Akademia Prawa

Adam Doliwa

Prawo cywilne– cz ogólna

C. H

. Bec

k

Seria Akademia Prawa jest kierowana do studentów wydziałów prawniczych. Książki z tej serii stanowią opracowania podręcznikowe, które w przystępny i przejrzysty sposób podają wiedzę z poszczególnych dziedzin prawa.

Podręcznik „Prawo cywilne – część ogólna” zawiera kompleksowe omówienie problematyki polskiego prawa cywilnego, uzupełnione o najnowszą literaturę i  orzecznictwo. Obejmuje wykład instytucji uregulowanych przede wszystkim w Księdze pierwszej Kodeksu cywilnego, dotyczący m.in.:

pojęcia i zasad prawa cywilnego, osób fi zycznych i prawnych, nowych regulacji w przedmiocie defi nicji konsumenta i przedsiębiorcy, formy czynności prawnych (w tym formy elektronicznej), zawierania umów (w drodze aukcji, przetargu i negocjacji).

Trzecie wydanie zawiera m.in.: omówienie zasad reprezentacji w obrocie cy-wilnoprawnym Skarbu Państwa – poprzez instytucję Prokuratorii Generalnej. W książce uwzględniono także aktualne orzecznictwo sądowe i literaturę przed-miotu.

Dr Adam Doliwa – adiunkt w Katedrze Prawa Cywilnego Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Autor wielu publikacji z zakresu prawa cywilnego, mieszkaniowego i pra-wa samorządu terytorialnego.

Cena: 55,00 zł

ISBN 978-83-255-4266-5

Akademia Prawa

C. H. Beck

3. wydanie

Praw

o cy

wiln

e – cz

ogó

lna

3.

wyd

.A.

Dol

iwa

www.ksiegarnia.beck.ple-mail: dz.handlowy@beck.pltel.: 22 31 12 222, fax: 22 33 77 601

AKADEMIA PRAWA

Prawo cywilne – część ogólna

W sprzedaży:

E. Gniewek (red.)

PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO, wyd. 4

Studia Prawnicze

Z. Radwański

PRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 11

Podręczniki Prawnicze

A. Kawałko, H. Witczak

PRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 4

Skrypty Becka

A. K. Bieliński, M. Pannert

PRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA. PRAWO RZECZOWE, wyd. 2

Wykłady Becka

www.ksiegarnia.beck.pl

Wydawnictwo C. H. BECK

Warszawa 2012

Akademia Prawa

dr Adam Doliwa

Prawo cywilne– część ogólna3. wydanie

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H. Beck 2012

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. BeckDruk i oprawa: Totem, Inowrocław

ISBN 978-83-255-4266-5 ISBN e-book 978-83-255-4267-2

�

Spistreści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X���

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X�X

Wykaz literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XX���

Rozdział1.Wiadomościwstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

§ 1. Prawo cywilne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 II. Zakres prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2. Prawo handlowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 3. Prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 4. Prawo rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 5. Prawo rolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

III. Działy prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2. Poszczególne działy prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

§ 2. Zasady prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 I. Pojęcie i znaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 II. Katalog zasad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1. Uwaga wstępna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2. Ochrona każdej osoby ludzkiej i uznanie jej podmiotowości . . . . . . . . . . 7 3. Ochrona własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 4. Zasada autonomiczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 5. Zasada ochrony bezpieczeństwa obrotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 6. Zasada ochrony dobrej wiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 7. Zasada słuszności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

§ 3. Źródła prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 I. Kodyfikacja polskiego prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 II. Reforma polskiego prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 III. Rekodyfikacja prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

��

Spis treści

IV. Rodzaje źródeł prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2. Prawo stanowione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 3. Zwyczaje i prawo zwyczajowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 4. Zasady współżycia społecznego (dobra wiara w znaczeniu

obiektywnym) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 5. Wzorce umowne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

