Upload
hadassah-lawrence
View
92
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
AFETZEDE PSİKOLOJİSİ. Prof.Dr. A. Nuray Karancı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölümü. ERZİNCAN’DAN ÇANKIRI’YA BİREYDEN TOPLUMA. Erzincan, 1993 Dinar, 1995 Bursa, 1998: Toplum Katılımı Marmara-Bolu, 1999: Destek Marmara, 2000: Halk eğitimi - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
AFETZEDE PSİKOLOJİSİAFETZEDE PSİKOLOJİSİ
Orta Doğu Teknik ÜniversitesiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiPsikoloji BölümüPsikoloji Bölümü
Prof.Dr. A. Nuray KarancıProf.Dr. A. Nuray Karancı
ERZİNCAN’DAN ÇANKIRI’YAERZİNCAN’DAN ÇANKIRI’YABİREYDEN TOPLUMABİREYDEN TOPLUMA
Erzincan, 1993Erzincan, 1993Dinar, 1995Dinar, 1995Bursa, 1998: Toplum Bursa, 1998: Toplum KatılımıKatılımıMarmara-Bolu, 1999: Marmara-Bolu, 1999: DestekDestekMarmara, 2000: Marmara, 2000: Halk eğitimiHalk eğitimiÇankırı, 2001-2002: Çankırı, 2001-2002: Afet halk eğitimiAfet halk eğitimi
AFET NEDİR ?AFET NEDİR ?
Belirli bir coğrafi bölgedeBelirli bir coğrafi bölgedenispeten nispeten anidenaniden ortaya çıkan,ortaya çıkan,kolektif streskolektif stres yaratan, yaratan, önemli ölçüdeönemli ölçüde kayıp kayıp yaratan veyaratan vetoplumuntoplumun yaşantısını yaşantısını sekteye uğratansekteye uğratanolaylardır. olaylardır. (Tierney, K)(Tierney, K)
AFETLERE AFETLERE SOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMISOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMI
FİZİKSEL OLAYFİZİKSEL OLAY ÇEVREÇEVRE
Doğal ve yapılandırılmış Doğal ve yapılandırılmış
SOSYAL YAPISOSYAL YAPI
AFETAFET
ANORMALLİK YANLILIĞIANORMALLİK YANLILIĞI
Afetlerin tüm sonuçları olumsuz değildirAfetlerin tüm sonuçları olumsuz değildir
Bireysel ve toplumsal gelişim/güçlenme Bireysel ve toplumsal gelişim/güçlenme olabilirolabilir
Afetler sonrası topluluklarda kenetlenme, Afetler sonrası topluluklarda kenetlenme, sosyal yardımlaşma ve destek artarsosyal yardımlaşma ve destek artar
Marmara-Düzce depremi sonrası Marmara-Düzce depremi sonrası örnekler ? örnekler ?
PSİKOLOJİK TEPKİLER: PSİKOLOJİK TEPKİLER: AKUT DÖNEMAKUT DÖNEM
Fizyolojik uyarılmaFizyolojik uyarılma
Mantıklı düşünememeMantıklı düşünememe
Her şey gerçek dışıHer şey gerçek dışı
Duygularda karmaşa Duygularda karmaşa (kaygı, korku, öfke, (kaygı, korku, öfke, sinirlilik, çaresizlik, sinirlilik, çaresizlik, üzüntü)üzüntü)
ŞokŞok
Suçluluk; kaygı, Suçluluk; kaygı, güvensizlikgüvensizlik
Davranışsal: Yerinde Davranışsal: Yerinde duramama; uyku duramama; uyku bozukluğu; iştahta bozukluğu; iştahta değişim; içki/sigaradeğişim; içki/sigaraBilişsel: bellek ve Bilişsel: bellek ve dikkat sorunlarıdikkat sorunlarıAfet ile ilgili yinelenen Afet ile ilgili yinelenen düşünce ve hayallerdüşünce ve hayaller
PSİKOLOJİK TEPKİLER: PSİKOLOJİK TEPKİLER: AKUT DÖNEMAKUT DÖNEM
TEPKİ DÖNEMİTEPKİ DÖNEMİ
Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan kaçınmakaçınma
Gerginlik, korkuGerginlik, korku
Huzursuzluk-depresyonHuzursuzluk-depresyon
Kendini kopuk ve yalnız hissetmeKendini kopuk ve yalnız hissetme
Korkutucu rüya ve kabuslarKorkutucu rüya ve kabuslar
Suçluluk duygularıSuçluluk duyguları
İYİLEŞMEİYİLEŞME
Tepkilerin şiddeti Tepkilerin şiddeti azalırazalır
Günlük yaşama ilgiGünlük yaşama ilgi
Gelecekle ilgili planlarGelecekle ilgili planlar
Duygusal açıdan Duygusal açıdan toparlanmatoparlanma
PSİKOLOJİK TEPKİLER: PSİKOLOJİK TEPKİLER: ERZİNCAN 1993ERZİNCAN 1993
% 95 duygusal % 95 duygusal olarak etkilendimolarak etkilendim
Korku/Kaygı; Korku/Kaygı; Bedensel Bedensel yakınmalar; yakınmalar; Saldırganlık/sinirlilikSaldırganlık/sinirlilik
Kimlerde ?Kimlerde ?
