1

การพยาบาลผปวยผตดสารเสพตด (Substance-related disorders)

ดร.ฐตวนต หงษกตตยานนท

วตถประสงคการเรยนร:เมอจบการเรยนการสอนแลวนกศกษาสามารถ

1. อธบายความหมายสารเสพตดและปจจยทท าใหใชสารเสพตด

2. ใหการพยาบาลผตดสารเสพตดแตละระยะได

องคการอนามยโลก ใหนยามของภาวะการตดสารเสพตด หมายถง ภาวะผดปกตทางดานพฤตกรรม สตปญญา ความคดอาน และระบบสรระรางกาย ซงเกดภายหลงจากการใชสารเสพตดซ า ๆ และมอาการ

1. มความตองการอยางรนแรงทจะใชสารตวนน ๆ 2. มความยากล าบาก ในการควบคมการใชทงปรมาณ และความถ 3. ยงคงใชสารนนตอไปทง ๆทรวาจะเปนอนตรายตอรางกาย 4. หมกมนอยกบการใชสารเสพตดมากกวาการท ากจกรรมอนทส าคญกวา 5. มอาการดอยา คอ ตองเพมปรมาณการใชเพมใหไดผลเทาเดม 6. เมอหยดใชยาจะเกดอาการขาดยา หรออยากยาทางรางกาย( Physical Withdrawal Stage )

สารเสพตด หมายถง สงทเสพเขาไปในรางกายแลวท าใหรางกายตองการสารนนในปรมาณทเพมขนไม

สามารถหยดได มผลท าใหรางกายทรดโทรมและสภาวะจตผดปกต

Substance abuse การใชสารเสพตดใหโทษ คอ การใชสารเสพตดจนเกดโทษตอรางกาย จตใจ สงคม

Substance Dependencedการตดสารเสพตด หมายถง การทบคคลเสพยาหรอพงพาสารเสพตด จนเกด

ภาวะตด ทางกาย คอ มอาการทนยา ตองการใชยาเพมมากขน ใชนานขนและเมอรางกายขาดยาจะเกด

ภาวะ withdrawal syndrome ดงตารางเปรยบเทยบดานลาง

ตารางเปรยบเทยบ Substance dependenceและ Substance abuse • Tolerance • Withdrawal • ใชสารปรมาณมาก /ยาวนาน • ตองการสารตลอดเวลา • Time spend • Social function ลดลง • ยงคงใชสารนน แมจะเกดปญหา

รางกาย/จตใจ ( 3/7)

Arrest ถกจบกม มปญหาทางกฎหมาย BU - Bussiness worse S - Social problemsยงคงใชสารนนอยแม มปญหาทางดานสงคม เชน ทะเลาะกบคสมรส E - Excessively risk มการใชสารเปนประจ าแมในสถานการณทอาจกออนตรายตอรางกาย เชน ขบรถ ท างานเกยวกบเครองจกร (1/4)

2

ETIOLOGY: Biological factors

1.Genetic factors: Family Studies : อตราการตดสราในบดา มารดา พ นอง และบตรของผ ทเสพตดสราจะสงกวาคนทวไปถง 3-5 เทา Twin Studies : มโอกาสเปนไดถงรอยละ 80 2.Brain transmitters: Neurotransmitter Receptor Reward Circuit Brain reward circuit ( mesolimbic dopamine system )

• ในระบบประสาทสวนกลางมสวนทท าหนาทรบรเกยวกบอารมณและความรสกเปนสข • ส าหรบนโคตนหลงผานเขาสสมองแลวจะเขาจบกบตวรบ คอ Nicotinic receptor ใน Brain

