Çağdaş İslâmî Akımlar Mehmet Ümit Final Ders … · Web viewÇağdaş İslâmî Akımlar Mehmet Ümit Final Ders Notları ve Makale Özetleri 25 Osmanlı devletinin çöküşüyle

Çağdaş İslâmî Akımlar Mehmet Ümit Final Ders Notları ve Makale Özetleri

Osmanlı devletinin çöküşüyle birlikte, yani Batı’ya karşı yenilgiyle birlikte (Küçük Kaynarca antlaşması vs) İslamî Hareketler teşekküle der. Yenilginin sebepleri araitırılır. Çeşitli yöntemler izlenilir. Bu dönemde en çok tartışılan konular:

(1) İSLAMI YENİDEN HAKIM KILMA: Adeta bir kompleks haline gelmiş. Alimlerce TECDİT ile tekrar başarıya ulaşılabilinir Ana kaynaklara dönmeyle olur bu tecdit. (bu aslında Selefîliktir) Selefîler lafzî manaya bakarlar ve aklî yaklaşımları kabul etmez uzak dururlar. BİLAKEYF

DOKTRİNİ derler buna İslamcı akımlar ise aklı önplana çıkarırlar (Abduh ve Afgani gibileri) Her ne kadar ana kaynaklara dönenler için “Yeni Selefilik ve Islahatcı Selefilik” kavramları

kullanılsada, İslamcı akımları tanıtmaya kâfî gelmez.

(2) İSLAMİYET ÇAĞDAŞ HAYATIN İHTİYAÇLARINI KARŞILAYACAK EVRENSEL BİR (sıyasî) MUHTEVAYA SAHİPTİR

Dadalet, şuura, işi ehline verme

(3) MÜSLÜMANLAR, BATIYI ÜSTÜN KILAN TEKNOLOJİYİ ALMALI Nasıl onlar bizim Endelüsteki gibi medeniyetimizden bilgilerimizi aldıysa, bizde onların

teknoloji bilgilerinden yararlanarak ilerleme katetmemiz lazım- diyenler var Batı müslüman icatlarından faydalanmıştır.O bilgileri almış daha sonraları geliştirmiştir...1

Ancak teknolojiyi alırken, onunla birlikte kültürde geliyor...

1 KAHVE, GÖZ(Antik Yunan'da insanlar gözümüzden ışınların çıktığını ve bu sayede görebildiğimizi düşünürdü.Dünyada ilk kez ışığın göz içine girerek kırılması sonucunda dünyayı gördüğünü keşfeden 10. yüzyılda yaşamış bir Müslüman alim olan İbni Haytam'dı. Karanlık odayı ve ışık oyunlarıyla görüntü elde etmeyi ilk olarak İbni Haytam keşfetmişti), SANTRANÇ, UÇMAK(Wright Kardeşlerin ilk uçma denemesinden 1000 yıl kadar önce 852 yılında Abbas İbn Firnas adlı bir Arap Cordoba'daki Ulucaminin minaresinden tahtadan kanatlarla atladı.Uçmayı umuyordu, tabii uçamadı. Ama tahta kanatların yarattığı paraşüt etkisi sayesinde hafif bir şekilde yere düştü. 875 yılında 70 yaşındayken bu kez ipek ve kartal tüylerinden yaptığı kanatlarla bir uçurumdan atladı. 10 dakika kadar havada kalmayı başardı.), SABUN, SIVILAR(Sıvıları dağişik kaynama noktalarına göre birbirinden ayırma da ilk kez Müslüman bilim insanı Jabir ibni Hayyan tarafından bulundu.Yaptığı deneylerle de modern kimyanın kurucusu sayıldı), MİL SİSTEMİ( Düz hareketi döner harekete çeviren mil sistemi de ilk kez bir İslam bilgili olan El Ciziri tarafından geliştirilmiş ve içten ateşli motorun icadına kadar tüm dünyadaki mekanik cihazların temel presibini oluşturmuştu), ELBİSE, KUBBE VE KEMER, CERRAHİ ALETLER (Dünyada bugün kullanılan cerrahi aletlerin tümünün nihai dizaynları Endülüs Emevilerinden El Zehravi'ye aittir. Neşter, kemik testereleri, göz ameliyatı makaslarının da aralarında bulunduğu 200 cerrahi alet modern tıpta da kullanılır. Hayvan bağırsaklarından yaptığı iplikle attığı dikişlerin kendi kendine kaybolduğunu da Zehravi keşfetmiş ve yine hayvan bağırsaklarından ilk kapsülü yapmıştır. 13. yüzyılda İbn Nafis de dolaşım sistemini tanımlamıştır.), RÜZGAR DEĞİRMENİ, AŞI, DOLMAKALEM, ALOGRATMA, HALI, DÜNYA VE GÜNEŞ (Dokuzuncu yüzyılda çok sayıda İslam alimi dünyanın güneş etrafında döndüğünü söylüyordu.Yani Galileo'dan tam 500 sene önce. O zaman yapılan ölçümlere göre dünyanın çapı 40 bin 253 kilometreydi. (gerçek ölçüden 200 kilometre daha az), BARUT, BAHÇE KÜLTÜRÜ

Halifelik

Peygambere Vekil Halka Vekil

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

1


(4) GELENEKLE HESAPLAŞMA- TASAVVUFA OLUMSUZ YAKLAŞIM Geleneği düşmanca görmek değil (böyle düşünenler olsada hakim görüş bu değil), eleştirel

süzgeçten geçirmek ve o çerçevede doğruları alıp hata ve yanlışları bir kenara atma Bu çeçevede tarikatlar olumsuz görülmüştür

(5) EĞİTİM-ÖĞRETİM ISLAHI Medreselerde verilen derslerde islamî ilimleri haricindeki derslere pek yer verilmemiştir

(ehemmiyet verilmemiştir) Sir Seyyid Ahmet Han gibiler bu medreselerdeki eğitim sisteminin ıslahını isterler. Onlar

Batı’da gördükleri eğitim sistemini uygulamak isterler (kendisi İngilterede eğitim görmüştür)

(6) İTTİHAD-İ İSLAM: Afgani bunun önemli temsilcilerindendir 2. Abdülhamid’de bunu istemiştir ama Cemaleddin Afgani biraz daha farklı boyutta ister.

Afgani: Dini bağ, Hac, Hilafet için İslam Birliği görüşlerini savunur. Hacc’ın müslümanların genel kongresi olması gerekitğini savunur. Halife islam ümmetinin vekili olmalı, Hz Peygamber’in vekili değil

(7) İSLAM’DA YÖNETİM NASIL OLMALIDIR? İslam’da sınırları belli bir yönetim tarzı yok, belirli ilkeleri vardır Cumhuriyet’in de İslam’a uygun bir yönetim tarzı olduğu bazıları tarafınca dile getirlir

(8) TEMEL İNSAN HAKLARI, ORYANTELİSTLERE CEVAPLAR Kadın hakları ve temel insan hakları tartışılıyor

Çağdaş İslamî Akımlar

İslamcılık Akımı revaçtayken Osmanlı’nın çöküşüyle dağılıyor, bitmiyor ama değişik şekilde devam ediyor. İttihad-i Terakki cemiyeti İslamcılık yerine milliyetciliği getiriyor

bu gelişmeler çerçevesinde kimi alim geri çekiliyor, Mustafa Sabri efendi gibileri, kimisi de muhalefet ediyor.

Bu çerçevede zuhur eden akımlar:

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

2


I. Geleneksilci Akımlar: - Bir arka planı olan (Background) + devamlılığı olan ve geçmişten gelenleri

sorgulamadan alma (bu bir nevi Handicap’tır)- Oysa bu tutum doğru değildir. Hz Peygamber harici herkes hata yapabilir. O yüzden

geçmişten gelenleri salt almak, hatasız görmek doğru olmaz. Atalardan gelenleri tek doğru ve masum olarak görme arapların bir özelliğidir. Bu yüzden değişmeye de kapalılardır. Bu değişmezlik ve gelenekten (atalardan) gelenleri salt, eleştiri szügecinden geçirmeden alma, hem bir olgu hem de bir ideal olarak kabulü, muhtemelen Arapların göçebe hayatına ilişkin tecrübelerine kadar varmakta. Atalarının izinde yürümek onların en başta gelen düstürlarındandı.2 Bu düşünceye sahip olmalarının sebepleri coğrafî sebeplerden dolayı ve (veya) iklimle alakalı sebeplerden dolayı olabilir (Montgomery Watt’ın düşüncesi): Çölde seyahat etmek isteyen o yoldan geçen öncekilerin ayak izlerinden gider, bu daha güvenilirdir!

