AKIL VE RUH HASTALARININ İSLAM CEZA HUKUKU’NDA CEZA

SAKARYA UumlNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTUumlSUuml

AKIL VE RUH HASTALARININ İSLAM CEZA HUKUKUrsquoNDA

CEZA EHLİYETLERİ

YUumlKSEK LİSANS TEZİ

Emel YILMAZ

Enstituuml Anabilim Dalı Temel İslam Bilimleri

Enstituuml Bilim Dalı İslam Hukuku

Tez Danışmanı Doccedil Dr Osman GUumlMAN

MAYIS ndash 2019

OumlNSOumlZ

Hamd buumltuumln eylemlerimizde rızasını ve muhabbetini aradığımz Allahrsquoa mahsustur

Bizlere bir luumlcce-i bicirc-sahil olan ilmi sevdiren ve ummanda bir katre oumllccediluumlsuumlnde bile

olmayan bu ccedilalışmaya muvaffak kılan şuumlphesiz Orsquodur Buumltuumln salat ve selamlar hikmetin

hayat bulmuş ve hayat vermiş hali olan Hz Muhammedrsquoe (sav) dir

İlim gibi manileri ccedilok olan bir yolda rehberlikleriyle yolumuzu aydınlatıp meşakkatleri

aşmamıza yardımcı olan hocalarımıza şuumlkranlarımızı sunmayı bir borccedil bilmekteyiz Bu

vesileyle ilk olarak bizlere her zaman en guumlzel ccedilalışma ortamlarını sunmaya gayret

eden ve kolaylıklar sağlayan saygıdeğer hocam Prof Dr Ahmet Bostancırsquo ya teşekkuumlr

ederim İlahiyat fakuumlltesinde başlayan eğitim hayatımın en başından bu zamana kadar

himmetini uumlzerimden eksik etmeyen ve şahsıma itimad ederek beni kendisine talebe

olmak onuruna layık goumlren ccedilok kıymetli danışman hocam DoccedilDrOsman Guumlmanrsquoa

şuumlkranlarımı sunarım İlmi bir samimiyetle hiccedil tanımadığı bir oumlğrenciyle emek sarfedip

bir araya getirdiği kaynaklarını her fırsatta paylaşmak lutfunda bulunan ve gıyaben

rehberlik eden YrdDoccedilDr Abduumllmecit Karaaslanrsquoa da minnettarlığımı ifade etmek

isterim

Aciz bir varlık olarak bu duumlnyaya adım attığım guumlnden beri şafkatle kanatlarını uumlzerime

geren goumlzuumlmuumln nuru valideme ve değerini kelimelerle ifade etmekten aciz olduğum

kız kardeşime sonsuz şuumlkranlarımı sunar her zaman yardımıma koşan kıymetli

arkadaşlarıma da teşekkuumlr ederim

İCcedilİNDEKİLER

İCcedilİNDEKİLER İİ

KISALTMALAR İİİ

GİRİŞ 6

BOumlLUumlM 1 İSLAM CEZA HUKUNDA CEZA EHLİYETİ KAVRAMI VE

ŞARTLARI 8

11 Succedil Kavramı ve Genel Şartları 8

12 Ceza Kavramı Genel Prensipleri ve Gayesi 11

13 Ehliyet Kavramı ve Genel Şartları 13

14 Tuumlrk Ceza Hukukunda Ceza Ehliyeti 15

15 İslam Ceza Hukukunda Ceza Ehliyeti 18

16 Akıl ve Ruh Hastalığının Cezalardaki Huumlkmuuml 20

161 Had Cezaları 21

162 Kısas helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

163 Diyet helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

164 Tarsquozir helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25

BOumlLUumlM 2 AKIL VE RUH HASTALIKLARI 29

21 Tarihccedile 29

22 Akıl ve Ruh Hastalığının Tanımı 31

23 Şizofreni 34

231 Tarihccedile 35

232 Belirtiler 38

233 Tedavi 40

234 Şizofrenide Ceza Ehliyeti 41

24 Duygudurum Bozuklukları 44

241 Tarihccedile 45

242 Belirtiler 46

243 Tedavi 49

244 Duygudurum Bozukluklarında Ceza Ehliyeti 49

SONUCcedil 54

KAYNAKCcedilA 57

OumlZGECcedilMİŞ 66

KISALTMALAR

b İbn bin (oğul)

bkz Bakınız

bs Baskı

by Basım yeri yok

c Cilt

Ktp Kuumltuumlphanesi

nşr Neşreden

sy Sayı

thk Tahkik eden

ts Tarihsiz

v Vefat tarihi

vb Ve benzeri

vd Ve diğerleri

vr Varak

yy Yayıncı bilinmiyor

Sakarya Uumlniversitesi

Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Tez Oumlzeti

Yuumlksek Lisans Doktora

Tezin Başlığı Akıl ve Ruh Hastalarının İslam Ceza Hukukursquonda Ceza Ehliyetleri

Tezin Yazarı Emel YILMAZ Danışman Doccedil Dr Osman GUumlMAN

Kabul Tarihi 06092019 Sayfa Sayısı vi (oumln kısım)+64(tez)

Anabilim Dalı Temel İslam Bilimleri Bilim Dalı İslam Hukuku

Succedil succedilu işleyen bireylerin kendisine ve bireylerin iccedilinde bulunduğu sosyal

ccedilevreye zarar veren bir eylemdir Bu nedenle kuumlccediluumlk veya buumlyuumlk her toplum duumlzen

ve huzuruna goumllge duumlşuumlren bu eyleme ceza adı verilen bir muumleyyide ile cevap

vermiştir İslam Ceza hukukunda da succedilun cezalandırılması ile kamu vicdanının

rahatlatılması caydırıcılık ile yeni succedilların oumlnuumlne geccedililmesi hedeflenmiştir

Kamunun maslahatı mağdurların hakları goumlzetilirken succedil işleyen fertlerin hukuku

da ihmal edilmemiş oumlncelikle kanunen muhatap olup olamayacakları

sorgulanmıştır İslam hukukunda temel olarak akıl ve yeteneği henuumlz gelişmemiş

olan ccedilocuklar ve bu yeteneklere sahip olmayan akıl ve ruh hastaları dinen muumlkellef

sayılmamaktadır Bununla beraber ceza ehliyetlerinin de olmadığı kabul

edilmektedir Ne var ki klasik İslam hukuku literatuumlruumlnde akıl ve ruh hastalıkları

sadece ilk ortaya ccedilıkışları veya suumlreleri itibariye tasnif edilmiş succedil ve cezası

accedilısından bir tasnife tabi tutulmamıştır Bu ccedilalışmanın amacı klasik literatuumlrde

bulunmayan akıl ve ruh hastalıklarını ele alıp İslam ceza hukuku accedilısından

huumlkuumlmlerini araştırmak yeni sorulara kapı aralamak ve bu vesileyle fıkıh ilminin

suumlrekliliğine bir katkıda bulunmaktır Ccedilalışmada İslam ceza hukukundaki temel

taksime goumlre had kısas diyet ve tazir konu başlıkları Hanefi mezhebi merkezli

olarak taranmış modern psikiyatri adli psikiyatri eserlerindeki ve bilimsel

makalelerdeki veriler TCK maddeleri de alınarak fıkhi bir sonuca ulaşılmaya

ccedilalışılmıştır Soumlz konusu bir yuumlksek lisans tezi olduğundan konunun hacmini

aşmamak iccedilin ele alınan akıl ve ruh hastalıkları da sınırlı tutulmuştur Adli

psikiyatri verilerine goumlre ilk sıralarda yer alan şizofreni ve duygu durum

bozuklukları ccedilalışmaya dahil edilmiştir

Anahtar Kelimeler İslam Ceza Hukuku Akıl Hastalıkları

Sakarya University

Institute of Social Sciences Abstract of Thesis

Master Degree PhD

Title of Thesis Criminal Capacity Of Mentally Disorderdered People In Islamic

Penal Law

Author of Thesis Emel YILMAZ Supervisor Doccedil Dr Osman GUumlMAN

Accepted Date 06092019 Nu of Pages vi (pre text) +64 (mp)

Department The Basic Islamic Science Subfield Islamic Law

Crime is a destructive action both harming the perpetrator himselfs and the social

environment he lives in Hence every society regardless to its size responded to this

action threatening its peace with a sanction called punishment In Islamic penal law

relieving public conscience by punishing the offender and with the deterrent side of

the penalty the prevention of future crimes are aimed The rights of the offenders

were not ignored while the public interest was taken into consideration so his legal

capacity was firstly questioned In Islamic law children whose reason is not yet

developed and people with mental illnesses who luck this capacity principally are

not obligated or charged with any responsibilty But mental illnesses are classified

just by regarding their beginnings or durations in classical fıqh literature The

objective of this study is to deal with disorders which do not take place in the

classical literature and search for judgements within the Islamic penal law Hence

new doors for new current questions in İslamic penal law will be opened and a

contribution to its consistency will be made During the study firstly main sources ndash

focusing on the Hanefith sources ndashare searched taking into account the general

classification of the punishments as had qısas diyat and tarsquozir Secondly by

collecting data from modern psychiatry criminal psychiatry sources acedemic

papers and Turkish Penal Law clauses a result within the frame of fıqh was tried to

be reached Since the study is just a post graduate thesis in order to keep its volume

the number of the mental illnesses mentioned were kept limited Schizophrenia and

mood disorders holding the the first place in criminal data are included to the theses

Keywords Islamic Penal Law Mental Disorders

GİRİŞ

İnsanoğlu hikmet-i ilahinin bir tecellisi olarak iccedilinde iyiliği de koumltuumlluumlğuuml de barındıran

iki kutuplu bir varlık olma oumlzelliğindedir Bu kutuplar arasında gidip gelirken ona

istikametini belirlemekte yardımcı olan ise aklı ve iradesidir Yanlış seccedilimleri iradesini

ve aklını doğru kullanmayışı onu succedila itmekte ve toplumun maslahatı gereği

hemcinsleri tarafından cezalandırılmaktadır Ne var ki succedil sayılan her eylem sadece

bilfiil akıllı olan insanlar tarafından değil eylemlerinin anlam ve sonuccedillarından habersiz

bireylerce de işlenebilmektedir Hatta ldquodelirdquo ldquoakıl hastasırdquo ldquoruh hastasırdquo veya her ne

isim verilirse verilsin bu insanlar duumlnyanın hemen hemen her yerinde şiddetle

ilişkilendirilmişler ve toplum nazarında potansiyel birer succedillu olarak goumlruumllmuumlşlerdir Bu

ccedilalışma da modern psikiyatrinin verileri ışığında akıl ve ruh hastalarının cezai

durumunun İslam ceza hukuku accedilısından yeniden ele alınması gerektiği iddiasıyla yola

ccedilıkmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde modern psikiyatrinin tanımladığı akıl ve ruh hastalıkları ndash seccedililen oumlrnekler

bağlamında- İslam ceza hukuku oumlzelinde ele alınmaktadır Bu hastalıkların teşhisini

almış kişilerin ceza ehliyeti had kısas ve talsquozir kapsamında değerlendirilmektedir

Ccedilalışmanın Oumlnemi

Ccedilalışmanın oumlnemi klasik fıkıh literatuumlruumlnde genel olarak cuumlnucircn adıyla muumltalaa edilmiş

ldquoakıl ve ruh hastalıklarırdquo konusunu guumlnuumlmuumlz psikiyatri ilmi verileri doğrultusunda

yeniden ele alacak olmasından kaynaklanmaktadır Tespit edilebildiği kadarıyla Tuumlrkccedile

olarak ilk olan bu ccedilalışmada fukahanın temel akıl hastalıkları tasnifleriyle modern

psikiyatrinin tasnifleri -hastalıklara dair semptomlar ve succedillarla olan ilişkileri verilmek

suretiyle- eşleştirilmektedir Boumlylece oumlrnek olarak seccedililen hastalıklara dair oumlzel

huumlkuumlmlerin araştırılması da ccedilalışmanın oumlnemini artırmaktadır

Amaccedil

Bu araştırmada modern psikiyatrinin verilerinden istifadeyle akıl ve ruh hastalıkları

fıkıh accedilısından ele alınarak oumlzel ve yeni huumlkuumlmlere ulaşılmaya ccedilalışmak

amaccedillanmaktadır Bu vesileyle doğrunun arayışına fıkıh ilminin suumlrekliliğine ve

yaşanılan zamana tatbikine muumltevazı bir katkıda bulunmak arzulanmaktadır Ayrıca

interdisipliner bir ccedilalışma yapılarak fıkhın ilgi alanının genişletilmesine katkıda

bulunmak ve bu alanda yeni ccedilalışmalara vesile olmak hedeflenmektedir

Youmlntem

Youmlntem olarak ilk oumlnce akıl ve ruh hastalıklarına dair Tuumlrkccedile İngilizce ve Arapccedila

literatuumlr taranmıştır Konu başlığının ceza ehliyeti olması hasebiyle oumlzellikle akıl

hastalıklarının succedilla olan ilişkisini ortaya koyan adli psikiyatri kaynaklarından

yararlanılmıştır Konu daha sonra bir mukayese imkacircnı olması itibarıyla yuumlruumlrluumlkteki

sekuumller bir hukuk sistemi oumlrneği olarak Tuumlrk ceza kanunu accedilısından da genel olarak ele

alınmıştır Son olarak da klasik ve ccedilağdaş doumlnem fıkıh literatuumlruuml ve oumlzellikle de modern

İslam ceza hukuku eserleri taranarak Tuumlrk ceza kanunu ile karşılaştırmalı olarak sonuca

varılmaya ccedilalışılmıştır

Akıl ve ruh hastalıkları kavramlarının modern psikiyatri ve psikoloji literatuumlruumlnde

yerlerini zihinsel ndash ruhsal bozukluk gibi kavramlara bırakıyor olmasının oluşturduğu

kavram kargaşası ccedilalışma esnasında karşılaşılan guumlccedilluumlklerden biridir Akıl ve ruh

hastalıklarının klasik literatuumlrde buguumlnkuuml anlamda tanım ve tasniflerinin olmayışına ek

olarak bazı fıkhi kriterlerin psikiyatri ile oumlrtuumlşmuumlyor olması da mesele uumlzerine fikir

yuumlruumltmeye ccedilalışırken zihnicirc kutuplaşmalara yol accedilmakta ve interdisipliner bir ccedilalışmayı

zorlaştırmaktadır

Ccedilalışma temelde iki ana boumlluumlmden oluşmaktadır İlk boumlluumlmde İslam ceza hukukuna

goumlre ceza ehliyeti kavramı ve kavramın izahı iccedilin gerekli alt başlıklara yer verilmiştir

İkinci boumlluumlmde ise konu ilk olarak tıbbi accedilıdan ele alınmış ve seccedililen oumlrnek hastalıklar

ayrıntılı olarak aktarılmıştır Tezin amacı doğrutusunda hastalıklar sınırlı tutulmuş adli

psikiyatri verilerinde oumlne ccedilıkmaları nedeniye şizofreni ve duygudurum bozuklukları

oumlrnek olarak seccedililmiştir Boumlluumlmuumln sonunda da psikiyatri verileri değerlendirilerek bu

hastalıklara ilişkin İslam ceza hukuku ilke ve huumlkuumlmleri accedilısından bir kanaate

ulaşılmaya ccedilalışılmıştır

BOumlLUumlM 1 İSLAM CEZA HUKUNDA CEZA EHLİYETi KAVRAMI

VE ŞARTLARI

Ceza ehliyetinden ve onun şartlarından bahsetmeye başlamadan oumlnce succedil ve ceza

kavramlarının tanımlanması succedilun ve cezanın genel şartlarının zikredilmesi

gerekmektedir

11 Succedil Kavramı ve Genel Şartları

Succedil Tuumlrkccedile bir kelimedir ve soumlzluumlkte kanuna toumlrelere ve ahlak kurallarına aykırı olan

yazılı veya yazısız kurallarla yasaklanan karşılığında ceza oumlngoumlruumllen eylemler ve

davranışları belirtmektedir1 Kusur hata şer ve cuumlruumlm gibi kelimelerle de ifade

edilmekte olan succedil Tuumlrk ceza kanununda cuumlruumlm ve kabahat kelimeleri ile de karşılık

bulmaktadır Başka bir tarifte ise succedil ldquo Toplumsal duumlzenin devamı accedilısından korunması

gereken hukuki değerlerin ihlali niteliğini taşıyan haksızlık teşkil eden insan

davranışıdırrdquo2 Fıkıh eserlerinde succedilu ifade etmek iccedilin cerme veya cuumlrm kelimeleri

kullanılmaktadır3 Macircverdicirc succedilu ldquoAllahrsquoın had veya talsquozir ile cezalandırarak işlenmesini

yasakladığı sakıncalı fiiller rdquo4 olarak tanımlarken Serahsi ldquomala ve cana karşı işlenen

şerlsquoan haram kılınmış fiilrdquo tanımını yapmaktadır Muasır İslam hukukccedilularından

bazıları da succedilu ldquoAllahrsquoın yapılmasını yasakladığı bir şeyi yapmak yapılmasını

emrettiği bir şeyi de yapmamakrdquo5 veya ldquoyapılması halinde ceza verilen yasak fiilin

işlenmesi terkinde ceza verilen fiilinrdquo şeklinde tarif etmişlerdir6 Cerme ile aynı

anlamda cinayet kelimesi de kullanılmaktadır fakat bu klasik literatuumlrde daha ziyade

lsquocana veya vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlne youmlnelik yasak fiillerirsquo ifade etmektedir7 Yukarıdaki

genel tariflere bakıldığında succedil ldquoguumlnahrdquo kavramıyla da ifade edilen dini ahlaki veya

hukuki buumltuumln kural ihlallerini kapsıyor goumlruumlnse de İslam ceza hukuku accedilısından

kastedilen succedil Macircverdicircrsquonin tanımında vurguladığı ldquoduumlnyevi cezası olan ve infazı yargı

organlarına bırakılmışrdquo fiillerdir

1 Mehmet Boynukalın ldquoSuccedilrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi c37 (Ankara TDV

Yayınları2009) 453 2 Neslihan Oumlztuumlrk vd Ceza Hukukuna Giriş (Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Yayınları 2012) 4 3 Abdulkacircdir Ucircdeh et-Teşricircursquol-Cinacirciyyuumlrsquol-İslamicirc Mukacircrinen birsquol-Kacircnucircnirsquol-Vadlsquoicirc (Beyrut Dacircrursquol-

Kitacircbirsquol-Arabicirc ts) I 66 4 Ebursquol Hasan Macircverdicirc Ahkacircmursquos-Sultacircniyye (Kuveyt Mektebetu Dacircru İbn Kuteybe 1989) 285 5 Muhammed Ebucirc Zehra el-Cericircme firsquol-Fıkhirsquol-İslacircmicirc (Kahire Dacircrursquol-fikrirsquol-Arabicirc 1998) 19 6 Ucircdeh et-Teşricircursquol-cinacircicirc 66 7 Osman Şekerci İslam Ceza Hukukunda Tazir ve Succedilları ve Cezaları (İstanbul Yeni Ufuklar

Neşriyat1996) 13

Modern ceza hukukunda succedil kavramı şu şekilde tanımlanmaktadır ldquoSorumlu bir şahıs

tarafından muumlspet veya menfi bir hareketle meydana getirilen ceza tehdidini taşıyan ve

bir kanundaki tarife uygun ve hukuka aykırı olan bir fiildirrdquo8

Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı uumlzere guumlnuumlmuumlz ceza hukukunda bir eylemin succedil

sayılabilmesi iccedilin belirli unsurların bir arada bulunması gerekmektedir Bu şartlar klasik

fıkıh eserlerinde bir arada zikredilmemekle birlikte prensip olarak kabul edilmekte

ccedilağdaş doumlnem İslam hukukccediluları tarafından da ldquoerkacircnursquol-cericircmerdquo başlığı altında bir

arada verilmektedir Bu şartlar

1 Kanuni unsur

2 Maddi unsur

3 Manevi unsur

4 Hukuka aykırılık unsurudur 9

Bu unsurlardan herhangi birinin bulunmaması halinde soumlz konusu fiil succedil olarak kabul

edilmez Bununla beraber bu genel şartları sağladıktan sonra her bir succedilun kendine

oumlzguuml bazı unsurları taşıması şartı da aranabilir Zina succedilunda failllerde muhsan olma

şartının veya hırsızlıkta (serika) ccedilalınan malın belli değerin uumlzerinde olma şartının

aranması burada oumlrnek olarak zikredilebilir

Kanunilik unsuru ldquokanunsuz succedil ve ceza olmazrdquo ilkesinin temel dayanağıdır Hukukta

bir fiilin succedil sayılabilmesi iccedilin kanunda succedilun kendisinin ve succedilun karşılığında

verilecek cezanın belirlenmiş olması gerekmektedir Bu ilke uygulamada keyfiliğin

oumlnuumlne geccedilme ve bireylerin hak ve huumlrriyetlerini koruma amacına matuftur İslam ceza

hukukunda tayin edilmiş had kısas ve diyet gibi cezalar da birebir kanunilik ilkesiyle

oumlrtuumlşmektedir Kapsamı oldukccedila geniş tutulan talsquozir cezalarında da alt ve uumlst sınırlar

belirlenerek ve cezayı tatbik edecek yetkili merciye bazı kısıtlamalar getirilerek bu

prensibin mevcudiyetinin korunduğu soumlylenebilir Ancak talsquozir succedillarında cezadan oumlnce

en azından her succedilun ve karşılığının kamuoyu tarafından bilinmesi iccedilin ilan edilmesi

(resmi gazete vb ile) ve toplum fertlerinin bu youmlnde bilgilendirilmesi gerekmektedir 10

Maddi unsurdan maksat hukuken sorumlu kabul edilen bir kişinin cezalandırılabilmesi

iccedilin succedil sayılan fiili eyleme doumlnuumlştuumlrmuumlş olması veya yerine getirmekle yuumlkuumlmluuml

8 Sulhi Doumlnmezer ve Sahir Erman Nazaricirc ve Tatbikicirc Ceza Hukuku (İstanbul Der Yayınları 2016) 2

316 9 Cevat Akşit İslam Ceza Hukuku ve İnsani Esasları (by Kuumlltuumlr Basın Birliği ty) 41 10 Yaşar Yiğit İslam Ceza Hukuku (Ankara Sistam Ofset Yayıncılık2012) 118

olduğu fiili terk etmesidir11 Kimse tasarladığı fakat dış duumlnyada icra etmediği bir

eylem dolayısıyla cezalandırılamaz İslam Hukukunda insanın goumlnluumlnden geccedilirdiği

koumltuumlluumlkleri fiile doumlnuumlştuumlrmedikccedile ve koumltuuml soumlzleri ifade etmedikccedile cezalandırılmayacağı

temel ilke olarak kabul edilmiştir Burada belirtmek gerekir ki succedil duumlşuumlnme ve hazırlık

safhalarından sonra icra safhasına ulaştığında fiiller succedil kapsamında değerlendirilir İlke

olarak İslam ceza hukukunda belirli bir succedila teşebbuumls ile succedilun kendisi aynı şekilde

cezalandırılmaz fakat teşebbuumlsuumln kendisinin succedil teşkil etmesi halinde muumlnasip ceza

tatbik edilir Oumlrneğin hırsızlık succediluna teşebbuumls etmiş fakat malı hırz alanının dışına

ccedilıkartmamış bir kişiye had uygulanmasa da haneye tecavuumlz dolayısıyla talsquozir cezası

uygulanabilir

Manevi unsur succedilu işleyen kimsenin succedil esnasında iccedilinde bulunduğu psikolojik

şartlarla succedil arasındaki bağlantıyı tespit eden ve succedillunun sorumluluk derecesini

belirlemeye doumlnuumlk olan unsurdur ldquoKusurlulukrdquo olarak da adlandırılan bu unsur succedilun

en oumlnemli şartlarından biridir Konumuz accedilısından da bu unsur merkezi bir rol teşkil

etmektedir Manevi unsurdan anlaşılması gereken succedillunun eylemini gerccedilekleştirirken

kastının ve iradesinin succedila youmlnelmesi succedil teşkil eden eylemin anlamını ve sonuccedillarını

idrak edebiliyor olmasıdır

Succedilun oluşumunda maddi unsurun manevi unsur tarafından desteklenmesi

kaccedilınılmazdır ccediluumlnkuuml insanların eylemlerinde akıl ve idrak muumlhim etkenler olup fiziksel

eylemlerin aklın ve iradenin youmlnlendirmesiyle gerccedilekleştiği kabul edilmektedir Dış

duumlnyada tezahuumlr eden eylem ne kadar kısa olursa olsun arkasında bir akli ve iradi suumlreccedil

mutlaka bulunmaktadır ki bu da succedilun akli ve iradi bir eylem olduğu sonucuna bizi

ulaştırmaktadır Bir succedilta failin fiili ile sonuccedil arasında nasıl zorunlu bir bağ aranıyorsa

aynı şekilde failin iradesi ve fiili arasında da bir manevi bağ aranmalıdır Akıl irade

kasıt gibi kavramlar manevi unsur iccedilerisinde irdelenen kavramlar olup kasıt taksir ve

kastın aşılması gibi mefhumlar da cezaların ağırlaştırılmasında hafifletilmesinde veya

ortadan kalkmasında rol oynayan manevi unsur iccedilinde telakki edilen mefhumlardır12

Succedillarda irade ve temyiz guumlcuumlnuumln dikkate alınması da manevi unsurla ilişkili olup

klasik fıkıh literatuumlruumlndeki ldquoehliyetrdquo ile burada doğrudan bir ilişki doğmaktadır

Bir insanın işlediği succediltan dolayı cezalandırılabilmesi iccedilin meydana gelen zararın o

kişinin fiili sonucunda oluşmuş olması da yeterli değildir Failin fiilde kusuruyla

11 Yaşar Yiğit İslam Ceza Hukuku 31-32 12 Nuri Kahveci ldquoİslam Hukuku Accedilısından Succedilun Manevi Unsurlarından Kasıtrdquo Hikmet Yurdu 5 sy 9

(2012) 14

beraber oumlzguumlr iradesinin ve temyiz guumlcuumlnuumln de bulunması gerekir Zira adaletin gereği

olarak oumlzguumlr irade ile succedil işleyen bir kişi ile bu iradeden mahrum birinin aldığı ceza

aynı olmamalıdır Fiillerin aynı sonuccedilları doğurmuş olması faillerin irade temyiz ruh

sağlığı veya iccedilinde bulundukları durum itibariyle aynı oldukları anlamına gelmez