reward circuit

• เปนผลใหมการหลงสารสอประสาท ซงท าใหผ เสพเกดความพงพอใจ ดงรปภาพดานลาง

3

ปจจยทสงเสรมใหมการใชสารเสพตด ทส าคญ ไดแก

1. ความตองการฤทธอนพงประสงคของยาเสพตด เชน คนทดมเหลากตองการใหเกดอารมณ ครนเครง

(euphoria) ยาเสพตดชนดรายแรงสามารถท าใหเกดความรสกเปนสข เคลบเคลมมากกวาปกตในบรรดา

สารเสพตดทงหลาย เฮโรอนเปนสารทท าใหเกดความรสกเปนสข เคลบเคลมมากทสด เพราะเปนสารท

รายแรงทสดในกลมสารทท าจากฝน ในทางการแพทยมทใชคอ ใชมอรฟนเปนยาแกปวดในผ ปวยทมอาการ

ปวดรนแรง เชน หลงผาตดหรออาการวดจากมะเรงระยะทายๆ

2. บคลกภาพของผตดสารเสพตด พนฐานทางจตใจของแตละบคคล เปนปจจยทหนงทท าให บคคลหนไป

พงพายาเสพตด ตวอยางในกลมคนทดมสรา บางคนดมเพยงเลกนอยโดยสามารถมสต พอทจะหยดดม

หรอผอนลงเมอรวาควรหยดในขณะทผตดสราจะดมจนครองสตไมได และรสกวาถาไมไดดมถงขดนนกอยา

ดมเสยดกวาผ ทตดยาเสพตดมกมพนฐานจตใจทออนแอ ขาดความมนคง ในบคลกภาพ มความตองการ

พงพงผ อนสง มวฒภาวะต า ขาดความรบผดอบ และพยายามเลยงปญหาทตองเผชญโดยการใชความมน

เมาเปนขออาง บางคนมอาการซมเศราแลวหนไปดมสรา เมอรกษาอาการซมเศราแลวกเลกดมสราได บาง

รายปวยเปนโรคจตอยแลว และยงใชยาเสพตดอก เมอเกดอาการทางจตขนท าใหแยกยากวาเกดอาการ

จากสาเหตใดแน สาเหตของความบกพรองทางจตใจของผตดยาเสพตด เกยวของกบพนฐานครอบครว

และการเลยงดวยเดก เชน มครอบครวทแตกแยก, ขาดความรกความเขาใจ, สมพนธภาพในครอบครวไมด

มชวตทอางวาหวาเหว, ขาดทพงทางใจหรอถกกดดน คาดหวงมากเกนไปจนไมสามารถทนได

4

3.พฤตกรรมการเลยนแบบ เปนปจจยทเกยวของกบบคลกภาพ คานยมของสงคมและวฒนธรรม กลมคนท

มพฤตกรรมเลยนแบบคนอนไดงายไดแกเดกและคนทขาดเอกลกษณของตนเอง หรอคนทไมมจดยนนนเอง

วยรนเปนวยทมการเลยนแบบเพอนไดงาย และกลววาตนเองจะแปลกแยก จากกลมเพอนจงมกท าอะไร

ตามเพอนและอาจถกชกจงไดงาย ประกอบกบวยรนมความวาวน สบสนทางจตไดมาก จงพบวายาเสพตด

แพรหลายไปไดงายในหมวยรน เราจงพบวาคนทใชสารเสพตดสวนหนงเรมตนจากการเลยนแบบเชน เรม

สบบหร

4. ความยากงายในการเขาถงสารเสพตด สถานททมยาเสพตดซอหางายราคาถก ยอมมการระบาดไดงาย

ท าใหการระบาดของสารเสพตดเปนปญหาทกประเทศในโลกทตองเผชญละไมมทาวาจะหมดไป ไมวา

ประเทศเหลานนจะมเทคโนโลย กาวหนาเพยงใดกตาม การแกปญหาเสพตดตองแก ทกสาเหตไปพรอมๆ

กน การสงเสรมครอบครว ชวยใหเดกมคณภาพจตดมพนฐานทางจตใจทมนคงและสามารถปฏเสธสารเสพ

ตดได ไมยอมใหใครมาชกจงไดโดยงาย

สาเหตของการตดยาเสพตด

1. ความอยากรอยากลองดวยความคกคะนอง

2. เพอนชวน หรอตองการใหเปนทยอมรบจากกลมเพอน

3. มความเชอในทางทผด เชน เชอวายาเสพตดบางชนด อาจชวยใหสบายใจ ลมความทกขหรอชวยให

ท างานไดมากๆ

4. ขาดความระมดระวงในการใชยาบางชนดอาจท าใหผยาเกดการเสพตดไดโดยไมรตว หากใชยาอยาง

พร าเพอหรอใชตดตอกนเปนเวลานานขาดการแนะน าจาก แพทย หรอ เภสชกร

5. สภาพแวดลอม ถนทอยอาศย มการคายาเสพตดหรอม ผตดยาเสพตด

6. ถกหลอกใหใชยาเสพตดโดยรเทาไมถงการณ

7. คบเพอนใชสารเสพตด หรอใชสารเพอหนปญหา เมอมปญหาแลวไมสามารถแกปญหาใหกบตวเอง

ประเภทของยาเสพตด จ าแนกตามการออกฤทธตอระบบประสาท แบงเปน 4 ประเภท

1. ประเภทกดประสาท ไดแก ฝน มอรฟน เฮโรอน ยานอนหลบ ยาระงบประสาท ยากลอมประสาทเครองดม

5

มนเมาทกชนด เชน สราหรอเหลา รวมทง สารระเหย เชน ทนเนอร แลกเกอร น ามนเบนซน กาว เปนตน มกพบวาผ เสพตดม รางกายซบซด ผอมเหลอง ออนเพลย ฟ งซาน อารมณ เปลยนแปลงงาย • ตวอยาง ระดบแอลกอฮอลทถกจบคอ มากกวา 50 มก.ตอดล.

