AGENTA 21- ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΛΑΔΟΣ

Τελική Έκθεση

«ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΤΖΕΝΤΑ 21 ΩΣ

ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΜΙΑΣ ΝΕΟΥ ΤΥΠΟΥ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ

ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ»

Ανάδοχος Φορέας Υποδοχής: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ΕΚΚΕ

(Καθηγητής Ιωάννης Σακέλλης ΙΝ.Κ.ΠΟ)

Συνεργαζόμενος Φορέας: Ωmega Technology

(Θ.Αλεξανδρίδης και Σια Ε.Ε)

Μετακαλούμενος ερευνητής: Δρ. Γεώργιος Τσακαλίδης

(Μύνστερ/Γερμανίας)

ΕΠΑΝ- ΜΕΤΡΟ 8.3.3. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΟΔΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

Ι. Εισαγωγικός προβληματισμός……………………………………………….......… 5

1.1 Προλεγόμενα....................................................................................... ........... 5-61.2 Το διεθνές πλαίσιο......................................................................................... 6-81.3 Μεθοδολογία της έρευνας και ανάλυση των πεπραγμένων........................... 8-9

ΙΙ. Έννοιες της ανάπτυξης…………………………………………………...…. 10

2.1 Η κλασσική ανάπτυξη.................................................................................. 10-112.2 Η Αειφόρος βιώσιμη ανάπτυξη (Sustainable Development) ...................... 11-132.3 Τοπική διάταξη Ατζέντα 21........................................................................ .. 13-14

ΙΙΙ. Αποτύπωση της γενικής κατάστασης σε θέματα Αειφόρου Ανάπτυξης και εφαρμογής Ατζέντα 21 στην Ελλάδα...............................…............. 15

3.1 Η Ανάλυση των δεδομένων στο πεδίο των πόλεων...................................15-163.1.1 Το πρόβλημα της ενέργειας....................................................................... 16-183.1.2 Η κατάσταση στο θέμα των ΑΠΕ............................................................... 18-193.1.3 Οικιστική-κτιριακή-Ενέργεια....................................................................... 19-213.1.4 Βιομηχανική τουριστική ενέργεια ............................................................... 21-223.1.5 Μεταφορές και κυκλοφοριακό.................................................................... 22-233.1.6 Προβλήματα της αστικής ηχορύπανσης και ακτινοβολίας.......................... 23-243.1.7 Αστικά απορρίμματα και ανακύκλωση....................................................... 24-26

ΙV. Η μέχρι τώρα διεξαγωγή της Ατζέντα 21 στην Ελλάδα….……............. 27

4.1 Η περίπτωση του δήμου Αμαρουσίου........................................................ 27-284.1.1 Η τεχνοκρατική διεξαγωγή της Ατζέντα 21 στον δήμο Αμαρούσιου........... 28-294.1.2 Αποτελέσματα από την διεξαγωγή της Ατζέντα 21 στον τομέα

διαχείρισης απορρημάτων σε Μαρούσι και Χαλάνδρι................................ 29-304.1.3 Πιστοποίηση του δήμου Αμαρουσίου από τη ΕΕ με το ΕΜΑS................... 30-31

V. Πολιτικές της Ατζέντα 21 για την ολοκληρωμένη ενσωμάτωση της Αειφόρου Αστικής Ανάπτυξης, στην Ελλάδα του 21Ο Αιώνα………………... 32

5.1 Η Ατζέντα 21 ω ς μοχλός ενεργοποίησης της τοπικής κοινωνίας............... 32-335.2 Ατζέντα 21 και Τοπικά σχέδια ΑΑ .............................................................. 33-355.3 Στόχοι και μέτρα των τοπικών σχεδίων....................................................... 35-365.4 Βήματα προς την Αειφόρο Αστική Ανάπτυξη.............................................. 37-38

E.Π. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ – ΔΡΑΣΗ 8.3.3 - ΕΡΓΟ 04ΕΡ – ΥΠΟΕΡΓΟ 37 3


VΙ. Η Τοπική Διάταξη 21 ως εργαλείο ένταξης και συμμετοχής των

μεταναστών στην αειφόρο αστική ανάπτυξη.…………………….…...... 39

6.1 Νομικό πλαίσιο και κοινωνική πραγματικότητα……......………….….......... 39-40

6.2 Η Πολυπολιτισμικότητα ως μέρος της αειφόρου ανάπτυξης………….…... 40-41

6.3 Η Ατζέντα 21 ως ευκαιρία για ισότιμη ενσωμάτωση................................... 42-43

VII. Ολοκληρωμένη Στρατηγική εφαρμογής της Ατζέντα 21 ως εργαλείου για μια νέου τύπου Βιώσιμη Ανάπτυξη στην Ελλάδα του 21ο αιώνα - Συμπεράσματα, Συζήτηση, Προτάσεις............................................................. 44

7.1 Χωροταξικός σχεδιασμός και αστική πραγματικότητα............................... 44-45

7.2 Μέτρα για την εφαρμογή της Ατζέντα 21 προς μια βιώσιμη και αειφορική ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων................................................................... 45-46

7.2.1 Βελτίωση της αειφορικής λειτουργικότητας των πόλεων και ενίσχυση της ικανότητας αντιμετώπισης των καθημερινών προβλημάτων μέσω της διεξαγωγής της Ατζέντα 21................................................................................................. 46-47

7.2.2 Πιλοτική εφαρμογή της Ατζέντα 21 στον δήμο Νέας Σμύρνης.................. 47-49

Παράρτημα (2) …………………………………………………………………..….…. 50-512.3 Συνολικά αποτελέσματα και παραδοτέα έργουΠαράρτημα (3)…………………………………………………………………….…….52-533.1 Τεχνολογία/Τεχνογνωσία που αποκτήυηκε στα πλαίσια του έργου3.2. Συνεργασία φορέων (οικονομικό και φυσικό αντικείμενο)



Ι. Εισαγωγικός προβληματισμός

1.1 Προλεγόμενα

Η τελική έκθεση του προγράμματος ΕΝΤΕΡ της «Στρατηγικής για την εφαρμογή της Ατζέντα 21 ως εργαλείο μιας νέου τύπου βιώσιμης ανάπτυξης στην Ελλάδα του 21ου αιώνα» αποτελεί το παραδοτέο του β΄ μέρους σύμφωνα με τις συμβατικές υποχρεώσεις του ανάδοχου φορέα. Η τελική αυτή έκθεση καλύπτει το σύνολο των θεμάτων που αναφέρονται στη σύμβαση ως αντικείμενα της μελέτης που αποτελούν και επί της ουσίας αντικείμενο της μελετητικής προσπάθειας και τα οποία αναπτύσσονται σε επί μέρους κεφάλαια.

Οδηγός στο αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής ή υπήρξε ο εμπεριστατωμένος διάλογος και η καλή συνεργασία μεταξύ των συντελεστών στο πλαίσιο που διενήργησε και συντόνισε ο μετακαλούμενος ερευνητής, τόσο με το Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής (ΙΝ.Κ.ΠΟ) του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, όσο και με την ιδιωτική εταιρεία Omegatech, αλλά και με μια σειρά από δημοτικούς και τοπικούς παράγοντες .

Η συγκεκριμένη έρευνα αποτελεί την πρώτη διατύπωση μεθοδικής ανάλυσης και προώθησης της συμμετοχής των πολιτών στη διαδικασία υλοποίησης της Τοπικής Διάταξης Ατζέντα 21, δηλ. της συνδιαχείρισης στο σχεδιασμό της πόλης από τους ίδιους τους πολίτες. Όπως έπρεπε να προβλέπεται και στην ισχύουσα νομοθεσία, μετά από προηγούμενη γνωμοδότηση του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης και ψήφιση στην Ελληνική Βουλή. Διότι δεν νοείται Αειφόρος Βιώσιμη Ανάπτυξη δίχως την ενεργή, συστηματική και ουσιαστική συμμετοχή των ανθρώπων των τοπικών κοινωνιών 1.

Οι εταίροι του προγράμματος συνολικά ήταν:

1. Η ΕΕ ως χρηματοδότης κατά 75 % του προγράμματος ΕΝΤΕΡ 2. Η ΓΓΕΤ (Γενική Γραμματεία Ερευνάς και Τεχνολογίας) ως εποπτευόμενη εθνική

αρχή του προγράμματος ΕΝΤΕΡ με 25% χρηματοδότηση3. Το ΕΚΚΕ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών) ως ανάδοχος του έργου4. Ο μετακαλούμενος ερευνητής από το πανεπιστήμιο Μύνστερ (ΟΔ Γερμανίας) 5. Η εταιρεία omegatech (δικτυακή πύλη αμφίδρομης επικοινωνίας)

Πέραν των προαναφερθέντων συμμετοχών, υπήρξαν συνεργασίες στο θέμα της εμπέδωσης της τοπικής διάταξης της Ατζέντα 21 με τοπικούς δήμους και κοινότητες, όπως π.χ. με αυτόν της Νέας Σμύρνης και του Δήμου Περάματος.

1 Η τοπική αυτή συνιστώσα θα πρέπει να βασίζεται στη διατήρηση και την ανανέωση των φυσικών και αειφόρων πόρων και να προάγει την ποιοτική βελτίωση της ζωής, χωρίς να διακυβεύονται οι κρίσιμες και σημαντικές ισορροπίες των οικοσυστημάτων όπως και των οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων.



Στο πλαίσιο της έρευνας και της δημιουργίας στρατηγικής εφαρμογής Αειφόρου Ανάπτυξης, έγιναν επίσης μια σειρά από επαφές για την υιοθέτηση, υποστήριξη η και ενημέρωση σε μια σειρά από Δήμους όπως το Παλαιό Φάληρο, το Χαλάνδρι και το Κερατσίνι.

O στόχος που αφορά στην ολοκλήρωση του ενιαίου Στρατηγικού Σχεδίου, ανεξάρτητα από το γεγονός της συγκρότησης ενός ειδικού επιχειρησιακού προγράμματος, αποτέλεσε τον άξονα της νυν μελετητικής προσπάθειας. Η χρησιμότητα του συγκεκριμένου στρατηγικού σχεδίου δράσης της Ατζέντα 21 μπορεί να είναι σημαντική: 1. Ιδιαίτερα για την ίδια την συμμετοχική και συνεργατική διαδικασία στις αποφάσεις

της τοπικής κοινωνίας, στο πλαίσιο της Αειφόρου Ανάπτυξης και του σχεδιασμού των πόλεων.

2. Για την ίδια την διαδικασία της διαπραγματευτικής ικανότητας, αφού πλέον όπως είναι γνωστό, η ΕΕ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη διάσταση της Αειφόρου Ανάπτυξης2.

3. Στη θεμελίωση προτάσεων διαφόρων μέτρων ΑΑ που μπορεί να ενταχθούν στα επί μέρους τομεακά επιχειρησιακά προγράμματα, ιδιαίτερα στην Επαρχία. Η ένταξη των μέτρων αυτών δεν είναι αποσπασματική και τυχαία αλλά υποστηρίζεται από ένα πλέγμα συνεκτικών δράσεων που όλες μαζί συγκροτούν το ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο ΑΑ.

4. Γιατί μπορεί να αποτελέσει το βασικό πλαίσιο υποστήριξης αποφάσεων για δράσεις / μέτρα Βιώσιμης (Αστικής) Ανάπτυξης, τα οποία μπορούν να ενταχθούν π.χ. στο ΕΠΠΕΡ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον) αλλά και σε άλλες κοινοτικές πρωτοβουλίες (π.χ. URBAN ΙΙ) ή ακόμη και σε εθνικές πολιτικές για τα αστικά κέντρα (χρηματοδότηση από ΠΔΕ, ΕΤΕΡΠΣ κα.).

1.2 Το διεθνές πλαίσιο

Στις αρχές του 21ου αιώνα η Ελλάδα κινείται, ενταγμένη μεν, σε πολλά θέματα μη εναρμονισμένη δε, στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο οικοδόμημα, με ότι αυτό συνεπάγεται, τόσο για την περαιτέρω γενική εξέλιξη και βελτίωση των επιδόσεων της σε θέματα κοινωνικά, οικονομικά και επιπέδου ζωής των πολιτών, όσο και για τη διεύρυνση του διεθνούς ρόλου της.

Σε μια τέτοια διάσταση η Ελλάδα συνυπέγραψε μαζί με άλλες 178 χώρες του ΟΗΕ, στο παγκόσμιο συνέδριο του Ρίο3, την συμφωνία για την Ατζέντα 214, όπου κεντρικό θέμα ήταν „ η ανάπτυξη και το περιβάλλον στον 21ο αιώνα“. Αυτή η συμφωνία αποτέλεσε το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο και το κίνητρο για την στρατηγική και πρακτική εφαρμογή της διάταξης της ΑΑ τόσο στη διεθνή πραγματικότητα όσο και στην ελληνική κοινωνία.

2 Από εδώ και στο εξής ο όρος Αειφόρος Ανάπτυξη θα υποδηλώνεται στο παρόν κείμενο με την συντομογραφία ΑΑ.3 Στο παγκόσμιο συνέδριο του ΟΗΕ για την «Ανάπτυξη και το περιβάλλον» το 1992 στο Ρίο της Βραζιλίας, συζητήθηκε η συγκεκριμένη πρόταση για μια άλλου είδους ανάπτυξη, βασισμένη στο τρίπτυχο της κοινωνικής δικαιοσύνης, της οικονομικής διαφάνειας και της περιβαλλοντικής προστασίας. Εδώ δόθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή της Ατζέντα 21, οι οποίες στοχεύουνε στην πλατιά και μαζική διάδοση και εφαρμογή της Αειφόρου Βιώσιμης Ανάπτυξης τοπικά και οικουμενικά. (Βλέπε, ντοκουμέντα του Ρίο, Κεφ. 28, παγκοσμίου συνεδρίου του ΟΗΕ το 1992 στην Βραζιλία)4 Local Agenda 21, σημαίνει ότι σχεδιάζω, οργανώνω και εφαρμόζω στην τοπική μου κοινωνία, (δηλ. στους δήμους και της κοινότητες όπου ζω), μια Διάταξη για τον 21ο αιώνα, με στόχο την συμμετοχή όλων στην διαμόρφωση του τοπικού και συνάμα οικουμενικού γίγνεσθαι. Κεντρικός άξονας της Ατζέντα 21 είναι η συντονισμένη συζήτηση για την επιδίωξη της ΑΑ σε συνεργασία με τους πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και άλλους φορείς της περιοχής, στοχεύοντας σε ένα μέλλον που θα δίνει ίδιες ευκαιρίες τόσο στις σημερινές όσο και στις ερχόμενες γενιές.



Οι εν προκειμένω διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας που υφίστανται στον τομέα της ΑΑ και απορρέουν, αφ΄ ενός από την ενεργή συμμετοχή της Ελλάδας στα σχετικά συνέδρια του ΟΗΕ, αφ΄ ετέρου από τις υποχρεώσεις της ως κράτος-μέλος της ΕΕ, αφορούν στην ενσωμάτωση της πολιτικής της Αειφόρου Βιώσιμης Ανάπτυξης5 στον κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό σχεδιασμό. Τα βασικά κείμενα, που σχετίζονται με τα ζητήματα αυτής της διαφορετικής προσέγγισης και αποτελούν κατευθυντήρια οδηγία για την Ελλάδα, είναι:

Η Πρώτη Διεθνής Διάσκεψη του ΟΗΕ για το περιβάλλον στην Στοκχόλμη (1972)6

Η Συνθήκη του Amsterdam (βιώσιμη ανάπτυξη 1997)7 Η δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πρωτόκολλο του Κιότο (1997) To 5o Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα Δράσης (΄΄ολοκληρωμένη προσέγγιση αστικών

θεμάτων΄΄ Local Agenda 21) Προτάσεις του 5ου και 6ου και 7ου Πλαισίου Προγράμματος για Έρευνα και

Τεχνολογική Ανάπτυξη (θεματικά προγράμματα για αστικές πολιτικές και βιώσιμη ανάπτυξη, διατήρηση οικοσυστημάτων, πόλεις του αύριο ).

Η Διάσκεψη του Ρίο για την Ανάπτυξη και το Περιβάλλον 1992 (Συμφωνία για την Local Agenda 21 και την Αειφόρο Ανάπτυξη)

Διεθνής ευρωπαϊκή διαδημοτική συνάντηση του Ααλμποργκ, (1994) όπου υπογράφηκε «Χάρτα του Ααλμποργκ», για την εφαρμογή της Λόκαλ Ατζέντα 21

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ 2001 (θέσπιση της πρώτης στρατηγικής της ΕΕ για την Αειφόρο Ανάπτυξη)

Διάσκεψη κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη, Γιοχάνεσμπουργκ 2002

Επιπροσθέτως η μελέτη έλαβε υπόψη της και ανέλυσε τα στοιχεία από μία σειρά άλλων βασικών κειμένων που σχετίζονται με τα θέματα Αειφόρου Βιώσιμης και Αστικής Ανάπτυξης, όπως

«Sustainable Urban Development in the European Union: a framework for Action» (E.C. 1998)

«Study Programme on European Spatial Planning Observatory Network». (Interim report 1999).

Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης 2000-2006, Γ΄ ΚΠΣ (συνοπτικό) (ΥΠΕΘΟ 1999) Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης 2000-2006, Περιβάλλον. (ΥΠΕΧΩΔΕ 1999) Η ελληνική στρατηγική προς την βιώσιμη ανάπτυξη (2002) Ανανεωμένη στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη της ΕΕ (2006)

Τα παραπάνω κείμενα, αποφάσεις και πρακτικές του παγκόσμιου, ευρωπαϊκού και ελληνικού προβληματισμού, αντικατοπτρίζουν το επίκαιρο και πολυδιάστατο θέμα της υπόθεσης, αποκαλύπτουν το αδιέξοδο της μέχρι τώρα πολιτικής πρακτικής και κρούουν επιτακτικά τον κώδωνα του κινδύνου, προσδοκώντας πέραν της αναγκαίας ευαισθητοποίησης, στην εγρήγορση και άμεση αλλαγή πλεύσης τόσο της κρατικής «μηχανής», των κοινωνικών ομάδων, όσο και του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Μόνο αν το κοινωνικό σύνολο αφυπνιστεί και μεταφράσει την αφύπνιση του αυτή σε συμμετοχή,

5 Από εδώ και στο εξής ο όρο Αειφόρος Βιώσιμη Ανάπτυξη θα υποδηλώνεται με την συντομογραφία ΑΒΑ.6 Η διάσκεψη της Στοκχόλμης θεωρείται ως ο πρώτος μεγάλος σταθμός της Ανθρωπότητας στα θέματα της ΑΑ και είχε κύριο αντικείμενο τον «Άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλων του». Κεντρική απόφαση της συνδιάσκεψης αυτής ήταν η δημιουργία του περιβαλλοντικού προγράμματος UNEP (United Nations Environment Programme) 7 Το 1997, η συνθήκη του Άμστερνταμ ανέδειξε τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ως κεντρικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής πολιτικής, ενώ οι επόμενες Συναντήσεις Κορυφής προχώρησαν στη σταδιακή ανάπτυξη και εξειδίκευση των τριών διαστάσεων (κοινωνική, οικονομική, οικολογική) που συνθέτουν την έννοια της βιωσιμότητας.



δράση και ευθύνη, τότε μπορεί να δημιουργηθούν στέρεες βάσεις για την βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη.

1.3 Μεθοδολογία της έρευνας και ανάλυση των πεπραγμένων

Η παρούσα εργασία αποσκοπεί μεθοδολογικά στην συγκεκριμένη καταγραφή των πεπραγμένων εν Ελλάδι πολιτικών πρακτικών τύπου Ατζέντα 21, από τους τοπικούς και κεντρικούς οργανισμούς και άλλες οργανώσεις, στην ανάλυση, ανάπτυξη και παρουσίαση μιας συγκεκριμένης στρατηγικής για την συστηματική εφαρμογή της πολιτικής για την καθολική πραγματοποίηση και θεσμοθέτηση τοπικών συμμετοχικών διαδικασιών, τύπου Ατζέντα 21.

Με βάση την ανάλυση των θεμελιωδών αλμάτων αστικής αειφορικής ανάπτυξης των παγκοσμίως πρωτοποριακών πόλεων και τοπικών κοινωνιών επιχειρείται ταυτόχρονα να ορίσουμε το θεωρητικό αλλά και πρακτικό πλαίσιο «ανάγνωσης» της Αειφόρου Ανάπτυξης ως (βιώσιμου) αστικού φαινομένου. Επίσης επιχειρούμε μια συνθετική παρουσίαση η οποία στοχεύει από την μια στην καλύτερη κατανόηση των θεμάτων που άπτονται της Ατζέντα 21 και από την άλλη στην αναζήτηση σύγχρονων μορφών στρατηγικής εφαρμογής του νέου μοντέλου αστικής και τοπικής ανάπτυξης.

Παρά την σχετική πρόοδο και διαπίστωση, τα τελευταία χρόνια, των όποιων εν γένει περιβαλλοντικών και εν μέρει αειφορικών πρακτικών, δεν δείχνει να διαφαίνεται στον ορίζοντα καμία μεθοδική και συστηματική προσπάθεια8 στην εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής της Αειφόρου Βιώσιμης Ανάπτυξης και δη της εγκαθίδρυσης και οργάνωσης αναγκαίων τοπικών συμμετοχικών διαδικασιών τύπου Λόκαλ Ατζέντα 21, όπως αυτό έγινε και συνεχίζει να γίνεται με μεγάλη επιτυχία στην Γερμανία και άλλες χώρες της ΕΕ (ιδιαίτερα του βορειοδυτικού άξονα).

Η Μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στην συγκεκριμένη έρευνα είναι πολυμορφική και πολυεπίπεδη. Πέραν της δευτερογενούς ανάλυσης βιβλιογραφικών και στατιστικών στοιχείων διαφόρων πηγών έγινε η επεξεργασία της συνθετικής εξέτασης των δεδομένων, όπως αυτά ορίσθηκαν στο «Ρίο» και στα συνακόλουθα συνέδρια κορυφής τόσο του ΟΗΕ όσο και της ΕΕ, ως εργαλείων, για μια νέου τύπου βιώσιμη ανάπτυξη στον 21ο αιώνα. Για την καλύτερη και ουσιώδη εκτίμηση των αποτελεσμάτων ακολουθήθηκε εκεί όπου χρειαζόταν και διαφαινόταν αναγκαίο, έρευνα πεδίου, η οποία στηρίχθηκε σε προκαθορισμένες ερωτήσεις και διευκρινίσεις μέσω τηλεφωνικών, ηλεκτρονικών ή και κατ’ ιδίαν συνεντεύξεων, τα αποτελέσματα των οποίων ενσωματώθηκαν στην έρευνα.

Οι μεθοδολογικές συνιστώσες της θεωρίας της Αειφόρου Αστικής Ανάπτυξης9, που απορρέουν από την Τοπική Διάταξη (Ατζέντα) 21, όπως:

η διεπιστημονικότητα, η διαλεκτική, η σφαιρική και ολόπλευρη προσέγγιση, η καταγραφή των υπαρχόντων στοιχείων, χαρακτηριστικών και η ανάλυση πλεονεκτημάτων, δυνατοτήτων και αδυναμιών,

συγκροτούν κάθε φορά την ολοκληρωμένη και αδιαίρετη, (ισότιμη και ισόνομη) ενότητα του κοινωνικοοικονομικού και περιβαλλοντικού χώρου και οριοθετούν, προσδιορίζουν

8 Η πρωτοβουλία για μια συστηματική προσπάθεια προς την μαζική εφαρμογή της Ατζέντα21 και της ΑΒΑ, θα έπρεπε να ξεκινήσει από την Βουλή της Ελλάδος και την κεντρική εξουσία και να περάσει μετά στην τοπική αυτοδιοίκηση, τους οργανισμούς της και την τοπική κοινωνία. 9 Ο όρος αυτός από εδώ και στο εξής θα υποδηλώνεται στην εργασία αυτή με την συντομογραφία ΑΑΑ.



και τεκμηριώνουν τα βήματα προσέγγισης και τις βέλτιστες πολιτικές πρακτικές για την επιδίωξή της μεθοδικής εφαρμογής της Ατζέντα 21.

Η συγκεκριμένη ανάλυση, μας οδήγησε στη διαπίστωση της έλλειψης εφαρμογής ολοκληρωμένης Τοπικής Διάταξης (Ατζέντα) 21 τόσο σε τοπικό όσο και σε κεντρικό επίπεδο. Η διοικητική και κυβερνητική δομή του κράτους όπως και η απόλυτη πλειοψηφική τάση σε επίπεδο Δήμων & Κοινοτήτων, δείχνει, ότι τα θέματα της Ατζέντα 21 στην δομική και ολική τους διάσταση δεν εφαρμόζονται. Όμως στο πλαίσιο αυτής της ανάλυσης εντοπίσθηκαν ορισμένοι Δήμοι και ΜΚΟ10, που λόγω ευαισθητοποίησης ανάλαβαν μεμονωμένες δράσεις σε θέματα που άπτονται της τοπικής και συνάμα οικουμενικής Αειφόρου Βιώσιμης Ανάπτυξης.

Παρεμφερείς δράσεις και πρωτοβουλίες σχετικά με τομείς της τοπικής διάταξης ατζέντα 21, συναντήσαμε επίσης σε μια σειρά από δραστηριότητες τοπικών και περιφερειακών συνεργασιών σε επίπεδο αναπτυξιακών συμμαχιών, όπως αυτών της Ανατολικής Αττικής (Μαραθώνιος) με συνεργασία 9 δήμων και κοινοτήτων (Ανθούσα, Γέρακας, Μαραθώνας, Γλυκά Νερά, Νέα Μάκρη, Παλλήνη, Πικέρμι, Ραφήνα, Σπάτα) και του ΑΣΔΑ (Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Δυτικής Αττικής, με την συμμετοχή των Δήμων Περιστερίου, Αιγαλαίου, Πετρουπόλεως, Χαϊδαρίου, Αγ. Βαρβάρας και Ιλίου). Στόχο των συνεργασιών αυτών, αποτελεί η προσπάθεια εφαρμογής μερικής τουλάχιστον αειφορικής ανάπτυξης, η οποία διευκολύνεται μέσω διαφόρων προγραμμάτων τύπου LIFE ή EQUAL και της συμμετοχής της ομάδων όπως π.χ., της ομάδας περιβάλλοντος του ΕΚΚΕ. Η περιβαλλοντική συνιστώσα και η ευελιξία της οργάνωσης της εργασίας ως προς τους παράγοντες της τοπικής κοινωνίας αποτελούν εδώ βασικό αντικείμενο ανάλυσης.

