Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

’ÒHν ’vÊ˘k΋

¤√‰Îfi lÌV‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎfiÎ_

‰«fiÎQ≤÷

1

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

2

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

H üÊËSflÊÁ◊ŸÊ⁄UÊÿáÊÙ Áfl¡ÿà H

’ÒHν ’vÊ˘k΋

¤√‰Îfi lÌV‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎfiÎ_

‰«fiÎQ≤÷

≠√À ⁄˛õV‰w’ ≠‹¬V‰Î‹Ì ‹ËÎflÎ…fiÌ

±ÎiÎÎ◊Ì ≠¿ÎÏÂ÷

≠¿Î¿

V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ ±ZÎfl’ÌÃ

ÂÎËÌ⁄Î√, ±‹ÿΉÎÿ - 380 004.

3

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

VACHANAMRUT(Spiritual discourses of Bhagwan Swaminarayan)

Compiled by:Muktanand Swami, Gopalanand Swami,Nityanand Swami, Shukanand Swami

Publishers:Swaminarayan AksharpithShahibaug, Amdavad - 380 004. India.

© SWAMINARAYAN AKSHARPITH

ISBN : 978-81-7526-415-1

‹ƒ¿ ±fiı ≠¿Î¿ —V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ ±ZÎfl’ÌÃ

ÂÎËÌ⁄Î√, ±‹ÿΉÎÿ - 380 004

4

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

5

⁄˛õV‰w’ ›˘√Ì∞ ‹ËÎflÎ…fiÎ ±ÎÂÌ‰Î˝ÿ

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

⁄˛õV‰w’ ›˘√Ì∞ ‹ËÎflÎ…fiÎ ±ÎÂÌ‰Î˝ÿ

“V‰Î‹Ì-lÌ∞ ÁI› »ı.”

“‰«fiÎQ≤÷” lÌ∞‹ËÎflÎ…fiÌ ’fl‹ ±Q≤÷‰ÎHÎÌ »ı. ÷ıfi_ …ı ’Îfi ¿flÂı ÷ı‹fiı

lÌ∞‹ËÎflÎ… ’˘÷ÎfiÌ ’ÎÁı ⁄ıÁÎflÂı. ÷ı ‹˘ÀÎ Á_÷ ¿ı”÷Î …ı, ‰«fiÎQ≤÷fiÎ 108

’Îà ¿flÂı ÷ı‹fiı lÌ∞‹ËÎflÎ… ÁÎZÎÎ÷˚ ÿ½fi ÿıÂı, ±ı‹ ‹˘ÀÎ Áÿ˚√v ¿ı”÷Î.

÷ı‹Î_ ‘‹˝, iÎÎfi, ‰ˆflÎB›, ¤„@÷ fiı ‹ÏË‹Î ó ’Î_« ‰Î÷ν Á_⁄_‘Ì ‰Î÷ ±Î‰ı

»ı. ÷ı‹Î_ ‹˘ZÎfi_ ¶Îfl Á_÷fiı … ¿Ëı·Î »ı, ÷ı ±fiÎÏÿ Á_÷ ‹Ò‚ ±ZÎfl‹ÒÏ÷˝ √HÎÎ÷Ì÷Îfi_ÿ

V‰Î‹Ìfiı ‹ËÎflÎ…ı ¿èÎÎ »ı. ‹ÎÀı ‰«fiÎQ≤÷fi˘ ’Îà ⁄Îfl ‹ÎÁı ¿flÂı, ÷ı ‹Ò‚ ±ZÎfl

V‰Î‹Ì ¿ı”÷Î …ı, ÿı‰·˘¿‹Î_ ±Q≤÷ ’Ì‰Î Ω› »ı ’HÎ ±Î … ‰«fiÎQ≤÷ ±Q≤÷’Îfi »ı.

÷˘ ˉı ‰«fiÎQ≤÷fiÌ ≠÷˘ Á˙fiı V‰Î‹Ì ·¬Î‰Ì ±Î’÷Î. ÷˘ ˉı »’Λ »ı ÷˘ ±Î

‹ÎÀı ±Î ‰«fiÎQ≤÷fi˘ «˘’Õ˘ CÎfl ÿÌà flά‰˘.

±ı … ÿ. ÁΑ iÎÎfi∞‰fiÿÎÁfiÎ

…›lÌ V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ ‰Î_«Â˘.

÷Î. 3-10-”69

‹_⁄Î¥.

6

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

≠√À ⁄˛õV‰w’ ≠‹¬V‰Î‹Ì ‹ËÎflÎ…fiÎ ËV÷ÎZÎfl‹Î_

‰«fiÎQ≤÷fiÎ ÏÁ©Î_÷˘fi˘ ÁÎflÁ_ZÎı’

7

’˛√À ⁄˛õV‰w’ ’˛‹¬V‰Î‹Ì ‹ËÎflÎ…ı ¤√‰Îfi V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎfiÎ_

‰«fiÎQ≤÷˘fi˘ ±¿Û ÷Îfl‰Ìfiı ⁄˘«ÎÁHΉÎÁÌ lÌ ±ZÎfl’vÊ˘k΋ V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ

Á_V◊ÎfiÎ ÷΄k‰¿ ÏÁ©Î_÷w’ı V‰ËV÷ÎZÎfl‹Î_ ·¬Ì ±Î’‰ÎfiÌ ¿Ú’Î ¿flÌ »ı. ±ËŸ ±ı

’˛ÎÁÎÏÿ¿ ÁÎflÁ_ZÎı’fiı ±ÎÂÌ‰Î˝ÿw’ı ‹ÎHÎ̱ı...

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

8

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

9

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

10

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

11

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

12

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

≠√À ⁄˛õV‰w’ ≠‹¬V‰Î‹Ì ‹ËÎflÎ…fiÎ ’˛ÎÁÎÏÿ¿

ÂOÿ˘‹Î_ ‰«fiÎQ≤÷fiÎ ÏÁ©Î_÷˘fi˘ ÁÎflÁ_ZÎı’

–– lÌV‰ÎÏ‹fiÎflΛH΢ ω…›÷ı ––

⁄˘«ÎÁHΉÎÁÌ lÌ ±ZÎfl’vÊ˘k΋ V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ Á_V◊ÎfiÎ ÷΄k‰¿

ÏÁ©Î_÷˘ — ∞‰, ¥rfl, ‹Î›Î, ⁄˛õ ±fiı ’fl⁄˛õ ó ±ı ’Î_« ÷k‰˘ ÏfiI› »ı, ÁI›

»ı ±fiı ’flV’fl V‰w’÷— ÁÿΛ …\ÿÎ_ »ı.

’fl⁄˛õ

±ZÎflÎÏ‘’Ï÷ ’fl⁄˛õ ’vÊ˘k΋ fiÎflΛHÎ ÏfiI›, Á‰˘Û’flÌ, ÁÿÎ ÏÿT›, ÁÿÎ

ÁοÎfl, Ïfiÿ˘ÛÊ, ‹Î›Î’fl, ±ı¿ ±fiı ±Ï¶÷Ì› «ˆ÷L› ÷k‰ »ı.

÷ı±˘ ’˘÷ÎfiÎ ÏÿT› ±ZÎfl‘΋‹Î_ ÁÿÎ ÏÿT› ϶¤… ±ÎÏÿ Á‰Î*√ Á_’ÒHν

’vÊοÚÏ÷, ±Ï÷ ’˛¿Î‰Îfi, Ï¿Â˘fl‹ÒÏ÷˝ ◊¿Î ÏÿT› ÏÁ_ËÎÁfi‹Î_ ωflÎ…‹Îfi »ı. ±fiı

‹ÒÏ÷˝‹Îfi ±ZÎfl⁄˛õ ÷◊Î ÷ı ±ZÎfl⁄˛õfiÎ ÁΑQ›˝fiı ’΋ı·Î ⁄˛ÎõÌ÷fi›@÷

±fi_÷¿˘ÏÀ ‹@÷˘ ÿÎÁ¤Î‰ı ÷ı‹fiı ¤…ı »ı. ÷ı±˘ ÁÿÎ V‰Î¤Îω¿ ±fi_÷ ÏÿT›

¿S›ÎHοÎflÌ √H΢◊Ì ›@÷ ±fiı ‹ÎÏ›¿ √H΢◊Ì flÏË÷ »ı, Ïfiÿ˘ÛÊ »ı, Á‰˝ÿÎ

Á‰˝±ˆr›˝Á_’Lfi »ı, Á‰˝iÎ »ı, Á‰˝¿÷νË÷ν »ı. Á¿‚ V≤ÏpfiÎ ÏfiÏ‹kÎ ±fiı

μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı±˘ ’˘÷ÎfiÎ ÏÿT› ±ZÎfl‘΋‹Î_ T›Ï÷flı¿V‰w’ı ωflÎ…‹Îfi ◊¿Î

… ±L‰›V‰w’ı ±fi_÷¿˘ÏÀ ⁄˛õÎ_Õ˘‹Î_ ±_÷›Î˝‹Ì’HÎı T›Î’¿ ±fiı ÷ıfiÎ ±Î‘Îfl »ı.

÷ı±˘ ÁÿΛ ∞‰, ¥rfl, ‹Î›Î, ±ZÎfl‹@÷˘ ±fiı ±ZÎfl⁄˛õ ó ±ı Á‰ıÛ ¿fl÷Î_ ±fi_÷

CÎHÎÎ Á‹◊˝ ±fiı ±ı Á‰ıÛfiÎ V‰÷_hÎ’HÎı Ïfi›_÷Î, ’˛ıfl¿ ±fiı ÂflÌflÌ »ı. ÷ı±˘ ’˘÷ÎfiÌ

≥E»Î◊Ì Á‰ıÛ ∞‰˘ ÷◊Î ¥rfl˘fiÎ ¿‹˝Œ‚’˛ÿÎ÷Î »ı; ±fiı ÷ı±˘fiÌ ≥E»Î„@÷,

iÎÎfi„@÷ ±fiı Ïø›Î„@÷fiÎ ’˛ıfl¿ »ı.

‹ÎÏ›¿ ≥„Lƒ›-±_÷—¿flHÎfiı ±√˘«fl ±ı‰Î ±Î ’fl⁄˛õ ’vÊ˘k΋ fiÎflΛHÎ

V‰›_ ’˘÷ÎfiÎ ÏÿT› Á_¿S’◊Ì, ¿vHÎαı ¿flÌfiı, ±fi_÷ ∞‰˘ ÷◊Î ¥rfl˘fiÎ ±ÎI›_Ï÷¿

¿S›ÎHÎfiı ±◊ıÛ ±fiı ’˘÷ÎfiÎ ¤@÷˘fiÎ ‹fi˘fl◊ ’ÒHν ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±ZÎfl‘΋‹Î_ flèÎÎ

◊¿Î …, ’˘÷ÎfiÎ_ Á‰˝ ÏÿT› √HÎ, ±ˆr›˝ ±ÎÏÿ ÁÏË÷ … ⁄˛õÎ_Õ-⁄˛õÎ_Õ ’˛I›ı ÁÎZÎÎ÷˚

‹fiW›w’ı ’˛√À ◊¥ Á‰ıÛfiı fi›fi√˘«fl ◊Λ »ı.

±ı ’˛I›ZÎ ’fl⁄˛õ ’fl‹ÎI‹Î ÁËΩfi_ÿ V‰Î‹Ì ‹ËÎflÎ…, lÌV‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ

13

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

14

¤√‰Îfi »ı. ÷ı±˘ … ±Î’HÎÎ Á˙fiÎ ’fl‹ μ’ÎV› »ı. ±fiı ÁÿÎ ¿Î‚ ’˘÷ÎfiÌ

’˛I›ZÎ’HÎı μ’ÎÁfiÎ ¿flΉ‰Î ’˘÷ı ±_÷‘νfi ◊›Î ’»Ì ’HÎ ÁÎZÎÎÿ˚ ±ZÎfl⁄˛õV‰w’

√vËÏfl ¶ÎflÎ ÁQ›√˚, ±L‰›V‰w’ı ÁÿÎ ’˛√À flËı »ı.

÷ı±˘ Á‰˝ ±‰÷ÎflfiÎ ¿ÎflHÎ »ı, ±‰÷ÎflÌ »ı, ±Ï‘’Ï÷ »ı. ¿˘¥ ωÂıÊ ¿Î›˝

ÏfiÏ‹kÎı ÷ı±˘ F›Îflı ∞‰˘ ÷◊Î ¥rfl˘fiÎ «ˆ÷L›˘‹Î_ Á_¿S’ωÂıÊw’ ±fi’˛‰ı ¿flı

»ı I›Îflı ±‰÷Îfl˘ Á_¤‰ı »ı. ±Î ’˛I›ı¿ ±‰÷Îfl˘fiÎ «ˆ÷L›˘ V‰w’-V‰¤Î‰ı ¿flÌfiı

±ı¿⁄ÌΩ◊Ì …\ÿÎ »ı. ±Î ±‰÷Îfl˘fiÌ …ı‹ … ‰ÎÁÿı‰ÎÏÿ¿ «÷T›Ò˝Ë ÷◊Î ¿ı‰ÎÏÿ¿

«˘‰ÌÁ ‹ÒÏ÷˝±˘ ‰√ıflıfiÎ «ˆ÷L›˘ ’HÎ V‰w’-V‰¤Î‰ı ¿flÌfiı ±ı¿⁄ÌΩ◊Ì …\ÿÎ »ı.

±ZÎfl⁄˛õ

±ZÎfl⁄˛õ ’fl⁄˛õ◊Ì Ï¤Lfi ±fiı ’fl⁄˛õfiÌ …ı‹ ÏfiI›, ±ı¿ ±fiı

ÏhÎ√HÎÎ÷Ì÷ ±ı‰_ «ˆ÷L› ÷k‰ »ı. ÷ı ÁÿÎ ÏÿT› »ı, ±fi_÷ ¿S›ÎH΋› √H΢◊Ì ›@÷

±fiı ‹ÎÏ›¿ √H΢◊Ì flÏË÷, ÁÿÎ Ïfiÿ Û̆Ê »ı. ±Î ±ZÎfl⁄˛õfiÎ_ V‰w’, √HÎ, ±ˆr›˝

ω√ıflı ±ı¿‹ÎhÎ ’fl⁄˛õfiı … ±Î‘Ìfi »ı. ±fiı ’fl⁄˛õfiÌ ÏfiI› ≥E»Î◊Ì ÷ı

…ÕÏ«ÿÎI‹¿ Á¿· V≤Ïpfi_ ¿ÎflHÎ, ±Î‘Îfl, T›Î’¿, Ïfi›Î‹¿ ±fiı ÂflÌflÌ »ı.

±Î ±ZÎfl⁄˛õ ÷k‰÷— ±ı¿ … ˢ‰Î »÷Î_ «Îfl w’ı ωϤLfi Áı‰Îw’ ¿Î›˝

¿flı »ı.

±ZÎfl⁄˛õ Ï«ÿοÎÂw’ı ±fi_÷¿˘ÏÀ ⁄˛õÎ_Õ˘fiÌ ±_ÿfl ±fiı ⁄ËÎfl T›Î’Ìfiı flËı

»ı, ÷◊Î ÷ıfiı ‘ÎflHÎ ¿flÌ flάı »ı.

±ZÎfl⁄˛õ ‘΋w’ı ’fl⁄˛õ ±fiı ÷ı‹fiÌ Áı‰Î‹Î_ flËı· ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ±ZÎfl⁄˛õ

÷◊Î ±fi_÷¿˘ÏÀ ±ZÎfl‹@÷˘fi_ ÏÿT› Ïfi‰ÎÁV◊Îfi »ı. ±Î ±ZÎfl‘΋ ±ı¿ …, ÏfiI›

±fiı ÁÿÎ ÏhÎ√HÎÎ÷Ì÷ »ı. ±ZÎfl⁄˛õfiÎ ÁΑQ›˝fiı ’΋ı·Î ‹@÷˘ … ÷ı‹Î_ ’˛‰ıÂÌ

¿ı »ı.

±ZÎfl⁄˛õ Áı‰¿w’ı ±ı … ±ZÎfl‘΋‹Î_ ’fl⁄˛õfiÌ …ı‹ … ÏÿT›, ϶¤…

±ÎÏÿ Á‰Î*√ Á_’ÒHν ’vÊοÎflı ÁÿΛ ’fl⁄˛õfiÌ Áı‰Î‹Î_ ±ZÎfl‹@÷˘fiÎ ±Îÿ½w’ı

fl‹‹ÎHÎ flËı »ı.

‰‚Ì, ±ı … ±ZÎfl Á_ÁÎfl‹Î_ ⁄© ∞‰˘ ÷◊Î ¥rfl˘fiı ’˘÷ÎfiÎ ÏÿT› ’˛Á_√◊Ì

⁄˛õw’ ¿flÌ ’fl⁄˛õfi˘ μk΋ Ïfiω˝¿S’ Ïfiç› ¿flΉ‰Î ‹ÎÀı, ÷ı±˘fiÎ ±ÎI›_Ï÷¿

¿S›ÎHÎ ‹ÎÀı ÷◊Î ÁÿÎ ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ ’˛√À’HÎÎfiÌ ±fi¤ÒÏ÷ ¿flΉ‰Î ‹ÎÀı ’fl⁄˛õfiÎ

ÁQ›√˚ ±fiı ±¬_Õ ‘Îfl¿ √vw’ı ÷ı ÷ı ⁄˛õÎ_Õ˘‹Î_ ’fl‹ÎI‹Î ÁÎ◊ı ‹fiW›w’ ‘flÌ

±‰÷flı »ı, Á_’˛ÿΛfiÌ ’fl_’flÎfiı flZÎı »ı ±fiı Á‰ıÛfiı ’fl‹ Á¬fi˘ ±fi¤‰ ¿flΉı »ı.

±ZÎfl⁄˛õV‰w’ √HÎÎ÷Ì÷ √v±˘fiÌ ±Î ’fl_’fl΋Î_ √HÎÎ÷Ì÷Îfi_ÿ V‰Î‹Ì, ¤√÷∞

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

15

‹ËÎflÎ…, ÂÎVhÎÌ∞ ‹ËÎflÎ… ÷◊Î ›˘√Ì∞ ‹ËÎflÎ… ’˛√À ◊›Î »ı. ±fiı ±Î

’fl_’flÎ ±¬_Õ «Î· … flËı »ı. ±ı¿ ¿Î‚ı ±Î‰Î ±ı¿ … √v ¶ÎflÎ ±ÎI›_Ï÷¿

¿S›ÎHÎ(fi˘) ‹Î√˝ «Î· flËı »ı.

‹Î›Î

‹Î›Î ÏhÎ√HÎÎI‹¿, ’ÏflHÎÎ‹Ì ÏfiI›, …Õ, ±fi_÷¿˘ÏÀ ⁄˛õÎ_Õw’ V≤Ïpfi_

μ’ÎÿÎfi ±fiı ωω‘ ωV‹›¿ÎflÌ ±ı‰Ì ’fl⁄˛õfiÌ Â„@÷ »ı. ±Î … ‹Î›Î ∞‰˘

÷◊Î ¥rfl˘fiÌ ±Ëo-‹‹÷Îfi˘ Ëı÷ ˢ¥ ÷ı±˘fiÌ ±fiÎÏÿ Á_V≤Ï÷fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı.

