Abdülmelik B. Mervan

7/28/2019 Abdlmelik B. Mervan

1/5

Abdlmelik B. Mervan (65-86/ 685-705)A- HALFELK NCES HAYATI

Mervan b. el-Hakemin olu Abdlmelik, 26/647 ylnda Medinede dodu.ocukluu ve genlii Medine'de geirip dirayetli, akll, edip, fasih konuan,

ak szl ve kimsenin knamasndan ekinmeyen bir yapda temayz etmitir.Medinedeki ilim adamlarndan tefsir, hadis ve fkh okumutur.

Muaviye b. Ebi Sfyan, hilminden dolay Ahkm olarak isimlendirilirkenAbdlmelik sert tabiat ve ihtiyatkr olmasndan dolay Ahzam olarakvasflandrlmtr. Emevi devletinin 2. kurucusu saylan Abdlmelikin iyi birdevlet adam olmasnda, babas Mervan'n gerek Hz. Osman, gerekse Muaviyedneminde valiliklerde bulunmasnn da rol vardr. zellikle Hz. Osmandneminde onlarn devlet ilerine yaknl bir valilikten daha da te idi. Hz.Osman ehid edildiinde babasyla birlikte onun evindeydi. On alt yanda dahalife Muaviye tarafndan Medine divan reisliine tayin edildi ve Medinelibirliklerin banda Bizans'a kar yaplan bir sefere itirak etti. (42/662-63) Butarihten sonra Medine'de babasnn yannda kald ve hemen hibir askeriharekta katlmad. Ancak Muviye'nin lmnden sonraki iktidarmcadelelerine ahit oldu. Hz. Hseyin'in Kerbela'da ehid edilmesinin ardndan

Medinelilerin Yezid'i hal etmeleri zerine, Medine'de bulunan 1000 kadar meyyeli Mervan b. Hakem'in evinde

toplanarak mdafaaya ekildiler ve Dmak'a haber gndererek yardm istediler. Yezid, Mslim b. Ukbe el-Mrrikumandasnda 12.000 kiilik bir orduyu Medine'ye gnderdi. Ancak bu srada Medine'deki meyyeliler serbestbraklmlard. Abdlmelik'in de iinde bulunduu bu grup yolda Mslim'e rastlad. Mslim, Medine'nin kuzeydousundayer alan Harre'de karargh kurmutu. 27 Zilhicce 63 tarihinde yaplan savata Medineliler malp oldular. HarreSava'na katlan Abdlmelik, muhtemelen Mekke'nin neticesiz kalan muhasarasna da itirak etmitir.

B- HALFEL VE DNEMNDEK POLTKA

Halifelie Geii ve Politik Durum

Mervan b. el- Hakem, Msr dnnde nce kendisine sonra Abdlmelik ve Abdlazize biat almt. Mervann 65/685tarihinde lm zerine Abdlmelik halifelie geti. Ancak halifeliini yalnz Suriye ve Msr tand. Abdullah b. Zbeyr;Irakn bir ksm, Hicaz, Yemen ve Horasana; Irakta Muhtar b. Ebi Ubeyd es-Sakafi; deiik blgelerde ise Hariciler

hkm srmekteydi. Bu nedenle Abdlmelik, devlet bakanlnn ilk yllarn Emevi devletinin snrlarn yenidenegemenlii ve kontrol altna almaya, siyasi hkimiyetini tesis etmeye harcad.

Muhtar b. Ebi Ubeyd es-Sakafi ile Mcadelesi

Muhtar b. Ebi Ubeyd es-Sakafi, Hz. Ali ve Hz. Hseyin taraftarl ve onlarn adna hareket ettiini syleyen bir kimsedir.Fakat Muhtarn bu tavr Hz. Ali evlad ve taraftarlar tarafndan samimi bulunmam ve kendisine pheyle baklmtr.zellikle Yezd b. Muaviye dneminden itibaren Muhtar, Emevi kart hareketlerin iinde olmutur. Mekke kuatmasndaAbdullah b. Zbeyr ile birlikte hareket etmise de bn Zbeyr'den umduu ilgiyi grememitir. Bylelikle 66/685 ylndaona kar harekete geerek valiyi ehirden kovup Kufe'nin ynetimini eline geirmitir. Ksa bir sre iinde Basra hariAzerbaycan, Isfahan, Hemedan ve Musula egemen g olarak valilerini tayin etmitir. Esasnda bu durumAbdlmelik'ten ok bn Zbeyr'i ilgilendiriyordu. Fakat devletin eski snrlarn hkimiyetine almak isteyen Abdlmelik'ide megul etmekteydi. Bu nedenle Abdlmelik, Iraktaki direnii krmak iin babas Mervan tarafndan grevlendirilenUbeydullah b. Ziyad'dan grevine devam etmesini istedi. Ubeydullah ordusu Hz. Hseyin taraftarlarndan oluan veKerbeladaki tavrlarndan dolay kendilerini sulu hisseden Sleyman b. Surad liderliindeki Hz. Hseyintaraftarlaryla mcadele etti ve onlar kltan geirdi.

