7/28/2019 ABBSLER

1/8

ABBSLER

ekil 32- Abbs Devletinin bayraklar

ABBSLER(Arapa: al-'Abbsyn)Abbasi Halifelii, Abbas Bin Abdlmuttalib, Abdullah Bin Abbas, III. Mtevekkil

Emev Hnednndan sonra slam dnysnn halfeliini elinde tutan hnedandr.

https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://4.bp.blogspot.com/-ntgEqI2qjMo/UQhM4a38sbI/AAAAAAAAbRw/FA1nPUCt_lY/s1600/Ads%C4%B1z5.pnghttps://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398

7/28/2019 ABBSLER

2/8

Harita 17- Abbs Devleti'nin snrlar

Trih

Hz. Muhammed'in lmnden (632) sonra, slam dnysn Hulef-y Ridn denilen drt halfe veardndan da Emevler (661-750) ynetti. Emevler, Hz. Alinin ldrlmesiyle ynetimi ele geirmilerdi.Emevlerin iktidardan dleri de ayn biimde kanl oldu. Hz. Muhammed'in amcas Abbs BinAbdlmuttalib'in soyundan gelen Abbsler, Emev ynetimine kar ayaklanarak 750'de halfelii veiktidr ele geirdiler. Bu trihten balayarak Abbsler 1258'e kadar slam dnysnn bykblmne egemen oldular.

Abbs Bin Abdlmuttalib

slam dninin peygamberi olan Hz. Muhammed'in amcasdr. Hz. Muhammed'den iki ya da yl nce doduu kabuledilir.

lk genlik yllarndan tibren ticretle uramtr. Madd durumu iyi olduu iin, haclara su datma (sikaye) veonlara ziyfet verme (rifade) grevlerini kardei Ebu Tlib'den devralan Abbs, ayrca ona madd destek salamakmaksadyla olu Cfer'in bakmn da stlenmitir.

Bata Mslmanl kabul etmeyen ancak kar da kmayan Abbs Bin Abdlmuttalib, Bedir Sava'nda Mekkelilerinsafnda arpp tutsak dt ve fidye deyerek kurtuldu. Daha sonra Mekke'de kalarak, Mekkelilerin sava planlarnpeygambere bildirdi. Mekke'nin fethi hazrlklar srasnda Mslman olduunu aa vurmutur. Peygambere parayardmnda bulunup, bz seferlerine katld. On ocuu olmutur, Abbs Halfeleri olu Abdullah'n soyundan gelir.

Abdullah Bin Abbs

slam Peygamberi Hz. Muhammed'in amcas Abbs bin Abdlmuttalib'in olu, tefsir ve fkh alanlarnda otorite kabuledilen ve ok sayda hadis rivyet edenler arasnda yer alan sahbedir.

Hicretten yl kadar nce Mekke'de domutur. Hicretten ksa bir sre sonra annesi mm'l-Fazl Lbabe ile birlikteMedne'ye gittii veya babas ile birlikte Mekke'nin fethine kadar burada kald eklinde iki farkl rivyet vardr.

Peygamber'e ball ve sevgisi nedeniyle onun takdrini kazanmtr. Peygamberin yaknnda bulunup onun davran veszlerini renmeye ok istekli olmutur. Bunun zerine "Allah'm! Ona kitab ret ve onu dinde fakih kl" eklindedusna mazhar olmutur.

https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://2.bp.blogspot.com/-MMPQ42j5v4Y/UQhNpH3RpDI/AAAAAAAAbR4/178v3eIsfzc/s1600/Ads%C4%B1z.pnghttps://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398

7/28/2019 ABBSLER

3/8

lk Abbs Halfesi Ebu'l-Abbs Seffah (750-754) idi. 754'te kardei Mansur (754-775) onun yerinegeti. Bu iki halfe dneminde orduda Trk ve ran kkenliler nemli grevler stlendiler. Mansur,762de Badat kentini kurdurarak bakenti amdan buraya tad. Mansur'dan sonra sra ile Mehdi(775-785) ve Hdi (785-786) halfe oldular. Abbs Devleti Mansur'un torunu Hrn Reid (786-809)dneminde en geni snrlarna ulat. Hrn Reid, Bin Bir Gece Masallarna konu olan grkemlisaltanatn Bermek ilesine borluydu. Bu ileden Yahya Bermek ve iki olu, Vezir olarak AbbsDevletini 17 yl boyunca fiilen ynettiler.