Succedilta aranan genel şartlardan bir diğeri ise hukuka aykırılık unsurudur Bir fiilin succedil

teşkil edebilmesi iccedilin onun kanunen yasaklanmış olması yani hukuken izin verilmemiş

olması gerekmektedir Failin fiili hukuka aykırılık ihtiva etmiyorsa eylemin sahibi succedillu

sayılamaz ve cezalandırılamaz

12 Ceza Kavramı Genel Prensipleri ve Gayesi

Ceza soumlzluumlkte ldquobir şeyin bedeli veya karşılığırdquo olarak accedilıklanmakta masdar olarak

kullanıldığında da ldquoiyi veya koumltuuml herhangi bir fiilin ve davranışın tam ve yeterli

karşılığını vermekrdquo anlamına gelmektedir13 Modern pozitif hukukta ceza ldquosuccedil işleyen

kişiye ccedileşitli amaccedilları gerccedilekleştirmesi iccedilin uygulanan ve kişiyi birtakım yoksunluklara

uğratan bir yaptırımdırrdquo Cezanın yoksunluklara uğratıcı olması nedeniyle ızdırap

sıkıntı ve guumlccedilluumlk ccedilektirici niteliği vardır14 Ceza kavramı tanımlanırken cezanın amacı

da guumlndeme geldiğinden hukuk tarihi boyunca cezanın amacı uumlzerinde de tartışmalar

olmuş ve neticede iki farklı goumlruumlş oumlne ccedilıkmıştır

1 Cezalar geccedilmişe youmlneliktir yani mağdur adına devletin uumlstlendiği oumlccedil alma hakkını

ifade eder Ceza succedilun oluşturduğu koumltuuml sonucu telafi etmek iccedilin vardır ve bir

kefarettir Bu yuumlzden de succedillu iccedilin acı ve ızdırap iccedilermektedir

2 Batıdaki hukuki gelişmelerle oumlne ccedilıkan cezanın geleceğe doumlnuumlk olduğu anlayışıdır

Bu anlayışta amaccedil succedillunun ıslahı ve yeniden succedil işlemesinin oumlnuumlne geccedilmektir Ceza

fertlerin farklılığını dikkate alan ve hukukiliği oumlne ccedilıkaran bir ilkedir15

İslam Ceza Hukukunda Ukucircbat olarak adlandırılan cezalar şoumlyle tarif edilmiştir ldquokanun

koyucunun emrini ccediliğneyene karşı toplumun menfaati iccedilin konulmuş bir cezadırrdquo16

Cevat Akşit ise cezayı ldquokanun koyucunun toplum yararı iccedilin yasaklamış olduğu fiilleri

13 İbn Facircris Muumlcmeluumlrsquol-Luumlga (Beyrut Muumlessesetursquor-Risacircle 1986) 1188 İbrahim Mustafa vd el-

Mulsquocemursquol-vesicirct (by Dacircrrsquod-dalsquove ts) 121 14 Doumlnmezer ve Erman Nazaricirc ve Tatbikicirc Ceza Hukuku 1 6 15 Kahveci ldquoİslam Hukuku Accedilısından Succedilun Manevi Unsurlarından Kasıtrdquo 22 16 Ucircdeh et-Teşricirculsquol-Cinacircicirc I609 İbn Teymiyye Siyacircsetirsquoş-şerlsquoiyye ficirc ıslacirchirsquor-racircvicirc versquor-raiyye (Riyad

Vizaretursquoş-Şuucircnirsquol-İslamiyye h1419) 122-123

işleyene acı veren bir karşılık olan kanunda belirlenmiş olan korkutucu bir

muumleyyidedirrdquo şeklinde tanımlamayı tercih etmektedir17

Cezalara ait genel prensipler ve izahları ise aşağıdaki gibidir

1 Kanunilik prensibi Hukuken succedil sayılan bir fiilin ya da davranışın irtikacircp edilmesi

halinde succedilluya tatbik edilecek maddi veya manevi muumleyyidenin kanun tarafından

belirtilmesidir ldquoKanunsuz succedil ve ceza olmazrdquo şeklinde formuumlle edilen bu ilke

keyfiliği ortadan kaldırmakta ve hukuk guumlvenliğini sağlamaktadır İslam ceza

hukukunda da bu ilke mevcuttur Talsquozir cezalarındaki mevcut esneklik ise bu ilkeye

aykırı olmayıp hukukun değişen şartlarına uyumu kolaylaştırmak succedilun ferdi oluşunu

ve hakkaniyeti dikkate almak iccedilindir18

2 Şahsilik prensibi Cezanın sadece succedilu işleyen kişiye verilmesidir Hiccedil kimse

işlemediği bir succediltan oumltuumlruuml cezalandırılamaz İşlenen succediltan sadece fail sorumlu tutulup

cezalandırılabilir

İslam ceza hukukunda da bu temel bir prensip olarak kabul edilmiştir Hz Peygamber

ldquokişi ne babasının ne de kardeşinin succedilundan dolayı sorumlu tutulamazrdquo19 buyurarak

işlenen succedillardaki şahsilik ilkesine işaret etmiştir Bununla beraber kasame ve acirckılenin

diyet oumldemesi gibi istisnai durumlar da mevcuttur

3 Umumilik prensibi Kanun oumlnuumlnde herkesin eşit olması ve succedillunun kim olduğuna

bakılmaksızın gerekli cezanın verilmesidir Sahabe-i kiramdan Usame (ra) hırsızlık

yapan bir kadına arabuluculuk yapmaya kalkıştığında Hz Peygamberrsquoin goumlsterdiği tavır

bunun bir oumlrneğidir20 Acirckıle sistemiyle oumlzellikle taksirle adam oumllduumlrme succedillarında

başkalarının diyet oumldemesine katılması ise bu ilkeye aykırı değildir Burada succedilta kastı

olmayan kişinin yuumlkuuml hafifletilmeye ccedilalışılmakta ve sosyal bir dayanışma muumlessesesi ile

mağdur korunmaktadır21

Uygulama şekli bakımından ise cezalar şu kısımlara ayrılır

1 Bedeni cezalar Kişinin bedenine youmlnelik cezalardır Oumllduumlrme değnek vurma (celd)

ve hapis gibi

2 Nefsi cezalar Kişinin şahsiyetine youmlnelik cezalardır Nasihat etme azarlama ve tehdit

gibi 17 Akşit İslam Ceza Hukuku ve İnsani Esasları 51 18 Şamil Dağcı İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Muumlessir Fiiller (Ankara Diyanet İşleri

Başkanlığı Yayınları 1999) 35 19 Ahmed b Şuayb Ebucirc Abdirrahman en-Nesacircicirc ldquoKasacircmerdquo 45 20 Ebucirc Abdillah Muhammed b İsmail Buhacircricirc ldquoFazacircilursquol- ashacircbrdquo 18 21 Bkz Kacircşif Hamdi Okur İslam Hukukunda Sosyal Sorumluluk ndash Acirckıle Oumlrneği (Ankara İSAM

Yayınları 2017)

3 Mali cezalar Diyet ve para cezası gibi kişinin mal varlığına youmlnelik cezalardır

13 Ehliyet Kavramı ve Genel Şartları

Arapccedila ldquoehlrdquo koumlkuumlnden tuumlremiş sınai carsquolicirc bir mastar olan ehliyet kelimesi soumlzluumlkte bir

işe yeterli ve layık olmayı ifade etmektedir Fıkhi ıstılahtaysa ise genel olarak kişinin

dini ve hukuki huumlkme muhatap olmaya elverişli olmasını ifade eder Fıkıh usuluuml

bakımından kişinin Şacircrilsquoin hitabıyla olan bağını fuumlru bakımından ise hukuki huumlkmuumln

kişi accedilısında tahakkukunu ve geccedilerliliğini ifade eder Ehliyet kavramına ilişkin fukaha

ldquoŞarilsquoin insanda takdir ettiği onu dini bir hitaba uygun bir mahal kılan vasıftırrdquo22 ldquo

insanın lehinde ve aleyhinde şerlsquoicirc hakların sabit olması salahiyetidirrdquo23 gibi farklı

tanımlar yapmıştır

Fıkıh usuluuml literatuumlruumlnde ehliyet konusu Allahrsquoın hitabının taalluk ettiği kişi olarak

ldquomahkumun aleyhrdquo yani muumlkellef başlığı altında incelenir Kişinin muumlkellef kabul

edilebilmesi iccedilin muhatap olduğu teklifi (emir ve nehiyleri) anlayabiliyor olması gerekir

ki bunun iccedilin aklın varlığı zaruridir Aklı ve idraki olmayan bir kişiye Şacircrilsquoin hitapta

bulunması duumlşuumlnuumllemez24

Akıl normal şartlarda her insanın fiziki gelişimiyle beraber gelişir farklı merhalelerden

geccediler Bireyler arasında farklılık goumlsteren ve tedricen kemale eren bu vasfın bireylerdeki

olgunluğuna vacirckıf olmanın imkansızlığı nedeniyle Şarilsquo onu zahir bir olguya buumlluğa

bağlamış buumlluğ ile belli bir seviyeye gelmesini hakiki anlamda kemale ermesinin yerine

ikame etmiştir25 İşte ehliyet de kişinin fiziki ve akli tekamuumlluumlne bağlı olarak

gelişmekte onu leh ve aleyhte haklara mahal kılmaktadır İnsanın muumlkellefiyeti ehliyeti

ile sınırlıdır

Guumlnuumlmuumlz hukukundaki ldquomedeni haklardan istifade ehliyetirdquo ve ldquomedeni hakları

kullanma (fiil) ehliyetirdquo ayrımına benzer şekilde fukaha da ehliyeti vuumlcucircb ve eda ehliyeti

olarak ikiye ayırmıştır26 Vuumlcucircb ehliyeti kişinin ilzam edici haklara sahip olabilmesi ve

borccedillar altına girebilmesidir27 Vuumlcucircb ehliyetinin dayanağı insanlık vasfı olup kişinin

22 Hayrettin Karaman Mukayeseli İslam Hukuku (İstanbul İz Yayıncılık 2013) I252 23 Abduumllaziz Buharicirc Keşfursquol-esracircr (Beyrut Dacircruumlrsquol-kuumltuumlbirsquol-ilmiyye 1997) 4 335 24 Seyfeddin el-Amidicirc el-İhkacircm ficirc usucirclirsquol-ehkacircm thk Abdurrezzak Aficircficirc (Beyrut Mektebursquol-İslamicirc

1402) 1 150 25 Muhammed b Ahmed Serahsicirc Usucirclursquos-Serahsicirc (Beyrut Dacircrursquol-kitabirsquol-ilmicirc 1993) 2 332 Şacirckirbek

Hanbelicirc Usucirclursquol-fıkhilrsquol-İslamicirc (Mekke Mektebetuumlrsquol- Mekkiyye 2002) 381 26 Bkz Mustafa Uzunpostalcı ldquoİslam Hukuku Accedilısından Ehliyetrdquo İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi

sy8 (2006) 150-156 27 Zekiyyuumlddicircn Şalsquobacircn İslam Hukuk İlminin Esasları ccedilev İbrahim Kacircfi Doumlnmez (Ankara Tuumlrkiye

Diyanet Vakfı Yayınarı 2012) 296

yaşı aklı ve ruumlşduuml ile ilgisi yoktur Cenin annesinin bir parccedilası sayıldığı iccedilin ehliyeti

eksik kabul edilirken sadece olgunlaşıp duumlnyaya canlı olarak gelmesiyle tam vuumlcucircb

ehliyetine sahip olur

Eda ehliyeti kişinin şerlsquoan geccedilerli sayılan tasarruflarda bulunma salahiyetidir ve

mesuliyyet ile eş anlamlıdır28 Serahsicircrsquonin tanımıyla ldquodinen muteber olması akla bağlı

bulunan işleri şahsın bizzat yapabilme ehliyet ve salahiyetidirrdquo29

Eda ehliyeti de vuumlcucircb ehliyeti gibi eksik (kacircsır) ve tam (kacircmil) olmak uumlzere ikiye

ayrılır Eksik eda ehliyeti şahsın bedeni ile ilgilidir30 Baliğ olmadan oumlnce muumlmeyyiz

ccedilocuk boumlyledir Tam eda ehliyetinde kişide akılla ve temyiz kabiliyetiyle muumlmkuumln olan

ldquoşerlsquoi hitabı anlama guumlcuumlrdquo ve bedene bağlı olan ldquovacibi eda edebilme guumlcuumlrdquo

aranmaktadır Tam eda ehliyetine sahip kişi ibadet muamelat ve ukubat alanında tam

sorumluk sahibidir

Klasik fıkıh usuluuml literatuumlruumlnde avacircrızursquol-ehliyye başlığı altında zikredilmekte olan

ehliyeti ortadan tamamen kaldıran veya zedeleyen durumlar semacircvi ve muumlktesep olmak

uumlzere ikiye ayrılmaktadır31 İnsanın kendi katkısı irade ve ihtiyarı ile meydana gelenlere

muumlktesep boumlyle olmayanlara ise semavicirc denilmektedir Semavi arızalar kuumlccediluumlkluumlk

cuumlnucircn ateh (akıl zayıflığı) unutma bayılma hastalık koumllelik hayız nifas ve oumlluumlm

muumlktesep olanlar ise cehalet (bilgisizlik) sarhoşluk hezl (gayr-i ciddilik) sefeh

(tedbirsiz davranma hali) hata yolculuk ve ikrahtır32 Konumuz olan akıl hastalıkları da

semavi ehliyet arızalarından cuumlnucircn başlığı altına girmekte ibadet muamelat ile beraber

succedilların cezalandırılmasını ifade eden ukucircbat alanında sorumlu kılan tam ehliyeti

tamamen veya kısmen kaldırmaktadır

Klasik İslam hukuku literatuumlruumlnde muumlstakil olarak bir ldquoceza hukukurdquo başlığı ve ldquoceza

ehliyetirdquo alt başlığı bulunmamaktadır Fıkhın mesele odaklı (kazuistik) yapısının tabi bir

sonucu olarak fakihler cezaya ehliyeti olan kişilere dair genel kaideleri ldquoehliyetrdquo başlığı

altında verirken oumlzel şartları succedillara dair muumlstakil başlıklar altında zikretmeyi tercih

etmişlerdir Ancak Ebucirc Zehra Behnesicirc ve Ucircdeh gibi muasır İslam ceza hukukccediluları bu

konuyu sekuumller hukukla mukayeseli olarak ve benzer bir sistematikle eserlerinde

işlemişlerdir Burada dikkat ccedilekilmesi gereken hususlardan biri de bu muumlelliflerin

28 Teftacirczacircnicirc et-Telvih alacircrsquot-tevdicirch (Beyrut Dacircrursquol-kitabirsquol-ilmicirc 1996) 2 337 29 Serahsicirc elUsucircl 2 340 30 Ebursquol-Usr Ali b Muhammed Pezdevicirc el-Usucircl (Karaccedili Matbalsquo tursquot- Cacircvicircd Bericircs ts) 2 324 31 İbn Emicircrursquol-Hacircc et-Takricircr versquot-tehbicircr (Beyrut Dacircrursquol-kitabirsquol-ilmicirc 1983) 2 172-173 32 Ebursquol-Berekacirct en-Nesefi Menacircrursquol-envacircr terc Soner Duman vd (İstanbul Beka Yayıncılık 2016)

eserlerinde aslında ceza ehliyetini değil ldquo المسؤلية الجنائية ldquo yani ldquo cezai sorumluluğurdquo

konu edinmiş olduklarıdır Nitekim Tuumlrk ceza kanunu eserlerine baktığımızda

sorumluluk ve ehliyet kavramları farklı şeyler olarak karşımıza ccedilıkmaktadır

Muhammed Naicircm Yacircsicircn de makalesinde konuyu ldquoAkıl ve Ruh Hastalıklarının Ceza

Sorumluluğuna Etkisirdquo başlığıyla ele almakta ve ceza sorumluluğunun ehliyetin bir

ccedileşidi olmadığını ifade etmektedir Ccediluumlnkuuml ehliyet bir salahiyettir fakat sorumluluk bir

salahiyet değildir Ehliyet cezai sorumluluğun bir şartıdır Cezai sorumluluğun tanımını

da Yacircsicircn ldquoşeriatte yasaklanmış bir eylemde bulunan kişinin Şarilsquorsquoin o yasağa

oumlngoumlrduumlğuuml cezaya ccedilarptırılabilir olmasırdquo olarak vermektedir33 Muumlstakil bir ceza ehliyeti

kavramının fıkıh ilmi accedilısından yeniliği ve pozitif hukuk koumlkenli bir kavram oluşunun

ıstılahi bir karmaşaya neden olabileceği muhakkaktır Bu durum konunun okuyucu

accedilısından daha anlaşılır kılınabilmesi iccedilin oumlncelikle Tuumlrk ceza kanununda ceza ehliyeti

kavramının izahını vermeyi gerekli kılmaktadır

14 Tuumlrk Ceza Hukukunda Ceza Ehliyeti

Tuumlrk ceza hukukunda ceza ehliyeti konusu araştırıldığında literatuumlrde ceza ehliyeti

kavramından ziyade kusurluluk ve isnad yeteneği kavramlarının mevcut olduğu ve ceza

ehliyetini kaldıran bir sebep olarak akıl hastalığının da genelde kusur yeteneği başlığı

altında accedilıklandığı goumlruumllecektir Tuumlrk ceza hukukuna dair eserlerde ceza ehliyeti kusur

yeteneği isnad yeteneği kavramları aynı anlamı ifade etmek iccedilin de kullanılabilmektedir

ve doktrinde kavram konusunda bir birlik bulunmamaktadır34 Ceza ehliyeti (capacita

penale) ibaresi daha ccedilok ldquosuccedil işlemeye ehil olmakrdquo anlamında bir kavram olarak

tanımlanmış fazla kabul goumlrmeyen bir doktrine atfedilmiştir35

Tuumlrk ceza hukukunda genel prensip kanunda tipik olarak belirtilmiş ve hukuka uygun

olmayan bir eylemin failine ceza uygulanabilmesi iccedilin faille eylemi arasında manevi

bağın bulunmasıdır Bu bağın varlığı tespit edildikten sonra failin somut olaydaki

kusuru belirlenecek yani kasıtlı mı yoksa taksirle mi eylemini gerccedilekleştirdiği tayin

edilecektir Kusurun -yani failin hukuka uygun hareket edebilme imkanına sahip olduğu

halde hukuka aykırı bir davranış seccedilmiş ve gerccedilekleştirmiş olması nedeniyle bu fiilin

33 Muhammed Naicircm Yacircsicircn ldquo Eserursquol-emracircdirsquol-akliyyeti versquon-nefsiyyeti alarsquol-mesrsquoucircliyyetirsquol-cinacirciyyetirdquo

Mecelletursquoş-şericircati versquol-kacircnunrdquo sy16 (2002) 30 34 Guumlner Hande Ulutuumlrk Tuumlrk Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı ve Kusur Yeteneğine Etkisi (Yuumlksek Lisans

Tezi Bahccedileşehir Uumlniversitesi 2009) 13 35 Zeki Hafızoğulları Tuumlrk Ceza Hukuku Ders Notları (Ankara Başkent Uumlnivrsitesi Hukuk

Fakuumlltesi2008) 507 Sulhi Doumlnmezer ve Sahir Erman Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku (İstanbul Der

Yayınları 2019) 2 389

ona yuumlklenebimesi ve kınanabilmesinin36- varlığından soumlz edebilmek iccedilin de oumlncelikle

kişinin kusurlu bir şekilde eylemi gerccedilekleştirme kabiliyetinin olup olmadığına

bakılmalıdır37

Tuumlrk ceza hukukunun oumlnemli isimlerinden Sulhi Doumlnmezer ve Sahir Erman kusur

yeteneği ibaresini tercih eder Doumlnmezer ve Erman eserlerinde succedilun manevi unsuru

başlığı altında oumlzetle şu accedilıklamalarda bulunurlar ldquo Bir eylemin succedil kabul edilebilmesi

iccedilin iradi olması gerekmekte ve bu succedilun manevi unsurunu oluşturmaktadır Ancak

succedilta manevi unsurun varlığından bahsedebilmek iccedilin eylemi gerccedilekleştiren kişide belli

niteliklerin bulunması gerekmektedir nitekim kusurun varlığı kusur yeteneğine

bağlıdırrdquo38 TCK (Tuumlrk Ceza Kanunu) kusur yeteneğini tanımlamamıştır fakat kusur

yeteneğine haiz olmayanlara ilişkin 31 ve 32 maddelerden hareketle kusur yeteneği

iccedilin ldquokişinin işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuccedillarını algılama (algılama yeteneği)

yani gerccedilekleştirdiği davranışın hukuken onaylanmayan bir davranış olduğunu anlama

ve bu doğrultuda davranışlarını youmlnlendirme yeteneği (irade yeteneği)dirrdquo şeklinde bir

tanım ccedilıkartılması muumlmkuumlnduumlr39 5237 sayılı TCKrsquonın 31 maddesi ccedilocuklardaki

algılama ve idrak yeteneklerindeki eksiklikten oumltuumlruuml ceza ehliyetlerinin olmadığını ifade

ederken 32 maddenin 1 fıkrasında ldquoakıl hastalığı nedeniyle işlediği fiilin hukuki

anlam ve sonuccedillarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını

youmlnlendirme yeteneği oumlnemli derecede azalmış olan kişiye ceza verilmez Ancak bu

kişiler hakkında guumlvenlik tedbirlerine huumlkmolunurrdquo denilmekte 2 fıkrada ise ldquo birinci

fıkrada yazılı derecede olmamakla beraber işlediği fiille ilgili olarak davranışlarını

youmlnlendirme yeteneği azalmış olan kişiye ağırlaştırılmış muumlebbet hapis cezası yerine

yirmi yıl hapis cezası verilir Diğer hallerde verilecek ceza altıda birden fazla olmamak

uumlzere indirilebilir Mahkum olunan ceza suumlresi aynı olmak koşuluyla kısmen veya

tamamen akıl hastalarına oumlzguuml guumlvenlik tedbiri olarak da uygulanabilirrdquo ifadesine yer

verilmektedir40

Algılama yeteneği insanın oumlz bilinciyle beraber etrafındaki olguları

goumlzlemleyebilmesidir Bu yetenekten kastedilen kişinin muumlmeyyiz olması değil

eyleminin yaşadığı toplumda ne anlama geldiğini yani eyleminin ldquohukuki anlam ve

36 Selami Turabi ldquoKusurluluk ve Kusurluluğu Etkileyen Hallerrdquo TBB Dergisi s101 (2012) 269 37 Zeki Hafızoğulları Tuumlrk Ceza Hukuku Ders Notları 347 38 Sulhi Doumlnmezer ve Sahir Erman Nazaricirc ve TatbikicircCeza Hukuku 2 383 39 Mahmut Koca ve İlhanUumlzuumllmez Tuumlrk Ceza Hukuku Genel Huumlkuumlmler (Ankara Seccedilkin Yayınevi 2017)

309 40 httpwebtckmaddecom (09 07 2019)

sonuccedillarınırdquo idrak edebilir olmasıdır Failin kusurlu kabul edilmesi iccedilin gerekli

şartlardan biri de onun davranışlarını youmlnlendirebilme yeteneğine yani irade

yteteneğine sahip olmasıdır Nitekim ceza hukukunda ancak ldquoyoumlnlendirici irade

tarafından hakim olunan belli bir sonucun gerccedilekleşmesi hedefine youmlnelik ereksel ve

harici duumlnyada meydana gelen insan davranışlarınardquo fiil denilmektedir41

Algılayabilme ve davranışlarını youmlnlendirebilme yeteneği olarak kabul edilebilen kusur

yeteneğinin failde ldquofiili işlediği sıradardquo veya ldquoişlediği fiille alakalı olarakrdquo bulunması

gerektiği de kanun da ifade edilmiştir Bu yeteneğini kendi eliye ortadan kaldıranlara

istismar kapısı accedilmamak iccedilin de ALIC (actiones liberae in causa sebebine goumlre muaf

olan hareketler) teorisi benimsenmiştir Buna goumlre failin kendisini kusur yeteneğinden

mahrum bıraktığı an dikkate alınır ve fail bu esnada kusur yeteneğine sahipse succedilun

manevi unsuru tamamlanmış sayılır42

TCKrsquoda kusur yeteneğini tamamen veya kısmen etkileyen nedenler yaş kuumlccediluumlkluumlğuuml akıl

hastalığı sağır-dilsizlik ve geccedilici nedenlerden oluşmaktadır

Akıl hastalığı Tuumlrk ceza kanununun 46 ve 47 maddesinde duumlzenlenmiştir Bu maddeler

ccedilerccedilevesinde tam akıl hastalığı ve kısmi akıl hastalığı şeklinde bir tasnife gidilmiştir43

46 maddeye goumlre ldquofiili işlediği zaman şuurunun veya harekatının serbestisini tamamen

ortadan kaldıracak surette akıl hastalığına duccedilar olan kimseye ceza verilemezrdquo 47

maddede ise şu ifadeler yer almaktadır ldquoFiili işlediği zaman şuurunun veya harekatının

serbestisini oumlnemli derecede azaltacak şekilde akli maluliyete muumlptela olan kişiye

verilecek ceza aşağıdaki şekilde indirilir

1 Ağırlaştırılmış muumlebbet hapis cezası yerine 15 seneden az olmamak uumlzere ağır

2 Muumlebbet hapis yerine 10 seneden 15 seneye kadar ağır hapis

3 Kamu hizmetlerinden muumlebbet memnuiyet yerine muvakkat memnuiyet

Diğer cezalar ise uumlccedilte birden yarıya kadar indirilirrdquo44

Akıl hastalığının ne olduğuna ilişkin bir tanım TCKrsquoda bulunmamaktadır Tuumlrk ceza

hukukccediluları akıl hastalığının ne olduğunun isnad yeteneğini (kusur yeteneği) hangi

durumlarda kaldırdığının veya azalttığının teknik ve bilimsel bir mesele olduğunu kabul

41 Mahmut Koca ve İlhanUumlzuumllmez Tuumlrk Ceza Hukuku Genel Huumlkuumlmler 309-312 42 Sulhi Doumlnmezer ve Sahir Erman Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku 2397 43 Sevil Yıldız ldquoCeza Hukukunda Akıl Hastalığı ve Akıl Hastalarının Yargılanmasırdquo SUuml İİBF Sosyal ve