10 Όπως οι οργανώσεις της WWF-Ελλάς, SOS-Μεσόγειος, Αρκτούρος, και Greenpeace-Ελλάς. Επίσης έχουμε κάποιους δήμους όπως αυτόν της Νέας Σμύρνης που μέσω της έρευνας αυτής ξεκίνησε την διαδικασία εφαρμογής Ατζέντα 21 με συμμετοχικές διαδικασίες που για πρώτη φορά εφαρμόζονται στην Ελλάδα.



II. Έννοιες της ανάπτυξης

2.1 Η κλασική ανάπτυξη

Ένα από τα κεντρικά προβλήματα της ανάπτυξης, που αποτελεί οξεία και συνεχή αντιπαράθεση, τόσο σε επίπεδο θεωρητικό όσο και σε εξουσίας και σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο αυτή επιτυγχάνεται, αποτελεί πεδίο συνεχούς τριβής, εκφράζοντας από την μια τις επιστημονικές θέσεις και αντιθέσεις και από την άλλη ένα ευρύτερο φάσμα πραγματικών κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών και εντονοτάτων οικολογικών εξελίξεων και προβλημάτων, στα οποία μεμονωμένα και αποσπασματικά δεν μπορεί να δοθούν επαρκείς και ολοκληρωμένες λύσεις.

Η αντίληψη σχετικά με το αντικείμενο της γενικής «ανάπτυξης», παρ’ ότι τόσο στο πεδίο της έρευνας όσο και σε αυτό της επιστήμης της αποδίδεται κεντρικός ρόλος, εμφανίζει πολλές ερμηνευτικές εκδοχές και αντιμετωπίζεται διαφορετικά σε επιστημονικό, κοινωνικό, πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο.11 Αυτό αποτυπώνεται και διαχρονικά άλλωστε από τα κλασικά κείμενα στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία των Adam Smith, David Ricardo και Karl Marx, όπως και των νεωτέρων J. A. Schumpeter 1912, W. Rostow 1960, T. Bottomore 1990, F. Nuscheler (1994, 2000) και από ελληνικής βιβλιογραφίας, Δ. Ρόκου 2003, 2004. Πολλές φορές ο όρος ανάπτυξη ταυτίζεται - εσφαλμένα βέβαια - με την στενά οικονομική του ερμηνεία, η οποία όμως αποτελεί μόνο ένα μέρος της διάστασης του. Μια σχετικά ενιαία αντίληψη φαίνεται να υπάρχει στο γεγονός ότι η ανάπτυξη συμβάλει σε μια εξέλιξη, η οποία έχει κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά χαρακτηριστικά. Βασικά στοιχεία της ανάπτυξης, αποτελούν επίσης τόσο η ποιοτική υπέρβαση από κάτω προς τα πάνω όσο και η εξέλιξη από τα απλά σε περισσότερο σύνθετα δεδομένα.

Σχετικά με το συνολικό τρόπο θεώρησης της «κλασικής Ανάπτυξης», αυτός παρουσιάζεται ιστορικά ίδιος διαφέροντας κατά διαστήματα στο περιτύλιγμα, αλλά όχι στην ουσία. Σχεδόν όλες οι γνωστές θεωρίες περί της αναπτύξεως, είτε οι ονομαζόμενες ρασιοναλιστικές (όπως η “Balanced Growth” και η “Unbalanced Growth”) είτε οι ονομαζόμενες περιφερειακές και νεοκλασικές12 καθορίζονται και βασίζονται στο μεγαλύτερο τους μέρος από τη μια και μοναδική διάσταση κυρίως την οικονομικοτεχνική. 13

Στην πράξη τα μέχρι τώρα υπάρχοντα (τόσο καπιταλιστικά όσο και κομμουνιστικά) αλλά και μετακομμουνιστικά αναπτυξιακά θεωρητικά συστήματα που θα έπρεπε να έχουν διαμεσολαβητικό ρόλο προς μια καλύτερη, ανθρωποκεντρική και αειφορική κοινωνική οργάνωση, απέτυχαν.

Η διαχρονικά άνιση σχέση κοινωνίας, περιβάλλοντος και ανθρώπου δημιούργησε και συνεχίζει να δημιουργεί στρεβλώσεις στην δομή του οργανωμένου χώρου. Έτσι παράγονται αντί να λύνονται και διογκώνονται αντί να αμβλύνονται τα συσσωρευμένα προβλήματα, ιδιαίτερα της καθημερινής περιβαλλοντικής και κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας.

11 Βλ., Nohlen, D./ Nuscheler, F.:Entwicklungstheorien und Entwicklungtsbegriff, Hamburg 1974, σ. 13. 12 Βλ., Novotny, E.: Regionaloekonomie – Eine Uebersicht ueber Entwicklung, Probleme und Methoden, Wien 1971 σ. 34.13 Βλ., Mansfield, E.: The Economics of Technological Change, W. Norton and Co, New York 1968, σ. 3-4.



Οι οφθαλμοφανείς και ραγδαίες συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, δυσκόλεψαν και περιέπλεξαν ακόμα περισσότερο τα πράγματα στον τομέα της ανάπτυξης. Τόσο τοπικά όσο και οικουμενικά ώθησαν σε μεγαλύτερη διόγκωση τις ανισότητες και αδικίες, δημιουργώντας μια πιεστική κατάσταση στον άνθρωπο και το περιβάλλον.

2.2 Αειφόρος Βιώσιμη Ανάπτυξη (Sustainable Development)

Το σε πολλά και κεντρικά ζητήματα της ανάπτυξης ξεθωριασμένο μοντέλο του δυτικού κόσμου, δεν μπορεί - εκτός ορισμένων θετικών εν μέρη αλλά αποσπασματικών περιπτώσεων - να αποτελεί στον 21ο αιώνα, πρότυπο εφαρμογής για τον πλανήτη ολόκληρο. Επομένως, χρειαζόταν επειγόντως ένα νέο θεωρητικό αλλά συνάμα και πρακτικό μοντέλο εφαρμογής που θα προσέγγιζε και θα ανταποκρινόταν καλύτερα στις υπαρξιακές ανάγκες, τις κοινωνικοοικονομικές και περιβαλλοντικές προσδοκίες τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η διεθνής επιστημονική κοινότητα και κοινωνία άρχισε, με επιστήμονες και πολιτικούς - στο πλαίσιο του ΟΗΕ - την αναζήτηση μιας διαφορετικού τύπου ανάπτυξης, φιλικής στο περιβάλλον και στον άνθρωπο και με ορίζοντα την διασφάλιση του μέλλοντος για τις επερχόμενες γενιές, να αμφισβητεί την μονοδιάστατη οικονομικοτεχνική κατάσταση συμπράττοντας στην δημιουργία και σταδιακή εμπέδωση μιας εναλλακτικής και πολυδιάστατης, όπως φαίνεται από το παρακάτω σχήμα, θεώρησης των πραγμάτων, αυτή της Sustainable Development δηλαδή της «Αειφόρου (Βιώσιμης) Ανάπτυξης» 14

εμπεΣχήμα 1.: Το τρίπτυχο της Αειφόρου (Βιώσιμης) Ανάπτυξης

Η ριζική αλλαγή στην διάρθρωση της κοινωνικής σκέψης και παραγωγικής διαδικασίας με κεντρικό ορίζοντα τον άξονα της συνευθύνης, της συνεργατικότητας και της συμπληρωματικότητας και όχι της αντιπαλότητας ή της στείρας ανταγωνιστικότητας, αποτελεί το νέο ποιοτικό στοιχείο στον κεντρικό ιστό της Αειφόρου Ανάπτυξης.

Η ήδη αναφερθείσα επιτροπή για την Ανάπτυξη και το Περιβάλλον (Brundtland-Commission) έχει χαρακτηρίσει - για πρώτη φορά - έννοιες και θεωρίες μέχρι τώρα στενά ανταγωνιστικά προσκείμενες, ως πλέον ισόνομες, ισότιμες και συμπληρωματικές (κοινωνικά, οικονομία και περιβάλλον).

Μέσα από την προώθηση της διαδικασίας της εκ βαθέων ριζικής αλλαγής σκέψης και νοοτροπίας όπως αυτή ερμηνεύεται από τις κοινωνικές επιστήμες και την φιλοσοφία,

14 Αιειφόρος Βιώσιμη θεωρείται η ανάπτυξη, που ανταποκρίνεται στις οικονομικές, κοινωνικές και οικολογικές ανάγκες των σημερινών γενεών δίχως όμως να μειώσει ή να υποθηκεύσει της πιθανότητες των ερχόμενων. (Βλ. Έκθεση Επιτροπής Brundtland, Our common future 1987)


Κοινωνία

Περιβάλλον

Οικονομία


αρχίζει να δημιουργείται ένα υπόδειγμα παραδειγματικής αλλά και ριζοσπαστικής αλλαγής(Paradigmenwechsel, στα αγγλικά: paradigm shift),15 στον τρόπο δράσης.

Η προσέγγιση που δίνεται μέσα από την έκθεση-Brundtland, είναι συνάμα κοινωνική, οικονομική, διοικητική, πολιτική και πολιτισμική, με έντονο το στοιχείο της διαλεκτικής συμφωνίας και το σεβασμό στο συγκεκριμένο φυσικό και παγκόσμιο περιβάλλον, του οποίου μέρος και όχι κύριος είναι ο άνθρωπος.

Στο οικουμενικό αυτό πλαίσιο των βημάτων της Ανθρωπότητας, όπως διαφαίνεται και από τον ακόλουθο πίνακα, της ενσωμάτωσης της Αειφόρου Ανάπτυξης, ο στρατηγικά και πρακτικά ενδεδειγμένος και απαραίτητος εθνικός χωροταξικός σχεδιασμός, θα πρέπει να στοχεύει στην οργανωμένη Αειφόρο Αστική Ανάπτυξη16 και να αποτελεί πρόσκληση και πρόκληση συνάμα, αλλά και ουσιαστική ανάγκη και επιταγή που αναγνωρίζεται πλέον ευρύτερα από τους παράγοντες της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής τόσο της υφηλίου όσο και της χώρας.17

Πίνακας 1: Τα ιστορικά βήματα της Ανθρωπότητας προς την Αειφόρο Βιώσιμη Ανάπτυξη κατά χρονολογική και θεματική σειρά των συνεδρίων του ΟΗΕ.

1983 Ίδρυση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη

1987 Παρουσίαση της Έκθεσης Brundtland (our common future)

1992 Παγκόσμιο Συνέδριο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο

1992 Ίδρυση Επιτροπής του ΟΗΕ για την Αειφόρο Ανάπτυξη (CSD)

1994 Συνέδριο για τον παγκόσμιο πληθυσμό στο Κάιρο

1994 Η Χάρτα του Ααλμποργκ

1995 Παγκόσμια σύνοδος για την κοινωνική ανάπτυξη στην Κοπενχάγη

1995 1ο Συνέδριο για το κλίμα στο Βερολίνο

1997 Ειδική σύνοδος του ΟΗΕ, σύναξη 5 χρόνια μετά το Ρίο, Νέα Υόρκη

1998 Συνέδριο του Aarhus(Δανία) με την διακήρυξη της συμφωνίας-Aarhus

2000 Συνάντηση Χιλιετίας του ΟΗΕ στην Νέα Υόρκη

2002 Παγκόσμια σύνοδος στο Γιοχάνεσμπουργκ 2002 (Ρίο συν 10) για τηνΑειφόρο (Βιώσιμη) Ανάπτυξη

2004 Ααλμποργκ συν 10 (συνάντηση ευρωπαϊκών δήμων και κοινοτήτων στοπλαίσιο της καμπάνιας για την εξασφάλιση του μέλλοντος των πόλεων

Πηγή: Συνέδρια ΟΗΕ και ΕΕ

15 Βλ. Thomas Samuel Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, Chicago 1962.16 Ο όρος Αειφόρος Αστική Ανάπτυξη, χρησιμοποιήθηκε από το πρόγραμμα Αειφορικών Πόλεων της Habitat-Agenda σε διάφορα συνέδρια του ΟΗΕ, όπως το Habitat I του Βανκούβερ το 1976, την Istanbul-Conference με τo Habitat II το 1996, όπου υπογράφηκε από 171 κράτη μέλη του ΟΗΕ η λεγόμενη Habi-tat-Agenda, η οποία και αποτέλεσε ένα είδος Χάρτας για την αειφόρο αστική και βιώσιμη ανάπτυξη. 17 Όπως αυτό διαπιστώθηκε και κατά τη διαδικασία επεξεργασίας και πρόσφατης ψήφισης από τη Βουλή του σχεδίου νόμου για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό και την ΑΑ.



Προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση του ιστορικού εγχειρήματος της ΑΑ είναι η κατανόηση της σημασίας του κεντρικού χωροταξικού σχεδιασμού, ως βασικού εργαλείου προγραμματισμού, όπως και η ευρεία, ισόνομη και ισότιμη ανάμιξη και συμμετοχή των πολιτών σε διαδικασίες, τύπου Ατζέντα 21, που αφορούν στη διασφάλιση του μέλλοντος μέσω της ΑΒΑ.18

2.3 Τοπική Διάταξη Ατζέντα 21

Μια τέτοια αλλαγή (όσον αφορά στον τρόπο σκέψης της αντιμετώπισης των θεμάτων της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος) προωθείται από την παγκόσμια επιστημονική επιτροπή για την Ανάπτυξη και το Περιβάλλον του ΟΗΕ μέσω της προσπάθειας για την εμπέδωση της τοπικής διάταξης Ατζέντα 21.

Η διάταξη αυτή της Ατζέντα 21 δεν αντιμετωπίζει μόνο τα πιεστικά προβλήματα του περιβάλλοντος αλλά όλα τα κοινωνικά, οικονομικά και αναπτυξιακά ζητήματα, τόσο τα τοπικά όσο και τα υπερτοπικά. Περιλαμβάνει δε πάνω από 2.500 συστάσεις για συγκεκριμένες πολιτικές και για δράση.

Οι προτάσεις αφορούνε σε μια σειρά από θέματα όπως:

την καταπολέμηση της φτώχειας, την αλλαγή των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης, την προστασία και βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, την προστασία της ατμόσφαιρας, των ωκεανών, της βιοποικιλότητας, την αποτροπή της αποψίλωσης των δασών την προώθηση της βιώσιμης οικονομίας και γεωργίας

Οι προσπάθειες για την εφαρμογή της Ατζέντα 21 πρέπει να είναι διαρκείς με συνέχεια και συνέπεια λόγων και πράξεων, ούτως ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για μια σταδιακή αλλά σταθερή ενσωμάτωση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών διαστάσεων της βιώσιμης ανάπτυξης στη χάραξη, το σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών σε τοπικό, εθνικό, και διεθνές επίπεδο.

Η συνέχεια της ΤΔ 21 (Ατζέντα 21) συμβάλει στην ευρεία αποδοχή και υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης, διεπιστημονικής, διατμηματικής και συμμετοχικής προσέγγισης στη διαμόρφωση των πόλεων.

H συγκεκριμένη συνεργασία με δήμους και τοπικές κοινωνίες αποσκοπεί παράλληλα στην όσο το δυνατόν πρακτική εφαρμογή σε μια σειρά θεμάτων και διατάξεων, όπως:

ολοκληρωμένη εφαρμογή της Λόκαλ Ατζέντα21 μεταφορά τεχνογνωσίας σε θέματα Ατζέντα 21 ευκαιρία εφαρμογής άμεσης τοπικής δημοκρατίας προώθηση και εφαρμογή συμμετοχικού προϋπολογισμού προώθηση ιδεών και προτάσεων της τοπικής κοινωνίας ευκαιρία απόκτησης του EMAS (Εco Management and Audit Scheme) ευκαιρία πρόταξης στον κόσμο και στα ΜΜΕ θεμάτων ΑΑ εν δυνάμει πολιτικές για την αειφόρο τοπική ανάπτυξη άμεση συμμετοχή των πολιτών στην διακύβευση θεμάτων που άπτονται

ζητημάτων της Αειφόρου Αστικής Ανάπτυξης

18 Βλ. Έκθεση της Επιτροπής (Brundtland) για την Ανάπτυξη και το Περιβάλλον, Our common future, 1987.



προώθηση του αειφορικού τρίπτυχου της κοινωνικής συνοχής, της οικονομικής συνέπειας και της οικολογικής προστασίας.

Στα παραπάνω θέματα που έτσι και αλλιώς θα πρέπει να βρίσκονται σε περίοπτη θέση όσον αφορά τα βήματα των πόλεων και των τοπικών κοινωνιών στο πέρασμα τους στον 21ο αιώνα, το ζητούμενο είναι το νέο ποιοτικό άλμα να είναι διεπιστημονικό, διατμηματικό και όσο το δυνατόν μαζικότερο.

Κεντρικό σημείο αναφοράς εδώ είναι, ότι δεν τίθενται πλέον τα ζητήματα ως ίσχυε και πολλάκις ισχύει και σήμερα, ανταγωνιστικά το ένα με το άλλο, αλλά συμπληρωματικά και συνεργειακά. Αυτό αποτελεί και το νέο επαναστατικό στοιχείο που απορρέει από το διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης που προωθεί ο ΟΗΕ και είχε την επιστημονική του βάση στην γνωστή προαναφερόμενη έκθεση Μπρούντλαντ (Brundtland-Commission).

Εικόνα 1.: Συνεργασία και ευθύνη ως βάση της Ατζέντα 21.

Η συνέργεια, η συνευθύνη και η αλληλεγγύη αποτελούν κεντρικά στοιχεία της Ατζέντα 21 και της Αειφόρο Βιώσιμης Ανάπτυξης.

Σε αυτή την πορεία μέσα στον 21ο αιώνα όλα τα ενεργά τμήματα της τοπικής κοινωνίας, οι αντιπρόσωποι της και οι κοινωνικοοικονομική και πολιτική βάση όλων των δήμων και τοπικών κοινωνιών, οφείλουν να είναι αρωγοί για ένα νέο και από κοινού ξεκίνημα προς την Αειφόρο Ανάπτυξη, συμβάλλοντας κατά αυτόν τον τρόπο στον σχεδιασμό συγκεκριμένων πολιτικών πρακτικών που οδηγούν στην εξασφάλιση των απαραίτητων συνθηκών αντιμετώπισης των προβλημάτων τόσο των σημερινών όσο και των μελλοντικών γενεών. Έτσι όπως ορίζεται τόσο από το γράμμα όσο και από το πνεύμα της ατζέντα 21 και της ΑΑ.



ΙΙΙ. Αποτύπωση της γενικής κατάστασης σε θέματα Αειφόρου Ανάπτυξης και εφαρμογής Λόκαλ Ατζέντα 21 στην Ελλάδα

3.1 Η Ανάλυση των δεδομένων στο πεδίο των πόλεων

Ενώ το 1900 ο αριθμός των κατοίκων των πόλεων γενικά δεν ξεπερνούσε τα 150 εκατομμύρια σε ολόκληρη την υφήλιο, έφτασε το 2000 να μετράει 2,9 δισεκατομμύρια και εντός του 2008-2009 θα ξεπεράσει για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία,19 τους κατοίκους της υπαίθρου, παρόλο που σήμερα οι περισσότερες από τις πόλεις, δεν αποτελούν και το πιο υγιεινό περιβάλλον για να ζήσει κανείς.

Τα παραπάνω γενικά χαρακτηριστικά ισχύουν ως επί το πλείστον και για τα ελληνικά πολεοδομικά συγκροτήματα. Ο εδώ παραδοσιακός σχεδιασμός της πολιτικής εν γένη και των πολιτικών δράσεων εν μέρη με βασικό εργαλείο το «πελατειακό» και όχι το «αξιακό» σύστημα δεν μπορεί να ανταποκριθεί παραγωγικά στην πολυπλοκότητα και την πολυσχιδή και πολυεπίπεδη αντιμετώπιση των κεντρικών αστικών προβλημάτων. Πόσο μάλλον όταν οι νέες προκλήσεις αλλά και οι ευκαιρίες που αντιμετωπίζουν τα αστικά και πολεοδομικά κέντρα της χώρας σε μια ολοένα και περισσότερο ενοποιημένη ΕΕ, είναι γεγονός και μέρος του προβλήματος.

Το μεγάλο ζήτημα του κατακερματισμού από την μια, των επιπέδων διακυβέρνησης και άσκησης πολιτικής (Περιφέρεια, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, Τοπική Αυτοδιοίκηση) και του απόλυτου ελέγχου της κεντρικής εξουσίας από την άλλη, εμποδίζουν μια συνολική ολοκληρωμένη πολιτική αειφόρου και βιώσιμης αστικής ανάπτυξης.

Η μη διαφανή κατάσταση επέφερε τα εξής σημερινά αποτελέσματα: Τα αστικά κέντρα της χώρας είναι συνήθως μολυσμένα, οι δρόμοι κυριαρχούνται από αυτοκίνητα, τα οποία σε ώρες αιχμής είναι περισσότερο σταματημένα παρά εν κινήσει, ρυπαίνοντας ασταμάτητα την ατμόσφαιρα και τα ύδατα. Τα πεζοδρόμια είναι γεμάτα από αντικείμενα (παράνομες και νόμιμες πινακίδες, παρκαρισμένα αυτοκίνητα, κάδοι απορριμμάτων, Κολόνες ΔΕΗ, και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς) και σε λίγες περιπτώσεις ανταποκρίνονται στον λειτουργικό τους ρόλο.

Τα προβλήματα εν τω μεταξύ μεγαλώνουν και διευρύνονται συνεχώς. Οι πόλεις σήμερα χρειάζονται μεγάλη συγκέντρωση νερού, τροφής και ενέργειας, που η κοντινή φύση δεν μπορεί εύκολα να εξασφαλίσει. Γι΄ αυτό οι περισσότερες πόλεις είναι αναγκασμένες προκειμένου να καλύψουν τα βασικά τους αγαθά όπως λ.χ. το νερό, να το φέρουν από πολύ μακριά.20 Συσσωρευμένα και δύσκολα είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περισσότερες πόλεις της Ελλάδας, όπως

της άναρχης δόμησης και ανισόρροπης αστικής ανάπτυξης, των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, της κακής ποιότητας του αέρα και της μεγάλης κυκλοφοριακής συμφόρησης,21

19 Περίπου 50 εκατ. Άνθρωποι προστίθενται παγκοσμίως στον πολεοδομικό ιστό των πόλεων, χωρίς αυτές να είναι κατάλληλα προετοιμασμένες με ανύπαρκτες υποδομές και ανυπέρβλητα προβλήματα. 20 Το Λος Άντζελες για παράδειγμα παίρνει νερό που μεταφέρεται από τον ποταμό Κολοράντο σχεδόν 1000 χιλιόμετρα μακριά από το ΛΑ. Οι αρχές του Πεκίνο σχεδιάζουν να μεταφέρουν νερό από τον ποταμό Γιαντζέ, που βρίσκεται 1500 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη. Η Αθήνα προμηθεύεται νερό από τις λίμνες Μόρνο και Υλίκη που βρίσκονται πάνω από 200 χιλιόμετρα μακριά από το λεκανοπεδίου Αττικής. 21 Όπως αυτά είναι γνωστά, όχι μόνο από τα μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, αλλά και όλων των άλλων μεσαίων αστικών κέντρων της Ελλάδας, εξαιρουμένης της νησιώτικης παραδοσιακής πολεοδομίας που και αυτή δεν τυγχάνει της πρέπουσας προστασίας και



της ηχορύπανσης, της εγκατάλειψης περιοχών, της περιθωριοποίησης των νέων και της τρίτης ηλικίας,

της αδιαφορίας για τα κοινά.

Τα παραπάνω αποτελούν ένα σημαντικό μέρος από την ωμή και σκληρή καθημερινή πραγματικότητα, δίχως να διαφαίνονται στον ορίζοντα δραστικά και μακρόπνοα σχέδια και μέτρα με ολοκληρωμένες λύσεις22 για την ορθή και σε βάθος χρόνου αντιμετώπιση τους, προς την κατεύθυνση της Αειφόρου Αστικής Ανάπτυξης.

3.1.1 Το πρόβλημα της ενέργειας

Η πολλές φορές αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας στην Ελλάδα συντελεί στην διαρκώς αυξανόμενη χρήση της, η οποία σε ποσοστό περίπου του 53% της ετήσιας κάλυψης προέρχεται (όπως αυτό φαίνεται από το παρακάτω σχήμα) από τις ρυπογόνες εγκαταστάσεις των 7 λιγνιτικών Σταθμών της ΔΕΗ.

Σχήμα 2.: Ενεργειακή κάλυψη ανά καύσιμο στην Ελλάδα το 2006

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Series1

52,7

18,6

11,5 9.30 6

1,9

2006

Πηγή: ΕΣΥΕ, ΔΕΗ 2007

Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα κυμαίνεται τα τελευταία χρόνια σε εγκατεστημένη ισχύ σε μέσο όρο στα περίπου 12.000 MW, που προέρχονται από μονάδες της ΔΕΗ και περίπου 800 MW από αυτοπαραγωγούς και παραγωγούς ανανεώσιμης ενέργειας.

Η κυριότερη πηγή καυσίμου ήταν και συνεχίζει να είναι ο εγχώριος λιγνίτης μικρής θερμογόνου δύναμης (70 εκατ. τόνοι), που αντιπροσωπεύει σχεδόν το 59% του συνόλου. Το πετρέλαιο, κυρίως για την κίνηση ηλεκτροπαραγωγικών εγκαταστάσεων νησιωτικών συστημάτων μη συνδεόμενων με την ηπειρωτική χώρα, συμμετέχει με ποσοστό περίπου 14,0%. Η ζήτηση φυσικού αερίου στην Ελλάδα έχει φτάσει περίπου

ολοένα και συρρικνώνεται. 22 Η περαιτέρω διόγκωση των προβλημάτων αυτών, λόγο αλλαγής του τρόπου ζωής, λόγο της αυξανόμενης εξάρτησης του ατόμου από το ιδιωτικό αυτοκίνητο, την αύξηση των νοικοκυριών ενός ατόμου, την αύξηση της κατά κεφαλήν χρήσης των πόρων και της δημογραφικές μεταβολές, μόνο με εγρήγορση και συντονισμένες προσπάθειες μπορεί να ανακοπεί.



το 7% της συνολικής πρωτογενούς παροχής ενέργειας (TPES)23. Ωστόσο, η διάθεση φυσικού αερίου συνεχίζει να είναι χαμηλότερη από την σχετική αρχική πρόβλεψη.