ekil 33- Abbs paras, Badat, 765

Hrn Reidin oullar Emin (809-813), Memun (813-833) ve Mutasm (833-842) babalarnnpolitikalarn srdrdler. Annesi Hrn Reid'in Trk asll bir criyesi olan Mutasm Trklerden zelbir asker g kurmu, Trk unsurlar ynetimde nemli grevlere getirmitir. Daha sonra bu askergcn Badattaki varl bz huzursuzluklara neden olduundan Samarra adyla yeni bir kentkurdurarak devlet merkezini oraya tad. 838 ylnda Mutasm Anadolu'ya Bizans zerine bir seferdzenlemi, ordusunun bir kolu Bizans imparatoru Theofilos ve ordusunu "Anzin Sava" ad verilenbir arpmada byk yenilgiye uratm, Bizans'n ikinci byk kenti Amoriom'u kuatp eline geirmive Abbs ordular znik kentinin yaknlarna kadar ilerlemitir.

Yerine geen olu Vsk (842-847) dneminde Trk emirleri asker ilerin yan sra ynetsel konularda

daha etkili oldular. Vsk'n lmnden sonra Abbs Devleti paralanma srecine girdi. Abbstopraklar zerinde Smnler, Karahanllar, Ftmler, Tolunoullar ve Hamdanler gibi bamszdevletler kuruldu.

Harita 18- IX. yzylda Abbs topraklarnda de facto bamsz lkeler

Hamdanler

https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://1.bp.blogspot.com/-QhadwYWYE_c/UQhOy6yUHOI/AAAAAAAAbSI/LNWLRY3OvR0/s1600/Ads%C4%B1z.pnghttp://1.bp.blogspot.com/-9TaWHdSxQ1c/UQhN6TXp-hI/AAAAAAAAbSA/JOL9aoIUqJQ/s1600/Ads%C4%B1z5.pnghttps://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398

7/28/2019 ABBSLER

4/8

Kuzey Irak (El Cezre) ve Suriye'de hkm srm bir Arap hnedndr.

-TrihiAbbs Halfeleri idre glerini kaybettiklerinden sonra eyletlere ve hatt devlet merkezine atanan emirler zerkhareket etmeye balamlar; emirlii kendi slleleri iindeki yakn vrisleri arasnda paylamlar ve bir hnedankurmulardr. Hamdanler bu tip emirler hnednndan en nemlilerinden biridir. Cetlerinin Kuzey Arabistan ve Dicle-Frat arasnda yaam ve eskiden Hristiyan olan Ben Taglib Aretinden olduunu kabul etmilerdir.

Bu slleden hkm sren emirlerden ilki Hamdan bin Hamdun'dur. Bu kiinin ilk def emirlie 890'da Abbslerhalfelerinden Mutamid tarafndan Gneydou Anadolu'da Mardin'e vli olarak atanmas ile balamtr. Onun oluAbdullah bin Hamdan nce 906'da Musul Vlisi olarak emirlie balam ve sonra da 914'te Badat'ta vli olarak emirlikyapmtr. Abdullah'n iki olu Hasan Nsr-ed-Devle (d.929- .968) ve Adid-ad-Devle nce Musul ve Diyarbakr vlisiolarak emirlik yapmlardr. Sonradan Hasan Nsr Diyarbakr Emirliine gemitir. Fakat burada Hasan Nsr'nhkmetmesi o kadar zlim ve acmasz olmutur ki, ortaya kan ikyetler dolaysyla ilesi tarafndan emirliktenuzaklatrlmtr.

Bu ileye it emirler 990'a kadar Musul Emirlii yapmaya devam etmilerdir. Ancak 979'da Bveyhlerin hcmunauramlar ve geici olarak Musul Emirliinden ayrlmamlardr. 990'dan sonra Musul Emirliini Kuzey Irak' elindetutan Ukaililer eline gemitir.

