวนเกดทถาวร ทจะมคณคาอยตลอดเวลา

พระราชด ารสนแสดงใหเหนถงพระวสยทศนทกวางไกล เมอประเทศไทยเกดภาวะวกฤตทาง เศรษฐกจอยางรนแรงตงแต พ.ศ. ๒๕๔๐ เปนตนมา ซงสงผลกระทบตอสงคมไทยในวงกวาง ตงแต ธรกจขนาดใหญจนถงประชาชนในชนบท จนท าใหการด าเนนนโยบายทางเศรษฐกจและการเงนของ ประเทศตองตกอยใตอ านาจการก ากบและการควบคมของกองทนการเงนระหวางประเทศ หรอ IMF (International Monetary Fund) ภายใตสถานการณเชนน ประเทศไทยจ าเปนตองแสวงหา มาตรการแกไขปญหาเพอความอยรอดของประเทศ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ พระราชทานแนวพระราชด ารเรองเศรษฐกจพอเพยงเพอเปนแนวทางในการด าเนนชวต แกคนไทยโดยเนนการพงตนเองเปนหลก และมจดเรมตนทการฟนฟเศรษฐกจชมชน สงเสรมความสามคค ของชมชน เพอใหคนในชมชนสามารถด ารงชวตอยไดอยางเปนปกตสข ดงทพระบาทสมเดจพระเจา อยหวมพระราชด ารสแกคณะบคคลตาง ๆ ทเขาเฝาถวายชยมงคลเนองในโอกาสเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย เมอวนท ๔ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๔๐ วา “การจะเปนเสอนนมนไมสาคญ สาคญอยท เราพออยพอกน และมเศรษฐกจการเปนอยแบบพอมพอกน แบบพอมพอกนหมายความวา อมชตวเอง ไวใหมความพอเพยงกบตวเอง” มพระราชด ารวา “ถาสามารถทจะเปลยนใหกลบเปนเศรษฐกจแบบ พอเพยง ไมตองทงหมด แมจะไมถงครง อาจจะเศษหนงสวนส กจะสามารถทจะอยได” และในปตอมา ไดพระราชทานพระราชด ารสแกคณะบคคลตาง ๆ ทเขาเฝาฯ ถวายชยมงคล เนองในโอกาสวนเฉลม พระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย พระราชวงดสต เมอวนท ๔ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๔๑ โดยทรงอธบาย ถงการปฏบตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงวา

...ควรจะปฏบตเศรษฐกจพอเพยงไมตองทงหมด เพยงครงหนงกใชได แมจะเปน เศษหนงสวนสกพอ หมายความวาวธปฏบตเศรษฐกจพอเพยงนน ไมตองท าทงหมด และขอ

เตมวาถาท าทงหมดกจะท าไมได ถาครอบครวหนงหรอแมหมบานหนงท าเศรษฐกจพอเพยง รอยเปอรเซนตกจะเปนการถอยหลงถงสมยหน สมยคนอยในอโมงคหรอในถ า ซงไมตอง อาศยหมบานอน เพราะวาหมอนกเปนศตรทงนน ตกน ไมใชรวมมอกน จงตองท าเศรษฐกจ พอเพยง แตละคนตองหาทอย กหาอโมงคหาถ า ตองหาอาหาร คอไปเดดผลไมหรอใบไม ตามทม หรอไปใชอาวธทไดสรางไดประดษฐเอง ไปลาสตว กลมทอยในอโมงคในถ านนกม เศรษฐกจพอเพยง ๑๐๐ เปอรเซนต กปฏบตได

ตอมารฐบาลไดอญเชญแนวพระราชด ารเรองเศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาน าทางในการพฒนาและการบรหารประเทศ โดยบรรจไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๙ (พ.ศ. ๒๕๔๕-พ.ศ. ๒๕๔๙) และฉบบท ๑๐ (พ.ศ. ๒๕๕๐-พ.ศ. ๒๕๕๔) นอกจากน แนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ยงบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ อกดวย

แนวพระราชด ารส าคญอกประการหนงทพระราชทานเพอแกไขปญหาของชาต คอพระราชด าร ในการแกไขสถานการณความไมสงบใน ๓ จงหวดชายแดนภาคใตดวยหลกการเขาใจ เขาถง พฒนา โดยไดพระราชทานหลกปฏบตในการแกไขปญหาแกรฐบาลเมอ พ.ศ. ๒๕๔๗ วา “ใหพยายามทาความ เขาใจปญหา เขาถงประชาชน และรวมกนพฒนา”

นบวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมบทบาทส าคญอยางยงในการสรางความปรองดองให เกดขนในสงคมไทยทงในยามปกตและในภาวะวกฤต ทงน โดยการปฏบตดวยพระองคเองและ พระราชทานแนวพระราชด ารใหผทเกยวของรบไปปฏบต ซงเปนแนวทางทจะท าใหสงคมโดยรวมอย รวมกนอยางสงบสขในทสด การสรางความปรองดองใหเกดขนในสงคมนน สงส าคญคอความเปน ธรรมทราษฎรพงไดรบอยางเทาเทยมกน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมบทบาทในการ พระราชทานความเปนธรรมแกราษฎรตลอดมา ทงการใชพระราชอ านาจในการพระราชทานอภยโทษ ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยและกฎหมายอน ๆ พระองคใสพระทยเรองฎกาขอพระราชทาน อภยโทษแกนกโทษซงตองโทษเปนอนมาก ถอเปนพระมหากรณาธคณเกยวกบชวตและอสรภาพ ของราษฎรโดยตรง เพอใหประชาชนของพระองคทตองโทษไดมโอกาสกลบตวประพฤตตนเปน พลเมองด และกลบมาบ าเพญตนใหเปนประโยชนแกครอบครวและประเทศชาตตอไป นอกจากน ยงไดพระราชทานความชวยเหลอในเรองทราษฎรทลเกลาฯ ถวายฎการองทกขตาง ๆ ทไมเกยวของกบ คดความดวย

นบตงแตเสดจขนครองราชสมบต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชไดปฏบต พระราชกรณยกจในฐานะพระมหากษตรยนกพฒนาดวยการทมเทก าลงพระวรกายและก าลงพระสต ปญญาเพอพสกนกรของพระองค ปรากฏใหเหนเปนพระราชกรณยกจดานการพฒนาเพอบ าบดทกข และบ ารงสขของประชาชนตามโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารจ านวนมาก ซงไดเรมตนตงแต พ.ศ. ๒๔๙๔ เปนตนมา

พระราชกรณยกจในชวงสมยตน ๆ แหงการครองราชสมบตเปนลกษณะของการพฒนาสงคม เชน การรณรงคหาทนเพอกอสรางอาคารพยาบาล การตอสโรคเรอนของมลนธราชประชาสมาสย การจดตงโรงเรยนสงเคราะหเดกยากจน การเสดจแปรพระราชฐานไปประทบในตางจงหวด เปนโอกาส ใหพระองคทรงรบรถงสภาพความเปนอยอยางแทจรงของประชาชน พระราชกรณยกจของพระองคจง มงเนนไปทการพฒนาสภาพความเปนอยของประชาชน และการปองกนปญหาทจะเกดขน พระบาท สมเดจพระเจาอยหวทรงเหนประจกษวา ความทกขของประชาชนไทยมไดมเพยงในชนบททหางไกล เทานน แมแตในกรงเทพมหานครกยงมปญหาทท าใหตองพระราชทานแนวทางแกไขปญหาดวยเชนกน

ทงปญหาน าทวมและปญหาการจราจร งานพฒนาดงกลาวนเปนสวนทสามารถชวยใหการบรหาร ราชการแผนดนของทางราชการด าเนนไปอยางมประสทธภาพ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทอดพระเนตรการเรยนการสอนของโรงเรยนราชประชาสมาสย ซงโปรดเกลาฯ ใหจดตงขนส าหรบสอนบตรหลานผปวยโรคเรอน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชปฏสนถารกบราษฎร เพอทรงทราบปญหาและความเดอดรอนโดยตรง

แนวพระราชด ารทพระราชทานเพอน าไปปฏบตรวมทงททรงปฏบตเปนตวอยางมหลกใหญ ๒ ประการ คอ พฒนาความเปนอยเพอใหราษฎรมความมนคงทางเศรษฐกจหรอมปจจย ๔ เพยงพอ ในการด ารงชวต และพฒนาคนใหมคณภาพ มความสามารถในการประกอบการงานเพอสรางความ มนคงใหชวต โดยทรงมง “หลกการพงตนเอง” ทรงเนนความสามคคทท าใหการรวมกนประกอบ กจกรรมใด ๆ กตามประสบความส าเรจ การด าเนนโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารตาง ๆ จงทรง เนนการอยรวมกลมเพอรวมกนแกปญหาและพฒนากจกรรมตาง ๆ ใหไปสเปาหมายทวางไว และดวย น าพระราชหฤทยทเปยมดวยพระเมตตาตอราษฎรและพระวสยทศนทยาวไกล จงเปนสวนส าคญ อยางยงในการพฒนาประเทศและความเปนอยของราษฎรไทย