Ubeydullah daha sonra Abdullah b. Zbeyr'i destekleyen Zfer ve Kayslerin zerine yrd. Bu srada Iraktahkimiyeti salayan Muhtar, Ubeydullah zerine Yezid b. Enes komutasnda ordu sevk ettiyse de Ubeydullah savakazand. Bu malubiyet zerine Muhtar, brahim b. Malik el-Eter komutasnda ordu sevk etti. 67/ 687 ylnda Hazirnehri kenarnda meydana gelen sava brahim kazand. Bata Ubeydullah olmak zere Husayn b. Numeyr de busavata ld.

Muhtar bu galibiyet zerine Abdullah b. Zbeyr'e mracaat ederek Irak ve dou vilayetlerinin valiliini kendisinevermesini istedi. Aslnda Muhtar zaten bu blgenin yegne hkimi idi. Fakat bn Zbeyr bu istei reddettii gibi kardeiMusab b. Zbeyri de Basraya vali tayin ederek Muhtarla mcadeleye memur tayin etti. Musab Basraya geldiinde,Muhtarn ar fikirlerinden ve zulmnden kaan kimseler tarafndan bir kurtarc gibi karland.

Musab b. Zbeyr, Basra'da Muhelleb b. Ebi Sufra ve Muhammed b. Eas gibi komutanlarn da bulunduu orduhazrlayarak Muhtarla mcadeleye koyuldu. Muhtar ise komutan brahim b. Malik el-Eterin Ubeydullahla el-Ceziredemcadelede olmas dolaysyla yalnzd. Bu nedenle Musab ordusu karsnda tutunamad ve yaklak 4 ay muhasara

edildikten sonra 67/ 687de ldrld. Bylece Iraka hkim olarak karklklara sebebiyet veren Muhtar b. Ebi Ubeydes-Sakafi problemi bn Zbeyrin komutanlar tarafndan ortadan kaldrld.
http://islamtarihim.com/index.php?option=com_content&view=article&id=152:abduelmelik-b-mervan&catid=100:abduelmelik&Itemid=126http://islamtarihim.com/index.php?option=com_content&view=article&id=152:abduelmelik-b-mervan&catid=100:abduelmelik&Itemid=126


2/5

Irak Seferi ve Baz Karklklar

Muhtar probleminin ortadan kalkmasyla Abdlmelik bir muhalifinden kurtulmu oluyordu. istikrara nem verenAbdlmelik bu srada Bizansla anlaarak 69/ 689 ylnda Iraka sefer dzenledi. Suriyeden ayrldktan sonra, 65/685ylnda Cabiye grmelerinde Mervan ve Halid b. Yezidden sonra veliaht tayin edilen ve Abdlmelikin halife olmasylaveliahtl iptal edilen Amr b. Said el-Edak amda halifeliini ilan etti. Bu gelime zerine hemen ama dnenAbdlmelik Amr muhasara etti. Teslim olmas halinde balanacan sylediyse de sznde durmayarak bizzatkafasn kesti.

Abdlmelik, amdaki ayaklanmay bastrdktan sonra yeniden Iraka yneldi. Ancak k artlar nedeniyle o yl geridnmek zorunda kald. 71/691 ylnda ise hazrlad ordusuyla Irak zerine yeniden sefer dzenledi ve Badatyaknlarnda Meskin blgesinde karargh kurdu. Abdullah b. Zbeyr'in Irak valisi olan kardei Musab b. Zbeyr deordusunu hazrlayarak Meskin yaknlarnda Becumeyrada kararghn kurdu. Musab Abdlmelik'in makam ve mevkivaatlerini geri evirerek savaa koyuldu. ki ordu arasnda meydana gelen savata Musabn deerli komutan brahim b.Malik el-Eterin ldrlmesi ve ordularnn dalmasyla Musab byk bir yenilgi ald ve ldrlmekten kurtulamad.

Abdlmelik bu baarnn ardndan Kufe'ye girerek halkn biatini ald. Basra halk ve Abdullah b. Ziyad'n komutanlar daAbdlmelik'in halifeliini tanmasyla blgede hkimiyet kazanan Abdlmelik buralara vali ve yneticiler tayin ederekam'a dnd. Horasanda ise vali Abdullah b. Hazim, Abdlmelik'e biat etmeyerek isyan etmi fakat isyan bastrlarakblge hkimiyeti salanmtr. Bylece Hicaz hari Suriye, Msr, Irak ve bal blgeler Abdlmelik'in halifeliini tanmoluyordu.

Haccac b. Yusuf ve Mekke Kuatmas Abdullah b. Zbeyr'in ldrlmesi-

Haccac 41/661 ylnda Sakif kabilesinin yaad Taif ehrinde retmen olan Yusuf b. Hakem b. Ebi Akil b. Mesud es-Sakafi ile Faria bnt. Hemmam b. Urve b. Mesud es-Sakafiden dnyaya gelmitir. Bu dnem Muaviye b. Ebi Sfyanniktidar ele ald dnemdir. Kk yata Kuran ezberledii hatta ocuklara Kuran rettii de rivayet edilir. Haccacbabas ve kardei gibi Taifte retmenlik yapmaktayd. Hicaz valilii srasnda evlendii Hz. Alinin kz mmGlsmden, halife Abdlmelikin basklar sonucu boanmtr.