Ekonomik Araştırmalar Dergisi 2 sy4 (2002) 6 44 M Reşat Koparan ldquo TCK Genel Huumlkuumlmler Ceza Sorumluluğunu Kaldıran ve Azaltan Sebeplerrdquo TBB

Dergisi sy 64 (2006) 362

etmektedirler Psikiyatri bilimince kanunda zikredilen algılama ve idrak yetenekleri

uumlzerinde tesiri olan her tuumlr bozukluk akıl hastalığı olarak sayılabilmektedir45 Bununla

beraber tıp bilimiyle hukukun tanımlamalarının farklılık goumlsterdiğini ifade eden ve

kişinin eylemiyle illiyet bağının tayininin hukuki bir mesele olup ancak hakim

tarafından ccediloumlzuumllebileceğini vurgulayan hukukccedilular da vardır46

Son olarak ifade etmek gerekir ki Tuumlrk ceza kanununa goumlre akıl hastalığı akıl

hastasının gerccedilekleştirdiği eylemi hukuka uygun hale getirmez Tam veya kısmi akıl

hastalığı bulunup bulunmamasına goumlre faile ya azaltılmış bir ceza verilir ya da

mahkemenin uygun bulduğu suumlresi cezayla aynı kalan guumlvenlik tedbirleri uygulanır47

Guumlvenlik tedbirlerindeki temel oumllccediluumlt hastanın ldquoiyileşmesirdquo değil ldquotoplum accedilısından

tehlike teşkil etmemesirdquodir (m 57 2 ) 48 Ayrıca akıl hastasının kusur yeteneğine etki

eden maluliyetin soumlz konusu fiil uumlzerinde bir tesirinin olması gerekir Oumlrneğin ccedilalma

duumlrtuumlsuumlne mani olamamaktan muzdarip bir kleptomanın hastalığının işlediği cinayet

uumlzerinde bir etkisi olmayacaktır49

15 İslam Ceza Hukukunda Ceza Ehliyeti

Klasik fıkıh literatuumlruumlmuumlzde ceza ehliyeti kavramının ve kavramla ilişkili muumlstakil bir

başlığın bulunmadığını daha oumlnce ifade etmiştik Boumlyle bir başlığın bulunmayışı

dolayısıyla ldquoceza ehliyetini ortadan kaldıran nedenlerinrdquo de ayrıca zikredilmediği

anlamına gelmektedir Ancak yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda İslam ceza

hukukunda ceza ehliyetine dair şu ccedilıkarımlar yapılabilir Şerlsquoan succedil kabul edilen bir

eylemin failinin şeriatın oumlngoumlrduumlğuuml bir cezaya ccedilarptırılabilmesi iccedilin onun buumlluğ ccedilağına

ermiş akıllı ve idrak sahibi yani tam ehliyetli olması gerekmekte modern hukuktan

muumllhem olarak da ldquomanevi unsur ldquo iccedilinde değerlendirilen akıl ve idrak accedilısından bu

yeterliliği ifade etmekte ldquoİslam ceza hukukunda ceza ehliyetirdquo ifadesine

başvurulmaktadır

Tuumlrk ceza kanununu bir oumlrneği olarak zikrettiğimiz sekuumller hukuk da İslam Hukuku da

akıl hastalıklarını succedil teşkil eden bir eylemin failinin cezalandırılması oumlnuumlnde bir mani

45 Sulhi Doumlnmezer ve Sahir Erman Nazaricirc ve Tatbikicirc Ceza Hukuku 2 417 46 İlhan Helvacı ldquoTemyiz Kudretinden Yoksun Şahısların Hukuki Sorumluluğu Uumlzerinerdquo İHFM 155

sy4 (1997) 147 47 Mahmut Koca ve İlhan Uumlzuumllmez Tuumlrk Ceza Hukuku Genel Huumlkuumlmler 323 Huumlseyin Soysal ve

Doğan Yeşilbursa Adli Psikiyatri 401 48 MReşit Koparan ldquoTCK Genel Huumlkuumlmler Ceza Sorumluluğunu Kaldıran ve Azaltan Sebeplerrdquo 364

Mahmut Koca ve İlhan Uumlzuumllmez Tuumlrk Ceza Hukuku Genel Huumlkuumlmler 324 49 Sulhi Doumlnmezer ve Sahir Erman Nazaricirc ve Tatbikicirc Ceza Hukuku 2 427

olarak goumlrmektedir Peki Tuumlrk ceza hukukunda tanımı yapılmamış ldquoakıl hastalığırdquona

ilişkin fıkhın yaptığı bir tanım ve belirlediği sınırlar var mıdır

Akıl hastalığı klasik eserlerde ldquocuumlnucircnrdquo kelimesiyle karşılık bulmaktadır Soumlzluumlk anlamı

oumlrtuumlnmek gizlenmek aklını kaybetmek olan kelimenin terim olarak en fazla kabul

goumlren anlamıysa Cuumlrcanirsquonin ldquosoumlz ve fiillerin nadir haller dışında normal cereyan

etmesini engelleyen akıl bozukluğudurrdquo şeklindeki tarifidir50 Pezdevi ise cuumlnunun

tarifini yapmadan oumlnce aklın hakikatinin bilinmesi gerektiğini ifade eder Akılla insanın

bilinenden bilinmeyeni ccedilıkarttığını eylemlerin sonucuna muttali olduğunu iyiyle

koumltuumlyuuml ayırt ettiğini belirtir Akıl beyinde bulunmaktadır ve sonuccedillarının bedenin

organlarında bir bozukluk olmaksızın yok olması ve fiillerinin insanı aksi davranışlara

sevkedecek kadar bozulmaya uğraması ise cuumlnucircndur Pezdevirsquoye goumlre cuumlnunun sebebi

insanın beyninde bulunan doğuştan yapısal bir bozukluk veya sonradan beynin

dengesini bozan bir hastalıktır Birinci durumda iyileşme olasılığı yokken ikinci

durumda ilaccedilla tedavi muumlmkuumlnduumlr Cuumlnunun bir başka sebebi de cin şeytan ccedilarpmasıdır

Şeytan bu kişileri suumlrekli korkutup koumltuuml hayaller goumlrduumlruumlr oumlyle ki ( إستلاء الشيطان )

akıllarında yapısal bir bozukluk olmasa da zihinlerini toplayamazlar Şeytanın suumlrekli

vesvese vermesinden dolayı bu kimselere (mecnunlara) mevsus denilir ancak okunmak

suretiyle )التعويذ و الرقي) iyileşirler Bu kimselerin aklının zevaline huumlkmedilmez51

Cuumlnuna dair bir başka tarif de el-Bahrursquor-raikrsquode mevcuttur ldquoAklın kaybolması veya

noksanlaşmasıdır Kişinin kayıtsızlığı ve olayları birbirinden ayıramaması ile kendini

goumlsterirrdquo52 Muasır İslam ceza hukukccedilularından Behnesicirc ise cuumlnunun tarifini ldquoaklın

yitirilmesi karışıklığı veya zayıflığırdquo şeklinde yaparak ccedilerccedileveyi geniş tutmakta akıl ve

ruh hastalıklarının (zihinsel bozukluklar) tuumlmuumlnuuml iccediline alacak şekilde bir tarif yaparak

modern psikiyatri biliminin verilerine kapı aralamaktadır53

Klasik literatuumlrde akıl hastalıkları isim veya belirtileri itibariyle zikredilmemiş ancak

doğuştan veya sonradan olmalarına goumlre asli ve arızi ayrımına tabi tutulmuştur54 Bir

başka ayrım da hastalığın suumlresine goumlre yapılmış genel olarak uzun suumlreli akıl hastalığı

cuumlnucircn-ı mutbık ( muumlmted ) olarak isimlendirilirken kısa suumlreli olana cuumlnucircn-ı gayr-i

mutbık (mutekattı) denilmiştir Teftacirczacircnicircrsquonin et-Tavdicirch uumlzerine yazdığı Telvicirch adlı

50 İbrahim Kacircfi Doumlnmez ldquoCuumlnucircnrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi c 8 (İstanbul TDV

Yayınları 1993) 125 51 Abduumllaziz el-Buhacircricirc Keşfuumlrsquol-esracircr 4 371 52 İbn Nuceym Bahrursquor-racircik (Beyrut Darursquol-malsquorife ts) 1 4 53 Abdulkadir Ucircdeh Teşricirclsquoursquol-İslamicirc mukacircrinen birsquol-kacircnunirsquol-vadlsquoicirc 1 585 54 Abduumllaziz el-Buhari Keşfuumlrsquol-esracircr 4 266

şerhte cuumlnunun muumlmted ya da gayr muumlmted olabileceği bunların da ya buumlluğ ccedilağına

mecnun olarak varmış bulunmakla (asli) olduğu veya buumlluğdan sonra ortaya ccedilıktığı

bilgisi verilmektedir55 Cuumlnun-ı mutbık iccedilin asgari suumlrenin ne kadar olduğuna dair

Hanefi mezhebi iccedilerisinde farklı goumlruumlşler zikredilmiştir Ebu Hanife bir suumlre

belirlememişken56 İmam Ebu Yusuf -orucun kazasının farziyetinin duumlştuumlğuuml asgari sınır

olduğu iccedilin- bir ayı İmam Muhammed ise buumltuumln ibadetlerin duumlştuumlğuuml bir seneyi alt sınır

olarak kabul etmişlerdir57 Bununla beraber aynı konuda İmam Muhammedrsquoin altı ayı

uygun goumlrduumlğuuml ile ilgili rivayet de mevcuttur58 Ali Haydar Efendi Mecellersquonin şerhini

yaptığı eserinde mutbık kabul edilme oumllccediluumlsuumlne dair doumlrt goumlruumlşten bahsetmektedir 1 bir

sene suumlrer ccediluumlnkuuml doumlt mevsim geccedilip de ayrılmazsa deliliğin ona huumlkmettiği anlaşılır 2

bir aydır 3 bir seneden fazla suumlrer ve 4 bir guumln ve bir geceden fazla suumlrer Ancak bu

doumlrduumlncuuml goumlruumlş zacirchirursquor-rivayersquoye aykırıdır 59

16 Akıl ve Ruh Hastalığının Cezalardaki Huumlkmuuml

Klasik literatuumlre baktığımızda genel olarak akıl hastalığının teklifi kaldırdığı konusunda

fukahanın goumlruumlş birliği iccedilinde olduğu goumlruumllmektedir60 Bu goumlruumlşuumln dayandığı temel

delillerden birini de Hz Peygamber (sav)rsquoin ldquoUumlccedilkişiden kalem kaldırılmıştır ergenlik

ccedilağına ulaşıncaya kadar ccedilocuktan uyanıncaya kadar uyuyandan ve kendine gelinceye

kadar akıl hastasındanrdquo soumlzuuml oluşturmaktadır61 Bununla beraber akıl hastalığının

mezkur ccedileşitlerine goumlre ibadat muamelat ve ukubat alanlarında huumlkuumlmler elbette

farklılık goumlstermektedir Hanefi fıkıh literatuumlruumlnde akıl hastalığının suumlrekli olması

halinde eda ehliyeti ortadan kalkmakta ve kıyasen ibadet sorumluğu da duumlşmektedir

fakat istihsanen suumlrekli olmayan akıl hastalığında vuumlcub ehliyetinin devam etmesi

nedeniyle- sorumluluğun tamamen kalkmadığı ifade edilmektedir62 Cezalar (ukubat)

alanında da akıl hastalarına ilişkin genel huumlkuumlm akıl hastalığının ldquomutbıkrdquo olması ve

55 Teftacirczacircni Şerhursquot-Telvih alarsquot-Tavdicirch 2 349 56 Alacircuddicircn Ebucirc Bekr b Mesud Kacircsacircnicirc Bedacirciursquos-sanacircilsquoi thk Alicirc Muhammed Muavvıd (Beyrut Dacircrulrsquol-

kitabirsquol-ilmicirc ts) 7 394 İbn Huumlmacircm Fethursquol- kadicircr (Beyrut Dacircrulrsquol-kitabirsquol-ilmicirc 2003) 3 277 57 Kacircsacircnicirc Bedacircilsquo 6 36 58 Fahruddicircn Hasan b Mansucircr Kacircdıhacircn Fetacircva Kacircdıhacircnicirc http shamelaws (29072019) 3 312 59 Ali Haydar Efendi Mecelle Şerhi (Beyrut Dacircru acirclemirsquol-kuumltuumlb 2003) 2 585 60 Bkz Muhammed b Oumlmer b Huseyn er-Racirczicirc el-Mahsul ficirc ilmirsquol-usucircl thk Tacirchacirc Cacircbir Feyyacircz Alvacircnicirc

(Riyad Cacircmiatrsquol-imacircm Muhammed b Suucircd el-İslacircmicirc h1400) 1 210 İbrahim b Mucircsa Şatıbi el-

Muvacircfakacirct thk İbn Hasen Acircl Selmacircn (by Dar İbn Affan 1997) 2 481 Ibn Kudacircme Ravdatursquon-nacircdır

(by Muumlessesetuumlrsquor-reyyacircn 2002) 1 98 61 Ebucirc Dacircvud ldquoHuducircdrdquo 16 62 Teftacirczacircnicirc Şerhursquot-Telvicirch 2 348 Pezdevicirc Usucircl 1 330

succedilun hastayken işlenmesi durumunda sorumluluğun ortadan tamamen kalktığı

youmlnuumlndedir63

İslam ceza hukukunda farklı accedilılardan ele alınarak sınıflandırılan cezalarda temel ayrım

had tarsquozir ve kısas şeklinde yapılmış64 diyet keffaret ve mirastan mahrum bırakma da

literatuumlrde yer almıştır Akıl hastalarına ilişkin ceza ehliyeti ile huumlkuumlmler de bu farklı

ceza tuumlrleri kapsamındaki succedillar altında ele alınmaktadır

161 Had Cezaları

Had (ccediloğulu hudud) soumlzluumlkte engel olmak iki şeyin arasına engel koymak menetmek

yasaklamak manalarına gelir65 Fıkıhta ise Allah (cc) hakkı olarak yerine getirilmesi

gereken miktarı ve keyfiyeti naslarla tayin edilmiş olan cezai muumleyyideleri tanımlamak

iccedilin kullanılmıştır66 Tarifte yer alan ldquoAllah hakkırdquo ifadesi bu cezaların doğrudan

Allahrsquoın emri olarak yerine getirilmesini ve toplumun veya fertlerin cezaya herhangi bir

muumldahalesinin olamayacağını ifade eder Hadler cezanın miktarının belirliliği ile tazir

cezalarından Allah hakkı olmasıyla da kısas cezasından ayrılmaktadır Guumlnuumlmuumlzde

ilkel ve zalimane olmakla ilgili ithamlara maruz kalan67 bu cezaların bir ccediloğu esasında

geccedilmiş semavi şeriatlerde de bulunan ve İslam hukuk geleneğine intikal eden

cezalardır68

1 Zina

2 Kazf

3 İccedilki İccedilme (Şurb)

4 Hırsızlık (Sirkat)

5 İrtidad

6 Yol kesme ve silahlı soygun (Hirabe)

7 Meşru yasal duumlzene isyan (Bağy)

63 Behnesicirc Okur 221 64 İbrahim Ccedilalışkan ldquoİslam Hukukunda Ceza Kavramı ve Hadd Cezalarırdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat

Fakuumlltesi Dergisi sy 11 (1998) 367 65 Ali Bardakoğlu ldquoHadrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi c14 (Ankara TDV Yayınları

1996) 547 66 Abdullah b Mahmucircd el-Mevsılicirc el-İhtiyar thk Muhammed Ebucirc Dakicircka (Beyrut Dacircrursquol-Kitabirsquol-İlmIcirc

ts) 5 79 İbnHuumlmacircm Fethursquol-kadicircr 5 3 67 Bu vb ithamların bilimsel reddiyesi iccedilin bkz Sabri Erturhan ldquoİnsan Onuru Bağlamında İslacircmCeza

Hukukuna Genel Bir Bakışrdquo İslacircm Hukuku Araştırmaları Dergisi sy 21 (2013) 185-214 68 Şah Veliyyullah Dihlevicirc Huccetullahirsquol-Bacircliğa ccedilev Mehmet Erdoğan (İstanbul İz Yayıncılık 2018)

1 1027

Had cezalarının her birinin tatbik edilebilmesi iccedilin kendine has şartları bulunmakla

beraber hepsinde aranan ortak şart succedillunun ldquoakıllırdquo ve ldquobaliğrdquo olmasıdır69 İslam Ceza

hukukunda had cezalarının tarifi yapılırken bile cezanın tatbik edileceği kişide akıl

şartının varlığına vurgu yapılmakta70 haddi gerektiren fiili akıl hastasının işlemesi

durumunda hadler uygulanmamaktadır71 Hz Oumlmer zina dolayısıya bir kadın hakkında

had kararı vermişken Hz Alirsquonin kadının akıl hastası olduğunu ve bu eylemi hastayken

gerccedilekleştirmiş olabileceğini soumlylemesi uumlzerine kararından vazgeccedilmiştir72 Burada

vurgulanması gereken hususlardan biri ldquofiilin işlendiği sırada kişinin hastalığının tesiri

altında bulunuyor olması halinderdquo haddin duumlştuumlğuuml konusunda fukaha arasında icma

olduğudur Succedil teşkil eden fiili gerccedilekleştirdikten sonra ve huumlkuumlm verilmeden oumlnce

hasta olan kimseye gelince Hanefi ve Malikiler muhakemenin succedillu iyileşene kadar

erteleneceği goumlruumlşuumlndeyken Şafiiler ve Hanbeliler aksi fikirdedir Mahkeme sonrası

infazdan oumlnce hasta olması durumunda yine Hanbeli ve Şafiiler succedilun delille isbat

edilmiş olması halinde infazın durdurulmayacağını duumlşuumlnuumlrken İmam Malik ve Ebu

Hanife infazın yapılmayacağı kanaatini paylaşmaktadır73

162 Kısas

Soumlzluumlkte masdar olarak ldquoardından gitmek iz suumlrmek yaptığı işte birinin yolunu takip

etmek kesmek eşitlemek ve misilleme yapmakrdquo anlamlarında kullanılır İsim olarak ise

ldquomutlak eşitlik bir şeyin iki tarafının birbirine denk olması işlenen fiille o fiile denk

mukabele edilmesirdquo anlamına gelmektedir74 Fıkıhta ıstılah olarak ldquokasten birini oumllduumlren

kişinin karşılık olarak oumllduumlruumllmesini kasten işlediği yaralama succediluyla (muumlessir fiil)

mağdura bedenen-fiziken zarar vermiş bir kimseye benzeri bir şekilde ceza verilmesinirdquo

ifade eder75 Kısas kelimesi yerine literatuumlrde ldquokavedrdquo ( القود ) de kullanılmaktadır

69 Fahrettin b Osman ez-Zeylaicirc Tebyicircnursquol-hakacircik (Kahire Matbucircatuumlrsquol-Kuumlbra el-Emicircriyye h1313) 3

172 Ebucirc Muhammed Abdullah b Ahmed İbn Kudacircme el-Muğnicirc (Beyrut Dacircrursquol-fikr 1405) 10 163 70 Bkzİbn Huumlmam Fethuumlrsquol-kadicircr 5 340 71 Bkz Kacircsacircnicirc 7 67 İbn Abidicircn Reddursquol-muhtacircr (Beyrut Dacircrursquol-fikr 1992) 4 45 Muhammed b İdricircs

Şafilsquoicirc el-Umm (Beyrut Dacircrursquol-malsquorife 1990) 5 85 Ebursquol-Hasan Ali b Muhammd Macircverdicirc el-Hacircvicirc

(Kahire Mektebetuumlrsquol-Kahira 1968) 10 420 72 İbn Kudacircme el-Muğnicirc 10 164 73 Behnesicirc Mesrsquoucircliyetirsquol-cinacircicirc 220 74 Ebursquol- Huseyn Ahmed b Facircris Mulsquocemu mekacircyicircsursquol-luga thk Abdusselacircm Muhammed Harun (by

Dacircrursquol-fikr 1979 ) 5 11 Zebicircdicirc Tacirccursquol-arucircs (Kuveyt Tablsquoatu Kuveyt 1965) 35 98 75 Şamil Dağcı ldquoKısasrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi c25 (Ankara TDV Yayınları

2002) 259

Kısas da had cezaları gibi oumlnceki semavi şeriatlerde mevcut olan bir cezadır İslam ceza

hukukunda Kurrsquoan suumlnnet ve icma ile sabittir76 Kısası gerektiren succedillar kasden

oumllduumlrme ve kasden yaralama succedillarıdır

İslam hukukunda gasp ve itlaf gibi mali zararlar veren succedillara muadelet prensibi tatbik

edildiği gibi77 mağdurun hayatını ortadan kaldıran veya bedenine zarar veren succedillara da

bu prensip uygulanmıştır Mağdurun istediği takdirde tıpkı gasp edilen malın itlaf

edilmemesi halinde aynen iade edilmesi itlafı halinde ise benzeri veya bedeli ile tazmin

edilmesi gibi oumllduumlrme ve muumlessir fiillerde de misliyle mukabelede bulunulur Ancak

mağdur istese bile engel teşkil eden sebeplerden dolayı aynen mukabele imkanı ortadan

kalkabilir ve bedeni cezanın yerini mali ceza alabilir Kısasın uygulanabilmesi iccedilin

failde fiilde ve mağdurda belli şartların bulunması gerekmektedir Hadlerde olduğu gibi

kısasda da ldquoakılrdquo ve ldquobuumlluğrdquo failde aranan genel şartlardır78 Aklı olmayanın ceza

ehliyeti olmadığından kısas da kendisine uygulanamaz Ancak İslamrsquoda kulların hakkı

heder edilmediğinden fukahanın ittifakıyla kısasın yerini diyet alır79 Hastalığın kısas

gerektiren fiilin muhakemesinden oumlnce ortaya ccedilıkması durumunda hadlerde olduğu gibi

mezhepler arasında farklı goumlruumlşler mevcuttur Hanefi ve Maliki fukahası muhakeme

esnasında da muumlkellef olmayı gerekli goumlrduumlklerinden akıl hastasının iyileşinceye kadar

muhakeme edilemeyeceği goumlruumlşuumlndedir Şafii ve Hanbeli fukahası accedilısından teklifin

succedilun işlenmesi esnasında bulunması yeterlidir Bu nedenle de akıl hastalığı muhakeme

oumlnuumlnde engel teşkil etmez Kısas cezasının infazından oumlnce ortaya ccedilıkan akıl hastalığı

ise yine Şafii ve Hanbeli fukahası accedilısından bir engel teşkil etmemektedir Ccediluumlnkuuml her

iki mezhebe goumlre ikrarla sabit olan had cezası dışında herhangi bir cezanın iptali soumlz

konusu değildir Malikilerde bir goumlruumlş hastanın iyileşmesinden uumlmit kesilmesi halinde

kısasın tamamen duumlşuumlp diyete doumlnuumlşeceğini savunurken succedillunun kurbanın yakınlarına

teslim edileceğini savunanlar da vardır Ebu Hanife ise infaz iccedilin succedillunun teslim

edilmesine kadar ortaya ccedilıkan hastalığın infaza engel olacağını savunmaktadır80

76 İbn Kudacircme el-Muğni 9 33 Ebucirc Bekicircr er-Razicirc Cessacircs Ahkacircmursquol -Kurrsquoacircn thk Muhammed Sacircdık

Kamhacircvicirc (Beyrut Dacircru İhyacircirsquol-Kuumltuumlbuumlrsquol-Arabicirc 1992) 1 187 77 Ebucirc Hamid Muhammed b Muhammed Gazzacirclicirc el-Veciz thk Ali Muavvıd (Riyad Darursquol-Erkam bin

Erkam1997) 1 208 Vehbe ez-Zuheylicirc Nazariyyacirctursquod-damacircn ve ahkacircmursquol-mesucircrsquoliyyetirsquol-medenicirc versquol-

cinacircicircfirsquol-fıkhirsquol-İslacircmicirc (Dımaşk Darursquol-Fikr 1982) 82 78 İbn Huumlmacircm Fethursquol-kadicircr 23 159 Ali b Nasr es-Salsquolebicirc Telkicircn fi fıkhırsquol-Malikicirc thk Muhammed

Sacirclis Saicircd el-Ganicirc (Riyad Mektebetu Nezzacircr Mustafa el-Bacircz ts) 468 Macircverdicirc el-Hacircvicirc 22 33 79 Husacircm Suheyl Nucircricirc ldquoEserursquol-cuumlnucircn ficirc tasarrufacirctirsquol-kavliyyeti versquol- filsquoliyyeti ficirc şericircatirsquol- İslamicirc

(Yuumlksek Lisans Tezi Cacircmiatursquon-Necacirchursquol-Vatanicirc 2013) 99 80 Abdulkadir Ucircdeh Teşricirclsquoursquol-cinaicirc 1 597- 598

163 Diyet

Arapccedila ldquovedyrdquo koumlkuumlnden gelen diyet kelimesinin soumlzluumlk anlamı oumldemek vermektir

Istılahta ise bir şahsın haksız yere oumllduumlruumllmesi sakat bırakılması veya yaralanması

durumunda ceza veya kan bedeli olarak oumldenmesi istenen mal veya para

kastedilmektedir81 Can bedeli veya uzuv karşılığında tazminat olarak da tanımlanan

diyet kasden oumllduumlrme ve yaralama succedillarında kısasın herhangi bir sebepten oumltuumlruuml tatbik

edilememesi halinde bedel taksirle birini oumllduumlrme ve yaralama durumundaysa asli

cezadır İslam ceza hukukunda oumllduumlrme sonucu oumldenen bedele diyet yaralama ve sakat

bırakma sonucu oumldenen maddi tazminata ise ldquoerşrdquo ifadesi oumlzellikle Hanefilerde tercih

edilmektedir Ayrıca ceninin oumlluumlmuumlne sebebiyet verilmesi halinde oumldenen tazminata da

ldquogurrerdquo82 denilmektedir Diyetin şerrsquoi delilleri Kurrsquoan suumlnnet ve icmadır

