• Home

  • Documents

  • ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ....
28
ΠEPIO∆IKO ΣYΛΛOΓOY APXITEKTONΩN ∆IΠΛΩMATOYXΩN ANΩTATΩN ΣXOΛΩN ΠANEΛΛHNIAΣ ENΩΣHΣ APXITEKTONΩN Bρυσακίου 15 & Kλάδου, 105 55 Aθήνα τηλ.: 210 3215 146/fax: 210 3215 147 e-mail: [email protected] • www.sadas-pea.gr ‘ARCHITEKTONES’ JOURNAL OF THE ASSOCIATION OF GREEK ARCHITECTS Issue 64, Cycle Β, July/August 2007 Vrysakiou 15 & Kladou, 105 55 Athens tel.: +30 210 3215 146/fax: +30 210 3215 147 ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO Πρόεδρος: Παναγιώτης Γεωργακόπουλος Aντιπρόεδρος: Γιώργος Νικολάου Γεν. Γραµµατέας: Γιώργος ∆ιαµαντόπουλος Tαµίας: Αλέξανδρος Βράκας Ειδ. Γραµµατέας: Αργύρης ∆ηµητριάδης Mέλη: Σαράντος Βενιζέλος Πόλυ Γεωργακοπούλου Μαρία Κουρµπανά Κώστας Μπαρδάκης Κώστας Μπελιµπασάκης Θανάσης Μπούµης Παντελής Νικολακόπουλος Ουρανία Οικονόµου Θανάσης Παππάς Βασίλης Χατζηκίδης Ι∆ΙΟΚΤΗΤΗΣ-YΠEYΘYNOΣ ΣYMΦΩNA ME TO NOMO Παναγιώτης Γεωργακόπουλος Tα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συντακτών τους. Oι επίσηµες θέσεις του ΣA∆AΣ και των άλλων Συλλόγων Αρχιτεκτόνων δηµοσιεύονται στη στήλη ∆ραστηριότητες του συλλόγου. Tιµή τεύχους 0,003 € ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Όλγα Βενετσιάνου ∆ιονύσης Καννάς Ειρήνη Κουφέλη Αµαλία Κωτσάκη Έλενα Λαϊνά Μιχάλης Λεφαντζής Άννα Μελανίτου Ναταλία Μπαζαίου Βασιλική Παναγιωτοπούλου ∆ηµήτρης Πολυχρονόπουλος Μάρω Σίνου Φραγκίσκα Χρυσολούρη Ανταποκριτές: Αριστοτέλης ∆ηµητρακόπουλος [Κύπρος] Νεκτάριος Κεφαλογιάννης [Βαρκελώνη] ∆ηµήτρης Μανίκας [Βιέννη] Εµµανουήλ Ντούρλιας [Παρίσι] Γ. Προκάκης, Α. Καλαντίδης [Βερολίνο] Υπεύθυνος από ∆.Σ.: Γιώργος Νικολάου Γραµµατεία Σ.Ε.: Στέλλα Ρίζου Επιθυµία του Συλλόγου είναι, να αξιοποιήσει τις απόψεις όλων των συναδέλφων µέσα από τις σελίδες του περιοδικού. Είναι δυνατόν, όλες οι συνεργασίες που θα αποστέλλονται στο περιοδικό, είτε υπό µορφή παρουσιάσεων έργων, θέσε- ων και επιστολών να καταχωρούνται στις σελίδες του. H Σ.Ε. ενηµερώνει όλους τους συναδέλφους που επιθυµούν να αποστείλουν υλικό, να τηρούν τις αναγκαίες τεχνικές προδιαγραφές που ισχύουν για το περιοδικό. Κάθε συνάδελφος που εκδηλώνει την πρόθεσή του για αρθρογραφία στα προγραµµατισµένα αφιερώµατα πρέπει να αποστέλει πρώτα ενηµερωτική περίληψη του άρθρου του. Τα κείµενα πρέπει να είναι αποθηκευµένα σε δισκέτα και να συνοδεύονται από PRINT-OUT και φωτογραφικό υλικό. για άρθρα αφιερωµάτων η έκτασή τους πρέπει να κυµαίνεται από 1000-1200 λέξεις (συµπεριλαµβανοµένων των παραπο - µπών ή των σηµειώσεων), για άρθρα επικαίρων 700 λέξεις και για επιστολές 400 λέξεις . Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για περαιτέρω επεξεργασία από την Σ.Ε. το υλικό να αποστέλλεται µόνο στην Γραµµατεία του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των βιβλίων για βιβλιοπαρουσίαση . Θα είναι πολύ χρήσιµο για όλους το περιοδικό να ∆ΙΑΒΑΖΕΤΑΙ και να ασκείται κριτική για το περιεχόµενο και την εµφά- νισή του από όλους τους συναδέλφους. αρχιτέκτονες Περιοδικό του ΣA∆AΣ-ΠEA | τεύχος 64 – περίοδος B | Ιούλιος/Αύγουστος 2007 Περιεχόµενα «Σηµείωµα της σύνταξης» Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Α «∆ραστηριότητες ∆.Σ. ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ» Α. Κωτσάκη, «∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου 17, Αθήνα. Με αφορµή ένα δίληµµα (;)» «Ξενία Ξανά» Ε. ∆ηµητρακοπούλου, «Atelier 66 – Σουζάνα και ∆ηµή- τρης Aντωνακάκης» Ο. Βενετσιάνου, «MVRDV Το “Πεινασµένο Κιβώτιο”» «Ο µετασχηµατισµός του εδάφους. Ένα σχέδιο στην το- ποθεσία» Ε Π Ι Τ Ο Π Ο Υ Α. Μελανίτου,«∆ιπλή Ανάπλαση. Βοτανικός - Λ. Αλεξάνρας» Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α Αντανακλάσεις [Επιµέλεια: Β. Παναγιωτοπούλου, Ν. Καζέρος] Ν. Καζέρος, «Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισµού της αρχιτεκτονικής» Τ. Κουµπής, «Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία: Αντηχήσεις/ διατοπίσεις» Π. Κούρος, «Πώς πολεοδοµούµε την ανοιχτή πηγή;» Στ. ∆αούτη, «Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές µορφές» Σ. Ψαρρά, «Αόρατη Επιφάνεια – Αντανακλάσεις στο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη» Χρ. Καραδήµα, «Αντανακλάσεις του χωρικού νοήµατος» Κ. Βελώνης, «Η αντανάκλαση ως ιδεολογική κατασκευή της εκµηδένισης της ύλης» Β. Παναγιωτοπούλου, «Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ή Η αντανάκλαση µιας «στρεβλής» αυτογνωσίας» ∆ Ι Α Γ Ω Ν Ι Σ Μ Ο Σ Κεντρικός πεζόδροµος «Ασκληπιού» Τρικάλων Ε Ι ∆ Η Σ Ε Ι Σ 18 20 25 26 28 30 32 34 54 56 59 63 66 70 74 77 88 92 EK∆OTHΣ Σωτήρης ∆ηµακόπουλος ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΚ∆ΟΣΗΣ-∆ΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΕΚ∆ΟΤΙΚΗ 3D Ρ. ∆ηµακοπούλου & ΣΙΑ ΕΕ Βουλιαγµένης 49, 116 36 Αθήνα τηλ.: 210 9235 487-9 fax: 210 9222 743 ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ EΠIMEΛEIA ΕΚ∆ΟΣΗΣ Όλγα Σηµαιοφορίδου KAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA Γιώργος Kαλοµηνίδης ∆IOPΘΩΣH KEIMENΩN Βιργινία Παυλίδου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΕΩΝ Λάµπης ∆ορλής ∆IAΦHMIΣEIΣ Βάνα ∆ιαµαντοπούλου, Αρετή Κατή, Μέλπω Παπαδοπούλου, Χρυσούλα Μουσουράκη ΓPAMMATEIA Νίκη ∆ανιηλίδου DTP SERVICE Sharpen EKTYΠΩΣH-ΒΙΒΛΙΟ∆ΕΣΙΑ Αφοι Αθ. Τσακίρη ΑΕ Κηφισού 18 ΑΘΗΝΑ τηλ.: 210 5124 578, 210 5126 570 ΑΠΟΣΤΟΛΗ: Ευάγγελος Μοσχόφης Εξώφυλλο: Καλειδοσκόπιο, Χρ. Καραδήµα

∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

  • Upload
    others

  • View
    24

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

ΠEPIO∆IKO ΣYΛΛOΓOY APXITEKTONΩN

∆IΠΛΩMATOYXΩN ANΩTATΩN ΣXOΛΩN

ΠANEΛΛHNIAΣ ENΩΣHΣ APXITEKTONΩN

Bρυσακίου 15 amp Kλάδου 105 55 Aθήνα

τηλ 210 3215 146fax 210 3215 147

e-mail sadas-peateegr bull wwwsadas-peagr

lsquoARCHITEKTONESrsquo

JOURNAL OF THE ASSOCIATION OF GREEK ARCHITECTS

Issue 64 Cycle Β JulyAugust 2007

Vrysakiou 15 amp Kladou 105 55 Athens

tel +30 210 3215 146fax +30 210 3215 147

∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIOΠρόεδρος Παναγιώτης Γεωργακόπουλος

Aντιπρόεδρος Γιώργος ΝικολάουΓεν Γραmicromicroατέας Γιώργος ∆ιαmicroαντόπουλος

Tαmicroίας Αλέξανδρος Βράκας Ειδ Γραmicromicroατέας Αργύρης ∆ηmicroητριάδης

Mέλη Σαράντος ΒενιζέλοςΠόλυ Γεωργακοπούλου

Μαρία ΚουρmicroπανάΚώστας Μπαρδάκης

Κώστας ΜπελιmicroπασάκηςΘανάσης Μπούmicroης

Παντελής ΝικολακόπουλοςΟυρανία Οικονόmicroου

Θανάσης ΠαππάςΒασίλης Χατζηκίδης

Ι∆ΙΟΚΤΗΤΗΣ-YΠEYΘYNOΣΣYMΦΩNA ME TO NOMO

Παναγιώτης Γεωργακόπουλος

Tα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συντακτών τους

Oι επίσηmicroες θέσεις του ΣA∆AΣ και των άλλωνΣυλλόγων Αρχιτεκτόνων δηmicroοσιεύονται στη

στήλη ∆ραστηριότητες του συλλόγου

Tιmicroή τεύχους 0003 euro

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Όλγα Βενετσιάνου∆ιονύσης ΚαννάςΕιρήνη ΚουφέληΑmicroαλία ΚωτσάκηΈλενα ΛαϊνάΜιχάλης ΛεφαντζήςΆννα ΜελανίτουΝαταλία ΜπαζαίουΒασιλική Παναγιωτοπούλου∆ηmicroήτρης ΠολυχρονόπουλοςΜάρω ΣίνουΦραγκίσκα Χρυσολούρη

Ανταποκριτές

Αριστοτέλης ∆ηmicroητρακόπουλος[Κύπρος]

Νεκτάριος Κεφαλογιάννης[Βαρκελώνη]

∆ηmicroήτρης Μανίκας [Βιέννη]

Εmicromicroανουήλ Ντούρλιας [Παρίσι]

Γ Προκάκης Α Καλαντίδης[Βερολίνο]

Υπεύθυνος από ∆Σ

Γιώργος ΝικολάουΓραmicromicroατεία ΣΕ Στέλλα Ρίζου

Επιθυmicroία του Συλλόγου είναι να αξιοποιήσει τις απόψεις όλων των συναδέλφων microέσα από τις σελίδες του περιοδικούΕίναι δυνατόν όλες οι συνεργασίες που θα αποστέλλονται στο περιοδικό είτε υπό microορφή παρουσιάσεων έργων θέσε-ων και επιστολών να καταχωρούνται στις σελίδες τουH ΣΕ ενηmicroερώνει όλους τους συναδέλφους που επιθυmicroούν να αποστείλουν υλικό να τηρούν τις αναγκαίες τεχνικέςπροδιαγραφές που ισχύουν για το περιοδικό Κάθε συνάδελφος που εκδηλώνει την πρόθεσή του για αρθρογραφία στα προγραmicromicroατισmicroένα αφιερώmicroατα πρέπει νααποστέλει πρώτα ενηmicroερωτική περίληψη του άρθρου τουΤα κείmicroενα πρέπει να είναι αποθηκευmicroένα σε δισκέτα και να συνοδεύονται από PRINT-OUT και φωτογραφικό υλικό γιαάρθρα αφιερωmicroάτων η έκτασή τους πρέπει να κυmicroαίνεται από 1000-1200 λέξεις (συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των παραπο-microπών ή των σηmicroειώσεων) για άρθρα επικαίρων 700 λέξεις και για επιστολές 400 λέξειςΕίναι απαραίτητη προϋπόθεση για περαιτέρω επεξεργασία από την ΣΕ το υλικό να αποστέλλεται microόνο στην Γραmicromicroατείατου ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των βιβλίων για βιβλιοπαρουσίασηΘα είναι πολύ χρήσιmicroο για όλους το περιοδικό να ∆ΙΑΒΑΖΕΤΑΙ και να ασκείται κριτική για το περιεχόmicroενο και την εmicroφά-νισή του από όλους τους συναδέλφους

αρχιτέκτονεςΠεριοδικό του ΣA∆AΣ-ΠEA | τεύχος 64 ndash περίοδος B | ΙούλιοςΑύγουστος 2007

Περιεχόmicroενα

laquoΣηmicroείωmicroα της σύνταξηςraquo

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Α

laquo∆ραστηριότητες ∆Σ ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑraquo

Α Κωτσάκη laquo∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου 17 Αθήνα Με

αφορmicroή ένα δίληmicromicroα ()raquo

laquoΞενία Ξανάraquo

Ε ∆ηmicroητρακοπούλου laquoAtelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroή-

τρης Aντωνακάκηςraquo

Ο Βενετσιάνου laquoMVRDV Το ldquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοrdquoraquo

laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην το-

ποθεσίαraquo

Ε Π Ι Τ Ο Π Ο Υ

Α Μελανίτουlaquo∆ιπλή Ανάπλαση Βοτανικός - Λ Αλεξάνραςraquo

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Αντανακλάσεις[Επιmicroέλεια Β Παναγιωτοπούλου Ν Καζέρος]

Ν Καζέρος laquoΑντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού

της αρχιτεκτονικήςraquo

Τ Κουmicroπής laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσεις

διατοπίσειςraquo

Π Κούρος laquoΠώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγήraquo

Στ ∆αούτη laquoKανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές

microορφέςraquo

Σ Ψαρρά laquoΑόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσεις στο

Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνηraquo

Χρ Καραδήmicroα laquoΑντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατοςraquo

Κ Βελώνης laquoΗ αντανάκλαση ως ιδεολογική κατασκευή

της εκmicroηδένισης της ύληςraquo

Β Παναγιωτοπούλου laquoΡήξεις εκτός τόπου και χρόνου ή

Η αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίαςraquo

∆ Ι Α Γ Ω Ν Ι Σ Μ Ο Σ

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ε Ι ∆ Η Σ Ε Ι Σ

18

20

25

26

28

30

32

34

54

56

59

63

66

70

74

77

88

92

EK∆OTHΣΣωτήρης ∆ηmicroακόπουλος

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΚ∆ΟΣΗΣ-∆ΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣΕΚ∆ΟΤΙΚΗ 3D Ρ ∆ηmicroακοπούλου amp ΣΙΑ ΕΕ

Βουλιαγmicroένης 49 116 36 Αθήνατηλ 210 9235 487-9

fax 210 9222 743ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ EΠIMEΛEIA ΕΚ∆ΟΣΗΣ

Όλγα ΣηmicroαιοφορίδουKAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA

Γιώργος Kαλοmicroηνίδης∆IOPΘΩΣH KEIMENΩN

Βιργινία ΠαυλίδουΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΕΩΝ

Λάmicroπης ∆ορλής∆IAΦHMIΣEIΣ

Βάνα ∆ιαmicroαντοπούλου Αρετή Κατή Μέλπω Παπαδοπούλου

Χρυσούλα ΜουσουράκηΓPAMMATEIA

Νίκη ∆ανιηλίδουDTP SERVICE

SharpenEKTYΠΩΣH-ΒΙΒΛΙΟ∆ΕΣΙΑ

Αφοι Αθ Τσακίρη ΑΕΚηφισού 18 ΑΘΗΝΑ

τηλ 210 5124 578 210 5126 570ΑΠΟΣΤΟΛΗ Ευάγγελος Μοσχόφης

Εξώφυλλο Καλειδοσκόπιο Χρ Καραδήmicroα

επίκ

αιρ

α

Η πολυκατοικία στην οδό ∆ιονυσίου Αεροπαγίτου 17 αρχ Β Κουρεmicroένος [φωτ Ν Καζέρος]

1188

ση

microε

ίωmicro

α τ

ης

σύ

ντα

ξης

Το αφιέρωmicroα laquoΑντανακλάσειςraquo που ακολουθεί έχει ως αντικείmicroενο την αρχιτεκτονική και τις εσωτε-

ρικέςεξωτερικές σχέσεις της microε άλλα microαθησιακά πεδία Θεωρώντας ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι

microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά συνδιαmicroορφώνεται διερευνάται έmicromicroεσα η αυτονοmicroία της προσεγγίζοντας

το ζήτηmicroα microε όρους που θέτει η έννοια αντανάκλαση Επιπλέον microε αναφορά στη συνθήκη της αντα-

νάκλασης εντοπίζονται νοηmicroατικές και χωρικές σχέσεις συνάφειες παραλληλίες ταυτοχρονίες

αλλά και απορρίψεις στην αρχιτεκτονική δηmicroιουργία

Προς Το Υπουργείο Πολιτισmicroού

1) Υπουργό ΥΠΠΟ κ Γ Βουλγαράκη

2) Γεν Γραmicromicroατέα ΥΠΠΟ κ Χρ Ζαχόπουλο

3) Κεντρικό Αρχαιολογικό Συmicroβούλιο

4) Κεντρικό Συmicroβούλιο Νεωτέρων Μνηmicroείων

Θέmicroα Κατεδάφιση διατηρητέων επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων από την αρχή που προέκυψε η αναγκαιότητα της κατα-

σκευής ενός νέου Μουσείου Ακρόπολης την υιοθέτησε οmicroόθυmicroα και παρακολουθούσε αδιάλειπτα

την εξέλιξη του θέmicroατος

Επιζητούσε όmicroως πάντοτε η λύση που θα προέκυπτε για τη νέα κατασκευή να είναι πλήρως εναρmicroονι-

σmicroένη και microε τους όρους και τις προϋποθέσεις που έθετε ο διαγωνισmicroός

Ο σεβασmicroός του περιβάλλοντος της Ακρόπολης microε τα microνηmicroεία της ο σύmicromicroετρος και ο ισόρροπος

αισθητικός συσχετισmicroός microε τον Παρθενώνα και η ενσωmicroάτωση της νέας κατασκευής στον χώρο

Μακρυγιάννη αφού επελέγη αυτός τελικά να είναι διακριτική και να εναρmicroονίζεται στο γενικότερο

ιστορικό περιβάλλον

Η προκριθείσα microελέτη των Μπ Τσουmicroί και Μ Φωτιάδη νοmicroίζουmicroε εξαρχής ότι θα έπρεπε να είχε πάρει

υπόψη της τα δεδοmicroένα αυτά και τις δεσmicroεύσεις που έθετε η επιτροπή της προκήρυξης του διαγωνι-

σmicroού

Βασικός όρος αποτελούσε όπως και στους προγενέστερους διαγωνισmicroούς η διατήρηση του microετώπου

της ∆ιον Αρεοπαγίτου

Το microέτωπο αυτό διαmicroορφωmicroένο παλιότερα προσδιοριζότανε από αρχιτεκτονήmicroατα σηmicroαντικής αισθη-

τικής αξίας και αποτελούσε συνεπές συmicroπλήρωmicroα προς το βράχο της Ακρόπολης πράγmicroα που ανέ-

δειξε πληρέστερα η πεζοδρόmicroηση της ∆ιον Αρεοπαγίτου

Η σηmicroερινή επιχειρούmicroενη κατεδάφιση των πολυκατοικιών αυτών βρίσκει το ∆Σ του ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλή-

νιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων οmicroόφωνα αντίθετο

Η κοινή συνεδρίαση των Συmicroβουλίων ΚΑΣ και Νεωτέρων Μνηmicroείων που σηmicroειωτέον είναι πολυmicroερής

κατέληξε σε ισοψηφία

Το γεγονός αυτό αποδεικνύει τις σοβαρές επιφυλάξεις που προέβαλαν τα όργανα αυτά στις κατεδα-

φίσεις και δεν είναι δυνατόν να επιλυθεί το θέmicroα microε αυθαίρετη πολιτική απόφαση

Η παραπλανητική δήθεν διαφωνία αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων δεν υπάρχει εκ των πραγmicroάτων

γιατί είναι γνωστό ότι διαπρεπείς αρχιτέκτονες (Α Ορλάνδος Ι Τραυλός Π Μυλωνάς) ασχολήθηκαν

microε την αρχαιολογία συστηmicroατικά και αντίστοιχα λαmicroπροί αρχαιολόγοι (Ι Μηλιάδης Χ Καρούζος Χ

Τσούντας Γ Παπαδηmicroητρίου ο οποίος για την ιστορία είχε πρώτος την ιδέα της επιστροφής των αρπα-

γέντων γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο) ανέδειξαν και αποκατέστησαν πάmicroπολλα

αρχιτεκτονικά microε αξιοθαύmicroαστη επιτυχία

Τέλος η καταστροφική και ισοπεδωτική λογική που εξαφανίζει την ιστορική microνήmicroη της πόλης εν ονό-

microατι microιας ψευδεπίγραφης νεωτερικότητας νοmicroίζουmicroε ότι πρέπει να ανακοπεί πλέον και να επιδειχθεί

σεβασmicroός σε ότι microε αγάπη και microεράκι δηmicroιούργησαν οι παλιότεροι αρχιτέκτονες

2211ε π ί κ α ι ρ α

∆ραστηριότητες

2200 ε π ί κ α ι ρ α

∆Σ

ΣΑ

∆ΑΣ

-ΠΕ

Α

Φω

τ Π

εριο

δικό

Κτη

ς εφ

ηmicroερ

ίδας

Καθ

ηmicroερ

ινή

5-8

-200

7

2233ε π ί κ α ι ρ α

Προς το Υπουργείο ΠΕΧΩ∆Ε

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜ ∆ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ - ΓΕΝ ∆ΝΣΗ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΤΟΣ

∆ΝΣΗ ΠΡΟΓΤΟΣ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ∆ΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ(∆11)

ΤΜΗΜΑ ∆ΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΟΚ(δ)

Υπόψη κας Αλεξάκη

Θέmicroα ∆ιαβίβαση απόψεων ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ επί του τελικού Προσχεδίου του

Π∆ για την ενσωmicroάτωση της Οδηγίας 200536ΕΚ

Σε απάντηση του ανωτέρω σχετικού σας διαβιβάζουmicroε τις απόψεις microας επί

του προσχεδίου Π∆ για την ενσωmicroάτωση της Οδηγίας 200536ΕΚ του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συmicroβουλίου laquoγια την αναγνώριση των επαγ-

γελmicroατικών προσόντωνraquo στο ελληνικό δίκαιο microε την πεποίθηση ότι θα

ληφθούν υπόψη κατά την διαmicroόρφωση του οριστικού σχεδίου Αναλυτικά

έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα παρακάτω

1ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει κατrsquo επανάληψη και εγγράφως διατυπώσει τόσο προς τα

αρmicroόδια Υπουργεία όσο και προς το ΤΕΕ αλλά και την Ακαδηmicroαϊκή κοινό-

τητα την πάγια θέση του ότι δηλαδή τα επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα θα πρέ-

πει να αντιστοιχούν στις θεσmicroοθετηmicroένες ειδικότητες και να προκύπτουν

από τους αναγνωρισmicroένους τίτλους σπουδών microε βάση το γνωστικό αντικεί-

microενο που προκύπτει από το περιεχόmicroενο σπουδών την δοmicroή και τη διάρ-

κεια τους

Ειδικότερα ο καθορισmicroός της πενταετούς και ενιαίας εκπαίδευσης σαν

βασική αρχή προσδιορισmicroού των βασικών προσόντων άσκησης του επαγ-

γέλmicroατος του Αρχιτέκτονα αποτελεί για τον κλάδο microας την προϋπόθεση

και ελάχιστη διασφάλιση για την απόδοση επαγγελmicroατικών ισοτιmicroιών

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω και στη microακρά πορεία για την έκδοση της

νέας οδηγίας 200536 που ενσωmicroατώνει την οδηγία 85384ΕΟΚ εκφρά-

στηκαν οι θέσεις microας σε συνεργασία microε το Συmicroβούλιο των Αρχιτεκτόνων της

Ευρώπης έχοντας ως στόχο τις παρακάτω βασικές προϋποθέσεις-ελάχιστες

διασφαλίσεις

Α Τις πενταετείς ενιαίες σπουδές

Β Τη χορήγηση άδεια άσκησης επαγγέλmicroατος microετά από εξετάσεις από το

ΤΕΕ

Γ Την εγγραφή στο microητρώο του ΤΕΕ

Σήmicroερα έχουmicroε εν ισχύ τη νέα οδηγία 362005 της 792005 για την ανα-

γνώριση των επαγγελmicroατικών προσόντων από κράτη - microέλη που έχουν απο-

κτηθεί σε άλλα κράτη microέλη

Σηmicroαντικές προβλέψεις της 85384ΕΟΚ αποτελούν αναπόσπαστο microέρος

αυτής της νέας οδηγίας 362005 Στόχος microας είναι να εmicroβαθύνουmicroε στη

νέα οδηγία για τα επαγγελmicroατικά προσόντα και να εξασφαλίσουmicroε ότι το

Προεδρικό διάταγmicroα για ενσωmicroάτωσης της στο Εθνικό ∆ίκαιο microεταφέρει

ορθά τις προβλέψεις της σχετικά microε τη φύση του αρχιτεκτονικού επαγγέλ-

microατος δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατικών προσόντων

συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης του άρθρου 46

της οδηγίας

Ειδικότερα microε δεδοmicroένο τις ιδιαιτερότητες της άσκησης της αρχιτεκτονικής

στη χώρα microας -σε σχέση microε την ευρωπαϊκή πραγmicroατικότητα -πρέπει να

ληφθεί υπόψη ότι δεν υπάρχει επαρκής αναγνώριση των πραγmicroατικών

χαρακτηριστικών του αρχιτεκτονικού επαγγέλmicroατος καθώς και ότι οι αρχι-

τεκτονικές υπηρεσίες αντιmicroετωπίζονται microε καθαρά οικονοmicroικά - ανταγωνι-

στικά κριτήρια ενώ δεν δίδεται και επαρκής σηmicroασία στην πραγmicroατική επί-

δραση που αυτές έχουν στο δοmicroηmicroένο περιβάλλον

Πρέπει δηλαδή microε την ευκαιρία της ενσωmicroάτωσης της οδηγίας να υιοθετη-

θεί η προσέγγιση της ουσιαστικής εξασφάλισης της παροχής αξιόπιστων

και υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονικών υπηρεσιών ώστε να υπάρξει πλήρης

αντιστοίχηση των νοmicroοθετικά κατοχυρωmicroένων επαγγελmicroάτων (και συγκε-

κριmicroένα των αρχιτεκτονικών υπηρεσιών) microε ουσιαστικές ακαδηmicroαϊκές

σπουδές και τεκmicroηριωmicroένη επαγγελmicroατική επάρκεια κατά τέτοιο τρόπο

ώστε να διασφαλίζονται σοβαρές διαδικασίες αξιολόγησης των επαγγελ-

microατικών προσόντων και να εκσυγχρονισθούν τα εθνικά κανονιστικά συστή-

microατα που διέπουν τις δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών microε στόχο να

δηmicroιουργηθεί microέχρι το 2010 microια πραγmicroατική εσωτερική αγορά υπηρεσιών

2ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΟΥ Π∆

bull Πιστεύουmicroε ότι ως αρmicroόδια αρχή για την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών

των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παρ(6) του σχεδίου Π∆ για την

υποβολή και για την εξέταση των δηλώσεων και των δικαιολογητικών

παροχής υπηρεσιών το περιεχόmicroενο της δήλωσης του παρόχου και της

χορηγούmicroενης σε αυτόν βεβαίωσης καθώς και στη περίπτωση των άρθρων

13 και 14 πρέπει να ορισθεί το Τεχνικό Επιmicroελητήριο της Ελλάδος όπως

και στη περίπτωση του άρθρου 53 παρ(4) του σχεδίου Π∆

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παρ(5) του σχεδίου Π∆ προβλέπεται ότι αρmicroό-

δια αρχή του άρθρου αυτού εφόσον κρίνει ότι είναι αναγκαίο για την απο-

φυγή σοβαρής βλάβης της υγείας ή της ασφάλειας του αποδέκτη της υπη-

ρεσίας λόγω έλλειψης επαγγελmicroατικών προσόντων του παρόχου διενερ-

γεί πριν από την πρώτη παροχή υπηρεσιών έλεγχο των επαγγελmicroατικών

προσόντων του παρόχου για το οικείο επάγγελmicroα προκειmicroένου να διαπι-

στωθούν τα επαγγελmicroατικά προσόντα αυτού ιδίως για λόγους ασφάλειας

Πιστεύουmicroε ότι η σύγκριση της εκπαίδευσης του αιτούντος microε αυτήν που

απαιτείται σύmicroφωνα microε την Εθνική Νοmicroοθεσία πρέπει να γίνεται από το

ΤΕΕ (ως αρmicroόδια αρχή) που θα καταρτίσει κατάλογο των τοmicroέων γνώσεων

οι οποίοι δεν καλύπτονται από τον τίτλο εκπαίδευσης που κατέχει ο αιτών

λαmicroβάνοντας υπόψη microεταξύ άλλων στόχους γενικού συmicroφέροντος που

προκύπτουν από τοπικές ιδιοmicroορφίες και έχουν να κάνουν microε την προστα-

σία του περιβάλλοντος και τη δηmicroόσια ασφάλεια (Ζητούmicroε να απαλειφθεί

η διατύπωση laquoΓια την εφαρmicroογή του προηγουmicroένου εδαφίου η αρχή δύνα-

ται να ζητήσει τη γνώmicroη του Συmicroβουλίου Αναγνώρισης Επαγγελmicroατικών

Προσόντων του άρθρου 54raquo)

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 49 παρ(3) του κεφαλαίου IV laquoΚοινές διατάξεις

περί εγκατάστασηςraquo του σχεδίου Π∆ (άρθρο 50 της οδηγίας) σε περιπτώ-

σεις δικαιολογηmicroένων αmicroφιβολιών εφόσον έχουν εκδοθεί τίτλοι εκπαίδευ-

σης κατά την έννοια του άρθρου 3 παράγραφος 1 στοιχείο γ) από αρmicroόδια

αρχή κράτους microέλους και περιλαmicroβάνουν την εκπαίδευση που έχει αποκτη-

θεί εν microέρει ή εξ ολοκλήρου σε εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που εδρεύει νόmicroιmicroα

στην επικράτεια άλλου κράτους microέλους το κράτος microέλος υποδοχής έχει το

δικαίωmicroα να επαληθεύει microε τον αρmicroόδιο φορέα στο κράτος microέλος καταγω-

γής του τίτλου

α) κατά πόσον η εκπαίδευση στο ίδρυmicroα που παρέσχε την κατάρτιση έχει

πιστοποιηθεί επισήmicroως από το εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που βρίσκεται στο

κράτος microέλος καταγωγής του τίτλου

β) κατά πόσον οι τίτλοι εκπαίδευσης που έχουν εκδοθεί είναι οι ίδιοι microε

εκείνους που θα είχαν χορηγηθεί εάν η εκπαίδευση είχε πραγmicroατοποιηθεί

εξ ολοκλήρου στο κράτος microέλος καταγωγής του τίτλου και

γ) κατά πόσον οι τίτλοι εκπαίδευσης προσδίδουν τα ίδια επαγγελmicroατικά

δικαιώmicroατα στην επικράτεια του κράτους microέλους που χορήγησε τον τίτλο

Το πρόβληmicroα για την Ελλάδα υπάρχει microε τα πτυχία των διαφόρων κολλε-

γίων και Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών Εάν το Κ-Μ καταγωγής πιστοποιεί

τους τίτλους εκπαίδευσης που αυτά χορηγούν τότε το Κ-Μ υποδοχής είναι

υποχρεωmicroένο να τους αναγνωρίσει

bull Προκειmicroένου λοιπόν να αποφευχθεί η δυνατότητα αναγνώρισης επαγγελ-

microατικών δικαιωmicroάτων από αmicroφιβόλου επιπέδου τίτλους εκπαίδευσης

ζητούmicroε η αρmicroόδια για την άσκηση του επαγγέλmicroατος των αρχιτεκτόνων

αρχή να διατηρεί το δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την

αναγνώριση το κατά πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα

έχουν microια περίοδο προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου

14(4) και 14(5) της οδηγίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων

τριετούς φοίτησης που αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά

microητρώα αρχιτεκτόνων

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 3 παρ 3 του Π∆ laquohellipεξοmicroοιώνεται προς τίτλο

εκπαίδευσης κάθε τίτλος εκπαίδευσης που χορηγείται από τρίτη χώρα

εφόσον ο κάτοχός του διαθέτει στο συγκεκριmicroένο επάγγελmicroα τριετή επαγ-

γελmicroατική πείρα στο έδαφος του κράτους microέλους το οποίο αναγνώρισε τον

εν λόγω τίτλο σύmicroφωνα microε το άρθρο 2 παράγραφος 2 και εφόσον η επαγ-

γελmicroατική αυτή πείρα πιστοποιείται από το εν λόγω κράτος microέλος Σύmicro-

φωνα όmicroως microε το άρθρο 2 παρ 2 του Π∆ laquohellipΌσον αφορά τα επαγγέλmicroατα

που εmicroπίπτουν στον τίτλο III κεφάλαιο III αυτή η αναγνώριση των επαγγελ-

microατικών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαί-

δευσης που ορίζονται στο εν λόγω κεφάλαιοraquo Να διασφαλισθεί ότι αυτή η

πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή

ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατικών προσόντων συντελείται στο

πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης που ορίζονται στο κεφάλαιο 45

του σχεδίου Π∆

bull Το σχέδιο Π∆ ακολουθεί τη διάκριση της οδηγίας microεταξύ laquoελεύθερης

παροχής υπηρεσιώνraquo δηλαδή προσωρινής και περιστασιακής και laquoελευθε-

ρίας εγκατάστασηςraquo Ο προσωρινός και περιστασιακός χαρακτήρας της

παροχής εκτιmicroάται κατά περίπτωση ιδίως σε συνάρτηση microε τη διάρκεια τη

συχνότητα την περιοδικότητα και το συνεχή χαρακτήρα της συγκεκριmicroένης

παροχής Πιστεύουmicroε ότι πρέπει να διαmicroορφωθούν microόνιmicroα κριτήρια χρό-

νου περιοδικότητας κλπ και ζητούmicroε τη περαιτέρω αποσαφήνιση των ορι-

σmicroών

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 του Π∆ (microεταφορά των άρθρων 56 και 57 της

οδηγίας) συνίσταται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων

∆ιεύθυνση Αναγνωρίσεως Επαγγελmicroατικών Προσόντων που υπάγεται στον

Υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων και ανήκει στη Γενική ∆ιεύ-

θυνση Ευρωπαϊκών και ∆ιεθνών Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων της Κεντρικής

Υπηρεσίας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων

Η υπηρεσία θα έχει τις εξής αρmicroοδιότητες

α) Να παρέχει γραmicromicroατειακή υποστήριξη του Συmicroβουλίου Αναγνωρίσεως

Επαγγελmicroατικών Προσόντων και να

ndash δέχεται τις αιτήσεις των ενδιαφεροmicroένων για αναγνώριση επαγγελmicroατι-

κών προσόντων τις επεξεργάζεται προετοιmicroάζει τους φακέλους των

αιτούντων και τους εισάγει στο Συmicroβούλιο Αναγνωρίσεως Επαγγελmicroατικών

Προσόντων για την έκδοση της απόφασης

β) Να λειτουργεί ως laquoσηmicroείο επαφήςraquo για τους ενδιαφεροmicroένους

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ σε σχέση microε τις παραπάνω ρυθmicroίσεις ζητά τον ορισmicroό του ΤΕΕ

ως αρmicroοδίας αρχής

1) σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παράγραφος 1 και 6 του τίτλου ΙΙ του σχεδίου

Π∆ (Ελεύθερη Παροχή Υπηρεσιών)

2) σύmicroφωνα microε τα άρθρα 13 και 14 του Κεφαλαίου Ι του τίτλου ΙΙΙ ( Γενικό

σύστηmicroα αναγνώρισης των τίτλων εκπαίδευσης) και σύmicroφωνα microε το άρθρο

56 παράγραφο 3 της οδηγίας

Επίσης ζητά τον ορισmicroό του ΣΑ∆ΑΣ ως σηmicroείου επαφής σύmicroφωνα microε το

άρθρο 57 της οδηγίας για τους αρχιτέκτονες που είναι κάτοχοι τίτλων

εκπαίδευσης σύmicroφωνα microε το άρθρο 10 του κεφαλαίου Ι (Γενικό σύστηmicroα

αναγνώρισης των τίτλων εκπαίδευσης) παρ β) και γ) οι οποίοι δεν πληρούν

τις προϋποθέσεις του κεφαλαίου ΙΙΙ

Προτείνουmicroε δηλαδή ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ να λειτουργεί ως laquoσηmicroείο επαφήςraquo για

τους ενδιαφεροmicroένους αρχιτέκτονες και

Α) να παρέχει στους Έλληνες και τους πολίτες των λοιπών κρατών microελών

καθώς και στα σηmicroεία επαφής των λοιπών κρατών microελών της Ευρωπαϊκής

Ένωσης κάθε χρήσιmicroη πληροφορία σχετική microε την προβλεπόmicroενη στο

παρόν διάταγmicroα αναγνώριση επαγγελmicroατικών προσόντων των αρχιτεκτό-

νων και ιδίως σχετικά microε την εθνική νοmicroοθεσία που διέπει το επάγγελmicroα

του αρχιτέκτονα επαγγέλmicroατα και την άσκησή του συmicroπεριλαmicroβανοmicroένης

της κοινωνικής νοmicroοθεσίας καθώς και των κανόνων δεοντολογίας

Β) να συνδράmicroει τους πολίτες στην άσκηση των δικαιωmicroάτων που παρέχει

το παρόν διάταγmicroα και microέσω της συνεργασίας microε τα άλλα laquoσηmicroεία επαφήςraquo

και τις λοιπές αρmicroόδιες διοικητικές υπηρεσίες της Ελλάδας

Γ) να συγκεντρώνει στοιχεία σχετικά microε τους όρους πρόσβασης και άσκη-

σης στην Ελλάδα και στις χώρες microέλη της ευρωπαϊκής Ένωσης του νοmicroοθε-

τικά κατοχυρωmicroένου επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα που εmicroπίπτουν στο

πεδίο εφαρmicroογής του παρόντος ∆ιατάγmicroατος καθώς και κάθε χρήσιmicroη

πληροφορία για την εκτέλεση του παρόντος διατάγmicroατος

Άλλες παρατηρήσεις επί θεmicroάτων ενδιαφέροντος των αρχιτεκτόνων που

πιστεύουmicroε ότι πρέπει να ενσωmicroατωθούν στο σχέδιο Π∆

1 Νέα επαγγελmicroατικά προσόντα που θα προταθούν για το παράρτηmicroα V7

(571) (άρθρο 58 παρ2 της οδηγίας)

bull Το Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι το laquoΕθνικό Σηmicroείο Επαφήςraquo θα συσκέ-

πτεται microε την αρmicroόδια επαγγελmicroατική ένωση των αρχιτεκτόνων πριν κοινο-

ποιήσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή microια πρόταση ή ερώτηmicroα για να προστε-

θεί ένας νέος αρχιτεκτονικός τίτλοςπροσόν στο παράρτηmicroα V7 της οδη-

γίας

bull Το Π∆ θα πρέπει να συmicroβιβάζει την ανάγκη για εmicroπιστευτικότητα (άρθρο

57 του Π∆) microε την ανάγκη για διαβούλευσησυνεννόηση microε την αρmicroόδια

επαγγελmicroατική ένωση

2 Η αναθεώρηση της λίστας laquo γνώσεων και δεξιοτήτωνraquo των αρχιτεκτόνων

σύmicroφωνα microε το άρθρο 45(1) του σχεδίου Π∆

bull Το Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι το Εθνικό Σηmicroείο Επαφής όταν του

γνωστοποιείται microια πρότασηερώτηmicroα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ανα-

θεώρηση της λίστας των υφισταmicroένων 11 σηmicroείων laquoγνώσεων και δεξιοτή-

τωνraquo των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 45 του Π∆ να το γνωστο-

ποιεί και να συνεννοείται microε την αρmicroόδια επαγγελmicroατική ένωση των αρχιτε-

κτόνων

3 Μεταφορά της πρόβλεψης εξοmicroοίωσης των επαγγελmicroατικών προσόντων

2222 ε π ί κ α ι ρ α

τον αθηναϊκό νεοκλασικισmicroό Ιδιαίτερο ενδια-

φέρον παρουσιάζει η διαmicroόρφωση της microαρmicroα-

ρεπένδυτης όψης Οι πολύχρωmicroες ορθοmicroαρmicroα-

ρώσεις έχουν συντεθεί microε αξιοσηmicroείωτη αρmicroο-

νία και microαζί microε τον ανάγλυφο διάκοσmicroο της κύ-

ριας εισόδου και τους έντονους χρωmicroατισmicroούς

των ψηφιδωτών παραστάσεων του τρίτου ορό-

φου αποτελούν τα εντυπωσιακότερα στοιχεία

του

Οι λόγοι όmicroως για τους οποίους η κατεδάφιση

του διατηρητέου κτηρίου είναι απολύτως εξετά-

σιmicroη βρίσκονται πολύ πέραν της αρχιτεκτονικής

του αυταξίας

1 Το Μέγαρο Κουρεmicroένου microαζί microε τις παρακεί-

microενες οικοδοmicroές αποτελεί αναπόσπαστο microέρος

του ιστορικού συνόλου της ∆ιονυσίου Αεροπαγί-

του ενός από τα λίγα εναποmicroείναντα και από τα

πλέον σηmicroαντικά της πόλης των Αθηνών Με την

πιθανή κατεδάφισή του θα άλλαζε η ιστορική

φυσιογνωmicroία της οδού κάτι που θα πρέπει microε

κάθε τρόπο να αποφευχθεί δεδοmicroένης της γειτ-

νίασης microε τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης

2 Το Μουσείο της Ακρόπολης έχει σχεδιαστεί

microε δεδοmicroένη τη διατήρηση των εν λόγω κτισmicroά-

των πράγmicroα το οποίο σηmicroαίνει ότι

α η όψη του Μουσείου της Ακρόπολης η οποία

θα αποκαλυφθεί microε την κατεδάφιση του Μεγά-

ρου Κουρεmicroένου δεν είχε microελετηθεί ως κυρία

όψη προς τη ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου και ως εκ

τούτου δεν θα εντάσσεται στο σύνολο

β η στροφή του όγκου του Μουσείου θα είναι

πλέον εντελώς αδικαιολόγητη microε αποτέλεσmicroα η

αρχιτεκτονική αξιολόγησή του να κινδυνεύει

από δυσmicroενείς κρίσεις Κάτι τέτοιο εκτός από το

ότι αποτελεί αντιδεοντολογική συmicroπεριφορά

προς τους αρχιτέκτονες που εκπόνησαν τη microε-

λέτη του εντέλει αποβαίνει microοιραίο για την όλη

εικόνα του Μουσείου και της πόλης σε ένα τόσο

νευραλγικό πολιτιστικά σηmicroείο

Τέλος η αρχιτεκτονική αξία του κτίσmicroατος είναι

αδιαmicroφισβήτητη Εκτός από τις αρχιτεκτονικές

του αρετές microε βάση αισθητικά κριτήρια διαθέ-

τει και ιστορική αξία microιας και αποτελεί ένα από

τα σπάνια δείγmicroατα της Αrt-deacuteco στην Αθήνα

Αναφορές στο Μέγαρο Κουρεmicroένου βρίσκουmicroε

σε όλη την επιστηmicroονική βιβλιογραφία περί τη

νεοελληνική αρχιτεκτονική της εποχής

Ανάmicroεσα στα διατηρητέα κτήρια της οδού ∆ιο-

νυσίου Αρεοπαγίτου στον αριθmicroό 17 βρίσκεται

και το γνωστό Μέγαρο Κουρεmicroένου Το δίληmicromicroα

για την κατεδάφιση ή διατήρησή του προκάλεσε

και τη γενικότερη συζήτηση για το microέτωπο της

ιστορικής οδού Το ζήτηmicroα είναι πάρα πολύ σο-

βαρό microιας και πρόκειται για ένα από τα πιο επι-

τυχηmicroένα έργα του Βασίλη Κουρεmicroένου (1875-

1957) ενός από τους σηmicroαντικότερους αρχιτέ-

κτονες στην ιστορία της νεοελληνικής αρχιτε-

κτονικής αποφοίτου της Eacutecole des Beaux-Arts

του Παρισιού ο οποίος διετέλεσε καθηγητής

στη νεοσύστατη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και

microέλος της Ακαδηmicroίας Αθηνών από το πρώτο έτος

της ίδρυσής της

Το τριόροφο κτήριο κατοικιών της οικογένειας

Κουρεmicroένου κτίστηκε γύρω στο 1930 Αποτελεί

αξιόλογη περίπτωση εναρmicroόνισης των γαλλικών

αρχιτεκτονικών προτύπων της Beaux Arts και

των microορφολογικών ιδιωmicroάτων της Art Deacuteco microε

∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου 17 Αθήνα Με αφορmicroή ένα δίληmicromicroα ()Αmicroαλία Κωτσάκη ∆ρ αρχιτέκτων ΕΜΠ

2255ε π ί κ α ι ρ α

σχό

λιο

2244 ε π ί κ α ι ρ α

που κατέχουν πολίτες της ΕΕ αλλά έχουν αποκτηθεί σε τρίτες χώρες microε

εκείνα που περιλαmicroβάνονται στους καταλόγους της οδηγίας εφόσον έχουν

αναγνωρισθεί για πρώτη φορά από ένα κράτος microέλος σύmicroφωνα microε το

άρθρο 22 της οδηγίας

bull Να διασφαλισθεί ότι αυτή η πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και

ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατι-

κών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης

που ορίζονται στο κεφάλαιο 46 της οδηγίας (άρθρο 45

4 Η διατήρηση του δικαιώmicroατος για τις αρmicroόδιες αρχές να απαιτούν microια

δοκιmicroασία επάρκειας σύmicroφωνα microε το άρθρο 14 της οδηγίας

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων πρέπει να διατηρεί το

δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την αναγνώριση το κατά

πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα έχουν microια περίοδο

προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου 14(4) και 14(5) της οδη-

γίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων τριετούς φοίτησης που

αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά microητρώα αρχιτεκτόνων

5 Η διαδικασία της laquo επιτροπής αναγνώρισης επαγγελmicroατικών προσόντωνraquo

σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 και του laquoεθνικού συντονιστήraquo σύmicroφωνα microε το

άρθρο 56(4) της οδηγίας

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ζητά από την Κυβέρνηση σχετικά microε τον ορισmicroό του συντο-

νιστή σύmicroφωνα microε το άρθρο 56(4) της οδηγίας να ενηmicroερώσει την αρmicroόδια

αρχή και την επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων Επίσης να ενη-

microερώσει εγκαίρως για το ορισmicroό εκπροσώπου στην επιτροπή υπό το άρθρο

58 της οδηγίας που δεν έχει συmicroπεριληφθεί στο σχέδιο Π∆

6 Άλλες παρατηρήσεις

bull Το σχέδιο Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι οι αρχιτέκτονες που θα παρέ-

χουν υπηρεσίες δικαιούχοι ελεύθερης εγκατάστασης κατά τις διατάξεις

του άρθρου 7(3) της οδηγίας θα πρέπει να εγγράφονται στο ξεχωριστό

microητρώο του ΤΕΕ

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων να ορισθεί ως σηmicroείο επα-

φής για το επάγγελmicroα των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 57 της οδη-

γίας προκειmicroένου να γίνει το laquo ενιαίο σηmicroείο επαφήςraquo σύmicroφωνα microε τα

όρθρο 6 της οδηγίας 1232006 SIM

bull Στη περίπτωση του άρθρου 50(1) της οδηγίας προβλέπεται ότι τα Κράτη

microέλη microπορούν να απαιτούν από τις αρmicroόδιες αρχές άλλου κράτους microέλους

επιβεβαίωση του γνησίου των βεβαιώσεων και πιστοποιητικών και των τίτ-

λων εκπαίδευσης που χορηγούνται σε αυτό το κράτος microέλος καθώς και επι-

βεβαίωση του γεγονότος ότι ο δικαιούχος πληροί όσον αφορά τα επαγγέλ-

microατα του κεφαλαίου III του τίτλου III (δηλαδή τους ελάχιστους όρους εκπαί-

δευσης που αναφέρονται στο άρθρο 45) Να προβλεφθεί η δυνατότητα

άσκησης των προβλεποmicroένων ελέγχων από την αρmicroόδια αρχή και την επαγ-

γελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων

Τέλος είmicroαστε στη διάθεση σας για περαιτέρω συνεργασία και τυχόν διευ-

κρινήσεις

Κοινοποίηση

1 Υπουργείο Εθν Παιδείας και Θρησκευmicroάτων Υπόψη κας Μακρή

2 ΤΕΕ-Γρ Ευρωπαϊκών Θεmicroάτων Υπόψη κας Κολίντου

Προς

1 Νοmicroάρχη Ρεθύmicroνου

κ Γ Παπαδάκη

2 Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ Περιφέρειας Κρήτης

3 Μέλη Α΄βάθmicroιας ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου

Μ ∆εληγιαννάκη

Εmicro Ηλιάκη

Μ Κλάδο

Μ Γκιαούρη

∆ ∆αράκη

Ε ∆ελιβασάκη

Στ Σκανδάλη

Μ Αλεφαντινό

4 ΤΕΕ Κρήτης

5 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου

6 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Χανίων

7 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Ν Ηρακλείου

8 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Λασιθίου

Θέmicroα Καταγγελία και Ένσταση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου σχετικά

microε την ΕΠΑΕ

Μας καταγγέλθηκε ότι στη συνεδρίαση της ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου της 23ης Μαΐου

2007 εγκρίθηκε κατά πλειοψηφία (παρόντες 4 ψήφισαν 2 υπέρ και 2 κατά)

microελέτη ανέγερσης ∆ηmicroοτικού Σχολείου και Νηπιαγωγείου την οποία φέρε-

ται να συνέταξε (και πάντως την υπογράφει) ο Πρόεδρος της Επιτροπής

συνάδελφος Μ Ηλιάκης

Αν η καταγγελία αληθεύει έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα ακόλουθα

Προκαλεί κατάπληξη και είναι απαράδεκτο το γεγονός να συmicromicroετέχει στη

συνεδρίαση της ΕΠΑΕ ο συντάκτης της υπό κρίση microελέτης πολύ περισσό-

τερο να Προεδρεύει και ακόmicroα περισσότερο να χρησιmicroοποιεί τη διπλή

ψήφο του υπέρ της microελέτης του

Το γεγονός αυτό πέραν των ηθικών του διαστάσεων αποτελεί σαφέστατο

λόγο ακυρότητας της απόφασης

Παρακαλούmicroε λοιπόν

1 Να ανακληθεί άmicroεσα η εν λόγω απόφαση

2 Να επιληφθεί η Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ αρmicroοδίως

3 Να αντικατασταθεί άmicroεσα ο συνάδελφος Μ Ηλιάκης από την ΕΠΑΕ

Επιφυλασσόmicroενοι για την άσκηση πειθαρχικού ελέγχου

Εν τω microεταξύ καλούmicroε τα microέλη microας που συmicromicroετέχουν στη Α΄βάθmicroια ΕΠΑΕ

Ρεθύmicroνου ασχέτως φορέα που εκπροσωπούν να απέχουν των συνεδριά-

σεων microέχρι νεωτέρας

Φω

τ Ν

Καζ

έρος

2277ε π ί κ α ι ρ α2266 ε π ί κ α ι ρ α

πής του ΤΕΕ Τρικάλων ο κ Ζαφειρόπουλος microέ-

λος του ∆Σ του Συλλόγου Καρδίτσας

Ψήφισmicroα και επιστολή συmicroπαράστασης έστειλε

η αρχιτεκτονική σχολή Θεσσαλονίκης και Πά-

τρας αντίστοιχα Κείmicroενο συmicroπαράστασης έστει-

λε και ο Σύλλογος ∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών

ΕΟΤ ο κ Ν Λέγκας βουλευτής της Ν∆ του Ν

Τρικάλων και η Στ Μαρκαντωνάτου εκ microέρους

της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων για το

Λόφο Φιλοπάππου Σηmicroαντική ήταν και η προ-

σφορά και βοήθεια του κ Κ∆εσποτίδη αρχιτέ-

κτονα από την Κοζάνη ο οποίος έχει πρωτοστα-

τήσει και στη συλλογή υπογραφών (περίπου

2000 υπογραφές) για τη διατήρηση του Ξενία

Κοζάνης

Χαρακτηριστικό ήταν το ενδιαφέρον του Τύπου

τόσο του τοπικού όσο και του Τύπου πανελλή-

νιας κυκλοφορίας Μετά την ανακοίνωση της

εκδήλωσης έγιναν δηmicroοσιεύσεις αναφορικά microε

την εκδήλωση αλλά και το γενικότερο θέmicroα των

Ξενία στις τοπικές εφηmicroερίδες της Θεσσαλίας laquoΤα

Μετέωραraquo laquoΗ Θεσσαλίαraquo laquoΗ ενηmicroέρωσηraquo και

laquoΗ έρευναraquo Η εκδήλωση επίσης δηmicroοσιεύτηκε

και στις πανελλήνιας κυκλοφορίας εφηmicroερίδες

laquoΚαθηmicroερινήraquo laquoΕλευθεροτυπίαraquo laquoΑυγήraquo laquoΚέρ-

δοςraquo laquoΝαυτεmicroπορικήraquo και laquoΕλεύθερος τύποςraquo

Ο laquoΕλεύθερος τύποςraquo διεξήγαγε και ψηφοφο-

ρία microε το ερώτηmicroα laquoΠιστεύετε ότι τα ξενοδοχεία

Ξενία πρέπει να κηρυχθούν διατηρητέαraquo στην

οποία το 818 απάντησε θετικά Η laquoΚαθηmicroε-

ρινήraquo στις 15 Ιουλίου δύο βδοmicroάδες microετά την

εκδήλωση στο ένθετο laquoΚraquo του κυριακάτικου

φύλλου της δηmicroοσίευσε εκτενές άρθρο για το

θέmicroα το Ξενία το οποίο microάλιστα ήταν και πρω-

τοσέλιδο Επίσης δόθηκαν δύο συνεντεύξεις

στο τοπικό ραδιοσταθmicroό της Καλαmicroπάκας laquoΣτα-

γώνraquo microία πριν και microία microετά την πραγmicroατοποί-

ηση της εκδήλωσης

Εντυπωσιακά ήταν και τα πρώτα γρήγορα απο-

τελέσmicroατα της εκδήλωσης microετά την ανακοίνω-

σή της και πριν ακόmicroα την πραγmicroατοποίησή της

Η ∆ιεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτε-

κτονικής Κληρονοmicroιάς συνέταξε και διαβίβασε

στα Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα εισήγηση laquoγια

το χαρακτηρισmicroό ή microη ως microνηmicroείου του Ξενία

Καλαmicroπάκαςraquo microε θετικό για το χαρακτηρισmicroό

περιεχόmicroενο Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι εισή-

γηση για την κήρυξη του Ξενία Καλαmicroπάκας

έχει γίνει ήδη από την Εφορεία Νεωτέρων Μνη-

microείων Βόλου και η οποία είχε microέχρι την παρα-

πάνω εξέλιξη παρέmicroενε παγωmicroένη Επίσης

συντάχθηκαν 8 θετικές εισηγήσεις για την κή-

ρυξη ακόmicroα 8 Ξενία Μετά από ερώτηmicroα της

εφηmicroερίδας laquoΤα Μετέωραraquo η ΕΤΑ απαντά ναι

στην εκmicroίσθωση και λειτουργία του Ξενία Καλα-

microπάκας χωρίς να κατοχυρώνεται η διατήρηση

και αποκατάσταση microε βάση τα αρχικά σχέδια

του εν λόγω κτηρίου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει ήδη ξεκινήσει συλλογή υπο-

γραφών (wwwsadas-peagr laquoΣώστε τα Ξενίαraquo)

για τη στήριξη της θέσης του για τα Ξενία στα

πλαίσια της ευαισθητοποίησης των αρχών και

ανάσχεσης των καταστροφικών πρακτικών που

ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια

Ξενία Ξανά∆ελτίο Τύπου της Οργανωτικής Επιτροπής

εκδ

ήλ

ωσ

η

ε π ί κ α ι ρ α

Στην εκδήλωση προσήλθαν γύρω στα 60 άτοmicroα

από πολλές περιοχές της Ελλάδας Είχαmicroε συmicro-

microετοχές από Καλαmicroπάκα Αθήνα Θεσσαλονίκη

Λάρισα Καρδίτσα Κοζάνη και από αλλού Πα-

ρευρέθησαν και χαιρέτησαν ο Πρόεδρος του

Συλλόγου κ Τ Γεωργακόπουλος ο ∆ήmicroαρχος

Καλαmicroπάκας κ Β Μπουτίνας η βουλευτής ΠΑ-

ΣΟΚ κ Σ Μερεντίτη και η Κασοπούλου Λόρεν

microέλος του Εθνικού Συmicroβουλίου ΠΑΣΟΚ Κεντρι-

κός εισηγητής του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ήταν ο Π Νικολα-

κόπουλος ο οποίος έκανε microια ιστορική αναδρο-

microή στην περίοδο microελέτης και κατασκευής των

Ξενία (1957-1967) και αναφέρθηκε ιδιαίτερα

στην τυπολογία και την ενιαία αρχιτεκτονική

θεώρηση των κτηρίων αυτών Τόνισε την αρχιτε-

κτονική αξία των Ξενία ως σηmicroαντικό κοmicromicroάτι

της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής ιστο-

ρίας Πρόβαλε τη θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ για το

χαρακτηρισmicroό των Ξενία ως διατηρητέων microαζί

microε τον περιβάλλοντα χώρο τους ώστε οι microονά-

δες αυτές αφού συντηρηθούν microε βάση τα αρχι-

κά σχέδια και οργανωθούν κατάλληλα να απο-

τελέσουν ένα ολοκληρωmicroένο δίκτυο τουριστι-

κής υποδοmicroής υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας

Παρών στην εκδήλωση ήταν και ο κ Τ Παπαϊω-

άννου καθηγητής της αρχιτεκτονικής σχολής

του ΕΜΠ ως εκπρόσωπος της αρχιτεκτονικής

σχολής του ΕΜΠ ο οποίος τόνισε το αυτονόητο

της διατήρησης των Ξενία και χαρακτήρισε το

Ξενία Καλαmicroπάκας ως microάθηmicroα αρχιτεκτονικής

που βιώνεται microέσα από το σώmicroα και τις αισθή-

σεις Γράmicromicroα υποστήριξης επίσης έστειλε ο κ

Ζήβας οποίος συmicromicroετείχε ο ίδιος ως αρχιτέκτο-

νας microελετητής στην Υπηρεσία Μελετών του ΕΟΤ

την περίοδο microελέτης και ανέγερσης των Ξενία

Συγκεκριmicroένα αναφέρει laquoτα Ξενία δεν microπορεί

να ldquoπαίζονταιrdquo ως οποιαδήποτε κτηριακά έργα

στο παιχνίδι των ldquoreal estaterdquo και η επιβίωσή τους

να εξαρτάται από το αν και πόσο κρίνει ο οποι-

οσδήποτε ανάδοχός τους ότι τον συmicroφέρει η

εκmicroετάλλευση τουςraquo Τοποθετήθηκε επίσης υπέρ

της προστασίας και της διατήρησης των Ξενία ο

κ Σαmicroαράς εκπρόσωπος του ΤΕΕ Κεντρικής και

∆υτικής Θεσσαλίας και πρώην Πρόεδρος του

Συλλόγου Λάρισας Η συmicromicroετοχή του έχει ιδιαί-

τερη σηmicroασία αφού παραιτήθηκε από τη θέση

του προέδρου ως ένδειξη ευθιξίας και διαmicroαρ-

τυρίας για την καταστροφή του Ξενία Λάρισας

παρrsquo όλες τις προσπάθειες του συλλόγου

Παρεmicroβάσεις επίσης έκαναν ο νυν Πρόεδρος

του Συλλόγου Λάρισας κ Ζησόπουλος ο κ Ε Σα-

λιάχης εκπρόσωπος της Νοmicroαρχιακής Επιτρο-

Εκδήλωση στο Ξενία Καλαmicroπάκας

στις 30 Ιουνίου 2007

Στις 30 Ιουνίου 2007 πραγmicroατοποιήθηκε στο

Ξενία Καλαmicroπάκας η εκδήλωση laquoΞενία Ξανάraquo

που διοργανώθηκε από το ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ microε πρω-

τοβουλία της Επιτροπής Νέων Αρχιτεκτόνων του

Συλλόγου Η εκδήλωση έγινε στον στεγασmicroένο

χώρο της εισόδου του Ξενία microε την πολύτιmicroη

βοήθεια και υλικοτεχνική υποδοmicroή που παρεί-

χε ο ∆ήmicroος Καλαmicroπάκας Ιδιαίτερη ήταν η συmicro-

βολή του κ Σαmicroαρά στην ηχητική υποστήριξη

και microε τη microουσική του επένδυση microας microετέφερε

σε microία microουσική βραδιά σαν αυτές που ο ίδιος

οργάνωνε όταν το Ξενία ήταν ακόmicroα σε λειτουρ-

γία Η πραγmicroατοποίηση της εκδήλωσης microέσα

στον χώρο ενός από τα Ξενία και microάλιστα στο

Ξενία Καλαmicroπάκας που θεωρείται ένα από τα

σπουδαιότερα είχε ως στόχο να φέρει στο φως

τη σηmicroερινή του εγκαταλελειmicromicroένη εικόνα τεκ-

microήριο της αργής αλλά σταθερής καταστροφής

του ∆όθηκε έτσι η δυνατότητα σε όλους τους

παρευρισκόmicroενους να περιηγηθούν στον χώρο

του ξενοδοχείου και να εκτιmicroήσουν την αρχιτε-

κτονική του αξία αλλά και την επιτακτική ανά-

γκη για τη σωτηρία του

2299ε π ί κ α ι ρ α2288 ε π ί κ α ι ρ α

που εξάγονται από το κοινωνικό και πολιτιστικό

περιεχόmicroενο του κριτικού τοπικισmicroού στην Ελ-

λάδα Ο Jean Louis Cohen αναφέρεται στον laquomicroε-

σογειακό microπρουταλισmicroόraquo τους χαρακτηρίζο-

ντας έτσι τη laquoσυmicroπυκνωmicroένη σκέψη η οποία

τους ακολουθεί εδώ και τρεις δεκαετίες ως

προς τον τόπο το τοπίο και την κατασκευήraquo

Επεξηγεί ότι laquoαρmicroόζει να αναφέρεται κανείς όχι

microόνο στις ελληνικές και κρητικές καταγωγές

του έργου τους αλλά και σε microια πρόταση πιο

οικουmicroενική η οποία προσεγγίστηκε microεταξύ

των χρόνων του 1920 και του 1940 από κάποι-

ους αρχιτέκτονες του ldquomicroοντέρνου κινήmicroατοςrdquoraquo

και παραπέmicroπει στις laquoστρατηγικές οι οποίες

οδηγήσανε ορισmicroένους αρχιτέκτονες να συλλο-

γιστούν για τους τόπους τα υλικά και το φως

της microεσογειακότητας αναζητώντας πριν απrsquo

όλα σε αυτή τη στοχαστική προσέγγιση της ιστο-

ρίας την εικόνα ενός χαmicroένου ρυθmicroούraquo

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης υποστηρίζει ότι laquoτο

έργο των δυο τους που συνδέονται βαθύτερα

σε ένα εκφράζει microια ολοκληρωmicroένη ποιητική

του αρχιτέκτονα στη σύγχρονη Ελλάδαraquo ενώ

συmicroπληρώνει laquoΗ πολυπλοκότητα του εσωτερι-

κού η microικροκλίmicroακα η διαmicroπερότητα και η

τρισδιάστατη αντίληψη του χώρου είναι χαρα-

κτηριστικά της έγνοιας για το κατοικείν που

αποτελεί ένα microεγάλο microέρος της αρχιτεκτονικής

τουςraquo Ο ∆ηmicroήτρης Φιλιππίδης επιπλέον ανα-

πτύσσει laquoΤο έργο τους βασίζεται σε microια περί-

πλοκη πολυφωνία που αγγίζει τα όρια του ldquoκα-

θολικού σχεδιασmicroούrdquo microεταξύ αρχιτεκτονικής

και εικαστικών τεχνών Ενδεικτικά διαθέτει

χορευτική κίνηση διαδοχικών ldquoεπεισοδίωνrdquo

σκηνογραφική αυτοτέλεια απτική αντίληψη microέ-

σω τολmicroηρά ενορχηστρωmicroένων συγκρούσεων

χρώmicroατος-υφής-υλικού πάλη microε την υλικότητα

της αρχιτεκτονηmicroένης microάζας Και ένα από αυ-

τού του τύπου τα συστατικά να παραβλεφθεί

χάθηκε η microαγεία της δυναmicroικής ισορροπίας

τουςraquo

Για τη Σουζάνα Αντωνακάκη laquohellipη αρχιτεκτονική

έχει το προνόmicroιο της ονειροπόλησης Είναι ένα

ταξίδιhellipraquo ενώ ο ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης συmicro-

πληρώνει laquoΚαι microε τα ταξίδια ξαναγίνεσαι παιδί

Παλιά και καινούρια είναι για σένα σηmicroερινά τα

πρωτοβλέπειςraquo

Τα αποσπάσmicroατα είναι από L Lefaivre and A

Tzonis laquoThe Grid and the Pathwayraquo στο Ken-

neth Frampton (επιmicro) Atelier 66 The Architec-

ture of Dimitris and Suzana Antonakakis Riz-

zoli New York 1985 Π Τουρνικιώτης laquoΠέντε

σηmicroεία αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικήςraquo

και JL Cohen laquoΟ microεσογειακός microπρουταλισmicroός

των ∆ηmicroήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκηraquo στο

Π Τουρνικιώτης (επιmicro) Atelier 66 ndash Η Αρχιτεκτο-

νική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη

εκδόσεις Futura Αθήνα 2007 ∆ Φιλιππίδης

laquoΗ σηmicroασία του να είσαι εκτός microόδαςraquo στο Αντί

Περίοδος Β΄ Τεύχος 798 Οκτώβριος 2003 Σου-

ζάνα και ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης σε συνέντευ-

ξη του Θανάση Λάλα laquoΑρχιτεκτονική Το ζευ-

γάρι των υλικώνraquo Περιοδικό Τεύχος 20 Ιούλιος

1985

Atelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης AντωνακάκηςΕυγενία ∆ηmicroητρακοπούλου Εργαστήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

έκθ

εση

ε π ί κ α ι ρ αε π ί κ α ι ρ α

Λόγω της σταθερής προσέλευσης και της εκδή-

λωσης ενδιαφέροντος του κοινού καθrsquo όλη τη

διάρκεια της έκθεσης η έκθεση παρατάθηκε

κατά microία εβδοmicroάδα microέχρι τις 13 Ιουλίου Εκτέ-

θηκαν χαρακτηριστικά παλιότερα και νεότερα

έργα του Atelier 66 από κατοικίες microέχρι το

σταθmicroό ΗΣΑΠ laquoΚαλλιθέαraquo τη Φιλοσοφική Σχο-

λή του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης και το συγκρό-

τηmicroα των νέων εγκαταστάσεων του Πολυτε-

χνείου Κρήτης το νέο Μουσείο Ακρόπολης

Το ζεύγος Αντωνακάκη σύmicroφωνα microε τα γραφό-

microενά τους στο συνοδευτικό βιβλίο που προανα-

φέρθηκε ανέσκαψε laquoτα πολυάριθmicroα συρτάρια

τα ράφια τους φακέλους τις αmicroέτρητες φωτο-

γραφίες στο Εργαστήριοraquo και αναζήτησε εκείνο

που κατά την άποψή τους laquoξεχωρίζει όλα αυτά

τα χρόνια ndashmicroε έmicroφαση στα τελευταία δώδεκα

που microεσολαβούν από την τελευταία έκθεσηhellip

στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα (1994)ndash και

που φωτίζει τα έργαhellip microε ένα ιδιαίτερο φωςraquo

Η ιδιαιτερότητα του έργου τους έχει επανειληmicro-

microένα επισηmicroανθεί από microελετητές αρχιτέκτονες

στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Οι Liane Lefai-

vre και Αλέξανδρος Τζώνης προσδιορίζουν τον

laquoκάνναβοraquo και την laquoπορείαraquo σαν δύο βασικά

πρότυπα που χαρακτηρίζουν το έργο τους Θεω-

ρούν ότι αυτό που διακρίνει το έργο των Αντω-

νακάκηδων είναι η προβολή αυτών των προτύ-

πων και η έmicromicroεση λειτουργία τους σαν εικόνες

Η έκθεση laquoAtelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης

Αντωνακάκηςraquo εγκαινιάστηκε στη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

στις 21 Ιουνίου Η προσέλευση του κοινού την

ηmicroέρα των εγκαινίων ήταν εντυπωσιακή και η

αίθουσα της Πρυτανείας όπου διεξήχθη η συζή-

τηση Στρογγυλής Τραπέζης που προλόγισαν ο

Πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Κωνσταντίνος

Μουτζούρης και ο Γενικός Γραmicromicroατέας του ΥΠ-

ΠΟ κ Χρήστος Ζαχόπουλος microε τη συmicromicroετοχή

των Γιώργου Γεράκη προέδρου της Σχολής

Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Νίκου Καλογήρου προέ-

δρου του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ ∆ηmicroή-

τρη Φιλιππίδη οmicroότιmicroου καθηγητή ΕΜΠ και ∆η-

microήτρη Φατούρου οmicroότιmicroου καθηγητή ΑΠΘ

ήταν ασφυκτικά γεmicroάτη

Η έκθεση διοργανώθηκε από τη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων ΕΜΠ και το Τmicroήmicroα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ

Εγκαινιάστηκε πρώτα στο Τελλόγλειο Ίδρυmicroα

Τεχνών του ΑΠΘ (27 Απριλίου-13 Μαΐου) microε την

ευκαιρία της αναγόρευσης της Σουζάνας και

του ∆ηmicroήτρη Αντωνακάκη σε επίτιmicroους διδάκτο-

ρες του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Υπεύθυ-

νος για τον συντονισmicroό των εκθέσεων αλλά και

για την επιmicroέλεια του βιβλίου Atelier 66 ndash Η

Αρχιτεκτονική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας

Αντωνακάκη (εκδόσεις Futura) που τις συνό-

δευε ήταν ο αν καθηγητής Παναγιώτης Τουρνι-

κιώτης

πάνω Ξενοδοχείο laquoΛύττωςraquo στη Χερσόνησο Κρήτης 1979

κάτωΦιλοσοφική Σχολή Πανεπιστηmicroίου Κρήτης 1981

δίπλα πάνω Στιγmicroιότυπ0 από το βίντεο laquo∆ηmicroήτρης και

Σουζάνα Αντωνακάκη 1969raquo που προβαλλόταν κατά τη

διάρκεια της έκθεσης [παραγωγή ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ Θάνος Λα-

microπρόπουλος από τη σειρά ντοκιmicroαντέρ της ΕΡΤ laquoΗ Ιστο-

ρία των Χρόνων microουraquo]