Ένας λόγος που η Ελλάδα έφτασε την αύξηση ρύπων +23,5% το 2003, έχει καταφέρει, δηλ. να είναι ήδη πολύ κοντά στο όριο του Πρωτοκόλλου του Κυότο24 για το 2010, που προβλέπει 25% αύξηση σε σχέση με τα επίπεδα ρύπων του 1990, είναι η μεγάλη εξάρτηση από τα ρυπογόνα ορυκτά όπως ο λιγνίτης και το πετρέλαιο.

Η παραπάνω εξέλιξη επιβεβαιώνει ότι επί του παρόντος η Ελλάδα δεν διαθέτει ενιαία στρατηγική στον τομέα των ΑΠΕ και της εξοικονόμησης ενέργειας. Η ελληνική ενεργειακή πολιτική πρέπει να αναθεωρηθεί καθώς η ενεργειακή ζήτηση αυξάνεται, ιδιαίτερα στις μεταφορές και σε τομείς εκτός βιομηχανίας.

Η μείωση του ρυθμού αύξησης και η διαχείριση της ζήτησης αιχμής είναι οι κύριες προκλήσεις για την μελλοντική ελληνική πολιτική για την ενεργειακή αποδοτικότητα και θα ήταν χρήσιμο να εξεταστούν μέτρα προσανατολισμένα στην αγορά, συμπεριλαμβανομένου ενός τιμολογίου ηλεκτρικής ενέργειας που θα αντικατοπτρίζει το κόστος, ούτως ώστε να αποθαρρύνεται η ζήτηση σε ώρες αιχμής. Η εισαγωγή αυστηρότερων οικοδομικών διατάξεων, σε εναρμόνιση προς την Οδηγία της ΕΕ για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων και η εφαρμογή τους, είναι επίσης σημαντικά στοιχεία.

Στην Ελλάδα, το πετρέλαιο στην συνολική πρωτογενή παροχή ενέργειας (TPES) και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, συνεχίζει να είναι από τα μεγαλύτερα μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει κατά συνέπεια να ακολουθήσει συγκεκριμένα βήματα αειφορικής ενεργειακές πρακτικής για να μειώσει ουσιαστικά το ποσοστό αυτό. Ωστόσο, ο χαμηλότερος ειδικός φόρος κατανάλωσης στα καύσιμα κίνησης, σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της ΕΕ, και η απουσία φορολογικών ελαφρύνσεων από τη χρήση οχημάτων που εξοικονομούν καύσιμα, δεν ενθαρρύνουν ουσιαστικές διαφοροποιήσεις συμπεριφοράς.

Αντίθετα το μεγαλύτερο μέρος παραγωγής ενέργειας, συνεχίζει να βασίζεται πρωτίστως στην εξόρυξη και επεξεργασία του λιγνίτη25, που σαν πρώτη ύλη ευθύνεται για πάνω από 50 % των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, που αποτελεί και τον βασικότερο παράγοντα για το φαινόμενο του θερμοκηπίου.26

Τα γνωστά λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στην Πτολεμαϊδα και την Κοζάνη όπως και στην Μεγαλόπολη εξασφαλίζουν μεν στην ελληνική οικονομία27 το σημαντικότερο καύσιμο πάνω στο οποίο βασίστηκε ο εξηλεκτρισμός της Χώρας από την ίδρυση της ΔΕΗ, αλλά δημιουργούν αναμφισβήτητα και τεράστια οικολογικά και περιβαλλοντικά προβλήματα ιδιαίτερα στις προαναφερόμενες περιοχές.

23 Total Primary Energy Supply24 Η Ελλάδα βάση του πρωτοκόλλου του Κυότο, υποχρεούται να συγκρατήσει την περίοδο 2007-2012 τις εκπομπές του θερμοκηπίου στο 25% σε σχέση πάντα με το έτος 1990.25 Στα μεγάλα παραγωγικά και ρυπογόνα κέντρα της περιοχής της Πτολεμαϊδας και της Κοζάνης όπως και της Μεγαλόπολης. 26 Η Ελλάδα βρίσκεται εδώ ως χώρα που υπέγραψε το πρωτόκολλο του Κυότο, σε μια αντιφατική διαδικασία. Διότι προωθεί από την μια την παραγωγή ρυπογόνου ενέργειας μέσου λιγνίτη, προσπαθεί από την άλλη να συμμορφωθεί με το πρωτόκολλο για εξοικονόμηση εκπομπών, πράγμα που δεν φαίνεται να καταφέρνει, αφού σχεδόν έχει φτάσει το προβλεπόμενο ποσοστό αύξησης. Βλ. σ. 25 αυτής της εργασίας. 27 H Ελλάδα κατέχει τη δεύτερη θέση σε παραγωγή λιγνίτη στην Ε.Ε και την έκτη παγκοσμίως. Τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα ανέρχονται πάνω από 3 δις τόνους. Εξ αυτών η ΔΕΗ έχει δικαιώματα εκμετάλλευσης που καλύπτουν ποσοστό περίπου 60%. Ενώ το 2006 εξορύχτηκαν συνολικά 62,5 εκατ. τόνοι.



Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ελληνικές πόλεις εξαρτώνται σήμερα κατά έναν βαθμό, από τις ενεργειακές εισαγωγές της χώρας από το εξωτερικό. Το έτος 2000 η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας άρα και των πόλεων της έφτανε το 69% και σύμφωνα με την αναφορά της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), η ενεργειακή εξάρτηση θα φτάσει στο 71% το 2010 και στο 76% το 2030, αν δεν αλλάξει τίποτα στο τοπίο της ενεργειακής πολιτικής και ιδιαίτερα στο πεδίο της ανάπτυξης των ΑΠΕ.

3.1.2 Κατάσταση στο θέμα των ΑΠΕ

Ενώ η ενεργειακή κρίση παρατείνεται συνεχώς, ενώ η χρήση του πετρελαίου τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά γίνεται ασύμφορη, η ενεργειακή πολιτική της χώρας φαίνεται είναι πολύ πίσω σε επενδύσεις στις ΑΠΕ και σε εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Ένα τραγικό αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι η π.χ. διαφαινόμενη στασιμότητα που παρατηρείται στην εγκατεστημένη ηλεκτρική ισχύ από αιολική ενέργεια, η οποία παραμένει καθηλωμένη τα τελευταία χρόνια σε σχετικά χαμηλά επίπεδα (870 MW το 2007, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Επιστημονικής Ένωσης Αιολικής Ενέργειας -ΕΛΕΤΑΕΝ).28

Ο ενδεδειγμένος εθνικός στόχος για συμμετοχή της ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία παράγεται από ΑΠΕ και από υδροηλεκτρικά έργα ισχύος άνω των 10 MWe, στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας που μέχρι το 2010 ορίζεται σε ποσοστό 20,1% (το ποσοστό αυτό δεσμεύτηκε η Ελλάδα έναντι της ΕΕ να διπλασιάσει μέχρι το 2010, δηλ. μέσα σε λιγότερα από τρία χρόνια) και που για το 2020 ορίζεται στο 29% που με σημερινούς ρυθμούς παραγωγής ΑΠΕ μοιάζει απραγματοποίητος.

Επειδή, μεσοπρόθεσμα, η πετρελαϊκή κρίση όχι μόνο σημάδια υποχώρησης δεν δείχνει αλλά μάλλον διαφαίνεται καθαρά η παραπέρα όξυνση της, η διεξαγωγή της διάταξης για την Ατζέντα 21 και η πρακτική της ΑΑ μπορεί να δώσει λύσεις προωθώντας τα μαζικά κινήματα προς την ανάπτυξη των ΑΠΕ (αιολικών πάρκων και άλλων μορφών εναλλακτικής ενέργειας) προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Σε χώρες που ήδη εφαρμόζεται χρόνια η ατζέντα 21, όπως την Δανία η την Γερμανία, υπάρχουν περιοχές και τοπικά «κρατίδια» όπου πάνω από το 20% της ενέργειας τους καλύπτεται μόνο από το εκάστοτε αιολικό δυναμικό.

Η Ελλάδα ενώ είναι προικισμένη29με ένα δεδομένο, σημαντικό οπλοστάσιο ΑΠΕ σε πιθανές μορφές τόσο σε αιολικό και ηλιακό καθώς και γεωθερμικό πεδίο, που θα μπορούσε να συμβάλει ριζικά στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας, εν τούτοις η ενέργεια που παράγεται από το προαναφερόμενο δυναμικό είναι συγκριτικά μικρή. Στο ποσοστό του περίπου 10 % συμπεριλαμβάνονται και τα μεγάλα υδροηλεκτρικά εργοστάσια της χώρας.

Ενώ γίνονται όλα αυτά και η Ελλάδα θεωρείται ταυτοχρόνως ως περιοχή που ενδείκνυται για επενδύσεις λόγο του πολύ καλού προαναφερθέντος δυναμικού, το χωροταξικό σχέδιο, που εδώ και χρόνια διαπιστώνεται η επιτακτική ανάγκη ολοκλήρωσης του για να αποτελέσει το σωστό πλαίσιο για την ταχεία εξέλιξη της ΑΑ των ΑΠΕ, όχι μόνο έτοιμο δεν είναι, αλλά κατατέθηκε μόλις τις 16 Απριλίου του 2008 από το υπεύθυνο Υπουργείο ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ στην ελληνική Βουλή προς συζήτηση,30

28 Βλ. δικτυακό τόπο, http://www.eletaen.gr/Documents/installations/egatastaseis_2007.pdf.29 Ο πλούτος της Ελλάδας είναι το κλίμα, ο πολιτισμός, η βιοποικιλότητα και οι εναπομείναντες ομορφιές των μικρών πόλεων και γραφικών νησιών. Θέματα που έχουν μια άμεση σχέση με αυτό που ονομάζουμε Αειφόρο Ανάπτυξη. Η χώρα μας με την προνομιακή γεωγραφική της θέση πρέπει επίσης να επιδιώξει να μετατραπεί σε διεθνές κέντρο έρευνας και εφαρμογής για της ΑΠΕ. 30 Εδώ σημειώνουμε ότι χάθηκε άλλη μια καλή ευκαιρία συμμετοχής και συνεργασίας, διότι το Νομοσχέδιο και άργησε και συντάχθηκε ερήμην των κοινωνικών και περιβαλλοντικών φορέων., βλ. «Ναυτεμπορική», 17 Απριλίου 2008.



προκειμένου στο εγγύς μέλλον να διαμορφωθεί το τελικό κείμενο και να ψηφισθεί στην ολομέλεια της εθνικής αντιπροσωπίας. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι τόσο με την ανεύθυνη αυτή καθυστέρηση όσο και με την επιδερμική συμμετοχή στην μέχρι τώρα διατύπωση και προώθηση του Χωροταξικού Σχεδίου χάθηκε για άλλη μια φορά η ευκαιρία της άμεσης, πλατιάς και ουσιαστικής συμμετοχικής συζήτησης και συναπόφασης, τόσο με τις τοπικές και αστικές κοινωνίες, όσο και με τους ενδιαφερόμενους κοινωνικο-περιβαλλοντικούς οργανισμούς και τις ΜΚΟ. Πολλές από τις ΜΚΟ έχουν έντονα διαμαρτυρηθεί31 τόσο για την - κατά την γνώμη τους - λανθασμένη χωροταξική κατεύθυνση που προβλέπει το Σχέδιο, όσο και για την μη ουσιαστική συμμετοχή τους στην διαμόρφωση του.

Αλλά ακόμα και εκεί όπου κατ’ εξαίρεση παρατηρείται ήδη σήμερα μια άνθηση επί παραδείγματι των αιολικών πάρκων λόγω άριστου αιολικού δυναμικού, όπως στην Εύβοια και στην Κρήτη, τα ηλεκτρικά δίκτυα μεταφοράς, φαίνεται δεν μπορούν να αντέξουν πολλούς νέους σταθμούς ανανεώσιμης ενέργειας, άρα χρήζουν ταχύτατης εκσυγχρονιστικής ανανέωσης.

Στον τομέα των ΑΠΕ η κρατική ΔΕΗ Α.Ε. κάθε άλλο παρά περήφανη μπορεί να είναι για το έργο της και τα αποτελέσματά του, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι αποτέλεσε την πρώτη ενεργειακή εταιρεία που ενεργοποιήθηκε ήδη από τη δεκαετία του 1980 στην ανάπτυξη παραγωγικού δυναμικού από ΑΠΕ.32 Σήμερα διαθέτει μετά βίας και μόνο 85,7 MW εγκατεστημένου παραγωγικού δυναμικού από ΑΠΕ. Το Σχέδιο που στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού της φαίνεται να βάζει σε εφαρμογή η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού είναι αυτό του προγράμματος ΗΡΑΚΛΗΣ (2006). Εδώ αποφασίσθηκε, η ριζική και δομική αναδιάρθρωση της θυγατρικής της ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ Α.Ε.,33 με στόχο την ταχεία ανάκτηση του χαμένου εδάφους.

3.1.3 Οικιστική-Κτιριακή ενέργεια Η οριζόντια εγχώρια αύξηση της κατανάλωσης της ενέργειας στα κτίρια φτάνει ως τα 4,6 εκατ. τόνους το χρόνο) παράλληλα με την εκτόξευση της ατμοσφαιρικής θερμότητας στις πόλεις, απεικονίζει κατά ένα μεγάλο ποσοστό την δραματική κατάσταση στον τομέα της ενεργοβόρας οικιακής κατανάλωσης. 34

Ένα παράδειγμα, που σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, δείχνει την ασυνείδητη, αντιοικονομική και αντιπεριβαλλοντική συμπεριφορά στο πεδίο των αστικών κέντρων αφορά στην οικιακή-κτιριακή ενέργεια. Η μεσογειακή και επί το πλείστον με ζεστό κλίμα προικισμένη Ελλάδα ξοδεύει τα τελευταία χρόνια διπλάσια ενέργεια για την θέρμανση σε σχέση π.χ. με τις κλιματικά πιο κρύες χώρες, όπως η Δανία και ξεπερνά χώρες με επίσης πιο κρύο και βαρύ κλίμα, όπως η Ολλανδία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Μεγάλη Βρετανία.

31 Όπως η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος, η Ελληνική Εταιρεία προστασίας της φύσης, ο Αρκτούρος, η Εταιρεία Μελέτης της Μεσογειακής Φώκιας, η οργάνωση Καλλιστώ, η οργάνωση Αρχέλων κ.α. 32 Η ΔΕΗ ήταν η πρώτη εταιρία στον κόσμο που λειτούργησε μεγάλο αιολικό πάρκο για την παραγωγή ενέργειας. 33 Η ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ Α.Ε. είτε από μόνη της, είτε σε συνεργασία με τρίτους, στοχεύει να αναπτύξει παραγωγικό δυναμικό από: Αιολική ενέργεια, Μικρά υδροηλεκτρικά έργα, Φωτοβολταϊκά, Γεωθερμία και Βιομάζα, συνολικής εγκατεστημένης ισχύος της τάξεως των 850 MW μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας.34 Ο υπεύθυνος της ερευνητικής ομάδας για την ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Σανταμούρης, δίνει και την κοινωνική διάσταση υπογραμμίζοντας, ότι «όσο μεγαλύτερο το εισόδημα , τόσο καλύτερα θωρακίζεται το κτίριο. Μόνο το 8% των φτωχών σπιτιών έχει κατάλληλη μόνωση και διπλά παράθυρα, έναντι 63% των πλουσίων», βλ., «Ελευθεροτυπία», 04.02.2007.



Στην ζεστή λοιπόν Ελλάδα, η οικιακή κατανάλωση απορροφά το 40% της ενέργειας με εμφανιζόμενους ρυθμούς ανάπτυξης που τρέχουν με περίπου 5 % τον χρόνο, όταν στις προαναφερόμενες βορειοδυτικές ευρωπαϊκές χώρες καταγράφεται μικρή ή και μεγαλύτερη μείωση.

Ανησυχητικό στην παραπάνω περίπτωση είναι ότι η οικιακή κατανάλωση συμβάλει κατά 45% στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Τα συνεχή και έντονα προβλήματα ενέργειας και περιβάλλοντος στον χώρο των κτιρίων είναι σίγουρα σύνθετα, πολυμορφικά και αλληλοεξαρτώμενα. 35 Η εκάστοτε ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων αυτών δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται αποσπασματικά ως αυτόνομο θέμα, αλλά ως μέρος και μάλιστα οξύ του όλου περιβαλλοντικού. Με την πρέπουσα συνειδησιακή περιβαλλοντική συμπεριφορά υπάρχουν αποδεδειγμένα πλέον, περιθώρια εξοικονόμησης ρεύματος π.χ. στην θέρμανση, στον κλιματισμό και στον φωτισμό, που μπορεί να φτάσουν μέχρι και 30% της συνολικής χρήσης.

Στην περίπτωση της Ελλάδας και των κτιρίων της, διαπιστώνουμε ότι, η μεγαλύτερη κατανάλωση ρεύματος γίνεται με τα κλιματιστικά μηχανήματα, τα οποία ξεπερνούν σε εγκατάσταση τα τρία εκατομμύρια (αυξάνονται κατά 350.00 τον χρόνο) και συντελούν δραστικά στην διόγκωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, επισήμανση η οποία βεβαιώνεται συν τοις άλλοις και από τον καθηγητή φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μάνθο Σανταμούρη. Σε πρόσφατη μελέτη του ίδιου και της ερευνητικής του ομάδας διαπιστώνεται ακόμη, ότι η ετήσια αύξηση κατανάλωσης της ενέργειας στον κτιριακό τομέα είναι της τάξης του 5% και ότι το 8% της εγκαταστημένης ισχύος στην χώρα μας διατίθεται για να καλυφθούν οι ανάγκες μερικών ημερών του χρόνου, παραδείγματος χάρη σε περίοδο καύσωνα όταν η κατανάλωση φτάνει σε σημείο αιχμής. 36

Μέχρι και το 70% της σημερινής ενεργειακής κατανάλωσης μπορεί να εξοικονομηθεί από την κεντρική θέρμανση στα κτίρια της Αττικής και να μειωθούν αισθητά τόσο τα έξοδα των καταναλωτών όσο και οι εκπομπές ρύπων. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει πρόσφατη έρευνα37 που διεξήγαγε η εταιρεία ΕΦΑ ΑΕ, σχετικά με τα προβλήματα στη λειτουργία των συστημάτων κεντρικής θέρμανσης και την διείσδυση του φυσικού αερίου στα νοικοκυριά και τους επαγγελματικούς χώρους. Ένα άλλο συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι στο 80% των κεντρικών θερμάνσεων, κατά την σύνδεση με το δίκτυο φυσικού αερίου δεν γίνεται πλήρης αντικατάσταση του συστήματος (καυστήρα, λέβητα, καμινάδα), αλλά οι ιδιοκτήτες περιορίζονται και λόγω έλλειψης οικονομικοτεχνικών κινήτρων μόνο στην αλλαγή του καυστήρα, με αποτέλεσμα η εγκατάσταση να λειτουργεί αντιοικονομικά και αντιπεριβαλλοντικά.

35 Μόλις το ένα τρίτο των κτιρίων της Ελλάδας διαθέτουν θερμομόνωση στους εξωτερικούς τοίχους, ενώ διπλά τζάμια έχουνε μόνο το 10 % των κτιριακών εγκαταστάσεων. Η εικόνα αυτή αλλάζει προς το καλύτερο σε κτίρια που χτίσθηκαν μετά το 1985, λόγο εκσυγχρονισμού του πλαισίου έκδοσης οικοδομικών αδειών. 36 Βλ., Μάνθος Σανταμούρης, «Ενέργεια και Κτίριο», στο δικτυακό τόπο, http://www.buildings.gr/greek/ aiforos/exikonomisi/m_santamouris.htm. 37 Η έρευνα που διεξήχθη πραγματοποιήθηκε το 2006 από την ΕΦΑ ΑΕ, στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και περιελάμβανε την αξιολόγηση του συστήματος κεντρικής θέρμανσης (τελική απόδοση, περιβαλλοντική επιβάρυνση ) σε συνολικά 2.000 κτίρια .Από αυτά τα 1.330 ( 66,5 % ) ήταν πολυκατοικίες, τα 590 (29,5 %) μονοκατοικίες και τα 80 (4%) επαγγελματικοί χώροι.(γραφεία, εστιατόρια, ξενοδοχεία και εκπαιδευτικά κέντρα)


http://www.buildings.gr/greek/%20aiforos/exikonomisi/m_santamouris.htm

http://www.buildings.gr/greek/%20aiforos/exikonomisi/m_santamouris.htm


Παρά λοιπόν τα γνωστά προβλήματα που πηγάζουν από την υπέρμετρα σπάταλη ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων στην Ελλάδα, εν τούτοις η οδηγία (2002/91/ΕΚ)38

που έπρεπε να εφαρμοστεί στη χώρα μας μέχρι τον Ιανουάριο του 2006, προς έγκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος, μόλις τώρα φαίνεται να ξεκινάει η εφαρμογή της.

Στην οποία ωστόσο, αποδεικνύεται για άλλη μια φορά η πρόχειρη αντιμετώπιση του ζητήματος που στοχεύει καθαρά στην τυπική εκπλήρωση της υποχρέωσης της χώρας για εναρμόνιση της νομοθεσίας της με την ΕΕ και όχι στην ουσιαστική εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας. Το κύριο σημείο της οδηγίας για ενεργειακές επιθεωρήσεις και πιστοποιητικά, όταν τα κτίρια κατασκευάζονται, μεταβιβάζονται ή ενοικιάζονται παραλείπεται. Το βασικό ζήτημα της επιθεώρησης και βαθμονόμησης π.χ. των κτιρίων, που θα αποτελούν ένα είδος ενεργειακής ταυτότητας για κάθε οικοδομή (νέα και παλιά) στην οποία θα αναγράφονται οι καταναλώσεις καυσίμων στοχεύοντας στην σταδιακή μείωση τους, παραπέμπεται περισσότερο γενικόλογα παρά οριστικά και αποφασιστικά στο εγγύς μέλλον.

Η κυβέρνηση χάνει χρόνο - που δεν έχει - και αντί της προώθησης ενός σημαντικού ν/σ, με αφορμή την οδηγία 2002/91/ΕΚ, που θα αντιμετώπιζε με θάρρος και αποφασιστικότητα τα σημερινά πολύ έντονα προβλήματα στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας, συνέταξε με τον 3661/2008 ένα νόμο που μοιάζει περισσότερο με μια κακή μετάφραση της οδηγίας, αποφεύγοντας μάλιστα σημαντικά της σημεία, ερμηνεύοντας τα καθαρά μικροπολιτικά και υπό το γνωστό πρίσμα του πελατειακού συστήματος.

3.1.4 Βιομηχανική-Τουριστική ενέργεια

Η ελληνική βιομηχανία σίγουρα δεν χαρακτηρίζεται από υψηλές περιβαλλοντικές επιδόσεις. Το μερίδιο ευθύνης της, ως προς τη δημιουργία περιβαλλοντικών προβλημάτων παραμένει σημαντικό, παρά το γεγονός της σημαντικής υποχώρησης της μεταποίησης, έναντι του τομέα των υπηρεσιών και των μεταφορών.

Εκτιμάται ότι υπάρχουν ακόμη σημαντικά περιθώρια για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς του βιομηχανικού τομέα, παράλληλα με την ενίσχυση της προώθησης των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων.

Ο στόχος της ενίσχυσης της ποιότητας και της καινοτομίας είναι πρωταρχικής σημασίας για τις Ελληνικές επιχειρήσεις που καλούνται να προσαρμοσθούν στο νέο περιβάλλον της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και της απελευθέρωσης της Ευρωπαϊκής αγοράς υπό συνθήκες, που καθορίζονται από το αντικειμενικά περιορισμένο μέγεθος της εσωτερικής αγοράς, το πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και την απώλεια του πλεονεκτήματος του χαμηλού κόστους της εργασίας.

Στις νέες αυτές συνθήκες, η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής συνιστώσας στη βιομηχανική πολιτική μπορεί να αποτελέσει προωθητική δύναμη για τη βελτίωση της εικόνας των επιχειρήσεων με προφανείς τις ευεργετικές επιπτώσεις και στην απασχόληση. Αειφορικές και περιβαλλοντικές ρυθμίσεις μπορεί να ωθήσουν τις επιχειρήσεις να αναπτύξουν δράσεις που θα αποτελέσουν την πηγή νέας πολιτικής πρακτικής. Εντάσσοντας τη φροντίδα για την αειφόρο ανάπτυξη στις στρατηγικές τους, κερδίζουν πόρους και συμμαχίες στην τοπική κοινωνία, δημιουργούν συγκριτικά πλεονεκτήματα, βελτιώνοντας σε πραγματικούς όρους την θέση τους.39

38 Η οδηγία της ΕΕ για τον ενεργειακό έλεγχο των κτιρίων προβλέπει εκτός των άλλων: Υποβολή για όλες τις νέες οικοδομές σε ειδική μελέτη για την ενεργειακή κατανάλωση που απαιτείται για να λειτουργήσουν και έλεγχο από ειδικούς επιστήμονες ότι αφορά στην τήρηση της ενεργειακής ταυτότητας των κτιρίων.



Η βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων της Ελληνικής Βιομηχανίας προϋποθέτει αλλαγές στη λειτουργία των επιχειρήσεων που θα κατευθύνονται στο τεχνολογικό επίπεδο (Αντιρρύπανση - Καθαρές Τεχνολογίες), στο οργανωτικό επίπεδο (Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης) καθώς και στο επίπεδο του σχεδιασμού των παραγόμενων προϊόντων (Οικολογική Σήμανση), ενώ παράλληλα απαιτούνται θεσμικές και άλλες παρεμβάσεις που θα ενεργοποιήσουν τα μειωμένα περιβαλλοντικά αντανακλαστικά (Περιβαλλοντικά Βραβεία, εθελοντικές συμφωνίες, συστήματα εμπορίας ρύπων, συστήματα ποιότητας, κλπ).

Η μεγαλύτερη «βιομηχανία της Ελλάδας», που είναι ο τουριστικός τομέας, αποτελεί για την Ελλάδα μία από τις κύριες πηγές του εθνικού της πλούτου, καθώς συνεισφέρει ετησίως περισσότερο από το 18% στη διαμόρφωση του Α.Ε.Π., δημιουργώντας περίπου 700.000 θέσεις εργασίας και συμβάλλοντας αποφασιστικά στην περιφερειακή ανάπτυξη. Η τουριστική υποδομή στην Ελλάδα είναι αναπτυγμένη μεν, όμως με χαρακτηριστικά, μαζικού τουρισμού των περασμένων δεκαετιών. Μέρος των τουριστικών δραστηριοτήτων αρχίζει, συμπληρωματικά, να εστιάζεται στα πρόθυρα της Αειφόρου Βιώσιμης ήπιας Ανάπτυξης, και σε μορφές εναλλακτικού τουρισμού και αγροτουρισμού.

