aleksandar vasilic centralizacija.pdf

8/23/2019 aleksandar vasilic centralizacija.pdf

1/12

PANEVROPSKI UNIVEZITETAPEIRON

OPTE PRAVO

(smjer)

CENTRALIZACIJA I DECENTRALIZACIJA VLASTI

(seminarski rad)

Student: Mentor:

Aleksandar Vasili doc. drLjubinko Mitrovi

Index br. 24-09/ROP

Banja Luka, novembar 2009.


2/12

2

SADRAJ

1.UVOD .................................................................................................................................................... 3

2.CENTRALIZACIJA ................................................................................................................................... 5

2.1 KARAKTERISTIKE ............................................................................................................................ 5

2.3 UNITARNE DRAVE ............................................................................................................................ 6

3. DECENTRALIZACIJA .............................................................................................................................. 7

3.1 PRINCIPI USPIJEHA U DECENTRALIZACIJI: ..................................................................................... 9

3.2 DECENTRALIZACIJA REPUBLIKE SRBIJE .......................................................................................... 9

4. ZAKLJUAK................................................................................................................................... 11

5. LITERATURA ....................................................................................................................................... 12


3/12

3

1.UVOD

U ovom radu obajsniemo centralozovanu i decentralizovani oblik vlasti. U 95% demokratski

ustrojenih drava u svetu sainjeno je od decentralizovanih jedinica iji se organi formirajuneposrednom i slobodno izraenom voljom graana ispoljenom na izborima.U itavom svetu

u toku je proces prenoenja ovlaenja na nie nivoe vlasti, ali se on, na alost, vrlo esto

sprovodi nestruno.Kao to imamo primjer Bosne i Hercegovine, gdje se decentralizacijom

date ovlasti, vraajutj. prenose se na dravne oblasti, pri emu se stvara neki vid

centralizovane vlasti.

Decentralizacija vlastije prenos ovlaenja dravne vlasti sa sredinje vlade na necentralni

organ, pri emu necentralni organ nije podrvrgnut centralnom u smislu nadzora nadcijeloshodnou akata koji donosi. Decentralizacija vlasti de moe javiti u tri vida:

(1) realna decentrali zacijapostoji kada se jedan krug poslova sredinje vlasti povjeri tijelu

koje samostalno odluuje. Nadzor nad radom tog tijela vri samo sudska vlast, koja se

izjanjava o zakonitosti akta, ali ne i o njegovo cijeloshodnosti.

(2) personalna decentralizacija vlastipostoji onda kad se jedan krug poslova prenese u

nadlenost nekoj grupi graana, s obzirom na njihova svojstva (pripadnost jednom narodu,jezikoj zajednici, vijeroipovesti i sl).

(3) teri tori jalna decentralizacijapostoji kada se jedan odreen krug poslova vlasti, ili ak

cijelina ovlaenja vlasti prenese na neki organ ili tijelo, ija se nadlenost prostire na jednom

dijelu dravnog zemljita.

Jedan od uzroka za to je i to je i sama decentralizacija nejasan koncept, ije granice su

nedovoljno precizno teorijski odreene i moe se prouavati iz statistike idinamike vizure.

Pristupi definisanju decentralizacije u nauno-strunoj teoriji i praksi imaju sledea polazita:

Politiko, Ustavno pravno, Upravno pravno.


4/12

4

Ogomna veina savrijemenih drava ima unitarne sisteme vlasti. U njima je suverena vlast u

jednoj, nacionalnoj instituciji. Poto je u unitarnom sistemu ustavna suprematija dodeljena

centru, svaki sistem necentralne vlasti postoji zahvaljujui njemu. Ovo naizgled stvara

nekontrolisanu centralizaciju. Meutim, u stvarnosti, u unitarnom sistemu odnos izmeu

centra i periferije je sloen i mora postojati da bi odgovorilo zahtijevima drutvenog ivota.


5/12

5

2.CENTRALIZACIJA

Centralizirana vlada je oblik vladavine u kojoj je mo koncentrirana u sredinje vlasti na

jedinice lokalne samouprave koje su predmet. Centralizacija dogaa geografski i politiki.

U politikih znanosti, to se odnosi na koncentraciju vladinih snaga - geografski i politiki, ucentralizirani vlade.

U poslovne studije centralizacije i decentralizacije je o kojem se poduzeti odluke u lancu

zapovijedanja.