1) Selefî Düşünce ve Vehhabilik: a) Temel kaynaklara dönüş (Kur’an ve Sünnet)

- Bu akım 18 yy’dan sonra gelen akım, Selef/Selef-i Salihin ise ashabın zamanına, asr-ı saadete kadar dayandırılır

- Akla mahal vermeyip Kur’an ve Hadisleri lafzî yorumlamab) Arka planı ehl-i hadise dayanırc) Metin literal anlamıyla kabül edilir (Allah’ın eli-yüzü var...)d) Mezhepler kabul edilmeze) 18.yy’da Muhammed b. Abdilvehhab başlatmıştır

Abdulvehhab (ve Selefilik) Tevdid’e vurgu yaparlar:

Şefaati, tevessülü, istimdadı kabul etmezler Kendilerini fırka-i nâciye olarak görürler. Bid’at kavramını çokca kullanırlar

ذا 2 انا ها يقول من الفتى لكن و ابي كان يقول من الفتى Bu arapların atalarının dini ve geleneği üzerine ليسolduklarını eleştiren bir şiirden alıntıdır. Kur’anı kerimde onların bu tutumlarını eleştirmekte

Tevhid

Uluhiyyette

Allah'ın birliğini tehdit edici, büyüklüğü ifade eden

hertürlü şeyden, minare ve türbanlardan uzak dururlar

ve hatta yasaklarlar.

Rububiyyette Amelde

imanla amel ayrı düşünülemez

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

3


Abdulvehhab:

Babası Hanbeli kadısıdr, o yüzden arka planı ehl,- hadistir. Özellikle İbn Teymiyye ekolünden etkilenme söz konusudur

1744’de Suud ailesiyle antlaşma yapar: DİRİYYE SÖZLEŞMESİ. Bu antlaşmaya göre Abdulvehhab Muhammed b. Suud’a siyasî güç olarak itaat ediyor. Karşılığında fikirlerini yayma yetkisi ve desteğini alıyor

1980 yılında (birtakım siyasî gelişmelerden dolayı) bir takım sorunlar yaşıyor, sorgulamaya başlanıyor. Ciddi bir ikilem yer alıyor. Bir kısmı iktidarı desteklerden, diğer kısım hükümetten ayrı görmek istiyor kendilerini, karşı çıkıyorlar.

20 kasım 1979 günü Cüheyman el-Uteybi liderliğinde bir gurup suudi vatandaşının hac sırasında kabeyi ele geçirmesi ve hacıları rehin alması olayı. Kendilerinin amacı Amerika’ya petrol ihracatının durması ve Suudi hanedanının devrilmesiydi. Suudiler 2 hafta süren olayı kendileri halledemediler ve Fransız özel birliklerini çağırarak Müslüman olmayanların girmesinin yasak olduğu kabe ye soktular. Kabenin etrafında baskıncıların saklandıkları tünellere su basıldı ve elektrik verildi. Olaylar kontrol altına alındığında yüzlerce kişi ölmüştü. Suudi tarihi için kara bir leke olan olaydır.

2) Medrese içinde: - Ders proğramında akla vurgu yapan dalları da vardır, Mantık, Matematik gibi, ancak

ağırlık olarak görğlmğyora) DİYOBEND EKOLÜ:- Kuruluşu 1866- Sir Seyyid Ahmet Han gibilerin girişimleri, yozlaşma olarak görülür ve buna karşı

çıkılarak geleneksel eğitime değer verilir. Hanefi anlayışı hakimdir. Hiçbir şekilde devletten vs maddi yardım almaz, “kendi insanın’dan alır”. Ayrıca Hindistan’ın bağımsızlığını için mücadele ederler.

- Hem medrese geleneği hem de tasavvufî yapı hakimdir (buradaki Tasavvuf, yaşama biçimi olarak kabul edilen Tasavvuf kastedilmiştir)

- Osmanlıya karşı ciddi bir bağlılık vardır- Batı’ya karşı direniş söz konusudur- Diyobend medresesi çerçevesinde TEBLİĞ CEMAATİ zuhur ediyor. Tebliğ cemaat,ne

göre kişi yılda 40 gününü ayırıp sırf tebliğ yapacak, müslümanlara tebliğ edecek. Buna TEFRİĞ-İ VAKİT denir.

- Taliban’da bu medreselerden çıkarak, önce Rusya’ya karşı gelir, sonra Afghanistana daha sonra Pakistana müdahele eder ve etkisi altına alır

3) Tasavvuf içinde: - Erkek egemenliği söz konusudur- Hint-Alt Kıtasında BİRELVİYE hareketi mevcuttur. Tasavvuf ile medreseyi

meczetmeye çalışmıştır- Burada Tasavvuf daha hakim durumda- Faaliyetleri yönünde Hint- Alt Kıtasında en başarılı ekollerdendir- Ahmed Rıza Han Birelvi kurcudur

Islahatcı Oluşumlar

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

4

Tabandan tavana örnek

Üstü değiştirme arzusu


Modernist Oluşumlar:

1. Temel Kaynak: KUR’AN2. Geleneksel Birikimin eleştiri:

- 14.asırda oluşturulan islamî anlayışı müslümanların başarısızlığının sebebidir- Kur’an, Hadis/Sünnet, İcma, Kıyas = bunlar geleneksel kaynaklar, modernistler sırf

Kur’an’ı kaynak olarak kabul ederler

Islahatcı Oluşumlar

1. Kültürel Islahatcılık

Nurculuk

2. Siyasal Islahatcılık

a) İhvan-ı müslim (HAsan el Benna

1928)

başlangıçta ılımlı başlamıştır ancak daha

sonra ayrıma düşmüştürBu gruba katılanlardan

Seyyid Kutub önemli bir şahisyettir

b) Cemaat-ı İslam (Mevdudî 1941

yılında)

c) Aktivist gruplar: Tekfir ve Hicre Akademi ve Cihad

Grubu

Ilım

lı tut

um

Ka

tı

tut

umww

w.ti-

ente

rtain

men

t.com

5


Not: Yenilenme, ilerleme kaçınılmazdır, ancak bunu yapış ve sunuş şekli önemlidir.

MAKALE ÖZETİ:Çağdaş İslamî Akımlar

18yüzyılın 2. Yarısında itibaren İslam alemi siyaset ve iktisatgibi alanlarda gerileme göstermiştir. İlim alanındaki dinamizm kaybolmuştur, taklitçi bir zihniyet hakim olmuştur

Farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Belirli görüşler ve faaliyetler şahsi ve lokal olmaktan çıktı ve 20. Yy’da İslam dünyasının düşünce ve siyasetine etkili olmuş ve organize hareketlere dönüşmüştür. Bunlar farklı yöntemleri savunarak bu sorunu, Osmanlının gerilemesine ve Batı’nın yanında zayıf kalmasını, engellemek ve çözmek için çaba sarf etmiştir:a. Bir ksımı geleneksel mirasa tutundub. Bir kısmı ise geleneği ciddi manada eleştirdi, sorguladı, hatta reddetti. Modern

reformculuğuna giriştic. Bu ikisi arası bağdaştırıcı şekilde olmuştur

Bu oldu yeni bir oldu değildir. Daha İslam’ın ilk yüzyılında önce syasîi fikri cemaatler, daha sonra mezhepler zuhur etmiştir

Modernistler/Modernizm

Metinselci Modernizm(ayetlerin tarihsel ortamını

ihmal ediyorlar)

Muhammed Abduh (Ebrehe ile ordusunun anlatıldığı kıssayı modern zaman

uygular ve kuşların mikroplar olduğunu

söyler...)

Sir Seyyid Ahmet Han

Tarihselci Modernizm

Encüsi Fazlurrahman (İslam adlı eseri kaleme almıştır)

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

6


İslam Dünyasında İhya Hareketleri:

(1) İhya

İhyacıların gayesi kitap ve sünnet çizgisinden saptığını düşündükleri İslam ümmetini bu sahih kaynaklara geri döndürmek, inaç ve düşünceleri bidat ve hurafelerden temizlemekti

(2) Tecdid

Yine içten bir düzelmeyi, bozulanları onarma

(3) Islah

Tecdid’deki manın karşılığıdır

“19-20.yy’da, İslam’ı bir bütün olarak (inanç, ibadet, ahlak, felsefe, siyaset, hukuk, eğitim vb) yeniden hayata hakim hakim kılmak ve akılcı bir metodla Müslümanları, İslam dünyasını batı sömürüsünden, zalim ve müstebit yöneticilerden, esaretten, taklitten, hurafelerden kurtarmak; medenileştirmek, birleştirmek ve kalkındırmak uğruna yapılan aktivist, modernist ve eklektik yönleri baskın siyasî, fikrî ve ilmî çalışmaların, arayışların, teklif ve çözümlerin bütününü ihtiva eden bir harekettir” KARA!

