สถานการณประชากร และ

ปญหาสงคมไทย

ผศ. อจฉรา เอนซ

GEN 421 สงคมศาสตรบรณาการ กมภาพนธ 2559

ภาคการศกษาท 2/2558

ปญหาสงคมไทยในปจจบน

มอะไรบาง

สถานการณประชากร

มอะไรบาง?

ส าคญ นาสนใจ ทาทาย

ความหมาย ประชากร (population) หมายถง หมพลเมอง กลม คน ประชาชน

ประชากรศาสตร (demography) เปนการศกษาเกยวกบประชากรมนษยในเรองขนาด องคประกอบ การกระจายตว และการเปลยนแปลงประชากร รวมท งในเรองสาเหตและผลของการเปลยนแปลงประชากรน น

องคประกอบของการเปลยนแปลงประชากรไดแก การเกด การตาย และการยายถน

สาระส าคญของวชาประชากรศาสตร

ปรากฏการณในระบบประชากร

ปรากฏการณนอกระบบประชากร

ขนาดของประชากร

องคประกอบของประชากร

การกระจายตวของประชากรตามพนท

ภาวะเจรญพนธ

ภาวะการตาย

ภาวะการยายถน

ทมา: เพญพร ธระสวสด 2539.

กรอบแสดงรปแบบของความสมพนธระหวางประชากรกบการพฒนา

ผลทางประชากร

- ขนาด

- โครงสรางอายและ เพศ

- การกระจายตวของประชากร

กระบวนการทางเศรษฐกจสงคม

- การออมทรพย/การลงทน

- การบรโภคสนคาและการบรการ

- การใชประโยชนดานทดนและแรงงาน

- คาใชจายเพอสาธารณประโยชน

- การคา/การเงนระหวางประเทศ

กระบวนการทางประชากร

- ภาวะเจรญพนธ

- ภาวะการตาย

- การยายถน

ผลทางเศรษฐกจสงคม

- รายได

- การจางงาน

- การศกษา

- สขภาพ/โภชนาการ

- ทอยอาศย/การอนามย

- คณภาพของสงแวดลอม

Herrin et al. 1986 ใน เกอ วงศบญสน, 2538.

ขนาดของประชากร

ขนาดของประชากร (population size) คอ จ านวนคนท งส นทอาศยอยในเขตพนทท ศกษา ณ เวลาหนง เชน

จ านวนประชากรของโลก ณ วนท 1 กรกฎาคม 2015 ม 7,336 ลานคน

จ านวนประชากรของประเทศไทย ณ วนท 31 ธนวาคม 2557 ม 65,124,716 คน

จ านวนประชากรในกรงเทพมหานคร ณ วนท 31 ธนวาคม 2557 ม 5,692,284 คน

Source: Population Reference Bureau, 2015.

ขนาดประชากรมากทสดในโลก

Contact Us 254 Phayathai Road, Pathumwan,

Bangkok Thailand. 10330

www.chula.ac.th

Source: Population Reference Bureau, 2013.

ขนาดประชากรป ค.ศ. 2013 และ 2050

Source: Population Reference Bureau, 2010.

การเพมประชากรโลก

Source: Population Reference Bureau, 2009.

ประเทศยากจนมการเพมประชากรสงกวา

แอฟรกามการเพมประชากรสงสดจนถงป 2050

Source: Population Reference Bureau, 2013.

องคประกอบของประชากร

องคประกอบของประชากร (population composition) คอ คณลกษณะของประชากรดานตางๆ ซงมความสมพนธกบปรากฏการณทางประชากรและปรากฎการณดานอนๆ

คณลกษณะทนกประชากรศาสตรใหความสนใจ

- คณลกษณะทางชวภาพหรอลกษณะทางประชากรทไมเปลยนแปลง หรอเปลยนแปลงไดยาก หรอสามารถเปลยนแปลงไปในลกษณะทคาดหมายได เชน อาย เพศ เชอชาต

- คณลกษณะทางสงคม เชน สถานภาพสมรส (โสด สมรส หมาย หยาราง) สถานภาพการท างาน (ลกจาง นายจาง ท าใหตวเอง ท าใหครอบครว) ศาสนา การศกษา ภาษา เปนตน