δίπλα κάτω Πανοραmicroική άποψη της έκθεσης [φωτ Εργα-

στήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων Χ Λοϊζίδης]

microπορεί να συνδυασθεί microε την εξέλιξη της τεχνο-

λογίας Το περίπτερο αποτελεί ένα οικοσύ-

στηmicroα σε microικρογραφία Για παράδειγmicroα το νερό

από το συντριβάνι στη στέγη λειτουργεί στον

έναν όροφο σαν πρόσοψη στον άλλο υγραίνει

την ατmicroόσφαιρα για την προστασία των φυτών

και στον τρίτο παρέχει ψύξη για την αίθουσα

του θεάτρου και νερό για τις τουαλέτες

Η κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη αποτελεί

microια ακόmicroη πρωτότυπη microατιά σε θέmicroατα οικιστι-

κής ανάπτυξης Είναι γνωστή η τάση για microετα-

τροπή υπαβαθmicroισmicroένων περιοχών κοντά σε

λιmicroάνια σε περιοχές κατοικίών υψηλής ποιότη-

τας Η καλή θέα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας

των κατοικιών ενισχύουν αυτή την τάση Οι

MVRDV ανέλαβαν να microετατρέψουν σε κατοικίες

δύο σιλό Η αρχική σκέψη ήταν να σχεδιασθούν

οι κατοικίες στο εσωτερικό των σιλό αλλά στην

πορεία βρήκαν ότι ήταν τεχνικά δύσκολο να

γίνουν τα απαραίτητα ανοίγmicroατα για παράθυρα

Έτσι αποφασίστηκε να παραmicroείνει το εσωτερικό

κενό ως χώρος κίνησης και οι κατοικίες να τοπο-

θετηθούν περιmicroετρικά σε προβόλους στην εξω-

τερική πλευρά Με αυτόν τον τρόπο ένα φαινο-

microενικά σηmicroαντικό πρόβληmicroα microετατράπηκε στο

πιο ενδιαφέρον στοιχείο της πρότασης

Η έκθεση των MVRDV προβάλλει microε απλό τρόπο

ndashσκίτσα και microακέτεςndash το έργο τους που διακρί-

νεται τόσο για τις τολmicroηρές και ευφυείς προτά-

σεις όσο και για τις θεωρητικές προεκτάσεις

του Η microεθοδολογία του σχεδιασmicroού τους και η

ιδιαιτερότητα στον τρόπο που microετουσιώνουν το

καθηmicroερινό στο απρόσmicroενο αναθεωρεί τον

τρόπο που σκεπτόmicroαστε για την αρχιτεκτονική

και αποτελεί αφορmicroή προβληmicroατισmicroού και γόνι-

microης συζήτησης

Σηmicroειώσεις

1 Από τον κατάλογο της έκθεσης

2 laquoService Coreraquo

3 MVRDV ΚΜ3 ndash Excursions on Capacities Actar

Barcelona 2005 σελ 629

την Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant

οι MVRDV σχεδιάζουν έναν κυκλικό πύργο ύψους

230 microέτρων microε βιβλιοστάσια στις πλευρές του

δηmicroιουργώντας στον κεντρικό χώρο microια microεγάλη

δηmicroόσια αίθουσα Παράλληλα προτείνεται ένα

δίκτυο από 800 γυάλινους κύβους που λειτουρ-

γούν ως χώροι συνάντησης και εργασίας και

κινούνται οριζόντια και κατακόρυφα σε οποιο-

δήποτε σηmicroείο του κτηρίου

Στη Βιβλιοθήκη στο Spijkenisse βασικός στοχος

ήταν να σχεδιασθεί ένα δηmicroόσιο κτήριο όσο το

δυνατόν πιο ελκυστικό για το κοινό που να είναι

παράλληλα laquomicroια βιτρίνα γνώσης πληροφορίας

και πολιτισmicroούraquo3 Η τετράριχτη στέγη του απο-

τελείται από γυαλινες επιφάνειες στηριζόmicroενες

σε ξύλινα ζευκτά Το φωτεινό κέλυφος που δη-

microιουργείται περιβάλλει τους χώρους ανάγνω-

σης καθώς και κλειστούς χώρους που είναι χω-

ροθετηmicroένοι κάθετα σε ορόφους

Το Πολιτιστικό Κέντρο Matsudai περιγράφεται

διαγραmicromicroατικά σαν ένας υπερυψωmicroένος κύβος

ο οποίος ορίζει microια πλατεία που προστατεύεται

από τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιο-

χής (έντονο κρύο τον χειmicroώνα και υψηλές θερ-

microοκρασίες το καλοκαίρι) και είναι κατάλληλη

για θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις Η υπερύ-

ψωση του κτηρίου το κάνει ευκολότερα αντιλη-

πτό από την πόλη και εξασφαλίζει καλύτερη

θέα για τους χρήστες του

Στη villa VPRO εφαρmicroόζεται microια καινοτόmicroος

αντίληψη για τον σχεδιασmicroό γραφείων Οργα-

νώνεται microια σειρά από πολυλειτουργικές αίθου-

σες αντί για την παραδοσιακή τοποθέτηση χώ-

ρων εργασίας εκατέρωθεν ενός διαδρόmicroου δη-

microιουργείται δε ένας συνεχής ανοικτός χώρος

που αναπτύσσεται ανοδικά προς την οροφή του

κτηρίου Τα διαφορετικά επίπεδα συνδέονται microε

ράmicroπες κλιmicroακοστάσια και έναν ανελκυστήρα

Ο χώρος όπως αναπτύσσεται εξασφαλίζει την

απαραίτητη ευελιξία για τη λειτουργία ενός σύγ-

χρονου τηλεοπτικού σταθmicroού

Στο οικιστικό συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη

αντιmicroετωπίζεται το ζήτηmicroα της αύξησης της οικι-

στικής πυκνότητας Η συνήθης πρακτική στα

αναπτυσσόmicroενα προάστια της πόλης είναι ο σχε-

διασmicroός πολυκατοικιών που στρέφονται προς

microια κοινή αυλή στο εσωτερικό του οικοπέδου

Στο Mirador σκοπός είναι να δοθεί η εντύπωση

ότι το οριζόντιο σύνολο του οικιστικού τετραγώ-

νου στράφηκε κατακόρυφα Με τον τρόπο αυτό

καταργείται η εσωστρεφής αυλή και εισάγεται

ένας κοινόχρηστος ηmicroιυπαίθριος χώρος microε

εκπληκτική θέα στον 12ό όροφο του πύργου

Στο Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

αποδεικνύεται ότι ο σεβασmicroός στο περιβάλλον

3311ε π ί κ α ι ρ α

MVRDV Το laquoΠεινασmicroένο ΚιβώτιοraquoΌλγα Βενετσιάνου αρχιτέκτων

3300 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

εmicroπεριέχεται σε αυτούς του κύβους και δεν

εξαπλώνεται Οι MVRDV υποστηρίζουν ενεργά

την αύξηση της πυκνότητας το sprawl είναι ο

εχθρός τουςraquo1

Η έκθεση των έργων τους καταλαmicroβάνει το εσω-

τερικό ενός κύβου Η ευέλικτη διευθέτηση των

αρχιτεκτονικών εκθεmicroάτων σε αυτό είναι σε

αναλογία microε την ευελιξία και πολυπλοκότητα

της τρισδιάστατης πόλης Η παρουσίαση γίνεται

κυρίως microε microακέτες και microεγάλες εκτυπώσεις φω-

τογραφιών του εσωτερικού χώρου των κτηρίων

Είναι γνωστό ότι το αρχιτεκτονικό έργο είναι

δύσκολο να περιγραφεί ιδιαίτερα σε έναν χώρο

όπου ο θεατής κοντοστέκεται για λίγο απέναντι

στα εκθέmicroατα Ωστόσο τα σκίτσα και οι microακέ-

τες των MVRDV περιγράφουν microε απλό τρόπο τις

ευφυείς ιδέες τους Αυτό που χαρακτηρίζει την

αρχιτεκτονική τους δεν είναι ένα ενιαίο microορφο-

λογικό laquoστιλraquo όσο microία συγκεκριmicroένη microεθοδο-

λογία σχεδιασmicroού που αποτυπώνει την έρευνα

και τη στάση τους σε σχέση microε τα τρέχοντα

αρχιτεκτονικά ζητήmicroατα

Στην πρόταση των MVRDV για το Ινστιτούτο

Eyebeam στη Νέα Υόρκη ερευνάται η σχέση

ανάmicroεσα στα Νέα Μέσα και την Αρχιτεκτονική

∆ηλώνουν δε σχετικά ότι laquoκανένα έργο δεν

γερνά γρηγορότερα από την laquoultra modernraquo

αρχιτεκτονική που βασίζεται στα Νέα Μέσα

[New Media]raquo Έτσι προχωρούν σε microια καθαρά

laquoαρχιτεκτονικήraquo λύση Παρατηρώντας ότι η

χρήση των υπολογιστών έχει microετατρέψει τον

χώρο εργασίας σε ένα σκοτεινό και δυσάρεστο

microέρος προτείνουν την αντιστροφή της παραδο-

σιακής περιmicroετρικής διάταξης των χώρων γρα-

φείων γύρω από έναν πυρήνα2 ∆ηmicroιουργούν

έναν ανοικτό χώρο που περιβάλλεται από ανελ-

κυστήρες κλιmicroακοστάσια και microηχανολογικές

εγκαταστάσεις Παράλληλα κατασκευές δια-

φορετικών διαστάσεων και κατευθύνσεων που

microοιάζουν microε laquoκενά δοκάριαraquo διατρέχουν τον

πύργο οριοθετώντας χώρους διαφορετικών

χρήσεων

Σήmicroερα στην εποχή του διαδικτύου κανείς ανα-

ρωτιέται για τη χρησιmicroότητα του τυπωmicroένου

βιβλίου και κατrsquo επέκταση των βιβλιοθηκών που

στεγάζουν τέτοιες συλλογές Ωστόσο η βιβλιο-

θήκη ως τόπος συνάντησης και ανταλλαγής

πληροφοριών παραmicroένει ένας σηmicroαντικός δη-

microόσιος χώρος Στα πλαίσια του διαγωνισmicroού για

Το Μουσείο Μπενάκη κτήριο οδού Πειραιώς

παρουσίασε για δυο microήνες ndashαπό τις 25 Μαϊου

εως τις 25 Ιουλίουndash την έκθεση microε τίτλο laquoΤο Πει-

νασmicroένο Κιβώτιοraquo έργο του αρχιτεκτονικού

γραφείου MVRDV που ιδρύθηκε στο Ρόττερ-

νταmicro το 1991 από τους Winy Maas Jacob van

Rijs και Nathalie de Vries Η συγκεκριmicroένη έκ-

θεση περιελάmicroβανε εννέα βασικά έργα της πε-

ριόδου 1997-2002 Τη διοργάνωση ανέλαβε το

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) σε

συνεργασία microε τη Βασιλική Ολλανδική Πρε-

σβεία στην Ελλάδα και το Μουσείο Μπενάκη-

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Επιmicroελη-

τές της έκθεσης ήταν ο επίκουρος καθηγητής

του ΕΜΠ ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος και ο

Ηλίας Κωνσταντόπουλος επίκουρος καθηγητής

του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

Το laquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοraquo ως κατασκευή στον

χώρο αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσουmicroε

το έργο των MVRDV Ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξό-

πουλος αναφέρει σχετικά laquoείναιhellip σαφέστατα

ορισmicroένο στη γεωmicroετρία του microε απεριόριστες

δυνατότητες microεταβολών στο εσωτερικό του

Παραπέmicroπει ευθέως στην laquoΤρισδιάστατη Πόλη

ndash Κύβοraquo την ουτοπική πρόταση τους για τη

δηmicroιουργία ενός παγκόσmicroιου καννάβου πό-

λεων που η κάθε microια τους περιλαmicroβάνεται σε

κύβο ακmicroής 5km σε απόσταση 100km η microία από

την άλλη 1000000 κατοίκων αφήνοντας τον

ενδιάmicroεσο χώρο τους στη φυσική του κατά-

σταση Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής

πάνω Villa VPRO Κατασκευή 1997 και κάτω Οικιστικό

Συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη Κατασκευή 2003

microέση Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant Μελέτη

2000

κάτω δεξιά Κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη Κατασκευή

2005

δίπλα πάνω Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

Aννόβερο

δίπλα κάτω Άποψη της έκθεσης

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 2: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

επίκ

αιρ

α

Η πολυκατοικία στην οδό ∆ιονυσίου Αεροπαγίτου 17 αρχ Β Κουρεmicroένος [φωτ Ν Καζέρος]

1188

ση

microε

ίωmicro

α τ

ης

σύ

ντα

ξης

Το αφιέρωmicroα laquoΑντανακλάσειςraquo που ακολουθεί έχει ως αντικείmicroενο την αρχιτεκτονική και τις εσωτε-

ρικέςεξωτερικές σχέσεις της microε άλλα microαθησιακά πεδία Θεωρώντας ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι

microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά συνδιαmicroορφώνεται διερευνάται έmicromicroεσα η αυτονοmicroία της προσεγγίζοντας

το ζήτηmicroα microε όρους που θέτει η έννοια αντανάκλαση Επιπλέον microε αναφορά στη συνθήκη της αντα-

νάκλασης εντοπίζονται νοηmicroατικές και χωρικές σχέσεις συνάφειες παραλληλίες ταυτοχρονίες

αλλά και απορρίψεις στην αρχιτεκτονική δηmicroιουργία

Προς Το Υπουργείο Πολιτισmicroού

1) Υπουργό ΥΠΠΟ κ Γ Βουλγαράκη

2) Γεν Γραmicromicroατέα ΥΠΠΟ κ Χρ Ζαχόπουλο

3) Κεντρικό Αρχαιολογικό Συmicroβούλιο

4) Κεντρικό Συmicroβούλιο Νεωτέρων Μνηmicroείων

Θέmicroα Κατεδάφιση διατηρητέων επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων από την αρχή που προέκυψε η αναγκαιότητα της κατα-

σκευής ενός νέου Μουσείου Ακρόπολης την υιοθέτησε οmicroόθυmicroα και παρακολουθούσε αδιάλειπτα

την εξέλιξη του θέmicroατος

Επιζητούσε όmicroως πάντοτε η λύση που θα προέκυπτε για τη νέα κατασκευή να είναι πλήρως εναρmicroονι-

σmicroένη και microε τους όρους και τις προϋποθέσεις που έθετε ο διαγωνισmicroός

Ο σεβασmicroός του περιβάλλοντος της Ακρόπολης microε τα microνηmicroεία της ο σύmicromicroετρος και ο ισόρροπος

αισθητικός συσχετισmicroός microε τον Παρθενώνα και η ενσωmicroάτωση της νέας κατασκευής στον χώρο

Μακρυγιάννη αφού επελέγη αυτός τελικά να είναι διακριτική και να εναρmicroονίζεται στο γενικότερο

ιστορικό περιβάλλον

Η προκριθείσα microελέτη των Μπ Τσουmicroί και Μ Φωτιάδη νοmicroίζουmicroε εξαρχής ότι θα έπρεπε να είχε πάρει

υπόψη της τα δεδοmicroένα αυτά και τις δεσmicroεύσεις που έθετε η επιτροπή της προκήρυξης του διαγωνι-

σmicroού

Βασικός όρος αποτελούσε όπως και στους προγενέστερους διαγωνισmicroούς η διατήρηση του microετώπου

της ∆ιον Αρεοπαγίτου

Το microέτωπο αυτό διαmicroορφωmicroένο παλιότερα προσδιοριζότανε από αρχιτεκτονήmicroατα σηmicroαντικής αισθη-

τικής αξίας και αποτελούσε συνεπές συmicroπλήρωmicroα προς το βράχο της Ακρόπολης πράγmicroα που ανέ-

δειξε πληρέστερα η πεζοδρόmicroηση της ∆ιον Αρεοπαγίτου

Η σηmicroερινή επιχειρούmicroενη κατεδάφιση των πολυκατοικιών αυτών βρίσκει το ∆Σ του ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλή-

νιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων οmicroόφωνα αντίθετο

Η κοινή συνεδρίαση των Συmicroβουλίων ΚΑΣ και Νεωτέρων Μνηmicroείων που σηmicroειωτέον είναι πολυmicroερής

κατέληξε σε ισοψηφία

Το γεγονός αυτό αποδεικνύει τις σοβαρές επιφυλάξεις που προέβαλαν τα όργανα αυτά στις κατεδα-

φίσεις και δεν είναι δυνατόν να επιλυθεί το θέmicroα microε αυθαίρετη πολιτική απόφαση

Η παραπλανητική δήθεν διαφωνία αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων δεν υπάρχει εκ των πραγmicroάτων

γιατί είναι γνωστό ότι διαπρεπείς αρχιτέκτονες (Α Ορλάνδος Ι Τραυλός Π Μυλωνάς) ασχολήθηκαν

microε την αρχαιολογία συστηmicroατικά και αντίστοιχα λαmicroπροί αρχαιολόγοι (Ι Μηλιάδης Χ Καρούζος Χ

Τσούντας Γ Παπαδηmicroητρίου ο οποίος για την ιστορία είχε πρώτος την ιδέα της επιστροφής των αρπα-

γέντων γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο) ανέδειξαν και αποκατέστησαν πάmicroπολλα

αρχιτεκτονικά microε αξιοθαύmicroαστη επιτυχία

Τέλος η καταστροφική και ισοπεδωτική λογική που εξαφανίζει την ιστορική microνήmicroη της πόλης εν ονό-

microατι microιας ψευδεπίγραφης νεωτερικότητας νοmicroίζουmicroε ότι πρέπει να ανακοπεί πλέον και να επιδειχθεί

σεβασmicroός σε ότι microε αγάπη και microεράκι δηmicroιούργησαν οι παλιότεροι αρχιτέκτονες

2211ε π ί κ α ι ρ α

∆ραστηριότητες

2200 ε π ί κ α ι ρ α

∆Σ

ΣΑ

∆ΑΣ

-ΠΕ

Α

Φω

τ Π

εριο

δικό

Κτη

ς εφ

ηmicroερ

ίδας

Καθ

ηmicroερ

ινή

5-8

-200

7

2233ε π ί κ α ι ρ α

Προς το Υπουργείο ΠΕΧΩ∆Ε

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜ ∆ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ - ΓΕΝ ∆ΝΣΗ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΤΟΣ

∆ΝΣΗ ΠΡΟΓΤΟΣ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ∆ΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ(∆11)

ΤΜΗΜΑ ∆ΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΟΚ(δ)

Υπόψη κας Αλεξάκη

Θέmicroα ∆ιαβίβαση απόψεων ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ επί του τελικού Προσχεδίου του

Π∆ για την ενσωmicroάτωση της Οδηγίας 200536ΕΚ

Σε απάντηση του ανωτέρω σχετικού σας διαβιβάζουmicroε τις απόψεις microας επί

του προσχεδίου Π∆ για την ενσωmicroάτωση της Οδηγίας 200536ΕΚ του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συmicroβουλίου laquoγια την αναγνώριση των επαγ-

γελmicroατικών προσόντωνraquo στο ελληνικό δίκαιο microε την πεποίθηση ότι θα

ληφθούν υπόψη κατά την διαmicroόρφωση του οριστικού σχεδίου Αναλυτικά

έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα παρακάτω

1ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει κατrsquo επανάληψη και εγγράφως διατυπώσει τόσο προς τα

αρmicroόδια Υπουργεία όσο και προς το ΤΕΕ αλλά και την Ακαδηmicroαϊκή κοινό-

τητα την πάγια θέση του ότι δηλαδή τα επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα θα πρέ-

πει να αντιστοιχούν στις θεσmicroοθετηmicroένες ειδικότητες και να προκύπτουν

από τους αναγνωρισmicroένους τίτλους σπουδών microε βάση το γνωστικό αντικεί-

microενο που προκύπτει από το περιεχόmicroενο σπουδών την δοmicroή και τη διάρ-

κεια τους

Ειδικότερα ο καθορισmicroός της πενταετούς και ενιαίας εκπαίδευσης σαν

βασική αρχή προσδιορισmicroού των βασικών προσόντων άσκησης του επαγ-

γέλmicroατος του Αρχιτέκτονα αποτελεί για τον κλάδο microας την προϋπόθεση

και ελάχιστη διασφάλιση για την απόδοση επαγγελmicroατικών ισοτιmicroιών

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω και στη microακρά πορεία για την έκδοση της

νέας οδηγίας 200536 που ενσωmicroατώνει την οδηγία 85384ΕΟΚ εκφρά-

στηκαν οι θέσεις microας σε συνεργασία microε το Συmicroβούλιο των Αρχιτεκτόνων της

Ευρώπης έχοντας ως στόχο τις παρακάτω βασικές προϋποθέσεις-ελάχιστες

διασφαλίσεις

Α Τις πενταετείς ενιαίες σπουδές

Β Τη χορήγηση άδεια άσκησης επαγγέλmicroατος microετά από εξετάσεις από το

ΤΕΕ

Γ Την εγγραφή στο microητρώο του ΤΕΕ

Σήmicroερα έχουmicroε εν ισχύ τη νέα οδηγία 362005 της 792005 για την ανα-

γνώριση των επαγγελmicroατικών προσόντων από κράτη - microέλη που έχουν απο-

κτηθεί σε άλλα κράτη microέλη

Σηmicroαντικές προβλέψεις της 85384ΕΟΚ αποτελούν αναπόσπαστο microέρος

αυτής της νέας οδηγίας 362005 Στόχος microας είναι να εmicroβαθύνουmicroε στη

νέα οδηγία για τα επαγγελmicroατικά προσόντα και να εξασφαλίσουmicroε ότι το

Προεδρικό διάταγmicroα για ενσωmicroάτωσης της στο Εθνικό ∆ίκαιο microεταφέρει

ορθά τις προβλέψεις της σχετικά microε τη φύση του αρχιτεκτονικού επαγγέλ-

microατος δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατικών προσόντων

συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης του άρθρου 46

της οδηγίας

Ειδικότερα microε δεδοmicroένο τις ιδιαιτερότητες της άσκησης της αρχιτεκτονικής

στη χώρα microας -σε σχέση microε την ευρωπαϊκή πραγmicroατικότητα -πρέπει να

ληφθεί υπόψη ότι δεν υπάρχει επαρκής αναγνώριση των πραγmicroατικών

χαρακτηριστικών του αρχιτεκτονικού επαγγέλmicroατος καθώς και ότι οι αρχι-

τεκτονικές υπηρεσίες αντιmicroετωπίζονται microε καθαρά οικονοmicroικά - ανταγωνι-

στικά κριτήρια ενώ δεν δίδεται και επαρκής σηmicroασία στην πραγmicroατική επί-

δραση που αυτές έχουν στο δοmicroηmicroένο περιβάλλον

Πρέπει δηλαδή microε την ευκαιρία της ενσωmicroάτωσης της οδηγίας να υιοθετη-

θεί η προσέγγιση της ουσιαστικής εξασφάλισης της παροχής αξιόπιστων

και υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονικών υπηρεσιών ώστε να υπάρξει πλήρης

αντιστοίχηση των νοmicroοθετικά κατοχυρωmicroένων επαγγελmicroάτων (και συγκε-

κριmicroένα των αρχιτεκτονικών υπηρεσιών) microε ουσιαστικές ακαδηmicroαϊκές

σπουδές και τεκmicroηριωmicroένη επαγγελmicroατική επάρκεια κατά τέτοιο τρόπο

ώστε να διασφαλίζονται σοβαρές διαδικασίες αξιολόγησης των επαγγελ-

microατικών προσόντων και να εκσυγχρονισθούν τα εθνικά κανονιστικά συστή-

microατα που διέπουν τις δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών microε στόχο να

δηmicroιουργηθεί microέχρι το 2010 microια πραγmicroατική εσωτερική αγορά υπηρεσιών

2ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΟΥ Π∆

bull Πιστεύουmicroε ότι ως αρmicroόδια αρχή για την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών

των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παρ(6) του σχεδίου Π∆ για την

υποβολή και για την εξέταση των δηλώσεων και των δικαιολογητικών

παροχής υπηρεσιών το περιεχόmicroενο της δήλωσης του παρόχου και της

χορηγούmicroενης σε αυτόν βεβαίωσης καθώς και στη περίπτωση των άρθρων

13 και 14 πρέπει να ορισθεί το Τεχνικό Επιmicroελητήριο της Ελλάδος όπως

και στη περίπτωση του άρθρου 53 παρ(4) του σχεδίου Π∆

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παρ(5) του σχεδίου Π∆ προβλέπεται ότι αρmicroό-

δια αρχή του άρθρου αυτού εφόσον κρίνει ότι είναι αναγκαίο για την απο-

φυγή σοβαρής βλάβης της υγείας ή της ασφάλειας του αποδέκτη της υπη-

ρεσίας λόγω έλλειψης επαγγελmicroατικών προσόντων του παρόχου διενερ-

γεί πριν από την πρώτη παροχή υπηρεσιών έλεγχο των επαγγελmicroατικών

προσόντων του παρόχου για το οικείο επάγγελmicroα προκειmicroένου να διαπι-

στωθούν τα επαγγελmicroατικά προσόντα αυτού ιδίως για λόγους ασφάλειας

Πιστεύουmicroε ότι η σύγκριση της εκπαίδευσης του αιτούντος microε αυτήν που

απαιτείται σύmicroφωνα microε την Εθνική Νοmicroοθεσία πρέπει να γίνεται από το

ΤΕΕ (ως αρmicroόδια αρχή) που θα καταρτίσει κατάλογο των τοmicroέων γνώσεων

οι οποίοι δεν καλύπτονται από τον τίτλο εκπαίδευσης που κατέχει ο αιτών

λαmicroβάνοντας υπόψη microεταξύ άλλων στόχους γενικού συmicroφέροντος που

προκύπτουν από τοπικές ιδιοmicroορφίες και έχουν να κάνουν microε την προστα-

σία του περιβάλλοντος και τη δηmicroόσια ασφάλεια (Ζητούmicroε να απαλειφθεί

η διατύπωση laquoΓια την εφαρmicroογή του προηγουmicroένου εδαφίου η αρχή δύνα-

ται να ζητήσει τη γνώmicroη του Συmicroβουλίου Αναγνώρισης Επαγγελmicroατικών

Προσόντων του άρθρου 54raquo)

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 49 παρ(3) του κεφαλαίου IV laquoΚοινές διατάξεις

περί εγκατάστασηςraquo του σχεδίου Π∆ (άρθρο 50 της οδηγίας) σε περιπτώ-

σεις δικαιολογηmicroένων αmicroφιβολιών εφόσον έχουν εκδοθεί τίτλοι εκπαίδευ-

σης κατά την έννοια του άρθρου 3 παράγραφος 1 στοιχείο γ) από αρmicroόδια

αρχή κράτους microέλους και περιλαmicroβάνουν την εκπαίδευση που έχει αποκτη-

θεί εν microέρει ή εξ ολοκλήρου σε εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που εδρεύει νόmicroιmicroα

στην επικράτεια άλλου κράτους microέλους το κράτος microέλος υποδοχής έχει το

δικαίωmicroα να επαληθεύει microε τον αρmicroόδιο φορέα στο κράτος microέλος καταγω-

γής του τίτλου

α) κατά πόσον η εκπαίδευση στο ίδρυmicroα που παρέσχε την κατάρτιση έχει

πιστοποιηθεί επισήmicroως από το εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που βρίσκεται στο

κράτος microέλος καταγωγής του τίτλου

β) κατά πόσον οι τίτλοι εκπαίδευσης που έχουν εκδοθεί είναι οι ίδιοι microε

εκείνους που θα είχαν χορηγηθεί εάν η εκπαίδευση είχε πραγmicroατοποιηθεί

εξ ολοκλήρου στο κράτος microέλος καταγωγής του τίτλου και

γ) κατά πόσον οι τίτλοι εκπαίδευσης προσδίδουν τα ίδια επαγγελmicroατικά

δικαιώmicroατα στην επικράτεια του κράτους microέλους που χορήγησε τον τίτλο

Το πρόβληmicroα για την Ελλάδα υπάρχει microε τα πτυχία των διαφόρων κολλε-

γίων και Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών Εάν το Κ-Μ καταγωγής πιστοποιεί

τους τίτλους εκπαίδευσης που αυτά χορηγούν τότε το Κ-Μ υποδοχής είναι

υποχρεωmicroένο να τους αναγνωρίσει

bull Προκειmicroένου λοιπόν να αποφευχθεί η δυνατότητα αναγνώρισης επαγγελ-

microατικών δικαιωmicroάτων από αmicroφιβόλου επιπέδου τίτλους εκπαίδευσης

ζητούmicroε η αρmicroόδια για την άσκηση του επαγγέλmicroατος των αρχιτεκτόνων

αρχή να διατηρεί το δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την

αναγνώριση το κατά πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα

έχουν microια περίοδο προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου

14(4) και 14(5) της οδηγίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων

τριετούς φοίτησης που αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά

microητρώα αρχιτεκτόνων

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 3 παρ 3 του Π∆ laquohellipεξοmicroοιώνεται προς τίτλο

εκπαίδευσης κάθε τίτλος εκπαίδευσης που χορηγείται από τρίτη χώρα

εφόσον ο κάτοχός του διαθέτει στο συγκεκριmicroένο επάγγελmicroα τριετή επαγ-

γελmicroατική πείρα στο έδαφος του κράτους microέλους το οποίο αναγνώρισε τον

εν λόγω τίτλο σύmicroφωνα microε το άρθρο 2 παράγραφος 2 και εφόσον η επαγ-

γελmicroατική αυτή πείρα πιστοποιείται από το εν λόγω κράτος microέλος Σύmicro-

φωνα όmicroως microε το άρθρο 2 παρ 2 του Π∆ laquohellipΌσον αφορά τα επαγγέλmicroατα

που εmicroπίπτουν στον τίτλο III κεφάλαιο III αυτή η αναγνώριση των επαγγελ-

microατικών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαί-

δευσης που ορίζονται στο εν λόγω κεφάλαιοraquo Να διασφαλισθεί ότι αυτή η

πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή

ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατικών προσόντων συντελείται στο

πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης που ορίζονται στο κεφάλαιο 45

του σχεδίου Π∆

bull Το σχέδιο Π∆ ακολουθεί τη διάκριση της οδηγίας microεταξύ laquoελεύθερης

παροχής υπηρεσιώνraquo δηλαδή προσωρινής και περιστασιακής και laquoελευθε-

ρίας εγκατάστασηςraquo Ο προσωρινός και περιστασιακός χαρακτήρας της

παροχής εκτιmicroάται κατά περίπτωση ιδίως σε συνάρτηση microε τη διάρκεια τη

συχνότητα την περιοδικότητα και το συνεχή χαρακτήρα της συγκεκριmicroένης

παροχής Πιστεύουmicroε ότι πρέπει να διαmicroορφωθούν microόνιmicroα κριτήρια χρό-

νου περιοδικότητας κλπ και ζητούmicroε τη περαιτέρω αποσαφήνιση των ορι-

σmicroών

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 του Π∆ (microεταφορά των άρθρων 56 και 57 της

οδηγίας) συνίσταται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων

∆ιεύθυνση Αναγνωρίσεως Επαγγελmicroατικών Προσόντων που υπάγεται στον

Υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων και ανήκει στη Γενική ∆ιεύ-

θυνση Ευρωπαϊκών και ∆ιεθνών Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων της Κεντρικής

Υπηρεσίας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων

Η υπηρεσία θα έχει τις εξής αρmicroοδιότητες

α) Να παρέχει γραmicromicroατειακή υποστήριξη του Συmicroβουλίου Αναγνωρίσεως

Επαγγελmicroατικών Προσόντων και να

ndash δέχεται τις αιτήσεις των ενδιαφεροmicroένων για αναγνώριση επαγγελmicroατι-

κών προσόντων τις επεξεργάζεται προετοιmicroάζει τους φακέλους των

αιτούντων και τους εισάγει στο Συmicroβούλιο Αναγνωρίσεως Επαγγελmicroατικών

Προσόντων για την έκδοση της απόφασης

β) Να λειτουργεί ως laquoσηmicroείο επαφήςraquo για τους ενδιαφεροmicroένους

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ σε σχέση microε τις παραπάνω ρυθmicroίσεις ζητά τον ορισmicroό του ΤΕΕ

ως αρmicroοδίας αρχής

1) σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παράγραφος 1 και 6 του τίτλου ΙΙ του σχεδίου

Π∆ (Ελεύθερη Παροχή Υπηρεσιών)

2) σύmicroφωνα microε τα άρθρα 13 και 14 του Κεφαλαίου Ι του τίτλου ΙΙΙ ( Γενικό

σύστηmicroα αναγνώρισης των τίτλων εκπαίδευσης) και σύmicroφωνα microε το άρθρο

56 παράγραφο 3 της οδηγίας

Επίσης ζητά τον ορισmicroό του ΣΑ∆ΑΣ ως σηmicroείου επαφής σύmicroφωνα microε το

άρθρο 57 της οδηγίας για τους αρχιτέκτονες που είναι κάτοχοι τίτλων

εκπαίδευσης σύmicroφωνα microε το άρθρο 10 του κεφαλαίου Ι (Γενικό σύστηmicroα

αναγνώρισης των τίτλων εκπαίδευσης) παρ β) και γ) οι οποίοι δεν πληρούν

τις προϋποθέσεις του κεφαλαίου ΙΙΙ

Προτείνουmicroε δηλαδή ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ να λειτουργεί ως laquoσηmicroείο επαφήςraquo για

τους ενδιαφεροmicroένους αρχιτέκτονες και

Α) να παρέχει στους Έλληνες και τους πολίτες των λοιπών κρατών microελών

καθώς και στα σηmicroεία επαφής των λοιπών κρατών microελών της Ευρωπαϊκής

Ένωσης κάθε χρήσιmicroη πληροφορία σχετική microε την προβλεπόmicroενη στο

παρόν διάταγmicroα αναγνώριση επαγγελmicroατικών προσόντων των αρχιτεκτό-

νων και ιδίως σχετικά microε την εθνική νοmicroοθεσία που διέπει το επάγγελmicroα

του αρχιτέκτονα επαγγέλmicroατα και την άσκησή του συmicroπεριλαmicroβανοmicroένης

της κοινωνικής νοmicroοθεσίας καθώς και των κανόνων δεοντολογίας

Β) να συνδράmicroει τους πολίτες στην άσκηση των δικαιωmicroάτων που παρέχει

το παρόν διάταγmicroα και microέσω της συνεργασίας microε τα άλλα laquoσηmicroεία επαφήςraquo

και τις λοιπές αρmicroόδιες διοικητικές υπηρεσίες της Ελλάδας

Γ) να συγκεντρώνει στοιχεία σχετικά microε τους όρους πρόσβασης και άσκη-

σης στην Ελλάδα και στις χώρες microέλη της ευρωπαϊκής Ένωσης του νοmicroοθε-

τικά κατοχυρωmicroένου επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα που εmicroπίπτουν στο

πεδίο εφαρmicroογής του παρόντος ∆ιατάγmicroατος καθώς και κάθε χρήσιmicroη

πληροφορία για την εκτέλεση του παρόντος διατάγmicroατος

Άλλες παρατηρήσεις επί θεmicroάτων ενδιαφέροντος των αρχιτεκτόνων που

πιστεύουmicroε ότι πρέπει να ενσωmicroατωθούν στο σχέδιο Π∆

1 Νέα επαγγελmicroατικά προσόντα που θα προταθούν για το παράρτηmicroα V7

(571) (άρθρο 58 παρ2 της οδηγίας)

bull Το Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι το laquoΕθνικό Σηmicroείο Επαφήςraquo θα συσκέ-

πτεται microε την αρmicroόδια επαγγελmicroατική ένωση των αρχιτεκτόνων πριν κοινο-

ποιήσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή microια πρόταση ή ερώτηmicroα για να προστε-

θεί ένας νέος αρχιτεκτονικός τίτλοςπροσόν στο παράρτηmicroα V7 της οδη-

γίας

bull Το Π∆ θα πρέπει να συmicroβιβάζει την ανάγκη για εmicroπιστευτικότητα (άρθρο

57 του Π∆) microε την ανάγκη για διαβούλευσησυνεννόηση microε την αρmicroόδια

επαγγελmicroατική ένωση

2 Η αναθεώρηση της λίστας laquo γνώσεων και δεξιοτήτωνraquo των αρχιτεκτόνων

σύmicroφωνα microε το άρθρο 45(1) του σχεδίου Π∆

bull Το Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι το Εθνικό Σηmicroείο Επαφής όταν του

γνωστοποιείται microια πρότασηερώτηmicroα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ανα-

θεώρηση της λίστας των υφισταmicroένων 11 σηmicroείων laquoγνώσεων και δεξιοτή-

τωνraquo των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 45 του Π∆ να το γνωστο-

ποιεί και να συνεννοείται microε την αρmicroόδια επαγγελmicroατική ένωση των αρχιτε-

κτόνων

3 Μεταφορά της πρόβλεψης εξοmicroοίωσης των επαγγελmicroατικών προσόντων

2222 ε π ί κ α ι ρ α

τον αθηναϊκό νεοκλασικισmicroό Ιδιαίτερο ενδια-

φέρον παρουσιάζει η διαmicroόρφωση της microαρmicroα-

ρεπένδυτης όψης Οι πολύχρωmicroες ορθοmicroαρmicroα-

ρώσεις έχουν συντεθεί microε αξιοσηmicroείωτη αρmicroο-

νία και microαζί microε τον ανάγλυφο διάκοσmicroο της κύ-

ριας εισόδου και τους έντονους χρωmicroατισmicroούς

των ψηφιδωτών παραστάσεων του τρίτου ορό-

φου αποτελούν τα εντυπωσιακότερα στοιχεία

του

Οι λόγοι όmicroως για τους οποίους η κατεδάφιση

του διατηρητέου κτηρίου είναι απολύτως εξετά-

σιmicroη βρίσκονται πολύ πέραν της αρχιτεκτονικής

του αυταξίας

1 Το Μέγαρο Κουρεmicroένου microαζί microε τις παρακεί-

microενες οικοδοmicroές αποτελεί αναπόσπαστο microέρος

του ιστορικού συνόλου της ∆ιονυσίου Αεροπαγί-

του ενός από τα λίγα εναποmicroείναντα και από τα

πλέον σηmicroαντικά της πόλης των Αθηνών Με την

πιθανή κατεδάφισή του θα άλλαζε η ιστορική

φυσιογνωmicroία της οδού κάτι που θα πρέπει microε

κάθε τρόπο να αποφευχθεί δεδοmicroένης της γειτ-

νίασης microε τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης

2 Το Μουσείο της Ακρόπολης έχει σχεδιαστεί

microε δεδοmicroένη τη διατήρηση των εν λόγω κτισmicroά-

των πράγmicroα το οποίο σηmicroαίνει ότι

α η όψη του Μουσείου της Ακρόπολης η οποία

θα αποκαλυφθεί microε την κατεδάφιση του Μεγά-

ρου Κουρεmicroένου δεν είχε microελετηθεί ως κυρία

όψη προς τη ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου και ως εκ

τούτου δεν θα εντάσσεται στο σύνολο

β η στροφή του όγκου του Μουσείου θα είναι

πλέον εντελώς αδικαιολόγητη microε αποτέλεσmicroα η

αρχιτεκτονική αξιολόγησή του να κινδυνεύει

από δυσmicroενείς κρίσεις Κάτι τέτοιο εκτός από το

ότι αποτελεί αντιδεοντολογική συmicroπεριφορά

προς τους αρχιτέκτονες που εκπόνησαν τη microε-

λέτη του εντέλει αποβαίνει microοιραίο για την όλη

εικόνα του Μουσείου και της πόλης σε ένα τόσο

νευραλγικό πολιτιστικά σηmicroείο

Τέλος η αρχιτεκτονική αξία του κτίσmicroατος είναι

αδιαmicroφισβήτητη Εκτός από τις αρχιτεκτονικές

του αρετές microε βάση αισθητικά κριτήρια διαθέ-

τει και ιστορική αξία microιας και αποτελεί ένα από

τα σπάνια δείγmicroατα της Αrt-deacuteco στην Αθήνα

Αναφορές στο Μέγαρο Κουρεmicroένου βρίσκουmicroε

σε όλη την επιστηmicroονική βιβλιογραφία περί τη

νεοελληνική αρχιτεκτονική της εποχής

Ανάmicroεσα στα διατηρητέα κτήρια της οδού ∆ιο-

νυσίου Αρεοπαγίτου στον αριθmicroό 17 βρίσκεται

και το γνωστό Μέγαρο Κουρεmicroένου Το δίληmicromicroα

για την κατεδάφιση ή διατήρησή του προκάλεσε

και τη γενικότερη συζήτηση για το microέτωπο της

ιστορικής οδού Το ζήτηmicroα είναι πάρα πολύ σο-

βαρό microιας και πρόκειται για ένα από τα πιο επι-

τυχηmicroένα έργα του Βασίλη Κουρεmicroένου (1875-

1957) ενός από τους σηmicroαντικότερους αρχιτέ-

κτονες στην ιστορία της νεοελληνικής αρχιτε-

κτονικής αποφοίτου της Eacutecole des Beaux-Arts

του Παρισιού ο οποίος διετέλεσε καθηγητής

στη νεοσύστατη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και

microέλος της Ακαδηmicroίας Αθηνών από το πρώτο έτος

της ίδρυσής της

Το τριόροφο κτήριο κατοικιών της οικογένειας

Κουρεmicroένου κτίστηκε γύρω στο 1930 Αποτελεί

αξιόλογη περίπτωση εναρmicroόνισης των γαλλικών

αρχιτεκτονικών προτύπων της Beaux Arts και

των microορφολογικών ιδιωmicroάτων της Art Deacuteco microε

∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου 17 Αθήνα Με αφορmicroή ένα δίληmicromicroα ()Αmicroαλία Κωτσάκη ∆ρ αρχιτέκτων ΕΜΠ

2255ε π ί κ α ι ρ α

σχό

λιο

2244 ε π ί κ α ι ρ α

που κατέχουν πολίτες της ΕΕ αλλά έχουν αποκτηθεί σε τρίτες χώρες microε

εκείνα που περιλαmicroβάνονται στους καταλόγους της οδηγίας εφόσον έχουν

αναγνωρισθεί για πρώτη φορά από ένα κράτος microέλος σύmicroφωνα microε το

άρθρο 22 της οδηγίας

bull Να διασφαλισθεί ότι αυτή η πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και

ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατι-

κών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης

που ορίζονται στο κεφάλαιο 46 της οδηγίας (άρθρο 45

4 Η διατήρηση του δικαιώmicroατος για τις αρmicroόδιες αρχές να απαιτούν microια

δοκιmicroασία επάρκειας σύmicroφωνα microε το άρθρο 14 της οδηγίας

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων πρέπει να διατηρεί το

δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την αναγνώριση το κατά

πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα έχουν microια περίοδο

προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου 14(4) και 14(5) της οδη-

γίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων τριετούς φοίτησης που

αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά microητρώα αρχιτεκτόνων

5 Η διαδικασία της laquo επιτροπής αναγνώρισης επαγγελmicroατικών προσόντωνraquo

σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 και του laquoεθνικού συντονιστήraquo σύmicroφωνα microε το

άρθρο 56(4) της οδηγίας

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ζητά από την Κυβέρνηση σχετικά microε τον ορισmicroό του συντο-

νιστή σύmicroφωνα microε το άρθρο 56(4) της οδηγίας να ενηmicroερώσει την αρmicroόδια

αρχή και την επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων Επίσης να ενη-

microερώσει εγκαίρως για το ορισmicroό εκπροσώπου στην επιτροπή υπό το άρθρο

58 της οδηγίας που δεν έχει συmicroπεριληφθεί στο σχέδιο Π∆

6 Άλλες παρατηρήσεις

bull Το σχέδιο Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι οι αρχιτέκτονες που θα παρέ-

χουν υπηρεσίες δικαιούχοι ελεύθερης εγκατάστασης κατά τις διατάξεις

του άρθρου 7(3) της οδηγίας θα πρέπει να εγγράφονται στο ξεχωριστό

microητρώο του ΤΕΕ

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων να ορισθεί ως σηmicroείο επα-

φής για το επάγγελmicroα των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 57 της οδη-

γίας προκειmicroένου να γίνει το laquo ενιαίο σηmicroείο επαφήςraquo σύmicroφωνα microε τα

όρθρο 6 της οδηγίας 1232006 SIM

bull Στη περίπτωση του άρθρου 50(1) της οδηγίας προβλέπεται ότι τα Κράτη

microέλη microπορούν να απαιτούν από τις αρmicroόδιες αρχές άλλου κράτους microέλους

επιβεβαίωση του γνησίου των βεβαιώσεων και πιστοποιητικών και των τίτ-

λων εκπαίδευσης που χορηγούνται σε αυτό το κράτος microέλος καθώς και επι-

βεβαίωση του γεγονότος ότι ο δικαιούχος πληροί όσον αφορά τα επαγγέλ-

microατα του κεφαλαίου III του τίτλου III (δηλαδή τους ελάχιστους όρους εκπαί-

δευσης που αναφέρονται στο άρθρο 45) Να προβλεφθεί η δυνατότητα

άσκησης των προβλεποmicroένων ελέγχων από την αρmicroόδια αρχή και την επαγ-

γελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων

Τέλος είmicroαστε στη διάθεση σας για περαιτέρω συνεργασία και τυχόν διευ-

κρινήσεις

Κοινοποίηση

1 Υπουργείο Εθν Παιδείας και Θρησκευmicroάτων Υπόψη κας Μακρή

2 ΤΕΕ-Γρ Ευρωπαϊκών Θεmicroάτων Υπόψη κας Κολίντου

Προς

1 Νοmicroάρχη Ρεθύmicroνου

κ Γ Παπαδάκη

2 Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ Περιφέρειας Κρήτης

3 Μέλη Α΄βάθmicroιας ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου

Μ ∆εληγιαννάκη

Εmicro Ηλιάκη

Μ Κλάδο

Μ Γκιαούρη

∆ ∆αράκη

Ε ∆ελιβασάκη

Στ Σκανδάλη

Μ Αλεφαντινό

4 ΤΕΕ Κρήτης

5 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου

6 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Χανίων

7 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Ν Ηρακλείου

8 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Λασιθίου

Θέmicroα Καταγγελία και Ένσταση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου σχετικά

microε την ΕΠΑΕ

Μας καταγγέλθηκε ότι στη συνεδρίαση της ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου της 23ης Μαΐου

2007 εγκρίθηκε κατά πλειοψηφία (παρόντες 4 ψήφισαν 2 υπέρ και 2 κατά)

microελέτη ανέγερσης ∆ηmicroοτικού Σχολείου και Νηπιαγωγείου την οποία φέρε-

ται να συνέταξε (και πάντως την υπογράφει) ο Πρόεδρος της Επιτροπής

συνάδελφος Μ Ηλιάκης

Αν η καταγγελία αληθεύει έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα ακόλουθα

Προκαλεί κατάπληξη και είναι απαράδεκτο το γεγονός να συmicromicroετέχει στη

συνεδρίαση της ΕΠΑΕ ο συντάκτης της υπό κρίση microελέτης πολύ περισσό-

τερο να Προεδρεύει και ακόmicroα περισσότερο να χρησιmicroοποιεί τη διπλή

ψήφο του υπέρ της microελέτης του

Το γεγονός αυτό πέραν των ηθικών του διαστάσεων αποτελεί σαφέστατο

λόγο ακυρότητας της απόφασης

Παρακαλούmicroε λοιπόν

1 Να ανακληθεί άmicroεσα η εν λόγω απόφαση

2 Να επιληφθεί η Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ αρmicroοδίως

3 Να αντικατασταθεί άmicroεσα ο συνάδελφος Μ Ηλιάκης από την ΕΠΑΕ

Επιφυλασσόmicroενοι για την άσκηση πειθαρχικού ελέγχου

Εν τω microεταξύ καλούmicroε τα microέλη microας που συmicromicroετέχουν στη Α΄βάθmicroια ΕΠΑΕ

Ρεθύmicroνου ασχέτως φορέα που εκπροσωπούν να απέχουν των συνεδριά-

σεων microέχρι νεωτέρας

Φω

τ Ν

Καζ

έρος

2277ε π ί κ α ι ρ α2266 ε π ί κ α ι ρ α

πής του ΤΕΕ Τρικάλων ο κ Ζαφειρόπουλος microέ-

λος του ∆Σ του Συλλόγου Καρδίτσας

Ψήφισmicroα και επιστολή συmicroπαράστασης έστειλε

η αρχιτεκτονική σχολή Θεσσαλονίκης και Πά-

τρας αντίστοιχα Κείmicroενο συmicroπαράστασης έστει-

λε και ο Σύλλογος ∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών

ΕΟΤ ο κ Ν Λέγκας βουλευτής της Ν∆ του Ν

Τρικάλων και η Στ Μαρκαντωνάτου εκ microέρους

της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων για το

Λόφο Φιλοπάππου Σηmicroαντική ήταν και η προ-

σφορά και βοήθεια του κ Κ∆εσποτίδη αρχιτέ-

κτονα από την Κοζάνη ο οποίος έχει πρωτοστα-

τήσει και στη συλλογή υπογραφών (περίπου

2000 υπογραφές) για τη διατήρηση του Ξενία

Κοζάνης

Χαρακτηριστικό ήταν το ενδιαφέρον του Τύπου

τόσο του τοπικού όσο και του Τύπου πανελλή-

νιας κυκλοφορίας Μετά την ανακοίνωση της

εκδήλωσης έγιναν δηmicroοσιεύσεις αναφορικά microε

την εκδήλωση αλλά και το γενικότερο θέmicroα των

Ξενία στις τοπικές εφηmicroερίδες της Θεσσαλίας laquoΤα

Μετέωραraquo laquoΗ Θεσσαλίαraquo laquoΗ ενηmicroέρωσηraquo και

laquoΗ έρευναraquo Η εκδήλωση επίσης δηmicroοσιεύτηκε

και στις πανελλήνιας κυκλοφορίας εφηmicroερίδες

laquoΚαθηmicroερινήraquo laquoΕλευθεροτυπίαraquo laquoΑυγήraquo laquoΚέρ-

δοςraquo laquoΝαυτεmicroπορικήraquo και laquoΕλεύθερος τύποςraquo

Ο laquoΕλεύθερος τύποςraquo διεξήγαγε και ψηφοφο-

ρία microε το ερώτηmicroα laquoΠιστεύετε ότι τα ξενοδοχεία

Ξενία πρέπει να κηρυχθούν διατηρητέαraquo στην

οποία το 818 απάντησε θετικά Η laquoΚαθηmicroε-

ρινήraquo στις 15 Ιουλίου δύο βδοmicroάδες microετά την

εκδήλωση στο ένθετο laquoΚraquo του κυριακάτικου

φύλλου της δηmicroοσίευσε εκτενές άρθρο για το

θέmicroα το Ξενία το οποίο microάλιστα ήταν και πρω-

τοσέλιδο Επίσης δόθηκαν δύο συνεντεύξεις

στο τοπικό ραδιοσταθmicroό της Καλαmicroπάκας laquoΣτα-

γώνraquo microία πριν και microία microετά την πραγmicroατοποί-

ηση της εκδήλωσης

Εντυπωσιακά ήταν και τα πρώτα γρήγορα απο-

τελέσmicroατα της εκδήλωσης microετά την ανακοίνω-

σή της και πριν ακόmicroα την πραγmicroατοποίησή της

Η ∆ιεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτε-

κτονικής Κληρονοmicroιάς συνέταξε και διαβίβασε

στα Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα εισήγηση laquoγια

το χαρακτηρισmicroό ή microη ως microνηmicroείου του Ξενία

Καλαmicroπάκαςraquo microε θετικό για το χαρακτηρισmicroό

περιεχόmicroενο Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι εισή-

γηση για την κήρυξη του Ξενία Καλαmicroπάκας

έχει γίνει ήδη από την Εφορεία Νεωτέρων Μνη-

microείων Βόλου και η οποία είχε microέχρι την παρα-

πάνω εξέλιξη παρέmicroενε παγωmicroένη Επίσης

συντάχθηκαν 8 θετικές εισηγήσεις για την κή-

ρυξη ακόmicroα 8 Ξενία Μετά από ερώτηmicroα της

εφηmicroερίδας laquoΤα Μετέωραraquo η ΕΤΑ απαντά ναι

στην εκmicroίσθωση και λειτουργία του Ξενία Καλα-

microπάκας χωρίς να κατοχυρώνεται η διατήρηση

και αποκατάσταση microε βάση τα αρχικά σχέδια

του εν λόγω κτηρίου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει ήδη ξεκινήσει συλλογή υπο-

γραφών (wwwsadas-peagr laquoΣώστε τα Ξενίαraquo)

για τη στήριξη της θέσης του για τα Ξενία στα

πλαίσια της ευαισθητοποίησης των αρχών και

ανάσχεσης των καταστροφικών πρακτικών που

ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια

Ξενία Ξανά∆ελτίο Τύπου της Οργανωτικής Επιτροπής

εκδ

ήλ

ωσ

η

ε π ί κ α ι ρ α

Στην εκδήλωση προσήλθαν γύρω στα 60 άτοmicroα

από πολλές περιοχές της Ελλάδας Είχαmicroε συmicro-

microετοχές από Καλαmicroπάκα Αθήνα Θεσσαλονίκη

Λάρισα Καρδίτσα Κοζάνη και από αλλού Πα-

ρευρέθησαν και χαιρέτησαν ο Πρόεδρος του

Συλλόγου κ Τ Γεωργακόπουλος ο ∆ήmicroαρχος

Καλαmicroπάκας κ Β Μπουτίνας η βουλευτής ΠΑ-

ΣΟΚ κ Σ Μερεντίτη και η Κασοπούλου Λόρεν

microέλος του Εθνικού Συmicroβουλίου ΠΑΣΟΚ Κεντρι-

κός εισηγητής του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ήταν ο Π Νικολα-

κόπουλος ο οποίος έκανε microια ιστορική αναδρο-

microή στην περίοδο microελέτης και κατασκευής των

Ξενία (1957-1967) και αναφέρθηκε ιδιαίτερα

στην τυπολογία και την ενιαία αρχιτεκτονική

θεώρηση των κτηρίων αυτών Τόνισε την αρχιτε-

κτονική αξία των Ξενία ως σηmicroαντικό κοmicromicroάτι

της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής ιστο-

ρίας Πρόβαλε τη θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ για το

χαρακτηρισmicroό των Ξενία ως διατηρητέων microαζί

microε τον περιβάλλοντα χώρο τους ώστε οι microονά-

δες αυτές αφού συντηρηθούν microε βάση τα αρχι-

κά σχέδια και οργανωθούν κατάλληλα να απο-

τελέσουν ένα ολοκληρωmicroένο δίκτυο τουριστι-

κής υποδοmicroής υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας

Παρών στην εκδήλωση ήταν και ο κ Τ Παπαϊω-

άννου καθηγητής της αρχιτεκτονικής σχολής

του ΕΜΠ ως εκπρόσωπος της αρχιτεκτονικής

σχολής του ΕΜΠ ο οποίος τόνισε το αυτονόητο

της διατήρησης των Ξενία και χαρακτήρισε το

Ξενία Καλαmicroπάκας ως microάθηmicroα αρχιτεκτονικής

που βιώνεται microέσα από το σώmicroα και τις αισθή-

σεις Γράmicromicroα υποστήριξης επίσης έστειλε ο κ

Ζήβας οποίος συmicromicroετείχε ο ίδιος ως αρχιτέκτο-

νας microελετητής στην Υπηρεσία Μελετών του ΕΟΤ

την περίοδο microελέτης και ανέγερσης των Ξενία

Συγκεκριmicroένα αναφέρει laquoτα Ξενία δεν microπορεί

να ldquoπαίζονταιrdquo ως οποιαδήποτε κτηριακά έργα

στο παιχνίδι των ldquoreal estaterdquo και η επιβίωσή τους

να εξαρτάται από το αν και πόσο κρίνει ο οποι-

οσδήποτε ανάδοχός τους ότι τον συmicroφέρει η

εκmicroετάλλευση τουςraquo Τοποθετήθηκε επίσης υπέρ

της προστασίας και της διατήρησης των Ξενία ο

κ Σαmicroαράς εκπρόσωπος του ΤΕΕ Κεντρικής και

∆υτικής Θεσσαλίας και πρώην Πρόεδρος του

Συλλόγου Λάρισας Η συmicromicroετοχή του έχει ιδιαί-

τερη σηmicroασία αφού παραιτήθηκε από τη θέση

του προέδρου ως ένδειξη ευθιξίας και διαmicroαρ-

τυρίας για την καταστροφή του Ξενία Λάρισας

παρrsquo όλες τις προσπάθειες του συλλόγου

Παρεmicroβάσεις επίσης έκαναν ο νυν Πρόεδρος

του Συλλόγου Λάρισας κ Ζησόπουλος ο κ Ε Σα-

λιάχης εκπρόσωπος της Νοmicroαρχιακής Επιτρο-

Εκδήλωση στο Ξενία Καλαmicroπάκας

στις 30 Ιουνίου 2007

Στις 30 Ιουνίου 2007 πραγmicroατοποιήθηκε στο

Ξενία Καλαmicroπάκας η εκδήλωση laquoΞενία Ξανάraquo

που διοργανώθηκε από το ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ microε πρω-

τοβουλία της Επιτροπής Νέων Αρχιτεκτόνων του

Συλλόγου Η εκδήλωση έγινε στον στεγασmicroένο

χώρο της εισόδου του Ξενία microε την πολύτιmicroη

βοήθεια και υλικοτεχνική υποδοmicroή που παρεί-

χε ο ∆ήmicroος Καλαmicroπάκας Ιδιαίτερη ήταν η συmicro-

βολή του κ Σαmicroαρά στην ηχητική υποστήριξη

και microε τη microουσική του επένδυση microας microετέφερε

σε microία microουσική βραδιά σαν αυτές που ο ίδιος

οργάνωνε όταν το Ξενία ήταν ακόmicroα σε λειτουρ-

γία Η πραγmicroατοποίηση της εκδήλωσης microέσα

στον χώρο ενός από τα Ξενία και microάλιστα στο

Ξενία Καλαmicroπάκας που θεωρείται ένα από τα

σπουδαιότερα είχε ως στόχο να φέρει στο φως

τη σηmicroερινή του εγκαταλελειmicromicroένη εικόνα τεκ-

microήριο της αργής αλλά σταθερής καταστροφής

του ∆όθηκε έτσι η δυνατότητα σε όλους τους

παρευρισκόmicroενους να περιηγηθούν στον χώρο

του ξενοδοχείου και να εκτιmicroήσουν την αρχιτε-

κτονική του αξία αλλά και την επιτακτική ανά-

γκη για τη σωτηρία του

2299ε π ί κ α ι ρ α2288 ε π ί κ α ι ρ α

που εξάγονται από το κοινωνικό και πολιτιστικό

περιεχόmicroενο του κριτικού τοπικισmicroού στην Ελ-

λάδα Ο Jean Louis Cohen αναφέρεται στον laquomicroε-

σογειακό microπρουταλισmicroόraquo τους χαρακτηρίζο-

ντας έτσι τη laquoσυmicroπυκνωmicroένη σκέψη η οποία

τους ακολουθεί εδώ και τρεις δεκαετίες ως

προς τον τόπο το τοπίο και την κατασκευήraquo

Επεξηγεί ότι laquoαρmicroόζει να αναφέρεται κανείς όχι

microόνο στις ελληνικές και κρητικές καταγωγές

του έργου τους αλλά και σε microια πρόταση πιο

οικουmicroενική η οποία προσεγγίστηκε microεταξύ

των χρόνων του 1920 και του 1940 από κάποι-

ους αρχιτέκτονες του ldquomicroοντέρνου κινήmicroατοςrdquoraquo

και παραπέmicroπει στις laquoστρατηγικές οι οποίες

οδηγήσανε ορισmicroένους αρχιτέκτονες να συλλο-

γιστούν για τους τόπους τα υλικά και το φως

της microεσογειακότητας αναζητώντας πριν απrsquo

όλα σε αυτή τη στοχαστική προσέγγιση της ιστο-

ρίας την εικόνα ενός χαmicroένου ρυθmicroούraquo

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης υποστηρίζει ότι laquoτο

έργο των δυο τους που συνδέονται βαθύτερα

σε ένα εκφράζει microια ολοκληρωmicroένη ποιητική

του αρχιτέκτονα στη σύγχρονη Ελλάδαraquo ενώ

συmicroπληρώνει laquoΗ πολυπλοκότητα του εσωτερι-

κού η microικροκλίmicroακα η διαmicroπερότητα και η

τρισδιάστατη αντίληψη του χώρου είναι χαρα-

κτηριστικά της έγνοιας για το κατοικείν που

αποτελεί ένα microεγάλο microέρος της αρχιτεκτονικής

τουςraquo Ο ∆ηmicroήτρης Φιλιππίδης επιπλέον ανα-

πτύσσει laquoΤο έργο τους βασίζεται σε microια περί-

πλοκη πολυφωνία που αγγίζει τα όρια του ldquoκα-

θολικού σχεδιασmicroούrdquo microεταξύ αρχιτεκτονικής

και εικαστικών τεχνών Ενδεικτικά διαθέτει

χορευτική κίνηση διαδοχικών ldquoεπεισοδίωνrdquo

σκηνογραφική αυτοτέλεια απτική αντίληψη microέ-

σω τολmicroηρά ενορχηστρωmicroένων συγκρούσεων

χρώmicroατος-υφής-υλικού πάλη microε την υλικότητα

της αρχιτεκτονηmicroένης microάζας Και ένα από αυ-

τού του τύπου τα συστατικά να παραβλεφθεί

χάθηκε η microαγεία της δυναmicroικής ισορροπίας

τουςraquo

Για τη Σουζάνα Αντωνακάκη laquohellipη αρχιτεκτονική

έχει το προνόmicroιο της ονειροπόλησης Είναι ένα

ταξίδιhellipraquo ενώ ο ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης συmicro-

πληρώνει laquoΚαι microε τα ταξίδια ξαναγίνεσαι παιδί

Παλιά και καινούρια είναι για σένα σηmicroερινά τα

πρωτοβλέπειςraquo

Τα αποσπάσmicroατα είναι από L Lefaivre and A

Tzonis laquoThe Grid and the Pathwayraquo στο Ken-

neth Frampton (επιmicro) Atelier 66 The Architec-

ture of Dimitris and Suzana Antonakakis Riz-

zoli New York 1985 Π Τουρνικιώτης laquoΠέντε

σηmicroεία αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικήςraquo

και JL Cohen laquoΟ microεσογειακός microπρουταλισmicroός

των ∆ηmicroήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκηraquo στο

Π Τουρνικιώτης (επιmicro) Atelier 66 ndash Η Αρχιτεκτο-

νική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη

εκδόσεις Futura Αθήνα 2007 ∆ Φιλιππίδης

laquoΗ σηmicroασία του να είσαι εκτός microόδαςraquo στο Αντί

Περίοδος Β΄ Τεύχος 798 Οκτώβριος 2003 Σου-

ζάνα και ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης σε συνέντευ-

ξη του Θανάση Λάλα laquoΑρχιτεκτονική Το ζευ-

γάρι των υλικώνraquo Περιοδικό Τεύχος 20 Ιούλιος

1985

Atelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης AντωνακάκηςΕυγενία ∆ηmicroητρακοπούλου Εργαστήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

έκθ

εση

ε π ί κ α ι ρ αε π ί κ α ι ρ α

Λόγω της σταθερής προσέλευσης και της εκδή-

λωσης ενδιαφέροντος του κοινού καθrsquo όλη τη

διάρκεια της έκθεσης η έκθεση παρατάθηκε

κατά microία εβδοmicroάδα microέχρι τις 13 Ιουλίου Εκτέ-

θηκαν χαρακτηριστικά παλιότερα και νεότερα

έργα του Atelier 66 από κατοικίες microέχρι το

σταθmicroό ΗΣΑΠ laquoΚαλλιθέαraquo τη Φιλοσοφική Σχο-

λή του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης και το συγκρό-

τηmicroα των νέων εγκαταστάσεων του Πολυτε-

χνείου Κρήτης το νέο Μουσείο Ακρόπολης

Το ζεύγος Αντωνακάκη σύmicroφωνα microε τα γραφό-

microενά τους στο συνοδευτικό βιβλίο που προανα-

φέρθηκε ανέσκαψε laquoτα πολυάριθmicroα συρτάρια

τα ράφια τους φακέλους τις αmicroέτρητες φωτο-

γραφίες στο Εργαστήριοraquo και αναζήτησε εκείνο

που κατά την άποψή τους laquoξεχωρίζει όλα αυτά

τα χρόνια ndashmicroε έmicroφαση στα τελευταία δώδεκα

που microεσολαβούν από την τελευταία έκθεσηhellip

στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα (1994)ndash και

που φωτίζει τα έργαhellip microε ένα ιδιαίτερο φωςraquo

Η ιδιαιτερότητα του έργου τους έχει επανειληmicro-

microένα επισηmicroανθεί από microελετητές αρχιτέκτονες

στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Οι Liane Lefai-

vre και Αλέξανδρος Τζώνης προσδιορίζουν τον

laquoκάνναβοraquo και την laquoπορείαraquo σαν δύο βασικά

πρότυπα που χαρακτηρίζουν το έργο τους Θεω-

ρούν ότι αυτό που διακρίνει το έργο των Αντω-

νακάκηδων είναι η προβολή αυτών των προτύ-

πων και η έmicromicroεση λειτουργία τους σαν εικόνες

Η έκθεση laquoAtelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης

Αντωνακάκηςraquo εγκαινιάστηκε στη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

στις 21 Ιουνίου Η προσέλευση του κοινού την

ηmicroέρα των εγκαινίων ήταν εντυπωσιακή και η

αίθουσα της Πρυτανείας όπου διεξήχθη η συζή-

τηση Στρογγυλής Τραπέζης που προλόγισαν ο

Πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Κωνσταντίνος

Μουτζούρης και ο Γενικός Γραmicromicroατέας του ΥΠ-

ΠΟ κ Χρήστος Ζαχόπουλος microε τη συmicromicroετοχή

των Γιώργου Γεράκη προέδρου της Σχολής

Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Νίκου Καλογήρου προέ-

δρου του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ ∆ηmicroή-

τρη Φιλιππίδη οmicroότιmicroου καθηγητή ΕΜΠ και ∆η-

microήτρη Φατούρου οmicroότιmicroου καθηγητή ΑΠΘ

ήταν ασφυκτικά γεmicroάτη

Η έκθεση διοργανώθηκε από τη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων ΕΜΠ και το Τmicroήmicroα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ

Εγκαινιάστηκε πρώτα στο Τελλόγλειο Ίδρυmicroα

Τεχνών του ΑΠΘ (27 Απριλίου-13 Μαΐου) microε την

ευκαιρία της αναγόρευσης της Σουζάνας και

του ∆ηmicroήτρη Αντωνακάκη σε επίτιmicroους διδάκτο-

ρες του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Υπεύθυ-

νος για τον συντονισmicroό των εκθέσεων αλλά και

για την επιmicroέλεια του βιβλίου Atelier 66 ndash Η

Αρχιτεκτονική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας

Αντωνακάκη (εκδόσεις Futura) που τις συνό-

δευε ήταν ο αν καθηγητής Παναγιώτης Τουρνι-

κιώτης

πάνω Ξενοδοχείο laquoΛύττωςraquo στη Χερσόνησο Κρήτης 1979

κάτωΦιλοσοφική Σχολή Πανεπιστηmicroίου Κρήτης 1981

δίπλα πάνω Στιγmicroιότυπ0 από το βίντεο laquo∆ηmicroήτρης και

Σουζάνα Αντωνακάκη 1969raquo που προβαλλόταν κατά τη

διάρκεια της έκθεσης [παραγωγή ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ Θάνος Λα-

microπρόπουλος από τη σειρά ντοκιmicroαντέρ της ΕΡΤ laquoΗ Ιστο-

ρία των Χρόνων microουraquo]

δίπλα κάτω Πανοραmicroική άποψη της έκθεσης [φωτ Εργα-

στήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων Χ Λοϊζίδης]

microπορεί να συνδυασθεί microε την εξέλιξη της τεχνο-

λογίας Το περίπτερο αποτελεί ένα οικοσύ-

στηmicroα σε microικρογραφία Για παράδειγmicroα το νερό

από το συντριβάνι στη στέγη λειτουργεί στον

έναν όροφο σαν πρόσοψη στον άλλο υγραίνει

την ατmicroόσφαιρα για την προστασία των φυτών

και στον τρίτο παρέχει ψύξη για την αίθουσα

του θεάτρου και νερό για τις τουαλέτες

Η κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη αποτελεί

microια ακόmicroη πρωτότυπη microατιά σε θέmicroατα οικιστι-

κής ανάπτυξης Είναι γνωστή η τάση για microετα-

τροπή υπαβαθmicroισmicroένων περιοχών κοντά σε

λιmicroάνια σε περιοχές κατοικίών υψηλής ποιότη-

τας Η καλή θέα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας

των κατοικιών ενισχύουν αυτή την τάση Οι

MVRDV ανέλαβαν να microετατρέψουν σε κατοικίες

δύο σιλό Η αρχική σκέψη ήταν να σχεδιασθούν

οι κατοικίες στο εσωτερικό των σιλό αλλά στην

πορεία βρήκαν ότι ήταν τεχνικά δύσκολο να

γίνουν τα απαραίτητα ανοίγmicroατα για παράθυρα

Έτσι αποφασίστηκε να παραmicroείνει το εσωτερικό

κενό ως χώρος κίνησης και οι κατοικίες να τοπο-

θετηθούν περιmicroετρικά σε προβόλους στην εξω-

τερική πλευρά Με αυτόν τον τρόπο ένα φαινο-

microενικά σηmicroαντικό πρόβληmicroα microετατράπηκε στο

πιο ενδιαφέρον στοιχείο της πρότασης

Η έκθεση των MVRDV προβάλλει microε απλό τρόπο

ndashσκίτσα και microακέτεςndash το έργο τους που διακρί-

νεται τόσο για τις τολmicroηρές και ευφυείς προτά-

σεις όσο και για τις θεωρητικές προεκτάσεις

του Η microεθοδολογία του σχεδιασmicroού τους και η

ιδιαιτερότητα στον τρόπο που microετουσιώνουν το

καθηmicroερινό στο απρόσmicroενο αναθεωρεί τον

τρόπο που σκεπτόmicroαστε για την αρχιτεκτονική

και αποτελεί αφορmicroή προβληmicroατισmicroού και γόνι-

microης συζήτησης

Σηmicroειώσεις

1 Από τον κατάλογο της έκθεσης

2 laquoService Coreraquo

3 MVRDV ΚΜ3 ndash Excursions on Capacities Actar

Barcelona 2005 σελ 629

την Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant

οι MVRDV σχεδιάζουν έναν κυκλικό πύργο ύψους

230 microέτρων microε βιβλιοστάσια στις πλευρές του

δηmicroιουργώντας στον κεντρικό χώρο microια microεγάλη

δηmicroόσια αίθουσα Παράλληλα προτείνεται ένα

δίκτυο από 800 γυάλινους κύβους που λειτουρ-

γούν ως χώροι συνάντησης και εργασίας και

κινούνται οριζόντια και κατακόρυφα σε οποιο-

δήποτε σηmicroείο του κτηρίου

Στη Βιβλιοθήκη στο Spijkenisse βασικός στοχος

ήταν να σχεδιασθεί ένα δηmicroόσιο κτήριο όσο το

δυνατόν πιο ελκυστικό για το κοινό που να είναι

παράλληλα laquomicroια βιτρίνα γνώσης πληροφορίας

και πολιτισmicroούraquo3 Η τετράριχτη στέγη του απο-

τελείται από γυαλινες επιφάνειες στηριζόmicroενες

σε ξύλινα ζευκτά Το φωτεινό κέλυφος που δη-

microιουργείται περιβάλλει τους χώρους ανάγνω-

σης καθώς και κλειστούς χώρους που είναι χω-

ροθετηmicroένοι κάθετα σε ορόφους

Το Πολιτιστικό Κέντρο Matsudai περιγράφεται

διαγραmicromicroατικά σαν ένας υπερυψωmicroένος κύβος

ο οποίος ορίζει microια πλατεία που προστατεύεται

από τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιο-

χής (έντονο κρύο τον χειmicroώνα και υψηλές θερ-

microοκρασίες το καλοκαίρι) και είναι κατάλληλη

για θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις Η υπερύ-

ψωση του κτηρίου το κάνει ευκολότερα αντιλη-

πτό από την πόλη και εξασφαλίζει καλύτερη

θέα για τους χρήστες του

Στη villa VPRO εφαρmicroόζεται microια καινοτόmicroος

αντίληψη για τον σχεδιασmicroό γραφείων Οργα-

νώνεται microια σειρά από πολυλειτουργικές αίθου-

σες αντί για την παραδοσιακή τοποθέτηση χώ-

ρων εργασίας εκατέρωθεν ενός διαδρόmicroου δη-

microιουργείται δε ένας συνεχής ανοικτός χώρος

που αναπτύσσεται ανοδικά προς την οροφή του

κτηρίου Τα διαφορετικά επίπεδα συνδέονται microε

ράmicroπες κλιmicroακοστάσια και έναν ανελκυστήρα

Ο χώρος όπως αναπτύσσεται εξασφαλίζει την

απαραίτητη ευελιξία για τη λειτουργία ενός σύγ-

χρονου τηλεοπτικού σταθmicroού

Στο οικιστικό συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη

αντιmicroετωπίζεται το ζήτηmicroα της αύξησης της οικι-

στικής πυκνότητας Η συνήθης πρακτική στα

αναπτυσσόmicroενα προάστια της πόλης είναι ο σχε-

διασmicroός πολυκατοικιών που στρέφονται προς

microια κοινή αυλή στο εσωτερικό του οικοπέδου

Στο Mirador σκοπός είναι να δοθεί η εντύπωση

ότι το οριζόντιο σύνολο του οικιστικού τετραγώ-

νου στράφηκε κατακόρυφα Με τον τρόπο αυτό

καταργείται η εσωστρεφής αυλή και εισάγεται

ένας κοινόχρηστος ηmicroιυπαίθριος χώρος microε

εκπληκτική θέα στον 12ό όροφο του πύργου

Στο Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

αποδεικνύεται ότι ο σεβασmicroός στο περιβάλλον

3311ε π ί κ α ι ρ α

MVRDV Το laquoΠεινασmicroένο ΚιβώτιοraquoΌλγα Βενετσιάνου αρχιτέκτων

3300 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

εmicroπεριέχεται σε αυτούς του κύβους και δεν

εξαπλώνεται Οι MVRDV υποστηρίζουν ενεργά

την αύξηση της πυκνότητας το sprawl είναι ο

εχθρός τουςraquo1

Η έκθεση των έργων τους καταλαmicroβάνει το εσω-

τερικό ενός κύβου Η ευέλικτη διευθέτηση των

αρχιτεκτονικών εκθεmicroάτων σε αυτό είναι σε

αναλογία microε την ευελιξία και πολυπλοκότητα

της τρισδιάστατης πόλης Η παρουσίαση γίνεται

κυρίως microε microακέτες και microεγάλες εκτυπώσεις φω-

τογραφιών του εσωτερικού χώρου των κτηρίων

Είναι γνωστό ότι το αρχιτεκτονικό έργο είναι

δύσκολο να περιγραφεί ιδιαίτερα σε έναν χώρο

όπου ο θεατής κοντοστέκεται για λίγο απέναντι

στα εκθέmicroατα Ωστόσο τα σκίτσα και οι microακέ-

τες των MVRDV περιγράφουν microε απλό τρόπο τις

ευφυείς ιδέες τους Αυτό που χαρακτηρίζει την

αρχιτεκτονική τους δεν είναι ένα ενιαίο microορφο-

λογικό laquoστιλraquo όσο microία συγκεκριmicroένη microεθοδο-

λογία σχεδιασmicroού που αποτυπώνει την έρευνα

και τη στάση τους σε σχέση microε τα τρέχοντα

αρχιτεκτονικά ζητήmicroατα

Στην πρόταση των MVRDV για το Ινστιτούτο

Eyebeam στη Νέα Υόρκη ερευνάται η σχέση

ανάmicroεσα στα Νέα Μέσα και την Αρχιτεκτονική

∆ηλώνουν δε σχετικά ότι laquoκανένα έργο δεν

γερνά γρηγορότερα από την laquoultra modernraquo

αρχιτεκτονική που βασίζεται στα Νέα Μέσα

[New Media]raquo Έτσι προχωρούν σε microια καθαρά

laquoαρχιτεκτονικήraquo λύση Παρατηρώντας ότι η

χρήση των υπολογιστών έχει microετατρέψει τον

χώρο εργασίας σε ένα σκοτεινό και δυσάρεστο

microέρος προτείνουν την αντιστροφή της παραδο-

σιακής περιmicroετρικής διάταξης των χώρων γρα-

φείων γύρω από έναν πυρήνα2 ∆ηmicroιουργούν

έναν ανοικτό χώρο που περιβάλλεται από ανελ-

κυστήρες κλιmicroακοστάσια και microηχανολογικές

εγκαταστάσεις Παράλληλα κατασκευές δια-

φορετικών διαστάσεων και κατευθύνσεων που

microοιάζουν microε laquoκενά δοκάριαraquo διατρέχουν τον

πύργο οριοθετώντας χώρους διαφορετικών

χρήσεων

Σήmicroερα στην εποχή του διαδικτύου κανείς ανα-

ρωτιέται για τη χρησιmicroότητα του τυπωmicroένου

βιβλίου και κατrsquo επέκταση των βιβλιοθηκών που

στεγάζουν τέτοιες συλλογές Ωστόσο η βιβλιο-

θήκη ως τόπος συνάντησης και ανταλλαγής

πληροφοριών παραmicroένει ένας σηmicroαντικός δη-

microόσιος χώρος Στα πλαίσια του διαγωνισmicroού για

Το Μουσείο Μπενάκη κτήριο οδού Πειραιώς

παρουσίασε για δυο microήνες ndashαπό τις 25 Μαϊου

εως τις 25 Ιουλίουndash την έκθεση microε τίτλο laquoΤο Πει-

νασmicroένο Κιβώτιοraquo έργο του αρχιτεκτονικού

γραφείου MVRDV που ιδρύθηκε στο Ρόττερ-

νταmicro το 1991 από τους Winy Maas Jacob van

Rijs και Nathalie de Vries Η συγκεκριmicroένη έκ-

θεση περιελάmicroβανε εννέα βασικά έργα της πε-

ριόδου 1997-2002 Τη διοργάνωση ανέλαβε το

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) σε

συνεργασία microε τη Βασιλική Ολλανδική Πρε-

σβεία στην Ελλάδα και το Μουσείο Μπενάκη-

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Επιmicroελη-

τές της έκθεσης ήταν ο επίκουρος καθηγητής

του ΕΜΠ ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος και ο

Ηλίας Κωνσταντόπουλος επίκουρος καθηγητής

του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

Το laquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοraquo ως κατασκευή στον

χώρο αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσουmicroε

το έργο των MVRDV Ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξό-

πουλος αναφέρει σχετικά laquoείναιhellip σαφέστατα

ορισmicroένο στη γεωmicroετρία του microε απεριόριστες

δυνατότητες microεταβολών στο εσωτερικό του

Παραπέmicroπει ευθέως στην laquoΤρισδιάστατη Πόλη

ndash Κύβοraquo την ουτοπική πρόταση τους για τη

δηmicroιουργία ενός παγκόσmicroιου καννάβου πό-

λεων που η κάθε microια τους περιλαmicroβάνεται σε

κύβο ακmicroής 5km σε απόσταση 100km η microία από

την άλλη 1000000 κατοίκων αφήνοντας τον

ενδιάmicroεσο χώρο τους στη φυσική του κατά-

σταση Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής

πάνω Villa VPRO Κατασκευή 1997 και κάτω Οικιστικό

Συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη Κατασκευή 2003

microέση Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant Μελέτη

2000

κάτω δεξιά Κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη Κατασκευή

2005

δίπλα πάνω Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

Aννόβερο

δίπλα κάτω Άποψη της έκθεσης

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 3: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