• ระดบต า 30-100 มก.ตอดล. รสกราเรง คกคก และความวตกกงวลลดลง • ระดบ 100 - 250 มก.ตอดล. ท าใหพดไมชดเจน เดนเซ การประสานงานระหวางสายตา สมอง

และการกระท าเรมผดพลาด การตดสนใจบกพรอง มองเหนภาพ ไมชด ภาพซอน • ระดบ 250 - 400 มก.ตอดล. หมดสต

ระดบแอลกอฮอลในกระแสเลอดทเพมขนท าใหเกดAlcohol Intoxication ภาวะมนเมาจากแอลกอฮอล มกลนแอลกอฮอล อาการเดนเซ มองเหนภาพ ไมชด ภาพซอน ระดบแอลกอฮอลในกระแสเลอดสง หมดสต

2. ประเภทกระตนประสาท ไดแก ยาบา ยาอ กระทอม โคเคน มกพบวาผ เสพตดจะมอาการ หงดหงด กระวนกระวาย จตสบสนหวาดระแวง บางครงมอาการคลมคลง หรอท าในสงทคนปกต ไมกลาท า เชน ท ารายตนเอง หรอฆาผ อน เปนตน นอกจากนมประเภทกระตนและมสารนโคตนทท าใหตดเชน บหรหรอ ผลตภณฑยาสบ

3. ประเภทหลอนประสาท ไดแก แอลเอสด และ เหดขควาย เปนตน ผ เสพตดจะมอาการประสาทหลอน ฝนเฟองเหนแสงสวจตรพสดาร หแวว ไดยนเสยง ประหลาดหรอเหนภาพหลอนทนาเกลยดนากลว ควบคมตนเองไมได ในทสดมกปวยเปน โรคจต

4. ประเภทออกฤทธผสมผสาน คอทงกระตนกดและหลอนประสาทรวมกนไดแก ผ เสพตดมกม อาการหวาดระแวง ความคดสบสนเหนภาพลวงตา หแวว ควบคมตนเองไมไดและปวยเปนโรคจตได ลกษณะของผ ทตดสารเสพตด 1. รางกายทรดโทรม ซบผอม เหลอง ออนเพลย 2. อารมณฉนเฉยว หรอเงยบขรมผดปกต จงมกพบผ เสพตดชอบทะเลาะววาทหรอท ารายผ อนหรอในทางกลบกน บางคนอาจชอบแยกตวอยคนเดยวและหนอกจากสงคม 3. ถาผ เสพเปนนกเรยน มกพบวาผลการเรยนแยลง สวนคนท างาน มกพบวาประสทธภาพในการท างานลดลงหรอยอมไมท างานเลย 4. ใสเสอแขนยาวตลอดเวลาเพอปกปดรอยเขมฉดยาตรงแขนดานในหรอรอยกรดตรงตนแขนดานใน 5. ตดตอกบเพอนแปลกๆใหมๆ ซงมพฤตกรรมผดปกต 6. ขอเงนจากผปกครองเพมหรอยมเงนจากเพอนฝงสมอเพอน าไปซอยาเสพตด

6

กระบวนการพยาบาลใหการพยาบาลผตดสารเสพตด 1. การรวบรวมขอมล มเปาหมายเชนเดยวกบการใหพยาบาลจตเวชในกลมอน ขอมลทควรรวบรวม ไดแก 1.1 ชนดของสารเสพตดทผ ปวยเคยใช และกอนใชทจะมาขอรบการรกษาครงน 1.2 วธการน าสารเขาสรางกาย เชน การดม การสด การกน การฉด 1.3 ปรมาณสารเสพตดทใชในแตละครง 1.4 ระยะเวลา ความถในการใชสารและหลงสดผ ปวยใชสารเสพตดเมอไหร 1.5 สภาพการณทผ ปวยตองใชสารเสพตดนนๆ 1.6 ประสบการณทเกยวกบอาการตางๆทางรางกายและจตใจ 2. อาการและอาการแสดงในภาวะฉกเฉน นอกจากความรเกยวกบฤทธของสารเสพตดในแตละกลมแลวพยาบาลทเกยวกบผ ปวยสารเสพตดตองสามารถใหการชวยเหลอโดยดวน ไมเชนนนผ ปวยอาจมอนตรายถงชวตได เมอผ ปวยเกดอาการเปนพษหรอเมอขาดสาร 3. ขอมลตามแผนสขภาพ ผใชสารเสพตดสวนมากหลกเลยงการใหขอมลอยางตรงไปตรงมา มกไมบอกปญหาทแทจรงจนเอง ดงนนอาจตองใหการรวบรวมขอมลทนาเชอถอของตวผ ปวยมากขน 4. การปฏบตการพยาบาล ในผ ปวยกลมนตองใชเวลานาน โดยเรมจากขนถอนพษสารเสพตด ไปจนกระทงผ ปวยหยดใช ซงพยาบาลจตเวชควรมเปาหมายในการชวยเหลอ ดงน 4.1 เปาหมายในระยะสน (short-term objectives) -ชวยเหลอผ ปวยใหไดรบความปลอดภยและไดรบการดแลขณะถอนพษสารเสพตด -ประเมนอาการจากการเจบปวยทางกาย ซงตองการไดรบการชวยเหลอ