±ZÎfl⁄˛õ ±fiı ’fl⁄˛õ ÁÿΛ ±Î ‹Î›Î◊Ì ±I›_÷ Ïfi·ıÛ’, ’fl ±fiı ÷ıfiÎ ÂflÌflÌ »ı.

¥rfl

¥rfl ±ı ’fl⁄˛õ, ±ZÎfl⁄˛õ ±fiı ∞‰˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ÏfiI› «ˆ÷L› ÷k‰ »ı.

±Î ¥rfl˘ ±ZÎfl⁄˛õ ±fiı ’fl⁄˛õfiÌ ±’ıZÎαı ±I›_÷ ±Á‹◊˝ ˢ‰Î »÷Î_ ∞‰˘fiÌ

±’ıZÎαı ‰‘ Á΋J›˝ ±fiı iÎÎfi ‘flΉı »ı. ’fl‹ÎI‹Î ÷ı±˘(fiı) ’˘÷ÎfiÌ ≥E»Î◊Ì ÷ı

÷ı ⁄˛õÎ_ÕfiÌ μI’ÏkΠω√ıflı ¿Î›˝‹Î_ ’ı̨flı »ı. ±Î ¥rfl˘ ∞‰fiÌ …ı‹ ±Á_A›, V‰w’÷—

±b‰÷˚ ÁÒZ‹, ±E»ızÎÏÿ ·ZÎHÎı ›@÷, iÎÎfiV‰w’, iÎÎ÷Î, ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì ‹Î›Î◊Ì

⁄©, ¤Î¤ ¿‹˝fiÎ ¿÷ν ±fiı ÷ı ÷ı ¿‹˝Œ‚fiÎ ¤˘@÷Î »ı. ’˛‘Îfi’vÊ, ωflÎÀ-’vÊ,

÷ıfiÎ_ ≥„Lƒ›˘-±_÷—¿flHÎfiÎ ÿı‰÷α˘, ⁄˛õÎ, ωWb, ‹Ëı ω√ıflı ¥rfl ÷k‰fiÎ

«ˆ÷L›˘ »ı, ±fiı ÷ı «ˆ÷L›˘ V‰w’-V‰¤Î‰ı ¿flÌfiı ’flV’fl …\ÿÎ »ı.

∞‰

∞‰ ±ı ’fl⁄˛õ, ±ZÎfl⁄˛õ ±fiı ¥rfl˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ÏfiI› «ˆ÷L› ÷k‰

»ı. ±Î ∞‰˘ ±Á_A›, V‰w’÷— ±b‰÷˚ ÁÒZ‹, ±E»ızÎÏÿ ·ZÎHÎı ›@÷, iÎÎfiV‰w’,

iÎÎ÷Î, ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì ‹Î›Î◊Ì ⁄©, ¤Î¤ ¿‹˝fiÎ ¿÷ν ±fiı ÷ı ÷ı ¿‹˝Œ‚fiÎ

¤˘@÷Î »ı.

ÁΑfiÎ ±fiı Œ‚

±ÎI›_Ï÷¿ ¿S›ÎHÎ ‹ÎÀı ‹‹Zαı ’fl⁄˛õ ’vÊ˘k΋ ¤√‰Îfi V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ,

÷◊Î ÷ı‹fiÎ ±¬_Õ‘Îfl¿ ’˛√À ±ZÎfl⁄˛õV‰w’ √vËÏflfiı ωÊı Ïfiÿ˘ÛÊ⁄Ï©, ’fl‹

ÏÿT›¤Î‰ ±fiı ’˛I›ZÎ ’fl⁄˛õfiÎ ¤Î‰◊Ì ºœ ’˛ÌÏ÷ ¿fl‰Ì. ‹fi, ¿‹˝, ‰«fiı ÷ı‹fi˘

ºœ ’˛Á_√ ¿flÌ ÷ı‹fiı ±Ï÷› flÎ∞ ¿fl‰Î.

±Î flÌ÷ı ÁΑfiÎ ¿flfiÎfl ‹‹Zα˘ ±ı‰Î ∞‰˘ ÷◊Î ¥rfl˘ ’fl⁄˛õfiÌ ¿Ú’Î◊Ì

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

16

±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝ ÏÁ© ¿flÌ, ⁄˛õw’ ◊¥ ±ıÀ·ı ¿ı ±ZÎfl⁄˛õfiÎ ÁΑQ›˝fiı ’΋Ì

’fl⁄˛õfiÌ ’flΤ„@÷fiı ’΋ı »ı. ÷ı‹fiÎ_ ÁC΂Î_ ÿ—¬ ÷◊Î ÿ˘Ê ¿Î›‹ ‹ÎÀı fiΠ’΋ı

»ı, ±fiı »÷Ì ÿıËı ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ ’fl‹ ±Îfi_ÿfiı ±fi¤‰÷˘ flËı »ı. ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ

≥E»Î◊Ì ±Î‰˘ ⁄˛õw’ ¤@÷ ÿıË ‹Ò¿Ìfiı ±Ï«˝‹Î√ıÛ ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ ±ZÎfl‘΋fiı ’΋Ì,

⁄˛ÎõÌ÷fi±ı ›@÷ ◊¥ ÁÿΛ ±ZÎfl‘΋ÎÏ‘’Ï÷ ’fl⁄˛õfiÌ ÿÎÁ¤Î‰ı ÿ½fiw’ Áı‰Î

¿fl÷˘ ◊¿˘ ÏÿT› ±Îfi_ÿfiı ¤˘√‰÷˘ flËı »ı.

±ZÎfl’vÊ˘k΋ μ’ÎÁfiÎfi_ ÷ÎI’›˝

±ZÎfl’vÊ˘k΋ μ’ÎÁfiÎ ±ıÀ·ı ±ZÎfl ±fiı ’vÊ˘k΋ ó ±ı‹ ⁄ı ÷k‰˘fiÌ

μ’ÎÁfiÎ fiËŸ, ’fl_÷ ±ZÎflw’ ◊¥fiı ’vÊ˘k΋fiÌ μ’ÎÁfiÎ. ±◊ν÷˚ ⁄˛õw’ ◊¥fiı

’fl⁄˛õfiÌ μ’ÎÁfiÎ. ÷ı◊Ì ‹fiW›w’ı ω«fl÷Î ’fl⁄˛õfiÎ V‰‘΋√‹fi ⁄Îÿ ’HÎ

⁄˛õV‰w’ √vfiÎ ¤Î‰fiı ·Ìfi ¿flÌfiı ÷ı‹fiÎ ¶ÎflÎ ’fl‹ÎI‹Î … V‰›_ ω«fl÷Î

ˢ‰Î◊Ì ÷ı ’˛I›ZÎ √vËÏflfi˘ ’˛Á_√ ¿flfiÎfl ‹‹ZÎfiı μ’ÎÁfiÎ ÷˘ ±ı¿‹ÎhÎ

’fl‹ÎI‹ÎfiÌ … flËı »ı.

±ZÎfl’vÊ˘k΋ μ’ÎÁfiÎfiÎ ±Î ÷ÎI’›˝‹Î_ … V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ ‹Ë΋_hÎfiÎ

±◊˝fi˘ Á‹Î‰ı ◊¥ Ω› »ı. …ı‹ ¿ı, V‰Î‹Ìw’ ±◊ν÷˚ ±ZÎflw’ ◊¥fiı fiÎflΛHÎfiÌ

±◊ν÷˚ ’fl⁄˛õ ’vÊ˘k΋ fiÎflΛHÎfiÌ ÿÎÁ¤Î‰ı ¤„@÷-μ’ÎÁfiÎ ¿fl‰Ì.

Á‹Î’fi

±Î‹, ±Î ÷΄k‰¿ ÏÁ©Î_÷˘ ‰ˆÏÿ¿, ÁfiÎ÷fi, lÌ∞’˛⁄˘Ï‘÷ ±fiı √HÎÎ÷Ì÷

√v’fl_’flÎ ¶ÎflÎ ’˛‰÷ν‰ı· »ı. ÷ı◊Ì ⁄˘«ÎÁHΉÎÁÌ lÌ ±ZÎfl’vÊ˘k΋

V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ Á_V◊ÎfiÎ Á˙ ±ÎÏl÷˘±ı ±Î ’˛‹ÎHÎı Á‹…HÎ ºœ ¿fl‰Ì, ±fiı ±L›

‹‹Zα˘fiı ¿flΉ‰Ì.

ó ÂÎ. fiÎflΛHÎV‰w’ÿÎÁ(’˛‹¬V‰Î‹Ì ‹ËÎflÎ…)fiÎ …› V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ.√v’ÒÏHν‹Î, Á_‰÷ 2064, ⁄˘«ÎÁHÎ.

(Áfiı 2008)

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

’˛¿Î¿̛

“‰«fiÎQ≤÷” ’ÒHν ’vÊ˘k΋ ¤√‰Îfi lÌ V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎfiÌ ’flΉÎHÎÌ »ı.

’ÒHν ’vÊ˘k΋ ¤√‰Îfi V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎfiÌ ±Î ’flΉÎHÎÌfiı ÷ı±˘fiÎ «Îfl ω¶Îfi

Á_÷˘ ó √˘’΂Îfi_ÿ V‰Î‹Ì, ‹@÷Îfi_ÿ V‰Î‹Ì, ÏfiI›Îfi_ÿ V‰Î‹Ì ±fiı ¿Îfi_ÿ

V‰Î‹Ì±ı ¤√‰Îfi V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ ’ÎÁı ’˛‹ÎÏHÎ÷ ¿flΉÌfiı ‰«fiÎQ≤÷ V‰w’ı ±Î’Ìfiı

‹ËÎfi μ’¿Îfl ¿›˘˝ »ı. lÌËÏfl Ïÿ‰Áı ¿ı flÎhÎı F›Îflı ’HÎ ‰Î÷˘ ¿fl÷Î ÷ı ±Î Á_÷˘

fi˘Ó‘Ì ·ı÷Î. ÷ı‹Î_ V◊‚, Ï÷Ï◊, Á‹›, lÌËÏflfi˘ ’Ëıfl‰ıÂ, ’˛ë˘kÎfl‹Î_ Á_Ï‹Ï·÷

T›„@÷±˘ ‰√ıflı ±ˆÏ÷ËÎÏÁ¿ ’˛Î‹ÎH›fi˘ ’˛I›ZÎ fi‹Òfi˘ ±Î “‰«fiÎQ≤÷” √˛_◊ »ı.

“‰«fiÎQ≤÷”fi˘ ‹A› ’˛Ï÷’ÎÏÿ÷ ωʛ ±K›ÎI‹iÎÎfi »ı. ÷ı‹Î_ ‘‹˝, iÎÎfi,

‰ˆflÎB› ±fiı ¤„@÷ ó ±ıÀ·ı ¿ı ±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝fi_ Á’ıflı Ïfiw’HÎ »ı. ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ¿÷ν,

ÁοÎfl, Á‰˘˝’flÌ fiı ’˛√À ¤√‰IV‰w’fiÎ ‹ÎËÎIQ›iÎÎfi ÁÎ◊ı Ïfiç›fiÌ ‹ËkÎÎ,

±ZÎfl‘΋fiÎ ’fl‹ Á¬fiÌ »÷Ì ÿıËı ’˛Î„M÷, ÷ı‹Î_ ±Î‰÷Î_ ωCfi˘fiÌ ±˘‚¬, ∞‰˘fiÎ

±ÎI›_Ï÷¿ ¿S›ÎHÎ ‹ÎÀı ¤√‰Îfi ±◊‰Î ¤√‰ÎfifiÎ ±¬_Õ ‘Îfl¿ ’fl‹ ±ı¿Î_Ï÷¿

Á_÷fiÌ ±Î‰U›¿÷Î, ±ZÎfl‘΋ ÏÁ‰Î› ±L› Á‰ı̋ ·˘¿, ÷ıfiÎ ‰ˆ¤‰ ‰√ıflıfi_ fiΉ_÷-

’b_, ’_«Ï‰Ê›fiÌ ÷E»÷Î, ÿ˘ÊflÏË÷ ◊‰Î fiı ‹Î›Î’fl ◊‰Î ±ZÎfl⁄˛õV‰w’ Á_÷fiÌ

±Ïfi‰Î›˝÷Î ‰√ıflı ±√ÏHÎ÷ ωʛ˘ ’fl ’fl⁄˛õ ’vÊ˘k΋ fiÎflΛHÎfi_ lÌ‹¬fi_

±Q≤÷ ‰flV›_ »ı.

¤√‰Îfi V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎı ‰ıÿ˘, μ’ÏfiÊÿ˘, fl΋ΛHÎ-‹ËΤÎfl÷ …ı‰Î

≥Ï÷ËÎÁ √˛_◊˘, lÌ‹ÿ˚¤Î√‰÷ ±ÎÏÿ ±œÎfl ’flÎH΢ ‰√ıflıfi_ ÿ˘Ëfi ¿flÌfiı ±Î

‰«fiÎQ≤÷˘‹Î_ ÁÎfl¤Ò÷ ÷k‰ ’ÌflV›_ »ı.

±fi_÷ ∞‰˘fiÎ ¿S›ÎHÎ ‹ÎÀı ±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝fi_ V◊Î’fi ¿flÌfiı ¤√‰Îfi lÌ

V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎı ‹‹Zα˘fiı ±K›ÎI‹’◊fi_ ±Î ±ÿ˚¤÷ ±fiı ±fiL› iÎÎfi ’ÌflV›_

±fiı ±ı iÎÎfifiÎ ÁÎZÎÎI¿Îfl ‹ÎÀı ±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝fiÎ ‘Îfl¿ ⁄˛õV‰w’ ÁI’vÊfiÌ

±Ïfi‰Î›˝÷Î ÿÂν‰Ì. lÌËÏfl±ı ‰«fiÎQ≤÷ √œÕÎ ’˛◊‹ 60‹Î_ ¿èÎ_ — “±Î‰Ì flÌ÷fi˘

…ı ±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝ ÷ı ÷˘ …ı ±ı‰Î Ïfi‰Î˝ÁÏfi¿ ’vÊ Ë˘› ±fiı …ıfiı ¤√‰Îfifiı ωÊı

„V◊Ï÷ ◊¥ ˢ› ÷ıfiı ‰«fiı ¿flÌfiı … ’‹Î› ’HÎ √˛_◊‹Î_ ·¬Ì flÎA›˘ ˢ› ÷ıHÎı ¿flÌfiı

fi◊Ì ’‹Î÷˘. ±fiı ¿˘¥¿ ÁÎ_¤‚Ìfiı ÷ı‰Ì fiı ÷ı‰Ì ‰Î÷ ¿Ëı‰Î Ω› ÷˘ ¿Ëı÷Î ’HÎ

±Î‰Õı fiÏË. ‹ÎÀı …ıfiı ±ı¿Î_Ï÷¿fiÎ ‘‹˝‹Î_ „V◊Ï÷ ◊¥ ˢ› ÷ı ◊¿Ì … ±ı¿Î_Ï÷¿fi˘

17

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

‘‹˝ ’‹Î› »ı.”

ÁfiÎ÷fi ÂÎVh΢fiÎ ÁÎfl¤Ò÷ ±K›ÎI‹fiı ÏÁ© ¿fl‰Îfi_ ÁΑfi lÌËÏfl±ı

’˘÷ÎfiÎ ’fl‹ ±ı¿Î_Ï÷¿ ÁI’vÊ‹Î_ ≠ÌÏ÷ ±fiı ±ÎI‹⁄Ï© ±ı … ⁄÷ÎT›_ »ı

(‰«fiÎQ≤÷ ‰fl÷η-11). ±ı‰Î ÁI’vÊ ±ZÎfl⁄˛õ √HÎÎ÷Ì÷Îfi_ÿ V‰Î‹Ì Ë÷Î, I›Îfl

’»Ì ÷ı‹fiÌ ’fl_’fl΋Î_ ⁄˛õV‰w’ ¤√÷∞ ‹ËÎflÎ…, ⁄˛õV‰w’ ÂÎVhÎÌ∞ ‹ËÎflÎ…,

⁄˛õV‰w’ ›˘√Ì∞ ‹ËÎflÎ… ±fiı ‰÷˝‹Îfi¿Î‚ı ’˛√À ⁄˛õV‰w’ ’˛‹¬V‰Î‹Ì

‹ËÎflÎ… »ı.

÷ı…fiÎ ≠‰ÎËw’ “‰«fiÎQ≤÷”fiÌ ±Î ÏÿT›‰ÎHÎÌfiı ÷˘ ÷ı‹fiÎ Á_⁄_‘fiı ’΋ı·Î

±Î‰Î © √HÎÎ÷Ì÷ ÁI’vÊ … {Ì·Ì Â¿ı ! ±ıÀ·ı ±Î ‰ÎHÎÌfi_ ›◊Î◊˝ flËV›

Á‹…‰_ ˢ› ÷˘ ±ı‰Î ÁI’vÊfiÎ_ «flHο‹‚fi_ Áı‰fi ¿fl‰_ … ’Õı. lÌËÏfl±ı

V‰‹¬ı ‰«fiÎQ≤÷‹Î_ μÿ˚⁄˘‘ı·Î ’˘÷ÎfiÎ ÏÿT› ÏÁ©Î_÷˘fiı ›◊Î◊˝w’ı Á‹…‰Î

√HÎÎ÷Ì÷ ÁI’vÊfi˘ ’˛Á_√ ¿fḻı. ÷ı‹fiÎ xÿ˚√÷ ±Ï¤’˛Î›fi_ ›◊Î◊˝ ’Îfi ¿flÌ

¿Ú÷Î◊˝ ◊¥±ı !

ó V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ ±ZÎfl’ÌÃ

√v’ÒÏHν‹Î, Á_. 2066.

18

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

19

⁄ΉÌÁ‹Ì ±ÎT≤ÏkÎ ‰ı‚αı...

¤√‰Îfi V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎfiÎ_ ÏÿT› ±Q≤÷‰«fi˘fi˘ ±Î √˛_◊ Á‹√˛ ±K›ÎI‹-

ωrfi˘ ±ı¿ ±fiL› ±fiı ±ˆÏ÷ËÎÏÁ¿ √_̨◊ »ı. ±Î ±‹ÒS› ±K›ÎI‹√_̨◊fiÌ fi‰Ì

±ÎT≤ÏkÎ ≠¿ÎÏÂ÷ ¿fl÷Î_ ±‹fiı ËÊ˝ ◊Λ »ı.

’Ò‰˝ ±ÎT≤Ïkα˘fiÌ …ı‹ ±Î ±ÎT≤Ïk΋Î_ ’HÎ lÌ∞‹ËÎflÎ…fiÎ_ ‹Ò‚ ‰«fi˘‹Î_

@›Î_› ’HÎ ZÎı’¿ ÂOÿ˘fi˘ ≠‰ı fi ◊Λ ÷ı ‹ÎÀı ¬Ò⁄ ¿Î‚∞ ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı.

