0

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE BANJA LUKA

SEMINARSKI RADPredmet: Akcionarstvo i hartije od vrijednostiTEMA: Akcije i akcijski kapital

Student: xxxxxxxx

Mentor: xxxxx

Banja Luka, maja 2011. godine

1

SADR AJ

Uvod ................................................................................................................. 2 1. Pojam i nastanak akcijskog kapitala ........................................................ 3 2. Akcije ........................................................................................................... 6 2.1. Izdavanje akcija .................................................................................... 72.1.1. Odluke o izdavanju akcija i poziv na upis akcija ................................... 7 2.1.2. Upis, uplata i izdavanje akcija .............................................................. 8 2.1.3. Sastojci i obavezni elementi akcije ............................................................ 8 2.1.4. Knjiga akcionara ................................................................................... 9 2.1.5. Vrste i klase akcija ............................................................................. 9 2.1.6. Akcije na ime i akcije na donosioca ........................................................... 9 2.1.7. Osniva ke akcije i akcije slede ih emisija .......................................... 10 2.1.8. Privremene i stalne akcije ....................................................................... 10 2.1.9. Obi ne (redovne) akcije .......................................................................... 10 2.1.10. Monoglasne, vi eglasne i bezglasne akcije ............................................ 10

2.2. Prenos akcija ........................................................................................ 11 2.3. Amortizacija, zamjena, sjedinjavanje, podjela, ogla avanje neva e om i povla enje akcija ........................................... 12 Zaklju ak ........................................................................................................ 13 Literatura ........................................................................................................ 15

2

UvodAkcije ili dionice predstavljaju najzna ajnije hartije od vrijednosti i osnovne instrumente akcijskog kapitala. Oni su vrlo esto sinonimi. Osnovni razlog za to le i u injenici to me u njima i ne postoje su tinske razlike po to se oba pojma odnose na na in prikupljanja kapita korporativnog oblika preduze a prodajom dijela vlasni tva. Pojmovi akcije i dionice se izvode iz engleske re i stock i shares (misli se na dio, djeliti, udio-dionica, odnosi se na diobu vlasni tva izme u vi e subjekata). Izme u akcije i dionica postoje tri osnovne razlike: 1) Akcije su djeljive i mogu se transformisati u nepravilne i razli ite iznose, dok se dionice izra avaju u kona nim iznosima i nisu djeljive. Su tinska razlika je u na inu izra unavanja (djeljivost). 2) Akcije se obi no registruju i upisuju u poslovne knjige, odnosno glase na ime i vodi se precizna evidencija svih vlasnika. Kod dionica to ne mora biti slu aj. Drugim rije ima one mogu glastiti i na donosioca. 3) Na in prikupljana sredstava predstavlja tre u razliku izme u akcija i dionica. Prikupljanje sredstava prodajom dionica se obi no mo e vr iti uplatama u vi e rata. Jedan dio se obi no upla uje prilikom najave prijave, drugi dio kada se obavi prijava, a ostatak do fiksnog datuma kada su firmi neophodna sredstva. Kod akcija uplata sredstava se vr i odjednom i u celokupnim iznosima. Ne postoji jedinstvena i univerzalno prihva ena definicija obi nih akcija. Na primjer, obi ne akcije se tako nazivaju po to vlasnici nemaju posebnih preferencija u pogledu na dividendu ili bankotstvo. Ili, obi ne akcije predstavljaju element akcionarskog kapitala i odra avaju vlasni ku poziciju u preduze u. Prava vlasnika obi nih akcija na ostatak imovine su mla a od prava vlasnika obveznica i preferecijalnih akcija. Akcionarstvo je osnova korporativne organizacije firme, gdje umjesto jednog ili nekoliko, postoje jako veliki broj vlasnika. Prednost ovog tipa firme je ograni ena odgovornost. Vlasnici akcija mogu izgubiti samo iznose svojih investicija u akciji, ali ne i vi e od toga, kao kod privatnih preduze a ili partnerskih vlasni kih oblika preduze a. Korporativni vlasni ki oblik preduze a (akcionarsko dru tvo ili dioni arko dru tvo) se utvrdjuje posebnim dokumentom osniva kim aktom. U tom dokumentu su sadr ana prava i obaveze vlasnika akcija. Oni moraju biti upoznati sa njima kako bi mogli da upravljaju. Posmatrano u ovom kontekstu akcije i dionice se mogu definisati i kao osnovne jedinice vlasni tva korporacije.