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนพระมหากษตรยในระบอบประชาธปไตย ทมบทบาท อยางเขมแขงและตอเนองในการพฒนาชาตและพฒนาคน เสมอนวาพระองคทรงด ารงอยในฐานะ “ทปรกษาของชาต” โดยทรงยดถอประโยชนสขของประชาชนเปนทตง ซงเปนบทบาททไมไดพบเหน ในประเทศใดในโลกทปกครองดวยระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

การพฒนาคณภาพชวตของประชาชนซงเปนเรองทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงปฏบต อยางหนกและตอเนองมาโดยตลอด เพอยกระดบคณภาพชวตและสภาพความเปนอยของประชาชนให ดขนในทกดานโดยเฉพาะผยากไรในชนบท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมงเนนเรองการเกษตร ซงเปนอาชพหลกของราษฎรทงประเทศ โดยทรงใหความส าคญตอการพฒนาทรพยากรและสงแวดลอม เชน แหลงน า ดน และปาไม ทรงตระหนกวาน าเปนปจจยส าคญยงและเปนความตองการอยางมาก ของราษฎรในชนบท ทงการใชอปโภคบรโภคและเพอการเกษตร พระองคสนพระราชหฤทยเรอง การใชทดนเพอการเกษตร และทรงเนนการพฒนาทดน รวมทงปาไมอนเปนทรพยากรธรรมชาตท ส าคญของประเทศ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดปฏบตพระราชกรณยกจนานปการในดานการใช ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหเกดประโยชนสงสดแกราษฎร จนเปนทประจกษชดทงภายใน ประเทศและตางประเทศ แนวพระราชด ารเรองทฤษฎใหมซงเปนการจดการทรพยากรน าและทดน เพอการเกษตร เปนแนวพระราชด ารทไดรบการยอมรบโดยทวไป

พระราชกรณยกจดานการพฒนาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทส าคญยงคองานพฒนาท เกยวของกบน า ศาสตรทงปวงทเกยวกบน า ทงการพฒนา การจดหาแหลงน า การเกบกกน า การ ระบาย การควบคม การท าน าเสยใหเปนน าด ตลอดจนการแกไขปญหาน าทวม พระราชกรณยกจ ในชวงตน ๆ แหงการเสดจพระราชด าเนนทรงเยยมราษฎรในภมภาคตาง ๆ ของประเทศ ทรงเนนเรอง ความส าคญของแหลงน าเพอใชในการอปโภคและการเกษตรกรรม ทรงเชอวาเมอใดทสามารถแกไข หรอบรรเทาความเดอดรอนในเรองน าใหราษฎร หรอใหราษฎรมน ากนน าใชเพอการเพาะปลกไดแลว ราษฎรกยอมจะมฐานะความเปนอยทดขนกวาเดม การพฒนาเรองแหลงน าของพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวเรมตงแตปลาย พ.ศ. ๒๕๐๕ สงผลใหมโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารจ านวนมาก ทเกยวกบทรพยากรน า นอกจากน ความสนพระราชหฤทยเรองน าของพระองค มไดจ ากดอยเฉพาะ โครงการพฒนาแหลงน าดวยวธการจดสรางแหลงน าถาวร ซงอาจจะเปนอางเกบน าหรอฝายใหราษฎร ในทองถนตาง ๆ มน าใชโดยไมขาดแคลนเทานน แตยงทรงหาวธการจดหาน าชวยเหลอราษฎร จงเกด แนวพระราชด ารเรอง “ฝนหลวง” ขน โดยเรมโครงการตงแตวนท ๑๔ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๘ และไดเรมท าฝนเทยมครงแรกเมอวนท ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๒ จากนนการคนควาพฒนาเกยวกบ ฝนหลวงกไดกาวหนาขนอยางตอเนอง ทรงทดลองวจยดวยพระองคเอง และพระราชทานพระราชทรพย

สวนพระองครวมเปนคาใชจาย ดวยพระวรยอตสาหะเปนเวลาเกอบ ๓๐ ป ดวยพระปรชาสามารถ และพระอจฉรยภาพ ท าใหสามารถก าหนดบงคบฝนใหตกลงสพนทเปาหมายได ฝนหลวงทมงหวง ชวยเหลอเกษตรกรทประสบภยแลงไดขยายไปสการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศโดยการ ชวยแกไขปญหาขาดแคลนน าหรอฝนทงชวง และชวยดานการอปโภคบรโภค ประเทศไทยได จดทะเบยนเทคโนโลยฝนหลวงกบองคการอตนยมวทยาโลกแหงสหประชาชาตเปนครงแรกเมอ พ.ศ. ๒๕๒๕ ตอมาองคการอตนยมวทยาโลกไดทลเกลาฯ ถวายเครองหมายเชดชเกยรตเมอวนท ๑๘ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๔๐ ในฐานะททรงพระปรชาสามารถและทรงเปนผรเรมบกเบกกจกรรมดดแปร สภาพอากาศใหเกดฝนในภมภาคเขตรอนมความเปนไปไดและกาวหนามาจนปจจบน

นอกจากน ยงมพระราชด ารเกยวกบการแกไขปญหาน าเสย เชน โครงการ “น าดไลน าเสย” ใน การแกไขปญหามลพษทางน า โดยทรงใชน าทมคณภาพดจากแมน าเจาพระยาใหชวยผลกดนและ เจอจางน าเนาเสยใหออกจากแหลงน าของชมชนภายในเมองตามคลองตาง ๆ เชน คลองบางเขน คลองบางซอ คลองแสนแสบ คลองเทเวศร และคลองบางล าพ พระราชด ารเรองบ าบดน าเสยโดย หลกการนเปนวธการทงาย ประหยดพลงงาน และสามารถปฏบตไดตลอดเวลา มพระราชด ารใหใชบง มกกะสนเปนทรองรบน าเสยจากชมชนในเขตปรมณฑลและในกรงเทพมหานคร โดยทรงเปรยบเทยบ วา “บงมกกะสน” เปนเสมอนดง “ไตธรรมชาต” ของกรงเทพมหานครทเกบกกและฟอกน าเสย ตลอดจนเปนแหลงเกบกกและระบายน าในฤดฝน และยงโปรดเกลาฯ ใหมการทดลองใชผกตบชวามา ชวยดดซบความสกปรก รวมทงสารพษตาง ๆ จากน าเนาเสย ประกอบกบเครองบ าบดน าเสยแบบตาง ๆ ทไดทรงคดคนประดษฐขน โดยเนนทวธการเรยบงาย ประหยด และไมกอใหเกดความเดอดรอนร าคาญ แกประชาชนในพนท และบงพระราม ๙ ซงเปนบงขนาดใหญอยใจกลางกรงเทพมหานคร พระบาท สมเดจพระเจาอยหวมพระราชด ารใหใชเครองเตมอากาศลงในน า ซงไดผลดเปนอยางยง อนสงผลให ประชาชนมคณภาพชวตและสงแวดลอมทดขน

ส าหรบปญหาอทกภยซงกอใหเกดความทกขแกประชาชน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวได พระราชทานพระราชด ารใหหนวยงานตาง ๆ พจารณาแกไข ปองกน หรอชวยบรรเทาปญหาน าใน แมน าล าคลองซงมระดบสงในฤดน าหลาก ทรงเหนความส าคญของการควบคมน าเปนอยางยง พระราชทานแนวทางแกไขปญหาน าทวมดวยวธการตาง ๆ ทเหมาะสมกบแตละพนท เชน โครงการ

พฒนาลมแมน าปาสกอนเนองมาจากพระราชด าร ซงเปนโครงการพฒนาแหลงน าอนเนองมาจาก พระราชด ารใหด าเนนการเพอแกไขปญหาน าทวมพนทเพาะปลกและปญหาการขาดแคลนน าเพอการ อปโภค บรโภค และเพอการเกษตร และไดพระราชทานพระราชด ารใหกรมชลประทานศกษาความ เหมาะสมของโครงการเขอนเกบกกน าแมน าปาสกอยางจรงจงเรงดวน เพอแกไขปญหาการขาดแคลนน า และปญหาอทกภย ซงตอมาคณะรฐมนตรไดอนมตใหด าเนนงานตามโครงการเขอนเกบกกน าแมน า ปาสกได โดยเรมตนตงแตวนท ๒ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๓๗ และไดพระราชทานนามวา เขอนปาสก ชลสทธ แนวพระราชด ารทส าคญในการแกไขปญหาน าทวมทส าคญอกโครงการหนงคอ “โครงการ แกมลงอนเนองมาจากพระราชด าร” ในพนทฝงตะวนออกและฝงตะวนตกของแมน าเจาพระยา

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวสนพระราชหฤทยเกยวกบการอนรกษดนและเพมความชมชนให แกดนและปาไม ในพนทตาง ๆ ทกภมภาคของประเทศไทยทไดเสดจพระราชด าเนนทรงเยยมราษฎร พระองคไดพระราชทานพระราชด ารแกสวนราชการและองคการตาง ๆ เกยวกบปญหาน า ปาไม และ สภาพปญหาทเกดจากดน โดยเฉพาะอยางยงทเปนปาชายเลนอนเปนแหลงเจรญเตบโตของสตวน า