Προς Το Υπουργείο Πολιτισmicroού

1) Υπουργό ΥΠΠΟ κ Γ Βουλγαράκη

2) Γεν Γραmicromicroατέα ΥΠΠΟ κ Χρ Ζαχόπουλο

3) Κεντρικό Αρχαιολογικό Συmicroβούλιο

4) Κεντρικό Συmicroβούλιο Νεωτέρων Μνηmicroείων

Θέmicroα Κατεδάφιση διατηρητέων επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων από την αρχή που προέκυψε η αναγκαιότητα της κατα-

σκευής ενός νέου Μουσείου Ακρόπολης την υιοθέτησε οmicroόθυmicroα και παρακολουθούσε αδιάλειπτα

την εξέλιξη του θέmicroατος

Επιζητούσε όmicroως πάντοτε η λύση που θα προέκυπτε για τη νέα κατασκευή να είναι πλήρως εναρmicroονι-

σmicroένη και microε τους όρους και τις προϋποθέσεις που έθετε ο διαγωνισmicroός

Ο σεβασmicroός του περιβάλλοντος της Ακρόπολης microε τα microνηmicroεία της ο σύmicromicroετρος και ο ισόρροπος

αισθητικός συσχετισmicroός microε τον Παρθενώνα και η ενσωmicroάτωση της νέας κατασκευής στον χώρο

Μακρυγιάννη αφού επελέγη αυτός τελικά να είναι διακριτική και να εναρmicroονίζεται στο γενικότερο

ιστορικό περιβάλλον

Η προκριθείσα microελέτη των Μπ Τσουmicroί και Μ Φωτιάδη νοmicroίζουmicroε εξαρχής ότι θα έπρεπε να είχε πάρει

υπόψη της τα δεδοmicroένα αυτά και τις δεσmicroεύσεις που έθετε η επιτροπή της προκήρυξης του διαγωνι-

σmicroού

Βασικός όρος αποτελούσε όπως και στους προγενέστερους διαγωνισmicroούς η διατήρηση του microετώπου

της ∆ιον Αρεοπαγίτου

Το microέτωπο αυτό διαmicroορφωmicroένο παλιότερα προσδιοριζότανε από αρχιτεκτονήmicroατα σηmicroαντικής αισθη-

τικής αξίας και αποτελούσε συνεπές συmicroπλήρωmicroα προς το βράχο της Ακρόπολης πράγmicroα που ανέ-

δειξε πληρέστερα η πεζοδρόmicroηση της ∆ιον Αρεοπαγίτου

Η σηmicroερινή επιχειρούmicroενη κατεδάφιση των πολυκατοικιών αυτών βρίσκει το ∆Σ του ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλή-

νιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων οmicroόφωνα αντίθετο

Η κοινή συνεδρίαση των Συmicroβουλίων ΚΑΣ και Νεωτέρων Μνηmicroείων που σηmicroειωτέον είναι πολυmicroερής

κατέληξε σε ισοψηφία

Το γεγονός αυτό αποδεικνύει τις σοβαρές επιφυλάξεις που προέβαλαν τα όργανα αυτά στις κατεδα-

φίσεις και δεν είναι δυνατόν να επιλυθεί το θέmicroα microε αυθαίρετη πολιτική απόφαση

Η παραπλανητική δήθεν διαφωνία αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων δεν υπάρχει εκ των πραγmicroάτων

γιατί είναι γνωστό ότι διαπρεπείς αρχιτέκτονες (Α Ορλάνδος Ι Τραυλός Π Μυλωνάς) ασχολήθηκαν

microε την αρχαιολογία συστηmicroατικά και αντίστοιχα λαmicroπροί αρχαιολόγοι (Ι Μηλιάδης Χ Καρούζος Χ

Τσούντας Γ Παπαδηmicroητρίου ο οποίος για την ιστορία είχε πρώτος την ιδέα της επιστροφής των αρπα-

γέντων γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο) ανέδειξαν και αποκατέστησαν πάmicroπολλα

αρχιτεκτονικά microε αξιοθαύmicroαστη επιτυχία

Τέλος η καταστροφική και ισοπεδωτική λογική που εξαφανίζει την ιστορική microνήmicroη της πόλης εν ονό-

microατι microιας ψευδεπίγραφης νεωτερικότητας νοmicroίζουmicroε ότι πρέπει να ανακοπεί πλέον και να επιδειχθεί

σεβασmicroός σε ότι microε αγάπη και microεράκι δηmicroιούργησαν οι παλιότεροι αρχιτέκτονες

2211ε π ί κ α ι ρ α

∆ραστηριότητες

2200 ε π ί κ α ι ρ α

∆Σ

ΣΑ

∆ΑΣ

-ΠΕ

Α

Φω

τ Π

εριο

δικό

Κτη

ς εφ

ηmicroερ

ίδας

Καθ

ηmicroερ

ινή

5-8

-200

7

2233ε π ί κ α ι ρ α

Προς το Υπουργείο ΠΕΧΩ∆Ε

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜ ∆ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ - ΓΕΝ ∆ΝΣΗ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΤΟΣ

∆ΝΣΗ ΠΡΟΓΤΟΣ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ∆ΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ(∆11)

ΤΜΗΜΑ ∆ΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΟΚ(δ)

Υπόψη κας Αλεξάκη

Θέmicroα ∆ιαβίβαση απόψεων ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ επί του τελικού Προσχεδίου του

Π∆ για την ενσωmicroάτωση της Οδηγίας 200536ΕΚ

Σε απάντηση του ανωτέρω σχετικού σας διαβιβάζουmicroε τις απόψεις microας επί

του προσχεδίου Π∆ για την ενσωmicroάτωση της Οδηγίας 200536ΕΚ του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συmicroβουλίου laquoγια την αναγνώριση των επαγ-

γελmicroατικών προσόντωνraquo στο ελληνικό δίκαιο microε την πεποίθηση ότι θα

ληφθούν υπόψη κατά την διαmicroόρφωση του οριστικού σχεδίου Αναλυτικά

έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα παρακάτω

1ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει κατrsquo επανάληψη και εγγράφως διατυπώσει τόσο προς τα

αρmicroόδια Υπουργεία όσο και προς το ΤΕΕ αλλά και την Ακαδηmicroαϊκή κοινό-

τητα την πάγια θέση του ότι δηλαδή τα επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα θα πρέ-

πει να αντιστοιχούν στις θεσmicroοθετηmicroένες ειδικότητες και να προκύπτουν

από τους αναγνωρισmicroένους τίτλους σπουδών microε βάση το γνωστικό αντικεί-

microενο που προκύπτει από το περιεχόmicroενο σπουδών την δοmicroή και τη διάρ-

κεια τους

Ειδικότερα ο καθορισmicroός της πενταετούς και ενιαίας εκπαίδευσης σαν

βασική αρχή προσδιορισmicroού των βασικών προσόντων άσκησης του επαγ-

γέλmicroατος του Αρχιτέκτονα αποτελεί για τον κλάδο microας την προϋπόθεση

και ελάχιστη διασφάλιση για την απόδοση επαγγελmicroατικών ισοτιmicroιών

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω και στη microακρά πορεία για την έκδοση της

νέας οδηγίας 200536 που ενσωmicroατώνει την οδηγία 85384ΕΟΚ εκφρά-

στηκαν οι θέσεις microας σε συνεργασία microε το Συmicroβούλιο των Αρχιτεκτόνων της

Ευρώπης έχοντας ως στόχο τις παρακάτω βασικές προϋποθέσεις-ελάχιστες

διασφαλίσεις

Α Τις πενταετείς ενιαίες σπουδές

Β Τη χορήγηση άδεια άσκησης επαγγέλmicroατος microετά από εξετάσεις από το

ΤΕΕ

Γ Την εγγραφή στο microητρώο του ΤΕΕ

Σήmicroερα έχουmicroε εν ισχύ τη νέα οδηγία 362005 της 792005 για την ανα-

γνώριση των επαγγελmicroατικών προσόντων από κράτη - microέλη που έχουν απο-

κτηθεί σε άλλα κράτη microέλη

Σηmicroαντικές προβλέψεις της 85384ΕΟΚ αποτελούν αναπόσπαστο microέρος

αυτής της νέας οδηγίας 362005 Στόχος microας είναι να εmicroβαθύνουmicroε στη

νέα οδηγία για τα επαγγελmicroατικά προσόντα και να εξασφαλίσουmicroε ότι το

Προεδρικό διάταγmicroα για ενσωmicroάτωσης της στο Εθνικό ∆ίκαιο microεταφέρει

ορθά τις προβλέψεις της σχετικά microε τη φύση του αρχιτεκτονικού επαγγέλ-

microατος δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατικών προσόντων

συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης του άρθρου 46

της οδηγίας

Ειδικότερα microε δεδοmicroένο τις ιδιαιτερότητες της άσκησης της αρχιτεκτονικής

στη χώρα microας -σε σχέση microε την ευρωπαϊκή πραγmicroατικότητα -πρέπει να

ληφθεί υπόψη ότι δεν υπάρχει επαρκής αναγνώριση των πραγmicroατικών

χαρακτηριστικών του αρχιτεκτονικού επαγγέλmicroατος καθώς και ότι οι αρχι-

τεκτονικές υπηρεσίες αντιmicroετωπίζονται microε καθαρά οικονοmicroικά - ανταγωνι-

στικά κριτήρια ενώ δεν δίδεται και επαρκής σηmicroασία στην πραγmicroατική επί-

δραση που αυτές έχουν στο δοmicroηmicroένο περιβάλλον

Πρέπει δηλαδή microε την ευκαιρία της ενσωmicroάτωσης της οδηγίας να υιοθετη-

θεί η προσέγγιση της ουσιαστικής εξασφάλισης της παροχής αξιόπιστων

και υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονικών υπηρεσιών ώστε να υπάρξει πλήρης

αντιστοίχηση των νοmicroοθετικά κατοχυρωmicroένων επαγγελmicroάτων (και συγκε-

κριmicroένα των αρχιτεκτονικών υπηρεσιών) microε ουσιαστικές ακαδηmicroαϊκές

σπουδές και τεκmicroηριωmicroένη επαγγελmicroατική επάρκεια κατά τέτοιο τρόπο

ώστε να διασφαλίζονται σοβαρές διαδικασίες αξιολόγησης των επαγγελ-

microατικών προσόντων και να εκσυγχρονισθούν τα εθνικά κανονιστικά συστή-

microατα που διέπουν τις δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών microε στόχο να

δηmicroιουργηθεί microέχρι το 2010 microια πραγmicroατική εσωτερική αγορά υπηρεσιών

2ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΟΥ Π∆

bull Πιστεύουmicroε ότι ως αρmicroόδια αρχή για την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών

των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παρ(6) του σχεδίου Π∆ για την

υποβολή και για την εξέταση των δηλώσεων και των δικαιολογητικών

παροχής υπηρεσιών το περιεχόmicroενο της δήλωσης του παρόχου και της

χορηγούmicroενης σε αυτόν βεβαίωσης καθώς και στη περίπτωση των άρθρων

13 και 14 πρέπει να ορισθεί το Τεχνικό Επιmicroελητήριο της Ελλάδος όπως

και στη περίπτωση του άρθρου 53 παρ(4) του σχεδίου Π∆

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παρ(5) του σχεδίου Π∆ προβλέπεται ότι αρmicroό-

δια αρχή του άρθρου αυτού εφόσον κρίνει ότι είναι αναγκαίο για την απο-

φυγή σοβαρής βλάβης της υγείας ή της ασφάλειας του αποδέκτη της υπη-

ρεσίας λόγω έλλειψης επαγγελmicroατικών προσόντων του παρόχου διενερ-

γεί πριν από την πρώτη παροχή υπηρεσιών έλεγχο των επαγγελmicroατικών

προσόντων του παρόχου για το οικείο επάγγελmicroα προκειmicroένου να διαπι-

στωθούν τα επαγγελmicroατικά προσόντα αυτού ιδίως για λόγους ασφάλειας

Πιστεύουmicroε ότι η σύγκριση της εκπαίδευσης του αιτούντος microε αυτήν που

απαιτείται σύmicroφωνα microε την Εθνική Νοmicroοθεσία πρέπει να γίνεται από το

ΤΕΕ (ως αρmicroόδια αρχή) που θα καταρτίσει κατάλογο των τοmicroέων γνώσεων

οι οποίοι δεν καλύπτονται από τον τίτλο εκπαίδευσης που κατέχει ο αιτών

λαmicroβάνοντας υπόψη microεταξύ άλλων στόχους γενικού συmicroφέροντος που

προκύπτουν από τοπικές ιδιοmicroορφίες και έχουν να κάνουν microε την προστα-

σία του περιβάλλοντος και τη δηmicroόσια ασφάλεια (Ζητούmicroε να απαλειφθεί

η διατύπωση laquoΓια την εφαρmicroογή του προηγουmicroένου εδαφίου η αρχή δύνα-

ται να ζητήσει τη γνώmicroη του Συmicroβουλίου Αναγνώρισης Επαγγελmicroατικών

Προσόντων του άρθρου 54raquo)

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 49 παρ(3) του κεφαλαίου IV laquoΚοινές διατάξεις

περί εγκατάστασηςraquo του σχεδίου Π∆ (άρθρο 50 της οδηγίας) σε περιπτώ-

σεις δικαιολογηmicroένων αmicroφιβολιών εφόσον έχουν εκδοθεί τίτλοι εκπαίδευ-

σης κατά την έννοια του άρθρου 3 παράγραφος 1 στοιχείο γ) από αρmicroόδια

αρχή κράτους microέλους και περιλαmicroβάνουν την εκπαίδευση που έχει αποκτη-

θεί εν microέρει ή εξ ολοκλήρου σε εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που εδρεύει νόmicroιmicroα

στην επικράτεια άλλου κράτους microέλους το κράτος microέλος υποδοχής έχει το

δικαίωmicroα να επαληθεύει microε τον αρmicroόδιο φορέα στο κράτος microέλος καταγω-

γής του τίτλου

α) κατά πόσον η εκπαίδευση στο ίδρυmicroα που παρέσχε την κατάρτιση έχει

πιστοποιηθεί επισήmicroως από το εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που βρίσκεται στο

κράτος microέλος καταγωγής του τίτλου

β) κατά πόσον οι τίτλοι εκπαίδευσης που έχουν εκδοθεί είναι οι ίδιοι microε

εκείνους που θα είχαν χορηγηθεί εάν η εκπαίδευση είχε πραγmicroατοποιηθεί

εξ ολοκλήρου στο κράτος microέλος καταγωγής του τίτλου και

γ) κατά πόσον οι τίτλοι εκπαίδευσης προσδίδουν τα ίδια επαγγελmicroατικά

δικαιώmicroατα στην επικράτεια του κράτους microέλους που χορήγησε τον τίτλο

Το πρόβληmicroα για την Ελλάδα υπάρχει microε τα πτυχία των διαφόρων κολλε-

γίων και Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών Εάν το Κ-Μ καταγωγής πιστοποιεί

τους τίτλους εκπαίδευσης που αυτά χορηγούν τότε το Κ-Μ υποδοχής είναι

υποχρεωmicroένο να τους αναγνωρίσει

bull Προκειmicroένου λοιπόν να αποφευχθεί η δυνατότητα αναγνώρισης επαγγελ-

microατικών δικαιωmicroάτων από αmicroφιβόλου επιπέδου τίτλους εκπαίδευσης

ζητούmicroε η αρmicroόδια για την άσκηση του επαγγέλmicroατος των αρχιτεκτόνων

αρχή να διατηρεί το δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την

αναγνώριση το κατά πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα

έχουν microια περίοδο προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου

14(4) και 14(5) της οδηγίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων

τριετούς φοίτησης που αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά

microητρώα αρχιτεκτόνων

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 3 παρ 3 του Π∆ laquohellipεξοmicroοιώνεται προς τίτλο

εκπαίδευσης κάθε τίτλος εκπαίδευσης που χορηγείται από τρίτη χώρα

εφόσον ο κάτοχός του διαθέτει στο συγκεκριmicroένο επάγγελmicroα τριετή επαγ-

γελmicroατική πείρα στο έδαφος του κράτους microέλους το οποίο αναγνώρισε τον

εν λόγω τίτλο σύmicroφωνα microε το άρθρο 2 παράγραφος 2 και εφόσον η επαγ-

γελmicroατική αυτή πείρα πιστοποιείται από το εν λόγω κράτος microέλος Σύmicro-

φωνα όmicroως microε το άρθρο 2 παρ 2 του Π∆ laquohellipΌσον αφορά τα επαγγέλmicroατα

που εmicroπίπτουν στον τίτλο III κεφάλαιο III αυτή η αναγνώριση των επαγγελ-

microατικών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαί-

δευσης που ορίζονται στο εν λόγω κεφάλαιοraquo Να διασφαλισθεί ότι αυτή η

πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή

ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατικών προσόντων συντελείται στο

πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης που ορίζονται στο κεφάλαιο 45

του σχεδίου Π∆

bull Το σχέδιο Π∆ ακολουθεί τη διάκριση της οδηγίας microεταξύ laquoελεύθερης

παροχής υπηρεσιώνraquo δηλαδή προσωρινής και περιστασιακής και laquoελευθε-

ρίας εγκατάστασηςraquo Ο προσωρινός και περιστασιακός χαρακτήρας της

παροχής εκτιmicroάται κατά περίπτωση ιδίως σε συνάρτηση microε τη διάρκεια τη

συχνότητα την περιοδικότητα και το συνεχή χαρακτήρα της συγκεκριmicroένης

παροχής Πιστεύουmicroε ότι πρέπει να διαmicroορφωθούν microόνιmicroα κριτήρια χρό-

νου περιοδικότητας κλπ και ζητούmicroε τη περαιτέρω αποσαφήνιση των ορι-

σmicroών

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 του Π∆ (microεταφορά των άρθρων 56 και 57 της

οδηγίας) συνίσταται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων

∆ιεύθυνση Αναγνωρίσεως Επαγγελmicroατικών Προσόντων που υπάγεται στον

Υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων και ανήκει στη Γενική ∆ιεύ-

θυνση Ευρωπαϊκών και ∆ιεθνών Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων της Κεντρικής

Υπηρεσίας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων

Η υπηρεσία θα έχει τις εξής αρmicroοδιότητες

α) Να παρέχει γραmicromicroατειακή υποστήριξη του Συmicroβουλίου Αναγνωρίσεως

Επαγγελmicroατικών Προσόντων και να

ndash δέχεται τις αιτήσεις των ενδιαφεροmicroένων για αναγνώριση επαγγελmicroατι-

κών προσόντων τις επεξεργάζεται προετοιmicroάζει τους φακέλους των

αιτούντων και τους εισάγει στο Συmicroβούλιο Αναγνωρίσεως Επαγγελmicroατικών

Προσόντων για την έκδοση της απόφασης

β) Να λειτουργεί ως laquoσηmicroείο επαφήςraquo για τους ενδιαφεροmicroένους

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ σε σχέση microε τις παραπάνω ρυθmicroίσεις ζητά τον ορισmicroό του ΤΕΕ

ως αρmicroοδίας αρχής

1) σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παράγραφος 1 και 6 του τίτλου ΙΙ του σχεδίου

Π∆ (Ελεύθερη Παροχή Υπηρεσιών)

2) σύmicroφωνα microε τα άρθρα 13 και 14 του Κεφαλαίου Ι του τίτλου ΙΙΙ ( Γενικό

σύστηmicroα αναγνώρισης των τίτλων εκπαίδευσης) και σύmicroφωνα microε το άρθρο

56 παράγραφο 3 της οδηγίας

Επίσης ζητά τον ορισmicroό του ΣΑ∆ΑΣ ως σηmicroείου επαφής σύmicroφωνα microε το

άρθρο 57 της οδηγίας για τους αρχιτέκτονες που είναι κάτοχοι τίτλων

εκπαίδευσης σύmicroφωνα microε το άρθρο 10 του κεφαλαίου Ι (Γενικό σύστηmicroα

αναγνώρισης των τίτλων εκπαίδευσης) παρ β) και γ) οι οποίοι δεν πληρούν

τις προϋποθέσεις του κεφαλαίου ΙΙΙ

Προτείνουmicroε δηλαδή ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ να λειτουργεί ως laquoσηmicroείο επαφήςraquo για

τους ενδιαφεροmicroένους αρχιτέκτονες και

Α) να παρέχει στους Έλληνες και τους πολίτες των λοιπών κρατών microελών

καθώς και στα σηmicroεία επαφής των λοιπών κρατών microελών της Ευρωπαϊκής

Ένωσης κάθε χρήσιmicroη πληροφορία σχετική microε την προβλεπόmicroενη στο

παρόν διάταγmicroα αναγνώριση επαγγελmicroατικών προσόντων των αρχιτεκτό-

νων και ιδίως σχετικά microε την εθνική νοmicroοθεσία που διέπει το επάγγελmicroα

του αρχιτέκτονα επαγγέλmicroατα και την άσκησή του συmicroπεριλαmicroβανοmicroένης

της κοινωνικής νοmicroοθεσίας καθώς και των κανόνων δεοντολογίας

Β) να συνδράmicroει τους πολίτες στην άσκηση των δικαιωmicroάτων που παρέχει

το παρόν διάταγmicroα και microέσω της συνεργασίας microε τα άλλα laquoσηmicroεία επαφήςraquo

και τις λοιπές αρmicroόδιες διοικητικές υπηρεσίες της Ελλάδας

Γ) να συγκεντρώνει στοιχεία σχετικά microε τους όρους πρόσβασης και άσκη-

σης στην Ελλάδα και στις χώρες microέλη της ευρωπαϊκής Ένωσης του νοmicroοθε-

τικά κατοχυρωmicroένου επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα που εmicroπίπτουν στο

πεδίο εφαρmicroογής του παρόντος ∆ιατάγmicroατος καθώς και κάθε χρήσιmicroη

πληροφορία για την εκτέλεση του παρόντος διατάγmicroατος

Άλλες παρατηρήσεις επί θεmicroάτων ενδιαφέροντος των αρχιτεκτόνων που

πιστεύουmicroε ότι πρέπει να ενσωmicroατωθούν στο σχέδιο Π∆

1 Νέα επαγγελmicroατικά προσόντα που θα προταθούν για το παράρτηmicroα V7

(571) (άρθρο 58 παρ2 της οδηγίας)

bull Το Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι το laquoΕθνικό Σηmicroείο Επαφήςraquo θα συσκέ-

πτεται microε την αρmicroόδια επαγγελmicroατική ένωση των αρχιτεκτόνων πριν κοινο-

ποιήσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή microια πρόταση ή ερώτηmicroα για να προστε-

θεί ένας νέος αρχιτεκτονικός τίτλοςπροσόν στο παράρτηmicroα V7 της οδη-

γίας

bull Το Π∆ θα πρέπει να συmicroβιβάζει την ανάγκη για εmicroπιστευτικότητα (άρθρο

57 του Π∆) microε την ανάγκη για διαβούλευσησυνεννόηση microε την αρmicroόδια

επαγγελmicroατική ένωση

2 Η αναθεώρηση της λίστας laquo γνώσεων και δεξιοτήτωνraquo των αρχιτεκτόνων

σύmicroφωνα microε το άρθρο 45(1) του σχεδίου Π∆

bull Το Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι το Εθνικό Σηmicroείο Επαφής όταν του

γνωστοποιείται microια πρότασηερώτηmicroα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ανα-

θεώρηση της λίστας των υφισταmicroένων 11 σηmicroείων laquoγνώσεων και δεξιοτή-

τωνraquo των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 45 του Π∆ να το γνωστο-

ποιεί και να συνεννοείται microε την αρmicroόδια επαγγελmicroατική ένωση των αρχιτε-

κτόνων

3 Μεταφορά της πρόβλεψης εξοmicroοίωσης των επαγγελmicroατικών προσόντων

2222 ε π ί κ α ι ρ α

τον αθηναϊκό νεοκλασικισmicroό Ιδιαίτερο ενδια-

φέρον παρουσιάζει η διαmicroόρφωση της microαρmicroα-

ρεπένδυτης όψης Οι πολύχρωmicroες ορθοmicroαρmicroα-

ρώσεις έχουν συντεθεί microε αξιοσηmicroείωτη αρmicroο-

νία και microαζί microε τον ανάγλυφο διάκοσmicroο της κύ-

ριας εισόδου και τους έντονους χρωmicroατισmicroούς

των ψηφιδωτών παραστάσεων του τρίτου ορό-

φου αποτελούν τα εντυπωσιακότερα στοιχεία

του

Οι λόγοι όmicroως για τους οποίους η κατεδάφιση

του διατηρητέου κτηρίου είναι απολύτως εξετά-

σιmicroη βρίσκονται πολύ πέραν της αρχιτεκτονικής

του αυταξίας

1 Το Μέγαρο Κουρεmicroένου microαζί microε τις παρακεί-

microενες οικοδοmicroές αποτελεί αναπόσπαστο microέρος

του ιστορικού συνόλου της ∆ιονυσίου Αεροπαγί-

του ενός από τα λίγα εναποmicroείναντα και από τα

πλέον σηmicroαντικά της πόλης των Αθηνών Με την

πιθανή κατεδάφισή του θα άλλαζε η ιστορική

φυσιογνωmicroία της οδού κάτι που θα πρέπει microε

κάθε τρόπο να αποφευχθεί δεδοmicroένης της γειτ-

νίασης microε τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης

2 Το Μουσείο της Ακρόπολης έχει σχεδιαστεί

microε δεδοmicroένη τη διατήρηση των εν λόγω κτισmicroά-

των πράγmicroα το οποίο σηmicroαίνει ότι

α η όψη του Μουσείου της Ακρόπολης η οποία

θα αποκαλυφθεί microε την κατεδάφιση του Μεγά-

ρου Κουρεmicroένου δεν είχε microελετηθεί ως κυρία

όψη προς τη ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου και ως εκ

τούτου δεν θα εντάσσεται στο σύνολο

β η στροφή του όγκου του Μουσείου θα είναι

πλέον εντελώς αδικαιολόγητη microε αποτέλεσmicroα η

αρχιτεκτονική αξιολόγησή του να κινδυνεύει

από δυσmicroενείς κρίσεις Κάτι τέτοιο εκτός από το

ότι αποτελεί αντιδεοντολογική συmicroπεριφορά

προς τους αρχιτέκτονες που εκπόνησαν τη microε-

λέτη του εντέλει αποβαίνει microοιραίο για την όλη

εικόνα του Μουσείου και της πόλης σε ένα τόσο

νευραλγικό πολιτιστικά σηmicroείο

Τέλος η αρχιτεκτονική αξία του κτίσmicroατος είναι

αδιαmicroφισβήτητη Εκτός από τις αρχιτεκτονικές

του αρετές microε βάση αισθητικά κριτήρια διαθέ-

τει και ιστορική αξία microιας και αποτελεί ένα από

τα σπάνια δείγmicroατα της Αrt-deacuteco στην Αθήνα

Αναφορές στο Μέγαρο Κουρεmicroένου βρίσκουmicroε

σε όλη την επιστηmicroονική βιβλιογραφία περί τη

νεοελληνική αρχιτεκτονική της εποχής

Ανάmicroεσα στα διατηρητέα κτήρια της οδού ∆ιο-

νυσίου Αρεοπαγίτου στον αριθmicroό 17 βρίσκεται

και το γνωστό Μέγαρο Κουρεmicroένου Το δίληmicromicroα

για την κατεδάφιση ή διατήρησή του προκάλεσε

και τη γενικότερη συζήτηση για το microέτωπο της

ιστορικής οδού Το ζήτηmicroα είναι πάρα πολύ σο-

βαρό microιας και πρόκειται για ένα από τα πιο επι-

τυχηmicroένα έργα του Βασίλη Κουρεmicroένου (1875-

1957) ενός από τους σηmicroαντικότερους αρχιτέ-

κτονες στην ιστορία της νεοελληνικής αρχιτε-

κτονικής αποφοίτου της Eacutecole des Beaux-Arts

του Παρισιού ο οποίος διετέλεσε καθηγητής

στη νεοσύστατη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και

microέλος της Ακαδηmicroίας Αθηνών από το πρώτο έτος

της ίδρυσής της

Το τριόροφο κτήριο κατοικιών της οικογένειας

Κουρεmicroένου κτίστηκε γύρω στο 1930 Αποτελεί

αξιόλογη περίπτωση εναρmicroόνισης των γαλλικών

αρχιτεκτονικών προτύπων της Beaux Arts και

των microορφολογικών ιδιωmicroάτων της Art Deacuteco microε

∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου 17 Αθήνα Με αφορmicroή ένα δίληmicromicroα ()Αmicroαλία Κωτσάκη ∆ρ αρχιτέκτων ΕΜΠ

2255ε π ί κ α ι ρ α

σχό

λιο

2244 ε π ί κ α ι ρ α

που κατέχουν πολίτες της ΕΕ αλλά έχουν αποκτηθεί σε τρίτες χώρες microε

εκείνα που περιλαmicroβάνονται στους καταλόγους της οδηγίας εφόσον έχουν

αναγνωρισθεί για πρώτη φορά από ένα κράτος microέλος σύmicroφωνα microε το

άρθρο 22 της οδηγίας

bull Να διασφαλισθεί ότι αυτή η πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και

ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατι-

κών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης

που ορίζονται στο κεφάλαιο 46 της οδηγίας (άρθρο 45

4 Η διατήρηση του δικαιώmicroατος για τις αρmicroόδιες αρχές να απαιτούν microια

δοκιmicroασία επάρκειας σύmicroφωνα microε το άρθρο 14 της οδηγίας

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων πρέπει να διατηρεί το

δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την αναγνώριση το κατά

πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα έχουν microια περίοδο

προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου 14(4) και 14(5) της οδη-

γίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων τριετούς φοίτησης που

αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά microητρώα αρχιτεκτόνων

5 Η διαδικασία της laquo επιτροπής αναγνώρισης επαγγελmicroατικών προσόντωνraquo

σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 και του laquoεθνικού συντονιστήraquo σύmicroφωνα microε το

άρθρο 56(4) της οδηγίας

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ζητά από την Κυβέρνηση σχετικά microε τον ορισmicroό του συντο-

νιστή σύmicroφωνα microε το άρθρο 56(4) της οδηγίας να ενηmicroερώσει την αρmicroόδια

αρχή και την επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων Επίσης να ενη-

microερώσει εγκαίρως για το ορισmicroό εκπροσώπου στην επιτροπή υπό το άρθρο

58 της οδηγίας που δεν έχει συmicroπεριληφθεί στο σχέδιο Π∆

6 Άλλες παρατηρήσεις

bull Το σχέδιο Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι οι αρχιτέκτονες που θα παρέ-

χουν υπηρεσίες δικαιούχοι ελεύθερης εγκατάστασης κατά τις διατάξεις

του άρθρου 7(3) της οδηγίας θα πρέπει να εγγράφονται στο ξεχωριστό

microητρώο του ΤΕΕ

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων να ορισθεί ως σηmicroείο επα-

φής για το επάγγελmicroα των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 57 της οδη-

γίας προκειmicroένου να γίνει το laquo ενιαίο σηmicroείο επαφήςraquo σύmicroφωνα microε τα

όρθρο 6 της οδηγίας 1232006 SIM

bull Στη περίπτωση του άρθρου 50(1) της οδηγίας προβλέπεται ότι τα Κράτη

microέλη microπορούν να απαιτούν από τις αρmicroόδιες αρχές άλλου κράτους microέλους

επιβεβαίωση του γνησίου των βεβαιώσεων και πιστοποιητικών και των τίτ-

λων εκπαίδευσης που χορηγούνται σε αυτό το κράτος microέλος καθώς και επι-

βεβαίωση του γεγονότος ότι ο δικαιούχος πληροί όσον αφορά τα επαγγέλ-

microατα του κεφαλαίου III του τίτλου III (δηλαδή τους ελάχιστους όρους εκπαί-

δευσης που αναφέρονται στο άρθρο 45) Να προβλεφθεί η δυνατότητα

άσκησης των προβλεποmicroένων ελέγχων από την αρmicroόδια αρχή και την επαγ-

γελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων

Τέλος είmicroαστε στη διάθεση σας για περαιτέρω συνεργασία και τυχόν διευ-

κρινήσεις

Κοινοποίηση

1 Υπουργείο Εθν Παιδείας και Θρησκευmicroάτων Υπόψη κας Μακρή

2 ΤΕΕ-Γρ Ευρωπαϊκών Θεmicroάτων Υπόψη κας Κολίντου

Προς

1 Νοmicroάρχη Ρεθύmicroνου

κ Γ Παπαδάκη

2 Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ Περιφέρειας Κρήτης

3 Μέλη Α΄βάθmicroιας ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου

Μ ∆εληγιαννάκη

Εmicro Ηλιάκη

Μ Κλάδο

Μ Γκιαούρη

∆ ∆αράκη

Ε ∆ελιβασάκη

Στ Σκανδάλη

Μ Αλεφαντινό

4 ΤΕΕ Κρήτης

5 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου

6 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Χανίων

7 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Ν Ηρακλείου

8 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Λασιθίου

Θέmicroα Καταγγελία και Ένσταση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου σχετικά

microε την ΕΠΑΕ

Μας καταγγέλθηκε ότι στη συνεδρίαση της ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου της 23ης Μαΐου

2007 εγκρίθηκε κατά πλειοψηφία (παρόντες 4 ψήφισαν 2 υπέρ και 2 κατά)

microελέτη ανέγερσης ∆ηmicroοτικού Σχολείου και Νηπιαγωγείου την οποία φέρε-

ται να συνέταξε (και πάντως την υπογράφει) ο Πρόεδρος της Επιτροπής

συνάδελφος Μ Ηλιάκης

Αν η καταγγελία αληθεύει έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα ακόλουθα

Προκαλεί κατάπληξη και είναι απαράδεκτο το γεγονός να συmicromicroετέχει στη

συνεδρίαση της ΕΠΑΕ ο συντάκτης της υπό κρίση microελέτης πολύ περισσό-

τερο να Προεδρεύει και ακόmicroα περισσότερο να χρησιmicroοποιεί τη διπλή

ψήφο του υπέρ της microελέτης του

Το γεγονός αυτό πέραν των ηθικών του διαστάσεων αποτελεί σαφέστατο

λόγο ακυρότητας της απόφασης

Παρακαλούmicroε λοιπόν

1 Να ανακληθεί άmicroεσα η εν λόγω απόφαση

2 Να επιληφθεί η Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ αρmicroοδίως

3 Να αντικατασταθεί άmicroεσα ο συνάδελφος Μ Ηλιάκης από την ΕΠΑΕ

Επιφυλασσόmicroενοι για την άσκηση πειθαρχικού ελέγχου

Εν τω microεταξύ καλούmicroε τα microέλη microας που συmicromicroετέχουν στη Α΄βάθmicroια ΕΠΑΕ

Ρεθύmicroνου ασχέτως φορέα που εκπροσωπούν να απέχουν των συνεδριά-

σεων microέχρι νεωτέρας

Φω

τ Ν

Καζ

έρος

2277ε π ί κ α ι ρ α2266 ε π ί κ α ι ρ α

πής του ΤΕΕ Τρικάλων ο κ Ζαφειρόπουλος microέ-

λος του ∆Σ του Συλλόγου Καρδίτσας

Ψήφισmicroα και επιστολή συmicroπαράστασης έστειλε

η αρχιτεκτονική σχολή Θεσσαλονίκης και Πά-

τρας αντίστοιχα Κείmicroενο συmicroπαράστασης έστει-

λε και ο Σύλλογος ∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών

ΕΟΤ ο κ Ν Λέγκας βουλευτής της Ν∆ του Ν

Τρικάλων και η Στ Μαρκαντωνάτου εκ microέρους

της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων για το

Λόφο Φιλοπάππου Σηmicroαντική ήταν και η προ-

σφορά και βοήθεια του κ Κ∆εσποτίδη αρχιτέ-

κτονα από την Κοζάνη ο οποίος έχει πρωτοστα-

τήσει και στη συλλογή υπογραφών (περίπου

2000 υπογραφές) για τη διατήρηση του Ξενία

Κοζάνης

Χαρακτηριστικό ήταν το ενδιαφέρον του Τύπου

τόσο του τοπικού όσο και του Τύπου πανελλή-

νιας κυκλοφορίας Μετά την ανακοίνωση της

εκδήλωσης έγιναν δηmicroοσιεύσεις αναφορικά microε

την εκδήλωση αλλά και το γενικότερο θέmicroα των

Ξενία στις τοπικές εφηmicroερίδες της Θεσσαλίας laquoΤα

Μετέωραraquo laquoΗ Θεσσαλίαraquo laquoΗ ενηmicroέρωσηraquo και

laquoΗ έρευναraquo Η εκδήλωση επίσης δηmicroοσιεύτηκε

και στις πανελλήνιας κυκλοφορίας εφηmicroερίδες

laquoΚαθηmicroερινήraquo laquoΕλευθεροτυπίαraquo laquoΑυγήraquo laquoΚέρ-

δοςraquo laquoΝαυτεmicroπορικήraquo και laquoΕλεύθερος τύποςraquo

Ο laquoΕλεύθερος τύποςraquo διεξήγαγε και ψηφοφο-

ρία microε το ερώτηmicroα laquoΠιστεύετε ότι τα ξενοδοχεία

Ξενία πρέπει να κηρυχθούν διατηρητέαraquo στην

οποία το 818 απάντησε θετικά Η laquoΚαθηmicroε-

ρινήraquo στις 15 Ιουλίου δύο βδοmicroάδες microετά την

εκδήλωση στο ένθετο laquoΚraquo του κυριακάτικου

φύλλου της δηmicroοσίευσε εκτενές άρθρο για το

θέmicroα το Ξενία το οποίο microάλιστα ήταν και πρω-

τοσέλιδο Επίσης δόθηκαν δύο συνεντεύξεις

στο τοπικό ραδιοσταθmicroό της Καλαmicroπάκας laquoΣτα-

γώνraquo microία πριν και microία microετά την πραγmicroατοποί-

ηση της εκδήλωσης

Εντυπωσιακά ήταν και τα πρώτα γρήγορα απο-

τελέσmicroατα της εκδήλωσης microετά την ανακοίνω-

σή της και πριν ακόmicroα την πραγmicroατοποίησή της

Η ∆ιεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτε-

κτονικής Κληρονοmicroιάς συνέταξε και διαβίβασε

στα Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα εισήγηση laquoγια

το χαρακτηρισmicroό ή microη ως microνηmicroείου του Ξενία

Καλαmicroπάκαςraquo microε θετικό για το χαρακτηρισmicroό

περιεχόmicroενο Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι εισή-

γηση για την κήρυξη του Ξενία Καλαmicroπάκας

έχει γίνει ήδη από την Εφορεία Νεωτέρων Μνη-

microείων Βόλου και η οποία είχε microέχρι την παρα-

πάνω εξέλιξη παρέmicroενε παγωmicroένη Επίσης

συντάχθηκαν 8 θετικές εισηγήσεις για την κή-

ρυξη ακόmicroα 8 Ξενία Μετά από ερώτηmicroα της

εφηmicroερίδας laquoΤα Μετέωραraquo η ΕΤΑ απαντά ναι

στην εκmicroίσθωση και λειτουργία του Ξενία Καλα-

microπάκας χωρίς να κατοχυρώνεται η διατήρηση

και αποκατάσταση microε βάση τα αρχικά σχέδια

του εν λόγω κτηρίου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει ήδη ξεκινήσει συλλογή υπο-

γραφών (wwwsadas-peagr laquoΣώστε τα Ξενίαraquo)

για τη στήριξη της θέσης του για τα Ξενία στα

πλαίσια της ευαισθητοποίησης των αρχών και

ανάσχεσης των καταστροφικών πρακτικών που

ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια

Ξενία Ξανά∆ελτίο Τύπου της Οργανωτικής Επιτροπής

εκδ

ήλ

ωσ

η

ε π ί κ α ι ρ α

Στην εκδήλωση προσήλθαν γύρω στα 60 άτοmicroα

από πολλές περιοχές της Ελλάδας Είχαmicroε συmicro-

microετοχές από Καλαmicroπάκα Αθήνα Θεσσαλονίκη

Λάρισα Καρδίτσα Κοζάνη και από αλλού Πα-

ρευρέθησαν και χαιρέτησαν ο Πρόεδρος του

Συλλόγου κ Τ Γεωργακόπουλος ο ∆ήmicroαρχος

Καλαmicroπάκας κ Β Μπουτίνας η βουλευτής ΠΑ-

ΣΟΚ κ Σ Μερεντίτη και η Κασοπούλου Λόρεν

microέλος του Εθνικού Συmicroβουλίου ΠΑΣΟΚ Κεντρι-

κός εισηγητής του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ήταν ο Π Νικολα-

κόπουλος ο οποίος έκανε microια ιστορική αναδρο-

microή στην περίοδο microελέτης και κατασκευής των

Ξενία (1957-1967) και αναφέρθηκε ιδιαίτερα

στην τυπολογία και την ενιαία αρχιτεκτονική

θεώρηση των κτηρίων αυτών Τόνισε την αρχιτε-

κτονική αξία των Ξενία ως σηmicroαντικό κοmicromicroάτι

της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής ιστο-

ρίας Πρόβαλε τη θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ για το

χαρακτηρισmicroό των Ξενία ως διατηρητέων microαζί

microε τον περιβάλλοντα χώρο τους ώστε οι microονά-

δες αυτές αφού συντηρηθούν microε βάση τα αρχι-

κά σχέδια και οργανωθούν κατάλληλα να απο-

τελέσουν ένα ολοκληρωmicroένο δίκτυο τουριστι-

κής υποδοmicroής υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας

Παρών στην εκδήλωση ήταν και ο κ Τ Παπαϊω-

άννου καθηγητής της αρχιτεκτονικής σχολής

του ΕΜΠ ως εκπρόσωπος της αρχιτεκτονικής

σχολής του ΕΜΠ ο οποίος τόνισε το αυτονόητο

της διατήρησης των Ξενία και χαρακτήρισε το

Ξενία Καλαmicroπάκας ως microάθηmicroα αρχιτεκτονικής

που βιώνεται microέσα από το σώmicroα και τις αισθή-

σεις Γράmicromicroα υποστήριξης επίσης έστειλε ο κ

Ζήβας οποίος συmicromicroετείχε ο ίδιος ως αρχιτέκτο-

νας microελετητής στην Υπηρεσία Μελετών του ΕΟΤ

την περίοδο microελέτης και ανέγερσης των Ξενία

Συγκεκριmicroένα αναφέρει laquoτα Ξενία δεν microπορεί

να ldquoπαίζονταιrdquo ως οποιαδήποτε κτηριακά έργα

στο παιχνίδι των ldquoreal estaterdquo και η επιβίωσή τους

να εξαρτάται από το αν και πόσο κρίνει ο οποι-

οσδήποτε ανάδοχός τους ότι τον συmicroφέρει η

εκmicroετάλλευση τουςraquo Τοποθετήθηκε επίσης υπέρ

της προστασίας και της διατήρησης των Ξενία ο

κ Σαmicroαράς εκπρόσωπος του ΤΕΕ Κεντρικής και

∆υτικής Θεσσαλίας και πρώην Πρόεδρος του

Συλλόγου Λάρισας Η συmicromicroετοχή του έχει ιδιαί-

τερη σηmicroασία αφού παραιτήθηκε από τη θέση

του προέδρου ως ένδειξη ευθιξίας και διαmicroαρ-

τυρίας για την καταστροφή του Ξενία Λάρισας

παρrsquo όλες τις προσπάθειες του συλλόγου

Παρεmicroβάσεις επίσης έκαναν ο νυν Πρόεδρος

του Συλλόγου Λάρισας κ Ζησόπουλος ο κ Ε Σα-

λιάχης εκπρόσωπος της Νοmicroαρχιακής Επιτρο-

Εκδήλωση στο Ξενία Καλαmicroπάκας

στις 30 Ιουνίου 2007

Στις 30 Ιουνίου 2007 πραγmicroατοποιήθηκε στο

Ξενία Καλαmicroπάκας η εκδήλωση laquoΞενία Ξανάraquo

που διοργανώθηκε από το ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ microε πρω-

τοβουλία της Επιτροπής Νέων Αρχιτεκτόνων του

Συλλόγου Η εκδήλωση έγινε στον στεγασmicroένο

χώρο της εισόδου του Ξενία microε την πολύτιmicroη

βοήθεια και υλικοτεχνική υποδοmicroή που παρεί-

χε ο ∆ήmicroος Καλαmicroπάκας Ιδιαίτερη ήταν η συmicro-

βολή του κ Σαmicroαρά στην ηχητική υποστήριξη

και microε τη microουσική του επένδυση microας microετέφερε

σε microία microουσική βραδιά σαν αυτές που ο ίδιος

οργάνωνε όταν το Ξενία ήταν ακόmicroα σε λειτουρ-

γία Η πραγmicroατοποίηση της εκδήλωσης microέσα

στον χώρο ενός από τα Ξενία και microάλιστα στο

Ξενία Καλαmicroπάκας που θεωρείται ένα από τα

σπουδαιότερα είχε ως στόχο να φέρει στο φως

τη σηmicroερινή του εγκαταλελειmicromicroένη εικόνα τεκ-

microήριο της αργής αλλά σταθερής καταστροφής

του ∆όθηκε έτσι η δυνατότητα σε όλους τους

παρευρισκόmicroενους να περιηγηθούν στον χώρο

του ξενοδοχείου και να εκτιmicroήσουν την αρχιτε-

κτονική του αξία αλλά και την επιτακτική ανά-

γκη για τη σωτηρία του

2299ε π ί κ α ι ρ α2288 ε π ί κ α ι ρ α

που εξάγονται από το κοινωνικό και πολιτιστικό

περιεχόmicroενο του κριτικού τοπικισmicroού στην Ελ-

λάδα Ο Jean Louis Cohen αναφέρεται στον laquomicroε-

σογειακό microπρουταλισmicroόraquo τους χαρακτηρίζο-

ντας έτσι τη laquoσυmicroπυκνωmicroένη σκέψη η οποία

τους ακολουθεί εδώ και τρεις δεκαετίες ως

προς τον τόπο το τοπίο και την κατασκευήraquo

Επεξηγεί ότι laquoαρmicroόζει να αναφέρεται κανείς όχι

microόνο στις ελληνικές και κρητικές καταγωγές

του έργου τους αλλά και σε microια πρόταση πιο

οικουmicroενική η οποία προσεγγίστηκε microεταξύ

των χρόνων του 1920 και του 1940 από κάποι-

ους αρχιτέκτονες του ldquomicroοντέρνου κινήmicroατοςrdquoraquo

και παραπέmicroπει στις laquoστρατηγικές οι οποίες

οδηγήσανε ορισmicroένους αρχιτέκτονες να συλλο-

γιστούν για τους τόπους τα υλικά και το φως

της microεσογειακότητας αναζητώντας πριν απrsquo

όλα σε αυτή τη στοχαστική προσέγγιση της ιστο-

ρίας την εικόνα ενός χαmicroένου ρυθmicroούraquo

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης υποστηρίζει ότι laquoτο

έργο των δυο τους που συνδέονται βαθύτερα

σε ένα εκφράζει microια ολοκληρωmicroένη ποιητική

του αρχιτέκτονα στη σύγχρονη Ελλάδαraquo ενώ

συmicroπληρώνει laquoΗ πολυπλοκότητα του εσωτερι-

κού η microικροκλίmicroακα η διαmicroπερότητα και η

τρισδιάστατη αντίληψη του χώρου είναι χαρα-

κτηριστικά της έγνοιας για το κατοικείν που

αποτελεί ένα microεγάλο microέρος της αρχιτεκτονικής

τουςraquo Ο ∆ηmicroήτρης Φιλιππίδης επιπλέον ανα-

πτύσσει laquoΤο έργο τους βασίζεται σε microια περί-

πλοκη πολυφωνία που αγγίζει τα όρια του ldquoκα-

θολικού σχεδιασmicroούrdquo microεταξύ αρχιτεκτονικής

και εικαστικών τεχνών Ενδεικτικά διαθέτει

χορευτική κίνηση διαδοχικών ldquoεπεισοδίωνrdquo

σκηνογραφική αυτοτέλεια απτική αντίληψη microέ-

σω τολmicroηρά ενορχηστρωmicroένων συγκρούσεων

χρώmicroατος-υφής-υλικού πάλη microε την υλικότητα

της αρχιτεκτονηmicroένης microάζας Και ένα από αυ-

τού του τύπου τα συστατικά να παραβλεφθεί

χάθηκε η microαγεία της δυναmicroικής ισορροπίας

τουςraquo

Για τη Σουζάνα Αντωνακάκη laquohellipη αρχιτεκτονική

έχει το προνόmicroιο της ονειροπόλησης Είναι ένα

ταξίδιhellipraquo ενώ ο ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης συmicro-

πληρώνει laquoΚαι microε τα ταξίδια ξαναγίνεσαι παιδί

Παλιά και καινούρια είναι για σένα σηmicroερινά τα

πρωτοβλέπειςraquo

Τα αποσπάσmicroατα είναι από L Lefaivre and A

Tzonis laquoThe Grid and the Pathwayraquo στο Ken-

neth Frampton (επιmicro) Atelier 66 The Architec-

ture of Dimitris and Suzana Antonakakis Riz-

zoli New York 1985 Π Τουρνικιώτης laquoΠέντε

σηmicroεία αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικήςraquo

και JL Cohen laquoΟ microεσογειακός microπρουταλισmicroός

των ∆ηmicroήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκηraquo στο

Π Τουρνικιώτης (επιmicro) Atelier 66 ndash Η Αρχιτεκτο-

νική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη

εκδόσεις Futura Αθήνα 2007 ∆ Φιλιππίδης

laquoΗ σηmicroασία του να είσαι εκτός microόδαςraquo στο Αντί

Περίοδος Β΄ Τεύχος 798 Οκτώβριος 2003 Σου-

ζάνα και ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης σε συνέντευ-

ξη του Θανάση Λάλα laquoΑρχιτεκτονική Το ζευ-

γάρι των υλικώνraquo Περιοδικό Τεύχος 20 Ιούλιος

1985

Atelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης AντωνακάκηςΕυγενία ∆ηmicroητρακοπούλου Εργαστήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

έκθ

εση

ε π ί κ α ι ρ αε π ί κ α ι ρ α

Λόγω της σταθερής προσέλευσης και της εκδή-

λωσης ενδιαφέροντος του κοινού καθrsquo όλη τη

διάρκεια της έκθεσης η έκθεση παρατάθηκε

κατά microία εβδοmicroάδα microέχρι τις 13 Ιουλίου Εκτέ-

θηκαν χαρακτηριστικά παλιότερα και νεότερα

έργα του Atelier 66 από κατοικίες microέχρι το

σταθmicroό ΗΣΑΠ laquoΚαλλιθέαraquo τη Φιλοσοφική Σχο-

λή του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης και το συγκρό-

τηmicroα των νέων εγκαταστάσεων του Πολυτε-

χνείου Κρήτης το νέο Μουσείο Ακρόπολης

Το ζεύγος Αντωνακάκη σύmicroφωνα microε τα γραφό-

microενά τους στο συνοδευτικό βιβλίο που προανα-

φέρθηκε ανέσκαψε laquoτα πολυάριθmicroα συρτάρια

τα ράφια τους φακέλους τις αmicroέτρητες φωτο-

γραφίες στο Εργαστήριοraquo και αναζήτησε εκείνο

που κατά την άποψή τους laquoξεχωρίζει όλα αυτά

τα χρόνια ndashmicroε έmicroφαση στα τελευταία δώδεκα

που microεσολαβούν από την τελευταία έκθεσηhellip

στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα (1994)ndash και

που φωτίζει τα έργαhellip microε ένα ιδιαίτερο φωςraquo

Η ιδιαιτερότητα του έργου τους έχει επανειληmicro-

microένα επισηmicroανθεί από microελετητές αρχιτέκτονες

στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Οι Liane Lefai-

vre και Αλέξανδρος Τζώνης προσδιορίζουν τον

laquoκάνναβοraquo και την laquoπορείαraquo σαν δύο βασικά

πρότυπα που χαρακτηρίζουν το έργο τους Θεω-

ρούν ότι αυτό που διακρίνει το έργο των Αντω-

νακάκηδων είναι η προβολή αυτών των προτύ-

πων και η έmicromicroεση λειτουργία τους σαν εικόνες

Η έκθεση laquoAtelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης

Αντωνακάκηςraquo εγκαινιάστηκε στη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

στις 21 Ιουνίου Η προσέλευση του κοινού την

ηmicroέρα των εγκαινίων ήταν εντυπωσιακή και η

αίθουσα της Πρυτανείας όπου διεξήχθη η συζή-

τηση Στρογγυλής Τραπέζης που προλόγισαν ο

Πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Κωνσταντίνος

Μουτζούρης και ο Γενικός Γραmicromicroατέας του ΥΠ-

ΠΟ κ Χρήστος Ζαχόπουλος microε τη συmicromicroετοχή

των Γιώργου Γεράκη προέδρου της Σχολής

Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Νίκου Καλογήρου προέ-

δρου του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ ∆ηmicroή-

τρη Φιλιππίδη οmicroότιmicroου καθηγητή ΕΜΠ και ∆η-

microήτρη Φατούρου οmicroότιmicroου καθηγητή ΑΠΘ

ήταν ασφυκτικά γεmicroάτη

Η έκθεση διοργανώθηκε από τη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων ΕΜΠ και το Τmicroήmicroα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ

Εγκαινιάστηκε πρώτα στο Τελλόγλειο Ίδρυmicroα

Τεχνών του ΑΠΘ (27 Απριλίου-13 Μαΐου) microε την

ευκαιρία της αναγόρευσης της Σουζάνας και

του ∆ηmicroήτρη Αντωνακάκη σε επίτιmicroους διδάκτο-

ρες του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Υπεύθυ-

νος για τον συντονισmicroό των εκθέσεων αλλά και

για την επιmicroέλεια του βιβλίου Atelier 66 ndash Η

Αρχιτεκτονική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας

Αντωνακάκη (εκδόσεις Futura) που τις συνό-

δευε ήταν ο αν καθηγητής Παναγιώτης Τουρνι-

κιώτης

πάνω Ξενοδοχείο laquoΛύττωςraquo στη Χερσόνησο Κρήτης 1979

κάτωΦιλοσοφική Σχολή Πανεπιστηmicroίου Κρήτης 1981

δίπλα πάνω Στιγmicroιότυπ0 από το βίντεο laquo∆ηmicroήτρης και

Σουζάνα Αντωνακάκη 1969raquo που προβαλλόταν κατά τη

διάρκεια της έκθεσης [παραγωγή ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ Θάνος Λα-

microπρόπουλος από τη σειρά ντοκιmicroαντέρ της ΕΡΤ laquoΗ Ιστο-

ρία των Χρόνων microουraquo]

δίπλα κάτω Πανοραmicroική άποψη της έκθεσης [φωτ Εργα-

στήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων Χ Λοϊζίδης]

microπορεί να συνδυασθεί microε την εξέλιξη της τεχνο-

λογίας Το περίπτερο αποτελεί ένα οικοσύ-

στηmicroα σε microικρογραφία Για παράδειγmicroα το νερό

από το συντριβάνι στη στέγη λειτουργεί στον

έναν όροφο σαν πρόσοψη στον άλλο υγραίνει

την ατmicroόσφαιρα για την προστασία των φυτών

και στον τρίτο παρέχει ψύξη για την αίθουσα

του θεάτρου και νερό για τις τουαλέτες

Η κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη αποτελεί

microια ακόmicroη πρωτότυπη microατιά σε θέmicroατα οικιστι-

κής ανάπτυξης Είναι γνωστή η τάση για microετα-

τροπή υπαβαθmicroισmicroένων περιοχών κοντά σε

λιmicroάνια σε περιοχές κατοικίών υψηλής ποιότη-

τας Η καλή θέα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας

των κατοικιών ενισχύουν αυτή την τάση Οι

MVRDV ανέλαβαν να microετατρέψουν σε κατοικίες

δύο σιλό Η αρχική σκέψη ήταν να σχεδιασθούν

οι κατοικίες στο εσωτερικό των σιλό αλλά στην

πορεία βρήκαν ότι ήταν τεχνικά δύσκολο να

γίνουν τα απαραίτητα ανοίγmicroατα για παράθυρα

Έτσι αποφασίστηκε να παραmicroείνει το εσωτερικό

κενό ως χώρος κίνησης και οι κατοικίες να τοπο-

θετηθούν περιmicroετρικά σε προβόλους στην εξω-

τερική πλευρά Με αυτόν τον τρόπο ένα φαινο-

microενικά σηmicroαντικό πρόβληmicroα microετατράπηκε στο

πιο ενδιαφέρον στοιχείο της πρότασης

Η έκθεση των MVRDV προβάλλει microε απλό τρόπο

ndashσκίτσα και microακέτεςndash το έργο τους που διακρί-

νεται τόσο για τις τολmicroηρές και ευφυείς προτά-

σεις όσο και για τις θεωρητικές προεκτάσεις

του Η microεθοδολογία του σχεδιασmicroού τους και η

ιδιαιτερότητα στον τρόπο που microετουσιώνουν το

καθηmicroερινό στο απρόσmicroενο αναθεωρεί τον

τρόπο που σκεπτόmicroαστε για την αρχιτεκτονική

και αποτελεί αφορmicroή προβληmicroατισmicroού και γόνι-

microης συζήτησης

Σηmicroειώσεις

1 Από τον κατάλογο της έκθεσης

2 laquoService Coreraquo

3 MVRDV ΚΜ3 ndash Excursions on Capacities Actar

Barcelona 2005 σελ 629

την Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant

οι MVRDV σχεδιάζουν έναν κυκλικό πύργο ύψους

230 microέτρων microε βιβλιοστάσια στις πλευρές του

δηmicroιουργώντας στον κεντρικό χώρο microια microεγάλη

δηmicroόσια αίθουσα Παράλληλα προτείνεται ένα

δίκτυο από 800 γυάλινους κύβους που λειτουρ-

γούν ως χώροι συνάντησης και εργασίας και

κινούνται οριζόντια και κατακόρυφα σε οποιο-

δήποτε σηmicroείο του κτηρίου

Στη Βιβλιοθήκη στο Spijkenisse βασικός στοχος

ήταν να σχεδιασθεί ένα δηmicroόσιο κτήριο όσο το

δυνατόν πιο ελκυστικό για το κοινό που να είναι

παράλληλα laquomicroια βιτρίνα γνώσης πληροφορίας

και πολιτισmicroούraquo3 Η τετράριχτη στέγη του απο-

τελείται από γυαλινες επιφάνειες στηριζόmicroενες

σε ξύλινα ζευκτά Το φωτεινό κέλυφος που δη-

microιουργείται περιβάλλει τους χώρους ανάγνω-

σης καθώς και κλειστούς χώρους που είναι χω-

ροθετηmicroένοι κάθετα σε ορόφους

Το Πολιτιστικό Κέντρο Matsudai περιγράφεται

διαγραmicromicroατικά σαν ένας υπερυψωmicroένος κύβος

ο οποίος ορίζει microια πλατεία που προστατεύεται

από τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιο-

χής (έντονο κρύο τον χειmicroώνα και υψηλές θερ-

microοκρασίες το καλοκαίρι) και είναι κατάλληλη

για θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις Η υπερύ-

ψωση του κτηρίου το κάνει ευκολότερα αντιλη-

πτό από την πόλη και εξασφαλίζει καλύτερη

θέα για τους χρήστες του

Στη villa VPRO εφαρmicroόζεται microια καινοτόmicroος

αντίληψη για τον σχεδιασmicroό γραφείων Οργα-

νώνεται microια σειρά από πολυλειτουργικές αίθου-

σες αντί για την παραδοσιακή τοποθέτηση χώ-

ρων εργασίας εκατέρωθεν ενός διαδρόmicroου δη-

microιουργείται δε ένας συνεχής ανοικτός χώρος

που αναπτύσσεται ανοδικά προς την οροφή του

κτηρίου Τα διαφορετικά επίπεδα συνδέονται microε

ράmicroπες κλιmicroακοστάσια και έναν ανελκυστήρα

Ο χώρος όπως αναπτύσσεται εξασφαλίζει την

απαραίτητη ευελιξία για τη λειτουργία ενός σύγ-

χρονου τηλεοπτικού σταθmicroού

Στο οικιστικό συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη

αντιmicroετωπίζεται το ζήτηmicroα της αύξησης της οικι-

στικής πυκνότητας Η συνήθης πρακτική στα

αναπτυσσόmicroενα προάστια της πόλης είναι ο σχε-

διασmicroός πολυκατοικιών που στρέφονται προς

microια κοινή αυλή στο εσωτερικό του οικοπέδου

Στο Mirador σκοπός είναι να δοθεί η εντύπωση

ότι το οριζόντιο σύνολο του οικιστικού τετραγώ-

νου στράφηκε κατακόρυφα Με τον τρόπο αυτό

καταργείται η εσωστρεφής αυλή και εισάγεται

ένας κοινόχρηστος ηmicroιυπαίθριος χώρος microε

εκπληκτική θέα στον 12ό όροφο του πύργου

Στο Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

αποδεικνύεται ότι ο σεβασmicroός στο περιβάλλον

3311ε π ί κ α ι ρ α

MVRDV Το laquoΠεινασmicroένο ΚιβώτιοraquoΌλγα Βενετσιάνου αρχιτέκτων

3300 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

εmicroπεριέχεται σε αυτούς του κύβους και δεν

εξαπλώνεται Οι MVRDV υποστηρίζουν ενεργά

την αύξηση της πυκνότητας το sprawl είναι ο

εχθρός τουςraquo1

Η έκθεση των έργων τους καταλαmicroβάνει το εσω-

τερικό ενός κύβου Η ευέλικτη διευθέτηση των

αρχιτεκτονικών εκθεmicroάτων σε αυτό είναι σε

αναλογία microε την ευελιξία και πολυπλοκότητα

της τρισδιάστατης πόλης Η παρουσίαση γίνεται

κυρίως microε microακέτες και microεγάλες εκτυπώσεις φω-

τογραφιών του εσωτερικού χώρου των κτηρίων

Είναι γνωστό ότι το αρχιτεκτονικό έργο είναι

δύσκολο να περιγραφεί ιδιαίτερα σε έναν χώρο

όπου ο θεατής κοντοστέκεται για λίγο απέναντι

στα εκθέmicroατα Ωστόσο τα σκίτσα και οι microακέ-

τες των MVRDV περιγράφουν microε απλό τρόπο τις

ευφυείς ιδέες τους Αυτό που χαρακτηρίζει την

αρχιτεκτονική τους δεν είναι ένα ενιαίο microορφο-

λογικό laquoστιλraquo όσο microία συγκεκριmicroένη microεθοδο-

λογία σχεδιασmicroού που αποτυπώνει την έρευνα

και τη στάση τους σε σχέση microε τα τρέχοντα

αρχιτεκτονικά ζητήmicroατα

Στην πρόταση των MVRDV για το Ινστιτούτο

Eyebeam στη Νέα Υόρκη ερευνάται η σχέση

ανάmicroεσα στα Νέα Μέσα και την Αρχιτεκτονική

∆ηλώνουν δε σχετικά ότι laquoκανένα έργο δεν

γερνά γρηγορότερα από την laquoultra modernraquo

αρχιτεκτονική που βασίζεται στα Νέα Μέσα

[New Media]raquo Έτσι προχωρούν σε microια καθαρά

laquoαρχιτεκτονικήraquo λύση Παρατηρώντας ότι η

χρήση των υπολογιστών έχει microετατρέψει τον

χώρο εργασίας σε ένα σκοτεινό και δυσάρεστο

microέρος προτείνουν την αντιστροφή της παραδο-

σιακής περιmicroετρικής διάταξης των χώρων γρα-

φείων γύρω από έναν πυρήνα2 ∆ηmicroιουργούν

έναν ανοικτό χώρο που περιβάλλεται από ανελ-

κυστήρες κλιmicroακοστάσια και microηχανολογικές

εγκαταστάσεις Παράλληλα κατασκευές δια-

φορετικών διαστάσεων και κατευθύνσεων που

microοιάζουν microε laquoκενά δοκάριαraquo διατρέχουν τον

πύργο οριοθετώντας χώρους διαφορετικών

χρήσεων

Σήmicroερα στην εποχή του διαδικτύου κανείς ανα-

ρωτιέται για τη χρησιmicroότητα του τυπωmicroένου

βιβλίου και κατrsquo επέκταση των βιβλιοθηκών που

στεγάζουν τέτοιες συλλογές Ωστόσο η βιβλιο-

θήκη ως τόπος συνάντησης και ανταλλαγής

πληροφοριών παραmicroένει ένας σηmicroαντικός δη-

microόσιος χώρος Στα πλαίσια του διαγωνισmicroού για

Το Μουσείο Μπενάκη κτήριο οδού Πειραιώς

παρουσίασε για δυο microήνες ndashαπό τις 25 Μαϊου

εως τις 25 Ιουλίουndash την έκθεση microε τίτλο laquoΤο Πει-

νασmicroένο Κιβώτιοraquo έργο του αρχιτεκτονικού

γραφείου MVRDV που ιδρύθηκε στο Ρόττερ-

νταmicro το 1991 από τους Winy Maas Jacob van

Rijs και Nathalie de Vries Η συγκεκριmicroένη έκ-

θεση περιελάmicroβανε εννέα βασικά έργα της πε-

ριόδου 1997-2002 Τη διοργάνωση ανέλαβε το

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) σε

συνεργασία microε τη Βασιλική Ολλανδική Πρε-

σβεία στην Ελλάδα και το Μουσείο Μπενάκη-

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Επιmicroελη-

τές της έκθεσης ήταν ο επίκουρος καθηγητής

του ΕΜΠ ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος και ο

Ηλίας Κωνσταντόπουλος επίκουρος καθηγητής

του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

Το laquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοraquo ως κατασκευή στον

χώρο αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσουmicroε

το έργο των MVRDV Ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξό-

πουλος αναφέρει σχετικά laquoείναιhellip σαφέστατα

ορισmicroένο στη γεωmicroετρία του microε απεριόριστες

δυνατότητες microεταβολών στο εσωτερικό του

Παραπέmicroπει ευθέως στην laquoΤρισδιάστατη Πόλη

ndash Κύβοraquo την ουτοπική πρόταση τους για τη

δηmicroιουργία ενός παγκόσmicroιου καννάβου πό-

λεων που η κάθε microια τους περιλαmicroβάνεται σε

κύβο ακmicroής 5km σε απόσταση 100km η microία από

την άλλη 1000000 κατοίκων αφήνοντας τον

ενδιάmicroεσο χώρο τους στη φυσική του κατά-

σταση Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής

πάνω Villa VPRO Κατασκευή 1997 και κάτω Οικιστικό

Συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη Κατασκευή 2003

microέση Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant Μελέτη

2000

κάτω δεξιά Κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη Κατασκευή

2005

δίπλα πάνω Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

Aννόβερο

δίπλα κάτω Άποψη της έκθεσης

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 4: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

2233ε π ί κ α ι ρ α

Προς το Υπουργείο ΠΕΧΩ∆Ε

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜ ∆ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ - ΓΕΝ ∆ΝΣΗ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΤΟΣ

∆ΝΣΗ ΠΡΟΓΤΟΣ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ∆ΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ(∆11)

ΤΜΗΜΑ ∆ΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΟΚ(δ)

Υπόψη κας Αλεξάκη

Θέmicroα ∆ιαβίβαση απόψεων ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ επί του τελικού Προσχεδίου του

Π∆ για την ενσωmicroάτωση της Οδηγίας 200536ΕΚ

Σε απάντηση του ανωτέρω σχετικού σας διαβιβάζουmicroε τις απόψεις microας επί

του προσχεδίου Π∆ για την ενσωmicroάτωση της Οδηγίας 200536ΕΚ του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συmicroβουλίου laquoγια την αναγνώριση των επαγ-

γελmicroατικών προσόντωνraquo στο ελληνικό δίκαιο microε την πεποίθηση ότι θα

ληφθούν υπόψη κατά την διαmicroόρφωση του οριστικού σχεδίου Αναλυτικά

έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα παρακάτω

1ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει κατrsquo επανάληψη και εγγράφως διατυπώσει τόσο προς τα

αρmicroόδια Υπουργεία όσο και προς το ΤΕΕ αλλά και την Ακαδηmicroαϊκή κοινό-

τητα την πάγια θέση του ότι δηλαδή τα επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα θα πρέ-

πει να αντιστοιχούν στις θεσmicroοθετηmicroένες ειδικότητες και να προκύπτουν

από τους αναγνωρισmicroένους τίτλους σπουδών microε βάση το γνωστικό αντικεί-

microενο που προκύπτει από το περιεχόmicroενο σπουδών την δοmicroή και τη διάρ-

κεια τους

Ειδικότερα ο καθορισmicroός της πενταετούς και ενιαίας εκπαίδευσης σαν

βασική αρχή προσδιορισmicroού των βασικών προσόντων άσκησης του επαγ-

γέλmicroατος του Αρχιτέκτονα αποτελεί για τον κλάδο microας την προϋπόθεση

και ελάχιστη διασφάλιση για την απόδοση επαγγελmicroατικών ισοτιmicroιών

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω και στη microακρά πορεία για την έκδοση της

νέας οδηγίας 200536 που ενσωmicroατώνει την οδηγία 85384ΕΟΚ εκφρά-

στηκαν οι θέσεις microας σε συνεργασία microε το Συmicroβούλιο των Αρχιτεκτόνων της

Ευρώπης έχοντας ως στόχο τις παρακάτω βασικές προϋποθέσεις-ελάχιστες

διασφαλίσεις

Α Τις πενταετείς ενιαίες σπουδές

Β Τη χορήγηση άδεια άσκησης επαγγέλmicroατος microετά από εξετάσεις από το

ΤΕΕ

Γ Την εγγραφή στο microητρώο του ΤΕΕ

Σήmicroερα έχουmicroε εν ισχύ τη νέα οδηγία 362005 της 792005 για την ανα-

γνώριση των επαγγελmicroατικών προσόντων από κράτη - microέλη που έχουν απο-

κτηθεί σε άλλα κράτη microέλη

Σηmicroαντικές προβλέψεις της 85384ΕΟΚ αποτελούν αναπόσπαστο microέρος

αυτής της νέας οδηγίας 362005 Στόχος microας είναι να εmicroβαθύνουmicroε στη

νέα οδηγία για τα επαγγελmicroατικά προσόντα και να εξασφαλίσουmicroε ότι το

Προεδρικό διάταγmicroα για ενσωmicroάτωσης της στο Εθνικό ∆ίκαιο microεταφέρει

ορθά τις προβλέψεις της σχετικά microε τη φύση του αρχιτεκτονικού επαγγέλ-

microατος δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατικών προσόντων

συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης του άρθρου 46

της οδηγίας

Ειδικότερα microε δεδοmicroένο τις ιδιαιτερότητες της άσκησης της αρχιτεκτονικής

στη χώρα microας -σε σχέση microε την ευρωπαϊκή πραγmicroατικότητα -πρέπει να

ληφθεί υπόψη ότι δεν υπάρχει επαρκής αναγνώριση των πραγmicroατικών

χαρακτηριστικών του αρχιτεκτονικού επαγγέλmicroατος καθώς και ότι οι αρχι-

τεκτονικές υπηρεσίες αντιmicroετωπίζονται microε καθαρά οικονοmicroικά - ανταγωνι-

στικά κριτήρια ενώ δεν δίδεται και επαρκής σηmicroασία στην πραγmicroατική επί-

δραση που αυτές έχουν στο δοmicroηmicroένο περιβάλλον

Πρέπει δηλαδή microε την ευκαιρία της ενσωmicroάτωσης της οδηγίας να υιοθετη-

θεί η προσέγγιση της ουσιαστικής εξασφάλισης της παροχής αξιόπιστων

και υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονικών υπηρεσιών ώστε να υπάρξει πλήρης

αντιστοίχηση των νοmicroοθετικά κατοχυρωmicroένων επαγγελmicroάτων (και συγκε-

κριmicroένα των αρχιτεκτονικών υπηρεσιών) microε ουσιαστικές ακαδηmicroαϊκές

σπουδές και τεκmicroηριωmicroένη επαγγελmicroατική επάρκεια κατά τέτοιο τρόπο

ώστε να διασφαλίζονται σοβαρές διαδικασίες αξιολόγησης των επαγγελ-

microατικών προσόντων και να εκσυγχρονισθούν τα εθνικά κανονιστικά συστή-

microατα που διέπουν τις δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών microε στόχο να

δηmicroιουργηθεί microέχρι το 2010 microια πραγmicroατική εσωτερική αγορά υπηρεσιών

2ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΟΥ Π∆

bull Πιστεύουmicroε ότι ως αρmicroόδια αρχή για την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών

των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παρ(6) του σχεδίου Π∆ για την

υποβολή και για την εξέταση των δηλώσεων και των δικαιολογητικών

παροχής υπηρεσιών το περιεχόmicroενο της δήλωσης του παρόχου και της

χορηγούmicroενης σε αυτόν βεβαίωσης καθώς και στη περίπτωση των άρθρων

13 και 14 πρέπει να ορισθεί το Τεχνικό Επιmicroελητήριο της Ελλάδος όπως

και στη περίπτωση του άρθρου 53 παρ(4) του σχεδίου Π∆

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παρ(5) του σχεδίου Π∆ προβλέπεται ότι αρmicroό-

δια αρχή του άρθρου αυτού εφόσον κρίνει ότι είναι αναγκαίο για την απο-

φυγή σοβαρής βλάβης της υγείας ή της ασφάλειας του αποδέκτη της υπη-

ρεσίας λόγω έλλειψης επαγγελmicroατικών προσόντων του παρόχου διενερ-

γεί πριν από την πρώτη παροχή υπηρεσιών έλεγχο των επαγγελmicroατικών

προσόντων του παρόχου για το οικείο επάγγελmicroα προκειmicroένου να διαπι-

στωθούν τα επαγγελmicroατικά προσόντα αυτού ιδίως για λόγους ασφάλειας

Πιστεύουmicroε ότι η σύγκριση της εκπαίδευσης του αιτούντος microε αυτήν που

απαιτείται σύmicroφωνα microε την Εθνική Νοmicroοθεσία πρέπει να γίνεται από το

ΤΕΕ (ως αρmicroόδια αρχή) που θα καταρτίσει κατάλογο των τοmicroέων γνώσεων

οι οποίοι δεν καλύπτονται από τον τίτλο εκπαίδευσης που κατέχει ο αιτών

λαmicroβάνοντας υπόψη microεταξύ άλλων στόχους γενικού συmicroφέροντος που

προκύπτουν από τοπικές ιδιοmicroορφίες και έχουν να κάνουν microε την προστα-

σία του περιβάλλοντος και τη δηmicroόσια ασφάλεια (Ζητούmicroε να απαλειφθεί

η διατύπωση laquoΓια την εφαρmicroογή του προηγουmicroένου εδαφίου η αρχή δύνα-

ται να ζητήσει τη γνώmicroη του Συmicroβουλίου Αναγνώρισης Επαγγελmicroατικών

Προσόντων του άρθρου 54raquo)

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 49 παρ(3) του κεφαλαίου IV laquoΚοινές διατάξεις

περί εγκατάστασηςraquo του σχεδίου Π∆ (άρθρο 50 της οδηγίας) σε περιπτώ-

σεις δικαιολογηmicroένων αmicroφιβολιών εφόσον έχουν εκδοθεί τίτλοι εκπαίδευ-

σης κατά την έννοια του άρθρου 3 παράγραφος 1 στοιχείο γ) από αρmicroόδια

αρχή κράτους microέλους και περιλαmicroβάνουν την εκπαίδευση που έχει αποκτη-

θεί εν microέρει ή εξ ολοκλήρου σε εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που εδρεύει νόmicroιmicroα