7

-ใหก าลงใจและจดสภาพแวดลอมใหผ ปวยไดพก 4.2 เปาหมายในระยะสน (intermediate objective) -ประเมนอาการตางๆทเกดขนในขณะถอนพษ พรอมกบก าหนดระยะเวลาการชวยเหลอ -กระตนใหผ ปวยเขารบการรกษาอยางตอเนองและสงเสรมใหเขาใจเกยวกบสารเสพตดกบอาการทางจต 4.3 เปาหมายในระยะสน (long-term objectives) -กระตนใหผ ปวยมสวนรวมในการรกษา และมงเนนใหเกดความเขาใจในปญหาของตนเองทตองใชสารเสพตด -ประเมนภาวะเครยดและแรงกดดนตางๆทอาจท าใหผ ปวยกลบไปใชสารเสพตดอก -สนบสนนใหผ ปวยเปดเผยหรอสงทกระตนทท าใหกลบไปใชสารเสพตดอกพรอมทงสนบสนนหาวธแกปญหาแบบตางๆ การแปลผลการใชประเมนในโรงพยาบาลจตเวช

- Critical phase (วกฤต/ฉกเฉน) ระดบคะแนน 0 – 6

- Acute phase (แรกรบ) ระดบคะแนน 7 – 13

- Sub-Acute phase (เรงรดบ าบด) ระดบคะแนน 14 – 20

ตวอยางการใชประเมนและกระบวนการพยาบาลในโรงพยาบาลจตเวช การใชกระบวนการพยาบาลประเมน

1. การประเมนAssessment Critical phase (วกฤต/ฉกเฉน)คะแนน 0 – 6

Acute phase (แรกรบ) คะแนน 7 – 13

Sub-Acute phase (เรงรดบ าบด) 14 – 20

Maintenance phase (บ าบดระยะยาว) คะแนน 21 ขนไป

1. การรบรวน/เวลา/สถานท/บคคล 2. การจดการความคดอารมณและการแสดงออกของตนเอง

3. การดแลเรองกจวตรประจ าวน 4. การพดคย อยรวมกบผ อน 5. การไววางใจ 6. การแสดงความคดเหน 7. การบอกความรสก 8. พยาธสภาพทางกาย 9. ผลกระทบจากการรกษา - มภาวะเสยงตอชวต (ABC)

- มผลกระทบ/เสยงทรนแรงถงชวต จดอยใน phase น

1.การรบรวน/เวลา/สถานท/บคคล 2.การจดการความคดอารมณและการแสดงออกของตนเอง 3.การดแลตนเองเรองกจวตรประจ าวน 4.การพดคย/การอยรวมกบผ อน 5.การไววางใจ 6.การแสดงความคดเหน 7.การบอกความรสก 8.พยาธสภาพทางกาย 9.ผลกระทบจากการรกษา

1.การรบรวน/เวลา/สถานท/บคคล 2.การจดการความคดอารมณและการแสดงออกของตนเอง 3.การดแลตนเองเรองกจวตรประจ าวน 4.การพดคย/การอยรวมกบผ อน 5.การไววางใจ 6.การแสดงความคดเหน 7.การบอกความรสก 8.พยาธสภาพทางกาย 9.ผลกระทบจากการรกษา

1.การรบรวน/เวลา/สถานท/บคคล 2.การจดการความคดอารมณและการแสดงออกของตนเอง 3.การดแลตนเองเรองกจวตรประจ าวน 4.การพดคย/การอยรวมกบผ อน 5.การไววางใจ 6.การแสดงความคดเหน 7.การบอกความรสก 8.พยาธสภาพทางกาย 9.ผลกระทบจากการรกษา

8

2.ขอวนจฉยทางการพยาบาล Critical phase 1. มภาวะเพอสบสนเนองจากพษสรา 2. เสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนทางกายจากอาการถอนพษสรา Acute phase 1. เสยงตอการท ารายตนเองและผ อน 2. เสยงตอการเกดอบตเหตเนองจากการทรงตวไมด,ฤทธขางเคยงของยา 3. เสยงตอการหลบหนเนองจากปฏเสธการเจบปวย 4. เสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนระหวางรกษาดวยไฟฟา

บกพรองทางดานกระบวนความคดและพฤตกรรมเนองจากการรบรผดปกต

6 เสยงตอการมอนตรายตอตนเองและผ อน เนองจากมอาการหลงผด ประสาทหลอนและพฤตกรรมหวาดระแวง 7 มความบกพรองในการปฏบตกจวตรประจ าวนเนองจากอยในภาวะหวาดระแวง หลงผดและประสาทหลอน

8 มความบกพรองในการสรางสมพนธภาพเนองจากขาดความไววางใจผ อนและมภาวะแยกตวเอง

Sub-Acute phase

1.มการปรบตวตอแผนการรกษาดขน 2.มแนวโนมกลบมารกษาซ าเนองจากขาดความรและทกษะการปฏเสธ 3. เสยงตอการกลบเขามารบการรกษาในโรงพยาบาลซ าเนองจากขาดความรความเขาใจในการรกษาและการปฏบตตวทถกตอง 4. วตกกงวลเนองจากตองการกลบบาน Maintenance phase เพอสงเสรมการดแลตนเองเมอกลบไปอยบาน เชน D-method 3.Intervention