Bir insanın canına karşılık olan diyet Ebu Hanifersquoye goumlre yuumlz deve veya bin dinar altın

veya on bin dirhem guumlmuumlştuumlr İmameynrsquoe goumlre ise bunlardan başka iki yuumlz sığır veya

iki bin koyun veya iki yuumlz takım elbisedir83 Bununla beraber fukaha bu miktarları

mağdurların din cinsiyet oumlzguumlrluumlk gibi durumlarına bakarak da belirleyip belli

oumllccediluumllerden bahsetmişlerdir

Kasden gerccedilekleşen oumllduumlrme veya yaralama fiillerinde diyeti katil tek başına oumlder ve bu

konuda fukaha goumlruumlş birliği iccedilindedir Kasıtlı eylemlerde succedilluya taksitle oumldeme fırsatı

verilmezken tersi durumlarda uumlccedil sene vade yapma hakkı tanınır Sulh ve itiraf

durumunda da diyeti yine succedillunun kendisi oumlderken taksirli fiillerde oumldemeye succedillunun

acirckilesi de katılır84

Diyet oumldeme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnde akıl hastasının ceza ehliyetinin olmamasının bir tesiri

yoktur Bunun nedeni yuumlkuumlmluumlluumlğuumln haksız fiilden değil mağdurun koruma altına

alınmasından kaynaklanıyor olmasıdır Diyet bir youmlnuumlyle tazminattır ve hukuki

sorumluluğu devam etmekte olan akıl hastasının da verdiği zararı tazmin etmesi

gerekir85 Akıl hastasının ve ccedilocukların kasıtlı eylemleri hatayla yapılmış eylem gibi

81 Bardakoğlu ldquoDiyetrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi c9 (Ankara TDV Yayınları 1994)

473 82 Bkz Muhsin Koccedilak ldquoGurrerdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi c14 (Ankara TDV

Yayınları 1996) 211-212 83 Muhammed b Feracircmuz b Ali Molla Huumlsrev Duumlreruumlrsquo-Huumlkkacircm ccedilev Arif Erkan http

webvesiletuumlnnecatcom (29062019) 3 sy 84 Kacircsacircnicirc Bedacircilsquo 7 256 Elmalılı M Hamdi Yazır İslacircmHukuku ve Fıkıh Istılacirchları Kacircmusu (İstanbul

Eser Neşriyat 1997) 1 60 85 Yiğit İslam Ceza Hukuku 115

kabul edilerek kısaslar diyete ccedilevrilir ve akileye oumldettirilir86 Bununla beraber İbn Ruumlşd

Hanefi ve Maliki ulemasının diyetin acirckıleye Şafiicirclerin ise bizzat ccedilocuk ve akıl hastasına

oumldettirilmesi kanaatinde olduğunu ifade eder Mevcut ihtilafın da ccedilocuk ve akıl hastası

tarafından işlenen cinayetin diğer cinayet tuumlrlerinden hangisine daha ccedilok benzediği

hususundaki teredduumltlerinden kaynaklandığını duumlşuumlnmektedir87

164 Tarsquozir

Talsquozir soumlzluumlkte ldquoengellemek reddetmek zorlamak azarlamak kınamak ve terbiye

etmekldquo88 anlamlarına gelmekle beraber yardım tazim yuumlceltip saygı goumlstermekrdquo

manalarına da gelmektedir89 Bir fıkıh terimi olarak had succedilları ve cinayetlerdeki gibi

belirli cezası bulunmayan succedillara verilecek miktarı ve uygulanması youmlneticiye ve

hacirckime bırakılmış cezaları ifade eder90

Tarsquozir cezaları had ve kısas dışındaki miktarı naslarla belirlenmeyen hakimin takdirine

ve yetkisine bırakılan cezalardır Bu cezalar genel olarak ayet ve hadislerle yasaklanan

fiillerin karşılığı olarak verilmektedir fakat bunlarla sınırlı olmayıp yetkili idareci

tarafından kamu yararına konulmuş toplumun duumlzenini sağlamaya matuf yasaklara

verilen cezalar da bunlara dahil edilmiştir Bu cezalar meşruiyetini Kurrsquoan suumlnnet ve

icmadan almaktadır

Tarsquozir cezalarının miktarını belirleme yetkisi her ne kadar yetkili otoriteye bırakılmış

olsa da cezanın tatbikinde bireylerin ve toplumun maslahatı esas alınmakta91 yetkili

merci keyfi ve kuralsız davranamamaktadır Tarsquozir cezaları had ve kısası gerektiren

succedillar haricinde asli cezalardır ancak bu iki ceza tuumlruumlne ek olarak da verilebileceği

hususunda fukaha goumlruumlş birliği etmiştir

Genel kaide olarak tarsquozir cezasının azami sınırı asgari had cezasını geccedilmeyecek bir

miktar olarak belirlenmiştir Ancak bu genel kabulle beraber İslam ceza hukukunda

tarsquozir cezasının yelpazesi ccedilok geniş tutulmuştur Oumlluumlm dahil olmak uumlzere celde hapis

86 Ebursquol Huseyn Ahmed b Muhammed b Ahmed Kuducircricirc Muhtasarursquo-l Kuducircricirc thk Abdullah Nezicircr

Ahmed Nezicirc (Beyrut Muumlessesetursquor-Reyyacircn 2005) 456 Serahsicirc Mebsucirct 29 219 87 Ebursquo-Velicircd Muhammed b Ahmed b Ruumlşd Bidayetuumlrsquol-muumlctehid ccedilev Ahmed Meylacircnicirc (İstanbul Ensar

Neşriyat 2015) 3 518 88 Cemaluddin Muhammed b Muumlkerrem İbn Manzucircr Lisacircnursquol-Arab (Beyrut Dacircru Sacircdır ts) 4 561 89 Elmalılı M Hamdi Yazır İslacircmHukuku ve Fıkıh Istılacirchları Kacircmusu 5 137 90 Ali b Muhammed b Muhammed Cuumlrcacircnicirc Tarsquoricircfacirct (Beyrut Dacircrursquo1-kiatbirsquol-Arabicirc h1405) 85

Tuncay Başoğlu ldquoTarsquozirrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi c40 (İstanbul TDV Yayınları

2011)198 İbn Kayyim el-Cevziyye İlsquolacircmursquol-muvakkıicircn (Beyrut Dacircrursquol-cicircl 1974) 2 118 Abdulvacirchid

b İsmail Ebursquol-Mehacircsin er-Rucircyanicirc Bahrursquol-mezheb thk Tacircrık Fethicirc es-Seyyid (Beyrut Dacircrursquol-kuumltuumlbirsquol-

ilmicirc 2009) 13 3 91 Osman Şekerci 20 27

suumlrguumln kınama tehdit nasihat teşhir goumlrevden uzaklaştırma tazmin ve mali cezalar

tarsquozir kapsamındaki farklı cezalardır Bu cezalar succedillunun durumuna ve fiilin

ciddiyetine goumlre tatbik edilegelmiştir92

Talsquozir cezasının vuumlcubunun tek şartı ldquoakılrdquodır93 Muumlmeyyiz olan ccedilocuklara youmlnelik

olarak Hz Peygamberrsquoin namaz emrinde olduğu gibi tersquodib amaccedillı tazir

uygulanabilirken akıl hastaları bu kapsamın dışında bırakılmıştır Akıl hastalarının ve

gayri muumlmeyyiz ccedilocukların fiilleri succedil kabul edilmediğinden tersquodib edilmezler94 Ebu

Zehra tarsquozirin terbiye eğitim ve genel caydırıcılık amacı guumlttuumlğuumlnuuml ifade eder Ne var

ki buumltuumln bunlar akıl hastalarında gerccedilekleşmediğinden ceza ile ibret almaları

uslandırılmaları soumlz konusu olmadığından ceza sadece eziyet olur Ancak şefkatle

iyileşebilecek olan bir hastaya da boumlyle bir muamelede bulunmak da insaniyet ile

oumlrtuumlşmez95 Ibn Kudame ise ccedilocuk ve akıl hastasının ebevynleri tarafından ahlakının

duumlzelmesi iccedilin doumlvuumllmelerinin iyi olabileceğini ifade etmektedir96

Peki akıl hastalığını ceza ehliyetini duumlşuumlren bir sebep olarak goumlren fukaha ve

muhakemeyi yuumlruumlten kadı succedilluda hastalığın varlığına ndash veya akıl hastalığı iddiasının

doğruluğuna- nasıl karar vermektedir Nesefi aklın varlığının anlaşılması hususunda

ancak accedilıkccedila muumlşahade edilebilir şeylere bakılarak karar verilebileceğini soumlyler Bu da

kişinin duumlnya ve ahireti iccedilin en iyi olanı seccedilmesi bir işi yaptığında veya terkettiğinde

sonucunun ne olacağını kestirmesiyle muumlmkuumlnduumlr Eğer kişi bir istikamet uumlzereyse aklı

mutedildir suumlrekli değişiyorsa aklı eksiktir97 Aynı şekilde Serahsicirc de aklın eksikliğinin

o kişiyi sınamak ve tecruumlbe etmek ile bilinebileceğini dile getirir98 Muhammed Naicircm

Yacircsin de Muumlsluumlman ulemanın koyduğu oumllccediluumltuumln failin succedil esnasındaki ve succedil

oumlncesindeki eylemlerinde akli durumuna işaret eden verilere bakmak olduğunu

hastalığın sebebi koumlkeni gibi ayrıntılara bakılmadığını ifade eder Yasin guumlnuumlmuumlzde

aynı oumllccediluumltlerin geccedilerli olduğunu hakimin succedillunun akli durumuna dair verileri aile

arkadaş ve yakın ccedilevresinde kapsamlı bir soruşturma yaparak toplaması gerektiğini

ifade eder Modern psikiyatrinin verilerini kullanmak hususunda ise muumlellif tedbirli

davranmaktadır Yasinrsquoe goumlre oumlncelikle soumlz konusu hastalığın fizyolojik kaynaklı

92 Bkz Esra Yakut ldquoTanzimat Doumlnemirsquone Kadar Osmanlı Hukukursquonda Taziri Gerektiren Succedillar ve

Cezalarırdquo Tuumlrk Hukuk TarihiAraştırmaları sy2 (2006) 25-40 93 Kacircsacircnicirc Bedacircilsquo 7 67 94 Abdullah Ccedilolak İslam Ceza Hukuku (Ccedilorum Kitap Duumlnyası 2018) 140 95 Ebucirc Zehra el-Cericircme 334 96 İbn Kudacircme Muğnicirc 9 68 97 Nesefi Keşfursquol-esracircr 2 467 98 Serahsicirc Mebsucirct 2 332

olması gerekir Daha sonra hastalığa ilişkin veriler -guumlvenilir ve uzmanların uumlzerinde

ittifak etmiş olduğu veriler olmaları şartıyla- adaletin gerccedilekleştirilmesinde bir vesile

olarak şu durumlarda kullanılabilir

1 Succedilluya dair beyanatlar yetersiz veya ccedilelişkili olursa

2 Succedillunun akli durumundaki değişiklik darbe almak gibi ani goumlzlemlenmesi muumlmkuumln

olmayan bir durumdan kaynaklanıyorsa

3 Şahitlerin beyanlarının değerlendirilmesi esnasında99

Bu araştırmada psikiyatri biliminin verilerinden istifadeyle belli hastalıkları ele

almadan oumlnce ifade edilmesi gereken oumlnemli bir konu da modern psikiyatri verileri ile

fıkıh arasındaki alışverişin sınırının tayin edilmesinin gerekliliğidir Muhammed Yacircsicircn

gibi bu konuda araştırma yapan muumlellifler kaccedilınılmaz olarak modern psikiyatrinin

sunduğu bilgileri kullanmak durumunda kalsalar da fıkhi ldquohastalıkrdquo oumllccediluumltuumlnuumln

farklılığına dikkat ccedilekmektedirler100 Cuumlnucircn kavramından ldquodaha kapsamlı olduğunurdquo

ifade ederek Yacircsin gibi isimlendirmedeki akıl hastaığı - ruh hastalığı ayrımını yapsın

veya yapmasın buumltuumln yazarlar hastalıkta temel oumllccediluumltuumln aklın lazımı olan ldquo idrakinrdquo

yokluğu olduğunu vurgulamaktadır101 İdrake herhangi bir tesiri olmayan

hastalıkbozukluk adını almış durumun tesirinde işlenen fiil de dolayısıyla fıkıh

accedilısından succedil olmaktan ccedilıkmayacaktır Oumlrneğin ldquocinsiyet disforisi (cinsel kimlik

bozukluğu) gibi modern psikiyatrinin hastalık kabul ettiği bir durumun tesiri altında

işlenen cinsel sapkınlıklar fıkhen cezayı gerektirecektir102

Burada zikredilmesi gereken oumlnemli bir kavram da ldquoiraderdquodir Bir şeyi istemek ve

seccedilmek anlamına gelen103 irade kavramı klasik literatuumlrde esas olarak ehliyeti ortadan

kaldıran sebepler arasında ikrah başlığı altında karşımıza ccedilıkmaktadır İkrah kişinin

kendisi dışında harici bir kuvveti temsil etmekte ve bu kuvvetin yaptırım guumlcuumlne goumlre

kişinin iradesine tesiri değerlendirilmektedir Modern hukukta ceza ehliyetinden daha

kapsamlı bir kavram olan ceza sorumluluğunda incelenen iradeye burada değinilme

nedeni buguumln akıl ve ruh hastalıkları zihinsel bozuklukluklar iccedilerisinde ele alınıyor

99 Muhammed NaicircmYacircsicircn ldquoEserrsquol-emracircdirsquor-rucirchiyyeti versquol-akliyyeti alacircrsquol- mesrsquoucircliyyetirsquol-cinacircicircrdquo 43-47 100 Hucirclucircd binti Abdurrahman el- Muheyyiz ldquoAhkacircmursquol-mericircdirsquon-nefsiyyeti firsquol-fıkhirsquol-İslamicircrdquo (Doktora

Tezi Cacircmiatu İmam Muhammed b Suucircd el-İslacircmicirc h1432) 525 101 Ucircdeh Teşricircursquol-cinacirci 587 Behnesicirc el-Mesrsquoucircliyetirsquol-cinaicirc 218 Ebucirc Zehra el-Cericircme 327 Hucirclucircd binti

Abdurrahman ldquoAhkacircmursquol-mericircdirsquon-nefsiyyeti firsquol-fıkhirsquol-İslamicircrdquo 526 102 Ccedilalma duumlrtuumlsuumlne karşı koyamamakla karakterize Kleptomani hastalığı (ccedilalma hastalığı) da benzer bir

oumlrnek teşkil eder Bkz Emel Yılmaz ldquoİslam Ceza Hukukuna Goumlre Kleptomanide Ceza Ehliyeti Ve

Hırsızlık Fiilinin Sonuccedillarırdquo Bilimname 1 sy 37 (2019) 535-557 103 Yasin 56

olmasındandır Klasik fıkıh yaklaşımı itibariyle iradenin olması iccedilin akıl zorunluyken

aklın tek başına varlığı iradeyi zorunlu kılmamaktadır Dolayısıyla akıl hastalığının

soumlzkonusu olduğu yerde kişinin iradesi zaten yok demektir İradenin ortadan kalktığı

durumlar ise kişinin kendisi dışında guumlccediller olduğundan ldquoaklın varlığındardquo iradeyi

tamamen veya kısmen ortadan kaldıran ldquodacirchilirdquo bir kuvvete kapı aralanmamaktadır

Hatta Pezdevirsquonin cin ccedilarpması nedeniyle akli dengesi bozulanlarda sorumluluğun

devam ettiğiyle ilgili ifadesini burada hatırlanabilir Oysa TCKrsquonın mezkucircr

maddelerinde olduğu gibi bir akıl veya ruh hastalığı ldquoyoumlnlendirme yeteneğinirdquo (yani

iradeyi) hukuken kabul edilir derecede etkileyebilmektedir Kleptomani piromani gibi

modern hastalıkların varlığı iddialarıyla temyiz mahkemelerine başvurulabilmekte104 ve

cezalar duumlşebilmektedir105

104 http webbaltaciavtrakil-hastaliği-ile-ilgili-yargitay-kararları (1862019) 105 http webmemurlarnet (22072019)

BOumlLUumlM 2 AKIL VE RUH HASTALIKLARI

21 Tarihccedile

Akıl ve ruh hastalıkları zamana ve mekana goumlre değişen telakkilerle de olsa ccedilok eski

zamanlardan beri insanların malumu olmuştur Tarih oumlncesi devirlerde bu hastalıklara

yakalanan insanlar kafataslarına delik accedilmak suretiyle tedavi edilmeye ccedilalışılmıştır

Boumlylece hastalığa sebep olduğu duumlşuumlnuumllen koumltuuml ruhlar gibi doğa uumlstuuml varlıkların

ccedilıkacağına ve hastanın iyileşeceğine inanılmıştır106

Avruparsquoda XIX yuumlzyıla kadar akıl hastaları insani sayılamayacak ccedilok farklı

muamelelere maruz kalıyorlardı Almanyarsquoda olduğu gibi deliler kentlerin dışına

atılıyor kovalanıyor hac kafilelerine tuumlccarlara emanet ediliyor ccediloğu zaman da

gemilere bindirilerek kendi meccedilhullerine doğru yola ccedilıkarılıyorlardı Şehir dışına

suumlruumllmeyenlerse kapatılıyor barınma ve bakım uumlcretleri kent buumltccedilesinden karşılansa da

tedavi goumlrmeksizin sadece hapse atılıyorlardı107 Tedavisi muumlmkuumln ruhsal hastalık

belirtisi goumlsterenler ateşe atılarak ve işkence edilerek ruhları kurtarılmaya ccedilalışılıyordu

Orta Ccedilağ Avrupasında Hırıstiyan din adamları ruh hastalarının izlenmesi

yakalanabilmesi ve cezalandırılabilmesi iccedilin kitaplar yazıyorlardı 1486rsquoda yayınlanan

ldquoŞeytanın Ccedilekicirdquo (Malleus Maleficarum) adlı kitap bir yetki belgesi olarak iş

goumlruumlyordu108

Tuumlrk toplumunda cinlerin neden olduğu duumlşuumlnuumllen buumlyuumlk olasılıkla psikiyatrik

rahatsızlıkları Yusuf Has Hacibrsquoin ldquoefsuncurdquo olarak bahsettiği kişiler tedavi etmeye

ccedilalışıyorlardı109 Kırgız Hun Goumlktuumlrk ve Uygur doumlnemlerinde bu hastalara muumlzikle

tedavi metotları uygulanıyordu

İslam duumlnyasında mecnun şeyda divane meczub gibi farklı isimlerle anılan kimi

zaman velilikle bile ilşkilendirilen akıl ve ruh hastaları daha VIII asrın başından

itibaren kurulmaya başlanan tam teşekkuumllluuml hastanelerdeki oumlzel boumlluumlmlerde tedavi

goumlruumlyorlardı Semerkantlı Nizamicirc-i Aruzicircrsquonin eseri Ccedilehar Makale gibi akıl ve ruh

106 Hatunoğlu Aşkım ldquoTuumlrk İslam Hekimlerinin Psikoloji Biliminin Gelişimine Katkıları ve Psikolojik

hastalıklara Tedavi Youmlntemlerirdquo Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi sy 2 (2014) 256 107 Michael Foucault Deliliğin Tarihi ccedilev Mehmet Ali Kılccedilbay (Ankara İmge Kitabevi 2017) 32-36 108 Orhan Oumlztuumlrk ve Aylin Uluşahin Ruh Sağlığı ve Bozuklukları (Ankara Nobel Tıp Kitapevleri 2016)

3 109 Nil Sarı ve Burhan Akguumln ldquoTuumlrk Tarihinde Psikatriye Bakışrdquo Tuumlrkiyede Sık Karşılaşılan Psikiyatrik

Hastalıklar iccedilinde İstanbul Uumlniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakuumlltesi Suumlrekli Eğitim Etkinlikleri

Sempozyum Dizisi 62 2008) 3

hastalarının tedavilerinin anlatıldığı bazı risalelerde Racirczi ve İbn Sinarsquoya atfedilen şok ve

telkin tedavilerine oumlrnek teşkil edecek hikayeler bulunmaktadır110 Selccediluklu ve Osmanlı

doumlneminde hekimler psikolojik hastalıkların tedavisinde ilaccedil tedavisi ve perhizin yanı

sıra musiki kuş sesi ve su sesinden de istifade ederlerdi Hastalara kuş eti yedirilir

ccediliccedilek manzaraları seyrettirilir Kurrsquoan okunur ve el sanatlarıyla meşgul edilirlerdi

Hastanelerde ccediliccedilek yetiştirilir bunların hem guumlzelliğinden hem kokusundan istifade

edilirdi (oumlzellike lale suumlmbuumll reyhan karanfil deveboynu yasemin nesrin gibi)111 13

yuumlzyılda inşa edilen duumlnyanın ilk tıp fakuumlltesi olarak kabul edilen Kayseri Gevher

Nesibe Daruumlşşifası bu hastanelerden biriydi İccedilerisinde ruh hastalıkları koğuşu ve akıl

hastanesi bulunan şifahanede hastalar musiki ile tedavi goumlruumlyorlardı112

Hipokrat Galen gibi antik doumlnem hekimlerinin eserlerinden etkilenen İbn Sina Racirczi

gibi Tuumlrk hekimleri beden ve akıl hastalıklarının bedendeki unsurların (ahlacirct-ı erbaalsquo

denilen sarı safra kara safra kan ve balgam) dengesizliğinden kaynaklandığına

inanıyordu113 Oumlrneğin macircl-i huumllya olarak bilinen melankoli kara safra kaynaklı bir

hastalık olarak duumlşuumlnuumlluumlyordu Sevdacirc ldquoruh-i nefsanirdquoyi bozduğundan organik bozukluk

psişik belirtilere neden oluyordu114 Ancak sebepler bununla sınırlandırılmayıp

hastalığın kuruntu aşırı duumlşuumlnme gibi psikolojik nedenlerden beyindeki bir

bozukluktan veya yanlış beslenmeden olabileceği de kabul ediliyordu115

XV ve XVII yuumlzyıllara ait Tuumlrkccedile tıp yazmalarında akıl ve sinir hastalıkları bedensel

hastalıklardan ayrılmadan baş hastalıkları tasnifi iccedilinde yer almaktadır Hastalıkların

maddi unsura bağlanması devam etmiş benzer belirti goumlsterenler aynı başlık altında

muumltalaa edilmiştir ldquoEnvacirc-ı divaneliklerrdquo başlığı altında ortak oumlzellikleri saldırganlık

olan mania dauumlrsquol-kelb subara ve kutrub hastalıklarına yer verilirken ccedileşitli hastalık

belirtileri de hastalık olarak ele alınmıştır Aşırı uyku (hipersomnia nevm-i muumlfrit)

birdenbire donakalma (katatoni veya katalepsi ahze) kişinin ccedilok kuumlccediluumlk bir ccedilocuk veya

yaşlı bir insan gibi davranması anlamında zeka geriliği (eblehlik gaflet) ve melankoliye

neden olabilecek ldquoaşkrdquo bunlardan birkaccedilıdır

110 Sarı ve Akguumln ldquoTuumlrk Tarihinde Psikatriye Bakışrdquo 4 111 Hatunoğlu ldquoTuumlrk İslam Hekimlerinin Psikoloji Biliminin Gelişimine Katkıları ve Psikolojik

hastalıklara Tedavi Youmlntemlerirdquo 256 112 http webdeontolojihacettepeedutr (04082019) 113 Sarı ve Akguumln ldquoTuumlrk Tarihinde Psikatriye Bakışrdquo 4 114 Sarı veAkguumln ldquoTuumlrk Tarihinde Psikatriye Bakışrdquo 10 115 Peter E Pormann ldquoTıprdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi c 41 (İstanbul TDV Yayınları

2012) 101-111

Hastanelerin yanı sıra Anadolursquoda bulunan tekke ve ocaklar da ruh ve sinir

hastalıklarının tedavisinde hizmet veriyordu Hastalar tekkelerin kendi tekniklerine goumlre

kimi zaman tuumlrbede yalnız başına yatırılıyor kimi zaman saldırgan olanlar suumlkunete

kavuşuncaya kadar direğe bağlanıyor ve muumlshil şerbeti verilerek iyice takati azaltılarak

okuma suretiyle telkinle tedavi ediliyordu 116

XVII yuumlzyılın sonlarına doğru Fransarsquoda ldquoruh hastalarını zincirden kurtaran hekimrdquo

olarak maruf Pine ile akıl ve ruh hastalarının tedavisinde insancıl bir akım baş goumlsterdi

Bu akımın diğer Avrupa uumllkelerine ve ABDrsquoye de yayılmasının ardından XIX

yuumlzyılın başından itibaren modern psikiyatri inşa edilmeye başlandı ve XX yuumlzyılda

psikiyatri hızla gelişti Bu gelişmelerden biri de akıl ve ruh hastalıklarının tanımlanması

ve sınıflandırılmasında ortak bir dilin oluşmasını sağlayan DSM ve ICD tanı ve

sınıflandırma kitaplarının yayınlanması olmuştur DSM (Diagnostic and Statistical

Manual of Mental Disorders Ruhsal Bozuklukların Tanı ve Sınıflandırma El Kitabı)

APA (American Psychological Association Amerikan Psikoloji Derneği) tarafından

yayınlanmakta olup en son beşinci suumlruumlmuuml yayınlanmıştır Buguumln enduumlstri siyaset ve

hukuk gibi alanlarda da merkezi etkiye sahiptir117 ICD (International Classification of

Diseases Hastlıkların Uluslararası Sınıflandırılması) ise Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml

tarafından yayınlanmaktadır Tuumlrkiyersquode uygulamada hastalıkların sınıflandırılmasında

ve kodlanmasında uluslararsı dizgeye uymak gerekmektedir DSOuml ile yapılmış ve

devletleri bağlayıcı anlaşmalara goumlre hastane kayıtlarında ICD dizgesine uymak

zorunludur118 ICDrsquonin son suumlruumlmuuml ICD-10 dur Tezimizde ulaşabildiğimiz kaynakların

hemen hemen hepsinde tercih edilmiş olması nedeniyle DSM tanı oumllccediluumltleri

kullanılacaktır DSM-Vrsquoin tezimize kaynaklık eden araştırmaların yenilenmesi iccedilin

yakın sayılabilecek bir tarihde yayınlanmış olması (2013) nedeniyle de DSM-IV

ağırlıklı olacaktır

22 Akıl ve Ruh Hastalığının Tanımı

Akıl ve ruh hastalıklarına dair DSM ve ICD merkezli bir tanım vermeden oumlnce buguumln

psikiyatri ve psikolojide bir terim kargaşasının varlığına ve akıl ruh gibi kavramların

metafiziksel soyutlanmayla beraber anlamsal değişimlere uğramış oduğuna dikkat

116 Sarı veAkguumln ldquoTuumlrk Tarihinde Psikatriye Bakışrdquo 10-13 117 Atbaşoğlu EC Guumlloumlksuumlz Sinan ldquoBilim Psikiyatri ve DSMrsquolerrdquo Tuumlrk Psikiyatri Dergisi 24 sy3