Demokratski centralizam je ime dano naela unutarnje organizacije koriste lenjinist politikihstranaka, a izraz se ponekad koristi kao sinonim za bilo koji lenjinist politike unutar politike

stranke. Demokratski aspekt ove organizacijske metode opisuje slobode pripadnika politikestranke za raspravu i raspravu o pitanjima politike i smjer, ali kada se odluci stranke donosi

veinom glasova svih lanova oekuje da se pridravaju tu odluku. Ovaj potonji aspektpredstavlja centralizam. Kao to je Lenjin je to opisao, demokratski centralizam se sastojao od"slobode raspravljanja, jedinstvo djelovanja."

Lenjinist organizacija ustavi najee imaju definiran sljedeim kljunim principimademokratskog centralizma:

1. Izbor lanova svih organa stranke od dna prema vrhu i sustavno obnavljanje njihovsastav, ako je potrebno.

2. Odgovornost za obje stranke struktura niih i viih struktura.3. Stroga i svjesnom disciplinu u stranci-manjine moraju slijediti odluke veinom sve dotle

dok se mijenja politiku.

4. Odluke gornje strukture su obavezne za nie strukture.5. Suradnja svih stranakih organa u kolektivnom nain u svako doba, i prema tome, osobne

odgovornosti lanova stranke za zadatke koje im se daju i za zadatke koje sami stvaraju.

2.1 KARAKTERISTIKE

Centralizirana vlada karakterizira nain na lokalne vlasti su imenovani od strane sredinjevlasti u zemlji, kao i lokalne upravne vlasti. U ovoj vrsti politike za razliku od federacije,

lokalne zakonodavne skuptine ne postoje.

Centralizovana(instrument pomou kojeg se postie potpuna podreenost ne centralnihorgana, centralnim u unitarnoj dravi naziva se dekoncentracija).


6/12

6

Dekoncentracija vlasti se moe shvatiti kao prenos ovlaenja dravne vlasti sa sredinje

vlade na izvesne organe, pri emu prijeneta ovlaenja vlasti ostaju pod neposrednim

nadzorom sredinje vlasti.

2.3 UNITARNE DRAVE

Unitarna drava je ponekad sa samo jednom, centralizirani, nacionalni rang vlasti. Meutim,unitarne drave esto ukljuuju i jedan ili vie samoupravnih regija. Razlika izmeuFederacije i ove vrste unitarne drave je da je u unitarnu dravu autonomnim statusomsamoupravnih regija postoji po mukama od sredinje drave, i svibanj biti jednostrano povui.Iako je uobiajeno za saveza da se dovede u to se sporazumom izmeu broja formalnonezavisne drave, u unitarnu dravu samoupravni podruja su esto stvaraju kroz procesdekoncentracija vlasti, gdje se nekada centralizirana drava pristane dati autonomiju na regijikoja je prethodno u potpunosti podreen. Tako su esto federacija osnovana dobrovoljno iz'dolje' dok se predaja donacije samouprave 'odozgo'.

To je esto dio filozofije unitarne drave koja, bez obzira na stvarno stanje u bilo koji odnjegovih dijelova, svoje cjelokupne predstavlja jednog suverenog entiteta ili nacije-drave, teda na osnovu ove sredinje drave vjebe suverenitet nad cijeli teritorij kao prava. U savez, sdruge strane, suverenitet se esto smatra prebivalitem u notionally komponente drava, ilikao to se dijeli izmeu tih drava i sredinje vlasti.

Federacije (latinski: usporediti, foederis, 'savez'), takoer poznat kao saveznedrave, je vrstasuverene drave karakterizira djelomino savez samoupravnih drava ili regijama ujedinjenicentralni (federalne) vlasti.


7/12

7

3. DECENTRALIZACIJA

Decentralizaciju (prema lat. de i centrumod centra) treba shvatiti kao prenos vlasti sajednog na drugo pravno lice javnog prava ije obavljanje ostaje pod prenosioevimnehijerarhijskim nadzorom.

Ukoliko se vlast odluivanja (vlade) prenosi na dravne organe i organizacije (bez svojstvapravnog lica javnog prava, a pod hijerarhijskim nadzorom) onda je u pitanju neprava, odnosno

upravna decentralizacija.

Prava decentralizacija, sa druge strane,jeste prenos vlasti vlade na nedravne subjektejavnog prava (teritorijalne kolektivitete i javne ustanove, sa svojstvom pravnog lica javnog

prava), koji su pod nehijerarhijskim nadzorom vie uprave.

Ukoliko se uz vlast vlade nedravnim subjektima prenosi i zakonodavna vlast, onda taj viddecentralizacije nosi naziv devolucija.