Haccac ve babasnn Taifte retmenlik ve Kuran retimini brakp savalara itirak etmeleri, Muaviye'den sonrakidnemde am ynetiminin Hicaz blgesine uygulad baskyla aklanabilir. yle ki; Emevi ynetiminden honutolmayan muhalifler (zellikle Hz. Hseyin ve Abdullah b. Zbeyr) Mekke ve Medine'de ynetim aleyhine faaliyetlergiriince drt yllk Yezid iktidar dneminde tepkilerinin karln fazlasyla grdler. 61/681de Kerbelada Hz.Hseyinin katledilmesi, 63/683de yaanan Harre Vakas ve Medine'nin yamalanmas, bunlarn ardndan Abdullah b.Zbeyr'i hedef alarak Mekke ehrini kuatmas ve Kbenin yaklmas, iktidar taraftar olan Taifte meskn Sakifkabilesini endielendirmekteydi. Kerbela ve Medine katliamndan ksa bir sre sonra az saydaki meyye ailesimensuplarnn ehri terke mecbur kalmalar, Medinedeki siyasi atmosferin basksyladr. Hicaza hkim durumda olanmuhaliflerin iddetinden ekinen bu kiilerin ama gitmeleri gayet doaldr.

Yezid'in vefatndan sonra halifelie geen Muaviye b. Yezid bu grevden ekilince meyyeoullar Cabiyede toplanarakyeni halifeyi ve haleflerini belirlemilerdir. Bu toplantda meyyeoullarnn kadim dostlar olan Sakifliler, Haccac ve ailede hazr bulunmutur. Zira Emevilere destek vererek onlarn btn lkeyi yeniden kontrol altna almalarnda nemliyardmlar olmutur. Mervan devlet bakan seilip Suriyede kontrol salaynca Msra ynelmi, Fustattaki Sakiflilerindesteini alabilmek iin yannda Haccac ve babas Yusuf b. el-Hakemi de gtrmtr.

Kaynaklarda Haccac'n Taif dndaki ilk faaliyetine 64/683 ylnda Emevi ordusuyla Abdullah b. Zbeyr ordusuarasnda cereyan eden Rebeze savanda rastlanmaktadr. Mervan b. el-Hakem Msr denetim altna aldktan sonraHicazdaki Emevi devleti muhaliflerinin kayna olan Mekke ve Medineye yneldi. Medineye gnderilen ordunun birimkomutanlarndan biri Yusuf b. el-Hakemdi ve Haccac da babasyla birlikte bu sefere itirak etti. Ancak Mervan'n ordusuRebezede ar yenilgi ald. Haccac ve babas ise kap kurtulmay baarmtr.

Haccac'n Abdullah b. Zbeyr zerine gnderilmesinden nce alm olduu kk aptaki bir ka grevleri mstesnaAbdullah b. Zbeyr zerine gnderilme grevi onun Emevi iktidarnda alm olduu en nemli grevdir. Haccc'n bu

greve getirilmesi, onun liyakatiyle ilgilidir. Kaynaklar bu greve Haccc'n bizatihi kendisinin talip olduunu belirtirler.

72/692 ylnda ordusuyla yola kan Haccac, Taifte kararghn kurdu. Taif Haccacn memleketi idi ve hala taraftarvard. Taif halk corafi etkenler ve blge siyaseti gerei zorunlu olarak Abdullah b. Zbeyr'e biat etmiti. Haccac b.Yusuf Taif'ten ald destekle hem askeri birlikler gndererek Abdullah b. Zbeyr'i sktrm, hem de ticaret yollarnkapatarak Mekke'nin gda ve dier ihtiyalarnn karlamasn engellemek suretiyle ekonomik ambargo kurmutur.

Haccac kuvvetlerinin Mekke'yi kuatmas hac dnemine rastlamt. Haccac Mekke ve Kbe'nin kutsallna aldrmadankurdurduu mancnklarla buray ve haclar taa tuttu. Abdullah b. mer'in araclk etmesiyle saldrlar durduranHaccac yeni dmanlar kazanmt. Nitekim haccn bitiren Mslmanlar Abdullah b. Zbeyr'in tarafna geerekHaccac'a kar cephe aldlar. Mekke'de uygulanan muhasara ve ekonomik ambargo uzadka sosyal hayat durmanoktasna gelmi ve alk ba gstermeye balamtr. Abdullahn taraftarlar ve hatta ocuklar bile mcadeleyibrakarak ehirden kmak zorunda kalmlardr. Muhasaradan yaklak 7 ay sonra yannda az sayda taraftaryla kalanAbdullah b. Zbeyr imknlar dhilinde savatysa da 73/692 Ekiminde ldrld. Bylece cesur, dindar ama siyasettenyoksun olanAbdullah b. Zbeyr'in Hicazda yaklak 9 yl sren halifelii sona ermi oldu. Haccac, bn Zbeyr'ildrdkten sonra Mekke'ye girdi. Bylece Mekke halk da Haccac vastasyla Abdlmelik'e biat etti. Haccac ise bubaarlarna binaen Hicaz, Yemen ve Yemame blgesine vali olarak atand.