Hazırlayıcı Nedenler:

Avrupa’da yenileme vuku bulmuştur. Rönesans, hümanizm, sekülerizm vs gibi reform hareketleriyle kilise ve Hiristiyan dogmaları toplum üzerinde hakim ikeni kiliseden kopma olmuştur- teknolojiki siyasî ve kültürel ilerlemeler olmuş, Batı İslam topraklarına bu yönden fark atmıştır

Fransız İhtilali’nin etkisi büyük. Osmanlı topkraklarına Milliyetcilik gelmiştir. İsyanlar, baş kaldırmalar, ayaklanmalar.... Bunlardan dolayı hem Batı’ya yönelik düşmanlık hem de özeleştiri söz konusudur. Yeniden istikrare kavuşmak için galip devletleri taklit etmekle mümkündür! Diyenler zuhur ediyor

İhyacılığın/İslamcılığın Temel Meseleleri:

a) “YENİ SELEFİLİK3” veya “ISLAHATÇI SELEFİLİK“- “islamı hayat yeniden hakim kılma”. Gerçek islama yönelme, İslamlaşma. Asr-ı

Saddet dönemine dönme arzusu vardır. Islahatçı yöntemle, bidatlerden kurtulma isteği. ANA KAYNAKLARA DÖNÜŞCÜ tutum!

b) “İslam akla uygun bir dindir”- Gelişmeye (terakkiye) engel değildir- Dinin gelişmeye engel olan unsurları daha sonra ilave edilmiştir- İçtihad kapısı yeniden açılmalıdır

c) Müslümanların batıyı üstün kılan ilmi alıp kendi topraklarına uygulayıp geliştirmelidir, tıpkı batının müslümanların medeniyetlerini kullandıkları ve kendi ürünleriymiş gibi pazaladıkları gibi! Delilleri şu hadisdir: “Hikmet müminin yitik malıdır, nerede bulursa onu alır”

3 Yeni Selefilikten kasıt daha çok Vehhabiliktir. Geleneksel anlamda Selefilik ise ehl-i hadis’i takip etmedir.

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

7


d) Gelenekle Hesaplaşanlar:- Tasavvuf ve Tarikatleri olumsuz bulmuşlardır- Özellikle vahdet-i vücut konusu tartışmalıdır

e) Medreseye yönelik Islahatcılar:- Günün ihtiyaçlarına cevap verecek eğitim sistemi lazım- Muhammed Abduh ve Sır Seyyid Ahmed Han gibiler Ezher’in ıslahı için çabalaçıştırlar

f) İttihad-i islam:- PanIslamizm- Müslümanların siyasal birliği= Abdülhamidîn devlet politikasıdır- Osmanlıyı emperyalistlere karşı hakim kılmak

Efgani’ye göre İtiihadi İslami:

g) Kur’an + Sünnet belli yönetim şekli ortaya koymamıştır. Sadece genel ilkeler ortaya koymuştur. İslamcılara göre Hilafet Peygamber vekaleti değil, milletin vekaletidir

h) İhyacıların ürettikleri EDEBİYAT Oryantalist saldırılara ve genel ilkeleri savunma niyetiyle birçok eser kaleme alınmıştır İhyacı alimleri Kur’an merkezli bir düşünce tasavvuruna sahip. Onların amacı: Kur’an’ın

modern bilimlerle uyumlu bir kitap olduğunu göstermek.- Hz. Musa’nın önünde dağın erimesi haberini Sir Seyyid Ahmed Han volkanik bir patlama

olarak algılıyor- Hz. Musa’nın elindeki asasıyla taştan pınar çıkarmasını Said Nursi artezyene işarte olarak

görüyor- Ebrehenin ordusunun helakini Abduh bulaşıcı çiçek hastalığı olarak görür

İhyacıların/İslamcıların Müşterek ve Farklı Yönleri:

Tevhid ilkesi esastır. Müslümanların birlik ve beraberlik içinde olup ilerlemesi önemlidir

Efgani’ye göre İtiihadi İslami

Din bağı belirli çerçevede milliyet faktörüde önemlidir der

Hac

yıllık haç, müslümanların bir araya gelip önemli

konuları tartıştığı konferans olmalıdır der

Hilafet bu birliğin yegane otorite merkezi

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

8


Amaç aslında aynı, yöntem farklı Yine de aynı amaçta olan, mesela Modernistler dahi kendi arasında ihtilafa düşer:

- Mesela Sir Seyyid Ahmed Han natüralist görüşlere sahiptir. Abduh ise onun bu görüşüne karşıdır

- Mustafa Sabri, Said Nursi ve Elmalılı muhafazakardır: Mustafa Sabri içtihada karşı, Said Nursi içtihad yanlısı ancak günün şartlarına göre değil ve Elmalılı ise içtihad taraftarı

İlk İhyacılar/ İslamcılar:

1) Seyyid Ahmed Han (1817-1898)

Seyyid olduğu söylenir. 1857’deki Sipahi Ayaklanmasında İngilizlere bağlı kaldığı için SİR unvanını almıştır

1869’da İngiltere’ye gider, eğitim sistemini araştırmak için. Geri dönüşünde “Tezhîbü’l-Ahlak” adlı bir gazete çıkarır- Müslümanları Batı’ya ısındırmak için

Ahmed Han’a göre İslamiyet akılla uzlaşır. Kainat tamamen sebep-sonuç ilişkisiyle yürür

Mucize ve kerametleri kabul etmez Hadisleri ve Hükümleri anlamada aklı ön planda tutar Kendisi Reformcudur. Din ile siyasetin ayrılması gerektiğini söyler “Modern hayata yönelik özgün İslamî bakış ve duruş geliştirmek yerine,

İslam’ı modern hayata uydurmaya çalışmak” (ithamdır aslında)

2) Cemaleddin Efganî

Afganistanlı meşhur alim Bazen uzun süreler kaldığı her ülkede milli ve dinî şuur

uyandırmak, birliği sağlamak için ilmî ve kültürel faaliyetlerde bulunmuştur

Urvetü’l-Vüska dergisini yayımlamıştır (Abduh’la beraber) Abdulhamid’in İslamcı politikasında etkisi büyüktür Islahat fikrinin temeli islamî birliktir. Öncelikli olarak siyasî alanda

değişim olmalı. Yani tavandan başlayıp taban doğru

3) Muhammed Abduh (1849-1905)

Efgani’nin talebesidir. Onunla birlikte Urvetü’l-Vüska dergisini yayılamıştır . El-Ezher’de hocalık yapmıştır. Dergi kapatılınca İslam dünyasının kısa vadeli düzeltilemeyeceğini anlamış ve farklı yönteme geçmiştir. Böylece Efgani ile ayrı düşer

Dinler arası diyaloğa önem vermiştir Amacı: İlk kaynaklardan hareketle dinin anlaşılmasını sağlamak, itikadı

asr-ı saadet’teki saflığına kavuşturup onun akıl ve ilimle ilişkisini

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

9


güçlendirmek. Modernite ile din ilişkilerini tekrar gözden geçirip yeni islamî düşünce ortaya koymak

Bilimsel tefsiri dikkat çekicidir. Kur’an ile bilimi birleştirmeye çalışır, daha doğrusu Kur’anı bu şekilde anlatmaya çalışır

İçtihadı savunur maslahat prensibine önem verir (ehl-i kitabın kestiği yenir)

4) Mustafa Sabri Efendi:

Süleymaniye medreselerinde hadis müderrisliği yapmıştır Damad Ferid hükümetinde Şeyhu’l İslamlık vazifesine

getirilmiştir Kurucu olduğu “Telâ^ş-i İslam” cemiyetinde İskilipli Âtıf Efendi

ve Said Nursi ile çalışmıştır Efgani ve Abduh’u dini batı düşüncesine göre

değerlendirdiklerini söyleyerek şiddetli bir şekilde eleştirir. Tecdid hareketlerinde ölçünün kaçtığını söyler

Aklı ön plana alan ve mucizelere farklı yorum katanlara reddiyeler yazmıştır. Kadınların tesettürüne gösterdikleri gevşekliklere karşı yazılar yazmıştır

Abduh’un etkisiyle modern motifler taşıyan İslamcı ekolün karşısında yer alır ve muhafazakar bir İslamcı ekolünü kurar. Zahid el Kevseri ve Abdulfettah Ebu Gudde onun talebelerindendir Ahmed Davudoğlu bu ekolü Türkiye’ye taşır

Osmanlı İslamcılığı ve Sonrası:

1870 yıllarında Osmanlıda bir İslamcılık Harekatı olan “İttihad-i islamî” hakim olmuştur İttihad ve Terakki devletin başına geçti ve milliyetçilik siyaseti hakim oldu Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ve beraberindeki Laik devrimlerle İslamcılar farklı

farklı tutumlar benimsemiştir. Bazıları sürgüne gitmiştir- Mustafa Sabri Efendi gibi, bazıları da zaman zaman aktif, zaman zaman pasif üzere ülkede çeşitli cemaatlenmelere gittiler- Said Nursi ve Süleyman Hilmi gibi

1925-1950 yılları arasında İslamcı aydınlar fikri mesailerini daha çok İslam’ın iman, ibadet, ahlak konularına harcadılar

1950’den sonra demokratik gelişmeler zuhur etmiştir. İslamcılık artık siyasileşmiştir

GÜNÜMÜZ İSLÂM DÜNYASINDA ANA DİNÎ AKIMLAR

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

10


Gelenekçi yapılarda ıslahatçı eğilimlere veya ıslahatçı yapılarda güçlü modernist motiflere sıklıkla rastlanır

Gelenekçi Oluşumlar

Bir toplumun eskiden kalmış ve saygın görülmüş ve uygulanması nesilden nesile devam edile gelmiş adetler, davranışlar, alışkınlıktan kültler; sözlü ve yazılı rivayetler, genel olarak kültürel birikimler!