KadınlarKadınlar
Evini güvensiz bulanlarEvini güvensiz bulanlar
PSİKOLOJİK SORUNLAR: PSİKOLOJİK SORUNLAR: DİNAR, 1995 DİNAR, 1995
Kimlerde ? Kadınlarda daha çokKimlerde ? Kadınlarda daha çok
İlişkili olabilecek değişkenler İlişkili olabilecek değişkenler (demografik;deprem ile ilgili; başa çıkma; (demografik;deprem ile ilgili; başa çıkma; sosyal destek; olumsuz yaşam olayları; sosyal destek; olumsuz yaşam olayları; kontrol algısı)kontrol algısı)
Kadınlar Kadınlar : Tehdit algısı; Çaresiz başa çıkma; : Tehdit algısı; Çaresiz başa çıkma; - kontrol algısı - kontrol algısı
ErkeklerErkekler : Çaresiz başa çıkma: olumsuz : Çaresiz başa çıkma: olumsuz yaşam olayları; - Problem od. başa çıkmayaşam olayları; - Problem od. başa çıkma
OLAY ETKİ ÖLÇEĞİ:OLAY ETKİ ÖLÇEĞİ:MARMARA, 1999MARMARA, 1999
KADINLARKADINLAR: (>Erkekler): (>Erkekler)
Depremde algılanan tehdit (+)Depremde algılanan tehdit (+)
Çaresiz ve kaderci başa çıkma (+)Çaresiz ve kaderci başa çıkma (+)
ERKEKLERERKEKLER
Depremde algılanan tehdit (+)Depremde algılanan tehdit (+)
Çaresiz başa çıkma (+)Çaresiz başa çıkma (+)
Problem Odaklı/İyimser (-)Problem Odaklı/İyimser (-)
TRAVMAYA BAĞLI GELİŞİM TRAVMAYA BAĞLI GELİŞİM
KADINLAR ve ERKEKLERDEKADINLAR ve ERKEKLERDE
Problem odaklı/İyimser Problem odaklı/İyimser
başa çıkmabaşa çıkma
RİSK FAKTÖRLERİRİSK FAKTÖRLERİ
Yoğun kayıp yaşamakYoğun kayıp yaşamakKadın olmakKadın olmakSosyal destek eksikliğiSosyal destek eksikliğiYakın geçmişte kayıp yaşamış olmakYakın geçmişte kayıp yaşamış olmakPsiko-sosyal sorunları olmakPsiko-sosyal sorunları olmakAile problemleriAile problemleriBaşa çıkma yollarıBaşa çıkma yollarıKişilik özellikleri (iyimserlik; yeterlilik; Kontrol; Öz Kişilik özellikleri (iyimserlik; yeterlilik; Kontrol; Öz saygı gibi)saygı gibi)
TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU (TSSB)(TSSB)
Travmatik bir olayla karşılaşmak: Ölüm/Travmatik bir olayla karşılaşmak: Ölüm/ ölüm tehdidi yaşamak ve aşırı korku-çaresizlikölüm tehdidi yaşamak ve aşırı korku-çaresizlik
Olayı çeşitli şekillerde yeniden yaşamakOlayı çeşitli şekillerde yeniden yaşamakOlay ile ilgili durumlardan kaçınma; Olay ile ilgili durumlardan kaçınma;
tepkisizlik; içe dönmetepkisizlik; içe dönmeAşırı uyarılmışlık belirtileriAşırı uyarılmışlık belirtileri
(öfke/gerginlik; uyku ve dikkat sorunları)(öfke/gerginlik; uyku ve dikkat sorunları)Belirtilerin bir aydan uzun süre görünmesi;Belirtilerin bir aydan uzun süre görünmesi;
% 10-15% 10-15
PSİKOLOJİK DESTEKPSİKOLOJİK DESTEK
NormalleştirmeNormalleştirme
PaylaşımPaylaşım
Normal yaşama dönüşNormal yaşama dönüş
Afet sonrası olumsuz Afet sonrası olumsuz olayların azaltılmasıolayların azaltılması
BilgilendirmeBilgilendirme
Katılım-kontrolKatılım-kontrol
Profesyonel yardımProfesyonel yardım
Afet çalışanlarıAfet çalışanları
AFET YÖNETİMİNDE AŞAMALARAFET YÖNETİMİNDE AŞAMALAR
Arama – KurtarmaArama – Kurtarma
Geçici iskanGeçici iskan
İyileştirmeİyileştirme
Zarar azaltmaZarar azaltma
HazırlıkHazırlık
BAŞA ÇIKMAKBAŞA ÇIKMAK
Birincil DeğerlendirmeBirincil Değerlendirme
Tehlike var mı ?Tehlike var mı ?