นานาชนด พระราชทานพระราชด ารใหจดตงศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด ารขน หลายแหง ซงทศนยศกษาการพฒนาพกลทองอนเนองมาจากพระราชด าร จงหวดนราธวาส ทรงใชวธ “แกลงดน” ท าใหบรเวณพนดนทเปลาประโยชนและไมสามารถท าอะไรไดกลบฟนคนสภาพ สามารถ ท าการเพาะปลกไดอกครงหนง ท าใหพชเศรษฐกจตาง ๆ สามารถเจรญงอกงามใหผลผลตได อนเปน ประโยชนตอความกนดอยดของประชาชนในภมภาคนน ๆ การพฒนาในเรองดนตามพระราชด าร ทส าคญอกโครงการหนง คอ การปลกหญาแฝกปองกนการเสอมโทรมและพงทลายของดน การปลก หญาแฝกตามพระราชด ารนไดรบการยอมรบจากธนาคารโลกวา “ประเทศไทยทาไดผลอยางเตมทและ มประสทธภาพยอดเยยม” และเมอวนท ๒๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๖ International Erosion Control Association (IECA) ไดมมตใหถวายรางวล The International Erosion Control Association’s International Merit Award แดพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในฐานะททรงเปน แบบอยางในการน าหญาแฝกมาใชในการอนรกษดนและน า

ในเรองของการอนรกษทรพยากรปาไมซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวสนพระราชหฤทยและ ทรงตระหนกถงความส าคญเปนอยางยง ตงแตเรมเสดจขนเถลงถวลยราชสมบตเปนตนมา ทรงหวง ในเรองปรมาณปาไมทลดลง ไดทรงคนหาวธการตาง ๆ ทจะเพมปรมาณปาไมใหมากขน มพระราชด าร ทจะอนรกษปาไมดวยการสรางความส านกใหรกปาไมรวมกนมากกวาวธการใชอ านาจบงคบ ดง พระราชด ารทพระราชทานตงแต พ.ศ. ๒๕๑๙ ทใหมการปลกตนไม ๓ ชนดทแตกตางกน คอ ไมผล ไมโตเรว และไมเศรษฐกจ เพอใหเกดปาไมแบบผสมผสานและสรางความสมดลแกธรรมชาต อยางยงยน นอกจากน ยงไดพระราชทานพระราชด ารเรองการปลกปาอกหลายประการ เชน การ ปลกปาทดแทน การปลกปาในทสง การปลกปาตนน าทล าธาร หรอการปลกปาธรรมชาต และการ

ปลกปา ๓ อยาง ไดประโยชน ๔ อยาง แนวพระราชด ารดานการเกษตรทส าคญคอ “ทฤษฎใหม” อนเปนการใชประโยชนจากพนทท

มอยจ ากดใหเกดประโยชนสงสด ขณะเดยวกนกมน าไวใชตลอดปเปนการอ านวยประโยชนตอทงดาน เศรษฐกจ สงคม และการพฒนาคณภาพสงแวดลอมโดยทวไป “ทฤษฎใหม” จงเปนแนวทางหรอ หลกการในการบรหารจดการทดนและแหลงน าเพอการเกษตรในทดนขนาดเลกใหเกดประโยชนสงสด โดยทรงเรมการทดลองทวดมงคลชยพฒนา ต าบลหวยบง อ าเภอเมองฯ จงหวดสระบร และแพรหลาย จนเปนทยอมรบกนทวไปในปจจบน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงคนควาทดลองและวจยดานการเกษตรเปนโครงการสวน พระองคมาตงแต พ.ศ. ๒๕๐๕ ในบรเวณสวนจตรลดา พระราชวงดสต ทรงแบงโครงการสวน พระองคเปน ๒ แบบ คอ โครงการแบบไมใชธรกจและโครงการกงธรกจ โครงการแบบไมใชธรกจ เกยวของกบการพฒนาประสทธภาพการผลตทางการเกษตร โดยทรงใหความส าคญกบการเพมพน คณภาพชวตของเกษตรกรในระยะยาว เพอใหเกษตรกรสามารถพงตนเองไดทางดานอาหารและ สนบสนนใหมรายไดเพมขนนอกเหนอจากรายไดจากภาคเกษตร อกทงยงเนนการพฒนาและอนรกษ ทรพยากรธรรมชาตดวย เชน นาขาวทดลอง การเลยงปลานล การผลตแก๏สชวภาพ หองปฏบตการ ทางวทยาศาสตร เพอใชตรวจคณภาพของผลตภณฑตาง ๆ ทผลตจากโครงการสวนพระองคสวน จตรลดา หองปฏบตการเพาะเลยงเนอเยอพชเพอขยายพนธไม โครงการบ าบดน าเสย และโครงการ สาหรายเกลยวทอง ซงน ามาผลตเปนอาหารปลา สวนโครงการกงธรกจซงเปนโครงการทมการจ าหนาย ผลตภณฑในราคายอมเยาโดยไมหวงผลก าไรอนเปนทรจกกนโดยทวไป เชน โรงโคนม สวนจตรลดา

โรงนมผงสวนดสต ศนยรวมนมสวนจตรลดา โรงสขาวตวอยางสวนจตรลดา โรงนมเมดสวนดสต โรงเนยแขง โรงกลนแอลกอฮอล โรงเพาะเหด โรงน าผลไมกระปอง โครงการตาง ๆ เหลานเนนการน า ทรพยากรธรรมชาตและปจจยทางการเกษตรทมอยมาใชอยางประหยดและเนนประโยชนสงสด เพอ น าผลการทดลองออกเผยแพรเพอเปนตวอยางแกเกษตรกร

โครงการส าคญทเกยวของกบการเกษตรอกโครงการหนงซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรง กอตงขนคอ โครงการหลวง โดยเรมจากการเสดจพระราชด าเนนแปรพระราชฐานไปประทบ ณ พระต าหนกภพงคราชนเวศน และไดทอดพระเนตรความเปนอยของชาวเขาทมฐานะยากจน ปลกฝน และท าลายปาไมตนน าล าธาร จงทรงรเรมสงเสรมการเกษตรแกชาวเขาโดยพระราชทานพนธพช พนธสตว เพอทดแทนการปลกฝน ใน พ.ศ. ๒๕๑๒ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหกอตงโครงการ สวนพระองคขนชอโครงการพระบรมราชานเคราะหชาวเขา ซงตอมาเปลยนเปนโครงการหลวงพฒนา ชาวเขา โครงการหลวงไดใหทนสนบสนนนกวชาการจากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลย เชยงใหม หนวยราชการตาง ๆ ใหท าการวจยจ านวนมาก โครงการวจยตาง ๆ ลวนเกยวของกบ การเกษตร เชน โครงการวจยไมผล โครงการวจยพชผก โครงการวจยไมดอกไมประดบ โครงการวจย

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทอดพระเนตร สภาพพนทและผลผลตของมลนธโครงการหลวง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทอดพระเนตรการปฏบตงานของหนวยแพทยพระราชทาน ขณะเสดจพระราชด าเนนไปทรงเยยมราษฎรในทองถนตาง ๆ

พชไร โครงการวจยศตรพช โครงการวจยงานเลยงสตว โครงการวจยงานขยายพนธพช นอกจาก การวจยแลว โครงการหลวงยงขยายผลไปสการปฏบต โดยชกชวนเกษตรกรชาวเขาเขามารวมมอ ด าเนนการเชงการคาพรอมไปกบงานวจย ปญหาตาง ๆ ทเกดขนในแปลงเกษตรไดรบการแกไขเพมเตม ตดตอกนไป สงผลใหงานสงเสรมปลกพชทดแทนฝนท าไดอยางรวดเรวขนมาก พรอมกบการแกไข ปญหาในพนทการเกษตรกสามารถท าไดอยางจรงจง งานของโครงการหลวงไดรบการยอมรบวาเปน วธการแกปญหาพนทปลกฝนทท าไดอยางสนตวธทสด และยงเปนการชวยชาวเขาใหมอาชพมนคง มลนธแมกไซไซแหงประเทศฟลปปนสจงประกาศใหโครงการหลวงเปนองคกรทไดรบรางวลแมกไซไซ ในดาน International Understanding เมอ พ.ศ. ๒๕๓๑

ปจจบนโครงการหลวงเปนมลนธโครงการหลวงเพอสาธารณประโยชนทมงท างานวจยทตองการ พฒนาและการผลตทแนนอน มตลาดรองรบ รวมทงเปนโครงการน ารองและการถายทอดเทคโนโลย ใหม ๆ ทส าคญแกการพฒนาในทสง การสรางมลคาเพมกบผลตผลและผลตภณฑของโครงการหลวง โดยมการอนรกษสงแวดลอม รกษาสภาพตนน าล าธารทส าคญของประเทศไวดวย

การพฒนาคณภาพชวตของประชาชนทส าคญอกเรองหนงคอการสาธารณสข ซงพระบาท สมเดจพระเจาอยหวทรงด าเนนตามรอยพระบาทของสมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม

พระบรมราชชนกและสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน ในการทรงบ าเพญพระราชกรณยกจ ทางการแพทยและการสาธารณสขเพอประโยชนของประชาชน เรมตงแตใน พ.ศ. ๒๔๙๖ ได พระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคแกกองวทยาศาสตร สภากาชาดไทย เพอสราง “อาคารมหดล วงศานสรณ” เปนศนยผลตวคซน บ.ซ.จ. ซงเปนวคซนปองกนวณโรค เพราะขณะนนประเทศไทยยง ผลตเองไมได การผลตวคซนไดท าใหการควบคมโรคสะดวกขนและประหยดคาใชจาย นอกจากนยง สนพระราชหฤทยปญหาโรคเรอนเปนอยางมาก ใน พ.ศ. ๒๔๙๗ ไดพระราชทานพระราชทรพยในการ จดตงกองทนราชประชาสมาสย ซงตอมาเปลยนเปนมลนธราชประชาสมาสยในพระบรมราชปถมภ เพอสนบสนนการด าเนนงานปราบปรามโรคเรอน และไดพระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคเพอ สรางโรงเรยนส าหรบบตรหลานผปวยโรคเรอนขน พระราชทานนามวา โรงเรยนราชประชาสมาสย ในการเสดจพระราชด าเนนทรงเยยมราษฎรในภมภาคตาง ๆ ไดทรงพบวา ราษฎรสวนหนงมสขภาพ ไมสมบรณเนองจากขาดทนทรพยในการรกษา ขาดผรกษา หรออยหางไกลสถานรกษา และจ านวน ไมนอยทขาดอาหาร จงทรงเรมจดหนวยแพทยเคลอนทพระราชทานตงแตใน พ.ศ. ๒๔๙๗ ทงทางบก และทางน า โดยใชจายจากพระราชทรพยสวนพระองคทงสน นอกจากน พระบาทสมเดจพระเจาอยหว มพระราชด ารถงความส าคญของการพฒนาบคลากรทางการแพทยของไทยใหกาวหนายงขน โดย โปรดเกลาฯ ใหตงทนการศกษาขนสงส าหรบผทส าเรจการศกษาระดบปรญญาบณฑตสาขาแพทยศาสตร ในประเทศไทยไปศกษาตอ ณ ตางประเทศ โดยพระราชทานทนอานนทมหดล ซงตอมาเปลยนสถานภาพ จากทนเปนมลนธอานนทมหดล และไดขยายการพระราชทานทนใหแกนกศกษาในสาขาอนดวยนอกจาก แพทยศาสตร พระราชกรณยกจทส าคญอกประการหนง ซงสะทอนใหเหนถงความสนพระราชหฤทย ทางการแพทยและสาธารณสข คอการพระราชทานรางวลสมเดจเจาฟามหดล (Prince Mahidol Awards) โดยรฐบาลไดจดตงมลนธรางวลสมเดจเจาฟามหดลขนและพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ รบไวในพระบรมราชปถมภ ทรงแตงตงสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมารเปนองคประธานมลนธฯ โดยมจดมงหมายทจะมอบรางวลแกบคคลหรอองคกร จากทวโลกทมผลงานดเดนทางการแพทยและการสาธารณสข โดยไมจ ากดเชอชาต ศาสนา และลทธ การปกครอง ซงมผลชวยใหคณภาพชวตของมนษยชาตดขน ทงนมผไดรบพระราชทานรางวลใน พ.ศ. ๒๕๓๕ เปนครงแรก พระราชกรณยกจทางการแพทยและการสาธารณสขเพอประโยชนของประชาชน ยงมอกเปนจ านวนมาก

พระราชกรณยกจดานการพฒนาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเปนทประจกษ เหนไดจาก โครงการตาง ๆ จ านวนมากทลวนแตมจดมงหมายทจะใหราษฎรมความผาสกอยางแทจรง ซงครอบคลม การพฒนาในดานตาง ๆ ทงทรพยากรธรรมชาตและคณภาพชวตของประชาชน โครงการตาง ๆ ท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงด าเนนการเพอประชาชนนน แยกไดเปนโครงการตามพระราช- ประสงค คอ โครงการททรงศกษา ทดลอง ปฏบตเปนการสวนพระองค โดยใชพระราชทรพยสวน พระองค เมอไดผลดกจะใหหนวยงานของรฐรบด าเนนงานตอไป โครงการหลวง คอการพฒนาชวต ตามความเปนอยของชาวไทยภเขาใหดขน ชกจงใหเลกปลกฝน งดการตดไมท าลายปา และท าไร เลอนลอย โครงการตามพระราชด าร คอโครงการททรงวางแผนพฒนาและเสนอแนะใหรฐบาลเขารวม ด าเนนงานตามพระราชด าร ปจจบนเรยกวาโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร ซงมอยทวทกภาค ของประเทศไทย

โครงการอนเนองมาจากพระราชด ารเปนโครงการททรงวางแผนเพอการพฒนา ซงเกดจากการ

ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรในภมภาคตาง ๆ ทวประเทศ และทรง พบเหนปญหาทเกดขนโดยเฉพาะอยางยงปญหาเกษตรกรรม จงไดพระราชทานค าแนะน าเพอน า ไปปฏบตจนไดผลดและไดรบการยอมรบจากผปฏบตงานทงหลายวาสมควรยงทจะด าเนนตาม พระราชด าร พระราชด ารเรมแรกอนเปนโครงการชวยเหลอประชาชนเรมขนตงแต พ.ศ. ๒๔๙๔ โดย ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหกรมประมงน าพนธปลาหมอเทศจากปนง ซงไดรบจากผเชยวชาญดาน การประมงขององคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาตเขาไปเลยงในสระน า บรเวณพระทนง อมพรสถาน และเมอวนท ๗ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๖ กทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทาน พนธปลาหมอเทศแกก านน ผใหญบานทวประเทศ น าไปเลยงเผยแพรขยายพนธแกราษฎรในหมบาน ของตนเพอจะไดมอาหารโปรตนเพมขน

โครงการอนเนองมาจากพระราชด ารทนบไดวาเปนโครงการพฒนาชนบทโครงการแรกเกดขน เมอ พ.ศ. ๒๔๙๕ โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานรถ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนศนยศกษาการพฒนาพกลทองฯ ซงทรงจดตงในพนทพรของภาคใต

บลโดเซอรใหหนวยต ารวจตระเวนชายแดนคายนเรศวร ไปสรางถนนเขาไปยงบานหวยมงคล ต าบล หนเหลกไฟ อ าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ เพอใหราษฎรสามารถสญจรไปมา และน าผลผลต ออกมาจ าหนายยงชมชนภายนอกไดสะดวกขน จากนนใน พ.ศ. ๒๔๙๖ ไดพระราชทานพระราชด าร ใหสรางอางเกบน าเขาเตา อ าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ เพอบรรเทาความแหงแลงและความ เดอดรอนของราษฎร และสรางเสรจใชประโยชนไดใน พ.ศ. ๒๕๐๖ ซงนบเปนโครงการพระราชด าร

ทางดานชลประทานแหงแรกของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว กลาวไดวาโครงการอนเนองมาจาก พระราชด ารในระหวางเรมแรกเปนโครงการทเกยวของกบการแกไขปญหาของราษฎรเพอสงเสรมใหม ความอยดกนดขนทงสน และโดยทราษฎรสวนใหญประกอบอาชพทางการเกษตร จงทรงเนนการศกษา ทเกยวกบการพฒนาการเกษตร การพฒนาทดน และการชลประทาน

โครงการอนเนองมาจากพระราชด ารตงแตเรมแรกจนถงปจจบนมทงสนกวา ๔,๐๐๐ โครงการ อยในความรบผดชอบของส านกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจาก พระราชด าร (ส านกงาน กปร.) ซงเปนหนวยงานระดบกรม แยกเปนประเภทตาง ๆ คอ การเกษตร สงแวดลอม สาธารณสข การพฒนาแหลงน า การสงเสรมอาชพ การคมนาคมสอสาร สวสดการสงคม ฯลฯ

การทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชด ารใหจดตงศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจาก พระราชด ารขนนน วตถประสงคทส าคญอกประการหนงคอ การเปนแหลงความรใหแกราษฎร เพอให เปนตวอยางน าไปประยกตใชกบงานอาชพของตน โดยเฉพาะอยางยงเรองทเกยวกบการเกษตรกรรม ตาง ๆ อนจะท าใหเกษตรกรเหลานมรายไดในการเลยงตนเองและครอบครวเพมขน ศนยศกษา การพฒนาอนเนองมาจากพระราชด ารไดจดตงขนตามแนวพระราชด ารในทกภมภาคจ านวน ๖ ศนย ไดแก (๑) ศนยศกษาการพฒนาเขาหนซอน (๒) ศนยศกษาการพฒนาหวยทราย (๓) ศนยศกษา การพฒนาอาวคงกระเบน (๔) ศนยศกษาการพฒนาภพาน (๕) ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร (๖) ศนยศกษาการพฒนาพกลทอง เพอเปนสถานทศกษา ทดลอง ทดสอบ และแสวงหาวธการ พฒนาดานตาง ๆ ใหเหมาะสมสอดคลองกบสภาพแวดลอมทแตกตางกน ศนยศกษาฯ จงเปรยบเสมอน “ตวแบบ” ของความส าเรจทจะเปนแนวทางและตวอยางของผลส าเรจใหแกพนทอน ๆ เปน “ศนย บรการแบบเบดเสรจ” คอสามารถทจะศกษาหาความรไดทกเรอง ทงดานการปรบปรงบ ารงดน การ ปลกพชสวน พชไร การเลยงสตว การประมง ปาไม ตลอดจนการชลประทาน งานศลปาชพพเศษ ฯลฯ ซงผลส าเรจเหลานไดจดสาธตไวในลกษณะของ “พพธภณฑธรรมชาตทมชวต”