3/5

Deiik Blgelerdeki Ayaklanmalar ve Abdurrahman b. Muhammed b. el-Eas syan

Haccac'n Emevi devleti lehine ald bu baarlar blgede huzur ve sknetin saland anlamna gelmez. Zira lkeninmuhtelif yerlerinde yine i karklklar zuhur etmitir. yle ki; Abdlmelik'in Muhtar b. Ebi Ubeyd es-Sakafi ve Abdullahb. Zbeyr ile olan mcadelelerini frsat bilen hariciler g kazanarak rann gneyini ele geirmilerdi.

Abdullah b. Zbeyr'in Irak valisi olan kardei Musab b. Zbeyr, haricilerle mcadele iine Muhelleb b. Ebi Sufray

tayin etmiti. Muhelleb b. Ebi Sufra 8/629da ylnda dodu. ocukluunu ve ilk genlik yllarn babasnn Hz. merzamannda yerletii Basra'da geirdi. Daha sonra Muviye b. Ebu Sfyann hizmetine girdi ve 42/662de Abdurrahmanb. Semre'nin ordusunda Sicistan seferine katld. Yezid b. Muviye'nin lmnden sonra Abdullah b. Zbeyr'in saflarnakatlan Muhelleb 65/684te Horasan valiliine tayin edildi ve o srada Basra ile Ahvaz arasndaki blgeyi ele geirerekehri tehdide balayan Ezrakiler'le (Ezrika) savamak zere grevlendirildi. Ezrakiler'i iyice yprattktan sonra Sillabrdenilen yerde onlar ar bir yenilgiye uratt ve 66/685-86 ylnda Ahvaz'n dalk kesimine kadar srd. Fars valiliinetayin edilen ve Ezrakiler'den ald yerlerin gelirini ordusunu glendirmeye harcayan Muhelleb bir yl sonra askerlerininmevcudunu 30.000'e kard. Basra'da Ezraki tehlikesi yaanrken Kfe isyanc lider Muhtar es-Sakafi'nin eline gemiti.Abdullah b. Zbeyr'in Basra valiliine tayin ettii kardei Musab, Muhtar'la sava iin Muhelleb'i yanna ard.Muhelleb nce isteksiz davrandysa da onun ordusuna katlarak Mezar, Harr ve Kufe'de yaplan ve Muhtar'n lmylesonulanan bir dizi savata byk rol oynad (67/687). Musab'n Slf'ta Ezrakiler'le yaplan savata ldrldnduyan Muhelleb, Abdullah b. Zbeyr'den ayrld ve askerinden Abdlmelik iin biat ald. Emevi kuvvetleri Ezrakiler'ekar baarsz kalnca Abdlmelik Muhellebi kumandanla getirdi (74/693). Muhelleb, Rmhrmz'e kadar ulamaklabirlikte yeterli destek alamad iin beklenen baary salayamad. Bu srada Abdlmelik Haccac' Irak valiliine tayinetti. Haccac b. Yusufun verdii kuvvetli destek sayesinde Ezrakiler'i Kzern yaknnda ar bir yenilgiye uratt veonlar yl daha olu Yezid'le beraber Taberistan'a kadar takip ederek tamamen ortadan kaldrd. Toplam on dokuzyllk bir mcadele sonunda Basra, Ahvaz, Fars, Mekrn ve Taberistan blgelerindeki Harici isyanlarn sona erdiren

Muhelleb, bu hizmetinden dolay ayn zamanda damad olan Haccc tarafndan 78/697de Horasan valiliine tayinedildi.

Abdlmelik, harici probleminin bir lde bertaraf edilmesinden sonra dou eyaletlerinde siyasi ve ekonomikhkimiyetin tam salanabilmesi ve fetihlerin yeniden balayabilmesi amacyla btn dou eyaletlerini bir valiliktetoplayarak Haccac'a balad.

Irak ve dou eyaletleri genel valisi olan Haccac ilk olarak, i mcadelelerle sorumluluklarn yerine getirmeyen zelliklede Afganistanda hkm sren Trk hkmdarlarla anlamalar yenilemeye veya onlarla savamaya koyuldu. 79/698ylnda Ubeydullah b. Ebi Bekir komutasnda kuvvetli bir orduyu yola kard. Kabil yaknlarna gelen ordunun dahaileriye gitmesi tehlikeli grld iin yllk be yz bin dirhem karlnda Rutbl ile anlama yapld. Ancak Kufelilerinbanda bulunan ve ii olan ureyh b. Hn ve arkadalarnn bara yanamamalar sonucu Ubeydullah da savaagirmek zorunda kald. Fakat yenilerek Rutbil'in lkesinden kt. Haccc, Ubeydullah'n ve askerlerinin bana gelenlerirendikten sonra durumu Abdlmelik'e bildirdi. Ayrca ondan Kufeliler ve Basrallardan oluacak byk bir orduhazrlamak hususunda izin aldktan sonra 80/699-700 ylnda orduyu hazrlamaya giriti ve Kufe ile Basrallardan 20.000asker toplayarak bu ii sk tuttu. Askerlerin maalarn tamamen dedii gibi, bunun dnda fazlaca harcamalarda