§ 4. Normy i przepisy prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 II. Rodzaje norm prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

1. Pojęcie normy prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2. Norma prawna a przepisy prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 3. Normy bezwzględnie i względnie wiążące oraz semiimperatywne . . . . 19 4. Normy kompetencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

III. Rodzaje przepisów prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1. Definicje legalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2. Przepisy odsyłające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 3. Fikcje prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 4. Zwroty niedookreślone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 5. Reguły interpretacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

IV. Klauzule generalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 1. Pojęcie klauzuli generalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2. Odesłanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 3. Funkcja klauzul generalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 4. Zasady współżycia społecznego jako klauzula generalna . . . . . . . . . . . . 24

§ 5. Rola orzecznictwa i nauki prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Rozdział2.Obowiązywanieistosowanieprawacywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

§ 6. Obowiązywanie prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 II. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym . . . . . . . 28 III. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu podmiotowym . . . . . . . 28 IV. Prawo prywatne międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 V. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu czasowym . . . . . . . . . . . 29

1. Początek obowiązywania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2. Koniec obowiązywania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

VI. Zasady prawa intertemporalnego (międzyczasowego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2. Zasada lex retro non agit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 3. Zasada bezpośredniego działania ustawy nowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 4. Zasada dalszego działania ustawy dawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

§ 7. Stosowanie prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 ��. Ustalenia faktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

1. Dowody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2. Rozkład ciężaru dowodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 3. Domniemania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

III. Wykładnia prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 2. Metody wykładni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 3. Wyniki wykładni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 4. Reguły inferencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

���

Spis treści

IV. Zbieg przepisów prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 V. Ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Rozdział3.Prawopodmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

§ 8. Istota prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 II. Pojęcie i przydatność prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 2. Pojęcie prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 3. Przydatność pojęcia prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

III. Uprawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 2. Wyróżniane rodzaje uprawnień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

§ 9. Rodzaje praw podmiotowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 II. Prawa majątkowe i niemajątkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 ���. Prawa zbywalne i niezbywalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 IV. Prawa bezwzględne i względne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 V. Prawa podzielne i niepodzielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 VI. Prawa akcesoryjne oraz prawa związane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 VII. Prawa przeszłe i przyszłe (ekspektatywy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48§ 10. Nabycie i utrata praw podmiotowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 ��. Pochodne i pierwotne nabycie prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

1. Nabycie pochodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 2. Nabycie pierwotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

���. Nabycie konstytutywne i translatywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 2. Nabycie konstytutywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 3. Nabycie translatywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

IV. Następstwo prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 2. Sukcesja syngularna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 3. Sukcesja uniwersalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

V. Utrata prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53§ 11. Wykonywanie praw podmiotowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 II. Kolizja praw podmiotowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55§ 12. Nadużycie prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 I. Teoretyczne ujęcie nadużycia prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

1. Ogólny zakaz nadużycia prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 2. Teoria zewnętrzna i wewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

��. Kryteria i konsekwencje nadużycia prawa podmiotowego . . . . . . . . . . . . . . . 59 ���. Zakres zastosowania art. 5 KC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60§ 13. Ochrona praw podmiotowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 I. Ochrona sądowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 II. Ochrona własna (pomoc własna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Rozdział4.Przedmiotyprawpodmiotowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

§ 14. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63§ 15. Rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 I. Pojęcie rzeczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

����

��. Klasyfikacja rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 1. Nieruchomości i rzeczy ruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 2. Rzeczy proste i złożone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 3. Rzeczy oznaczone co do tożsamości i co do gatunku . . . . . . . . . . . . . . . . 67 4. Rzeczy pojedyncze i zbiorowe oraz zbiory rzeczy i zbiory praw . . . . . . . 68 5. Rzeczy istniejące i rzeczy przyszłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 6. Rzeczy znajdujące się w obrocie i rzeczy wyjęte z obrotu . . . . . . . . . . . . . 68