- คณลกษณะทางเศรษฐกจ เชน การท างานหรอไมท างาน อาชพ และ รายได เปนตน

- คณลกษณะทเกยวของกบกระบวนการทางประชากร เชน อายแรกสมรส จ านวนคร งทสมรส จ านวนบตรเกดรอด อายเมอคลอดบตรคนแรก จ านวนบตรทเสยชวต สถานทเกด เปนตน

- คณลกษณะของครอบครวและครวเรอน เชน ประเภทของครวเรอน ขนาด ของครอบครวหรอครวเรอน ชมชนทอยเปนเมองหรอชนบท

โครงสรางอายและเพศ

โครงสรางอายและเพศ (age-sex structure) หรอ โครงสรางทางประชากร

พระมดประชากร (population pyramid)

โครงสรางอายของประชากรในภมภาคตางๆป ค.ศ. 2012

Source: Population Reference Bureau, 2012.

Contact Us 254 Phayathai Road, Pathumwan,

Bangkok Thailand. 10330

www.chula.ac.th

Source: Population Reference Bureau, 2011.

ข นตอนชวตของมนษยกบประชากรศาสตร

การกระจายตวของประชากร (population distribution) คอ การทประชากรกระจายกนอยอาศยตามพนทภมศาสตรซงก าหนดขอบเขตเปนหนวยพนทบรหารหรอการปกครอง หรอเปนเขตเมอง-ชนบท

ศกษาจาก ความหนาแนนของประชากร (population density)

ประเทศไทยมพนทท งหมด 514,000 ตารางกโลเมตร ขณะทประชากรเมอวนท 31 ธนวาคม 2554 มประมาณ 64 ลานคน คดเปนความหนาแนนประชากรเทากบ 125 คนตอตารางกโลเมตร

การกระจายตวของประชากร (population distribution) จงหวดทมความหนาแนนของประชากรมากทสด ป 2557คอ

กรงเทพมหานคร (3,629 คนตอตารางกโลเมตร)

รองลงมาอก 3 อนดบคอ

นนทบร (1,886 คนตอตารางกโลเมตร)

สมทรปราการ (1,256 คนตอตรารางกโลเมตร)

ปทมธาน (704 คนตอตารางกโลเมตร)

ความเปนเมอง (urbanization)

สภาพของความเปนเมองและกระบวนการทความเปนเมองเพมมากขน ท งโดยการมประชากรทอยอาศยในเขตเมองเพมมากขน หรอโดยการทประชากรมวถชวตชาวเมองเพมมากขน

ดชนใชวดความเปนเมองคอ ระดบของความเปนเมอง (level of urbanization) โดยการใชรอยละของประชากรทอาศยอยในเขตเมอง

ความเปนเมอง (urbanization)

ประเทศไทย ถาใชค าจ ากดความวา “เมอง” คอ เทศบาลนคร เทศบาลเมอง และเทศบาลต าบลทมอยเดม ในป พ.ศ. 2541 ประชากรในเขตเมองเทากบ 11.3 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 18.4 ของประชากรท งหมด แตถาใชค าจ ากดความใหรวมเทศบาลต าบล ซงเพงยกฐานะจากสขาภบาล ในปพ.ศ. 2541 ประชากรในเขตเมองจะเพมข นเปน 18.6 ลานคน และขนาดความเปนเมองจะเพมข นเปนรอยละ 30.3

ความเปนเมอง

ทมา : การสาธารณสขไทย 2544-2547

ระดบความเปนเมองของประเทศตางๆในเอเชย ป ค.ศ. 1975, 2000 และ 2030

Source: UN Population Division, 2001

53.4

90.5

84.8

73.8

72.7

63.5

55.9

50.3

45.8

43.8

46.6

39.3

42.6

39.1

33.7

31.9

36.7

81.9

78.8

58.6

57.4

40.9

37.0

32.1

28.4

24.5

27.7

27.5

23.5

21.6

19.7

15.9

24.7

48.0

75.7

35.6

37.7

19.4

26.4

17.4

21.3

9.8

23.9

22.0

11.4

15.1

18.8

10.3

Asia

Republic of Korea

Japan

Philippines

Malaysia

Indonesia

Pakistan

China

India

Bangladesh

Myanmar

Sri Lanka

Lao PDR

Thailand

Viet Nam

Cambodia

2030 2000 1975

การเพมประชากรในเมองใหญ

Source: Population Reference Bureau, 2013.