Βασική περιβαλλοντική παράμετρος σχεδιασμού και ΑΑ στον τομέα του τουρισμού είναι η εμπέδωση της έννοια της «φέρουσας ικανότητας», η οποία έχει δυναμική σχέση με το περιβάλλον και εξελίσσεται με αυτό, καθώς και ο γενικός και ειδικός χωροταξικός σχεδιασμός.

3.1.5 Μεταφορές και κυκλοφοριακό

Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των πρώτων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά στην κατανάλωση ενέργειας για τις μεταφορές, καθώς καταναλώνει πολύ περισσότερη ενέργεια στον τομέα αυτό, παρά στην βιομηχανία ή σε άλλους τομείς. Η χώρα μας βρίσκεται στην έκτη θέση μεταξύ των 27 κρατών-μελών της ΕΕ, με ποσοστό 39,3%, τη στιγμή που ο μέσος όρος της ΕΕ των 27 βρίσκεται στο 30,4%.40 Στον αντίποδα της λίστας αυτής βρίσκεται παραδόξως η Φινλανδία, της οποίας η έκταση είναι πολλαπλάσια μεγαλύτερη της Ελλάδας. Οι μεταφορές στην Ελλάδα χαρακτηρίζονται από μια συνεχή αύξηση της ζήτησης τόσο στο οδικό και σιδηροδρομικό όσο και στο θαλάσσιο και εναέριο χώρο, με το μεγαλύτερο ποσοστό να αφορά το οδικό και το θαλάσσιο μεταφορικό δίκτυο.

Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ο τομέας αυτός των μεταφορών εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από το ρυπογόνο πετρέλαιο, γίνονται αντιληπτές οι επιπτώσεις στο περιβάλλον. Έτσι οι μεταφορές κατέχουν ένα πολύ σημαντικό μερίδιο στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και άλλων συμβατικών ρύπων, καθώς, και στα υψηλά επίπεδα θορύβου που αποτελούν σοβαρή πηγή υποβάθμισης του αστικού και ημιαστικού περιβάλλοντος.

Οι βασικές προτεραιότητες στα θέματα Αειφόρου Ανάπτυξης στον Τομέα των Μεταφορών αφορούν στην σημαντική ποιοτική αναβάθμιση του μεταφορικού έργου

39 Επιπλέον, η προσαρμογή των ελληνικών προϊόντων και διαδικασιών στα διεθνή περιβαλλοντικά πρότυπα αποτελεί συχνά προϋπόθεση για την πρόσβαση σε ενδιαφέρουσες αγορές με υψηλή περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και συνήθως υψηλή αγοραστική δύναμη40 Αυτό προκύπτει από την απάντηση του αρμόδιου Επιτρόπου της ΕΕ σε θέματα ενέργειας, κ. Αντρις Πίμπαλγκς, σε επερώτηση του ευρωβουλευτή της ΝΔ, κ. Κώστα Χατζηδάκη, σχετικά με την θέση της χώρας μας στην κατανάλωση ενέργειας για τον τομέα των μεταφορών στην ΕΕ των 27. (βλ. http://www.khatzidakis.gr/default.asp?V_DOC_ID=2646)



(επιβατικού & εμπορικού) των δημόσιων μέσων μαζικής μεταφοράς και ιδιαίτερα αυτών της σταθερής τροχιάς (σιδηρόδρομοι, μετρό, τραμ) και της αποθάρρυνσης της γενικευμένης χρήσης ΙΧ. Επιπλέον οι ελλείψεις στον τομέα του τεχνικού ελέγχου των μεταφορικών μέσων, καθώς και οι ανάγκες για διεύρυνση της χρήσης νέων καυσίμων (αέριο, βιοκαύσιμα) προσδιορίζουν την κατεύθυνση ανάληψης δράσεων στον Τομέα αυτό.

Κατά την τελευταία 25ετία, οι Ελληνικές πόλεις βιώνουν ένα καθεστώς κυκλοφοριακής συμφόρησης, των οποίων οι διαστάσεις όλο και αυξάνουν. Διακρίνεται περισσότερο από ποτέ η ανάγκη, να υιοθετηθούν γενναία μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού.

Η ελληνική Πολιτεία φαίνεται να μην έχει καταλάβει επακριβώς την τεράστια σημασία του αστικού συγκοινωνιακού ζητήματος της χώρας, το οποίο δεν είναι πλέον μόνο πρόβλημα της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης, αλλά όλων σχεδόν των μεγάλων αλλά και μεσαίου μεγέθους ελληνικών πόλεων. Αυτό αποδεικνύεται από την καθημερινότητα που βιώνουν οι κάτοικοι όλων των αστικών κέντρων κατά την διάρκεια αιχμής της κυκλοφορίας.

Η τεράστια διόγκωση του φαινομένου αυτού αποδίδεται, και κατά ένα μεγάλο μέρος στους ρυθμούς αχαλίνωτης και ασχεδίαστης ανάπτυξης, στη χρήση και κατάχρηση του ΙΧ αυτοκινήτου. (Η ετήσια αύξηση των ιδιωτικών αυτοκινήτων φτάνει το 7 % που αντιστοιχούσε σε απόλυτους αριθμούς το 2005, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου μεταφορών σε 4.303.511 οχήματα). Μια από τις βασικές αιτίες της αύξησης των ρυπογόνων αιωρούμενων σωματιδίων οφείλεται στα αυτοκίνητα και ειδικά σε αυτά της παλαιάς πετρελαιοκίνητης τεχνολογίας που συναντάμε σε ταξί, φορτηγά και λεωφορεία.41

Από τα παραπάνω στοιχεία γίνεται κατανοητή, η γιγάντωση του προβλήματος του κυκλοφοριακού, αν αναλύσει κανείς το γεγονός, ότι ο κεντρικός σκελετός του σχεδιασμού και η δομή των συγκοινωνιακών εφαρμογών της χώρας είχε εξαρχής σαν στόχο την εξυπηρέτηση πολύ λιγότερων οχημάτων. Η εξέλιξη αυτή του καθημερινού ψυχοφθόρου συγκοινωνιακού και κυκλοφοριακού χάους, έχει αρνητικό αντίκτυπο τόσο στην εθνική οικονομία και τα οικονομικά της χώρας, όσο και στο φυσικό περιβάλλον, και την ποιότητα ζωής των πολιτών.

3.1.6 Προβλήματα της αστικής ηχορύπανσης και ακτινοβολίας

Οι επιπτώσεις του αστικού θορύβου αρχίζουν να γίνονται μαζικά γνωστές και να προβληματίζουν έντονα το ευρύ κοινό. Πλέον η ηχορύπανση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες υποβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος, της ποιότητας ζωής και της δημόσιας και ατομικής υγείας. Η ποιότητα του ακουστικού περιβάλλοντος έχει επιδεινωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, με τα μεγαλύτερα προβλήματα να εντοπίζονται στα μεγάλα πολεοδομικά κέντρα42.

Εκτός από τις μεγάλες αστικές περιοχές, πρόβλημα θορύβου αντιμετωπίζουν πολλές μεσαίες πόλεις43 και σχεδόν όλες οι τουριστικές περιοχές της χώρας. Αυτό επηρεάζει τόσο την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, όσο και την ποιότητα ζωής των

41 Σύμφωνα με την καθηγήτρια χημείας του ΑΠΘ, Κωνσταντίνη Σαμαρά, οι πηγές που έχουν ταυτισθεί ως ευθυνόμενες για τα εισπνεύσιμα αιωρούμενα σωματίδια στην πόλη της Θεσσαλονίκης είναι η κυκλοφορία των αυτοκινήτων, η καύση πετρελαίου(οικιακή και βιομηχανική), οι βιομηχανικές μεταλλουργικές και οικοδομικές δραστηριότητες. Κάτι ανάλογο ισχύει λογικά και για τις υπόλοιπες Ελληνικές Πόλεις. 42 Όπως στην Αθήνα και τον Πειραιά, την Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο, την Πάτρα, την Λάρισα και τον Βόλο.



μονίμων κατοίκων αυτών των περιοχών (σίγουρα οι κάτοικοι της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης αντιμετωπίζουν το πρόβλημα αυτό στο συγκριτικά υψηλότερο βαθμό).

Οι σημαντικότερες πηγές ηχορύπανσης, που ευθύνονται για την ακραία υποβάθμιση του ακουστικού περιβάλλοντος, είναι:

Η κυκλοφορία των μέσων μεταφοράς κάθε είδους (ιδιαίτερα των Φορτηγών)

Οι ακατάλληλες βιομηχανικές και βιοτεχνικές εγκαταστάσεις

Οι αλόγιστες και παράνομες ψυχαγωγικές και εμπορικές εγκαταστάσεις

Σύμφωνα με την οδηγία 2002/49/ΕΚ, η Ελλάδα όφειλε ως τις 30.07.2007 να έχει χάρτες θορύβου για όλα τα πολεοδομικά συγκροτήματα άνω των 250.000 κατοίκων. Έως σήμερα όχι μόνο δεν εφαρμόσθηκε η οδηγία αυτή, αλλά δεν προκηρύχθηκε καν ο σχετικός διαγωνισμός.44 Ενώ είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός, ότι η ηχορύπανση έχει διάφορες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου, όπως βλάβες στην ακοή που πολλές φορές καθίστανται μόνιμες και δύσκολα αναστρέψιμες. Έχουμε επίσης καταγεγραμμένα προβλήματα που απορρέουν από τον μεγάλο θόρυβο και οδηγούν σε αύξηση της πίεσης και των καρδιακών ρυθμών όπως και σε προβλήματα ψυχικής διαταραχής.

Πέραν της ηχορύπανσης μεγάλη διάσταση έλαβε τα τελευταία χρόνια το θέμα της ακτινοβολίας, ως αποτέλεσμα κυρίως της ραγδαίας και ανεξέλεγκτης αύξησης των πηγών εκπομπής (ιδιαίτερα από τηλεπικοινωνίες, κεραίες κινητής τηλεφωνίας, κεραίες τηλεόρασης και ραδιοφώνου, radar, γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας).

Για τις ακτινοβολίες από της παραπάνω πηγές, έχουν εγκριθεί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο κατευθυντήριες τιμές – όρια, στόχος των οποίων είναι η « επίτευξη ή η διατήρηση επιπέδων ποιότητας» του περιβάλλοντος που δεν θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις στις ανθρώπινες δραστηριότητες και την ποιότητα ζωής καθώς και η προστασία της ανθρώπινης υγείας από τις ακτινοβολίες».

Η επίτευξη των στόχων αυτών προϋποθέτει τα ακόλουθα:

Μείωση των επιπέδων θορύβου στα αστικά κέντρα

Δραστική μείωση των επιπέδων θορύβου σε ευαίσθητες περιοχές ή σε περιοχές ειδικών χρήσεων

Συστηματική διαχείριση πηγών εκπομπής ακτινοβολίας

Δυστυχώς τίποτα από τα παραπάνω βασικά δεδομένα δεν εφαρμόζονται μέχρι στιγμής στα μεγάλα ελληνικά πολεοδομικά συγκροτήματα και οι πολίτες μένουν εκτεθειμένοι στα υψηλά ντεσιμπέλ. Σε επικίνδυνο και ανεξέλεγκτο βαθμό ακτινοβολίας εκτίθενται επίσης πολλοί μαθητές, τα σχολεία των οποίων βρίσκονται απαράδεκτα και επικίνδυνα κοντά, σε αναρτημένες κεραίες τηλεπικοινωνιακών και κινητών εταιρειών.

3.1.8 Αστικά απορρίμματα και Ανακύκλωση

Η ραγδαία, άναρχη και πρόχειρη ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων δημιούργησε την τελευταία δεκαετία μια τεράστια ζήτηση για την κάλυψη των βασικών αναγκών των κατοίκων σε τροφή, ενέργεια και άλλα υλικά, η οποία στο διάστημα αυτό αυξήθηκε και συνεχίζει να αυξάνεται με μεγάλους ρυθμούς.

43 Το κυκλοφοριακό πρόβλημα και η ηχορύπανση είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο και σε πόλεις όπως η Κοζάνη, η Λαμία, τα Τρίκαλα, η Ξάνθη, η Καλαμάτα, τα Γιάννενα, η Δράμα και άλλες ελληνικές πόλεις του ίδιου βεληνεκές. 44 Βλ. την εφημερίδα «Καθημερινή», 17.04.2008.



Η αλόγιστη καταναλωτική συμπεριφορά του σημερινού αστικού πληθυσμού, η μαζική χρησιμοποίηση καθημερινών αντικειμένων μιας χρήσης, η παντοκρατορία της πλαστικής σακούλας, σε συνδυασμό με την ανυπαρξία συνείδησης σχετικά με ζητήματα που αφορούν στην ποιότητα ζωής, συνέβαλαν όπως φαίνεται και από το παρακάτω σχήμα, στην τεράστια αύξηση των απορριμμάτων και στο υπερφόρτομα των κάδων στις γειτονιές και τα αστικά κέντρα, φτάνοντας τα 4,5 εκατομμύρια τόνους τον χρόνο.

Πέραν του τεράστιου περιβαλλοντικού κόστους, δημιουργήθηκε με την διόγκωση του προβλήματος των «σκουπιδιών» ένα μεγάλο οικονομικό πρόβλημα, που έγκειται στο γεγονός ότι, το συνολικό κόστος αποκομιδής σκουπιδιών στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ξεπερνάει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ το χρόνο.

Έτσι μια τετραμελή οικογένεια καταβάλει 200 Ευρώ ετησίως μόνο για οικιακά απορρίμματα, ποσό καθόλου ευκαταφρόνητο, αν σκεφθεί κανένας το αποτέλεσμα που είναι κάκιστο, με ξεχειλισμένους και βρόμικους κάδους και με απαράδεκτη την κατάσταση στους ΧΥΤΑ, που μόνο χώροι υγιεινής ταφής απορριμμάτων δεν είναι. Οι χώροι αυτοί των ΧΥΤΑ αποτελούν εστίες μόλυνσης για την δημόσια υγεία και το φυσικό περιβάλλον.

Η αύξηση και διόγκωση των αστικών απορριμμάτων, παράλληλα με την αχαλίνωτη καταναλωτική μανία, τη στιγμή που δεν υπάρχει συστηματικός και μακροχρόνιος σχεδιασμός που να ανταποκρίνεται στους στόχους της αντιμετώπισης του, στο πλαίσιο της Αειφόρου Ανάπτυξης, δηλ. της ουσιαστικής ανακύκλωσης του μεγαλυτέρου όγκου των «σκουπιδιών», αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους γρίφους της σημερινής ελληνικής κοινωνίας και σε επίπεδο ΕΕ.

Όπως είναι πλέον γνωστό, η Ελληνική κυβέρνηση απειλείται από την ΕΕ με μεγάλα πρόστιμα, εάν δεν ξεκαθαρίσει το τοπίο στον προαναφερόμενο τομέα, έως το 2008.45

Οι πάνω από 1450 παράνομες «χωματερές», πολλές εξ αυτών να βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 100 μέτρων από ρέματα η δασικές εκτάσεις, λειτουργούν άνομα και χρησιμοποιούνται επίσημα από τους Δήμους, με ορατό τον κίνδυνο πυρκαγιών και μόλυνσης των περιοχών αυτών.

Η Ελλάδα παρουσιάζει, συγκριτικά με τους εταίρους της στην ΕΕ, από τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης του όγκου των απορριμμάτων. Ενώ το 1997 αναλογούσαν συνολικά 900 γραμμάρια ανά κάτοικο, μερικά χρόνια αργότερα το 2005 η ποσότητα των παραγόμενων σκουπιδιών αυξήθηκε πάνω από 40%, φτάνοντας τα 1500 γραμμάρια ανά κάτοικο.

Σχήμα 3: Η ετήσια παραγωγή σκουπιδιών στην Ελλάδα

45 Η Ελλάδα μετράει ήδη αρκετές καταδικαστικές αποφάσεις, με πιο πρόσφατη την καταδίκη για την μη τήρηση της οδηγίας περί στερεών αποβλήτων που αφορά στην λειτουργία εκατοντάδων παράνομων η χωρίς έλεγχο χωματερών. Δεδομένου ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί να κλείσει μέχρι το 2008, όπως έχει ανακοινωθεί, η ΕΕ αναμένεται να εκδώσει εκ νέου τη διαδικασία ζητώντας παράλληλα από το ευρωδικαστήριο την επιβολή προστίμου για μη συμμόρφωση με την καταδικαστική απόφαση. Το πρόστιμο θα ανέρχεται σε 20 εκατ. Ευρώ και για κάθε παραπέρα εξάμηνη καθυστέρηση θα επιβαρύνεται επιπλέον με 40 εκατ. Ευρώ (βλ. ΥΠΕΧΩΔΕ και ελληνικό τμήμα της WWF)



Ετήσια Παραγωγή Σκουπιδιών 4,5 Εκατομμύρια Τόνους

Αττική45%

Υπόλοιπη Ελλάδα

55%

Αττική

Υπόλοιπη Ελλάδα

Πηγή: Στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ και της WWF-Hellas

Μεγάλο και επίκαιρο θέμα είναι επίσης το πρόβλημα στον τομέα των μπαζών και των προϊόντων εκσκαφών, μεγάλο μέρος (5,5 εκατ. κυβικά ετήσια παραγωγή) των οποίων καταλήγει με παράνομους τρόπους σε χωματερές, σε ποτάμια, η σε ακτές και σε ρέματα, μολύνοντας κατά αυτόν τον τρόπο το ήδη βεβαρημένο περιβάλλον.

Χαρακτηριστική, της αποσπασματικής, της μη βιώσιμης και μη ολοκληρωμένης πολιτικής στον τομέα της αντιμετώπισης των απορριμμάτων, είναι η φράση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, ότι «η χώρα δεν είναι υποχρεωμένη από κάποια κοινοτική οδηγία να λάβει μέτρα και για την ανακύκλωση του έντυπου υλικού», ανακοινώνοντας παράλληλα, ότι πρόκειται στο μέλλον να αναλάβει σχετική πρωτοβουλία σε συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς.

Σε χώρες όπως την Γερμανία, την Ολλανδία, την Αυστρία η την Σουηδία, (όπου η διεξαγωγή τοπικών Ατζέντα21 προγραμμάτων επηρέασε θετικά τις κοινωνίες προς την ΑΑ) η ανακύκλωση κυμαίνεται πάνω από το 80 % των απορριμμάτων και μόνο ένα συγκριτικά μικρό ποσοστό των σκουπιδιών καταλήγει στους ΧΥΤΑ, όταν στην Ελλάδα διαδραματίζεται ακριβώς το αντίθετο. Η ανακύκλωση των οικιακών απορριμμάτων ξεπερνά μετά βίας μονοψήφιο αριθμό,46 ενώ οι χωματερές της χώρας δέχονται κάθε χρόνο 4,5 εκατ. τόνους, δηλ. πάνω από 80% των απορριμμάτων. Αν συγκρίνουμε δε την ανακύκλωση στο οικιακό χαρτί, το γυαλί ή τα οικιακά οργανικά απόβλητα, αν και η συγκομιδή και η παραπέρα επεξεργασία τους είναι εύκολη υπόθεση, διαπιστώνουμε την ίδια ολιγωρία.

46 Το ΥΠΕΧΩΔΕ επίσημα τοποθετεί μεν το ποσοστό αυτό στο 14%, διότι συμψηφίζει στην περίπτωση αυτή τα αποτελέσματα της μηχανικής διαλογής του εργοστασίου των Άνω Λιοσίων.



ΙV. Η μέχρι τώρα διεξαγωγή της Ατζέντα 21 στην Ελλάδα

4.1 Η περίπτωση του δήμου Αμαρουσίου

Από τα στοιχεία της έρευνας προκύπτει ότι, ενώ σχετικά γρήγορα (από την συμφωνία του Ρίο το 1992), πραγματοποιήθηκε σε δήμο της ελληνικής επικράτειας μια διαδικασία Λόκαλ Ατζέντα 21, συγκεκριμένα ο Δήμος Αμαρουσίου μεταξύ 1996 και 1998 έφερε σε πέρας μια τέτοια εφαρμογή, - σε συνεργασία με τον δήμο Χαλανδρίου -47 δεν υπήρξε δυστυχώς ανάλογη συνέχεια, τόσο από ΜΚΟ,48 όσο και από άλλους Δήμους και Κοινότητες ή άλλες οργανώσεις στην Ελλάδα.49

Η διαδικασία υλοποίησης της διεξαγωγής της Τοπικής Διάταξης 21, (Agenda 21) σε δήμο „Ολυμπιακό“ της Αττικής, πραγματοποιήθηκε με την οικονομική υποστήριξη της κοινοτικής πρωτοβουλίας LIFE.50

Η μη μέχρι τώρα συστηματική εφαρμογή της Ατζέντα 21 στην Ελλάδα (εκτός λιγοστών περιπτώσεων) άπτεται του γεγονότος ότι οι εκάστοτε κεντρικές κυβερνήσεις της χώρας, σε καμία φάση τους, δεν προώθησαν ως όφειλαν και δεν υποστήριξαν πρακτικά, παρά μόνον ρητορικά, την ολοκληρωμένη εφαρμογή της. Σε αυτό συντέλεσε σίγουρα και η περιορισμένη αυτονομία των Δήμων & Κοινοτήτων στη διάθεση πόρων, η οποία σταδιακά (από 2006/2007) βελτιώνεται μεν, αλλά σε επίπεδο νομοθετικού πλαισίου χωρίς την απαιτούμενη οικονομική ενδυνάμωση και κυρίως αντλεί πόρους μέσω της αποσπασματικής και χρονικά περιορισμένης διάρκειας, υλοποίησης Ευρωπαϊκών χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων.

47 Βλέπε τελική τεχνική έκθεση Local Agenda 21, Μαρούσι Χαλάνδρι, Ιούλιος 199848 Οι ΜΚΟ, οι οποίες κατά το πνεύμα και το γράμμα της συμφωνίας του Ρίο για την Ατζέντα 21, μπορούσαν και μπορούν επίσης να ξεκινήσουν την διαδικασία για την δημιουργία και περαίωση ενός συμμετοχικού προτσές για μια τοπική διάταξη 21, δεν φαίνεται να έχουν δραστηριοποιηθεί, εκτός κάποιον μεμονωμένων ομάδων που ασχολήθηκαν τελείως σπασμωδικά με το αντικείμενο. 49 Το ότι έγινε τόσο άμεσα, μια διεκπεραίωση της LA 21, στους προαναφερόμενους ελληνικούς δήμους (Αμαρουσίου και Χαλανδρίου) άπτεται σίγουρα του γεγονότος ότι αυτοί οι δυο δήμοι αποτελούσαν, στα πρόθυρα της Ολυμπιάδας του 2004, ένα πρότυπο ανάπτυξης, με ότι αυτό συνεπαγόταν για της αρχές των δήμων και ιδιαίτερα για τους δημότες των περιοχών αυτών.50 Βλέπε (LIFE 95/GR/A31/GR/1018/ATT)



Συμπερασματικά ξαναθυμίζουμε ότι σε όλο τον ελλαδικό χώρο από το 1992 και μετά (συμφωνία του Ρίο) υπήρξαν ελάχιστες οι περιπτώσεις εφαρμογής Local Agenda 21.51

Διαμετρικά αντίθετα σε αυτό το γεγονός, βρίσκονται όμως οι θεωρητικές εξαγγελίες και η χρησιμοποίηση ορολογίας, όπως εύκολα κανείς διαπιστώνει από την ανάλυση του καθημερινού και κυριακάτικου τύπου,52 που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την Ατζέντα 21 και την Βιώσιμη Ανάπτυξη στον καθημερινό πολιτικό λόγο .53

Σε επιμέρους θέματα που έχουν άμεση ή και έμμεση σχέση με τα ζητήματα της Τοπικής Διάταξης 21, όπως π.χ. ο κλάδος της ανακύκλωσης, σύμφωνα με τους αναθεωρημένους δείκτες βιομηχανικής παραγωγής της ΕΣΥΕ,54 αναδεικνύεται μεν σε έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους της ελληνικής μεταποιητικής βιομηχανίας, εν τούτοις, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της ΕΕ, εξακολουθεί να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις55 των χωρών της διευρυμένης Ευρώπης των 25.

Ο ρόλος της ανακύκλωσης κρίνεται σημαντικός για το αειφόρο μέλλον της ελληνικής κοινωνίας, τόσο για την επίτευξη των στόχων της Συνθήκης του Κιότο, όσο και για τους συγκεκριμένους στόχους της ΕΕ των 15, που αφορούν στη μείωση των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι ρύποι αυτοί θα πρέπει να μειωθούν κατά 8% έως το 2012, σε σχέση με το επίπεδο του έτους βάσης 1990.