στην επικράτεια άλλου κράτους microέλους το κράτος microέλος υποδοχής έχει το

δικαίωmicroα να επαληθεύει microε τον αρmicroόδιο φορέα στο κράτος microέλος καταγω-

γής του τίτλου

α) κατά πόσον η εκπαίδευση στο ίδρυmicroα που παρέσχε την κατάρτιση έχει

πιστοποιηθεί επισήmicroως από το εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που βρίσκεται στο

κράτος microέλος καταγωγής του τίτλου

β) κατά πόσον οι τίτλοι εκπαίδευσης που έχουν εκδοθεί είναι οι ίδιοι microε

εκείνους που θα είχαν χορηγηθεί εάν η εκπαίδευση είχε πραγmicroατοποιηθεί

εξ ολοκλήρου στο κράτος microέλος καταγωγής του τίτλου και

γ) κατά πόσον οι τίτλοι εκπαίδευσης προσδίδουν τα ίδια επαγγελmicroατικά

δικαιώmicroατα στην επικράτεια του κράτους microέλους που χορήγησε τον τίτλο

Το πρόβληmicroα για την Ελλάδα υπάρχει microε τα πτυχία των διαφόρων κολλε-

γίων και Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών Εάν το Κ-Μ καταγωγής πιστοποιεί

τους τίτλους εκπαίδευσης που αυτά χορηγούν τότε το Κ-Μ υποδοχής είναι

υποχρεωmicroένο να τους αναγνωρίσει

bull Προκειmicroένου λοιπόν να αποφευχθεί η δυνατότητα αναγνώρισης επαγγελ-

microατικών δικαιωmicroάτων από αmicroφιβόλου επιπέδου τίτλους εκπαίδευσης

ζητούmicroε η αρmicroόδια για την άσκηση του επαγγέλmicroατος των αρχιτεκτόνων

αρχή να διατηρεί το δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την

αναγνώριση το κατά πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα

έχουν microια περίοδο προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου

14(4) και 14(5) της οδηγίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων

τριετούς φοίτησης που αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά

microητρώα αρχιτεκτόνων

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 3 παρ 3 του Π∆ laquohellipεξοmicroοιώνεται προς τίτλο

εκπαίδευσης κάθε τίτλος εκπαίδευσης που χορηγείται από τρίτη χώρα

εφόσον ο κάτοχός του διαθέτει στο συγκεκριmicroένο επάγγελmicroα τριετή επαγ-

γελmicroατική πείρα στο έδαφος του κράτους microέλους το οποίο αναγνώρισε τον

εν λόγω τίτλο σύmicroφωνα microε το άρθρο 2 παράγραφος 2 και εφόσον η επαγ-

γελmicroατική αυτή πείρα πιστοποιείται από το εν λόγω κράτος microέλος Σύmicro-

φωνα όmicroως microε το άρθρο 2 παρ 2 του Π∆ laquohellipΌσον αφορά τα επαγγέλmicroατα

που εmicroπίπτουν στον τίτλο III κεφάλαιο III αυτή η αναγνώριση των επαγγελ-

microατικών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαί-

δευσης που ορίζονται στο εν λόγω κεφάλαιοraquo Να διασφαλισθεί ότι αυτή η

πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή

ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατικών προσόντων συντελείται στο

πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης που ορίζονται στο κεφάλαιο 45

του σχεδίου Π∆

bull Το σχέδιο Π∆ ακολουθεί τη διάκριση της οδηγίας microεταξύ laquoελεύθερης

παροχής υπηρεσιώνraquo δηλαδή προσωρινής και περιστασιακής και laquoελευθε-

ρίας εγκατάστασηςraquo Ο προσωρινός και περιστασιακός χαρακτήρας της

παροχής εκτιmicroάται κατά περίπτωση ιδίως σε συνάρτηση microε τη διάρκεια τη

συχνότητα την περιοδικότητα και το συνεχή χαρακτήρα της συγκεκριmicroένης

παροχής Πιστεύουmicroε ότι πρέπει να διαmicroορφωθούν microόνιmicroα κριτήρια χρό-

νου περιοδικότητας κλπ και ζητούmicroε τη περαιτέρω αποσαφήνιση των ορι-

σmicroών

bull Σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 του Π∆ (microεταφορά των άρθρων 56 και 57 της

οδηγίας) συνίσταται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων

∆ιεύθυνση Αναγνωρίσεως Επαγγελmicroατικών Προσόντων που υπάγεται στον

Υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων και ανήκει στη Γενική ∆ιεύ-

θυνση Ευρωπαϊκών και ∆ιεθνών Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων της Κεντρικής

Υπηρεσίας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων

Η υπηρεσία θα έχει τις εξής αρmicroοδιότητες

α) Να παρέχει γραmicromicroατειακή υποστήριξη του Συmicroβουλίου Αναγνωρίσεως

Επαγγελmicroατικών Προσόντων και να

ndash δέχεται τις αιτήσεις των ενδιαφεροmicroένων για αναγνώριση επαγγελmicroατι-

κών προσόντων τις επεξεργάζεται προετοιmicroάζει τους φακέλους των

αιτούντων και τους εισάγει στο Συmicroβούλιο Αναγνωρίσεως Επαγγελmicroατικών

Προσόντων για την έκδοση της απόφασης

β) Να λειτουργεί ως laquoσηmicroείο επαφήςraquo για τους ενδιαφεροmicroένους

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ σε σχέση microε τις παραπάνω ρυθmicroίσεις ζητά τον ορισmicroό του ΤΕΕ

ως αρmicroοδίας αρχής

1) σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 παράγραφος 1 και 6 του τίτλου ΙΙ του σχεδίου

Π∆ (Ελεύθερη Παροχή Υπηρεσιών)

2) σύmicroφωνα microε τα άρθρα 13 και 14 του Κεφαλαίου Ι του τίτλου ΙΙΙ ( Γενικό

σύστηmicroα αναγνώρισης των τίτλων εκπαίδευσης) και σύmicroφωνα microε το άρθρο

56 παράγραφο 3 της οδηγίας

Επίσης ζητά τον ορισmicroό του ΣΑ∆ΑΣ ως σηmicroείου επαφής σύmicroφωνα microε το

άρθρο 57 της οδηγίας για τους αρχιτέκτονες που είναι κάτοχοι τίτλων

εκπαίδευσης σύmicroφωνα microε το άρθρο 10 του κεφαλαίου Ι (Γενικό σύστηmicroα

αναγνώρισης των τίτλων εκπαίδευσης) παρ β) και γ) οι οποίοι δεν πληρούν

τις προϋποθέσεις του κεφαλαίου ΙΙΙ

Προτείνουmicroε δηλαδή ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ να λειτουργεί ως laquoσηmicroείο επαφήςraquo για

τους ενδιαφεροmicroένους αρχιτέκτονες και

Α) να παρέχει στους Έλληνες και τους πολίτες των λοιπών κρατών microελών

καθώς και στα σηmicroεία επαφής των λοιπών κρατών microελών της Ευρωπαϊκής

Ένωσης κάθε χρήσιmicroη πληροφορία σχετική microε την προβλεπόmicroενη στο

παρόν διάταγmicroα αναγνώριση επαγγελmicroατικών προσόντων των αρχιτεκτό-

νων και ιδίως σχετικά microε την εθνική νοmicroοθεσία που διέπει το επάγγελmicroα

του αρχιτέκτονα επαγγέλmicroατα και την άσκησή του συmicroπεριλαmicroβανοmicroένης

της κοινωνικής νοmicroοθεσίας καθώς και των κανόνων δεοντολογίας

Β) να συνδράmicroει τους πολίτες στην άσκηση των δικαιωmicroάτων που παρέχει

το παρόν διάταγmicroα και microέσω της συνεργασίας microε τα άλλα laquoσηmicroεία επαφήςraquo

και τις λοιπές αρmicroόδιες διοικητικές υπηρεσίες της Ελλάδας

Γ) να συγκεντρώνει στοιχεία σχετικά microε τους όρους πρόσβασης και άσκη-

σης στην Ελλάδα και στις χώρες microέλη της ευρωπαϊκής Ένωσης του νοmicroοθε-

τικά κατοχυρωmicroένου επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα που εmicroπίπτουν στο

πεδίο εφαρmicroογής του παρόντος ∆ιατάγmicroατος καθώς και κάθε χρήσιmicroη

πληροφορία για την εκτέλεση του παρόντος διατάγmicroατος

Άλλες παρατηρήσεις επί θεmicroάτων ενδιαφέροντος των αρχιτεκτόνων που

πιστεύουmicroε ότι πρέπει να ενσωmicroατωθούν στο σχέδιο Π∆

1 Νέα επαγγελmicroατικά προσόντα που θα προταθούν για το παράρτηmicroα V7

(571) (άρθρο 58 παρ2 της οδηγίας)

bull Το Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι το laquoΕθνικό Σηmicroείο Επαφήςraquo θα συσκέ-

πτεται microε την αρmicroόδια επαγγελmicroατική ένωση των αρχιτεκτόνων πριν κοινο-

ποιήσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή microια πρόταση ή ερώτηmicroα για να προστε-

θεί ένας νέος αρχιτεκτονικός τίτλοςπροσόν στο παράρτηmicroα V7 της οδη-

γίας

bull Το Π∆ θα πρέπει να συmicroβιβάζει την ανάγκη για εmicroπιστευτικότητα (άρθρο

57 του Π∆) microε την ανάγκη για διαβούλευσησυνεννόηση microε την αρmicroόδια

επαγγελmicroατική ένωση

2 Η αναθεώρηση της λίστας laquo γνώσεων και δεξιοτήτωνraquo των αρχιτεκτόνων

σύmicroφωνα microε το άρθρο 45(1) του σχεδίου Π∆

bull Το Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι το Εθνικό Σηmicroείο Επαφής όταν του

γνωστοποιείται microια πρότασηερώτηmicroα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ανα-

θεώρηση της λίστας των υφισταmicroένων 11 σηmicroείων laquoγνώσεων και δεξιοτή-

τωνraquo των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 45 του Π∆ να το γνωστο-

ποιεί και να συνεννοείται microε την αρmicroόδια επαγγελmicroατική ένωση των αρχιτε-

κτόνων

3 Μεταφορά της πρόβλεψης εξοmicroοίωσης των επαγγελmicroατικών προσόντων

2222 ε π ί κ α ι ρ α

τον αθηναϊκό νεοκλασικισmicroό Ιδιαίτερο ενδια-

φέρον παρουσιάζει η διαmicroόρφωση της microαρmicroα-

ρεπένδυτης όψης Οι πολύχρωmicroες ορθοmicroαρmicroα-

ρώσεις έχουν συντεθεί microε αξιοσηmicroείωτη αρmicroο-

νία και microαζί microε τον ανάγλυφο διάκοσmicroο της κύ-

ριας εισόδου και τους έντονους χρωmicroατισmicroούς

των ψηφιδωτών παραστάσεων του τρίτου ορό-

φου αποτελούν τα εντυπωσιακότερα στοιχεία

του

Οι λόγοι όmicroως για τους οποίους η κατεδάφιση

του διατηρητέου κτηρίου είναι απολύτως εξετά-

σιmicroη βρίσκονται πολύ πέραν της αρχιτεκτονικής

του αυταξίας

1 Το Μέγαρο Κουρεmicroένου microαζί microε τις παρακεί-

microενες οικοδοmicroές αποτελεί αναπόσπαστο microέρος

του ιστορικού συνόλου της ∆ιονυσίου Αεροπαγί-

του ενός από τα λίγα εναποmicroείναντα και από τα

πλέον σηmicroαντικά της πόλης των Αθηνών Με την

πιθανή κατεδάφισή του θα άλλαζε η ιστορική

φυσιογνωmicroία της οδού κάτι που θα πρέπει microε

κάθε τρόπο να αποφευχθεί δεδοmicroένης της γειτ-

νίασης microε τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης

2 Το Μουσείο της Ακρόπολης έχει σχεδιαστεί

microε δεδοmicroένη τη διατήρηση των εν λόγω κτισmicroά-

των πράγmicroα το οποίο σηmicroαίνει ότι

α η όψη του Μουσείου της Ακρόπολης η οποία

θα αποκαλυφθεί microε την κατεδάφιση του Μεγά-

ρου Κουρεmicroένου δεν είχε microελετηθεί ως κυρία

όψη προς τη ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου και ως εκ

τούτου δεν θα εντάσσεται στο σύνολο

β η στροφή του όγκου του Μουσείου θα είναι

πλέον εντελώς αδικαιολόγητη microε αποτέλεσmicroα η

αρχιτεκτονική αξιολόγησή του να κινδυνεύει

από δυσmicroενείς κρίσεις Κάτι τέτοιο εκτός από το

ότι αποτελεί αντιδεοντολογική συmicroπεριφορά

προς τους αρχιτέκτονες που εκπόνησαν τη microε-

λέτη του εντέλει αποβαίνει microοιραίο για την όλη

εικόνα του Μουσείου και της πόλης σε ένα τόσο

νευραλγικό πολιτιστικά σηmicroείο

Τέλος η αρχιτεκτονική αξία του κτίσmicroατος είναι

αδιαmicroφισβήτητη Εκτός από τις αρχιτεκτονικές

του αρετές microε βάση αισθητικά κριτήρια διαθέ-

τει και ιστορική αξία microιας και αποτελεί ένα από

τα σπάνια δείγmicroατα της Αrt-deacuteco στην Αθήνα

Αναφορές στο Μέγαρο Κουρεmicroένου βρίσκουmicroε

σε όλη την επιστηmicroονική βιβλιογραφία περί τη

νεοελληνική αρχιτεκτονική της εποχής

Ανάmicroεσα στα διατηρητέα κτήρια της οδού ∆ιο-

νυσίου Αρεοπαγίτου στον αριθmicroό 17 βρίσκεται

και το γνωστό Μέγαρο Κουρεmicroένου Το δίληmicromicroα

για την κατεδάφιση ή διατήρησή του προκάλεσε

και τη γενικότερη συζήτηση για το microέτωπο της

ιστορικής οδού Το ζήτηmicroα είναι πάρα πολύ σο-

βαρό microιας και πρόκειται για ένα από τα πιο επι-

τυχηmicroένα έργα του Βασίλη Κουρεmicroένου (1875-

1957) ενός από τους σηmicroαντικότερους αρχιτέ-

κτονες στην ιστορία της νεοελληνικής αρχιτε-

κτονικής αποφοίτου της Eacutecole des Beaux-Arts

του Παρισιού ο οποίος διετέλεσε καθηγητής

στη νεοσύστατη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και

microέλος της Ακαδηmicroίας Αθηνών από το πρώτο έτος

της ίδρυσής της

Το τριόροφο κτήριο κατοικιών της οικογένειας

Κουρεmicroένου κτίστηκε γύρω στο 1930 Αποτελεί

αξιόλογη περίπτωση εναρmicroόνισης των γαλλικών

αρχιτεκτονικών προτύπων της Beaux Arts και

των microορφολογικών ιδιωmicroάτων της Art Deacuteco microε

∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου 17 Αθήνα Με αφορmicroή ένα δίληmicromicroα ()Αmicroαλία Κωτσάκη ∆ρ αρχιτέκτων ΕΜΠ

2255ε π ί κ α ι ρ α

σχό

λιο

2244 ε π ί κ α ι ρ α

που κατέχουν πολίτες της ΕΕ αλλά έχουν αποκτηθεί σε τρίτες χώρες microε

εκείνα που περιλαmicroβάνονται στους καταλόγους της οδηγίας εφόσον έχουν

αναγνωρισθεί για πρώτη φορά από ένα κράτος microέλος σύmicroφωνα microε το

άρθρο 22 της οδηγίας

bull Να διασφαλισθεί ότι αυτή η πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και

ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατι-

κών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης

που ορίζονται στο κεφάλαιο 46 της οδηγίας (άρθρο 45

4 Η διατήρηση του δικαιώmicroατος για τις αρmicroόδιες αρχές να απαιτούν microια

δοκιmicroασία επάρκειας σύmicroφωνα microε το άρθρο 14 της οδηγίας

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων πρέπει να διατηρεί το

δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την αναγνώριση το κατά

πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα έχουν microια περίοδο

προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου 14(4) και 14(5) της οδη-

γίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων τριετούς φοίτησης που

αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά microητρώα αρχιτεκτόνων

5 Η διαδικασία της laquo επιτροπής αναγνώρισης επαγγελmicroατικών προσόντωνraquo

σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 και του laquoεθνικού συντονιστήraquo σύmicroφωνα microε το

άρθρο 56(4) της οδηγίας

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ζητά από την Κυβέρνηση σχετικά microε τον ορισmicroό του συντο-

νιστή σύmicroφωνα microε το άρθρο 56(4) της οδηγίας να ενηmicroερώσει την αρmicroόδια

αρχή και την επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων Επίσης να ενη-

microερώσει εγκαίρως για το ορισmicroό εκπροσώπου στην επιτροπή υπό το άρθρο

58 της οδηγίας που δεν έχει συmicroπεριληφθεί στο σχέδιο Π∆

6 Άλλες παρατηρήσεις

bull Το σχέδιο Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι οι αρχιτέκτονες που θα παρέ-

χουν υπηρεσίες δικαιούχοι ελεύθερης εγκατάστασης κατά τις διατάξεις

του άρθρου 7(3) της οδηγίας θα πρέπει να εγγράφονται στο ξεχωριστό

microητρώο του ΤΕΕ

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων να ορισθεί ως σηmicroείο επα-

φής για το επάγγελmicroα των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 57 της οδη-

γίας προκειmicroένου να γίνει το laquo ενιαίο σηmicroείο επαφήςraquo σύmicroφωνα microε τα

όρθρο 6 της οδηγίας 1232006 SIM

bull Στη περίπτωση του άρθρου 50(1) της οδηγίας προβλέπεται ότι τα Κράτη

microέλη microπορούν να απαιτούν από τις αρmicroόδιες αρχές άλλου κράτους microέλους

επιβεβαίωση του γνησίου των βεβαιώσεων και πιστοποιητικών και των τίτ-

λων εκπαίδευσης που χορηγούνται σε αυτό το κράτος microέλος καθώς και επι-

βεβαίωση του γεγονότος ότι ο δικαιούχος πληροί όσον αφορά τα επαγγέλ-

microατα του κεφαλαίου III του τίτλου III (δηλαδή τους ελάχιστους όρους εκπαί-

δευσης που αναφέρονται στο άρθρο 45) Να προβλεφθεί η δυνατότητα

άσκησης των προβλεποmicroένων ελέγχων από την αρmicroόδια αρχή και την επαγ-

γελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων

Τέλος είmicroαστε στη διάθεση σας για περαιτέρω συνεργασία και τυχόν διευ-

κρινήσεις

Κοινοποίηση

1 Υπουργείο Εθν Παιδείας και Θρησκευmicroάτων Υπόψη κας Μακρή

2 ΤΕΕ-Γρ Ευρωπαϊκών Θεmicroάτων Υπόψη κας Κολίντου

Προς

1 Νοmicroάρχη Ρεθύmicroνου

κ Γ Παπαδάκη

2 Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ Περιφέρειας Κρήτης

3 Μέλη Α΄βάθmicroιας ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου

Μ ∆εληγιαννάκη

Εmicro Ηλιάκη

Μ Κλάδο

Μ Γκιαούρη

∆ ∆αράκη

Ε ∆ελιβασάκη

Στ Σκανδάλη

Μ Αλεφαντινό

4 ΤΕΕ Κρήτης

5 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου

6 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Χανίων

7 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Ν Ηρακλείου

8 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Λασιθίου

Θέmicroα Καταγγελία και Ένσταση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου σχετικά

microε την ΕΠΑΕ

Μας καταγγέλθηκε ότι στη συνεδρίαση της ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου της 23ης Μαΐου

2007 εγκρίθηκε κατά πλειοψηφία (παρόντες 4 ψήφισαν 2 υπέρ και 2 κατά)

microελέτη ανέγερσης ∆ηmicroοτικού Σχολείου και Νηπιαγωγείου την οποία φέρε-

ται να συνέταξε (και πάντως την υπογράφει) ο Πρόεδρος της Επιτροπής

συνάδελφος Μ Ηλιάκης

Αν η καταγγελία αληθεύει έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα ακόλουθα

Προκαλεί κατάπληξη και είναι απαράδεκτο το γεγονός να συmicromicroετέχει στη

συνεδρίαση της ΕΠΑΕ ο συντάκτης της υπό κρίση microελέτης πολύ περισσό-

τερο να Προεδρεύει και ακόmicroα περισσότερο να χρησιmicroοποιεί τη διπλή

ψήφο του υπέρ της microελέτης του

Το γεγονός αυτό πέραν των ηθικών του διαστάσεων αποτελεί σαφέστατο

λόγο ακυρότητας της απόφασης

Παρακαλούmicroε λοιπόν

1 Να ανακληθεί άmicroεσα η εν λόγω απόφαση

2 Να επιληφθεί η Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ αρmicroοδίως

3 Να αντικατασταθεί άmicroεσα ο συνάδελφος Μ Ηλιάκης από την ΕΠΑΕ

Επιφυλασσόmicroενοι για την άσκηση πειθαρχικού ελέγχου

Εν τω microεταξύ καλούmicroε τα microέλη microας που συmicromicroετέχουν στη Α΄βάθmicroια ΕΠΑΕ

Ρεθύmicroνου ασχέτως φορέα που εκπροσωπούν να απέχουν των συνεδριά-

σεων microέχρι νεωτέρας

Φω

τ Ν

Καζ

έρος

2277ε π ί κ α ι ρ α2266 ε π ί κ α ι ρ α

πής του ΤΕΕ Τρικάλων ο κ Ζαφειρόπουλος microέ-

λος του ∆Σ του Συλλόγου Καρδίτσας

Ψήφισmicroα και επιστολή συmicroπαράστασης έστειλε

η αρχιτεκτονική σχολή Θεσσαλονίκης και Πά-

τρας αντίστοιχα Κείmicroενο συmicroπαράστασης έστει-

λε και ο Σύλλογος ∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών

ΕΟΤ ο κ Ν Λέγκας βουλευτής της Ν∆ του Ν

Τρικάλων και η Στ Μαρκαντωνάτου εκ microέρους

της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων για το

Λόφο Φιλοπάππου Σηmicroαντική ήταν και η προ-

σφορά και βοήθεια του κ Κ∆εσποτίδη αρχιτέ-

κτονα από την Κοζάνη ο οποίος έχει πρωτοστα-

τήσει και στη συλλογή υπογραφών (περίπου

2000 υπογραφές) για τη διατήρηση του Ξενία

Κοζάνης

Χαρακτηριστικό ήταν το ενδιαφέρον του Τύπου

τόσο του τοπικού όσο και του Τύπου πανελλή-

νιας κυκλοφορίας Μετά την ανακοίνωση της

εκδήλωσης έγιναν δηmicroοσιεύσεις αναφορικά microε

την εκδήλωση αλλά και το γενικότερο θέmicroα των

Ξενία στις τοπικές εφηmicroερίδες της Θεσσαλίας laquoΤα

Μετέωραraquo laquoΗ Θεσσαλίαraquo laquoΗ ενηmicroέρωσηraquo και

laquoΗ έρευναraquo Η εκδήλωση επίσης δηmicroοσιεύτηκε

και στις πανελλήνιας κυκλοφορίας εφηmicroερίδες

laquoΚαθηmicroερινήraquo laquoΕλευθεροτυπίαraquo laquoΑυγήraquo laquoΚέρ-

δοςraquo laquoΝαυτεmicroπορικήraquo και laquoΕλεύθερος τύποςraquo

Ο laquoΕλεύθερος τύποςraquo διεξήγαγε και ψηφοφο-

ρία microε το ερώτηmicroα laquoΠιστεύετε ότι τα ξενοδοχεία

Ξενία πρέπει να κηρυχθούν διατηρητέαraquo στην

οποία το 818 απάντησε θετικά Η laquoΚαθηmicroε-

ρινήraquo στις 15 Ιουλίου δύο βδοmicroάδες microετά την

εκδήλωση στο ένθετο laquoΚraquo του κυριακάτικου

φύλλου της δηmicroοσίευσε εκτενές άρθρο για το

θέmicroα το Ξενία το οποίο microάλιστα ήταν και πρω-

τοσέλιδο Επίσης δόθηκαν δύο συνεντεύξεις

στο τοπικό ραδιοσταθmicroό της Καλαmicroπάκας laquoΣτα-

γώνraquo microία πριν και microία microετά την πραγmicroατοποί-

ηση της εκδήλωσης

Εντυπωσιακά ήταν και τα πρώτα γρήγορα απο-

τελέσmicroατα της εκδήλωσης microετά την ανακοίνω-

σή της και πριν ακόmicroα την πραγmicroατοποίησή της

Η ∆ιεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτε-

κτονικής Κληρονοmicroιάς συνέταξε και διαβίβασε

στα Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα εισήγηση laquoγια

το χαρακτηρισmicroό ή microη ως microνηmicroείου του Ξενία

Καλαmicroπάκαςraquo microε θετικό για το χαρακτηρισmicroό

περιεχόmicroενο Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι εισή-

γηση για την κήρυξη του Ξενία Καλαmicroπάκας

έχει γίνει ήδη από την Εφορεία Νεωτέρων Μνη-

microείων Βόλου και η οποία είχε microέχρι την παρα-

πάνω εξέλιξη παρέmicroενε παγωmicroένη Επίσης

συντάχθηκαν 8 θετικές εισηγήσεις για την κή-

ρυξη ακόmicroα 8 Ξενία Μετά από ερώτηmicroα της

εφηmicroερίδας laquoΤα Μετέωραraquo η ΕΤΑ απαντά ναι

στην εκmicroίσθωση και λειτουργία του Ξενία Καλα-

microπάκας χωρίς να κατοχυρώνεται η διατήρηση

και αποκατάσταση microε βάση τα αρχικά σχέδια

του εν λόγω κτηρίου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει ήδη ξεκινήσει συλλογή υπο-

γραφών (wwwsadas-peagr laquoΣώστε τα Ξενίαraquo)

για τη στήριξη της θέσης του για τα Ξενία στα

πλαίσια της ευαισθητοποίησης των αρχών και

ανάσχεσης των καταστροφικών πρακτικών που

ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια

Ξενία Ξανά∆ελτίο Τύπου της Οργανωτικής Επιτροπής

εκδ

ήλ

ωσ

η

ε π ί κ α ι ρ α

Στην εκδήλωση προσήλθαν γύρω στα 60 άτοmicroα

από πολλές περιοχές της Ελλάδας Είχαmicroε συmicro-

microετοχές από Καλαmicroπάκα Αθήνα Θεσσαλονίκη

Λάρισα Καρδίτσα Κοζάνη και από αλλού Πα-

ρευρέθησαν και χαιρέτησαν ο Πρόεδρος του

Συλλόγου κ Τ Γεωργακόπουλος ο ∆ήmicroαρχος

Καλαmicroπάκας κ Β Μπουτίνας η βουλευτής ΠΑ-

ΣΟΚ κ Σ Μερεντίτη και η Κασοπούλου Λόρεν

microέλος του Εθνικού Συmicroβουλίου ΠΑΣΟΚ Κεντρι-

κός εισηγητής του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ήταν ο Π Νικολα-

κόπουλος ο οποίος έκανε microια ιστορική αναδρο-

microή στην περίοδο microελέτης και κατασκευής των

Ξενία (1957-1967) και αναφέρθηκε ιδιαίτερα

στην τυπολογία και την ενιαία αρχιτεκτονική

θεώρηση των κτηρίων αυτών Τόνισε την αρχιτε-

κτονική αξία των Ξενία ως σηmicroαντικό κοmicromicroάτι

της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής ιστο-

ρίας Πρόβαλε τη θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ για το

χαρακτηρισmicroό των Ξενία ως διατηρητέων microαζί

microε τον περιβάλλοντα χώρο τους ώστε οι microονά-

δες αυτές αφού συντηρηθούν microε βάση τα αρχι-

κά σχέδια και οργανωθούν κατάλληλα να απο-

τελέσουν ένα ολοκληρωmicroένο δίκτυο τουριστι-

κής υποδοmicroής υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας

Παρών στην εκδήλωση ήταν και ο κ Τ Παπαϊω-

άννου καθηγητής της αρχιτεκτονικής σχολής

του ΕΜΠ ως εκπρόσωπος της αρχιτεκτονικής

σχολής του ΕΜΠ ο οποίος τόνισε το αυτονόητο

της διατήρησης των Ξενία και χαρακτήρισε το

Ξενία Καλαmicroπάκας ως microάθηmicroα αρχιτεκτονικής

που βιώνεται microέσα από το σώmicroα και τις αισθή-

σεις Γράmicromicroα υποστήριξης επίσης έστειλε ο κ

Ζήβας οποίος συmicromicroετείχε ο ίδιος ως αρχιτέκτο-

νας microελετητής στην Υπηρεσία Μελετών του ΕΟΤ

την περίοδο microελέτης και ανέγερσης των Ξενία

Συγκεκριmicroένα αναφέρει laquoτα Ξενία δεν microπορεί

να ldquoπαίζονταιrdquo ως οποιαδήποτε κτηριακά έργα

στο παιχνίδι των ldquoreal estaterdquo και η επιβίωσή τους

να εξαρτάται από το αν και πόσο κρίνει ο οποι-

οσδήποτε ανάδοχός τους ότι τον συmicroφέρει η

εκmicroετάλλευση τουςraquo Τοποθετήθηκε επίσης υπέρ

της προστασίας και της διατήρησης των Ξενία ο

κ Σαmicroαράς εκπρόσωπος του ΤΕΕ Κεντρικής και

∆υτικής Θεσσαλίας και πρώην Πρόεδρος του

Συλλόγου Λάρισας Η συmicromicroετοχή του έχει ιδιαί-

τερη σηmicroασία αφού παραιτήθηκε από τη θέση

του προέδρου ως ένδειξη ευθιξίας και διαmicroαρ-

τυρίας για την καταστροφή του Ξενία Λάρισας

παρrsquo όλες τις προσπάθειες του συλλόγου

Παρεmicroβάσεις επίσης έκαναν ο νυν Πρόεδρος

του Συλλόγου Λάρισας κ Ζησόπουλος ο κ Ε Σα-

λιάχης εκπρόσωπος της Νοmicroαρχιακής Επιτρο-

Εκδήλωση στο Ξενία Καλαmicroπάκας

στις 30 Ιουνίου 2007

Στις 30 Ιουνίου 2007 πραγmicroατοποιήθηκε στο

Ξενία Καλαmicroπάκας η εκδήλωση laquoΞενία Ξανάraquo

που διοργανώθηκε από το ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ microε πρω-

τοβουλία της Επιτροπής Νέων Αρχιτεκτόνων του

Συλλόγου Η εκδήλωση έγινε στον στεγασmicroένο

χώρο της εισόδου του Ξενία microε την πολύτιmicroη

βοήθεια και υλικοτεχνική υποδοmicroή που παρεί-

χε ο ∆ήmicroος Καλαmicroπάκας Ιδιαίτερη ήταν η συmicro-

βολή του κ Σαmicroαρά στην ηχητική υποστήριξη

και microε τη microουσική του επένδυση microας microετέφερε

σε microία microουσική βραδιά σαν αυτές που ο ίδιος

οργάνωνε όταν το Ξενία ήταν ακόmicroα σε λειτουρ-

γία Η πραγmicroατοποίηση της εκδήλωσης microέσα

στον χώρο ενός από τα Ξενία και microάλιστα στο

Ξενία Καλαmicroπάκας που θεωρείται ένα από τα

σπουδαιότερα είχε ως στόχο να φέρει στο φως

τη σηmicroερινή του εγκαταλελειmicromicroένη εικόνα τεκ-

microήριο της αργής αλλά σταθερής καταστροφής

του ∆όθηκε έτσι η δυνατότητα σε όλους τους

παρευρισκόmicroενους να περιηγηθούν στον χώρο

του ξενοδοχείου και να εκτιmicroήσουν την αρχιτε-

κτονική του αξία αλλά και την επιτακτική ανά-

γκη για τη σωτηρία του

2299ε π ί κ α ι ρ α2288 ε π ί κ α ι ρ α

που εξάγονται από το κοινωνικό και πολιτιστικό

περιεχόmicroενο του κριτικού τοπικισmicroού στην Ελ-

λάδα Ο Jean Louis Cohen αναφέρεται στον laquomicroε-

σογειακό microπρουταλισmicroόraquo τους χαρακτηρίζο-

ντας έτσι τη laquoσυmicroπυκνωmicroένη σκέψη η οποία

τους ακολουθεί εδώ και τρεις δεκαετίες ως

προς τον τόπο το τοπίο και την κατασκευήraquo

Επεξηγεί ότι laquoαρmicroόζει να αναφέρεται κανείς όχι

microόνο στις ελληνικές και κρητικές καταγωγές

του έργου τους αλλά και σε microια πρόταση πιο

οικουmicroενική η οποία προσεγγίστηκε microεταξύ

των χρόνων του 1920 και του 1940 από κάποι-

ους αρχιτέκτονες του ldquomicroοντέρνου κινήmicroατοςrdquoraquo

και παραπέmicroπει στις laquoστρατηγικές οι οποίες

οδηγήσανε ορισmicroένους αρχιτέκτονες να συλλο-

γιστούν για τους τόπους τα υλικά και το φως

της microεσογειακότητας αναζητώντας πριν απrsquo

όλα σε αυτή τη στοχαστική προσέγγιση της ιστο-

ρίας την εικόνα ενός χαmicroένου ρυθmicroούraquo

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης υποστηρίζει ότι laquoτο

έργο των δυο τους που συνδέονται βαθύτερα

σε ένα εκφράζει microια ολοκληρωmicroένη ποιητική

του αρχιτέκτονα στη σύγχρονη Ελλάδαraquo ενώ

συmicroπληρώνει laquoΗ πολυπλοκότητα του εσωτερι-

κού η microικροκλίmicroακα η διαmicroπερότητα και η

τρισδιάστατη αντίληψη του χώρου είναι χαρα-

κτηριστικά της έγνοιας για το κατοικείν που

αποτελεί ένα microεγάλο microέρος της αρχιτεκτονικής

τουςraquo Ο ∆ηmicroήτρης Φιλιππίδης επιπλέον ανα-

πτύσσει laquoΤο έργο τους βασίζεται σε microια περί-

πλοκη πολυφωνία που αγγίζει τα όρια του ldquoκα-

θολικού σχεδιασmicroούrdquo microεταξύ αρχιτεκτονικής

και εικαστικών τεχνών Ενδεικτικά διαθέτει

χορευτική κίνηση διαδοχικών ldquoεπεισοδίωνrdquo

σκηνογραφική αυτοτέλεια απτική αντίληψη microέ-

σω τολmicroηρά ενορχηστρωmicroένων συγκρούσεων

χρώmicroατος-υφής-υλικού πάλη microε την υλικότητα

της αρχιτεκτονηmicroένης microάζας Και ένα από αυ-

τού του τύπου τα συστατικά να παραβλεφθεί

χάθηκε η microαγεία της δυναmicroικής ισορροπίας

τουςraquo

Για τη Σουζάνα Αντωνακάκη laquohellipη αρχιτεκτονική

έχει το προνόmicroιο της ονειροπόλησης Είναι ένα

ταξίδιhellipraquo ενώ ο ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης συmicro-

πληρώνει laquoΚαι microε τα ταξίδια ξαναγίνεσαι παιδί

Παλιά και καινούρια είναι για σένα σηmicroερινά τα

πρωτοβλέπειςraquo

Τα αποσπάσmicroατα είναι από L Lefaivre and A

Tzonis laquoThe Grid and the Pathwayraquo στο Ken-

neth Frampton (επιmicro) Atelier 66 The Architec-

ture of Dimitris and Suzana Antonakakis Riz-

zoli New York 1985 Π Τουρνικιώτης laquoΠέντε

σηmicroεία αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικήςraquo

και JL Cohen laquoΟ microεσογειακός microπρουταλισmicroός

των ∆ηmicroήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκηraquo στο

Π Τουρνικιώτης (επιmicro) Atelier 66 ndash Η Αρχιτεκτο-

νική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη

εκδόσεις Futura Αθήνα 2007 ∆ Φιλιππίδης

laquoΗ σηmicroασία του να είσαι εκτός microόδαςraquo στο Αντί

Περίοδος Β΄ Τεύχος 798 Οκτώβριος 2003 Σου-

ζάνα και ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης σε συνέντευ-

ξη του Θανάση Λάλα laquoΑρχιτεκτονική Το ζευ-

γάρι των υλικώνraquo Περιοδικό Τεύχος 20 Ιούλιος

1985

Atelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης AντωνακάκηςΕυγενία ∆ηmicroητρακοπούλου Εργαστήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

έκθ

εση

ε π ί κ α ι ρ αε π ί κ α ι ρ α

Λόγω της σταθερής προσέλευσης και της εκδή-

λωσης ενδιαφέροντος του κοινού καθrsquo όλη τη

διάρκεια της έκθεσης η έκθεση παρατάθηκε

κατά microία εβδοmicroάδα microέχρι τις 13 Ιουλίου Εκτέ-

θηκαν χαρακτηριστικά παλιότερα και νεότερα

έργα του Atelier 66 από κατοικίες microέχρι το

σταθmicroό ΗΣΑΠ laquoΚαλλιθέαraquo τη Φιλοσοφική Σχο-

λή του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης και το συγκρό-

τηmicroα των νέων εγκαταστάσεων του Πολυτε-

χνείου Κρήτης το νέο Μουσείο Ακρόπολης

Το ζεύγος Αντωνακάκη σύmicroφωνα microε τα γραφό-

microενά τους στο συνοδευτικό βιβλίο που προανα-

φέρθηκε ανέσκαψε laquoτα πολυάριθmicroα συρτάρια

τα ράφια τους φακέλους τις αmicroέτρητες φωτο-

γραφίες στο Εργαστήριοraquo και αναζήτησε εκείνο

που κατά την άποψή τους laquoξεχωρίζει όλα αυτά

τα χρόνια ndashmicroε έmicroφαση στα τελευταία δώδεκα

που microεσολαβούν από την τελευταία έκθεσηhellip

στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα (1994)ndash και

που φωτίζει τα έργαhellip microε ένα ιδιαίτερο φωςraquo

Η ιδιαιτερότητα του έργου τους έχει επανειληmicro-

microένα επισηmicroανθεί από microελετητές αρχιτέκτονες

στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Οι Liane Lefai-

vre και Αλέξανδρος Τζώνης προσδιορίζουν τον

laquoκάνναβοraquo και την laquoπορείαraquo σαν δύο βασικά

πρότυπα που χαρακτηρίζουν το έργο τους Θεω-

ρούν ότι αυτό που διακρίνει το έργο των Αντω-

νακάκηδων είναι η προβολή αυτών των προτύ-

πων και η έmicromicroεση λειτουργία τους σαν εικόνες

Η έκθεση laquoAtelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης

Αντωνακάκηςraquo εγκαινιάστηκε στη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

στις 21 Ιουνίου Η προσέλευση του κοινού την

ηmicroέρα των εγκαινίων ήταν εντυπωσιακή και η

αίθουσα της Πρυτανείας όπου διεξήχθη η συζή-

τηση Στρογγυλής Τραπέζης που προλόγισαν ο

Πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Κωνσταντίνος

Μουτζούρης και ο Γενικός Γραmicromicroατέας του ΥΠ-

ΠΟ κ Χρήστος Ζαχόπουλος microε τη συmicromicroετοχή

των Γιώργου Γεράκη προέδρου της Σχολής

Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Νίκου Καλογήρου προέ-

δρου του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ ∆ηmicroή-

τρη Φιλιππίδη οmicroότιmicroου καθηγητή ΕΜΠ και ∆η-

microήτρη Φατούρου οmicroότιmicroου καθηγητή ΑΠΘ

ήταν ασφυκτικά γεmicroάτη

Η έκθεση διοργανώθηκε από τη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων ΕΜΠ και το Τmicroήmicroα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ

Εγκαινιάστηκε πρώτα στο Τελλόγλειο Ίδρυmicroα

Τεχνών του ΑΠΘ (27 Απριλίου-13 Μαΐου) microε την

ευκαιρία της αναγόρευσης της Σουζάνας και

του ∆ηmicroήτρη Αντωνακάκη σε επίτιmicroους διδάκτο-

ρες του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Υπεύθυ-

νος για τον συντονισmicroό των εκθέσεων αλλά και

για την επιmicroέλεια του βιβλίου Atelier 66 ndash Η

Αρχιτεκτονική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας

Αντωνακάκη (εκδόσεις Futura) που τις συνό-

δευε ήταν ο αν καθηγητής Παναγιώτης Τουρνι-

κιώτης

πάνω Ξενοδοχείο laquoΛύττωςraquo στη Χερσόνησο Κρήτης 1979

κάτωΦιλοσοφική Σχολή Πανεπιστηmicroίου Κρήτης 1981

δίπλα πάνω Στιγmicroιότυπ0 από το βίντεο laquo∆ηmicroήτρης και

Σουζάνα Αντωνακάκη 1969raquo που προβαλλόταν κατά τη

διάρκεια της έκθεσης [παραγωγή ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ Θάνος Λα-

microπρόπουλος από τη σειρά ντοκιmicroαντέρ της ΕΡΤ laquoΗ Ιστο-

ρία των Χρόνων microουraquo]

δίπλα κάτω Πανοραmicroική άποψη της έκθεσης [φωτ Εργα-

στήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων Χ Λοϊζίδης]

microπορεί να συνδυασθεί microε την εξέλιξη της τεχνο-

λογίας Το περίπτερο αποτελεί ένα οικοσύ-

στηmicroα σε microικρογραφία Για παράδειγmicroα το νερό

από το συντριβάνι στη στέγη λειτουργεί στον

έναν όροφο σαν πρόσοψη στον άλλο υγραίνει

την ατmicroόσφαιρα για την προστασία των φυτών

και στον τρίτο παρέχει ψύξη για την αίθουσα

του θεάτρου και νερό για τις τουαλέτες

Η κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη αποτελεί

microια ακόmicroη πρωτότυπη microατιά σε θέmicroατα οικιστι-

κής ανάπτυξης Είναι γνωστή η τάση για microετα-

τροπή υπαβαθmicroισmicroένων περιοχών κοντά σε

λιmicroάνια σε περιοχές κατοικίών υψηλής ποιότη-

τας Η καλή θέα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας

των κατοικιών ενισχύουν αυτή την τάση Οι

MVRDV ανέλαβαν να microετατρέψουν σε κατοικίες

δύο σιλό Η αρχική σκέψη ήταν να σχεδιασθούν

οι κατοικίες στο εσωτερικό των σιλό αλλά στην

πορεία βρήκαν ότι ήταν τεχνικά δύσκολο να

γίνουν τα απαραίτητα ανοίγmicroατα για παράθυρα

Έτσι αποφασίστηκε να παραmicroείνει το εσωτερικό

κενό ως χώρος κίνησης και οι κατοικίες να τοπο-

θετηθούν περιmicroετρικά σε προβόλους στην εξω-

τερική πλευρά Με αυτόν τον τρόπο ένα φαινο-

microενικά σηmicroαντικό πρόβληmicroα microετατράπηκε στο

πιο ενδιαφέρον στοιχείο της πρότασης

Η έκθεση των MVRDV προβάλλει microε απλό τρόπο

ndashσκίτσα και microακέτεςndash το έργο τους που διακρί-

νεται τόσο για τις τολmicroηρές και ευφυείς προτά-

σεις όσο και για τις θεωρητικές προεκτάσεις

του Η microεθοδολογία του σχεδιασmicroού τους και η

ιδιαιτερότητα στον τρόπο που microετουσιώνουν το

καθηmicroερινό στο απρόσmicroενο αναθεωρεί τον

τρόπο που σκεπτόmicroαστε για την αρχιτεκτονική

και αποτελεί αφορmicroή προβληmicroατισmicroού και γόνι-

microης συζήτησης

Σηmicroειώσεις

1 Από τον κατάλογο της έκθεσης

2 laquoService Coreraquo

3 MVRDV ΚΜ3 ndash Excursions on Capacities Actar

Barcelona 2005 σελ 629

την Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant

οι MVRDV σχεδιάζουν έναν κυκλικό πύργο ύψους

230 microέτρων microε βιβλιοστάσια στις πλευρές του

δηmicroιουργώντας στον κεντρικό χώρο microια microεγάλη

δηmicroόσια αίθουσα Παράλληλα προτείνεται ένα

δίκτυο από 800 γυάλινους κύβους που λειτουρ-

γούν ως χώροι συνάντησης και εργασίας και

κινούνται οριζόντια και κατακόρυφα σε οποιο-

δήποτε σηmicroείο του κτηρίου

Στη Βιβλιοθήκη στο Spijkenisse βασικός στοχος

ήταν να σχεδιασθεί ένα δηmicroόσιο κτήριο όσο το

δυνατόν πιο ελκυστικό για το κοινό που να είναι

παράλληλα laquomicroια βιτρίνα γνώσης πληροφορίας

και πολιτισmicroούraquo3 Η τετράριχτη στέγη του απο-

τελείται από γυαλινες επιφάνειες στηριζόmicroενες

σε ξύλινα ζευκτά Το φωτεινό κέλυφος που δη-

microιουργείται περιβάλλει τους χώρους ανάγνω-

σης καθώς και κλειστούς χώρους που είναι χω-

ροθετηmicroένοι κάθετα σε ορόφους

Το Πολιτιστικό Κέντρο Matsudai περιγράφεται

διαγραmicromicroατικά σαν ένας υπερυψωmicroένος κύβος

ο οποίος ορίζει microια πλατεία που προστατεύεται

από τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιο-

χής (έντονο κρύο τον χειmicroώνα και υψηλές θερ-

microοκρασίες το καλοκαίρι) και είναι κατάλληλη

για θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις Η υπερύ-

ψωση του κτηρίου το κάνει ευκολότερα αντιλη-

πτό από την πόλη και εξασφαλίζει καλύτερη

θέα για τους χρήστες του

Στη villa VPRO εφαρmicroόζεται microια καινοτόmicroος

αντίληψη για τον σχεδιασmicroό γραφείων Οργα-

νώνεται microια σειρά από πολυλειτουργικές αίθου-

σες αντί για την παραδοσιακή τοποθέτηση χώ-

ρων εργασίας εκατέρωθεν ενός διαδρόmicroου δη-

microιουργείται δε ένας συνεχής ανοικτός χώρος

που αναπτύσσεται ανοδικά προς την οροφή του

κτηρίου Τα διαφορετικά επίπεδα συνδέονται microε

ράmicroπες κλιmicroακοστάσια και έναν ανελκυστήρα

Ο χώρος όπως αναπτύσσεται εξασφαλίζει την

απαραίτητη ευελιξία για τη λειτουργία ενός σύγ-

χρονου τηλεοπτικού σταθmicroού

Στο οικιστικό συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη

αντιmicroετωπίζεται το ζήτηmicroα της αύξησης της οικι-

στικής πυκνότητας Η συνήθης πρακτική στα

αναπτυσσόmicroενα προάστια της πόλης είναι ο σχε-

διασmicroός πολυκατοικιών που στρέφονται προς

microια κοινή αυλή στο εσωτερικό του οικοπέδου

Στο Mirador σκοπός είναι να δοθεί η εντύπωση

ότι το οριζόντιο σύνολο του οικιστικού τετραγώ-

νου στράφηκε κατακόρυφα Με τον τρόπο αυτό

καταργείται η εσωστρεφής αυλή και εισάγεται

ένας κοινόχρηστος ηmicroιυπαίθριος χώρος microε

εκπληκτική θέα στον 12ό όροφο του πύργου

Στο Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

αποδεικνύεται ότι ο σεβασmicroός στο περιβάλλον

3311ε π ί κ α ι ρ α

MVRDV Το laquoΠεινασmicroένο ΚιβώτιοraquoΌλγα Βενετσιάνου αρχιτέκτων

3300 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

εmicroπεριέχεται σε αυτούς του κύβους και δεν

εξαπλώνεται Οι MVRDV υποστηρίζουν ενεργά

την αύξηση της πυκνότητας το sprawl είναι ο

εχθρός τουςraquo1

Η έκθεση των έργων τους καταλαmicroβάνει το εσω-

τερικό ενός κύβου Η ευέλικτη διευθέτηση των

αρχιτεκτονικών εκθεmicroάτων σε αυτό είναι σε

αναλογία microε την ευελιξία και πολυπλοκότητα

της τρισδιάστατης πόλης Η παρουσίαση γίνεται

κυρίως microε microακέτες και microεγάλες εκτυπώσεις φω-

τογραφιών του εσωτερικού χώρου των κτηρίων

Είναι γνωστό ότι το αρχιτεκτονικό έργο είναι

δύσκολο να περιγραφεί ιδιαίτερα σε έναν χώρο

όπου ο θεατής κοντοστέκεται για λίγο απέναντι

στα εκθέmicroατα Ωστόσο τα σκίτσα και οι microακέ-

τες των MVRDV περιγράφουν microε απλό τρόπο τις

ευφυείς ιδέες τους Αυτό που χαρακτηρίζει την

αρχιτεκτονική τους δεν είναι ένα ενιαίο microορφο-

λογικό laquoστιλraquo όσο microία συγκεκριmicroένη microεθοδο-

λογία σχεδιασmicroού που αποτυπώνει την έρευνα

και τη στάση τους σε σχέση microε τα τρέχοντα

αρχιτεκτονικά ζητήmicroατα

Στην πρόταση των MVRDV για το Ινστιτούτο

Eyebeam στη Νέα Υόρκη ερευνάται η σχέση

ανάmicroεσα στα Νέα Μέσα και την Αρχιτεκτονική

∆ηλώνουν δε σχετικά ότι laquoκανένα έργο δεν

γερνά γρηγορότερα από την laquoultra modernraquo

αρχιτεκτονική που βασίζεται στα Νέα Μέσα

[New Media]raquo Έτσι προχωρούν σε microια καθαρά

laquoαρχιτεκτονικήraquo λύση Παρατηρώντας ότι η

χρήση των υπολογιστών έχει microετατρέψει τον

χώρο εργασίας σε ένα σκοτεινό και δυσάρεστο

microέρος προτείνουν την αντιστροφή της παραδο-

σιακής περιmicroετρικής διάταξης των χώρων γρα-

φείων γύρω από έναν πυρήνα2 ∆ηmicroιουργούν

έναν ανοικτό χώρο που περιβάλλεται από ανελ-

κυστήρες κλιmicroακοστάσια και microηχανολογικές

εγκαταστάσεις Παράλληλα κατασκευές δια-

φορετικών διαστάσεων και κατευθύνσεων που

microοιάζουν microε laquoκενά δοκάριαraquo διατρέχουν τον

πύργο οριοθετώντας χώρους διαφορετικών

χρήσεων

Σήmicroερα στην εποχή του διαδικτύου κανείς ανα-

ρωτιέται για τη χρησιmicroότητα του τυπωmicroένου

βιβλίου και κατrsquo επέκταση των βιβλιοθηκών που

στεγάζουν τέτοιες συλλογές Ωστόσο η βιβλιο-

θήκη ως τόπος συνάντησης και ανταλλαγής

πληροφοριών παραmicroένει ένας σηmicroαντικός δη-

microόσιος χώρος Στα πλαίσια του διαγωνισmicroού για

Το Μουσείο Μπενάκη κτήριο οδού Πειραιώς

παρουσίασε για δυο microήνες ndashαπό τις 25 Μαϊου

εως τις 25 Ιουλίουndash την έκθεση microε τίτλο laquoΤο Πει-

νασmicroένο Κιβώτιοraquo έργο του αρχιτεκτονικού

γραφείου MVRDV που ιδρύθηκε στο Ρόττερ-

νταmicro το 1991 από τους Winy Maas Jacob van

Rijs και Nathalie de Vries Η συγκεκριmicroένη έκ-

θεση περιελάmicroβανε εννέα βασικά έργα της πε-

ριόδου 1997-2002 Τη διοργάνωση ανέλαβε το

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) σε

συνεργασία microε τη Βασιλική Ολλανδική Πρε-

σβεία στην Ελλάδα και το Μουσείο Μπενάκη-

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Επιmicroελη-

τές της έκθεσης ήταν ο επίκουρος καθηγητής

του ΕΜΠ ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος και ο

Ηλίας Κωνσταντόπουλος επίκουρος καθηγητής

του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

Το laquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοraquo ως κατασκευή στον

χώρο αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσουmicroε

το έργο των MVRDV Ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξό-

πουλος αναφέρει σχετικά laquoείναιhellip σαφέστατα

ορισmicroένο στη γεωmicroετρία του microε απεριόριστες

δυνατότητες microεταβολών στο εσωτερικό του

Παραπέmicroπει ευθέως στην laquoΤρισδιάστατη Πόλη

ndash Κύβοraquo την ουτοπική πρόταση τους για τη

δηmicroιουργία ενός παγκόσmicroιου καννάβου πό-

λεων που η κάθε microια τους περιλαmicroβάνεται σε

κύβο ακmicroής 5km σε απόσταση 100km η microία από

την άλλη 1000000 κατοίκων αφήνοντας τον

ενδιάmicroεσο χώρο τους στη φυσική του κατά-

σταση Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής

πάνω Villa VPRO Κατασκευή 1997 και κάτω Οικιστικό

Συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη Κατασκευή 2003

microέση Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant Μελέτη

2000

κάτω δεξιά Κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη Κατασκευή

2005

δίπλα πάνω Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

Aννόβερο

δίπλα κάτω Άποψη της έκθεσης

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 5: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

τον αθηναϊκό νεοκλασικισmicroό Ιδιαίτερο ενδια-

φέρον παρουσιάζει η διαmicroόρφωση της microαρmicroα-

ρεπένδυτης όψης Οι πολύχρωmicroες ορθοmicroαρmicroα-

ρώσεις έχουν συντεθεί microε αξιοσηmicroείωτη αρmicroο-

νία και microαζί microε τον ανάγλυφο διάκοσmicroο της κύ-

ριας εισόδου και τους έντονους χρωmicroατισmicroούς

των ψηφιδωτών παραστάσεων του τρίτου ορό-

φου αποτελούν τα εντυπωσιακότερα στοιχεία

του

Οι λόγοι όmicroως για τους οποίους η κατεδάφιση

του διατηρητέου κτηρίου είναι απολύτως εξετά-

σιmicroη βρίσκονται πολύ πέραν της αρχιτεκτονικής

του αυταξίας

1 Το Μέγαρο Κουρεmicroένου microαζί microε τις παρακεί-

microενες οικοδοmicroές αποτελεί αναπόσπαστο microέρος

του ιστορικού συνόλου της ∆ιονυσίου Αεροπαγί-

του ενός από τα λίγα εναποmicroείναντα και από τα

πλέον σηmicroαντικά της πόλης των Αθηνών Με την

πιθανή κατεδάφισή του θα άλλαζε η ιστορική

φυσιογνωmicroία της οδού κάτι που θα πρέπει microε

κάθε τρόπο να αποφευχθεί δεδοmicroένης της γειτ-

νίασης microε τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης

2 Το Μουσείο της Ακρόπολης έχει σχεδιαστεί

microε δεδοmicroένη τη διατήρηση των εν λόγω κτισmicroά-

των πράγmicroα το οποίο σηmicroαίνει ότι

α η όψη του Μουσείου της Ακρόπολης η οποία

θα αποκαλυφθεί microε την κατεδάφιση του Μεγά-

ρου Κουρεmicroένου δεν είχε microελετηθεί ως κυρία

όψη προς τη ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου και ως εκ

τούτου δεν θα εντάσσεται στο σύνολο

β η στροφή του όγκου του Μουσείου θα είναι

πλέον εντελώς αδικαιολόγητη microε αποτέλεσmicroα η

αρχιτεκτονική αξιολόγησή του να κινδυνεύει

από δυσmicroενείς κρίσεις Κάτι τέτοιο εκτός από το

ότι αποτελεί αντιδεοντολογική συmicroπεριφορά

προς τους αρχιτέκτονες που εκπόνησαν τη microε-

λέτη του εντέλει αποβαίνει microοιραίο για την όλη

εικόνα του Μουσείου και της πόλης σε ένα τόσο

νευραλγικό πολιτιστικά σηmicroείο

Τέλος η αρχιτεκτονική αξία του κτίσmicroατος είναι

αδιαmicroφισβήτητη Εκτός από τις αρχιτεκτονικές

του αρετές microε βάση αισθητικά κριτήρια διαθέ-

τει και ιστορική αξία microιας και αποτελεί ένα από

τα σπάνια δείγmicroατα της Αrt-deacuteco στην Αθήνα

Αναφορές στο Μέγαρο Κουρεmicroένου βρίσκουmicroε

σε όλη την επιστηmicroονική βιβλιογραφία περί τη

νεοελληνική αρχιτεκτονική της εποχής

Ανάmicroεσα στα διατηρητέα κτήρια της οδού ∆ιο-

νυσίου Αρεοπαγίτου στον αριθmicroό 17 βρίσκεται

και το γνωστό Μέγαρο Κουρεmicroένου Το δίληmicromicroα

για την κατεδάφιση ή διατήρησή του προκάλεσε

και τη γενικότερη συζήτηση για το microέτωπο της

ιστορικής οδού Το ζήτηmicroα είναι πάρα πολύ σο-

βαρό microιας και πρόκειται για ένα από τα πιο επι-

τυχηmicroένα έργα του Βασίλη Κουρεmicroένου (1875-

1957) ενός από τους σηmicroαντικότερους αρχιτέ-

κτονες στην ιστορία της νεοελληνικής αρχιτε-

κτονικής αποφοίτου της Eacutecole des Beaux-Arts

του Παρισιού ο οποίος διετέλεσε καθηγητής

στη νεοσύστατη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και

microέλος της Ακαδηmicroίας Αθηνών από το πρώτο έτος

της ίδρυσής της

Το τριόροφο κτήριο κατοικιών της οικογένειας

Κουρεmicroένου κτίστηκε γύρω στο 1930 Αποτελεί

αξιόλογη περίπτωση εναρmicroόνισης των γαλλικών

αρχιτεκτονικών προτύπων της Beaux Arts και

των microορφολογικών ιδιωmicroάτων της Art Deacuteco microε

∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου 17 Αθήνα Με αφορmicroή ένα δίληmicromicroα ()Αmicroαλία Κωτσάκη ∆ρ αρχιτέκτων ΕΜΠ

2255ε π ί κ α ι ρ α

σχό

λιο

2244 ε π ί κ α ι ρ α

που κατέχουν πολίτες της ΕΕ αλλά έχουν αποκτηθεί σε τρίτες χώρες microε

εκείνα που περιλαmicroβάνονται στους καταλόγους της οδηγίας εφόσον έχουν

αναγνωρισθεί για πρώτη φορά από ένα κράτος microέλος σύmicroφωνα microε το

άρθρο 22 της οδηγίας

bull Να διασφαλισθεί ότι αυτή η πρόβλεψη έχει microεταφερθεί ξεκάθαρα και

ορθά στο εθνικό δίκαιο δηλαδή ότι η αναγνώριση αυτή των επαγγελmicroατι-

κών προσόντων συντελείται στο πλαίσιο των ελάχιστων όρων εκπαίδευσης

που ορίζονται στο κεφάλαιο 46 της οδηγίας (άρθρο 45

4 Η διατήρηση του δικαιώmicroατος για τις αρmicroόδιες αρχές να απαιτούν microια

δοκιmicroασία επάρκειας σύmicroφωνα microε το άρθρο 14 της οδηγίας

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων πρέπει να διατηρεί το

δικαίωmicroα να καθορίζει επακριβώς στους αιτούντες την αναγνώριση το κατά

πόσο αυτοί θα υποστούν microια δοκιmicroασία microάθησης ή θα έχουν microια περίοδο

προσαρmicroογής σύmicroφωνα microε τα κριτήρια του άρθρου 14(4) και 14(5) της οδη-

γίας ειδικότερα όσον αφορά τους κατόχους πτυχίων τριετούς φοίτησης που

αιτούνται να εγγραφούν στα επαγγελmicroατικά microητρώα αρχιτεκτόνων

5 Η διαδικασία της laquo επιτροπής αναγνώρισης επαγγελmicroατικών προσόντωνraquo

σύmicroφωνα microε το άρθρο 58 και του laquoεθνικού συντονιστήraquo σύmicroφωνα microε το

άρθρο 56(4) της οδηγίας

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ζητά από την Κυβέρνηση σχετικά microε τον ορισmicroό του συντο-

νιστή σύmicroφωνα microε το άρθρο 56(4) της οδηγίας να ενηmicroερώσει την αρmicroόδια

αρχή και την επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων Επίσης να ενη-

microερώσει εγκαίρως για το ορισmicroό εκπροσώπου στην επιτροπή υπό το άρθρο

58 της οδηγίας που δεν έχει συmicroπεριληφθεί στο σχέδιο Π∆

6 Άλλες παρατηρήσεις

bull Το σχέδιο Π∆ θα πρέπει να προβλέπει ότι οι αρχιτέκτονες που θα παρέ-

χουν υπηρεσίες δικαιούχοι ελεύθερης εγκατάστασης κατά τις διατάξεις

του άρθρου 7(3) της οδηγίας θα πρέπει να εγγράφονται στο ξεχωριστό

microητρώο του ΤΕΕ

bull Η επαγγελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων να ορισθεί ως σηmicroείο επα-

φής για το επάγγελmicroα των αρχιτεκτόνων σύmicroφωνα microε το άρθρο 57 της οδη-

γίας προκειmicroένου να γίνει το laquo ενιαίο σηmicroείο επαφήςraquo σύmicroφωνα microε τα

όρθρο 6 της οδηγίας 1232006 SIM

bull Στη περίπτωση του άρθρου 50(1) της οδηγίας προβλέπεται ότι τα Κράτη

microέλη microπορούν να απαιτούν από τις αρmicroόδιες αρχές άλλου κράτους microέλους

επιβεβαίωση του γνησίου των βεβαιώσεων και πιστοποιητικών και των τίτ-

λων εκπαίδευσης που χορηγούνται σε αυτό το κράτος microέλος καθώς και επι-

βεβαίωση του γεγονότος ότι ο δικαιούχος πληροί όσον αφορά τα επαγγέλ-

microατα του κεφαλαίου III του τίτλου III (δηλαδή τους ελάχιστους όρους εκπαί-

δευσης που αναφέρονται στο άρθρο 45) Να προβλεφθεί η δυνατότητα

άσκησης των προβλεποmicroένων ελέγχων από την αρmicroόδια αρχή και την επαγ-

γελmicroατική οργάνωση των αρχιτεκτόνων

Τέλος είmicroαστε στη διάθεση σας για περαιτέρω συνεργασία και τυχόν διευ-

κρινήσεις

Κοινοποίηση

1 Υπουργείο Εθν Παιδείας και Θρησκευmicroάτων Υπόψη κας Μακρή

2 ΤΕΕ-Γρ Ευρωπαϊκών Θεmicroάτων Υπόψη κας Κολίντου

Προς

1 Νοmicroάρχη Ρεθύmicroνου

κ Γ Παπαδάκη

2 Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ Περιφέρειας Κρήτης

3 Μέλη Α΄βάθmicroιας ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου

Μ ∆εληγιαννάκη

Εmicro Ηλιάκη

Μ Κλάδο

Μ Γκιαούρη

∆ ∆αράκη

Ε ∆ελιβασάκη

Στ Σκανδάλη

Μ Αλεφαντινό

4 ΤΕΕ Κρήτης

5 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου

6 ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Χανίων

7 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Ν Ηρακλείου

8 Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Λασιθίου

Θέmicroα Καταγγελία και Ένσταση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ Τmicroήmicroα Ρεθύmicroνου σχετικά

microε την ΕΠΑΕ

Μας καταγγέλθηκε ότι στη συνεδρίαση της ΕΠΑΕ Ρεθύmicroνου της 23ης Μαΐου

2007 εγκρίθηκε κατά πλειοψηφία (παρόντες 4 ψήφισαν 2 υπέρ και 2 κατά)

microελέτη ανέγερσης ∆ηmicroοτικού Σχολείου και Νηπιαγωγείου την οποία φέρε-

ται να συνέταξε (και πάντως την υπογράφει) ο Πρόεδρος της Επιτροπής

συνάδελφος Μ Ηλιάκης

Αν η καταγγελία αληθεύει έχουmicroε να παρατηρήσουmicroε τα ακόλουθα

Προκαλεί κατάπληξη και είναι απαράδεκτο το γεγονός να συmicromicroετέχει στη

συνεδρίαση της ΕΠΑΕ ο συντάκτης της υπό κρίση microελέτης πολύ περισσό-

τερο να Προεδρεύει και ακόmicroα περισσότερο να χρησιmicroοποιεί τη διπλή

ψήφο του υπέρ της microελέτης του

Το γεγονός αυτό πέραν των ηθικών του διαστάσεων αποτελεί σαφέστατο

λόγο ακυρότητας της απόφασης

Παρακαλούmicroε λοιπόν

1 Να ανακληθεί άmicroεσα η εν λόγω απόφαση

2 Να επιληφθεί η Β΄βάθmicroια ΕΠΑΕ αρmicroοδίως

3 Να αντικατασταθεί άmicroεσα ο συνάδελφος Μ Ηλιάκης από την ΕΠΑΕ

Επιφυλασσόmicroενοι για την άσκηση πειθαρχικού ελέγχου

Εν τω microεταξύ καλούmicroε τα microέλη microας που συmicromicroετέχουν στη Α΄βάθmicroια ΕΠΑΕ

Ρεθύmicroνου ασχέτως φορέα που εκπροσωπούν να απέχουν των συνεδριά-

σεων microέχρι νεωτέρας

Φω

τ Ν

Καζ

έρος

2277ε π ί κ α ι ρ α2266 ε π ί κ α ι ρ α

πής του ΤΕΕ Τρικάλων ο κ Ζαφειρόπουλος microέ-

λος του ∆Σ του Συλλόγου Καρδίτσας

Ψήφισmicroα και επιστολή συmicroπαράστασης έστειλε

η αρχιτεκτονική σχολή Θεσσαλονίκης και Πά-

τρας αντίστοιχα Κείmicroενο συmicroπαράστασης έστει-

λε και ο Σύλλογος ∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών

ΕΟΤ ο κ Ν Λέγκας βουλευτής της Ν∆ του Ν

Τρικάλων και η Στ Μαρκαντωνάτου εκ microέρους

της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων για το

Λόφο Φιλοπάππου Σηmicroαντική ήταν και η προ-

σφορά και βοήθεια του κ Κ∆εσποτίδη αρχιτέ-

κτονα από την Κοζάνη ο οποίος έχει πρωτοστα-

τήσει και στη συλλογή υπογραφών (περίπου

2000 υπογραφές) για τη διατήρηση του Ξενία

Κοζάνης

Χαρακτηριστικό ήταν το ενδιαφέρον του Τύπου

τόσο του τοπικού όσο και του Τύπου πανελλή-

νιας κυκλοφορίας Μετά την ανακοίνωση της

εκδήλωσης έγιναν δηmicroοσιεύσεις αναφορικά microε

την εκδήλωση αλλά και το γενικότερο θέmicroα των

Ξενία στις τοπικές εφηmicroερίδες της Θεσσαλίας laquoΤα

Μετέωραraquo laquoΗ Θεσσαλίαraquo laquoΗ ενηmicroέρωσηraquo και

laquoΗ έρευναraquo Η εκδήλωση επίσης δηmicroοσιεύτηκε

και στις πανελλήνιας κυκλοφορίας εφηmicroερίδες

laquoΚαθηmicroερινήraquo laquoΕλευθεροτυπίαraquo laquoΑυγήraquo laquoΚέρ-

δοςraquo laquoΝαυτεmicroπορικήraquo και laquoΕλεύθερος τύποςraquo

Ο laquoΕλεύθερος τύποςraquo διεξήγαγε και ψηφοφο-

ρία microε το ερώτηmicroα laquoΠιστεύετε ότι τα ξενοδοχεία

Ξενία πρέπει να κηρυχθούν διατηρητέαraquo στην

οποία το 818 απάντησε θετικά Η laquoΚαθηmicroε-

ρινήraquo στις 15 Ιουλίου δύο βδοmicroάδες microετά την

εκδήλωση στο ένθετο laquoΚraquo του κυριακάτικου

φύλλου της δηmicroοσίευσε εκτενές άρθρο για το

θέmicroα το Ξενία το οποίο microάλιστα ήταν και πρω-

τοσέλιδο Επίσης δόθηκαν δύο συνεντεύξεις

στο τοπικό ραδιοσταθmicroό της Καλαmicroπάκας laquoΣτα-

γώνraquo microία πριν και microία microετά την πραγmicroατοποί-

ηση της εκδήλωσης

Εντυπωσιακά ήταν και τα πρώτα γρήγορα απο-

τελέσmicroατα της εκδήλωσης microετά την ανακοίνω-

σή της και πριν ακόmicroα την πραγmicroατοποίησή της

Η ∆ιεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτε-

κτονικής Κληρονοmicroιάς συνέταξε και διαβίβασε

στα Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα εισήγηση laquoγια

το χαρακτηρισmicroό ή microη ως microνηmicroείου του Ξενία

Καλαmicroπάκαςraquo microε θετικό για το χαρακτηρισmicroό

περιεχόmicroενο Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι εισή-

γηση για την κήρυξη του Ξενία Καλαmicroπάκας

έχει γίνει ήδη από την Εφορεία Νεωτέρων Μνη-

microείων Βόλου και η οποία είχε microέχρι την παρα-

πάνω εξέλιξη παρέmicroενε παγωmicroένη Επίσης

συντάχθηκαν 8 θετικές εισηγήσεις για την κή-

ρυξη ακόmicroα 8 Ξενία Μετά από ερώτηmicroα της

εφηmicroερίδας laquoΤα Μετέωραraquo η ΕΤΑ απαντά ναι

στην εκmicroίσθωση και λειτουργία του Ξενία Καλα-

microπάκας χωρίς να κατοχυρώνεται η διατήρηση

και αποκατάσταση microε βάση τα αρχικά σχέδια

του εν λόγω κτηρίου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει ήδη ξεκινήσει συλλογή υπο-

γραφών (wwwsadas-peagr laquoΣώστε τα Ξενίαraquo)

για τη στήριξη της θέσης του για τα Ξενία στα

πλαίσια της ευαισθητοποίησης των αρχών και

ανάσχεσης των καταστροφικών πρακτικών που

ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια

Ξενία Ξανά∆ελτίο Τύπου της Οργανωτικής Επιτροπής

εκδ

ήλ

ωσ

η

ε π ί κ α ι ρ α

Στην εκδήλωση προσήλθαν γύρω στα 60 άτοmicroα

από πολλές περιοχές της Ελλάδας Είχαmicroε συmicro-

microετοχές από Καλαmicroπάκα Αθήνα Θεσσαλονίκη

Λάρισα Καρδίτσα Κοζάνη και από αλλού Πα-

ρευρέθησαν και χαιρέτησαν ο Πρόεδρος του

Συλλόγου κ Τ Γεωργακόπουλος ο ∆ήmicroαρχος

Καλαmicroπάκας κ Β Μπουτίνας η βουλευτής ΠΑ-

ΣΟΚ κ Σ Μερεντίτη και η Κασοπούλου Λόρεν

microέλος του Εθνικού Συmicroβουλίου ΠΑΣΟΚ Κεντρι-

κός εισηγητής του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ήταν ο Π Νικολα-

κόπουλος ο οποίος έκανε microια ιστορική αναδρο-

microή στην περίοδο microελέτης και κατασκευής των

Ξενία (1957-1967) και αναφέρθηκε ιδιαίτερα

στην τυπολογία και την ενιαία αρχιτεκτονική

θεώρηση των κτηρίων αυτών Τόνισε την αρχιτε-

κτονική αξία των Ξενία ως σηmicroαντικό κοmicromicroάτι

της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής ιστο-

ρίας Πρόβαλε τη θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ για το

χαρακτηρισmicroό των Ξενία ως διατηρητέων microαζί

microε τον περιβάλλοντα χώρο τους ώστε οι microονά-

δες αυτές αφού συντηρηθούν microε βάση τα αρχι-

κά σχέδια και οργανωθούν κατάλληλα να απο-

τελέσουν ένα ολοκληρωmicroένο δίκτυο τουριστι-

κής υποδοmicroής υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας

Παρών στην εκδήλωση ήταν και ο κ Τ Παπαϊω-

άννου καθηγητής της αρχιτεκτονικής σχολής

του ΕΜΠ ως εκπρόσωπος της αρχιτεκτονικής

σχολής του ΕΜΠ ο οποίος τόνισε το αυτονόητο

της διατήρησης των Ξενία και χαρακτήρισε το

Ξενία Καλαmicroπάκας ως microάθηmicroα αρχιτεκτονικής

που βιώνεται microέσα από το σώmicroα και τις αισθή-

σεις Γράmicromicroα υποστήριξης επίσης έστειλε ο κ

Ζήβας οποίος συmicromicroετείχε ο ίδιος ως αρχιτέκτο-

νας microελετητής στην Υπηρεσία Μελετών του ΕΟΤ

την περίοδο microελέτης και ανέγερσης των Ξενία

Συγκεκριmicroένα αναφέρει laquoτα Ξενία δεν microπορεί

να ldquoπαίζονταιrdquo ως οποιαδήποτε κτηριακά έργα

στο παιχνίδι των ldquoreal estaterdquo και η επιβίωσή τους

να εξαρτάται από το αν και πόσο κρίνει ο οποι-

οσδήποτε ανάδοχός τους ότι τον συmicroφέρει η

εκmicroετάλλευση τουςraquo Τοποθετήθηκε επίσης υπέρ

της προστασίας και της διατήρησης των Ξενία ο

κ Σαmicroαράς εκπρόσωπος του ΤΕΕ Κεντρικής και

∆υτικής Θεσσαλίας και πρώην Πρόεδρος του

Συλλόγου Λάρισας Η συmicromicroετοχή του έχει ιδιαί-

τερη σηmicroασία αφού παραιτήθηκε από τη θέση

του προέδρου ως ένδειξη ευθιξίας και διαmicroαρ-

τυρίας για την καταστροφή του Ξενία Λάρισας

παρrsquo όλες τις προσπάθειες του συλλόγου

Παρεmicroβάσεις επίσης έκαναν ο νυν Πρόεδρος

του Συλλόγου Λάρισας κ Ζησόπουλος ο κ Ε Σα-

λιάχης εκπρόσωπος της Νοmicroαρχιακής Επιτρο-

Εκδήλωση στο Ξενία Καλαmicroπάκας

στις 30 Ιουνίου 2007

Στις 30 Ιουνίου 2007 πραγmicroατοποιήθηκε στο

Ξενία Καλαmicroπάκας η εκδήλωση laquoΞενία Ξανάraquo

που διοργανώθηκε από το ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ microε πρω-