Ukoliko prijeneta zakonodavna vlast, pak, ukljuuje jo i donoenje zakona u materijalnomsmislu, kao optih pravnih akata koji izvornoureuju pravne situacije (odnose) stanovnikaodreenog dijela dravnog podruja, onda se radi o autonomiji.

Autonomija, takoe, ima svoje podvrste. Prva je tzv. drutveno-politika autonomija kojapostoji kada autonomne uprave vre skoro sve dravne poslove. O kulturnoj autonomiji segovori kada se samostalno ureuju poslovi u oblasti kolstva, prosvete itd. Trea vrsta tzv.

ekonomska autonomija postoji kada je rije o nezavisnom upravljanju ekonomskimposlovima i javnim dobrima autonomnog podruja.

Oblici u kojima se decentralizacija moe pojaviti su:

teritorijalna(prosta i pojaana), neteritorijalna (realna/stvarna i personalna decentralizacija), normativna, upravna i sudska.

Prosta decentralizacija je onaj vid teritorijalne decentralizacije gdje su ui teritorijalnikolektiviteti potinjeni samo najvioj cijelinidravnom vrhu, a u potenciranom oblikuteritorijalne decentralizacije oni su potinjeni i hijerarhijski viim teritorijalnim dijelovimadrave (na primer; regionima).

Kod realne ili stvarne decentralizacijedelegira se vrenje tano odreene djelatnosti, naprimer, sa jednog na drugi centralni organ ili pravno lice javnog prava (uz uspostavljanje

odnosa nadreenosti i podreenosti) ili se, prilikom uspostavljanja razliitih javno-komunalnih preduzea, delegiraju poslovi optine na te organizacije, ime im se, zapravo,

povjerava vrenje javnih ovlaenja. Ovom drugom vidudecentralizacije naroito jedoprinijeo razvoj javnih slubi.


8/12

8

Kod personalne decentralizacije radi se delegiranju poslova (najee od strane drave)jednoj, zajednikim katakteristikama meusobno povezanoj, grupi lica (pripadnicima isteprofesije, religije itd.). Takva grupacija e poverene poslove vriti preko svojih autonomnihorgana (tzv. kulturno-prosvetna autonomija).

Dalje decentralizacija se moe razvrstati na normativnu, upravnu i sudsku s obzirom na tokoja je vrsta vlasti predmet prenoenja na decentralizovane cijeline.

Blizak pojmovima centralizacije i decentralizacije je i pojam dekoncentracije, koji se u

smislu principa rada neke organizacije poeo upotrebljavati sredinom 19. vijeka. Idecentralizacija i dekoncentracija predstavljaju dva vida decentriranja vlasti. Poddekoncentracijom se uobiajeno podrazumijevalo dodjeljivanje izvesne samostalnosti niim,obino mijesnim predstavnicima centralne vlasti. Pojedini autori ovaj proces oznaavaju ikao upravnu odnosno zavisnu decentralizaciju, dok je prava decentralizacija po njimanezavisna. Ovakva podijela ima osnova, budui da je i dekoncentracija podvrstadecentralizacije.

Odluujui kriterijum za razlikovanje decentralizacije i dekoncentracije treba traiti u stepenupersonalne vlasti centralne nad niim upravama. Ukoliko su funkcioneri niih upravnih

jedinica u slubi centralne uprave, koja ima pravo samostalno da ih postavlja i smenjuje, tadase moe govoriti samo o dekoncentraciji. Ukoliko, pak, ovo pravo pripada funkcionerima iligraanima nie upravne elije, onda se radi o decentralizaciji (ili samoupravi).

Uspijeh u sprovoenju decentralizacije zavisi od puno injenica. Prvo, bez odgovarajuegnivoa dostignutog materijalnog stanja u jednoj dravi decentralizacija nije mogua.

Decentralizacija se moe negativno odraziti na efikasnostrada dravne organizacije.

Decentralizacija automatski poveava nivo korupcije u datoj zemlji.

Poveanje korupcije u decentralizovanim jedinicama naroito se moglo uoiti u Francuskoj iItalijisve korupcionake afere u ovim zemljama u poslednjih nekoliko godina desile su seupravo u decentralizovanim jedinicama vlasti!

Decentralizacija poreza i javnih prihoda takoe moe poveati razlike u pogledu redistribucijedobara i na taj nain ubrzati segregaciju, odnosno do destruktivnosti poveati meusobnonadmetanje pojedinih podruja u okviru iste drave. Istorija lokalnih samouprava uSjedinjenim Dravama ilustruje mehanizme poveanja nejednakosti meu odreenim

podrujima.