(2013) 203 118 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 175

ccedilekmemiz gerekir Oumlrneğin ldquoRuh Sağlığı ve Bozukluklarırdquo adlı eserlerinde Oumlztuumlrk ve

Uluşahin ldquomentalrdquo ve ldquopsikolojikrdquordquoakılrdquo ve ldquoruhrdquo kelimelerinin anlamlarını ayırt

etmenin zor olduğunu ifade ediyor Ayrıca akıl soumlzcuumlğuumlnuumln ccedilağdaş psikolojide

kullanılmadığını belirtirken ldquoruhrdquo soumlzcuumlğuumlnuumln kullanımında da sinir sisteminin işlevleri

dışında soyut eski bilim dışı bir anlama goumlnderme yapılamayacağını ifade etmek

ihtiyacını hissediyor119 Bunlara ek olarak buguumln psikiyatri ve psikoloji sahasında genel

olarak ldquohastalıkrdquo (illness المرض ) kelimesi yerine - oumlzellikle bu kelimenin olumsuz

psikolojik etkilerinden kaccedilınmak maksadıyla- ldquobozuklukrdquo (disorder الإضطرابات)

kelimesi tercih ediliyor120 Bu tezde hem muasır fıkıh litaratuumlruumlnde hem Tuumlrk hukuk

literatuumlruumlnde yerleşmiş olması ve halen mevcudiyetini koruması nedeniyle akıl ve ruh

hastalıkları ifadesi tercih edilmiştir

Modern psikiyatri ve psikoloji uzmanları akıl ve ruh hastalıklarına (psikopatolojiye)

dair kabule şayan bir tanım yapmayı guumlccedil bulmuşlardır121 DSM-IV şoumlyle bir accedilıklama

yapmaktadır ldquoBu el kitabı her ne kadar zihinsel bozuklukların bir tasnifini yapsa da

itiraf etmek gerekir ki hiccedilbir tanım ldquozihinsel bozukuluklarrdquo kavramının tam sınırlarını

belirleyemeyecektir Zihinsel bozukluk kavramı tıp ve diğer bilim kavramları gibi

buumltuumln durumları iccedileren tutarlı kullanışlı bir tanımdan yoksundurrdquo122 DSM-5rsquoe goumlre

akıl hastalığı (zihinsel bozukluk) ldquozihinsel faaliyetin altında yatan psikolojik biyolojik

veya gelişimsel aşamalardan birindeki işlev bozukluğunu yansıtan bireyin bilişsel

faaliyetlerinde duygusal duumlzeninde veya davranışlarında klinik olarak belirgin

rahatsızlıklarla karakterize olan bir sendromdurrdquo123 Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml akıl

hastalıkları iccedilin ldquoakıl hastalıkları farklı semptomlara sahip oldukccedila kapsamlı sorunları

iccedilermektedir Bununla beraber bu hasatalıklar genellikle birtakım anormal duumlşuumlncelerin

duyguların davranışların ve başkalarıyla ilişkilerde anormalliklerin birleşimi ile

karakterize edilmektedirrdquo 124accedilıklamasını yapmaktadır

Akıl ve ruh hastalığının ne olduğu etrafındaki tartışmalardan dolayı olsa gerek

psikiyatri ile ilgili kitaplar genel olarak incelendiğinde akıl ve ruh hastalığından ziyade

akıl ve ruh sağlığının tanımlanmış olduğu goumlruumllmektedir Akıl ve ruh sağlığı genel

olarak bireyin kendisi ve ccedilevresiyle uyumlu ve dengeli bir ilişki iccedilerisinde olması olarak 119 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 13 120 Yacircsicircn ldquoEserursquol-emracircdinrsquonefsiyyeti versquol-akliyyeti alacircrsquol- mesrsquoucircliyyetirsquol-cinaicircrdquo 17 121 Adrian Rain The Psychopathology of Crime ( London Academic Press Inc 1993) 3 122 Dan J Stein vd ldquoWhat is a Mental Psychiatric Disorder From DSM-IV to DSM-Vrdquo Psychological

Medicine 40 sy 11 (2010) 1759-1765 (doi 10 1017S0033291709992261) 123 http webpsychologytodaycom (0207 2019) 124 http webwhoint (0207 2019)

tanımlanırken aksi ise ruh hastalığına işaret etmektedir Psikolojik rahatsızlık yaşayan

kişiler duygu duumlşuumlnce ve davranışlarında suumlreklilik arz eden tutarsızlıklar aşırılıklar

uygunsuzluklar ve yetersizlikler sergilemektedirler Oumlyle ki neticede kişinin guumlnluumlk

ritmik hayatı ve sosyal ilişkileri bozulmaktadır125 Yukarıdaki satırların da işaret ettiği

gibi bir insana ruhsal hastalık teşhisinin konulabilmesi iccedilin kişide hastalıkla ilgili bazı

şartlar aranmaktadır Bunlar Belirtilerin belirli oran ve suumlrede var olması kişiyi ya da

ccedilevresini rahatsız etmesi ve kendini ya da ccedilevresini ccedilare arayışına suumlruumlklemesidir

Belirli bir suumlredir mevcut olan bir grup belirtinin kişinin guumlnluumlk işlevselliğini bozması

uumlzerine ruhsal hastalık tanısı konur

Birccedilok ruhsal hastalık ilaccedil ya da psikolojik tedavi yardımıyla kolayca

duumlzelebilmektedir Ancak bazı ruhsal hastalıklar nispeten her ne kadar az goumlruumllseler de

ccedilok daha zor duumlzelebilmektedir Bu hastalıklara yakalanmış olan bireyler bireysel

guumlccedilluumlkler yaşamakta ccedilevrelerine ve topluma da oldukccedila fazla sıkıntı yaşatabilmektedir

Akıl hastalarının oumlzellikle de paranoyak semptomlar goumlsteriyorlarsa normal insanlara

goumlre daha fazla şiddet eğiliminde olduklarını goumlsteren deliller vardır126

Tezimizde dikkate aldığımız DSM-4rsquouumln tasnifine goumlre akıl ve ruh hastalıklarının veya

modern tabirle zihinsel bozuklukların tasnifi genel olarak şoumlyledir

1 Genellikle ilk kez bebeklik ccedilocukluk ya da ergenlik doumlneminde tanısı konan

bozukluklar Oumlrneğin Ağır mental retardasyon dikkat eksikliği ve yıkıcı davranış

bozuklukları

2 Delirium demans amnestik ve diğer bilişsel bozukluklar

3 Genel tıbbi bir duruma bağlı mental bozukluklar

4 Madde kulanımına bağlı bozukluklar

5 Şizofreni ve diğer psikotik bozukluklar

6 Duygudurum bozuklukları

Depresif ve bipolar bozukluklar bunlardandır

7 Anksiyete bozuklukları

8 Somatoform bozukluklar

9 Yapay bozukluklar

10 Dissosiatif bozukluklar

125 Ruh Sağlığı Kavramı ve Psikolojik Bozukluklar http webaydinpoltr (22042019) 126 Eric Silver ve Brent Teasdale ldquoMental Disorder and Violence An examination of Stressful Life

Events and Impaired Social Supportrdquo Social Problems sy 52 (2005) 62-78 Sheilagh Hodgins ldquoMental

Disorder Intellectual Deficiancy and Crimerdquo Archieves of Gen Psychiatry sy 49 (1992) 476-483

11 Cinsel bozukluklar ve cinsel kimlik bozuklukları

12 Yeme bozuklukları

13 Uyku bozuklukları

14 Başka yerde sınıflandırılmamış olan duumlrtuuml kontrol bozuklukları

15 Kişilik bozuklukları

16 Uyum bozuklukları

Bu tezde mezkur hastalık (bozukluk) grubu iccedilerisinden adli psikiyatri kaynaklarına goumlz

atıldığında şiddet ve succedil ile olan bağlantısı oumlne ccedilıkan şizofreniye ve duygudurum

bozukluklarından majoumlr depresyon ve bipolar bozukluğa yer verilecektir

23 Şizofreni

Şizofreni hastalığı yukarıda bahsedilen nadir fakat zor psikolojik hastalıklardan biridir

Geccedilen yuumlzyıldan beri psikiyatristleri en ccedilok uğraştıran bu karmaşık hastalığın ccedileşitli

youmlnleri hala accedilıklanamamıştır127 Genellikle belirgin halluumlsinasyonlar veya sanrılarla

(hezayanlarla) ilerleyen bilişsel duygusal veya fonksiyonel bozukluklarla değişkenlik

goumlsteren kronik genellikle tekrar eden bir hastalıktır Bireyin oumlzbakım becerilerindeki

sorunlarla beraber gerccedilekle gerccedilek olmayanı ayırt edebilme yetisinde zorluklara neden

olur128

Hiccedilbir sınır tanımayan bu hastalık her yerde her ırktan her sınıftan insanda cinsiyet

ayrımı yapmaksızın eğitim ve din farkı goumlzetmeksizin ortaya ccedilıkabilir129 Bununla

beraber hastalığın sosyo-ekonomik youmlnden duumlşuumlk veya duumlzensiz kesimlerde daha ccedilok

goumlruumllduumlğuumlne dair veriler bulunmaktadır Ne var ki gelişmiş uumllkelerde hastalığın

seyiroumlzellikleri daha ciddi olmaktadır ve bu uumllkelerde de yine kent merkezlerinde

goumlruumllme oranı kırsal kesimlere goumlre 2-4 kat artrmaktadır130

Şizofreninin sıklığına dair yapılan ccedilalışmalar duumlnya nuumlfusunun 1rsquoinden daha azının

bu hastalıktan etkilendiğini goumlstermektedir131 Yani her yuumlz insandan birinde yaşamının

bir doumlneminde şizofreni gelişir132 Bu hastalık Amerikarsquoda yetişkin nuumlfusun 02 ndash

2rsquosini yani 45 milyon insanı etkilemekte ve ruh sağlığı hastanelerinde bulunan

127 Oumlztuumlrk Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 189 128 Ruhi Yavuz ldquoŞizofrenirdquo Tuumlrkiyersquode Sık Karşılaşılan Psikiyatrik Hastalıklarrdquo iccedilinde edMuumlfti Uğur

vd (İstanbul İstanbul Uumlniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakuumlltesi Suumlrekli Eğitim Tıp Eğitimi Etkinlikleri

Sempozyum Dizisi 2008) 49 129 Yıldız Şizofreni 7 Ertuğrul Koumlroğlu Şizofreni (Ankara Hekimler Yayın Birliği 2016) 16 130 Oumlztuumlrk Ruh Sağlığı ve Bozuklukları190 131 Yavuz ldquo Şizofrenirdquo 50 132 Koumlroğlu Şizofreni 16 Yıldız Şizofreni 7

hastaların yaklaşık 30rsquounu oluşturmaktadır Hastalığın sıklığının ve yaygınlığının

erkekler ve kadınlar arasında eşit olduğu bazı kaynaklarda belirtilse de133 erkek ve kadın

arasında farklılık goumlsterir Son yıllarda yapılan ccedilalışmalarda erkeklerde kadınlara

nispeten 09- 24 oranında daha sık goumlruumllduumlğuuml ve daha erken yaşta ortaya ccedilıkıp daha

zor tedavi edildiği tespit edilmiştir 134

Şizofreni daha ccedilok ergenlik yıllarının sonlarında ve genccedil erişkinlik doumlneminde başlar

En sık başlama yaşı olarak kaynaklarda 16-30135 18-45136 ve erkeklerde 15-25

kadınlarda 25- 35137 aralıkları verilmektedir

Şizofrenlerin yaklaşık yarısı hayatlarında en az bir kere intihar girişiminde bulunurken

12-13rsquouuml hayatlarına bu şekilde son vermektedir Bu hastaların 75rsquoinden fazlası

sigara 30-50rsquosi alkol ve 5-10rsquou da esrar kulanmaktadır Evsizlerin 13 ndash 23rsquouuml de

şizofrendir138 Hastalık bu tanıyı almış olan kişileri ve ailelerini oumlnemli oumllccediluumlde etkiler ve

yeterince tedavi edilmediğinde topluma insanlığa maliyeti ccedilok yuumlksek olur Şizofreni

beynin fiziksel yapısında ve fonksiyonunda ortaya ccedilıkan bir sorundur ve bu hastalıkta

duyarlılık ve yatkınlığın roluuml diğer ruhsal hastalıklara goumlre daha belirgindir139

231 Tarihccedile

Mısır papiruumlslerinde eskiccedilağ Sanskrit yazılarında Ccedilin tıp metinlerinde şizofreniye

rastlanmakta140 ve Hipokrat okuluna bağlı Yunan hekimlerin yazılarında şizofrenik

tuumlrde belirtiler goumlsteren hastalıkların tanımlandığı bilinmektedir Orta Ccedilağ Avruparsquosında

da korku uyandıran ve şeytana tutulduğu duumlşuumlnuumllen insanların oumlnemli bir kısmı da

kuşkusuz şizofreni hastalarıydı 17 yuumlzyılda Avrupalı hekimlerden bazısının bu

hastalığı az ccedilok tanıdıklarını goumlsteren yazılar vardır141 Uumllkemizde Kapadokya youmlresinde

yaşamış Areteus ve İS II yuumlzyılda yaşamış Soranus şizofrenik tepkilerden bazılarını

133 Rod Plotnik ve Haig Kouyoumdjian Psikolojirsquoye Giriş ccedilev Tamer Geniş (İstanbul Kaknuumls Yayınları

2007) 538 134 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı 190 Yavuz ldquoŞizofrenirdquo 53 135 Koumlroğlu Şizofreni 16 136 Alp Uumlccedilok ldquoŞizofreni ve Benzeri Psikozlarrdquo Ruhsal Hastalıklar iccedilinde ed Nevzat Yuumlksel (Ankara

Nobel Tıp Kitapevleri 2006) 8 130 137 Salih Yaşar Oumlzden Adli Psikiyatri (İstanbul Nobel Akademik Kitapccedilılık 2015) 121 138 Oumlzden Adli Psikiyatri 122 139 Yıldız Şizofreni 21 140 Edward HTaylor Assesing Diagnosing and Treting Serious Mental Disorders A Biological

Approach (Oxford Oxford University Press 2014) 109 141 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 189

guumlnuumlmuumlze oldukccedila yakın bir şekilde tanımlamıştır142 Alman ruh hekimi Emil Kraepelin

bu hastalığı erken yaşlarda başlayan varsanı (halluumlsinasyon) ve sanrılarla giden

suumlreğen olan ve bilişsel yıkıma yol accedilan erken bunama (dementia praecox) olarak

tanımlamıştır İsviccedilreli ruh hekimi Eugen Bleuler ise bu hastalıkta zihinsel işlevlerdeki

yarılmanın ya da boumlluumlnmenin oumlnemli olduğunu vurgulamış erken başlamanın veya

bunama ile sonuccedillanmanın zorunlu olmadığını soumlylemiştir 1911rsquode hastalığa

Yunancarsquoda yarılmış akıl anlamına gelen schizo-phrenia adını vermiştir143 1937rsquode ise

Alman ruh hekimi Kurt Schneider bu hastalık iccedilin tipik olabilecek belirtileri

tanımlamıştır144

Guumlnuumlmuumlzde uzmanlar bu hastalık iccedilin aynı tanı oumllccediluumltlerini kullanarak teşhis

koymaktadır Aslında şizofreninin kendine oumlzguuml bir belirtisi olmayıp ancak belirtiler

kuumlmesinin bir doumlnemde bireyin yaşamına olan etkisi goumlz oumlnuumlne alınarak tanı konur

Buguumln ruhsal hastalıkların tanımlanmasında kullanılan iki tanı dizgesi DSM-5 ve ICD-

10 de şizofreni tanısı goumlzleme ve hasta oumlykuumlsuumlne dayanmaktadır Şizofreni iccedilin kesin

labaratuar incelemesi sonucu elde edilen bir bulgu ya da fizik muayene bulgusu

olmadığı iccedilin tanı koymak goumlruumlşmeye davranışların incelenmesine ve ruhsal bulgulara

dayanmak zorundadır145

DSM-5rsquoe goumlre şizofreni tanı oumllccediluumltleri şunlardır

Aşağıdaki belirtilerden en az ikisi en az bir ay suumlreyle hastada bulunuyor olmalıdır

(tedavi edilmişse bu suumlre daha kısa olabilir )

Sanrılar (Duumlşuumlnce bozuklukları )

Varsanılar (Algı bozulmaları )

Dağınık duumlşuumlnceler (dağınık ccedilağrışımlar konu dışı sapmalar tutarsız duumlşuumlnce

yapısı)

Hareket ve davranışlarda uygunsuzuk (dağınık ya da donakalımsal hareketler

davranış bozulması)

Duygulanımda donuklaşma duumlşuumlncede yoksullaşma irade azalması

Kişinin işinde toplumsal ilişkilerinde ve oumlzbakımında oumlnceki duumlzeye goumlre bir gerileme

yıkım goumlruumllmelidir

142 Engin Geccediltan PsikodinamikPsikiyatri ve Normal dışı Davranışlar (İstanbul Remzi Kitabevi 2000)

121 143 Yunancarsquoda schizis boumlluumlnme parccedilalanma phren zihin anlamına gelmektedir Arapccedila kaynaklarda

şizofreni الفصام olarak karşımıza ccedilıkmaktadır 144 Bkz Marc-Louis Bourgeois Şizofreni (Ankara Dost 2016) 13-39 145 Yıldız Şizofreni 27

Bozukluk oumlncuuml veya kalıntı belirtileri de kapsayabilmekle beraber en az altı aydır

suumlruumlyor olmalıdır

Belirtiler başka bir beyin bozukluğundan alkol madde ve ilaccedil kullanımından başka

ruhsal bozukluklardan kaynaklanıyor olmamalıdır146

Bu oumllccediluumltler karşılanıyorsa kişinin tanısı şizofreni olarak belirlenebilir Belirtiler her

zaman tam olarak şekillenmemiş olabileceği gibi aralarında da sinsi dalgalı geccedilişler

goumlruumllebilir hastalık suumlresince suumlrekli goumlruumllmeyebilirler Her hasta tuumlm belirtileri her

zaman goumlstermez ve her hastanın belirtileri kendine oumlzguuml olabilir Yukarıdaki belirtilere

ek olarak hastalığa eşlik eden başka belirtiler de olabilir Şizofreni teşhisi konmuş

bireylerin genel oumlzelliği hem bireysel bakımlarında hem toplumsal işlevsellik

alanlarında ccedilalışma okuma ve ebeveyn sorumluluklarında birtakım sorunlar yaşıyor

olmalarıdır Ayrıca ccediloğunun iccedilgoumlruumlsuuml yoktur yani hasta olduklarını kabul etmezler147

Şizofreni beynin bir gelişim bozukluğu olarak kabul edilir fakat bu bozukluğun hastalık

olarak ortaya ccedilıkmasında biyolojik psikolojik ve sosyolojik farklı etkenlerin rol aldığı

da var sayılmaktadır148 Hastalığın sebebi tam olarak bilinmemekle beraber nedenine

dair farklı tezler mevcuttur Genetik olup olmadığı ile ilgili ccedilarpıcı sonuccedillar tek yumurta

ikizleri ile yapılan ccedilalışmalardan gelmektedir Bu ccedilalışmalara goumlre tek yumurta

ikizlerinde hastalığın goumlruumllme oranı 50rsquodir 1930rsquoda duumlnyaya gelen ve genlerinin

100rsquouumlnuuml paylaşan doumlrduumlz kız kardeşlerin doumlrduumlne de şizofreni teşhisi konması da

genetik mirasa ilginccedil bir oumlrnektir149 Anne ve babanın ikisinin de hasta olması

durumunda hastalık riski 35- 46 arasındadır Yakın akrabalarda hastalık olması

halinde normal nuumlfustakine nispeten hastalığın goumlruumllme oranı 7-10 kat artmaktadır150

Ccedilevresel faktoumlrler arasında hamilelik ve doğum komplikasyonları kan uyuşmazlığı

annenin madde kullanımı gibi faktoumlrlerin etkili olabildiği var sayımıyla beraber151

hastalığa yatkınlığı olan kişilerde stresli ccedilevresel etkenlerin şizofreni semptomlarının

gelişmesine katkıda bulunduğu tezi de bunlardan biridir Şizofreninin beyinde belli

alanların yapısal bozukluğu ile ilişkili olduğuna dair fizyolojik yaklaşımlar ve dopamin

artışının seratonin azlığının bu hastalığa neden olduğuyla ilgili noumlrokimyasal tezler de

146 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 203 147 Koumlroğlu Şizofreni 16 148 William Bobo ldquoThe Neurobiology of Schizophreniardquo Psychiatry iccedilinde edAllanTasman vd (West

Sussex Wiley 2008) 300 149 Plotnik ve Kouyoumdjian Psikolojirsquoye Giriş 539 150 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 216 151 Yavuz ldquoŞizofrenirdquo 50

burada zikredilmelidir152 Buguumln tespit edebildiğimiz kadarıyla hastalık

değerlendirilirken bio-psiko-sosyolojik yaklaşımla hareket edilerek mezkur

yaklaşımlardaki etkenlerin hepsinin etkileşim iccedilinde olabileceği goumlz oumlnuumlnde

bulundurulmaktadır

232 Belirtiler

Psikotik153 bir bozukluk olan şizofreniye yatkınlığı olan bireylerde şizofreni gelişmeden

oumlnce hastalığa işaret eden bazı belirtiler fark edilebilir Şizofreni hastalarının geccedilmişe

youmlnelik video kayıtları incelendiğinde bazılarının akranlarına goumlre daha zayıf duygusal

tepkiler goumlsterdikleri duygusal tepkilerinin kardeşlerinden farklı olduğu

toplumsallaşmaktan dayanışma birliktelik ve rekabete dayalı oyunlardan uzak

durdukları sıklıkla da hareket ve dikkat sorunları yaşadıkları saptanabilmektedir154

Kimi hastalarda başlangıccedil ccedilok yavaş ve sinsi olabilir Genellikle ilk belirtileri

depresyon guumlnluumlk aktivitelerden zevk alamama ve toplumdan uzaklaşmaktır Hasta

başlangıccedilta sıklıkla okuduğunda odaklanamamaya başlamak sayısal becerilerinin

duumlşmesi unutkanlaşmak ve mantıksal ilişkiler kurmakta guumlccedilluumlk ccedilekmek gibi zihinsel

işlev bozuklukları goumlsterir155 İccediline kapanık halde kendi duumlnyasında garip duumlşuumlnce ve

davranışlarla dolaşmaya başlar İlgi ve merakını kaybedebilir Aşırı dinsel uğraşlar

doğauumlstuuml guumlccedillere ilgi artışı aşırı oumlzdoyurum gibi takıntılı duumlşuumlnce ve davranışlarla

alttan alta hastalık suumlrecinin etkisine girmiş olabilir156 Hastaların aileleri bu tuumlr

sorunları ergenlik sorunları olarak goumlruumlp geccediliştirebilirler ya da ccedilocuklarının giderek

gerccedileklerden koptuğunu fark etmeyebilirler Uzmana başvurduklarında da bu yaşlarda

bu tuumlr davranışların normal olduğu soumlylenebilir ccediluumlnkuuml erken evrelerde tanı koymak

guumlccediltuumlr157 Aslında şizofreni sanrı ve taşkınlık gibi belirtileri ortaya ccedilıktığında başlıyor

gibi goumlruumlnse de başlangıcının ccedilok daha gerilere gittiği soumlylenebilir

Şizofeninin belirtileri hemen hemen her hastada bir veya birkaccedilı bulunan psikoz

belirtileri negatif belirtiler bilişsel bozukluklar duygudurum bozuklukları ile davranış

152 Salih Yaşar Oumlzden Adli Psikiyatri (Ankara Nobel Akademik Yayıncılık 2015) 122 153 Psikoz psikolojik veya başka nedenlerle gerccedileği değerlendirme yeteneğinin kaybolduğu durumları

tanımlamaktadır 154 Yıldız Şizofreni 30 155 Koumlroğlu Şizofreni 16 156 Yıldız Şizofreni 31 157 Koumlroğlu Şizofreni 17

bozuklukları şeklinde tasnif edilebilir158 Her hastada her belirti goumlruumllmediği gibi bir

hastada da bazıları oumlne ccedilıkabilir kimi zaman goumlruumlnuumlp kimi zaman ortadan kaybolabilir

Psikoz belirtilerine pozitif belirtiler de denmektedir Bunlar zihinsel fonksiyonlardaki

aksaklıklar nedeniyle oluşan normalin dışında fazlalık aşırılık ve saccedilmalık olarak

varsayılan halluumlsinasyonlar hezeyanlar katatonik belirtiler ve konuşma bozukluklarıdır

159 Hezeyanlar (sanrılar) kişinin iccedilinde yaşadığı kuumlltuumlruumln ve bağlı olduğu dinin

muumlntesiplerince paylaşılmayan yanlış inanışlardır Birccedilok tuumlruuml vardır Hastanın gizli

oumlrguumltlerin kendini izlediği birilerinin onu zehirlemek istediği gibi kuşkuculuk

hezeyanları veya oumlzel yeteneklerinin oumlzel becerilerinin olduğuna (oumlrn Mesih olduğuna

Tanrı olduğuna inanması) gibi sık goumlruumllen buumlyuumlkluumlk hezeyanlarıyla bir organının

ccediluumlruumlmuumlş olduğuna inandığı bedensel hezeyanlar ve eşe ya da sevgiliye şiddet

kullanımıyla sonuccedillanabilen kıskanccedillık hezeyanları bunlardan bazılarıdır160

Haluumlsinasyonlar (varsanılar) başkalarının tecruumlbe etmediği gerccedilek olmayan duyusal

algılardır yani kişi dışsal bir uyarı olmaksızın işitme goumlrme tatma koku alma ve

dokunma duyu alanlarında varlıklar algılar Şizofreni tanısı almış kişilerin doumlrtte uumlccediluumlnde

işitme doumlrtte birinde goumlrme halluumlsinasyonları olur İşitme varsanıları ldquokendini asrdquo

ldquoMurat korkağın tekirdquo gibi genelde olumsuz sesler olabilir Bedenine elektrik verildiği

kolunun bacağının kesildiği veya goumlruumllmeyen yaratıkların kendisiyle cinsel ilişkiye

girdiği gibi şeyler dokunma varsanısına oumlrnek verilebilir Dışarıdan bakıldığında kişinin

kendi başına guumlluumlyor konuşuyor olması işitme halluumlsinasyonun goumlstergesidir Hastalar

halluumlsinasyonları ccediloğunlukla gerccedilek kabul eder ve ona goumlre davranır161 Bu

halluumlsinasyonlar ciddi şiddet eylemlerine neden olabilir Oumlrneğin terapi esnasında genccedil

bir hasta terapistini aniden yumruklamaya başlamış ve terapist yere duumlştuumlğuumlnde de ccedilok

ciddi bir şekilde kaburgalarını tekmelemiştir Hastayla yapılan muumllakat sonrasında

hastanın terapistin şeytana doumlnuumlştuumlğuumlnuuml goumlrduumlğuuml anlaşılmıştır162