Critical phase (วกฤต/ฉกเฉน) คะแนน 0 – 6

Acute phase (แรกรบ) คะแนน 7 – 13

Sub-Acute phase (เรงรดบ าบด)คะแนน 14 – 20

Maintenance phase

9

1.ชวยฟนคนชพใหปลอดภยในรายทมพยาธสภาพทางกายทเปนอนตรายตอชวต 2.ปองกนอนตรายจากการท ารายตนเอง/ผ อนทรพยสน - จ ากดพฤตกรรม - พจารณาฉดยาprn. 3.จดสภาพแวดลอมใหปลอดภย 4.เฝาระวงผ ปวย 24 ชวโมง และบนทกอาการเปลยนแปลงทก 15 นาท 5.ดแลใหไดรบสารอาหารและน าอยางเพยงพอ 6.ชวยเหลอใหผ ปวยไดรบความสขสบายดานรางกายจตใจ 7.พจารณารายงานอาการผ ปวยเพอแพทยพจารณาปรบอาการรกษา 8.ใหขอมลอาการ/อาการเปลยนแปลงและแนวทางการรกษาแกญาต

1.ปองกนอนตรายจากการท ารายตนเอง/ผ อน/ทรพยสน/หลบหน 2.ปฐมนเทศใหมการรบรบคคล สถานทเวลาไดถกตอง 3.สรางสมพนธภาพเพอความไววางใจ 4.ดแลใหไดรบสารอาหารและน าอยางพอเพยง 5.ชวยเหลอใหผ ปวยไดดแลสขวทยาสวนบคคล 6.ดแลใหผ ปวยไดรบการรกษาตามแผนการรกษา 7.จดใหผ ปวยเขากจกรรมบ าบดทงาย ๆ ไมซบซอนและระยะเวลาสน เชน เขารวมกลมกบเพอน 2-3 คน กลมอานหนงสอพมพ 8.ใหขอมลความรเรองโรคและแนวทางการรกษาแกญาต

1.สรางสมพนธภาพเพอใหผ ปวยไดระบายความรสกและแสดงความคดเหน 2.กระตนใหผ ปวยเขารวมกจกรรมบ าบดตาง ๆ เชน กจกรรมบ าบดภายในตกและศนยกจกรรมบ าบด ชมเชยและใหก าลงใจ 3.สงเสรมและสนบสนนการดแลตนเองเรองกจวตรประจ าวน 4.กระตนและสงเสรมใหสนใจสงแวดลอมขาวสารภายในและภายนอกโรงพยาบาล 5.ชวยเหลอใหผ ปวยเรยนรการอยรวมกนภายในหอผ ปวย 6.ใหความรแกผ ปวยเรอง โรค การรกษา และการสงเกตอาการขางเคยงของยา 7.ดแลใหไดรบการรกษาตามแผนการรกษา ใหค าปรกษาแกญาตรายบคคล รายกลม

1.สรางสมพนธภาพเพอการบ าบด เนนใหผ ปวยเรยนรทกษะการตดสนใจและการแกไขปญหา -สงเสรมสนบสนนการเขารวมกจกรรมกลมบ าบด 2.ใหขอมลเครอขายทเกยวของและแหลงขอความชวยเหลอกรณฉกเฉน 3.ใหขอมลเกยวกบการรกษาตอเนอง 4.สงตอขอมลกบหนวยงานทเกยวของเพอตดตามการรกษาอยางตอเนอง

การประเมนผล Out Come Critical phase - ผ ปวยปลอดภยจากการรกษาดวย Med , Non Med - ไดรบสารอาหารและน าพอเพยง - ลดความวตกกงวลของญาต

Acute phase - ผ ปวยปลอดภยจากการรกษาดวยยาทรกษา Med , Non Med

- ไดรบสารอาหารและน าพอเพยง - อาการทางจตลดลง - ญาตมความรความเขาใจเกยวกบอาการของผ ปวย

Sub-Acute phase และ Maintenance phase -ผ ปวยดแลตนเองและสามารถอยในสงคมไดตามศกยภาพ -ผ ปวยสามารถแสดงความคดเหนและรวมกจกรรมบ าบดไดอยางตอเนอง ญาตมความรมความสามารถในการดแลผ ปวย เฝาระวงอาการแทรกซอนจากยาและรวธการกบอาการทางจตก าเรบ