Decentralizovani sistemi mogu oteati primjenu makroekonomskih mijera i na taj nainugroziti stabilnostdravne ekonomije. U mnogim sluajevima fiskalne mijeredecentralizovanih jedinica vlasti su dijelovale suprotno mijerama fiskalne politike centralne

vlade. Primeri su Velika Britanija i Argentina u osamdesetim godinama prolog vijeka. Istotako, u mnogim zemljama na mijere lokalnih vlasti su utjecali tzv. politiki ciklusi: pred

izbore porezi se smanjuju, a trokovi poveavaju i obrnuto.


9/12

9

3.1 PRINCIPI USPJEHA U DECENTRALIZACIJI:

Prvo, korisnije je da rashodi budu neto centralizovaniji, nego takse (porezi), to je pravilo usvim razvijenim dravama Zapada.

Drugo transfer sredstavasa centralnog na podrune nivoe je uvijek koristan. U mnogimzemljama transferi sredstava iznose vie od 10 procenata javne potronje centralnih vlasti ivie od treine prihoda decentralizovanih jedinica. U zemljama kao to su Italija i Holandija(sa dobro razvijenim i razumno efikasnim decentralizovanim vlastima) transferi iz centralnog

budeta predstavljaju vie od 90 procenata prihoda lokalnih vlasti! Mehanizmi rotacija putemcentralno kontrolisanih sredstava primenjuju se u mnogim, prvenstveno razvijenim dravama,kao to su Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Severne Irske, Francuska, Nemaka,Japan i Koreja. Transferi takoe mogu ublaiti negativna dejstva decentralizacije nastabilizaciju. Njih, meutim, najverovatnije nije mogue upotrebiti za poveanje efikasnostidecentralizovanih jedinica

Tree, brojnost populacijenekog podruja mora se uzeti u obzir prilikomodreivanja naina decentralizacije. Decentralizacija e biti uspijenija u naseljenimzemljama u kojima su jedinice drugog stepena populaciono vee nego mnoge malezemlje. Isto vai i za veliinu teritorije. U velikim zemljama kao to su Brazil iliZair, pogotovu ukoliko su komunikacije oteane, decentralizacija je poeljnija nego umalim zemljama kao to je Jamajka. Dakle, pri teritorijalnoj decentralizaciji kljuan

je koncept kritine mase.

etvrto, uspijeh decentralizacije podrazumeva razliit tretman slubipodrunih jedinica sobzirom na izvodljivost njihove decentralizacije. Razliite urbane ili lokalne slube imajurazliite karakteristike.

U tom smislu, mogue je izvriti rangiranje poslova prema pogodnosti za decentralizaciju sobzirom na stepen eksternosti njihovog dejstva, stepen naplativosti vrenja slube i stepentehnike sloenosti obavljanja slube (tehnike i menaderske vijetine potrebne za njihovoobavljanje).

3.2 DECENTRALIZACIJA REPUBLIKE SRBIJE

Ustav Republike Srbije iz 2006.posebnu panju je posvetio decentralizaciji Republike Srbije iobavezi drave da se stara o ravnomjernom regionalnom razvoju dijelu o teritorijalnomureenju Republike Srbije(l. 176193).

Ustav od 2006 je ponovio teritorijalno ureenje iz Ustava Srbije od 1990, a to znaiasimetrina teritorijalna autonomija (sa autonomnim pokrajinama ne na cijeloj dravnojteritoriji nego na dijelu dravne teritorije, pri emu su autonomne pokrajine nejednakogstatusa) i monotipska lokalna samouprava(s jedinstvenim tipom optine kao jedinicom

lokalne samouprave, dok grad i grad Beograd vre funkcije optine).


10/12

10

Dakle, i u Ustavu iz 2006. Srbija je decentralizovana po dvijema linijama, liniji teritorijalne

(pokrajinske) autonomije i liniji lokalne samouprave. Ukazaemo na nekolikonajinteresantnijih detalja ustavne organizacije decentralizacije u Republici Srbiji.

Ustavu u lanu 180. stav 1 kae: Skuptina je najvii organ autonomne pokrajine i jedinice

lokalne samouprave. Time to je rijeeno da je skuptina najvii organ (takva formulacijane postoji u u vaeem Zakonu o lokalnoj samoupravi, a ni u prethodnom Ustavu, premakojem je skuptina optine predstavniki organ) odreena je organizacija autonomne

pokrajine i optine, propisano je njihovo ureenje, jer svi drugi organi tada moraju bitipotinjeni skuptini. To je tzv. skuptinski sistem vlasti, koji se zasniva na jedinstvu (ne napodeli) vlasti u korist skuptine, koji je postojao u vrijemepostojanja socijalistikeJugoslavije (19461992). U tom sistemu vlasti sve organe bira i razrijeava Skuptina to, kad

je rijeo optini, i pie u Ustavu u lanu 191. stavu 4.