τοβουλία της Επιτροπής Νέων Αρχιτεκτόνων του

Συλλόγου Η εκδήλωση έγινε στον στεγασmicroένο

χώρο της εισόδου του Ξενία microε την πολύτιmicroη

βοήθεια και υλικοτεχνική υποδοmicroή που παρεί-

χε ο ∆ήmicroος Καλαmicroπάκας Ιδιαίτερη ήταν η συmicro-

βολή του κ Σαmicroαρά στην ηχητική υποστήριξη

και microε τη microουσική του επένδυση microας microετέφερε

σε microία microουσική βραδιά σαν αυτές που ο ίδιος

οργάνωνε όταν το Ξενία ήταν ακόmicroα σε λειτουρ-

γία Η πραγmicroατοποίηση της εκδήλωσης microέσα

στον χώρο ενός από τα Ξενία και microάλιστα στο

Ξενία Καλαmicroπάκας που θεωρείται ένα από τα

σπουδαιότερα είχε ως στόχο να φέρει στο φως

τη σηmicroερινή του εγκαταλελειmicromicroένη εικόνα τεκ-

microήριο της αργής αλλά σταθερής καταστροφής

του ∆όθηκε έτσι η δυνατότητα σε όλους τους

παρευρισκόmicroενους να περιηγηθούν στον χώρο

του ξενοδοχείου και να εκτιmicroήσουν την αρχιτε-

κτονική του αξία αλλά και την επιτακτική ανά-

γκη για τη σωτηρία του

2299ε π ί κ α ι ρ α2288 ε π ί κ α ι ρ α

που εξάγονται από το κοινωνικό και πολιτιστικό

περιεχόmicroενο του κριτικού τοπικισmicroού στην Ελ-

λάδα Ο Jean Louis Cohen αναφέρεται στον laquomicroε-

σογειακό microπρουταλισmicroόraquo τους χαρακτηρίζο-

ντας έτσι τη laquoσυmicroπυκνωmicroένη σκέψη η οποία

τους ακολουθεί εδώ και τρεις δεκαετίες ως

προς τον τόπο το τοπίο και την κατασκευήraquo

Επεξηγεί ότι laquoαρmicroόζει να αναφέρεται κανείς όχι

microόνο στις ελληνικές και κρητικές καταγωγές

του έργου τους αλλά και σε microια πρόταση πιο

οικουmicroενική η οποία προσεγγίστηκε microεταξύ

των χρόνων του 1920 και του 1940 από κάποι-

ους αρχιτέκτονες του ldquomicroοντέρνου κινήmicroατοςrdquoraquo

και παραπέmicroπει στις laquoστρατηγικές οι οποίες

οδηγήσανε ορισmicroένους αρχιτέκτονες να συλλο-

γιστούν για τους τόπους τα υλικά και το φως

της microεσογειακότητας αναζητώντας πριν απrsquo

όλα σε αυτή τη στοχαστική προσέγγιση της ιστο-

ρίας την εικόνα ενός χαmicroένου ρυθmicroούraquo

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης υποστηρίζει ότι laquoτο

έργο των δυο τους που συνδέονται βαθύτερα

σε ένα εκφράζει microια ολοκληρωmicroένη ποιητική

του αρχιτέκτονα στη σύγχρονη Ελλάδαraquo ενώ

συmicroπληρώνει laquoΗ πολυπλοκότητα του εσωτερι-

κού η microικροκλίmicroακα η διαmicroπερότητα και η

τρισδιάστατη αντίληψη του χώρου είναι χαρα-

κτηριστικά της έγνοιας για το κατοικείν που

αποτελεί ένα microεγάλο microέρος της αρχιτεκτονικής

τουςraquo Ο ∆ηmicroήτρης Φιλιππίδης επιπλέον ανα-

πτύσσει laquoΤο έργο τους βασίζεται σε microια περί-

πλοκη πολυφωνία που αγγίζει τα όρια του ldquoκα-

θολικού σχεδιασmicroούrdquo microεταξύ αρχιτεκτονικής

και εικαστικών τεχνών Ενδεικτικά διαθέτει

χορευτική κίνηση διαδοχικών ldquoεπεισοδίωνrdquo

σκηνογραφική αυτοτέλεια απτική αντίληψη microέ-

σω τολmicroηρά ενορχηστρωmicroένων συγκρούσεων

χρώmicroατος-υφής-υλικού πάλη microε την υλικότητα

της αρχιτεκτονηmicroένης microάζας Και ένα από αυ-

τού του τύπου τα συστατικά να παραβλεφθεί

χάθηκε η microαγεία της δυναmicroικής ισορροπίας

τουςraquo

Για τη Σουζάνα Αντωνακάκη laquohellipη αρχιτεκτονική

έχει το προνόmicroιο της ονειροπόλησης Είναι ένα

ταξίδιhellipraquo ενώ ο ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης συmicro-

πληρώνει laquoΚαι microε τα ταξίδια ξαναγίνεσαι παιδί

Παλιά και καινούρια είναι για σένα σηmicroερινά τα

πρωτοβλέπειςraquo

Τα αποσπάσmicroατα είναι από L Lefaivre and A

Tzonis laquoThe Grid and the Pathwayraquo στο Ken-

neth Frampton (επιmicro) Atelier 66 The Architec-

ture of Dimitris and Suzana Antonakakis Riz-

zoli New York 1985 Π Τουρνικιώτης laquoΠέντε

σηmicroεία αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικήςraquo

και JL Cohen laquoΟ microεσογειακός microπρουταλισmicroός

των ∆ηmicroήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκηraquo στο

Π Τουρνικιώτης (επιmicro) Atelier 66 ndash Η Αρχιτεκτο-

νική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη

εκδόσεις Futura Αθήνα 2007 ∆ Φιλιππίδης

laquoΗ σηmicroασία του να είσαι εκτός microόδαςraquo στο Αντί

Περίοδος Β΄ Τεύχος 798 Οκτώβριος 2003 Σου-

ζάνα και ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης σε συνέντευ-

ξη του Θανάση Λάλα laquoΑρχιτεκτονική Το ζευ-

γάρι των υλικώνraquo Περιοδικό Τεύχος 20 Ιούλιος

1985

Atelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης AντωνακάκηςΕυγενία ∆ηmicroητρακοπούλου Εργαστήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

έκθ

εση

ε π ί κ α ι ρ αε π ί κ α ι ρ α

Λόγω της σταθερής προσέλευσης και της εκδή-

λωσης ενδιαφέροντος του κοινού καθrsquo όλη τη

διάρκεια της έκθεσης η έκθεση παρατάθηκε

κατά microία εβδοmicroάδα microέχρι τις 13 Ιουλίου Εκτέ-

θηκαν χαρακτηριστικά παλιότερα και νεότερα

έργα του Atelier 66 από κατοικίες microέχρι το

σταθmicroό ΗΣΑΠ laquoΚαλλιθέαraquo τη Φιλοσοφική Σχο-

λή του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης και το συγκρό-

τηmicroα των νέων εγκαταστάσεων του Πολυτε-

χνείου Κρήτης το νέο Μουσείο Ακρόπολης

Το ζεύγος Αντωνακάκη σύmicroφωνα microε τα γραφό-

microενά τους στο συνοδευτικό βιβλίο που προανα-

φέρθηκε ανέσκαψε laquoτα πολυάριθmicroα συρτάρια

τα ράφια τους φακέλους τις αmicroέτρητες φωτο-

γραφίες στο Εργαστήριοraquo και αναζήτησε εκείνο

που κατά την άποψή τους laquoξεχωρίζει όλα αυτά

τα χρόνια ndashmicroε έmicroφαση στα τελευταία δώδεκα

που microεσολαβούν από την τελευταία έκθεσηhellip

στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα (1994)ndash και

που φωτίζει τα έργαhellip microε ένα ιδιαίτερο φωςraquo

Η ιδιαιτερότητα του έργου τους έχει επανειληmicro-

microένα επισηmicroανθεί από microελετητές αρχιτέκτονες

στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Οι Liane Lefai-

vre και Αλέξανδρος Τζώνης προσδιορίζουν τον

laquoκάνναβοraquo και την laquoπορείαraquo σαν δύο βασικά

πρότυπα που χαρακτηρίζουν το έργο τους Θεω-

ρούν ότι αυτό που διακρίνει το έργο των Αντω-

νακάκηδων είναι η προβολή αυτών των προτύ-

πων και η έmicromicroεση λειτουργία τους σαν εικόνες

Η έκθεση laquoAtelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης

Αντωνακάκηςraquo εγκαινιάστηκε στη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

στις 21 Ιουνίου Η προσέλευση του κοινού την

ηmicroέρα των εγκαινίων ήταν εντυπωσιακή και η

αίθουσα της Πρυτανείας όπου διεξήχθη η συζή-

τηση Στρογγυλής Τραπέζης που προλόγισαν ο

Πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Κωνσταντίνος

Μουτζούρης και ο Γενικός Γραmicromicroατέας του ΥΠ-

ΠΟ κ Χρήστος Ζαχόπουλος microε τη συmicromicroετοχή

των Γιώργου Γεράκη προέδρου της Σχολής

Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Νίκου Καλογήρου προέ-

δρου του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ ∆ηmicroή-

τρη Φιλιππίδη οmicroότιmicroου καθηγητή ΕΜΠ και ∆η-

microήτρη Φατούρου οmicroότιmicroου καθηγητή ΑΠΘ

ήταν ασφυκτικά γεmicroάτη

Η έκθεση διοργανώθηκε από τη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων ΕΜΠ και το Τmicroήmicroα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ

Εγκαινιάστηκε πρώτα στο Τελλόγλειο Ίδρυmicroα

Τεχνών του ΑΠΘ (27 Απριλίου-13 Μαΐου) microε την

ευκαιρία της αναγόρευσης της Σουζάνας και

του ∆ηmicroήτρη Αντωνακάκη σε επίτιmicroους διδάκτο-

ρες του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Υπεύθυ-

νος για τον συντονισmicroό των εκθέσεων αλλά και

για την επιmicroέλεια του βιβλίου Atelier 66 ndash Η

Αρχιτεκτονική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας

Αντωνακάκη (εκδόσεις Futura) που τις συνό-

δευε ήταν ο αν καθηγητής Παναγιώτης Τουρνι-

κιώτης

πάνω Ξενοδοχείο laquoΛύττωςraquo στη Χερσόνησο Κρήτης 1979

κάτωΦιλοσοφική Σχολή Πανεπιστηmicroίου Κρήτης 1981

δίπλα πάνω Στιγmicroιότυπ0 από το βίντεο laquo∆ηmicroήτρης και

Σουζάνα Αντωνακάκη 1969raquo που προβαλλόταν κατά τη

διάρκεια της έκθεσης [παραγωγή ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ Θάνος Λα-

microπρόπουλος από τη σειρά ντοκιmicroαντέρ της ΕΡΤ laquoΗ Ιστο-

ρία των Χρόνων microουraquo]

δίπλα κάτω Πανοραmicroική άποψη της έκθεσης [φωτ Εργα-

στήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων Χ Λοϊζίδης]

microπορεί να συνδυασθεί microε την εξέλιξη της τεχνο-

λογίας Το περίπτερο αποτελεί ένα οικοσύ-

στηmicroα σε microικρογραφία Για παράδειγmicroα το νερό

από το συντριβάνι στη στέγη λειτουργεί στον

έναν όροφο σαν πρόσοψη στον άλλο υγραίνει

την ατmicroόσφαιρα για την προστασία των φυτών

και στον τρίτο παρέχει ψύξη για την αίθουσα

του θεάτρου και νερό για τις τουαλέτες

Η κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη αποτελεί

microια ακόmicroη πρωτότυπη microατιά σε θέmicroατα οικιστι-

κής ανάπτυξης Είναι γνωστή η τάση για microετα-

τροπή υπαβαθmicroισmicroένων περιοχών κοντά σε

λιmicroάνια σε περιοχές κατοικίών υψηλής ποιότη-

τας Η καλή θέα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας

των κατοικιών ενισχύουν αυτή την τάση Οι

MVRDV ανέλαβαν να microετατρέψουν σε κατοικίες

δύο σιλό Η αρχική σκέψη ήταν να σχεδιασθούν

οι κατοικίες στο εσωτερικό των σιλό αλλά στην

πορεία βρήκαν ότι ήταν τεχνικά δύσκολο να

γίνουν τα απαραίτητα ανοίγmicroατα για παράθυρα

Έτσι αποφασίστηκε να παραmicroείνει το εσωτερικό

κενό ως χώρος κίνησης και οι κατοικίες να τοπο-

θετηθούν περιmicroετρικά σε προβόλους στην εξω-

τερική πλευρά Με αυτόν τον τρόπο ένα φαινο-

microενικά σηmicroαντικό πρόβληmicroα microετατράπηκε στο

πιο ενδιαφέρον στοιχείο της πρότασης

Η έκθεση των MVRDV προβάλλει microε απλό τρόπο

ndashσκίτσα και microακέτεςndash το έργο τους που διακρί-

νεται τόσο για τις τολmicroηρές και ευφυείς προτά-

σεις όσο και για τις θεωρητικές προεκτάσεις

του Η microεθοδολογία του σχεδιασmicroού τους και η

ιδιαιτερότητα στον τρόπο που microετουσιώνουν το

καθηmicroερινό στο απρόσmicroενο αναθεωρεί τον

τρόπο που σκεπτόmicroαστε για την αρχιτεκτονική

και αποτελεί αφορmicroή προβληmicroατισmicroού και γόνι-

microης συζήτησης

Σηmicroειώσεις

1 Από τον κατάλογο της έκθεσης

2 laquoService Coreraquo

3 MVRDV ΚΜ3 ndash Excursions on Capacities Actar

Barcelona 2005 σελ 629

την Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant

οι MVRDV σχεδιάζουν έναν κυκλικό πύργο ύψους

230 microέτρων microε βιβλιοστάσια στις πλευρές του

δηmicroιουργώντας στον κεντρικό χώρο microια microεγάλη

δηmicroόσια αίθουσα Παράλληλα προτείνεται ένα

δίκτυο από 800 γυάλινους κύβους που λειτουρ-

γούν ως χώροι συνάντησης και εργασίας και

κινούνται οριζόντια και κατακόρυφα σε οποιο-

δήποτε σηmicroείο του κτηρίου

Στη Βιβλιοθήκη στο Spijkenisse βασικός στοχος

ήταν να σχεδιασθεί ένα δηmicroόσιο κτήριο όσο το

δυνατόν πιο ελκυστικό για το κοινό που να είναι

παράλληλα laquomicroια βιτρίνα γνώσης πληροφορίας

και πολιτισmicroούraquo3 Η τετράριχτη στέγη του απο-

τελείται από γυαλινες επιφάνειες στηριζόmicroενες

σε ξύλινα ζευκτά Το φωτεινό κέλυφος που δη-

microιουργείται περιβάλλει τους χώρους ανάγνω-

σης καθώς και κλειστούς χώρους που είναι χω-

ροθετηmicroένοι κάθετα σε ορόφους

Το Πολιτιστικό Κέντρο Matsudai περιγράφεται

διαγραmicromicroατικά σαν ένας υπερυψωmicroένος κύβος

ο οποίος ορίζει microια πλατεία που προστατεύεται

από τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιο-

χής (έντονο κρύο τον χειmicroώνα και υψηλές θερ-

microοκρασίες το καλοκαίρι) και είναι κατάλληλη

για θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις Η υπερύ-

ψωση του κτηρίου το κάνει ευκολότερα αντιλη-

πτό από την πόλη και εξασφαλίζει καλύτερη

θέα για τους χρήστες του

Στη villa VPRO εφαρmicroόζεται microια καινοτόmicroος

αντίληψη για τον σχεδιασmicroό γραφείων Οργα-

νώνεται microια σειρά από πολυλειτουργικές αίθου-

σες αντί για την παραδοσιακή τοποθέτηση χώ-

ρων εργασίας εκατέρωθεν ενός διαδρόmicroου δη-

microιουργείται δε ένας συνεχής ανοικτός χώρος

που αναπτύσσεται ανοδικά προς την οροφή του

κτηρίου Τα διαφορετικά επίπεδα συνδέονται microε

ράmicroπες κλιmicroακοστάσια και έναν ανελκυστήρα

Ο χώρος όπως αναπτύσσεται εξασφαλίζει την

απαραίτητη ευελιξία για τη λειτουργία ενός σύγ-

χρονου τηλεοπτικού σταθmicroού

Στο οικιστικό συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη

αντιmicroετωπίζεται το ζήτηmicroα της αύξησης της οικι-

στικής πυκνότητας Η συνήθης πρακτική στα

αναπτυσσόmicroενα προάστια της πόλης είναι ο σχε-

διασmicroός πολυκατοικιών που στρέφονται προς

microια κοινή αυλή στο εσωτερικό του οικοπέδου

Στο Mirador σκοπός είναι να δοθεί η εντύπωση

ότι το οριζόντιο σύνολο του οικιστικού τετραγώ-

νου στράφηκε κατακόρυφα Με τον τρόπο αυτό

καταργείται η εσωστρεφής αυλή και εισάγεται

ένας κοινόχρηστος ηmicroιυπαίθριος χώρος microε

εκπληκτική θέα στον 12ό όροφο του πύργου

Στο Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

αποδεικνύεται ότι ο σεβασmicroός στο περιβάλλον

3311ε π ί κ α ι ρ α

MVRDV Το laquoΠεινασmicroένο ΚιβώτιοraquoΌλγα Βενετσιάνου αρχιτέκτων

3300 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

εmicroπεριέχεται σε αυτούς του κύβους και δεν

εξαπλώνεται Οι MVRDV υποστηρίζουν ενεργά

την αύξηση της πυκνότητας το sprawl είναι ο

εχθρός τουςraquo1

Η έκθεση των έργων τους καταλαmicroβάνει το εσω-

τερικό ενός κύβου Η ευέλικτη διευθέτηση των

αρχιτεκτονικών εκθεmicroάτων σε αυτό είναι σε

αναλογία microε την ευελιξία και πολυπλοκότητα

της τρισδιάστατης πόλης Η παρουσίαση γίνεται

κυρίως microε microακέτες και microεγάλες εκτυπώσεις φω-

τογραφιών του εσωτερικού χώρου των κτηρίων

Είναι γνωστό ότι το αρχιτεκτονικό έργο είναι

δύσκολο να περιγραφεί ιδιαίτερα σε έναν χώρο

όπου ο θεατής κοντοστέκεται για λίγο απέναντι

στα εκθέmicroατα Ωστόσο τα σκίτσα και οι microακέ-

τες των MVRDV περιγράφουν microε απλό τρόπο τις

ευφυείς ιδέες τους Αυτό που χαρακτηρίζει την

αρχιτεκτονική τους δεν είναι ένα ενιαίο microορφο-

λογικό laquoστιλraquo όσο microία συγκεκριmicroένη microεθοδο-

λογία σχεδιασmicroού που αποτυπώνει την έρευνα

και τη στάση τους σε σχέση microε τα τρέχοντα

αρχιτεκτονικά ζητήmicroατα

Στην πρόταση των MVRDV για το Ινστιτούτο

Eyebeam στη Νέα Υόρκη ερευνάται η σχέση

ανάmicroεσα στα Νέα Μέσα και την Αρχιτεκτονική

∆ηλώνουν δε σχετικά ότι laquoκανένα έργο δεν

γερνά γρηγορότερα από την laquoultra modernraquo

αρχιτεκτονική που βασίζεται στα Νέα Μέσα

[New Media]raquo Έτσι προχωρούν σε microια καθαρά

laquoαρχιτεκτονικήraquo λύση Παρατηρώντας ότι η

χρήση των υπολογιστών έχει microετατρέψει τον

χώρο εργασίας σε ένα σκοτεινό και δυσάρεστο

microέρος προτείνουν την αντιστροφή της παραδο-

σιακής περιmicroετρικής διάταξης των χώρων γρα-

φείων γύρω από έναν πυρήνα2 ∆ηmicroιουργούν

έναν ανοικτό χώρο που περιβάλλεται από ανελ-

κυστήρες κλιmicroακοστάσια και microηχανολογικές

εγκαταστάσεις Παράλληλα κατασκευές δια-

φορετικών διαστάσεων και κατευθύνσεων που

microοιάζουν microε laquoκενά δοκάριαraquo διατρέχουν τον

πύργο οριοθετώντας χώρους διαφορετικών

χρήσεων

Σήmicroερα στην εποχή του διαδικτύου κανείς ανα-

ρωτιέται για τη χρησιmicroότητα του τυπωmicroένου

βιβλίου και κατrsquo επέκταση των βιβλιοθηκών που

στεγάζουν τέτοιες συλλογές Ωστόσο η βιβλιο-

θήκη ως τόπος συνάντησης και ανταλλαγής

πληροφοριών παραmicroένει ένας σηmicroαντικός δη-

microόσιος χώρος Στα πλαίσια του διαγωνισmicroού για

Το Μουσείο Μπενάκη κτήριο οδού Πειραιώς

παρουσίασε για δυο microήνες ndashαπό τις 25 Μαϊου

εως τις 25 Ιουλίουndash την έκθεση microε τίτλο laquoΤο Πει-

νασmicroένο Κιβώτιοraquo έργο του αρχιτεκτονικού

γραφείου MVRDV που ιδρύθηκε στο Ρόττερ-

νταmicro το 1991 από τους Winy Maas Jacob van

Rijs και Nathalie de Vries Η συγκεκριmicroένη έκ-

θεση περιελάmicroβανε εννέα βασικά έργα της πε-

ριόδου 1997-2002 Τη διοργάνωση ανέλαβε το

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) σε

συνεργασία microε τη Βασιλική Ολλανδική Πρε-

σβεία στην Ελλάδα και το Μουσείο Μπενάκη-

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Επιmicroελη-

τές της έκθεσης ήταν ο επίκουρος καθηγητής

του ΕΜΠ ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος και ο

Ηλίας Κωνσταντόπουλος επίκουρος καθηγητής

του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

Το laquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοraquo ως κατασκευή στον

χώρο αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσουmicroε

το έργο των MVRDV Ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξό-

πουλος αναφέρει σχετικά laquoείναιhellip σαφέστατα

ορισmicroένο στη γεωmicroετρία του microε απεριόριστες

δυνατότητες microεταβολών στο εσωτερικό του

Παραπέmicroπει ευθέως στην laquoΤρισδιάστατη Πόλη

ndash Κύβοraquo την ουτοπική πρόταση τους για τη

δηmicroιουργία ενός παγκόσmicroιου καννάβου πό-

λεων που η κάθε microια τους περιλαmicroβάνεται σε

κύβο ακmicroής 5km σε απόσταση 100km η microία από

την άλλη 1000000 κατοίκων αφήνοντας τον

ενδιάmicroεσο χώρο τους στη φυσική του κατά-

σταση Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής

πάνω Villa VPRO Κατασκευή 1997 και κάτω Οικιστικό

Συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη Κατασκευή 2003

microέση Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant Μελέτη

2000

κάτω δεξιά Κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη Κατασκευή

2005

δίπλα πάνω Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

Aννόβερο

δίπλα κάτω Άποψη της έκθεσης

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 6: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

2277ε π ί κ α ι ρ α2266 ε π ί κ α ι ρ α

πής του ΤΕΕ Τρικάλων ο κ Ζαφειρόπουλος microέ-

λος του ∆Σ του Συλλόγου Καρδίτσας

Ψήφισmicroα και επιστολή συmicroπαράστασης έστειλε

η αρχιτεκτονική σχολή Θεσσαλονίκης και Πά-

τρας αντίστοιχα Κείmicroενο συmicroπαράστασης έστει-

λε και ο Σύλλογος ∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών

ΕΟΤ ο κ Ν Λέγκας βουλευτής της Ν∆ του Ν

Τρικάλων και η Στ Μαρκαντωνάτου εκ microέρους

της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων για το

Λόφο Φιλοπάππου Σηmicroαντική ήταν και η προ-

σφορά και βοήθεια του κ Κ∆εσποτίδη αρχιτέ-

κτονα από την Κοζάνη ο οποίος έχει πρωτοστα-

τήσει και στη συλλογή υπογραφών (περίπου

2000 υπογραφές) για τη διατήρηση του Ξενία

Κοζάνης

Χαρακτηριστικό ήταν το ενδιαφέρον του Τύπου

τόσο του τοπικού όσο και του Τύπου πανελλή-

νιας κυκλοφορίας Μετά την ανακοίνωση της

εκδήλωσης έγιναν δηmicroοσιεύσεις αναφορικά microε

την εκδήλωση αλλά και το γενικότερο θέmicroα των

Ξενία στις τοπικές εφηmicroερίδες της Θεσσαλίας laquoΤα

Μετέωραraquo laquoΗ Θεσσαλίαraquo laquoΗ ενηmicroέρωσηraquo και

laquoΗ έρευναraquo Η εκδήλωση επίσης δηmicroοσιεύτηκε

και στις πανελλήνιας κυκλοφορίας εφηmicroερίδες

laquoΚαθηmicroερινήraquo laquoΕλευθεροτυπίαraquo laquoΑυγήraquo laquoΚέρ-

δοςraquo laquoΝαυτεmicroπορικήraquo και laquoΕλεύθερος τύποςraquo

Ο laquoΕλεύθερος τύποςraquo διεξήγαγε και ψηφοφο-

ρία microε το ερώτηmicroα laquoΠιστεύετε ότι τα ξενοδοχεία

Ξενία πρέπει να κηρυχθούν διατηρητέαraquo στην

οποία το 818 απάντησε θετικά Η laquoΚαθηmicroε-

ρινήraquo στις 15 Ιουλίου δύο βδοmicroάδες microετά την

εκδήλωση στο ένθετο laquoΚraquo του κυριακάτικου

φύλλου της δηmicroοσίευσε εκτενές άρθρο για το

θέmicroα το Ξενία το οποίο microάλιστα ήταν και πρω-

τοσέλιδο Επίσης δόθηκαν δύο συνεντεύξεις

στο τοπικό ραδιοσταθmicroό της Καλαmicroπάκας laquoΣτα-

γώνraquo microία πριν και microία microετά την πραγmicroατοποί-

ηση της εκδήλωσης

Εντυπωσιακά ήταν και τα πρώτα γρήγορα απο-

τελέσmicroατα της εκδήλωσης microετά την ανακοίνω-

σή της και πριν ακόmicroα την πραγmicroατοποίησή της

Η ∆ιεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτε-

κτονικής Κληρονοmicroιάς συνέταξε και διαβίβασε

στα Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα εισήγηση laquoγια

το χαρακτηρισmicroό ή microη ως microνηmicroείου του Ξενία

Καλαmicroπάκαςraquo microε θετικό για το χαρακτηρισmicroό

περιεχόmicroενο Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι εισή-

γηση για την κήρυξη του Ξενία Καλαmicroπάκας

έχει γίνει ήδη από την Εφορεία Νεωτέρων Μνη-

microείων Βόλου και η οποία είχε microέχρι την παρα-

πάνω εξέλιξη παρέmicroενε παγωmicroένη Επίσης

συντάχθηκαν 8 θετικές εισηγήσεις για την κή-

ρυξη ακόmicroα 8 Ξενία Μετά από ερώτηmicroα της

εφηmicroερίδας laquoΤα Μετέωραraquo η ΕΤΑ απαντά ναι

στην εκmicroίσθωση και λειτουργία του Ξενία Καλα-

microπάκας χωρίς να κατοχυρώνεται η διατήρηση

και αποκατάσταση microε βάση τα αρχικά σχέδια

του εν λόγω κτηρίου

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει ήδη ξεκινήσει συλλογή υπο-

γραφών (wwwsadas-peagr laquoΣώστε τα Ξενίαraquo)

για τη στήριξη της θέσης του για τα Ξενία στα

πλαίσια της ευαισθητοποίησης των αρχών και

ανάσχεσης των καταστροφικών πρακτικών που

ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια

Ξενία Ξανά∆ελτίο Τύπου της Οργανωτικής Επιτροπής

εκδ

ήλ

ωσ

η

ε π ί κ α ι ρ α

Στην εκδήλωση προσήλθαν γύρω στα 60 άτοmicroα

από πολλές περιοχές της Ελλάδας Είχαmicroε συmicro-

microετοχές από Καλαmicroπάκα Αθήνα Θεσσαλονίκη

Λάρισα Καρδίτσα Κοζάνη και από αλλού Πα-

ρευρέθησαν και χαιρέτησαν ο Πρόεδρος του

Συλλόγου κ Τ Γεωργακόπουλος ο ∆ήmicroαρχος

Καλαmicroπάκας κ Β Μπουτίνας η βουλευτής ΠΑ-

ΣΟΚ κ Σ Μερεντίτη και η Κασοπούλου Λόρεν

microέλος του Εθνικού Συmicroβουλίου ΠΑΣΟΚ Κεντρι-

κός εισηγητής του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ήταν ο Π Νικολα-

κόπουλος ο οποίος έκανε microια ιστορική αναδρο-

microή στην περίοδο microελέτης και κατασκευής των

Ξενία (1957-1967) και αναφέρθηκε ιδιαίτερα

στην τυπολογία και την ενιαία αρχιτεκτονική

θεώρηση των κτηρίων αυτών Τόνισε την αρχιτε-

κτονική αξία των Ξενία ως σηmicroαντικό κοmicromicroάτι

της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής ιστο-

ρίας Πρόβαλε τη θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ για το

χαρακτηρισmicroό των Ξενία ως διατηρητέων microαζί

microε τον περιβάλλοντα χώρο τους ώστε οι microονά-

δες αυτές αφού συντηρηθούν microε βάση τα αρχι-

κά σχέδια και οργανωθούν κατάλληλα να απο-

τελέσουν ένα ολοκληρωmicroένο δίκτυο τουριστι-

κής υποδοmicroής υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας

Παρών στην εκδήλωση ήταν και ο κ Τ Παπαϊω-

άννου καθηγητής της αρχιτεκτονικής σχολής

του ΕΜΠ ως εκπρόσωπος της αρχιτεκτονικής

σχολής του ΕΜΠ ο οποίος τόνισε το αυτονόητο

της διατήρησης των Ξενία και χαρακτήρισε το

Ξενία Καλαmicroπάκας ως microάθηmicroα αρχιτεκτονικής

που βιώνεται microέσα από το σώmicroα και τις αισθή-

σεις Γράmicromicroα υποστήριξης επίσης έστειλε ο κ

Ζήβας οποίος συmicromicroετείχε ο ίδιος ως αρχιτέκτο-

νας microελετητής στην Υπηρεσία Μελετών του ΕΟΤ

την περίοδο microελέτης και ανέγερσης των Ξενία

Συγκεκριmicroένα αναφέρει laquoτα Ξενία δεν microπορεί

να ldquoπαίζονταιrdquo ως οποιαδήποτε κτηριακά έργα

στο παιχνίδι των ldquoreal estaterdquo και η επιβίωσή τους

να εξαρτάται από το αν και πόσο κρίνει ο οποι-

οσδήποτε ανάδοχός τους ότι τον συmicroφέρει η

εκmicroετάλλευση τουςraquo Τοποθετήθηκε επίσης υπέρ

της προστασίας και της διατήρησης των Ξενία ο

κ Σαmicroαράς εκπρόσωπος του ΤΕΕ Κεντρικής και

∆υτικής Θεσσαλίας και πρώην Πρόεδρος του

Συλλόγου Λάρισας Η συmicromicroετοχή του έχει ιδιαί-

τερη σηmicroασία αφού παραιτήθηκε από τη θέση

του προέδρου ως ένδειξη ευθιξίας και διαmicroαρ-

τυρίας για την καταστροφή του Ξενία Λάρισας

παρrsquo όλες τις προσπάθειες του συλλόγου

Παρεmicroβάσεις επίσης έκαναν ο νυν Πρόεδρος

του Συλλόγου Λάρισας κ Ζησόπουλος ο κ Ε Σα-

λιάχης εκπρόσωπος της Νοmicroαρχιακής Επιτρο-

Εκδήλωση στο Ξενία Καλαmicroπάκας

στις 30 Ιουνίου 2007

Στις 30 Ιουνίου 2007 πραγmicroατοποιήθηκε στο

Ξενία Καλαmicroπάκας η εκδήλωση laquoΞενία Ξανάraquo

που διοργανώθηκε από το ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ microε πρω-

τοβουλία της Επιτροπής Νέων Αρχιτεκτόνων του

Συλλόγου Η εκδήλωση έγινε στον στεγασmicroένο

χώρο της εισόδου του Ξενία microε την πολύτιmicroη

βοήθεια και υλικοτεχνική υποδοmicroή που παρεί-

χε ο ∆ήmicroος Καλαmicroπάκας Ιδιαίτερη ήταν η συmicro-

βολή του κ Σαmicroαρά στην ηχητική υποστήριξη

και microε τη microουσική του επένδυση microας microετέφερε

σε microία microουσική βραδιά σαν αυτές που ο ίδιος

οργάνωνε όταν το Ξενία ήταν ακόmicroα σε λειτουρ-

γία Η πραγmicroατοποίηση της εκδήλωσης microέσα

στον χώρο ενός από τα Ξενία και microάλιστα στο

Ξενία Καλαmicroπάκας που θεωρείται ένα από τα

σπουδαιότερα είχε ως στόχο να φέρει στο φως

τη σηmicroερινή του εγκαταλελειmicromicroένη εικόνα τεκ-

microήριο της αργής αλλά σταθερής καταστροφής

του ∆όθηκε έτσι η δυνατότητα σε όλους τους

παρευρισκόmicroενους να περιηγηθούν στον χώρο

του ξενοδοχείου και να εκτιmicroήσουν την αρχιτε-

κτονική του αξία αλλά και την επιτακτική ανά-

γκη για τη σωτηρία του

2299ε π ί κ α ι ρ α2288 ε π ί κ α ι ρ α

που εξάγονται από το κοινωνικό και πολιτιστικό

περιεχόmicroενο του κριτικού τοπικισmicroού στην Ελ-

λάδα Ο Jean Louis Cohen αναφέρεται στον laquomicroε-

σογειακό microπρουταλισmicroόraquo τους χαρακτηρίζο-

ντας έτσι τη laquoσυmicroπυκνωmicroένη σκέψη η οποία

τους ακολουθεί εδώ και τρεις δεκαετίες ως

προς τον τόπο το τοπίο και την κατασκευήraquo

Επεξηγεί ότι laquoαρmicroόζει να αναφέρεται κανείς όχι

microόνο στις ελληνικές και κρητικές καταγωγές

του έργου τους αλλά και σε microια πρόταση πιο

οικουmicroενική η οποία προσεγγίστηκε microεταξύ

των χρόνων του 1920 και του 1940 από κάποι-

ους αρχιτέκτονες του ldquomicroοντέρνου κινήmicroατοςrdquoraquo

και παραπέmicroπει στις laquoστρατηγικές οι οποίες

οδηγήσανε ορισmicroένους αρχιτέκτονες να συλλο-

γιστούν για τους τόπους τα υλικά και το φως

της microεσογειακότητας αναζητώντας πριν απrsquo

όλα σε αυτή τη στοχαστική προσέγγιση της ιστο-

ρίας την εικόνα ενός χαmicroένου ρυθmicroούraquo

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης υποστηρίζει ότι laquoτο

έργο των δυο τους που συνδέονται βαθύτερα

σε ένα εκφράζει microια ολοκληρωmicroένη ποιητική

του αρχιτέκτονα στη σύγχρονη Ελλάδαraquo ενώ

συmicroπληρώνει laquoΗ πολυπλοκότητα του εσωτερι-

κού η microικροκλίmicroακα η διαmicroπερότητα και η

τρισδιάστατη αντίληψη του χώρου είναι χαρα-

κτηριστικά της έγνοιας για το κατοικείν που

αποτελεί ένα microεγάλο microέρος της αρχιτεκτονικής

τουςraquo Ο ∆ηmicroήτρης Φιλιππίδης επιπλέον ανα-

πτύσσει laquoΤο έργο τους βασίζεται σε microια περί-

πλοκη πολυφωνία που αγγίζει τα όρια του ldquoκα-

θολικού σχεδιασmicroούrdquo microεταξύ αρχιτεκτονικής

και εικαστικών τεχνών Ενδεικτικά διαθέτει

χορευτική κίνηση διαδοχικών ldquoεπεισοδίωνrdquo

σκηνογραφική αυτοτέλεια απτική αντίληψη microέ-

σω τολmicroηρά ενορχηστρωmicroένων συγκρούσεων

χρώmicroατος-υφής-υλικού πάλη microε την υλικότητα

της αρχιτεκτονηmicroένης microάζας Και ένα από αυ-

τού του τύπου τα συστατικά να παραβλεφθεί

χάθηκε η microαγεία της δυναmicroικής ισορροπίας

τουςraquo

Για τη Σουζάνα Αντωνακάκη laquohellipη αρχιτεκτονική

έχει το προνόmicroιο της ονειροπόλησης Είναι ένα

ταξίδιhellipraquo ενώ ο ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης συmicro-

πληρώνει laquoΚαι microε τα ταξίδια ξαναγίνεσαι παιδί

Παλιά και καινούρια είναι για σένα σηmicroερινά τα

πρωτοβλέπειςraquo

Τα αποσπάσmicroατα είναι από L Lefaivre and A

Tzonis laquoThe Grid and the Pathwayraquo στο Ken-

neth Frampton (επιmicro) Atelier 66 The Architec-

ture of Dimitris and Suzana Antonakakis Riz-

zoli New York 1985 Π Τουρνικιώτης laquoΠέντε

σηmicroεία αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικήςraquo

και JL Cohen laquoΟ microεσογειακός microπρουταλισmicroός

των ∆ηmicroήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκηraquo στο

Π Τουρνικιώτης (επιmicro) Atelier 66 ndash Η Αρχιτεκτο-

νική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη

εκδόσεις Futura Αθήνα 2007 ∆ Φιλιππίδης

laquoΗ σηmicroασία του να είσαι εκτός microόδαςraquo στο Αντί

Περίοδος Β΄ Τεύχος 798 Οκτώβριος 2003 Σου-

ζάνα και ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης σε συνέντευ-

ξη του Θανάση Λάλα laquoΑρχιτεκτονική Το ζευ-

γάρι των υλικώνraquo Περιοδικό Τεύχος 20 Ιούλιος

1985

Atelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης AντωνακάκηςΕυγενία ∆ηmicroητρακοπούλου Εργαστήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

έκθ

εση

ε π ί κ α ι ρ αε π ί κ α ι ρ α

Λόγω της σταθερής προσέλευσης και της εκδή-

λωσης ενδιαφέροντος του κοινού καθrsquo όλη τη

διάρκεια της έκθεσης η έκθεση παρατάθηκε

κατά microία εβδοmicroάδα microέχρι τις 13 Ιουλίου Εκτέ-

θηκαν χαρακτηριστικά παλιότερα και νεότερα

έργα του Atelier 66 από κατοικίες microέχρι το

σταθmicroό ΗΣΑΠ laquoΚαλλιθέαraquo τη Φιλοσοφική Σχο-

λή του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης και το συγκρό-

τηmicroα των νέων εγκαταστάσεων του Πολυτε-

χνείου Κρήτης το νέο Μουσείο Ακρόπολης

Το ζεύγος Αντωνακάκη σύmicroφωνα microε τα γραφό-

microενά τους στο συνοδευτικό βιβλίο που προανα-

φέρθηκε ανέσκαψε laquoτα πολυάριθmicroα συρτάρια

τα ράφια τους φακέλους τις αmicroέτρητες φωτο-

γραφίες στο Εργαστήριοraquo και αναζήτησε εκείνο

που κατά την άποψή τους laquoξεχωρίζει όλα αυτά

τα χρόνια ndashmicroε έmicroφαση στα τελευταία δώδεκα

που microεσολαβούν από την τελευταία έκθεσηhellip

στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα (1994)ndash και

που φωτίζει τα έργαhellip microε ένα ιδιαίτερο φωςraquo

Η ιδιαιτερότητα του έργου τους έχει επανειληmicro-

microένα επισηmicroανθεί από microελετητές αρχιτέκτονες

στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Οι Liane Lefai-

vre και Αλέξανδρος Τζώνης προσδιορίζουν τον

laquoκάνναβοraquo και την laquoπορείαraquo σαν δύο βασικά

πρότυπα που χαρακτηρίζουν το έργο τους Θεω-

ρούν ότι αυτό που διακρίνει το έργο των Αντω-

νακάκηδων είναι η προβολή αυτών των προτύ-

πων και η έmicromicroεση λειτουργία τους σαν εικόνες

Η έκθεση laquoAtelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης

Αντωνακάκηςraquo εγκαινιάστηκε στη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

στις 21 Ιουνίου Η προσέλευση του κοινού την

ηmicroέρα των εγκαινίων ήταν εντυπωσιακή και η

αίθουσα της Πρυτανείας όπου διεξήχθη η συζή-

τηση Στρογγυλής Τραπέζης που προλόγισαν ο

Πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Κωνσταντίνος

Μουτζούρης και ο Γενικός Γραmicromicroατέας του ΥΠ-

ΠΟ κ Χρήστος Ζαχόπουλος microε τη συmicromicroετοχή

των Γιώργου Γεράκη προέδρου της Σχολής

Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Νίκου Καλογήρου προέ-

δρου του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ ∆ηmicroή-

τρη Φιλιππίδη οmicroότιmicroου καθηγητή ΕΜΠ και ∆η-

microήτρη Φατούρου οmicroότιmicroου καθηγητή ΑΠΘ

ήταν ασφυκτικά γεmicroάτη

Η έκθεση διοργανώθηκε από τη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων ΕΜΠ και το Τmicroήmicroα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ

Εγκαινιάστηκε πρώτα στο Τελλόγλειο Ίδρυmicroα

Τεχνών του ΑΠΘ (27 Απριλίου-13 Μαΐου) microε την

ευκαιρία της αναγόρευσης της Σουζάνας και

του ∆ηmicroήτρη Αντωνακάκη σε επίτιmicroους διδάκτο-

ρες του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Υπεύθυ-

νος για τον συντονισmicroό των εκθέσεων αλλά και

για την επιmicroέλεια του βιβλίου Atelier 66 ndash Η

Αρχιτεκτονική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας

Αντωνακάκη (εκδόσεις Futura) που τις συνό-

δευε ήταν ο αν καθηγητής Παναγιώτης Τουρνι-

κιώτης

πάνω Ξενοδοχείο laquoΛύττωςraquo στη Χερσόνησο Κρήτης 1979

κάτωΦιλοσοφική Σχολή Πανεπιστηmicroίου Κρήτης 1981

δίπλα πάνω Στιγmicroιότυπ0 από το βίντεο laquo∆ηmicroήτρης και

Σουζάνα Αντωνακάκη 1969raquo που προβαλλόταν κατά τη

διάρκεια της έκθεσης [παραγωγή ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ Θάνος Λα-

microπρόπουλος από τη σειρά ντοκιmicroαντέρ της ΕΡΤ laquoΗ Ιστο-

ρία των Χρόνων microουraquo]

δίπλα κάτω Πανοραmicroική άποψη της έκθεσης [φωτ Εργα-

στήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων Χ Λοϊζίδης]

microπορεί να συνδυασθεί microε την εξέλιξη της τεχνο-

λογίας Το περίπτερο αποτελεί ένα οικοσύ-

στηmicroα σε microικρογραφία Για παράδειγmicroα το νερό

από το συντριβάνι στη στέγη λειτουργεί στον

έναν όροφο σαν πρόσοψη στον άλλο υγραίνει

την ατmicroόσφαιρα για την προστασία των φυτών

και στον τρίτο παρέχει ψύξη για την αίθουσα

του θεάτρου και νερό για τις τουαλέτες

Η κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη αποτελεί

microια ακόmicroη πρωτότυπη microατιά σε θέmicroατα οικιστι-

κής ανάπτυξης Είναι γνωστή η τάση για microετα-

τροπή υπαβαθmicroισmicroένων περιοχών κοντά σε

λιmicroάνια σε περιοχές κατοικίών υψηλής ποιότη-

τας Η καλή θέα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας

των κατοικιών ενισχύουν αυτή την τάση Οι

MVRDV ανέλαβαν να microετατρέψουν σε κατοικίες

δύο σιλό Η αρχική σκέψη ήταν να σχεδιασθούν

οι κατοικίες στο εσωτερικό των σιλό αλλά στην

πορεία βρήκαν ότι ήταν τεχνικά δύσκολο να

γίνουν τα απαραίτητα ανοίγmicroατα για παράθυρα

Έτσι αποφασίστηκε να παραmicroείνει το εσωτερικό

κενό ως χώρος κίνησης και οι κατοικίες να τοπο-

θετηθούν περιmicroετρικά σε προβόλους στην εξω-

τερική πλευρά Με αυτόν τον τρόπο ένα φαινο-

microενικά σηmicroαντικό πρόβληmicroα microετατράπηκε στο

πιο ενδιαφέρον στοιχείο της πρότασης

Η έκθεση των MVRDV προβάλλει microε απλό τρόπο

ndashσκίτσα και microακέτεςndash το έργο τους που διακρί-

νεται τόσο για τις τολmicroηρές και ευφυείς προτά-

σεις όσο και για τις θεωρητικές προεκτάσεις

του Η microεθοδολογία του σχεδιασmicroού τους και η

ιδιαιτερότητα στον τρόπο που microετουσιώνουν το

καθηmicroερινό στο απρόσmicroενο αναθεωρεί τον

τρόπο που σκεπτόmicroαστε για την αρχιτεκτονική

και αποτελεί αφορmicroή προβληmicroατισmicroού και γόνι-

microης συζήτησης

Σηmicroειώσεις

1 Από τον κατάλογο της έκθεσης

2 laquoService Coreraquo

3 MVRDV ΚΜ3 ndash Excursions on Capacities Actar

Barcelona 2005 σελ 629

την Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant

οι MVRDV σχεδιάζουν έναν κυκλικό πύργο ύψους

230 microέτρων microε βιβλιοστάσια στις πλευρές του

δηmicroιουργώντας στον κεντρικό χώρο microια microεγάλη

δηmicroόσια αίθουσα Παράλληλα προτείνεται ένα

δίκτυο από 800 γυάλινους κύβους που λειτουρ-

γούν ως χώροι συνάντησης και εργασίας και

κινούνται οριζόντια και κατακόρυφα σε οποιο-

δήποτε σηmicroείο του κτηρίου

Στη Βιβλιοθήκη στο Spijkenisse βασικός στοχος

ήταν να σχεδιασθεί ένα δηmicroόσιο κτήριο όσο το

δυνατόν πιο ελκυστικό για το κοινό που να είναι

παράλληλα laquomicroια βιτρίνα γνώσης πληροφορίας

και πολιτισmicroούraquo3 Η τετράριχτη στέγη του απο-

τελείται από γυαλινες επιφάνειες στηριζόmicroενες

σε ξύλινα ζευκτά Το φωτεινό κέλυφος που δη-

microιουργείται περιβάλλει τους χώρους ανάγνω-

σης καθώς και κλειστούς χώρους που είναι χω-

ροθετηmicroένοι κάθετα σε ορόφους

Το Πολιτιστικό Κέντρο Matsudai περιγράφεται

διαγραmicromicroατικά σαν ένας υπερυψωmicroένος κύβος

ο οποίος ορίζει microια πλατεία που προστατεύεται

από τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιο-

χής (έντονο κρύο τον χειmicroώνα και υψηλές θερ-

microοκρασίες το καλοκαίρι) και είναι κατάλληλη

για θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις Η υπερύ-

ψωση του κτηρίου το κάνει ευκολότερα αντιλη-

πτό από την πόλη και εξασφαλίζει καλύτερη

θέα για τους χρήστες του

Στη villa VPRO εφαρmicroόζεται microια καινοτόmicroος

αντίληψη για τον σχεδιασmicroό γραφείων Οργα-

νώνεται microια σειρά από πολυλειτουργικές αίθου-

σες αντί για την παραδοσιακή τοποθέτηση χώ-

ρων εργασίας εκατέρωθεν ενός διαδρόmicroου δη-

microιουργείται δε ένας συνεχής ανοικτός χώρος

που αναπτύσσεται ανοδικά προς την οροφή του

κτηρίου Τα διαφορετικά επίπεδα συνδέονται microε

ράmicroπες κλιmicroακοστάσια και έναν ανελκυστήρα

Ο χώρος όπως αναπτύσσεται εξασφαλίζει την

απαραίτητη ευελιξία για τη λειτουργία ενός σύγ-

χρονου τηλεοπτικού σταθmicroού

Στο οικιστικό συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη

αντιmicroετωπίζεται το ζήτηmicroα της αύξησης της οικι-

στικής πυκνότητας Η συνήθης πρακτική στα

αναπτυσσόmicroενα προάστια της πόλης είναι ο σχε-

διασmicroός πολυκατοικιών που στρέφονται προς

microια κοινή αυλή στο εσωτερικό του οικοπέδου

Στο Mirador σκοπός είναι να δοθεί η εντύπωση

ότι το οριζόντιο σύνολο του οικιστικού τετραγώ-

νου στράφηκε κατακόρυφα Με τον τρόπο αυτό

καταργείται η εσωστρεφής αυλή και εισάγεται

ένας κοινόχρηστος ηmicroιυπαίθριος χώρος microε

εκπληκτική θέα στον 12ό όροφο του πύργου

Στο Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

αποδεικνύεται ότι ο σεβασmicroός στο περιβάλλον

3311ε π ί κ α ι ρ α

MVRDV Το laquoΠεινασmicroένο ΚιβώτιοraquoΌλγα Βενετσιάνου αρχιτέκτων

3300 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

εmicroπεριέχεται σε αυτούς του κύβους και δεν

εξαπλώνεται Οι MVRDV υποστηρίζουν ενεργά

την αύξηση της πυκνότητας το sprawl είναι ο

εχθρός τουςraquo1

Η έκθεση των έργων τους καταλαmicroβάνει το εσω-

τερικό ενός κύβου Η ευέλικτη διευθέτηση των

αρχιτεκτονικών εκθεmicroάτων σε αυτό είναι σε

αναλογία microε την ευελιξία και πολυπλοκότητα

της τρισδιάστατης πόλης Η παρουσίαση γίνεται

κυρίως microε microακέτες και microεγάλες εκτυπώσεις φω-

τογραφιών του εσωτερικού χώρου των κτηρίων

Είναι γνωστό ότι το αρχιτεκτονικό έργο είναι

δύσκολο να περιγραφεί ιδιαίτερα σε έναν χώρο

όπου ο θεατής κοντοστέκεται για λίγο απέναντι

στα εκθέmicroατα Ωστόσο τα σκίτσα και οι microακέ-

τες των MVRDV περιγράφουν microε απλό τρόπο τις

ευφυείς ιδέες τους Αυτό που χαρακτηρίζει την

αρχιτεκτονική τους δεν είναι ένα ενιαίο microορφο-

λογικό laquoστιλraquo όσο microία συγκεκριmicroένη microεθοδο-

λογία σχεδιασmicroού που αποτυπώνει την έρευνα

και τη στάση τους σε σχέση microε τα τρέχοντα

αρχιτεκτονικά ζητήmicroατα

Στην πρόταση των MVRDV για το Ινστιτούτο

Eyebeam στη Νέα Υόρκη ερευνάται η σχέση

ανάmicroεσα στα Νέα Μέσα και την Αρχιτεκτονική

∆ηλώνουν δε σχετικά ότι laquoκανένα έργο δεν

γερνά γρηγορότερα από την laquoultra modernraquo

αρχιτεκτονική που βασίζεται στα Νέα Μέσα

[New Media]raquo Έτσι προχωρούν σε microια καθαρά

laquoαρχιτεκτονικήraquo λύση Παρατηρώντας ότι η

χρήση των υπολογιστών έχει microετατρέψει τον

χώρο εργασίας σε ένα σκοτεινό και δυσάρεστο

microέρος προτείνουν την αντιστροφή της παραδο-

σιακής περιmicroετρικής διάταξης των χώρων γρα-

φείων γύρω από έναν πυρήνα2 ∆ηmicroιουργούν

έναν ανοικτό χώρο που περιβάλλεται από ανελ-

κυστήρες κλιmicroακοστάσια και microηχανολογικές

εγκαταστάσεις Παράλληλα κατασκευές δια-

φορετικών διαστάσεων και κατευθύνσεων που

microοιάζουν microε laquoκενά δοκάριαraquo διατρέχουν τον

πύργο οριοθετώντας χώρους διαφορετικών

χρήσεων

Σήmicroερα στην εποχή του διαδικτύου κανείς ανα-

ρωτιέται για τη χρησιmicroότητα του τυπωmicroένου

βιβλίου και κατrsquo επέκταση των βιβλιοθηκών που

στεγάζουν τέτοιες συλλογές Ωστόσο η βιβλιο-

θήκη ως τόπος συνάντησης και ανταλλαγής

πληροφοριών παραmicroένει ένας σηmicroαντικός δη-

microόσιος χώρος Στα πλαίσια του διαγωνισmicroού για

Το Μουσείο Μπενάκη κτήριο οδού Πειραιώς

παρουσίασε για δυο microήνες ndashαπό τις 25 Μαϊου

εως τις 25 Ιουλίουndash την έκθεση microε τίτλο laquoΤο Πει-

νασmicroένο Κιβώτιοraquo έργο του αρχιτεκτονικού

γραφείου MVRDV που ιδρύθηκε στο Ρόττερ-

νταmicro το 1991 από τους Winy Maas Jacob van

Rijs και Nathalie de Vries Η συγκεκριmicroένη έκ-

θεση περιελάmicroβανε εννέα βασικά έργα της πε-

ριόδου 1997-2002 Τη διοργάνωση ανέλαβε το

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) σε

συνεργασία microε τη Βασιλική Ολλανδική Πρε-

σβεία στην Ελλάδα και το Μουσείο Μπενάκη-

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Επιmicroελη-

τές της έκθεσης ήταν ο επίκουρος καθηγητής

του ΕΜΠ ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος και ο

Ηλίας Κωνσταντόπουλος επίκουρος καθηγητής

του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

Το laquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοraquo ως κατασκευή στον

χώρο αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσουmicroε

το έργο των MVRDV Ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξό-

πουλος αναφέρει σχετικά laquoείναιhellip σαφέστατα

ορισmicroένο στη γεωmicroετρία του microε απεριόριστες

δυνατότητες microεταβολών στο εσωτερικό του

Παραπέmicroπει ευθέως στην laquoΤρισδιάστατη Πόλη

ndash Κύβοraquo την ουτοπική πρόταση τους για τη

δηmicroιουργία ενός παγκόσmicroιου καννάβου πό-

λεων που η κάθε microια τους περιλαmicroβάνεται σε

κύβο ακmicroής 5km σε απόσταση 100km η microία από

την άλλη 1000000 κατοίκων αφήνοντας τον

ενδιάmicroεσο χώρο τους στη φυσική του κατά-

σταση Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής

πάνω Villa VPRO Κατασκευή 1997 και κάτω Οικιστικό

Συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη Κατασκευή 2003

microέση Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant Μελέτη

2000

κάτω δεξιά Κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη Κατασκευή

2005

δίπλα πάνω Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

Aννόβερο

δίπλα κάτω Άποψη της έκθεσης

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 7: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

2299ε π ί κ α ι ρ α2288 ε π ί κ α ι ρ α

που εξάγονται από το κοινωνικό και πολιτιστικό

περιεχόmicroενο του κριτικού τοπικισmicroού στην Ελ-

λάδα Ο Jean Louis Cohen αναφέρεται στον laquomicroε-

σογειακό microπρουταλισmicroόraquo τους χαρακτηρίζο-

ντας έτσι τη laquoσυmicroπυκνωmicroένη σκέψη η οποία

τους ακολουθεί εδώ και τρεις δεκαετίες ως

προς τον τόπο το τοπίο και την κατασκευήraquo

Επεξηγεί ότι laquoαρmicroόζει να αναφέρεται κανείς όχι

microόνο στις ελληνικές και κρητικές καταγωγές

του έργου τους αλλά και σε microια πρόταση πιο

οικουmicroενική η οποία προσεγγίστηκε microεταξύ

των χρόνων του 1920 και του 1940 από κάποι-

ους αρχιτέκτονες του ldquomicroοντέρνου κινήmicroατοςrdquoraquo

και παραπέmicroπει στις laquoστρατηγικές οι οποίες

οδηγήσανε ορισmicroένους αρχιτέκτονες να συλλο-

γιστούν για τους τόπους τα υλικά και το φως

της microεσογειακότητας αναζητώντας πριν απrsquo

όλα σε αυτή τη στοχαστική προσέγγιση της ιστο-

ρίας την εικόνα ενός χαmicroένου ρυθmicroούraquo

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης υποστηρίζει ότι laquoτο

έργο των δυο τους που συνδέονται βαθύτερα

σε ένα εκφράζει microια ολοκληρωmicroένη ποιητική

του αρχιτέκτονα στη σύγχρονη Ελλάδαraquo ενώ

συmicroπληρώνει laquoΗ πολυπλοκότητα του εσωτερι-

κού η microικροκλίmicroακα η διαmicroπερότητα και η

τρισδιάστατη αντίληψη του χώρου είναι χαρα-

κτηριστικά της έγνοιας για το κατοικείν που

αποτελεί ένα microεγάλο microέρος της αρχιτεκτονικής

τουςraquo Ο ∆ηmicroήτρης Φιλιππίδης επιπλέον ανα-

πτύσσει laquoΤο έργο τους βασίζεται σε microια περί-

πλοκη πολυφωνία που αγγίζει τα όρια του ldquoκα-

θολικού σχεδιασmicroούrdquo microεταξύ αρχιτεκτονικής

και εικαστικών τεχνών Ενδεικτικά διαθέτει

χορευτική κίνηση διαδοχικών ldquoεπεισοδίωνrdquo

σκηνογραφική αυτοτέλεια απτική αντίληψη microέ-

σω τολmicroηρά ενορχηστρωmicroένων συγκρούσεων

χρώmicroατος-υφής-υλικού πάλη microε την υλικότητα

της αρχιτεκτονηmicroένης microάζας Και ένα από αυ-

τού του τύπου τα συστατικά να παραβλεφθεί

χάθηκε η microαγεία της δυναmicroικής ισορροπίας

τουςraquo

Για τη Σουζάνα Αντωνακάκη laquohellipη αρχιτεκτονική

έχει το προνόmicroιο της ονειροπόλησης Είναι ένα

ταξίδιhellipraquo ενώ ο ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης συmicro-

πληρώνει laquoΚαι microε τα ταξίδια ξαναγίνεσαι παιδί

Παλιά και καινούρια είναι για σένα σηmicroερινά τα

πρωτοβλέπειςraquo

Τα αποσπάσmicroατα είναι από L Lefaivre and A

Tzonis laquoThe Grid and the Pathwayraquo στο Ken-

neth Frampton (επιmicro) Atelier 66 The Architec-

ture of Dimitris and Suzana Antonakakis Riz-

zoli New York 1985 Π Τουρνικιώτης laquoΠέντε

σηmicroεία αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικήςraquo

και JL Cohen laquoΟ microεσογειακός microπρουταλισmicroός

των ∆ηmicroήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκηraquo στο

Π Τουρνικιώτης (επιmicro) Atelier 66 ndash Η Αρχιτεκτο-

νική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη

εκδόσεις Futura Αθήνα 2007 ∆ Φιλιππίδης

laquoΗ σηmicroασία του να είσαι εκτός microόδαςraquo στο Αντί

Περίοδος Β΄ Τεύχος 798 Οκτώβριος 2003 Σου-

ζάνα και ∆ηmicroήτρης Αντωνακάκης σε συνέντευ-

ξη του Θανάση Λάλα laquoΑρχιτεκτονική Το ζευ-

γάρι των υλικώνraquo Περιοδικό Τεύχος 20 Ιούλιος

1985

Atelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης AντωνακάκηςΕυγενία ∆ηmicroητρακοπούλου Εργαστήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

έκθ

εση

ε π ί κ α ι ρ αε π ί κ α ι ρ α

Λόγω της σταθερής προσέλευσης και της εκδή-

λωσης ενδιαφέροντος του κοινού καθrsquo όλη τη

διάρκεια της έκθεσης η έκθεση παρατάθηκε

κατά microία εβδοmicroάδα microέχρι τις 13 Ιουλίου Εκτέ-

θηκαν χαρακτηριστικά παλιότερα και νεότερα

έργα του Atelier 66 από κατοικίες microέχρι το

σταθmicroό ΗΣΑΠ laquoΚαλλιθέαraquo τη Φιλοσοφική Σχο-

λή του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης και το συγκρό-

τηmicroα των νέων εγκαταστάσεων του Πολυτε-

χνείου Κρήτης το νέο Μουσείο Ακρόπολης

Το ζεύγος Αντωνακάκη σύmicroφωνα microε τα γραφό-

microενά τους στο συνοδευτικό βιβλίο που προανα-

φέρθηκε ανέσκαψε laquoτα πολυάριθmicroα συρτάρια

τα ράφια τους φακέλους τις αmicroέτρητες φωτο-

γραφίες στο Εργαστήριοraquo και αναζήτησε εκείνο

που κατά την άποψή τους laquoξεχωρίζει όλα αυτά

τα χρόνια ndashmicroε έmicroφαση στα τελευταία δώδεκα

που microεσολαβούν από την τελευταία έκθεσηhellip

στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα (1994)ndash και

που φωτίζει τα έργαhellip microε ένα ιδιαίτερο φωςraquo

Η ιδιαιτερότητα του έργου τους έχει επανειληmicro-

microένα επισηmicroανθεί από microελετητές αρχιτέκτονες

στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Οι Liane Lefai-

vre και Αλέξανδρος Τζώνης προσδιορίζουν τον

laquoκάνναβοraquo και την laquoπορείαraquo σαν δύο βασικά

πρότυπα που χαρακτηρίζουν το έργο τους Θεω-

ρούν ότι αυτό που διακρίνει το έργο των Αντω-

νακάκηδων είναι η προβολή αυτών των προτύ-

πων και η έmicromicroεση λειτουργία τους σαν εικόνες

Η έκθεση laquoAtelier 66 ndash Σουζάνα και ∆ηmicroήτρης

Αντωνακάκηςraquo εγκαινιάστηκε στη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

στις 21 Ιουνίου Η προσέλευση του κοινού την

ηmicroέρα των εγκαινίων ήταν εντυπωσιακή και η

αίθουσα της Πρυτανείας όπου διεξήχθη η συζή-

τηση Στρογγυλής Τραπέζης που προλόγισαν ο

Πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Κωνσταντίνος

Μουτζούρης και ο Γενικός Γραmicromicroατέας του ΥΠ-

ΠΟ κ Χρήστος Ζαχόπουλος microε τη συmicromicroετοχή

των Γιώργου Γεράκη προέδρου της Σχολής

Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Νίκου Καλογήρου προέ-

δρου του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ ∆ηmicroή-

τρη Φιλιππίδη οmicroότιmicroου καθηγητή ΕΜΠ και ∆η-

microήτρη Φατούρου οmicroότιmicroου καθηγητή ΑΠΘ

ήταν ασφυκτικά γεmicroάτη

Η έκθεση διοργανώθηκε από τη Σχολή Αρχιτε-

κτόνων ΕΜΠ και το Τmicroήmicroα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ

Εγκαινιάστηκε πρώτα στο Τελλόγλειο Ίδρυmicroα

Τεχνών του ΑΠΘ (27 Απριλίου-13 Μαΐου) microε την

ευκαιρία της αναγόρευσης της Σουζάνας και

του ∆ηmicroήτρη Αντωνακάκη σε επίτιmicroους διδάκτο-

ρες του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Υπεύθυ-

νος για τον συντονισmicroό των εκθέσεων αλλά και

για την επιmicroέλεια του βιβλίου Atelier 66 ndash Η

Αρχιτεκτονική του ∆ηmicroήτρη και της Σουζάνας

Αντωνακάκη (εκδόσεις Futura) που τις συνό-

δευε ήταν ο αν καθηγητής Παναγιώτης Τουρνι-

κιώτης

πάνω Ξενοδοχείο laquoΛύττωςraquo στη Χερσόνησο Κρήτης 1979

κάτωΦιλοσοφική Σχολή Πανεπιστηmicroίου Κρήτης 1981

δίπλα πάνω Στιγmicroιότυπ0 από το βίντεο laquo∆ηmicroήτρης και

Σουζάνα Αντωνακάκη 1969raquo που προβαλλόταν κατά τη

διάρκεια της έκθεσης [παραγωγή ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ Θάνος Λα-

microπρόπουλος από τη σειρά ντοκιmicroαντέρ της ΕΡΤ laquoΗ Ιστο-

ρία των Χρόνων microουraquo]

δίπλα κάτω Πανοραmicroική άποψη της έκθεσης [φωτ Εργα-

στήριο Τεκmicroηρίωσης Σχολής Αρχιτεκτόνων Χ Λοϊζίδης]

microπορεί να συνδυασθεί microε την εξέλιξη της τεχνο-

λογίας Το περίπτερο αποτελεί ένα οικοσύ-

στηmicroα σε microικρογραφία Για παράδειγmicroα το νερό

από το συντριβάνι στη στέγη λειτουργεί στον

έναν όροφο σαν πρόσοψη στον άλλο υγραίνει

την ατmicroόσφαιρα για την προστασία των φυτών

και στον τρίτο παρέχει ψύξη για την αίθουσα

του θεάτρου και νερό για τις τουαλέτες

Η κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη αποτελεί

microια ακόmicroη πρωτότυπη microατιά σε θέmicroατα οικιστι-

κής ανάπτυξης Είναι γνωστή η τάση για microετα-

τροπή υπαβαθmicroισmicroένων περιοχών κοντά σε

λιmicroάνια σε περιοχές κατοικίών υψηλής ποιότη-

τας Η καλή θέα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας

των κατοικιών ενισχύουν αυτή την τάση Οι

MVRDV ανέλαβαν να microετατρέψουν σε κατοικίες

δύο σιλό Η αρχική σκέψη ήταν να σχεδιασθούν

οι κατοικίες στο εσωτερικό των σιλό αλλά στην

πορεία βρήκαν ότι ήταν τεχνικά δύσκολο να

γίνουν τα απαραίτητα ανοίγmicroατα για παράθυρα

Έτσι αποφασίστηκε να παραmicroείνει το εσωτερικό

κενό ως χώρος κίνησης και οι κατοικίες να τοπο-

θετηθούν περιmicroετρικά σε προβόλους στην εξω-

τερική πλευρά Με αυτόν τον τρόπο ένα φαινο-

microενικά σηmicroαντικό πρόβληmicroα microετατράπηκε στο

πιο ενδιαφέρον στοιχείο της πρότασης

Η έκθεση των MVRDV προβάλλει microε απλό τρόπο

ndashσκίτσα και microακέτεςndash το έργο τους που διακρί-

νεται τόσο για τις τολmicroηρές και ευφυείς προτά-

σεις όσο και για τις θεωρητικές προεκτάσεις

του Η microεθοδολογία του σχεδιασmicroού τους και η

ιδιαιτερότητα στον τρόπο που microετουσιώνουν το

καθηmicroερινό στο απρόσmicroενο αναθεωρεί τον

τρόπο που σκεπτόmicroαστε για την αρχιτεκτονική

και αποτελεί αφορmicroή προβληmicroατισmicroού και γόνι-

microης συζήτησης

Σηmicroειώσεις

1 Από τον κατάλογο της έκθεσης

2 laquoService Coreraquo

3 MVRDV ΚΜ3 ndash Excursions on Capacities Actar

Barcelona 2005 σελ 629

την Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant

οι MVRDV σχεδιάζουν έναν κυκλικό πύργο ύψους

230 microέτρων microε βιβλιοστάσια στις πλευρές του

δηmicroιουργώντας στον κεντρικό χώρο microια microεγάλη

δηmicroόσια αίθουσα Παράλληλα προτείνεται ένα

δίκτυο από 800 γυάλινους κύβους που λειτουρ-

γούν ως χώροι συνάντησης και εργασίας και

κινούνται οριζόντια και κατακόρυφα σε οποιο-

δήποτε σηmicroείο του κτηρίου

Στη Βιβλιοθήκη στο Spijkenisse βασικός στοχος

ήταν να σχεδιασθεί ένα δηmicroόσιο κτήριο όσο το

δυνατόν πιο ελκυστικό για το κοινό που να είναι

παράλληλα laquomicroια βιτρίνα γνώσης πληροφορίας

και πολιτισmicroούraquo3 Η τετράριχτη στέγη του απο-

τελείται από γυαλινες επιφάνειες στηριζόmicroενες

σε ξύλινα ζευκτά Το φωτεινό κέλυφος που δη-

microιουργείται περιβάλλει τους χώρους ανάγνω-

σης καθώς και κλειστούς χώρους που είναι χω-

ροθετηmicroένοι κάθετα σε ορόφους

Το Πολιτιστικό Κέντρο Matsudai περιγράφεται

διαγραmicromicroατικά σαν ένας υπερυψωmicroένος κύβος

ο οποίος ορίζει microια πλατεία που προστατεύεται

από τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιο-

χής (έντονο κρύο τον χειmicroώνα και υψηλές θερ-

microοκρασίες το καλοκαίρι) και είναι κατάλληλη

για θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις Η υπερύ-

ψωση του κτηρίου το κάνει ευκολότερα αντιλη-

πτό από την πόλη και εξασφαλίζει καλύτερη

θέα για τους χρήστες του

Στη villa VPRO εφαρmicroόζεται microια καινοτόmicroος

αντίληψη για τον σχεδιασmicroό γραφείων Οργα-

νώνεται microια σειρά από πολυλειτουργικές αίθου-

σες αντί για την παραδοσιακή τοποθέτηση χώ-

ρων εργασίας εκατέρωθεν ενός διαδρόmicroου δη-

microιουργείται δε ένας συνεχής ανοικτός χώρος

που αναπτύσσεται ανοδικά προς την οροφή του

κτηρίου Τα διαφορετικά επίπεδα συνδέονται microε

ράmicroπες κλιmicroακοστάσια και έναν ανελκυστήρα

Ο χώρος όπως αναπτύσσεται εξασφαλίζει την

απαραίτητη ευελιξία για τη λειτουργία ενός σύγ-

χρονου τηλεοπτικού σταθmicroού

Στο οικιστικό συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη

αντιmicroετωπίζεται το ζήτηmicroα της αύξησης της οικι-

στικής πυκνότητας Η συνήθης πρακτική στα

αναπτυσσόmicroενα προάστια της πόλης είναι ο σχε-

διασmicroός πολυκατοικιών που στρέφονται προς

microια κοινή αυλή στο εσωτερικό του οικοπέδου

Στο Mirador σκοπός είναι να δοθεί η εντύπωση

ότι το οριζόντιο σύνολο του οικιστικού τετραγώ-

νου στράφηκε κατακόρυφα Με τον τρόπο αυτό

καταργείται η εσωστρεφής αυλή και εισάγεται

ένας κοινόχρηστος ηmicroιυπαίθριος χώρος microε

εκπληκτική θέα στον 12ό όροφο του πύργου

Στο Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

αποδεικνύεται ότι ο σεβασmicroός στο περιβάλλον

3311ε π ί κ α ι ρ α

MVRDV Το laquoΠεινασmicroένο ΚιβώτιοraquoΌλγα Βενετσιάνου αρχιτέκτων

3300 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

εmicroπεριέχεται σε αυτούς του κύβους και δεν

εξαπλώνεται Οι MVRDV υποστηρίζουν ενεργά

την αύξηση της πυκνότητας το sprawl είναι ο

εχθρός τουςraquo1

Η έκθεση των έργων τους καταλαmicroβάνει το εσω-

τερικό ενός κύβου Η ευέλικτη διευθέτηση των

αρχιτεκτονικών εκθεmicroάτων σε αυτό είναι σε

αναλογία microε την ευελιξία και πολυπλοκότητα

της τρισδιάστατης πόλης Η παρουσίαση γίνεται

κυρίως microε microακέτες και microεγάλες εκτυπώσεις φω-

τογραφιών του εσωτερικού χώρου των κτηρίων

Είναι γνωστό ότι το αρχιτεκτονικό έργο είναι

δύσκολο να περιγραφεί ιδιαίτερα σε έναν χώρο

όπου ο θεατής κοντοστέκεται για λίγο απέναντι

στα εκθέmicroατα Ωστόσο τα σκίτσα και οι microακέ-

τες των MVRDV περιγράφουν microε απλό τρόπο τις

ευφυείς ιδέες τους Αυτό που χαρακτηρίζει την

αρχιτεκτονική τους δεν είναι ένα ενιαίο microορφο-

λογικό laquoστιλraquo όσο microία συγκεκριmicroένη microεθοδο-

λογία σχεδιασmicroού που αποτυπώνει την έρευνα

και τη στάση τους σε σχέση microε τα τρέχοντα

αρχιτεκτονικά ζητήmicroατα

Στην πρόταση των MVRDV για το Ινστιτούτο

Eyebeam στη Νέα Υόρκη ερευνάται η σχέση

ανάmicroεσα στα Νέα Μέσα και την Αρχιτεκτονική

∆ηλώνουν δε σχετικά ότι laquoκανένα έργο δεν

γερνά γρηγορότερα από την laquoultra modernraquo

αρχιτεκτονική που βασίζεται στα Νέα Μέσα

[New Media]raquo Έτσι προχωρούν σε microια καθαρά

laquoαρχιτεκτονικήraquo λύση Παρατηρώντας ότι η

χρήση των υπολογιστών έχει microετατρέψει τον

χώρο εργασίας σε ένα σκοτεινό και δυσάρεστο

microέρος προτείνουν την αντιστροφή της παραδο-

σιακής περιmicroετρικής διάταξης των χώρων γρα-

φείων γύρω από έναν πυρήνα2 ∆ηmicroιουργούν

έναν ανοικτό χώρο που περιβάλλεται από ανελ-

κυστήρες κλιmicroακοστάσια και microηχανολογικές

εγκαταστάσεις Παράλληλα κατασκευές δια-

φορετικών διαστάσεων και κατευθύνσεων που

microοιάζουν microε laquoκενά δοκάριαraquo διατρέχουν τον

πύργο οριοθετώντας χώρους διαφορετικών

χρήσεων

Σήmicroερα στην εποχή του διαδικτύου κανείς ανα-

ρωτιέται για τη χρησιmicroότητα του τυπωmicroένου

βιβλίου και κατrsquo επέκταση των βιβλιοθηκών που

στεγάζουν τέτοιες συλλογές Ωστόσο η βιβλιο-

θήκη ως τόπος συνάντησης και ανταλλαγής

πληροφοριών παραmicroένει ένας σηmicroαντικός δη-

microόσιος χώρος Στα πλαίσια του διαγωνισmicroού για

Το Μουσείο Μπενάκη κτήριο οδού Πειραιώς

παρουσίασε για δυο microήνες ndashαπό τις 25 Μαϊου

εως τις 25 Ιουλίουndash την έκθεση microε τίτλο laquoΤο Πει-

νασmicroένο Κιβώτιοraquo έργο του αρχιτεκτονικού

γραφείου MVRDV που ιδρύθηκε στο Ρόττερ-

νταmicro το 1991 από τους Winy Maas Jacob van

Rijs και Nathalie de Vries Η συγκεκριmicroένη έκ-

θεση περιελάmicroβανε εννέα βασικά έργα της πε-

ριόδου 1997-2002 Τη διοργάνωση ανέλαβε το

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) σε

συνεργασία microε τη Βασιλική Ολλανδική Πρε-

σβεία στην Ελλάδα και το Μουσείο Μπενάκη-

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Επιmicroελη-

τές της έκθεσης ήταν ο επίκουρος καθηγητής

του ΕΜΠ ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος και ο

Ηλίας Κωνσταντόπουλος επίκουρος καθηγητής

του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

Το laquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοraquo ως κατασκευή στον