Mezhep, tarikatlar, medreselerin güçlü geleneksel yapıları vardır Gelenekçi yapının hakim olduğu yerde hiyerarşik yapı hakimdir: başta lider, sonra ona yakın

olanlar vs… (lider= imam, şeyh, üstad, reis gibi isimlerle anılır) Erkek egemenliği, akılcı çözüm yerine naklî çözümlere gidilmiştir (akıl yerine nakil esas

alınmıştır)

Selef Geleneğe Yaslanan Oluşumlar ve Vehhâbilik Hareketi:

Sahabe tabiinin islamı anlayışına özenirler, islamı onlar gibi anlamak isterler, onların yolundan gitmek isteme anlayışı

Ehl-i hadis- ehl-i eser-ehl-i ittiba denir (hadise uydukları için…) Kendilerini fıka-i naciye, fırka-i istikamet, tâife-i mansûra olarak görürler

Vehhabilik:

Selefi olmayanlar selefi akımlar için kullanılır bu kavram Ehl-i Hadis geleneği üzerine Vehhabiliği tesis eden kişi Muhammed b. Abdulvehhab’tır

Düşüncesi: İbn Abdulvehhab’a göre…

… İMAN: tasdik, ikrar ve ameldir; artar ve eksilir … Kur’an’ı lafzî anlamak gerekir, te’vil caiz değildir. Allah’ın zatına ve sıfatlarına nasslar

çerçevesinde inanmak lazım … şefaat sadece Allah’a mahustur, kimsede şefaat yetkisi yoktur … duada vesile olmaz- bu Arapların dualarda putları vesile kılması gibidir … türbe ve mezar ziyaretlerini şirk olarak görüyor … rabıta şirk ve uluhiyyete aykırıdır Bid’at önemli bir kavramdır. Doğrudan Kur’an ve hadis’de yazmayan uygulamalarının hepsi

bid’at olarak görülmekte. Bu çerçevede siyasî, itikadî mezhepler, tarikatlar, kelam ve felsefeyle meşguliyet bid’at olarak telakki edilir

Kur’an’ı teğanni ile okumak, kandilleri kutlamak, Kur’an’da olmayan zikirleri tekrarlamak bid’at olarak görülür

Tütün ve kahve müskirat cinsinde sayıldığından haramdır İyiliği emretme, kötülükten nehyetmek temel prensiptir (bid’at’lardan kurtulmak için). Bunun

için Müslümanların başında güçlü, adıl, otoriter ve dindar yönetici olması lazım Muhammed b. Abdulvehhab Dir’iye kasabasına gitti ve oranın reisi olan Muhammed b.

Suud ‘un himayesine girdi. Bu iki insan arasında 1744 yılında siyasî bir sözleşme yapıldı. Buna göre İbn Abdulvehhab Muhammd b. Suud’a siyasî otoriter olarak biat etmeyi, karşılığında kendisinin dini davetine tam destek almayı sözünü almıştır. Karşılıklı antlaşma (WİN&WİN)

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

11


Vehhabi Suudi kuvvetler Kerbela’da Hz. Hüseynin türbesini yağmaladılar, çokça Şiiyi kılıçtan geçirdiler

Medrese Geleneğine Yaslanan Oluşumlar:

Medreseler, 19. Ve 20. Yy’da İslam dünyasında birçok dini akım ve teşkilatın doğum yerleri olmuşlardır

Medreseler varlıklarını ilahiyat ve üniversitede eğitime alternatif olarak hala sürdürür Müderristler’ den talebelere erkek egemenliğinin hâkim olduğu hiyerarşik bir yapı vardır.

Buralarda mezhebi eğitim-öğretim esas alınmaktadır (özellikler Anadolu ve Hint bölgesindeki medreselerde)

DİYOBENDİYE:

1866’da Muhammed Kâsım Nânevtevî ve Reşid Ahmed Gangûhî tarafından kurulmuştur 1857’deki Sipahi ayaklanmasından sonra İngilizlerden büyü yara aldıktan sonra eğitime ağırlık

verilmiştir (dolayısıyla Diyobend cemaati kurulmuştur) Bu hareket ehl-i sünnet esasları ve Hanefi fıkhına göre öğretimi esas almıştır Eğitim-Öğretim’İn yanında Hindistan’ın bağımsızlık mücadelesinde önemli rol aynamıştır Osmanlı hilafetini tanıyarak ayakta kalma davasını her alanda savunmuştur “İslam tüm yabancı unsurlardan arındırılmalıdır”, batıl unsurlardan uzak bir islam anlayışına

sahip. Zamanın değişikliklerine önem vermemiştirlerdir. Nakşibendiliğin etkisi söz konusudur Medrese eğitiminde tasavvufî eğitim ağırlıklıydı (1880’den sonra Mantık ve Felsefe

müfredattan çıkarılmıştır)

Cemaat-i Tebliğ:

Kökeni Diyobendliğe dayanır. 1962’da Mevlana Muhammed İlyas Kandehlevî tarafından kurulmuştur

Ancak medrese faaliyetlerini halkın ıslahı için yeterli görülmemiştir TEFRİĞ-İ VAKT : tebliğ yapmak için dünyevî işlerinden gönüllü olarak zaman ayırma ve

cemaate-tebliğe yönelme. Tebliğ için 40 gününü ayırarak, kapı kapı, şehir şehir, ülke ülke dolaşıp para ve rahatlığından ferağat edip vazife yapmak (Vazife’ye MİHNET veya ÇİLE derler). Böylece Hz. Peygamber’in izinden gitmiş oluyorlar. 10 kişilik gruplar ve onların başında bir emir bulunur

Uyeler siyasetten uzak tutulur Cemaat-ı Tebliğ günümüzün en önemli uluslararası İslamî hareketlerinden birisidir

Tâlibân:

Pakistan ile Afganistan’da geleneksel Diyobend medreselerinde eğitim görenlere verilen ad

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

12


1979’da Sovyetlere karşı mücadeleye katılmış ve 1988’de Sovyetlerin yenilip geri çekilmesine vesile olmuşlardır

1955’de iç kargaşalara müdahele edip yönetimi ele geçirmişlerdir Harici zihniyet yapısına sahipler: başkalarını dışlayıcı, şiddet yanlısı Oysa Taliban’da Hanefîdir

Tarikat Geleneğine Yaslanan Oluşumlar:

Tasavvuf ve tarikatlar, İslamiyet’in en kuvvetli geleneklerinden birisidir. Tasavvuf, nefis tezkiyesi ve manevî hazza ulaşmaktır. Hz. Peygamber’e kadar ulaşan şeyhler-mürşidler silsilesi bulunur. Mertebeleri vardır bunların: gavslar, kutublar, abdallar, yediler, kırklar şeyhler, dervişler…

Birelviye:

Kurucusu Ahmed Rıza Han Birelvî’dir Bu cemaatte de Diyobendiye’de olduğu gibi medrese-tarikat birlikteliği mevcuttur Burada Diyobendî’de düşüncede medrese geleneği baskın, Birelviye’de tarikat geleneği

baskındır Görüşleri:

- Hz. Muhammed’in Allah’ın nurundan bir nur olduğunu söylerler- Hz. Peygamber’in geçmiş ve gelecekle ilgili gaybî bilgiye sahip olduğunu savunurlar- Hz. Peygamber’de bulunan bütün özelliklerin evliyalarda da olacağını savunurlar

Diyobendi cemaatini eleştirirler, hatta tekfir ederler Birelvîler kendilerine Cemaat-i Ehl-i Sünnet adını verirler Muhaddislerce zayıf ve uyduma hadislerini imanî konularda delil olarak kullanmışlardır Görkemli mevlid kutlamalarına, türbe ziyaretlerine önem verirler Ahmet Rıza Han’ın arkadaşları ve müridleri o öldükten sonra onun önüne geçmeye

çalışmamıştır. Kendilerin ABDÜ’R-RİZÂ veya UBERYDÜ’R-RİZA denir Pakistan camiilerin yarısından fazlasında Birelvî imamlar vardır

ISLAHATÇI OLUŞUMLAR:

Islahat genel olarak herhangi bir kurumda, usulde ya da devlet düzeninde eskimiş, bozulmuş ya da aksayan yanları düzeltmek, onarmak, iyileştirmek, eksikliklerini tamamlamak manasına gelir. Düzelmeyecek durumdaysa radikal bir tavır sergileyerek yıkıp doğrusunu inşa eder

Temel kaynak ve referanslarda nakil-akıl dengesi gözetilir. Sürekli bir dinamizm hakimdir. Teşkilatçı bir mantık hakimdir. Kadınlar daha aktif faaliyet alanınandadır SÖZ VE YAZI YERİNE İŞ, EYLEM ve HAREKET ÖN PLANDADIR

Kültürel Islahatçılık:

TABANDAN TAVANA doğru ıslahat

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

13


SAİD NURSİ (1873-1960)

Hayatının ilk döneminde anayasa ve özgürlük hareketlerini desteklemiş, bu yüzden padişahla ters düşmüştür

Cumhuriyetten sonra “Yeni Said” (kendi deyimiyle) olarak kendini değiştirmiştir Daha sonraları birkaç defa zorunlu ikamete tabi tutuldu ve Nur Risalelerini yazdı

Siyasal Islahatçılık:

Siyasal ıslahatçılık, kültürel ıslahatçılığın aksine, TAVANDAN TABANA ıslahat (sendikalar, siyasal partiler…)

Yasal yollarla + uzun süreli bir siyasî mücadeleyle bir süreç. Şiddete başvurmaksızın

İhvan-ı Müslimîn:

- Hasan el Benna 1928’de kurdu- Filistin sorunuyla ilgilenmiştir- Hasan el Benna, İslam alemin içinde bulunduğu kötü durumun aşılması için Hilafet’in

yeniden kurulmasını savunur- Hasan el Benna suikaste kurban gittikten sonra cemaat ikiye ayrılır: bir kısmı ılımlı, diğer

kısmı daha etkin

Cemaat-i İslâmî:

- Ebu’l A’la Mevdudî 1941’de kurdu- Hint alt kıtasında İhvân-ı Müslim’in’in muadili sayılabilir- İslam devleti kurma hedefi var: “İslamÎ temellere dayanan bir toplum oluşturmayı ve

mevcut bütün kanunları Kur’an ve Sünnet ışığında düzenlemeyi” hedefler- Dini düzenin kurulması için 4 aşamalı proğram:

1) İnsanların düşüncelerini ilahî değerler ışığında şekillendirmek2) Hakiki Müslüman şahisyeti haline getirilmeli bunlar, günahlardan arındırılmalı3) Toplumda kurumlarla şahıslar arasında ilişkileri islama göre düzenlemek (eğitim ve

öğretimde)4) Ülkenin siyaseti İslamÎ ilkeler olmalıdır

Seyyid Kutub (1906-1966)

- Radikal siyasal İslamcılığın sembol ismi olarak hatırlanmaktadır- Eğitim araştırma yapmak için ABD’ye gitmiştir ve orada tam ters etki olarak Batı’ya karşı

tepkiyle geri gelmiştir- 1953’de İhvan-ı Müslümîn’e katıldı- 1954’de hapise girdi, Mısır devlet başkanı Abdünnasr’a karşı suikast girişiminden sonra.

Orada FİZİLAL adlı eserini kaleme almıştır- Toplumlar, Kutub’a göre Müslüman (Allah’a yönelik hayat) ve cahili (onlara cihadla,

tebliğle islam yayılmalı) olmak üzere ikiye ayrılır)

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

14


- Mücadeleyi yönetecek öncü bir cemaat lazım. Küfür ve şirkten uzak dindar, tevhid inancına uygun. RABBANÎ yöntem ile= tüm peygamberlerin Kur’an’da anlatılan mücadele yöntemini izleyerek gerçekleşir. Sırf Allah rızası için yapılan faaliyet

- Kutub’un kastetmedikleride uygulanmış, bazıları suikastçi olmuş…

Not: 1979 İran devrimi ve 1979-1988 Sovyetlere karşı başarılı mücadele Müslümanlara özgüven vermiştir!

Modernist oluşumlar:

Eskileri terk ederek çağdaş değerlere uygun yeni bir kültür ve anlayışın hakim olmasını savunurlar İSLAM ÇAĞDAŞLIĞI

Modernizm, felsefeden ticarete herşeyin sorgulanmasından yana. Gelenekçiler, Islahatçılar islam medeniyetin çöküşünü islamdan kaynaklana bir sorun olarak

değil Müslümanların sorunu olarak görmektedirler. Modernistlere göre çöküşün asıl sebebi, ne dış güçler ne de Müslümanlar, asıl sorun “ bugüne İslam diye gelen din ” olgusu – dini geleneği derinlemesine sorgulama. Bugüne İslam diye gelen” şeyi sorgulama

İslam modernizm’de ,craat yerine söz önemlidir (masabaşı işler) Kaynakları sırf Kur’andır, ne Hadis, ne fıkhî, ne kelamî ne de herhangi islamÎ ilimlerin

gelenekleri ve usulleri… İslamiyetin yeni zamana damgasını vurması ancak bu metodlarla olur Kur’an’ı zamana göre uyarlamaya çalışırlar (kendilerince sırf Kur’an’a bakmakla olurmuş:

Kur’an herkesin anlayacağı seviyede, başka birşeye ihtiyaç yok derler)

A) Metinselci Modernizm: - Kur’an’a dönüşcülük, Kur’aniyye (KURANİZM) diye adlandırılır- Sir Seyiid Ahmet Han, Muhammed Abduh desteklemiştir- Ayetleri güncelleştirme yoluyla çözüme ulaşma. Sünnet yerine “çağdaş maslahatlar”

belirleyici update işleminde!- Hadisleri “akla yahut tabiata arz” ilkesine göre değerlendirirler

B) Tarihselci Modernizm: - “Kur’an’ın indiği tarihsel şartları” görmezden gelirler- Fazlurrahman en meşhur temsilcilerindendir

Fazlurrahman (1919-1988)

- İslam adlı eserinde İslam düşünce tarihiyle adeta hesaplaşıyor- Fikir sistemi, değişimin bir zorunluluk olduğu ilkesine dayanır

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

15


- Müslümanların geri kalması değişim gerçeğinin anlaşılmasından kaynaklanmıştır- Günümüz Müslümanlar o zamandaki nüzul ortamından çok daha farklı ortamda

yaşamakta- Ayet ve hadisleri bugüne taşımak lazım!- Kur’anın tarihselliğini savunur

Modernizm Karşıtı Çağdaş Bir Söylem Olarak Gelenekselcilik:

Gelenekselcilere göre, toplumun tüm hücrelerinde mevcut olan gelenek, vahiyle başlar ve toplumun en alt katmanındaki folklorik bir malzemeye kadar siyaset eder

Modernleşen ve sekürleşen toplumlar dini değerlerden uzaklaşmışlardır. O yüzden insanları tekrar dine yönelemeye çağırırlar. Ancak belirli bir dine ve mezhebe çağırmak yerine adına ezelÎ hikmet denilen ortak ilahî geleneğe ve değerlere çağrı yaparlar

Kendilerini Hıristiyan, Protestan, Müslüman ya da Hanefî şeklinde ifade etmek yerine, daha üst kimlik olan, ALLAH’ inanıyoruz (bir ilaha) (EZELÎ HİKMET). Ne olduğun tam olarak farketmez

Rene Guenon, Martin Lings, Frithjof Schuon bu görüşlere sahip olanlardır

-Makale özeti -

Dini Akımların İslam’ı Tebliğ Yöntemlerine Eleştirel Bir Yaklaşım

(Prof. Dr. Sönmez Kutlu )

Tebliğ= bir çeşit iletişimdir, dolayısıyla süreç isteyen ve bir sistem içerisinde işlemesi gereken bir eğitim etkinliğidir

bilimin bilimsel verileri ışığında gerçekleştirilmeyen bir tebliğ eylemi günümüz insanında etkili olamayacaktır

günümüzde İslami tebliğ adına mezhep tarikat cemaat vs. kendi doktrinlerini tebliğ etmektedirler

bu tür oluşumlar bir zamanlar faydalı ve dinamik olabilirler, ancak bir zaman sonra farklı bir harekete dönüşebiliyorlar

Dini-toplumsal, dini-politik hareketler İslam’ı doğru ve özgün şekliyle,Kur’an merkezli ve Hz. Peygamber’in örnekliği doğrultusunda sunduğu sürece anlamlı bir katkıda bulunurlar