Hamdan Sllesinin dier bir kolu Halep, Suriye'de emirlik yapmtr. Bunlardan ilki olan Ali Seyfddevle (945-967)dneminde Halep merkezli Kuzey Suriye Emirliine getirilmi ve Hamdanlerin Suriye kolunu kurmutur. Bu greviyle

Seyfddevle Bizans mparatorluunun Kuzey Suriye'ye ve gneyine ilerlemesine bas engel olmutur. Seyfddevle Arapir ve yazarlar korumas ve Halep'teki sarayn bir slam kltr merkezi hline getirmesi ile slam lkelerinde nalmtr. Fakat Bizans mparatorluu Halep'e hcum edip ehri eline geirince, daha sonra ehri Hamdanler tarafndangeri alnmasna ramen bu sllenin gszl anlalmtr.

Halep Emirleri bu gszlklerini telf etmek iin Halep'i ve emirliklerini Msr'da bulunan Ftmler Devletinebalamlar ve bir vassal emir olarak Halep'te 1032'ye kadar hkm srmlerdir. 1035'de Ftmler Hamdanleri HalepEmirliinden atmlardr.

ran'da hkm sren Bveyhler, 945'te Badat'a egemen oldular. Bundan sonra Abbs HalfeleriBveyhlerin izniyle bata kalabildiler. Halfe Kim'in (1031-1075) ars zerine Byk SelukluDevleti Hkmdr Turul, 1031 ylnda Bveyhleri Badat'tan kard ve Abbslere yeniden saygnlk

kazandrd.

Ne var ki Abbsler eski asker glerine ulaamadlar ve Mustazhir dnemindeki Hal Seferlerinekar baarl olamadlar. Byk Seluklu Devleti'nin paralanmasyla birlikte Abbsler yenidengcn yitirdi. Cengiz Hn'n torunu Hlagu'nun ynetimindeki lhanllar 1258'de Badat' yakpyktlar, Halfe Mustasm' ve yakaladklar hnedan yelerini ldrdler. Bylece 508 yllk AbbsDevleti son buldu. lhanl hkmdr Hlagu Han Badat'ta ilerinde on binlerce kitap olanktphneleri yakp yktrmtr. Geri kalan kitaplar da Dicle Nehrine attrmtr. Eserlerin mrekkebisuya karm ve Dicle Nehri gnlerce bulank akmtr.

Halfe Zhir'in olu Ahmed Msr'a kat ve orada Memluk Sultn Baybarsn korumas altnda halfelan edildi (1261). Msr Abbs Halfelii, siysal ve asker yetkiden yoksun, yalnz dinsel otoritesi olanbir kurumdu. Osmanl Pdih Yavuz Sultan Selim 1517'de Msr topraklarna girerek, halfenin

yetkileri ile Kutsal Emnetleri devrald ve Msr Abbs Halfeliine son verdi.

Abbslerde devlet rgtlenmesi, "dvan" ad verilen ve deiik alanlarda grevler stlenen resmkurullara dayanyordu. Mliyesinin ana gelir kayna ise toprak vergisiydi. Halktan toplanan zekt danemli bir gelir kaynayd. Vergi gelirlerinin byk blm orduya ve bayndrlk ilerine ayrlrd.Halfe mer dneminde kurulan dvn gelitirdiler. Dvn, devlet ynetiminde en etkili kurum hlinegetirdiler. Devlet ve memleket sorunlar, nce dvanda grlerek dvnn nerdii zmleriuygularlard.

Tablo 2- Abbs Hnedn soyaac

7/28/2019 ABBSLER

5/8

http://3.bp.blogspot.com/-K1m7e1djjM0/UQhSMl459MI/AAAAAAAAbSg/kQJ8FYJ5SLQ/s1600/Ads%C4%B1z.png

7/28/2019 ABBSLER

6/8

Abbs Sanat

slam dninin sanata getirdii en byk yenilik cmi mmrsidir. slamlkta her snf halkn ayrm

gzetilmeden n saflarda namaz klabilmesi saflarn geni tutulmas istediini uyandrm, bu nedenlekiliselerin aksine cmilerde enine mekn tercih edilmitir. Plan formunun ihtiyatan domas gibi,mihrap, minber, minre trnden mmr eler de slamln gelimesine paralel olarak zamanlaihtiyatan domulardr.