3

1. Pojam i nastanak akcijskog kapitalaAkcijski kapital nastaje udru ivanjem kapitala ve e ili manje grupe individualnih kapitalista u jedinstveni kapital. On se formira uplatom, odnosno kupovinom akcija, koje predstvaljaju pravne potvrde o suvlasni tvu u akcionarskom preduze u i osnovu za u e e u raspodeli profita koji akcionarsko dru tvo ostvari svojim poslovanjem. Ovakav na in formiranja akcijskog kapitala, koji dovodi do novog i posebnog organizacionog oblika preduze a u kapitalisti koj privredi, unosi u mehanizam kapitalisti ke privrede, u ekonomske odnose kapitalisti kog dru tva i u rasporedu stvorenog profita zna ajne i veoma interesantne novine i promene. Prva novina se ogleda u na inu formiranja i mogu nostima pove anja ovog oblika kapitala. Kao to je uop te poznato, ukoliko je u pitanju individualni kapital, on se mo e uve ati isklju ivo u zavisnosti od prisvajanja jednog njeovog dela, odnosno od akumulacije jednog dela ostvarnog profita. Mogu nosti i ograni enja za uve anje ovakve vrste kapitala definisana su sopstvenim akumulacionim potencijalom. Iz tog razloga proces uve anja indvidualnog kapitala je dug spor i postepen, a u odredjenim uslovima i za odredjene svrhe ovakav kapital je nedovoljan. Pojavom akcijskog kapitala opadaju ograni enja koja su postojala sa individualnim kapitalom, a koja su bila rezultat individualne akumulacije. Osnova i mogu nosti za pove anje akcijskog kapitla ogleda se u tome da on predstavlja slobodni nov ani kapital u celoj privredi - bilo da su posredi ve i ili manji iznosi. To zna i da se preko formiranja i pove anja akcijskog kapitala u kapitalisti koj privredi ostvaruje brz i na dobrovoljnoj osnovi zasnovan proces centralizacije kapitala. Iznos akcijskog kapitala mo e da se formira i uve ava prema potrebma koje sejavljaju u vezi sa primjenom tehni kog i tehnolo kog progresa. Novi, naro ito revolucionarni tehni ki i tehnolo ki pronalasci i postupci zahtjevaju, pri njihovoj industriskoj primjeni, velike iznose kapitala ili zna ajna pove anja postoje eg kapitala. I dok je individulani kapital u tim slu ajevima ogani en sopstvenom akumulacijom i ne mo e se u velikim skokovima pove avati akcijski kapital je sposoban za ovakve vidove naglih pove anja, koja mo e da zahtjeva tehni ki i tehnolo ki progres. Posebno treba ista i ulogu akcijskog kapitala u razvoju onih grana privrede iji individualni kapital nije mogao da pokrene. Tu je rije o izvjesnim granama u kojma izgradnju ili pro irenje kapaciteta preduze a iz tehnolo kih ili organizacionih razloga zahtjeva ogromna ulaganja u kapitala, to individualni kapital ne mo e da obezbjedi.