bulunup at ve silah temin etti. Bu 20.000 kiilik ordunun bana da Sicistan valisi olan Kinde kabilesindenAbdurrahman b. Muhammed b. el-E'as ' getirdi. Bu orduya her bakmdan mkemmellii dolaysyla "TvslarOrdusu" ad verildi.

Abdurrahman b. Muhammed b. el-E'as Kinde krallarnn soyundan gelir. Hz. Peygamberin huzurunda Mslman olan,fakat daha sonra ridde hareketine katlan ve Hz. Ebu Bekir tarafndan affedilip kz kardeiyle evlendirildikten sonra fetih-ler srasnda byk yararlklar gsteren sahabe E'as b. Kays'n torunu, ileri gelen emirlerden Muhammed b. E'as'noludur. Ad ilk defa Kerbela faciasndan nce, Hz. Hseyin'in Kufe'ye gnderdii amcazadesi Mslim b. Akil'insakland yeri Vali Ubeydullah b. Ziyada bildirmesiyle duyulmutur. Bu sebeple dedesini de Hz. Ali'ye ihanet etmeklesulayan iler ona ve soyundan gelenlere kar dmanlk beslerler. bn'l-E'as, balangta Ubeydullah taraftarolmasna ramen Mslim b. Akil'in idamndan sonra Emevilerle mcadele eden Abdullah b. Zbeyr'in safna geti veMuhtar es-Sakafi ile Musab b. Zbeyr arasnda cereyan eden Muhtar'n ldrld savata Musab'n ordusundaki Kufeliaskerleri ynetti. Bylece daha nce Muhtar tarafndan ldrlen babasnn da intikamn ald (67/687). HalifeAbdlmelik'e kar yaplan Deyrl- Cselik Sava'nda (72/691) yine Musab'n yannda arpt. Bu savata Musab'nyenilerek ldrlmesi zerine btn Irak Emevilerin hkimiyetine geti. Uzun sreden beri Haricilerle uraan Musab'nordu kumandanlarndan Muhelleb b. Ebu Sufra, Halife Abdlmelik'e biat edince bn'l-E'as da ona uydu ve bylece

tekrar Emevilere katlm oldu. Irak'taki bu karklklar Haricileri kuvvetlendirmi ve Muhellebi onlarla baa kamazduruma getirmiti. Bunun zerine Kfe Valisi Bir b. Mervan, bn'l-E'as' 5.000 kiilik bir Kufe ordusunun bandaEzraki Haricileri ile mcadele etmesi iin Basra Valisi Halid b. Abdullah b. Halid b. Esd' in emrine verdi. Ahvazyaknlarna kadar ilerlemi olan Hariciler Basra-Kfe ordusu karsnda yirmi gn dayanabildiler. Bu baardan sonrabn'l-E'as Rey valiliine tayin edildi (73/692).

80/699 ylnda Tavuslar Ordusunun banda hareket eden Abdurrahman, nceki kumandanlardan ayr bir yol takipederek basknlar yerine yava ve dzenli bir ekilde ilerlemeyi tercih etti. Rutbil'in hara vermek artyla bar yaplmasteklifini kabul etmedi. Zapt edilen ehir ve kalelere, Irak ile irtibat salamak gayesiyle asker birlikler ve postamemurlar yerletirdi. Kn yaklamas zerine harekt durdurup durumu Haccc'a bildirdi. Ancak Haccc hibirmazeret kabul etmeyerek Abdurrahman'n ilerlemesini, aksi halde kumanday kardei shak'a brakmasn emretti.Aslnda Haccac Emevilere muhalif olan Irak halkn, devlete muhalefetlerini nlemek amacyla, Iraktan uzaklatrmak,bir nevi onlar askeri seferlerle megul etmek istiyordu. Ancak bu askeri seferler, pek ok sosyal problemin domasna,neticede Emevi idaresiyle Irak halknn ilikilerini daha da ktletirerek kopma noktasna getiriyordu. Abdurrahman buemir karsnda kumandanlarn toplayarak onlarla grt. Irakllar Haccac'dan nefret ediyorlard. Ayrca uzak lkelerdeuzun ve zor bir sava onlarn iine gelmiyordu. Sonunda Haccac'a kar isyan bayrann almasna karar verildi.Abdurrahman'a halife olarak biat edenler arasnda iiler, Hariciler ve dier honut olmayan kitleler bulunmaktayd.