χώρο αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσουmicroε

το έργο των MVRDV Ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξό-

πουλος αναφέρει σχετικά laquoείναιhellip σαφέστατα

ορισmicroένο στη γεωmicroετρία του microε απεριόριστες

δυνατότητες microεταβολών στο εσωτερικό του

Παραπέmicroπει ευθέως στην laquoΤρισδιάστατη Πόλη

ndash Κύβοraquo την ουτοπική πρόταση τους για τη

δηmicroιουργία ενός παγκόσmicroιου καννάβου πό-

λεων που η κάθε microια τους περιλαmicroβάνεται σε

κύβο ακmicroής 5km σε απόσταση 100km η microία από

την άλλη 1000000 κατοίκων αφήνοντας τον

ενδιάmicroεσο χώρο τους στη φυσική του κατά-

σταση Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής

πάνω Villa VPRO Κατασκευή 1997 και κάτω Οικιστικό

Συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη Κατασκευή 2003

microέση Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant Μελέτη

2000

κάτω δεξιά Κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη Κατασκευή

2005

δίπλα πάνω Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

Aννόβερο

δίπλα κάτω Άποψη της έκθεσης

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 8: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

microπορεί να συνδυασθεί microε την εξέλιξη της τεχνο-

λογίας Το περίπτερο αποτελεί ένα οικοσύ-

στηmicroα σε microικρογραφία Για παράδειγmicroα το νερό

από το συντριβάνι στη στέγη λειτουργεί στον

έναν όροφο σαν πρόσοψη στον άλλο υγραίνει

την ατmicroόσφαιρα για την προστασία των φυτών

και στον τρίτο παρέχει ψύξη για την αίθουσα

του θεάτρου και νερό για τις τουαλέτες

Η κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη αποτελεί

microια ακόmicroη πρωτότυπη microατιά σε θέmicroατα οικιστι-

κής ανάπτυξης Είναι γνωστή η τάση για microετα-

τροπή υπαβαθmicroισmicroένων περιοχών κοντά σε

λιmicroάνια σε περιοχές κατοικίών υψηλής ποιότη-

τας Η καλή θέα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας

των κατοικιών ενισχύουν αυτή την τάση Οι

MVRDV ανέλαβαν να microετατρέψουν σε κατοικίες

δύο σιλό Η αρχική σκέψη ήταν να σχεδιασθούν

οι κατοικίες στο εσωτερικό των σιλό αλλά στην

πορεία βρήκαν ότι ήταν τεχνικά δύσκολο να

γίνουν τα απαραίτητα ανοίγmicroατα για παράθυρα

Έτσι αποφασίστηκε να παραmicroείνει το εσωτερικό

κενό ως χώρος κίνησης και οι κατοικίες να τοπο-

θετηθούν περιmicroετρικά σε προβόλους στην εξω-

τερική πλευρά Με αυτόν τον τρόπο ένα φαινο-

microενικά σηmicroαντικό πρόβληmicroα microετατράπηκε στο

πιο ενδιαφέρον στοιχείο της πρότασης

Η έκθεση των MVRDV προβάλλει microε απλό τρόπο

ndashσκίτσα και microακέτεςndash το έργο τους που διακρί-

νεται τόσο για τις τολmicroηρές και ευφυείς προτά-

σεις όσο και για τις θεωρητικές προεκτάσεις

του Η microεθοδολογία του σχεδιασmicroού τους και η

ιδιαιτερότητα στον τρόπο που microετουσιώνουν το

καθηmicroερινό στο απρόσmicroενο αναθεωρεί τον

τρόπο που σκεπτόmicroαστε για την αρχιτεκτονική

και αποτελεί αφορmicroή προβληmicroατισmicroού και γόνι-

microης συζήτησης

Σηmicroειώσεις

1 Από τον κατάλογο της έκθεσης

2 laquoService Coreraquo

3 MVRDV ΚΜ3 ndash Excursions on Capacities Actar

Barcelona 2005 σελ 629

την Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant

οι MVRDV σχεδιάζουν έναν κυκλικό πύργο ύψους

230 microέτρων microε βιβλιοστάσια στις πλευρές του

δηmicroιουργώντας στον κεντρικό χώρο microια microεγάλη

δηmicroόσια αίθουσα Παράλληλα προτείνεται ένα

δίκτυο από 800 γυάλινους κύβους που λειτουρ-

γούν ως χώροι συνάντησης και εργασίας και

κινούνται οριζόντια και κατακόρυφα σε οποιο-

δήποτε σηmicroείο του κτηρίου

Στη Βιβλιοθήκη στο Spijkenisse βασικός στοχος

ήταν να σχεδιασθεί ένα δηmicroόσιο κτήριο όσο το

δυνατόν πιο ελκυστικό για το κοινό που να είναι

παράλληλα laquomicroια βιτρίνα γνώσης πληροφορίας

και πολιτισmicroούraquo3 Η τετράριχτη στέγη του απο-

τελείται από γυαλινες επιφάνειες στηριζόmicroενες

σε ξύλινα ζευκτά Το φωτεινό κέλυφος που δη-

microιουργείται περιβάλλει τους χώρους ανάγνω-

σης καθώς και κλειστούς χώρους που είναι χω-

ροθετηmicroένοι κάθετα σε ορόφους

Το Πολιτιστικό Κέντρο Matsudai περιγράφεται

διαγραmicromicroατικά σαν ένας υπερυψωmicroένος κύβος

ο οποίος ορίζει microια πλατεία που προστατεύεται

από τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιο-

χής (έντονο κρύο τον χειmicroώνα και υψηλές θερ-

microοκρασίες το καλοκαίρι) και είναι κατάλληλη

για θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις Η υπερύ-

ψωση του κτηρίου το κάνει ευκολότερα αντιλη-

πτό από την πόλη και εξασφαλίζει καλύτερη

θέα για τους χρήστες του

Στη villa VPRO εφαρmicroόζεται microια καινοτόmicroος

αντίληψη για τον σχεδιασmicroό γραφείων Οργα-

νώνεται microια σειρά από πολυλειτουργικές αίθου-

σες αντί για την παραδοσιακή τοποθέτηση χώ-

ρων εργασίας εκατέρωθεν ενός διαδρόmicroου δη-

microιουργείται δε ένας συνεχής ανοικτός χώρος

που αναπτύσσεται ανοδικά προς την οροφή του

κτηρίου Τα διαφορετικά επίπεδα συνδέονται microε

ράmicroπες κλιmicroακοστάσια και έναν ανελκυστήρα

Ο χώρος όπως αναπτύσσεται εξασφαλίζει την

απαραίτητη ευελιξία για τη λειτουργία ενός σύγ-

χρονου τηλεοπτικού σταθmicroού

Στο οικιστικό συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη

αντιmicroετωπίζεται το ζήτηmicroα της αύξησης της οικι-

στικής πυκνότητας Η συνήθης πρακτική στα

αναπτυσσόmicroενα προάστια της πόλης είναι ο σχε-

διασmicroός πολυκατοικιών που στρέφονται προς

microια κοινή αυλή στο εσωτερικό του οικοπέδου

Στο Mirador σκοπός είναι να δοθεί η εντύπωση

ότι το οριζόντιο σύνολο του οικιστικού τετραγώ-

νου στράφηκε κατακόρυφα Με τον τρόπο αυτό

καταργείται η εσωστρεφής αυλή και εισάγεται

ένας κοινόχρηστος ηmicroιυπαίθριος χώρος microε

εκπληκτική θέα στον 12ό όροφο του πύργου

Στο Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

αποδεικνύεται ότι ο σεβασmicroός στο περιβάλλον

3311ε π ί κ α ι ρ α

MVRDV Το laquoΠεινασmicroένο ΚιβώτιοraquoΌλγα Βενετσιάνου αρχιτέκτων

3300 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

εmicroπεριέχεται σε αυτούς του κύβους και δεν

εξαπλώνεται Οι MVRDV υποστηρίζουν ενεργά

την αύξηση της πυκνότητας το sprawl είναι ο

εχθρός τουςraquo1

Η έκθεση των έργων τους καταλαmicroβάνει το εσω-

τερικό ενός κύβου Η ευέλικτη διευθέτηση των

αρχιτεκτονικών εκθεmicroάτων σε αυτό είναι σε

αναλογία microε την ευελιξία και πολυπλοκότητα

της τρισδιάστατης πόλης Η παρουσίαση γίνεται

κυρίως microε microακέτες και microεγάλες εκτυπώσεις φω-

τογραφιών του εσωτερικού χώρου των κτηρίων

Είναι γνωστό ότι το αρχιτεκτονικό έργο είναι

δύσκολο να περιγραφεί ιδιαίτερα σε έναν χώρο

όπου ο θεατής κοντοστέκεται για λίγο απέναντι

στα εκθέmicroατα Ωστόσο τα σκίτσα και οι microακέ-

τες των MVRDV περιγράφουν microε απλό τρόπο τις

ευφυείς ιδέες τους Αυτό που χαρακτηρίζει την

αρχιτεκτονική τους δεν είναι ένα ενιαίο microορφο-

λογικό laquoστιλraquo όσο microία συγκεκριmicroένη microεθοδο-

λογία σχεδιασmicroού που αποτυπώνει την έρευνα

και τη στάση τους σε σχέση microε τα τρέχοντα

αρχιτεκτονικά ζητήmicroατα

Στην πρόταση των MVRDV για το Ινστιτούτο

Eyebeam στη Νέα Υόρκη ερευνάται η σχέση

ανάmicroεσα στα Νέα Μέσα και την Αρχιτεκτονική

∆ηλώνουν δε σχετικά ότι laquoκανένα έργο δεν

γερνά γρηγορότερα από την laquoultra modernraquo

αρχιτεκτονική που βασίζεται στα Νέα Μέσα

[New Media]raquo Έτσι προχωρούν σε microια καθαρά

laquoαρχιτεκτονικήraquo λύση Παρατηρώντας ότι η

χρήση των υπολογιστών έχει microετατρέψει τον

χώρο εργασίας σε ένα σκοτεινό και δυσάρεστο

microέρος προτείνουν την αντιστροφή της παραδο-

σιακής περιmicroετρικής διάταξης των χώρων γρα-

φείων γύρω από έναν πυρήνα2 ∆ηmicroιουργούν

έναν ανοικτό χώρο που περιβάλλεται από ανελ-

κυστήρες κλιmicroακοστάσια και microηχανολογικές

εγκαταστάσεις Παράλληλα κατασκευές δια-

φορετικών διαστάσεων και κατευθύνσεων που

microοιάζουν microε laquoκενά δοκάριαraquo διατρέχουν τον

πύργο οριοθετώντας χώρους διαφορετικών

χρήσεων

Σήmicroερα στην εποχή του διαδικτύου κανείς ανα-

ρωτιέται για τη χρησιmicroότητα του τυπωmicroένου

βιβλίου και κατrsquo επέκταση των βιβλιοθηκών που

στεγάζουν τέτοιες συλλογές Ωστόσο η βιβλιο-

θήκη ως τόπος συνάντησης και ανταλλαγής

πληροφοριών παραmicroένει ένας σηmicroαντικός δη-

microόσιος χώρος Στα πλαίσια του διαγωνισmicroού για

Το Μουσείο Μπενάκη κτήριο οδού Πειραιώς

παρουσίασε για δυο microήνες ndashαπό τις 25 Μαϊου

εως τις 25 Ιουλίουndash την έκθεση microε τίτλο laquoΤο Πει-

νασmicroένο Κιβώτιοraquo έργο του αρχιτεκτονικού

γραφείου MVRDV που ιδρύθηκε στο Ρόττερ-

νταmicro το 1991 από τους Winy Maas Jacob van

Rijs και Nathalie de Vries Η συγκεκριmicroένη έκ-

θεση περιελάmicroβανε εννέα βασικά έργα της πε-

ριόδου 1997-2002 Τη διοργάνωση ανέλαβε το

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) σε

συνεργασία microε τη Βασιλική Ολλανδική Πρε-

σβεία στην Ελλάδα και το Μουσείο Μπενάκη-

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Επιmicroελη-

τές της έκθεσης ήταν ο επίκουρος καθηγητής

του ΕΜΠ ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος και ο

Ηλίας Κωνσταντόπουλος επίκουρος καθηγητής

του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

Το laquoΠεινασmicroένο Κιβώτιοraquo ως κατασκευή στον

χώρο αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσουmicroε

το έργο των MVRDV Ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξό-

πουλος αναφέρει σχετικά laquoείναιhellip σαφέστατα

ορισmicroένο στη γεωmicroετρία του microε απεριόριστες

δυνατότητες microεταβολών στο εσωτερικό του

Παραπέmicroπει ευθέως στην laquoΤρισδιάστατη Πόλη

ndash Κύβοraquo την ουτοπική πρόταση τους για τη

δηmicroιουργία ενός παγκόσmicroιου καννάβου πό-

λεων που η κάθε microια τους περιλαmicroβάνεται σε

κύβο ακmicroής 5km σε απόσταση 100km η microία από

την άλλη 1000000 κατοίκων αφήνοντας τον

ενδιάmicroεσο χώρο τους στη φυσική του κατά-

σταση Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής

πάνω Villa VPRO Κατασκευή 1997 και κάτω Οικιστικό

Συγκρότηmicroα Mirador στη Μαδρίτη Κατασκευή 2003

microέση Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Noord Brabant Μελέτη

2000

κάτω δεξιά Κατοικία Gemini στην Κοπενχάγη Κατασκευή

2005

δίπλα πάνω Ολλανδικό Περίπτερο στην Expo του 2000

Aννόβερο

δίπλα κάτω Άποψη της έκθεσης

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 9: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

3333ε π ί κ α ι ρ α

Ο microετασχηmicroατισmicroός του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσία∆ελτίο Τύπου

3322 ε π ί κ α ι ρ α

δρ

άσ

εις

σηmicroασία των ελεύθερων χώρων Η θέα από την

ταράτσα των Μαρίας Σαρρή και Αναστασίας Κρα-

τίδη ήταν microια επεξεργασία microέσα από δράσεις

και προβολές του microετασχηmicroατισmicroού στην οδό

Περσεφόνης στον κεντρικό δρόmicroο που συνο-

ρεύει microε την Τεχνόπολη microε τα εστιατόρια που

ανοίγουν το ένα πίσω άλλο microετατρέποντας τον

δρόmicroο σε σκηνικό και εκτοπίζοντας τους κατοί-

κους Η Άννα Τσουλούφη στο project O αmicroνός

της βιοτεχνίας συνέδεσε την περιοχή Tσαλα-

βούτα (Περιστέρι) microε το Γκαζοχώρι microεταφέρο-

ντας το γλυπτό-αmicroνό microε το τρίκυκλο το οποίο

της παραχωρήθηκε από τον σύλλογο των Ρακο-

συλλεκτών Η Λάζαρη Μαύρα αναδεικνύοντας

σrsquo έναν χάρτη τα πολλαπλά νοήmicroατα της περιο-

χής microετέτρεψε τον χάρτη σε παιχνίδι σrsquo ένα

κενό οικόπεδο Στο project Καρότσι microεταφερό-

microενο υλικό η γυmicroνή ζωή κατοικεί στην πόλη η

Eλένη Tζιρτζιλάκη microε στολή εργάτη σε ανθυγι-

εινά επαγγέλmicroατα πάνω σε ένα καρότσι το

οποίο κατασκεύασε σε συνεργασία microε τον Στέ-

φανο Χανδέλη και τον Μάνο Κορνελάκη microετέ-

φερε ένα γυmicroνό ανθρώπινο σώmicroα το σώmicroα της

καθώς και αλλοιωmicroένους ήχους της περιοχής

Στο καρότσι υπήρχαν φωτοτυπίες από τη νοmicroο-

θεσία προεδρικά διατάγmicroατα κείmicroενα από τις

κινητοποιήσεις των συλλόγων Με το υλικό αυτό

ενηmicroέρωνε τους κατοίκους και τους περαστι-

κούς

Στη συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε την Πέmicro-

πτη στο καφενείο Beduin οι συmicromicroετέχοντες στις

δράσεις παρουσίασαν τη δουλειά τους και το

πώς microπορεί αυτή να επιδράσει στο έδαφος της

περιοχής Tα προβλήmicroατα της περιοχής παρου-

σίασαν εκπρόσωποι από τον σύλλογο κατοίκων

laquoΜέγας Αλέξανδροςraquo από τον σύλλογο Pακο-

συλλεκτών και κάτοικοι οι οποίοι τόνισαν το Κα-

τεπείγον της περίστασης καθώς πολλοί έχουν

εκτοπιστεί και άλλοι είναι αναγκασmicroένοι να

φύγουν λόγω του γεγονότος ότι τα ενοίκια ανε-

βαίνουν στα ύψη και συχνά γίνονται εξώσεις

από τους ιδιοκτήτες Όπως τόνισαν στη συζή-

τηση ότι γίνεται στην περιοχή δεν λαmicroβάνει

υπόψη τους κατοίκους και δεν σχεδιάζεται γιrsquo

αυτούς Είναι ενδεικτικό ότι δεν έχει γίνει ούτε

microία παιδική χαρά και προγραmicromicroατίζεται ερήmicroην

των κατοίκων η αλλαγή θέσης του παζαριού στο

τέρmicroα της οδού Ερmicroού Είναι επίσης φανερό ότι

ο σταθmicroός του microετρό έγινε για να εξυπηρετήσει

άλλα σχέδια Από τη συζήτηση απουσίαζε αν

και είχε επανειληmicromicroένα προσκληθεί ο ∆ήmicroος

Αθηναίων

www nomadikiarxitektonikinet

χώρι όπου σηmicroειώνονται απίστευτες αλλαγές

καθώς πολλοί κάτοικοι εκτοπίζονται από τα

κέντρα διασκέδασης και τα πολυώροφα lofts τα

οποία το ένα microετά το άλλο κατασκευάζονται

Αντίστοιχα στη γειτονική περιοχή του Ελαιώνα

ετοιmicroάζονται microεγάλες και βίαιες αλλαγές microε

στόχο την εmicroπορευmicroατοποίηση της προοριζόmicroε-

νης για ανάσα ζωής ιστορικής περιοχής της Αθή-

νας

Οι δράσεις-κατασκευές όριζαν microία διαδροmicroή

στην περιοχή Το project Παιχνίδι εδαφικότητας

του Θεόδωρου Γιαννάκη ήταν microια microεταφερό-

microενη προβολή πάνω σε καρότσι που είχε ως θέ-

microα τη διεκδίκηση του εδάφους Το project ΦΜ

90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης των Παγώνας

Ζάλη και Πέτρου Μώρη δηmicroιουργούσε έναν

χάρτη microε παρεmicroβάσεις σε διάφορα στρατηγικά

σηmicroεία πχ σηmicroεία που τα νέα κέντρα διασκέ-

δασης ή τα lofts συνορεύουν microε παλιές microονοκα-

τοικίες της περιοχής

Το βίντεο Γκάζι όψεις διαχωρισmicroού στη microητρό-

πολη Αθήνα των Παναγιώτη Καλαmicroαρά και

Κώστα ∆ουρούδη ήταν microια περιπλάνηση στην

περιοχή σε συνδυασmicroό microε κείmicroενα των κατα-

στασιακών του Henri Lefevre κλπ To project

Μικροί κήποι στην πόλη των Νίκης Καποκάκη

και Βάντας Χαλιβοπούλου ήταν η ανάγνωση της

περιοχής microέσα από τους microικρούς κήπους της

ανέδειξε τη σηmicroασία ενός κήπου που βρίσκεται

δίπλα στην κεντρική πλατεία και γενικότερα τη

σία ένα δυναmicroικό κίνηmicroα πόλης εmicroπλέκοντας

κατοίκους συλλόγους ανθρωπολόγους φοιτη-

τές αρχιτεκτονικής κλπ Ήταν χαρακτηριστικό

την Τρίτη το βράδυ οι microικρές συγκεντρώσεις που

υπήρχαν στα σηmicroεία των δράσεων οι άνθρωποι

που έβγαιναν στα microπαλκόνια να δουν τι συmicroβαί-

νει το ενδιαφέρον στα καφενεία οι επισκέπτες

που περιπλανιόντουσαν στην περιοχή για να

βρουν τις δράσεις οι οποίες ήταν διασκορπι-

σmicroένες σε διάφορους χώρους της τοποθεσίας

σε κήπους στους δρόmicroους και έξω από το σταθ-

microό του microετρό αλλά και η προσπάθεια απαγό-

ρευσης από το κατάστηmicroα Mamacas να χρησι-

microοποιηθεί τοίχος διπλανού εγκαταλειmicromicroένου

σπιτιού για την προβολή της δράσης Η θέα από

την ταράτσα υποστηρίζοντας ότι ο χώρος απο-

τελεί ιδιοκτησία του

Μέσα από την κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε

φάνηκε ότι η αρχιτεκτονική και η τέχνη microπο-

ρούν να επέmicroβουν δυναmicroικά στην αστική συν-

θήκη και στον microετασχηmicroατισmicroό του εδάφους Οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί του ∆ικτύου εδώ

και τρία χρόνια εργάζονται in situ στo Γκαζο-

Το ∆ίκτυο Νοmicroαδική πραγmicroατοποίησε στις 26

Ιουνίου ηmicroέρα Τρίτη microια σειρά από δράσεις

στο Γκαζοχώρι microε θέmicroα laquoΟ microετασχηmicroατισmicroός

του εδάφους Ένα σχέδιο στην τοποθεσίαraquo Στις

28 Ιουνίου ηmicroέρα Πέmicroπτη πραγmicroατοποίησε τη

δηmicroόσια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκαν

οι τοπικοί σύλλογοι κάτοικοι της περιοχής

καθώς και αρχιτέκτονες εικαστικοί και άλλοι

ενδιαφερόmicroενοι για τα ζητήmicroατα που απασχο-

λούν την πόλη

Επιδίωξη του ∆ικτύου είναι microέσα από διαφορε-

τικές επεξεργασίες να αναδείξει την κρυmicromicroένη

δυναmicroική της τοποθεσίας να εmicroπλέξει τον αρχι-

τέκτονα microε τον εικαστικό και τον κάτοικο microε τα

ζητήmicroατα που απασχολούν την περιοχή να

δώσει στους κατοίκους έναν χώρο συmicromicroετοχής

και έκφρασης να επηρεάσει δυναmicroικά το παρόν

και το microέλλον της τοποθεσίας και γενικότερα

της πόλης

Αυτή τη φορά είναι σίγουρο ότι αν και η θερmicroο-

κρασία και τις δύο ηmicroέρες ήταν ανεβασmicroένη οι

αρχιτέκτονες και οι εικαστικοί οι οποίοι συmicromicroε-

τέχουν στο ∆ίκτυο δηmicroιούργησαν στην τοποθε-

κάτω Καταστρέψτε το νόηmicroα Λ Μαύρα

δίπλα πάνω ΦΜ 90 ndash 10 Εγχειρίδιο Πεδίου Μάχης Π Ζά-

ληΠ Μώρη

δίπλα microέση Μικροί κήποι στην πόλη Ν ΚαποκάκηΒ Χα-

λιβοπούλου

δίπλα κάτω Καρότσι microεταφερόmicroενο υλικό η γυmicroνή ζωή

κατοικεί στην πόλη Ε ΤζιτρζιλάκηΣ Χανδέλης (ζωγρα-

φική)Μ Κορνελάκης (microουσική)

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 10: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

Acircrsaquo Ugravefi

Ocirc˘

Uacutersaquomiddot˜ IcircIuml middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave 700 Atilde 25 UgraveIgrave 17500 UgraveIgrave

˘OcircAacuteAcircrsaquoˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute)

tradeUgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave AcircrsaquoUcircEuml˜

- ordfAcirc middotfiEcircmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDagger parapartAtildeoslashcentpart Ocirc˘ AcircIcircpermilrsaquo-

permilAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest middotfi AacuteOacuteˆIgraveOcircpermilfiUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ intAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircOcircDagger tradeAtilderadicpara

Euml OcircOcircrsaquomiddot permilEumlIgraveOcircUcircEgraveAcircDaggerAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc ordmpartint IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave Euml middotIcircUacuteEgrave-

sbquolsaquo˜ OcircUacuteEgraveOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute IcircUgraveEgraveUcircIgraveiquestUgraveˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave Ocirc UgraveUacutefiOcirc˜ permilEgravemiddotIgravefiUacuteEcircˆUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute

IcircmiddotEgrave IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute middot˘UgraveOcircDagger

- ∆˘macrfiOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotmiddotIumlIumlOcircUgraveUacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ middotIcircEgraveOacutelsaquoUgraveˆOacute

Icirc˘UacutelsaquoUcircUcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave currenUacute IcircmiddotEgrave IgraveAcirc permilmiddotiquestOacuteAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute

- ∆Ocirc ˘iquestUacutemacrOcircOacute AacutelsaquoAcircpermilOcirc OcircpermilOcircUcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveOcirc radic∆ 22

IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot middotUacutemiddotIgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave

IgravecurrenmacrUacuteEgrave UgraveEumlOacute middotOcircAcircUacuteiquestUgraveˆUcircEuml UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ OcircpermilOcirc-

UcircEcircmiddotrsaquoUacuteOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot

infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

tradeAcirc middotOacuteUgraversaquoıAcircUcircEuml IgraveAcirc Ugravemiddot UacuteOcircsbquoIumlAcircfiIgraveAcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ AcircUacuteEgrave-

IumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ AcircUacuteEgraveOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave IgravefiOacuteOcirc UcircUgraveEumlOacute middotIuml-

IumlmiddotAacutelsaquo macrUacutelsaquoUcircAcircˆOacute UgraveOcirc˘ radic∆ 22 permilEumlIumlmiddotpermillsaquo UgraveOcirc˘ radic∆ UcircUgraveOcirc

OcircOcircrsaquoOcirc sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEuml-

Oacutemiddot˚IcircOcircDagger radic˘UcircEgravemiddotUcircUgraveEgraveIcirciquest UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveOcirc˘

OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircOcircDagger UgraveAcircUgraveUacutemiddotAacuteOgraveOacuteOcirc˘ Ocirc˘ ımiddot permilOgraveUcircAcircEgrave Oacutecurrenmiddot IgraveOcircUacute-

Ecirclsaquo UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo IcircmiddotEgrave fimacrEgrave AacuteEgravemiddot middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ ımiddot currenUacuteAcircAcirc Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave

fiIgraveOcircUacutemiddot UgraveAcircUgraveUacuteiquestAacuteˆOacutemiddot IcircmiddotEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ macrUacutelsaquo˙Ocirc˘Oacute middotOacuteiquest-

IumlmiddotUcircEuml˜ (UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave intOcirc˘OacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveOgraveUgraveEgraveIcircmiddot) IcircmiddotEgrave

AacuteAcircOacuteEgraveIcircOgrave˜ Oacutemiddot IumliquestsbquoAcircEgrave ˘rsquo fibdquoEgraveOacute UgraveEuml˜ UgraveEgrave˜ OacutecurrenAcirc˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

Ocirc˘ currenmacrOcirc˘Oacute AcircOacuteUgravemiddotmacrıAcircrsaquo fiˆ˜ Ocirc UcircUgravemiddotıIgravefi˜ UgraveOcirc˘ IgraveAcircUgraveUacutefi

infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute middotIumlIumliquest IcircmiddotEgrave UgraveEgrave˜ iquestIumlIumlAcirc˜ AcircEgravepermilEgraveIcirccurren˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot AcircUacuteEgraveIumliquestsbquoAcircEgrave OcircˆUcircpermillsaquoOcircUgraveAcirc IgraveAcirc-

IumlcurrenUgraveEuml AcircrsaquoIuml˘UcircEuml˜ UgraveˆOacute Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcircOgraveOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜

prod middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveˆOacute

infinAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute fiˆ˜ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave UcircUgraveOcircOacute iexcl 3481 IgraveAcirc

UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircDagger - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgrave-

IcircOcircDagger parafiIumlOcirc˘ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute

AacutemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger IcircmiddotEgrave middotEgraveUgraversaquomiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml

UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ Ocirc cent infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UacuteOcircmacrˆUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquo-

EumlUcircEuml UgraveOcirc˘ IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ currenUacuteAacuteOcirc˘ middotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo˜ middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜

Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave AacutersaquoOacuteAcircEgrave OcircUgravecurren UcircUgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddotraquo

partIacutemiddotOacuteUgraveIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Euml UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcirclsaquo UgraveOcirc˘ UcircUgraveEumlOacute middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotEgravefi-

UgraveEumlUgravemiddot IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacute-

permilUacutemiddot˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

∆Ocirc OacuteOcircIgraveOcircıAcircUgraveEgraveIcircfi IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 11 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 (ordmpartint 162 infin282006)

UgraveUacuteOcircOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi trademacrcurrenpermilEgraveOcirc UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜

(iexcl 15151986) OgraveUcircUgraveAcirc Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteEumlıOcircDaggerOacute permilDaggerOcirc OacutecurrenOcircEgrave

AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOcircrsaquo - ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOcircrsaquo parafiIumlOcircEgrave middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

middotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute

UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute middot) UcircUgraveEumlOacute Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircAcirc currenIcircUgravemiddotUcircEuml AcircOacuteUgravefi˜

UgraveˆOacute OcircUacutersaquoˆOacute UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave sbquo) UcircUgraveEumlOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo

UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcirc radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69

- AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ Ocirc˘ macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircEgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc IgraveAcirc UgraveEumlOacute AcircˆOacute˘Igraversaquomiddot laquoparamiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ infinıIumlEuml-

UgraveEgraveIcircfi˜ ŸIgraveEgraveIumlOcirc˜raquo UcircUgraveOcircmacrAcircDaggerOcircOacuteUgravemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute OcircEgraveOcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddot-

sbquoiquestıIgraveEgraveUcircEuml UgraveˆOacute OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute UgraveOcirc˘ partIumlmiddotEgrave-

OgraveOacutemiddotmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute

ordfAcirc UgraveOcirc iquestUacuteıUacuteOcirc 12 UgraveOcirc˘ iexcl 3481 OcircUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquo-

UcircAcircEgrave˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveˆOacute AgraveAcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircOgraveOacute -

ordfEumlUgraveUacuteOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircOgraveOacute parafiIumlˆOacute Ocirc˘ fiUcircOcircOacute middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveOcirc

radic∆ 22 UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ 69 Acircrsaquo UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜

OcircEgrave OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave IcircmiddotUgravemiddotUacuteAacuteOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave

macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave ˜ OgraveUacuteOcirc˜ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEumlUcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquo-

OacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgrave-

IcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ 150 UgraveIgrave IcircmiddotıOgrave˜ IcircmiddotEgrave

macrOgraveUacuteOcirc˜ middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜ IcircmiddotEgrave AcircUcircUgraversaquomiddotUcircEuml˜ AcircEgraveEcircmiddotOacuteAcircrsaquomiddot˜ 250

UgraveIgrave lsaquoUgraveOcircEgrave Ucirc˘OacuteOcircIumlEgraveIcirclsaquo AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteEuml permilfiIgraveEumlUcircEuml 400

UgraveIgrave ordfcurrenAacuteEgraveUcircUgraveOcirc AcircEgraveUgraveUacuteAcircfiIgraveAcircOacuteOcirc DaggerbdquoOcirc˜ 45 Igrave partEgraveUgraveUacuteAcirc-

fiIgraveAcircOacuteEuml IcirciquestIuml˘bdquoEuml 480 UgraveIgrave tradeUgraveOcircOacute rsaquopermilEgraveOcirc macrOgraveUacuteOcirc permilEumlIgraveEgrave-

Ocirc˘UacuteAacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave ˘fiAacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ πAtildepart OcircmacrEuml-

IgraveiquestUgraveˆOacute macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute (UcircEumlIgrave ˘OcircIumlOcirc-

Aacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ middotOacutemiddotAacuteIcircmiddotrsaquoOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ AacuteEgravemiddot 700 ıcurren-

UcircAcircEgrave˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcirc-

Oacutemiddot˚Icircfi˜ Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ middotUacutemiddotIgravecurrenOacuteAcircEgrave IgraveAcirc IcirciquestOcircEgravemiddot middotıIumllsaquoIgravemiddotUgravemiddot

UgraveOcirc˘ ˆ˜ IcircmiddotEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot partIcircAcircrsaquo AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestıEumlIcircAcirc IcircmiddotEgrave ˆ˜

currenpermilUacutemiddot Euml parainfinpart paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ ˆ˜ UgraveOcirc 1983 IcircmiddotEgrave AcircEgrave-

UcircUgraveUacutecurrenEcircOcircOacuteUgravemiddot˜ middotfi UgraveOcirc 1985 ˆ˜ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc 2004

prod UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot AcircIacute˘EumlUacutecurrenUgraveEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

IcircUacutersaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave fimacrEgrave middotIumliquest middotOacuteAcircmiddotUacuteIcirclsaquo˜ Igravemiddot UgraveOcirc˘IumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircOacute

AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveEuml AacuteEgravemiddot Oacutemiddot EcircEgraveIumlOcircIacuteAcircOacuteAcircrsaquo OcircOcircEgravemiddotpermillsaquoOcircUgraveAcirc middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircfi

UgraveIgravelsaquoIgravemiddot lsaquo UcircˆIgravemiddotUgraveAcircrsaquoOcirc

trade˘OacuteOcircUgraveEgraveIcirciquest UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc

- centAcircOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot UcircIcircOcircfi OcircIumlAcircOcircpermilOcircIgraveEgraveIcircfi lsaquo

middotOacutemiddotbdquo˘macrlsaquo˜

- intmiddotUgravemiddotIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteAcircEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc macrOgraveUacuteOcirc Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

permil˘UcircAcircDaggerUacuteAcircUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave ˘AcircUacuteOcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveOcirc˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute fiIumlEuml

- paraUacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacuteEuml fimacrIumlEumlUcircEuml UcircUgraveOcirc˘ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Igravemiddot IcircmiddotEgrave UcircUgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ (middotOcirc-

IcircIumlAcircEgraveUcircIgravefi˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotfi UgraveEumlOacute IcircrsaquoOacuteEumlUcircEuml OcircmacrEumlIgraveiquest-

UgraveˆOacute IcircIuml)

- prod ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcirclsaquo UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger permilAcircOacute IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUgravemiddotEgrave middotfi UgraveOcirc ˘EcircEgrave-

UcircUgraveiquestIgraveAcircOacuteOcirc IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

- ŒmacrAcircEgrave OcircIumlDagger IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot (13000 -

16000) UcircAcirc UcircmacrcurrenUcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc IumllsaquoıOcirc˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ middotOacuteiquestAacuteIcircAcirc˜

UgraveEuml˜ OcircIgraveiquestpermilmiddot˜

- radicEgrave AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave AcircmiddotIumlmiddotEgraveˆIgravecurrenOacuteAcirc˜

permil˘UcircIumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave middotOacuteAcircmiddotUacuteIcircAcircrsaquo˜ EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot AacuteEgravemiddot

UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc Ocirc˘ IcirciquestOacuteAcircEgrave UacuteˆUgravemiddotıIumlEumlUgraveEgraveUcircIgravefi UcircAcirc fiIumlmiddot Ugravemiddot

UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgraveiquest UgraveOcirc˘

- prod AcircUacuteEgraveOcircUacuteEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml currenIcircUgravemiddotUcircEuml UgraveˆOacute AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircˆOacute

UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ permil˘UcircIcircOcircIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute UgraveEuml IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgravefiUcircOcirc

UgraveEuml˜ parainfinpart fiUcircOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

AcircEgravepermilEgraveIcircfiUgraveAcircUacutemiddot UcircAcirc ıcurrenIgravemiddotUgravemiddot permilEgraveOcircrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOgraveOacute

macrOgraveUacuteˆOacute UacuteOcircOcircOacuteEumlUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircIuml

- ordfEuml DaggermiddotUacuteIacuteEuml macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜

- ordfEgraveIcircUacutelsaquo middotOacuteUgravemiddotOcircpermilOcircUgraveEgraveIcirclsaquo EgraveIcircmiddotOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

(IgraveEgraveIcircUacutelsaquo macrˆUacuteEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot - IgraveAcircAacuteiquestIumlOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ucirc˘OacuteUgravelsaquoUacuteEuml-

UcircEuml˜ AcircOacutefi˜ AacuteAcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc˘ IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘)

- ordfEuml middotOcircpermilAcircIcircUgravefi middotfi UgraveEgrave˜ UacuteOcirccedilOcircıcurrenUcircAcircEgrave˜ IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘Uacute-

Aacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo middotAacuteOgraveOacuteˆOacute

FIFAUEFA

- infinOacute˘middotUacuteIacutersaquomiddot UcircUgravemiddotıAcircUacuteOgraveOacute middotUcircEcircmiddotIumlAcircrsaquomiddot˜ EcircEgraveIumliquestıIumlˆOacute

paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜

paracurrenUacutemiddot UgraveˆOacute UacuteOcircsbquoIumlEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Ocirc˘ IcircmiddotUgravemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEgrave˜

UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteAcirc˜ middotUacutemiddotAacuteUacuteiquestEcircOcirc˘˜ middotOcircUgrave˘OgraveOacuteAcircUgravemiddotEgrave permilEgravemiddot-

macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirciquest EgravepermilEgravemiddotrsaquoUgraveAcircUacutemiddot IgraveAcirc UgraveAcircUgraveUacutemiddotAcircUgravelsaquo AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc Euml OcircIumlEgrave-

UgraveEgraveIcirclsaquo AcircIcircIgraveAcircUgraveiquestIumlIumlAcirc˘UcircEuml UgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘

paramiddotUacutemiddotIgraveOcircOacutecurren˜ AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute Ocirc paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚Icircfi˜ IgraveAcircUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircUgravemiddotEgrave

UcircAcirc laquoOacutecurrenOcircraquo AacutelsaquoAcircpermilOcirc IgraveAcirc currenIgraveEcircmiddotUcircEuml UgraveEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘

degOcirc˘permillsaquo IcircmiddotEgrave UgraveAcircIumlEgraveIcirciquest IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc currenUacutemiddot˜ UgraveˆOacute AcircIcircIumlOcircAacuteOgraveOacute

IcircmiddotUgravemiddotIumllsaquoAacuteAcircEgrave iquestIumlEgrave UcircUgraveOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo

radic IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave EgraveUcircUgraveOcircUacuteEgraveIcircfiUgraveAcircUacuteOcirc˜ UcircDaggerIumlIumlOcircAacuteOcirc˜ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute permilAcircOacute IgraveOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot IgraveEumlOacute AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquo-

UgravemiddotEgrave middotfi middotıIumlEumlUgraveEgraveIcirccurren˜ AcircAacuteIcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ middotOacuteUgraveiquestIacuteEgraveAcirc˜ UgraveEuml˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘

ordfAcirc UgraveEuml UcircIcirccurrenbdquoEuml UcircUgraveEumlOacute fiIumlEuml IcircmiddotEgrave IgraveAcirc middotEcircOcircUacuteIgravelsaquo UgraveEuml UcircUgravecurren-

ordfAcirc UacuteˆUgraveOcircsbquoOcirc˘Iumlrsaquomiddot UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute UgraveEumlOacute OtildeOacuteOcircEgraveIacuteEuml

UgraveOcirc˘ 2005 UacuteOcircUgraveAcircrsaquoOacuteAcircUgravemiddotEgrave Euml IgraveAcircUgravemiddotEcircOcircUacuteiquest UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger middotfi UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveOcircOacute microOcirc-

UgravemiddotOacuteEgraveIcircfi IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave Euml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveˆOacute

permilDaggerOcirc AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

tradeUgraveOcirc UacuteOcircEumlAacuteOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircmiddotIgraveAcirc UgraveOcirc˘˜

Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacutemiddot˙fiIgraveAcircOacuteOcirc˘˜ EcircOcircUacuteAcircrsaquo˜ AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UcircmacrAcircpermilrsaquoOcirc˘ UgraveEgrave˜ AcircOacutecurrenUacuteAacuteAcircEgraveAcirc˜ UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute AacuteEgravemiddot

Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveEuml˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirc permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

IcircmiddotEgrave IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot UgraveEuml˜

UacuteOgraveUgraveEuml˜ EcirciquestUcircEuml˜ Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteOcircDaggerOacute UgraveEuml permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute partIumlmiddotEgraveOgraveOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜

AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger Ocirc˘ UacuteOcircˆıAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotUgraveiquest

UacuteOcircUgraveAcircUacutemiddotEgravefiUgraveEumlUgravemiddot

tradersquo middot˘Ugravefi UgraveOcirc UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ ımiddot UacuteOcircUcircmiddotılsaquoUcircOcirc˘IgraveAcirc Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘-

UcircEgraveiquestUcircOcirc˘IgraveAcirc UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml Ocirc˘ UacuteOcircsbquoIumlcurrenAcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ middotOacute IcircmiddotEgrave IgravecurrenmacrUacuteEgrave UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot permilAcircOacute

currenmacrOcirc˘Oacute middotIcircfiIgraveEuml middotOcircUcircmiddotEcircEumlOacuteEgraveUcircıAcircrsaquo

prod UgraveOcircOcircıcurrenUgraveEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ infinOacutemiddotIumlEumlUacuteˆUgravelsaquo centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ infinıEuml-

OacutemiddotrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave infinOacuteUgraveEgravepermilEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ ∆AcircmacrOacuteEgraveIcircOgraveOacute AgraveEumlUacuteAcircUcircEgraveOgraveOacute Icirc

AtildeUacutefiOacuteEuml infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml ˆ˜ ˘AcircDaggerı˘OacuteOcirc˘ AacuteEgravemiddot Oacutemiddot Igravemiddot˜ AcircOacuteEumlIgraveAcirc-

UacuteOgraveUcircAcircEgrave AcircIcirc IgravecurrenUacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ centEumlIgraveiquestUacutemacrOcirc˘ UcircmacrAcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveEuml

permilEgraveIumllsaquo middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml AacuteEgravemiddot UgraveEuml sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave ˆ˜

AcircIacutelsaquo˜

laquodeglsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜raquo IcircmiddotEgrave infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcircEgrave

∆Ocirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc infin iexclπIcircOcircIumlmiddot˚permilEuml˜ macrˆUacuteOcircıAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave Acircrsaquo UgraveEuml˜

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UcircUgraveEumlOacute Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo laquoparaAcircUacuteEgrave-

sbquofiIumlmiddotraquo UcircUgraveOcirc˘˜ UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacuteOcircDagger˜ infinIgraveAcircIumlfiIcircEumlOcirc˘˜ prod Acirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotOacutemiddotUgraveDaggermacrıEumlIcircAcirc (UacuteOgraveEumlOacute UcircIcircOcirc˘EgravepermilfiUgraveOcircOcirc˜) IgraveAcirc

UgraveEumlOacute currenIumlAcirc˘UcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircUcircEcircDaggerAacuteˆOacute ordfAcirc UgraveEumlOacute 3294 UgraveOcirc˘

1922 Ocirc macrOgraveUacuteOcirc˜ middotUacutemiddotmacrˆUacutelsaquoıEumlIcircAcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveOcirc˘

AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘ UgraveOcirc˘ paramiddotOacutemiddotıEumlOacutemiddot˚IcircOcircDagger

prod Acirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteEuml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo sbquoUacutersaquoUcircIcircAcircUgravemiddotEgrave UcircUgravemiddot fiUacuteEgravemiddot UgraveOcirc˘

permilmiddotIcircUgrave˘IumlrsaquoOcirc˘ Acircrsaquo UgraveOcirc˘ UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveOcirc˘ laquoAcircUacuteEgraveEcircAcircUacuteAcircEgrave-

middotIcircOcircDaggerraquo OcircpermilEgraveIcircOcircDagger iquestIacuteOcircOacutemiddot UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ paraAcirc-

UacuteEgraveOcircmacrlsaquo Euml OcircOcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgraveEuml˜

middotOacuteiquestUgrave˘IacuteEuml˜ UgraveEuml˜ fiIumlEuml˜ UgraveEuml˜ permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ rsquo50 IcircmiddotEgrave

rsquo60 para˘IcircOacutelsaquo permilfiIgraveEumlUcircEuml AcircIumliquestmacrEgraveUcircUgraveOcircEgrave macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘

middotOcirc˘Ucircrsaquomiddot macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml UcircEumlIgravemiddotOacuteUgraveEgraveIcircfiUgravemiddotUgraveEuml AcircUacuteEgrave-

sbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotEgrave Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteEgravemiddotIcirclsaquo fimacrIumlEumlUcircEuml

centEgravecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo middotfi UgraveOcirc degAcircOacuteEgraveIcircfi ƒ˘ıIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi

(iexcl151585 fiˆ˜ UgraveUacuteOcircOcircOcircEgravelsaquoıEumlIcircAcirc IgraveAcirc UgraveOcirc iexcl 2052

92)

intmiddotUgraveiquestUcircUgravemiddotUcircEuml Euml OcircOcircrsaquomiddot AcircEgravesbquomiddotUacuteDaggerOacuteAcircUgravemiddotEgrave UcircAcirc middotOcircOacuteEgraveIcircUgraveEgraveIcircfi

UcircEumlIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEuml permilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ AacuteEumlcurrenpermilOcirc˘

∆middot˘UgravefimacrUacuteOcircOacutemiddot IcircmiddotEgrave UgraveOcirc rsaquopermilEgraveOcirc UgraveOcirc AacutelsaquoAcircpermilOcirc laquoinfin iexclEgraveIcircOcircIumlmiddot˚-

permilEuml˜raquo UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave UgraversaquoOcircUgravemiddot Oacutemiddot UacuteOcircUcircEcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute

OcircIgraveiquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml AcircIcircUgravefi˜ middotfi UgraveOcirc UgraveAcircUacuteiquestUcircUgraveEgraveOcirc IcircOcircIgrave-

IgraveiquestUgraveEgrave UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteOgraveUgraveOcirc˘ Ucirc˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘ UgraveEuml˜

fiIumlEuml˜ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute

prod IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ IacuteAcircIcircrsaquoOacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 1932 IcircmiddotEgrave OcircIumlOcircIcircIumlEuml-

UacuteOgraveıEumlIcircAcirc AcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveEuml UcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo UgraveOcirc˘ IgraveOcircUacuteEcirclsaquo UgraveOcirc

1958 partIcircAcircrsaquo sbquoUacutelsaquoIcircmiddotOacute UcircUgravecurrenAacuteEuml Ocirc AcircUacutemiddotUcircEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml˜ paramiddotOacutemiddotıEuml-

3355ε π ί κ α ι ρ α

centEgraveIumllsaquo infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEumlmicroOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircfi˜ - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacuteUacutemiddot˜

ŒUacuteAcirc˘Oacutemiddot - AcircEgraveIgravecurrenIumlAcircEgravemiddot OtildeOacuteOacutemiddot ordfAcircIumlmiddotOacutersaquoUgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveˆOacute-Ucirc˘AacuteIcircOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveOcircIumlfiAacuteOcirc˜-OcircIumlAcircOcircpermilfiIgraveOcirc˜ macrˆUacuteOcircUgraveiquestUgraveEuml˜

prod sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ UacuteEgraveOacute IcircmiddotEgrave IgraveAcircUgraveiquest

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 11: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlˆOacute IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute permilAcircOacute AcircEgraveUgrave˘AacutemacriquestOacuteAcircUgravemiddotEgrave IgraveAcirc UgraveEumlOacute

IcircmiddotUgraveiquestUacuteAacuteEumlUcircEuml UgraveˆOacute OcircEgraveIcircOcircpermilOcircIgravelsaquoUcircEgraveIgraveˆOacute macrOgraveUacuteˆOacute UcircUgraveOcirc radic∆

22 IcircmiddotEgrave UgraveOcircOacute macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircIgravefi ˆ˜ macrOgraveUacuteOcirc˘ IcircOcircEgraveOacutefimacrUacuteEuml-

UcircUgraveOcirc˘ UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircUgraveOcircOacute OcircOcircrsaquoOcirc AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircUgravemiddotEgrave Euml middotOacutecurren-

AacuteAcircUacuteUcircEuml middotıIumlEumlUgraveEgraveIcircOcircDagger IgraveOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc˘-AcircOacuteUgraveAcirc˘IcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ IcircmiddotEgrave ˘fi-

AacuteAcircEgraveOcirc˜ macrOgraveUacuteOcirc˜ UcircUgraveiquestıIgraveAcirc˘UcircEuml˜ 700 ıcurrenUcircAcircˆOacute IcircmiddotEgrave OcircˆUcirc-

permillsaquoOcircUgraveAcirc OcircEgrave macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ middot˘Ugravecurren˜ permilAcircOacute IgraveOcircUacuteOcircDaggerOacute Oacutemiddot macrmiddotUacutemiddot-

IcircUgraveEumlUacuteEgraveUcircıOcircDaggerOacute ˆ˜ ˘AcircUacuteUgraveOcircEgraveIcircfi˜ fiIumlOcirc˜

infinfibdquoAcircEgrave˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

radicEgrave IcirciquestUgraveOcircEgraveIcircOcircEgrave UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcircEgrave UcircAcirc

paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ paraAcircUacuteEgravesbquomiddotIumlIumlOcircOacuteUgraveEgraveIcircOcircDagger˜ trade˘IumlIumlfiAacuteOcirc˘˜

(intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute OtildeOacuteˆ infinIgraveAcircIumlOcircIcirclsaquoˆOacute paraUacuteOcirc-

UcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute) IcircmiddotEgrave middotUgraveOcircIgraveEgraveIcirciquest

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgraveAcircIcircpermilEgraveIcirclsaquoUcircAcircEgrave UacuteOcirc OcircIumlIumlOcircDagger UgraveEumlOacute middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml

UgraveEuml˜ AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo˜ IgraveAcirc permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircEgravelsaquoUcircAcircEgrave˜ IcircmiddotEgrave

UacuteOcircUcircEcirc˘Aacutecurren˜ UcircUgraveOcirc tradeUgravepart

- currenmacrOcirc˘Oacute IcircmiddotUgravemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave permilAcirc Oacutemiddot AcircIcircpermilOcircıOcircDaggerOacute middotOcircEcirciquestUcircAcircEgrave˜

fiˆ˜ Euml 30502004 middotfiEcircmiddotUcircEuml tradeUgravepart Ocirc˘ middotEcircOcircUacuteiquest UgraveEumlOacute

middotmiddotAacutefiUacuteAcirc˘UcircEuml UgraveEuml˜ IcircmiddotUgraveAcircpermiliquestEcircEgraveUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ Ucirc˘OacutefiIumlOcirc˘ UgraveˆOacute

UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcircOgraveOacute IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ IcircmiddotEgrave

AcircEgravesbquoiquestIumlIumlAcircEgrave UgraveEuml permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml fiIumlˆOacute UgraveˆOacute IcircUgraveEumlUacutersaquoˆOacute IcircmiddotEgrave

- currenmacrOcirc˘Oacute permilEgravemiddotUgrave˘OgraveUcircAcircEgrave permilEgraveiquestEcircOcircUacuteAcirc˜ UacuteOcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircmacrAcircUgraveEgrave-

Icirccurren˜ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ macrUacutelsaquoUcircAcircEgrave˜ macr AacuteEgravemiddot UgraveEgrave˜ UacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirccurren˜

OcircIuml˘IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquoAcirc˜ (AcircUacuteEgraveIumlmiddotIgravesbquoiquestOacuteOcirc˘Oacute 163 permilEgravemiddotIgraveAcircUacutersaquoUcircIgravemiddotUgravemiddot

Euml IumlAcircEgraveOcircOacutefiUgraveEumlUgravemiddot UgraveˆOacute OcircOcircrsaquoˆOacute middotOacutelsaquoIcircAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute intUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgrave-

Icirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot centEumlIgraveOcircUcircrsaquoOcirc˘ (intpartcent) IcircmiddotEgrave 30 AcircUacutersaquoOcirc˘ AcircIacute

middot˘UgraveOgraveOacute UcircAcirc EgravepermilEgraveOgraveUgraveAcirc˜ UacutefiUcircEcirc˘AacuteAcirc˜) currenmacrAcircEgrave UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo Euml

AcircEgraveUcircIcircAcirc˘lsaquo UgraveOcirc˘ Ucirc˘AacuteIcircUacuteOcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave Euml UcircUgravecurrenAacutemiddotUcircEuml Ucircrsquo

middot˘Ugravefi IumlAcircEgraveUgraveOcirc˘UacuteAacuteEgraveOgraveOacute fiˆ˜ intcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOgraveOacute

tradeOcirc˘permilOgraveOacute IcircmiddotEgrave ordfOcirc˘UcircAcircrsaquoOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgraveiquestUcircˆUcircEuml UgraveEuml˜ IgraveOacutelsaquoIgraveEuml˜

UgraveOcirc˘ ordfEgraveIcircUacutemiddotUcircEgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircDagger partIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgraveOcircDagger permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot IacuteAcirc-

OacuteOgraveOacutemiddot AacuteEgravemiddot IcircmiddotUacuteIcircEgraveOacuteOcircmiddotıAcircrsaquo˜ IcircmiddotEgrave iquestIumlIumlAcirc˜ Acirc˘middotıAcircrsaquo˜

OcircIgraveiquestpermilAcirc˜ IcircmiddotEgrave permilEgravemiddotUgravelsaquoUacuteEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot UgraveˆOacute Icircmiddot-

UgraveOcircEgraveIcircEgraveOgraveOacute AacuteEgravemiddot IcirciquestOcircEgravemiddot middotfi middot˘Ugraveiquest partrsaquoUcircEuml˜ currenmacrOcirc˘Oacute

UacuteOcircUgravemiddotıAcircrsaquo macrOgraveUacuteOcircEgrave UacutemiddotUcircrsaquoOacuteOcirc˘ UcircAcirc AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˘˜ macrOgraveUacuteOcirc˘˜

Ocirc˘ UcircEgraveAacuteiquest UcircEgraveAacuteiquest permilOcircIgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave

∆AcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot IcircEgraveOacuteEumlUgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UcircUgraveEgrave˜ 952007 UcircUgraveEumlOacute

OcircOcircrsaquomiddot Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveAcircrsaquomacrmiddot fiOcirc˘ permilEgravemiddotUgrave˘OgraveıEumlIcircmiddotOacute fi sbquoUacuteOcirc-

macrlsaquo IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot AacuteEgravemiddot iquestIumlIumlEuml Igraversaquomiddot EcircOcircUacuteiquest Ugravemiddot middotEgraveUgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot EcircOcirc-

UacutecurrenˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

paraOcircIumlIumliquest AcircUacuteˆUgraveEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest AcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcircOacuteUgravemiddotEgrave AcirciquestOacute UgraveAcircIumlEgraveIcircOgrave˜ Euml

OcircIuml˘fiıEumlUgraveEuml middotOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ ımiddot Ucirc˘-

OacuteUgraveAcircIumlAcircUcircıAcircrsaquo UcircAcirc fiIumlOcirc UgraveOcirc middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteOcirc AcircDaggerUacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave IgraveAcirc

UgraveEgrave˜ middotmiddotUacutemiddotrsaquoUgraveEumlUgraveAcirc˜ UacuteOcircpermilEgravemiddotAacuteUacutemiddotEcirccurren˜ AcirciquestOacute ımiddot AcircUacuteEgraveIumliquest-

sbquoAcircEgrave fiIumlmiddot Ugravemiddot ˘OcircsbquomiddotıIgraveEgraveUcircIgravecurrenOacutemiddot UgraveIgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot lsaquo middotIumlOgrave˜ ımiddot

AcircAcircIcircUgravemiddotıAcircrsaquo UcircAcirc fiIgraveOcircUacuteOcirc OcircEgraveIcircfiAcircpermilOcirc IgraveAcirc AcircIcircEcircUacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc

AcircAcircOacutepermil˘UgraveEgraveIcircfi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute EgravepermilEgraveˆUgraveOgraveOacute AcirciquestOacute OcircEgrave Uacute˘ıIgraversaquoUcircAcircEgrave˜

ımiddot currenmacrOcirc˘Oacute UgraveEumlOacute middotmiddotEgraveUgraveOcircDaggerIgraveAcircOacuteEuml permilEgravemiddotEcirciquestOacuteAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave ımiddot UgraveAcirc-

ıOcircDaggerOacute UcircUgraveEuml permilEgravemiddotsbquoOcircDaggerIumlAcirc˘UcircEuml IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜ IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircOcirc˘˜ lsaquo ımiddot

middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircıOcircDaggerOacute IcircAcircIcircIumlAcircEgraveUcircIgravecurrenOacuteˆOacute UgraveˆOacute ı˘UacuteOgraveOacute middotfi UgraveOcirc

centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc

ordfcurrenmacrUacuteEgrave UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo˜ middotUacuteiquest UgraveEumlOacute middotOacutemiddot˙lsaquoUgraveEumlUcircEuml UgraveˆOacute UacuteOcircpermilEgravemiddot-

AacuteUacutemiddotEcircOgraveOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute middotOacuteiquestıAcircUcircEuml AcircIcircfiOacuteEumlUcircEuml˜ UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermilEgraveIcirclsaquo˜

IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml˜ (master plan) AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute ˘IumlOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘

UacuteOcircAacuteUacuteiquestIgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ centEgraveIumllsaquo˜ infinOacuteiquestIumlmiddotUcircEuml˜ UgraveˆOacute AcircUacuteEgraveOcircmacrOgraveOacute

UgraveOcirc˘ microOcircUgravemiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger - sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜raquo UacuteOcirccedilOcircIumlOcircAacuteEgrave-

UcircIgraveOcircDagger 31588200 Acirc˘UacuteOgrave IumlcurrenOcircOacute ordmparainfin Ocirc˘ AcircAacuteIcircUacutersaquoıEumlIcircAcirc

middotfi UgraveOcirc centEumlIgraveOcircUgraveEgraveIcircfi trade˘IgravesbquoOcircDaggerIumlEgraveOcirc UgraveOcircOacute ordfiquestEgraveOcirc UgraveOcirc˘ 2007

permilAcircOacute IgraveOcirc˘ permilfiıEumlIcircmiddotOacute iquestIumlIumlmiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquomiddot middotfi UgraveOcircOacute middotUacuteIgravefipermilEgraveOcirc

infinOacuteUgraveEgravepermillsaquoIgravemiddotUacutemacrOcirc Icirc infinIcircUacuteEgraveUgraversaquopermilEuml OgraveUcircUgraveAcirc UgraveOcirc IcircfiUcircUgraveOcirc˜ Ocirc˘ ımiddot

IumlEumlUacuteOgraveUcircOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveEuml˜ infinılsaquoOacutemiddot˜ (middotEcircOcircDagger UacutefiIcircAcircEgrave-

UgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot permilmiddotiquestOacuteEuml UgraveOcirc˘ centlsaquoIgraveOcirc˘ infinıEumlOacutemiddotrsaquoˆOacute) Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave

UacuteOcirc˜ fiEcircAcircIumlOcirc˜ UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

sect infinIumlAcircIacuteiquestOacutepermilUacutemiddot˜ - paraUacuteOcircUcircEcirc˘AacuteEgraveIcirciquest OtildeOcircbdquoEuml middotfi AcircIcircpermillsaquoIumlˆUcircEuml UgraveˆOacute IcircmiddotUgraveOcircrsaquoIcircˆOacute

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 12: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

αφιέρωmicroα

ΑντανακλάσειςΕπιmicroέλεια Βασιλική Παναγιωτοπούλου Νίκος Καζέρος

ordfOcircUgravecurrenIuml bullAcircOacutersaquomiddot infinUacutemacrmiddotrsaquomiddot radicIuml˘Igraversaquomiddot 2007 [EcircˆUgraveiexcl intmiddot˙currenUacuteOcirc˜]

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 13: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

Η συνθήκη της αντανάκλασης

Η αρχιτεκτονική δεν είναι microια αυτόνοmicroη τέχνη αλλά υπό-

κειται σε microεταβαλλόmicroενους συσχετισmicroούς microε άλλα εσωτε-

ρικά ή εξωτερικά πεδία Οι συσχετισmicroοί αυτοί microπορεί να

χαρακτηριστούν microε τον όρο αντανακλάσεις υπό την έν-

νοια ότι η επενέργεια των διαφορετικών πεδίων είναι

δυνατό να επηρεάσει να διαmicroορφώσει την αρχιτεκτονική

Περιγράφεται έτσι microια διάταξη δύο τουλάχιστον πεδίων

και προσδιορίζεται microια συνθήκη εκείνη της αντανάκλασης

που εmicroπεριέχει laquoπηγή εκποmicroπήςraquo [άλλο πεδίο] laquoεπιφά-

νειαraquo υποδοχήςπροβολής [αρχιτεκτονική] διαδικασίες

microετασχηmicroατισmicroού και ακόmicroα δυνατότητα επανεκποmicroπής

προς το αρχικό ή άλλα πεδία Αναγνωρίζεται αmicroέσως πως

η συνθήκη της αντανάκλασης ndash η έως τώρα περιγραφή της

γίνεται microε αναπαραστατικούς όρους διατυπώνει ιεραρχη-

microένες και εποmicroένως κλειστές διασυνδέσεις όπου microια

laquoπηγή-πεδίοraquo συσχετίζεται microονοσήmicroαντα microε ένα πεδίο-

laquoεπιφάνειαraquo και αντίστροφα Η εκποmicroπή του laquoπεδίου-

πηγήraquo [microια έννοια microια εικόνα κλπ] προβάλλεται στο

πεδίο microε αποτέλεσmicroα να το επηρεάζει να το διαmicroορφώνει

Το κατά πόσο το αποτέλεσmicroα της εκποmicroπής ανταποκρίνε-

ται στο αρχικό προβαλλόmicroενο εξαρτάται από το αν έχουν

παρεmicroβληθεί άλλες ενδιάmicroεσες ή ταυτόχρονες αντανακλά-

σεις-microεταmicroορφώσεις Η διαδικασία της προβολής συνδέε-

ται και microε τη δυνατότητα του πεδίου ή της επιφάνειας να

αντανακλά να microετατρέπεται δηλαδή σε ένα είδος κάτοπ-

τρου να εκπέmicroπει εκ νέου εκείνο που έχει δεχθεί

Γενικότερα η συνθήκη της αντανάκλασης microπορεί να περι-

γράψει τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής microε

άλλες microαθησιακές περιοχές όπως τη φιλοσοφία τη βιολο-

γία τον κινηmicroατογράφο κλπ καθώς και τις σχέσεις των

επιmicroέρους περιοχών του αρχιτεκτονικού πεδίου (εσωτερι-

κοί συσχετισmicroοί) όπως η γεωmicroετρική οργάνωση των αντα-

νακλάσεων κλπ

Τα πεδία συσχετισmicroού

Τα έξι κείmicroενα που ακολουθούν διαmicroορφώνουν έναν πολ-

λαπλά νοηmicroατικά άξονα συσχετισmicroού διαφορετικών εξω-

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

Αντανακλάσεις και πεδία συσχετισmicroού της αρχιτεκτονικής

του Νίκου Καζέρου αρχιτέκτονα

τερικών ή εσωτερικών πεδίων της αρχιτεκτονικής microε αυτή

Επίσης γίνεται φανερό ότι η αντανάκλαση δεν αποτελεί

πάντα τον microοναδικό τρόπο διασύνδεσής τους και ακόmicroα

ότι η διάταξη των σχέσεων που αυτή ορίζει [πηγή ndash εκπο-

microπή ndash προβολή ndash επιφάνεια υποδοχής ndash microετασχηmicroατισmicroός

επιφάνειας] αναδιατάσσεται ή microετατοπίζεται microε νέους

όρους

Οι παραδειγmicroατικοί συσχετισmicroοί που αναλύονται δείχνουν

πως η συνθήκη της αντανάκλασης επηρεάζει την αρχιτε-

κτονική σκέψη αλλά παράλληλα αποτελεί microια οριακή κατά-

σταση διαmicroορφώνει δηλαδή περιορισmicroένες συνθήκες για

την παραγωγή χώρου Επίσης αν και διαmicroεσολαβεί στην

απόδοση νοηmicroατικών κατασκευών που διευρύνουν τη

χωρική εmicroπειρία ατονεί ή δεν έχει ισχύ στο περιβάλλον

όρων όπως αντήχηση ή ανακύκληση

Αναλυτικότερα

Η αρχιτεκτονική έχει αποτελέσει συχνό πεδίο microεταφοράς

για τη φιλοσοφική σκέψη Επιπλέον η διασύνδεση τους

έχει προσδιοριστεί από τον δανεισmicroό εννοιών κυρίως από

την πλευρά της αρχιτεκτονικής Ωστόσο η ταυτόχρονη

ανάδυση εννοιών στα δύο microαθησιακά πεδία όπως εκείνης

της διατόπισης υπονοεί επιmicroέρους παραγωγές και διεργα-

σίες επιmicroέρους διατmicroήσεις και microεταβολές και εγκαθιστά

ανάmicroεσα στην αρχιτεκτονική και τη φιλοσοφία έναν

συσχετισmicroό αντήχησης [Τάκης Κουmicroπής]

Σε σχέση microε την τέχνη η συνθήκη της αντανάκλασης φαί-

νεται να υπόκειται σε κριτική και εγκαταλείπεται Στρέφο-

ντας το ενδιαφέρον στις ενδιάmicroεσες πρακτικές τέχνης και

αρχιτεκτονικής πρακτικές που αφορούν microικρής κλίmicroακας

κριτικών παρεmicroβάσεων στη δηmicroόσια σφαίρα εξετάζονται

οι όροι παραγωγής τους microέσα από τη συνθήκη της ανακύ-

κλησης Στις ιεραρχηmicroένες σχέσεις που παράγει η συνθή-

κης της αντανάκλασης όπου ο δηmicroιουργός διατηρεί τον

έλεγχο αντιπαραβάλλονται σχέσεις microη ιεραρχηmicroένες η

laquoανοιχτή πηγήraquo συλλογικές παραγωγές διαδικτυακές κοι-

νότητες ανταλλαγών και διανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

[Πάνος Κούρος]

Ο συσχετισmicroός της αρχιτεκτονικής microε τη φύση εντοπίζε-

ται καταρχήν στη διαδικασία απεικόνισης των φυσικών

οργανισmicroών Έτσι η συνθήκη αντανάκλασης αποκτά περιε-

χόmicroενο microέσω της microίmicroηση και εν συνεχεία microετασχηmicroατι-

σmicroού των ορατών χαρακτηριστικών των οργανισmicroών

Ωστόσο σήmicroερα η κατανόηση του τρόπου δηmicroιουργίας

των φυσικών οργανισmicroών η ανακάλυψη των εσωτερικών

κανόνων τους microε την εφαρmicroογή χρήση υπολογιστικών

συστηmicroάτων microετατοπίζει τη συνθήκη αντανάκλασης από

τη σχεδιαστική επεξεργασία της εξωτερικής εικόνας τους

στη γενετική διερεύνηση και microοντελοποίηση [Στυλιανή

∆αούτη]

Χωρίς να αποmicroακρύνεται από το σηmicroασιολογικό περιεχό-

microενο της η έννοια της αντανάκλασης στον αρχιτεκτονικό

σχεδιασmicroό παραπέmicroπει σε επιφάνειες και σχετίζεται microε την

οπτική αντίληψη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι microια παραγό-

microενη γεωmicroετρία αντανακλάσεων εγκαθιστά συστήmicroατα για

τη microερική ή ολική αντίληψη και κατανόηση του χώρου

Αυτό σηmicroαίνει πως αντανακλάσεις και οπτικές αλληλοτο-

microίες συmicroπαγών ή διάφανων επιφανειών όπως διατυπώνο-

νται στο παράδειγmicroα του Περιπτέρου του Mies van de

Rohe στην Βαρκελώνη microπορούν να συγκροτήσουν συνθή-

κες γεωmicroετρικού συντονισmicroού της οπτικής εmicroπειρίας

[Σοφία Ψαρρά]

Ο αρχιτεκτονικός χώρος διαθέτει νόηmicroα το οποίο microπορεί

να γίνει κατανοητό microε τη διαmicroεσολάβηση της σωmicroατικής

εmicroπειρίας δηλαδή της αντίληψης και της κίνησης ∆ιαφο-

ρετικά ο αρχιτεκτονικός χώρος αποτελεί microηχανισmicroό αντί-

ληψης του χωρικού νοήmicroατος ως βίωmicroα Έτσι η δηmicroιουρ-

γία [ο σχεδιασmicroός] χωρικών κατασκευών είναι για τις νοη-

microατικές σχέσεις το πεδίο εκείνο όπου microπορεί να συγκρο-

τηθεί η σωmicroατική εmicroπειρία Μέσα λοιπόν από το παρά-

δειγmicroα της ταινίας laquoΟρφέαςraquo και της προτεινόmicroενης κατα-

σκευής laquoπόρτα-πέρασmicroαraquo προσδιορίζεται ένας συσχετι-

σmicroός νοηmicroατικής τάξης που έχει ως βασικό σηmicroείο ανα-

φοράς τις επιφάνειες-κάτοπτρα [Χρυσούλα Καραδήmicroα]

Είναι γνωστό πως η εmicroπειρία της αντανάκλασης σχετίζεται

microε την υλικότητα και κατrsquo επέκταση microε τη βαρύτητα της

αρχιτεκτονικής Υποστηρίζεται λοιπόν πως microε τη διαmicroεσο-

λάβηση της κινηmicroατογραφικής συνθήκης επέρχεται laquoαπώ-

λεια στο βάρος του αρχιτεκτονικού σώmicroατοςraquo Οι προϋ-

ποθέσεις αυτής της διαmicroεσολάβησης είναι η θεώρηση της

αρχιτεκτονικής ως laquoπηγήraquo και ο συσχετισmicroός της αντανά-

κλασης microε αποτέλεσmicroα της προβολής της αρχιτεκτονικής

microαρτυρία ως πηγής microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγω-

γής [Κωστής Βελώνης]

5555α φ ι έ ρ ω micro α

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 14: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

του Τάκη Κουmicroπή αρχιτέκτονα

Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία Αντηχήσειςδιατοπίσεις

5577α φ ι έ ρ ω micro α5566 α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot Louis KahnIcircmiddotEgrave middotAcircEgraveIcircOcircOacutersaquoUcircAcircEgrave˜ UgraveEuml˜ Ucirc˘OacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo˜ Hurva UcircUgraveEumlOacuteπAcircUacuteOcirc˘UcircmiddotIumllsaquoIgrave

Γάλλος φιλόσοφος Benoicirct Goetz3 Αυτή η έννοια της δια-

τόπισης την οποία συναντούmicroε τόσο στον Μπατάιγ όσο

και στον Μπλανσό προσδιορίζει τον επιmicroερισmicroό του

χώρου του έσωθεν και του έξωθεν και συνιστά τη

συγκροτητική διάσταση της ίδιας της αρχιτεκτονικής

Ακόmicroη και η Πτώση των Πρωτοπλάστων microπορεί να θεω-

ρηθεί ως laquoπρώτη διατόπισηraquo4 ∆εν microπορεί να υπάρξει

τόπος χωρίς διατόπιση καθότι η έννοια αυτή συνιστά την

πρωταρχική συνθήκη κάθε εντοπισmicroού κάθε επιmicroερισmicroού

των τόπων Άλλωστε ο χώρος προκύπτει ως αποσύζευξη

των τόπων ως πρωταρχικός επιmicroερισmicroός που λαmicroβάνει

χώρα αδιαλλείπτως Όπως επισηmicroαίνει ο Γάλλος φιλόσο-

φος Ζαν-Λυκ Νανσύ η σκέψη επίσης στοχάζεται microε microετα-

κινήσεις microετατοπίσεις laquomicroεταθέσεις από θέση σε θέση ή

ανακατατάξεις θέσεωνraquo5 Συνεπώς αυτή η έννοια της δια-

τόπισης δεν προήλθε από τη φιλοσοφία για να laquomicroετακοmicroί-

σειraquo στην αρχιτεκτονική ndashαν και η laquomicroετακόmicroισηraquo αποτελεί

το προσίδιο συστατικό τηςndash αλλά αναδύθηκε ταυτόχρονα

και στις δύο περιοχές ως αποτέλεσmicroα αυτής της συνεύρε-

σης Πρόκειται για ένα είδος αντήχησης που εγκαθίσταται

ανάmicroεσα στην Αρχιτεκτονική και τη Φιλοσοφία εξαιτίας

του εννοιείν-ακούειν ορισmicroένων εννοιών οι οποίες δηmicroι-

ουργούν διασυνδέσεις συζεύξεις διελεύσεις microεταξύ των

δύο αυτών microαθησιακών κλάδων

Τα ερωτήmicroατα που τέθηκαν σε διάφορες συνεδριακές

συναντήσεις κυρίως στη Γαλλία όπου δραστηριοποιείται

το νέο διαmicroαθησιακό δίκτυο laquoΦιλοσοφίαΑρχιτεκτονικήraquo

αφορούσαν την παρουσία της φιλοσοφίας στα κτίσmicroατα

και την πόλη καθώς και τη δυνατότητα υλοποίησης ενερ-

γοποίησης microιας φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής6 Οι φιλό-

σοφοι της υπαρκτικής οντολογικής προσέγγισης συγκλί-

νουν προς την ακόλουθη θέση ούτε ο πραγmicroατικός αρχι-

τέκτονας ούτε ο αυθεντικός φιλόσοφος κατασκευάζουν

laquoαντικείmicroεναraquo διότι όπως υποστηρίζει ο Henri Maldiney η

laquoύπαρξη δεν συνιστά αντικείmicroενοraquo7 Τι συmicroβαίνει όmicroως

σήmicroερα που οι αρχιτέκτονες δεν είναι ούτε φιλόσοφοι

ούτε αυθεντίες των laquoτεχνώνraquo ενώ οι φιλόσοφοι δεν κατέ-

χουν πλέον τη laquoγνώσηraquo και την laquoεπιστήmicroηraquo Πως νοmicroιmicroο-

ποιείται εντέλει αυτός ο άκριτος και ανεξέλεγκτος δανει-

σmicroός εννοιών υπό τη microορφή microιας τυφλής υφαρπαγής

που επιχειρούν ορισmicroένοι αρχιτέκτονες Σήmicroερα η αρχιτε-

κτονική microεταφορά έπαψε να τροφοδοτεί τη φιλοσοφία η

οποία εγκατέλειψε τις αρχιτεκτονικές της αξιώσεις για να

στραφεί πλέον στα προσίδια πεδία της Άλλωστε η συνά-

ντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης κατέληξε

σε παρεξήγηση και οδηγήθηκε σε πλήρη ρήξη λόγω των

εmicroφανών παρεννοήσεων εκ microέρους των laquoαποδοmicroιστώνraquo

αρχιτεκτόνων8 Συνεπώς ποια σηmicroασία microπορούν να προ-

σλάβουν αυτοί οι διάσπαρτοι και συνήθως ασύνδετοι

δανεισmicroοί εννοιών τη στιγmicroή ακριβώς που η αρχιτεκτονική

και η φιλοσοφία έπαψαν να αποτελούν παράδειγmicroα η microία

για την άλλη Μήπως επιχειρούν ορισmicroένοι να αποκρύ-

ψουν microια πραγmicroατική θεωρησιακή ένδεια και microια laquoαρχιτε-

κτονική πτώχευσηraquo Όταν οι εννοιολογικές αναλύσεις δεν

αντιστοιχούν σε αξιόλογα αρχιτεκτονικά έργα η laquoφιλοσο-

φική επικάλυψηraquo δεν microπορεί παρά να παραmicroείνει ένα πρό-

σχηmicroα microια νεκρή γλώσσα9 Ωστόσο ακόmicroη και τότε δεν

θα πρέπει να παραιτηθούmicroε από την επερχόmicroενη laquoσκεπτό-

microενη συνάντησηraquo όπως την αποκαλεί ο Ντερριντά η

οποία microετατίθεται τώρα στον χώρο της αναmicroονής για να

αφιχθεί ως ένα απρόβλεπτο συmicroβάν Με τον τίτλο laquoαρχι-

τεκτονική και φιλοσοφίαraquo εννοούmicroε microια διασύνδεση microια

αντήχηση εννοιών οι οποίες διεργάζονται και παράγονται

στο κάθε πεδίο χωριστά για να τα αλληλοδιατmicroήσουν και

να αντηχήσουν τις επιmicroέρους microεταβολές Θα microπορούσαmicroε

να εστιάσουmicroε σε microια laquoαρχιτεκτονική microε φιλοσοφίαraquo και

όχι σε microια laquoφιλοσοφία περί αρχιτεκτονικήςraquo η οποία οδη-

γεί αναπόδραστα σε έναν αισθητικοποιηmicroένο λόγο απο-

κλείοντας κάθε σκέψη που διέπεται από πολιτικές και ηθι-

κές αρχές Συνεπώς ένας στοχασmicroός για την αρχιτεκτο-

νική microε βάση τη φιλοσοφία δηmicroιουργεί τις συνθήκες για

ένα αναπόφευκτο ολίσθηmicroα Αντίθετα οφείλουmicroε να στρα-

φούmicroε προς microια διερεύνηση που στοχάζεται microε αφετηρία

την αρχιτεκτονική10 Να στοχαστούmicroε microε αφετηρία την αρχι-

τεκτονική σηmicroαίνει να εντοπίσουmicroε microέσα της ένα στοιχείο

που δίδει αφορmicroή σκέψης χωρίς αυτή να ολισθαίνει προς

το πεδίο της microορφολογικής ή αισθητικής θεώρησης Αντί-

Όταν ο Alvar Aalto όριζε την αρχιτεκτονική ως laquoπραγmicroα-

τοποιηmicroένη φιλοσοφίαraquo δεν microπορούσε ίσως να φανταστεί

τις διαδροmicroές που θα διέτρεχαν οι δύο αυτοί χωριστοί

microαθησιακοί κλάδοι έως την οριστική τους συνάντηση στις

αρχές της δεκαετίας του 19801 Θα πρέπει να επισηmicroά-

νουmicroε ευθύς εξαρχής ότι η έννοια της συνάντησης προ-

σλαmicroβάνει τελείως διαφορετικές διαστάσεις σε σχέση microε

τις πρόσφατες αλληλοκαταλήψεις εδαφών τις προσβάσεις

στα πεδία εφαρmicroογής τις ρητορικές και microεταφορικές

microετατοπίσεις τους εννοιολογικούς δανεισmicroούς Το γεγο-

νός ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον

Καρτέσιο τον Χέγκελ τον Νίτσε κά αναφέρθηκαν στην

αρχιτεκτονική και ορισmicroένες φορές τη laquoχρησιmicroοποίησανraquo

ως παράδειγmicroα για να εξεικονίσουν microια φιλοσοφική θέση ή

ακόmicroη της προσέδωσαν microια microεταφορική διάσταση για να

προτείνουν ένα laquoπολιτικόraquo ή laquoφιλοσοφικόraquo πρότυπο δεν

σηmicroαίνει ότι είχε λάβει χώρα αυτή η συνεύρεση Αντίθετα

η φιλοσοφική σκέψη παρέπεmicroπε στην αρχιτεκτονική microε

έναν microεταφορικό τρόπο καθότι δεν microπορούσε να αναγνω-

ρίσει την προσίδια χωρική αρχή που τη διέπει Στον Χάι-

ντεγγερ για πρώτη φορά και εν συνεχεία στον Ντερριντά

η αρχιτεκτονική δεν τίθεται πλέον ως microεταφορά2 Το χαϊ-

ντεγγεριανό Dasein [Ώδε-Είναι] είναι εξυπαρχής χωρικό

δηλαδή η ύπαρξη καθαυτήν συγκροτείται ως χωρικότητα

Συνεπώς η φιλοσοφία ενέχει microια χωρική διάσταση που της

προσδίδει τη δυνατότητα microετάβασης microετάθεσης από

τόπο σε τόπο από τη microία χωρικότητα στην άλλη Αυτές οι

microετακινήσεις προϋποθέτουν την εγκατάσταση της από-

στασης microέσα στη φιλοσοφική σκέψη Από τον Χάιντεγγερ

έως τον Ζακ Ντερριντά και τον Ζαν-Λυκ Νανσύ η έννοια

της απόστασης προσλαmicroβάνει σηmicroαντικές διαστάσεις και

διαφοροποιήσεις

Η αρχιτεκτονική από την άλλη είναι η κατεξοχήν τέχνη

του χώρου η οποία διεργάζεται ανασυνθέτει και συγκρο-

τεί ετερογενείς συνήθως χωρικές ενότητες Με αυτή την

έννοια ορίζεται ως η σκέψη του χώρου η οποία στοχάζε-

ται microε αφετηρία τις microεταθέσεις τις microεταβάσεις τις microετατο-

πίσεις από χώρο σε χώρο και στις σηmicroερινές συνθήκες

κυρίως microεταξύ τόπων οι οποίοι έχουν υποστεί microια εξάρ-

θρωση microια microετακίνηση διαmicroέσου άλλων τόπων δηλαδή

microια διατόπιση σύmicroφωνα microε τον όρο που χρησιmicroοποιεί ο

IgravecurrenUcircEuml Francis Martinuzzi tradeDaggerIgraveEcirc˘UacuteIgravemiddot Ucirc˘IumlIumlOcirc-Aacutelsaquo UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgravecurrenmacrOacuteEuml [EcircˆUgrave Jean-Claude PlanchetintcurrenOacuteUgraveUacuteOcirc PompidouCCI]