สมการสมดล (balancing equation) Pt = P0 + (B – D) + (Mi – Mo) เมอ P0 คอ จ านวนประชากรของพนทหนง ณ เวลาเร มตน Pt คอ จ านวนประชากรของพนทหนง ณ เวลาตอมา B คอ จ านวนการเกดในชวงเวลาทศกษา D คอ จ านวนการตายในชวงเวลาทศกษา Mi คอ จ านวนการยายถนเขาในชวงเวลาทศกษา Mo คอ จ านวนการยายถนออกในชวงเวลาทศกษา B – D คอ การเพมประชากรตามธรรมชาต (natural increase) Mi – Mo คอ การยายถนสทธ (net migration)

การเปลยนแปลงสถานะดานขนาดของประชากร

Contact Us 254 Phayathai Road, Pathumwan,

Bangkok Thailand. 10330

www.chula.ac.th

ภาวะเจรญพนธ (fertility)

ภาวะเจรญพนธหมายถง จ านวนบตรเกดรอด (live births) ท งหมดทสตรคนหนงใหก าเนดตลอดวยเจรญพนธ ซงเปนพฤตกรรมมบตรทเกดขนจรงและมความสมพนธกบสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

บตรเกดรอด หมายถง บตรทคลอดออกมาแลวแสดงอาการมชวต เชน การหายใจ การรองเปลงเสยง แมวาจะเปนเพยงระยะส นๆกตาม บตรทคลอดออกมาแตไมมชวตหรอการเกดไรชพ (still birth) จงไมถกนบรวมไวตามค าจ ากดความของภาวะเจรญพนธ

ปจจยก าหนดภาวะเจรญพนธ

1. โครงสรางประชากร:

- จ านวนหญงวยเจรญพนธ

- อายแรกสมรส

- การใชการวางแผน ครอบครว

2. ปจจยดานสงคมเศรษฐกจ และวฒนธรรม

3. นโยบายของประเทศ

ความแตกตางดานภาวะเจรญพนธ ในพนทหนง มความแตกตางตามคณลกษณะทางเศรษฐกจ

และสงคมดวย ไดแก การศกษา รายได เขตทอยอาศย การท างานของสตร สถานภาพของสตร

การลดลงสวนใหญเปนผลจากการวางแผนครอบครวในพนท หนง และปจจยอนๆ (จอหน โนเดล อภชาต จ ารสฤทธรงศ และนพนธ เทพวลย) ไดแก

1. การเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจ

2. ลกษณะทางวฒนธรรม

3. ความตองการแฝง

4. การจดองคกรทใหบรการวางแผนครอบครว

การเปลยนแปลงภาวะเจรญพนธในประเทศไทย

ภาวะเจรญพนธลดลง

ภาวะเจรญพนธลดลง

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต (2556) บทสรปส าหรบผบรหาร ส ามะโนประชากรและเคหะ 2553

ทมา: Population Reference Bureau, 2015.

หญงไทยอยเปนโสดมากขน

2.1

22.8

2.2

22.7

2.5

25.7

3.1

28.5

4.5

31.8

0

5

10

15

20

25

30

35

1960 1970 1980 1990 2000

50 and over 15-49

ท งหญงและชายแตงงานชาลง

ทมา: http://popcensus.nso.go.th/topic.php?cid=3, online 2012.

การหยารางเพมข น

ทมา: 2011 Thailand Population data sheet, 2011.

ภาวะการตาย (mortality)

ความถของเหตการณการตายทเกดขนในอาณาเขตและชวงเวลาทสนใจศกษา

การตายเปนเหตการณชพทตองเกดกบทกคน การตายคอการสนสดของชวตหลงจากทไดคลอด โดยถอวาการสนสดของอวยวะทกสวนของการตาย จะเปนสงก าหนดวาการตายไดเกดขน

ปจจยก าหนดภาวะการตาย

1. สถานการณทางสาธารณสขของประเทศ

2. ระดบการพฒนาสงคมและเศรษฐกจ

3. คณภาพชวตของประชาชน

4. โภชนาการ

การตายลดลงอยางรวดเรว

อายคาดหมายเฉลยเมอแรกเกด

Source: Wongboonsin et al, 2003.