4/5

Haccac, Abdurahman'n kendisine itaatten vazgetiini renince Basra'ya geldi. Abdlmelik'e haber vererek kendisineacele asker gndermesini istedi. Abdlmelik b. Mervan, Haccac'a kalabalk bir ordu toplad. Haccac, Abdurrahman ilekarlamak zere Basra'dan hareket etti ve Tster'e kadar geldi. Haccac, Abdurrahman'a kar nc birlikler gnderdi.Bu nc birlikler Dceyl nehri kenarnda Abdurrahman'n atllar ile karlat. iddetli bir arpmadan sonra Haccac'nnc birlikleri 81/701 ylnda bozguna urad ve adamlarndan pek ou ldrld. Haccac, bu ilk bozgundan sonraBasra'ya geri dnd. Abdurrahman'n askerleri de onu takip ettiler. Haccac, Basra'y Abdurrahman'a brakarak Zaviye'yekadar geldi. Btn Basrallar ve limler Haccac ve beraberinde bulunan amllarla savamak zere Abdurrahman'a biatettiler. Abdurrahman'a biat etmelerinin sebebi, Haccac'n gndermi olduu zekt ve hara toplama millerinin

Haccac'a yazdklar mektubun ieriiydi. Zekt ve hara memurlar Haccac'a zimmlerin Mslman olduklarn, ehirlereyerletiklerini ve bundan dolay da gelirlerin dtn yazmlard. Haccac da yazd mektupta "Herkesin kendi kyve kasabasna kp gitmesini" belirtiyordu. Haccac bunlar kylerine gndermekle tekrar cizyelerini almak istiyordu. Buhadise onlarn Haccac'dan nefret etmelerini salarken, Abdurrahman'a da biati kolaylatryordu.

Haccac, Abdurrahman ile arpmak iin Basra'dan ayrlp Kufe zerine yrd ve "Deyr Kurra" denilen yerde kararghkurdu. Abdurrahman da "Deyru'l-Cemcim"de karargh kurdu (82 veya 83/701-702). Bu durum am'da Abdlmelik'ive amllar tedirgin ve rahatsz ediyordu. nk aralarnda seksenden fazla atma olmu ve sonu alnamamt.Abdlmelik, devletin ileri gelenlerini toplayp istiare yapt. Sonuta eer Irak'llar raz olurlarsa Haccac' valiliktenazletmenin, savamaktan daha iyi ve daha kolay olaca grne vardlar. Bu amala Abdlmelik olu Abdullah ileMusul blgesinde bulunan kardei Muhammed b. Mervan' kalabalk bir ordu ile gnderdi. Abdlmelik, olu vekardeine, Irak'llara Haccac'n azledilebileceini, amllara verilen maan aynsnn kendilerine de verileceini,Abdurrahman b. Muhammed b.el-E'as'n Irak'ta istedii yere gidip yerleebileceini ve Haccac'n yerine kendi kardeiMuhammed b. Mervan'n vali olarak atanacan sylemelerini emretti. Aksi halde Haccac'n sava sevk ve idareedeceini sylemelerini de istedi. Haccac, kendisine bundan daha ar gelen bir durumla karlamamt. nk o,Irak'llarn Abdlmelik'in ileri srd teklifleri kabul edeceklerinden ve kendisinin de valilikten alnacandankorkuyordu. Ancak, Abdlmelik, Irak halkna Haccac'n grevden alnmas teklifinin yaplmasndan baka bir zm

kabul etmiyordu. Son ana kadar stnlk Abdurrahman'n askerlerindeydi, ancak Haccac'n sa kanadnn komutanolan Sfyan b. Ebred, Abdurrahman'n sol kanadnda bulunan Temim'li Ebred b. Kurra'nn zerine hamle yapt vebozguna uratt. Abdurrahman askerlerini direnmeye davet etti ise de, amllar karsnda fazla dayanamad.Abdurrahman b. Muhammed b. el-E'as'n Deyru'l-Cemcim'de yenilmesinden sonra Haccac, Kfe'ye geri dnerekAbdurrahman'a katlanlardan tekrar biat ald. Yalnz biat almadan nce insanlara yaptklarndan dolay kfre girdikleriniikrar ettiriyor, ondan sonra biatlerini alyordu. ok az kii byle bir beyandan kanma cesaretini gsterebilmitir.Abdurrahman ise, Kirman zerinden Sicistan'a geti. Fakat Bst valisi onu Haccac'a teslim etmek iin tutuklad. Busrada nceden anlama yapt Rutbl onu kurtard. Ancak Haccac, Rutbli eitli vaat ve tehditlerle Abdurrahman'kendisine teslime ikna etti. Haccacn elinde ikenceyle lmektense intihar tercih eden Abdurrahman 84/704 ylndakendisini uurumdan atarak hayatna son verdi. Abdurrahman'n lm ile uzun zamandr Emevi hanedann tehdit edenbu dou eyaletindeki karklklar da tamamen ortadan kalkm oldu.