III. Części składowe rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 2. Znaczenie prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3. Części składowe nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

IV. Przynależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 2. Znaczenie prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

V. Pożytki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 1. Pojęcie i rodzaje pożytków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 2. Uprawnienie do pobierania pożytków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

§ 16. Przedmioty inne niż rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 I. Przedmioty materialne niebędące rzeczami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 2. Kopaliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 3. Wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

II. Zwierzęta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 ���. Przedmioty niematerialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 2. Energia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 3. Dobra o charakterze intelektualnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 4. Dobra osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 5. Prawa podmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

IV. Pieniądze i papiery wartościowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78§ 17. Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 I. Pojęcie przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 II. Pojęcie gospodarstwa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 III. Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne jako przedmiot czynności

prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 IV. Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa

rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82§ 18. Mienie i majątek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 I. Mienie a majątek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 II. Przydatność pojęcia majątku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 III. Majątki odrębne i zasada surogacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Rozdział5.Osobyfizyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

§ 19. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86§ 20. Zdolność prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 II. Początek zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

1. Urodzenie żywe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 2. Nasciturus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

III. Zakres zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 IV. Koniec zdolności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

1. Śmierć człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Spis treści

�X

Spis treści

2. Stwierdzenie zgonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 3. Uznanie za zmarłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

V. Zdolność prawna a zdolność sądowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94§ 21. Cechy osobiste i sytuacje indywidualizujące osobę fizyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 ��. Nazwisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 ���. Wiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 IV. Płeć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 �. Miejsce zamieszkania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2. Określenie miejsca zamieszkania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

§ 22. Stan cywilny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 II. Akty stanu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Rozdział6.Dobraosobistaiichochrona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

§ 23. Pojęcie i konstrukcja prawna dóbr osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 II. Pojęcie i katalog dóbr osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 III. Prawa do dóbr osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105§ 24. Charakterystyka poszczególnych dóbr osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 II. Poszczególne dobra osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

1. Życie, zdrowie i nietykalność cielesna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 2. Godność i cześć człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 3. Wolność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 4. Swoboda sumienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 5. Nazwisko lub pseudonim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 6. Wizerunek i głos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 7. Tajemnica korespondencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 8. Nietykalność mieszkania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 9. Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska . . . . . 112 10. Stan cywilny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 11. Poczucie przynależności do danej płci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 12. Kult pamięci po zmarłej osobie bliskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 13. Korzystanie z nieskażonego środowiska naturalnego . . . . . . . . . . . . . . . . 113 14. Wstęp do publicznych miejsc wypoczynku i rozrywki . . . . . . . . . . . . . . . 114 15. Prawo do prywatności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

§ 25. Ochrona dóbr osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 I. Przesłanki ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

1. Działanie naruszające lub zagrażające dobru osobistemu . . . . . . . . . . . . . 115 2. Bezprawność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 3. Okoliczności wyłączające bezprawność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

II. Środki ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 2. Powództwo o ustalenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 3. Zaniechanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 4. Usunięcie skutków naruszenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 5. Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny . . . . . . . . . . . . 121 6. Naprawienie szkody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

X

Spis treści

Rozdział7.Osobyprawneijednostkiorganizacyjneniebędąceosobamiprawnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

§ 26. Osoba prawna jako podmiot prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 I. Pojęcie i funkcje osoby prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 II. Normatywna metoda regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 III. Powstawanie osoby prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 2. System aktów organów państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 3. System koncesyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 4. System normatywny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 5. Osoba prawna „w organizacji” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 6. Wpis do rejestru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

IV. Ustrój osoby prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 2. Nazwa i siedziba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 3. Organy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

V. Dobra osobiste osób prawnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 VI. Ustanie osoby prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130§ 27. Rodzaje osób prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 II. Państwowe osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

1. Kryterium wyróżnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 2. Skarb Państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 3. Zasady reprezentacji Skarbu Państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