10

ตวอยางกรอบแนวคดในการใหการพยาบาลผตดสารเสพตดเพมเตม กรอบแนวคดในการใหการพยาบาลผตดสารเสพตด จากการศกษามโนมตของการตดสารเสพตด ท าใหเราเขาใจถงกลไกการตดยาในมมมองของสมองมการเปลยนแปลง ท าใหเกดการเปลยนแปลงของพฤตกรรม ความคด และอารมณ การจะใหความชวยเหลอผตดสารเสพตดใหผานพนชวงทยากล าบาก คอ ตงแตเรมแรกทสวนใหญแลวผตดสารเสพตดเกอบทกคนจะไมมแรงจงใจในการบ าบดรกษา มกมจตปฏเสธวาตนเองไมมปญหาไมไดตด ดงนนทฤษฎของสมพนธภาพระหวางบคคลจงมความจ าเปน เมอพยาบาลสามารถสรางสมพนธภาพไดในระดบหนงแลว ในระยะของการแกปญหาจ าเปนตองมการเปลยนแปลงพฤตกรรมซงตองใชกระบวนการทจะท าใหผตดยาเขาใจตนเอง และสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมโดยผานการปรบเปลยนความคดทางปญญา เพอทจะชวยใหผตดสารเสพตด สามารถหยดใชยา และไมกลบไปตดซ าอกในระยะยาว ซงความคดในการน าทฤษฎการปรบพฤตกรรมทางปญญามาใชในปจจบนทเปนทยอมรบ ผานการศกษาวจยในสหรฐอเมรกา คอ การใชโปรแกรมจตสงคมบ าบด ( Matrix Program ) ดงนน จากการน า 2 ทฤษฎมาประยกตได เปนกรอบแนวคดในการพยาบาลผตดสารเสพตด ดงตอไปน 1. การสรางแรงจงใจ เพอปรบเปลยนพฤตกรรม ในขนน เปนขนตอนแรกทพยาบาลและผ รบการบ าบดพบกนเพอสรางสมพนธภาพใหเกดแรงจงใจ เพราะสวนใหญแลว ผตดสารเสพตด มกคดวาตนเองไมมปญหา จะหยดเมอไรกได ขนอยกบความตองการของตน พยาบาลตองสราง สมพนธภาพ เพอใหผ ปวยเกดความไววางใจ แสดงความเขาใจ เหนอกเหนใจ เพอใหผ เสพยาไดส ารวจผลด ผลเสยของพฤตกรรมของเขา พยาบาลมทาทอบอน เปนมตร รบฟงอยางตงใจ พยาบาลจะมบทบาทเปนคร โดยใหความร ขอมลเกยวกบผลเสยของการใชสารเสพตดตอไป บทบาทเปนแหลงสนบสนน (Resourcer) ใหแนวทางวธการรกษาเพอชวยในการตดสนใจของผ ปวย 2. ผ รบบรการสามารถหยดใชสารเสพตด พยาบาลสงเสรมใหผ ปวยไดลงมอท าตามวธการทตนเองเลอก โดยพยาบาลเปนผสนบสนน มบทบาทเปนผใหค าปรกษา ใหผ ปวยมทกษะตางๆในการหยดใชสารเสพตด ตระหนกถงปญหา ยอมรบและด าเนนการแกปญหาทเกดขนในชวงหยดใชยา พยาบาลมบทบาทเปนผน ารเรมใหผ ปวยสามารถด าเนนการตามเปาหมายทตงไวรวมกน และทส าคญ คอ พยาบาลมบทบาทเปนผช านาญดานเทคนค สอนทกษะทส าคญ โดยน าความรเรองยาเสพตดมาผสมผสานกบการปรบเปลยนพฤตกรรม โดยใชกระบวนการปรบเปลยนความคดเรยนรวธการตางๆ ในการจดการกบความคด พฤตกรรม อารมณทเกยวของในการทจะกลบไปใชยา 3. การปองกนการกลบไปตดซ า ซงเปนหวใจส าคญของการชวยเหลอผตดสารเสพตด พยาบาลจะมบทบาทเปนผใหค าปรกษา ผช านาญในการใหทกษะการปองกนการกลบไปเสพยาซ า ใหผ ปวยไดเรยนรวธการในการด าเนนชวต ขจดปญหาอปสรรคตาง ๆทเกดขน ใหความมนใจกบผ ปวยถงความสามารถในการชวยตนเองในการหยดใชยา ใหความหวง ก าลงใจ สนบสนนใหตงเปาหมายในชวตทไมใชยา สนบสนนใหผ ปวยมวถชวตท