İkincil Değerlendirmeİkincil Değerlendirme
Tehlike ile başa çıkmak içinTehlike ile başa çıkmak için
kaynaklarım yeterli mi ?kaynaklarım yeterli mi ? NelerNeler ??
(Başa çıkma becerileri; sosyal destek; (Başa çıkma becerileri; sosyal destek; kontrol inancı; öz yeterlilik vb.)kontrol inancı; öz yeterlilik vb.)
TEHLİKE VAR MI?TEHLİKE VAR MI?
Büyük çoğunluk EVETBüyük çoğunluk EVET
(Erzincan ve Dinar örneklemelerinde)(Erzincan ve Dinar örneklemelerinde)
ZARAR AZALTMAK İÇİN ZARAR AZALTMAK İÇİN BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ?BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ?
Önlem alınabilir ( Yordayan: Eğitim)Önlem alınabilir ( Yordayan: Eğitim)
Erzincan : % 82Erzincan : % 82
Dinar: % 71Dinar: % 71
Siz bir şeyler yapabilir misiniz ?Siz bir şeyler yapabilir misiniz ?
Erzincan: % 47Erzincan: % 47
Dinar: % 47 Dinar: % 47
ZARAR AZALTMAK İÇİN ZARAR AZALTMAK İÇİN ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?
Erzincan,1996Erzincan,1996
( % ) ( % )
Dinar, 1996Dinar, 1996
( % )( % )
DevletDevlet 4949 4646
BelediyeBelediye 3131 3939
VatandaşVatandaş 3333 2626
ValilikValilik 2323 77
MüteahhitMüteahhit 1414 66
HAZIRLIK YAPTINIZ MI ?HAZIRLIK YAPTINIZ MI ?
Erzincan, 1993 : % 30Erzincan, 1993 : % 30Dinar, 1996: % 13Dinar, 1996: % 13
Çadır; ev taşıma, ev sağlamlaştırma, Çadır; ev taşıma, ev sağlamlaştırma, araba, yiyecek-giysi, sigortaaraba, yiyecek-giysi, sigortaHazırlıklı olma ile ilişkili değişkenler:Hazırlıklı olma ile ilişkili değişkenler:
(Erzincan, 93)(Erzincan, 93) Korku/kaygıKorku/kaygı Kontrol algısıKontrol algısı
ETKİN AFET YÖNETİMİETKİN AFET YÖNETİMİ
Çok sektörlü-disiplinliÇok sektörlü-disiplinli
SürdürülebilirSürdürülebilir
Katılımlı (Yerel-Merkezi)Katılımlı (Yerel-Merkezi)
KurumsallaşmışKurumsallaşmış
Halk katılımı afet sonrası psikolojik Halk katılımı afet sonrası psikolojik sıkıntıları azaltacaktırsıkıntıları azaltacaktır
MARMARA DEPREMİ SONRASIMARMARA DEPREMİ SONRASI
Zarar azaltmaZarar azaltma ve ve hazırlıklı olmahazırlıklı olma bilincini vermekbilincini vermek
Yerel kapasitenin güçlendirilmesiYerel kapasitenin güçlendirilmesi
Bilinçlenme-hazırlık-eylemBilinçlenme-hazırlık-eylem
GENEL AMAÇGENEL AMAÇ
DERSLERDERSLER
GönüllülükGönüllülükZamanlamaZamanlamaSürdürülebilirlik-KurumsallaşmaSürdürülebilirlik-KurumsallaşmaYaygınlık : Yetişkin –İlk Öğretim/LiseYaygınlık : Yetişkin –İlk Öğretim/LiseEğitimden örgütlenmeye ? SüreçlerEğitimden örgütlenmeye ? Süreçler
Afetler sonrası bilinçlenme Afetler sonrası bilinçlenme Zarar Azaltma: EğitimZarar Azaltma: Eğitim
Hazırlıklı Olma:Hazırlıklı Olma:
Korku/Kaygı-Kontrol AlgısıKorku/Kaygı-Kontrol Algısı
FIRSAT PENCERESİFIRSAT PENCERESİ
ÖNERİLERÖNERİLER
Yerel sahiplenme, liderlik ve Yerel sahiplenme, liderlik ve
çok sektörlü katılımçok sektörlü katılımZarar azaltma ve hazırlıklı olmaZarar azaltma ve hazırlıklı olma
kültürü ve planları kültürü ve planları Tüm risklere yaygınlaştırılmasıTüm risklere yaygınlaştırılmasıKurumsallaştırmaKurumsallaştırma
ÇANKIRI: ÇANKIRI: AFETLERE HAZIR OLMAAFETLERE HAZIR OLMA
