Abbasi Yönetimine Karşı Mesiyanik Bir Hareket Bâbek el-Hürremî İsyanı

7/28/2019 Abbasi Ynetimine Kar Mesiyanik Bir Hareket Bbek el-Hrrem syan

1/5

Abbasi Ynetimine Kar Mesiyanik Bir Hareket: Bbek el-Hrrem syan

Ouzhan YenerTarafndan 02 Kasm, 2012 Tarihinde Yazld | Yorum:1

Babekin Temsili Resmi (Kaynak:historicaliran.blogspot.com)

Abbasi hareketi bir ihtilal ile Emevi hakimiyetine son vermi, Emevi Hanedanna mensup olan tm

kiileri ldrm ve ynetimi ele geirmiti. Bu ihtilalin gereklemesi safhasnda ok nemli bir

misyon yklenen ve ihtilalin baarya ulamasnda kilit rol oynayan Eb Mslim-i Horasannin Abbasi

Halifesi el-Mansur tarafndan ldrlmesi, Maverannehir, Azerbaycan ve Horasan gibi blgelerde

byk bir infialin domasna neden olmutu. Eb Mslim-i Horasannin katli, Abbasi Devletinin

ynetim kadrosunun ve meruiyetinin sorgulanmasna neden olmakla birlikte, Eb Mslim-i

Horasannin efsanev bir ahsiyet olarak hafzalarda yaamasna ve onun intikamn almak iin birok

isyan giriiminin ortaya kmasna neden olmutur. te ele alacamz Bbek el-Hrrem syan, bu

isyan giriimlerinin en etkilisi ve Abbasi ynetimini en ok uratran isyandr diyebiliriz.

Bbek ve Hrremyye Frkas

Hrremyyenin Menei ve nan Esaslar:

Hrremyyenin ad ve nasl ortaya kt ile ilgili birok rivayet vardr. Ancak en geerli olan,

kocasnn ldrlmesinden sonra Reye kaan ve mezhebi orada yaymaya alan Mazdekin kars

Hrremeden dolay frkann bu ismi ald ynndeki grtr. [1] Bu yzden Hrremyye, ou

zaman Mazdekyye ile benzer anlamda kullanlmtr. Bu frka, Mslman Araplarn ran corafyasn

fethetmesiyle uzun bir sessizlik ve gizlilik iinde varln srdrmtr. Eb Mslim-i Horasannin

ldrlmesi sonucu kan isyanlardan sonra bu frka yeniden gndeme gelmi ve ele alnmtr. Bu

frkann tekrar gcn eline geirmesinde Eb Mslim hareketine mensup olanlarn pay byktr.

Binenaleyh Hrremyye frkas Eb Mslimin hareketine mensup olanlarla ayn frka olarak telakkiedilmitir.
http://www.aksitarih.com/author/oguzhttp://www.aksitarih.com/author/oguzhttp://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#commentshttp://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#commentshttp://historicaliran.blogspot.com/http://historicaliran.blogspot.com/http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn1http://www.aksitarih.com/author/oguzhttp://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#commentshttp://historicaliran.blogspot.com/http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn1


2/5

Daha sonralar Hrremyyenin bir kolu olarak tebarz eden Mslimiyye, Eb Mslimin lmediini ve

asla lmeyeceini, onun bir gn yeniden adaleti hakim klmak iin dnyaya dnecei ynndeki

anlay benimsemitir. Bunun aksine dier bir grup ise onun lmn kabullenmi ve kz Fatmay

imam olarak benimsemilerdir. Fatmiyye ismini alan bu kol ise Fatmann soyundan gelecek birisinin

Abbasi hakimiyetine son vererek ynetimi ele geirecei grn benimsemitir. Eb Mslimin idam

haberinin yaylmas ile Sindbad adl bir kii Hrremlerin ilk isyann gerekletirmitir. Sindbad, Arap

hakimiyetini ykacan, Eb Mslimin lmeyip ksa bir sre sonra mehd olarak ortaya kacan ileri

srmtr.[2]

Hrremiyye frkasnn inan esaslar hakknda kaynaklarda bulunanlar, Hrremyye frkasnn Mazdek

inancyla olan balantsn gzler nne serer. Hrremiyyeye intisap edenler tenashe inanmaktadr.

Bu frka dalist bir inanca sahiptir. Btn peygamberlerin bir tek ruhtan mlhem olduklar ve vahyin

hibir zaman kesilemeyecei kabul edilmektedir. Ruhun amellere gre bedenden bedene intikal ederek

ceza veya mkfat grdne inanlmaktadr. arap ve dier alkoll ikileri imek onlara gre her

eyden daha hayrldr. Kadnlarn rzas olduu takdirde fuhu ho karlar ve buna msaade ederler.