İslami hareketler ilk zuhur ettikleri gibi kalmamışlardırÖzellikle: İslam’ın tek temsilcisi olma, ruhban sınıfı oluşturma durumunda özgürlüğe zarar verirler

bugünki İslami hareketler çoğunlukla bu gelişimi gösterirler İslami hareketlerin çok fazla eleştirisi yapılmıyor, nedeni: cemaate karşı bir söylem olarak

telakki ediliyor Eleştiri külli tarzda ya da yargısal biçimde olmaması gerekir

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

16


Bu makalenin yöntemi: > hicbir cemaate, lidere vs. doğrudan atıf yapmaz

Türkiye’deki cemaatler ele alınır, nadiren ülkedışı oragnizasyonlara da referans verilir (Tebliğ Cemaati gibi)

Tebliğ iletişim sistemi olarak görülür , meseleyi bu açıdan inceler

bir mesajın muhtevası kadar kimin ilettiği de önemlidir, bu konuda problem yaşanmayan tek dönem Hz. Peygamber dönemidir ( İlahi kontrol ve mudahele )

Bugün ise: maddi ürünler de nasılsa, küreselleşmiş dünyada dinler de günümüz ihtiyaçlarına uygun, sunulan mesajın özgün olması, ihtiyaç sahiplerine en güzel bir şekilde sunulması gerekiyor

Müslümanlar bu küresel rekabete hazırlıksız yakalandılar Hiristiyanlar ise misyonerlik yaparak Müslüman bölgelerde tehdit haline geldiler

İslam tebliğ faaliyetleri dört unsurdan hareketle incelenmelidir: 1. kaynak (tebliğ eden) 2. alıcı (muhatap kitle) 3. ileti ( mesaj) 4. oluklardan (metod ve kanallar)

1. Kaynak

= Iletişim sürecini başlatan, hedefe gönderen kişi, grup ya da toplum

Kaynağın iletişim becerisi, tutumu, deneyimi, bilgi düzeyi vs. Önemli rol oynamaktadır.

Ilk dönem: yegane kaynak Hz. Peygamber idi

Bugün : Kaynak rolünü Müslümanlar ( cemaatler, tarikatler, organizasyonlar vs) üstlendiler

ancak: özelliklerine çok az derecede sahipler, zira eğitim ve pedagojik formasyon eksikliği mevcut. Hatta bazı tarikatler mensuplarını sakındırıyorlar ( ‚zahiri ilimle uğraşmak tehlikeli’ / ‚itikadın bozulur’ vb. Gibi)Cemaate en bağlı olan ya da lidere en yakın olan mensup halef olarak seçiliyor, niteliklerine bakılmadan!

ciddi imaj ve nitelik sorunu söz konusudur

Kaynağın kişilği mesajın alıcı tarafından doğru algılanması açısından mühim: örnek olarak 1926 da Muhammed İlyas tarafından Hindistan’da kurulan Tebliğ

cemaati verilir. Ilkeleri : ‚öğreterek İslam’ı öğrenmek’ -> üyeleri eğitimden geçmez www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

17


böylesi cemaatlerin mensupları genel islami öğretilerden ziyade cemaati ve liderinin öğreti ve eserlerini bilmektedirler

İslam’la özdeşleştirme ve ‚gerçek ve tek İslam budur’ iddiaları vardır İslami cemaatlere nitelik değil nicelik gücü kazandırır

(Cemaat lideri = Mehdi/’ahir zaman cemaati’/’seçilmiş cemaat’/ ...)

Oluşumlar sivil toplum oldukları iddiasında bulunurlar, ama bu öğreti ve sistemleriyle tamamen çelişik bir iddiadır,zira : -kişi merkezlidirler - ortak katılımdan yoksundurlar - bazıları ticari ortaklıklara dönüşür vs...

bazen siyasi ve ticari istismar söz konusudur mensuplar sundukları faaliyet ve imkanlardan eşit düzeyde faydalanamazlar (ekonomik

nedenler) samimiyet ve ihlas tabelalarda ve söylemlerde kalmaktadır

2. Alıcı

= kaynağın gönderdiği mesaja hedef olarak seçilen kişi, grup, topluluk

alıcının eğilim, ilgi alanı vs. önceden öğrenilmesi gerekir örnek: Rus-Sovyet rejiminden sonra Balkan ve Orta Asya’da duyulan dine susamışlık oraya

tebliğ vazifesiyle gönderilen cemaat üyeleri tarafından dindirilemedi. Onların dilini, kültürünü öğrenmek yerine, Türk kültürünü zorla enjekte etmeye çalıştılar -> Halkta hayal kırıklığına yol açtı

yapılması gereken: bölge halkının kültürün öğrenip İslam’ın mesajını ulaştıracak anlaşılır eserler yazmak

Diyanet’in gönderdiği İmamlar, dil bilmedikleri için , sadece Kuran okuyup okutmakla İslam’ı tebliğe başladılar -> görev süresi bitince geri dönüş-> nerdeyse etkisiz bir tebliğ yöntemi (!)

3. İleti-Mesaj

= kaynaktan alıcıya gönderilen bilgi, düşünce, duygu ya da kanaat

iletinin iki önemli niteliği vardır:

a) Dil = konuşulan dil, müzik, sanat, hareketlerb) İçerik = açık-seçik

a) Dili:

dini oluşumların herkesçe anlaşılmayan dilleri var

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

18


özellikle dini bilgisi ve duygusu zayıf kitleler arasında bu dilin anlaşılması zordur cemaatlerin edebiyatları oluşmuştur: bunları okumak, istinsah etmek, dillerinin zor

anlaşılmasından dolayı esrarengiz bir havaya bürünmesi ve ancak dilini anlayan kişinin önderliğinde okunması vs.... dini vecibe’ye dönüşmüştür Kuran’ın anlaşılması dahi bu edebiyata bağlanmış (olası örnekler: Risale-i Nur Küllüyatı

/İmam Rabbani mektubatları ??? ) -> Hatta bazıları Kutsal Kitap gibi görülür!

c) İçerik: iki nokta dikkate alınması gerekir: - İçeriği alıcının düzeyine ve ihtiyacına göre

ayarlamak

- mesajın içeriğini oluşturan, bilgi, düşünce, ve

kanaatlerin işlenme biçimi

Günümüz cemaatlerin problemi: İslam’ın altın dönemlerine ait eski anlaşılma biçimlerini o dönemin kalıpları içerisinde gelecek tasavvuru olarak sunmaları

Dini tebliğ etmek amacıyla ortaya çıkan dini mezhep, tarikat ve cemaatlerin din söyleminin içeriği analiz edildiğinde temelde iki ayrı göstergeye dayanmaktadır:

a) Siyasal İslam

Son iki yüzyıldır söylemlerinde siyaset bulunmaktadır.. Bunun nedenleri:

müslümanlar devletler araclığıyla tebliğde bulundular, Osmanlı’nın çöküşüyle bu destek sona erdi

Batılı isgaller sonunda Müslümanlar bağımsızlıklarını kaybettiler İslami devletlerin ve hilafetin yeniden inşası temel hedef oldu: İhvan-ı Müslimin, Hizbu’t-

Tahrir, Cemaat-ıİslamiyye gibi siyası oluşumlar zuhur etti Bu kesim insanlara göre İslam insanlara kuramsal bir siyaset sistemi kurmaktadır Liderlerine beyat edilmesini istediler

sonuç olarak: ‚Hilafet bozulursa İslam bozulur ve Müslümanlar hüsrana uğrar. Hilafet düzelirse İslam düzelir ve Müslümanlar kurtuluşa erer’ algısı bu kesimde hakim oldu

Neticeleri: Müslümanlar siyasal ve çatışmacı bir zemine kaydılar. Öncüleri hem kendi ülkelerinde hemde tüm dünya siyasi güçlerine karşı sonu gelmeyen bir mücadeleye giriştiler

Bugünün Müslüman siyasal lider tipolojisi : dünya hakimiyeti isteyen, başka görüşlere tahammülsüz, ve şiddet yoluna başvuran Harici bir modeli temsil eder.

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

19


Yazara göre: İslam’ı siyasal, ekonomik ve toplumsal bütün problemleri çözecek şekilde takdim etmek İslam’a ilk dönemlerdekinden farklı bir misyon yüklemek anlamına gelir. (?!)

tepkisel ve savunmacı halet-i ruhiye yaratır, ve toplumsal gerginliklere yol açar

b) Şekli DİndarlıkDini cemaat ve tarikatler İslam mesajının özünü (ahlaki/manevi unsurlar) çarpıtıp, İbadet/kulluk merkezli bir din anlayışı ortaya koyuyorlar

şekli dindarlık: ne kadar çok ibadet (şekli ibadet; yani oruç, namaz, Hacc, Umre gibi ) okadar çok sevap

> sarık cübbe , sakal gibi unsurlar dindarlığın sembolleri olarak görülmekte -> örneğin: tebliğ cemaatı, giyim kuşam İslami olarak nitelendirilerek Tebliğ’de gözetilmesi gereken 6 esastan biri olarak kabul edildi. (İsmailağa, kadiriyye ??? )

Dindarlık -> Fıkıh dindarlığına indirgendi Anlayışa göre: din insan için değil- insan din için Insanın günlük hayatında her bir saatte yaptığı tüm hal hareketler dini kisveye

büründürülmek istendi ( düğün mesela ) ‚Sayısal dindarlık’: zikirmatikler ve ‚Amellerin Faziletleri ve Zİkrin Faziletleri’ gibi kitaplar İslamı ruhtan ayrılan şekilperestliğin adı : Zühd ve Takva (Nurettin Topçu)

bu bazen Haricilerde olduğu gibi dini fanatizme yol açtı bazende toplumdan soyutlanan ve turfanda Müslümanlık adını verebileceğimiz bir

yaşama dönüştü bu dindarlık biçimi Cemaatler ve mistik hareketlerden beslenmektedir birey tek başına değil ancak lider ve cemaat içerisinde İslam’ı yaşayabiliyor

halbuki: modern toplumlarda birey bilinci güç kazanmıştır. Şekilperestliğe son verilmelidir!