Negatif belirtiler olağan duygu duumlşuumlnce ve davranışların olmayışıyla karakterizedir

Pozitif belirtiler artma azalma goumlsterirken negatif belirtiler zamanla kalıcılık kazanır

Hastanın az konuşması veya konuşma yoluyla az şey aktarabilmesi (aloji) kişisel amaca

158 Koumlroğlu Şizofreni 21 159 Orhan Oumlztuumlrk Ruh Sağlığı ve Bozukukları ( Ankara Hekimler Yayın Birliği 1998) 182 Alp Uumlccedilok

ldquoŞizofreni ve Diğer Psikotik Bozukluklarrdquo 8 130 160 Koumlroğlu Şizofreni22 Yıldız Şizofreni 37 161 Oumlztuumlrk ve Uludağ Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 193 162 Edward HTaylor Assesing Diagnosing and Treting Serious Mental Disorders A Biological

Approach 120

youmlnelik ccedilalışmada isteksizlik istenccedil kaybı (avolisyon) hoşlanma zevk alma ve

eğlenmekte duumlşuumlş haz yitimi (anhedoni) negatif beilrtilerdendir

Bilişsel (duumlşuumlnce suumlreccedilleri ile ilgili) problemleri neticesinde odaklanmakta yeterli hızda

duumlşuumlnmekte guumlccedilluumlk yaşarlar Bellek sorunları oluşur Konuşmaları esnasında alakasız

başka konulara geccedilebilirler aniden ne soumlyleyeceklerini unutabilir yeni soumlzcuumlkler

uumlretebilirler Başkalarının yuumlz ifadelerinden ses tonundan gerekli anlamları

ccedilıkartamadıklarından onların duygularını uumlzuumlntuuml ve sevinccedillerini de

kavramayabilirler163

Algılarda bozukluk neticesinde kişide derinlik boyutu kaybolabilir insanlar veya diğer

varlıklar farklı şekillerde algılanabilir Kendi bedenini başkalarından ayıramayabilir

veya kendisini yarı erkek yarı kadın olarak algılayabilir Ağrıyı koklama işittiklerini

okuma duumlşuumlncelerini goumlrme gibi algı bozuklukları ortaya ccedilıkabilir Bazen goumlrsel ve

işitsel algılar birleştirilemez Oumlrneğin konuşmacının sadece soumlzleri algılanıp yuumlz ifadesi

algılanamaz ve yanlış yorumlara varılabilir

Duygudurum (affekt) bozukluklarında kişide depresyon anksiyete hareket ve

davranışlarda bozukluk oumlrneği olarak yavaşlamaları ince işleri yapmakta zorlanmaları

ellerindeki eşyaları duumlşuumlruumlp kırmaları oumlrnek verilebilir Katatoni adı verilen

donakalımda kişi saatlerce hareketsiz ve dışarıdan kendisine verilen şekli uzun suumlre

koruyarak kalabilir (mum esnekliği)164 Hasta katatoniden aniden ccedilıkabilir ve bu esnada

şiddet goumlsterebilir Yolda tanımadığı insanlarla konuşmak tartışmaya girmek ccediloumlp

toplamak ortalıkta soyunmak hacet goumlrmek ve cinsel davranışlarda bulunmak da

şizofrenlerde goumlruumllebilen davranış bozukluklarındandır165

233 Tedavi

Hastaların 25rsquoinde iyileşme olur ve olağan yaşama doumlnerler 50-70rsquoinde tedavi ile

belirtiler yatışmakta ve bu belirtiler kişinin işlevselliğini bozmayacak duumlzeye

getirilebilmektedir Kişi iki yıldır hastalanmadan yaşayabiliyor normal bir sosyal hayat

suumlrebiliyorsa iyileşmiş kabul edilir Bu oumllccediluumltlere goumlre iyileşme oranının 15-35

arasında olduğu bildirilmektedir166 Şizofreninin ilaccedilla tedavisinde genellikle

163 Koumlroğlu Şizofreni 24- 25 164 Yıldız Şizofreni40-41 47 165 Yıldız Şizofreni 48 Oumlztuumlrk ve Uludağ Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 205 Oumlztuumlrk Ruh Sağlığı ve

Bozukukları 179 166 Bkz Lambert M vd ldquoRates and predictors of remission and recovery during 3 years in 392 never-

treated patients with schizophreniardquo Acta Psychiatrica Scandinavica 118 sy 3 (2008) 220-229

antipsikotik ilaccedillar kulanılır İlaccedillar hastalığı ortadan kaldırmasa da belirtileri

gidermekte ve hastanın duyarlılık eşiğini yuumlkseltmektedir Kafa derisinden duumlşuumlk

şiddette elektrik akımı verilerek uygulanan EKT (Elektro-konvuumlsif terapi) youmlntemi ve

benzer metotlar da ilaccedil tedavisinin yanı sıra uygulanan youmlntemlerdir167 Bunlarla

beraber psikoterapi gibi ruhsal ve toplumsal tedaviler de iyileştirmede rol alır168

Hastanın tedavi sırasında ve sonrasında aile ve sosyal ccedilevresinden de destek goumlrmesi

oumlnemlidir

234 Şizofrenide Ceza Ehliyeti

Succedil işleyen akıl hastalarının yaklaşık uumlccedilte biri şizofreni hastaları olup ceza ehliyeti

olmayan akıl hastaları arasında da en sık rastlanan yine onlardır169 Duumlşuumlnce iccedileriğinde

bozukluğun baskın olduğu ldquobeni izliyorlar bana komplo kurmuşlarrdquo gibi koumltuumlluumlk (perse

kuumlsyon )sanrılarının ve kuşkuculuk sanrılarının sık goumlruumllduumlğuuml170 paranoid alt tip ise

bunların arasında en sık goumlruumllen şizofreni tuumlruumlduumlr171 Şizofreni hastaları hastaneye

girmeden oumlnce de tehditkar ve şiddet eğiliminde olup hastaneden salındıktan sonra da

sık sık polisle karşı karşıya gelmekte fakat cezaları duumlşuumlruumllmektedir172 Toplumun

geneline oranla şiddet eğiliminde oldukları173 ve madde kullanımının eşlik ettiği

durumlarda şiddet eğilimi ve succedil oranının artış goumlsterdiği bilinmektedir174 Erkek

cinsiyeti paranoid tip tanısı duumlşuumlk sosyoekonomik duumlzey alkol ve madde kullanımı

tıbbi tedaviye uyumsuzluk succedil esnasında aktif hezeyanların varlığı ve anti sosyal kişilik

bozukluğu ek tanısının varlığı şizofrenlerde cinayet riskini artıran sebepler olarak ifade

edilmiştir175 Şizofrenler oumllduumlrmek oumllduumlrmeye teşebbuumls yaralama kavga firar gibi succedil

teşkil eden ccedilok ccedileşitli psikiyatrik reaksiyonlar goumlsterirler Acı ccedilekme korku hezeyanları

ve kıskanccedillık hezeyanları şizofrenlerin fiillerindeki başlıca motivasyonlardır Bu

167 Yavuz ldquoŞizofrenirdquo 56 Yıldız Şizofreni 96-113 168 Oumlztuumlrk ve Uludağ Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 239 Yıldız Şizofreni 114 169 Jiri Modestin ve Roland Amman ldquoMental Disorder and Criminality Male Schizophreniardquo

Schizophrenia Bulletin 11 sy 1 (1996)70 170 Oumlztuumlrk ve Uludağ Ruh Sağlığı ve Hastalıkları 205 171 Salih Yaşar Oumlzden Adli Psikiyatri 127 172 Modestin ve Amman ldquoMental Disorder and Criminality Male Schizophreniardquo 70 173 Bkz Treatment Advocacy CenterrdquoRisk Factors For Violencerdquo A Background Paper From The Office

Of Research and Public Affairs (2016) 1-5 Hatice İmer Aras ldquoŞizofrenide Şiddetrdquo Psikiyatride Guumlncel

Yaklaşımlar 6 sy 1 (2014) 45 174 Elizabeth Walsh Alec Buchanan and Thomas Fahy ldquoViolence and schizophrenia examining the

evidencerdquo British Journal of Psychiatry sy 180 (2002) 180 175 Hasan Belli vd ldquoŞizofrenide Şiddet ve Cinayet Eylemi Risklerin Değerlendirilmesi Oumlnleyici

Tedbirler ve Tedavide KlozapinrsquoinYerirdquo Duumlşuumlnen Adam Psikiyatri ve Noumlroloji Bilimleri Dergisi sy 24

(2011 ) 2

hastalar daha ccedilok anne baba kardeş eş gibi aile fertlerini oumllduumlruumlr ve yaralar ( 55mdash

694)176 Succedilların ccediloğunu ccedilıplak elle işlerler Bunu keskin ve kuumlnt cisimlerle (daha ccedilok

bıccedilak balta satır gibi ev aletleriyle) eylemler takip eder ki bu eylemlerinin duumlrtuumlsel ve

plansız olduğu kanaatini oluşturmaktadır177 Ateşli silahlar daha sonra gelmektedir

Şizofreni hastalarının işledikleri succedilların oumlzellikleri şoumlyle sıralanabilir

a) Succedilun sebebi accedilıklanamamaktadır

b) Oumllduumlrduumlğuuml kişiyi neden seccediltiği anlaşılamaz

c) Fiilin işlenişi hunharcadır

d) Succediltan sonra pişmanlık hissi yoktur

Birccedilok filme konu olan meşhur seri katillerden Ed Gein tecavuumlz ettiği kurbanların

derisini yuumlzuumlyor dişlerini soumlkuumlyor uzuvlarından kolyeler veya eldiven gibi eşyalar

yapıyordu Eşyaların ccediloğunu evini suumlslemek iccedilin yaptığını ifade eden Gein genel

şizofreni tanısıyla tedaviye alındı ve kanserden oumllduuml178 Tuumlrkiyersquode doksanlı yıllarda

ldquoccedilivici katilrdquo adıyla meşhur olan Suumlleyman Aktaş kurbanlarının kafataslarının muhtelif

yerlerine ccedilivi ccedilakarak oumlduumlrmuumlştuuml İki ccedilocuklu sıradan bir elektrik hat işccedilisiyken elektirik

ccedilarpması sonucu akli dengesini yitiren Aktaşrsquoın paranoid şizofreni olduğu ortaya

ccedilıkmıştı Aktaş kendisine verilen bir goumlrev nedeniyle ccedilivi ccedilakıyordu Yakalandığında

evinde sivriltilmiş ccedilivilerle beraber yeni kurbanlarının listesi mevcuttu ve hiccedil

iyileşmedi179

Tuumlrk Ceza Kanunursquonun 32 maddesine goumlre ldquoakıl hastalığı nedeniyle işlediği fiilin

hukuki anlam ve sonuccedillarını algılayamadığı veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını

youmlnlendirme yeteneği oumlnemli derecede azaldığı iccedilin kişiye ceza verilmediğindenrdquo

şizofreni hastalarının genel olarak ceza ehliyeti yoktur Ancak haklarındaki 57 madde

gereğince akıl hastalarına oumlzguuml guumlvenlik tedbiri uygulanır Yuumlksek guumlvenlikli sağlık

kurumlarında koruma ve tedavi altına alınırlar Bu kurumlardan verilen raporlara goumlre

hakim veya mahkeme tarafından serbest bırakılabilirler180

İslam ceza hukuku accedilısından bakıldığında da şizofreni hastalarının genel olarak cuumlnun

kapsamında değerlendirilebileceği soumlylenebilir Hastalar succedil eylemlerinden oumlnce

suumlrduumlrduumlkleri hayat tarzları insani ilişkileri ile hastalıklarına dair işaretler vermektedir

176 Oumlzden Adli Psikiyatri 143 Hatice Demirbaş ldquoSuccedil ve Psikopatolojirdquo Adli Psikoloji iccedilinde ed Emre

Şenol-Durak ve Mithat Durak 155-172 (Ankara Nobel Akademik Yayıncılık 2017) 157 177 Demirbaş ldquoSuccedil ve Psikopatolojirdquo 159 178 httpweb mynetcom erişim (21072029) httpweb allthatsinterstingcom (22072019) 179 http webhuumlrriyetcom (21072019) 180 Oumlzden Adli psikiyatri 143

Oumlzellikle halluumlsinasyonlar ve hezeyanlar gibi pozitif semptomlarla vakıadan kopmakta

ve gerccedilek-gerccedilek olmayan doğru-yanlış ayrımını yapamamaktadırlar Yani hastanın

idrak ve şuuru kaybolmakta eylemlerinin anlam ve sonucunu kavrayamamaktadır

İslam ceza hukukundaki ceza tuumlrleri accedilısından tek tek bakıldığında bu bozukluğun

hadleri duumlşuumlreceği kesindir Zira genel kaide ldquoşuumlpheyle hadlerin duumlşuumlruumlleceğirdquo

şeklindedir ve şizofreni hastalarının goumlsterdiği semptomlar farklılık goumlsterse de aklın

zayıflığı şuumlphesini uyandıramaya yeterlidir Dolayısıyla ceza ehliyeti olmayan ve kararı

da geccedilerli sayılmayan akıl hastasının zina kazif gibi mali tazmin youmlnuuml olmayan had

cezalarında ne kendisi ne de akilesi bir sorumluluk altında olmayacaktır Ancak serika

(hırsızlık ) fiilinde kul hakları heder edilmeyeceğinden telef olan mal tazmin edilecektir

Kısas cezalarında da akli melekeleri olmayan şizofreni hastasına cezanın tatbik

edilmeyeceği accedilıktır Şizofreni hastasının kasdı hata sayılacağından kısas diyete

doumlnuumlşecek akilesi diyeti oumldeyecektir Burada dikkat edilmesi gereken nokta kısasın

duumlşmesi iccedilin şizofreninin tuumlruumlnuumln veya hastanın semptomlarının -daha doğru bir

ifadeyle- hastalıkla fiil arasındaki etkileşimin iyi tespit edilmesi gerektiğidir Ccediluumlnkuuml

buumltuumln şizofreni hastaları succedil eylemlerine imza atmamakta şizofreni ile succedil eylemleri

arasında zorunlu bir ilişki olmadığına işaret etmektedir Kısas cezaları kul haklarına

doumlnuumlk olduklarından hakların zayi olmaması iccedilin şizofreni ve succedil arasındaki bu ilişkinin

tayininde daha titiz davranılması gerekmektedir

Temel olarak akli melekelerini yitirecek derecede hasta olan bir şizofreni hastası ceza

ehliyeti olmadığından talsquozir cezalarından da muafdır Ancak tarsquozir cezaları ccedilok geniş

yelpazelidir ve kişilerin sosyal ekonomik psikolojik durumuna goumlre tatbik edilebilen

cezalar olduğundan ileri semptomlara sahip olmayan bir şizofrene gerekli goumlruumllduumlğuumlnde

tersquodib amaccedillı olarak uygulanabilir

Bir şizofreni hastasının hastalığının derecesi ne olursa olsun işlediği succedilun tuumlruuml had

kısas tarsquozir cezalarından hangisini gerektirirse gerektirsin hastanın guumlvenlik tedbirleri

altında tedavi altına alınması zorunludur Yukarıda oumlrneklerini verdiğimiz hunharca

cinayetler sık olmasa da kurbanların ve kamunun vicdanlarında derin yaralar accediltığı

kesindir Cinayetler sonrasında diyetin dahi teskin edemeyeceği uumlzuumlntuuml ve endişeleri

hastanın tedavi amaccedillı oumlzguumlrluumlğuumlnuumln kısıtlanmasını bir nebze giderecek ayrıca kamu

yeni cinayetlerden korunmuş olacaktır Nitekim goumlzetim altındayken salınan akıl ve ruh

hastalarının succedil oranlarında artışlar olduğunu tespit eden ccedilalışmalar mevcuttur181 ve

TCK da kamu yararını goumlzeterek 57 maddesinde guumlvenlik tedbiri olarak akıl

hastalarının tedavi edici kurumlara yatırılmaları ile ilgili karar almıştır

24 Duygudurum Bozuklukları

Temel bozukluğun duygulanımda (affekt) olduğu kabul edilen hastalıklara duygudurum

hastalıkları (mood disorders) veya duygulanım bozuklukları (affective disorders)

denilmektedir182 Duygulanım neşe keder oumlfke endişe vb duygusal tepkilerin

yaşanmasıdır yani kişinin uyaranlara olaylara duumlşuumlncelere duygusal tepki

goumlsterebilmesidir183 Engin Geccediltan ise duygu durumunun (mood) ldquoruhsal yaşamın

tuumlmuumlne bir doumlnem iccedilin suumlrekli egemen olan duygularrdquo olduğunu belirtmektedir184

Duygudurum hastalıklarına dair genel bir tanım şoumlyle verilmiştir ldquoNoumlbetler halinde

kendini goumlsteren bireyin işlevselliğini ciddi derecede bozan noumlbetlerinin iyileşmesi ve

noumlbetler arasında iyilik doumlnemlerinin mevcudiyetiyle karakterize hastalık suumlresince

hastanın duygu durumunda her zaman bir artışa sebep olarak periyodik veya doumlnemsel

şekilde tekrarlayan sendromlardırrdquo185 Bu hastalıklarda temel iki duygulanım bozukluğu

tablosu goumlruumlluumlr Mani ve depresyon (ccediloumlkkuumlnluumlk) Ancak bu iki tablo karışık olarak da

ortaya ccedilıkabilir Duygudurum bozuklukları DSM-4 ve ICD-10rsquoun tasniflerinde manik

ve depresif doumlnemlerin varlığına goumlre tek uccedillu (unipolar) ve iki uccedillu (bipolar)

bozukluklar olarak yer alır Hastalıkta manik doumlnem varsa ldquobipolarrdquo yoksa ldquounipolarrdquodır

veya ldquodepresyonrdquodur (DSM-Vrsquode ldquoDuygudurum Bozukluklarırdquo ana başlığı kaldırılmış

ldquoİki Uccedillu ve İlişkili Bozukluklarrdquo ile ldquoCcediloumlkkuumlnluumlk Bozukluklarırdquo olarak ikiye ayrılmıştır

Fakat genel yaklaşım temelde aynıdır)186 Başka bir ifadeyle depresif ataklar geccediliren

hastalarda majoumlr depresif bozukluklar (unipolar depresyon) hem manik hem depresif

ataklar geccediliren ya da sadece manik ataklar geccediliren hastalarda ise bipolar bozukluk

vardır187

181 ZE Kayatekin vd ldquoRuh Hastalarında Homisidal Saldırganlıkrdquo Psikiyatri ve Noumlrolojik Bilimler

Kongresi (1988)1 182 Olcay Yazıcı ve Sibel Ccedilakır ldquoDuygudurum Bozukluklarırdquo Psikiyatri iccedilinde (İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi Yayınları 2009) 105 183 Oumlztuumlrk Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 205 184 Geccediltan Psikodinamik Psikatri ve Normaldışı Davranışlar 149 185 MuumlfitUğur ldquoDuygudurum Bozukuklarırdquo Tuumlrkiyersquode Sık Karşılaşılan Psikiyatrik Hastalıklar iccedilinde

ed Muumlfit Uğur İbrahimBalcıoğlu ve Neşe Kocabaşoğlu (İstanbul İstanbul Uumlniversitesi Cerrahpaşan Tıp

Fakuumlltesi Suumlrekli Tıp Eğitimi 2008) 59 186 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Hastalıkları 264 187 Oumlzden Adli Psikiytri 148

241 Tarihccedile

Manikndashdepresif psikozun varlığı antikccedilağlardan Homerosrsquoun oumlykuumllerinden beri

bilinmektedir Eski dini kitaplarda da ağır depresyon geccediliren kişilerden

bahsedilmektedir İOuml V yuumlzyılda Hipokrat buguumln majoumlr depresyon olarak bilinen

hastalık iccedilin ilk kez melankoli ifadesini kullanmış ve sebebini ldquokara safrardquoya

bağlamıştır188 Mısır yazmalarında Galenrsquoin risalelerinde de manik- depresif bozukluğa

rastlanmaktadır Kapadokyalı Arateus da mani ve melankolinin belirtilerini neredeyse

guumlnuumlmuumlzle aynı şekilde tanımlamıştır İbn Sina da depresyona dair iyi tanımlamalar

yapmış ve ilginccedil oumlrneklerden bahsetmiştir 19yuumlzyıla gelindiğinde Emil Kreaplin erken

bunama ile manik depresif psikoz şeklinde bir taksim yapmış fakat bu hastalıkların

buguumlnkuuml şekliyle ldquo tekrdquo ve ldquoiki uccedillurdquo ayrımını oumlneren 1957rsquode Leonhard olmuştur 189

Duygudurum bozuklukları buumltuumln ruh hastalıkları arasında en yaygın olan sınıftır En sık

rastlanılanlarıysa depresyon ve bipolar bozukluktur Depresyonun yaşam boyu

yaygınlığı erkeklerde 15 kadınlarda 25rsquodir Yaşam boyu hastalanma riski

erkeklerde 8- 12 kadınlarda 20- 26 civarındadır Fakat bu oran giderek

eşitlenmektdir Kadınlarda en ccedilok 35-45 erkeklerde 55 yaşlarında goumlruumllmeye başlansa

da genccedil yaşlarda goumlruumllme yaşının ccedilok daha fazla olduğuna dair veriler artmaktadır 190

Bekarlık veya dul kalma erkeklerde depresyonu artırırken bekar kadınlarda evli

kadınlara nispeten durum tersini goumlstermektedir191

Bipolar bozukluğun yaygınlığı depresyona goumlre daha az olup cinsiyetler arasında da

oumlnemli bir fark bulunmamaktadır Yaşam boyu goumlruumllme sıklığı 12 olarak

bildirilmektedir Bipolar bozukluk her yaşta ortaya ccedilıkabilir Ortalama başlama yaşı 15-

35 olup erkeklerde 18 kadınlarda 20rsquodir192 Bipolar bozukluğun yuumlksek

sosoyoekonomik duumlzeylerde daha sık goumlruumllduumlğuuml ifade edilmiştir193

Duygudurum bozukluklarının nedenleri de biyolojik genetik ve psikososyal olarak

ayrılarak incelenmekteyse de tam nedenleri bilinememektedir Depresyon geccediliren

hastaların birinci derece akrabalarında bu hastalığın goumlruumllme ihtimali normale goumlre uumlccedil

188 Geccediltan Psikodinamik Psikiyatrive Normaldışı Davranışlar 157 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve

Hastalıkları 263 189 Nicola Khan Mental Disorder (Toronto University Of Toronto Press 2017) 58 Oumlztuumlrk ve Uluşahin

Ruh Sağlığı ve Hastalıkları 263 190 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Hastalıkları 273 191 Uğur ldquoDuygudurum Bozukuklarırdquo 61 192 Yazıcı ve Ccedilakır ldquoDuygudurum Bozukuklarırdquo 105 193 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Hastalıkları 307

kat fazladır Bipolar bozuklukta bu kişilerin ccedilocuklarında hastalık riski 8 bulunurken

tek yumurta ikizlerinde oran 35rsquoi bulmaktadır194 Bu hastalıkların sebeplerine dair

noumlrobiyolojik ccedilalışmalar merkezi sinir siteminde yapısal bozuklukların varlığına işaret

ederken biyokimyasal araştırmalar da norepinefrin dopamin seratonin ve tiroit gibi

hormonların değişimine vurgu yapmaktadır Ancak bu ccedilalışmaların bulgularının sonuccedil

mu yoksa sebep mi olduğu tartışılmaktadır

Ccedilevre faktoumlrlerleri muumlstakil olarak her kişide hastalık etkisi yapmasa da genetik

yatkınlığı olan kişilerde hastalığın ortaya ccedilıkışı ve koumltuumlye gidişinde etkilidir İccedilinde

yaşanılan ailenin toplumun yapısı sevilen kişilerin veya sağlığın ani kaybı hatta ani

sevinccedil durumları bile hastalığın ortaya ccedilıkışında rol oynayabilir195

242 Belirtiler

Depresyondaki bir kişide genel olarak omuzlar duumlşuumlk yuumlz ccedilizgileri belirgin ve bakışlar

boştur Konuşması yavaş ve alccedilak seslidir Hasta yerinde duramaz devamlı elini

ovuşturur saccedilıyla giysileriyle oynar veya başka nesneleri ovup ccedilekiştirir

Duygulanımda uumlzuumlntuuml keder umutsuzluk karamsarlık değersizlik guumlccedilsuumlzluumlk gibi

duygular hakimdir Succedilluluk işe yaramazlık ve cezalandırılma duygularıyla oumlluumlm ve

intihar duumlşuumlncesi gelişir Kimi hastalarda bunaltı (anksiyete) tedirginlik panik

noumlbetleri obsesif duumlşuumlnceler hırccedilınlık ve oumlfke goumlruumllebilir Seyrek de olsa ccedilabuk

oumlfkelenme ve etrafından nefret etmek de soumlz konusu olabilir

Hastada uykusuzluk (insomnia) veya aşırı uyuma ( hipersomnia) goumlruumllebilir Genellikle

iştah ve kilo kaybı olurken tersi de olabilir Bedensel yakınmalarla gerccedilekte hasta

olmadığı halde doktor doktor dolaşabilir Enerji duumlzeyi duumlşer ve en basit işleri bile

yapmakta zorluk yaşar Duumlşuumlnce hızı yavaşlar ve hafızası zayıflayıp sıklıkla

unutkanlıktan şikayet eder

Depresyondaki bir hastada değersizlik ve succedilluluk duyguları hezeyan derecesine

ulaşabilir Koumltuumlluumlk (kovuşturma persekuumlsyon) hezeyanları duumlnyanın yok olacağına

dair nihilist hezeyanlar veya oumlluumlmcuumll bir hastalığa yakalandığına dair somatik

hezeyanlar ortaya ccedilıkabilir196

194 Uğur ldquoDuygudurum Bozukuklarırdquo 62 195 Uğur ldquoDuygudurum Bozukuklarırdquo 62 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Hastalıkarı 284 196 Geccediltan Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar 154-155 Oumlztuumlrk Ruh Sağlığı ve