ชาย

67.14

69.35

71.20

72.98

74.72

74.80

76.20

77.56

78.90

80.25

2000-2005

2005-2010

2010-2015

2015-2020

2020-2025

หญง ป ค.ศ.

คนไทยอายยนข น แตยงนอยกวาหลายประเทศ

ทมา : การสาธารณสขไทย 2548-2550

อตราตายรายอายของประชากรไทย (2546)

ทมา : ปราโมทย ประสาทกล และ ปทมา วาพฒนวงศ 2548

Source: NSO, NESDB

84.3

51.8

40.7

26.1 27.1 22.8

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1964 1974 1984 1994 2004 2014

(1)

(1)

(1)

(1) (2) (2)

อตราตายของทารกลดลง

นาฬกาจบตาประชากร 2015

Source: Population Reference Bureau, 2015.

การเคลอนยายของประชากรขามเขตพนทหนงไปอยอกพนทหนงเปนเวลานานจนท าใหประชากรของพนทท จากมาและพนทท เขาไปอยใหมเปลยนไป

เกณฑส าคญทใชในการก าหนดการยายถน คอ “เขตพนท” และ “ระยะเวลา”

ภาวะการยายถน (migration)

ปจจยทก าหนดการยายถน

ปจจยผลกดน (Push Factors) คอ ปจจยทใหผลในทางลบ และผลกดนใหคนยายถนออกจากพนทตนทาง เชน ความยากจน การวางงาน ภยสงคราม

ปจจยดงดด (Pull Factors) คอ ปจจยทใหผลทางบวก และดงใหคนยายถนออกจากพนทตนทาง เชน คาจางทสงกวา โอกาสในการไดงานท า

การคดสรรการยายถน (Migratory selection) คอ การตอบสนองตอปจจยดงดดและปจจยผลกดนทแตกตางกน ท าใหบางคนเลอกทจะเปนผ ยายถน และบางคนยงคงอยในพนทตนทางตอไป

สถานการณและแนวโนมการยายถนระหวางประเทศ

50

สถานการณและแนวโนมการยายถนระหวางประเทศ (ตอ)

Migration Flows into Thailand

Source: Asian Migrant Centre (AMC) Migration Needs, Issues

and Responses in The Greater Mekong Subregion: A Resource Book, 2002.

ประเดนทาทายทางประชากรของประเทศไทย ไดแก

การลดลงของภาวะเจรญพนธ สงคมสงวย แรงงานขามชาต การเขาสการเปนประชาคมอาเซยน การเตบโตของเมองและ ปญหาสงแวดลอม

การเขาสประชาคมอาเซยน

ผลกระทบ “ดานบวก” มอะไรบาง?

• การสงออกไปอาเซยนจะงายขนและถกลง เพราะการคมนาคมทสะดวก และไมมการเกบภาษน าเขาอกตอไป “ภาษเปน 0”

• นกลงทนจะเขามาลงทนในไทยมากขน เพราะเหนวาเราเปน “ศนยกลาง” ทเชอมไปยงประเทศอาเซยนอนๆ ในภมภาค

• นกทองเทยวอาเซยนจะแหเขามาเทยวบานเราเพราะเดนทางไปมาสะดวก

ผลกระทบ “ดานลบ” มอะไรบาง?

• “แขงขนกบเพอนบานทเกงกวา” เชน สงคโปร มาเลเซย เปนตน

• “แขงกนกบเพอนบานทคาแรงถกกวา และทรพยากรอดมสมบรณกวา” เชน เมยนมาร ลาว กมพชา และเวยดนาม

สมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต (The Association for Southeast Asian Nations: ASEAN) มสมาชกทงหมด 10 ประเทศ ประกอบดวยประเทศไทย มาเลเซย สงคโปร อนโดนเซย ฟลปปนส บรไน เวยดนาม ลาว พมา และกมพชา ในป พ.ศ. 2555 มจ านวนประชากรรวมประมาณ 608 ลานคน โดยอนโดนเซยเปนประเทศทมประชากรมากทสดในอาเซยนคอ ประมาณ 241 ลานคน ในขณะทบรไนเปนประเทศทมประชากรนอยทสดคอ ประมาณ 4 แสนคน

ทมา: Population Reference Bureau, 2012.