3. Oluk (Tebliğ Metodu/Kanallar ) = iletişim biliminde, iletiyi kaynaktan alıcıya ulaştıran araç olarak tanımlanmaktadır

Tebliğ faaliyetinde, Kaynak, Alıcı ve İleti kadaronun hangi yollarla iletileceği de son derece önemlidir.

cemaatlerin araçları bilimsel çevrelerin verilerine göre ayarlanmamıştır ( Kasetler, Kitaplar, Filimler vs...)

günümüzün islam mesajı insanın duygusal ve siyasal yönüne hitap etmekte, halbuki: yolsuzluk, hırsızlık, çevre kirliliği vs. gibi problemler çözüm beklemekte

ilim ve bilgi büyük ve sınırsız bir güçtür: Müslümanlar dikkatlerini bu alana çevirmek zorundadırlar. -> bu şekilde geçmişin enkazından ve batı’nın baskısından kurtulabilirler

dini gruplar kişisel başarısızlıklarını telafi etmek isteyen sorumluluktan kaçan, kimlik arayışında olan kimselerin sığınağı haline gelmiştir

İslam’i tebliğ konusundaki en önemli zaaflardan birisi de, kendi din anlayışlarının özeleştirisini yapmamalıdır ww

w.ti-

ente

rtain

men

t.com

20


Cemaat liderleri tartışmasız bir otorite kabul edilir. Eserleri diğer insanların fikri yapılarını ölçmek için kullanılır

Sonuç:Günümüzde İslam’ı tebliğ etme iddiasıyla ortaya çıkan ve büyük ölçüde güven ve imaj sorunu yaşayan pek çok cemaat ve organizasyon, İslam’ı anlamai muhatap kitlenin durumuna göre sunma açısından başarı düzeyleri sanıldığı gibi yüksek değildir. Bazı dini cemaatler İnsanları ısındırmak yerine İslam’dan soğutmaktadırlar. İslami bizatihi siyasal bir din veya mistik bir dünya görüşü ya da şekli bir dindarlık olarak algılamaları. hasebiyle, Müslümanların tarihte bıraktıkları olumlu imaj yerini korkulan ve ihtiyatla yaklaşılan bir imaja bırakmıştır.

Makale:

Dinî Grup Yapılarında Dine İlişkin Muhtemel Anlama ve Temsil Sorunları – Mehmet Ali Büyükkara

Din hem insanın hemde grupların (toplumun) kimliğini oluşturmada yardımcı olur ( ve bunu tetikler): mezhepler, tarikatlar, dinî ve siyasî partiler, örgüt, hizb, sır grupları vs...bireyleri ortak bir irade çevresinde nuluşturur

Grubun menfaati çoğu kez bireryin isteğinin önüne geçer. Birey grubun emellerini kendi emelleri gibi benimser ve savunur. Böylece dayanışma ve kardeşlik oluşur. Kardeşlik ruhu gelişir

Belirli ilkeler, kurallar ve kaideler çerçevesinde grupta disiplin sağlanır Sosyal (ve dinî gruplar) kendi aralarında yarışmaya girer karşılaştırmalarda bulunurlar:

- “sizin istediğinizi biz de istiyoruz”- “sizin sevdiğinizi bizde seviyoruz”- “biz doğrusunu biliyoruz”- “biz daha çok istiyoruz”- “bizim istediğimiz şeyleri siz istemiyorsunuz”- ...

İnsanlar neden gruplara girer:

Grupla birlikte hareket etme duygusu Güçsüzlüğün telafisi için Kalabılığın, çokluğun içinde bir fert olma, ait olma (AİDİYET) + Kimlik+ belirli rol ve konum Sosyo-psikolojik faktörler

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

21


Grup İçerisinde Dinin Doğru Anlaşılması ve Temsilini Engelleyecek Sosyo-Psikolojik Faktörler

1. Grup Olmanın Doğal Niteliğinde Kaynaklanan Problemler: Aidiyet duygusu, insanın kendisini grupla bir hissetmesi ve benimsemesi herzaman

olumlu sonuçlar doğurmaz. İnsan üzerinde egemenlik ve istibdad kurar ve onun KİŞİLİĞNİN öne çıkmasını engeller (engelleme potansiyeline sahip)

Bölücülük, bölgecilik, izolasyon gibi olumsuzluklarda beraberinde getirebilir Bir dini gruba aday olanın bilincini pekiştirmek için propaganda yapılır. Bu propagandaya

dini gruplar “TEBLİĞ” der. Bu tebliğde hedef öncelikle adayın dikkatini çekmek Daha sonra karar aşamasına gelir aday. Burada köprüler yıkılır, itiraflarda bulunulur!

Selefiler buna tevella (iyilere yakınlaşma) ve teberra (kötülerden uzaklaşma) derler Grup üyelerine onların toplumun önemli kişileri ve büyük vazifeleri olan birer fertler

oldukları aşılanır. Bazı Selefiler gruplarda “gureba= yalnız terimi yalıtılmış gruplar için özgüvenlerini pekiştirecek bir sebep olmuş. Zira bunu hadisle delillendirmeye çalışırlar: “İslam garib olarak başladı ve başladığı gibi garib olarak sona ereceki ne mutlu bu gariplere” (böylelikle az kışı olmalarını, yalnız kalmalarını bir marifet ve doğru yolmuş gibi gösterirler)

Grubu bir arada tutan, başkalarını dışlayan tarzda olan bir unsurda “Ortak Nefrettir”. “Ortak nefret, en birbirine uymaz elemanları bile birleştirir.”4

Dini gruplar kendileri ve dış dünya ile bazı psikolojik barikatler kurar ve sınırlar oluştururlar.: Kendisini merkeze alır, BİZ ve ÖTEKİLER diye ayırır. Genelde kendisinin tek doğru ve kurtuluşa erecek olan grup “el-fırkatu’n-nâciye) olduğunu ve diğerlerin yanlış yolda olan grup (el-fırkatu’d-dâlle – sapkın grup) olduklarını iddia ederler

Bazı gruplarda dış dünyaya karşı sadece psikoljik barikatlarla yetinmiyor, fiziki barikatlar de oluşturuyor: cemaatle namaza katılmama, Cuma namazına “orası Allah’ın mescidi değil” diyerek gitmeme

Bazen HİCRET edilir. Hicretin önemli bir konumu vardır dini gruplarda Amish gibi aşırı gruplar hiçbir şekilde teknoloji aletleri, ulaşım araçları ve moderniteye ait

modern eşyaları kullanmazlar Toplumun genelinde önemsiz gibi görününen detayların dinî gruplarda önemi çoktur.

Böyle teferruatlı şeylerden zamanla gruplara has ritüeller ve hareketler oluşmuştur: DÜNÜN CEMAATLERİ BUGÜNÜN MEZHEPLERİdir. Detaylardan daha sonra mezhep farklılıkları oluşmuştur Mesela:

- namazda ellerini bağlamak/ bağlamamak- kıyamda ayakların ne kadar açıldığı- secdenin neyin üzerine yapıldığı- çıplak ayağa mı yoksa mest üzerine mi mesh- teravih namazının rekatı- seferilik namazı- ...

Bazen de kılık kıyafet barikat oluşturur: - Sakal, bıyık- Cübbe, şalvar ,sarık (sarığında türleri, uzunluğu, rengi ve bağlanış türü)- ...

4 Eric Hoffer

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

22


Gruplarda üstten aşağa emir gelir. Lider ve üst konumdaki kişiler eleştiriye kapalıdır, eleştirilmez. Hierarşik yapı hakimdir

Güçlü liderin etrafından toplanırlar. Onun emirleri ve tavsiyeleri yanında ödül ve müeyyideleriyle grup idare edilir

Taklitcilik birleştirici etkendir. Hayatta olan liderin veya ölmüş olan liderin hayatı örnek alınır ve ona göre yaşanmaya bakılır (başkalarına göre ayarlar kendini...)