นอกจากการพฒนาดานตาง ๆ อนเปนการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนแลว พระบาท สมเดจพระเจาอยหวยงประกอบพระราชกรณยกจดานการศกษาเพอพฒนาบคคลเปนอยางมาก เชน ไดพระราชทานความชวยเหลอใหจดตงโรงเรยนตาง ๆ เชน โรงเรยนส าหรบเยาวชนในทองถนทรกนดาร ทต ารวจตระเวนชายแดนด าเนนการมาตงแต พ.ศ. ๒๔๙๙ จนกระทงมโรงเรยนททรงจดตงมากกวา ๒๐๐ โรงเรยนทวประเทศ โรงเรยนรมเกลาซงเปนโรงเรยนส าหรบเยาวชนในทองถนชนบทหางไกลทม ความไมสงบจากภยตาง ๆ โรงเรยนราชประชาสมาสย เพอเปนสถานศกษาอยประจ าส าหรบเยาวชน ทเปนบตรธดาของคนไขโรคเรอน โรงเรยนราชประชานเคราะหรวมกบประชาชนเพอใหการศกษา แกเดกก าพราทครอบครวประสบวาตภยในภาคใตและเดกทยากไรขาดทพง ซงปจจบนมโรงเรยน ราชประชานเคราะห ๓๐ แหงทวทกภาคของประเทศ พระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคพฒนา โรงเรยนวงไกลกงวล หวหน ทรงจดตงโรงเรยนจตรลดาขนในบรเวณพระต าหนกจตรลดารโหฐานเพอ เปนสถานศกษาของพระราชโอรส พระราชธดา และบตรหลานของพระบรมวงศานวงศ มหาดเลก และประชาชนทวไป

ในระดบอดมศกษา ทรงตงทนภมพลขนเพอพระราชทานแกผมผลการเรยนดแตขาดแคลน ทนทรพย ทรงฟนฟการพระราชทานทนเลาเรยนหลวงคงสกอลาชป (King Scholarship) ขนอก ทน เลาเรยนหลวงนพระราชทานแกผมผลการเรยนดเดนใหไปศกษาตอ ณ ตางประเทศ ผทไดรบทน

การศกษาดงกลาวไดกลบมาท างานรบใชชาตบานเมองเปนจ านวนมาก ทนการศกษาทส าคญอก ประการหนงคอทรงกอตงทนมลนธอานนทมหดลเพอเปนอนสรณแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหว อานนทมหดล โดยใหผทเรยนดไปศกษาวชาแพทยศาสตร วทยาศาสตร วศวกรรมศาสตร เกษตรศาสตร อกษรศาสตร นตศาสตร รฐศาสตร เศรษฐศาสตร และโบราณคด ผส าเรจการศกษาไดกลบมาท างาน รบใชประเทศจ านวนมาก แมวาทนนจะไมระบวาจะตองกลบมาท างานชดใชทนกตาม เนองดวย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชไมทรงตองการใหมการท าสญญาวาจะใชทน แตขอให เปนสญญาทางใจซงส าคญกวาสญญาทางลายลกษณอกษร นอกจากการศกษาในระบบโรงเรยนแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหวยงมพระราชด ารทจะให จดการศกษานอกระบบขน เชน โรงเรยนพระดาบส และยงทรงสงเสรมใหมการจดตงมลนธการศกษา ทางไกลผานดาวเทยมอกดวย รวมทงทรงรเรมใหมการจดท าสารานกรมไทยส าหรบเยาวชนขนเพอให เยาวชนของชาตมหนงสอทดส าหรบคนควาและแสวงหาความร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเลอมใสศรทธาพระพทธศาสนาเปนอยางยง ทรงผนวช เชนเดยวกบชายไทยทวไปซงเปนชาวพทธ ทรงท านบ ารงพระพทธศาสนาใหรงเรอง ทรงเปนองค อครศาสนปถมภก ทรงประกอบพระราชกรณยกจนานปการเพอสงเสรมพระพทธศาสนา และได พระราชทานพระราชปถมภบ ารงศาสนาอน ๆ ในประเทศไทย ทงศาสนาครสต ศาสนาอสลาม ศาสนา สกข ศาสนาฮนด รวมทงไดพระราชทานพระราชทรพยอปถมภและบ ารงศาสนาเหลานนดวย ท าให ประชาชนทกศาสนาไดอยรวมกนอยางสงบสขในประเทศไทย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระปรชาสามารถในศาสตรสาขาตาง ๆ ซงสงผลตอการ พฒนาทงสน ทงในดานการประดษฐ ไดแก การประดษฐ “กงหนน าชยพฒนา” เครองกลเตมอากาศ แบบทนลอย ซงไดรบการออกสทธบตรตามกฎหมายขนทลเกลาฯ ถวายเมอวนท ๒ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๖ “กงหนน าชยพฒนา” จงเปนสงประดษฐเครองกลเตมอากาศเครองท ๙ ของโลกทไดรบ สทธบตร และเปนครงแรกทไดมการรบจดทะเบยนและออกสทธบตรใหแก “นกประดษฐ” ซงเปน พระมหากษตรย และไดรบรางวลระดบโลกในฐานะสงประดษฐดเดนในงานนทรรศการ Brussels Eureka ๒๐๐๐: 49th World Exhibition Innovation, Research and New Technology ทกรง บรสเซลส ประเทศเบลเยยม กงหนน าชยพฒนาไดรบรางวลจากคณะกรรมการนานาชาต และรางวล จากกรรมการประจ าชาตถง ๕ รางวล นอกจากพระปรชาสามารถในดานการประดษฐแลว พระบาท สมเดจพระเจาอยหวยงมพระปรชาสามารถในดานอน ๆ อกดวย ไมวาจะเปนดานเทคโนโลยสารสนเทศ ดานแผนท ดานการจราจรและขนสง เชน โครงการการกอสรางถนนวงแหวนรชดาภเษก โครงการ คขนานลอยฟา ฯลฯ

ความส าเรจในดานการพฒนาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานแนวคดแกสงคมไทย มาโดยตลอด เปนทประจกษชดเมอส านกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) ทลเกลาฯ ถวายรางวลความส าเรจดานการพฒนามนษย (UNDP Human Development Lifetime Achievement Award) เมอวนท ๒๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๔๙ โดยนายโคฟ อนนน (Kofi Annan) เลขาธการองคการสหประชาชาตเปนผทลเกลาฯ ถวาย รางวลเกยรตยศนสหประชาชาตจดท าขน เพอมอบใหแกบคคลดเดนทอทศตนตลอดชวต และสรางคณคาของผลงานอนเปนทประจกษและเปน คณปการในการผลกดนความกาวหนาในการพฒนาคน ซงเปนการพฒนาทใหคนเปนเปาหมายศนยกลาง ในการพฒนา โดยมงเนนการพฒนาความเตบโตทางเศรษฐกจอยางยงยน มความมนคงในชวต มความ

เทาเทยมกน และการมสวนรวมทางการเมอง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงไดรบทลเกลาฯ ถวาย รางวลอนเนองมาจากผลงานการพฒนาชนบทของพระองค ซงมจ านวนมากในทกภมภาคของประเทศ

สงทสะทอนใหเหนถงพระราชจรยวตรอนงดงามของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวททรงปฏบต อยางตอเนองมาตลอดรชสมย ปรากฏในพระราชด ารสของสมเดจพระราชาธบดแหงบรไนดารสซาลาม ซงถวายพระพรแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในนามของพระประมขและพระราชวงศทง ๒๕ ราชอาณาจกร เมอวนท ๑๓ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๙ ในโอกาสการจดงานฉลองสรราชสมบตครบ ๖๐ ป วา

…หวงเวลาทผานมาเปนหวงทเกดความเปลยนแปลงขนอยางรวดเรวและกวางไกล มากทสดเทาทเคยประสบมาในประวตศาสตรของมนษยชาต ความเปลยนแปลงเหลาน ทาทายการด ารงอยของเราในทกมต โดยเฉพาะความเปนชาตอนธ ารงไวซงอธปไตย ในยาม ทถกทาทายเชนน สงทเราทกคนเพรยกหาคอการตดสนใจทถกตองและเฉยบคมทกครง ฝาพระบาทไดทรงใชพระราชปรชาญาณ พระสตปญญา พระวรยอตสาหะ ตลอดจนความ องอาจและกลาหาญทพระองคทรงมอยอยางทวมทนในการน าประเทศไทยใหพนภย