69.9 ลานคน

6.5 ลานคน

15 ลานคน 89 ลานคน

5.3 ลานคน 29 ลานคน

241 ลานคน

4 แสนคน

96.2 ลานคน

54.6 ลานคน พมา ลาว

ไทย เวยดนาม

กมพชา

มาเลเซย

สงคโปร

บรไน

ฟลปปนส

อนโดนเซย

ขอมลประชากรอาเซยนตามกลมอาย ป 2553

ขอมลประชากรอาเซยนตามกลมอาย ป 2573

ทมา: Population Reference Bureau, 2012.

ขนาดครอบครว: จ านวนสมาชกในครอบครวโดยเฉลย

อตราเจรญพนธรวมยอด (Total fertility Rate: TFR) ของประเทศในอาเซยน ป พ.ศ. 2555 (จ านวนบตรโดยเฉลยตอสตรหนงคนตลอดวยเจรญพนธ)

ประเทศไทย 1.6

ประเทศสงคโปร 1.2

ประเทศบรไน 2.0

ประเทศเวยดนาม 2.0

ประเทศอนโดนเซย 2.3

ประเทศพมา 2.3

ประเทศมาเลเซย 2.6

ประเทศกมพชา 3.0

ประเทศฟลปปนส 3.2

ประเทศลาว 3.5

ทมา: Population Reference Bureau, 2012.

(ลาวมจ านวนเดกเกด 28 คนตอประชากร 1,000 คน)

ประเทศทมอตราเกดมากทสดคอ

ลาว ประเทศทมสดสวนประชากรสงอาย

สงทสด คอ ไทยและสงคโปร (ไทยและสงคโปรมสดสวนประชากรอาย 65 ปขนไป รอยละ 9

ของประชากรทงประเทศ)

ไทยมจ านวนเดกเกด 12 คน ตอประชากร 1,000 คน

ไทยมสดสวนประชากรอาย 15-64 ป รอยละ 71 ของประชากรทงประเทศ

(สงคโปรมสดสวนประชากรอาย 15-64 ป รอยละ 74 ของประชากรทงประเทศ)

ในการเปรยบเทยบสดสวนผสงอายระหวางประเทศจะใชสดสวนของประชากรทมอาย 65 ปขนไป

ประเทศทประชากรมอายยนยาวมากทสดคอ

สงคโปร

ประเทศทมสดสวนประชากรวยแรงงาน

สงทสด คอ สงคโปร

(ประชากรของสงคโปรมอายคาดเฉลยเมอแรกเกด หรอจ านวนปทคาดวาจะมชวตอย เทากบ 82 ป/ Life Expectancy: E0)

ประชากรของไทยมอายคาดเฉลยเมอแรกเกดหรอ จ านวนปทคาดวาจะมชวตอย เทากบ 74 ป

ประเทศทอตราตายทต าทสดคอ

บรไน (บรไนมจ านวนคนตาย 3 คน ตอประชากร 1,000 คน )

ไทยมจ านวนคนตาย 7 คน ตอประชากร 1,000 คน ประเทศทมสดสวนประชากรอาศยอยใน

เขตเมองมากทสดทสด คอ สงคโปร (ประชากรทงหมดของสงคโปรอาศยอยในเขตเมอง)

ประชากรของไทยอาศยอยในเขตเมอง รอยละ 34

ประเทศทมอตราการยายถนออกมากทสดคอ ฟลปปนส ประเทศทมอตราการยายถนเขามากทสด คอ สงคโปร

(- ฟลปปนสมจ านวนผยายถนออกมากกวาผยายถนเขาประมาณ 2 คน ตอประชากร 1,000 คน -สงคโปรมจ านวนผยายถนเขามากกวาผยายถนออก ประมาณ 16 คนตอประชากร 1,000 คน ) ไทยมอตราการยายถนสทธของประชากร เทากบ 1 หมายถง