4

Ve je Marks konstatovao da je npr. razvoj eljeznice upravo rezultat pojave akcijskog kapitala i njegove sposobnosti za uve anjm do ogromnih razmjera. U kasnijem tehnolo kom i tehni kom razvoju broj grana koji se razvijao akcijskom kapitalu stalno je rastao (ogromne pomorske kompanije, trgova ke flote, vazduhoplovne kompanije eksploatacija naftej itd). Zna ajan momenat u pojavi akcijskog kapitala je taj da je on veoma privilegovan u pogledu dobijanja kredita. Valja podsjetiti da kredit ima veoma va nu ulogu u pro irenoj reprodukciji svakog kapitalisti kog preduze a. Mogu nost ili ne mogu nost dobijanja kredita i uslovi njegovog dobijanja vrlo esto mogu imati presudan uticaj na razvoj preduze a, na njegovu tehniku ili rekonstrukciju i usavr avanja, jednom re iju na njegovu sposobnost da pove a produktivnost rada i da ide u korak sa svojim konkurentima. U tom smislu posmatrano, prednosti u dobijanju kredita, koje imaju akcionarska dru tva, svakako su veoma zna ajne. Akcijski kapital ima prednosti u zahtjevima za kreditom kod banaka, prije svega zbog sigurnosti plasmana kredita, garantovanog velikim kapitalom akcionarskog preduze a. Pored toga mogu nosti vra anja kredita kod akcionarskih preduze a nisu ograni ene samo poslovnim uspjehom preduze a, ve se kredit mo e vratiti uve anjem akcijskog kapitla ako u roku povra aja preuze e nema dovoljno sopstvenih sredstava; ili eventualnim pretvaranjem kredita u akijski kapital preko izdavanja nove tran e akcija koje bi se ustupale banci, odnosno kreditoru kao protivvrijednost za primljeni zajam. Pored navedenih prednosti ili inpulsa koje akcijski kapital daje kapitalisti koj privredi usljed posebnog na ina formiranja i mogu nosti pove anja, posebno treba ista i promene koje akcijski kapital unosi u funkciju i polo aj industrijskog kapitala. Treba podsjetiti na to da je kod zajmovnog kapitala konstatovano razdvajnje kapital svojine od kapital funkcije. Zajmovni kapitalist ostao je nosilac funkcije svojine za koju je dobio kamatu, dok se kapitalist - preduzenik pojavljuje kao nosioc funkcije upravljanja kapitalom ova podjela funkcije jo nije eliminisala kapitalistu iz funkcije preduzetnika u proizvodnji. Zajmoprimac je kapitalista koji se u svoje ime, na svoj rizik i za svoju korist bavi organizovanjem proizvodnje - pri emu mu po pravilu, tu i, pozajmljeni kapital slu i kao dopuna sopstvenog kapitala. Prema tome, funkcija upravljnaja ostaje funkcija kapitaliste.

5

Pojava akcijskog kapitala unosi osnovnu promjenu upravo u funkciju upravljanja. Naime funkcija upravljanja se pretvra u profesionalnu funkciju dirigovanoj proizvodnjom od strane profesionalnih upravlja a (menad era). Ovakvo razdvajanje svojine nad kapitalom od upravljanja funkcionisanjem kapitala, ime se upravljanje pretvara u profesionalno bavljenje dirigovanjem preduze em kao proizvodnom funkcijom, pokazuje kako privatna svojina nad kapitalom, sa stanovi ta organizovanja i upravljanja proizvodnjom, postaje suvi na. Da bi u potpunosti shvatili su tinu akcionarstva i razumjeli akcije kao hartije od vrijednosti jedno od najva nih pitanja se ti e sagledavanja najva nijih elemenata koji sa injavaju akcijski kapital. Osnovni elementi akcijskog kapitala su1: 1) Nominalna vrijednost emitovanih akcija. 2) Kapitalni vi ak emisiona premija (ili a io). 3) Zadr ani profit (akumulacija) tj. neraspore ena dobit.

_______________ 1 Berzansko poslovanje, dr Rajko Radovi , dr Pajo Pani , mr Vitomir Stan evi , Bijeljina, 2000. godine str. 13