ฝาพระบาทไมเคยทรงอยหางไกลจากประชาชนของพระองค ไมเคยมพระราชด ารให ประชาชนเปนเพยงผฟงค าสงหรอบรวาร ในทางตรงกนขามฝาพระบาททรงอยเคยงขาง พสกนกรของพระองค และทรงรวมทกขรวมสขกบประชาชนชาวไทยตลอดมา…

ตลอดรชสมย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชไดปฏบตพระราชภารกจในฐานะ ของพระมหากษตรยในการปกครองตามระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข โดยทรงตระหนกถงบทบาทและหนาทของสถาบนกษตรยวา หนาทของพระองคคอ “…ทาอะไรกตาม ทเปนประโยชน…” นอกจากจะประกอบพระราชกรณยกจตามฐานะและพระราชอ านาจของ พระมหากษตรยตามทมบทกฎหมายก าหนดไวอยางสมบรณแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดชยงไดปฏบตพระราชกรณยกจในฐานะพระมหากษตรยนกพฒนา ทรงทมเทก าลง พระวรกายและก าลงพระสตปญญาเพอพสกนกรของพระองค ดงทปรากฏในโครงการอนเนองมาจาก พระราชด ารตาง ๆ ซงเปนพระราชกรณยกจดานการพฒนาเพอบ าบดทกขบ ารงสขของประชาชน เพอ ใหประชาชนของพระองคมความเกษมสขโดยเทาเทยมกน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชและสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ มพระราชโอรสและพระราชธดารวม ๔ พระองค คอ

๑. ทลกระหมอมหญงอบลรตนราชกญญา สรวฒนาพรรณวด ๒. สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมาร ๓. สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ๔. สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร

กนกวล ชชยยะ

เอกสารอางอง กนกวล ชชยยะ และกฤษฎา บณยสมต. “กษตรยนกพฒนา.” ใน ใตรมพระบารม จกรนฤบดนทร สยามนทราธราช.

กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๗. (ราชบณฑตยสถานจดพมพในโอกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ทรงเจรญพระชนมพรรษา ๗๕ พรรษา) . “พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช พระปรชาสามารถในการบรหารจดการ” ใน พระบาทสมเดจ พระเจาอยหว พระอจฉรยภาพในการบรหารจดการ. กรงเทพฯ: ส านกงาน ก.พ.ร., ๒๕๔๙. . “พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช พระมหากษตรยนกพฒนา ผทรงเปนตนแบบของการบรหาร จดการสมยใหม” ใน ๙ แผนดนของการปฏรประบบราชการ. กรงเทพฯ: ส านกงาน ก.พ.ร., ๒๕๔๙.

กรมวชาการ. พระเจาอยหว. กรงเทพฯ: โรงพมพชวนพมพ, ๒๕๓๐. กระทรวงมหาดไทย. ส านกงานปลดกระทรวงมหาดไทย. การท าความเขาใจเกยวกบกรอบแนวทางการด าเนนงานในการ

แกไขปญหาในจงหวดชายแดนภาคใต เขาใจ เขาถง พฒนา. ม.ป.ท., ๒๕๔๘. คณะกรรมการอ านวยการจดงานฉลองสรราชสมบตครบ ๖๐ ป. สารานกรมพระราชกรณยกจพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ในรอบ ๖๐ ปแหงการครองราชย. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, ๒๕๕๑. โครงการสารานกรมไทยส าหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. สารานกรมไทยฉบบ

กาญจนาภเษก. กรงเทพฯ: ดานสทธา, ๒๕๓๙. . สารานกรมไทย ฉบบเฉลมพระเกยรต ในโอกาสฉลองสรราชสมบตครบ ๖๐ ป. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง แอนดพบลชชง, ๒๕๕๐.

ทบวงมหาวทยาลย. เอกกษตรยอจฉรยะ. กรงเทพฯ: โรงพมพชวนพมพ, ๒๕๔๐. (ทบวงมหาวทยาลยรวมกบสถาบน อดมศกษาของรฐและเอกชนจดพมพเนองในมหามงคลสมยฉลองสรราชสมบตครบ ๕๐ ป พทธศกราช ๒๕๓๙)

พระราชด ารสพระราชทานแกคณะบคคลตาง ๆ ทเขาเฝาฯ ถวายชยมงคลเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย สวนจตรลดาฯ พระราชวงดสต วนพธท ๔ ธนวาคม ๒๕๑๗ วนพฤหสบดท ๔ ธนวาคม ๒๕๑๘ วนเสารท ๔ ธนวาคม ๒๕๑๙ วนอาทตยท ๔ ธนวาคม ๒๕๒๐ วนจนทรท ๔ ธนวาคม ๒๕๒๑. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๔๑.

พระราชด ารสพระราชทานเมอวนท ๔ ธนวาคม ๒๕๔๐ คมอการด าเนนชวตส าหรบประชาชน ป ๒๕๔๑ และทฤษฎใหม. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: ส านกงานจดการทรพยสนสวนพระองค ส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย บรษท มงคลชยพฒนา จ ากด และบรษท บางจากปโตรเลยม จ ากด (มหาชน), ๒๕๔๑.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. สรรพศลปศาสตราธราช. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๔๒. (มหาวทยาลย เกษตรศาสตรจดพมพเนองในโอกาสสภามหาวทยาลยเกษตรศาสตรทลเกลาทลกระหมอมถวายปรญญาดษฎ บณฑตกตตมศกดแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พ.ศ. ๒๕๔๒)

ส านกงาน กปร. ทฤษฎใหม. กรงเทพฯ: บางกอกบล๏อก, ๒๕๔๗. . หลกการทรงงานในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. กรงเทพฯ: ๒๑ เซนจร, ๒๕๔๘.

ส านกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน. เรยนรตามรอยพระยคลบาท: หนาท. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการ ขาราชการพลเรอน, ๒๕๔๖.

ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. คณะกรรมการวจยแหงชาต สาขาวทยาศาสตรการแพทย. สายธาราแหง พระมหากรณาธคณ. กรงเทพฯ: บญศรการพมพ, ๒๕๓๙.

ส านกงานปฏบตการฝนหลวง. ในหลวงของเรากบฝนหลวง. ม.ป.ท., ม.ป.ป.

ทมาของภาพ

กรมศลปากร. ประชมจารกภาคท ๘ จารกสโขทย. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๔๘. . สมดภาพไตรภมฉบบกรงศรอยธยา-กรงธนบร เลม ๑. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๔๒. . อนสาวรยในประเทศไทย เลม ๒. กรงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตศาสตร, ๒๕๔๒.

คณะกรรมการจดงานสมโภชกรงรตนโกสนทร ๒๐๐ ป. สมดภาพประตมากรรมกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: กราฟฟค อารต, ๒๕๒๕.

โครงการสารานกรมไทยส าหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. สารานกรมไทยฉบบ เฉลมพระเกยรตในโอกาสฉลองสรราชสมบตครบ ๖๐ ป. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๕๐.

ธวชชย ตงศรวานช. กรงศรอยธยาในแผนทฝรง. กรงเทพฯ: มตชน, ๒๕๔๙. พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบความสมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส เลมหนง ตงแตสรางกรงศรอยธยาถง

สนรชกาลสมเดจพระนเรศวรมหาราช. กรงเทพฯ: สหธรรมก, ๒๕๔๙. (คณะสงฆวดพระเชตพนจดพมพเปนท รฦกเนองในวโรกาสพระราชพธฉลองสรราชสมบตครบ ๖๐ ป ๑๐ มถนายน ๒๕๔๙)

ราชบณฑตยสถาน. ใตรมพระบารม จกรนฤบดนทร สยามนทราธราช. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๗. (ราชบณฑตยสถานจดพมพในโอกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเจรญพระชนมพรรษา ๗๕ พรรษา ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๔๕)

ศกดชย สายสงห. ศลปะสโขทย: บทวเคราะหหลกฐานโบราณคด จารก และศลปกรรม. กรงเทพฯ: สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๗.

สรยวฒ สขสวสด, ม.ร.ว. พระพทธปฏมาในพระบรมมหาราชวง. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงกร๏พ จ ากด, ๒๕๓๕. อภนนท โปษยานนท. จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก เลม ๑-๒. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง

กร๏พ, ๒๕๓๖.