Kad je rije o autonomnim pokrajinama, Ustav iz 2006. sadri dvijerije krupne novine. Prvaje da je OSNIVANjE NOVIH ILI UKIDANjE, ODNOSNO SPAJANjE POSTOJEIHAUTONOMNIH POKRAJINA OTVOREN PROCES. O tome se odluuje po postupku

predvienom za promenu Ustava, a predlog utvruju graani na referendumu, u skladu sazakonom (lan 182. stav 3). U skladu sa tim naelnim stavom je i odredba: Teritorijaautonomnih pokrajina i uslovi pod kojima se moe promeniti granica izmeu autonomnih

pokrajina odreuje se zakonom. Teritorija autonomnih pokrajina ne moe se mijenjati bezsaglasnosti njenih graana izraene na referendumu, u skladu sa zakonom (lan 182. stav 4).Druga novina je da dvije rijeautonomne pokrajine nemaju jednak poloaj.


11/12

11

4. ZAKLJUAK

Decentralizacija je dio ireg procesa diferencijacije upravnih institucija i organizacija.

Suprotnost decentralizaciji je CENTRALIZACIJA.

Ideal centralizovane unitarne drave je da se svi javni poslovi vre iz jednog centra. Time seosigurava jedinstvo upravljanja. Ovakva organizacija simboliki je predstavljena piramidom.

PREDNOSTI CENTRALIZACIJE:

Lak, jasan i jeftin pregled cijeline, Jednostavnije dugorono planiranje, Uspijena integracija pojedinanih interesa, Teritorijalna ujednaenost procedura, Bre donoenje odluka (kroz olakanu upotrebu IT reenja).

NEDOSTACI CENTRALIZACIJE:

ugroenost birokratizacijom i odvajanje odluujueg organa sa vrha hijerarhijskeljestvice od podrunih jedinica koje su u neposrednom kontaktu sa graanima;

smanjena efikasnost odluivanja vrh dravne organizacije postaje usko grlo uodluivanju;

spor, nezainteresovan, krut i ablonizovan pristup sprovoenju odluka od strane niihorganizacionih jedinica (zbog nepoznavanja razloga i motiva za donoenje odluke) usljed ega nie jedinice stalno trae dodatna uputstva i direktive odozgo;

zamiranje inicijative niih jedinica.Decentralizacija podrazumeva poveanje nadlenosti niih perifernih teritorijalnih jedinicakoje i dalje ostaju podreene viim upravnim instancama (samo strukture koje su hijerarhijskiorganizovane mogu biti odrive).

Kada se vri analiza dravne organizacije nikada nije mogue rei da je neka dravadecentralizovana ili to nije. Jedino je mogue rei u kom stepenu je to sluaj.

Iskustva prikupljena u dravama na cijeloj planeti potvrdila su da decentralizacija pozitivnoutie na:

Politiku stabilnost, Obavljanje javnih slubi, Jednakost graana i Makroekonomsku stabilnost.


12/12

12

5. LITERATURA

1. Akai, Nobuo i Masayo Sakata (2002), "Fiscal Decentralization DoprinosiEconomic Growth: Evidence from State-Level Presjek Podatak za SAD", Journal

of Urban Economics, Vol.52, No.1, pp.93 - 108.

2. Ebel, Robert D. i Serdar Yilmaz (2002), 'On Mjerenje i utjecaju fiskalnedecentralizacije ", Policy Research Working Paper, 2809, Washington: World

Bank.

3. Fisman, Raymond i Roberta Gatti (2002), 'Decentralizacija i korupcija: Dokazi usvim zemljama', Journal of Public Economics, Vol.83, No.3, pp.325-45.

4. Schakel, Arjan H. (2008), 'Validacija regionalna vlast Indeks', Regionalne iFederalne studije, Routeledge, Vol. No. 18 (2).

5. Sharma, Chanchal kumar.2005a 'Kad li decentralizacije dostaviti? Dilemma ofDesign ', South Asian Journal of socio-politikih Studies6 (1) :38-45.

6. Sharma, Chanchal Kumar (2006), 'Decentralizacija dilema: Mjerenje i vrednovanjeStupanj Outcomes, Indian Journal of Political Science, Vol.67, No.1, pp.49-64.

Documents

aleksandar vasilic centralizacija.pdf