6

2. AkcijeAkcija2 ili dionica jeste isprava koja je hartija od vrijednosti i koja glasi na jedan dio osnovnog kapitala akcionarskog drustva. Akcijom se potvr juje i dokazuje da njen je imalac unio odre eni ulog u glavnicu kapitala akcionarkog dru tva, a ona mu daje pravo u e a u tom dru tvu. Pojam institut akcije ima, u su tini, dva zna enja. U formalno pravnom smislu, to je isprava kojom se dokazuje lanstvo u akcionarskom dru tvu, a u materijalno- pravnom smislu ona izra ava ulogu i udio lana dru tva u dru tvu i skup njegovih prava koja ima u tom dru tvu. Prvo, akcija ili dionica jeste korporativna hartija od vrijednosti, jer daje lanska prava u akcionarskom dru tvu, tj. pravo u e a u drustvu. Akcija predstavlja skup akcionarskih prava lana dru tva. Imalac je vlasnik te isprave i time sti e lansko pravo u dru tvu, koje mu daje upravlja ka prava i imovinska prava u akcionarskom dru tvu. Drugo, jeste vlasni ka hartija od vrijednosti, jer se njome dokazuje i na osnovu nje se ostvaruje pravo svojine, odnosno svojine akcionara na akcionarskom dru tvu, kao pravnom licu. Akcija( dionica) jeste dugoro na hartija od vrijednosti, jer se izdaje na neodre eno vrijeme. Tre e, akcija predstavlja ulog koji je akcionar unio u glavnicu kapitala dru tva. Zato ona izra ava i predstavlja deo kapitala akcionarskog dru tva. Samim tim, akcija jesteinstrument za finansiranje akcionarskog dru tva. Naime, osnovna glavnica kapitala dru tva podeljena je na akcije, ija je najmanja nominalna vrednost odre ena zakonom. Akcije se ne mogu izdavati sa nominalnom vrijedno u ispod zakonom odredjenog minimuma. Maksimalna nominalna vrijednost akcije, neodre uje se, medjutim, zakonom ve se odre uje statusom dru tva, odnosno ugovorom izme u lanova dru tva. U toku postojanja dru tva mo e do i do povi enja, kao i do sni enja nominalne vrijednosti akcije. Njihova se vrijednost ne mo e, me utim, sniziti ispod minimuma koji je odre en zakonom ili statutom dru tva. Akcije se, po pravilu, izdaju prilikom osnivanja dru tva (osniva ke akcije), ali se one mogu izdati i kasnije radi pove anja glavnice kapitala dru tva. Akcije se, ustvari, kupuju ili otkupljuju od dru tva koje ih emituje, ili kasnije od pojedinih vlasnika koji ih prodaju. Bez uplate uloga, tj. bez kupovine akcije ne mo e se postati lan akcionarskog dru tva, jer je ovde pravilo da ni ta ne mo e da se dobije besplatno._______________ 2 Berzansko poslovanje, dr Rajko Radovi , dr Pajo Pani , mr Vitomir Stan evi , Bijeljina, 2000. godine str. 44

7

etvrto, akcija jeste dividenda hartija od vrijednosti. Ona daje pravo na dividendu, ako dividende bude bilo. Zato je ona akcija od vrijednosti sa promenjivim prihodom. Ovo za razliku od hartije od vrijednosti sa stalnim prihodom, tj. kamatom (obaveznice). Peto, akcija jeste nedjeljiva cijelina, jer se ne mo e razdvojiti na vi e samostalnih akcija, ali je mogu a susvojina na akciji.

2.1. Izdavanje akcija Akcije se izdaju kada se ispune utvr eni uslovi i pretpostavke za to i kada se provede propisani postupak3. Osnovni je uslov za to da je dru tvo registrovano. Akcije ili dionice izdaju se prilikom osnivanja akcionarskog dru tva i kasnije tokom njenog ivota i poslovanja. Prilikom osnivanja akcionarkog dru tva akcije se izdaju radi formiranja osnovne glavnice kapitala dru tva. To su osniva ke akcije ili dionice, odnosno akcije prve emisije. Osniva ke akcije mogu se emitovati na dva na ina: simultano i sukcesivno. Akcije koje se izdavaju u toku ivota i djelatnosti dru tva su akcije druge, tre e i naredne emisije. Za izdavanje akcija kao hartija od vrijednosti, koje se emituju u seriji, potrebno je predhodno pribaviti odobrenje nadle nog organa.Odobrenje te komisije je potrebno pribaviti i za objavljivanje javnog poziva za upis i kupovinu akcija kod sukcesivnog (postepenog) emitovanja akcija. To odobrenje je potrebno i u slu aju kupovine akcija kojim kupac sti e 25% i ve e u e e u osnovnom kapitalu akcionarskog dru tva. 2.1.1. Odluke o izdavanju akcija i poziv na upis akcija Odluku o izdavanju osniva kih akcija donosi osniva ka skup tina akcionarskog dru tva, a odluku o emitovanju akcija radi pove anja osnovnog kapitala dru tva donosi skup tina akcionara, kao najvi i organ upravljanja dru tvom. Odlukom o emisiji akcija utvr uje se naro ito slede e: firma i sjedi te emitenta; ukupan broj emisije i broj akcija; poziv za upis i kupovinu akcija;vrijeme i na in pla anja; prava i obaveze i moment njihovog ostvarivanja; na in isplate dividende i sno enje rizika; rok i na in vra anja upla enih sredstava; opredjeljenje da li e se trgovati akcijama na tr i tu; druga pitanja u vezi sa emisijom akcije._______________ 3 Poslovno pravo, Prof. dr Radoje Brkovi i M. Velimirovi , Novi Sad, 2003. godine str. 21