11

สมดล การดแลสขภาพตนเอง การออกก าลงกาย การผอนคลายความเครยด ตลอดจนการควบคมสงเราทท าใหอยากยา พยาบาลมบทบาทในการสนบสนนใหผ ปวย และครอบครวรวมกนในการด าเนนชวตโดยไมใชยา 4. ครอบครวมสวนรวมในการดแลชวยเหลอผ ปวย แนวทางในการบ าบดรกษาผตดสารเสพตด ญาตมสวนส าคญเปนอยางมาก ทจะชวยใหการรกษามประสทธภาพ พยาบาลมบทบาทในการสรางสมพนธภาพกบญาต เพอใหครอบครวมความไววางใจพยาบาล เพอทจะไดเหนความส าคญของการชวยเหลอผ ปวย สงเสรมใหเกดความรวมมอรวมใจภายในครอบครว ในการแกไขปญหาของสมาชกในครอบครว พยาบาลควรเปดโอกาสใหผ ปวย และญาต ไดแสดงความคดเหน และหาทางรวมกนในการแกไขปญหา สนบสนนใหญาตไดแสดงความหวงใย พยาบาลมบทบาทเปนผใหค าปรกษาครอบครว หรออาจตองมบทบาทเปนผทดแทนใหผ ปวย หรอญาตในบางสถานการณ เปดโอกาสใหญาตจงใจผ ปวยในการหยดสารเสพตด สนบสนนใหญาตใหก าลงในแกผ ปวยพยาบาลแสดงบทบาทเปนผน าในการจดการกบปญหาทญาต และผ ปวยอาจมความไมเขาใจกนเพอใหเกดความรวมมอรวมใจ เหนอกเหนใจกน และสามารถอยดวยกนไดอยางมความสข แผนการพยาบาลผตดสารเสพตด ปญหาท 1 ผปวยขาดแรงจงใจในการเลกยา เนองจากไมตระหนกถงความรนแรงของการเสพตด กจกรรมการพยาบาล 1. พยาบาลสรางสมพนธภาพกบผ ปวย เพอใหเกดความไววางใจ โดยแสดงความเหนอกเหนใจ เขาใจ รบฟงผ ปวยอยางตงใจ ดวยทาททเปนมตร อบอน 2. ใหขอมลท าใหผ ปวยมองเหนถงความขดแยงทมอยในตนเอง เพอกอใหเกดการเปลยนแปลง จงใจผ ปวยโดยใหรบรวา พฤตกรรมในปจจบนเปนอปสรรคอยางไรกบเปาหมายในชวต 3. พดคยใหผ ปวยไดส ารวจถงผลดผลเสยทตามมาจากพฤตกรรมของเขา เนนใหทราบวาเขาคอ ผ ทรบผดชอบตอพฤตกรรมตนเอง 4. หลกเลยงการขดแยงกบผ ปวย ซงในชวงแรกนผ ปวยยงมความสบสนเกยวกบพฤตกรรมของตนเอง 5. ใหขอมล ความร ความเขาใจทถกตอง เกยวกบสาเหตการตดยา แนวทางในการบ าบดรกษา วธการทจะหยดใชยาไดอยางถกตอง ปญหาท 2 ผปวยขาดความรและทกษะในการหยดใชยาระยะเรมตน กจกรรมการพยาบาล 1. ใหความรเกยวกบทกษะในการหยดยา เทคนคการหยดความคดเพอไมใหเกดความอยากยา แยกแยะตวกระตนทท าใหเกดความอยากยา 2. สนบสนนใหผ ปวยเรยนรทกษะพนฐานตาง ๆ ในการเลกยา เรยนรวาความคด อารมณ และพฤตกรรมตาง ๆ สามารถเปลยนแปลงได 3. พยาบาลและผ ปวยรวมกนหาแนวทางในการปฏบตตวเพอเตรยมเผชญกบตวกระตนตาง ๆ และ

12

ก าจดอปกรณการเสพยา 4. พดคยกบผ ปวยเกยวกบวงจรการอยากยา และหาวธทจะหยดวงจรนนดวยตวเอง โดยพยาบาลมหนาทเปนผ ใหแนวทาง และใหก าลงใจสนบสนน

1. อธบายใหขอมลเกยวกบอาการทจะเกดขนในชวงขาดยา เชน ซมเศรา นอนไมหลบ หงดหงด ปวดศรษะ และหาแนวทางในการจดการกบอาการดงกลาวรวมกบผ ปวย

ปญหาท 3 ผปวยขาดทกษะในการปฏเสธและมโอกาสเสยงตอการกลบไปใชยาซ า กจกรรมการพยาบาล 1. ใหผ ปวยเขาใจถงสญญาณเตอนภายในของการหวนกลบไปใชยาซ า และสามารถหยดยงไดทน 2. พดคยกบผ ปวยถงเหตการณ ประสบการณตาง ๆ ทผานมาทเคยท าใหกลบไปใชยา และเรยนรการมพฤตกรรมใหมทไมตองใชยาเสพตด 3. ใหก าลงใจแกผ ปวยในชวงนทหยดยาได เพอใหเขาใจ และเหนถงผลส าเรจทเกดจากความตงใจ 4. สอนทกษะตาง ๆ ในการปองกนการกลบไปเสพยาซ า เทคนคการจดการกบอารมณ ความเชอ ความคดทจะท าใหกลบไปเสพยาซ า 5. สนบสนนใหผ ปวยมพฤตกรรมใหมทตางจากการใชยา การออกก าลงกาย การจดตาราง ชวตประจ าวนใหม การมกจกรรมนนทนาการใหม ๆ ในชวต 6. สนบสนนใหผ ปวยเรยนรโอกาสของการกลบไปใชยาซ า อาจเกดขนได ทวาไมใชความลมเหลว แตเปนสงทจะชวยใหเกดการเรยนรทจะปองกนไมใหเกดขนอก ปญหาท 4 ครอบครวขาดความร ความเขาใจ และทกษะในการดแลชวยเหลอผตดยา กจกรรมการพยาบาล 1. สรางสมพนธภาพกบครอบครว โดยแสดงความเหนอกเหนใจ ยอมรบ และตงใจรบฟงปญหาของครอบครว ทเกดจากการใชยาเสพตดของสมาชกในครอบครว 2. ใหความรความเขาใจทถกตอง เกยวกบกระบวนการตดยา และกระบวนการเลกยา เนองจากความร ความเขาใจทถกตอง จะชวยใหครอบครวใหอภย เหนใจ และสนบสนนใหผ รบการบ าบด เลกยาไดอยางตอเนอง 3. สนบสนนใหครอบครวเขามามสวนรวมในการท ากจกรรม และเรยนรวธการหาแนวทางตาง ๆ รวมกบผ ปวย 4. สอนเทคนคการเรยนรวธการใชชวตอยรวมกนกบผ ทก าลงเลกยา เรยนรวธการสรางสมพนธภาพทดตอกนในครอบครว 5. สนบสนนใหผ รบการบ าบด และครอบครว มการเรยนรในการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสม สงเสรมใหเกดการเลกยาอยางตอเนอง และฟนฟสมพนธภาพทดในครอบครว ปญหาท 5 ผ ปวยขาดทกษะในการใชชวตในสงคมโดยไมใชยา