4.1.1 Η τεχνοκρατική διεξαγωγή της Ατζέντα 21 στον δήμο Αμαρουσίου

Η συγκεκριμένη υλοποίηση του προγράμματος για την εφαρμογή της τοπικής διάταξης Agenda 21 έγινε με την - κυβερνητική μεν μη ολοκληρωμένη δε - υποστήριξη του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, δίχως ξεκάθαρο πλαίσιο συμμετοχικής διαδικασίας για το σύνολο της τοπικής κοινωνίας. Όπως διαφαίνεται και από την τελική έκθεση, εφαρμόστηκε και ολοκληρώθηκε τοπικά στον δήμο Αμαρουσίου σε συνεργασία και με τον Δήμο Χαλανδρίου, τον Ιανουάριο του 1996 και ενώ ήταν προγραμματισμένο να συνεχιστεί μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1998, τελικά παραδόθηκε το έργο τον Ιούλιο του 1998 δηλ. 5 μήνες νωρίτερα από ότι είχε προγραμματιστεί. 56

51 Όταν π.χ. στην Γερμανία, πάνω από 20% των δήμων και κοινοτήτων και τέσσερα από 16 κρατίδια εφήρμοσαν την Λόκαλ Ατζέντα 21 και συνεχίζουν να το πράττουν.52 Βλέπε περιοδικά, από το 2000 και μετά τον ελληνικό τύπο (όπως το Βήμα της Κυριακής κ.α)53 Εδώ έχει σημασία να αναφερθούμε στο γεγονός ότι ο επί της ουσίας ανώτερος πολιτικός άρχων της χώρας που δεν είναι άλλος από τον πρωθυπουργό, (αν και τύπης αυτός είναι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας), αναφέρεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια, στις τοποθετήσεις του σε Βουλή και ΜΜΕ, σε αξίες που άπτονται της ΑΑ. Σημειώνουμε δε ότι, η έκθεση που συντάσσει η κυβέρνηση κάθε δυο χρόνια για την διεθνή Επιτροπή CSD του ΟΗΕ και που μέχρι το 2004 βρισκότανε στην διεύθυνση του ΥΠΕΧΩΔΕ, πλέον βρίσκεται υπό την ευθύνη του γραφείου του πρωθυπουργού. Συμπερασματικά πρέπει να σημειώσουμε εδώ μια σοβαρή αναντιστοιχία λόγων και πράξεων. Επί του πρακτέου έχουμε λοιπόν μια περισσότερο συμβολική και επιδερμική αναβάθμιση των θεμάτων της ΑΑ και λιγότερο ουσιαστική και προγραμματική. 54 Σίγουρα οι δείκτες ταχύτερης ανάπτυξης της ανακύκλωσης είναι υπερτιμημένοι, εάν συσχετισθούν με την μείωση παραγωγής άλλων κλάδων που έχει επιφέρει η αποβιομηχάνιση. 55 Συγκεκριμένα, κατατάσσεται στην 22η θέση, με ποσοστό ανακύκλωσης μόλις 8%, πάνω από τις Τσεχία, Πορτογαλία και Πολωνία. Στην πρώτη θέση αναφορικά με τα ποσοστό ανακύκλωσης βρίσκονται χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης (Ολλανδία: 64%, Γερμανία: 59%, Αυστρία: 58%).56 Η επίσημη αιτιολογία, ότι οι δραστηριότητες που περιγράφηκαν στην πρόταση ολοκληρώθηκαν νωρίτερα από ότι προβλεπόταν στο χρονοδιάγραμμα (Δεκέμβριος 1998) δεν είναι ιδιαίτερα πειστικός. Ο ουσιαστικός λόγος ήταν η διεξαγωγή δημοτικών εκλογών του Οκτωβρίου και για αυτόν τον λόγο κρίθηκε σκόπιμη η παράδοση της τελικής έκθεσης τον Ιούλιο του 1998.



Στόχος του προγράμματος Ατζέντα 21 ήταν η έναρξη της εφαρμογής της ΑΒΑ μέσω της συνεργασίας με την Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδος (ΚΕΔΚΕ)57, των υπηρεσιών των Δήμων Αμαρουσίου και Χαλανδρίου, καθώς και Ελλήνων και ξένων ειδικών και διεθνών οργανισμών.58 Εξ αυτών των οργανισμών βασικό ρόλο στην διεκπεραίωση της συγκεκριμένης Ατζέντα 21 έπαιξε ο βρετανικός οργανισμός Local Government Management Board (LGMB), ο οποίος είχε αναλάβει στο Ηνωμένο Βασίλειο την προώθηση εφαρμογής της Local Agenda 21, για λογαριασμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Τo LGMB συνεργάζεται με μια συντονιστική ομάδα, η οποία αποτελείται από αιρετούς και εκπροσώπους εθελοντικών και περιβαλλοντικών οργανώσεων, επαγγελματικών και εμπορικών ενώσεων, γυναικείων οργανώσεων και εκπαιδευτικών οργανισμών. Επίσης, παρέχει συμβουλευτική και τεχνική στήριξη στην Τοπική Αυτοδιοίκηση ενώ έχει παράγει και μεγάλο όγκο ενημερωτικού και πληροφοριακού υλικού (φυλλάδια, Οδηγοί, ενημερωτικά δελτία, βιβλία, κ.τ.λ..)

Συνεργασία υπήρξε επίσης με φορείς, όπως το European Sustainable Cities and Towns Campaign (Δίκτυο Αειφορικών Πόλεων), σκοπός του οποίου είναι να προωθήσει την ΑΑ σε τοπικό επίπεδο, μέσα από τη διεκπεραίωση και διεξαγωγή της Local Agenda 21 με το να ενισχύει τη συνεργασία μεταξύ όλων των οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραγόντων, καθώς και μεταξύ Ευρωπαϊκών Δήμων και κοινοτήτων.

Με το International Council for Local Environmental Initiatives (ICLEI)59, που μαζί με άλλα δίκτυα τοπικών αρχών στην Ευρώπη, στηρίζει και προωθεί την εφαρμογή της Local Agenda 21, υπήρξε επίσης ένας στενός δίαυλος επικοινωνίας και συνεργασίας.

Στην τελική φάση της εφαρμογής της Λόκαλ Ατζέντα 21 στο δήμο Αμαρουσίου, δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στις προτάσεις ανά θεματική ενότητα σε επίπεδο μέτρου, καθώς και στις εναλλακτικές δυνατότητες ένταξης των προτάσεων στα επιχειρησιακά προγράμματα, που αφ’ ενός ήταν συμβατές και εντάσσονταν στους γενικότερους στόχους του δήμου αφ’ ετέρου συγκροτούσαν ένα ενιαίο και ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης για την ΑΑ.

Αυτός ο δεύτερος στόχος που αφορά στην ολοκλήρωση της στρατηγικής της Ατζέντα 21, ανεξάρτητα από το γεγονός της τελικής συγκρότησης ενός ειδικού επιχειρησιακού προγράμματος ή όχι, μπορεί να αποτελέσει για πολλούς δήμους και κοινότητες τον άξονα στην προσπάθεια της πρακτικής εφαρμογής της Ατζέντα 21.

57 Ο ρόλος της ΚΕΔΚΕ περιλαμβάνει την ενημέρωση, καθοδήγηση και υποστήριξη των μελών της καθώς και τον συντονισμό των ενεργειών τους. Ο ρόλος της ΚΕΔΚΕ στα περιβαλλοντικά θέματα είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Μεταξύ άλλων ενημερώνει τις Τοπικές Ενώσεις Δήμων και Κοινοτήτων (ΤΕΔΚ) για θέματα που αφορούν την Ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία, την εναρμόνιση της Ελληνική νομοθεσίας προς την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή και παρέχει στήριξη στα προγράμματα που αναλαμβάνουν τα μέλη της. 58 ¨Όπως το LGMB (Local Government Management Board) από το Ηνωμένο Βασίλειο και το Το International Council for Local Environmental Initiatives (ICLEI), αλλά και το ιταλικό Αzienda Servizi Municipalizzati Brescia (ANCI) Το ICLEI έπαιξε ιδιαίτερα καθοριστικό ρόλο στη διατύπωση του Κεφαλαίου 28 της Agenda 21 (στη Διάσκεψη του Ρίο) και στην εντολή που δόθηκε στην Τοπική Αυτοδιοίκηση να προχωρήσει στην εφαρμογή της Local Agenda 21. Επίσης, το ICLEI διεξάγει διάφορα προγράμματα για την εφαρμογή της LA 21 σε παγκόσμιο επίπεδο ενώ έχει παράγει και αξιοσημείωτο όγκο ενημερωτικού υλικού.59 Το 1992 το ICLEI έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διατύπωση του Κεφαλαίου 28 της Agenda 21 (στο συνέδριο του ΟΗΕ στο Ρίο) και στην εντολή που δόθηκε στην Τοπική Αυτοδιοίκηση να προχωρήσει στην εφαρμογή της Local Agenda 21



4.1.2 Αποτελέσματα από την διεξαγωγή της LA 21 στον τομέα διαχείρισης απορριμμάτων σε Μαρούσι και Χαλάνδρι

Ο Δήμος Αμαρούσιου όπως και αυτός του Χαλανδρίου, καταφέρανε μέσα από διαδικασίες αειφόρου αστικής ανάπτυξης και επιλαμβάνονται διαρκώς της προσπάθειας εφαρμογής, αν όχι ολικών, τουλάχιστον επιμέρους πρακτικών που άπτονται βασικών ζητημάτων της τοπικής διάταξης Ατζέντα 21.60

Έτσι, το συγκροτημένο πρόγραμμα ανακύκλωσης που εφαρμόζεται, ξεκίνησε σε πιλοτική βάση, ως αποτέλεσμα της έστω και τεχνοκρατικής διεξαγωγής και εφαρμογής της Local Agenda 21. Στο ίδιο σύστημα έχουν προστεθεί εκτός του Δήμου Αμαρούσιου και Χαλανδρίου, ο Δήμος της Κηφισιάς. Η προοπτική για μακροχρόνια και συνεχή συνεργασία και με άλλους Δήμους είναι δεδομένη και αποτελεί θέμα χρόνου.

Στο προαναφερόμενο σύστημα ανακυκλώνονται61 :

Γυάλινα μπουκάλια και συσκευασίες κάθε είδους Πλαστικά μπουκάλια και συσκευασίες από αναψυκτικά, νερό, απορρυπαντικά,

τρόφιμα Μεταλλικές κονσέρβες και κουτάκια αλουμινίου Χάρτινες συσκευασίες από τρόφιμα, γάλα, χυμούς, απορρυπαντικά Εφημερίδες, περιοδικά

Σε εφαρμογή του υπ’ αριθμ. 2939/2001, ΦΕΚ /179Α, φαίνεται πως ο Δήμος Αμαρουσίου (όπως και αυτός του Χαλανδρίου) κατέβαλε και συνεχίζει να καταβάλλει ευαισθητοποιημένος από την - έστω τεχνοκρατικά εφαρμοσμένη - διεξαγωγή Ατζέντα 21, κάποιες προσπάθειες για τη συνεχή συμμετοχή στα οργανωμένα συστήματα ανακύκλωσης αποβλήτων. Στο πλαίσιο αυτό έχει ξεκινήσει και η ανακύκλωση υλικών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού όπως και οικιακών μπαταριών και ελαστικών οχημάτων. 62

Η ένταξη των Δήμων Αμαρουσίου και Χαλανδρίου στο σχετικά νέο συλλογικό σύστημα ανακύκλωσης οχημάτων τέλους κύκλου ζωής, φαίνεται να βρίσκεται επίσης σε σχετική εγρήγορση εφαρμογής. Τα εγκαταλελειμμένα οχήματα που άρχισαν να συλλέγονται θα οδηγούνται στην ειδική μονάδα ανακύκλωσής τους. Η αναζήτηση επεξεργασίας ολοκληρωμένων μεθόδων και συστημάτων για την εφαρμογή της οικιακής κομποστοποίησης απορριμμάτων, στην βάση της παραγωγής, δηλ. των νοικοκυριών , είναι επίσης στις άμεσες προτεραιότητες του δήμου.63

Επιπλέον ενέργειες στους δήμους Αμαρουσίου και Χαλανδρίου υλοποιούνται άμεσα,64

όπως:

60 ¨Όπως π.χ., αφορά στον περιορισμό του όγκου των οικιακών απορριμμάτων μέσω της παράλληλης εφαρμογής της πολιτικής πρακτικής. Από την οποία διαφαίνεται μια έντονη δραστηριότητα και ευαισθητοποίηση του Δήμου, που προσπαθεί να βρει λύσεις και πέραν των στενών και μη αρκούντων νομοθετικών περιβαλλοντικών επιταγών. 61 Στο πρόγραμμα ανακύκλωσης εξυπηρετούνται εκτός από τους κατοίκους της περιοχής και οι διάφορες εταιρείες που εδρεύουν στο Μαρούσι.62 Στο σύστημα ανακυκλώνονται εκτός των άλλων: (Πλυντήρια ,ψυγεία και ηλεκτρικές συσκευές όπως και κλιματιστικά, Τηλεοράσεις, Βίντεο, τηλέφωνα, CD player’s κ.λ.π., ΗΥ, οθόνες, εκτυπωτές, πληκτρολόγια, καλώδια, Φωτιστικά είδη, όλες οι ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, σκούπες, μίξερ κ.λ.π.)63 Πρόσφατα έχει ξεκινήσει και το πρόγραμμα ανακύκλωσης των πράσινων απορριμμάτων των δύο δήμων, απορριμμάτων που προέρχονται από τα κλαδέματα και την περιποίηση των χώρων πρασίνου. Τα «πράσινα» απορρίμματα συλλέγονται και θρυμματίζονται σε ειδικό χώρο, ενώ το τελικό προϊόν θα χρησιμοποιείται ως φυτικό λίπασμα στους ανοιχτούς χώρους πρασίνου του Δήμου.



Η Θέσπιση Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) με επιτρεπόμενες χρήσεις αποκλειστικά την κατοικία, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες

Η Υλοποίηση προγράμματος δενδροφύτευσης προαυλίων χώρων σχολείων Η Θέσπιση περιβαλλοντικών όρων δόμησης με αποφάσεις του Δημοτικού

Συμβουλίου (σχετικά με στάθμευση, φύτευση, αποκατάσταση περιβάλλοντος χώρου, κ.ά) και αυστηρός έλεγχος τήρησής τους

Η Διαμόρφωση σχεδίου για την ορθολογική χρήση ηλεκτρισμού μέσω λαμπτήρων χαμηλής κατανάλωσης στο Δημαρχείο

4.1.3 Πιστοποίηση του Δήμου Αμαρουσίου από την ΕΕ με το EMAS

Ο Δήμος Αμαρουσίου, πρωτοπορώντας στην ελληνική επικράτεια (λόγω της εφαρμογής της ατζέντα 21) ιδιαίτερα στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος και της ΑΑΑ, πιστοποιήθηκε από την ΕΕ στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (EMAS).65

Ξεκίνησε συγκεκριμένα από το Νοέμβριο του 2004 την Περιβαλλοντική του Πολιτική η οποία αναθεωρήθηκε το Σεπτέμβριο του 2005 και βρίσκεται σε μια συνεχή θεώρηση των πεπραγμένων. Σε τακτά χρονικά διαστήματα μπαίνει το θέμα της ΑΑ στην ημερήσια διάταξη των υπευθύνων και υπάρχει μια συνεχή επαφή με τις εξελίξεις στον τομέα αυτό σε επίπεδο ΕΕ.

Για την εφαρμογή του EMAS στις Υπηρεσίες του Δήμου Αμαρουσίου, η οποία προήλθε από την ζύμωση των θεμάτων της Ατζέντας 2166, είχαν ληφθεί και είναι έκτοτε σε ισχύ μια σειρά από συγκεκριμένα μέτρα, όπως τα παρακάτω:

Ενέργειες που υλοποιούνται στο πλαίσιο της ΑΑ.

Α. Για την εξοικονόμηση ενέργειας στο Δημαρχείο - Έγινε ρύθμιση της θερμοκρασίας για τον κλιματισμό - Εντατικοποιήθηκε ο καθαρισμός των κλιματιστικών- Ρυθμίστηκαν ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα φωτοτυπικά σε λειτουργία

εξοικονόμησης ενέργειας.- Αντικαθιστώνται σταδιακά οι κοινοί λαμπτήρες φωτισμού με νέους

εξοικονόμησης ενέργειας όπου είναι εφικτό- Μελετάται η τοποθέτηση αισθητήρων κίνησης-φωτοκύτταρων- Παρακολουθείται συστηματικά η κατανάλωση ενέργειας

Β. Για προμήθειες με οικολογικά κριτήρια συγκαταλέγονται :

- Αποκλειστικά ανακυκλωμένο μη λευκασμένο χαρτί - Αφίσες και προσκλήσεις εκδηλώσεων από ανακυκλωμένο μη λευκασμένο χαρτί - Λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας- Καλώδια που δεν περιέχουν PVC (Πολυβινυλοχλωρίδιο ή βινύλιο)

64 Προγραμματισμός του Δήμου Αμαρουσίου για θέματα αειφόρου βιώσιμης ανάπτυξης που ξεκίνησε από την διένεξη και τα αποτελέσματα του προτσές της Λόκαλ Ατζέντα 21.65 EMAS= Eco Management and Audit Scheme66 Όπως επιβεβαιώθηκε, σε κατ ιδίαν συνέντευξη από την υπεύθυνη για τα θέματα της ΑΑ και LA21, του δήμου Αμαρουσίου.



- Αναλώσιμα που δεν περιέχουν PVC και χαρτικά γραφείου από ανακυκλωμένο μη λευκασμένο χαρτί

- Απορρυπαντικά φιλικά προς το χρήστη και το περιβάλλον- Ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας

V. Πολιτικές της Ατζέντα 21 για την ολοκληρωμένη ενσωμάτωση της Αειφόρου Αστικής Ανάπτυξης, στην Ελλάδα του 21Ο Αιώνα

5.1 Η Ατζέντα 21 ως μοχλός ενεργοποίησης της τοπικής κοινωνίας

Η Ατζέντα 21 αποτελεί, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, το εργαλείο ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στην ανάλυση και διαμόρφωση των δυναμικών και δυνατοτήτων της τοπικής τους κοινωνίας για τον 21ο αιώνα, στο πεδίο της αειφόρου βιώσιμης ανάπτυξης, καθώς αυτές ως γνωστόν διαμορφώνουν το αστικό και περιφερειακό περιβάλλον. Η διάταξη της Ατζέντα 21 αποτελεί έτσι ένα καινούργιο και χρήσιμο εργαλείο στην προσπάθεια συστηματικής προσέγγισης για την ολοκληρωμένη αειφορική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Η εισαγωγή ενός τέτοιου εργαλείου εξουσίας και διακυβέρνησης βασίζεται στη συμμετοχή και στη συνεργασία όλων των πολιτών. Για να είναι βιώσιμη η διαχείριση των αστικών και ημιαστικών περιοχών, πρέπει η συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων να είναι δεδομένη τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην υλοποίηση της τοπικής διάταξης Ατζέντα 21. Μέσω αυτής της μεθοδευμένης εμπλοκής, οι ενδιαφερόμενοι άνθρωποι, οι οποίοι επί το πλείστον αποκλείονταν παραδοσιακά από τη λήψη αποφάσεων, συμμετέχουν ανοιχτά, ισόνομα και ισότιμα, σε αποφάσεις που έχουν άμεση η έμμεση σχέση με τον καθημερινό βίο τους.

Η συγκεκριμένη επίτευξη του σκοπού της τοπικής διάταξης Ατζέντα 21, μπορεί να λειτουργήσει σαν μοχλός στην εφαρμογή μέτρων, όπως:

Στην ανάδειξη των γεωστρατηγικών, παραγωγικών και πολιτιστικών πλεονεκτημάτων των εκάστοτε τοπικών περιοχών της χώρας με διατήρηση των πολιτισμικών αποθεμάτων.

Στην στήριξη της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής προστασίας.

Στην διευκόλυνση και βελτίωση συνθηκών αειφόρου αστικής επιχειρηματικής δραστηριότητας μέσα από την προσαρμογή στα νέα δεδομένα.

Στην ισόρροπη, ήπια και συντονισμένη οικιστική ανάπτυξη με μείωση των επιπέδων θορύβου και ακτινοβολίας.



Στην ενεργή συμμετοχή των τοπικών αστικών κοινωνιών στην διαμόρφωση του σχεδιασμού, για την διασφάλιση του μέλλοντος των επόμενων γενεών.

Η ίσως δύσκολη και πολυδιάστατη όσο και συνθετική εικόνα που δείχνει να κρύβεται πίσω από το πεδίο της Τοπικής Διάταξης για τον 21ο αιώνα δεν είναι ένα θέμα με το οποίο πρέπει να ασχολούνται μόνο οι ειδήμονες. Απεναντίας πρέπει να γίνει κατανοητό ότι απαιτείται η ολική και πολυεπίπεδη συμμετοχή τόσο των φορέων του δημοσίου όσο και του ιδιωτικού τομέα που θέλουν να συνδράμουν στον σχεδιασμό για το «χτίσιμο» της πόλης τους.

Πριν όμως τον σχεδιασμό και το χτίσιμο της πόλης υπάρχει το στάδιο της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης, το οποίο λειτουργεί πολλές φορές σαν εφαλτήριο για την παραπέρα ενασχόληση και ενεργοποίηση του ενδιαφερομένου πολίτη. Για αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο ότι ένας κεντρικός στόχος της κυβέρνησης για την προγραμματική περίοδο 2007 – 2013 είναι η ενίσχυση της περιβαλλοντικής πληροφόρησης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης ευελπιστώντας ότι από εκεί η εθελοντική συμμετοχή των πολιτών σε κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς δεν είναι μακριά. (βλ. YΠΕΧΩΔΕ, 2007).

Η κυβερνητική και κρατική συνιστώσα πρέπει να κατανοήσει ότι η συμμετοχή και ενεργοποίηση των ενδιαφερόμενων κατοίκων, σε διάφορα τοπικά θέματα που πηγάζουν από τον διαφορετικό βαθμό ευαισθητοποίησης τους, μπορεί να οργανωθεί καλύτερα μέσα από το προτσές της Ατζέντα 21. Το προτσές αυτό - πέραν του ότι εγγυάται μια διαφανή συμμετοχική διαδικασία - αποτελεί ένα μέσω εκπαίδευσης σε θέματα δημοκρατίας, πολιτικής ισονομίας, περιβαλλοντικής προστασίας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Επί πλέον δίνεται η ευκαιρία στους πολίτες, μέσω της τριβής με τα θέματα της Ατζέντα 21 να ξεπεράσουν τα εγωκεντρικά καταναλωτικά τους πρότυπα και να μετατραπούν σε κοινωνούς ενός ανοιχτού και συνεχούς διαλόγου.

Τα παραπάνω προσανατολίζουν τη διάγνωση των χαρακτηριστικών και συνακόλουθα τις προοπτικές δράσης περισσότερο σε κατηγορίες αστικών συγκεντρώσεων με σκοπό τη δημιουργία των προϋποθέσεων για βιώσιμη και συμπληρωματική ανάπτυξη μέσα στις νέες συνθήκες και λιγότερο με τη μορφή μεμονωμένων παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση των ελλείψεων και των προβλημάτων συγκεκριμένων πόλεων.

Έτσι, για παράδειγμα θα πρέπει να τεθούν θέματα όπως:

Ο εκσυγχρονισμός της αστικής διαχείρισης και η αντιμετώπιση των οξυμμένων περιβαλλοντικών και κυκλοφοριακών προβλημάτων που δημιουργούν αρνητικές οικονομίες στις μητροπολιτικές συγκεντρώσεις Αθήνας και Θεσσαλονίκης τόσο στο εσωτερικό των συγκροτημάτων όσο και στις περιοχές περιαστικής ανάπτυξης και διάχυσης.

Η διαμόρφωση των όρων ανταγωνιστικής λειτουργίας και προσέλκυσης επενδύσεων στις πύλες και τις πόλεις εθνικής ακτινοβολίας (αποτελεσματικότητα των δικτύων μεταφορών, ενέργειας, τηλεπικοινωνιών, υποστήριξη των άυλων επενδύσεων, κλπ.) και η αξιοποίηση του δυναμικού και πολυλειτουργικού χαρακτήρα της αστικής ανάπτυξης.

Η εξασφάλιση των συνθηκών πρόσβασης στους βασικούς άξονες μεταφορών και διασύνδεσης των περιφερειακών και τοπικών κέντρων

Η συμπληρωματικότητα των παρεμβάσεων με σκοπό την εξασφάλιση συνοχής και αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων στα πολυκεντρικά συστήματα οικισμών (δίπολα, άξονες ανάπτυξης, πλέγματα οικισμών).

5.2 Ατζέντα 21 και τοπικά σχέδια ΑΑ



Η ποικιλομορφία της εκάστοτε περιοχής της Ελλάδος τόσο από άποψη ιστορική, τοπική, γεωγραφική, κλιματική, όσο και νομική, διοικητική είναι εφάμιλλα πολύπλοκη όσο και η Ατζέντα 21. Επιβάλλεται να δοθεί χώρος και να γίνει η σωστή ανάγνωση για την εξεύρεση δημοσίων πόρων που θα προωθήσουν την δημιουργία τοπικών διατάξεων Ατζέντα21, σε αστικό επίπεδο. Είναι επίσης θεμιτό εδώ η Ελλάδα ως κράτος μέλος να εκμεταλλευθεί καλύτερα τις ευκαιρίες που προσφέρονται σε επίπεδο ΕΕ67

προς όφελος της εμπέδωσης της Ατζέντα 21 και της ΑΑ των τοπικών κοινωνιών.

Η εφαρμογή της αρχής της διαλεκτικής, σε περίπτωση προγραμματικής ανάληψης στο πλέον αποτελεσματικό τοπικό επίπεδο, συνεπάγεται ενέργειες που προσδιορίζουν την συγκεκριμένη τοπική και αειφορική δράση.

Οι τοπικές κοινωνίες και αρχές καλούνται να δραστηριοποιηθούν στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής για την Ατζέντα 21, μέσω

Πλαισίου καλής λειτουργίας σε βάθος χρόνου, Διεπιστημονικό μεθοδολογικό συντονισμό ανοιχτών οριζόντων, Στενότερης και κανονιστικής συνεργασία με τους τοπικούς φορείς, Συντονισμού των διαφορετικών πολιτικών, διοικητικών και μη κυβερνητικών

οργανώσεων και φορέων στην ανεύρεση αποτελεσματικών λύσεων68

Εκτός των πολιτικών και νομοθετικών πρωτοβουλιών, απαιτούνται συγκεκριμένα μέτρα που σχετίζονται με την εγκαθίδρυση της Ατζέντα 21, και απορρέουν από μια σειρά γνωστών διεθνών πολιτικών αποφάσεων (εκθεση Brundtland69 - Our Common Future-, 1987, συνέδριο του Ρίο 199270, διάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ 200271, χάρτας του Αalborg+10 2004).72 Η συμμετοχή των δημοτών στην καταγραφή, σύνθεση και εφαρμογή τοπικών σχεδίων τύπου Ατζέντα 21, είναι το κεντρικό σημείο αναφοράς όλων των προαναφερόμενων διακηρύξεων και αποφάσεων που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία η αποτυχία του εγχειρήματος.