‰fl÷ηfiÎ ±Î«Î›˝lÌ lÌ’Ï÷≠ÁÎÿ∞fiÌ ±ÎiÎÎ◊Ì Á_‰÷ 1984‹Î_ ÏfiHν›ÁÎ√fl

≠ıÁ, ‹_⁄¥‹Î_ »’Λı·Ì © ≠÷fiÎ ±Î‘Îflı ¿Î_¥ ’HÎ ŒıflŒÎfl ¿›Î˝ ÏÁ‰Î› ±ZÎfl—

±Î √˛_◊ ≠ÏÁ© ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ »ı. ÿflı¿ ‰«fiÎQ≤÷fiÎ_ ‹◊΂Î_ ’HÎ ÷ı … flÌ÷ı ‹˘ÀÎ

Áÿ˚√v±˘±ı …ı flάı·Î_ ÷ı … flά‰Î‹Î_ ±ÎT›Î_ »ı. ‹tÎfiÎ_ ‰«fi˘ ‹˘ÀÎ ±ZÎfl˘‹Î_

·Ì‘Î_ »ı. ‰‚Ì, ±‹ÿΉÎÿ ÿıÂω¤Î√fiÎ_ ‰‘ÎflÎfiÎ_ ±Ï√›Îfl ‰«fiÎQ≤÷˘ ’HÎ ±_÷‹Î_

·Ì‘Î_ »ı.

±Î ±ÎT≤Ïk΋Î_ ÿflı¿ ‰«fiÎQ≤÷‹Î_ lÌËÏfl±ı ≠⁄˘‘ı·Î ÂÎVh΢fiÎ Á_ÿ¤˘˝ ÷ı‹…

ωÏÂWÀ ±◊˝V’WÀ÷Î ‹ÎÀı ÀÌ’HÎÌ‹Î_ ÁωÂıÊ ‹Ëıfi÷ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı. lÌËÏfl±ı

≠›˘…ı·Î ÷΄k‰¿ ÂOÿ˘fiÌ Áfl‚ Á‹…^÷Ì ’HÎ ÀÌ’HÎÌ‹Î_ ±Î’‰Îfi˘ ≠›ÎÁ ¿›˘˝ »ı.

ÀÌ’HÎ̱˘◊Ì ‰«fiÎQ≤÷ √˛_◊fiÌ ±Î ±ÎT≤ÏkÎ ‰‘ Á_ÿfl ⁄fiÌ »ı. ±Î ÀÌ’HÎ̱˘fiÎ

Á_¢‘fi‹Î_ lÏ÷≠¿ÎÂÿÎÁ V‰Î‹Ì (ÊÕ˚ÿ½fiΫΛ˝, ωzΉÎÏflÏ‘), ¤ƒıÂÿÎÁ V‰Î‹Ì

(ÊÕ˚ÿ½fiΫΛ˝, ’̱ı«.ÕÌ.) ÷◊Î ±L› Á_÷˘±ı ¬Ò⁄ … ’vÊÎ◊˝ ¿›˘˝ »ı. ±‹ı ÷ı‹fiÎ

±Î¤ÎflÌ »Ì±ı.

ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı ‰«fiÎQ≤÷‹Î_ μS·ı¬Î›ı·Î_ f·˘¿˘, ¿Ì÷˝fi˘, ±CÎflÎ ÂOÿ˘fiÎ ±◊˘˝,

lÌËÏflfiÎ ‰ÎCÎÎfiÎ ±◊˝Ï‰ÂıÊ˘, lÌËÏflfiÎ ‰ÎCÎÎfiÎ_ Ï«hÎÎ_¿fi˘, ÿÎÿάΫflfiÎ ÿfl⁄Îflfi_

Ï«hÎÎ_¿fi, Ï÷Ï◊‰Îfl ‰«fiÎQ≤÷˘fi_ ω¤Î√Ì¿flHÎ ‰√ıflı ⁄Î⁄÷˘fiı ’ÏflÏÂWÀ‹Î_ Á‹Î‰Ì

·Ì‘Ì »ı. ±Î◊Ì, √˛_◊ ‰‘ ÁQ≤© ⁄L›˘ »ı. ‰«fiÎQ≤÷˘ F›Î_ F›Î_ μÿ˚⁄˘‘ΛÎ_ »ı ÷ı

≠ÎÁÎÏÿ¿ V◊‚˘fiÌ fl_√Ìfi »Ï⁄±˘ ’HÎ ÿ½fiÌ› »ı. ±ÎÂÎ »ı, ≠√À √vËÏfl

≠‹¬V‰Î‹Ì ‹ËÎflÎ…fiÎ ±ÎÂÌ‰Î˝ÿ ±fiı ≠ıflHÎÎ◊Ì ≠¿ÎÏÂ÷ ◊¥ flËı·Ì ¿QM›ÀflÎ¥{˚Õ

ÀÎ¥’ÁıÏÀ_√‰Î‚Ì ±Î fi‰Ì ±ÎT≤ÏkÎ ±Î’ Á˙fiı ÁωÂıÊ vÏ«¿fl ⁄fiÂı.

ó V‰ÎÏ‹fiÎflΛHÎ ±ZÎfl’ÌÃ,

…‚{Ì·HÎÌ ±ı¿ÎÿÂÌ, Á_. 2059

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

20

ωʛ‰Îfl ‰«fiÎQ≤÷˘fiÌ fi˘o‘

1. ∞‰fi_ V‰w’ —

≠.7, ≠.38, ≠.78, ÁÎ.5, ¿Î.1, ¿Î.4, ¿Î.12, ·˘.15, ‹.66, ‰fl.6,

±_.4, ±_.10, ±_.22, ±_.39, …ı.2.

2. ¥rflfi_ V‰w’ —

≠.7, ≠.12, ÁÎ.5, ¿Î.1, ‹.10, ‹.31, ±‹.2, ±_.10.

3. ‹Î›Î —● ‹Î›Îfi_ V‰w’ — ≠.1, ≠.7, ≠.12, ≠.34, ÁÎ.14, ÁÎ.17, ¿Î.12,

·˘.10, ’_.3, ‹.36, ‹.45, ‹.65, ±_.10, ±_.39.● ‹Î›Î À΂‰ÎfiÎ μ’Λ — ≠.37, ≠.63, ¿Î.8, ¿Î.12, ·˘.4, ·˘.10,

’_.7, ‹.32, ‰fl.5, …ı.1.

4. ’Ò‰˝ Á_V¿Îfl - ’Ò‰˝¿‹˝ (¤-±Â¤) —

≠.11, ≠.13, ≠.24, ≠.29, ≠.55, ≠.58, ÁÎ.9, ·˘.8, ‹.27, ‹.29,

‹.35, ‹.36, ‹.44, ‹.45, ‹.59, ‰fl.6, ±_.2, ±_.13, ±_.18, ±_.20.

5. ÿıÂ-¿Î‚ÎÏÿ¿ ±Îà (¤-±Â¤) —

≠.2, ≠.29, ≠.55, ≠.59, ≠.77, ≠.78, ·˘.6, ·˘.10, ·˘.12,

·˘.13, ·˘.17, ‹.9, ‹.21, ‹.27, ‹.32, ‹.39, ‹.44, ‹.45,

‹.51, ‹.56, ‰fl.20, ±_.11, ±_.14, ±_.20, ±_.24, ±_.37.

6. ≥„Lƒ›˘-±_÷—¿flHÎ —● μI’ÏkÎ ±fiı V‰w’ — ≠.12, ≠.18, ≠.32, ¿Î.12, ·˘.15, ’_.3,

‹.2, ‹.47, ‰fl.5.● ‹fi — ≠.12, ≠.38, ÁÎ.1, ÁÎ.7, ·˘.14, ‹.23, ‰fl.1, ±_.6.● ⁄Ï© — ≠.12, ≠.35, ≠.50, ≠.70, ¿Î.1, ¿Î.2, ¿Î.4, ’_.1, ’_.3,

‹.9, ‹.11, ‹.14, ‹.26, ‹.44, ‹.52, ±‹.3, ±_.14, ±_.34.● Ï«kÎ — ≠.12, ≠.25, ‹.6.● ≥ÏLƒ›˘-±_÷—¿flHÎ ∞÷‰ÎfiÎ μ’Λ˘ — ≠.8, ≠.18, ≠.38, ≠.70,

≠.73, ÁÎ.1, ÁÎ.7, ¿Î.3, ·˘.5, ·˘.8, ’_.3, ‹.2, ‹.8, ‹.16,

‹.33, ±_.8, ±_.11, ±_.32.

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

21

7. ‰ÎÁfiÎ - ’_«Ï‰Ê›‹Î_ ±ÎÁ„@÷ —● ‰ÎÁfiÎ ±ıÀ·ı Â_ ? — ≠.11, ±_.18, ±_.20.● ‰ÎÁfiÎ À΂‰ÎfiÌ …wfl — ≠.21, ≠.26, ≠.38, ≠.60, ÁÎ.4, ÁÎ.11,

‹.45, ‹.50, ±‹.3, ±_.18, …ı.3.● ‰ÎÁfiÎ À΂‰ÎfiÎ μ’Λ — ≠.21, ≠.24, ≠.38, ≠.58, ≠.60, ≠.73,

ÁÎ.1, ÁÎ.5, ·˘.10, ·˘.16, ·˘.17, ’_.1, ‹.1, ‹.2, ‹.13, ‹.16,

‹.22, ‹.25, ‹.33, ‹.47, ±‹.3, ±_.14, ±_.18, ±_.20, ±_.34,

±_.39, …ı.3.

8. ±_÷—Âhα˘ —

≠.24, ≠.35, ≠.48, ≠.58, ≠.61, ≠.68, ≠.76, ≠.78, ·˘.14,

‹.13, ‹.40, ±_.21, ±_.27, ±_.28.● ‹Ï·fi V‰¤Î‰-≠¿ÚÏ÷ — ≠.1, ≠.57, ÁÎ.18, ·˘.8, ‹.7, ‹.15,

‹.37, ±_.20, ±_.24, ±_.27, ±_.35.● ¿Î‹ — ≠.73, ≠.76, ¿Î.3, ·˘.1, ·˘.6, ·˘.8, ·˘.10, ‹.33, ‹.38,

‹.39, ‹.47, ±_.19, ±_.38, …ı.2.● ø˘‘ — ≠.69, ·˘.1, ·˘.14, ‹.1, ‹.27, ±_.1, ±_.14, ±_.34,

±‹.8.● ·˘¤ — ≠.27, ≠.36, ·˘.17, ‹.4, ±_.28, ±_.38.● ‹˘Ë — ÁÎ.14, ’_.7, ‹.1, ‹.53, ‰fl.20.● ‹ÿ-‹Îfi-ÿıËÎϤ‹Îfi-±Ëo¿Îfl — ≠.6, ≠.35, ≠.44, ≠.56, ≠.62,

≠.72, ÁÎ.8, ·˘.6, ·˘.14, ·˘.16, ·˘.17, ’_.3, ’_.5, ‹.25,

‹.32, ‹.41, ‰fl.11, ±‹.3, ±_.12, ±_.25, ±_.26, ±_.27,

±_.28, ±_.38, ±‹.7, …ı.3.● ‹IÁfl-¥W›Î˝-±ÁқΠ— ≠.4, ≠.71, ≠.72, ÁÎ.8, ¿Î.6, ‹.28, ‹.47,

‹.52, ±_.1, ±_.6.● ¿’À-ÿo¤ — ≠.76, ¿Î.3, ·˘.5, ·˘.16, ‹.39, ‰fl.5, ±_.24, ±_.25,

±_.26, ±_.30.● …√÷ Á_⁄_‘Ì VfiıË — ≠.21, ≠.26, ≠.34, ≠.37, ≠.44, ÁÎ.1,

ÁÎ.15, ’_.3, ‹.32, ‹.36, ‰fl.19, ±_.2, ±_.3, ±_.9, ±_.12,

±_.17, ±_.19, ±_.38.

9. ¤√‰Îfifiı ±‰÷Îfl ‘›Î˝fi_ ≠›˘…fi —

¿Î.5, ‹.19, ‹.46, ±_.21, …ı.5.

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

● ∞‰fiÎ ¿S›ÎHÎfiı ±◊ı̋ ‹fiW› …ı‰Î — ≠.51, ≠.63, ≠.64, ≠.71,≠.72, ≠.78, ¿Î.1, ¿Î.7, ’_.4, ’_.7, ‹.65, ±_.37, ±_.38.

10. Ïfiç›-ÏfiWÃÎ-±ÎÂfl˘-μ’ÎÁfiÎ —● Ïfiç› ±ÎÏÿfiÌ ‹ËkÎÎ — ≠.31, ≠.33, ≠.37, ≠.56, ≠.57, ≠.61,

≠.62, ≠.63, ≠.72, ¿Î.7, ·˘.6, ·˘.7, ·˘.10, ·˘.18, ’_.7, ‹.9,

‹.10, ‹.13, ‹.14, ‹.16, ‹.17, ‹.35, ‹.61, ‹.66, ‰fl.1,

‰fl.10, ‰fl.12, ‰fl.14, ±_.7, ±_.13, ±_.36, ±_.37, ±f·Î·Ì, …ı.1.● Ïfiç›-±Ïfiç›fiÎ_ ·ZÎH΢ — ≠.63, ≠.68, ≠.72, ≠.75, ≠.78,

ÁÎ.13, ¿Î.1, ·˘.1, ·˘.3, ·˘.12, ’_.4, ‹.59, ‹.66, ‰fl.5,

‰fl.12, ±_.35.● Ïfiç› ±ÎÏÿ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ºœ ◊Λ ? — ≠.51, ≠.70, ÁÎ.13, ¿Î.12,

·˘.6, ·˘.12, ’_.7, ‹.13, ‰fl.10, ±_.27, ±_.28, ±‹.6, ±‹.7,

±f·Î·Ì.

11. ‹ÎËÎIQ›iÎÎfi —● ‹ÎËÎIQ› Á‹…‰ÎfiÌ ±Î‰U›¿÷Î — ≠.1, ≠.24, ≠.25, ≠.57, ≠.60,

≠.73, ÁÎ.5, ÁÎ.15, ÁÎ.17, ¿Î.9, ·˘.1, ·˘.5, ·˘.8, ·˘.10,

·˘.16, ·˘.17, ’_.1, ‹.4, ‹.12, ‹.16, ‰fl.3, ±‹.3, ±_.5,

±_.11, ±_.27, ±_.28, ±_.39.● ‹ÏË‹Îfi˘ ω«Îfl —

(±) ±ÁΑÎflHÎ ±ˆr›˝-≠÷Î’ — ≠.56, ≠.59, ≠.62, ≠.64, ≠.78,ÁÎ.9, ·˘.13, ’_.4, ‹.4, ‹.53, ‹.67, ±_.32, ±_.37, ±_.39.

(⁄) ¤√‰Îfifi_ Á¬ — ÁÎ.1, ·˘.17, ·˘.18, ’_.1, ’_.3, ‹.1,‹.10, ‹.57, ‰fl.9, ‰fl.16,. ±_.27, ±_.28, ±_.39.

12. μ’ÎÁfiÎ —● Á‰˝¿÷ν-Ë÷ν —

(±) ¿÷ν-Ïfi›_÷Î — ≠.27, ≠.37, ≠.41, ≠.56, ≠.59, ≠.62,≠.63, ≠.74, ≠.78, ¿Î.10, ·˘.1, ·˘.2, ’_.1, ’_.7, ‹.21,

‹.31, ‰fl.2, ±_.13, ±_.35, ±_.38, ±_,39, ±‹.7, …ı.5.

(⁄) ±_÷›Î˝‹Ì-Á‰˝iÎ-¿‹˝Œ‚≠ÿÎ÷Î — ≠.13, ≠.45, ≠.62, ≠.65,≠.78, ‹.21, ‹.27, ‹.62, ‰fl.6, ±_.37.

● ÁοÎfl — ≠.37, ≠.40, ≠.45, ≠.64, ≠.66, ≠.71, ¿Î.4, ¿Î.7,·˘.14, ·˘.15, ·˘.16, ·˘.18, ’_.1, ’_.7, ‹.9, ‹.10, ‹.13,

22

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

23

‹.39, ‹.64, ‰fl.2, ‰fl.13, ±_.7, ±_.30, ±_,32, ±_.35, ±_.36,

±_.38.● ÏÿT›¤Î‰ —

(±) ÏÿT›¤Î‰ ±ıÀ·ı Â_ ? — ≠.63, ≠.71, ≠.72, ¿Î.7, ·˘.18,’_.4, ’_.7, ‹.4, ‹.10, ‹.13, ‹.17, ‹.65, ‰fl.7, ±_.1,

±_.2, ±_.21, ±_.31, ±‹.4.

(⁄) ÏÿT›¤Î‰◊Ì ·Î¤ - fi Á‹…‰Î◊Ì ¬˘À — ≠.24, ≠.58, ≠.67,≠.73, ÁÎ.18, ·˘.4, ·˘.18, ’_.7, ‹.33, ‹.53, ‰fl.5.

● Á‰˘˝’flÌ — ≠.31, ≠.59, ÁÎ.1, ·˘.7, ·˘.14, ’_.1, ’_.6, ‹.9,‹.13, ±_.31, ±_.36, ±_.38, ±‹.6, ±‹.7.

● ±Ï¶÷Ì› - V‰Î‹ÌÁı‰¿’b_ — ≠.64, ¿Î.8, ¿Î.10, ·˘.4, ·˘.13, ’_.2,‹.3, ‹.67, ±_.37, ±_.39.

● ≠√À —(±) lÌ∞‹ËÎflÎ… ≠√À ¤√‰Îfi — ≠.3, ≠.27, ≠.31, ≠.37,

≠.38, ≠.49, ≠.56, ¿Î.2, ¿Î.8, ’_.6, ’_.7, ‹.13, ‹.35,

±_.28, ±_.31, ±_.35, ±_.38, ±‹.6, ±‹.7.

(⁄) ≠√À ¤√‰Îfi ¿ı Á_÷fiÌ ±Î‰U›¿÷Î — ≠.27, ·˘.7, ‹.21,‹.32, ‹.59, ‰fl.10, ‰fl.19, ±_.2, ±_.7, ±_.36, …ı.1.

● lÌ∞‹ËÎflÎ…fiÎ ÂOÿ˘ ’fl◊Ì lÌ∞‹ËÎflÎ…fi_ T›„@÷I‰ — ≠.10,≠.18, ≠.26, ≠.29, ≠.37, ≠.44, ≠.68, ≠.70, ≠.73, ÁÎ.2,

¿Î.3, ¿Î.6, ¿Î.10, ·˘.3, ·˘.14, ’_.1, ‹.1, ‹.13, ‹.19, ‹.22,

‹.27, ‹.28, ‹.30, ‹.33, ‹.35, ‹.39, ‹.40, ‹.45, ‹.47,

‹.48, ‹.49, ‹.50, ‹.55, ‹.56, ‹.60, ‹.62, ‹.63, ‰fl.11,

‰fl.16, ‰fl.18, ±_.2, ±_.13, ±_.14, ±_.21, ±_.24, ±_.25,

±_.27, ±_.30, ±_.39, …ı.3, …ı.5.● ±ZÎfl⁄˛õ —

(±) ±ZÎfl⁄˛õfiÌ ±Î‰U›¿÷Î —- ’fl⁄˛õfiı ÷k‰ı ÁÏË÷ ±˘‚¬‰Î ‹ÎÀı — ≠.41, ≠.63, ‹.3,

‹.42.