8

2.1.2. Upis, uplata i izdavanje akcija Upis akcija i uplata uloga vr i se kod banke koju je odredio izdavalac akcije. Akcija se upisuje potpisivanjem izjave o upisu akcija. Akcija se upla uje prvenstveno u novcu, ali i stvarima i pravima koja su potrebna drustvu. Emisija akcija smatra se uspjelom ako je prodato akcija u vrijednosti ve oj od 50% od ukupnog broja emisije u roku od ezdeset dana od dana prema rje enju komisije za hartije od vrijednosti. Emitent mo e da odustane od emisije akcija ako su nastupile nepredvi ene okolnosti koje onemogu avaju emisiju. Kad akcionar uplati ili unese svoj ulog u akcionarko dru tvo izdaje mu se akcija. Umjesto tampanja akcija emitent mo e da izda potvrdu, koja sadr i sve elemnete koji su zakonom utvr eni za plast akcija. Ta se potvrda mo e izdati za jednu akciju ili za vi e akcija. Potvrdu mora da ove banka koda koje emitnet ima svoj depo ra un. Pod depo-ra unom smatra se poseban ra un kod banke koja je registrovana za obavljanje depo poslova.

2.1.3. Sastojci i obavezni elementi akcije Akcija se sastoji iz dva djela4: plasta akcije i kuponskog tabaka. Ta dva djela akcije mogu se izdati zajedno ili odvojeno jedan od drugog. Plast akcije sadr i slede e osnovne elemente: firmu i sjedi te emitenta; oznaku serije sa kontrolnim brojem akcije; oznaku da je akcija i vrstu akcije; redosljed emisije; ukupan obim emisije, nominalnu vrijednost akcija i broj akcija; firmu, odnosno ime kupca akcije ili oznaku na koga akcija glasi, Kuponski tabak sadrzi slede e osnovne elemente: firmu i sjedi te emitenta; oznaku serije sa kontrolnim brojem akcije po kojoj se dividenda napla uje; redni broj kupona za naplatu dividende; godinu u kojoj se dividenda napla uje; godinu u kojoj se dividenda ispla uje; faksimil potpisa ovla enog lica- emitenta. Kupon slu i za naplatu dividende. On po svojoj pravnoj prirodi predstavlja samostalnu hartiju od vrijednosti. U odnosu na plast hartije kupon je me utim, sporedna hartija od vrijednosti. Zato se prenosom akcije prenose i kuponi, bilo cio kuponski tabak, bilo samo njegov neiskori teni dio.

_______________ 4 Pravo za ekonomiste, Prof. dr Slobodan Vu i evi , Beograd, 2005. godine str. 84

9

2.1.4. Knjiga akcionara Emitent akcija du an je da vodi knjigu akcionara. U tu knjigu upisuju se akcionari koji posljeduju akcije na ime pa se kao akcionar smatra ono lice koje je upisano u tuknjigu. U knjugu akcionara upisuju se podaci o akcionaru i podaci o akcijama na ime, kao i podaci o prenosu akcija. Knjiga akcionara otvorena je za uvid akcionarima, pa svaki odnjih ima pravo uvida u nju. Pored upisa u knjigu akcija, akcije se upisuju u posebni registar koji vodi komisija za hartije od vrednosit. Akcionarsko dru tvo koje ne vodi knjigu akcija na propisani na in i prema propisanim uslovima ini privredni prestup, kao privredno ka njivo djelo.