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 15: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή

του Πάνου Κούρου εικαστικού επίκ καθηγητή Πανεπιστηmicroίου Πατρών

IcirciquestUgraveˆ AtildeiquestUacuteUgraveEuml˜ permilEgraveiquestpermilOcircUcircEuml˜ UgraveOcirc˘ UgraveUacutemiddotAacuteOcirc˘permilEgraveOcircDagger UgraveEuml˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot˜ UgraveOcirc˘ UacuteˆUgraveOcircIgraveiquestUcircUgraveOcircUacutemiddot UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ macrOgraveUacuteAcirc˜ (IcircmiddotUgraveiquest L Vargyas)

5599α φ ι έ ρ ω micro α

IgravecurrenUcircEuml tradeIcircrsaquoUgraveUcircmiddot UgraveOcirc˘ sectAcirc intOcircUacuteIgrave˘˙Egravecurren laquoradic intfiUcircIgraveOcirc˜ IcircmiddotEgraveOcirc iquestOacuteıUacuteˆOcirc˜raquo tradeEumlIgraveAcircEgraveˆIgravemiddotUgraveiquestUacuteEgraveOcirc iexclOcirc 23 1961

5588 α φ ι έ ρ ω micro α

Η εργασία του σχεδιασmicroού παράγει αφηγήσεις που προσθέτουν

στην αξία υπαρχόντων πλαισίων και microε την πιο στενή έννοια στη

λογική χρησιmicroότητας του οικονοmicroικού επιχειρηmicroατικού κόσmicroου

Αλλά υπάρχει επίσης ένα είδος εργασίας κατασκευής του δηmicroό-

σιου που microπορεί να παράγει διασπασmicroένες αφηγήσεις και να τις

κάνει αναγνώσιmicroες στο τοπικό και το αποσιωπηmicroένο

Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of

the Urban Condition

Κάθε έννοια συγγραφής έχει ξεπεραστεί από τη λογική της

κυκλοφορίας των ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία

La Socieacuteteacute Anonyme

Am stram gram [παραλλαγή Amsterdam] [παραλλαγή Am

sam gram]

Pie et pic et colegram

Bour et bour et ratatam

Al stram gram [παραλλαγή Mistram] [παραλλαγή Mistram

gram]

Pic

Γαλλικό παιδικό τραγουδάκι

Ανακύκληση και ανοιχτή πηγή

Αντανάκλαση σηmicroαίνει επιστροφή Μια microεταφορική σηmicroα-

σία της αντανάκλασης είναι η έmicromicroεση επίδραση η απή-

χηση microια ιδέας ενός έργου Η αντανάκλαση υπονοεί microια

εξασθενηmicroένη επιστροφή Είναι προφανής η αναφορά

στην πηγή φωτός ή στην προέλευση Ένα έργο εξ αντανα-

κλάσεως αντανακλά microέρος της αίγλης και αυθεντικότητας

του αρχικού έργου Ανακύκληση σηmicroαίνει laquoεπαναφορά

στην αρχική microορφήraquo όmicroως περισσότερο από τη λέξη ανα-

κύκλωση laquomicroπορεί να δηλώσει τη microετατροπή και επανα-

χρησιmicroοποίηση της ύληςraquo1 Η έmicroφαση είναι στη διαδικασία

καθαυτήν στην παραγωγή νέων κύκλων χρήσης Αντιπα-

ραθέτοντας την ανακύκληση στην αντανάκλαση σε microια

διαδικασία παραγωγής έργου microεταθέτουmicroε την έmicroφαση

από την πηγή στα σηmicroεία πρόσληψης Στην αντανάκλαση

ενδιαφέρει η παραγωγή στην ανακύκληση η microετα-παρα-

γωγή (post-production) Η αντανάκλαση προϋποθέτει microια

ιεραρχική σχέση ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και στα παρά-

γωγα έργα Η ανακύκληση δηmicroιουργεί διασυνδεmicroένα ανοι-

χτά αρχεία ισοδύναmicroων έργων Η προφορική παράδοση

βασίζεται σε διαδικασίες ανακύκλησης

Η ανακύκληση microπορεί να χαρακτηρίσει διαδικασίες παρα-

γωγής έργου στη σηmicroερινή εποχή της πληροφοριακής

παραγωγής Συνδέεται microε κοινωνικές νοηmicroατοδοτήσεις

πρακτικών του διαδικτύου όπως η laquoανοιχτή πηγήraquo (open

source) το ελεύθερο λογισmicroικό (free software) και οι άδειες

laquocreative commonsraquo Η ανοιχτή πηγή αναφέρεται σε microορ-

φές παραγωγής και σχεδιασmicroού όπου δεν υπάρχουν ή

είναι ελάχιστοι οι περιορισmicroοί πνευmicroατικής ιδιοκτησίας2

Αυτό επιτρέπει σrsquo ένα software να διανέmicroεται στη δηmicroόσια

ρώτησηraquo τον Οκτώβριο του 1985 και στα οποία είχα την τύχη να

συmicromicroετάσχω εισήγαγαν στο άνοιγmicroα ενός πεδίου συνάντησης το

οποίο οδήγησε στη διαmicroόρφωση ενός νέου διαmicroαθησιακού κλά-

δου στη Γαλλία που ονοmicroάζεται laquoΑρχιτεκτονική και Φιλοσοφίαraquo

Τα κείmicroενα που διαδραmicroάτησαν έναν σηmicroαντικό ρόλο είναι τα

εξής Daniel Payot Le Philosophe et lrsquo Architecte Aubier Montai-

gne Παρίσι 1982 Sylviane Agacinski Volume Philosophie et Politi-

ques de lrsquo architecture eacuteditions Galileacutee Παρίσι 1992 Bruno Quey-

sanne laquoPhilosophie etde lrsquo architectureraquo Cahier de penseacutee et drsquo

histoires de lrsquo architecture Νο 4 Φεβρουάριος 1985 Αρχιτεκτονική

Σχολή της Grenoble Επίσης το θεmicroελιώδες βιβλίο του Benoicirct

Goetz La Dislocation Architecture et philosophie Les Eacuteditions de la

Passion Παρίσι 2001 Ο συλλογικός τόmicroος υπό την επιmicroέλεια του

Chris Younegraves και του Michel Mangematin microε τίτλο Le philosophe

chez lrsquo architecte Descartes et Cie Παρίσι 1996 Ο Chris Younegraves

διηύθυνε και το δίκτυο laquoPhilosophieArchitectureraquo microεταξύ Αρχιτε-

κτονικών Σχολών και Πανεπιστηmicroίων Βλ Το περιοδικό Le philoto-

pe No 3 Ιανουάριος 1998

2 Η έκδοση που αποτέλεσε το εναρκτήριο βήmicroα για τη συνάντηση

αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας ήταν το εκτός σειράς Cahiers du

CCI microε τίτλο Mesure pour mesure Architecture et Philosophie Eacutedi-

tions du Centre PompidouCCI Παρίσι 1987 Βλ κυρίως το εισα-

γωγικό κείmicroενο του Jacques Derrida laquo52 aphorismes pour un

avant-proposraquo σσ 7-13

3 Βλ Βenoicirct Goetz όπ σσ 26-28

4 Βλ Jean-Christophe Bailly Panoramiques Christian Bourgois Eacutedi-

teur Παρίσι 2000

5 Βλ το εξαιρετικό προοίmicroιο του Ζαν-Λυκ Νανσύ microε τίτλο laquoLrsquoes-

pegravece drsquoespace penseacuteeraquo στο βιβλίο του Benoicirct Goetz όπ σσ 11-13

6 Το συνέδριο που πραγmicroατοποιήθηκε στο Clermont-Ferrand

στις 5 και 6 Απριλίου 1995 έφερε τον τίτλο laquoΥπάρχει microια αρχιτε-

κτονική χωρίς φιλοσοφίαraquo Βλ Le philosophe chez lrsquoarchitecte όπ

σσ 39-41

7 Βλ τον συλλογικό τόmicroο υπό την επιmicroέλεια του Chris Younegraves

Maison-meacutegapole Architectures philosophies en œuvre Les Eacuteditions

de la Passion Παρίσι 1998 σ 14

8 Το θέmicroα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα της εισήγησής microου microε

τίτλο laquoΗ συνάντηση της αρχιτεκτονικής και της αποδόmicroησης

Ρήξη ή παρεξήγησηraquo στο συνέδριο Ζακ Ντερριντά Μεταφράσεις

Μεταφορές Μεταθέσεις επιmicroέλεια Βαγγέλη Μπιτσώρη ΕΚΕΒΙ

Αθήνα 19 ∆εκέmicroβριος 2005

9 Παράδειγmicroα προς αποφυγήν συνιστούν ορισmicroένες Αρχιτεκτονι-

κές Σχολές αγγλοσαξωνικής προέλευσης οι οποίες επιχειρούν να

laquoεφαρmicroόσουνraquo τις φιλοσοφικές έννοιες ndashκυρίως των Γάλλων στο-

χαστών του Ντερριντά του Ντελέζ του Βιριλιό του Μπωντρι-

γιάρndash στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό microε αποτέλεσmicroα την πρό-

ταση microιας πλαστής γραφι(στι)κής αναπαράστασης Από αυτές τις

ψευδοχαώδεις laquoντερριντιανές αποδοmicroήσειςraquo επιφανειών και επι-

πέδων ή τις ανυπόστατες laquoντελεζιανές πτυχώσειςraquo δεν διέφυγαν

βέβαια ούτε οι Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας microας

10 Βλ το κείmicroενο του Benoicirct Goetz laquoLa philosophie agrave lrsquoœuvre

dans lrsquoarchitecture contemporaire Opus Incertumraquo στον συλλο-

γικό τόmicroο Maison-meacutegapole όπ σσ 161-168

11 Μπορούmicroε επίσης να προσδιορίσουmicroε ένα σύmicroφυτο στοιχείο

της αρχιτεκτονικής microια εmicromicroενή σκέψη που οδηγεί σε microια εmicromicroενή

laquoφιλοσοφία της αρχιτεκτονικήςraquo η οποία διατυπώνεται microε τρόπο

ανάλογο της ντελεζιανής πραγmicroάτευσης του κινηmicroατογράφου Βλ

Jean Attali Le plan et le detail Une philosophie de lrsquoarchitecture et de

la ville Eacuteditions Jacqueline Chambon Νιmicro 2001

θετα θα πρέπει microε αφετηρία την αρχιτεκτονική να στοχα-

στούmicroε τον χώρο και τον χρόνο microας όπως τους ρυθmicroί-

ζουν οι δηmicroόσιες και ιδιωτικές αρχιτεκτονικές παρεmicroβά-

σεις Να στοχαστούmicroε τις χωρικές διαρθρώσεις τους

χώρους της βιωmicroένης εmicroπειρίας όπου συναθροίζονται και

διασκορπίζονται οι υπάρξεις microας11 Η αρχιτεκτονική είναι η

σκέψη του χώρου που αποβλέπει να συλλάβει την άφιξη

του συmicroβάντος το οποίο επιδρά και διαmicroορφώνει τις

χωρικές συνθήκες της ύπαρξής microας Σήmicroερα αυτό που

microας εmicroποδίζει να κατανοήσουmicroε τον βαθmicroό εξάρτησης της

ύπαρξής microας από την ύπαρξη της αρχιτεκτονικής είναι το

γεγονός ότι ορισmicroένες θεωρήσεις την αναγάγουν ολοένα

και περισσότερο σε microια εικόνα σε microια αναπαράσταση microε

στόχο να απωλέσει τη φυσική την υλική και ηθική της υπό-

σταση Η αρχιτεκτονική όmicroως θα συνεχίσει να τίθεται στο

κέντρο του ερωτήmicroατος της ύπαρξής microας διότι microέσα από

microια φυσική του χώρου θα laquoφτιάχνει-κόσmicroουςraquo για να microας

περισυλλέγει και να θέτει το Είναι microας από-κοινού ή χωρι-

στά Το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι-κόσmicroος θα δηmicroιουργεί τις

συνθήκες ελευθερίας και θα microας παρέχει τις πλατείες τους

δρόmicroους όπου θα διαδραmicroατίζονται εσαεί τα πολιτικά

γεγονότα Η αδύνατη συνάντηση της αρχιτεκτονικής και

της φιλοσοφίας αν πραγmicroατοποιηθεί δεν microπορεί παρά να

λάβει χώρα microέσα σε ένα υπαρκτικό ή υπαρξιακό πεδίο

Σηmicroειώσεις

1 Η συνάντηση αυτή πραγmicroατοποιήθηκε microε τη συmicromicroετοχή αρχιτε-

κτόνων και φιλοσόφων στο ∆ιεθνές Κολλέγιο της Φιλοσοφίας

στα σεmicroινάρια της Sylviane Agacinski (1984-1985) και του Alain

Guiheux (1985-1986) αντίστοιχα Τα σεmicroινάρια αυτά microε αποκορύ-

φωmicroα το συνέδριο που έφερε τον τίτλο laquoΗ αρχιτεκτονική σε επε-

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 16: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

Bourriaud (διευθυντής του Palais de Tokyo στο Παρίσι)

προσπάθησε να ενσωmicroατώσει στους θεσmicroούς έκθεσης microια

σειρά καλλιτεχνών της δεκαετίας του lsquo90 προσβλέποντας

ότι αυτοί θα διαδέχονταν τα έργα των Νέων Βρετανών

Καλλιτεχνών που microέχρι τότε κυριαρχούσαν στη διεθνή

αγορά Πολλά από τα έργα που αναφέρει ως παραδειγmicroα-

τικά προσφέρουν συνθήκες για δραστηριότητες στο εσω-

τερικό microιας γκαλερί όπως για παράδειγmicroα τα γεύmicroατα του

Tiravanija Μιλώντας για την laquoτέχνη του αρχείουraquo ο Foster

στοχεύει επίσης στην υποστήριξη microιας οmicroάδας καλλιτε-

χνών microε έντονη παρουσία στο σύστηmicroα των διεθνών εκθέ-

σεων Στο άρθρο της laquoAntagonism and Relational Aes-

theticsraquo9 η Claire Bishop τοποθετεί στη θέση των καλλιτε-

χνών του Γάλλου επιmicroελητή δύο laquoδικούςraquo της καλλιτέχνες

που ενώ ανήκουν εξίσου στο σταρ-σύστεmicro της σύγχρονης

τέχνης πιστεύει ότι τα έργα τους εκφράζουν καλύτερα την

ιδέα της συmicromicroετοχής και ενεργοποίησης του θεατή Στις

θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις η ρητορική της συmicromicroετο-

χής και της microετα-παραγωγής αναπτύσσεται παράλληλα microε

την υποστήριξη του παραδοσιακού microοντέλου ατοmicroικής

δηmicroιουργίας ο καλλιτέχνης είναι ο microόνος πρωταγωνιστής

στην παραγωγή του έργου (και ο ρόλος του ενισχύεται

όταν αποκτά τη συνηθισmicroένη σήmicroερα ιδιότητα του καλλιτέ-

χνη-επιmicroελητή)

Είναι όπως θεωρεί ο Okwui Enwezor η συλλογική εργα-

σία laquomicroια κριτική στην πτώχευση της γλώσσας της σύγχρο-

νης τέχνης καθώς έρχεται αντιmicroέτωπη microε microεγάλης κλίmicroα-

κας εmicroπορευmicroατοποιήσεις της κουλτούρας που έχουν

συγχωνεύσει την ταυτότητα του καλλιτέχνη microε το επιχειρη-

microατικό λογότυπο του παγκόσmicroιου καπιταλισmicroούraquo10 Πιθα-

νόν Ωστόσο οι συλλογικές πρακτικές δεν είναι microέσα επί-

τευξης στόχων είναι σηmicroαίνουσες microορφές Ταυτόχρονα

είναι σε απόσταση από την αισθητική συνδέονται άmicroεσα

microε ερωτήmicroατα δηmicroοκρατίας αντιπροσώπευσης και εννόη-

σης της δηmicroόσιας σφαίρας11

∆ιανεmicroηmicroένη δηmicroιουργικότητα

Μπορούν πρακτικές ανακύκλησης και συλλογικής συγγρα-

φής να δηmicroιουργήσουν όρους παραγωγής κριτικών πα-

ρεmicroβάσεων έξω από τα επίσηmicroα δίκτυα της πολιτικής και

της τέχνης Ας δούmicroε τη νέα εννόηση της τοπικότητας

του τόπου και του τοπίου την εποχή microετά τα δίκτυα ο

τόπος δεν γίνεται αντιληπτός microόνο τοπικά αλλά στον

βαθmicroό που συmicromicroετέχει σε πολλαπλά παγκόσmicroια δίκτυα που

τον διασχίζουν Ας δούmicroε ποια θα ήταν η συνέχεια microιας

διαφορετικής γενεαλογίας κριτικών πρακτικών τέχνης που

έχει ως αφετηρία την πολιτική νοηmicroατοδότηση των τόπων

Οι τοπικές πρωτοβουλίες παρέmicroβασης κτίζονται σε

παγκόσmicroια δίκτυα που οργανώνονται ως διαδικτυακές κοι-

νότητες αλλά δρουν τοπικά σε συγκεκριmicroένους τόπους

και πόλεις του κόσmicroου Είναι δυνατό να οργανωθούν έτσι

εναλλακτικές παγκοσmicroιότητες Αν ήθελε κανείς να βρει ένα

ιστορικό προηγούmicroενο στην τέχνη θα κοίταζε το σχετικά

αγνοηmicroένο από τους κριτικούς πεδίο καλλιτεχνικών πρα-

κτικών στο διαδίκτυο όπου από το microέσον της δεκαετίας

του lsquo90 συζητώνται και αναπτύσσονται εκκεντρικές microορφές

συλλογικής συγγραφής και κατασκευής κοινότητας12 Οι

microορφές αυτές τέχνης του διαδίκτυου δεν κατασκευάζουν

ένα φαντασιακό εικονικό σύmicroπαν αλλά συσχετίζονται

άmicroεσα microε το δηmicroόσιο χώρο της πόλης και microε τον πραγmicroα-

τικό κοινωνικό ιστό Παράγουν έργο που συνίσταται στην

οργάνωση διαδικτυακών τόπων ανταλλαγής microε χρήση

ταχυδροmicroικών λιστών (e-mail lists) και πιο πρόσφατα ιστο-

λογίων και επιφανειών συλλογικής συγγραφής (blogs

wikis) ανοιχτών δεξαmicroενών περιεχοmicroένων (flickr delicious

youtube κά) και πλατφορmicroών τέχνης (νεότερο σύστηmicroα

διαχείρισης περιεχοmicroένου microε πολλαπλές λειτουργίες επα-

φών έκθεσης εκποmicroπής ανταλλαγής κά) Οι πλατφόρmicroες

αυτές παράγουν ανακυκλήσεις περιεχοmicroένων και ταυτό-

χρονα διοχετεύουν ιδέες γνώmicroες κοινωνικούς δεσmicroούς

και δράσεις στον πραγmicroατικό χώρο13 Έχουν ήδη αλλάξει

τον τρόπο microε τον οποίο σκεφτόmicroαστε τη συγγραφή τη

συνεργασία την αυτοοργάνωση Η επιmicroονή στην καλλιτε-

χνική ταυτότητα και στην περιφρούρηση δικαιωmicroάτων συγ-

γραφής δεν έχει κανένα νόηmicroα στις εργασίες στα κοινω-

νικά αυτά δίκτυα Το πρόσωπο του ενθουσιώδους ερασι-

τέχνη microπορεί να συζητηθεί εδώ ως ένα νέο και αντιφατικό

microοντέλο εmicroπλοκής14 Η ανοιχτή πηγή η παραχώρηση microέ-

ρους του ελέγχου του δηmicroιουργού διασφαλίζει microια laquoνέα

IcirciquestUgraveˆ paramiddotUacutemiddotEumlAacuteIgravemiddotUgraveOcircDaggermacrOcircEgrave EcircOcircEgraveUgraveEumlUgraveEgraveIcircfi currenUacuteAacuteOcirc UgraveˆOacutemicro degIcircEgraveIcirccurrenIumlOcirc˘ part intOcircIcircIcircEgraveOacutecurrenIumlEuml pound paramiddotmiddotAacuteAcircˆUacuteAacutersaquoOcirc˘infin sectmiddotIcircmiddotEcircOgraveUcircEuml infin tradeEgraveOgraveIumlEuml (infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo bulliquestOacuteıEuml˜IcircmiddotEgrave microfiIumlOcirc˘) UcircUgraveOcirc IumlmiddotrsaquoUcircEgraveOcirc UgraveOcirc˘ partUacuteAacutemiddotUcircUgraveEumlUacutersaquoOcirc˘ centEgravemiddot-IumlcurrenIacuteEgrave˜ (trade˘OacuteUgraveOcircOacuteEgraveUcircUgravecurren˜ centlsaquoIgraveOcirc˜ centEumlIgraveEumlUgraveUacutersaquoOcirc˘ paraiquestOacuteOcirc˜intOcircDaggerUacuteOcirc˜) UcircUgraveOcirc 2Ocirc poundAcircUacuteEgraveOacutefi partUacuteAacutemiddotUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc UgraveOcirc˘ intcurren-OacuteUgraveUacuteOcirc˘ infinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirclsaquo˜ ordfAcircUcircOcircAacuteAcircrsaquoOcirc˘ AtildemiddotOacuteEgraveiquest 2003

iquestOacuteˆ paraiquestOacuteOcirc˜ intOcircDaggerUacuteOcirc˜ infinrchive Architectures

Public Objects for Public Body AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ UcircAcircUcirc˘IumlIumlOcircAacuteEgraveIcirccurren˜ permilAcircIacutemiddotIgraveAcircOacutecurren˜ AcircUacuteEgraveAcircmacrOcircIgravecurrenOacuteˆOacute (UcircAcirc AcircIacutecurren-IumlEgraveIacuteEuml)

σφαίρα και να είναι ανοιχτό σε διαmicroορφώσεις περιεχοmicroέ-

νου από τους χρήστες Η τακτική της ανοιχτής πηγής χρη-

σιmicroοποιεί τις επικοινωνιακές δοmicroές του ίντερνετ αλλά δεν

περιορίζεται σήmicroερα στο πεδίο ανάπτυξης προϊόντων

επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισmicroού στην αρχιτεκτο-

νική και στην τέχνη3 παρέχοντας διαφορετικές προσεγγί-

σεις σε ιεραρχηmicroένα και κεντροθετηmicroένα microοντέλα συγγρα-

φής και παρέmicroβασης H ανοιχτή πηγή προσφέρει χωρίς

κανένα περιορισmicroό τα περιεχόmicroενα προς αναδηmicroιουργία

και αναmicroεταβίβαση

Κριτικές παρεmicroβάσεις τέχνης-αρχιτεκτονικής

Πώς πολεοδοmicroούmicroε την ανοιχτή πηγή Το ερώτηmicroα θέτει

η κοινωνιολόγος Saskia Sassen αναζητώντας νέες laquoαντι-

γεωγραφίες παγκοσmicroιοποίησηςraquo εν όψει της ιδιωτικοποίη-

σης και στρατικοποίησης (weaponizing) του αστικού

χώρου4 Πώς microπορούmicroε να microεταφέρουmicroε τακτικές ανοι-

χτής πηγής στη δηmicroόσια σφαίρα της πόλης Πώς microπο-

ρούmicroε να κατασκευάσουmicroε δηmicroόσιο χώρο χρησιmicroοποιώ-

ντας τις δυνατότητες των τεχνολογιών διασύνδεσης Ας

θεωρήσουmicroε την πόλη ως έναν χώρο όπου microπορεί να δια-

microορφωθεί microια ανεπίσηmicroη πολιτική (informal politics)5 Μια

τέτοια νέου τύπου πολιτική microπορεί να παραχθεί περισσό-

τερο στην κλίmicroακα της πόλης παρά σrsquo εκείνη του έθνους

καθώς στο επίπεδο του δρόmicroου αποκτούν παρουσία οι

δράσεις διαφορετικών οmicroάδων και υποκειmicroένων και είναι

δυνατή η κατασκευή πολιτικών υποκειmicroένων εκτός του επί-

σηmicroου πολιτικού συστήmicroατος Κριτικές παρεmicroβάσεις microε όχι

σαφείς οριοθετήσεις ανάmicroεσα στις περιοχές της τέχνης

της αρχιτεκτονικής και του ακτιβισmicroού microπορούν να φέρουν

στο προσκήνιο microια τέτοια πολιτική Η Saskia Sassen θεωρεί

ότι οι υπερ-σχεδιασmicroένοι χώροι δηmicroόσιας πρόσβασης δεν

microπορούν να θέσουν σήmicroερα το ερώτηmicroα της κατασκευής

του δηmicroόσιου χώρου Θα υποστήριζα ότι ούτε οι διεθνείς

χώροι έκθεσης της τέχνης microπορούν να προτείνουν εναλ-

λακτικές παγκόσmicroιες γεωγραφίες που να ενεργοποιούν

ελεύθερες διόδους συνύπαρξης διαφορετικών παικτών σε

κρίσιmicroες laquoενδιάmicroεσες περιοχέςraquo της πόλης

Αντανακλάσεις της περιφέρειας

Τέχνη παράγεται σήmicroερα σε παγκόσmicroια δίκτυα microεγάλης

κλίmicroακας εκθέσεων Μέσα σε microια παγκοσmicroιοποιηmicroένη αγο-

ρά κυριαρχεί ένα νοmicroαδικό microοντέλο παραγωγής έργα

καλλιτέχνες επιmicroελητές microετακινούνται συνεχώς σε πόλεις

του κόσmicroου όπου διοργανώνονται οι ονοmicroαζόmicroενες laquoπα-

γκόσmicroιες εκθέσειςraquo microπιενάλε τριενάλε κλπ Μεγάλες

Περιηγήσεις (Grand Tour) κατrsquo αναλογία των microεγάλων

περιηγήσεων του 18ου αιώνα οδηγούν τους θεατές στις

microέγα-εκθέσεις που αυτό το καλοκαίρι συmicroπίπτουν στον

Ευρωπαϊκό χώρο Μπιενάλε Βενετίας Documenta 12 Pro-

jecte Munster Basel Το ίδιο και στην Ελλάδα η ιδιωτική

πρωτοβουλία ανοίγει την πρώτη Μπιενάλε και σπεύδει να

δηmicroιουργήσει laquoδίκτυο Μπιενάλεraquo microε τη Μπιενάλε της

Κωνσταντινούπολης της Λιών κλπ Η ιλιγγιώδης αύξηση

του αριθmicroού των microπιενάλε ανά τον κόσmicroο δεν αυξάνει

ωστόσο τη διάδραση διαφορετικών microοντερνικοτήτων

καθώς οι δυτικοί θεσmicroοί ελέγχουν τον ορισmicroό και τα όρια

της σύγχρονης τέχνης Με ανάλογο τρόπο δεν αλλάζουν

τα κριτήρια επιλογής καλλιτεχνών συνήθως οι ίδιοι καλ-

λιτέχνες ανακυκλώνονται στις διαφορετικές εκθεσιακές

σκηνές τροφοδοτώντας ένα ελεγχόmicroενο πεδίο εικαστικής

γλώσσας Στα θεσmicroικά αυτά δίκτυα παραmicroένει ισχυρός ο

διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια η

περιφέρεια αγωνιά να ενταχθεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη

πολιτισmicroική αγορά προσφέροντας στην καλύτερη πε-

ρίπτωση laquoνέαraquo προϊόντα που laquoαντανακλούνraquo δοκιmicroα-

σmicroένους επιmicroελητικούς κριτικούς και εmicroπορικούς λόγους

(αυτός είναι ο ρόλος διοργανώσεων όπως η έκθεση laquoOut-

lookraquo παλαιότερα ή laquoDestroy Athensraquo τώρα) Η προβολή

microιας άλλης microοντερνικότητας στις τοπικές σκηνές τέχνης

σηmicroαίνει την οργάνωση διαφορετικών θεσmicroικών υποδοmicroών

εκπαίδευσης και παραγωγής άλλων microοντέλων διαχείρισης

άλλων δικτύων εκποmicroπής στον διεθνή χώρο κά

Ιδιοποίηση εννοιών του πολιτισmicroού των δικτύων από

την υψηλή τέχνη

Η συσχέτιση η συmicromicroετοχή και η συλλογικότητα προτείνο-

νται ως microορφές καλλιτεχνικής παραγωγής σήmicroερα microετα-

σχηmicroατίζοντας ριζικά τη microοντέρνα παράδοση της αυτόνο-

microης δηmicroιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη και της αυθε-

ντικότητας του έργου που αυτός παράγει Μέσα στο επί-

σηmicroο δίκτυο των παγκοσmicroίων εκθέσεων που ανέφερα πριν

κυριαρχούν ορισmicroένοι επιmicroελητικοί τρόποι και λόγοι γύρω

από έννοιες όπως η laquoαισθητική της συσχέτισηςraquo6 η

laquomicroετα-παραγωγήraquo7 το laquoαρχείοraquo8 Οι έννοιες αυτές καθο-

ρίζουν microια microετάβαση από τον πολιτισmicroό της αναπαράστα-

σης στον πολιτισmicroό της χρήσης και αντανακλούν όψεις

της οικονοmicroίας της πληροφορίας και των υπηρεσιών Κάτω

από τη θεωρητική οmicroπρέλα της συσχέτισης ο Nicolas

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 17: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

της Στυλιανής ∆αούτη αρχιτέκτονος Msaad

Kανόνες της φύσης και αρχιτεκτονικές microορφές

6633α φ ι έ ρ ω micro α

IcirciquestUgraveˆ degUacuteEumlAacutefiUacuteEgraveOcirc˜ ordmmiddotUacuteIgraveiquestIcircEuml˜ (IumlEumlı˘OacuteUgraveEgraveIcircfi Uacutefi-UcircˆOcirc) Apothecae AcircUacuteAacutemiddotUcircrsaquoAcirc˜ AcircpermilrsaquoOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlpermilEgraveiquestUacuteIcircAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ 9Euml˜ ordfEgraveAcircOacuteiquestIumlAcirc ∆currenmacrOacuteEuml˜ intˆOacuteUcircUgravemiddotOacuteUgraveEgrave-OacuteOcircDaggerOcircIumlEuml˜ 2005

6622 α φ ι έ ρ ω micro α

Η ποικιλία και η οmicroορφιά των microορφών που συναντάmicroε στη

φύση αποτελούν διαχρονική πηγή έmicroπνευσης για αρχιτέ-

κτονες σχεδιαστές και καλλιτέχνες Συχνά το ενδιαφέρον

προς τους φυσικούς οργανισmicroούς στρέφεται προς τη microί-

microηση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών τους microοτίβων

ή σχηmicroατισmicroών και microεταφράζεται σε κάθε είδους διακο-

σmicroητικά στοιχεία

Σήmicroερα η παράλληλη ανάπτυξη και σύγκλιση της πληρο-

φορικής και της βιογενετικής microε την ανακάλυψη του DNA

στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύπτει νέα στοιχεία για

τις φυσικές microορφές και τους εν γένει υπολογιστικούς κανό-

νες που κρύβονται από πίσω τους Αντίστοιχα η σχέση

microεταξύ φυσικών οργανισmicroών και αρχιτεκτονικής έχει πάρει

microια νέα τροπή Οι αρχιτέκτονες χρησιmicroοποιούν ολοένα και

περισσότερο υπολογιστικά συστήmicroατα για τον σχεδιασmicroό

και την κατασκευή και microπορούν πλέον να διερευνήσουν

microέσω τέτοιων συστηmicroάτων τους εσωτερικούς κανόνες που

οργανώνουν τις περίπλοκες φυσικές microορφές

Πώς έχει λοιπόν αλλάξει η σχέση microεταξύ φύσης και αρχι-

τεκτονικής microε την εξέλιξη των υπολογιστικών συστηmicroάτων

Αντανάκλαση της εικόνας της φύσης

Το 1899 ο Γερmicroανός βιολόγος Ernst Haeckel δηmicroοσιεύει

το βιβλίο laquoΚαλλιτεχνικές microορφές στη φύσηraquo που περιέχει

100 απεικονίσεις διαφόρων φυσικών οργανισmicroών Το

ενδιαφέρον αυτής της δηmicroοσίευσης δεν είναι microόνο ότι

παρουσιάζει οργανισmicroούς που για πρώτη φορά περιγρά-

φονται από τον Haeckel αλλά και ότι ο τρόπος παρουσία-

σής τους εστιάζεται σε microια αισθητική οργάνωσή τους και

συmicromicroετρία Το βιβλίο αυτό δεν άργησε να γίνει αναφορά

στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο της αρχιτεκτονικής

και του design δίνοντας ερεθίσmicroατα σε πολλούς αρχιτέ-

κτονες του κινήmicroατος Art Nouveau

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα της επιρροής των φυσικών

οργανισmicroών στην αρχιτεκτονική αποτελεί η ∆ιεθνής Έκ-

θεση στο Παρίσι το 1900 Εκεί ο αρχιτέκτονας Reneacute Binet

σχεδίασε την κεντρική είσοδο της έκθεσης laquoLa Porte

Monumentaleraquo εmicroπνευσmicroένος από τα ραδιολάρια microικρο-

σκοπικούς οργανισmicroούς που είχε παρουσιάσει ο Haeckel

Το 1902 ο ίδιος αρχιτέκτονας δηmicroοσιεύει προς τιmicroήν του

Haeckel το βιβλίο laquoEsquisses Deacutecorativesraquo microε microια σειρά

από σχέδια διακοσmicroητικών συνθέσεων

Και στις δύο δηmicroοσιεύσεις είναι εmicroφανές ότι ο Haeckel και

ο Binet είναι microαγεmicroένοι από τη microορφή και τους εντυπωσια-

κούς σχηmicroατισmicroούς των φυσικών οργανισmicroών Η έρευνά

τους εστιάζεται στη γνώση των οργανισmicroών αυτών microέσα

προφορικότηταraquo15 έργων την κινητικότητα των σηmicroασιών

τους σε microια προσωρινά ελεύθερη δηmicroόσια σφαίρα

Σηmicroειώσεις

1 Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα

Κέντρο Λεξικολογίας 1998 Ανακύκληση (circulatio) στην αλχη-

microεία είναι η microέθοδος κίνησης των υγρών στην αλχηmicroική συσκευή

2 Βλ wwwopensourceorgosdhtml

3 Βλ Raqs Media Collective Opus (Open Platform for Unlimited

Signification)

4 Saskia Sassen Public Interventions The Shifting Meaning of the Ur-

ban Condition Οpen 11 Nederlands NAi Uitgevers

5 Ibid

6 Bourriaud Nicolas Estheacutetique relationelle Paris Les presses du

reacuteel 2001

7 Bourriaud Nicolas Postproduction Paris Les presses du reacuteel

2003

8 Foster Hal laquoAn Archival Impulseraquo October No 110 2004 σ 3-

22

9 Βishop Claire laquoAntagonism and Relational Aestheticsraquo October

No 110 2004 σ 52-79

10 Εnwezor Okwui laquoThe Artist as Producer in Times of Crisisraquo

∆ιάλεξη στο Συνέδριο Almost Real European cultural Foundation

Ουτρέχτη 2004

11 Κούρος Πάνος laquoΣυσχέτιση και συνεργασία ως τόποι σύγχρο-

νης τέχνηςraquo Εισήγηση στην Ηmicroερίδα Αρχιτεκτονική ndash τέχνη ndash αρχι-

τεκτονική Πάτρα Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν Αχαίας 51106

12 Βλ Brea Jose Luis laquoOnline Communities Experimental Com-

munication in the Visual Diasporaraquo στο Mosquera Gerardo amp

Jean Fisher ed Οver Here International Perspectives on art and cul-

ture New York New Museum of Contemporary Art 2004

13 Βλ wwwsarainet και ∆ ∆ηmicroητρίου Π Κούρος ∆ιατόπια

(httpgroupsyahoocomgroupdiatopia και httpdiatopiactigr

backupdiatopiaindexhtm)

14 Βλ Vishmidt Marina laquoTwilight of the Widgets Notes on Im-

materiality and Valueraquo στο Krysa Joasia ed Curating Immateriality

The Work of the Curator in the Age of Network Systems Brooklyn

NY Autonomedia 2006

15 Bλ και Κούρος Πάνος laquoΠράξεις Συνεκφώνησης (Περί Νέας

Προφορικότητας)raquo στο Κάλmicroπαρη Χριστίνα Κώστας Ντάφλος

επιmicro Η microετάβαση της Αθήνας Αθήνα Futura 2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 18: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

UcircAcircIuml 63iquestOacuteˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ middotfi UacutemiddotpermilEgraveOcirc-IumliquestUacuteEgravemiddot middotfi UgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ ErnstHaeckel (degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc UcircmacrEumlIgravemiddotUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger˜ IcircOcircmacr˘IumlEgraveOgraveOacute middotfiUgraveOcirc laquoArt Forms in Natureraquo UgraveOcirc˘ Ernst Haeckel(degAcircUacuteIgravemiddotOacutersaquomiddot 1899)

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircUacuteAcirclsaquo˜ AcircrsaquoUcircOcircpermilOcirc˜ UgraveOcirc˘Reneacute Binet UcircUgraveEuml centEgraveAcircıOacutelsaquo ŒIcircıAcircUcircEuml UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgraveAcircIgraveOacuteAcirc˘UcircIgravecurrenOacuteEuml middotfi Ugravemiddot UcircmacrcurrenpermilEgravemiddot IgraveAcirc Ugravemiddot UacutemiddotpermilEgraveOcircIumliquestUacuteEgravemiddotUgraveOcirc˘ Ernst Haeckel (paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1900)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ paraEgraveOacutemiddotIcircrsaquopermilmiddot IgraveAcirc IcircmiddotUacutecurrenIcircIumlAcirc˜ middotfi UgraveOcircEsquisses Deacutecoratives UgraveOcirc˘ Reneacute Binet (paramiddotUacutersaquo-UcircEgrave 1902)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest degUacutemiddotEcircEgraveIcirclsaquo middotOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml laquotrade˘-UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ Lraquo UcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotUcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ Ocirc˘ AcircIacuteAcircIumlrsaquoUcircAcircUgravemiddotEgraveUcircAcirc permilDaggerOcirc permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest middotIumlIumliquest middotUacuteiquestIumlIumlEumlIumlmiddot Ucirc˘UcircUgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml iquestOacuteˆ prod UgraveAcircIumlEgraveIcirclsaquo IgraveOcircUacuteEcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUgraveEumlOacute middotUacutemacrEgraveIcirclsaquo OcircUacuteAacuteiquestOacuteˆUcircEuml UgraveOcirc˘ laquotrade˘UcircUgravelsaquoIgravemiddotUgraveOcirc˜ LraquotradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)IgravecurrenUcircEuml centDaggerOcirc middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEumlUgraveOcircEgrave middotIumlIumliquest middotUacutemiddotIcircAcircrsaquoIgraveAcircOacuteOcircEgravemacrOgraveUacuteOcircEgrave Ucirc˘OacutemiddotOacuteUgraveEgraveOcircDaggerOacuteUgravemiddotEgrave AacuteDaggerUacuteˆ middotfi currenOacutemiddot IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfimiddotrsaquoıUacuteEgraveOcirc tradeUgrave˘IumlEgravemiddotOacutelsaquo centmiddotOcircDaggerUgraveEuml (iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml 2004)

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ρευνά νέες microορφές στην αρχιτεκτονική που αντανακλούν

τους κανόνες των φυσικών οργανισmicroών και τη microορφή

τους έτσι όπως την παρουσίασε ο Haeckel Η λογική που

χρησιmicroοποιείται είναι αυτή του laquoορισmicroού σύνθετων microορ-

φών microε microία διαδοχική αντικατάσταση κοmicromicroατιών ενός

απλού αρχικού αντικειmicroένου χρησιmicroοποιώντας microία σειρά

γραmicromicroατικών κανόνωνraquo3 Ένας τύπος τέτοιων συστηmicroάτων

αναπτύχθηκε το 1968 από τον βοτανολόγο Aristid Linden-

mayer Με τη χρήση του laquoσυστήmicroατος Lraquo το οποίο βασί-

ζεται σε γραmicromicroατικές σειρές microπορεί να αναπαρασταθεί η

ανάπτυξη των φυτών και να δηmicroιουργηθούν ποικιλίες

τεχνητών φυτών Μετατρέποντας τις ακολουθίες συmicroβό-

λων σε εντολές προγράmicromicroατος microπορούmicroε να παρακολου-

θήσουmicroε την εξέλιξη του φυτού οπτικά Τα laquoσυστήmicroατα Lraquo

λοιπόν αναπτύσσονται microε την εκτέλεση του κώδικα (γραmicro-

microατικής) που παράγει microέσα από microια επαναληπτική διαδικα-

σία (iterations) τη microορφή του συστήmicroατος

Με microια ανάλογη διαδικασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασmicroό

είναι δυνατό από περίπλοκους σχηmicroατισmicroούς στις δύο δια-

στάσεις κανόνες οργάνωσης όmicroοιοι microε αυτούς ενός γενε-

τικού κώδικα να χρησιmicroοποιηθούν για το σχεδιασmicroό τρισ-

διάστατων επιφανειών και τελικά όγκων4 Όπως συmicroβαίνει

και στους φυσικούς οργανισmicroούς οι microορφές που δηmicroιουρ-

γούνται βασίζονται στις αρχές της συνδυαστικής επέκτα-

σης αλλά και της διατήρησης των αρχικών πληροφοριών

του συστήmicroατος

Για παράδειγmicroα στην αρχιτεκτονική πρόταση για την

κατοικία microίας οικογένειας το αρχικό laquoσύστηmicroα Lraquo παρου-

σιάζεται σαν οντότητα η οποία διασπάται σε δύο συστή-

microατα που ακολουθούν microία παράλληλη αλλά ανεξάρτητη

εξέλιξη Εννοείται ότι η εφαρmicroογή στην αρχιτεκτονική

προϋποθέτει την επανειληmicromicroένη εκτέλεση και διόρθωση

του κώδικα έως ότου το αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει

ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Η τελική microορφο-

λογία της κατοικίας θυmicroίζει τη microορφή φυσικών οργανισmicroών

όπως κάποιων κοχυλιών Συγχρόνως προτείνεται ένας

νέος τύπος κατοικίας όπου η οικογένεια ζει σε δύο διαφο-

ρετικούς αλλά παρακείmicroενους χώρους Ένας τέτοιος τρό-

πος κατοίκησης παρουσιάζει ενδιαφέρον σε microέρη όπου οι

κλιmicroατικές διαφορές microεταξύ ηmicroέρας και νύχτας είναι microεγά-

λες Έτσι στην περίπτωση microιας κατοικίας σε πολύ θερmicroό

κλίmicroα microια παράλληλη ζωή εξελίσεται σε έναν εσωστρεφή

χώρο κατά τη διάρκεια της ηmicroέρας και σε έναν εξωστρεφή

κατά τη διάρκεια της νύχτας Ένα κεντρικό αίθριο που

φέρνει το στοιχείο του νερού και του ουρανού λειτουργεί

ως χώρος συνένωσης των δύο παράλληλων κόσmicroων

Εκτός λοιπόν από τη microορφή η οργάνωση των χώρων

αντανακλά την αρχική συmicroπεριφορά του συστήmicroατος και

οδηγεί στη δηmicroιουργία νέων προγραmicromicroάτων και χρήσεων

Όπως προαναφέρθηκε η εξέλιξη της επιστήmicroης και οι

νέες γνώσεις που είναι διαθέσιmicroες σήmicroερα επιτρέπουν

στον αρχιτέκτονα τον πειραmicroατισmicroό και την άντληση ιδεών

από microορφές και διαδικασίες σχεδιασmicroού που αντανακλούν

όχι microόνο την εικόνα της φύσης αλλά κυρίως την ίδια τη

φυσική αυτο-οργάνωση και συmicroπεριφορά Ένα είδος γενε-

τικής αρχιτεκτονικής microοιάζει να βρίσκεται σε εξέλιξη

από την παρατήρηση των αισθητικών τους χαρακτηριστι-

κών και της τελειότητας τους Το ίδιο και οι υπόλοιποι αρχι-

τέκτονες εκείνης της εποχής εmicroπνέονται από τις φυσικές

microορφές τις οποίες προσεγγίζουν πάντα από την αισθητική

τους πλευρά επισηmicroαίνοντας ότι laquoη οmicroορφιά δεν είναι

παρά η αντανάκλαση της ίδιας της φύσηςraquo1

Αντανάκλαση της ίδιας της φύσης

Έναν αιώνα αργότερα ο Άγγλος microαθηmicroατικός Stephen

Wolfram εκδίδει το βιβλίο του laquoΈνα Νέο Είδος Επιστή-

microηςraquo όπου παρουσιάζει τη microελέτη απλών υπολογιστικών

συστηmicroάτων (computational systems) Υποστηρίζει ότι τα

συστήmicroατα αυτά είναι αναγκαία αντί των παραδοσιακών

microαθηmicroατικών για την αναπαράσταση και την κατανόηση

της περιπλοκότητας που συναντάmicroε στη φύση Ο Wol-

fram υποστηρίζει ότι laquo Όλες οι διαδικασίες που παράγο-

νται από ανθρώπινη προσπάθεια ή συmicroβαίνουν αυθόρ-

microητα στη φύση microπορούν να κατανοηθούν υπολογιστικάraquo2

Υπάρχει δηλαδή αλληλένδετη σχέση microεταξύ φύσης και

υπολογιστικών κανόνων

Για τον αρχιτέκτονα λοιπόν σήmicroερα εκτός από τα ερεθί-

σmicroατα που δίνουν οι οργανισmicroοί της φύσης ως τελικές

microορφές ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος microε τον οποίο οι

microορφές αυτές δηmicroιουργήθηκαν Πέρα από τη χρήση λογι-

σmicroικών για το σχεδιασmicroό τρισδιάστατων περίπλοκων γεω-

microετριών η προσέγγιση του Wolfram στην αρχιτεκτονική

συνεπάγεται τη χρήση εσωτερικών συστηmicroικών κανόνων

που δηmicroιουργούν οργανωmicroένες αρχιτεκτονικές microορφές

Ο αρχιτέκτονας βασιζόmicroενος στον τρόπο microε τον οποίο τα

απλά υπολογιστικά συστήmicroατα που περιγράφει ο Wolfram

δηmicroιουργούν περίπλοκα αποτελέσmicroατα και ακολουθώντας

microία ελεγχόmicroενη διαδικασία που απορρέει από αυτά διε-

Σηmicroειώσεις

1 Haeckel Ernst Art Forms in Nature

Prestel 2004 σελ 14

2 Wolfram Stephen A New Kind of Scie-

nce Champaign Wolfram Research

2002 σελ 715

3 Chu Karl S laquoMetaphysics of Genetic

Architecture and Computationraquo Perspe-

cta 35 Building Codes The Yale Archi-

tectural Journal December 2004 σελ

76

4 Τέτοιοι πειραmicroατισmicroοί microε τα laquoσυστή-

microατα Lraquo πραγmicroατοποιήθηκαν από οmicroάδα

φοιτητών στο πλαίσιο του microεταπτυχιακού

προγράmicromicroατος του Columbia University

και του studio αρχιτεκτονικής σύνθεσης

του Karl S Chu Νέα Υόρκη φθινόπωρο

2004

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 19: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

Αόρατη Επιφάνεια ndash Αντανακλάσειςστο Περίπτερο του Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη1

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 1permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot 2

IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 1

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

της Σοφίας Ψαρρά αρχιτέκτονος επίκ καθηγήτρια University of Michigan

και ακριβούς τύπους microαρmicroάρουraquo laquoΤο κοmicromicroάτι αυτό είχε

συγκεκριmicroένο microέγεθος Έτσι είχα microονάχα την επιλογή να

χρησιmicroοποιήσω το διπλάσιο του ύψους του και να δώσω

στο Περίπτερο το διπλάσιο του ύψους του ldquoΌνυχαrdquoraquo3

(Tegethoff 198577) Η ανακάλυψη αυτή επηρέασε το

ύψος του κτηρίου αλλά και τις διαστάσεις της κάτοψης

επιφέροντας ελαφρές αλλαγές στη συνολική της διευθέ-

τηση (198577) Οι τροποποιήσεις αυτές προκάλεσαν το

ερώτηmicroα του εάν ο laquoΌνυχαςraquo καθόρισε ένα σύστηmicroα

αναλογίας Ο Tegethoff υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καmicroία

ένδειξη αναλογιών βασισmicroένων σε σταθερές microονάδες

microέτρησης Οι κολώνες σχηmicroατίζουν έναν κάνναβο 69 x

77 microέτρων ενώ οι διαστάσεις κάποιων απο τις πλάκες επί-

στρωσης προσαρmicroόστηκαν απειροελάχιστα ώστε να αντι-

στοιχηθούν στις κατακόρυφες υποδιαιρέσεις των επιφα-

νειών και στις θέσεις των υποστυλωmicroάτων Ο κάνναβος

του δαπέδου laquoδιορθώθηκεraquo όπου ήταν αναγκαίο για να

ανταποκριθεί σε microια φαινοmicroενική συνέπεια και όχι σε microια

ιδεατή και απόλυτη τάξη (198582)

Αλλά παρόλη την απουσία γεωmicroετρικού συντονισmicroού η

επιφάνεια από όνυχα έχει πολλές φορές θεωρηθεί το συmicro-

βολικό κέντρο του περιπτέρου είτε χάριν στο σπάνιο

υλικό που δηmicroιουργεί microια εστία ενδιαφέροντος είτε εξ

αιτίας του τελετουργικού που πραγmicroατοποιήθηκε microπροστά

του στα εγκαίνια του κτηρίου (Quetglas 2001141) Με

δεδοmicroένο ότι γεωmicroετρικές αντιστοιχίες δεν έχουν χρησι-

microοποιηθεί είναι λογικό να αναρωτηθούmicroε γιατί το περί-

πτερο πιέστηκε από την κριτική θεωρία να δεχτεί microία

κεντρικότητα που στην ουσία δεν του ανήκει Και αν ο

laquoΌνυχαςraquo καθόρισε το ύψος του κτηρίου microόνο γιατί επέ-

φερε αλλαγές στις διαστάσεις της κάτοψης

Τίποτα στην κάτοψη δεν οmicroολογεί τη γεωmicroετρία που διέπει

την τοποθέτηση των στοιχείων Οι διαστάσεις της επί-

στρωσης ήταν microεταβαλλόmicroενες και οι επιφάνειες δεν είχαν

στοιχηθεί σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα τάξης Όmicroως microια

προσεκτική microατιά αποκαλύπτει κάποιες κανονικότητες

Πρώτον ο laquoΌνυχαςraquo τοποθετείται στον κεντρικό άξονα

του παραλληλόγραmicromicroου που ορίζεται από τις επεκτάσεις

των περιmicroετρικών ορίων του κτηρίου (σχέδιο 1) ∆εύτερον

ο άβατος ηmicroιδιαφανής χώρος καταλαmicroβάνει τον άξονα

ενός δεύτερου παραλληλλογράmicromicroου που ορίζεται από τη

δεξιά πλευρά της βάσης και την αριστερή άκρη της ορο-

φής Ο Mies δεν αντιπαρατίθεται στην έννοια της συmicromicroε-

τρίας αλλά στην πεποίθηση του κλασικισmicroού ότι οι έννοιες

αυτές κατευθύνουν τόσο τη συνολική σύλληψη του κτη-

ρίου στον σχεδιασmicroό όσο και τον τρόπο που γίνεται αντι-

ληπτό στο εσωτερικό microε την κίνηση

Μια δεύτερη microατιά θα φανερώσει microερικές ακόmicroα αντιστοι-

χίες Οι άκρες του laquoΌνυχαraquo είναι ευθυγραmicromicroισmicroένες microε

τις απέναντι γωνίες και τις άκρες των άλλων επιφανειών Η

ανακάλυψη του laquoΌνυχαraquo εποmicroένως επέφερε δραστικές

και όχι απλά ελαφρές microετατροπές καθορίζοντας τις

θέσεις των άλλων διαχωριστικών και πετασmicroάτων Τα ορι-

ζόντια και κατακόρυφα επίπεδα microοιάζουν σαν να microπορούν

να κινηθούν ελεύθερα σε ένα ορθογωνικό σύστηmicroα αξό-

νων Μα στην πραγmicroατικότητα είναι συνδεδεmicroένα microέσω

τριγωνικών οπτικών γραmicromicroών αmicroετακίνητα και σταθερά

δείχνοντας ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή αποσπασmicroατικό

στη δηmicroιουργία του Περιπτέρου

Η διαγώνια ευθυγράmicromicroιση στοιχείων στην αρχιτεκτονική

του Mies είναι χαρακτηριστικό που επαναλαmicroβάνεται Στο

Brick Country House για παράδειγmicroα διαγώνιοι άξονες

ενώνουν περιοχές που έχουν κατατmicroηθεί σε microικρά κοmicromicroά-

τια ενός παζλ (σχέδιο 2) Οι άξονες microόλις και καταφέρνουν

να διασχίσουν τα περάσmicroατα που ορίζουν οι επιφάνειες

πλησιάζοντας η microία την άλλη σε ασφυκτικές αποστάσεις

Αλλά στο Περίπτερο οι αλληλοσυνδέσεις των χώρων είναι

πολύ πιο γενναιόδωρες καθιστώντας τις διαγώνιες γραmicro-

microές περιττές σαν στοιχεία χωρικών συνδέσεων Γιατί τις

χρησιmicroοποιεί τότε ο Mies και τι νόηmicroα έχουν

Αντανακλάσεις

Ο Mies διερευνούσε το σχεδιασmicroό microέσω προοπτικών σκί-

τσων αναπαριστώντας τις γυάλινες επιφάνειες στα κτήρια

σαν microεmicroβράνες που αλληλοτέmicroνονται Μία από τις πρώτες

φωτογραφίες του Περιπτέρου καθώς και microία του ανακα-

τασκευασmicroένου κτηρίου (φωτογραφία 1) συλλαmicroβάνουν

ένα αντίστοιχο φαινόmicroενο Οι αντανακλάσεις των επιφα-

νειών που αποκρύπτονται από τον laquoΌνυχαraquo πάνω στην

επιφάνειά του δηmicroιουργούν την αίσθηση επιπέδων που

αλληλοδιεισδύουν Με τον laquoΌνυχαraquo ο Mies κατασκευάζει

microία laquoαλληλοτοmicroίαraquo επιφανειών όχι microέσω διαφανούς υλι-

κού αλλά microέσω υλικού συmicroπαγούς και αδιαπέραστου Με

Στην κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής το Περίπτερο

έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηριστεί κλασικό microα και microο-

ντέρνο ένα σπίτι συmicroβολικό αλλά και ένας microοντέρνος

ναός (Padovan 2002110) ένα οικογενειακό κτήριο

(Tuduri 198742) αλλά και ένα microικρό τοπίο (Constant

1990 46) Ήταν ένα παράδειγmicroα κατασκευαστικής ακρί-

βειας αλλά και διφορούmicroενης τεκτονικής έκφρασης (Evans

1997 244) ένας εορτασmicroός της παγκοσmicroιότητας (Pado-

van 2002111) και ένα πάθος για την οπτική εντύπωση

(Evans 1997247) το αποτέλεσmicroα της επιρροής του De

Stijl στην αρχιτεκτονική (Barr 1936156) και των ανακαλύ-

ψεων του Alberti στην προοπτική (Evans 1997253) Εξετά-

ζοντας την οπτική εmicroπειρία του Περιπτέρου ο Evans υπο-

στήριξε ότι δεν είχε κανένα προέχον σύστηmicroα τάξης βασι-

σmicroένο σε αξονική συmicromicroετρία Παρrsquo όλα αυτά οι αντανα-

κλάσεις στις γυαλισmicroένες επιφάνειές του αναδοmicroούν microία

συmicromicroετρία η οποία αφαιρέθηκε από την ορατή του επιφά-

νεια

Όmicroως κάποια ερωτήmicroατα παραmicroένουν ανοικτά στην

περιέργεια όχι τι ακριβώς σηmicroαίνει αλλά πώς κτίζει την

εmicroπειρία και διατυπώνει το νόηmicroά του Τι αντανακλούν οι

επιφάνειές του και τι είδους συmicromicroετρία ανακατασκευάζουν

στην οπτική εmicroπειρία του κτηρίου Και τελικά πέρα από

έναν laquoγαλαξία λέξεωνraquo της κριτικής θεωρίας2 είναι δυνα-

τόν να διασαφηνιστεί από νέους microηχανισmicroούς περιγραφής

διαφορετικούς από τη γλώσσα

Γεωmicroετρική οργάνωση και βιωmicroατική εmicroπειρία

Αναζητώντας το κατάλληλο υλικό για microία ελεύθερη επιφά-

νεια στο εσωτερικό του Περιπτέρου ο Mies ανακάλυψε

τυχαία έναν όγκο Όνυχα laquoέναν από τους πιο σπάνιους

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 20: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

6699α φ ι έ ρ ω micro α6688 α φ ι έ ρ ω micro α

Βιβλιογραφία

Barr A (1936) Ο Κυβισmicroός και η Μοντέρνα Τέχνη Museum of

Modern Art New York

Bendict M (1979) Για να Συλλάβουmicroε τον Χώρο ndash To Isovists και τα

Οπτικά Πεδία των Isovists Environment and Planning B 6 σελ 47-65

Bonta J P (1979) Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφρα-

στικών συστηmicroάτων της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli

Constant C (1990) Το Περίπτερο της Βαρκελώνης σαν Αρχιτεκτονική

Τοπίου ndash Ο Νεωτερισmicroός και το Γραφικό AA files 20

Evans R (1995) Η Σκιά της Προβολής ndash Η Αρχιτεκτονική και οι Τρεις

Γεωmicroετρίες της MIT Press Mass

Padovan R (2002) Προς την Παγκοσmicroιότητα ο Le Corbusier o Mies

και το De Stijl Routledge London

Quetglas J (2001) Φοβία Γιαλιού Το Περίπτερο του Mies van der

Rohe στη Βαρκελώνη Birkhauser Basel

Tegethoff W (1985) Mies van der Rohe Βίλες και Εξοχικά Σπίτια

MIT Press Cambridge Mass

Tuduri N M (1929) Το Περίπτερο της Γερmicroανίας στην Έκθεση της

Βαρκελώνης του Mies van der Rohe Cahiers drsquoart Παρίσι viii-ix

Σηmicroειώσεις

1 Το άρθρο αποτελεί περίληψη ενός κεφαλαίου που θα δηmicroοσιευ-

τεί στο βιβλίο microε τίτλο Αρχιτεκτονική και Αφήγηση ndash Η Κατασκευή του

Χώρου και του Νοήmicroατος στα Κτήρια Σ Ψαρρά (2008) Routledge

London New York

2 Στην ανασκόπηση της κριτικής θεωρίας του Περιπτέρου o

Bonta υποστήριξε ότι χρειάστηκε πολύς χρόνος microέχρι να αναπτυ-

χθεί το πλαίσιο που θα microπορούσε να περιγράψει το νόηmicroά του

Από τη στιγmicroή που ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα δηmicroιουργήθηκε το

Περίπτερο εξυψώθηκε στο επίπεδο του πιο σηmicroαντικού κτηρίου

του 20ού αιώνα Αλλά παρά το ότι η ποιότητά του έγινε ευρέως

αποδεκτή συνέχισε να αντιστέκεται microία microοναδική ερmicroηνεία Bonta

JP Αρχιτεκτονική και Ερmicroηνεία ndash Η microελέτη των εκφραστικών συστηmicroά-

των της αρχιτεκτονικής New York Rizzoli 1979 σελ 138

3 Ο Tegethoff εξηγεί ότι το κόστος αυτού του υλικού πρέπει να

ήταν το ένα πέmicroπτο του συνολικού κόστους του κτηρίου Έτσι ο

Μies προσπάθησε να χρησιmicroοποιήσει το υλικό και τις διαστάσεις

του microε οικονοmicroία Το πόσο σηmicroαντικό ήταν για αυτόν το τεmicroάχιο

του laquoΌνυχαraquo microπορούmicroε να το καταλάβουmicroε από το γεγονός ότι

όταν το ανακάλυψε το αγόρασε microε προσωπική του δαπάνη microια και

δεν είχε ακόmicroα πάρει την αmicroοιβή του για το Περίπτερο W Tege-

thoff Mies van der Rohe The Villas and Country Houses Cambridge

MIT Press 1985 σελ 76

4 Μια δεύτερη πραγmicroατοποίηση αυτού του στοιχείου συναντάmicroε

στην Οικία Tugendhat

5 Η microελέτη των αντανακλάσεων δεν βασίζεται σε όρους φυσικού

φωτισmicroού ή στις πραγmicroατικές φυσικές ιδιότητες των υλικών αλλά

σε απλούς κανόνες οπτικής και αφορά τι γίνεται ορατό microέσα από

κάτοπτρο

6 Τα σηmicroεία που επιλέγουmicroε για τις απεικονίσεις είναι οι τοmicroές των

διαγωνίων αξόνων microπροστά και πίσω από τον laquoΌνυχαraquo

7 laquoTα πιο σηmicroαντικά πράγmicroατα σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν

microπορούν να συζητηθούνraquo συνέντευξη στο Die Bauwelt 53 (1962)

p 885 laquoΤα έργα τέχνης έχουν τη δική τους ζωή ∆εν είναι προ-

σβάσιmicroα από όλους Για να microπορέσουν να ldquomicroιλήσουνrdquo πρέπει να

προσεγγιστούν microε τον τρόπο που αυτά επιζητούν Αυτό αποτελεί

την υποχρέωση του κριτικούraquo Ludwig Mies van der Rohe laquoOn

the Meaning and Task of Criticismraquo Art Kunstblatt Vol 14 No 6

(1930)178

τον laquoΌνυχαraquo4 ο Mies laquoαφαιρείraquo από το υλικό την ιδιό-

τητα του να αποκρύπτει στο σηmicroείο που φτάνουmicroε να

υποψιαστούmicroε ότι το επίπεδο αυτό δεν τοποθετείται για να

υποδιαιρέσει τον χώρο αλλά για να τον συνενώσει σε microια

αντιληπτική ενότητα

Οι αλλαγές στις διαστάσεις του Περιπτέρου και οι διαγώ-

νιες ευθυγραmicromicroίσεις ήταν οι απαραίτητοι microηχανισmicroοί για να

δηmicroιουργηθεί αυτή η αντίληψη Αν οι διαγώνιοι άξονες

είχαν τmicroήσει τον laquoΌνυχαraquo οι αντανακλάσεις των άλλων

επιπέδων δεν θα είχαν διαπεράσει την επιφάνειά του στο

σύνολό της Οι διαγώνιες γραmicromicroές έχουν και microία άλλη ιδιό-

τητα Τέmicroνουν την κάτοψη σε τριγωνικές περιοχές από τις

οποίες microπορούmicroε να δούmicroε σταθερά ανεξάρτητα από

microεταβολές στο οπτικό πεδίο που επέρχονται microε την κί-

νηση τα γωνιακά όρια του Περιπτέρου Ο Mies αποδόmicroη-

σε τον όγκο σε ελεύθερες επιφάνειες αλλά ταυτόχρονα

συντόνισε τα οπτικά πεδία έτσι ώστε να microπορούmicroε να αντι-

ληφθούmicroε το εσωτερικό microε microία microόνο microατιά σαν ένα σύ-

νολο

Στα διαγράmicromicroατα 3 4 απεικονίσαmicroε τι είναι πραγmicroατικά

ορατό και τί αποκαλύπτεται microέσω των αντανακλάσεων στις

άλλες γυαλισmicroένες επιφάνειες5 (σχέδιο 3α 3β σχέδιο 4α

4β) Χρησιmicroοποιούmicroε για αυτήν την αναπαράσταση το

εργαλείο isovist (Benedict 1979) ένα οπτικό πολύγωνο

από ένα σηmicroείο6 Το πραγmicroατικό ορατό πεδίο καλύπτει ένα

microεγάλο τmicroήmicroα του χώρου (σχέδιο 3α 4α) Αλλά η γαλακτώ-

δης επιφάνεια αντανακλά microία έκταση που στην πραγmicroατι-

κότητα αποκρύπτεται από τον laquoΌνυχαraquo Μόνο microια πολύ

microικρή περιοχή που σηmicroειώνεται στα σχήmicroατα microε ένα λευκό

τρίγωνο παραmicroένει αόρατη Η αλληλοδιείσδυση των επι-

φανειών που συζητήσαmicroε προηγουmicroένως και η αποκάλυψη

του αόρατου πεδίου microέσω των αντανακλάσεων εξασφαλί-

ζουν ότι ο laquoΌνυχαςraquo και το γαλακτώδες επίπεδο laquoσυγκε-

ντρώνουνraquo την αντίληψη του εσωτερικού σε microια ολότητα

Όmicroως είναι προφανές ότι εκτός από το να συνενώνουν

το οπτικό πεδίο οι αντανακλάσεις στις περιmicroετρικές επιφά-

νειες (σχέδια 3β 4β) laquoανοίγουνraquo τα όρια του χώρου υπο-

νοώντας ότι επεκτείνεται απεριόριστα Η έννοια της απε-

ριόριστης χωρικής επέκτασης βασισmicroένης στην ελεύθερη

τοποθέτηση οριζόντιων και κάθετων επιπέδων ήταν microία

από τις ιδέες των ζωγράφων του De Stijl Μια φωτογραφία

του κτηρίου (φωτ 2) microας δελεάζει να το θεωρήσουmicroε σαν

microια ερmicroηνεία του De Stijl στον τρισδιάστατο χώρο Αλλά ο

Mies αρνήθηκε να συζητήσει αυτήν την πιθανότητα ελα-

φρώνοντας όχι microόνο τις φυσικές επιφάνειες από το βάρος

της ύλης τους αλλά και την αρχιτεκτονική από το βάρος

της γλώσσας7 Ίσως γιατί ο απεριόριστος χώρος είναι απα-

ραίτητο συστατικό του πεπερασmicroένου ή ίσως πιο απλά

γιατί το Περίπτερο αποσαφήνισε γιrsquo αυτόν τη διαφορά

ανάmicroεσα στις δισδιάστατες αναζητήσεις του De Stijl και

στις ανακαλύψεις που είναι δυνατές microόνο microέσω της βιωmicroα-

τικής εmicroπειρίας του χώρου

O van Doesburg και ο Modrian εξάλειψαν πολλές πλευρές

της φαινοmicroενικής εmicroπειρίας πολυχρωmicroία προοπτική και

περίγραmicromicroα φτάνοντας στην αφαίρεση στην παγκοσmicroιό-

τητα στη microείωση του σώmicroατος της ζωής σε laquoένα απόσπα-

σmicroα του απείρου και της συνέχειαςraquo (Padovan 200231)

Αλλά στο Περίπτερο ο Mies ασχολείται και microε τις δύο

όψεις αυτού του νοήmicroατος περατό και άπειρο τmicroήmicroα και

όλο πραγmicroατικό και ιδεατό Από τη microία πλευρά κρύβει τις

κεντρικότητες του laquoΌνυχαraquo και του γαλακτώδους-άβατου

χώρου πίσω από ένα ασύmicromicroετρο κτήριο και οδηγεί τις

αισθήσεις σε σηmicroείο κορεσmicroού microε πολλαπλές αντανακλά-

σεις Από την άλλη πλευρά αφαιρεί τη φυσική ιδιότητα των

υλικών να αποκρύπτουν microετατρέποντας τις αντανακλάσεις

αυτές σε αντιληπτικό microηχανισmicroό microε τον οποίο microπορούmicroε

να συλλάβουmicroε το σύνολο laquoκινούmicroενοιraquo ελεύθερα ndashχωρίς

φιλοσοφικούς περιορισmicroούςndash ανάmicroεσα στο σώmicroα της

ζωής και στην αφαιρετική της διάσταση

Συmicroπέρασmicroα

Σε αντίθεση microε τις microοντέρνες ερmicroηνείες του Περιπτέρου

ότι αντιπαρατίθεται στις στατικές κλασικές microορφές προτεί-

νουmicroε ότι γίνεται αντιληπτό microε microια microατιά microέσω δύο επιπέ-

δων σταθερής αναφοράς Αντίθετα microε την ερmicroηνεία του

κτηρίου σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγmicroα της διάσπα-

σης του χώρου υποστηρίζουmicroε ότι αναδοmicroεί την αντίληψη

του εσωτερικού σε συνεκτική ενότητα Σε αντίθεση microε

πρόσφατες ερmicroηνείες ότι το Περίπτερο δεν είχε ένα προ-

ϋπάρχον σύστηmicroα γεωmicroετρικής τάξης εξηγούmicroε ότι τα

στοιχεία του συντονίζουν γεωmicroετρικά την οπτική εmicroπειρία

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σκοπεύουν να αντιπαρατε-

θούν στις υπάρχουσες ερmicroηνείες αλλά να τονίσουν κάτι

που ο Mies ήξερε καλά τη διαφορά ανάmicroεσα στις λογικές

σχέσεις που προκαθορίζουν το νόηmicroα microε βάση προϋπάρ-

χουσα γνώση από άλλα κτήρια όπως αυτά του κλασικι-

σmicroού και τις σχέσεις όπως πραγmicroατοποιούνται σε έναν

συγκεκριmicroένο χώρο ανάmicroεσα στο τι έχει ήδη σταθεροποι-

ηθεί από τους κριτικούς της αρχιτεκτονικής και τι είναι λαν-

θάνον ή δεν έχει ειπωθεί στο Περίπτερο ή πιο απλά την

τάση να υποτάσσουmicroε το νόηmicroα στην εξέταση της γλώσ-

σας προτού το ανακαλύψουmicroε ανείπωτο στο κτήριο

iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 2

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 3middot 3sbquopermilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ trademacrcurrenpermilEgraveOcirc 4middot 4sbquo

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 21: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

Αντανακλάσεις του χωρικού νοήmicroατος1

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

της Χρυσούλας Καραδήmicroα αρχιτέκτονος ∆ΠΜΣ ΕΜΠ

Το καλειδοσκόπιο

Στην ταινία τα δύο βασικά πρόσωπα του microύθου αναλύο-

νται σε πολλαπλούς ρόλους

Η Ευρυδίκη είναι αφοσιωmicroένη στον Ορφέα Ο Ορφέας

ως ποιητής της διαφεύγει αλλά ο Ορφέας ως σύζυγος και

πατέρας της ανήκει

Η πριγκίπισσα είναι η προσωποποίηση του θανάτου Ο

Ορφέας επιδιώκει τη σχέση microε το θάνατο ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Λειτουργεί

συmicromicroετρικά microε την Ευρυδίκη καθώς η microία είναι φορέας της

δηmicroιουργίας της ζωής και η άλλη φορέας της καλλιτεχνι-

κής δηmicroιουργίας

Ο Ορφέας λειτουργεί συmicromicroετρικά microε τον Σεζέστ Στην ται-

νία η ποιητική υπόσταση του Ορφέα είναι ανύπαρκτη Η

ποίηση του διαβιβάζεται microε τη microορφή microηνυmicroάτων από τον

νεκρό ποιητή Σεζέστ ο οποίος αποτελεί το ποιητικό του

alter ego εγκατεστηmicroένο στον χώρο του θανάτου

Η ενδιαmicroεσότητα

Ο Κοκτώ θεωρεί πως η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν

Προκειmicroένου να γεφυρώσει τη σχέση microεταξύ των δύο

πεδίων ο Κοκτώ στη κινηmicroατογραφική εκδοχή του microύθου

ορίζει microια σειρά από ενδιάmicroεσου όρους microεταβατικά στοι-

χεία Ο Χερτεmicroπίς ως ψυχοποmicroπός άγγελος είναι εντελώς

διαφανής διαmicroεσολαβητικός χαρακτήρας microε την έννοια

ότι είναι αυτός που επιτρέπει τις microεταβάσεις microεταξύ των

δύο κόσmicroων

Αντίστοιχα οι πολλαπλές είσοδοι στον θάνατο άρουν την

πόλωση microε τον χώρο της ζωής laquoΟι καθρέφτες σχηmicroατί-

ζουν microία microεmicroβράνη από υδράργυρο που διαλύεται ανά-

microεσα στο βασίλειο των ζώντων και των νεκρώνraquo8

Η χωρική κατασκευή

Η ιδέα της microετάβασης microπορεί χωρικά να συmicroπυκνωθεί στο

πέρασmicroα microιας πόρτας Μια πόρτα θα microπορούσε επίσης να

νοηmicroατοδοτηθεί ως microια λογική κατασκευή η οποία εκφρά-

ζει τις χωρικές σχέσεις που εντοπίζονται στην ταινία

Η προτεινόmicroενη πόρτα είναι το πέρασmicroα ενός ορίου

Αποτελείται από την κάθετη τοmicroή δύο διαφανών τριγωνι-

κών πρισmicroάτων όπως φαίνεται στο διάγραmicromicroα Ο άξονας

περιστροφής (σηmicroείο Τ) βρίσκεται στο σηmicroείο τοmicroής των

διχοτόmicroων των τριγωνικών εδρών Με αυτό τον τρόπο

δηmicroιουργούνται τέσσερις χώροι Στις έδρες των πρισmicroά-

των είναι τοποθετηmicroένοι καθρέφτες εσωτερικά ή εξωτε-

ρικά Ειδικότερα τα τmicroήmicroατα ΚΜ ΙΡ είναι καθρέφτες αmicroφί-

πλευρα ενώ τα τmicroήmicroατα ΟΠ ΜΛ είναι καθρέφτες microονό-

πλευρα

Η πόρτα-τετράπτυχο λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο Με

την περιστροφή της η οπτική προς τον χώρο συνεχώς

microεταβάλλεται Η άmicroεση οπτική microέσω της διαφάνειας συγ-

χέεται microε την έmicromicroεση οπτική του χώρου microέσω των καθρε-

φτών δίνοντας microία αίσθηση αποπροσανατολισmicroού Όταν

οι θέσεις του τετράπτυχου καταλαmicroβάνονται από πρό-

σωπα η εmicroπειρία εmicroπλουτίζεται Καθώς για καθεmicroία θέση

του τα σώmicroατα είναι ορατά υπό σταθερή γωνία περιβαλ-

λόmicroενα από microια microεταβαλλόmicroενη εικόνα χώρου

Το πόρτα δηmicroιουργεί τέσσερις διαφορετικές εmicroπειρίες

περάσmicroατος ανάλογα microε τη θέση την οποία κάποιος

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν αναπαριστά αλλά διαθέτει

νόηmicroα (χωρικό νόηmicroα) στον βαθmicroό που συmicroβολίζει εννοεί

αναφέρεται2 Αντίστοιχα η σωmicroατική εmicroπειρία (αντίληψη ndash

κίνηση)3 καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεmicroένη microε τις νοητικές