- ⁄˛õw’ ◊‰Î ‹ÎÀı — ‹.20, ‹.31

- ⁄˛õw’ ÂÎ ‹ÎÀı ◊‰_ ? — ·˘.7, ·˘.12, ‹.30, ±‹.2,

ÁÎ.12, ‹.3, ‹.8, ‹.62.

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

(⁄) ±ZÎfl⁄˛õfi_ V‰w’ ±fiı ‹ÏË‹Î — ≠.7, ≠.21, ≠.46, ≠.63,≠.71, ÁÎ.5, ·˘.13, ·˘.17, ’_.1, ‹.20, ‹.42, ±‹.6.

13. ±ÎiÎÎ —

≠.15, ≠.31, ≠.63, ≠.73, ≠.78, ÁÎ.18, ¿Î.11, ¿Î.12, ·˘.3,

·˘.4, ·˘.6, ‹.7, ‹.19, ‹.51, ±_.18, ±_.27.● ‹ËÎflÎ…ı ¿flı·Ì V’p ±ÎiÎα˘ — ≠.17, ≠.18, ≠.48, ÁÎ.4, ·˘.18,

’_.3, ‹.8, ‹.13, ‹.21, ‹.31, ‹.35, ‹.40, ‹.45, ‹.47, ‹.49,

‹.61, ‰fl.11, ±_.1, ±_.19, ±_.39, ±‹.4, …ı.1, …ı.3, …ı.5.

14. ±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝ - ±ı¿Î_Ï÷¿ ¤@÷ —● ‘‹˝, iÎÎfi, ‰ˆflÎB›, ¤„@÷ — ≠.19, ≠.21, ≠.27, ≠.29, ≠.36,

≠.44, ≠.47, ≠.54, ≠.75, ÁÎ.18, ·˘.1, ·˘.6, ·˘.9, ·˘.16,

·˘.17, ’_.3, ‹.15, ‹.19, ‹.22, ‹.26, ‹.32, ‹.38, ‹.48,

‹.65, ‹.66, ‰fl.3, ±_.13, ±_.21, ±_.33.● Ïfiç› ±ı … ±ı¿Î_Ï÷¿’b_ — ≠.66, ’_.7, ‹.9, ‹.14, ‹.17, ‰fl.1,

±f·Î·Ì.● Ïfi‰Î˝ÁÏfi¿ ±ı … ±ı¿Î_Ï÷¿ — ≠.11, ≠.38, ≠.43, ≠.60, ÁÎ.11, ‹.1.● ¤√‰Îfi‹Î_ ΩıÕÎHÎ ±ı … ±ı¿Î_Ï÷¿’b_ — ‹.48, ‹.55.±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝fiÎ_ ±_√˘ —● V‰‘‹˝-Ïfi›‹ — ≠.8, ≠.18, ≠.25, ≠.34, ≠.42, ≠.54, ≠.77,

≠.78, ÁÎ.9, ¿Î.7, ·˘.1, ·˘.5, ·˘.6, ’_.3, ‹.2, ‹.4, ‹.6, ‹.9,

‹.13, ‹.16, ‹.33, ‹.35, ‹.39, ‹.51, ‹.61, ‹.62, ‰fl.10,

‰fl.17, ‰fl.18, ±_.8, ±_.11, ±_.14, ±_.24, ±_.26, ±_.27,

±_.29, ±_.32, ±_.33, ±_.34, ±_.38, …ı.3, …ı.4, …ı.5.● ÷’-ÿıËÿ‹fi — ≠.38, ÁÎ.2, ¿Î.3, ¿Î.10, ·˘.1, ·˘.5, ·˘.8, ·˘.14,

‹.8, ‹.33, ±_.11, ±_.24, ±_.32.● ±ÎI‹ÏfiWÃÎ —

(±) ±ÎI‹ÏfiWÃÎfi_ ‹Ëk‰ — ≠.19, ≠.21, ≠.23, ≠.25, ≠.32,≠.37, ≠.44, ≠.60, ≠.61, ≠.73, ÁÎ.1, ÁÎ.4, ÁÎ.9,

ÁÎ.14, ÁÎ.15, ¿Î.3, ·˘.1, ·˘.2, ·˘.5, ·˘.6, ·˘.8, ·˘.10,

·˘.17, ‹.1, ‹.2, ‹.6, ‹.30, ‹.32, ‹.33, ‹.35, ‹.45,

‹.51, ‹.57, ‹.60, ‹.62, ‹.63, ‰fl.11, ‰fl.20, ±‹.2,

±‹.3, ±_.1, ±_.3, ±_.19, ±_.20, ±_.21, ±_.24, ±_.26,

24

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

±_.33, ±_.39.

(⁄) ±ÎI‹ÏfiWÃÎfiÌ √˙HÎ÷Î — ≠.61, ¿Î.1, ‹.26, ‹.63, ‹.65,‹.66, ±_.5, ±f·Î·Ì.

(¿) ±ÎI‹ÏfiWÃÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ºœ ◊Λ ? —- μ’ÎÁfiÎ-¤„@÷ ‰Õı — ≠.56, ÁÎ.15, ‹.35, ±_.22, ±_.36.

- ±ÎI‹Ï‰«Îfl — ≠.20, ÁÎ.1, ÁÎ.4, ÁÎ.12, ·˘.10, ·˘.17,

’_.3, ‹.2, ‹.12, ‹.62, ‹.63, ±_.39.

- ÁI’vÊ ¶ÎflÎ — ≠.16, ·˘.10, ‹.51, ‹.66, ‰fl.11, …ı.1.● ‰ˆflÎB› —

(±) ‰ˆflÎB›fiÌ ‹ËkÎÎ — ≠.19, ≠.34, ≠.60, ÁÎ.11, ÁÎ.15, ¿Î.7,·˘.17, ‹.7, ‹.30, ‹.60, ±_.1, ±_.3, ±_.8, ±_.11, ±_.24,

±_.29, ±_.33, ±_.34.

(⁄) ‰ˆflÎB›fiÎ_ ·ZÎH΢ — ≠.2, ≠.26, ≠.44, ≠.47, ·˘.1, ±_.30.(¿) ‰ˆflÎB› ¿ı‰Ì flÌ÷ı ºœ ◊Λ ? —

- ω«Îfl — ≠.12, ÁÎ.2, ·˘.9, ·˘.10, ’_.1, ‹.1, ‹.10,

‹.24, ‹.47, ‰fl.17, ‰fl.19, ±_.14.

- ±ÎI‹Î-’fl‹ÎI‹Îfi_ iÎÎfi — ≠.56, ≠.73, ÁÎ.1, ·˘.10,

±_.24, ±_.39.

- ÂÎVhÎ ±fiı ÁI’vÊ ◊¿Ì — ≠.8, ÁÎ.7, ÁÎ.11, ÁÎ.18, ¿Î.7,

±_.29.

- ±fi¤‰ ◊¿Ì — ‹.16, ‹.25.● ¤„@÷ —

(±) ¤„@÷fi_ ‹Ëk‰ — ≠.19, ≠.37, ≠.56, ≠.61, ÁÎ.5, ·˘.7,·˘.16, ‹.10, ‹.26, ‹.27, ‹.28, ‹.32, ‹.33, ‹.62,

‹.65, ‹.66, ‰fl.3, ±_.11, ±_.15, ±_.20, ±_.22, ±_.24,

±_.30, ±_.32, ±_.34, …ı.5.

(⁄) ¤„@÷‰Î‚ÎfiÎ_ ·ZÎHÎ — ≠.5, ≠.15, ≠.26, ≠.31, ≠.37, ≠.40,≠.47, ≠.76, ¿Î.10, ‹.10, ‹.11, ‹.19, ‰fl.17, …ı.3.

- ·Ì·Î«Ïflh΢ — ≠.3, ≠.38, ‹.35, ‹.58.(¿) Ïfiω˝Cfi ¤„@÷ — ≠.19, ≠.23, ≠.78, ÁÎ.1, ÁÎ.5, ÁÎ.15,

‹.3, ‹.32, ‹.43, ‹.52, ‹.57, ‹.65, ±_.1, ±_.5, ±_.6,

±_.8, ±_.9, ±_.19, ±_.20, ±_.21, ±_.28, ±_.33, ±_.36.

25

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

15. ¤√‰Îfi‹Î_ ≠ÌÏ÷-Ëı÷-≠ı‹-VfiıË —● ≠ÌÏ÷fiÌ ‹ËkÎÎ — ≠.33, ÁÎ.11, ÁÎ.15, ·˘.2, ‹.9, ‹.36, ‹.59,

‹.63, ‰fl.11, ±_.8, ±_.11, ±_.29, ±_.34, …ı.1.● ≠ÌÏ÷-’Ï÷‰˛÷ÎfiÌ Àı¿‰Î‚ÎfiÎ_ ·ZÎHÎ — ≠.26, ≠.36, ≠.44, ≠.57,

¿Î.11, ·˘.2, ·˘.4, ·˘.6, ·˘.11, ·˘.14, ’_.3, ‹.1, ‹.5, ‹.38,

‹.43, ‹.50, ‹.54, ‹.56, ‹.57, ‹.59, ‹.62, ‰fl.19, ±_.1,

±_.7, ±_.13, ±_.16.● ≠ÌÏ÷ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ∂’…ı ? — ≠.1, ≠.8, ≠.44, ≠.59, ÁÎ.2, ·˘.10,

‹.10, ±_.3, ±_.14, ±_.23.

16. ±¬_ÕT≤ÏkÎ - ±¬_Õ Ï«_÷‰fi - ±¬_Õ VQ≤Ï÷ —● ±¬_ÕT≤ÏkÎfiÌ ‹ËkÎÎ — ≠.1, ≠.22, ≠.23, ≠.24, ≠.25, ÁÎ.11,

‹.48, ‹.49, ±‹.3, …ı.4.● ±¬_ÕT≤ÏkÎ ¿ÃHÎ »ı — ≠.1, ≠.49, ¿Î.7, ‹.4, ‹.36.● ±¬_ÕT≤ÏkÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ºœ ◊Λ ? — ≠.21, ≠.22, ≠.23, ≠.25, ≠.26,

≠.32, ≠.34, ≠.49, ≠.78, ¿Î.7, ‹.4, ‹.36, ‹.49.

17. K›Îfi —

≠.5, ≠.15, ≠.32, ÁÎ.9, ÁÎ.12, ¿Î.1, ¿Î.12, ·˘.5, ·˘.10, ·˘.11,

·˘.18, ’_.2, ‹.10, ‹.12, ‹.13, ‹.19, ‹.35, ‰fl.4, ‰fl.8, ±‹.1,

±_.23, ±_.31, ±_.36.

18. ≠Ï÷·˘‹-±_÷º˝Ïp-ΩHÎ’b_ —

≠.20, ≠.23, ≠.49, ≠.56, ÁÎ.10, ¿Î.3, ‹.8, ‹.22, ‹.55, ±_.9,

±_.30.

19. l©Î —

≠.5, ≠.15, ÁÎ.5, ÁÎ.9, ÁÎ.11, ÁÎ.18, ·˘.8, ·˘.12, ‹.4, ‹.16,

‹.52, ±_.24, ±_.25.

20. ¬’ - ¿S›ÎHÎfi˘ V‰Î◊˝ —

≠.6, ≠.57, ÁÎ.10, ·˘.3, ·˘.6, ·˘.17, ‹.15, ‹.17, ‹.37, ‹.47,

±‹.3, ±_.1, ±_.24, ±_.27, ±_.34.

21. ¿◊ΉÎ÷ν-ÁIÁ_√-Á_÷Á‹Î√‹ —

≠.1, ≠.2, ≠.8, ≠.14, ≠.21, ≠.29, ≠.30, ≠.51, ≠.59, ≠.70,

ÁÎ.7, ÁÎ.9, ÁÎ.18, ¿Î.1, ¿Î.3, ¿Î.12, ·˘.5, ·˘.8, ‹.29, ‹.49,

‹.54, ‹.66, ±_.2, ±_.24, ±_.33.

26

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

22. Áı‰Î —

≠.8, ≠.10, ≠.31, ≠.43, ≠.47, ≠.55, ≠.71, ÁÎ.9, ·˘.8, ‹.7,

‹.25, ‹.28, ‹.29, ‹.40, ‹.41, ‹.47, ‹.52, ‹.59, ‹.62,

‹.63, ‰fl.3, ‰fl.5, ±‹.3, ±_.5, ±_.26, ±_.34, ±_.35.

23. ’ZÎ —

≠.78, ·˘.6, ’_.5, ‹.5, ‹.26, ‹.28, ‹.60, ‹.61, ‹.63, ‰fl.11,

±_.7, ±_.21.

24. ±¤Î‰-±‰√HÎ-ƒ˘Ë —● ±¤Î‰-±‰√HÎ-ƒ˘Ë◊Ì ¬˘À — ≠.1, ≠.6, ≠.16, ≠.28, ≠.31,

≠.35, ≠.53, ≠.62, ≠.67, ≠.71, ≠.72, ≠.78, ¿Î.2, ·˘.1,

·˘.16, ·˘.18, ’_.3, ‹.11, ‹.26, ‹.27, ‹.28, ‹.40, ‹.44,

‹.46, ‹.47, ‹.53, ‹.63, ‹.65, ‹.66, ‰fl.11, ‰fl.12, ‰fl.14,

‰fl.15, ±_.1, ±_.11, ±_.12, ±_.21, ±_.22, ±_.35, …ı.3.● ±¤Î‰-±‰√HÎ-ƒ˘Ë ÂÎ◊Ì ◊Λ »ı ? — ≠.6, ≠.35, ≠.62, ¿Î.2,

·˘.8, ·˘.16, ‹.40, ‹.44, ‰fl.11, ‰fl.12, ‰fl.15.● ±¤Î‰-±‰√HÎ-ƒ˘Ë ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹ÎŒ ◊Λ ? ¿ı‰Ì flÌ÷ı ÷ıfiÎ◊Ì ⁄«Ì

¿Λ ? — ¿Î.2, ¿Î.9, ·˘.1, ·˘.16, ·˘.17, ‹.17, ‹.59, ‰fl.11,±_.1.

● √HÎ√˛ÎË¿ ºÏp — ≠.6, ≠.16, ≠.24, ≠.28, ≠.53, ≠.58 ≠.67,·˘.5, ‹.26, ‰fl.14.

25. ¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

¿Î.9, ¿Î.11, ·˘.1, ·˘.7, ‹.10, ‹.25, ‹.38, ‹.41, ‹.44, ‹.48,

‹.50, ‹.52, ‹.60, ‹.61, ‹.62, ‰fl.17, ‰fl.19, ‰fl.20, ±‹.2,

±_.5, ±_.14, ±_.24, ±_.25, ±_.26, ±_.28, ±_.39, ±f·Î·Ì, …ı.3.

28. ÁΫΠÁ_÷ ±fiı ÷ı‹fiÎ_ ·ZÎHÎ —

≠.14, ≠.27, ≠.36, ≠.37, ≠.38, ≠.44, ≠.56, ≠.62, ≠.67,

≠.69, ÁÎ.10, ¿Î.3, ¿Î.6, ¿Î.10, ‹.22, ‹.23, ‹.25, ‹.27, ‹.33,

‹.47, ‹.48, ‹.52, ‹.53, ‹.61, ‰fl.3, ‰fl.10, ‰fl.11, ±_.26,

±_.27, ±_.35, ±_.39.

29. ÁI’vÊfiÌ ±Î‰U›¿÷Î —

≠.19, ≠.27, ≠.37, ≠.43, ≠.44, ≠.51, ≠.54, ≠.55, ≠.58,

≠.59, ≠.60, ≠.64, ≠.66, ÁÎ.7, ÁÎ.10, ÁÎ.18, ·˘.11, ·˘.12,

’_.2, ’_.7, ‹.7, ‹.13, ‹.14, ‹.29, ‹.37, ‹.48, ‹.51, ‰fl.3,

‰fl.4, ‰fl.5, ‰fl.10, ‰fl.11, ‰fl.12, ‰fl.14, ±_.2, ±_.5, ±_.14,

±_.18, ±_.27, ±_.29, ±_.38, ±f·Î·Ì, …ı.1.

30. lÌ∞‹ËÎflÎ…ı ¿flı·Ì ωÏÂp ‰Î÷˘ —● ’˘÷Îfi˘ ‹÷ — ≠.38, ‹.9.● ≠I›ZÎ ÿı¬ı·Ì ‰Î÷ - ±…‹Î‰ı· ‰Î÷ — ≠.64, ‹.13, ±_.39.● ’˘÷ÎfiÎ Ïfiç› ¿ı ÏÁ©Î_÷fiÌ ‰Î÷ — ¿Î.10, ·˘.13, ’_.1, ‹.8, ‹.13,

‹.21, ‹.27, ‹.35, ‹.43, ‰fl.20, ±_.7, ±_.10, ±_.15, ±_.21,

±_.26, ±_.32, ±_.33, ±_.36, ±_.38.● vÏ« — ·˘.14, ‹.33, ‹.49, ±_.21.● flËV›-±Ï¤≠Λ — ‹.1, ‹.21, ‹.28, ‹.50, ‰fl.16, ±_.2, …ı.1.● Á‰˝ÂÎVhÎfiÎ ÁÎflw’ ‰Î÷ — ≠.52, ’_.2, ’_.4, ‹.1, ‹.8, ‹.13,

‹.21, ‹.28, ‹.39, ‹.59, ‹.64, ‰fl.2, ‰fl.18, ±_.10, ±_.36,

±_.38.