C- DI POLTKA

Abdlmelik, iktidara geldii zaman babas Mervan'dan gerek corafi gerekse toplumsal adan paralanm bir toplumdevralmt. karklklar sebebiyle; Kuzey Afrika ve Horasanda daha nceleri fethedilen yerler merkezle balarnkopararak bulunduklar yerlerde egemenliklerini ilan ettiler. te yandan Bizansllar da bu karklklar frsat bilerekhalife Abdlmelik'i vergi der hale getirdiler. Abdlmelik lkenin her yerinde egemenliini tesis ettikten sonra, lkeyieski snrlarna yeniden kavuturmak, anlamalar bozan yre halklaryla yeniden anlama yapmak ve d tehditler vetehlikelere kar mcadele etmeye yneldi.

Kuzey Afrika Fetihleri

Kuzey Afrika'ya, Ukbe b. Nafi'nin ehid edilmesi (63/682-Yezid dnemi) ve merkezde hilfet mcadelelerininbalamasndan sonra yeteri kadar nem verilememiti. Bunun sonucu olarak bu lkedeki slm hkimiyeti tehlikeyedm, hatta Mslman kuvvetleri Msr'a kadar geri ekilmek mecburiyetinde kalmlard. Tunus'un sahil ksmlarBizans'n kontrolne gemi, i ksmlar ise yar bamsz olarak Kuseyle adl Berberi bir kadn reisinin idaresi altnagirmiti. Bu arada Mslmanlara kar Bizans-Berber ittifak kurulmu, Kayrevan Kuseyle tarafndan zaptedilmiti. HalifeAbdlmelik, henz Abdullah b. Zbeyr tehlikesi ortadan kaldrlmadan Msr valisi olan kardei Abdlazize yardmc

kuvvetler gndererek bu tehlikeli gidie son vermesini istiyordu. Zheyr b. Kays kumandasnda merkezden gnderilenordu, Berka zerinden Tunus'a doru ilerlemeye balaynca Berberiler geri ekildiler ve Kayrevan Zheyr tarafndan gerialnd. Bunun zerine Berberiler Kayrevan'n batsnda Zheyr'in karsna ktlar, Yaplan savata Berberiler malupoldu ve 69/688-89ylnda Kuseyle de ldrld. Zheyr b. Kays'n bu ilerleyii karsnda Bizans mparatoru II.Justinianos, Kuzey Afrika'da tekrar duruma hkim olmak iin stanbul'dan bir donanma gnderdi. Sicilya'dan da takviyekuvvetleri alan Bizans donanmas Kartaca'ya asker kard. Batya doru ilerlemekte olan Zheyr geri dnerek Bizanskuvvetleriyle karlat. 76/695-96 ylnda meydana gelen bu savata Zheyr b. Kays ehid dt ve Mslmanlaryenildi. Mslmanlarn bu malbiyetinden faydalanmak isteyen Berberiler isyan ettiler. Ancak aralarnda birlik olmadin Kayrevan'daki Mslman kuvvetlerine bir ey yapamadlar. Msr Valisi Abdlaziz b. Mervan, halifeden yenikuvvetler isteyince Hassan b. Numan el-Gassnkumandasnda kuvvetli bir ordu Kuzey Afrika'ya sevkedildi. Kartacazaptedildi ve ehir halknn byk bir ksm Sicilya'ya kat. Bizans mparatoru Leontios, yeni bir donanma hazrlayarak77/697 ylnda Kartaca zerine gnderdi. Bu srada Hassan, Avrs blgesinde Khine adl asi bir kadnla urayordu.Berberileri etrafnda toplayan Khine, Hassn' malup ederek Berka'ya kadar geri ekilmeye mecbur etmiti. Busebeple Hassan Bizansllarn Kartaca'ya asker karmalarna engel olamad. Fakat bir sre sonra takviye kuvvetleri alpKartaca'y ve Bizans'n eline geen dier ehirleri kurtard. Hassan 702'de Avrs blgesinde yaplan savata Berberileriyenilgiye uratt. Khine'nin sava meydannda ldrlmesi zerine dalan Berberiler Hassn'n msamahal tutumusayesinde kitleler halinde Mslmanl kabul etmeye baladlar. Bylece Kuzey Afrika'da slm hkimiyeti salam birekilde kurulmu oldu.


5/5

Anadolu Seferleri ve Bizansla likiler

Abdlmelik 65/685 ylnda halife olduu zaman, i karklklar sebebiyle Bizans mparatorluu ile bar yapmakmecburiyetinde kalm, ukurova blgesinde Masisa'ya (Misis) kadar ilerlemi olan Bizans', her yl byk miktardavergi vermekle durdurabilmiti. Bu ilk anlamadan birka yl sonra Bizans mparatoru ile Merdeler yznden yeni biranlama yapmak zorunda kalmt (70/689-90). Muviye zamannda slm devletinin hkimiyetini tanmakla beraber e-kyalk yapmaktan da geri durmayan Merdeler, Abdlmelik'in bulunduu g durumdan faydalanarak Suriye'ye akndzenliyorlard. Bizans ile yaplan ikinci anlama bu aknlar durdurmak iindi. erde sknet salandktan sonra