III. Samorządowe osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 2. Gminy, związki międzygminne, powiaty i województwa

samorządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 IV. Prywatne osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 V. Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 VI. Osoby prawne będące przedsiębiorcami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 VII. Osoby prawne niebędące przedsiębiorcami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140§ 28. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 II. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi wyposażone

w zdolność prawną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 III. Odesłanie do przepisów o osobach prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 IV. Odpowiedzialność subsydiarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

Rozdział8.Konsumenciiprzedsiębiorcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

§ 29. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145§ 30. Konsumenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 II. Ochrona konsumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146§ 31. Przedsiębiorcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 II. Znaczenie prawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 III. Oznaczenie przedsiębiorców (firma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 2. Pojęcie firmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 3. Brzmienie firmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

X�

Spis treści

4. Zasady prawa firmowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 5. Ochrona firmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Rozdział9.Czynnościprawne,innezdarzeniacywilnoprawneastosunekcywilnoprawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

§ 32. Stosunek cywilnoprawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 I. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 II. Elementy stosunku cywilnoprawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 III. Stosunek cywilnoprawny a zdarzenia cywilnoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

1. Pojęcie i znaczenie zdarzeń cywilnoprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 2. Typy zdarzeń cywilnoprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

§ 33. Czynność prawna i oświadczenie woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 I. Pojęcie czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 II. Oświadczenie woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

1. Pojęcie. Oświadczenie woli a czynność prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 2. Konkludentne oświadczenie woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 3. Milczące oświadczenie woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

III. Składanie oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 2. Złożenie oświadczenia woli innej osobie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 3. Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej . . . . . . . . . . . . . . 164

IV. Zgoda osoby trzeciej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 V. Orzeczenie zastępujące oświadczenie woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165§ 34. Rodzaje czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 II. Czynności prawne jednostronne, umowy i uchwały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 III. Czynności prawne konsensualne i realne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 IV. Czynności prawne zobowiązujące i rozporządzające oraz o podwójnym

skutku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 V. Czynności prawne przysparzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 VI. Czynności prawne upoważniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 VII. Czynności prawne kauzalne i abstrakcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 VIII. Czynności prawne odpłatne i nieodpłatne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 �X. Powiernictwo i czynności prawne powiernicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 X. Czynności prawne między żyjącymi i czynności prawne na wypadek

śmierci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Rozdział10.Zdolnośćdoczynnościprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

§ 35. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 II. Zakres zdolności do czynności prawnych osób fizycznych . . . . . . . . . . . . . . 178§ 36. Pełna zdolność do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179§ 37. Ograniczona zdolność do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 I. Przyczyny ograniczenia zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . 180 II. Skutki ograniczenia zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181§ 38. Brak zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 I. Przyczyny braku zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 II. Skutki braku zdolności do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185§ 39. Zdolność do czynności prawnych osób prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Rozdział11.Treśćczynnościprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

§ 40. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

X��

Spis treści

§ 41. Swoboda kształtowania treści czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 I. Zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . 190 II. Ograniczenia swobody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

1. Zakres swobody kształtowania treści czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . 191 2. Sprzeczność z ustawą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 3. Obejście ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 4. Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 5. Sprzeczność z „prawami przyrody” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

III. Skutki naruszenia ograniczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193§ 42. Elementy treści czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 I. Rodzaje elementów treści czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

1. Essentialia negotii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 2. Naturalia negotii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 3. Accidentalia negotii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

§ 43. Warunek, termin i polecenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 I. Pojęcie i rodzaje warunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 II. Pojęcie i sposoby obliczania terminów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 ���. Polecenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200§ 44. Wykładnia oświadczeń woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 I. Pojęcie, przedmiot i cel wykładni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 ��. Metoda i dyrektywy wykładni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

1. Kombinowana metoda wykładni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 2. Ogólne dyrektywy wykładni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