‰«fiÎQ≤÷ Á_ZÎı’ÎZÎfl ÁÒÏ«

≠. √œÕÎ ≠◊‹ ≠¿flHÎÁÎ. ÁÎfl_√’fl ≠¿flHοÎ. ¿ÎÏfl›ÎHÎÌ ≠¿flHη˘. ·˘›Î ≠¿flHÎ’_. ’_«Î‚Î ≠¿flHÎ

‹. √œÕÎ ‹K› ≠¿flHΉfl. ‰fl÷η ≠¿flHα‹. ±‹ÿΉÎÿ ≠¿flHα_. √œÕÎ ±_I› ≠¿flHÎ…ı. …ı÷·’fl ≠¿flHÎ (‰‘ÎflÎfiÎ_ ‰«fiÎQ≤÷)

28

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

±ZÎflfiÎ_ ⁄ı V‰w’fi_ √.≠. 21 31

±¬÷flÕÎèÎÎfi_ √.‹. 65 484

±¬_Õ T≤ÏkÎfiÎ «Îfl

μ’Λfi_ √.‹. 36 436

±¬_Õ T≤ÏkÎfi_ √.≠. 1 1

±Ï√›Îfl ’ÿ‰Ìfi_ √.≠. 37 63

±iÎÎfiÌfi_, ’˘÷ÎfiÎ

V‰w’fiı Ωı‰Îfi_ √.≠ 20 30

±L‰›-T›Ï÷flı¿fi_ √.≠. 7 7

”” ”” ÁÎfl_√. 5 183

”” ”” ‰fl. 7 509

±‘˝⁄Y›Î ¿ÎWÃfi_ √.≠. 28 47

±‰÷Îfl …ı‰Î ΩHÎı ÷˘

ƒ˘Ë ◊›Îfi_ √.‹. 9 368

±‰÷Îfl ‘›Î˝fiÎ ≠›˘…fifi_ ¿ÎÏfl. 5 229

±‰U›’HÎı ‰Î÷ν ΩHΉÎfi_ ‰fl. 18 526

±Ï‰‰ı¿fi_ ‰fl. 19 531

±p ≠¿ÎflfiÌ ≠Ï÷‹Î‹Î_ ±fiı

Á_÷‹Î_ ±¬_Õ flèÎÎfi_ √.≠. 68 133

±ÁΑÎflHÎ ‹˘ZÎfi_ ¿ÎflHÎ √.≠. 57 106

±ÁΑÎflHÎ VfiıËfi_ √.≠. 59 109

±_÷º˝„WÀfi_ √.≠. 49 92

±_÷º˝„WÀfi_ √.‹. 8 364

“±L÷ı ›Î ‹Ï÷—

ÁÎ √Ï÷—”fi_ √.≠. 14 18

±Î¿ÎÂfiÌ μI’ÏkÎ

±fiı ·›fi_ √.≠. 46 85

±ÎI‹ºÏp-⁄ÎèκÏpfi_,

’Î_« ¬ÎÁÕÎ_fi_ ÁÎfl_√. 10 194

±fiø‹ÏHοÎ(±¿ÎflÎÏÿ ø‹ ≠‹ÎHÎı)

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

±ÎI‹ÏfiWÃÎ ±ÎÏÿ¿

√HÎfiÌ ±’ıZÎÎfi_ √.≠. 19 28

±ÎI‹ÏfiWÃÎ, ’Ï÷‰˛÷Î’b_

fiı ÿÎÁ’HÎÎfi_ √.‹. 62 475

±ÎI‹⁄Ï©fi_ √.‹. 54 460

±ÎI‹ÁkÎÎw’ flËı

÷ıfiÎ_ ·ZÎHÎfi_ √.‹. 51 157

±ÎI‹Î-±fiÎI‹ÎfiÎ

ω‰ı¿fi_ ÁÎfl_√. 4 181

±ÎI‹ÎfiΠω«Îflfi_ ÁÎfl_√. 12 198

±ÎI›_Ï÷¿ ¿S›ÎHÎfi_ ¿ÎÏfl. 7 232

±Î_⁄·ÌfiÎ ¿«Ò¿Îfi_ ¿ÎÏfl. 12 244

±Î_⁄·ÌfiÌ Õ΂Ìfi_ ÁÎfl_√. 17 210

≥„Lƒ›˘-±_÷—¿flHÎ ∞I›Îfi_ ·˘›Î 5 259

≥„Lƒ›˘, ±_÷—¿flHÎ ±fiı

±fi¤‰ ’ˢÓE›Îfi_ ·˘›Î. 7 268

≥„Lƒ›˘fiÌ Ïø›Îfiı

¤√‰Îfi ±fiı Á_÷fiÌ

Áı‰Î‹Î_ flÎA›Îfi_ √.≠. 8 8

≥„Lƒ›˘fiÌ «_«‚÷Î ÀÎY›Îfi_,

’˘÷ÎfiÎ ±_√fiÎ ÂOÿ˘

√˛ËHÎ ¿›Î˝fi_ ·˘›Î. 8 276

≥›‚-¤‹flÌfi_ ¿ÎÏfl. 1 217

¥W›Î˝fiÎ w’fi_ ÁÎfl_√. 8 191

μ’‹fi_ ±‹. 3 538

μ’ÎÁfiÎfiÌ ºœ÷Ή΂Îfi_

¿S›ÎHÎ ◊Λ, ÷ıfi_ ’_«Î‚Î. 6 341

±ı¿ ±‰V◊΋Î_

⁄O⁄ı ±‰V◊Îfi_ ÁÎfl_√. 6 185

29

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

±ı¿ ÿoÕ‰÷˚ ≠HÎ΋

±Ï‘¿ ¿›Î˝fi_ √.‹. 40 442

±ı¿ÕÎfi_ √.≠. 22 34

±ı¿ÎÿÂÌfi_, iÎÎfi›iÎfi_,

±_÷º˝„WÀfi_ √.‹. 8 364

±ı¿Î‰fi ¤Ò÷fi_

À˘‚_ ¿Îœ‰Îfi_ √.‹. 45 448

±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝‹Î_◊Ì

’ÕuÎfi_ √.‹. 46 450

±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝ ’ÎQ›Îfi_ √.≠. 60 111

±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝‰Î‚Îfi_ √.≠. 21 31

±ı¿Î_Ï÷¿ ¤@÷fi_ √.≠. 11 11

±ı¿˘kÎfl ’Ïfl›Î_ ÷›Î˝fi_ √.≠. 75 157

“±ı¿˘˘Ëo ⁄Ë V›Î‹˚”fi_ √.≠. 41 73¿◊Î-¿Ì÷˝fiÎÏÿ¿‹Î_

I≤„M÷ fi ◊ΉÎfi_ √.‹. 49 455

¿fl΋÷fi_ √.±_. 12 565

¿fl˘Ï‚›ÎfiÌ ·Î‚fi_ ‰fl. 8 511

¿‹˝‹ÎhÎ ¤„@÷w’ ◊›Îfi_ √.‹. 11 378

¿S›ÎHÎfiÎ ±ÁΑÎflHÎ

ÁΑfifi_ √.±_. 36 623

¿S›ÎHÎfiÎ …÷fifi_ √.≠. 35 61

¿Á_⁄· ‰VhÎfi_ √.‹. 56 464

¿o√ηfiÎ ºWÀÎ_÷ı

ÁΫΠI›Î√Ìfi_ √.≠. 36 62

¿Î¿Î¤Î¥fi_,

«˘flfiı ¿Î_À˘ ‰ÎB›Îfi_ √.≠. 70 136

¿ÎfiÿÎÁ∞fiÎ ≠ëfi_ ‰fl. 2 495

¿Î‹ ∞I›Îfi_ √.≠. 73 149

¿Î›V◊fiÎ ±Ï‰‰ı¿fi_ √.±_. 14 570

¿ÎflHÎ ÂflÌfl ÀÎY›Îfi_ ¿ÎÏfl. 12 244

¿_«Ìfi_ √.‹. 42 445

¿Ú÷CfiÌfi_, Áı‰¿fl΋fi_ √.≠. 10 10

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

¿˘¥ Ω÷fiÌ ±Î_ÀÌ

fi ’ÎÕuÎfi_ √.±_. 27 599

ø˘‘fi_, Á_’ÒHν

ÁIÁ_√ ◊›Îfi_ ·˘›Î. 1 247

ø˘‘Ì, ¥W›Î˝‰Î‚˘,

¿’ÀÌ fiı ‹ÎfiÌfi_ √.≠. 76 159

¬flÎ ¤@÷fi_ √.±_. 25 595

¬Îfl¤ÒÏ‹fi_ ÁÎfl_√. 18 212

√fl˘‚ÌfiÎ ºWÀÎ_÷fi_ √.‹. 57 465

√_√Î…Ï‚›Î ¿>‰Îfi_ √.‹. 67 490

√˘¬flfi_, ±ÎI‹⁄Ï©fi_ √.‹. 54 460

√˘‚˘ {ÎS›Îfi_ √.‹. 66 485

CÎÎÀfiÎ ÕoÁ ⁄ıÃÎfi_ √.≠. 30 50

«À¿ÌfiÎ ‰ˆflÎB›fi_ ¿ÎÏfl. 7 232

«÷T›Ò˝ËfiÌ ‰Î÷fi_ √.≠. 66 130

«‹I¿ÎflÌ K›Îfifi_ ±‹. 1 535

«Îfl ≠¿ÎflfiÎ ¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

ΩHÎ’HÎÎw’ ÿfl‰ÎΩfi_ √.±_. 9 559

ΩflfiÌ ¬ÎHÎfi_ √.‹. 35 433

∞‰fiÿ˘flÌfi_ √.‹. 28 419

∞‰fiÎ fiÎÂfi_ ‰fl. 11 514

∞‰fi_ ¿S›ÎHÎ ◊Λ, ÷ıfi_ ‰fl. 10 513

∞‰ ±fiı ‹fifiÌ Ï‹hÎ÷Îfi_ √.±_. 6 555

∞‰ ±fiı ÁÎZÎÌfiÎ

ΩHÎ’HÎÎfi_ ¿ÎÏfl. 4 227

Õ√·Îfi_ √.≠. 44 81

÷k‰ …Õ »ı ¿ı «ˆ÷L› ?

÷ıfi_ √.‹. 34 431

÷k‰ı ¿flÌfiı ¤√‰Îfi

ΩH›Îfi_ √.≠. 63 118

÷k‰˘fiÎ_ ·ZÎHÎfi_ ÷◊Î

μI’ÏkÎfi_ √.≠. 12 12

÷’fi_ ¿ÎÏfl. 10 239

÷ı…fi_ √.‹. 13 381

I›Î√Ì ±fiı B≤ËV◊fiÌ

¢¤Îfi_ √.‹. 52 458

I›Î√ÌfiÎ_ ⁄ı ¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

Ïfiç›w’Ì √¤˝fiÎ …÷fifi_ √.‹. 10 372

Ïfiç› ‰Õı ‹˘Àu’fi_ √.≠. 31 52

fiˆÏ‹ÊÎflH› ZÎıhÎfi_ ÁÎfl_√. 7 190

’Ï÷‰˛÷Î ±fiı ÂÒfl‰Ìfl’HÎÎfi_ √.‹. 5 359

’Ï÷‰˛÷ÎfiÌ Àı¿fi_ √.±_. 16 577

’fl‹ ¿S›ÎHÎfi_ √.‹. 59 469

’ÎÀ˘ √˘ÃuÎfi_ √.±_. 15 576

’ÎÕάÎflfi_ ¿ÎÏfl. 9 238

’ÎHÎÌfiÌ Áıflfi_ √.‹. 2 352

’ÎHÎÌfi˘ CÎÕ˘ œ˘Y›Îfi_ √.≠. 23 35

’Î÷΂ Á‘Ì M≤J‰Ì ŒÎÀuÎfi_ √.‹. 47 451

’Î_« ¬ÎÁÕÎ_fi_ ÁÎfl_√. 10 194

’Î_« ‰Î÷νfiÎ ±fiÁ_‘Îfifi_ √.±_. 30 608

«Îfl ÂÎVhÎı ¿flÌfiı

¤√‰Îfi ΩHΉÎfi__ ‰fl. 2 495

’vÊ≠›Ififi_ ÁÎfl_√. 11 196

’vÊ˘k΋ ¤|fiÎ ≠ëfi_ √.‹. 64 481

’˘÷Îfi˘ ±‰√HÎ fi ÁÒ{ı

±ı … ‹˘Ë, ÷ıfi_ √.‹. 53 459

’˘·Î ’ÎHÎÎfi_ √.≠. 56 101

≠¿ÚÏ÷ ‹fl˘ÕuÎfi_ √.±_. 35 619

≠√À √vw’ ËÏflfi_ √.±_. 2 545

≠‹Îÿ ±fiı ‹˘Ëfi_ ÁÎfl_√. 14 201

≠‰ıÂfi_ √.‹. 38 438

≠ÎflO‘, ¿Ú’Î ±fiı

’vÊ≠›Ififi_ √.≠. 29 48

≠ı‹fiÎ ·ZÎHÎfi_ ¿ÎÏfl. 11 242

ŒÎÀı· ·_√˘ÀÌ fiı ÷_⁄ÕÌfi_ √.‹. 4 357

d‰ÎflÎfi_ ‰fl. 4 501

⁄‚ ’΋‰Îfi_ √.‹. 63 479

⁄‚⁄‚÷Î Õ΋fi_ √.≠. 44 81

⁄Ï‚ flÎΩfi_ √.≠. 61 112

⁄ÎÏ‘÷ÎfiT≤ÏkÎfi_ √.±_. 4 550

⁄Ï©‰Î‚Îfi_ ’_«Î‚Î. 1 318

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

⁄ı ÁıfiÎfi_, fiflfiÎflΛHÎ

’‘flÎT›Îfi_ √.‹. 22 408

⁄˛õ T›Î’¿ ˢ› ÷ı

‹ÒÏ÷˝‹Îfi ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ‰fl. 13 519

⁄˛õV‰w’ ≠ÌÏ÷fi_ √.‹. 43 446

¤@÷ ◊ΉÎfi_, ±Ï‰‰ı¿fi_ ‰fl. 19 531

¤@÷fiÎ ƒ˘Ë◊Ì

¤√‰ÎfifiÎ ƒ˘Ëfi_ √.±_. 35 619

¤„@÷‹Î_ ±_÷flΛ ¿fl÷Î_

±ÎI‹iÎÎfiÎÏÿ¿fiı

’λÎ_ ’ÎÕ‰Îfi_ √.‹. 26 415

¤√‰Îfi ±¬_Õ Ïfi‰ÎÁ ¿flÌ

flËı ÷ı‰Ì Á‹…HÎfi_ √.≠. 27 45

¤√‰ÎfifiÎ ‹Î√˝‹Î_◊Ì

’ÕuÎfi_ √.±_. 28 603

¤√‰ÎfifiÎ V‰w’‹Î_

÷k‰˘fi_ √.‹. 17 394

¤√‰ÎfifiÌ ‹ÒÏ÷˝‹Î_

Ëı÷ ◊›Îfi_ ÁÎfl_√. 2 174

¤√‰Îfifi_ Ïfi√˝HÎ Á¬

¿ı‹ …HÎΛ ? ÷ıfi_ ‰fl. 9 512

¤√‰Îfifi_ V‰w’ ±ZÎfl‘΋

ÁÏË÷ ωflÎ…ı »ı √.≠. 71 141

¤√‰Îfi ±fiı ‹ÎÏ›¿ ±Î¿Îfl‹Î_

CÎH΢ Œıfl »ı, ÷ıfi_ √.‹. 49 455

¤√‰Îfifiı ωÊı …

‰ÎÁfiÎ flèÎÎfi_ √.±_. 34 617

¤√‰Îfi‹Î_ ±ÎÁ„@÷‰Î‚ÎfiÎ_

·ZÎH΢fi_ √.‹. 29 421

¤√‰Îfi‹Î_ ¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

¤√‰Îfi ωfiÎ

⁄Ì…\_ fi ≥E»‰Îfi_ √.≠. 9 9

¤√‰Îfiı ¿‚ «œÎT›Îfi_ √.≠. 34 59

¤…fi, V‹flHÎ fiı

‰÷˝‹ÎfifiÎ ºœÎ‰fi_ √.≠. 55 101

¤fl÷∞fiÎ ±ÎA›Îfifi_ √.±_. 17 578

¤Î√‰÷ ‘‹˝fiÎ ’˘ÊHÎfi_,

‹˘ZÎfiÎ ¶Îflfi_ √.≠. 54 99

¤Ò_√‚Ì ÷◊Î √ΛfiÎ

ºWÀÎ_÷ı ±ÎI‹ÿ½fifi_ ·˘›Î. 15 300

‹IÁfl‰Î‚Îfi_ ¿ÎÏfl. 6 230

‹fi ∞I›Îfi_ ÁÎfl_√. 1 172

‹fifi ¶ÎflÎ ⁄˛õfi˘

Á_√ ¿›Î˝fi_ √.‹. 31 423

‹fi-≥„Lƒ›˘fiı ÿÎ⁄Ìfiı ‰÷ı˝

÷ı‰Î Á_÷fi_ √.±_. 26 597

‹fiW›¤Î‰‹Î_ ÏÿT›¤Î‰fi_ ’_«Î‚Î. 4 333

‹flHÎÿ˘flÌfi_ √.‹. 46 450

‹Ï·fi ‰ÎÁfiÎ fi flËı I›Îflı

‹˘ÀÎ flÎ∞ ◊Λ, ÷ıfi_ √.‹. 27 416

‹ÏË‹Î ÁÏË÷ Ïfiç›fi_ ‰fl. 12 517

‹ÎHÎÁ μ’flfiÌ ≠¿ÚÏ÷◊Ì

fi◊Ì ±˘‚¬Î÷˘, ÷ıfi_ ¿ÎÏfl. 3 225

‹Îfiw’Ì ËÎÕ¿Îfi_ √.‹. 41 444

‹ÎfiÁÌ ’ÒΩfi_ √.±_. 23 590

‹ÎfiÌ’b_ fiı Ïfi‹Î˝fiÌ’b_

@›Î_ ÁÎv_ ? ’_«Î‚Î. 5 340

‹ÎËÎIQ›iÎÎfiı ÁÏË÷

Ïfi盉΂Îfi_ ·˘›Î. 3 255

‹ÎËÎIQ›fiÎ ±˘◊ı

’Î’ ¿›Î˝fi_ √.±_. 32 612

‹ÎËÎIQ› fiı l©Î◊Ì

±¬_Õ Ï«_÷‰fi ◊Λ √.‹. 4 357

‹ÎËÎIQ›w’Ì ¬ÀÎ¥fi_ √.≠. 24 37

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

‹ÎËÎIQ›ı ›@÷ ¤„@÷fi_ √.±_. 5 553

‹ÎËÎIQ›ı ÁÏË÷ Ïfiç›fi_ √.≠. 72 145

‹Î‚Î ±fiı ¬Ì·Îfi_ √.≠. 32 53

Ï‹fiÏ՛Π¤@÷fi_ √.‹. 57 465

‹Î_«Î ¤√÷fi_, ≠‰ıÂfi_ √.‹. 38 438

‹@÷fiÎ ¤ıÿfi_ ÁÎfl_√. 17 210

‹B‘Î, ‹K›Î ±fiı ≠˙œÎfi_ ÁÎfl_√. 15 206

‹tÎfi_ √.‹. 21 405

‹Ïfi⁄ΉÎfi_ ’_«Î‚Î. 3 327

‹Òœ’b_, ≠ÌÏ÷ fiı

Á‹…HÎfi_ √.≠. 33 57

‹˘ZÎfiÎ ¿Î‹‹Î_ ±Î‰ı ÷ıfiı

⁄Ï© ¿Ë̱ı, ÷ıfi_ ’_«Î‚Î. 3 327

‹˘ZÎfiÎ ¶Îflfi_ √.≠. 54 99

‹˘ÀÎfiı ΩHÎı ÷ı‰˘ ◊Λ √.≠. 58 107

‹˘ÀÎ ‹ÎHÎÁ ÁÎ◊ı

⁄fiı fiËŸ ‰fl. 16 523

‹˘Ë μÿ› ◊›Îfi_ √.‹. 1 348

›√fiÎ ‘‹˝ ≠‰I›Î˝fi_,

V◊Îfifi_ ÁÎfl_√. 9 192

flÏÁ¿‹Î√˝ ±fiı

±ÎI‹iÎÎfifi_ √.‹. 3 354

flËV›fi_, …√÷fiÎ ·˘«Îfi_ √.‹. 50 456

flÎ…fiÌÏ÷fi_ √.‹. 12 379

vÏ«fi_ ·˘›Î. 14 296

·Ì·Î«ÏflhÎ Á_¤ÎflÌ

flά‰Îfi_ √.≠. 3 4

·Ò¿ ÷◊Î ÏË‹fi_ √.‹. 23 411

·_⁄¿Hνfi_ √.±_. 14 570

‰ØfiÌ ¬Ì·Ìfi_ √.±_. 7 557

‰ÏHοfiÎ fi΋Îfi_ √.≠. 38 66

‰Õ-’Ì’‚fiÌ Õ΂

⁄Ì…ı fl˘M›Îfi_ √.≠. 13 16

‰Õ‰Î¥fi_, μ’‹fi_ ±‹. 3 538

33

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

‰K›ÎCÎÀuÎfi_ √.≠. 53 99

‰‘‰ÎCÎÀ‰Îfi_ √.≠. 28 47

‰ÎÁfiÎ ¿_«Ìfi_ √.‹. 42 445

Á√HÎ-Ïfi√˝HÎ V‰w’fi_ ¿ÎÏfl. 8 235

ÁI’vÊfiÎ √HÎ ±ÎT›Îfi_ √.≠. 67 132

ÁI’vÊ ±fiı ±ÁI’vÊfiÌ

Á‹…HÎfi_ ·˘›Î. 11 288

ÁI’vÊ‹Î_ Ëı÷

±ı … ±ÎI‹ÿ½fifi_

ÁΑfi, ÷ıfi_ ‰fl. 11 514

ÁI›-Â˙«ÎÏÿ¿ √HÎ

±ÎT›Îfi_ √.≠. 62 114

Áÿ˚√vfiÎ ≠ë˘fi_ √.‹. 66 485

ÁIÁ_√‹Î_ ¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

Áω¿S’-Ïfiω˝¿S’