2.1.5. Vrste i klase akcija Akcije se mogu razvrstati na vrste akcija i na klase akcija. Pod vrstama akcija podrazumijevaju se akcije na ime i akcije na donosioca. Vrsta akcija odre ena je dakle, prema tome kako je odre en njihov imalac. Pod klasom ili rodom akcija podrazumijevaju se akcije koje daju ista prava njihovim imaocima. To su: obi ne ili redovne akcije, prioritetne akcije (dionice), akcije sa pravom glasa, akcije bez prava glasa i dr.

2.1.6. Akcije na ime i akcije na donosioca Vlasnik akcije na ime5 mora biti uveden u knjigu akcionarskog dru tva. Prenos prava vlasni tva vr i se indosiranjem. Akcije na donosioca nije potrebno da se unose u knjigu akcija, kao ni evidentiranje o prenosu. Pri isplati dividende kod akcija na donosioca mora se zajedno sa zahtjevom za isplatu da podnese i kupon za dividendu.

_______________ 5 Akcionarstvo i hartije od vrijednosti, dr arko Risti , dr Slavko Vuk a, dr Milutin Srdi , Beograd, 2008. godine, str. 92

10

2.1.7. Osniva ke akcije i akcije slede ih emisija To je podjela akcija6 prema redosljedu njihovog izdavanja. Osniva ke akcije jesu akcije prve emisije, a one se izdaju radi formiranja osnovne glavnice kapitala dru tva. Akcijama druge, tre e i svake naredne emisije obezbe uju se dodatna sredstva radi pove anja osnovne glavnice kapitala dru tva ili radi obezbe enja dodatnih sredstava za poslovanje dru tva. Osniva ka akcija jeste obi na akcija s pravom na glas.; glasi na ime i prenosi se punim indosamentom. Ona daje i druga prava, u skladu sa odlukama o emisiji, uklju uju i i pravo pre e kupovine akcija slede ih misija.

2.1.8. Privremene i stalne akcije Ta je podjela izvre ena po tome da li su akcije upla ene odjednom prilikom osnivanja dru tva ili su upla ivane sukcesivno, tj. u ratama. Privremene akcije se izdaju kada se uplata drustva vr i sukcesivno tj. u ratama. Svaka naredna uplata u dru tvo upisuje se u privremenu akciju. Privremene akcije glase na ime i za njih va e posebna pravila, jer se upisuju u knjigu akcionara, ograni en je njihov prenos. Kada lan dru tva izvr i sve svoje uplate uloga u dru tvo izdaje mu se stalna ili redovna akcija, a povla e se privremene akcije.

2.1.9. Obi ne (redovne) akcije Obi ne akcije su stalne ili redovne akcije. One imaocu prava daju sva prava koja supropisana za sve akcionarskog dru tva. To je pravo na u e e u upravljanju dru tvom, pravo u diobi dobiti akcionarskog dru tva i pravo na dio likvidacione mase, koja preostane nakon podmirivanja svih obaveza dru tva u likvidaciji. Prioritetne akcije su povla ene akcije koje daju pravo na izvjesnu materijalnu privilegiju u odnosu na ostale lanove dru tva. To je pravo prvenstva kod isplate dividendi ili pravo na ve i iznos dividendi u dru tvu. Prioritetna akcija mo e da daje i odre ena prvenstvena lanska prva u dru tvu. Prioritetne akcije mogu da budu kumulativne, participativne i zamjenjive (konvertibilne)._______________ 6 Privredno pravo, Ilija Babi , Beograd, 1998. godine str. 132

11

Kumulativne akcije daju akcionaru pravo naplate svih jos neispla enih dividendi prije isplate bilo kakve dividende imaocima obi nih akcija, u skladu sa odlukom o emisiji akcija. Participativne akcije daju akcionaru komulativno pravo prvenstva naplate prioritetne dividende i pravo naplate dividende koja pripada imaocima obi nih akcija. Zamjenljiva akcija daje pravo imaocu da je mo e pretvoriti u obi nu akciju, u skladu sa odlukom o emisiji akcija.