Abdlmelik'in kardei Muhammed b. Mervan b. el-Hakem kumandasndaki ordu Anadolu'ya kar yeniden seferlerebalad. 73/692-93 ylnda Bizans ordusu Sivas yaknlarnda ar bir yenilgiye uratld. Ayn zamanda Osman b. Veldkumandasndaki ikinci bir ordu da Bizans kuvvetlerini bulunduklar blgeden kartm ve bu blge yenidenMslmanlarn idaresine gemiti. Bu srada Simbat adl bir gayri mslim reisi slm devletine kar isyan etti. Bi zansmparatoru II. Justinianos, daha sonra kendisini tahttan indirecek olan Leontios kumandasnda Simbata yardmc birkuvvet gnderdi. Mslmanlar balangta baarl olamadlar ve Abdlmelik vergi vermek artyla Bizans ile yenidenantlama imzalad, fakat bu antlama da uzun srmedi. 75/695 ylnda Mslmanlar byk bir zafer kazanarak Marablgesini hkimiyetleri altna aldlar. Bu tarihten itibaren Bizans gazalar balad. 79/698-99da Suriye'deki vebasalgnnn verdii aknlktan faydalanan Bizans ordusu deniz yoluyla Antakya'ya bir akn yapt. Ertesi yl Veld b.AbdlmelikAnadolu'ya baarl bir sefer dzenledi. 81/700-701 ylnda Abdlmelik'in olu Abdullah Erzurum'u fethetti.Ertesi yl ise Bizansllar, el-Cezire Valisi Muhammed b. Mervann bn'l-E'as'n isyan sebebiyle Irak'ta bulunmasn fr-sat bilerek Samsat'a kadar ilerlediler. syann sona ermesinin ardndan Abdullah b. Abdlmelik Darende'yi kuatt veuzun bir muhasaradan sonra 83/702 ylnda buray fethetti. Ertesi yl Masisa Mslmanlar tarafndan geri alnd.

D- ISLAHATLAR

Abdlmelik'in kltr alannda yapt en nemli i, Arapay resm dil olarak kabul etmesidir. Onun zamanna kadardivanlardaki defterler Suriye'de Rumca, ran'da ise Farsa olarak tutuluyordu. Buna bal olarak memurlarn byk birksm da Rum veya ranl idi. Arapann divanda kullanlmas iin ilk teebbs Haccac tarafndan yaplmtr.

slm devletinin tekiltlanmas halife mer zamannda balam, Muviye gnn artlarna gre bu tekilt daha dagelitirmiti. Fakat devletin siyas ve iktisad bnyesi sratle deitii iin tekilt da buna uydurmak gerekiyordu.Halife Abdlmelik, gelien ihtiyalar karsnda bu hususa da nem vermi, ayrca posta hizmetleri ile istihbaratvazifesini yrten berd tekiltn yeniden dzenlemitir. Olduka geni bir sahaya yaylm olan lkenin hemen hertarafnda kan isyanlar bu tekilt sayesinde haber alyor ve derhal mdahale edebiliyordu.

Halife Abdlmelik zamannda teebbs edilen ve baarya ulatrlan nemli ilerden biri, ilk slami sikkeninbastrlmasdr. O tarihe kadar slm lkelerinde Bizans ve Ssn paralar tedavlde idi. Ancak bu paralarn kullanlmasbaz sakncalar douruyordu. Siyas ve iktisad sahalarda ortaya kan bu skntlar gidermek iin Abdlmelik altn dinar

ve gm dirhem sikkeler bastrd. Bylece ran ve Bizans paralarn tedavlden kaldrm oldu.

Abdlmelik b. Mervan Emevi halifelerinin en byklerinden biridir. Halife olduu srada i mcadeleler sebebiyle slmdevleti paralanm olduundan, hkm ancak Suriye ve Msr'da geiyordu. Halifelii dneminde i karklklarortadan kaldrarak slm dnyasnda birlii salam, Kuzey Afrika'y yeniden hkimiyet altna alm ve Bizans'astnln kabul ettirmitir. ld zaman olu Velid'e Atlas Okyanusu'ndan Ceyhun nehrine kadar uzanan siyas,asker ve idar bakmdan salam bir devlet brakmt.

Abdlmelik devrinde imar faaliyetlerine de nem verilmitir. Artk byk bir imparatorluk haline gelen slam devletininher tarafnda yollar ve kprler yaplm, birok eser meydana getirilmitir. Bunlarn banda slm dnyasndaki ilkbyk camilerden biri olan Kubbet's- Sahrann inas gelmektedir. Irak'n nc ordugh ehri Vst Haccactarafndan onun zamannda kurulmutur. Haccac ayn zamanda valisi bulunduu blgelerde ziraata da byk nemvermi, sulama kanallar atrm ve halkn refah seviyesini ykseltmitir.

Abdlmelik, seleflerinin bir Arap seyyidi gibi hareket etme alkanlklarn terk ederek bir hkmdar gibi davranan ilk

Emevi halifesidir. Halifelie ve devletin btnlne ynelik meselelerde msamaha gstermemi, gvendii idarecileride sonuna kadar desteklemitir.

Documents

Abdülmelik B. Mervan