Ïfiç›fi_ ·˘›Î. 12 290

Áω¿S’-Ïfiω˝¿S’

Á‹ÎÏ‘fi_ √.≠. 40 72

Áω¿S’-Ïfiω˝¿S’

„V◊Ï÷‰Î‚Îfi_ √.≠. 39 70

ÁοÎfl-ÏfiflοÎflfi_ √.≠. 45 84

ÁΫΠflÏÁ¿ ¤@÷fi_ √.≠. 26 43

Á˘fiÌfiÌ ’ıœÌfi_ √.‹. 55 462

Á˘fi_ fiı VhÎÌ ⁄_‘fi

fi ¿›Î˝fi_ √.‹. 30 422

Á˘fiÎfiÎ ÿ˘flÎfi_ √.±_. 21 584

Á˘‚ ÁΑfifi_ √.±_. 24 592

Á_√-ÂÏ©fi_ ·˘›Î. 6 262

Á_÷fiÎ ‹K›‹Î_

…L‹ ‘fl‰Îfi_ √.‹. 48 453

Á_’ÒHν ÁIÁ_√ ◊›Îfi_ ·˘›Î. 1 247

Á_≠ÿΛfiÌ ’Ïpfi_ √.‹. 58 468

ÁÎ_A› fiı ›˘√ÏfiWÃÎfi_ √.‹. 24 412

ÁÎ_A›-›˘√fi_ ’_«Î‚Î. 2 321

ÁÎ_A›ÎÏÿfi_,

ÁÿΛ ÁϬ›Îfi_ √.±_. 38 627

V÷Ï÷-Ïfi_ÿÎfi_ ·˘›Î. 17 308

„V◊÷≠iÎfi_ √.‹. 17 394

„V◊Ï÷‹Î_ flËı‰Îfi_ √.≠. 23 35

ÁÌ÷Î∞fiÎ …ı‰Ì Á‹…HÎfi_ √.±_.11 564

‹◊΂_ ‰«fiÎQ≤÷ ’Îfi_

VQ≤Ï÷ ωfiÎ √Λ_

÷ı fi √ΛΠ…ı‰_ √.≠. 22 34

V‰¤Î‰, ≠¿ÚÏ÷ ¿ı

‰ÎÁfiÎfi_ √.±_. 20 583

V‰¤Î‰fiı ωÊı

ÂhÎ’b_ flÎA›Îfi_ √.‹. 15 389

V‰w’ÏfiWÃÎfi_ √.‹. 9 368

V‰w’ÏfiWÃÎ fiı ‘‹˝ÏfiWÃÎfi_ √.‹. 16 390

V‰Î¤Îω¿ √HÎ ‰I›Î˝fi_ √.‹. 39 439

V‰Î¤Îω¿ ≠¿ÚÏ÷ ÀÎY›Îfi_ √.‹. 37 437

V‰Î‹Ì-Áı‰¿¤Î‰fi_ √.≠. 64 123

ˉı·Ìfi_ √.≠. 18 23

ËÌflı ¿flÌfiı ËÌfl˘ ‰ıӑΛÎfi_ √.≠. 51 94

ËÒ_ÕÌfi_, Ï«kÎfiÎ V‰¤Î‰fi_ √.‹. 6 360

iÎÎfi ÷◊Î Ëı÷fiÎ ±_√fi_ √.±_. 1 542

iÎÎfifiÌ „V◊Ï÷fi_ √.≠. 24 37

iÎÎfifiı ±˘J›ı ‘‹˝

¬˘ÀÎ fi ¿fl‰Îfi_ √.≠. 77 159

iÎÎfi›iÎfi_ √.‹. 8 364

iÎÎfi„@÷, Ïø›Î„@÷ fiı

≥E»Î„@÷fi_ √.≠. 65 126

iÎÎfiÌ Ï…÷ı„Lƒ› »ı ‰fl. 17 524

iÎÎfiÌ ’HÎ ≠¿ÚÏ÷ Áfl¬_

±Î«flHÎ ¿flı, ÷ıfi_ √.‹. 37 437

iÎÎfiÎ_ÂfiÎ ‰ˆflÎB›fi_ √.±_. 24 592

‰«fiÎQ≤÷˘fiÌ Á_A›Î

√œÕÎ ≠◊‹ ≠¿flHÎfiÎ_ ........... 78

ÁÎfl_√’flfiÎ_ ........................ 18

¿ÎÏfl›ÎHÎÌfiÎ_ ........................ 12

·˘›ÎfiÎ_ .............................. 18

’_«Î‚ÎfiÎ_ .............................. 7

√œÕÎ ‹K› ≠¿flHÎfiÎ_ ............ 67

‰fl÷ηfiÎ_ ........................... 20

±‹ÿΉÎÿfiÎ_ .......................... 3

√œÕÎ ±_I› ≠¿flHÎfiÎ_ ........... 39

262

35

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

““±Î …ı ‹Îflı ‰Î÷ ¿fl‰Ì »ı ÷ı

¿Î_¥ ÿo¤ı ¿flÌfiı fi◊Ì ¿fl‰Ì

÷◊Î ‹Îfiı ¿flÌfiı fi◊Ì ¿fl‰Ì

÷◊Î ’˘÷ÎfiÌ ‹˘Àu’ ‰‘Îfl‰Î ÁÎv fi◊Ì ¿fl‰Ì.

±ı ÷˘ ±ı‹ ΩHÎ̱ı »Ì±ı …ı,

“±Î Á‰ı˝ Á_÷ ÷◊Î ËÏfl¤@÷ »ı

÷ı‹Î_◊Ì ±ı ‰Î÷ ¿˘¥fiı Á‹Ω¥ Ω›

÷˘ ÷ıfiÎ ∞‰fi_ ±Ï÷ wÕ

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

–– lÌV‰ÎÏ‹fiÎflΛH΢ ω…›÷ı÷‹Î‹˚ ––

lÌ∞‹ËÎflÎ…fiÎ_ ‰«fiÎQ≤÷

’fl◊Îfl˘

¬ÊÃÈ¢ œ◊¸◊œ◊¸◊ÈàπŸÁÿÃÈ¢ üÊË÷ÁÄÃœ◊ʸæ˜UªÃÙ¡ÊÃÊÿÙûÊ⁄U∑§Ù‚‹·È ŒÿÿÊ ‚fl¸E⁄U‡ÊÊÿ ø –ÃÎÁåâ flÊÄÿ‚ÈœÊ⁄U‚ÒÁfl¸ŒœÃ ŸÒ¡ÒÁŸ¸¡ÊŸÊ¢ ◊È„ÈU‚˜ÃS◊Ò üÊË„U⁄Uÿ Ÿ◊Ù˘SÃÈ ‚„U¡ÊŸãŒÊÿ ‚mÁáʸŸ H 1 H

ôÊÊŸŸ œ◊¸áÊ ÿÈÃÊ¢ Áfl⁄UÄàÿÊ ◊Ê„UÊàêÿ’ÙœŸ ø ÿÙ ÁŸ¡Sÿ –¬˝fløÿÊ◊Ê‚ ÷ÈÁfl Sfl÷ÁÄâ ‚ üÊË„UÁ⁄UŸÙ¸˘SÃÈ ◊Áì˝ŒÊÃÊ H 2H

•ôÊÊŸ‚¢ôÊ¢ ª„UŸÊãœ∑§Ê⁄¢U ÁŸ¡ÊÁüÊÃSflÊãêȄUʪâ ÿ—–•¬Ê„U⁄UÖôÊÊŸÁŒflÊ∑§⁄U— üÊËœ◊ʸæ˜Uª¡ã◊Ê ¡ÿÁà ¬˝÷È— ‚—H 3H

¬˝ÙÄÃÊÁŸ ÿÊŸË„U fløÙ˘◊ÎÃÊÁŸ üÊËSflÊÁ◊ŸÊ ß ÁŸ¡ÊÁüÊÃèÿ—–÷ʢ Á‹πÊ◊— ∑§ÁÃÁøûÊŒËÿÃÈc≈˜ÿÒ ÿÕÊ’ÈÁh ÿÕÊüÊÈâ ø H 4H

ÃòÊÊŒı üÊË„U⁄USÃSÿ ¡ã◊ÊÁŒ-øÁ⁄Uâ ‡ÊÈ÷◊˜ –∑§ÕÿÊ◊— ‚◊Ê‚Ÿ ÃŒËÿʟ㌌Êÿ∑§◊˜ H 5H

lÌ√˘·˘¿fiÎ ‹K›fiı ωÊı ¤√‰Îfifi_ ±ZÎfl‘΋ »ı,1 ÷ı ¿ı‰_ »ı ? ÷˘

37

1. “lÌ√˘·˘¿fiÎ ‹K›fiı ωÊı ±ZÎfl‘΋ »ı” ±Î ‰Î@›fiı Áˆ©Î_Ï÷¿ flÌ÷ı Á‹Ω‰÷Î_,‰«fiÎQ≤÷fiÎ ’fl‹ flËV›fiı ΩHÎfiÎfl ±fiı ’fl‹ÎI‹Îfi_ ‘΋ ±ZÎfl⁄˛õ

√HÎÎ÷Ì÷Îfi_ÿ V‰Î‹Ì ’˘÷ÎfiÎ V‰‹¬ı ¿Ëı »ı —

±ı¿ ËÏfl…fiı ’˛ë ’Ò»u˘ …ı, “√˘·˘¿fiı ‹K›ı …ı ±ZÎfl‘΋ »ı, ±ı‹ Á_’˛ÿΛfiÎ

√˛_◊‹Î_ ·A›_ »ı ÷ı ¿ı‹ Á‹…‰_ ?” ’»Ì V‰Î‹Ì ⁄˘S›Î, “…ıfiÌ …ı‰Ì Á‹…HÎ

ˢ› I›Î_ ÷ıHÎı ±ZÎfl‘΋ ‹ÎL›_ ˢ›. ÷ı‹Î_ ¿ıÀ·Î¿ı ÷˘ ⁄ÿÏfl¿Îl‹fiı ±ZÎfl‘΋

‹ÎL›_ ˢ› fiı ¿ıÀ·Î¿ı ÷˘ rı÷¶Ì’fiı ±ZÎfl‘΋ ‹ÎL›_ ˢ› fiı ¿ıÀ·Î¿ı ÷˘

‰ˆ¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

¿˘ÏÀ ¿˘ÏÀ ÁÒ›˝, «_ƒ fiı ±„Bfi ÷ı Áfl¬_ ≠¿Î‹Îfi »ı fiı ÏÿT› »ı fiı ±I›_÷

rı÷ »ı fiı Á„E«ÿÎfi_ÿw’ »ı; ±fiı …ıfiı ⁄˛õ’fl ¿Ëı »ı, ±Q≤÷‘΋ ¿Ëı »ı,

’fl‹ ’ÿ ¿Ëı »ı, ±fi_÷ ±’Îfl ¿Ëı »ı, ⁄˛õ ¿Ëı »ı, Ï«ÿοΠ¿Ëı »ı. ±ı‰_

…ı ±ı ±ZÎfl‘΋ ÷ıfiı ωÊı lÌ¿ÚWHÎ ¤√‰Îfi …ı ÷ı ÁÿΛ ωflÎ…‹Îfi »ı.2

÷ı ¿ı‰Î »ı ? ÷˘ …ıfiı ’vÊ˘k΋ ¿Ëı »ı, ‰ÎÁÿı‰ ¿Ëı »ı, fiÎflΛHÎ ¿Ëı »ı,

’fl‹ÎI‹Î ¿Ëı »ı, ⁄˛õ ¿Ëı »ı, ’fl⁄˛õ ¿Ëı »ı, ¥rfl ¿Ëı »ı, ’fl‹ırfl ¿Ëı

»ı, ωWHÎ ¿Ëı »ı. ±fiı ‰‚Ì ÷ı ¤√‰Îfi ¿ı‰Î »ı ? ÷˘ ZÎfl-±ZÎfl ◊¿Ì ’fl

»ı, Á‰˝iÎ »ı, Á‰˝¿÷ν »ı, Á‰˝fiÎ Ïfi›_÷Î »ı, Á‰˝fiÎ ±_÷›Î˝‹Ì »ı, Á‰˝

¿ÎflHÎfiÎ ¿ÎflHÎ »ı, Ïfi√˝HÎ »ı, V‰≠¿Î »ı, V‰÷_hÎ »ı. ±fiı ⁄˛õw’ ±ı‰Î

…ı ±fi_÷ ¿˘ÏÀ ‹@÷ ÷ı‹fiı μ’ÎÁfiÎ ¿fl‰Î ›˘B› »ı. ±fiı ±fi_÷ ¿˘ÏÀ

⁄˛õÎ_ÕfiÌ …ı μI’ÏkÎ, „V◊Ï÷ fiı ≠·› ÷ı w’ »ı ·Ì·Î …ıfiÌ ±ı‰Î »ı. ±fiı

38 ‰«fiÎQ≤÷

Á‹Ω› »ı.” ÷ı μ’fl ’˛◊‹fi_ 63(hÎıÁÃ)‹_ ‰«fiÎQ≤÷ ‰_«Î‰Ìfiı ¿èÎ_ …ı, “…\±˘

fiı, ‹ËÎflÎ… ·¬Ì √›Î »ı ¿ı …ı‹ {ÌHÎÎ_ ‹E»fl ˢ› ÷ıfiı ‹K›ı ¿ÌÕÌ Ë˘› ÷ı

‹˘ÀÌ ÿı¬Î› fiı ¿ÌÕÌfiı ‹K›ı ‰Ÿ»Ì ˢ› ÷ı ‹˘À˘ ÿı¬Î› fiı ‰Ÿ»Ìfiı ‹K›ı ÁÎ’

ˢ› ÷ı ‹˘À˘ ÿı¬Î› fiı ÁÎ’fiı ‹K›ı Á‹‚Πˢ› ÷ı ‹˘ÀÌ ÿı¬Î› fiı Á‹‚Îfiı

‹K›ı ’ÎÕ˘ ˢ› ÷ı ‹˘À˘ ÿı¬Î› fiı ’ÎÕÎfiı ‹K›ı ËÎ◊Ì Ë˘› ÷ı ‹˘À˘ ÿı¬Î› fiı

ËÎ◊Ìfiı ‹K›ı Ï√flfiÎfl …ı‰Îı ’‰˝÷ ˢ› ÷ı ‹˘À˘ ÿı¬Î› fiı ÷ı ’‰˝÷fiı ‹K›ı ‹ıv

’‰˝÷ ‹˘À˘ ÿı¬Î› fiı ÷ı ‹ıv …ı‰Î ’‰˝÷fiı ‹K›ı ·˘¿Î·˘¿ ’‰˝÷ ÷ı ±Ï÷Âı ‹˘À˘

…HÎΛ; ÷ı‹ √˘·˘¿fiı ‹K›ı ±ZÎfl‘΋ »ı ±ı‹ Á‹…‰_. ’HÎ ¿Î_¥ ±ı¿ ËÎ◊Ì‹Î_

Ï√flfiÎfl ’‰˝÷ ±Î‰Ì √›˘ ±ı‹ fi◊Ì. ±fiı ⁄ÌΩ ±fi_÷ ’‰˝÷fiı ‹Ò¿Ìfiı

Ï√flfiÎfl ’‰˝÷fiı √H›˘ »ı fiı ⁄ÌΩ ±fi_÷ ’‰˝÷fiı ‹Ò¿Ìfiı ‹ıv ’‰˝÷fiı √H›˘ »ı

fiı ⁄ÌΩ ±fi_÷ ’‰˝÷fiı ‹Ò¿Ìfiı ·˘¿Î·˘¿ ’‰˝÷fiı √H›˘ »ı; ÷ı‹ ±fi_÷ ‘΋fiı

‹Ò¿Ìfiı ±ZÎfl‘΋fiı ¿èÎ_ »ı. ’HÎ ¿Î_¥ √˘·˘¿‹Î_ ±ZÎfl‘΋ ±Î‰Ì √›_ ÷ı‹

fi◊Ì. fiı ⁄ÌΩ ‘΋fiÌ ÷˘ ±‰Ï‘(ÁÌ‹Î) ¿ËÌ »ı, ’HÎ ±ZÎfl‘΋fiÌ ÷˘ ±‰Ï‘

¿ËÌ fi◊Ì, ±ı ÏÁ©Î_÷‰Î÷ »ı.” (V‰Î‹ÌfiÌ ‰Î÷˘ — 3/23)

2. lÌ¿ÚWHÎfi_ Ïfiw’HÎ ±ZÎfl‘΋fiı ωÊı »ı ÷ıfiÌ V’WÀ÷Î —ó

±ËŸ ±ZÎfl‘΋fiı ωÊı “lÌ¿ÚWHΔfi_ ‰Hνfi ¿›* »ı, ’fl_÷ lÌ¿ÚWHÎ ÷˘ √˘·˘¿-

‘΋fiÎ ±Ï‘’Ï÷ »ı; F›Îflı ±ZÎfl‘΋ ’vÊ˘k΋ fiÎflΛHÎfi_ ‘΋ »ı. ±Î ⁄_fiı

‘΋˘ ‰E«ıfi˘ ÷ŒÎ‰÷ ‰«. ’_. 1, √.±_. 2; ‰ıÿflÁ — M≤. 68, 91, 96,

145; ÷ı‹… V‰Î‹ÌfiÌ ‰Î÷˘ — 3/11; 7/3,9,10,15 ‰√ıflı‹Î_ V’WÀ …HÎÎT›˘

»ı. ÷ı◊Ì ±ËŸ lÌ¿ÚWHÎ ¤√‰Îfifiı ±ZÎfl‘΋ÎÏ‘’Ï÷ ¿èÎÎ »ı ÷ı ¿ı‰‚

±˙’«ÎÏfl¿ Á‹…‰_.