ÇANKIRI DERSLERİÇANKIRI DERSLERİ
Yerel sahiplenmeYerel sahiplenme
GÖNÜLLÜ GÖREVLERİGÖNÜLLÜ GÖREVLERİ
Yerel katılımcıların ilgisiYerel katılımcıların ilgisi
MOTİVASYONMOTİVASYON
Plaket ve sertifika töreniPlaket ve sertifika töreni
ÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARINÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARIN İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Eğitim alanlarda 400 ve Eğitim alanlarda 400 ve
kontrol grubu olarak 400 yetişkinkontrol grubu olarak 400 yetişkin
Eğitim Programından bir yıl sonraEğitim Programından bir yıl sonra
Değerlendirme amaçlı 800 kişiyeDeğerlendirme amaçlı 800 kişiye
anket uygulanmasıanket uygulanması
ÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİ
Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olma Riski Ne Kadardır?
Ortalama T değeri p
Eğitim almayanlar (N=395)
2,30 -3,57* ,000
Eğitim alanlar (N=397)
2,45
* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olma riski 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir. 1) Afet riski hiç yok, 2) Afet riski biraz var, 3) Afet olma riski çok yüksek
ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN DUYULAN ENDİŞEDUYULAN ENDİŞE
Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olmasından Ne Kadar Endişe Ediyorsunuz?
Ortalama T değeri p
Eğitim almayanlar (N=398)
2,18 -3,80* ,000
Eğitim alanlar (N=398)
2,34
* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olmasından duyulan endişe 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç endişe etmiyorum, 2) Biraz endişe ediyorum, 3) Çok endişe ediyorum
ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI BEKLENTİSİBEKLENTİSİ
Çankırı’da Afet Olması Durumunda Ne Kayıp Bekliyorsunuz?
Ortalama T değeri p
Eğitim almayanlar (N=384)
2,19 -2,82* ,005
Eğitim alanlar (N=386)
2,32
* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Kayıp beklentileri 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç kaybımız olmaz, 2) Biraz kaybımız olur, 3) Çok kaybımız olur
AFET ZARARLARINI AZALTABİLME VE AFET ZARARLARINI AZALTABİLME VE ÖNLEM ALMAÖNLEM ALMA
Afet Zararlarını Azaltabilmek ve Önlem Alabilmek Mümkün müdür?
Ortalama T değeri p
Eğitim almayanlar (N=399)
2,18 -1,86 ,063
Eğitim alanlar (N=400)
2,27
Önlem alabilme olasılığı 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1)Hiç bir önlem alınamaz, 2) Bazı önlemler alınabilir, 3) Kesinlikle önlem alınabilir
AFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEKAFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEK
Afetlere Hazırlıklı Olmak İçin Bir Şeyler Yapılabilir mi?
Ortalama T değeri p
Eğitim almayanlar (N=397)
2,08 -3,03** ,003
Eğitim alanlar (N=400)
2,21
** p<0.01 düzeyinde anlamlıdır. Afetlere hazırlıklı olmak için yapılabilecekler 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç bir şey yapılamaz, 2) Bazı hazırlıklar yapılabilir, 3) Kesinlikle hazırlık yapılabilir
OLABİLECEK AFETLERE KARŞI OLABİLECEK AFETLERE KARŞI HAZIRLIK HAZIRLIK
İleride Olabilecek Afetlere Karşı Hazırlık Yaptınız mı?