Abbslerden nceki slam ehircilii konusundaki bilgilerimiz ok kstldr. Bu konuda bilinen ilk rnek,762-765 yllarnda Abbs Halfesi Mansurun kurdurduu Badat ehridir. Kaynaklardan edinilenbilgilere gre ilk Badat ehri dire planlyd ve i ie iki sur duvar dtan bir hendekle evrelenmiti.ehrin drt kapsna bulunduklar yndeki komu ehirlerin ad verilmiti. Ha planl saray veyanndaki cmi ehrin merkezinde yer alyordu. 766 ylnda yaplan Badat Ulu Cmii kerpi duvarl,ahap stunlu ve dz daml basit bir yapyd. Halfe Hrn Reid, 808de yapy plann deitirtmedentula duvarl olarak yeniden yaptrmtr. Badat 892de Abbslerin bakenti olunca, artan nfusnedeniyle cmiye ayn planda ikinci bir blm eklenmitir. Ancak, Badat ehrinin bu dnem

yaplarndan gnmze, ilk cmiye it basit bir mihraptan baka hibir ey gelmemitir.

Samarra, Dicle kenarnda Badatn yaknndadr. Badatn diresel ve dzenli plan burada yeriniarziye uydurulmu, uzun bir plana brakmtr. Dicle kvrmlarna paralel olarak uzanan ehrin bykblm kazlarla ortaya karlmtr. Buluntular, Abbs Cmii, saray, trbe ve ev mmrsi ile zenginssleme sanat hakknda bilgi vermektedir. Samarra, 836 ylnda Halfe Mutasm tarafndan Abbshizmetindeki Trk birlikleri iin ordugh ehri olarak kurdurulmutur.

https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398

7/28/2019 ABBSLER

7/8

Fotoraf 46- Mustansriye Medresesi, Badat / Irak

Samarra Ulu Cmii, teki adyla Mtevekkiliye Cmii, slam dnysnn en byk cmi yaplarndanbiridir. 150.000 kii burada bir arada namaz klabiliyordu. Basit mmrsi, ilk slam cmi plannn antsalller iinde tekrarndan ibrettir. Yapmnda tula ve kerpi kullanlan cminin ilgin bir minresivardr. Kare tabana oturan dev boyutlu bu antsal minreye geni bir rampa ile klr. Bu minreformu, yine Samarrada Ebu Dulaf Cmiinde tekrarlanm ve bir daha kullanlmamtr.

http://2.bp.blogspot.com/-EcuL7PR7qXQ/UQhPmiEnrhI/AAAAAAAAbSQ/Na6ta_fXWYU/s1600/Ads%C4%B1z5.png

7/28/2019 ABBSLER

8/8

Fotoraf 47- UNESCO Dny Mraslar Listesinde yer alan trih Samarra kenti ve Ulu Cmii (Mtevekkiliye Cmii)

Samarrann ikinci byk cmisi olan Ebu Dulaf Cmii, 860 ylnda yaplmtr. Kalntlar daha gelimibir mmrnin varln ortaya koymaktadr. Harem blm, kemerli duvarlarla birbirinden ayrlanneflerden olumu ve zeri dz bir atyla rtlmt.

Samarrann saray ve evlerinde kullanlan eitli ssleme arasnda mermer tozu ve al karmylayaplan tuk kabartmalar nemli bir yer tutar. Bu kabartmalarda iki farkl teknik kullanlmtr: Dikkesim ve eri kesim. Dik kesimde motifler ya sva zerine dikine olarak oyulmakta, bylece k-glgekesin izgilerle birbirinden ayrlarak kuvvetli bir kontrast etkisi salanmaktadr. Eik kesimde ise dahayumuak bir plastik etki sz konusudur. Eik kesim, Trklerin slam sanatna belki de ilk katksdr. Buteknik daha nceleri Orta Asya sanatnda Trkler tarafndan kullanlmtr. Dik kesimde dahanatralist, eik kesimde ise daha stilize bir slup grlr.

http://1.bp.blogspot.com/-ZrsE2x7HVUA/UQhQHaM0ATI/AAAAAAAAbSY/FjmtFqV7n1Q/s1600/Ads%C4%B1z.png