มจ านวนผยายถนเขามากกวาผยายถนออก 1 คน ตอประชากร 1,000 คน

อางองขอมลในป 2555

GDP per Capita (ผลตภณฑมวลรวมในประเทศ:

ป 2554)1

หนวย: เหรยญสหรฐฯ ตอคน ไทย 3,940 US$ บรไน 26,325 US$

สงคโปร 46,241 US$

2 4 1

รายจายของภาครฐดานการศกษา

(%GDP: ป 2554)2

1 2

ไทย และมาเลเซย 4.1%

3

บรไน 3.7%

จ านวนปการศกษาเฉลยของประชากร อาย 20-64 ป

(ป 2553) 3

Human development Index

(ดชนการพฒนามนษย: ป 2554)2

อนดบของโลก

เวยดนาม 5.3%

Output per Worker (ผลผลตตอหวของแรงงาน:

ป 2554)1

อนดบในอาเซยน สงคโปร อนดบท 1

1 2

มาเลเซย อนดบท

2

3

ไทย อนดบท 3

สงคโปร 14 ป

1 2

ไทย 12.8 ป

3

เวยดนาม 12.1ป

สงคโปร อนดบท 26

1 2

บรไน อนดบท 33 ไทย อนดบท 103

4

1 http://data.worldbank.org 2 http://hdr.undp.org/en 3 www.populationasia.org

ความสมพนธระหวางประชากรและสงแวดลอม

1. การเพมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนแบบเลขคณต จาก 1, 2 , 3, 4, 5 (เพมท ละตว)

2. การเพมของประชากร (Population growth) เปนแบบเรขาคณต จาก 2, 4, 8, 16 (เพมทละเทาตว)

3. การขยายตวทางเศรษฐกจและความกาวหนาทางดานเทคโนโลย (Economic Growth & Technological Progress)

วธการน าทรพยากรมาใชไดงายขนและมากขน

ความจรง (ทเจบปวด) เมอจ านวนประชากรและสงแวดลอมไมสมดลกน!!!

ปญหาดานสงแวดลอม-มลพษ

ปญหาสงคม

ปญหาดานเศรษฐกจ

ปญหาการเมอง

ปญหา ปญหา ปญหา ฯลฯ

จะเลอกท าอยางไร

http://www.theguardian.com/science/2013/aug/05/world-first-synthetic-hamburger-mouth-feel

First lab-grown hamburger gets full marks for 'mouth feel' A little pale, lacking in juiciness and seasoning, but close your eyes and the synthetic hamburger was 'definitely meat'

The £250,000 hamburger: First test tube-grown beef will be served in London restaurant this week The artificial burger will be cooked and served for the first time this week It cost in the region of £250,000 to produce the prototype The 5oz beef burger is grown from the stem cells of one cow Creator Professor Mark Post believes the development could help solve problems in the meat industry

สงคมอยรวมกนอยางมความสข ดวยความเสมอภาค เปนธรรม และมภมคมกนตอการเปลยนแปลง

ใน ยทธศาสตรการพฒนาคนสสงคมแหงการเรยนรตลอดชวตอยางย งยน การปรบโครงสรางและการกระจายตวประชากรใหเหมาะสม เปนการสงเสรมคสมรสทมความพรอมใหมบตรเพมข นและรกษาระดบอตราเจรญพนธไมใหต ากวาระดบทเปนอยปจจบน สนบสนนการกระจายตวและสงเสรมการต งถ นฐานของประชากรใหเหมาะสมสอดคลองกบศกยภาพ โอกาสและทรพยากรธรรมชาตของพนท

กจกรรมกลม แบงกลม ประชม น าเสนอ

หวขอ: - “สามวย หวใจเดยวกน” แสดงใหเหน

ความส าคญของการอยรวมกนของประชากรท งสามชวงวย

- “การเปลยนแปลงโครงสรางประชากรของประเทศไทย” นกศกษาควรเตรยมตวอยางไรตอ: 1) การเปนประชากรวยแรงงาน 2) การเปนประชากรสงวย

- นกศกษาสามารถมบทบาทในการพฒนาสงแวดลอมไดอยางไร