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

≠¿ÚÏ÷’vÊ, ¿Î‚, ≠‘Îfi’vÊ fiı ‹ËkÎk‰ÎÏÿ¿ ±ı …ı ’˘÷ÎfiÌ Â„@÷±˘

÷ıfiÎ ≠ıfl¿ »ı. ±fiı ±fi_÷ ¿˘ÏÀ ⁄˛õÎ_ÕfiÎ flÎΩÏ‘flÎ… »ı. fiı ÁÿÎ

Ï¿Â˘fl‹ÒÏ÷˝ »ı, fiı ¿˘ÏÀ ¿˘ÏÀ ¿_ÿ’˝ Áfl¬Î Á_ÿfl »ı, ±fiı fi‰Ìfi ‹ıCÎ Áfl¬˘

U›Î‹ »ı ‰Hν …ıfi˘ ±ı‰Î »ı. ±fiı ±‹ÒS› fiı ÏÿT› ±ı‰Î_ …ı fiÎfiÎ ≠¿ÎflfiÎ_

‰VhÎ fiı ±Î¤ÒÊHÎ ÷ıHÎı ›@÷ »ı. ±fiı ¿Îfifiı ωÊı ‹¿flοÎfl ¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

±ı‰Î …ı lÌ¿ÚWHÎ ’vÊ˘k΋ ¤√‰Îfi ÷ı …ı ÷ı ±Î …ı ’˘÷Îfi_ Á‹√˛

±ˆr›˝ ÷ıHÎı ›@÷ ◊¿Î M≤J‰Ìfiı ωÊı ±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝fiı ≠‰÷퉉Îfiı ±◊ı˝ fiı

’˘÷ÎfiÎ_ ±ı¿Î_Ï÷¿ ¤@÷ …ı ‘‹˝, ¤„@÷ fiı ‹flÌE›ÎÏÿ¿ ∑ÏÊ ÷ı‹fiÌ flZÎÎ

¿fl‰Îfiı ±◊ı˝ fiı ÷ı‹fiı Á¬ ±Î’‰Îfiı ±◊ı˝ ±fiı ±fiı¿ ∞‰fiÎ_ ¿S›ÎHÎ

¿fl‰Îfiı ±◊ı˝ fiı ±‘‹˝fi˘ μE»ıÿ ¿fl‰Îfiı ±◊ı˝, ¿˘Á·6 ÿıÂfiı ωÊı ≠¿À

◊÷ΠˉÎ.

ˉı ±ı ¤√‰Îfi …ı‰Ì flÌ÷ı ≠¿À ◊›Î »ı ÷ı Á_ZÎı’ı ¿flÌfiı ¿Ë̱ı

»Ì±ı ó ±ı¿ Á‹›ı ‹flÌE›ÎÏÿ¿ ∑ÏÊ …ı ÷ı ⁄ÿÏfl¿Îl‹fiı ωÊı lÌfifl-

fiÎflΛHÎ ¤√‰ÎfifiÎ_ ÿ½fi ¿fl‰Î ÁÎv ±Î‰÷ΠˉÎ. ÷ı ‰Î÷fiı ÁÎ_¤‚Ìfiı

‘‹˝ÿı‰ ’HÎ ’˘÷ÎfiÌ VhÎÌ …ı ‹ÒÏ÷˝ ÷ıHÎı ÁÏË÷ ◊¿Î lÌfiflfiÎflΛHÎfiÎ_ ÿ½fi

¿fl‰Î ±ÎT›Î. ’»Ì ÷ı ∑ÏÊfiÌ Á¤Îfiı ωÊı 쩉ı ÁÏË÷ ⁄ıÃÎ ±ı‰Î …ı

lÌfiflfiÎflΛHÎ ∑ÏÊ ÷ıfi_ ÿ½fi ¿flÌfiı lÌfiflfiÎflΛHÎı ‹ÎL›Î ◊¿Î ‘‹˝ÿı‰ …ı

÷ı ÷ı Á¤Îfiı ωÊı ⁄ıÁ÷ΠˉÎ. ±fiı ‹flÌE›ÎÏÿ¿ ∑Ïʱı lÌfiÎflΛHÎ ∑ÏÊ

±Î√‚ ≠◊‹ ¿flÌ Ë÷Ì …ı ¤fl÷¬_ÕfiÎ T≤kÎÎ_÷fiÌ ‰Î÷ν ÷ıfiı lÌfiÎflΛHÎ

∑ÏÊfiÎ ‹¬Îflω_ÿ ◊¿Ì ±ı¿Î√˛Ï«kÎ ◊¥fiı ‘‹˝ÿı‰ …ı ÷ı ÁÎ_¤‚÷Î Ë÷Î ÷◊Î

÷ı ∑ÏÊ fiı 쩉 ÷ı ’HÎ ÷ı ‰Î÷νfiı ±ı¿Î√˛Ï«kÎ ◊¥fiı ÁÎ_¤‚÷Î Ë÷Î. ÷ı

Á‹›‹Î_ ¿ˆ·ÎÁ ’‰˝÷ ◊¿Ì ÿ‰Î˝ÁÎ ∑ÏÊ …ı ÷ı lÌfiÎflΛHÎ ∑ÏÊfiı ÿ½fiı

±ÎT›Î. ÷ıfi_ ¿˘¥◊Ì ÁL‹Îfi ◊›_ fiËŸ ‹ÎÀı ÷ı ÿ‰Î˝ÁÎ ∑ÏÊ ÷˘ ±ı ‘‹Î˝Ïÿ¿

Á‰ı˝fiı ÂÎ’ ÿı÷ΠˉΠ…ı, ““‹ÎflÎ ±’‹ÎfifiÎ ¿flfiÎflÎ …ı ÷‹ı Á‰ı˝ ÷ı

¤fl÷¬_Õfiı ωÊı ‹fiW›’HÎÎfiı ’΋˘ ±fiı I›Î_ ±Áfl ◊¿Ì ±’‹Îfifiı fiı

¿WÀfiı ’΋˘.”” ±ı‰Î ÂÎ’fiı ÁÎ_¤‚Ìfiı ‘‹˝ÿı‰ı CÎHÎÌ¿ ≠¿ÎflfiΠωfi›ı ›@÷

‰«fiı ¿flÌfiı ÂÎ_Ï÷ ’‹ÎÕuÎ ±ı‰Î …ı ÿ‰Î˝ÁÎ ∑ÏÊ ÷ı ⁄˘S›Î …ı, ““÷‹ı Á‰ı˝

lÌfiÎflΛHÎ ∑ÏÊfiÌ ‰Î÷ν ÁÎ_¤‚‰Îfiı ωÊı ±ÎÁ@÷ Ë÷Î ‹ÎÀı ‹fiı fi

40 ‰«fiÎQ≤÷

‹ÒÏ÷˝±˘◊Ì ’vÊ˘k΋ fiÎflΛHΠϤLfi »ı.

«˘‰ÌÁ ‹ÒÏ÷˝±˘ — ¿ı‰, fiÎflΛHÎ, ‹Î‘‰, √˘g‰ÿ, ωWb, ‹‘ÁÒÿfi, ÏhÎωø‹,‰Î‹fi, lÌ‘fl, xÊÌ¿ıÂ, ’•fiΤ, ÿ΋˘ÿfl, Á_¿Ê˝HÎ, ‰ÎÁÿı‰, ’˛zQfi, ±Ïfiv©,

’vÊ˘k΋, ±‘˘ZÎ…, L≤ÏÁ_Ë, ±E›÷, …fiÎÿ˝fi, μ’ıLƒ, ËÏfl, ¿ÚWHÎ. (’_«flÎhÎ,

’ΕÁ_ÏË÷Î, Ïø›Î’Îÿ — 16/30-42 ÷◊Î ÁIÁ_Ï√∞‰fi — 3/35/4-17).

6. fl΋ΛHÎfiı ±fiÁÎflı Áfl›Ò÷Àfi˘ ’˛ÿıÂ; …ı‹Î_ »’ˆ›Îfi˘ Á‹Î‰ı ◊Λ »ı.

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

ÿıA›˘ fiı ‹Îv_ ÁL‹Îfi fi ◊›_ ±ıfiÌ ‹fiı ¬⁄fl fiˢ÷Ì, ÷ı ÁÎv ‹ıÓ ÷‹fiı

ÂÎ’ ÿÌ‘˘. ’HÎ ÷ı ‹Îfl˘ ÂÎ’ ÷˘ Ïfi‰ÎflHÎ fiËŸ ◊Λ. ’HÎ ÷ı ÂÎ’ ¤ı‚˘ Ë_

÷‹fiı ±fi√˛Ë ¿v_ »\_ …ı, Ëı ‘‹˝ÿı‰ ! ÷‹ı fiı ±Î ÷‹ÎflÌ VhÎÌ ‹ÒÏ÷˝ ÷ı

⁄˛ÎõHÎfiÎ ¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

±ı‰_ fi΋ ‘fl÷ΠˉÎ. ±fiı ÷ı ¿˘Á· ÿıÂfiı ωÊı … »’ˆ›Î fi΋ı √΋‹Î_

hΉÎÕÌ ¿ÚWH΋ν fi΋ı ⁄˛ÎõHÎ ÷ı ◊¿Ì ¤‰ÎfiÌ fi΋ı …ı ÷ıfiÌ ’IfiÌ ÷ıfiı ωÊı

‹ÒÏ÷˝ …ı ÷ı Á_‰÷ 1798 Á÷flÁ˘ fiı ±ßÎHÎ_fiÎ ¿ÎÏ÷˝¿ ÁÏÿ 15 ’Òfi‹fiı

Ïÿ‰Á ÁΛ_¿Î‚ı ≠¿À ◊÷Î_ ˉÎ_. ÷ı ’»Ì Ïÿ‰Áı Ïÿ‰Áı ‹˘ÀÎ_ ◊›Î_ fiı

lÌ¿ÚWHÎ ¤√‰ÎfifiÌ ±Ï÷› ¤„@÷ ¿fl‰Î ·ÎB›Î_, ‹ÎÀı ¤„@÷ ±ı‰Î fi΋fiı

’΋÷Î_ ˉÎ_.

’»Ì ±ı ¤„@÷fiÎ Ï’÷Î …ı ¿ÚWH΋ν ÷ı …ı ÷ı ’˘÷ÎfiÌ ’hÎÌ …ı

¤„@÷ ÷ıfi˘ ‘‹˝fiÎ ±‰÷Îfl …ı ÿı‰Â‹Î˝ ÷ı ÁÎ◊ı ›◊Îωϑ ω‰ÎË ¿fl÷Î

ˉÎ, ±fiı ±ı …ı ’˘÷ÎfiÎ …‹Î¥ ÷ıfiı ’˘÷ÎfiÎ √΋‹Î_ ’˘÷Îfiı CÎıfl flά÷Î

ˉÎ. ’»Ì ÷ı ÿı‰Â‹Î˝ …ı ÷ı ¤„@÷ …ı ’˘÷ÎfiÌ ’IfiÌ ÷ıHÎı ÁÏË÷

B≤ËV◊Îl‹fiÎ …ı ‘‹˝ ÷ıfiı ±ÎÂflÌfiı lÌ¿ÚWHÎ ¤√‰ÎfifiÌ ¤„@÷ ¿fl÷Î

ˉÎ, ±fiı ’˘÷ı ‘‹˝fiı ωÊı ±Ï÷ ºœ’HÎı ‰I›Î˝ ÷ıfiı Ωı¥fiı Á‰ı˝ ·˘¿ …ı ÷ı

‘‹˝ ±ı‰ı fi΋ı ¿flÌfiı … ⁄˘·Î‰÷ΠˉÎ.

’»Ì ±ı ‘‹˝¤„@÷fiı ±Áfl ◊¿Ì ±Ï÷› ¿WÀ ◊›_ ÷ıfiÎ Ïfi‰ÎflHÎfiı

±◊ı˝ ÷ı ‘‹˝¤„@÷ …ı ÷ı T≤_ÿΉfi‹Î_ …¥fiı ‹flÌE›ÎÏÿ¿ ∑Ïʱı ›@÷ ◊¿Î_

lÌ¿ÚWHÎ ¤√‰ÎfifiÌ ±ÎflΑfiÎ ¿fl÷Î_ ˉÎ_. ÷ıHÎı ¿flÌfiı ÷ı ¤√‰Îfi ±ı‹fiÌ

μ’fl ≠ÁLfi ◊›Î ±fiı ’˘÷ÎfiÎ ±ZÎfl‘΋‹Î_ …ı‰Î ’˘÷ı ÁÿΠωflÎ…‹Îfi »ı

÷ı‰_ ’˘÷Îfi_ ÿ½fi ±Î’Ìfiı ‘‹˝¤„@÷ ≠I›ı ⁄˘·÷ΠˉΠ…ı, ““Ëı ‘‹˝ !

¤„@÷ ! ÷‹fiı ¿WÀfiÎ ÿıfiÎflÎ …ı ±Áfl ÷ı‹fiı ’Ò‰ı˝ ‹ıÓ ¿ÚWHÎΉ÷Îflfiı ωÊı

‹Î›Î˝ Ë÷Î ÷ı ‹ÎflÌ μ’fl ±ı‹fiı ‰ˆfl »ı, ‹ÎÀı ÷‹fiı ‹ÎflÎ_ ΩHÎÌfiı ’ÌÕı »ı.

÷ı ±ÁflfiÎ fiÎÂfiı ±◊ı˝ Ë_ …ı ÷ı fiÎflΛHÎ ∑ÏÊw’ı ÷‹ÎflÎ ◊¿Ì ≠¿À ◊¥fiı

ËÏfl¿ÚWHÎ fi΋ı ωA›Î÷ ◊¥Â ±fiı ÷‹ÎflÌ fiı ∑ÏÊfiÌ ±ÁflfiÎ ¿WÀ ◊¿Ì

flZÎÎ ¿flÌ fiı ÷‹fiı ÿ‰Î˝ÁÎfiÎ ÂÎ’ ◊¿Ì ‹¿Î‰ÌÂ. ±fiı ±Áflfi˘ fiı

±‘‹˝fi˘ μE»ıÿ ¿flÌ fiı M≤J‰Ìfiı ωÊı ±ı¿Î_Ï÷¿ ‘‹˝fiı ≠‰÷ν‰ÌÂ.”” ±ı‹

¿ËÌfiı lÌ¿ÚWHÎ ¤√‰Îfi …ı ÷ı ±_÷‘νfi ◊¥ √›Î ±fiı ‘‹˝fiÎ xÿ›¿‹‚fiı

ωÊı ωflÎ…‹Îfi ◊›Î, ’»Ì ÷ı ‘‹˝¤„@÷ …ı ÷ı ±Ï÷› ±Îfi_ÿfiı ’΋Ìfiı

I›Î_◊Ì ’λÎ_ ’˘÷Îfiı √΋ ±Î‰Ìfiı lÌ¿ÚWHÎ ¤√‰ÎfifiÌ ¤„@÷fiı ¿fl÷Î_ ˉÎ_.

±fiı ±ı‰Ì flÌ÷ı ±ı ‘‹˝fiı ¤√‰Îfi ≠ÁLfi ◊›Î ‹ÎÀı Á‰ı̋ …fi …ı ÷ı ÷ı‹fiı

ËÏfl≠ÁÎÿ fi΋ı ¿flÌfiı ⁄˘·Î‰÷ΠˉÎ.

42 ‰«fiÎQ≤÷

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

±fiı ’»Ì ¿ıÀ·Î¿ ‹ÎÁ √›Î ¿ıÕı ÷ı ËÏfl≠ÁÎÿ∞ ◊¿Ì ¤„@÷fiı ωÊı

lÌ¿ÚWHÎ ¤√‰Îfi …ı ÷ı Á_‰÷ 1837 ±œÎflÁ˘ fiı ÁÎÕhÎÌÁfiÎ «ˆhÎ ÁÏÿ 9

fi‰‹Ìfiı Ïÿ‰Á flÎÏhÎ ÿÁ CÎÕÌ √¥ I›Îflı ≠¿À ◊÷ΠˉÎ. ÷ı Á‹›‹Î_

ËÏfl≠ÁÎÿ∞fiÎ CÎflfiı ωÊı ‹˘À˘ μIÁ‰ ◊÷˘ ˉ˘ ±fiı ≥LƒÎÏÿ¿ ÿı‰ …ı ÷ı

…› …› ÂOÿfiı ¿fl÷Î ◊¿Î fiı ÿ_ÿϤfiı ‰ΩÕ÷Î ◊¿Î ’W’fi˘ ‰flÁÎÿ ¿fl÷Î

ˉÎ. ±fiı ±MÁflα˘ …ı ÷ı L≤I› ¿fl÷Ì Ë‰Ì. ±fiı √_‘‰˝ …ı ÷ı √Îfi ¿fl÷Î

ˉÎ. ±fiı ‹Ïfi …ı ÷ı ±ÎÂÌ‰Î˝ÿ ÿı÷ΠˉÎ. ±fiı ÿı‰÷Î fiı ÁΑfiÎ_ …ı ‹fi

÷ı ±Ï÷ ≠ÁLfi ◊÷Î_ ˉÎ_ ±fiı ±ÁflfiÎ_ …ı ‹fi ÷ı ÷I¿Î‚ hÎÎÁfiı ’΋÷Î_

ˉÎ_. ±fiı ÷ı √΋‹Î_ flËıfiÎflÌ …ı VhÎ̱˘ ÷ı ‹_√‚ √Î÷Ì Ë‰Ì fiı ⁄΂w’

±ı‰Î …ı ËÏfl ÷ıfiı ±ÎÏÂÊ ÿı÷Ì Ë‰Ì. ±fiı ÷ı Á‹›fiı ωÊı ‹_ÿ, Á√_‘ fiı

ÂÌ÷‚ ±ı‰Î …ı ‰Î› ÷ı ‰Î÷ΠˉÎ. ±fiı ÷ÎflÎfiÎ √HÎı ÁÏË÷ ±Î¿Î …ı ÷ı

±Ï÷› Ïfi‹˝‚ ◊÷˘ ˉ˘. ÷ı ‰Îfl ’»Ì ÷ı ËÏfl≠ÁÎÿ∞ …ı ÷ı ÷ı ’˘÷ÎfiÎ

’hÎfi_ …ı Ω÷¿¿‹˝ ÷ı ⁄˛ÎõHÎ ’ÎÁı ›◊Îωϑ ¿flΉÌfiı ⁄˛ÎõHÎfiı CÎHÎο

≠¿ÎflfiÎ_ ÿÎfi ±Î’÷ΠˉÎ.