13

กจกรรมการพยาบาล 1. ตดตามผ ปวยอยางตอเนอง หลงการเลกยา เพอใหความชวยเหลอในการด าเนนชวตหลงเลกยา 2. สอนใหผ ปวยไดรจกฝกวธการเขาสงคม และการสรางสมพนธภาพกบผ อน ภายใตบรรยากาศของมตรภาพ และความเหนอกเหนใจซงกนและกน 3. สนบสนนใหก าลงใจในความสามารถทผ ปวยหยดยาไดดวยตนเอง เสรมความมคณคาในตนเองใหผ ปวย 4. ใหค าปรกษาผ ปวย และครอบครว ในการด าเนนชวตทสมดลย การจดการกบกจวตรประจ าวนในแตละวน ใหผ ปวยเรยนรทจะจดเวลาในการท างาน พกผอนหยอนใจ ออกก าลง และท ากจกรรมในสงคมใหเหมาะสม และสมดลย สามารถด าเนนชวตอยในสงคมอยางมความสข และไมใชยา งานวจยทเกยวของ การพฒนาการรบรความสามารถของตนเองและการควบคมตนเองเพอหลกเลยงการใชสารเสพตดของเยาวชน(วราภรณ กประดษฐ,2551) สรป

จะเหนวาพยาบาลมบทบาทส าคญในการพยาบาลผ ปวยผตดสารเสพตด (Substance-related

disorders)ซงตองใชความเขาใจในเรองสารเสพตดและการบ าบดรกษาผตดสารเสพตด แตสงทดทสดคอการ

ปองกนการใชสารเสพตดไมใหทดลองใชตงแตแรก แตถาตดสารเสพตด แลวตองมการประเมนstage of change

วาอยในระยะใด ถาอยในระยะ เพกเฉยหรอ ลงเล กจะท าไดยาก และถาขาดครอบครวสนบสนน ขาดความ

เชอมนในการรบรความสามารถของตนเองและการควบคมตนเองกจะกลบไปเสพสารเสพตดซ าได(วราภรณ ก

ประดษฐ,2551)ดงนนมผตดสารเสพตดปฏบตหยดการใชสารไดแลว ตองปองกนการเสพตดซ าตอไปใหนานทสด

ตองมการหลกเลยงตวกระตนและใชเทคนคการปฏเสธ เพอเลกสารเสพตดใหไดในทสด

ตวอยางค าถามทายบท

1. ผ ปวยในขอใดทอยในภาวะตดสารเสพตด (ยาบา) อาจมพฤตกรรมใดเสยงตอการท ารายผ อน ก. สมองเสอม ข. หแวว ประสาทหลอน* ค. กระวนกระวายนอนไมหลบ ง. เดนเซ สบสน 2.ผ ปวยอยในภาวะถอนพษสรา 8-12 ชวโมงมอาการอยางไร ก. หวเราะ ยมได ข. มอสน กระสบกระสาย* ค. เหนอย ออนเพลย ออนแรง ง. ความดนโลหตต า ชพจรเรว หายใจเรว 3.ผ ปวยโรคพษสราเรอรง บอกมอะไรไตตามตวแสดงวาผ ปวยมการรบรดานใดผดปกต.Tactile Hallucination

14

เอกสารอางอง

ฉววรรณ สตยธรรม (2550). การพยาบาลจตเวชและสขภาพจต. พมพครงท 9. นนทบร: ยทธรนทรการพมพ . จตเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล.

วราภรณ กประดษฐ (2551)การพฒนาการรบรความสามารถของตนเองและการควบคม ตนเอง

เพอหลกเลยงการใชสารเสพตดของเยาวชน. ขอนแกน สวนย เกยวกงแกว.(2554). การพยาบาลจตเวช:Psychiatric Nursing. พมพครงท 2.ปทมธาน:โรงพมพ

ธรรมศาสตร อรพรรณ ลอบญธวชชย.(2549).การพยาบาลสขภาพจตและจตเวช.พมพครงท 2. กรงเทพฯ:ดานสท

ธาการพมพ Boyd, M. A. (2012). Psychiatric nursing: Contemporary practice (5th ed.). Philadelphia, PA:

Lippincott Williams Pryjmachuk, S. (2011) Mental Health Nursing: An Evidence-Based Introduction.

London: Sage Publication Ltd Shives, L. R. (2012). Basic concepts of psychiatric-mental health nursing (8th ed.) .

Philadelphia, PA: Wolters Kluwer Health | Lippincott Williams & Wilkins.