Bozuklukları 222- 224

Mani doumlnemi depresyonun tersine duygudurumun yuumlkselmesiyle kişinin nerdeyse her

duyguyu abartılı bir şekilde yaşamasıyla karakterizedir Manik doumlnemdeki bir hasta ccedilok

hareketlidir aşırı guumlvenli davranışlarda bulunur ve renkli abartılı giyimi makyajı ile

dikkat ccedileker Hareketlerdeki bu artış onu bitkin duruma getirebilir Hekime

goumltuumlruumllduumlğuumlnde ise ccedilok iyi olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnden hem hekime hem onu getirenlere

oumlfkelenir Yuumlksek sesle hızlı ve kendine guumlvenerek konuşur konuşma esnasında daldan

dala atlar ama kimseye fırsat vermez

Manik bir hastada aşırı coşku aşırı neşe ve genellikle de aşırı oumlfke hakimdir Neşesi

etrafındakilere de sirayet eder ancak yakınları tarafından bu durum garip karşılanır

Tiyatral davranışlarda bulunup eleştirel soumlylevlerde ve duumlşmanca yorumlarda

bulunabilir Accedilık saccedilık kuumlfuumlrluuml konuşmalar şakalar yapabilir Onu durdurmaya

engellemeye ccedilalışanlara oumlfkelenip kuumlfuumlr edebilir saldırgan olabilir ve yaşamını

tehlikeye sokan eylemlere girişebilir

Mani doumlnemi esnasında uyku gereksinimi azalır guumlnlerce sabahlara dek uyumaz yine de

kendini yorgun hissetmez İştahı artsa da yemeye vakit bulamaz ve kilo kaybeder

Cinsel isteği de artış goumlsterir Hareketlerindeki hızlanmayla aşırı alışverişler duumlşuumlncesiz

iş yatırımları yapabilir sokakta para dağıtabilir ve uygun olmayan cinsel eylemlere

kalkışabilir

Bu doumlnemde kişi benlik kabarması yaşar Kendini aşırı guumlccedilluuml ve yetenekli herkesten

uumlstuumln hisseder Yeteneği olmadığı halde roman yazmaya beste yapmaya kalkışır

Hastanın kabaran benliği akıl almaz eylemlere girişmesine neden olabilir Manik

doumlnemdeki hastaların 50rsquosinde psikotik belirtiler goumlruumlluumlr Hasta Tanrı ya da oumlzel

kişilere yakınlık iddiasında bulunabilir Kuşku izlenme koumltuumlluumlk sanrıları da ortaya

ccedilıkabilir197

Majoumlr depresif bozukluk iccedilin DSM-5 kriterleri şunlardır

Normal işlevsellikte bozulma ile beraber iki haftalık bir suumlre zarfında goumlruumllen

1 Hemen her guumln yaklaşık guumln boyu suumlren depresif hal

2 Hemen her guumln yaklaşık guumln boyu suumlren tuumlm etkinliklere veya ccediloğuna karşı bir alaka

kaybı zevk alamama

3 İrade dışı belirgin kilo kaybı ya da iştahta artma veya azalma

4 Hemen her guumln ccedilok uyuma veya uykusuzluk

197 Geccediltan Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar 151-152 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh

Sağlığı ve Bozuklukları 297- 300

5 Hemen her guumln yorgunluk veya enerji kaybı

6 Hemen her guumln değersizlik veya anormal succedilluluk duygusu

7 Hemen her guumln duumlşuumlnme ve yoğunlaşmada guumlccedilluumlk ccedilekme ve kararsızlık

8Tekrarlı oumlluumlm intihar duumlşuumlnceleri

9 Psikomotor faaliyetlerde aşırılık veya gerileme

oumlzelliklerinden en az beşi - iccedillerinde depresif duygudurumu veya zevk alma kaybıyla

bulunmak şartıyla beraber-- goumlruumllmelidirTeşhis konulabilmesi iccedilin hastanın bizzat

kendisi belirilerden muumlşteki olması veya dışarıdan bir goumlzlemcinin hastada bu

belirtilerin varlığını saptayıp ifade etmiş olması farketmez

Bu belirtiler herhangi bir maddenin etkisi veya fizyolojik bir hastalık sebebiyle

oluşmamalıdır

Kişinin sosyal hayatında işlevselliğinde bu belirtiler nedeniyle bozulmalar goumlruumlluumlr

Bu belirtiler sevilen birinin kaybı ile accedilıklanmamaktadır

Manik ataklarla seyreden bipolar 1 bozuklukta-DSM- Vrsquoin mani teşhis kriterleri

şunlardır

En az bir hafta suumlren olağan dışı suumlrekli yuumlkselmiş taşkın veya irritabl (rahatsız edici)

ayrı bir duygudurum bozukluğu doumlneminin bulunması

Bozukluk doumlneminde aşağıdaki belirtilerden en az uumlccediluumlnuumln bulunması

1 Oumlzsaygıda aşırı artma ve buumlyuumlkluumlk duygusu

2 Uyku ihtiyacında azalma (3 saat uyku ile dinlenmiş hissedilmesi)

3 Normalin uumlzerinde konuşkanlık

4 Fikir uccediluşmaları duumlşuumlnceleri yarışıyormuş gibi hissetme

5 Dikkatin kolaylıkla dağılması ve başka şeylere youmlnelmesi

6 Amaca youmlnelik etkinliklerde artış

7 Olumsuz sonuccedillar doğuracak zevk veren faaliyetlere aşırı katılma

Bu duygudurum bozuklukları kişinin sosyal hayatında bozukluklara neden olur kişinin

kendisine veya ccedilevresine zarar vermemesi iccedilin hastaneye kaldırılmasını gerektirecek

şiddettedir

Yukarıdaki belirtiler herhangi bir madde kullanımından veya tıbbi bir sorunun

fizyolojik etkilerinden bağımsızdır198

198 Oumlzden Adli Psikiyatri151- 153

243 Tedavi

Hastaların durumuna goumlre değişmekle beraber depresyonun ilaccedilla tedavisinde

guumlnuumlmuumlzde genel olarak antidepresanlar tercih edilmektedir Majoumlr depresyonda

psikotik oumlzellikler ortaya ccedilıkarsa antidepresanlara ek olarak antipsikotikler de

verilmektedir İlaccedil tedavisinin yanında EKT de uygulanabilmektedir Psikoterapiler de

tamamlayıcı ve hastalık tekrarını oumlnlemeye yardımcı tedavilerdir199

Bipolar bozukluk tedavisinde de hastaların farklılıkları dikkate alınır İlaccedilla tedavilerde

antidepresanlar antipsikotikler ve lityum gibi duygudurum dengeleyiciler kullanılır

İlaccedil haricinde EKT de kullanılabilir EKT yiyip iccedilmeyen saldırgan hastalarda etkili bir

youmlntem olabilir Depresyon da olduğu gibi psikoterapi bipolar bozuklukta

kullanılmaktadır200

244 Duygudurum Bozukluklarında Ceza Ehliyeti

Bu tuumlrdeki hastalıklar gerek teşhis gerek tedavi accedilısından tartışmalı olup şizofreniden

daha zor ve problemli hastalıklardır Bilişsel fonksiyonlar şizofrenideki kadar olmasa da

sanıldığından daha fazla hasara uğramaktadır Kişilerin hayatları suumlresince varlıklarını

koruyan hastalıklardır Hastalığın iyileştiği sanıldığı belirgin noumlbetlerin olmadığı

doumlnemlerde bile aslında sendromal veya sendromlardan daha az belirgin emareler

(subsendromlar) varlığını koruyabilmektedir201

Bipolar affektif bozukluk ve şiddet arasındaki ilişkiye dair farklı saptamalar

mevcuttur202 Genel kabul bu hastalıkla şiddet davranışları arasında anlamlı fakat buumlyuumlk

olmayan bir ilişkinin olduğudur Bazı yazarlar şizofreniden sonra succedil bakımından ikinci

sırada olan bipolar bozukluğun oumlzellikle manik doumlnemlerde saldırgan davranışlar

accedilısından şizofreniyi geride bıraktığını ifade etmektedir203 Bu hastalıklarda psikomotor

hızlanma ve duumlşuumlnce bozukluğu şiddet davranışına yol accedilmaktadır Succedil işleyen psikotik

hastalar arasında 194rsquo luumlk bir oranı bipolar hastaların oluşturduğu tespit edilirken

tutuklular arasında duygudurum bozukluklarının genel topluma oranla daha yuumlksek

199 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Hastalıkları 289-296 200 Oumlztuumlrk ve Uluşahin Ruh Sağlığı ve Hastaıkları 317- 321 201 Oumlzden 172 202 Bkz Seena Fazel vd ldquo Bipolar Disorder end Violent Crimerdquo Archgenpsychiatry 67 sy 9 (2010) 935

J Volavka ldquo Violence in schizophrenia and bipolar disorderrdquo Psychiatria Danubina 25 sy 1 (2013) 30 203 Elif Guumlneri Akıl Hastalıkları ve Şiddet (İstanbul İstanbul Geişim Uumlniversitesi Yayınları 2016) 48

olduğu saptanmıştır204 Ceza ehliyeti olmayan olgular arasında yapılan bir ccedilalışmada

13rsquouumlnde bipolar bozukluk ve 33rsquouumlnde depresif bozukluk saptanmıştır205

Manik hastalar şizofreni hastaları gibi ağır succedillar işlemez Goumlrevli memura hakaret gibi

soumlzel kavga yaralama gibi fiziksel tecavuumlz gibi cinsel iccedilerikli succedillar haneye tecavuumlz

kundaklama hırsızlık dolandırıcılık gibi mala youmlnelik succedillarla sarhoşluk ve tehdit gibi

succedillar işlerler206 Bipolar afektif bozukluk manik atak Tuumlrkiyersquode uygulamada kusur

yeteneğini sıklıkla otadan kaldıran hastalıklardandır207 TCKrsquonın 32 maddesi uyarınca

manik atakları doumlneminde hastalar tam ehliyetsiz sayılırlar ccediluumlnkuuml fiillerinin anlam ve

sonuccedillarını algılayamamaktadırlar Oumlzden ataklar arasındaki doumlnemde de ceza

ehliyetinin tam olmayacağı duumlşuumlncesindedir Buguumln bilimsel olarak atakların

goumlruumllmediği ara doumlnemlerde tam iyileşmenin olmadığı kabul edildiğinden yazara goumlre

tam ehliyetsiz olmasalar da eksik ehliyetli kabul edilmelidirler208

Majoumlr depresyon hastaları adli psikiyatrik vakalar arasında sayıca daha az olsalar da

işledikleri succedillar accedilısından ciddi bir durum arzetmektedirler Depresif hastalar

maniklerden daha ağır vakalardır ve işledikeri succedillar da daha dramatiktir Ağır

depresyon vakalarının oumlnemli bri kısmı birinci dereceden akrabalarını oumllduumlrmektedir

Ccedilocuğunu oumllduumlren anne babaların ccediloğunda psikoz veya majoumlr depresyon teşhis

edilmiştir Ccedilocuklarını oumllduumlren bu kişilerin ccediloğu cinayetin ardından intihar etmektedir

(annelerin 16 ndash 29 babaların 40- 60rsquoı)209 Cinayeti işleyen annelerin ccediloğunun

ldquokurtarmakrdquo duumlşuumlncesiyle veya psikotik atak esnasında sebepsiz olarak ccedilocuklarını

oumllduumlrduumlğuuml goumlruumlluumlr İntiharı duumlşuumlnen anneler de ldquobu acımasız duumlnyada ccedilocuklarını

annesiz bırakmamakrdquo fikriyle evlatlarını oumllduumlrebilmektedir Bu annelerde cinayet fikri

haftalar hatta aylar oumlncesinde ortaya ccedilıkabilir Hastalar olay yerinden kaccedilmak yerine

polise veya yakınlara kendilerini ihbar eder Atakların bittiği ve bilincin geri geldiği

doumlnemlerde ağır succedilluluk duygusu duyarlar Ccedilocuklarını oumllduumlren babaların da olay

oumlncesinde maddi sıkıntılar boşanma korkusu gibi zorlanmalar yaşadıkları ve psikoz

veya psikotik oumlzellikli depresyon hastası oldukları tespit edilmiştir

204 Bkz Ouml Saatccedilioğlu vd ldquoTutuklulardaDepresyonrdquo Duumlşuumlnen Adam Noumlroloji ve Psikiyatri Dergisi sy 9

(1996) 25-30 205 Bolu vd ldquoBir eğitim hastanesi psikiyatri kiniğinde adliolguların değerlendirilmesi beş yılık

incelemerdquo Guumllhane Tıp Dergisi sy 56 (2014) 2 206 Elif Guumlneri Akıl Hastalıkları ve Şiddet 48 Oumlzden Adli Psikiyatri 172-173 207 http webbarandoğanavtr (23072019) 208 Oumlzden Adli Psikiyatri 173- 174 209 Susan Hatters Friedman vd ldquoFilicide ndash Suicide Common Factors in Parents Who Kill Their Children

and Themselvesrdquo The Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law sy33 (2005) 496

Ebeveyn cinayetlerinde (parasid) de depresyon şizofreniden sonra ikinci sırayı

almaktadır Genellike erkek hastaların işlediği bu cinayetlere akut psikozlar koumltuumlluumlk

sanrıları- eşlik etmektedir Bazı vakalar anne babalarının kendisine zarar verecek olan

sahte kişilerle değiştirilmiş olduğuna inanmaktadır (Capgras Sendromu) Cinayetler

genellikle ani gerccedilekleşse de genccedil ve daha oumlnce saldırgan davranış goumlsteren hastalar bir

aile faciasının habercisi olabilirler Bununla beraber bakıma muhtaccedil yaşlı ebeveynleri

olan ve intihar duumlşuumlnen bazı vakalarda da cinayet ebeveyni yalnız bırakmamak acıdan

kurtatrmak duumlşuumlncesiyle işlenebilmektedir210 Genellikle sevdiklerini ızdıraptan

kurtarma duumlşuumlncesiyle oumllduumlren majoumlr depresyon hastaları uzuvları kesme (oumlzellikle

cinsel uzuvları) gibi şiddet eylemlerine de imza atarlar TCKrsquonın 32 maddesine goumlre

ceza ehliyetleri yoktur Maniklerde olduğu gibi buguumln depresif hastaların da noumlbet arası

doumlnemlerde tam iyileşmedikleri ve subsendromları suumlrduumlrduumlkleri kabul edilmektedir211

Belli doumlnemlerde ortaya ccedilıkan ataklar ile karakterize bipolar bozukluk bize ilk olarak

klasik literatuumlrdeki cuumlnun gayr-ı mutbıkı hatırlatmaktadır Fukahanın farklı bablarda

bahsettikleri ldquozaman zaman ayılanrdquo ve ayıldığında da tam ehliyetli kabul edilen bu

hastalık grubu manik veya depresif ataklarda algı ve iradelerini kaybeden bipolar

hastalarıyla oumlrtuumlşmektedir Bu durumda guumlnuumlmuumlz fıkhı accedilısından bipolar bozukluğu

olan hastalar atakların olmadığı doumlnemlerde tam ehliyetli olacaklardır Ancak Oumlzdenrsquoin

zikrettiği gibi hastalığın sendromlarının veya subsendromlarının suumlrekliliği soumlz konusu

olduğunda cuumlnun gayri mutbıka kıyası doğru goumlruumlnmemektedir Ara doumlnemlerde

sendromlar kadar guumlccedilluuml olmayan subsendromların bulunması hali ise mutbıka da kıyas

edilmelerine izin vermeyecektir Bu durumda karşımıza atak doumlnemlerinde ceza ehliyeti

tamamen ortadan kalkarken ara doumlnemlerde durumu şuumlpheli olan karmaşık bir fıkhi

vaka ccedilıkmaktadır

Bipolar hastası teşhisi almış bir kişinin had gerektiren bir succedilu işlemesi durumunda Fiil

akli melekelerin devre dışı kaldığı manik veya depresif atak doumlneminde işlenmişse

şizofrenide olduğu gibi had duumlşecek succedilun maddi tazmin youmlnuuml varsa tazmin ettirilecek

ve hasta guumlvenlik tedbiri olarak tedavi altına alınacaktır Atak doumlnemleri arasında

işlenen bir fiildeyse subsendromların varlığı ldquoşuumlpherdquo oluşturacağından yine had cezası

duumlşecektir Ancak burada ldquotam ehliyetsizlikrdquo huumlkmuuml verilemediğinden - yine tedavi

şartıyla beraber- kişinin durumuna goumlre bir talsquozir cezası verilmelidir Ccediluumlnkuuml cezaların

210 Bkz Canan Aksoy Poyraz vd ldquoPsikotik Oumlzellikli Depresyonun Adli Boyuturdquo Journal of Mood

Disorders 2 sy 4 (2012) 181-183 211 Oumlzden Adli Psikiyatri 174

succedilluyu ıslah amacı guumltmesinin yanında başkalarını uyarıcı bir yanı da mevcuttur ve

hastalık iddiasının (temaruz malingering) her zaman bir istismar aracı olarak

kullanılma olasılığı soumlz konusudur Buna ilave olarak cezaların kamu vicdanını

rahatlatmak suretiyle hukuka olan guumlveni artırıcı bir yanı da vardır

Kısas gerektiren succedillarda atak doumlnemlerinde gerccedilekleşen cinayetler ve yaralamalar iccedilin

kısasın diyete doumlnuumlşeceği accedilıktır İrade ve şuurun tamamen yok olmadığı ara doumlnemde

vuku bulan bir adam oumllduumlrme fiilinde kısmi akıl hastalığı şuumlphesi olacağından kısas

duumlşecek ve diyete doumlnuumlşecektir Bu doumlnemde hastaların akli melekeleri itibariyle

muumlmeyyiz ccedilocuk gibi kabul edilerek fiillerinin maddi ( hukuki) sorumluluklarının

devam ettirilmesi uygun goumlruumlnmektedir Boumlylece kasıtlı muumlessir fiillerde de kısas

duumlşuumlruumlleceğinden her durumda erş oumldenecektir

Talsquozir cezalarına terettuumlp eden succedillarda ldquoaklınrdquo tek şart olduğu ifade edilmişti Mani ve

depresyon atakları esnasında idrak ve şuurlarını kaybeden hastaların tam ehliyetsiz

olmaları dolayısıyla cezalandırılmaları muumlmkuumln değildir Subsendromların bulunduğu

kabul edilen ataklar arsındaki doumlnemde hastalar - hukuki sabit bir ilkenin bulunması

adına- yine muumlmeyyiz ccedilocuklar gibi kabul edilebileceği gibi talsquozir cezalarının elastik

yapısı itibariyle bu tip bir ilkeyi benimsemeye gerek kalmadan uygun cezaya da

ccedilarptırılabilirler ağır succedillarda hafifleştirme yoluna gidilebilir Elbette her durumda

mahkemece takip edilmesi gereken bir tedavi suumlrecinin olması kaccedilınılmazdır

Bu başlığa son verilmeden oumlnce oumlzellikle bipolar bozukluğun ataksız ara doumlnemleriyle

ilgili bir noktaya dikkat ccedilekilmesi gerekmektedir Hastalıkları teşhis edilmiş psikiyatrik

yardım goumlren ve ilaccedil kullanan bazı hastalar bilinccedilli ve iradi olarak ilaccedillarını

bırakabilmekte ve tam ehliyetsiz olacakları doumlnemleri adeta kendileri ccedilağırmaktadır

Daha da ilginccedil olan bazı dini gruplara intisap eden hastalar kendilerine hapların haram

madde iccedilerdiği uyarısı yapıldığından dini kaygılarla tedaviyi terk etmektedirler

Meseleye buradan bakıldığında klasik literatuumlrde ldquokendi ihtiyarıylardquo sarhoş olup aklını

oumlrten bir şahsın durumu karşımıza ccedilıkıyor gibi goumlruumlnmektedir Ne var ki bu durumdaki

bir şahsa kıyas yapılacak olsa bile hadlerin ve kısasın duumlşmesinden farklı bir netice

ortaya ccedilıkmayacaktır ccediluumlnkuuml succedil cuumlnun anında işlenmiştir Succedillu idraki yerindeyken

ilacını terk etmiş olsa bile cinayet kastında değildir ve hasta olma şuumlphesini de halen

taşımaktadır Talsquozir gerektiren ve aklın olmadığı bir anda işlenen succedillarda da ceza

olmayacaktır Ancak bu tuumlr kişilere hakkaniyet ve maslahat gereği atak doumlnemlerinden

ccedilıktıkları ara doumlnemlerde uygulanmak uumlzere ldquoilaccedillarını hasta olacaklarını bile bile terk

etmelerirdquo halinde uygun bir tarsquozir cezası takdir edilmelidir

SONUCcedil

İnsanlar arasında akıl ve ruh hastalıklarıyla succedil arasında her zaman bir ilişki olduğu

duumlşuumlnuumllmuumlş akıl ve ruh hastalarına potansiyel birer succedillu olarak bakılagelmiştir Bu oumln

yargıların guumlduumllediği Orta Ccedilağ Avrupasırsquonda akıl hastaları insanlık dışı muamelelere

maruz kalmışlardır Humanist akımın etkisinde gelişen ve sekuumllerleşmiş Avrupa hukuku

ise buguumln akıl ve ruh hastalıklarına farklı yaklaşmakta ve modern psikiyatri ile sıkı bir

ilişki iccedilinde bulunmaktadır Ancak soumlz konusu succedillar olduğunda sekuumller hukuk bile

kamusal youmln hep ağır bastığından ihtiyatlı davranmaktadır Bunun bir tezahuumlruuml olarak

da ldquoceza ehliyetirdquo kavramı ortaya ccedilıkmış ve bu ehliyetin sınırları ana hatlarıyla

ccedilizilmeye ccedilalışılmıştır TCK da benzer hukuk sistemleri gibi akıl ve ruh hastalıklarıyla

ilişkili 32 46 ve 47 maddeleriyle akıl ve ruh hastalıklarında temel oumllccediluumltuuml succedil sayılan

eylemlerin fail tarafından fiil esnasında ldquoalgılanamamasırdquo ve failin ldquoiradesinin

tamamen veya kısmen yok olmasırdquo olarak belirlemiş kamu maslahatı adına guumlvenlik

tedbiri adıyla succedilluya tedavi zorunluluğu getirmiştir

Muumlsluumlmanların akıl ve ruh hastalarına tavır ve muameleleri her zaman insani esaslara

uygun olmuştur İslam ceza hukuku da hem toplumun hem de bireylerin maslahatını ve

hukukunu koruyan insani bir hukuk sistemidir Toplum huzurunun devamlılığı ve succedil

işleyenlerin ıslahı iccedilin koyduğu cezalarda fertlerin aklen ruhen ve onları ccedilevreleyen

koşullar accedilısından farklı olduklarını dikkate almıştır Şeriatın succedil kabul ettiği bir eylemi

işleyen kişinin akıl ve ruh hastası olması durumunda cezaicirc ehliyeti muumlstakil bir başlıkta

ele alınmasa da cuumlnucircn mefhumu ve succedillara dair oumlzel başlıklarda bu konu izah edilmiştir

Fukahanın had kısas ve tarsquozirin tatbiki iccedilin koydukları oumllccediluuml aklın varlığıdır Akıl kişinin

doğru ile yanlışı ayırabildiği eylemlerinin sonucunu hesaplayabildiği bir melekedir

Akli melekeleri olmayan kişinin hiccedilbir şekilde şerrsquoan sorumlu tutulması duumlşuumlnuumllemez

Netice olarak da had kısas ve tarsquozir cezaları akıl hastalarına uygulanamaz Ancak

madur ettikleri kişilerin hakları da mahfuz olduğundan zararlar akıl hastalarının acirckileleri

tarafından tazmin edilir

Guumlnuumlmuumlz fıkhı accedilısından akıl ve ruh hastalıklarıyla ilgili huumlkuumlmlere ulaşabilmek iccedilin

modern psikiyatrinin verilerinden istifade etmek kaccedilınılmazdır Modern psikiyatri ilmi

bir tıp dalı olmakla beraber nihayetinde sekuumller bir zeminden beslenmekte ruh-beden

ikiliğini reddetmekte ve İslamiyetin succedil olarak kabul ettiği bir takım eylemleri sadece

masum ruhi bozukluklar olarak sunabilmektedir Bu da zihinsel olarak İslamiyetle tam

olarak oumlrtuumlşmeyen modern psikiyatrinin verilerinin oumlzellikle dini bilgilerimizle ters

duumlşen bazı hususlarda ihtiyatla karşılanmasını gerektirmektedir

Şizofreni ve duygudurum bozukluklarına İslam ceza hukuku accedilısından bakıldığında şu

sonuccedillara ulaşılabilir

1 Şizofreni hastalarının algı ve idraklerinin olmadığı yani akli melekelerinin

bulunmadığı kabul edilir Bu hastalar gerccedilekle olan bağlarını yitirmekte ve

oumlzellikle halluumlsinasyonların ve hezeyanların etkisinde succedil işleyebilmektedir Bu

durumda tam ehliyetsiz sayılmaları hadlerin ve kısasın diyete doumlnuumlşmesi

gerekmektedir Tarsquozir cezalarından da muaf olacaklardır Mali tazmini

gerektiren durumlarda -kendi malları yoksa- tazmini akile uumlstlenecektir Hastalar

maslahat gereği guumlvenlikle ilgili kurumlarda zorunlu tedavi altına alınacaktır