διεργασίες διαmicroεσολαβεί για την κατανόηση του χωρικού

νοήmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος

microπορεί να λειτουργήσει ως microηχανισmicroός που καθιστά το

νόηmicroα αντιληπτό ως βίωmicroα

Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης microεταξύ του νοή-

microατος και του χώρου προτείνεται ένα παράδειγmicroα στο

οποίο νοηmicroατικές σχέσεις διερχόmicroενες από διαφορετικά

microέσα διαmicroορφώνουν χωρικές σχέσεις και αποκαλύπτονται

ως σωmicroατική εmicroπειρία Θεωρούmicroε ότι το φιλmicro laquoΟρφέαςraquo

του Ζαν Κοκτώ είναι το πεδίο άντλησης νοηmicroατικών σχέ-

σεων ενώ η διαmicroόρφωση ενός περάσmicroατος-πόρτας είναι

το πεδίο συγκρότησης σωmicroατικής εmicroπειρίας

Η ταινία

Η ταινία laquoΟρφέαςraquo4 είναι βασισmicroένη στον microύθο της καθό-

δου του Ορφέα στον Άδη και αποτελεί microέρος microιας τριλο-

γίας στην οποία διερευνάται το θέmicroα της καλλιτεχνικής

δηmicroιουργίας Εκεί αναδεικνύεται ο Ορφέας σε σύmicroβολο

του ποιητή-παραβάτη που κινείται στην οριακή σχέση

microεταξύ της τέχνης και του θανάτου

Η ταινία διατρέχεται από τους τρεις κύριους θεmicroατικούς

άξονες που συναντώνται στο έργο του Κοκτώ

laquoΟι διαδοχικοί θάνατοι microέσrsquo από τους οποίους οφείλει να

περάσει ο ποιητής microέχρι να γίνει ο εαυτός του

Το θέmicroα της αθανασίας το πρόσωπο το οποίο αναπαρι-

στά ο Θάνατος του Ορφέα θυσιάζεται εκmicroηδενίζεται για

να καταστήσει τον ποιητή αθάνατο

Οι καθρέφτες βλέπουmicroε να γερνάmicroε microέσα από τους

καθρέφτες εκείνοι microας φέρνουν πιο κοντά στον θάνατοraquo5

Οι χωρικές σχέσεις

Από τις σηmicroαντικότερες ιδέες που ενυπάρχουν στο φιλmicro

είναι η ιδέα της microετάβασης Ο πρωταγωνιστής διαπερνά

το όριο microεταξύ του κόσmicroου των ζωντανών και των νεκρών

προκειmicroένου να βρεθεί στον χώρο του θανάτου και να

ενεργοποιήσει την ποιητική του ιδιότητα

Μπορούmicroε να ισχυριστούmicroε ότι στην ταινία η ιδέα της

microετάβασης κατασκευάζεται κυρίως χωρικά Είτε από τον

περιγραφόmicroενο χώρο microε τη χρήση καθρεφτών-περασmicroά-

των είτε από χωρικές σχέσεις που αναδύονται από την

πλοκή υπερβαίνοντας τη χωρική και χρονική αλληλουχία6

Τέτοιες είναι η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα-

όρια η συmicromicroετρία-αντικατοπτρισmicroός η καλειδοσκοπική

κατασκευή της πολλαπλότητας και η ενδιαmicroεσότητα

Η πορεία microέσα από διαδοχικά περάσmicroατα

Ο Ορφέας του Κοκτώ βρίσκεται σε συνεχή κίνηση Στη

κίνησή του αυτή διέρχεται από διαφορετικά κατώφλια

Πόρτες κτηρίων και αυτοκίνητων στοές καταπακτές

καθρέφτες Κάθε είσοδος και έξοδος σηmicroατοδοτεί την

ιδιότητα του Ορφέα ως ποιητή να διασχίζει όλων των

ειδών τα όρια

Στην ταινία το κατώφλι και το πλαίσιο των ανοιγmicroάτων της

πόρτας ή του παραθύρου συνδέεται microε το πλαίσιο του

καθρέφτη Η ύπαρξη του πλαισίου microας θέτει συνεχώς υπό

αmicroφιβολία αν η εικόνα που εmicroφανίζεται είναι πραγmicroατικός

χώρος ή microία αντανάκλαση Ωστόσο για τον Κοκτώ δεν

υπάρχει ανάλογη διάκριση Συγκροτεί σχέσεις συmicromicroετρίας

στα πλάνα και χρησιmicroοποιεί το πλαίσιο ώστε να συσκοτίσει

αυτές τις διαφοροποιήσεις Νοηmicroατικά γιrsquo αυτόν οι καθρέ-

πτες είναι τα περάσmicroατα στον θάνατο Κατrsquo επέκταση τα

πραγmicroατικά περάσmicroατα εκλαmicroβάνονται microετατρέπονται σε

καθρέφτες Θεωρούνται δηλαδή δίοδοι προς την περιοχή

του θανάτου

Ο αντικατοπτρισmicroός

Αν ο κλασικός Ορφέας είναι στραmicromicroένος προς την Ευρυ-

δίκη ο Ορφέας του Κοκτώ σαν άλλος Νάρκισσος είναι

στραmicromicroένος προς το είδωλο του στον καθρέφτη Στην ται-

νία ο καθρέφτης αποτελεί πένθιmicroο σύmicroβολο και ο αντικα-

τοπτρισmicroός συσχετίζεται microε microια κατάβαση στον Άδη7

Όmicroως και το νερό microπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας χθό-

νιος υδάτινος καθρέφτης Για τον Κοκτώ το νερό και o

καθρέφτης λειτουργούν microε τον ίδιο τρόπο ως περάσmicroατα

στον κάτω κόσmicroο στο οριζόντιο και το κατακόρυφο επί-

πεδο αντίστοιχα

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ ∆middot AcircUacuteiquestUcircIgravemiddotUgravemiddot UcircUgraveOcircOacute intiquestUgraveˆ intfi-UcircIgraveOcirc ∆middotEgraveOacutersaquomiddot laquoradicUacuteEcirccurrenmiddot˜raquo(1950) UgraveOcirc˘ summiddotOacute intOcircIcircUgraveOgrave

iquestOacuteˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute UcircmacrcurrenUcircAcircˆOacute UgraveˆOacute UacuteOcircUcircOgrave-ˆOacute UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlIgrave IcirciquestUgraveˆ centEgraveiquestAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveˆOacute middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircˆOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacuteIcirciquestıAcirc Igraversaquomiddot ıcurrenUcircEuml UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ poundcurrenUcircEuml infintradeAcirc˙currenUcircUgraveıcurrenUcircEuml microradicUacuteEcirccurrenmiddot˜ poundcurrenUcircEuml degparaUacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot UgraveOcirc˘ poundmiddot-OacuteiquestUgraveOcirc˘ ıcurrenUcircEuml centpart˘Uacute˘permilrsaquoIcircEuml

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 22: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

ούν την πόρτα αντί να δίνει microια ενιαία για όλους εmicroπειρία

κάνει ακόmicroη περισσότερο διακριτές τις τέσσερις διαφορε-

τικές εmicroπειρίες περάσmicroατος Ταυτόχρονα δηmicroιουργούνται

νέα όρια πάνω στο όριο microε αποτέλεσmicroα να αίρουν τη δια-

χωριστική του υπόσταση

Συmicroπεράσmicroατα

Η διέλευση του νοηmicroατικών σχέσεων από το φιλmicro σε microία

αρχιτεκτονική κατασκευή οδηγεί σε συνεχή εmicroβάθυνση

στην ερmicroηνεία του φιλmicro ενώ ταυτόχρονα εισάγει απρόβλε-

πτες παραmicroέτρους στον σχεδιασmicroό ∆ιαρρηγνύει το

νόηmicroα της πόρτας ως πρωτογενούς ονοmicroατισmicroένου στοι-

χείου και ανάγοντας το σε σύνθεση απλούστερων χωρι-

κών στοιχείων Η σύνθεση αυτών συγκροτεί νέες σχέσης

σύνταξης εντός της πόρτας

Οργανώνεται έτσι microία εmicroπλουτισmicroένη εmicroπειρία αναδει-

κνύοντας στο πέρασmicroα microιας πόρτας χωρικές σχέσεις που

δεν γίνονται αντιληπτές στην καθηmicroερινή microας εmicroπειρία

Σηmicroειώσεις

1 Άρθρο βασισmicroένο στη ∆ιπλωmicroατική εργασία στο ∆ΠΜΣ του

ΕΜΠ laquoΟ χώρος ως θέmicroα microέσα από τις αρχιτεκτονικές παραλλα-

γέςraquo Αθήνα Σεπτέmicroβριος 2002 Υπεύθυνος ∆ιδάσκων Γιάννης

Πεπονής Στην εργασία προτείνονται περάσmicroατα-πότρες βασι-

σmicroένα στην ταινία του Κοκτώ laquoΟρφέαςraquo και στο αντίστοιχο microυθο-

λογικό ποίηmicroα του Οβίδιου

2 Goodman N Elgin Kathrin Z Reconceptions in philosophy and

other arts and sciences Hackett Publishing Company Indianapolis

1988 σ 67

3 Lakoff G Johnson Mark Philosophy in the flesh the embodied

mind and its challenge to western thought NY Basic Books New

York 1999 σ 17 Αναφέρεται ότι οι ίδιοι νευρώνες που χρησιmicroο-

ποιούνται για την κίνηση και την αντίληψη χρησιmicroοποιούνται και

για την αφηρηmicroένη σκέψη

4 laquoOrpheeraquo Γαλλική παραγωγή του 1950 σενάριο σκηνοθεσία

Ζαν Κοκτώ Πρωταγωνιστούν Ζαν Μαραί Φρανσουά Περιέ Μα-

ρία Καζαρές Εντουάρ Ντερmicroίτ κά

5 Κονταξόπουλος Γ Ζαν Κοκτώ ο πολύτροπος ποιητής Εξάντας και

Οδός Πανός Αθήνα 1999 σ 144

6 Μάρη Ιφιγένεια laquoΜοντέλα χώρου στη λογοτεχνία αναζήτηση

σχηmicroάτων και χωρικών microορφών στη Νέκυιαraquo ∆ιπλωmicroατική Εργα-

σία στο ∆ΠΜΣ του ΕΜΠ Αθήνα 2001

7 Για τον πένθιmicroο συmicroβολισmicroό του καθρέπτη στην Αρχαία Ελλάδα

βλ Βερνάν Ζαν Πιερ Φρόντιζι-Ντυκρού Φ Στο microάτι του καθρέπτη

Ολκός Αθήνα 2001

8 Ρίντερ Κιθ Ιστορία του παγκόσmicroιου κινηmicroατογράφου (1895-1975)

Αιγόκερως Αθήνα 2000 σ 149

Βιβλιογραφία

Blanchot Maurice (microετ ∆ηmicro ∆ηmicroητριάδης) Ο χώρος της λογοτε-

χνίας Εξάντας-Νήmicroατα Αθήνα 1970

Cassirer Ernst The Philosophy of Symbolic forms Vol 2 Mythical

Thought Yale University Press New Haven London 1955

Kerenyi C (microετ ∆ Σταθόπουλου) Η microυθολογία των Αρχαίων Ελλή-

νων Εστία Αθήνα 1998

Κοκτώ Ζαν Φρενιώ Αντρέ (microετ Μάκης Μωραίτης) Κινηmicroατογρά-

φος και ποίηση Αιγόκερως Αθήνα 1986

Valery Paul (microετ Χρ Λιοντάκης) Ποίηση και αφηρηmicroένη σκέψη

Πλέθρον Αθήνα 1980

καταλαmicroβάνει η οποία σχετίζεται microε τη δράση των ρόλων

του έργου

Η θέση Α αντιπροσωπεύει το alter ego του Ορφέα ∆η-

λαδή τον ποιητή Σεζέστ ο οποίος καθώς στέκεται microετω-

πικά απέναντι από τον καθρέφτη παρατηρεί τον εαυτό του

ως υπόmicroνηση για την αυτογνωσιακό αλλά και τον νεκρικό

συmicroβολισmicroό του καθρέφτη Κατά πρόσωπο αλλά και microέσα

από καθρέφτη βλέπει την πριγκίπισσα του θανάτου η

οποία βρίσκεται στη θέση Γ

Η θέση Β αντιπροσωπεύει τον Ορφέα ως φυσικό πρό-

σωπο Έχει εmicroπρός του τον καθρέφτη ο οποίος είναι ελα-

φρά στραmicromicroένος ώστε να microπορεί να δει κατά πρόσωπο

την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται στη θέση ∆ Αν και

βρίσκεται ανάmicroεσα σε δύο καθρέφτες δεν είναι κεντρικό

θέmicroα σε κανένα από τους δύο

Η θέση Γ αντιπροσωπεύει την πριγκίπισσα του θανάτου

Βρίσκεται πίσω από την Ευρυδίκη η οποία τοποθετείται

στη θέση ∆ Η πριγκίπισσα βλέπει κατά πρόσωπο αλλά και

microέσα από τον έναν καθρέφτη τον Σεζέστ δηλαδή το alter

ego του Ορφέα ως ποιητή ενώ microέσα από τον άλλο

καθρέφτη βλέπει τον Ορφέα

Η θέση ∆ αντιπροσωπεύει την Ευρυδίκη Βλέπει τον

Ορφέα-Σεζέστ από πλαϊνή όψη και τον ακολουθεί ενώ

βλέπει κατά πρόσωπο τον Ορφέα

Ο Χερτεmicroπίς ο ενδιάmicroεσος όρος σηmicroατοδοτείται από τον

διάφανο ενδιάmicroεσο χώρο της τοmicroής των δύο πρισmicroάτων

ο οποίος επιτρέπει την οπτική επαφή microεταξύ των υπολοί-

πων θέσεων και αποτελεί γεωmicroετρικά τον άξονα περι-

στροφή της πόρτας

Τελικά η χρήση της διαφάνειας και της αντανάκλασης

στην πόρτα διαχωρίζουν την οπτική προς το χώρο σε

σχέση microε την κίνηση προς αυτόν Ταυτόχρονα συνδέουν

το πέρασmicroα microε microια εmicroπειρία αντανάκλασης του σώmicroατος

Οι πολλαπλές οπτικές προς το όριο το οποίο προσπερνά-

ται κάνουν ταυτόχρονα εmicroφανείς διαφορετικές οπτικές

του διαmicroορφώνοντας το πέρασmicroα σαν microια εmicroπειρία συγ-

χρονικής αντίληψης του ορίου και όχι διαχρονικής όπως

είναι συνήθως Η συmicroπαρουσία ατόmicroων που χρησιmicroοποι-

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest prod AacuteAcircˆIgraveAcircUgraveUacutersaquomiddot UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquestUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘OcircUacutersaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜ (aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquoinfinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)IcirciquestUgraveˆ intmiddotIumlAcircEgravepermilOcircUcircIcircfiEgraveOcirc paraOcircIumlIumlmiddotIumlcurren˜ middotOacuteUgravemiddotOacutemiddotIcircIumliquest-UcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ UcircOgraveIgravemiddotUgraveOcirc˜ UcircUgraveOcirc AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircfi UgraveEuml˜ fiUacuteUgravemiddot˜(aeligEumlEcircEgravemiddotIcirclsaquo infinOacutemiddotmiddotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˜ intOcircDaggerIumlEuml˜)

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 23: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

Η αντανάκλαση ως ιδεολογικήκατασκευή της εκmicroηδένισης της ύλης

του Κωστή Βελώνη εικαστικού

permilrsaquoIumlmiddot infinOacuteUgravemiddotOacuteiquestIcircIumlmiddotUcircEuml UgraveEuml˜ middotIcircmiddotpermilEumlIgraversaquomiddot˜ infinıEumlOacuteOgraveOacuteUcircUgraveOcirc middotcurrenOacutemiddotOacuteUgraveEgrave IcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc infinılsaquoOacutemiddot 2007

IgravecurrenUcircEuml radic deg˘iquestIumlEgraveOacuteOcirc˜ poundfiIumlOcirc˜ UgraveOcirc˘ Bruno TautUcircUgraveEumlOacute currenIcircıAcircUcircEuml UgraveOcirc˘ IcircmiddotIumlIumlEgraveUgraveAcircmacrOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘OacutepermilcurrenUcircIgraveOcirc˘(Werkbund) UgraveEuml˜ intOcircIumlˆOacutersaquomiddot˜ 1914IcirciquestUgraveˆ sectAcircUgraveOcircIgravecurrenUacuteAcircEgravemiddot UgraveˆOacute UcircIcircmiddotIumlOcircmiddotUgraveEgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcircOcircDagger macrOgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ poundfiIumlOcirc˘ IcircmiddotUgravemiddotUcircIcircAcirc˘middot-UcircIgravecurrenOacutemiddot middotfi Aacute˘iquestIumlEgraveOacutemiddot UgraveOcircDaggersbquoIumlmiddot

7755α φ ι έ ρ ω micro α7744 α φ ι έ ρ ω micro α

παρόν Πάντα όmicroως κάθε αναφορά καταλήγει να γίνεται

αντιληπτή microέσα από το κοίταγmicroα της ιστορίας

Όmicroως microε ποιο τρόπο η αντανάκλαση στην κινηmicroατογρα-

φική της συνθήκη συνεισφέρει στην απώλεια του βάρους

του αρχιτεκτονήmicroατος Ο κινηmicroατογράφος προσφέρει

έναν βασικό διαχωρισmicroό ορίζει έναν χώρο όπου προβάλ-

λεται το φιλmicroικό υλικό ενώ ταυτόχρονα αντανακλά πολλές

προβαλλόmicroενες χωρητικότητες Η κινηmicroατογραφική αί-

θουσα όπως εντάσσεται και συmicroπεριφέρεται στο τεχνητό

περιβάλλον της πόλης συντελεί σε microια έmicromicroεση αν όχι

άmicroεση αποmicroυθοποίηση του χτιστού περιβάλλοντος την

ίδια στιγmicroή που αυτό το περιβάλλον microυθοποιείται θεmicroατικά

από την πλοκή του σεναρίου Αυτό πρακτικά είναι τα εκα-

τοντάδες κτήρια που ξεπροβάλουν στην αίθουσα αλλά και

η αντίληψη του χώρου η οποία αναπαρίσταται σχεδόν

αποκλειστικά στη νατουραλιστική του εκδοχή Όmicroως

ακόmicroα και σε αυτές τις συνθήκες της απόλυτης προσοmicroοί-

ωσης ο θεατής αποστασιοποιείται από την αίσθηση που

του προκαλούν οι βαριαστενάζουσες υπερφορτωmicroένες

σκυθρωπές πολυκατοικίες που περικλείνουν τις microετακινή-

σεις του στην πόλη Το laquoβάροςraquo και η κούραση microιας τέ-

τοιας microετακίνησης microε έναν τόσο πυκνό πολεοδοmicroικό ιστό

αφανίζεται από τις κινηmicroατογραφικές τεχνικές της προβο-

λής του τρισδιάστατου κόσmicroου σε microια φωτεινή επιφάνεια

χωρίς όγκο Η απελευθέρωση από το βάρος της αρχιτε-

κτονικής έχει προέλθει εδώ και πολύ καιρό από την εποχή

που ο Βίκτωρ Ουγκώ ανέφερε πως η αρχιτεκτονική δεν θα

χτίζεται πια αλλά θα τυπώνεται Ο δηmicroιουργός ίσως της

σηmicroαντικότερης πλοκής που υπήρξε πάνω σε αρχιτεκτο-

νικό κτήριο θεωρούσε ότι laquoστην έντυπη φόρmicroα η σκέψη

είναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη ασύλληπτη

άτρωτηraquo1 Η microηχανική αναπαραγωγή της εικόνας έχει λοι-

πόν συνεισφέρει στην αποδυνάmicroωση της σκληρής τεκτονι-

κής γλώσσας του κτηρίου ενώ η συνεχής αναπαραγωγή

microέσω του κινηmicroατογράφου microπορεί να διαmicroορφώσει και microια

αντανακλώmicroενη microεταρχιτεκτονική γλώσσα της οποίας η

λήψη ενός κτηρίου για παράδειγmicroα δεν αντιστοιχεί σε αυτό

που αντιπροσωπεύει ή διεκδικεί αλλά συmicroπεριλαmicroβάνεται

στη πλοκή ερmicroηνευτικά Η microετακίνηση της microορφής στον

χρόνο απειλεί την αίσθηση της σταθερής επαφής microε τις

τρισδιάστατες απεικονίσεις και διευκολύνει τη διαδροmicroή

των συνειρmicroών Με τεχνικούς όρους που microπορεί να ηχούν

ξεπερασmicroένοι η εmicroουλσιόν του φιλmicro παραmicroένει η διάφανη

δισδιάστατη επιφάνεια που ιχνογραφεί τις microορφολογικές

επεκτάσεις της ύλης Αυτή η επαναληπτική συνθήκη που

πηγάζει από τη microετατροπή της ασυνεχούς κίνησης σε

συνεχή και που οφείλεται σε όλο το microηχανικό εξοπλισmicroό

αυτής της γλώσσας αδρανοποιεί τον θεατή σε σχέση microε

την αρχιτεκτονική αρετή του στιβαρού όγκου και τον προ-

ετοιmicroάζει στην αποδοχή microιας γλώσσας που είναι ευέλικτη

και διασπαρτική Όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ η laquoαρχι-

τεκτονική αναmicroιγνύεται microε τον αέραraquo

Βλέποντας ταινίες εκπαιδευόmicroαστε στην πρακτική της

microετακίνησης του βλέmicromicroατος από το ένα σηmicroείο στο άλλο

χωρίς την παραmicroικρή σωmicroατική προσπάθεια Αυτό microας

φέρνει αντιmicroέτωπους microε microια σύγχρονη αντιmicroετώπιση της

σχέσης της microετακίνησης και της παρατήρησης όπου κάθε

φορά ελαχιστοποιείται η προσπάθεια που καταβάλουmicroε

για να δούmicroε αποτελεσmicroατικότερα Το δηmicroοφιλές traveling

και panoramic τείνουν να είναι οικεία αντιληπτικά στη

συmicroπεριφορά microας στην πόλη microέσα στο αmicroάξι επιτρέπο-

ντας την εποπτεία ενός συmicroβάντος παθητικά ακόmicroα και

microέσα στο ασανσέρ και τις αυτόmicroατες σκάλες στα κτήρια

και τα εmicroπορικά κέντρα Υπάρχει εν ολίγοις κάτι που microας

συνδέει microε τις συνθήκες παρατήρησης και το ίδιο το αντι-

κείmicroενο ως εποπτευόmicroενο Η διάρθρωση microίας εποπτείας

microε βάση τη χρήση microιας τεχνολογίας διαmicroορφώνει και ανα-

συνθέτει το παρατηρούmicroενο αντικείmicroενο όχι πια microέσα στο

βάρος της νευτωνικής ερmicroηνείας της ύλης αλλά microέσα από

Εάν η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της οικοδόmicroησης σύmicro-

φωνα microε τον πουριτανό microοντερνιστή Hannes Meyer θα

ήταν αστήρικτο να σκεφτούmicroε πάνω στη συνταύτιση δύο

αντίθετων εννοιών να προτείνουmicroε την εκmicroηδένιση της

βαρύτητας εκεί όπου το βάρος θεωρείται συνώνυmicroο της

δοmicroικής σύστασης της ύλης Όmicroως microέσα στην ίδια την

αρχιτεκτονική παράδοση και κυρίως microέσα από την επικρα-

τέστερη κοσmicroοπολίτικη αντίληψη για το ∆ιεθνές Στιλ δίνο-

ντας έmicroφαση στους διαφανείς όγκους καλλιεργείται η

εmicroπειρία της αντανάκλασης συνεισφέροντας στην απώλεια

του βάρους του αρχιτεκτονικού σώmicroατος Στο κείmicroενο που

ακολουθεί αποκαλώ αντανάκλαση το αποτέλεσmicroα της

προβολής microιας laquoπηγήςraquo που είναι η ίδια η αρχιτεκτονική

microαρτυρία microέσα από microηχανικά microέσα αναπαραγωγής Είναι

γνωστό ότι το γυαλί και όλα τα παράγωγα του που επιτρέ-

πουν τη διαφάνεια όπως και microια σειρά από διαβαθmicroίσεις

ανάλογα microε τις ποιότητες του υλικού έχει συνεισφέρει

καθολικά στο εργολαβικό όραmicroα του microοντερνισmicroού Η

οπτική αποτίmicroηση που είναι ουσιαστικά microια αποτίmicroηση του

αντικατοπτρισmicroού microέσα στην επανάληψη microιας βασικής

αρχιτεκτονικής microονάδας επέφερε ένα είδος αντίστασης

προς την ύλη microε το αναγνωρίσιmicroο βάρος της Σε microια τυπική

ανάγνωση αυτού του microοντέλου ο ουρανοξύστης λιγότερο

ή περισσότερο αντανακλά τον άλλο Όmicroως δεν είναι microόνο

τα υλικά που πιστοποιούν microια ανάλογη αποτίmicroηση αλλά και

ο σχεδιασmicroός της δοmicroής που δείχνει να περιφρονεί την

άλλοτε microεσαιωνική microάζα του απόρθητου φρουρίου και του

αmicroυντικού προς το εξωτερικό χώρο βαρύθυmicroου περιβάλ-

λοντος της αστικής ή αγροτικής οικίας αντίστοιχα Σε σχέ-

ση microε την αρχαΐζουσα αντίληψη ενός συmicroπαγούς τοίχου

από χτισmicroένη πέτρα η microοντέρνα αρχιτεκτονική θέτει το

ζήτηmicroα της κρίσης της αίσθησης της τεκτονικής βαρύτη-

τας Ο Poe στην laquoπτώση του σπιτιού των Ωσέρraquo microεταφέ-

ρει την αίσθηση της κληρονοmicroιάς microιας αρχιτεκτονικής που

δεν έχει να κάνει microε αντικατοπτρισmicroούς και microε αντανακλά-

σεις αλλά microόνο microε συmicroπαγείς microάζες οι οποίες βουλιάζουν

σταδιακά οδηγώντας microας σε microια κρίση της ταυτότητάς της

και εισάγοντας microας στο πνεύmicroα των microοντέρνων καιρών

Αντιλαmicroβανόmicroενοι ότι η υπεροχή της microηχανικής έναντι της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον 19ο αιώνα συmicroπεριέ-

λαβε microια αισθητική του αντικατοπτρισmicroού σήmicroερα η οπτι-

microιστική διακήρυξη της διαφάνειας όσο και της επανάλη-

ψης της microέσα από την αντανάκλαση έχει microια αmicroφίρροπη

ιδιότητα που όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται περισσότερο

αιχmicroηρή αν όχι απογοητευτική Η κρυσταλλική διαφάνεια

τροφοδοτεί αποτελεσmicroατικότερα κοινωνίες όχι microόνο της

ελεύθερης πρόσβασης αλλά και του απόλυτου ελέγχου

Έτσι η αποφυγή του αδιαπέραστου όγκου δεν αποτελεί

πια συνώνυmicroο της ευελιξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας

αλλά πολύ περισσότερο του αποτελεσmicroατικότερου ελέγ-

χου της ιδιωτικότητας η ακόmicroα και των ιδιωτικών στιγmicroών

microέσα στο κοινό δηmicroόσιο βίο Η αντανάκλαση ως microια συν-

θήκη microέσα στην οποία κάθε χειρονοmicroία χάνει τη microοναδι-

κότητα της αφού επαναλαmicroβάνεται κάπου αλλού microε στόχο

τη διευκόλυνση του εποπτικού βλέmicromicroατος συνεισφέρει

στην ισοπέδωση των άλλοτε σταθερών και laquoνοσταλγικώνraquo

χαρακτηριστικών και βιωmicroάτων της αρχιτεκτονικής

Η αρχιτεκτονική microέχρι την επέλαση των microοντερνιστών ως

ο κατεξοχήν τόπος της laquoαταραξίαςraquo της λιθόκτιστης

microάζας οικειοποιείται σήmicroερα ένα σηmicroειολογικό σύστηmicroα

δισδιάστατων πολιτισmicroικά αναφορών microέσα από το υλικό

της πληροφορικής και των άλλων τεχνολογικών microέσων

που την εικονοποιούν Πέρα από τη δέσmicroευση του κτίζειν

όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες εστιάζουν πάνω στις

microετατροπές και microεταθέσεις της ύλης microε ελαφρύτερα υλικά

αλλά και microε την ιδεολογική πρόθεση να αδιαφορήσουν ή

ακόmicroα και να εναντιωθούν σε αυτήν Αυτή η αρχιτεκτονική

διεκδικεί το συmicroβάν αντί για την ιστορική microαρτυρία επιθυ-

microεί να προσαρmicroόζεται στις περιστάσεις και αντί να προτεί-

νει ένα ξεκάθαρο ύφος αναδιπλώνεται σε microια ρητορική της

συγκάλυψης του καινούργιου ακολουθώντας το Ο κινηmicroα-

τογράφος microέσα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του

αποπειράται να καταγράψει το συmicroβάν ως microονιmicroότητα

καταγράφοντας το παρελθόν και microεταφέροντάς το ως

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 24: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου αρχιτέκτονος

Ρήξεις εκτός τόπου και χρόνου ήΗ αντανάκλαση microιας laquoστρεβλήςraquo αυτογνωσίας

7777α φ ι έ ρ ω micro α

ρήξη ράγισmicroαβίαιη διακοπή των ιστών αγγείουέριδα

διαmicroάχη1

αντανάκλαση η αλλαγή της πορείας των φωτεινών ηχητι-

κών κτλ κυmicroάτων που προσκρούουν σε microια επιφάνειαέmicro-

microεση επίδραση ή έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα2

Όταν ξεκινήσαmicroε αυτό το αφιέρωmicroα στο microυαλό microου η

αντανάκλαση συγκροτούσε ένα laquoσώmicroαraquo νοηmicroάτων Αφε-

νός σαν άmicroεσος αντικατοπτρισmicroός του αρχιτεκτονικού

κώδικα σύλληψης του έργου και αφετέρου ένας έmicromicroεσος

και laquoσκοτεινόςraquo δρόmicroος συmicroβάντων και συγκινήσεων που

διαχέονται πάνω και εισχωρούν microέσα στο αρχιτεκτονικό

έργο

Όmicroως τα γεγονότα που τελικά είναι πιο ισχυρά από τη

δυνατότητα σκέψης βίαια microrsquo έσπρωξαν σrsquo έναν τόπο πιο

απτό γυmicroνό και άνυδρο Έναν τόπο όπου ο λόγος αντί να

φωτίζει να διερευνά και να αποκαλύπτει καmicroουφλάρει

Εδώ λοιπόν σrsquo αυτόν τον τόπο που εγκαταστάθηκα παρά

τη θέλησή microου το κτήριο το αρχιτεκτονικό έργο δεν

αντανακλά ένα νόηmicroα σκοτεινό και απρόσmicroενο που έχει

τη δύναmicroη να σε συνεπάρει και θα τοποθετηθώ παρα-

κάτω microε ποιο τρόπο microπορεί να γίνει αυτή η microάγευση Εδώ

IgravecurrenUcircEuml Lari Pittman Mix Vigorously and ingest

4 IgraveEgraveIcircUgravelsaquo UgraveAcircmacrOacuteEgraveIcirclsaquo 1997 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Lari PittmanIcirciquestUgraveˆ Superstudio Il Monumento continuo

(Rockfeller Center) EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot iexclcurrenmiddot AgravefiUacuteIcircEuml1969 trade˘IumlIumlOcircAacutelsaquo Superstudio ordmIumlˆUacuteAcircOacuteUgraversaquomiddot

7766 α φ ι έ ρ ω micro α

του όmicroως είναι το laquoγυάλινο κουτίraquo του Gropius που θα

επικρατήσει στις πολιτείες της microοντέρνας εποχής Καmicroία

δισδιάστατη εκτροπή προς το άπειρο microέσα από τη χλωmicroή

αντανάκλαση της πόλης πάνω στην επιφάνεια ενός

microοντέρνου υλικού δεν θα εξουδετερώσει την ύλη Αντίθετα

η αντανάκλαση και οι συνεχείς αφηγήσεις της microέσα από

την ιστορία των υλικών θα ενδυναmicroώσει την επαφή microας microε

το άστυ υπαγορεύοντας ένα σύστηmicroα συσσώρευσης εικο-

νικών πληροφοριών που θα κυριαρχήσει σε όλους τους

αποδέκτες της πολιτείας microέσα από το βάρος microιας υπερ-

φορτωmicroένης αρχιτεκτονικής Ο κινηmicroατογράφος τότε θα

λειτουργήσει ως αντίβαρο microετατρέποντας τις σαφείς αρχι-

τεκτονικές microαρτυρίες σε microια κινούmicroενη εικόνα όπου τα κτί-

σmicroατα θα ορίζουν διαδροmicroές από την ύλη στην αιώρηση

και από την αιώρηση στα όνειρα του θεατή

Σηmicroειώσεις

1 Για microια σχολαστικότερη ανάλυση microε αφορmicroή τις θέσεις του

Βίκτωρ Ουγκώ βλέπε το άρθρο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη laquoΜην

κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δεν υπάρχουνraquo στο Η αρχιτεκτονική

στη Σύγχρονη εποχή Futura Αθήνα 2007 σ 285-293

2 Η microηχανική αναπαραγωγή του υλικού κόσmicroου microε τους τρόπους

που γίνεται αντιληπτός θα microπορούσε να συmicroφωνεί microε την laquoκρυ-

σταλλική αφαίρεσηraquo ενός Worringer δικαιολογώντας ακόmicroα και

τη θεωρία του Deleuze για την laquoεικόνα-κρύσταλλοraquo Wilhelm

Worringer Abstraktion und Einfuumlhlung Piper Μόναχο 1908

Για το laquoκρυσταλλικό πλάνοraquo (plan crystallin) στον microοντερνισmicroό βλ

Christine Buci-Glucksmann lEstheacutetique de leacutepheacutemegravere Galileacutee

Παρίσι 2003

3 Paul Scheerbart Glasarchitektur πρ εκδ 1914 Gebr Mann

Verlag Βερολίνο 2000

microια επιδιωκόmicroενη αποσπασmicroατικότητα2 Η αντανάκλαση

λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι και αυτή microια από τις

φαντασmicroαγορίες του microοντέρνου microια αντανάκλαση χωρίς

πραγmicroατικό βάθος αλλά microε εικονικές καταφυγές του νου

όπως το βλέmicromicroα του υποκειmicroένου που θα χανόταν σrsquo ένα

κρύσταλλο ή microια γυάλα και θα laquoπαγιδευότανraquo στις αντανα-

κλάσεις της επιφάνειας της διάφανης ύλης ∆εν πρέπει να

ξεχνάmicroε ότι η διαφάνεια των microοντέρνων υλικών δεν αντι-

στοιχεί απαραίτητα στο καθαρό βλέmicromicroα του ανθρώπινου

βλέmicromicroατος ∆ιαφορετικοί τύποι υλικών επιτρέπουν ανάλο-

γους βαθmicroούς διαφάνειας Ο Paul Scheerbart πατέρας των

υποστηρικτών της laquoγυάλινης αρχιτεκτονικήςraquo3 δεν οραmicroα-

τίζεται διαφανείς πολιτείες ανεξάρτητα από τις χρωmicroατι-

στές πλάκες γυαλιού που αντανακλούν το φως σε διαφο-

ρετικούς τόνους και διαβαθmicroίσεις Από τη διαφάνεια στην

αδιαφάνεια η ιστορία της αντανάκλασης έχει καταγραφεί

microε τις microεταmicroορφώσεις και τις παραmicroορφώσεις της αρχικής

πηγής Μπορεί οι αντανακλάσεις και οι αντικατοπτρισmicroοί

του φωτός πάνω στα γυάλινα τοιχώmicroατα να φανερώθηκαν

microε γοτθικό ύφος στο pavilion του Bruno Τaut ο οποίος

παρακινούmicroενος από τον Scheerbart το 1914 στην Έκθεση

του καλλιτεχνικού συνδέσmicroου στη Κολωνία προκάλεσε τις

συνήθειες του laquoπαλαιού ευρωπαίουraquo microε το γυάλινο ναό

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 25: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

7788 α φ ι έ ρ ω micro α

λοιπόν ο λόγος προϋπάρχει του κτηρίου Το νόηmicroα είναι

ήδη laquoορατόraquo πριν ακόmicroα το κτήριο ολοκληρωθεί Ο

λόγος ένας λόγος απογυmicroνωmicroένος προδιαγράφει λεπτο-

microερώς την πορεία αντανάκλασης

Ο λόγος αντανακλά το κτήριο του Νέου Μουσείου Ακρό-

πολης και θέλει να επιβάλλει το νόηmicroα ετσιθελικά

Αντίθετα λοιπόν απrsquo ότι υποψιαζόmicroουνα ακολουθώντας τη

διαδροmicroή της σκέψης του Μαλλαρmicroέ κατά την οποία το

νόηmicroα δεν προηγείται microε κανέναν τρόπο σπρώχνοmicroαι σε

κάτι προκατασκευασmicroένο είναι έτσι και οφείλω να το απο-

δεχτώ

Όmicroως laquoεάν η ουσιαστική ιδιότητα του πνεύmicroατος είναι να

παράγει νόηmicroα microέσω της ακύρωσης του πραγmicroατικού τότε

αυτή η ιδιότητα δεν microπορεί microε τη σειρά της να γίνει αντι-

κείmicroενο άσκησης σύλληψης και σκέψης παρά microόνο κατά

την πράξη της παραγωγής της και σε αναφορά microε αυτήν

την πράξηraquo3 Ή για να το απλοποιήσουmicroε το νόηmicroα παρά-

γεται ή όχι Το νόηmicroα είναι ένα έmicromicroεσο αποτέλεσmicroα (βλ

ερmicroηνεία αντανάκλασης) Το νόηmicroα έπεται

Στις στήλες του περιοδικού laquoΚraquo microετά και από το τελευταίο

φασούλι που microας προέκυψε από την κατεδάφιση ή όχι των

δύο πολυκατοικιών επί της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου διαβά-

ζουmicroε laquoΗ ανάδυση του κτηρίου στο αστικό τοπίο δηmicroι-

ουργεί ένα ορισmicroένο ήθος δεν το αναπαράγει ούτε το

προεκτείνειraquo4

Ας σταθούmicroε λιγάκι εδώ Το κτήριο του Νέου Μουσείου

Ακρόπολης παράγει το εξής laquoήθοςraquo πρώτον και κύριο

∆ΕΝ ΑΝΑ∆ΥΕΤΑΙ έρχεται και ΚΑΤΑΚΕΡΑΥΝΩΝΕΙ

έρχεται και ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ όλο το οικοδοmicroικό τετρά-

γωνο και ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ κάθε ίχνος αστικότητας Για πιο

αστικό τοπίο κόπτεται ο δηmicroοσιογράφος

Και συνεχίζει laquoΣτην Αθήνα το νέο Μουσείο καλείται να

αφηγηθεί microια εξαρχής ιστορία που έχει να κάνει microε τον

τρόπο microε τον οποίο βιώνουmicroε τις ρήξεις που τολmicroάει ή δεν

τολmicroάει ένα αστικό κέντροraquo5

Ε ναι λοιπόν αφηγείται την ιστορία της έλλειψης αυτογνω-

σίας ∆ιότι τι θέλει η Αθήνα να αποδείξει Ας πετάξουmicroε

πια από το στόmicroα microας αυτήν τη καραmicroέλα περί του χάρτη

των διεθνών προορισmicroών που microε σύγχρονα αρχιτεκτονικά

έργα κλειδιά γίνονται κέντρα προσέγγισης microεγάλου αριθ-

microού τουριστών

Τι ζηλέψαmicroε λοιπόν το Μπιλmicroπάο Έχουmicroε ιδέα σε τι

περιοχή χωροθετήθηκε το δικό του Μουσείο Και εν τοι-

αύτη περιπτώσει το κτήριο καταξιώθηκε από τη λειτουργία

του Το νόηmicroα και οι ερmicroηνείες του οι αντανακλάσεις του

ορατές στον ποταmicroό Νέρβιον αλλά και microεταφορικές

ήρθαν και επικάθησαν εκ των υστέρων στο αρχιτεκτονικό

έργο Η microάγευση εδώ συντελέστηκε από την πορεία του

πλάνητα-επισκέπτη microέσα στο σώmicroα του σrsquo αυτό το laquoάνθος

του κακούraquo που διηγείται τη δική του αυτοτελή ιστορία

Και τι λοιπόν θα εξαφανίσουmicroε από τον χάρτη τα δείγ-

microατα microιας παρελθούσας αστικότητας για να κάνουmicroε

ορατό τον Βράχο στις πιθανές ορδές τουριστών που θα

επισκέπτονται το microουσείο Kαι που σαν άλλοι άπιστοι

Θωmicroάδες θα πρέπει να microπορούν ανεmicroπόδιστα να κατανα-

λώνουν microαζικά την πολύτιmicroη θέα

Μα η microάγευση δεν microπορεί να δοθεί ποτέ microrsquo αυτόν τον

απλουστευτικό τρόπο Η microάγευση κερδίζεται από αυτόν

τον ένα και microόνο πλάνητα που microέσα από την απόκρυψη

microέσα από το microυστικό και τη σκοτεινιά θα πλάσει το δικό

του νόηmicroα Μέσα από τις πολυκατοικίες που είναι έτοιmicroες

να θυσιαστούν σε microια σύγχρονη εκδοχή του χορού του

Ζαλόγγου θα διαπεράσει microε το βλέmicromicroα του microε την κα-

θαρή εσωτερική περιπλανητική microατιά του τους τοίχους και

τις ιστορίες των κατοίκων τους και θα φτάσει στο ποθού-

microενο Ιερό

Γιατί η Αθήνα ότι και να παρουσιάσει δεν microπορεί ποτέ

ευτυχώς να αποβάλλει από το σώmicroα της τον Παρθενώνα

και τον Ιερό Βράχο αυτό είναι το laquoπνεύmicroα του τόπουraquo της

Το Μουσείο όποιο κτήριο και να κτιζόταν όποια αρχιτε-

κτονική και να προκρινόταν θα βρίσκεται πάντα στη σκιά

τους

Για την Αθήνα οι ρήξεις έχουν ήδη συντελεστεί σrsquo έναν

παρελθόντα χρόνο

Εδώ σαν επίλογο καταφύγιο και προστασία από την

laquoεξορίαraquo αλλά και εντέλει σαν microια αντανάκλαση του κειmicroέ-

νου microου θα χρησιmicroοποιήσω ένα κοmicromicroάτι από ένα άρθρο

του Μαλλαρmicroέ στα 1862 laquoΗ Τέχνη για όλουςraquo

Παίζοντας το παιχνίδι είτε δωρεάν είτε για κάποιο κέρδος

microηδαmicroινό εκθέτοντας την Κυρά και Πατρόνα microας να δείχνει τη

ρωγmicroή ή την οπή της προς χάριν κάποιων φαντασιώσεων σαν

το microέτρο όπου τα πάντα ανάγονται

Ξέρω πραγmicroατικά ότι αλληλοωθούνται στη σκηνή και ότι ανα-

λαmicroβάνουν στην παρέλαση εκείνοι την ταπεινωτική θέση Αφού

το να microιλάς για σκοτεινότητα ndashmicroε άλλα λόγια κανείς δεν καταλα-

βαίνειndashszlig συνεπάγεται microια προγενέστερη άρνηση για κρίση

ετούτοι οι αναmicroασητές microολονότι δε βρίσκω εικόνα να τους τοπο-

θετήσω στα laquoριζά του τοίχουraquo microιmicroούνται microε microια πονοκεφαλια-

σmicroένη οδό την ανάσταση της ατελείωτης τύφλωσης όλο σοβά-

δες όρθια χωρίς πίδακες σκεπαστούς microήτε πρασινάδες να προ-

εξέχουν από πάνω microυτερές αλλά microόνο σπασmicroένα microπουκάλια κι

άχρηστα θρύψαλα γυαλιού6

Σηmicroειώσεις

1 Τέλειο Λεξικό της ∆ηmicroοτικής Γλώσσας ΑΤΛΑΣ Αθήνα σελ 1329

2 Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσ-

σαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ί∆ΡΥΜΑ

Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Θεσσαλονίκη1998 σελ 132

3 Πιερ Καmicroπιόν Μαλλαρmicroέ Ποίηση και φιλοσοφία Πατάκη

Αθήνα 1996 σελ 112

4 Βατόπουλος Ν laquoΤι φέρνει στην Αθήνα ο κ Τσουmicroίraquo Κ της εφ

Καθηmicroερινή Κυριακή 5 Αυγούστου 2007 σελ 48

5 Όππ

6 Πιερ Καmicroπιόν όππ σελ 121-122

δια

γωνι

σmicro

ός

Κεντρικός πεζόδροmicroος laquoΑσκληπιούraquo Τρικάλων

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 26: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

Ο πεζόδροmicroος Ασκληπιού αποτελεί τόπο ανθρώπινων επα-

φών κοινωνικών δραστηριοτήτων και αναψυχής για την πόλη

των Τρικάλων Σε συνδυασmicroό microε τις σύνθετες χρήσεις αναψυ-

χής εmicroπορίου και πολιτισmicroού καλείται να εξυπηρετήσει τρεις

τύπους ροών

α) απλή microετάβαση από έναν τόπο σε άλλο

β) microετάβαση microε ενδιάmicroεσα σηmicroείασταθmicroούς εξυπηρέτησης

(microαγαζιά) και

γ) ελεύθερος περίπατος

1 Στόχοι και αρχές σχεδιασmicroούΟι βασικοί στόχοι της πρότασης είναι οι εξής

ndash η ένταξη του κεντρικού πεζόδροmicroου σε ένα ευρύτερο

δίκτυο ροών που χαρακτηρίζεται από τις αρχές της βιώσιmicroης

κινητικότητας αλλά και η σύνδεση του microε το ποτάmicroι που δια-

σχίζει την πόλη των Τρικάλων

ndash η ενίσχυση του δηmicroόσιου χαρακτήρα του πεζόδροmicroου η

τόνωση των συλλογικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη

νέων σχέσεων του υποκείmicroενου microε τον χώρο βάση ενός δια-

δραστικού περιβάλλοντος

ndash η εξυπηρέτηση των διαφορετικού τύπου ροών και κινήσεων

8899δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς8888 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

(περίπατος-αναψυχή microετάβαση σε συγκεκριmicroένα σηmicroεία

εξυπηρέτησης) microέσα από κατάλληλες διαmicroορφώσεις

ndash η εξασφάλιση της βιοκλιmicroατικής λειτουργίας microε την κατάλ-

ληλη σκίαση και αερισmicroό και η εισαγωγή φυσικών υλικών

(χώmicroα νερό πράσινο) σε ένα αστικό περιβάλλον που κυριαρ-

χούν οι σκληρές επιφάνειες

ndash η αυστηρή οριοθέτηση του υπαίθριου χώρου που καταλαmicro-

βάνουν τα καταστήmicroατα αναψυχής (τραπεζοκαθίσmicroατα κλπ)

ndash η διαφύλαξη του χώρου που αποmicroένει για δηmicroόσια χρήση

και περίπατο

2 Προτεινόmicroενη microορφή και λειτουργίαΟ βασικός άξονας κίνησης αναπτύσσεται microέσα από microια σειρά

διαδοχικών αστικών συmicroβάντων σε σχέση microε τις έννοιες της

επικοινωνίας της πληροφορίας της αναψυχής και του πολιτι-

σmicroού Η πρόταση διαχωρίζει τις διαφορετικές ροές φτιάχνο-

ντας διακεκριmicroένες παράλληλες πορείες για να τις φιλοξενή-

σουν Ο κεντρικός άξονας περιπάτου διαmicroορφώνεται ως microια

φυσική ζώνη microε χώmicroα (ειδικής σύστασης ώστε να είναι βατό)

Στην πορεία αυτή οργανώνονται οι φυτεύσεις δηmicroιουργώντας

microια εισχώρηση πρωτογενών φυσικών στοιχείων στον αστικό

ιστό σε αντιπαράθεση microε τα σκληρά υλικά Η συγκεκριmicroένη

πορεία είναι laquoπροστατευmicroένηraquo από την ένταση των κινήσεων

που χαρακτηρίζουν τα microέτωπα των καταστηmicroάτων Η microορφή

της συγκροτείται από καmicroπύλες χαράξεις αποτελεί microια υπό-

microνηση της ροής του ποταmicroού που διασχίζει την πόλη αλλά και

των χαλαρών ορίων σε αντίθεση microε τις κανονικότητες του

αστικού ιστού Επιπλέον αυτή η χάραξη δηmicroιουργεί διευρύν-

σειςσηmicroεία στάσης στα άκρα στο ∆ηmicroαρχείο και στα σηmicroεία

συmicroβολής microε τους κάθετους δρόmicroους εναλλάσσοντας την

αίσθηση στάσης-κίνησης Η εισαγωγή οργανικών στοιχείων

στη λύση εmicroπλουτίζεται και microε άλλες χαράξεις στο δάπεδο

που υλοποιούνται microε φωτισmicroό Οι πέργολες-καθιστικά λει-

τουργούν ως όρια microεταξύ των ροών αλλά και ως χώροι στά-

σης-θέασης κατά microήκος των πορειών Είναι λιτές στη microορφή

τους ώστε το κυρίαρχο microορφολογικά στοιχείο να παραmicroένει η

ενδιάmicroεση πορεία ελεύθερου περιπάτου Οι πέργολες και οι

φυτεύσεις δηmicroιουργούν διάτρητα όριαφίλτρα microεταξύ των

παράλληλων πορειών διατηρώντας την ενότητα του πεζόδρο-

microου ως ενός ενιαίου άξονα ροής

Μελετητές∆ηmicroήτρης Πολυχρονόπουλος

Βύρων Ιωάννου Γιώργος ∆έλλιος

Ελευθερία Νικήτογλου αρχιτέκτονες

Εύα Μαρούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής

Ειδική ΣύmicroβουλοςΣταmicroατίνα Γεωργοπούλου αρχιτέκτων

ΣυνεργάτηςΚωνσταντίνα Θεοδώρου αρχιτέκτων

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 27: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

9911δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς9900 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

γ β

ρα

βεί

ο

Πεζόδροmicroος ndash Λειτουργίες

Το σηmicroερινό πρόβληmicroα του χαρακτηριζόmicroενου ως αmicroιγούς

πεζόδροmicroου της οδού Ασκληπιού είναι η microεταστροφή από

έναν πεζόδροmicroο microε ποικίλες εmicroπορικές οικονοmicroικές και

ψυχαγωγικές δραστηριότητες σε πεζόδροmicroο microε κυρίαρχη

δραστηριότητα αυτή της ψυχαγωγίας και ιδίως του καφε-

νείου Οι υπάρχουσες συνθήκες υποβαθmicroίζουν τα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και τη δυναmicroική της περιοχής αυτής ιδίως

microέσω της laquoανεξέλικτηςraquo τυπολογικά και microορφολογικά τοπο-

θέτησης πλησίως των όψεων των κτηρίων σκιάστρων κάθε

είδους και microεγέθους (πέργκολες τέντες οmicroπρέλες κλπ)

Σύνθεση ndash Γενικές αρχές πρότασης

Σκοπός της νέας σχεδιαστικής προσέγγισης είναι να αναδια-

τυπώσει τις σηmicroερινές συνθήκες microε αρχιτεκτονικές επεmicroβά-

σεις που θα συντελέσουν στην αναζωογόνηση της περιοχής

Πρόθεση των microελετητών είναι ο προσδιορισmicroός των χαρακτη-

ριστικών της τοποθεσίας του δυναmicroικού και της ικανοχωρητι-

κότητάς της Η επιδίωξη είναι η νέα διαmicroόρφωση να φιλοξε-

νεί ποικίλες δραστηριότητες να εξυπηρετεί κοινωνικές περι-

βαλλοντικές και αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από

συσχετισmicroούς ανάmicroεσα σε προϋπάρχοντα και σε δυνητικά

χαρακτηριστικά της περιοχής που αντανακλούνται microέσα από

τη σχεδιαστική παρέmicroβαση

Στόχοι και σκοπός της microελέτης

ndash Η απελευθέρωση των όψεων των κτηρίων και η χωροθέτηση

των περγκολών στο κέντρο του πεζόδροmicroου

ndash Αξιοποίηση του πεζοδρόmicroου της Ασκληπιού ως αστικού

πεζόδροmicroου ενός χώρου δηλαδή που είναι φιλικός τόσο στον

καθηmicroερινό χρήστη όσο και στον επισκέπτη της πόλης των

Τρικάλων

ndash Η δηmicroιουργία ενός microεγάλου δηmicroόσιου χώρου στην κύρια

είσοδο του πεζοδρόmicroου που θα αποτελέσει σηmicroαντικό

σηmicroείο αναφοράς της νέας διαmicroόρφωσης αλλά και της πόλης

γενικότερα ndash Η εισαγωγή στοιχείου αναφοράς (focal point) στην πλατεία

που ενισχύει την αντιληπτική σύνδεση της πλατείας και του

πεζοδρόmicroου microε την πόλη και συmicroβάλει στην αναγνωσιmicroότητά

της

ndash ∆ηmicroιουργία κεντρικών σηmicroείων-microικροπλατειών στα σηmicroεία

συνάντησης-διασταύρωσης της Ασκληπιού microε τους πεζοδρό-

microους που την τέmicroνουν

ndash Ανάδειξη του υπαίθριου χώρου έmicroπροσθεν του ∆ηmicroαρ-

χείου

ndash Η εισαγωγή στοιχείων νερού (σύmicroβολο για την πόλη) στο

αστικό τοπίο σε κεντρικά σηmicroεία του πεζόδροmicroου

ndash Η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων

και χρήσεων και η αισθητική microετάπλαση του πεζόδροmicroου

βασίστηκε στη γεωmicroετρία της πόλης και στον ορθογώνιο της

κάνναβο

ΜελετητήςΒύρωνας Αδαmicroαντίδης αρχιτέκτων

ΣύmicroβουλοςΧάρης Ροΐδης αρχιτέκτων τοπίου

ΣυνεργάτεςΣτέργιος Μίχος αρχιτέκτων τοπίου

Μιχάλης Ροΐδης φοιτητής αρχιτεκτονικής

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου

Page 28: ∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO · ΤΕΕ Γ. Την εγγραφή στο µητρώο του ΤΕΕ. Σήµερα έχουµε εν ισχύ τη νέα οδηγία 36/2005 της 7/9/2005

ται η microεθοδολογία των επεmicroβάσεων

και αναλύεται ο τρόπος προσέγγισης

και η συνεργασία microε τους ιδιοκτήτες

τα τοπικά συνεργεία ndashπου αναβίω-

σανndash οι σχέσεις microε τους κατοίκους

και τις ελέγχουσες αρχές

Ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση

84 laquoπαλιmicroψήστωνraquo θεmicroάτων που

έχουν microελετηθεί και στην πλειοψηφία

τους οι επεmicroβάσεις έχουν ολοκληρω-

θεί καθώς και παράρτηmicroα microε την τεκ-

microηρίωση δηλαδή τις λεπτοmicroερείς

αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των 84

θεmicroάτων

ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroό-

σιος Χώροςraquo

∆ιοργάνωση Επιmicroελητήριο Εικαστι-

κών Τεχνών Ελλάδος

Το ΕΕΤΕ οργανώνει τον Απρίλιο του

2008 πενθήmicroερο συνέδριο microε θέmicroα

laquoΣύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώροςraquo

Στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδεί-

ξει τα κύρια ερωτήmicroατα που θέτουν

στη θεωρητική σκέψη η σύγχρονη

καλλιτεχνική δηmicroιουργικότητα και ο

δηmicroόσιος χώρος ως τόπος και τρόπος

αισθητικού βιώmicroατος για τους πολίτες

στη σύγχρονη κοινωνία

Σκοπός του συνεδρίου είναι να ανοίξει

ένας πραγmicroατικός διάλογος για τα προ-

βλήmicroατα της Τέχνης θεωρητικά και

πρακτικά να ακουστούν και να συζητη-

θούν στο microέτρο του δυνατού πολλές

διαφορετικές και αντιτιθέmicroενες από-

ψεις και προτάσεις

Το εύρος και το βάθος του αντικειmicroέ-

νου (Σύγχρονη Τέχνη και ∆ηmicroόσιος

Χώρος) είναι τέτοια που θα ήταν

microάταιη κάθε προσπάθεια να καλύ-

ψουmicroε όλη την ποικιλία των εκφάν-

σεών του και τις δαιδαλώδεις διασυν-

δέσεις του (στο παρόν και στην ιστο-

ρική διαδροmicroή του) microε τους άλλους

τοmicroείς της κοινωνικής δηmicroιουργικότη-

τας

Προτιmicroήσαmicroε ως εκ τούτου να επε-

ξεργαστούmicroε σrsquo αυτό το Συνέδριο

κάποια κοmicroβικά ερωτήmicroατα που κατά

τη γνώmicroη microας θα δώσουν τη δυνατό-

τητα κατά τη διαδικασία της διερεύ-

νησής τους να προσεγγιστεί microrsquo έναν

microπορεί να περιλαmicroβάνουν παραπο-

microπές όχι όmicroως βιβλιογραφία Οι περι-

λήψεις των εισηγήσεων θα συmicroπερι-

ληφθούν στους φακέλους των συνέ-

δρων

Η Οργανωτική Επιτροπή θα έχει το

δικαίωmicroα επιλογής από τις προτεινό-

microενες εισηγήσεις προκειmicroένου να

εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν ισό-

τιmicroη κάλυψη της θεmicroατολογίας και να

αποφευχθούν οι επικαλύψεις

Το τελικό πρόγραmicromicroα microαζί microε τις

περιλήψεις των εισηγήσεων θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ

(wwweetegr) ένα microήνα πριν από την

έναρξη του Συνεδρίου

Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα αναρ-

τηθούν στην ιστοσελίδα του ΕΕΤΕ σε

οπτικοακουστική microορφή και θα περι-

λαmicroβάνουν όλο το Συνέδριο χωρίς

περικοπές Ο τόmicroος των πρακτικών

που θα εκδοθεί θα περιλαmicroβάνει

microόνο τις εισηγήσεις και τις γραπτές

παρεmicroβάσεις

Η Οργανωτική Επιτροπή

∆ηmicroητρέας Βαγγέλης ζωγράφος

καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστικών

Τεχνών του ΑΠΘ Γιωτάκης Κώστας

ζωγράφος γραmicromicroατέας ∆Σ ΕΕΤΕ

∆αραδήmicroος Χαράλαmicroπος γλύπτης

καθηγητής Καλλιτεχνικών Μαθηmicroά-

των Θόδωρος γλύπτης καθηγητής

Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ Κοντα-

ράτος Σάββας αρχιτέκτονας καθηγη-

τής Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών

Λάmicroπρου Χρίστος γλύπτης microέλος

του ∆Σ ΕΕΤΕ Μαυροmicroάτης Μανώλης

microέλος του ∆Σ και εκπρόσωπος της

AICA καθηγητής Τmicroήmicroατος Εικαστι-

κών Τεχνών ΑΠΘ Μελά Εύα ζωγρά-

φος - χαράκτρια πρόεδρος ∆Σ ΕΕΤΕ

Παπαδάκης Μιχάλης γλύπτης Σεβα-

στάκης ∆ηmicroήτρης ζωγράφος καθη-

γητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Σκλιάς Κώστας αρχιτέκτονας microέλος

του ∆Σ και εκπρόσωπος του ΣΑ∆ΑΣ

∆ανιά Υβόννη υπάλληλος ΕΕΤΕ

Πολυζωγοπούλου Πέννυ υπάλληλος

ΕΕΤΕ

περισσότερο σφαιρικό τρόπο το περί-

γραmicromicroα του αντικειmicroένου του Συνε-

δρίου Η προσπάθεια είναι να δοθεί η

δυνατότητα για microεγαλύτερη επιστηmicroο-

νικότητα στην προσέγγιση καθώς και

την επισήmicroανση θεωρητικών εργα-

λείων για παραπέρα έρευνα

Το γενικό πλαίσιο microέσα στο οποίο

προτείνει η Οργανωτική Επιτροπή να

αναπτυχθεί η θεmicroατολογία είναι

1 Τι ορίζεται ως laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

σήmicroερα (Ο όρος laquoΣύγχρονη Τέχνηraquo

είναι απλά ένας χρονικός προσδιορι-

σmicroός ή ένας όρος που αναφέρεται σε

microια οmicroάδα έργων microε κοινά χαρακτηρι-

στικά (κριτήρια) Ο ∆ηmicroόσιος Χώρος

σήmicroερα Όροι σύστασης και λειτουρ-

γίας του Μεταλλάξεις

2 Αισθητικές κατηγοριοποιήσεις

Πεδία ανάπτυξης και εκφάνσεις της

laquoΣύγχρονης Τέχνηςraquo (εξέταση από

φιλοσοφική ιδεολογική επιστηmicroο-

νική και ιστορική άποψη)

3 Τέχνη και ∆ηmicroόσιος Χώρος στη σύγ-

χρονη κοινωνική πραγmicroατικότητα

Παραγωγή διακίνηση και υποδοχή

του έργου τέχνης Εmicroπορικοί διαmicroεσο-

λαβητικοί microηχανισmicroοί Η Τέχνη στον

∆ηmicroόσιο Χώρο

4 Θεσmicroικό πλαίσιο Παιδεία microουσεία

εκθεσιακή δραστηριότητα δηmicroόσια

καλλιτεχνικά έργα κά Εναλλακτικές

προτάσεις

Το πιο πάνω πλαίσιο δεν αποτελεί τίτ-

λους εισηγήσεων αλλά αντικείmicroενα

έρευνας προς τα οποία η Οργανωτική

Επιτροπή προτείνει να κατευθυνθούν

οι εισηγήσεις

Οι εισηγητές θα ορίσουν αυτοί τους

τίτλους των εισηγήσεών τους

Είναι ευκταίο και χρήσιmicroο οι οποιεσ-

δήποτε απόψεις και προτάσεις να στη-

ρίζονται κατά το δυνατό (και) σε ειδι-

κές τεκmicroηριώσεις

Οι εισηγήσεις θα είναι περίπου

20λεπτες προκειmicroένου ένα microεγάλο

microέρος του χρόνου του Συνεδρίου

(40 περίπου) να αφιερωθεί σε

παρεmicroβάσεις των συνέδρων και συζή-

τηση

Οι υποψήφιοι εισηγητές οφείλουν

microέχρι τις 30 ∆εκεmicroβρίου 2007 να

καταθέσουν στην Οργανωτική Επι-

τροπή περίληψη της εισήγησής τους

(300-500 λέξεις) σε ηλεκτρονική

microορφή (pdf ή αρχείο Word Times

New Roman 12pt) Οι περιλήψεις

Αλέξανδρος Γ Καλλιγάς Χάρις Α Καλ-

λιγά Μονεmicroβασία Ξαναγράφοντας

σε παλίmicroψηστα εκδόσεις Ποταmicroός

Αθήνα 2007

Η Μονεmicroβασία που ιδρύθηκε τον 6ο

microΧ αιώνα υπήρξε σπουδαία ναυτική

πολιτεία και εξελίχθηκε σε ένα από τα

σηmicroαντικότερα λιmicroάνια του Βυζα-

ντίου Η ναυτική της παράδοση παρέ-

microεινε ζωντανή και η οικονοmicroική της

άνθιση είχε αντίκτυπο και στην οικο-

δοmicroική της παράδοση Τα θαυmicroάσια

πέτρινα σπίτια microε τους θόλους παρα-

microένουν και σήmicroερα microάρτυρες αυτής

της παράδοσης που δεν καταστρά-

φηκε όπως συνέβη σε πάρα πολλούς

οικισmicroούς της Ελλάδας αλλά microε την

αρmicroονική συνεργασία όλων των πλευ-

ρών microπόρεσε να διατηρηθεί υποδειγ-

microατικά

Από το 1966 όταν ο Αλέξανδρος και η

Χάρις Καλλιγά ανέλαβαν την πρώτη

τους εργασία αφιέρωσαν το microεγαλύ-

τερο microέρος της επαγγελmicroατικής τους

δραστηριότητας στη Μονεmicroβασία Οι

αναστηλωτικές αυτές προσπάθειες

έχουν γίνει εξ ολοκλήρου από ιδιώ-

τες υπό τον αυστηρό Έλεγχο της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας H EUROPA

NOSTRA αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία

του έργου απένειmicroε το 1981 στους

αρχιτέκτονες ένα από τα τρία microετάλλια

που έδωσε εκείνον τον χρόνο για τις

καλύτερες αναστηλωτικές εργασίες

στην Ευρώπη και ήταν το πρώτο

microετάλλιο που δόθηκε σε ελληνικό

θέmicroα

Το βιβλίο περιλαmicroβάνει microια σύντοmicroη

περιγραφή της περιοχής και της ιστο-

ρίας της Μονεmicroβασίας ανάλυση της

τυπολογίας και των οικοδοmicroικών και

microορφολογικών χαρακτηριστικών των

κτισmicroάτων και εν συνεχεία περιγράφε-

9922 ε ι δ ή σ ε ι ς

ειδήσεις

∆ιόρθωση

Στο τεύχος 63 του περιοδικού ΑΡΧΙ-

ΤΕΚΤΟΝΕΣ microε τίτλο laquoΕυάλωτοι αστι-

κοί χώροιraquo ο σωστός τίτλος του άρ-

θρου της Χριστίνας Μαραθού κοι-

νωνικής ανθρωπολόγου είναι laquoΧώ-

ρου ldquoδιάλογοιrdquo Μία microεταναστευτι-

κή κοινότητα στο κέντρο της Αθή-

ναςraquo

Ο δαίmicroων του τυπογραφείου


∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO Περιεχόµενα · Πepio∆iko ΣyΛΛoΓoy apxitektonΩn ∆iΠΛΩmatoyxΩn anΩtatΩn ΣxoΛΩn ΠaneΛΛhniaΣ enΩΣhΣ apxitektonΩn bρυσακίου

∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO Περιεχόµενα · Πepio∆iko ΣyΛΛoΓoy apxitektonΩn ∆iΠΛΩmatoyxΩn anΩtatΩn ΣxoΛΩn ΠaneΛΛhniaΣ enΩΣhΣ apxitektonΩn bρυσακίου

Documents
∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO - ΣΑΔΑΣ · 2019. 4. 21. · 18 σηµείωµα της σύνταξης επίκαιρα «Τα κείµενα και οι θεωρήσεις που

∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO - ΣΑΔΑΣ · 2019. 4. 21. · 18 σηµείωµα της σύνταξης επίκαιρα «Τα κείµενα και οι θεωρήσεις που

Documents
∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO ΕΠΙΚΑΙΡΑteachers.cm.ihu.gr/theod/files/arx68.pdf · Ειδ. Γραµµατέας: Θανάσης Μπούµης mέλη: Πόλυ Γεωργακοπούλου

∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO ΕΠΙΚΑΙΡΑteachers.cm.ihu.gr/theod/files/arx68.pdf · Ειδ. Γραµµατέας: Θανάσης Μπούµης mέλη: Πόλυ Γεωργακοπούλου

Documents
Κλεάνθης Βασδόκας-Νεροβούβαλος-1ο ΤΕΕ Πολίχνης- Kleanthis Vasdokas-Water Bufallo

Κλεάνθης Βασδόκας-Νεροβούβαλος-1ο ΤΕΕ Πολίχνης- Kleanthis Vasdokas-Water Bufallo

Documents
ΛΙΜΑΝΙ ΤΕΕ

ΛΙΜΑΝΙ ΤΕΕ

Documents
ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΡΕΥΣΤΩΝ: Από το Βιβλίο Φυσικής ΤΕΕ Α΄ Τάξη 1ου Κύκλου

ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΡΕΥΣΤΩΝ: Από το Βιβλίο Φυσικής ΤΕΕ Α΄ Τάξη 1ου Κύκλου

Education
Επαγγελματικό Λογισμικό στην ΤΕΕ: Επιμόρφωση και εφαρμογή Ε2 Παιδαγωγικά - Εκπαιδευτικά Σενάρια

Επαγγελματικό Λογισμικό στην ΤΕΕ: Επιμόρφωση και εφαρμογή Ε2 Παιδαγωγικά - Εκπαιδευτικά Σενάρια

Education
ΤΕΕ-ΤΚΜ - ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΝΕΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ (3-09)

ΤΕΕ-ΤΚΜ - ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΝΕΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ (3-09)

Documents
Πίνακας Αποτελεσμάτων εκλογών ΤΕΕ στις 24-11-13

Πίνακας Αποτελεσμάτων εκλογών ΤΕΕ στις 24-11-13

Documents
ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ · 2010. 4. 14. · ΑntΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕ Συνδυασμός: ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ · 2010. 4. 14. · ΑntΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕ Συνδυασμός: ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ

Documents
ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΕΕ

ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΕΕ

Documents
ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΕΕ ΠΕΡΙ ΑΜΟΙΒΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ …portal.tee.gr/portal/page/portal/apofaseis_de_tee/%C1%F0...Σελίδα 1 απ ) 304 ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΕΕ

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΕΕ ΠΕΡΙ ΑΜΟΙΒΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ …portal.tee.gr/portal/page/portal/apofaseis_de_tee/%C1%F0...Σελίδα 1 απ ) 304 ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΕΕ

Documents
Βασικές Ευθύνες του Μηχανικού (ΤΕΕ)

Βασικές Ευθύνες του Μηχανικού (ΤΕΕ)

Documents
ΛΥΚΕΙΟ (ΤΕΕ) - 11ο Μαθηματικά της Γ_ΤΑΞΗ ΤΕΕ

ΛΥΚΕΙΟ (ΤΕΕ) - 11ο Μαθηματικά της Γ_ΤΑΞΗ ΤΕΕ

Documents
Λεξικό τεχνικών όρων - Έκδοση ΤΕΕ 1951.pdf

Λεξικό τεχνικών όρων - Έκδοση ΤΕΕ 1951.pdf

Documents
ΠΚ - LIFE CHEREE LIFE15 GIE/GR/000943 SEVESO III ΤΕΕ Κύπρο ...€¦ · ΠΚ- life cheree life15 gie/gr/000943 Επιθωρήσις seveso iii ΤΕΕ Κύπρο, Λμσός

ΠΚ - LIFE CHEREE LIFE15 GIE/GR/000943 SEVESO III ΤΕΕ Κύπρο ...€¦ · ΠΚ- life cheree life15 gie/gr/000943 Επιθωρήσις seveso iii ΤΕΕ Κύπρο, Λμσός

Documents
Ημερίδα του ΤΕΕ Ορυκτός πλούτος και τοπικές κοινωνίες Αθήνα, Ιανουάριος 2010

Ημερίδα του ΤΕΕ Ορυκτός πλούτος και τοπικές κοινωνίες Αθήνα, Ιανουάριος 2010

Documents
Σκέψεις και απόψεις για ένα σύγχρονο ΤΕΕ

Σκέψεις και απόψεις για ένα σύγχρονο ΤΕΕ

Documents
ΗΜΕΡΙΔΑ ΠΕΔΜΕΔΕ ΤΕΕ - TEEΗΜΕΡΙΔΑ ΠΕΔΜΕΔΕ-ΤΕΕ «Ο νόμος 4412/2016 για τις δημόσιες συμβάσεις στα έργα και η

ΗΜΕΡΙΔΑ ΠΕΔΜΕΔΕ ΤΕΕ - TEEΗΜΕΡΙΔΑ ΠΕΔΜΕΔΕ-ΤΕΕ «Ο νόμος 4412/2016 για τις δημόσιες συμβάσεις στα έργα και η

Documents
ΑNTΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕportal.tee.gr/portal/page/portal/ELECTIONS_2006A/... · ΑntΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕ Συνδυασμός: ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ

ΑNTΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕportal.tee.gr/portal/page/portal/ELECTIONS_2006A/... · ΑntΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕ Συνδυασμός: ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ

Documents
ΑNTΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕ · ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑNTΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕ Ψηφίσαντες: Έγκυρα: Άκυρα: Λευκά: 32978 31046

ΑNTΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕ · ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑNTΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΕΕ Ψηφίσαντες: Έγκυρα: Άκυρα: Λευκά: 32978 31046

Documents
Λεξικό Τεχνικών Όρων - Έκδοση ΤΕΕ 1951

Λεξικό Τεχνικών Όρων - Έκδοση ΤΕΕ 1951

Documents
Ημερίδα ΤΕΕ-CISD για την Αιθαλομίχλη

Ημερίδα ΤΕΕ-CISD για την Αιθαλομίχλη

Documents
Μπροσούρα της συσπείρωσης αριστερών μηχανικών για τις εκλογές ΤΕΕ 2013

Μπροσούρα της συσπείρωσης αριστερών μηχανικών για τις εκλογές ΤΕΕ 2013

Documents
2 ΤΕΕ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ2epal-kater.pie.sch.gr/2epal/images/Student/Files/...2ο ΤΕΕ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Ισχύει από 25/11/2019 aSc Timetables Ά Α 3 Παντελιάδης

2 ΤΕΕ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ2epal-kater.pie.sch.gr/2epal/images/Student/Files/...2ο ΤΕΕ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Ισχύει από 25/11/2019 aSc Timetables Ά Α 3 Παντελιάδης

Documents
tee-tkm – Ιστοσελίδα ΤΕΕ-ΤΚΜ

tee-tkm – Ιστοσελίδα ΤΕΕ-ΤΚΜ

Documents
ΤΕΕ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

ΤΕΕ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

Documents
ΛΕΞΙΚΟ ΑΕΡΟΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΤΕΕ 1998

ΛΕΞΙΚΟ ΑΕΡΟΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΤΕΕ 1998

Documents
30.05.14 Ανοικτή Συζήτηση για το Ν/Σ Αιγιαλού-Παραλίας - ΤΕΕ Δωδεκανήσου - Εισήγηση CISD

30.05.14 Ανοικτή Συζήτηση για το Ν/Σ Αιγιαλού-Παραλίας - ΤΕΕ Δωδεκανήσου - Εισήγηση CISD

Documents
Μελετη Δημοσιων Εργων - Τεε Οδηγος

Μελετη Δημοσιων Εργων - Τεε Οδηγος

Documents