พระบาทสมเดจพระปรเมนทรรามาธบดศรสนทรมหาวชราลงกรณฯ พระวชรเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระวชรเกลาเจาอยหวเปนพระราชโอรสพระองคเดยวในพระบาทสมเดจพระบรมชนกาธเบศร มหาภมพลอดลยเดชมหาราชและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง เสดจพระราชสมภพ ณ พระทนงอมพรสถานพระราชวงดสต เมอวนจนทรท 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2495 เวลา 17:45 น. มพระเชษฐภคนคอทลกระหมอมหญงอบลรตนราชกญญา สรวฒนาพรรณวด และพระขนษฐภคนสองพระองคคอสมเดจพระกนษฐาธราชเจา กรมสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมารและสมเดจพระเจานองนางเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ กรมพระศรสวางควฒน วรขตตยราชนาร

ขณะพระชนมายไดหนงพรรษา พระบาทสมเดจพระบรมชนกาธเบศร มหาภมพลอดลยเดชมหาราชทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหพระราชทานพระนาม สมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ ทรงเปนผตงพระนามถวายตามดวงพระชะตาวา

พระนาม "วชราลงกรณ" นน สมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ ทรงตงถวาย มาจาก "วชระ" พระนามฉายาทงในพระองคเองและในขณะผนวชของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ผนวกกบ "อลงกรณ" จากพระนามเดมในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มความหมายวา "ทรงเครองเพชรหรออสนบาต"

การศกษา ตงแต พ.ศ. 2499 จนถง พ.ศ. 2506 พระบาทสมเดจพระวชรเกลาเจาอยหวทรงส าเรจการศกษาขนตนใน

ระดบอนบาล รนท 2 จากโรงเรยนจตรลดา แลวจงเสดจฯ ไปทรงศกษาตอในระดบประถมศกษาทโรงเรยนคงสมด เทศมณฑลซสเซกซ และศกษาระดบมธยมศกษาทโรงเรยนมลฟลด เทศมณฑลซมเมอรเซต ประเทศองกฤษ ตงแต พ.ศ. 2509 จนถง พ.ศ. 2513 โดยในระหวางททรงศกษาในประเทศองกฤษ พระองคไดเคยใหสมภาษณวา ทรงท าทกอยางดวยพระองคเอง ไมวาจะเปนการซกฉลองพระองค หรอขดรองพระบาท โดยไมมบคคลอนใหความชวยเหลอ เฉกเชนสามญชนทวไป หลงจากนน ทรงศกษาตอวชาทหารทโรงเรยนคงสสกล ซดนย ประเทศออสเตรเลย เสรจแลว ทรงศกษาตอในระดบปรญญาตรสาขาอกษรศาสตร (ดานการทหาร) จากมหาวทยาลยนวเซาทเวลส ประเทศออสเตรเลย เมอ พ.ศ. 2519

เมอนวตประเทศไทยทรงรบราชการทหารแลวทรงศกษาตอทโรงเรยนเสนาธการทหารบก รนท 46 เมอ พ.ศ. 2520 ทรงเขาศกษาในสาขาวชานตศาสตร รนท 2 มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช เมอ พ.ศ. 2525 ทรงส าเรจการศกษานตศาสตรบณฑต (เกยรตนยมอนดบ 2) และ พ.ศ. 2533 ทรงไดรบการศกษา ณ วทยาลยปองกนราชอาณาจกรแหงสหราชอาณาจกร

พระองคเคยตรสวา เคยประสบปญหาผลการเรยนทไมนาพงใจ อนเปนผลจากการททรงถกเลยงดมาอยางประคบประหงม

สยามมกฎราชกมาร

มอมพระชนมายครบ 20 พรรษา พระบาทสมเดจพระบรมชนกาธเบศร มหาภมพลอดลยเดชมหาราช ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมการจดพระราชพธสถาปนาสมเดจพระเจา ลกยาเธอ เจาฟาวชราลงกรณ ขนเปนสยามมกฎราชกมาร เมอวนท 28 ธนวาคม พ.ศ. 2515 มพระนามตามจารกในพระสพรรณบฏวา

สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร สรกตยสมบรณสวางควฒน วรขตตยราชสนตตวงศ มหตลพงศอดลยเดช จกรนเรศยพราชวสทธ สยามมกฎราชกมาร

นบเปนสยามมกฎราชกมารพระองคท 3 ของไทย

การทหาร

หลงจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เมอครงด ารงพระอสรยยศสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมารทรงส าเรจการศกษาดานการทหารจากประเทศออสเตรเลย รวมถงทรงเขารบการฝกหลกสตรอน ๆ แลว ทรงปฏบตพระราชกรณยกจโดยทรงเขารวมปฏบตการรบในการตอตานการกอการรายในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศในหวงการกอการก าเรบคอมมวนสตในประเทศไทย สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมาร” ไดเสดจฯ ไปทรงเยยมใหก าลงใจแกต ารวจ ทหาร และเจาหนาท อส. บรเวณพนทอนตราย นอกจากนยงไดทรงรวมรบเคยงบาเคยงไหลกบทหารหาญแนวหนา

สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมารทรงปฏบตการฝกเครองบนรบแบบเอฟ-5

ราชาภเษก

ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหตงการพระราชพธบรมราชาภเษก ระหวางวนท 4–6 พฤษภาคม 2562 ณ พระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพมหานคร โดยทรงเฉลมพระปรมาภไธยตามทจารกในพระสพรรณบฏวา "พระบาทสมเดจพระปรเมนทรรามาธบดศรสนทรมหาวชราลงกรณ มหศรภมพลราชวรางกร กตสรสมบรณอดลยเดช สยามนทราธเบศรราชวโรดม บรมนาถบพตร พระวชรเกลาเจาอยหว" และมพระปฐมบรมราชโองการ ความวา "เราจะสบสาน รกษา และตอยอด และครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงอาณาราษฎรตลอดไป"

พระบาทสมเดจพระวชรเกลาเจาอยหวพรอมรวขบวนในพระราชพธบรมราชาภเษก 4–6 พฤษภาคม พทธศกราช 2562

พระราชกรณยกจ ทางราชการ

ทรงเขาประจ าการ ณ กองปฏบตการทางอากาศพเศษ เมองเพรท รฐออสเตรเลยตะวนตก ประเทศออสเตรเลย

ทรงเขารวมปฏบตการรบในการตอตานการกอการราย บรเวณภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รวมทงการคมกนพนทบรเวณ รอบคายผอพยพชาวกมพชา ณ เขาลาน จงหวดตราด

9 ธนวาคม พ.ศ. 2518 ทรงเขารบราชการเปนนายทหารประจ ากรมขาวทหารบกกระทรวงกลาโหม 6 ตลาคม พ.ศ. 2521 ทรงด ารงต าแหนงรองผบงคบกองพนทหารมหาดเลกรกษาพระองค กรมทหารราบ

ท 1 มหาดเลกรกษาพระองค 28 พฤศจกายน พ.ศ. 2523 ทรงด ารงต าแหนงผบงคบกองพน ทหารมหาดเลกรกษาพระองค กรมทหาร

ราบท 1 มหาดเลกรกษาพระองค 13 กมภาพนธ พ.ศ. 2527 ทรงด ารงต าแหนง ผบงคบการ กรมทหารมหาดเลกรกษาพระองค 30 กรกฎาคม พ.ศ. 2531 ทรงด ารงต าแหนงผบญชาการหนวยบญชาการ ทหารมหาดเลกรกษาพระองค 9 มกราคม พ.ศ. 2535 - ปจจบน ทรงด ารงต าแหนงผบญชาการหนวยบญชาการถวายความปลอดภย

ส านกผบญชาการทหารสงสด ปจจบนคอ หนวยบญชาการถวายความปลอดภยรกษาพระองค เปนสวนราชการในพระองค

ดานการบน

4 พฤษภาคม พ.ศ. 2537 ทรงปฏบตหนาทครการบนเครองบนขบไลแบบเอฟ-5 อ/เอฟ พ.ศ. 2552 ทรงปฏบตหนาทนกบนท 1 เครองบนโบอง 737–400 ในเทยวบนสายใยรกแหงครอบครว

ชวยเหลอผประสบอทกภย และจดหาอปกรณดานการแพทย ส าหรบโรงพยาบาลใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต

ดานการศกษา

พระองคพระราชทานพระราชานญาตใหใชอาคารของกรมทหารมหาดเลกราชวลลภรกษาพระองค เปนทตงของโรงเรยนอนบาลชอวา โรงเรยนอนบาลทหารมหาดเลกราชวลลภ โดยในระยะแรกไดจดการเรยนการสอนเฉพาะชนอนบาล ตอมา โรงเรยนไดยายไปทจงหวดนนทบร และไดรบพระราชทานชอใหมวา โรงเรยนอนราชประสทธ