Η κατάρτιση, μιας τοπικής διάταξης Ατζέντα 21, είναι μια διαδικασία η οποία προϋποθέτει την a priori συμμετοχή των πολιτών, τόσο ως ατόμων, όσο και ως οργανωμένων αντιπροσωπευτικών ομάδων. Τα κράτη και οι εκάστοτε κυβερνήσεις θα πρέπει για τον σκοπό αυτό να ενθαρρύνουν και να διευκολύνουν τους πολίτες μέσω της ευρείας διάχυσης των πληροφοριών και την δημιουργία βοηθητικού πλαισίου υποστήριξης στην πραγματοποίηση της. Η τοπική διάταξη Ατζέντα 21, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πληροφόρηση και στη

67 Η ΕΕ μπορεί να υποστηρίξει τα κράτη μέλη και τις τοπικές αρχές προωθώντας τις βέλτιστες πρακτικές, διευκολύνοντας την ευρεία χρήση τους και ενθαρρύνοντας την πραγματική δικτύωση και ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ πόλεων και περιφερειών. Μπορεί να χορηγήσει και χορηγεί χρηματοδοτική στήριξη για επενδύσεις που θα ανταποκρίνονται σε ένα ολοκληρωμένο φάσμα αειφώρων (περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών) προτεραιοτήτων και να στηρίξει την ανάπτυξη ικανοτήτων με τη διάθεση κονδυλίων για την έρευνα και την εκπαίδευση, με ανάλογη καθοδήγηση και ενθάρρυνση των εθνικών και περιφερειακών κέντρων.68 Στις πολυάριθμες διαβουλεύσεις που πραγματοποιήθηκαν, όλοι οι αρμόδιοι παράγοντες και τα κράτη μέλη συμφώνησαν στην αξιολόγηση των αστικών περιβαλλοντικών προβλημάτων, την αναγκαιότητα ανάληψης μέτρων σε όλα τα επίπεδα και στην προστιθεμένη αξία της δράσης σε επίπεδο ΕΕ.69 Η έκθεση Brudtlandt 1987, της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Ανάπτυξη και το Περιβάλλον -συντάχθηκε υπό την προεδρία της τότε πρωθυπουργού της Νορβηγίας κ. Gro Harlem Brundtland - θεωρείται ο ιδεολογικός προπομπός και η βάση για την Ατζέντα 21 και την έναρξη της εφαρμογής της αειφόρου βιώσιμης ανάπτυξης (ΑΒΑ). 70 Βλέπε: http://www.un.org/esa/sustdev/documents/agenda21/index.htm71 Βλέπε: http://www.un.org/esa/sustdev/documents/WSSD_POI_PD/English/POIToc.htm72 Βλέπε: http://www.aalborgplus10.dk


http://www.aalborgplus10.dk/


διαβούλευση με τους πολίτες, στην ενθάρρυνση των πολιτών να αναλάβουν ρόλο στη διαχείριση όχι μόνο του περιβάλλοντος αλλά όλων των θεμάτων που τους απασχολούν, αρκεί να είναι θέματα που έχουν τοπικό ενδιαφέρον. Συμπράττουν έτσι στον τοπικό σχεδιασμό με κεντρικό πάντα άξονα την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΑΑ).

Η τοπική αυτοδιοίκηση πρώτου και δεύτερου βαθμού δεν χρειάζεται να αντιμετωπίζει φοβικά την ανάπτυξη της Ατζέντα 21, (πρβλ.. Τσάλτας, 2004, σ. 101) διότι ο ρόλος της τελευταίας δεν είναι η δημιουργία παράλληλων τοπικών αντιπροσωπευτικών οργάνων, αλλά η συνεργασία και η συμπληρωματικότητα με τα υπάρχοντα δημοκρατικά εκλεγμένα και επικυρωμένα, ούτως ώστε να διαδραματιστεί από κοινού ένα σπουδαίο έργο στην οικοδόμηση ενός καλύτερου περιβάλλοντα χώρου, φιλικότερου προς τον Άνθρωπο, το περιβάλλον και την τοπική κοινωνία. Μέσα από μια θετική, ισότιμη και παραγωγική συνεργασία είναι εφικτή η προώθηση της βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης.

Τομείς όπως η ενέργεια, οι μεταφορές, η διαχείριση των φυσικών πόρων, η διαχείριση αποβλήτων, η ατμοσφαιρική ρύπανση, ο αστικός σχεδιασμός, η ενδυνάμωση των συμμετοχικών δημοκρατικών διαδικασιών σε τοπική κλίμακα περιλαμβάνονται στην Τοπική Ατζέντα 21 και αποτελούν τομείς όπου η δράση της τοπικής αυτοδιοίκησης μπορεί να έχει σημαντικά αποτελέσματα. Παράλληλα, με στόχο την προώθηση των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης στο χώρο των επιχειρήσεων, οι επαγγελματικές οργανώσεις, καταβάλλοντας προσπάθειες στο γεωργικό τομέα, στη βιομηχανία, στη βιοτεχνία και στον τουρισμό, πρέπει να αποτελέσουν τα κύρια κέντρα ευαισθητοποίησης για την προστασία των φυσικών πόρων.

5.3 Στόχοι και Τρόποι ένταξης της Ατζέντα 21

Η Ελλάδα στο πλαίσιο της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, οφείλει να ευθυγραμμισθεί με τον στόχο και την στρατηγική της ΕΕ για την εφαρμογή της. Στο πλαίσιο αυτό της ανακοίνωσης της Επιτροπής με τίτλο «Προς μια παγκόσμια σύμπραξη για αειφόρο ανάπτυξη, που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης το 2002, καθορίζεται το εξωτερικό σκέλος της στρατηγικής της ΕΕ για τη ΑΑ, η οποία όπως προαναφέρθηκε ξεκίνησε το 2001.

Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αποτέλεσε απάντηση στο αίτημα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Γκέτεμποργκ του Ιουνίου του 2001, το οποίο είχε εγκρίνει την εσωτερική στρατηγική της Ένωσης για τη αειφόρο και βιώσιμη ανάπτυξη, αναγνωρίζοντας συγχρόνως την ανάγκη να δημιουργηθεί στη συνέχεια ένα σκέλος που θα αφορά:

την τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης, θέτοντας το εμπόριο στην υπηρεσία της βιώσιμης ανάπτυξης,

την καταπολέμηση της φτώχειας και την προώθηση της κοινωνικής ανάπτυξης, την βιώσιμη διαχείριση των φυσικών και περιβαλλοντικών πόρων, την βελτίωση της διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα, την χρηματοδότηση της αειφόρο και βιώσιμης ανάπτυξης.

Για να επιτευχθούν οι στόχοι της αειφόρου και βιώσιμης ανάπτυξης, η Ένωση δεσμεύτηκε να εντάξει τις λεγόμενες αναπτυσσόμενες χώρες στο παγκόσμιο εμπορικό σύστημα (θεματολόγιο της Doha). Επίσης, δεσμεύτηκε να λάβει υπόψη της το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη στις εμπορικές της διαπραγματεύσεις με τις τρίτες χώρες. Επιπλέον, έλαβε μέτρα για τη βελτίωση και προώθηση της κοινωνικής ευθύνης των δήμων και κοινοτήτων τόσο σε κοινοτικό όσο και διεθνές επίπεδο και



φυσικά δεσμεύτηκε, σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Κυότο,73 να μειώσει τους ρύπους για να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Τα μέτρα και οι δράσεις που άμεσα πρέπει να δρομολογηθούν, σύμφωνα με την ενσωμάτωση της πολιτικής της ΕΕ στην Ελλάδα, για ένα σωστά δομημένο ανθρώπινο περιβάλλον, προβλέπουν:

1. Τον σχεδιασμό για την Αειφόρο (Βιώσιμη) Ανάπτυξη, με την συστηματική και μεθοδική πρόβλεψη των πιθανών επιπτώσεων των κλιματικών μεταβολών (π.χ. μεγάλες πλημμύρες / μεγάλη ξηρασία).

2. Την δραστικά προοδευτική μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα με ταχύτατη αύξηση των ΑΠΕ.74

3. Επιπρόσθετα μέτρα σχετικά με την εξασφάλιση της βιοποικιλίας και των περιοχών «Natura».75

Τελικός στόχος των δράσεων αυτών, είναι η καλύτερη δυνατή εφαρμογή της πολιτικής και νομοθετικής πρακτικής της ΕΕ στον τομέα του περιβάλλοντος και της ΑΑ σε τοπικό επίπεδο με την υποστήριξη και την ενθάρρυνση των εκάστοτε τοπικών και περιφερειακών αρχών καθώς και των κοινωνικών δυνάμεων, ώστε να υιοθετηθεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του αστικού χώρου, με την παρότρυνση προς την κεντρική κυβέρνηση να στηρίξει τη διαδικασία αυτή και να εκμεταλλευθεί καλύτερα τις όποιες ευκαιρίες προσφέρονται επί του παρόντος σε επίπεδο ΕΕ.76

Τα τοπικά σχέδια δράσης της Τοπικής Διάταξης για τον 21ο αιώνα, απαντούν με συγκεκριμένα μέτρα στην αντιμετώπιση της έλλειψης αειφόρων αναπτυξιακών οριζόντων στον εκάστοτε δήμο ή κοινότητα ή τον συνδυασμό δήμων και κοινοτήτων, με φόντο την δημιουργία και την εφαρμογή βιώσιμων αναπτυξιακών διαδικασιών, βασισμένων στις ανάγκες των εκάστοτε τοπικών δεδομένων.

Οι τρόποι ένταξης των τοπικών σχεδίων δράσης της Ατζέντα 21 στο ελληνικό αστικό η περιφερειακό σύστημα μπορεί θεσμικά και λειτουργικά να επιτευχθεί μέσω δυο τεκμηριωμένων οδών.

1. Κλασικός Τρόπος: Σε αυτή την περίπτωση η διεξαγωγή της Ατζέντα 21 γίνεται μετά από διαβουλεύσεις και ζυμώσεις σε επίπεδο τοπικών η νομαρχιακών

73 Στο πλαίσιο του καταμερισμού των ευθυνών αυτών ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα δεσμεύτηκε να μην αυξήσει τις εκπομπές πέραν του 25% για την ίδια περίοδο (Βλ. Ν. 3017/2002, ΦΕΚ 117/Α02, κύρωση του πρωτοκόλλου του Κιότο στη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος). Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις, η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως ανάμεσα σε 141, που με απόφαση του ΟΗΕ (CC-2007-1-8/Greece/EB) μπαίνει σε διαδικασία συμμόρφωσης διότι δεν διαθέτει ένα σαφές και αξιόπιστο σύστημα μέτρησης των ρύπων και καταγραφής των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. (Πρβλ., www.wwf.gr και www.greenpeace.gr) 74 ΑΠΕ= Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ιδιαίτερο βάρος δίδεται εδώ, στην ενέργεια από τον ήλιο μέσω φοτωβολταικών πάνελ και την αιολική ενέργεια μέσω αιολικών πάρκων, των οπίων οι πρώτες ύλες βρίσκονται εν αφθονία στην Ελλάδα και έχουν μηδαμινό κόστος)75 Αρνητική είναι η κατάσταση και εδώ, σύμφωνα με την έκθεση της Κομμισιόν για το 2006, στον τομέα της διαχείρισης των 270 περιοχών που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο «NATURA 2000» καταγράφονται μεγάλες καθυστερήσεις και μέχρι τώρα μόνο οι μισές φαίνεται να είναι οριοθετημένες76 Η στρατηγική, εάν εφαρμοσθεί σε όλα τα επίπεδα, θα οδηγήσει εν τέλει στη βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος, σε πόλεις που θα είναι ελκυστικότερες και πιο υγιεινές ως τόποι διαβίωσης, εργασίας και επένδυσης, και σε μείωση των δυσμενών περιβαλλοντικών επιπτώσεων των πόλεων στο ευρύτερο περιβάλλον, όσον αφορά παραδείγματος χάριν την κλιματική αλλαγή.


http://www.wwf.gr/


αντιπροσώπων. Η τελική απόφαση για την εμπέδωση των τοπικών σχεδίων τύπου Ατζέντα 21 λαμβάνεται από τα εκάστοτε τοπικά η νομαρχιακά συμβούλια. Ο συντονισμός πρέπει να γίνει από έναν ανεξάρτητο ειδικό επιστήμονα και η συμμετοχή να είναι προσβάσιμη για όλους.

2. Εναλλακτικός Τρόπος: Η προώθηση της Ατζέντα21 και των τοπικών σχεδίων

για την ΑΑ μπορεί εναλλακτικά να επιτελεσθεί και από ικανές ΜΚΟ, οι οποίες έχουν δράση στο πεδίο της ΑΑ και διαθέτουν το ανθρώπινο δυναμικό για την σωστή μεθοδολογική προσέγγιση και τον ανοιχτό και δημιουργικό συντονισμό. Οργανώνουν ένα μαζικό κοινωνικό σύνολο, όπου όλοι οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να λάβουν μέρος.

Και οι δυο τρόποι συμβάλουν μέσω μιας ολοκληρωμένης διεπιστημονικής προσέγγισης του συνόλου των κοινωνικών, οικολογικών και οικονομικών συντεταγμένων στην ορθολογική διαχείριση του συνόλου των πόρων, έτσι ώστε να προάγεται η ισόρροπη και ισοδύναμη ανάπτυξη, τόσο σε χωροταξικό, όσο και σε τομεακό επίπεδο με φόντο πάντα τον δέοντα σεβασμό προς το περιβάλλον.

5.4 Βήματα προς την Αειφόρο Αστική Ανάπτυξη

Ο νέος σχετικά όρος, της ΑΑΑ, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα κείμενα συνεδρίων κορυφής της Habitat-Agenda, του ΟΗΕ, δίνει ξεκάθαρα την διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης στον κατεξοχήν χώρο του 21Ο αιώνα, που δεν είναι άλλος από την πόλη.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, εξαπλώνεται συστηματικά η εφαρμογή της πολιτικής αυτής σε μια σειρά από γερμανικές πόλεις,77 οι οποίες λίγο πιο πριν είχαν διεκπεραιώσει τοπικές συμμετοχικές διαδικασίες Λόκαλ Ατζέντα 21. Στη γερμανική αυτή πρακτική των αειφόρων πόλεων της -Nachhaltige Stadtentwicklung- εφαρμόζεται, όλο και περισσότερο κατά την τελευταία δεκαετία ως αναπόσπαστο κομμάτι της κλασσικής αστικής ανάπτυξης, μια πολιτική πολεοδομικής και αειφορικής πορείας με κριτήρια που άπτονται των στόχων τόσο της Habitat-Agenda όσο και της Ατζέντα 21 και δη της ΑΑ.

Στο πλαίσιο των νέων συνθηκών και λιγότερο με τη μορφή μεμονωμένων παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση των ελλείψεων και των προβλημάτων συγκεκριμένων πόλεων θα πρέπει να τεθούν θέματα όπως:

Ο εκσυγχρονισμός της αστικής διαχείρισης και η αντιμετώπιση των οξυμένων περιβαλλοντικών και κυκλοφοριακών προβλημάτων που δημιουργούν αρνητικές επιπτώσεις στις μητροπολιτικές συγκεντρώσεις, τόσο στο εσωτερικό των συγκροτημάτων όσο και στις περιοχές πέριξ της αστικής ανάπτυξης

Η διαμόρφωση των όρων συνεργατικής και συμπληρωματικής λειτουργίας και προσέλκυσης επενδύσεων στις πόλεις που άπτονται της ΑΑΑ (οικολογική αποτελεσματικότητα των δικτύων μεταφοράς, ενέργειας, τηλεπικοινωνιών, κλπ.) και η αξιοποίηση του πολυμορφικού και πολυλειτουργικού χαρακτήρα της αστικής ανάπτυξης

Η συμπληρωματικότητα των παρεμβάσεων με σκοπό την εξασφάλιση συνοχής και αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων στα πολυκεντρικά συστήματα οικισμών (δίπολα, άξονες ανάπτυξης, πλέγματα οικισμών)

77 Όπως το Μύνστερ, η Βρέμη, το Ντύσσελντορφ και το Ανόβερο.



Στην παραπάνω στρατηγική πρέπει να ενταχθεί και η πολιτική της εφαρμογής της μεταφοράς των πολιτών και της ενθάρρυνσης της χρήσης δημοσίων ΜΜΜ,78 τα οποία θα λειτουργούν στα αστικά και τα περιαστικά κέντρα, με ήπιες μορφές ενέργειας, (Τραμ, Μετρό, Τρόλεϊ, υβριδικά και λεωφορεία με αέριο). Ως γνωστό οι αστικές μεταφορές έχουν άμεσο αντίκτυπο στη ρύπανση του αέρα, το θόρυβο, τη συμφόρηση και τις εκπομπές CO2, ενώ είναι συνάμα θεμελιώδους σημασίας για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Η κατάρτιση και η εφαρμογή σχεδίων αειφόρων μαζικών αστικών συγκοινωνιών θα πρέπει να είναι υποχρεωτική όπως αυτό συμβαίνει σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ. (Γερμανία, Σουηδία, Δανία)

Βασική περιφερειακή επιδίωξη στον ενεργειακό τομέα θα πρέπει να είναι η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω:

Της ελαχιστοποίησης των χρονοβόρων γραφειοκρατικών διαδικασιών έκδοσης αδειών εγκατάστασης.

Την ενημέρωση, στελέχωση και εκπαίδευση των αρμοδίων περιφερειακών οργάνων.

Την συνεχή ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας για τα οφέλη από την αξιοποίηση έργων ΑΠΕ.

Την εισαγωγή οικονομικών κινήτρων, όπως εκπτώσεις επί του συνολικού φορολογητέου εισοδήματος του καταναλωτή ή μειωμένο ΦΠΑ για την αγορά, για του καταναλωτές που εξοικονομούν ενέργεια.

Την προώθηση κρατικών επενδύσεων για τις ΑΠΕ και την ενίσχυση των ήδη λειτουργούντων.

Παράλληλα, να εφαρμοστεί η πολιτική των «μικρών βημάτων», όπου με μικρές παρεμβάσεις, όπως π.χ. με την αύξηση του πρασίνου σε μπαλκόνια και ταράτσες, την προώθηση των διπλών τζαμιών και την τοποθέτηση μόνωσης σε οικοδομές, μπορεί να επιτευχθεί εξοικονόμηση ενέργειας μέχρι 35 %, με αποτέλεσμα η απόσβεση της επένδυσης να γίνεται μέσα σε λίγα χρόνια,79 με παράλληλη μείωση των ρίπων.

78 ΜΜΜ= Δημόσια Μέσα Μαζικής Μεταφοράς 79 Έχει υπολογιστεί ότι, μια μείωση της τάξης του 15%, η οποία με μικρά αλλά σταθερά βήματα και μικρές προσπάθειες είναι πραγματοποιήσιμη, αποφέρει στο κοινωνικό σύνολο, εκτός της οικολογικής οφειλής, οικονομικό κέρδος της τάξης του 7,5 εκατομμύρια. Ευρώ τον χρόνο.



VΙ. Η τοπική διάταξη 21 ως εργαλείο ένταξης και συμμετοχής των μεταναστών στην αειφόρο αστική και τοπική ανάπτυξη

6.1 Νομικό πλαίσιο και κοινωνική πραγματικότητα

Η πολιτική, οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα των μεταναστευτικών ρευμάτων ως διαχρονικού φαινομένου της μετανάστευσης είναι τόσο παλαιά όσο και η ιστορία της ανθρωπότητας για αυτό, όσο υπάρχουν άνθρωποι θα υπάρχουν μετανάστες και μεταναστευτικά ρεύματα.

Ωστόσο η κάθε μετακίνηση ανθρώπων από χώρα σε χώρα και από τόπο σε τόπο προκαλούσε και εξακολουθεί να προκαλεί πάντοτε έντονα προβλήματα και αντιπαραθέσεις. Το κεντρικό σημείο αναφοράς σχετικά με την κοινωνική ομάδα των μεταναστών, είναι κατά πόσο η οργανωμένη γηγενή, ημεδαπή κοινωνία, είναι έτοιμη και ανοιχτή να εντάξει την ομάδα αυτή ειρηνικά και παραγωγικά στον υφιστάμενο ιστό της.

Πίνακας 2: Μεταναστευτικά ρεύματα στην νεώτερη Ελλάδα1900-1920 Δυναμικό εξωτερικό μεταναστευτικό ρεύμα προς υπερπόντιες

χώρες (κυρίως ΗΠΑ και Καναδά)

1920-1960 Αθόρυβο μεταναστευτικό ρεύμα Ελλήνων προς τρίτες χώρες

1960-1974 Εκρηκτικό μεταναστευτικό ρεύμα Ελλήνων προς Γερμανία, Βέλγιο, Σουηδία, ΗΠΑ και Αυστραλία

1974-1981 Ομαλή εξέλιξη μεταναστευτικού ρεύματος προς την Ελλάδα (κυρίως από επαναπατριζόμενους μετανάστες ομογενής ή και τέως πολιτικούς πρόσφυγες)

1981-1991 Σημειώνεται κατά διαστήματα για πρώτη φορά εντονότερο μεταναστευτικό ρεύμα με την μορφή παράνομης απασχόλησης



1992-2002 Υπέρμετρη αύξηση των ξένων μεταναστών και συνάμα εκρηκτική παράνομη απασχόληση αυτών στην ελληνική οικονομία

Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΣΥΕ, Διάφορες χρονολογίες)

Η Ελλάδα, όπως φαίνεται και από τον προηγούμενο πίνακα, μετατράπηκε από χώρα αποστολής μεταναστών σε χώρα υποδοχής μεταναστών, έχοντας (υπο)δεχθεί τα τελευταία χρόνια ένα σημαντικό αριθμό νόμιμων αλλά και μη νόμιμων μεταναστών. Ενώ φαίνεται να διατρανώνεται το ζήτημα, ελάχιστα έως ανύπαρκτα είναι τα στατιστικά στοιχεία και οι στρατηγικές κοινωνικοπολιτικής ένταξης σχετικά με τον μεταναστευτικό πληθυσμό. Το σίγουρο είναι ότι, η ύπαρξη των μεταναστών σε μία χώρα επηρεάζει σημαντικά όχι μόνο την οικονομική και κοινωνική διάρθρωση της, αλλά και το άμεσο μέλλον της ίδιας.

Κατά την τελευταία δεκαετία, η εκτίναξη της διάστασης της πολυπολιτισμικής πραγματικότητας στην Ελλάδα - ιδιαίτερα στις αστικές και υπεραστικές περιοχές - γίνεται περισσότερο αισθητή παρά ποτέ, τόσο στην καθημερινή εικόνα των πόλεων όσο και στην κοινωνικοοικονομική παράμετρο της Ελληνικής επικράτειας και πολύ δε περισσότερο στον εκπαιδευτικό τομέα.

Σε αυτό το γεγονός έρχεται ετεροχρονισμένα και με πρόχειρο τρόπο να απαντήσει η κεντρική κυβέρνηση της χώρας, με την επικύρωση μιας άτολμης πολιτικής μέσω του νόμου 1975/1991 «Είσοδος-έξοδος, παραμονή, εργασία, απέλαση, διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπών προσφύγων και άλλες διατάξεις». Πολλά σημεία του νόμου αυτού αποτελούν απλή αντιγραφή του παλαιότερου (ν. 4310/1929) και γενικά χαρακτηρίζεται από μια αστυνομικο-αυταρχική και λογική, παρά από την συγκεκριμένη και σε βάθος αντιμετώπιση του μεταναστευτικού πολυπολιτισμικού ζητήματος,80 ως μακροχρόνιου και στρατηγικά κεντρικού ζητήματος που αφορά στο ίδιο το μέλλον της χώρας.

Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο για τους αλλοδαπούς διέπεται σήμερα από τον πιο πρόσφατο Νόμο 2910/2001,81 κινείται στο ίδιο περίπου μοτίβο με τον προγενέστερο και ανταποκρίνεται μερικώς στα νέα πολυπολιτισμικά δεδομένα, επιχειρώντας τουλάχιστον, εν συγκρίσει με τον παλιό, μια πιο ορθολογική αντιμετώπιση της παράνομης οικονομικής μετανάστευσης, πέραν της απλής αστυνόμευσης.

Η παντελής έλλειψη ειλικρινούς και σε βάθος χρόνου προγραμματισμένης πολιτικής για την ανθρώπινη και αξιοβίωτη ενσωμάτωση των μεταναστών, μπορεί εν μέρη να αντισταθμισθεί μέσω: της ανοιχτής διεξαγωγής τοπικών διατάξεων 21, με ενεργή συμμετοχή και σύμπραξη όλων, μεταξύ αυτών και των μεταναστών.

Σίγουρα στη σμίκρυνση της καθημερινότητας η συμμετοχή των μεταναστών δεν επιβάλλεται με αυτοματισμούς, και αυτόματους πιλότους, αλλά απορρέει από μια συνεργατική, αλληλέγγυα και υπεύθυνη στάση αντιμετώπισης και ευσυνειδησίας και προσδίδει σε μια δημοκρατική κοινωνική προοπτική, η οποία μπορεί να αναπαραχθεί και να σφυρηλατηθεί μέσω της διεξαγωγής του ανοιχτού συμμετοχικού προτσές της Ατζέντα 21.

80 Στις βασικές του αρχές συγκαταλέγεται: η απαγόρευση της εργασίας, όταν δεν υπάρχει άδεια, η απέλαση ως τιμωρία για τους αλλοδαπούς μετανάστες και ο περιορισμός των κινήσεων ακόμη και των νόμιμων αλλοδαπών για «λόγους ασφαλείας του κράτους» (άρθρο 14 του ν. 4310 και άρθρο 26 του ν. 1975). 81 Έχει τίτλο «Είσοδος και παραμονή αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια. Κτήση της ελληνικής ιθαγένειας με πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις», και αντικατέστησε τον προηγούμενο Νόμο 1975/1991



Η ενεργή συμμετοχή των μεταναστών στην ΑΑ, στο πλαίσιο του τοπικού σχεδιασμού και της Ατζέντα 21, συντελεί ως εργαλείο στην κοινωνική ένταξη αυτών και στην διασφάλιση των μελλοντικών προοπτικών όλων των επόμενων γενεών και θα πρέπει a priori να προτάσσει και να προστατεύει: την ισότιμη και δίκαιη οικονομική και κοινωνική συμμετοχή, την ισόνομη εκπαιδευτική και πολιτιστική εξέλιξη και το ανθρωπογενές περιβάλλον στο μέτρο που αυτό πάσχει από φαινόμενα ρατσισμού, ξενοφοβίας (άσχημη και άδικη αντιμετώπιση ανθρώπων λόγο καταγωγής, χρώματος πίστης η θρησκείας). Η αποσπασματική υιοθέτηση της μιας ή της άλλης προσέγγισης, δεν θεωρείται ότι αποτελεί βιώσιμη και αειφορική λύση στο πρόβλημα.

6.2 Η Πολυπολιτισμικότητα ως μέρος της αειφόρου ανάπτυξης

Η συντεταγμένη πολιτική και διοικητική εξουσία της ελληνικής κοινωνίας (από τότε που μετατράπηκε η Ελλάδα σε χώρα υποδοχής μεταναστών) σε κάθε της έκβαση, είχε και έχει μέχρι σήμερα μια πρόχειρη διαχειριστική τακτική που περισσότερο χαρακτηριζόταν και χαρακτηρίζεται από το φόβο, ότι η αναγνώριση της πολυπολιτισμικότητας θα δημιουργούσε δυσμενείς επιπτώσεις, τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στην κοινωνία γενικότερα, παρά από την ιστορική ευκαιρία διεύρυνσης των τοπικών κοινωνιών μέσω μιας πολύχρωμης και δυναμικής πορείας.