Grupta mantığı kavranılmayan şeylerde “ bir hikmet vardır” diyerek yine uygulanır. Sorgulanmaz (birey hiçbir şekilde kendi benliğini ve şahsi görüşünü ortaya koyamaz)

Grup içinde fedakarlık çok önemlidir. Grupiçi evlilik + maddi bağış, hatta grup üyesi hangi mesleği alacak, bu bile grup çerçevesinde karar alınır.

Yezidilerde balıketi haramdır: ilk başta hz. Yunus’a hürmeten yemiyorlardı ve böylece kendilerine diğerlerinden ayırmış oluyorlardı

GRUBA BAĞLILIK BAĞIMLILIĞA DÖNÜŞÜYOR Tasvir edilen, sevilen üyenin gruptan kopması sorunlu hale gelir + belirli müeyyideler...

gruptan kopmaya sevkedebilir. “dava boşmuş” gibi sözler sarf edilir

2. Grup Liderliğinden Kaynaklanabilecek Problemler: Liderlikleri en sorunlu dinî grup tipi “Marjinal dinî gruplar”dır. Özellikleri:

i. Gerçek ilahi metine sahip olma iddiasıii. Büyüsel unsurları vardır

iii. Kötümser tutumiv. Kendilerin hem kötülüğün kurbanı ve bunu tersine çevirmeye kadir tek grup olduklarını

ileri sürerlerv. Grubun dışındakiler tehlike olarak görülür

vi. Biz ve ötekiler diye ayırım. Dış dünyayla psikolojik ve fiziksel barikatvii. Cinsellik normlarında farklılık gösterirler

viii. Liderleri biricik kutsal metin yorumcusudur. Lider hatasızdır- En sağlam fikrin sahibi, vahyin en doğru yorumcusu, dinin en güzel ve hatasız

temsilcisi, kararında yanılmaz, her işinde hikmet bulunan, yokluğuna tahammül edilemeyen bir lider anlayışı var gruplarda. Ancak bu tarz bir lider dinde yoktur. Tek hatasız ve mükemmel olan Hz. Peygamberdi. Onun haricinde herkes hatalıdır. Bu inanış ve lider tasavvuru aslında Şiilikten gelmiştir. Şiilerin masum imamları bu sıfatları sahip lider kabul edilir.

- Liderin ölümünden sonra “lider sünnetti”ni ihya etmek gibi bir şey ortaya çıkar. LİDER SÜNNETİ= onun gibi yeme, içme, giyinme ve davranma... Menakıb tarzı biyografiler bunu kolaylaştırır.

a) Ahbarî/selefî cemaatçı kesim: Tıpkı Hz. Peygamberin vefatından sonra onun söz ve fiillerini lafzi manada doğrudan alıp uygulayan ve hiçbir şekilde yoruma gitmeyen yaklaşım.

b) Usûlîler/reyciler : liderin söz ve hareketlerinden genel ilkeler çıkarır ve bugüne yansıtır

Sağlıklı/olumlu ve olumsuz liderler vardır. Olumsuz liderler:- Aşırı bencildirler- Hal ve hareketleri, konuşmaları vs normal değil- Hırslı, maddî zenginlik peşinde

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

23


- Cemaat içi evlilik yapar (çokca)- Megalomanik ve narsist semptomlar ve paranoid hareketler davranışlar sergiler

(Mirza Gulam Ahmet gibi) Her dini grupta, tarikatlarda liderden fazla onun çevresindekiler onu yüceltir ve bazen de

yönlendirir. “ ŞEYH UÇMAZ, MÜRİT UÇURUR”. Karizmatik liderin ölümüyle dini gruplar genellikle büyük şoklar yaşarlar. “büyük liderin

yokluğuna tahammül edememe” psikolojisi etkili olur.

3. Grup İçi Eğitimin Yol Açabileceği Riskler: Her grubun vazgeçilmez öncelikleri vardır: kimisi bid’atlar’dan, kimisi yaşanan

ahlaksızlıklar’dan, kimisi de siyasi olumsuzluklardan bahseder. Kıyamet alametler, kerametler gibi konulardan bahsederler.

“KARİZMATİK İKNA”. Ateşli vaazlar ikna etme yollarındandır (propaganda aracı). Mesela birey ateşli vaazı dinlerken geçmiş dinî yaşantılarını güncellemiş olur. İmam ağlar anlatırken, insan etkilenir kendisinde bir eksiklik arar

Muallim liderler, gösteren ve anlatan liderler vardır. Gruba yön veren ve gidişatı belirleyen onlardır. Liderin yaptıkları örnek olur ve nesilden nesile aktarılır

Örnek1: Hasan bin Sabbah Alamut kalesinde büyük kıyameti ilan etmiştir. Batınî kıyameti Alamut’un en yüksek tepesinde heryerden gelenlere hutbe ile ilan etmiştir. ramazan ayında gün ortasında bayram namazı kıldıktan sonra yemek yemiştir! (kendi başına bayram ilan ediyor, ramazanın ortasında + kıyamet ilan ediyor)

Örnek2: Bahâilik: Bedeşt toplantısında (1848) Babı cemaatin üst düzeydeki mensupları toplanmıştır. Bir kadın, CENAB-I TÂHİRE, ayet ve hadisler okuyarak başındaki örtüyü açmış, şeriatın yerine yeni nizam getirmek istemiştir. Bu Bâbîler ve Bahâiler için islamdan kppuş olmuştur.

4. Grup Gerilmesinin Olası Riskleri: Regression: stres ve endişe durumunda bireyin ilk davranış özelliklerine geri dönemsini,

içinde olduğu psikolojik duruma çocuksu davranışlarla karşı koymasını ifade etmektedir. Kolektif bir anksiyete geçiren gruplar gerileme gösterir

Gruba yönelik tehditte kitleleşme ve lidere gözü kapalı bağlanma daha da şiddetli bir şekilde olur

Stresli olan gruplarda MEHDİ inancı daha yaygındır. Sanki kurtarıcı gelip o grubu kurtaracakmış gibi hissederler.

Sihhatli lider stres anlarında grubu efsanelerden veya kurtarıcı fikrinden alıkoymalı. Tıpkı Hz Ömer’in Halid bin Velid’i görevden aldığı gibi. İnsanlar zaferin sadece onunla geldiğine inanmışlardı

Gruplarda önemli unsur: “YILDÖNÜMÜ TEPKİLER”= terihe geri gitme, geçmişteki acı veya tatlı olayları tekrar yaşama, hatırlama. Şiiler ve Alevilerde yaygındır. KERBELA

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

24


Sonuç:

Bu çalışma her dini oluşumun problemlerini ele almamıştır ve bir genellemede yapmamaktadır. Sadece belirgin sorunlara dikkat çekmeye çalışmıştır:

- Grup düşüncesi, birlik şuuru- Sosyal ve ekonomik fedakarlıklar- Seçkin talebeler, normal talebeler, acemiler gibi grub içinde tasnif (hierarşik yapı)- Lider sünnetine uyma, lidere tam itaat- Gerileme anında liderin mutlak kimliğine sarılma, ondan yardım ve umut bekleme.

Sıkıntı anında Mesianilik (mehdi inancı)

Din, grup ve cemaatlerin elinden kurtarılmalı mı? Evet demek okadarda kolay değil. Bu sonucu beklemek boş bir bekleyiş, bu yöndeki çaba boş bir çaba

Varoluşsal sorunların cevabı için insanlar daima gruplara/cemaatlere/ gruplaşmaya yönelir. Modernitenin ve sekülerizmin sebebiyle (dinin her alandan kaybedilme çabaları neticesinde) oluşan dinsel boşluk (manevî burhan) bir şekilde doldurulmalı. Dini gruplar bu boşluğu doldurmakta. Dini hareketler manevi boşluğu doldurmaya, insanları isteklerine göre bir oluşuma gitme kapasitesine sahiptir. Dini gruplaşmalar muhakkak olur.

Ayrıca dini gruplaşmaların olduğu yerde istismar da her zaman mevzubahisdir.

Grupları zemmetmek ve ağır dille eleştirmek bir işe yaramaz. Nasihat ederek düzeltmek ve ıslah etmek gerekiyor. Din nasihatten oluşur

Grupların önce gelenleri herşeyin bilincinde olup, bu makalede zikredilen tehlikelerden haberdar olmalıdır

Fıtrat yapısına ve cemiyet dokusuna zarar vermeyen gruplaşmalar dinin anlaşılması yönünde sorun teşkil etmeyeceki belki gidişatı olumlu etkileyecektir

www.

ti-en

terta

inm

ent.c

om

25

Documents

Çağdaş İslâmî Akımlar Mehmet Ümit Final Ders … · Web viewÇağdaş İslâmî Akımlar Mehmet Ümit Final Ders Notları ve Makale Özetleri 25 Osmanlı devletinin çöküşüyle