Bu kurumlardan salınmaları ise ancak hakim kararıyla olabilecektir Ancak bu

hastalığın henuumlz akut semptomlarının ortaya ccedilıkmadığı ve hastanın akli

melekelerinin tam olarak yok olmadığı doumlnemler de kanaatimizce ayrıca ele

alınmalıdır Hastalar değişkenlik goumlsteren kişisel semptomlarına goumlre yarı

ehliyetli sayılmalıdırlar Hadler ve kısaslar hastalık şuumlphesiyle zaten duumlşecek

olsa da oumlzelikle hukukun otoritesi hukuka guumlvenin korunması ve istismarların

oumlnuumlne geccedilmek iccedilin talsquozirlerden muaf olmamalıdırlar

2 Duygudurum bozuklukları teşhis accedilısından daha zor hastalıklardır Majoumlr

depresyon ve bipolar afekt bozuklukta atakların geldiği doumlnemlerde idrak şuur

ve iradenin yok olması nedeniyle hastalar tam ehliyetsiz kabul edilmelidirler

Şizofreni hastalarındaki gibi tedavi şartıyla had ve kısaslar diyete

doumlnuumlştuumlruumllmeli talsquozir de uygulanmamalıdır Bipolar bozuklukta manik veya

depresif atakların ara doumlnemlerinde tıbbi olarak hastaların subsendromlarının

bulunduğu kabul edilmektedir Bu da ceza ehliyetindeki akıl şartını şuumlpheli hale

sokmakta ve succedilluya had kısas gibi cezaların tatbikine mani olmaktadır Ancak

tam ehliyetli kabul edemediğimiz bu kişilere uygun talsquozir cezasının

bulunabileceği muhakkaktır Ara doumlnemlerde ilacını hasta olacağını bilerek

kendi iradesiyle terk eden bir kişiye ise atak doumlneminde succedil işlemesi halinde had

ve kısas uygulanamasa da cezai accedilıdan yarım ehliyetli sayılabileceği ara

doumlnemlerde ldquoilacını bıraktığı iccedilinrdquo tarsquozir cezası oumln goumlruumllmesi muumlmkuumlnduumlr

Bu ccedilalışmada zikredilenlerin haricinde modern psikiyatrinin tanımladığı birccedilok hastalık

veya bozukluk buguumln İslam ceza hukuku accedilısından ele alınmaya muhtaccediltır Aynı şekilde

İslam ceza hukuku da guumlvenilir tıbbi veriler eşliğinde guumlncellenmeli ve ndash tatbik edilip

edilmemesine bakılmaksızın- nazaricirc dinamizmini devam ettirmelidir

KAYNAKCcedilA

Ali Haydar Hoca Eminzacircde Mecelle Şerhi 4 cilt Beyrut Dacircru acirclemirsquol-kuumltuumlb 2003

Ankara TDV Yayınları 1996

Akşit Cevat İslacircm Ceza Hukuku ve İnsani Esasları (by Kuumlltuumlr Basın Birliği ts)

Amidicirc Seyfeddin el-İhkacircm ficirc usucirclirsquol-ahkacircm Tahkik Abdurrezak Aficircficirc 4 cilt Beyrut

Mektebursquol-İslamicirc 1402

Aras Hatice İmer ldquoŞizofrenide Şiddetrdquo Psikiyatride Guumlncel Yaklaşımlar 6 sy1

(2014) 45-55

Aşkım Hatunoğlu ldquoTuumlrk İslacircm Hekimlerinin Psikoloji Biliminin Gelişimine Katkıları

ve Psikolojik hastalıklara Tedavi Youmlntemlerirdquo Akademik Sosyal Araştırmalar

Dergisi sy2 (2014) 255-263

Avva Muhammed Selim Ficirc usucirclirsquon-nizamirsquol-cinacirciyyirsquol-İslamicirc Kahire Nahdet Mısr

Bardakoğlu Ali ldquoDiyetrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi 9 473-479

ldquoHadrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi 14 547-551

Başoğlu Tuncay ldquoTarsquozirrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi 40 198-202

İstanbul TDV Yayınları 2011

Behnesicirc Ahmed Fethi el-Mesrsquoucircliyyetirsquol-cinacircicirc firsquol-fıkhirsquol-İslamicirc Kahire Dacircrursquoş-Şurucirck

Belli Hasan Ural Cenk Vardar Melek Kanarya ve Tezcan Bahar rdquoŞizofrenide Şiddet

ve Cinayet Eylemi Risklerin Değerlendirilmesi Oumlnleyici Tedbirler ve Tedavide

KlozapinrsquoinYerirdquo Duumlşuumlnen Adam Psikiyatri ve Noumlroloji Bilimleri Dergisi sy

24 (2011 ) 222-227

Bobo William Rapoport Judith L Abi-Dargham Anissa Fatemi Hossein ve Meltzer

Herbert ldquoThe Neurobiology of Schizophreniardquo Psychiatry iccedilinde

edAllanTasman Jaraid Kay Jeffrey A Lieberman 302-313 West Sussex

Wiley 2008

Bolu A Toygar M Pan E Erdem M Uumlnluuml G ve Balıkccedilı A ldquoBir eğitim hastanesi

psikiyatri kiniğinde adliolguların değerlendirilmesi beş yılık incelemerdquo

Guumllhane Tıp Dergisi sy56 (2014) 1-4

Bourgeois Marc-Louis Şizofreni Ankara Dost 2016

Boynukalın Mehmet ldquoSuccedilrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi 37 453-457

Buhari Abduumllaziz Keşfuumlrsquol-esracircr Tahkik Abdullah Mahmud Muhammed Oumlmer

Beyrut Dacircrursquol-kitabirsquo-ilmicirc 1997

Buhacircricirc Ebucirc Abdullah Muhammed b İsmail Cacircmiursquos-sahih Tahkik Mustafa Deyyib

el- Beğacirc Beyrut Dacircru İbn Kesicircr 1987

Cessacircs Ebucirc Bekicircr er-Razicirc Ahkacircmursquol -Kurrsquoacircn Tahkik Muhammed Sacircdık Kamhacircvicirc

CiltBeyrut Dacircru İhyacircirsquol-Kuumltuumlbuumlrsquol-Arabicirc 1992

Cuumlrcacircnicirc Ali b Muhammed b Muhammed Tarsquoricircfacirct Beyrut Dacircrursquo1-kiatbirsquol-Arabicirc

Ccedilalışkan İbrahim ldquoİslam Hukukunda Ceza Kavramı ve Hadd Cezalarırdquo Ankara

Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi sy 11 (1998) 366-397

Ccedilolak Abdullah İslacircm Ceza Hukuku Ccedilorum Kitap Duumlnyası 2018

Dağcı Şamil İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Muumlessir Fiiller Ankara Diyanet

İşleri Başkanlığı Yayınları 1999

ldquoKısasrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi 25 488-495 Ankara

TDV Yayınları 2002

Demirbaş Hatice ldquoSuccedil ve Psikopatolojirdquo Adli Psikoloji iccedilinde editoumlr Emre Şenol

Durak ve Mithat Durak 155-172 Ankara Nobel Akademik Yayıncılık 2017

Dihlevicirc Şah Veliyyullah Huccetullahirsquol-Bacircliğa Ccedileviren Mehmet Erdoğan 2 cilt

İstanbul İz Yayıncılık 2018

Doumlnmez İbrahim Kacircfi ldquoCuumlnucircnrdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi 8 125-

129 İstanbul TDV Yayınları 1993

Doumlnmezer Sulhi ve Erman Sahir Nazaricirc ve Tatbikicirc Ceza Hukuku 2 cilt İstanbul Der

Yayınları 2019

EC Atbaşoğlu ve Guumlloumlksuumlz Sinan ldquoBilim Psikiyatri ve DSMrsquolerrdquo Tuumlrk Psikiyatri

Dergisi 24 sy 3 (2013) 202-212

Ebucirc Dacircvud Suumlnenuuml Ebucirc Dacircvud 4cilt

Beyrut Dacircrul-kitabirsquol-Arabicirc ts

Ebucirc Zehra Muhammed el-Cericircme firsquol-Fıkhirsquol-İslacircmicirc Kahire Dacircrursquol-fikrirsquol-Arabicirc

Erturhan Sabri ldquoİnsan Onuru Bağlamında İslacircmCeza Hukukuna Genel Bir Bakışrdquo

İslacircm Hukuku Araştırmaları Dergisi sy 21 (2013) 185-214

Fahreddin Hasan b Mansucircr Kacircdıhacircn Fetacircva Kacircdıhacircnicirc 3cilt

http shamelaws (29072019)

Fazel Seena Lichtenschein Paul Grann Martin ldquo Bipolar Disorder end Violent

Crimerdquo Archgenpsychiatry 67 sy 9 (2010) 931-938

Foucault Michael Deliliğin Tarihi Ccedileviren Mehmet Ali Kılıccedilbay Ankara İmge

Kitabevi 2017

Friedman Susan Hatters Hrouda R Debra Holden Carol E Noffsinger Stephan G

ve Rsnick Philip J ldquoFilicide ndash Suicide Common Factors in Parents Who Kill

Their Children and Themselvesrdquo The Journal of the American Academy of

Psychiatry and the Law sy33 (2005) 496-504

Gazzacirclicirc Ebucirc Hacircmid Muhammed b Muahmmed el-Veciz Tahkik Ali Muavvıd 2 cilt

Riyad Darursquol-Erkam bin Erkam 1997

Geccediltan Engin Psikodinamik Psikiyatri ve Normal dışı Davranışlar İstanbul Remzi

Kitabevi 2000

Goumlktuumlrk Neslihan Oumlzgenccedil İzzet ve Uumlzuumllmez İlhan Ceza Hukukuna Giriş Eskişehir

Anadolu Uumlniversitesi Yayınları 2012

Guumlneri Elif Akıl Hastalıkları ve Şiddet İstanbul İstanbul Gelişim Uumlniversitesi

Yayınları 2016

Hafızoğullar Zeki Tuumlrk Ceza Hukuku Ders Notları Ankara Başkent Uumlnivrsitesi

Hukuk Fakuumlltesi 2008

Helvacı İlhan ldquoTemyiz Kudretinden Yoksun Şahısların Hukuki Sorumluluğu Uumlzerinerdquo

İHFM 155 sy4 (1997) 145- 171

Hodgins Sheilagh ldquoMental Disorder Intellectual Deficiancy and Crimerdquo Archieves of

Gen Psychiatry sy 49 (1992) 476-483

http webmemurlarnet (22072019)

http webaydinpoltr (22042019)

http webbaltaciavtrakil-hastaliği-ile-ilgili-yargitay-kararları (1862019)

http webhuumlrriyetcom (21072019)

http webpsychologytodaycom (0207 2019)

http webwhoint (0207 2019)

httpweb allthatsinterstingcom (22072019)

httpweb mynetcom (21072029)

httpwebtckmaddecom (09 07 2019)

http webdeontolojihacettepeedutr (04082019)

İbn Kudacircme Ebucirc Muhammed b Abdullah b Ahmed bMuhammed Ravdatursquon-nacircdır 2

cilt by Muumlessesetuumlrsquor-reyyacircn 2002

İbn Abidicircn Muhammed b Emin Oumlmer Reddursquol-muhtacircr 6cilt

Beyrut Dacircrursquol-fikr 1992

İbn Emicircrirsquol-Hacircc Muhammed bMuhammed b Muhammed b Hasan et-Takricircr versquot-

tehbicircr 4 cilt

Beyrut Dacircrursquol-kitabirsquol-ilmicirc 1983

İbn Facircris Ebursquol-Huseyn Ahmed b Facircris b Zekeriyya Mulsquocemu mekacircyicircsursquol-luga

Tahkik Abdusselacircm Muhammed Harun 6 cilt (by Dacircrursquol-fikr 1979 )

İbn Huumlmacircm Kemaleddin Muhammed b Abdulvacirchid Şerhu Fethursquol- kadicircr 10 cilt

Beyrut Dacircrulrsquol-kitabirsquol-ilmicirc 2003

İbn Kayyim el-Cevziyye Şemsuddicircn Ebucirc Abdillah Muhammed b Ebi Bekr İlsquolacircmursquol-

muvakkıicircn Beyrut Dacircrursquol-cicircl 1974

İbn Kudacircme Ebucirc Muhammed Abdulah b Ahmed b Muhammed el-Muğnicirc 10 cilt

Beyrut Dacircrursquol-fikr h1405

İbn Manzucircr Cemaluumlddin Muhammed b Muumlkerrem Lisacircnursquol-Arab 15 cilt Beyrut

Dacircru Sacircdır ts

İbn Nuceym Zeynuumlddin b İbrahim b Muhammed Bahrursquor-racircik 8 cilt Beyrut Darursquol-

malsquorife ts

İbn Ruumlşd Ebursquo-Velicircd Muhammed b Ahmed Bidayetuumlrsquol-muumlctehid Ccedileviren Ahmed

Meylacircnicirc 3 cilt İstanbul Ensar Neşriyat 2015

İbn Teymiyye Takıyyuddin Ahmed b Abdilhalim b Abdisselacircm Siyacircsetirsquoş-şerlsquoiyye ficirc

ıslacirchirsquor-racircvicirc versquor-raiyye Riyad Vizaretursquoş-Şuucircnirsquol-İslamiyye h1419

Kahveci Nuri ldquoİslacircm Hukuku Accedilısından Succedilun Manevi Unsurlarından Kasıtrdquo Hikmet

Yurdu 5 sy 9 (2012)

Karaman Hayrettin Mukayeseli İslacircm Hukuku 3 cilt İstanbul İz Yayıncılık 2013

Kacircsacircnicirc Alaeddin Ebucirc Bekir b Mesud Bedacirciursquos-sanacircilsquo Tahkik Alicirc Muhammed

Muavvıd 10cilt Beyrut Dacircrulrsquol-kitabirsquol-ilmicirc ts

Kayatekin ZE Maner F Abay E Saygılı S ve Şener Aİ ldquoRuh Hastalarında

Homisidal Saldırganlıkrdquo Psikiyatri ve Noumlrolojik Bilimler Kongresi (1988) 22-

Khan Nicola Mental Disorder Toronto University Of Toronto Press 2017

Koca Mahmut ve Uumlzuumllmez İlhan Tuumlrk Ceza Hukuku Genel Huumlkuumlmler Ankara Seccedilkin

Yayınevi 2017

Koccedilak Muhsin ldquoGurrerdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi 14 211-212

Koparan M Reşat ldquo TCK Genel Huumlkuumlmler Ceza Sorumluluğunu Kaldıran ve Azaltan

Sebeplerrdquo TBB Dergisi sy 64 (2006) 337-367

Koumlroğlu Ertuğrul Şizofreni Ankara Hekimler Yayın Birliği 2016

Kuducircricirc Ebursquol Huseyn Ahmed b Muhammed b Ahmed Tahkik Abdullah Nezicircr Ahmed

Nezicirc Beyrut Muumlessesetursquor-Reyyacircn 2005

Lambert M Naber D Schacht A Wagner Hundemer H-P Karow AHuber

CG Suarez JM ldquoRates and predictorsof remission and recovery duruing 3

years in 392 never-treatedpatients with schizophreniardquo Acta Psychiatrica

Scandinavica118 sy3 (2008 220-229

Macircverdicirc Ebursquol Hasan Ahkacircmursquos-Sultacircniyye Kuveyt Mektebetu Dacircru İbn Kuteybe

Maverdicirc Ebucircrsquol-Hasan Ali b Muhammed el-Hacircvicirc 10 cilt

Kahire Mektebetuumlrsquol-Kahira 1968

Mevsılicirc Abdullah b Mahmucircd el-İhtiyar Tahkik Muhammed Ebucirc Dakicircka 2 cilt

Beyrut Dacircrursquol-Kitabirsquol-İlmicirc ts

Modestin Jiri ve Amman Roland ldquoMental Disorder and Criminality Male

Schizophreniardquo Schizophrenia Bulletin 11 sy 1 (1996) 69-82

Molla Huumlsrev Muhammed b Feracircmuz b Ali Duumlreruumlrsquo-Huumlkkacircm Ccedileviren Arif Erkan

http webvesiletuumlnnecatcom (29062019)

Muhammed b Oumlmer b Huseyn er-Racirczicirc el-Mahsul ficirc ilmirsquol-usucircl Tahkik Tacirchacirc Cacircbir

Feyyacircz Alvacircnicirc 6 cilt Riyad Cacircmiatrsquol-imacircm Muhammed b Suucircd el-İslacircmicirc

Muheyyiz Hucirclucircd binti Abdurrahman ldquoAhkacircmursquol-mericircdirsquon-nefsiyyeti firsquol-fıkhirsquol-

İslamicircrdquo Doktora Tezi Cacircmiatu İmam Muhammed b Suucircd el-İslacircmicirc h1432

Mustafa İbrahim Ziyacirct Ahmed Abdulkacircdir Hacircmid ve Neccacircr Muhammed

Mulsquocemursquo-vesicirct 2 cilt by Dacircrursquod-dalsquove ts

Nesacircicirc Ebucirc Abdirrahmacircn Ahmed b Şuayb Suumlnenuumlrsquon- Nesrsquoaicirc Tahkik Abdulfettah

Ebucircrsquol- Gudde 9 cilt Halep Mektebetuumlrsquol-matbucircatirsquol-İslacircmicirc 1986

Nesefi Ebursquol-Berekacirct Menacircrursquol-envacircr Ccedileviren Soner Duman Osman Guumlman ve

Suumlleyman Kaya İstanbul Beka Yayıncılık 2016

Nucircricirc Husacircm Suheyl ldquoEserursquol-cuumlnucircn fi tasarrufatirsquol-kavliyyeti versquol- filsquoliyyeti ficirc şericircatirsquol-

İslamicircrdquo Yuumlksek Lisans Tezi Cacircmiatursquon-Necacirchursquol-vatanicirc 2013

Okur Kacircşif Hamdi İslam Hukukunda Sosyal Sorumluluk ndash Akıle Oumlrneği Ankara

İSAM Yayınları 2017

Oumlzden Salih Yaşar Adli Psikiyatri Ankara Nobel Akademik Yayıncılık 2015

Oumlztuumlrk Orhan ve Uluşahin Aylin Ruh Sağlığı ve Bozuklukları Ankara Nobel Tıp

Kitapevleri 2016

Oumlztuumlrk Orhan Ruh Sağlığı ve Bozukukları Ankara Hekimler Yayın Birliği 1998

Pezdevicirc Ebursquol-Usr Ali bMuhammed el-Usucircl Karaccedili Matbalsquo tursquot- Cacircvicircd Bericircs ts

Pormann Peter ldquoTıprdquo Tuumlrkiye Diyanet Vakfı İslacircm Ansiklopedisi 41 101-

111İstanbul TDV Yayınları 2012

Poyraz Cana Aksoy Kocabaşoğlu Neşe Konuk Numan ldquoPsikotik Oumlzellikli

Depresyonun Adli Boyuturdquo Journal of Mood Disorders 2 sy 4 (2012) 180-

Rain Adrian The Psychopathology of Crime London Academic Press Inc1993

Rucircyanicirc Abdulvacirchid b İsmail Ebursquol-Mehacircsin Bahrursquol-mezheb Tahkik Tacircrık Fethicirc es-

Seyyid 14 cilt Beyrut Dacircrursquol-kuumltuumlbirsquol-ilmicirc 2009

Salsquolebicirc Ali b Nasr Telkicircn fi fıkhırsquol-Malikicirc Tahkik Muhammed Sacirclis Saicircd el- Ganicirc

Riyad Mektebetu Nezzacircr Mustafa el-Bacircz ts

Saatccedilioğlu Ouml Tuumlrkcan S Işıklı M Ve Uygur N ldquoTutuklularda Depresyonrdquo

Duumlşuumlnen Adam Noumlroloji ve Psikiyatri Dergisi sy9 (1996) 25-30

Sarı Nil ve Akguumln Burhan ldquoTuumlrk Tarihinde Psikatriye Bakışrdquo Tuumlrkiyede Sık

Karşılaşılan Psikiyatrik Hastalıklar iccedilinde editoumlr Muumlfti Uğur İbrahim

Balcıoğlu Neşe Kocabaşoğlu 1-24 İstanbul İstanbul Uumlniversitesi Cerrahpaşa

Tıp Fakuumlltesi Suumlrekli Eğitim Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi 2008

Serahsicirc Muhammed b Ahmed el-Usucircl 2cilt

Silver Eric ve Teasdale Brent ldquoMental Disorder and Violence An examination of

Stressful Life Events and Impaired Social Supportrdquo Social Problems sy 52

(2005) 62-78

Soysal Huumlseyin ve Yeşilbursa Doğan ldquoŞizofreni ve Benzeri Psikozlarrdquo Ruhsal

Hastalıklar iccedilinde editoumlr Nevzat Yuumlksel 24 395-406 Ankara Nobel Tıp

Kitapevleri 2006

Stein Dan J Phillips Katherine A Kendler Kenneth S ldquoWhat is a Mental

Psychiatric Disorder From DSM-IV to DSM-Vrdquo Psychol ogical Medicine40

sy11 (2010) 1759-1765 doi 101017S0033291709992261

Sulhi Doumlnmezer Kriminoloji İstanbul Beta Basım Yayım 1994

Şalsquobacircn Zekiyyuumlddicircn İslacircm Hukuk İlminin Esasları Ccedileviren İbrahim Kacircfi Doumlnmez

Ankara Tuumlrkiye Diyanet Vakfı Yayınarı 2012

Şafiicirc Muhammed b İdricircs el-Umm 8cilt Beyrut Dacircrursquol-malsquorife 1990

Şacirckir Beg Hanbelicirc Usucirclursquol-fıkhilrsquol-İslamicirc Mekke Mektebetuumlrsquol- Mekkiyye 2002

Şacirctıbicirc İbrahim b Mucircsa el-Muvacircfakacirct Tahkik İbn Hasen Acircl Selmacircn 7 cilt by Dar

İbn Affan 1997

Şekerci Osman İslacircm Ceza Hukukunda Talsquozir Succedilları ve Cezaları İstanbul Yeni

Ufuklar Neşriyat 1996

Taylor Edward H Assesing Diagnosing and Treting Serious Mental Disorders A

Biological Approach Oxford Oxford University Press 2017

Teftacirczacircnicirc Sadeddin Mesucircd b Oumlmer et-Telvih alacircrsquot-tevdicirch 2 cilt Beyrut Dacircrursquol-

kitabirsquol-ilmicirc 1996

Treatment Advocacy Center ldquoRisk Factors For Violencerdquo A Background Paper From

The Office Of Research and Public Affairs (2016) 1-5

Turabi Selami ldquoKusululuk ve Kusurluluğu Etkileyen Hallerrdquo TBB Dergisi s101

(2012) 267-292

Ucircdeh Abdulkadir Teşrilsquoursquol-İslamicirc mukacircrinen birsquol-kacircnunirsquol-vadlsquoicirc 2 cilt Beyrut Dacircrursquol-

kitabursquol-Azelicirc ts

Uğur Muumlfit ldquoDuygudurum Bozukuklarırdquo Tuumlrkiyersquode Sık Karşılaşılan Psikiyatrik

Hastalıklar iccedilinde editoumlr Muumlfit Uğur İbrahimBalcıoğlu ve Neşe Kocabaşoğlu

59-81 İstanbul İstanbul Uumlniversitesi Cerrahpaşan Tıp Fakuumlltesi Suumlrekli Tıp

Eğitimi 2008

Ulutuumlrk Guumlner Hande ldquoTuumlrk Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı ve Kusur Yeteneğine

Etkisirdquo Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2009

Uzunpostalcı Mustafa ldquoİslam Hukuku Accedilısından Ehliyetrdquo İslam Hukuku

Araştırmaları Dergisi sy8 (2006) 149-182

Uumlccedilok Alp ldquoŞizofreni ve Benzeri Psikozlarrdquo Ruhsal Hastalıklar iccedilinde editoumlr Nevzat

Yuumlksel 8 130-137 Ankara Nobel Tıp Kitapevleri 2006

Volavka J ldquo Violence in schizophrenia and bipolar disorderrdquo Psychiatria Danubina

21 sy1 (2013) 24-33

Walsh Elizabeth Buchanan Alec ve Fahy Thomas ldquoViolence and schizophrenia

examining the evidencerdquo British Journal of Psychiatry sy 180 (2002) 490-495

Yakut Esra ldquoTanzimat Doumlnemirsquone Kadar Osmanlı Hukukursquonda Talsquoziri Gerektiren

Succedillar ve Cezalarırdquo Tuumlrk Hukuk Tarihi Araştırmaları sy2 (2006) 25-40

Yacircsicircn Muhammed Naicircm ldquoEserursquol-emracircdirsquol-akliyyeti versquon-nefsiyyeti alarsquol-

mesrsquoucircliyyetirsquol-cinacirciyyetirdquo Mecelletursquoş-şericircati versquol-kacircnun sy16 (2002) 17-87

Yavuz Ruhi ldquoŞizofrenirdquo Tuumlrkiyersquode Sık Karşılaşılan Psikiyatrik Hastalıklar iccedilinde ed

Muumlfti Uğur İbrahim Balcıoğlu Neşe Kocabaşoğlu 49-58 İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakuumlltesi Suumlrekli Eğitim Tıp Eğitimi Etkinlikleri

Sempozyum Dizisi 2008

Yazıcı Olcay ve Ccedilakır Sibel ldquoDuygudurum Bozukluklarırdquo Psikiyatri iccedilinde İstanbul

İstanbul Uumlniversitesi Yayınları 2009

Yazır Elmalılı M Hamdi İslacircm Hukuku ve Fıkıh Istılacirchları Kacircmusu 5 cilt İstanbul

Eser Neşriyat 1997

Yıldız Sevil ldquoCeza Hukukunda Akıl Hastalığı ve Akıl Hastalarının YargılanmasırdquoSUuml

İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 2 sy4 (2002) 141- 151

Yılmaz Emel ldquoİslacircm Ceza Hukukuna Goumlre Kleptomanide Ceza Ehliyeti Ve Hırsızlık

Fiilinin Sonuccedillarırdquo Bilimname 1 sy 37 (2019) 535-557

Yiğit Yaşar İslacircm Ceza Hukuku Ankara Sistem Ofset Yayıncılık 2012

Zebicircdicirc Muhammed b Muhammed Murteza Tacirccursquol-arucircs 40 cilt Kuveyt Tablsquoatu

Kuveyt 1965

Zeylaicirc Fahrettin b Osman Tebyicircnursquol-hakacircicirck 6 cilt Kahire Matbucircatuumlrsquol-Kuumlbra el-

Emicircriyye h1313

Zuhaylicirc Vehbe Nazariyyatursquod-damacircn ev ahkacircmursquol-mesucircrsquoliyyetirsquol-medeniyye versquol-

cinacirciyye firsquol-fıkhirsquol-İslamicirc Şam Darursquol-Fikr1982

OumlZGECcedilMİŞ

EmelYılmaz 1978 yılında Almanyarsquonın Heidelberg şehrinde duumlnyaya gelmiştir

İlkoumlğretim tahsilini Almanyarsquoda tamamlamıştır Gebze İmam Hatip Lisesirsquonde başladığı orta

oumlğretimine Duumlzce İmam Hatip Lisesinde devam ederek lise tahsilini de burada nihayete

erdirmiştir 2016 yılında Sakarya Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesirsquonden mezun olmuştur

İlk sayfa EMEL YILMAZ tez

10293672

201910011611

ss

dd