III. Wykładnia szczególnych rodzajów oświadczeń woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 1. Wykładnia oświadczeń woli składanych indywidualnie oznaczonym

adresatom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 2. Wykładnia oświadczeń woli składanych nieoznaczonemu kręgowi

odbiorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 3. Wykładnia testamentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 4. Wykładnia oświadczeń woli wyrażonych w formie pisemnej . . . . . . . . . 205

Rozdział12.Formaczynnościprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

§ 45. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 I. Pojęcie i kryteria wyróżnienia rodzajów formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 ��. Swoboda formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208§ 46. Zwykła forma pisemna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209§ 47. Kwalifikowane formy pisemne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 �. Pismo z datą pewną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 II. Pismo z poświadczeniem podpisu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 ���. Akt notarialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214§ 48. Forma elektroniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 II. Pojęcie i zakres zastosowania formy elektronicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 ���. Znakowanie czasem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217§ 49. Forma następczych czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218§ 50. Skutki niedochowania formy zastrzeżonej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 I. Zastrzeżenie formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 II. Forma pod rygorem nieważności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 III. Forma dla celów dowodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 IV. Forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . 221 V. Zasady określania skutków niezachowania formy szczególnej . . . . . . . . . . . 221 VI. Pismo potwierdzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

X���

Spis treści

Rozdział13.Zawarcieumowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

§ 51. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 �. Umowa i zasada swobody umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 ��. Konsens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

1. Pojęcie i znaczenie konsensu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 2. Określenie stron umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

§ 52. Sposoby zawierania umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 II. Oferta i jej przyjęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

1. Pojęcie oferty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 2. Skutki złożenia oferty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 3. Odwołanie oferty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 4. Przyjęcie oferty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 5. Chwila i miejsce zawarcia umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

III. Negocjacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 1. Pojęcie. Moment zawarcia umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 2. Ogłoszenia, reklamy, cenniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 3. Postępowanie w toku negocjacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 4. Ochrona tajemnic handlowych w toku negocjacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 5. List intencyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

��. Aukcja i przetarg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 2. Postępowanie aukcyjne i przetargowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 3. Wadium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 4. Unieważnienie umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

Rozdział14.Wadyoświadczeniawoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

§ 53. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237§ 54. Poszczególne wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 I. Brak świadomości lub swobody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 II. Pozorność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

1. Pojęcie i rodzaje pozorności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 2. Skutki pozorności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 3. Ochrona interesów osób trzecich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

III. Błąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 2. Przesłanki błędu prawnie doniosłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 3. Skutki błędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 4. Zniekształcenie oświadczenia woli przez posłańca . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 5. Przypadki szczególne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

IV. Podstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 2. Przesłanki prawnej doniosłości i skutki podstępu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

V. Groźba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247§ 55. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Rozdział15.Wadliwośćczynnościprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

§ 56. Pojęcie i przyczyny wadliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249§ 57. Nieważność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 ��. Konwalidacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

X��

Spis treści

���. Konwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251§ 58. Wzruszalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 II. Sposoby wzruszenia czynności wadliwej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253§ 59. Bezskuteczność zawieszona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254§ 60. Bezskuteczność względna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 I. Pojęcie i rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 II. Przypadki występowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 ���. Uzasadnienie i cel bezskuteczności względnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 IV. Konstrukcja bezskuteczności względnej z art. 59 KC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Rozdział16.Przedstawicielstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

§ 61. Pojęcie i rodzaje przedstawicielstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 I. Ogólne określenie przedstawicielstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

1. Pojęcie przedstawicielstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 2. Umocowanie do działania w cudzym imieniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 3. Działanie w cudzym imieniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

II. Rodzaje przedstawicielstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 1. Przedstawicielstwo ustawowe, pełnomocnictwo i prokura . . . . . . . . . . . 260 2. Przedstawicielstwo czynne i bierne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

���. Przedstawicielstwo a instytucje pokrewne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 1. Zastępca pośredni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 2. Posłaniec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 3. Organ osoby prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