2.1.10. Monoglasne, vi eglasne i bezglasne akcije Ova podela akcija izvr ena je prema tome koliko akcionar u estvuje u dono enju odluka u organima dru tva. Monoglasna daje njenom imaocu jedan glas. Pravilo je da u akcionarskom dru tvu pravo glasa zavisi od uloga u kapitalu dru tva, a to zna i: jedna akcija jedan glas u dru tvu. Ali, svaka akcija daje pravo glasa srazmjerno svojoj nominalnoj vrijednosti. Vi eglasna akcija jeste ona za koju je statutom dru tva da ona daje njenom imaocu dva ili vi e glasova. Tada se statutom dru tva utvr uje limit tj. najve i broj glasova koje mo e imati imalaca vi glasne akcije. Vi eglasne akcije izdaju se samo izuzetno. Do toga dolazi kada je dru tvu narovito stalo do lanstva nekog lica, na primjer zbog njegove naro ite stru nosti i sl. Te se akcije izdaju i radi za tite doma ih osniva a dru tva u odnosu na strane osnivace, jer se tim putem obezbe uje prevlast doma eg kapitala nad stranim kapitalom. To sprje ava da stranac preuzme doma e preduze e. Bezglasne akcije su one akcije koje imaocima ne daju pravo glasa, to zna i da takav lan ima samo imovinska prava u dru tvu. To su akcionari tedi e, a ne preduzetnici, jer se ne anga uju u radu dru tva, ve samo o ekuju svoju dividendu. Imalac bezglasne akcije ima pravo u e a u dobiti dividende i likvidacione mase dru tva u likvidaciji. Bez prava glasa mogu se izdavati samo prioritetne akcije, s tim da njihova nominalna vrijednost ne mo e da bude ve a od 49% od osnovnog kapitala dru tva.

12

2.2. Prenos akcija Akcije su lako prenosive hartije od vrijednosti, kao i svaka druga stvar u pravnom prometu6. One se mogu prodavati i kupovati i tako mjenjati svoje vlasnike za itavo vrijeme postojanja akcionarskog dru tva. Akcije se prodaju i kupuju prema zakonu ponude i tra nje na berzi. Kupovina i prodaja akcija mo e da bude po njihovoj nominalnoj vrijednosti, ali i iznad i ispod nominalne vrijednosti. Na in prenosa akcija zavisi od njihove vrste. Akcije koje glase na dionice prenose se prostom predajom iz ruke u ruku, jer se one smatraju kao obi na pokretna stvar pa se prenose kao i sve druge pokretne stvari. Akcije koje glasena ime prenose se indosiranjem, i to punim indosamentom. Taj prenos mora da bude upisan u knjigu akcionara koju vodi drustvo. Akcija kao hartija od vrijednosti jeste nedjeljiva isprava, pa nije mogu njen djelimi ni prenos, ve se ona samo prenosi u cjelini. To, me utim, ne isklju uje mogu nost postojanja zajedni ke akcije koja pripada u vlasni tvu dva ili vi e lica. U tom slu aju svi zajedni ki vlasnici ine prema dru tvu jednog akcionara, a svoje pravo iz akcija ostvaruju preko zajedni kog punomo nika. Za obaveze koje proizilaze iz zajednicke akcije odgovaraju solidarno svi njeni zajedni ki imaoci. 2.3. Amortizacija, zamjena, sjedinjavanje, podjela, ogla avanje neva e om i povla enje akcija Izgubljena ili uni tena akcija se ogla ava neva e om. To se ini odlukom nadle nog osnovnog suda o amortizacionom postupku. Ogla avanje neva e om akcije, prestaju zahtjevi neispla enih dividendi, na osnovu te akcije. Umjesto poni tene akcije izdaje se nova akcija. Ogla avanjem akcije neva e om prestaje i zahtjev iz kupona za dividende koje jos nisu utvr ene, ako kupon za dividende glasi na ime. Oste ena akcija koja vi e nije primjerena za promet, a njen sadr aj je jo itljiv, mo e se zamjeniti novom akcijom. To se ini na zahtjev imaoca o te ene akcije i na njegov tro ak, stim to je obavezan da povrati staru akciju, koja e biti poni tena. Dvije ili vi e akcija mogu se sjediniti u jednu ili vi e akcija (dionica). Akcije se mogu podjeliti na dve ili vi e akcija. Sve to pod uslovom da nominalna vrijednost novih akcija, ne bude manja od nominalne vrednosti akcija odre ene serije._______________ 6 Pravo za ekonomiste, Prof. dr Slobodan Vu i evi , Beograd, 2005. godine str. 11