Dini sistemlerinin esasn nur ve zulmet kavramlar tekil eder. Bir nevi hareketlerinin lideri

grdkleri Eb Mslime ve onun ailesinden gelenlere ballklar hep devam etmitir. Onu ldren el-

Mansura lanet okumak onlarda bir gelenek halini almtr.[3]Genel hatlar ile baktmzda

Hrremyyenin, eski ran dinlerinin -zellikle Mazdek- etkisi altnda gelien bir frka olduunu

syleyebiliriz.

Bbekin Ortaya k ve Riyaseti Ele Geirmesi:

Bu yl (816) el-Bezz vilayetinin hakimi olan Cvdn bin Sehlin taraftarlarndan Bbek,

Cvdnyyede bir hareket balatt ve Cvdnn ruhunun kendisine girdiini iddia ederek

bozgunculuk hareketine giriti. Cvdn kelimesi daimi ve baki olan demektir. Hrrem kelimesinin

manas ise, fere (kadnlarn tenasl organ) demektir. Bu kelimeler Mecsilerin terminolojisi ierisinde

yer almaktadr. Mecsilerce bir kimsenin annesi, kz kardei ve kzyla evlenmesi caiz grldndenbu harekete fere dini adn vermilerdir. Ayrca Mecsiler tenashe ve ruhlarn bir hayvandan dier

bir hayvana getiine inanrlar.[4]

bnl-Esir, eserinde Bbekin ilk kez ortaya kmasn bu ekilde belirtir. Aslnda Bbekin isyan

balatmadan nceki hayat ile ilgili pek fazla bilgi yoktur. O byk bir ihtimalle kard isyandan

sonra adn duyurmutur. Bununla birlikte onun isyandan nceki gemii ile ilgili baz rivayetler

vardr. Bunlardan ilki, onun babasnn, Hrremyye hareketinin bir kolu olan Fatmiyyenin kurucusu

ve ayn zamanda Eb Mslimin kz Fatmann olu Mutahhar olduunu belirtir. Dier bir gr ise,

onun babasnn Medinli bir tccar olduunu ve babas ldkten sonra Tebrizde obanlk yaptn

syler. On sekiz yanda iken Hrremlerin reislerinden Cvdnn dikkatini ekerek Hrremlerin

merkezi Bezz ehrine gtrlmtr. Daha sonra Hrremler arasndaki riyaset tartmalar srasndaCvdn lnce, Bbeke ak olan kars onun ruhunun Bbeke getiini syleyerek Hrremlerin

Bbeke itaat etmesini salamtr.

Daha nce de belirttiim gibi Bbek, balatt isyan hareketiyle adn duyurmutur. Onun isyan ncesi

bilinen hayat, sadece ne srlen rivayetlerle snrldr. Bu rivayetlerin de Bbekin isyanndan veya

onun ldrlmesinden sonra ortaya atld ihtimal dahilindedir.

Bbek el-Hrrem isyan:

Bbek 816 ylnda el-Bezz ehrinde isyan balatmtr. syann bu tarihte balatlmas planl bir

harekettir. Abbasi Halifesi Emn ve Memun arasndaki taht kavgas sonucu devlet kendi derdinedm ve uzak eyaletlerdeki gelimelere kar kaytsz kalmtr. Bunu kendisi asndan byk bir
http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn2http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn3http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn3http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn4http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn2http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn3http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn4


3/5

ans olarak gren Bbek, bu frsat geri evirmemitir. Memun, otoritesini tam olarak saladktan

sonra Bbek zerine ordular ve komutanlar gndermi ancak ounda malup olmutur. Ayrca

Memunun birok komutan da ldrlmtr. Bbek, Abbasi kuvvetlerini malup ettike daha

cretkr davranma frsat bulmutur. Bununla birlikte Bbek syannn bastrlamamasnda Halife

Memunun bu isyana kmser bir tavrla bakmas ve gereken nemi vermemesi de rol oynamtr.

833 senesinde baa geen Mutasm, Memunun aksine ilk i olarak Bbek syannn bastrlmas ve

onun yakalanmas iin gvendii bir Trk kumandan olan Afini Bbek zerine yollayarak nemli bir

adm atmtr. Mutasm zaman Bbek probleminin en youn yaand dnemdir. Cibl, Hemedan ve

Isfahan blgeleri ele geirilmi, Hrremlerin kontrolnde idi. Afin 836 ylnn balarnda Bbeke ilk

ciddi yenilgisini tattrmtr. Burada nemli olan nokta u ki, Bbek ilk isyanndan ancak yirmi yl

sonra ciddi manada yenilgiye uratlabilmitir. Buradan Bbek hareketinin ne kadar etkili olduu ve

Abbasileri uzun yllar boyunca uratrd sonucu kmakla birlikte, Abbasilerin de isyan

bastrmadaki isteksizlii ve beceriksizlii sonucunu karabiliriz. Bbek yenilgi sonras Bezz ehrine

ekilince, Afin bu ehri kuatmtr. Bbek bu kuatmadan kurtulmay baarsa da daha sonra Afinin

birlikleri tarafndan yakalanarak 838 ylnda Samerraya getirilmi ve Mutasmn huzurunda ilk nce

elleri ve ayaklar kesilmi, daha sonra da boynu vurulmutur.