Eğitim Alanlar Eğitim Almayanlar
Frekans ( % ) Frekans ( % )
Evet 102 25.5 53 13.3
Hayır 298 74.5 347 86.8
Toplam 400 100 400 100
AFETLERE KARŞI YAPILAN HAZIRLIKLARAFETLERE KARŞI YAPILAN HAZIRLIKLAR
Yapılan HazırlıklarYapılan Hazırlıklar Eğitim AlanlarEğitim Alanlar (%) (%) Eğitim AlmayanlarEğitim Almayanlar (%) (%)
Deprem çantasıDeprem çantası 3030 2222
Eşyaların sabitlenmesiEşyaların sabitlenmesi 2525 2222
EğitimEğitim 1515 3030
Erzak depolamaErzak depolama 1212 88
Binamı sağlamlaBinamı sağlamlaşştırdımtırdım 44 88
Eşyaların düzenlenmesiEşyaların düzenlenmesi 44 22
Buluşma noktasıBuluşma noktası 33 --
Deprem sigortasıDeprem sigortası 22 66
Hayat üçgeniHayat üçgeni 22 22
DüdükDüdük 22 --
Su bulundurmaSu bulundurma 11 --
ToplamToplam 100100 100100
İleride olabilecek afetlere hazırlıklı olmak için İleride olabilecek afetlere hazırlıklı olmak için neler yaptınız? neler yaptınız?
EĞİTİME KATILANLAR EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADIÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADI
FrekansFrekans ( % )( % )
Bazılarını uygulamaya koydumBazılarını uygulamaya koydum 204204 5151
Hiçbirini uygulamaya koymadımHiçbirini uygulamaya koymadım 178178 4545
Hepsini uygulamaya koydumHepsini uygulamaya koydum 1616 44
ToplamToplam 398398 100100
EĞİTİME KATILANLAR EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADIÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADI
FrekansFrekans ( % )( % )Ev içi hazırlık (düdük, el feneri, vs, Ev içi hazırlık (düdük, el feneri, vs, aileiçi eğitim)aileiçi eğitim)
186186 8989
Evde ve/veya işyerinde tatbikat Evde ve/veya işyerinde tatbikat yapıldıyapıldı
1010 55
Binamı sağlamlaştırdımBinamı sağlamlaştırdım 44 22
Yeni eve taşındımYeni eve taşındım 55 22
Deprem sigortasıDeprem sigortası 33 11
Sığınak yaptırdımSığınak yaptırdım 11 11
ToplamToplam 209209 100100
ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA NEDENLERİNEDENLERİ
FrekansFrekans ( % )( % )
Önemsemiyorum, ihmalsizlikÖnemsemiyorum, ihmalsizlik 5757 3636
Zamanım yok, işlerim yoğunZamanım yok, işlerim yoğun 4242 2626
Ekonomik durumum yeterli değilEkonomik durumum yeterli değil 2121 1313
Eğitim yetersiz olduğundan uygulamaya Eğitim yetersiz olduğundan uygulamaya koyamadımkoyamadım
1818 1212
Ev benim değil, değişiklik yapamıyorumEv benim değil, değişiklik yapamıyorum 77 55
Gerek duymadım çünkü evim uygunGerek duymadım çünkü evim uygun 77 55
Bu uygulamaların faydası olmazBu uygulamaların faydası olmaz 44 2,52,5
Ekonomik kriz her şeyi unutturduEkonomik kriz her şeyi unutturdu 11 0,50,5
ToplamToplam 157157 100100
SONUÇLARSONUÇLAR
Eğitim endişeyi , kayıp Eğitim endişeyi , kayıp beklentisini, hazırlıklı beklentisini, hazırlıklı olma tutumunu ve risk olma tutumunu ve risk algısını etkiliyoralgısını etkiliyor
Ancak, davranış Ancak, davranış değişikliği daha güç elde değişikliği daha güç elde ediliyorediliyor
Eğitim yöntemleri, Eğitim yöntemleri, malzemesi ve sürekliliğimalzemesi ve sürekliliği
İzleme ve değerlendirmeİzleme ve değerlendirme
AFETLERLE BAŞA ÇIKMAKAFETLERLE BAŞA ÇIKMAK
Bireysel ve toplumsal değişim ve Bireysel ve toplumsal değişim ve afet aşamalarıafet aşamaları
Risk belirleme –zarar azaltma Risk belirleme –zarar azaltma kültürükültürü
Örgütlenme : Bireyden-yerel Örgütlenme : Bireyden-yerel toplum-merkezi idaretoplum-merkezi idare
SüreklilikSüreklilik