§ 62. Pełnomocnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 I. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 II. Udzielenie pełnomocnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

1. Oświadczenie woli mocodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 2. Zdolność do czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 3. Forma pełnomocnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

III. Czynności prawne z samym sobą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 IV. Pełnomocnik rzekomy (falsus procurator) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 V. Rodzaje pełnomocnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

1. Pełnomocnictwo ogólne, rodzajowe i szczególne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 2. Pełnomocnictwo substytucyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 3. Pełnomocnictwo łączne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 4. Pełnomocnictwo wspólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

VI. Stosunek podstawowy pełnomocnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 VII. Wygaśnięcie pełnomocnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268§ 63. Prokura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 I. Pojęcie prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

1. Prokura a pełnomocnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 2. Zakres umocowania prokurenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 3. Udzielenie prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

II. Rodzaje prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 1. Prokura oddzielna i łączna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 2. Prokura oddziałowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

III. Wygaśnięcie prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 IV. Ujawnienie prokury w rejestrze przedsiębiorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

Rozdział17.Przedawnienieiterminyzawite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

§ 64. Ogólna charakterystyka dawności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

X�

Spis treści

I. Pojęcie i instytucje dawności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 II. Funkcje dawności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276§ 65. Przedawnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 I. Konstrukcja przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 2. Skutek przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

II. Przedmiot przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 III. Bieg przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

1. Terminy przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 2. Początek biegu terminu przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 3. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 4. Wstrzymanie biegu terminu przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 5. Przerwanie biegu terminu przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 6. Zakończenie biegu terminu przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

IV. Zarzut przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 2. Nadużycie prawa w dziedzinie przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

§ 66. Terminy zawite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 I. Pojęcie i rodzaje terminów zawitych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 ��. Terminy zawite a terminy przedawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

�ndeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

X���

Wstęp

Podręcznik „Prawo cywilne – część ogólna” jest książką przygotowaną z myślą o studentach prawa, administracji i kierunków pokrewnych. Jego trzecie wyda-nie jest wersją poprawioną i uzupełnioną – zawiera treści uwzględniające nowe-lizacje Kodeksu cywilnego i innych ustaw, nowe orzecznictwo i literaturę przed-miotu.

Bez zmiany pozostał układ redakcyjny książki – odzwierciedlający strukturę Księgi pierwszej Kodeksu cywilnego – co ma na celu ułatwienie zapoznania się przez Czytelnika z systematyką Części ogólnej KC, a tym samym ułatwienie stu-diowania tego działu prawa cywilnego.

Białystok, lipiec 2012 r. Adam Doliwa

X����

Wstęp

X�X

Wykazskrótów

1.Źródłaprawa

AktyNormU . . . . . . . . . ustawa z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektó-rych innych aktów prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 197, poz. 1172 ze zm.)

KC . . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks cywilnyKH . . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks handlowyKK . . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks karnyKonstytucja RP . . . . . . . Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78,

poz. 483 ze zm. i ze sprost.)KP . . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks pracyKPA . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks postępowania administracyjnegoKPC . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks postępowania cywilnegoKRO . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks rodzinny i opiekuńczyKRSU . . . . . . . . . . . . . . . ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym z 20.8.1997 r.KSH . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks spółek handlowych z 15.9.2000 r.KWU . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst

jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.)KZ . . . . . . . . . . . . . . . . . rozporządzenie z 27.10.1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82,

poz. 598 ze zm.)OchrKonkurU . . . . . . . ustawa z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów

(Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.)PodpisElektrU . . . . . . . ustawa z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. Nr 130,

poz. 1450 ze zm.)PPU . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 25.9.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst

jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.)PrASC . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 29.9.1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.

Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264)PrAut . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

(tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.)PrGeolGórn . . . . . . . . . ustawa z 9.6.2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163,

poz. 981)