Bbekin Abbasilere verdii zarar gstermesi asndan bnl-Esirin aktard baz rakamlardan

bahsetmek yerinde olacaktr:

Afin Bbekin karsnda bulunduu mddet ierisinde sefer hareketine giritii her gn iin on bin, kmad

gnler iin ise be bin dirhem harcamt. Bbekin yirmi yl ierisinde ldrm olduu insanlarn says ise iki

yz elli be bin be yz bulmutu. Bbek ile beraber esir bulunanlarn says bin yz doksan kii idi. Onun

elinden kurtarlan Mslman kadn ve ocuklarnn says ise yedi bin alt yz kiiden ibaretti.[5]

838de Bbekin lmnden sonra irili ufakl isyanlar ran corafyasnda X. yzyla kadar aralklarlasrmtr. Hrremyye gruplarnn ise XII. yzyla dek varlklarndan kaynaklarda bahsedilir.

syann Sosyal ve deolojik Arka Plan:

Eb Mslimin ldrlmesi ile birlikte zellikle ran corafyasnda irili ufakl birok isyan zuhur

etmitir. Bu isyanlarn kendilerine dayanak olarak belirledikleri iki temel gr vardr: Bunlardan ilki

Arap hakimiyetine son vermek ve Fars egemenliini yeniden tesis etmektir. slam ordularnn ran

fethetmesiyle, ran ynetim kadrosunun, aristokrasisinin ve halknn sosyal bir travma geirdiini

sylemek pek de yanl olmaz. Binlerce yllk bir gemie dayanan, kurumlaryla ve brokrasisiyle,

ksacas her ynyle devlet geleneini oluturmu ve kendine has bir yaps bulunan ran kltr,

henz yeni ortaya kan slam dinine ve slamn o dnemki mdafileri olan, belli bir yerleik kltrebile sahip olmayan bedevi Araplara kar malup olmutur. Bu olayn ran halk ve ynetimi tarafndan

hazmedilmesi kolay olmamtr. Bununla birlikte Arap hakimiyeti dneminde ranllarn baz kt

muamelelere maruz kalmas da Arap kartln tetiklemitir.

Dier gr ise Eb Mslimin aslnda lmedii, yeniden dnyaya gelecei ve Abbasi hakimiyetine son

vereceine dair inantr. Eb Mslimin katledilmesinden sonra ortaya kan isyanlarn hemen

hepsinin ideolojik arka plannda mehdic bir karakter vardr. Bu isyanlardaki mehdic karakter Eb

Mslimin zerine kurulmutur. O aslnda insanlarn gznde bir kurtarcya duyulan zlemin simgesi

olarak hafzalarda yer etmitir. Genel anlamda baktmzda bu tarz isyanlarn ortaya kmasnda esas

sebeplerin insanlarn karlarnn, siyasi bir mevki veya makam elde etme ihtiraslarnn ve en nemlisizor ekonomik artlar altnda yaamalarnn yattn grrz. nsanlarn sosyal ve ekonomik anlamda
http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn5http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn5


4/5

kt artlar altnda yaamalar, kendilerini kurtaracak bir isme umut balamalarna neden olmutur.

te Eb Mslim de byle bir simge haline gelmitir. Bu yzden onun lmnden sonra isyan

karanlar, hep onun adn kullanarak kitleleri etrafnda toplamay baarmlardr. Bbek el- Hrrem

de Eb Mslimin bir gn mutlaka yeryzne dnecei ve adaleti hakim klaca iddiasn

benimsemitir. Bununla birlikte Bbek, tanrnn kendisine hull ettiini iddia etmitir. Bylece

etrafna daha fazla insan ekmeyi hedeflemi ve baarl da olmutur. Aslnda Bbekin bu kadar geni

kitleleri etrafnda toplayabilmesinin asl nedeni, sosyal ve ekonomik artlar altnda ezilen insanlarn

bir kurtarc ve aray iinde olmasdr. syann ideolojik veya mesiyanik yn ise ikinci derecede

nemi haizdir. nsanlarn bir inan etrafnda birletirilmesi istenmi, isyann salam bir temele

oturtulmas ve insanlarn ballklarnn arttrlmas iin mesiyanik bir ideoloji kullanlmtr

diyebiliriz.