Σύμφωνα με την απογραφή του πληθυσμού 2001 της ΕΣΥΕ, ο συνολικός πληθυσμός

των αλλοδαπών ήταν 762.19182 άτομα εκ των οποίων το 45% ήταν γυναίκες. Ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας (Έλληνες και αλλοδαποί) ήταν 10.934.097 άτομα. Δηλαδή οι αλλοδαποί αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 7% του γενικού πληθυσμού της

χώρας.83 Δημογραφικές μελέτες (Καβουνίδη Τ. και Χατζάκη Λ., 2000) δε, επισημαίνουν ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα μιας αρνητικής φυσικής αύξησης του πληθυσμού και μιας θετικής καθαρής μετανάστευσης. Με άλλα λόγια, η γρήγορη αύξηση των αλλοδαπών αντισταθμίζει εδώ, τουλάχιστον μέχρι σήμερα τη σημαντική μείωση (λόγο υπογεννητικότητας) του ελληνικού πληθυσμού, συντελώντας έτσι στην εν μέρη αντιμετώπιση του δημογραφικού (όπως και του ασφαλιστικού) ζητήματος της ελληνικής κοινωνίας. 84

Πίνακας 3: Πληθυσμιακή απογραφική εξέλιξη της Ελλάδας 1991-2001 85

Πληθυσμός 1991 2001 Διαφορά σε %

Σύνολο 10.259.900 10.964.020 6,9Αλλοδαποί 166.031 796.713 379,9Αλβανία 20.556 443.550 2.057,8Βουλγαρία 2.413 37.230 1.442,9Ρουμανία 1.923 23.066 1.099,5Τ. Γιουγκοσλαβία 1.334 5.693 326,8άλλες Χώρες 139.805 287.174 105,4

82 Πρόκειται για ένα «ισοδύναμο» μεταναστών, ανεξάρτητα από τις ροές (εισροές – εκροές) στον οποίο δεν συμπεριλαμβάνεται ο αριθμός των μη νόμιμων στην Ελλάδα ευρισκόμενων αλλοδαπών.83 Σημειώνουμε ότι ο ανεπίσημος αριθμός των αλλοδαπών είναι μεγαλύτερος, ισοδυναμώντας με το 10% του ελληνικού πληθυσμού. Εκτιμάται δε ότι το ποσοστό αυξάνει αν λάβουμε υπόψη την συμμετοχή των αλλοδαπών στην παραγωγική διαδικασία, φτάνοντας στο 15-18 % του εγχώριου εργατικού δυναμικού.84 Βλέπε επίσης, Μπάγκαβος Χρ., 2003, Δημογραφικές μεταβολές, Αγορά εργασίας και συντάξεις στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, Gutenberg, Αθήνα.85 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (ΕΣΥΕ 2005), www.statistics.gr


http://www.statistics.gr/


Η έννοια της βιωσιμότητας θα πρέπει να αναζητηθεί και στην κατεύθυνση της συγκριτικά μικρής πληθυσμιακής ελληνικής πραγματικότητας, της οποίας μέσω των μεταναστευτικών ρευμάτων, δίδεται ίσως μια μοναδική ιστορική ευκαιρία ολοκληρωμένης πολυπολιτισμικής ζύμωσης και αειφόρου ανάπτυξης, δίχως παρωπίδες και με ανοιχτούς ορίζοντες. Στην κατεύθυνση που μας ανέδειξαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, οι οποίοι θεωρούσαν Έλληνα αυτόν που είχε ελληνική παιδεία.

Η διασύνδεση μεταξύ του μεταναστευτικού ζητήματος και των διάφορων αειφορικών πρακτικών, προς την πλήρη εξυπηρέτηση του κοινού στόχου της μακροπρόθεσμης εξασφάλισης των τοπικών και αστικών μελλοντικών γενεών, προϋποθέτει φυσικά συμπεριφορές86 και τρόπους (όμοιους των αρχαίων ελλήνων) ισόνομους και ισότιμους, που για να εκδηλωθούν πρέπει να υπάρχει μία βασική υποδομή πιο φιλική στο περιβάλλον και στον μετανάστη και σίγουρα ελκυστικότερη και λειτουργικότερη από αυτή που μέχρι σήμερα ισχύει.

Για τον λόγω αυτό χρειάζονται κατάλληλα επεξεργασμένες καμπάνιες ενημέρωσης και πολιτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης, που να δίνουν την σωστή διάσταση ένθεν και ένθεν του μεταναστευτικού ζητήματος.

6.3 Η Ατζέντα 21 ως ευκαιρία για ισότιμη ενσωμάτωση

Πρέπει εδώ κατ’ αρχήν να σημειώσουμε ότι, η μέχρι τώρα όχι και τόσο παραδειγματική πολιτική ενσωμάτωσης των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία, από τις εκάστοτε κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών, έχει δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα παρά έλυσε δημιουργικά κάποια από αυτά.

Η ελληνική κυβέρνηση, αντί να αντιμετωπίζει τα προβλήματα των μεταναστών στο κανονιστικό πλαίσιο που προβλέπεται από την ΕΕ και να τα αμβλύνει, δημιουργεί με τις αποσπασματικές, άδικες και αντκοινοτικές πρακτικές, ένα θολό τοπίο.

Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η εφαρμογή της Κοινοτικής Οδηγίας 2003/109/ΕΚ, που λεει ότι αν κάποιος μένει σε μια χώρα της ΕΕ πάνω από πέντε χρόνια ως μετανάστης, δικαιούται να πάρει άδεια επί μακρόν. Ο τρόπος που η νυν κυβέρνηση πήγε να κάνει πράξη την οδηγία, θέτοντας ως όρο για να θεωρηθεί κάποιος επί μακρόν διαμένων παράβολο 900 ευρώ, δείχνει ακριβώς το πνεύμα και το έργο της πολιτικής της ενσωμάτωσης. Αυτό βέβαια ήταν εντελώς παράνομο. Απεσύρθη τελικά μετά την αντίδραση της αντιπολίτευσης και τη γνωμοδότηση του ΣτΕ (Συμβουλίου της Επικρατείας).87 Με τέτοιες και παρόμοιες στάσεις του, το κράτος και οι θεσμοί του ευνόησαν έναν καθημερινά υποβοσκούμενο πολυμορφικό ρατσισμό στο σχολείο, στην εργασία, στα δημόσια ΜΜΜ, στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, ο οποίος φαίνεται πια να αποτελεί ευρύτερο κομμάτι της ελληνικής πραγματικότητας.

86 Πρέπει άμεσα τόσο οι γηγενείς όσο και οι αλλογενείς πληθυσμοί, να ξεκινήσουν έναν ανοιχτό διάλογο άμεσης και ριζοσπαστικής μεταφοράς στην νοοτροπία και στην αντιμετώπιση του διαφορετικού.

87 Πράγματι, το Συμβούλιο της Επικρατείας εξέδωσε την 3η Ιουλίου 2006 την υπ´ αριθμόν 173/06 πράξη επεξεργασίας σχεδίου προεδρικού διατάγματος σχετικά με το καθεστώς των “επί μακρόν διαμενόντων”. Το ΣτΕ έκρινε μεταξύ άλλων ότι το παράβολο είναι παράνομο: «Η διάταξη αυτή πρέπει να διαγραφεί ως μη νόμιμη, δεδομένου ότι η Οδηγία δεν προβλέπει την καταβολή παραβόλου, μεγάλου μάλιστα ύψους». Βλ. απόφαση του ΣτΕ υπ’ αριθμόν 173/06.



Η τοπική διάταξη για την Ατζέντα 21 που αποτελεί, έναν a priori χώρο συνάντησης για την ισότιμη και ισόνομη συμμετοχή όλων των συντελεστών μιας τοπικής κοινωνίας, δείχνει να είναι ο κατάλληλος σε πεδίο τοπικής κοινωνίας, δήμου η κοινότητας. Σε αυτόν τον χώρο μπορούν - εκεί που υπάρχουν μετανάστες - να συμμετάσχουν κανονικά και θεσμικά στην διαδικασία της διεξαγωγής της τοπικής αυτής Ατζέντα 21.

Σκοπός της συμμετοχής των μεταναστών στην Ατζέντα 21 είναι η ολοκληρωμένη και πολυεπίπεδη εκπροσώπηση και παρέμβαση τους για να γίνει αντιληπτή η γνώμη τους στην αντιμετώπιση από μια σειρά θεμάτων που οι ίδιοι έχουν ιεραρχήσει και θεωρούν κεντρικά ζητήματα της συμβίωσης τους στην ελληνική πραγματικότητα. Μπορεί επίσης να προβληθούν καλές πρακτικές και να διαδοθεί η αληθινή διάσταση της εικόνας της μεγάλης πλειοψηφίας των μεταναστών, που συντελούν, τόσο οικονομικά, όσο και κοινωνικά στην ανάπτυξη.

Μέσω της Ατζέντα 21, μπορεί να βοηθηθούν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες για την σωστή και δίκαιη ενσωμάτωση τους στην ελληνική κοινωνία πάνω στους ακόλουθους άξονες:

Δημιουργία και καλή λειτουργία δημοτικών δομών υποδοχής και υποστήριξης μεταναστών και προσφύγων. Εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας από τους πρώτους μήνες εγκατάστασης τους στην Ελλάδα. Δημιουργία και εφαρμογή δημοκρατικών εργαλείων και μοντέλων παρέμβασης Ειδικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας, για την ενσωμάτωση μεταναστών και προσφύγων Ευαισθητοποίηση τού πληθυσμού για τα προβλήματα με καμπάνιες προβολής όπου οι μετανάστες παρουσιάζονται ως μέρος της λύσης και όχι ως πρόβλημα.

Τα παραπάνω αποτελούν ζωντανό κομμάτι μέρους της πολιτικής της ΕΕ για μια κοινά συμφωνημένη προγραμματική διακήρυξη, η οποία πηγάζει από το πνεύμα ότι όλοι οι μετανάστες πρέπει να έχουν δικαιώματα όμοια με τους ευρωπαίους και αντανακλούν στις σημερινές μεταναστευτικές πολιτικές των χωρών-μελών της ΕΕ. 88

Η Ελλάδα όμως μάλλον αποτελεί και εδώ μια από εκείνες τις περιπτώσεις ευρωπαϊκών χωρών, όπου οι μετανάστες τόσο νόμιμα όσο και παράνομα καταλαμβάνουν υποτελείς και επισφαλείς (σε μια εναλλαγή ανάμεσα σε απασχόληση και εκμετάλλευση) θέσεις στην παραγωγική διαδικασία και στην κοινωνική ιεραρχία.

Η διαφορά αυτών των πολιτικών σε σχέση με την ελληνική πολιτική απόδοσης δικαιωμάτων έγκειται κυρίως στο ότι το δικαιοκρατικό μοντέλο τους επιτρέπει την παραχώρηση-απόδοση μιας σειράς από δικαιώματα, κοινωνικά (προνοιακά, εργασιακά-ασφαλιστικά), ατομικά και πολιτικά (όπως πχ. το δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι σε τοπικές εκλογές) ανεξάρτητα από την υπηκοότητα/ιθαγένεια και άρα την καταγωγή και την επίσημη ταύτιση με το κυρίαρχο εθνοπολιτισμικό μοντέλο. Αλλά αν το ελληνικό μοντέλο απόδοσης δικαιωμάτων υπό την αίρεση της ιθαγένειας έρχεται

88Βέβαια, ακόμα και εκείνες οι ευρωπαϊκές χώρες που έχουν δημιουργήσει τυπικά και ουσιαστικά δικαιώματα και απτές πολιτικές ένταξης στις μεταναστευτικές ομάδες, πρέπει να σημειώσουμε ότι η εφαρμογή των πολιτικών αυτών δεν στερείται κοινωνικών και τοπικών εντάσεων. Συνακολουθούνται πολλές φορές δε από έντονες παλινωδίες στην πορεία προς την ενσωμάτωση και συμπίπτουν ούκ ολίγες φορές με την άνοδο ακροδεξιών εθνικιστικών δράσεων και ομάδων.



αντιμέτωπο με μια κρίση εξαιτίας της μετανάστευσης, άλλο τόσο δοκιμάζεται και το ευρωπαϊκό μοντέλο της απόδοσης δικαιωμάτων του πολίτη σε μη πολίτες.

Ο σχεδιασμός πολιτικής, δηλαδή η στοχοθέτησή της και το κανονιστικό πλαίσιο που την υλοποιεί, καθώς και η εφαρμογή της, δηλαδή η υλοποίηση της νομοθεσίας με την αξιολόγηση των προβλημάτων και των αποτελεσμάτων της πολιτικής στο κοινωνικό, διοικητικό και οικονομικό πεδίο, μοιραία υπόκεινται στον έλεγχο συμβατότητας προς στις αρχές, τις διακηρύξεις και τις συγκεκριμένες πολιτικές, τους προσανατολισμούς και τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την ίδια στιγμή δοκιμάζεται ως προς την αποτελεσματικότητα και την απόκρισή της στις ανάγκες της κοινωνίας.

VII. Στρατηγική Εφαρμογή της Ατζέντα 21 ως εργαλείου για μια νέου τύπου Βιώσιμη Ανάπτυξη στην Ελλάδα του 21ο αιώνα - Συμπεράσματα, Συζήτηση, Προτάσεις.

7.1 Χωροταξικός σχεδιασμός και αστική πραγματικότητα

Η μακροχρόνια έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού89 σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο σε συνδυασμό με την κραυγαλέα και συνεχή αποτυχία ελέγχου της αυθαίρετης δόμησης είχε και έχει ως βασικό αποτέλεσμα να παρατηρούνται φαινόμενα χρόνιας υποβάθμισης της αστικής ποιότητας ζωής.

Τα φαινόμενα αυτά επιδρούν τις τελευταίες δεκαετίες ιδιαίτερα αρνητικά στην καθημερινότητα και στη βιωσιμότητα των Ελληνικών Πόλεων, οι οποίες αποτελούν είτε το θέλουν είτε δεν το θέλουν, αναπόσπαστο οργανικό κομμάτι της ΕΕ και θα πρέπει να είναι σε συνεχή εγρήγορση σε ότι αφορά στην συνεχή βελτίωση τους, σε θέματα κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά. Για τούτο το λόγο, η Ελλάδα δεν δύναται να είναι απούσα από μια διαδικασία που συνεχώς εκτυλίσσεται ανά την υφήλιο90 και αφορά στην οριοθέτηση νέων κανόνων για τον ανθρωποκεντρικό σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας ανάπτυξης φιλικής προς το περιβάλλον, κοινωνικά δίκαιης και οικονομικά διαφανούς.

89 Εδώ σημειώνουμε ότι ο χωροταξικός σχεδιασμός στην Ελλάδα ασκείται μόλις λίγα χρόνια μέσω του Νόμου 2742/99 (Α 207), που εκδόθηκε κατ’ επιταγή του Άρθρου 24 του Συντάγματος.90 Είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε εδώ ότι, σε πολλές πόλεις και περιφέρειες της γειτονικής Τουρκίας, έχουν εφαρμοστεί και εφαρμόζονται συνέχεια και με μεγάλη επιτυχία, προγράμματα της Λόκαλ Ατζέντα 21(Τοπική Διάταξη 21)



Η συναίνεση ως προς τη διάγνωση των μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιδιώξεων της σύνταξης του ελληνικού χώρου, ως οργανικού πλέον μέρους του νέου διευρυμένου ευρωπαϊκού,91 θεωρείται δεδομένη.

Οι σημαντικές ελλείψεις και αδυναμίες στην εσωτερική οργάνωση και λειτουργία των αστικών κέντρων, οι αλλεπάλληλες συγκρούσεις χρήσεων γης, οι ανεπάρκειες κοινωνικών, μεταφορικών συγκοινωνιακών και περιβαλλοντικών υποδομών, η αλλοίωση τοπίων και σε πολλές περιπτώσεις η αλλοίωση και υποβάθμιση των λιγοστών εναπομεινάντων οικοτόπων- και οικοσυστημάτων, αποτελούσε και αποτελεί καθημερινή πραγματικότητα του αστικού χώρου.

Ο νέος χωροταξικός σχεδιασμός (ΝΧΣ) στην Ελλάδα του 21ου αιώνα πρέπει να προσδιορίζει τις βασικές προτεραιότητες και στρατηγικές κατευθύνσεις για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη και την αειφόρο οργάνωση του Εθνικού, περιφερειακού και τοπικού χώρου. Στο πλαίσιο αυτό, οφείλει να εναρμονίζει με την ΕΕ τον προγραμματισμό για κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας και να αποτελέσει τη βάση αναφοράς για τον συντονισμό και την ενσωμάτωση των επί μέρους πολιτικών προγραμμάτων και επενδυτικών σχεδίων του κράτους, των δημόσιων νομικών προσώπων και της τοπικής αυτοδιοίκησης α’ και β’ βαθμού. Ο ΝΧΣ θα πρέπει να διέπεται από την υιοθέτηση του προτύπου της βιωσιμότητας, και από την αειφόρο αστική χωροταξική πολιτική

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε που βαδίζουμε και τι έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια στον ελληνικό χωρικό σχεδιασμό, για να μπορέσουμε να αναλύσουμε τυχόν λάθη92 και να αναπτύξουμε την σωστή στρατηγική και τακτική για την εφαρμογή της ΑΑ μέσω της Λόκαλ Ατζέντα 21. Αυτό προϋποθέτει την συνεχή ενημέρωση και προώθηση σχεδιασμένων τοπικών συμμετοχικών διαδικασιών και διατάξεων, που απορρέουν από κείμενα και αποφάσεις, όπως αυτά της Agenda 21. Διατάξεων που με όραμα, φαντασία και συλλογικότητα, μπορεί να συμβάλουν και να διαμορφώσουν νέες καταστάσεις, ανοίγοντας έναν απρόσκοπτο διάλογο για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να βιώνουμε και να αντιμετωπίζουμε της αλληλένδετες τοπικές, οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης.

7.2 Μέτρα για την εφαρμογή της Ατζέντα 21 προς μια βιώσιμη και αειφορική ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων

Η έλλειψη συγκεκριμένης πολιτειακής μέριμνας για την ένταξη της Ατζέντα 21 στον σχεδιασμό και την στρατηγική των τοπικών κοινωνιών, της περιφέρειας και των απομονωμένων επαρχιών έχει ως αποτέλεσμα την μεγέθυνση των ενδοπεριφερειακών και τοπικών ανισοτήτων, την υποβάθμιση όλων των αειφορικών συνιστωσών (της περιβαλλοντικής, της οικονομικής και της κοινωνικής).

91 Τον Μάιο 1999 στο Πότσδαμ της Γερμανίας, το Άτυπο Συμβούλιο των Υπουργών Χωροταξίας υιοθέτησε το Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ), που αποτελεί ένα κοινά αποδεκτό, χωρίς όμως δεσμευτικό χαρακτήρα, σχέδιο κατευθύνσεων και εννοιών για την περαιτέρω ανάπτυξη του ευρωπαϊκού χώρου. Οι τρεις βασικοί στόχοι που διέπουν την κοινή ευρωπαϊκή προσπάθεια και οι οποίοι θα μπορούσαν να προωθηθούν μέσω του χωροταξικού σχεδιασμού και της Τοπικής Διάταξης 21 για κάθε επιμέρους περιοχή και το σύνολο του εθνικού χώρου είναι: 1) η οικονομική και κοινωνική συνοχή, 2) η συνετή διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων και της πολιτιστικής κληρονομιάς και 3) η ισόρροπη ανάπτυξη. 92 Ο πρόεδρος του ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος) σε συνέντευξη για το νέο ΕΧΣ, το χαρακτηρίζει στην πλειονότητα των άρθρων του ως ένα «γενικόλογο, απονευρωμένο και ασαφές κείμενο» το οποίο χρήζει διορθωτικών αλλαγών., βλ. City Press, 5. Μαρτίου 2008.



Μέσω της εξασφάλισης μέτρων για την καθιέρωση της Ατζέντα 21, τα οποία συμπεριλαμβάνουν τον συντονισμό και την προώθηση συνεργασίας με φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης α΄ και β΄ βαθμού καθώς και με δημοτικούς οργανισμούς, αναπτύσσεται η τεχνογνωσία εφαρμογής της Ατζέντα 21 και της ΑΑ συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη και ενεργοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού που συνδέεται με τις συμμετοχικές διαδικασίες, όπως αυτές καταγράφονται από το παρακάτω μοντέλο, ένταξης και ρύθμισης της αειφόρου αστικής ανάπτυξης «σύμφωνα με το γράμμα και το πνεύμα» που προωθεί η νέα χωροταξική πολιτική.

Σχήμα 4: Το μοντέλο των τριών φάσεων της Ατζέντα 21

Φάση της κριτικής ανάλυσης

Φάση της ιδεατής κοινωνίας

Φάση έργων και συνεργίας

Τα συγκεκριμένα μέτρα του παραπάνω μοντέλου ανταποκρίνονται στην διαπιστωμένη ανάγκη ενίσχυσης και αναβάθμισης των μηχανισμών διαλόγου και παραγωγής συμμετοχικών διαδικασιών της οργανωμένης ανάπτυξης των πόλεων, προκειμένου να βελτιωθούν τόσο η γνώση για τις ευκαιρίες και τα προβλήματα που παρουσιάζονται όσο και η ικανότητα αποτελεσματικής ανταπόκρισης των φορέων αστικής διαχείρισης στις πραγματικές ανάγκες.

Η εφαρμογή της Ατζέντα21 συντελεί ειδικότερα στη δημιουργία μεταφοράς εμπειρίας στα τοπικά δημοτικά και περιφερειακά όργανα των πολεοδομικών τάσεων και δεικτών με στόχο την εξασφάλιση ελεύθερων χώρων, τον συντονισμό των δημοτών στον σχεδιασμό και την κατάρτιση του χώρου σύμφωνα με ένα ενιαίο σύστημα στόχων-προδιαγραφών που αναπτύσσεται στα πλαίσια της εν λόγω εφαρμογής και σε σχέση πάντα με τις απαιτήσεις και προϋποθέσεις του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου ΑΑ.

Μια σειρά από πρόσθετα μέτρα όπως π.χ., οι αστικές αναπλάσεις στρατηγικού χαρακτήρα σε μεγάλης κλίμακας εκτάσεις,93 που είτε λόγω εγκατάλειψης είτε λόγω άναρχης η και παράνομης αλλαγής χρήσης, επισπεύδεται να αντιμετωπιστούν από κοινού με τους κατοίκους στο πλαίσιο της Ατζέντα 21. Ούτως ώστε οι συμμετοχικές διαδικασίες να είναι δεδομένες και εμπεριστατωμένες και να δημιουργηθούν σε βάθος χρόνου προγραμματισμένες πολεοδομικές αειφορικές αλλαγές που θα συντελέσουν στην συστηματική ανάπτυξη βιώσιμων ελληνικών πόλεων.

7.2.1 Βελτίωση της αειφορικής λειτουργικότητας των πόλεων και ενίσχυση της ικανότητας αντιμετώπισης των καθημερινών προβλημάτων μέσω της διεξαγωγής της Ατζέντα 21

Η τοπική διάταξη της Ατζέντα 21 ανταποκρίνεται στη διαπιστωμένη ανάγκη ενίσχυσης και αναβάθμισης των μηχανισμών και των πρακτικών παρακολούθησης και ρύθμισης των άναρχων αναπτυξιακών πρακτικών των πόλεων, προκειμένου να βελτιωθούν τόσο η γνώση για τις ευκαιρίες και τα προβλήματα που παρουσιάζονται όσο και η ικανότητα αποτελεσματικής ανταπόκρισης των φορέων αστικής διαχείρισης στις πραγματικές ανάγκες.

93 Σχεδόν σε κάθε πόλη της Ελλάδος υπάρχουν τέτοιοι χώροι(όπως π.χ. σε εκτάσεις παλιών Στρατοπέδων), που χρήζουν αειφορικών συμμετοχικών παρεμβάσεων.



Στόχος των δράσεων της τοπικής Ατζέντα 21, είναι να ενισχυθούν από την μια η ικανότητα του αειφορικού αστικού συστήματος να παράγει, εισάγει και εφαρμόζει οργανωτικές και τεχνικές καινοτομίες συντελώντας στην μαζική συμμετοχή των δημοτών στον περιορισμό των μετακινήσεων και της αλόγιστης κατανάλωσης ενέργειας και νερού και από την άλλη να συμπράξει στην εν γένει βελτίωση της οργάνωσης της ίδιας της πόλης και της χρησιμοποίησης των αστικών υποδομών καθώς και της ετοιμότητας στην άμεση αντιμετώπιση τόσο των καθημερινών όσο και των έκτακτων συνθηκών (π.χ. πιθανών καταστροφών από φυσικά αίτια ή ατυχήματα).

Ειδικότερα αφορά στον συμμετοχικό σχεδιασμό και την πιλοτική εφαρμογή από κοινού με τον πολίτη δράσεων που ενισχύουν τη βιωσιμότητα της πόλης στα προαναφερθέντα πεδία καθώς και στη μελέτη και το σχεδιασμό της αντιμετώπισης αστικών προβλημάτων.Ανταποκρίνεται επίσης στην ανάγκη βελτίωσης της συλλογικής ικανότητας του αστικού συστήματος να καινοτομεί και να παράγει λύσεις και πρακτικές απέναντι σε σύνθετα προβλήματα λειτουργίας και ποιότητας ζωής καθώς και αντιμετώπισης τυχόν έκτακτων αναγκών.

Πρόταση

Οι φορείς που θα ενισχυθούν θα πρέπει να υποβάλλουν αναλυτική πρόταση όπου θα παρουσιάζεται ο τρόπος οργάνωσης της Ατζέντα 21 και τα κριτήρια της ΑΑ στις προτεινόμενες δράσεις. Καταρχήν επιλέξιμες πρέπει είναι όλες οι οργανωμένες ελληνικές τοπικές κοινωνίες και πόλεις άνευ πληθυσμιακού ορίου.

Όσον αφορά την οικονομική ενίσχυση, προτείνεται αυτή καταρχήν να διανέμεται από τον κρατικό προϋπολογισμό και να περιλαμβάνει όλες τις πόλεις οι οποίες θα σχεδιάσουν και εφαρμόσουν τοπική Ατζέντα 21, με πριμοδότηση ως ακολούθως:

3 ευρώ ανά κάτοικο σε πληθυσμό μέχρι 60.000 κατοίκων, 2 Ευρώ ανά κάτοικο σε πληθυσμό μέχρι 120.000 κατοίκων και 1 Ευρώ ανά κάτοικο σε πληθυσμό άνω από 120.000 κατοίκων.

Αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση για την άνω χρηματοδότηση αποτελεί η μεθοδική και ανοιχτή σε όλους τους δημότες διεξαγωγή τοπικής διάταξης Ατζέντας 21. Επίσης υπάρχει αυτόματη ρύθμιση ότι το 90% της χρηματοδότησης, δεσμεύεται για την υλοποίηση των συγκεκριμένων προτάσεων των πολιτών που θα παραχθούν από την συμμετοχική διαδικασία κατά την διάρκεια της τοπικής διάταξης Ατζέντα 21.

Τα αναμενόμενα οφέλη αναφέρονται στην αντιμετώπιση ελλιπών πρακτικών άμεσης δημοκρατίας και της παντελούς έλλειψης συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στον σχεδιασμό των πόλεων τους.

7.2.2 Πιλοτική εφαρμογή της Ατζέντα 21 στον δήμο Νέας Σμύρνης

Ήδη με το ξεκίνημα του προγράμματος ENTER (Ιούνιος 2006) επιδιώχθηκε η πιλοτική συνεργασία του ερευνητή σε θέματα πρακτικής συμμετοχικής διαδικασίας, με ενδιαφερόμενους δήμους και κοινότητες. Η επιδίωξη αυτή στέφτηκε με απόλυτη επιτυχία και έδειξε καλά αποτελέσματα, σε μια σειρά από δήμους όπως: Πέραμα, Κερατσίνι και Χαλάνδρι.

Οργανόγραμμα 1: Δημότες όλων των κοινωνικών τάξεων και ηλικιών συμμετέχουν ισόνομα στον από κοινού σχεδιασμό της τοπική τους κοινωνία.



Η Τοπική ΔιάταξηΑτζέντα 21ενημερώνει, συντονίζει, κατηγοριοποιεί καικαταγράφει τις ισότιμες συμμετοχικές προτάσεις.

ΣυμμετοχήΠεριβάλλον και οικονομία(Εργασία/Ανεργεία, Εμπόριο, Επαγγελματικός προσανατολισμός, Βιομηχανία, κ.α.)

ΣυμμετοχήΠεριβάλλον και οικονομία(Εργασία/Ανεργεία, Εμπόριο, Επαγγελματικός προσανατολισμός, Βιομηχανία, κ.α.)

ΣυμμετοχήΠεριβάλλον και αστική ανάπτυξη(Οικιστική Δομή, Συγκοινωνία/ ΜΜΜ, Πεζοδρόμια, Ποδήλατοκ.α.)

ΣυμμετοχήΠεριβάλλον και αστική ανάπτυξη(Οικιστική Δομή, Συγκοινωνία/ ΜΜΜ, Πεζοδρόμια, Ποδήλατοκ.α.)

Οργανώνει τηνσυμμετοχικήδιαδικασία

Οργανώνει τηνσυμμετοχικήδιαδικασία

ΣυμμετοχήΠεριβάλλον καικοινωνικά(Πολιτισμικά, Μαζικόςαθλητισμός, Σχολείο, Νεολαία, Μεταναστευτικό)

ΣυμμετοχήΠεριβάλλον καικοινωνικά(Πολιτισμικά, Μαζικόςαθλητισμός, Σχολείο, Νεολαία, Μεταναστευτικό)

ΔημαρχίαΔημαρχία

Πηγή: Δρ. Γ. Τσακαλίδης, Κοινωνιολόγος / Πολιτικός Επιστήμονας, Σύμβουλος και Ερευνητής ΑΑ και Ατζέντα 21.

Η συγκεκριμένη συνεργασία καρποφόρησε ιδιαίτερα γρήγορα και εξελίχθηκε θετικά, μετά από μια σειρά ενημερωτικών συναντήσεων του μετακαλούμενου ερευνητή με τους αρμόδιους φορείς (Δήμαρχο και Αντιδημάρχους, Δημοτικούς Συμβούλους, όπως και ευρύτερα ενδιαφερομένους), σε πιλοτική εφαρμογή με τον δήμο και την τοπική κοινωνία της Νέας Σμύρνης.

Μέσω της καινοτόμου μεθοδολογίας, η οποία για πρώτη φορά εφαρμόστηκε στην Ελλάδα, στην συμμετοχική συνάντηση της Ατζέντα 21, της 12.05.2008 στη Νέα Σμύρνη, έγινε η γνήσια και ανοιχτή καταγραφή και κατηγοριοποίηση των προβλημάτων και των θεμάτων που αφορούσαν στην τοπική κοινωνία.

Με την πρώτη ανοιχτή συνάντηση στο πλαίσιο της συμμετοχικής διαδικασίας της Ατζέντα 21, ξεκίνησε πιλοτικά στον Δήμο Νέας Σμύρνης η ομαδική εφαρμογή της τοπικής διάταξης για τον 21ο αιώνα. Μέσω της μεθοδολογίας της Ατζέντα 21, η τοπική κοινωνία άμεσα, συμμετοχικά και διατμηματικά έκανε πράξη τη γνήσια και αφιλτράριστη καταγραφή και κατηγοριοποίηση ζητημάτων που αφορούν στο σήμερα και το αύριο της πόλης.

ΚαταγραφήΣτην φάση αυτή της κριτικής ανάλυσης καταγράφτηκαν με τίτλους ειδήσεων σε κάρτες τα σημεία που θεωρούν οι δημότες ότι χρήζουν οπωσδήποτε κάποιας αλλαγής πάντα προς την αειφορική ανάπτυξη.

Οι συμμετέχοντες στην Νέα Σμύρνη κατέγραψαν ένας προς ένα και μια προς μια την γνώμη τους δημιουργικά και παραγωγικά στέλνοντας στον πίνακα επεξεργασίας πάνω από 400 κάρτες, οι οποίες ισοδυναμούν με 400 κριτικές σκέψεις.

Ομαδοποίηση/ Clustering Μετά την καταγραφή ακολούθησε η ομαδοποίηση και κατηγοριοποίηση των καρτών, που έγινε επίσης από τους συμμετέχοντες πολίτες και δημότες της περιοχής. Μέσα από την διαδικασία αυτή όλοι οι συμμετέχοντες γίνονται κοινωνοί και συνέταιροι στις ιδέες και την κριτική των συνευρισκόμενων.



Από την κοινή συμμετοχική διαδικασία ομαδοποίησης των δεδομένων, δημιουργήθηκαν 6 κατηγορίες, από θέματα όπως τα 1) πολιτιστικά, 2) το κυκλοφοριακό/πεζοδρόμια/ΜΜΜ, 3) ποιότητα ζωής, 4) συμμετοχή, 5) πράσινο και 6) ελεύθεροι χώροι.

Η ακριβής ταξινόμηση της κατηγοριοποίησης με όλες τις ενότητες επισυνάπτεται στο τέλος.

FeedbackΣτο τέλος της συνάντησης υπήρξε μια γνήσια, σύντομη και ειλικρινή παρουσίαση της άποψης όλων των ευρισκόμενων συντελεστών της πρώτης φάσης της ατζέντα 21.

Οι απόψεις ήταν πολύπλευρες και πολύχρωμες όπως το κοινό και οι κάρτες στον πίνακα επεξεργασίας. Κοινός τόπος όλων ήταν η θετική εντύπωση για την πρωτόγνωρη συμμετοχική πράξη αλλά και η αγωνία για την επόμενη φάση και δράση και για το συνολικό αποτέλεσμα.

ΕπίλογοςΕίναι σημαντικό ότι στην πρώτη συμμετοχική συνάντηση και διαδικασία τύπου Λόκαλ Ατζέντα 21, έγιναν όλοι μέτοχοι και κοινωνοί σε αυτό που αγγίζει τον καθένα περισσότερο και σε αυτό που θέλει να αλλάξει.

Ισότιμα, ισόνομα και ομαδικά ξεκινήσαμε το ταξίδι της ενεργής συμμετοχής, μέσα από το οποίο όλοι βγήκαν πιο ευαισθητοποιημένοι, πιο δυναμικοί και πιο αποφασισμένοι να βάλουν το δικό τους στίγμα στο τρίπτυχο της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής συνεργασίας.

Το καινοτόμο και ιστορικό στοιχείο στην παραπάνω συνάντηση ήταν η απόλυτα ισότιμη συμμετοχική διαδικασία, καταγραφή και κατηγοριοποίηση, που έγινε με όχημα τον συνεταιρικό συντονισμό από τον μετακαλούμενο ερευνητή. Η συγκεκριμένη φάση της συνάντησης σφραγίσθηκε εξ ολοκλήρου από την ενεργή συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων της τοπικής κοινωνίας της Νέας Σμύρνης, που λειτούργησαν σαν κοινωνικό σύνολο συμβάλλοντας στην μορφοποίηση των εκάστοτε ζητημάτων.

Οι κάτοικοι της Νέας Σμύρνης - και κάθε άλλης τοπικής κοινωνίας που ενδιαφέρεται να ενσωματώσει την τοπική Ατζέντα 21 στο πρόγραμμα της - έγιναν αποτελεσματικοί κοινωνοί των θεμάτων που τους αφορά στο βαθμό που θέλουν να σχεδιάσουν και να συμβάλουν δυναμικά στο αύριο της πόλης τους.

Την δεύτερη φάση της τοπικής διάταξης Ατζέντα 21, μετά την κριτική ανάλυση, αποτελεί η δημιουργία ιδεατών προτάσεων - άνευ περιορισμών - για την ιδανική αειφορική τοπική κοινωνία που οραματίζονται οι πολίτες. Μοναδικό περιορισμό αποτελεί και εδώ η τηλεγραφική απόδοση και καταγραφή των οραμάτων. Η διατύπωση γίνεται μέσα από το σύνολο των συμμετεχόντων, τόσο από την συγκροτημένη και συντονισμένη για όλους ανοιχτή συνάντηση όσο και από την πιθανή συμμετοχή (για όσους δεν μπορούν για αντικειμενικούς λόγους να βρίσκονται στις συναντήσεις) από τον διαδικτυακό τόπο.94

Σε κάθε φάση της διεξαγωγής, τόσο της κριτικής ανάλυσης όσο και της ανάπτυξης και διατύπωσης των οραμάτων, γίνεται - μέσω της μεθόδου των καρτών – ακριβής καταγραφή των όσων παράχθηκαν, δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν.

94 Βλ., www.agenda21.gr/neasmyrni


http://www.agenda21.gr/neasmyrni


Τα αποτελέσματα της καταγραφής, της ομαδικής, συμμετοχικής κατηγοριοποίησης των συναντήσεων μεταφέρονται τόσο σε μορφή οπτικοακουστική, όσο και σε κείμενο, στους συμμετέχοντες αλλά και στους ενδιαφερόμενους, μέσω του δικτυακού τόπου.

Η τρίτη φάση της συμμετοχικής μεθοδολογικής διαδικασίας στην πιλοτική εφαρμογή, έχοντας γερές βάσεις από τις προηγούμενες δυο, αποτελεί την λογική συνέχεια και το τρίτο μέρος της εφαρμογής της Ατζέντα 21 στην τοπική κοινωνία του προαναφερόμενου δήμου και όλων των ενδιαφερόμενων που θα προκύψουν στο μέλλον.

Η σύμπτυξη των θεμάτων της τοπικής αειφορικής ανάπτυξης και η βαθμονόμηση των τελικά επεξεργασμένων προτάσεων από τους ίδιους τους συμμετέχοντες σε μορφή άμεσης δημοκρατικής διαδικασίας, έδωσε μέσα από την συστηματική συμμετοχή, τα συγκεκριμένα, γνήσια και απτά αποτελέσματα μέρος των οποίων δεσμεύτηκε το Δημοτικό Συμβούλιο Νέας Σμύρνης, να ενσωματώσει στην καθημερινή αστική, κοινωνική και περιβαλλοντική πολιτική, σύμφωνα με τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που θα αναδειχτούν στην πορεία τόσο από προγράμματα της ΕΕ, όσο και από προγράμματα εθνικά και δημοτικά.

2.3. Συνολικά αποτελέσματα και παραδοτέα του έργου

Αναφέρονται α)τα αποτελέσματα τα οποία επιτεύχθηκαν στο πλαίσιο του έργου, β)η πιθανή μελλοντική

αξιοποίηση τους και γ)κατάλογος των δημοσιεύσεων που αφορούν ερευνητικές δραστηριότητες στα πλαίσια

του έργου. Είναι απαραίτητο η Ετήσια/Τελική Έκθεση Ολοκλήρωσης Έργου να συνοδεύεται από τα

αντίστοιχα παραδοτέα του έργου που έχουν ολοκληρωθεί και είναι δυνατή η αποστολή τους στη ΓΓΕΤ . (1

αντίτυπο+ ηλ. μορφή)

Μέσα από την ανάλυση του αντικειμένου, έγινε ορατή η μη εφαρμογή της Τοπικής Διάταξης για τον 21ο αιώνα σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Η διαπίστωση της έλλειψης συγκεκριμένης στρατηγικής για την εφαρμογή της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης του ελληνικού αστικού χώρου είναι παράγωγο της παραπάνω ανάλυσης.

Το αποτέλεσμα αυτής της διαπίστωσης μας οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι η ανάγκη για την άμεση εφαρμογή της συμμετοχικής διάταξης ατζέντα 21, γίνεται πιο επιτακτική παρά ποτέ. Για να αντιμετωπισθούν από κοινού με τους δημότες τα μείζονα προβλήματα των πόλεων και των τοπικών τους κοινωνιών.

Ενώ η κινητικότητα, η ευελιξία και η αλλαγή νοοτροπίας αποτελούν σήμερα το status quo για την εξέλιξη τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου αστικού βίου στην διεθνή κοινωνία, οι ελληνικές πόλεις συνεχίζουν να είναι απροσπέλαστες στην κοινωνική, την οικονομική όσο και την περιβαλλοντική τους δομή και να χαρακτηρίζονται από στοιχεία



που θέτουν όχι τον άνθρωπο στο επίκεντρο της ανάπτυξης αλλά την καταναλωτική του χροιά.

Το παράδειγμα των πεζοδρομίων, τα οποία αν και όταν υπάρχουν, έχουν συχνά ανεπαρκές συνολικό πλάτος, αλλά ακόμα και όταν το πλάτος μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητικό, δεν αρκεί τις περισσότερες φορές για διάβαση, είναι χαρακτηριστικό για την όλη εικόνα της ελληνικής πόλης. Στην συγκεκριμένη περίπτωση το πραγματικά διαθέσιμο πλάτος (ενεργά διαθέσιμο) μειώνεται δραστικά από την ασχεδίαστη, τυχαία και αυθαίρετη τοποθέτηση διαφόρων αντικειμένων, όπως

κάδοι σκουπιδιών, στύλοι σήμανσης οδικής κυκλοφορίας, φύτευση δέντρων, παρκαρισμένα αυτοκίνητα, διαφημιστικές ταμπέλες κ.α. άσχετων αντικειμένων.

Η ποιότητα του δικτύου διάβασης από και προς τις στάσεις αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει τελικά σε μεγάλο βαθμό την επιλογή μεταφορικού μέσου. Τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την δημιουργία ενός αειφορικού δικτύου κίνησης πεζών σε συντονισμό με το δίκτυο των στάσεων των Δημόσιων ΜΜΜ είναι πολλαπλά και συμβάλλουν συγκεκριμένα:

a) στην ανάπτυξη της ποιότητας της ζωής, b) στην ασφάλεια του δρόμου και στη μείωση ατυχημάτων με πεζούς c) στην αύξηση της χρήσης των Δημοσίων συγκοινωνιώνd) στη συγκοινωνιακή αποσυμφόρηση των αστικών κέντρων

Το ποδήλατο έχει σαν ενδιάμεσο συνδετικό μέσο μεγαλύτερη εμβέλεια από ότι η κίνηση με τα πόδια και μπορεί να αποτελέσει μία αξιόπιστη λύση προσπέλασης, υποκαθιστώντας μετακινήσεις με ΙΧ, οι οποίες, πέρα από το περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος, είναι δύσκολο να ικανοποιηθούν, με δεδομένη την μικρή προσφορά στάθμευσης αυτοκινήτων γύρω από τους υφιστάμενους και τους μελλοντικούς σταθμούς μέσων σταθερής τροχιάς.

Η υιοθέτηση των συγκεκριμένων ολοκληρωμένων95 πρακτικών της ΑΑΑ στη διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος συντελεί στην αποφυγή του «αστικού άγχους».

Η έρευνα δείχνει επίσης, ότι η με αργούς ρυθμούς προώθηση των ΑΠΕ, που στις πόλεις περιορίζεται στην είσοδο του φυσικού αερίου, πρέπει να επιταχυνθεί και να εμπλουτισθεί με ηλιακούς συλλέκτες και φωτοβολταϊκά πάνελ, τα οποία θα συντελέσουν στην δημιουργία καθαρότερου αστικού περιβάλλοντος.

Με βάση τα προαναφερόμενα, διαφαίνεται ακόμη πιο έντονα, ότι το μέλημα της πολιτικής στον τομέα της ανάπτυξης βιώσιμων και ανθρωπίνων πόλεων στην Ελλάδα για την αμέσως επόμενη περίοδο, θα έπρεπε να είναι η προώθηση συγκεκριμένων ολοκληρωμένων προγραμμάτων τύπου Ατζέντα 21, που άμεσα και πρακτικά μπορεί να συμβάλουν στην ΑΑ και στην αναζωογόνηση της υπαίθρου, όπως και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, των δραστηριοτήτων τους και της (αντ)αγωνιστικότητας των επιχειρήσεων .96

95 Αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ αλλά και του ΟΗΕ, έχουν θεσμοθετήσει ή έχουν θέσει σε λειτουργία μηχανισμούς προκειμένου να απαιτήσουν ολοκληρωμένη διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος (Βλέπε: Αυστρία, Γερμανία, Βέλγιο (Φλάνδρα), Δανία, Σουηδία, Γαλλία, Ουγγαρία, Πολωνία, Νορβηγία, Σλοβενία)96 Ο όρος ανταγωνιστικότητα δεν αντικατοπτρίζει ευθέως το καινούργιο στοιχείο της Αειφόρο Βιώσιμης και Αστικής Ανάπτυξης, διότι εμπεριέχει a priori μια εικόνα εν δυνάμει ,,εχθρική,, ως προς κάποιο



Η μη ολοκληρωμένη αποσπασματική υιοθέτηση της μιας ή της άλλης προσέγγισης, όπως συνήθως γινόταν και γίνεται μέχρι σήμερα, δεν θεωρείται ότι αποτελεί βιώσιμη και συνεχή λύση στο πρόβλημα. Η έννοια της βιωσιμότητας θα πρέπει να αναζητηθεί στην κατεύθυνση της ολοκληρωμένης ανάπτυξης, της ολικής διασύνδεσης μεταξύ των διάφορων αειφορικών μέσων και έργων, προς την πλήρη εξυπηρέτηση τόσο του κοινού όσο και του αστικού ή ημιαστικού περιβάλλοντα χώρου.

3. ΣΧΟΛΙΑ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

3.1. Τεχνολογία / Τεχνογνωσία που αποκτήθηκε στα πλαίσια του έργου

Μέσω του συγκεκριμένου έργου εφαρμόστηκε - για πρώτη φορά στην Ελλάδα - πιλοτικά, το προτσές της συμμετοχικής διαδικασίας της τοπικής διάταξης Ατζέντα 21.

Η εφαρμογή προέκυψε - μέσα από την έρευνα - στον Δήμο Νέας Σμύρνης ο οποίος ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα για συνεργασία και αποτελεί παράδειγμα για την στρατηγική εμπέδωση και προώθηση τέτοιων διαδικασιών σε ολόκληρη την χώρα. Διότι με την μέθοδο αυτή η τοπική κοινωνία αποκτά ένα σημαντικό εργαλείο στην πορεία της προς μια αειφόρο και βιώσιμη ανάπτυξη.

Η συμμετοχική διαδικασία τύπου Ατζέντα 21 συντελεί στην αειφορική αντιμετώπιση των καθημερινών αλλά και σε αυτή των μελλοντικών προβλημάτων. Αντιμετωπίζει επίσης μια όλο και αυξανόμενη παθητικογενή και αμέτοχη στάση που πηγάζει από τον πολυκερματισμό του κοινωνικού ιστού.

Τόσο σε διαπροσωπικό, όσο και σε διεπιστημονικό και αναπτυξιακό επίπεδο, μπορεί να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω, με την εφαρμογή συγκεκριμένης τεχνογνωσίας συντονισμού συμμετοχικών διαδικασιών τύπου Ατζέντα 21, η οποία αφορά στο ότι, τα κεντρικά ζητήματα της περιβαλλοντικής προστασίας, της οικονομικής διαφάνειας και

αιωρούμενο ή και συγκεκριμένο αντίπαλο δέος. Το μόνο αντίπαλο δέος στην προκειμένη περίπτωση είναι, το κακό έργο, οι προχειρότητες, η άγνοια. Αγωνιστική μεν, συμπληρωματική δε είναι η σωστή απόδοση της ορολογίας όσον αφορά στην διαμόρφωση των κοινών τοπικών και οικουμενικών στόχων της ΑΒΑ και της Ατζέντα 21.



της κοινωνικής προόδου, δεν αντιμετωπίζονται το καθένα ξεχωριστά αλλά εσωκλείονται και αντιμετωπίζονται με σαφή προγραμματισμό και από κοινού.

Ως υποβοηθητικό μέσο για την ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης χρησιμοποιούμε την μέθοδο SWOT, (Το αρκτικόλεξο SWOT προκύπτει από τις αγγλικές λέξεις: Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats), που μεταφράζεται στα ελληνικά: δυνατά σημεία, αδύναμα σημεία, ευκαιρίες και απειλές. Εδώ σταθμίζονται και μελετώνται τα δυνατά και αδύνατα σημεία μίας οργάνωσης ή ενός Δήμου, ή ενός οργανισμού κοινής ωφέλειας (π.χ μιας ΔΕΚΟ) καθώς και οι ευκαιρίες (Opportunities) και οι απειλές (Threats) του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος της οργάνωσης ή του Δήμου ή της ΔΕΚΟ. 97

Τα δυνατά και αδύνατα σημεία αφορούν στο εσωτερικό περιβάλλον της οργάνωσης καθώς προκύπτουν από τους εσωτερικούς πόρους που αυτή κατέχει (π.χ. ικανότητες προσωπικού και συνεργατών, ιδιότητες και χαρακτηριστικά του οργανισμού, τεχνογνωσία, χρηματοοικονομική υγεία και ικανότητα να ανταποκριθεί σε νέα προγράμματα, κλπ.). Αντιθέτως οι ευκαιρίες και οι απειλές αντανακλούν μεταβλητές του εξωτερικού περιβάλλοντος της οργάνωσης, τις οποίες ο δήμος, η κοινότητα, ή ο οργανισμός κοινής ωφελείας (ΔΕΚΟ), θα πρέπει να εντοπίσει, να προσαρμοστεί σε αυτές ή ακόμα και να τις προσαρμόσει όπου κάτι τέτοιο είναι εφικτό (π.χ. είσοδος νέων προγραμμάτων, ρυθμίσεις στο πολιτικό και νομικό περιβάλλον, κλπ.).

Το σύστημα SWOT περιέχει τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά στοιχεία και εφαρμόστηκε στην παρούσα μελέτη για την ανάλυση της κατάστασης σχετικά με το στάδιο εφαρμογής της Ατζέντα 21, και είναι ένα χρήσιμο και συμπληρωματικό μέσο που βοηθά συχνά στην προκαταρτική εξέταση και την εξαγωγή βασικών συμπερασμάτων. Χρησιμοποιείται συμπληρωματικά και είναι βασικό συστατικό στοιχείο μιας ανάλυσης της αγοράς και ενός Πλάνου Μάρκετινγκ.

3.2. Συνεργασία φορέων (οικονομικό και φυσικό αντικείμενο)

Τόσο στο οικονομικοτεχνικό μέρος, όπου υπήρχε και υπάρχει μια τυπικά καλή, ανοιχτή και συστηματική συνεργασία, όσο και στο φυσικό αντικείμενο, όπου η λειτουργία εξ αντικειμένου είναι πιο περίπλοκη και σύνθετη, η συνοδεία και συνομιλία ήταν πάντα δεδομένη.

Η συνεργασία των βασικών φορέων του έργου, τόσο του ανάδοχου και κεντρικού φορέα υποδοχής, που είναι το Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής (ΙΝΚΠΟ) του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) υπό την επιστημονική ευθύνη του Καθηγητή Ι. Σακέλλη, όσο και της αμφίδρομης στήριξης της μελέτης από την εταιρεία Omega Tech-nologies, ήταν και είναι συνεχής και συνεπής.

Επίσης πρέπει να αναφερθεί σε αυτό το σημείο και η συνεργασία με την ομάδα Περιβάλλοντος του ΕΚΚΕ, όπου είναι στεγασμένος ο μετακαλούμενος ερευνητής, έχοντας έτσι την ευκαιρία της άμεσης ενημέρωσης και ανταλλαγής απόψεων σε καθημερινή βάση με έμπειρους ερευνητές από ένα βασικό κομμάτι της ΑΑ, όπως είναι το θέμα του περιβάλλοντος και της περιβαλλοντικής παιδείας.

97 Όταν ο οργανισμός θέλει να γνωρίσει πιο αναλυτικά σε σχέση με το παρελθόν, τα δυνατά και τα αδύνατα του σημεία και μέσα από αυτά να θέση τους στόχους που έχει με σκοπό την ολοκληρωμένη επίτευξή τους.



Πρέπει να σημειωθεί δε ότι, η επικοινωνία σε κάθε φάση της έρευνας ήταν και είναι σε πολύ καλό και παραγωγικό επίπεδο. Αυτό βοήθησε στον καλύτερο συντονισμό του έργου και στην σφαιρικότερη και πληρέστερη εικόνα όλων των εμπλεκόμενων και συμμετεχόντων πλευρών. Γεγονός που βοήθησε στο να ενσωματωθεί αμεσότερα και ουσιαστικότερα, στο ελληνικό επιστημονικό και ερευνητικό σύστημα, ο μετακαλούμενος ερευνητής.

Ήδη διαφαίνεται από την μέχρι τώρα αμφίδρομη και συνεργατική πορεία, μια πολύ πιθανή συνεργασία, (έστω και σε επίπεδο Project) πέραν και μετά το τέλος του προγράμματος(ΕΝΤΕR) Κάτι που ενδεδειγμένα αποτελεί και έναν από τους βασικούς στόχους του προγράμματος ΕΝΤΕR.

3.3. Aιτιολόγηση αποκλίσεων δαπανών ανά φορέα και κατηγορία δαπάνης σε

σχέση με την αρχική πρόβλεψη

3.4. Λοιπές παρατηρήσεις