13

Zaklju akAkcijski kapital je podeljen na odre eni broj akcija sa nominalnim iznosom, odnosno brojem akcionara vlasnika akcije koji su uplatili akcionarski kapital. Akcije nose sa sobom nematerijalna i materijalna prava. Nematerijalna prava su vezana za upravljanje korporacijom, odlu ivanje o svim bitnim pitanjima poslovanja i poslovne politike. U materijalna prava spada: pravo na dividendu, pravo prvenstva u kupovini novoemitovanih akcija, pravo na adekvatan deo likvidacione mase kada se vodi likvidacioni postupak. Isplata dividende mo e se vr iti na tri na ina: - Isplata u gotovom, - Isplata u imovini, - Isplata u vidu novih akcija. Akcije omogu avaju pribavljanje slobodnih nov anih kapitala na finansijskom tr i tu i njihovo alociranje u rentabilne svrhe. Vrste akcija: - Akcije na ime i na donosioca, - Akcije sa nominalnom vredno u i bez nominalne vrednosti - Obi ne i povla ene (prioritetne) akcije - Akcije sa garantovanom i bez garantovane dividende - Akcije koje daju ve i broj glasova, akcije sa kumulativnim pravom glasa, akcije sa ograni enim pravom glasa i akcije bez prava glasa - Konvertibilne akcije - Akcije sa odlo enim pla anjem dividende - Nove akcije - Otvorene i zatvorene akcije Obi ne i povla ene (preferencijalne) akcije. Obi no se emituju obi ne akcije, koje nose uobi ajena akcionarska prava, kao pravo na upravljanje i pravo na dividendu. esto se pristupa emisiji preferencijalnih (povla enih) akcija, koje imaju prednost u isplati dividende. Me utim ove akcije esto nisu sa pravom glasa. Akcionarski kapital je osnova akcionarskog dru tva. Kapital se formira osnivanjem dru tva i emisijom akcija. Na taj na in formira se osniva ki ili po etni kapital, koji se kasnije odre enim aktivnostima akcionarskog dru tva uve ava. Vlasnici kapitala, kupci akcija, odnosno ulaga i nov anog kapitala, imaju status vlasnika, saglasno visini ulo enog kapitala, uz pravo u e a u raspodeli ostvarenog profita (dividende).

14

Svi vlasnici akcija akcionari imaju pravo da od strane akcionarskog dru tva dobiju certifikat ili potvrdu o posjedovanju akcija. Nekada su se akcije fizi ki tampale. Danas je to me utim rje i slu aj. U mnogim zemljama, posebno onim u tranziciji, ak se sve vi e ide na dematerijalizaciju hartija od vrednosti, pri emu elektronski zapisi i potvrde preuzimaju najva niju ulogu. Potvrda je dokument koji predstavlja dokaz o vlasni tvu nad akcijama, obi no se tapa na A4 papiru. U njoj je upisan broj akcija koje vlasnik poseduje, pri emu se mo e odnositi na jednu ili vi e akcija, to je e i slu aj. Treba napomenuti da postoje preduze a koja ne vode registar svojih akcionara, tj. ne vr e upisivanje vlasnika u knjige akcionara. U tom slu aju govorimo o akcijama koje ne glase na ime ve na donosioca. Umesto imena akcionara u knjigu akcija se upisuje kontrolni brojevi akcija.

15

LITERATURA

1. Berzansko poslovanje, dr Rajko Radovi , dr Pajo Pani , mr Vitomir Stan evi , Bijeljina, 2000. godine 2. Poslovno pravo, Prof. dr Radoje Brkovi i M. Velimirovi , Novi Sad, 2003. godine 3. Pravo za ekonomiste, Prof. dr Slobodan Vu i evi , Beograd, 2005. godine 4. Akcionarstvo i hartije od vrijednosti, dr arko Risti , dr Slavko Vuk a, dr Milutin Srdi , Beograd, 2008. godine, str. 92 5. Privredno pravo, Ilija Babi , Beograd, 1998. godine

16