Ahmet Yaar Ocak, Bbek ve dier isyanlarla ilgili olarak, isyanlarn Maverannehir, Azerbaycan ve

Horasan gibi gebe Trk nfusunun hakim olduu blgelerde kmas ve mesiyanik bir ideolojiyi

temel alarak zuhur etmesi zerinde durmutur. Bununla birlikte slam zoraki benimsemi olan

randa Zerdt, Maniheist ve Mazdek inanlarnn etkilerinin hala devam ettiini ve bu inanlarn

Trkler arasnda rabet grmesiyle heterodoks slam anlaynn oluumunu, mesiyanik bir

heterodoks slamn ortaya kmasnda bu eski ran inanlarnn etkilerinden bahsetmitir. Bu

balamda Bbek syanna deinen Hoca, isyann mesiyanik ynn ele alarak eski ran inanlarnn

isyan zerindeki etkilerini gzler nne sermitir. Son olarak, Bbek syann ama ynnden Baba

lyas (Baba) syan ve ah smailin Trkleri kkrtmas ile kyaslayarak, bunlar arasnda ideoloji ve

ama asndan hibir fark olmadn belirtmitir.[6]

Claude Cahen ise, Eb Mslimin lmesinden sonra ortaya kan isyanlar birer rafz hareket olarak

nitelendirmekle beraber, Bbek syannn zellikle Mazdeklerin ok olduu Azerbaycan ve Hazarn

gneyinde kmas zerinde durmutur. Bbekin kiiliini dinsel reformcu, rgtleyici ve eylem adamolarak vasflandrmtr. retisini Eb Mslimin hatrasn yaatan cinsten bir rafzlik olarak

tanmlamtr. Cahen, isyann zellikle sosyal yn zerinde durmutur. Topran byk ksmna bir

avu Mslman Arapn sahip bulunmasna kar kyllerin duyduu nefretten ve yaam koullarnn

bunaltc olmasndan bahsetmitir.[7]

Sonu:

Eb Mslim-i Horasannin katledilmesinden sonra ortaya kan isyanlar iinde Abbasilere en ok

zarar veren ve onlar en ok uratran Bbek el-Hrrem syandr. Bu isyan hem yirmi yl gibi uzun

bir zaman boyunca srmesi hasebiyle hem de bunun salanmasnda nemli bir etken olan kuvvetli bir

mesiyanik inan temeline oturtulmas ynyle dier isyanlardan ayrlmaktadr. Bbek syannn inan

ve sosyal yn, kendisinden yzyllar sonra ortaya kan dier isyanlarda da karmza kmaktadr. Buadan baktmzda tarihsel sre ierisinde farkl zamanlarda ortaya kan bu tarz isyanlarn ayn

temeller zerine bina edilerek ortaya ktn sylemek pek de yanl olmaz.

Kaynaka:

1- Apak, Adem, Anahatlaryla slam Tarihi (4), Ensar neriyat, stanbul, 2011

2- Cahen, Claude, Trkler Nasl Mslman Oldular, rgn Yaynlar, stanbul, 2011

3- bnl-Esir, El-Kmil Fit- Trih, c:5 , Hikmet Yaynlar

4- Ocak, Ahmet Yaar, Babaler syan, Dergah Yaynlar, stanbul, 2009
http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn6http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn7http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn6http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftn7


5/5

5- TDVA, 18. Cilt

[1] TDVA, Hrremyye maddesi, c:18, s. 500

[2] TDVA, Hrremyye maddesi, c:18, s. 501

[3] Adem Apak, Anahatlaryla slam Tarihi(4), s:181 ; TDVA, Hrremiyye maddesi, c:18, s. 501

[4] bnl Esr, El-Kmil Fit- Trih, c:5, s. 380

[5] bnl-Esr, El-Kmil Fit- Trih, c:5, s. 506

[6] Daha fazla bilgi iin: Ahmet Yaar Ocak, Babaler syan, ss. 155-156

[7] Daha fazla bilgi iin: Claude Cahen, Trkler Nasl Mslman Oldular, ss. 149-150
http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref1http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref2http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref3http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref4http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref5http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref6http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref7http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref7http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref1http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref2http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref3http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref4http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref5http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref6http://www.aksitarih.com/abbasi-yonetimine-karsi-mesiyanik-bir-hareket-babek-el-hurremi-isyani.html#_ftnref7

Documents

Abbasi Yönetimine Karşı Mesiyanik Bir Hareket Bâbek el-Hürremî İsyanı