นอกจากน ยงพระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคสมทบเปนคากอสรางโรงเรยนมธยมศกษาทตงอยในชนบทหางไกลคมนาคมไมสะดวก กระทรวงศกษาธการ (ประเทศไทย)ไดสนองพระราชประสงคดวยการนอมเกลาฯ ถวายโรงเรยนในระดบมธยมศกษาจ านวน 6 โรงเรยน เปนโรงเรยนในพระราชปถมภ ไดแก โรงเรยนมธยมพชรกตยาภา อ าเภอปลาปาก จงหวดนครพนม (ปจจบนเปลยนชอเปน โรงเรยนมธยมพชรกตยาภา 1 นครพนม), โรงเรยนมธยมจฑาวชร อ าเภอลานกระลอ จงหวดก าแพงเพชร (ปจจบนเปลยนชอเปน โรงเรยนมธยมพชรกตยาภา 2 ก าแพงเพชร), โรงเรยนมธยมวชเรศร อ าเภอเมองสราษฎรธาน จงหวดสราษฎรธาน (ปจจบนเปลยนชอเปน โรงเรยนมธยมพชรกตยาภา 3 สราษฎรธาน), โรงเรยนมธยมจกรวชร อ าเภอรตนภม จงหวดสงขลา (ปจจบนเปลยนชอเปน โรงเรยนมธยมสรวณวร 2 สงขลา), โรงเรยนมธยมวชรวร อ าเภอทาตะเกยบ จงหวดฉะเชงเทรา (ปจจบนเปลยนชอเปน โรงเรยนมธยมสรวณวร 3 ฉะเชงเทรา) และ โรงเรยนมธยมบษยน าเพชร อ าเภอเมองอดรธาน จงหวดอดรธาน (ปจจบนเปลยนชอเปน โรงเรยนมธยมสรวณวร 1 อดรธาน)

สมเดจพระเจาอยหวมหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร เมอครงยงเปนสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร เสดจพระราชด าเนนไปทรงเยยมเยาวชนในต าบลตาง ๆ ทรงสนบสนนการจดตงศนยเยาวชนต าบล รวมทงไดทรงเปนประธานงานวนเยาวชนแหงชาตวนท 20 กนยายน ของทกป และทรงเปนประธานในพธปฏญาณตนและสวนสนามของลกเสอและเนตรนาร และสมาชกผท าประโยชน

ทงนพระองคไดทรงอปการะเดกก าพรา คอ จกรกฤษณ และอนเดช ชศร ทครอบครวเสยชวตจากภเขาถลมเมอ พ.ศ. 2554 รวมทงครอบครวของบรฮาน และบศรนทร หรายมณ ซงบดาถกลอบสงหารจากเหตความไมสงบในสามจงหวดชายแดนภาคใต โดยจะทรงอปการะจนกวาจะส า เรจการศกษาปรญญาตรหรอจนกวาจะมอาชพสามารถเลยงครอบครวไดเปนตน

สมเดจพระเจาอยหวมหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร เมอครงยงเปนสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร มพระราชด ารใหด าเนนโครงการทนการศกษาสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร ขนเมอ พ.ศ. 2552 ดวยพระราชปณธานทมงสรางความร สรางโอกาสแกเยาวชนไทยทมฐานะยากจน ยากล าบาก แตประพฤตด มความสามารถในการศกษา ใหไดรบโอกาสทางการศกษาทมนคงตอเนองในระดบมธยมศกษาตอนปลาย จนส าเรจการศกษาในระดบปรญญาตร ตามความสามารถของแตละคน เปนการลงทนเพอพฒนาความรความสามารถและศกยภาพแกเยาวชนไทย ตอมาใน พ.ศ. 2553 มพระราชด ารใหจดตง มลนธทนการศกษาพระราชทานสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร (ม.ท.ศ.) ขน โดยทรงเปนองคประธานกรรมการ และทรงใหน าโครงการทนการศกษาสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร มาอยภายใตการด าเนนงานของมลนธฯ เพอใหเกดความตอเนองและยงยนสบตอไป ปจจบนมนกเรยนทนพระราชทานฯ ในโครงการทงสนจ านวน 9 รน

ดานการแพทยและสาธารณสข

พระบาทสมเดจพระวชรเกลาเจาอยหว เมอครงยงทรงพระอสรยยศสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร โปรดใหสรางโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชขน เพอใหการรกษาพยาบาลผเจบปวยในถนทรกนดาร พระองคทรงเปนองคนายกกตตมศกดของมลนธโรงพยาบาลสมเดจพระยพราช พระองคมพระราชปณธานใหเอาใจใสรกษาพยาบาลพสกนกรของพระองคใหปลอดภยจากความเจบไขโดยทวหนาเสมอกน

เมอวนท 11 สงหาคม พ.ศ. 2560 สมเดจพระเจาอยหว พระราชทานเงนจ านวน 100 ลานบาท ซงเปนรายไดจากการจ าหนายสมดไดอารภาพการตนฝพระหตถ เพอสมทบทนสรางอาคารนวมนทรบพตร 84 พรรษา โรงพยาบาลศรราช คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล

เมอวนท 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 พระบาทสมเดจพระวชรเกลาเจาอยหว พระราชทานเงนจ านวน 2,407,144,487.59 บาท ส าหรบจดซอเครองมอครภณฑและอปกรณทางการแพทย แกโรงพยาบาล วทยาลยแพทยและพยาบาล และสถานพยาบาลตาง ๆ ทวประเทศ ทยงคงขาดแคลนและมความจ าเปนในการใหบรการในการรกษาพยาบาลแกผปวย โดยเปนเงนทประชาชนไดทลเกลาฯ ถวายในการรวมบ าเพญพระราชกศลเนองในงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ รชกาลท 9 และเงนรายไดจากการจดงานอนไอรก คลายความหนาว “สายน าแหงรตนโกสนทร”

ดานศาสนา

สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมารทรงแสดงพระองคเปนพทธมามกะทวดพระศรรตนศาสดารามเมอวนท 3 มกราคม พ.ศ. 2509 กอนเสดจพระราชด าเนนไปทรงศกษาตอทประเทศองกฤษ

นอกจากน มพระราชศรทธาออกบวชในพระพทธศาสนา โดยพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช โปรดใหจดการพระราชพธผนวช ณ พทธสมาวดพระศรรตนศาสดาราม ในวนท 6 พฤศจกายน พ.ศ. 2521 โดยมสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสน วาสโน) เปนพระอปชฌาย สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน) เปนพระกรรมวาจาจารย สมเดจพระธรญาณมน (ธร ปณณโก) ถวายอนสาสน ไดรบถวายพระสมณนามวา "วชราลงกรโณ" และไดประทบอย ณ วดบวรนเวศราชวรวหาร ตลอดจนทรงลาสกขาในวนท 20 พฤศจกายน พ.ศ. 2521

นอกจากนน สมเดจพระเจาอยหวมหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร ยงเสดจพระราชด าเนนแทนพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชไปปฏบตพระราชกจทางพระพทธศาสนาอยางสม าเสมอ โดยเฉพาะเมอครงยงเปนสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร เชน เสดจพระราชด าเนนแทนพระองคไปทรงเปลยนเครองทรงพระพทธมหามณรตนปฏมากร ณ วดพระศรรตนศาสดาราม ตามฤดกาล เสดจพระราชด าเนนแทนพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชไปทรงบ าเพญพระราชกศลในวนส าคญทางพระพทธศาสนา เชน วนมาฆบชา,วนวสาขบชา,วนอาสาฬหบชา,วนเขาพรรษา และการถวายผาพระกฐนหลวงตามวดตาง ๆ เปนตน

สมเดจพระเจาอยหวมหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร ทรงบ าเพญพระราชกรณยกจดานศาสนาหลงจากเสดจขนทรงราชยแลว คอ ทรงบ าเพญพระราชกศลทกษณานปทาน เนองในวนคลาย วนเฉลมพระ

ชนมพรรษา 5 ธนวาคม พ.ศ. 2559 ทรงพระราชอนสรณค านงถงสมเดจพระบรมชนกนาถ และโปรดเกลาฯ สถาปนาอสรยยศ และเลอนอสรยฐานนดรพระสงฆทด ารงอย

ในสมณคณ และมอปการะยงแกการพระศาสนาดงกลาวสงขน เพอจกไดบรหารพระศาสนาใหเจรญรงเรองสถาพร ตามโบราณราชประเพณ

รวมทงยงทรงสถาปนาสมเดจพระมหามนวงศ (อมพร อมพโร) ขนเปนสมเดจพระสงฆราชพระองคท 20 แหงกรงรตนโกสนทร โดยไดเสดจพระราชด าเนนไปประกอบพระราชพธสถาปนาสมเดจพระสงฆราชดวยพระองคเองเมอวนท 12 กมภาพนธ พ.ศ. 2560 ดานการเกษตร

สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมารเสดจพระราชด าเนนไปทรงท าปยหมกจากผกตบชวาและวชพชอน ๆ เปนปฐมฤกษ เพอพระราชทานแกเกษตรกร ส าหรบน าไปใชในการเพาะปลกเปนการเพมผลผลต ทบานแหลมสะแก ต าบลเดมบาง อ าเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร เมอวนท 23 มนาคม พ.ศ. 2528

ดานการตางประเทศ

วนท 16 มนาคม พ.ศ. 2554 สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมาร และพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาศรรศม พระวรชายาฯ โปรดให พลอากาศโท ภกด แสงชโต น าผาหมกนหนาว 20,000 ผน ไปชวยเหลอผประสบภยในเหตการณแผนดนไหวและคลนสนามในโทโฮะก พ.ศ. 2554 ทประเทศญปน โดยมนายกษต ภรมย เปนผรบมอบ

แหลงขอมลทมา

https://th.wikipedia.org/wiki/พระบาทสมเดจพระวชรเกลาเจาอยหว