’»Ì …L‹◊Ì »ßÎ Ïÿ‰Áfiı ωÊı ¿˘ÀflÎ ±ÎÏÿ¿ ⁄΂√˛Ë …ı ÷ı

⁄΂w’ ±ı‰Î …ı ÷ı ¤√‰Îfi ÷ıfiı ‹Îfl‰Î ÁÎv ±ÎT›Î_ ÷ı‹fiı ÷ı ¤√‰Îfi …ı

÷ı ’˘÷ÎfiÌ º„WÀ‹ÎhÎı ¿flÌfiı ⁄΂Ìfiı ¤√Î‰Ì ÿı÷ΠˉÎ. ’»Ì ¤√‰Îfi hÎHÎ

‹ÏËfiÎ fiı ±Ï√›Îfl Ïÿ‰ÁfiÎ ◊›Î I›Îflı ‹Î¿ÙÕı› ∑ÏÊ …ı ÷ı ⁄˛ÎõHÎfiı ‰ıÊı

÷ı ËÏfl≠ÁÎÿ∞fiı CÎıfl ±Î‰÷ΠˉÎ. I›Îflı ËÏfl≠ÁÎÿ∞ …ı ÷ı ÷ı ∑ÏÊfi_

±Ï÷› ÁL‹Îfi ¿flÌfiı fiı ÷ı‹fiı F›˘Ï÷ÊÌ ΩHÎÌfiı ¿Ëı÷ΠˉΠ…ı, ““÷‹ı

±‹ÎflÎ ’hÎfi_ fi΋¿flHÎ ¿fl˘.”” ’»Ì ÷ı ∑ÏÊ …ı ÷ı flÎ∞ ◊¥fiı fi΋¿flHÎ

¿fl÷Î ◊¿Î ⁄˘S›Î …ı, ““Ëı ËÏfl≠ÁÎÿ∞ ! ±Î ÷‹ÎflÎ ’hÎ …ı ÷ı ÷‹ÎflÌ Á‰˝

±Î’ÿÎfiı ËflÂı ±fiı …ı …fi ±ıfiÎ ±ÎÏl÷ ◊Âı ÷ı‹fiÌ Á‰ı̋ ±Î’ÿÎfiı

ËflÂı. ±fiı ¿¿˝ flÎÏÂfiı ωÊı ±ıfi˘ …L‹ »ı ‹ÎÀı ±ı‹fi_ ËÏfl ±ı‰_ fi΋

◊Âı. ±fiı ‰‚Ì ±Î …ı ÷‹ÎflÎ ’hÎ ÷ıfiÎ ÿıËfi˘ ¿ÚWHÎ ‰Hν »ı ÷◊Î ’˘÷ÎfiÎ

±ÎÏl÷ …fifiÎ_ …ı ‹fi ÷ı‹fiı ’˘÷ÎfiÌ ‹ÒÏ÷˝fiı ωÊı ÷ÎHÎÌ ·ıÂı ÷◊Î «ˆhÎ

‹ÎÁ‹Î_ …L‹ »ı, ‹ÎÀı ¿ÚWHÎ ±ı‰ı fi΋ı ωA›Î÷ ◊Âı. ±fiı ±ı ⁄ı fi΋

fi˘¬Î_ fi˘¬Î_ »ı ÷˘ ’HÎ ±ı ⁄ı ¤ı‚Î_ ‹‚Ìfiı ËÏfl¿ÚWHÎ ±ı‰_ hÎÌ…\_ fi΋ ’HÎ

◊Âı. ±fiı ±Î ÷‹ÎflÎ ’hÎ …ı ÷ı I›Î√, iÎÎfi, ÷’, ‘‹˝ ±fiı ›˘√ ±ı ’Î_«

’fl◊Îfl˘ 43

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

√HÎı ¿flÌfiı ÷˘ ω∞ …ı‰Î ◊Âı, ‹ÎÀı fiÌ·¿_à ±ı‰ı fi΋ı ¿flÌfiı ·˘¿fiı ωÊı

≠ÏÁ© ◊Âı. ±fiı ±Î …ı ÷‹ÎflÎ ’hÎ ÷ıfiÎ ËÎ◊fiı ωÊı ’•fi_ Ï«Ë˚fi »ı ÷◊Î

’√fiı ωÊı ‰Ø, ∂K‰˝flı¬Î ±fiı ¿‹‚ ÷ıfiÎ_ Ï«Ë˚fi »ı, ÷ı ‹ÎÀı ±Î ÷‹ÎflÎ

’hÎ …ı ÷ı ·ZÎΉϑ ‹fiW›fiÎ Ïfi›_÷Î ◊Âı. ±fiı ±Î ÷‹ÎflÎ ’hÎ …ı ÷ı

¿S›ÎHοÎflÌ ±ı‰Î ±fi_÷ √HÎı ›@÷ ◊Âı fiı ÷‹ÎflÌ Á‹√˛ ¿WÀ ◊¿Ì flZÎÎ

¿flÂı.”” ±ı‹ ¿ËÌfiı ωfl΋ ’ÎQ›Î ±ı‰Î …ı ‹Î¿ÙÕı› ∑ÏÊ ÷ıfiı ËÏfl≠ÁÎÿ∞

…ı ÷ı CÎHÎÌ¿ ÿÏZÎHÎÎ fiı ¤Îflı ¤Îflı fi‰Î_ ‰VhÎ fiı ±Î¤ÒÊHÎ ÷ı ±Î’÷ΠˉÎ.

’»Ì ÷ı ∑ÏÊ …ı ÷ı ±ı¿ Ïÿ‰Á I›Î_ flËÌfiı ≠›Î√ ÷Ì◊˝fiÌ ›ÎhÎÎ ¿fl‰Î ÁÎv

«Î·Ì fiÌÁfl÷ΠˉÎ. ±fiı ÷ı ’»Ì ÷ı ËÏfl≠ÁÎÿ∞ fiı ¤„@÷‹Î÷Î …ı ÷ı

’˘÷ÎfiÎ ’hÎfiÎ √HÎfiı ÁÎ_¤‚Ìfiı ⁄Ë ≠ÁLfi ◊÷Î_ ˉÎ_. ’»Ì ÷ı lÌËÏfl …ı

÷ı ’˘÷ÎfiÌ ⁄΂·Ì·Î±ı ¿flÌfiı ’˘÷ÎfiÎ_ ‹Î÷Ï’÷Îfiı fiı Á_⁄_‘Ì…fifiı ⁄Ë

±Îfi_ÿ μ’Ω‰÷Î ◊¿Î ⁄΂«_ƒfiÌ ’ıÃı T≤Ï©fiı ’΋÷ΠˉÎ. ±fiı ÷ı ’»Ì

ËÏfl≠ÁÎÿ∞ …ı ÷ı ÷ı ’˘÷ÎfiÎ ’hÎfiı ’Î_«‹ı ‹ÏËfiı ≠◊‹ M≤J‰Ì μ’fl

⁄ıÁÎfl÷ΠˉÎ. ±fiı »ßÎ ‹ÏËfiÎfiı ωÊı ≠◊‹ ±Lfi …‹‰Î Â̬‰÷ΠˉÎ.

±fiı ÁÎ÷‹ı ‹ÏËfiı ¿Îfifiı ‰Ÿ‘Ή÷ΠˉÎ. ±fiı hÎÌ…\_ ‰Ê˝ ⁄ıÃ

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

’flÎHÎ ◊¿Ì ÷˘ “’_«‹ V¿_‘” fiı “ÿ‹ V¿_‘” ±ı ÁÎfl ¿Îœu˘ ÷◊Î V¿_ÿ’flÎHÎ

◊¿Ì “‰ÎÁÿı‰‹ÎËÎIQ›” ±ı ÁÎfl ¿Îœu˘ ÷◊Î ≥Ï÷ËÎÁ …ı ‹ËΤÎfl÷ ÷ı ◊¿Ì

“¤√‰ÿ˚√Ì÷Δ, “ωÿflfiÌÏ÷” fiı “ωWHÎÁËôÎfi΋” ±ı ÁÎfl ¿Îœu˘ ÷◊Î Á‰ı˝

‘‹˝ÂÎVhÎ ◊¿Ì “›ÎiΉS@›VQ≤Ï÷” ±ı ÁÎfl ¿Îœu˘. ±ı‰Ì flÌ÷ı ±ı «Îfl ÁÎfl

¿ÎœÌfiı ÷ıfi˘ √À¿˘ ·¬Î‰Ìfiı ’˘÷ÎfiÌ ’ÎÁı ÏfiI›ı flά÷ΠˉÎ. ’»Ì ÷ı

lÌËÏfl …ı ÷ı …L‹ ◊¿Ì ±Ï√›Îfl ‰Ê˝fiÎ ◊›Î ÷Îflı ’˘÷ÎfiÌ ‹Î÷Î …ı ¤„@÷

÷ıfiı ‘‹˝, iÎÎfi ±fiı ‰ˆflÎB› ÁÏË÷ ±ı‰Ì …ı ¤„@÷ ÷ıfi˘ μ’ÿı ¿flÌfiı

ÏÿT›√Ï÷fiı ±Î’÷ΠˉΠfiı ÿ‰Î˝ÁÎfiÎ ÂÎ’ ◊¿Ì ‹¿Î‰÷ΠˉÎ. ±fiı ÷ı

’»Ì ¿ıÀ·Î¿ ‹ÎÁ √›Î ¿ıÕı ÷ı lÌËÏfl …ı ÷ı ’˘÷ÎfiÎ Ï’÷Î …ı ËÏfl≠ÁÎÿ∞

÷ıfiı ’˘÷ÎfiÎ V‰w’fi_ ›◊Î◊˝ iÎÎfi ±Î’Ìfiı ÏÿT›√Ï÷fiı ’‹ÎÕ÷ΠˉΠfiı

ÿ‰Î˝ÁÎfiÎ ÂÎ’ ◊¿Ì ‹¿Î‰÷ΠˉÎ.

±fiı ±ı‰Ì flÌ÷ı ¤„@÷‘‹˝ …ı ÷ı ÏÿT›√Ï÷fiı ’΋Ìfiı ’»Ì ÏÿT› ÿıËı

¿flÌfiı Ïfifl_÷fl ÷ı lÌËÏflfiı ’ÎÁı flËı÷Î_ ˉÎ_. ÷ı ‰Îfl ’»Ì ÷ı lÌËÏfl …ı ÷ı

’˘÷ÎfiÎ_ …ı Á_⁄_‘Ì ÷ıfiı ’Ò»uΠωfiÎ … ÏfiI›VfiÎfifiı Ï‹Êı ¿flÌfiı ÷̉˛

‰ˆflÎB›fiÎ ‰ı√ ◊¿Ì ’˘÷ÎfiÎ CÎflfi˘ I›Î√ ¿flÌfiı ’˘÷ı ±ı¿·Î … μkÎfl ÏÿÂfiı

ωÊı ÷’ ¿fl‰Î ÁÎv «Î·Ì fiÌÁfl÷ΠˉÎ. ÷ı ’˘÷ı ¿ı‰Î »ı ? ÷˘ ⁄ÏˉνÁı

ÁÏË÷ …ı ¿˙’Ìfi ÷ıfiı ‘ÎflÌ flèÎÎ »ı, fiı Q≤√«‹˝ ‘Λ٠»ı, fiı ’·ÎÂfi˘ ÿ_Õ

‘Λ˘˝ »ı, fiı rı÷ ±ı‰_ …ı ›i΢’‰Ì÷ ÷ı ‘Λ٠»ı, fiı ¿_Ãfiı ωÊı ÷‚ÁÌfiÌ

⁄ı‰ÕÌ ‹Î‚Î ‘ÎflÌ »ı, fiı «Î_ÿ·ı ÁÏË÷ …ı ∂K‰˝’_Õˇ Ï÷·¿fi_ Ï«Ë˚fi ÷ı ‘ΛÙ

»ı, fiı ‹V÷¿ μ’fl …ÀÎfiı ‘ÎflÌ flèÎÎ »ı, fiı ¿ıÕfiı ωÊı ‹_…fiÌ ‹ı¬‚Î ‘ÎflÌ

»ı. fiı ËÎ◊fiı ωÊı …’‹Î‚Î, ¿‹_Õ‚, ϤZÎÎ’ÎhÎ fiı …‚√flHÎ_ ±ıÀ·Î_

‰ÎfiÎ_fiı ‘ÎflÌ flèÎÎ »ı. fiı Âη√˛Î‹ fiı ⁄΂‹¿

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

flËÌfiı ’»Ì I›Î_◊Ì ÿÏZÎHÎ ÏÿÂ΋Î_ «ÎS›Î, ÷ı Ïˋη› ’‰˝÷fiÌ ÷·ÎÀÌ‹Î_

±ı¿ ‹ËÎC΢fl ‰fi ±ÎT›_, ÷ıfiı ωÊı ⁄Îfl ‹ÎÁ Á‘Ì Ï‰«fl÷ΠˉÎ. ’»Ì

lÌfiÌ·¿_à ⁄˛õ«ÎflÌ …ı ÷ı, ÷ı ‰fifiı ωÊı ‰ÕfiÎ T≤ZÎ ÷‚ı ⁄ıÃÎ fiı ÷’fiı

¿fl÷Î ±ı‰Î …ı √˘’΂›˘√Ì ÷ıfiı ÿı¬÷ΠˉΠfiı ÷ı ›˘√Ì ’ÎÁı flËÌfiı

±WÀÎ_√›˘√fiı Â̬÷Î ◊¿Î ±ı¿ ‰Ê˝ Á‘Ì flèÎÎ fiı ÷ı ›˘√Ìfiı ’˘÷ÎfiÎ

V‰w’fi_ iÎÎfi ±Î’Ìfiı ÏÁ©√Ï÷fiı ’‹ÎÕ÷ΠˉÎ. ±fiı ’»Ì I›Î_◊Ì

μkÎfl‹¬ı «ÎS›Î ±ı‰Î …ı lÌfiÌ·¿_à ⁄˛õ«ÎflÌ ÷ı …ı ÷ı ±ÎÏÿ‰ÎflÎË8 fi΋ı

…ı ÷Ì◊˝ ÷ıfiı ’ÎQ›Î. ±fiı I›Î_◊Ì «ÎS›Î ÷ı ⁄_√΂ ÿıÂfiı ωÊı ÁÌfl’fl9 fi΋ı

…ı ÂËıfl ÷ıfiı ’΋÷ΠˉÎ; ±fiı ÷ı ÂËıflfi˘ flÎΩ ÏÁ©‰S·¤ fi΋ı

‹ËΑÎÏ‹˝¿ Ë÷˘ ÷ıHÎı ≠Î◊˝fiÎfiı ¿›Î˝ ±ı‰Î …ı lÌfiÌ·¿_à ⁄˛õ«ÎflÌ ÷ı …ı ÷ı

«˘‹ÎÁÎfiÎ «Îfl ‹ÏËfiÎ Á‘Ì I›Î_ flËı÷ΠˉÎ; ±fiı ÷ı ÂËıflfiı ωÊı ¿Î‚Ì fiı

¤ˆfl‰ ÷ıfiÎ μ’ÎÁ¿ fiı ÏÁ©’HÎÎfi_ »ı ±Ï¤‹Îfi …ı‹fiı ±ı‰Î …ı ±Áfl

÷ı‹fiÎ ‹ÿfiı Ëfl÷ΠˉÎ; ±fiı ’˘÷Îfi˘ Áı‰¿ …ı √˘’΂ÿÎÁ fi΋ı ÁΑ

÷ıfiÌ ±ÁflfiÎ ±Ï¤«Îfl ◊¿Ì ’˘÷Îfiı Á΋J›ı˝ ¿flÌfiı flZÎÎ ¿fl÷ΠˉÎ. ±fiı

‰‚Ì ÷ı ÂËıflfiı ωÊı ‰ıÿ, ÂÎVhÎ, ’flÎHÎfi˘ ¤HÎı·˘ ±ı‰˘ ÷ˆ·_√ ÿıÂfi˘

¿˘¥¿ ⁄˛ÎõHÎ Ë÷˘ ÷ıHÎı ÷ı flÎΩ ◊¿Ì ËV÷Ì ±ÎÏÿ¿fi_ ‹ËÎÿÎfi ·Ì‘_, ÷ıHÎı

¿flÌfiı ÷ı ⁄˛ÎõHÎ √˙fl‰Hν Ë÷˘ ’HÎ U›Î‹‰Hν ◊¥ √›˘. ’»Ì ÷ı ⁄˛ÎõHÎ

’˘÷ÎfiÎ ’Î’fiÌ ÂÎ_Ï÷fiı ±◊ı˝ lÌfiÌ·¿_à ⁄˛õ«ÎflÌfiı ÂflHÎı ±ÎT›˘; ÷ıfiı

’˘÷ÎfiÎ Á΋J›ı˝ ¿flÌfiı ÷ı ’Î’ ◊¿Ì ‹¿ÎT›˘ ÷Îflı ¿Î‚˘ ‹ÀÌfiı ≠◊‹fiÎ …ı‰˘

√˙fl‰Hν ◊÷˘ ˉ˘. ’»Ì I›Î_◊Ì «ÎS›Î ±ı‰Î …ı lÌËÏfl ÷ı …ı ÷ı ¿Î‹ÎZÎÌ

ÿı‰Ìfiı Á‹Ì’ı ¿˘¥¿ √΋ Ë÷_ ÷ıfiı ’ÎQ›Î; fiı ÷ı √΋‹Î_ ‹Ëο΂Ìfi˘

μ’ÎÁ¿ ±ı¿ ⁄˛ÎõHÎ Ë÷˘ ÷ı ’˘÷ÎfiÎ √΋‹Î_ …ı ¿˘¥ ÁΑ ÷◊Î ⁄˛ÎõHÎ

÷Ì◊˝‰ÎÁÌ ±Î‰ı ÷ıfiı ±Ï¤«Îflı ¿flÌfiı ∞÷Ìfiı ’˘÷ÎfiÎ ÏÂW› ¿flı ±ı‰˘

±Ï¤‹ÎfiÌ Ë÷˘, ÷ı ⁄˛ÎõHÎ ±Î‰Ìfiı lÌËÏflfiı μ’fl ’˘÷Îfi_ …_hÎ-‹_hÎ-

±Ï¤«Îfl Á_⁄_‘Ì …ı CÎHÎ_¿ Á΋J›˝ ÷ıfiı ¿fl÷˘ ˉ˘; ’HÎ ÷ıHÎı ¿flÌfiı ’˘÷ı

¿Î_¥ ’flΤ‰ ’ÎQ›Î fiËŸ fiı ’˘÷Îfiı Á΋J›ı˝ ¿flÌfiı ÷ı ⁄˛ÎõHÎfi˘ Á‹√˛ ‹ÿ

μ÷ÎflÌfiı ’˘÷Îfi˘ ±ÎÏl÷ ¿fl÷ΠˉÎ. ’»Ì lÌËÏfl …ı ÷ı I›Î_◊Ì «ÎS›Î ◊¿Î

46 ‰«fiÎQ≤÷

8. fiı’η, ±ÎÏÿ‰ÎflÎË, ¿˘¿Î‹¬.9. ⁄Î_B·ÎÿıÂ, ÁÌfl’fl.

Cop

yrig

ht: ©

SW

AM

INA

RA

YA

N A

KS

HA

RP

ITH

fi‰·¬Î ’‰˝÷fiı ’ÎQ›Î, …ı fi‰·¬Î ’‰