Upload
others
View
13
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Dante Spagnol
Alis di colombadramma in tre atti
ambientato in Versutta nel 1350
Edizioni Concordia Sette
Indice
Presentazione di Novella Cantarutti
Introduzione dell'autore
Atto primoAtto secondo
Atto terzo
Immagini(cliccare per ingrandire)
O 'a nol vi garbia ch'al dei da vivi...
...a doi mil puarès in dÏ?
A Ă n sassinĂ t il patriarcja Beltrand...
...'ntai pras da la Richinvelda
Presentazione di Novella Cantarutti
Una suggestione di luoghi e gente, arte e storia nutre Alis di colomba (Ali di colomba), ildramma in tre atti che Dante Spagnol ha scritto nel friulano di Casarsa da lui adoperatosolitamente in poesia.
A Casarsa e piĂš precisamente a Versutta egli appartiene per esservi nato da famiglia legataalla terra, e per avervi trascorso gli anni primi; e a Versutta, nel sagrato della chiesettatrecentesca di SantâAntonio abate, si svolge, in prevalenza, il suo dramma.
Penso che, per intendere i perchĂŠ di questo lavoro, a partire dallâambientazione, occorrarisalire allâinfanzia, al tempo di scuola; il cammino di poesia infatti prende avvio dallastanzetta angusta (non câerano banchi) dove insegnava ai ragazzi, nel tragico 1944, in pienaguerra, Pier Paolo Pasolini sfollato con la madre a Versutta (1). Nella scuoletta di fortunascrollata non di rado dallâonda dei bombardamenti che si abbattevano su Casarsa, gli allievidi quel singolare maestro erano guidati a sentire la musica del parlare materno ed alla poesia(2), a intravedere i segni dellâarte celati anche sotto lâintonaco della chiesetta quasidomestica di SantâAntonio (3).
L âoasi di Versutta e lâincanto di quella stagione si dilatano nutrendosi dei ricordi nel quadrodelle esperienze di don Dante sacerdote e missionario in Africa da ventitre anni. Lâincontro escontro quotidiano con ambienti lontani e diversi non solo mantengono viva la memoriadella terra nativa, ma aiutano ad indagarla. Il paesaggio arido e le creature in mezzo a cui ilmissionario opera incontrando difficoltĂ facilmente immaginabili, giovano forse adalimentare lâesigenza di condursi indietro nel tempo non suo, ma della gente da cui traeradici, verso la storia della sua terra, la condizione delle plebi friulane soggette, nel medioevo e oltre, a feudatari e padroni, vittime di arbĂŹtri e calamitĂ , dai terremoti alle invasioni.
Alis di colomba è un dramma di colpa, pentimento e riscatto, una vicenda di fantasia inseritanella storia e nel contrastato clima politico del Trecento, alla vigilia dellâuccisione delpatriarca Bertrando di Saint Geniès. Di lui che fu uno dei piĂš grandi patriarchi aquileiesiviene illuminata e forse accentuata lâazione di rivendicatore dei diritti delle plebi oppressecontro la prepotenza dei feudatari friulani che lo attendono per colpirlo a morte mentre è incammino verso Udine.
La fine crudele del patriarca è allo snodo della vicenda di un giovane conte di Mels e di unagiovane serva innamorati e divisi dalla disparità della condizione e dalla colpa del padre dilui.
Lâautore ricrea il clima di Versutta trecentesca dove, nel quadro limpido di una primavera, simuovono signori e contadini e si propongono incontri, rituali e riti incentrati soprattuttointorno a Domenico di Mels signore di Versutta che si avvia pellegrino e penitente a Roma.La festa per il suo ritorno che dovrebbe preludere al superamento dellâostacolo che sifrapponeva al matrimonio dei due giovani, è interrotta dallâannuncio della morte delpatriarca e dalle notizie incerte intorno a Bernardo che faceva parte della scorta.
Viene da dire - e ritengo a proposito - che questo lavoro è nutrito da ". .. lungo studio e ...grande amoreâ ed è tenuto su un piano di poesia che si fa, a momenti, intensa. Sono continuii ricorsi biblici ai Salmi, al Cantico dei cantici.
Il friulano - come sâè detto - è quello di Casarsa che Dante Spagnol ha sempre parlato e usatoscrivendo; si rilevano però alcuni termini arcaici o almeno desueti. La grafia è semplificata elâabbondanza di accenti risponde forse al proposito di rendere piĂš agevole la lettura e lapronuncia ai possibili attori.
Novella Cantarutti
(1) Il tempo di Versutta (1944 -1945) si ritrova nel volume che raccoglie scritti del periodofriulano di Pasolini, edito da Guanda, P. P. Pasolini, Un paese di temporali e di primule, acura di N. Naldini, Parma 1993. Ne fanno memoria, in piĂš punti, scolari e amici di Pasoliniin Friuli intervistati da G. Mariuz in La meglio gioventĂš di Pasolini, Udine 1993.
(2) In un quadernetto â1944â che contiene quattordici poesiole dedicate agli scolaretti diVersutta tra i quali è presentato Dante Spagnol: â... Dante / con lâocchio un poâ sognanteâ, inP. P. Pasolini, op. cit., p. 287.
(3) Pasolini cominciò a scoprire gli affreschi della chiesetta di S. Antonio abate di Versuttache è al centro dellâazione teatrale di don Dante. Il pittore Rico De Rocco ne cominciò ilrestauro avvalendosi dellâesperienza dellâincisore Virgilio Tramontin. G. Mariuz, op. cit., pp.109- 113.
Introduzione
Il perchĂŠ del dramma
Diverse sono le motivazioni di questo lavoretto in friulano casarsese. Alcune sono culturali(lingua, arte), altre religiose e sociali (rapporto Dio - Uomo, padrone - servo). La tematica harisvolti anche nel mondo attuale. In essa è riflessa la parabola esistenziale di ciascuno di noi.
Ho scelto lâanno 1350 perchĂŠ in questo anno muore il patriarca di Aquileia Bertrando di SanGenesio, e si celebra il secondo Anno Santo in Roma. Si è pure appena usciti da una pestenera e da un terremoto che ha devastato non solo il Friuli, ma tutta lâItalia.
Ancora, nella prima metĂ del Trecento, vedo i primi sintomi di una nuova era che tenta diuscire dal Medioevo, il quale però domina ancora in pieno nel nostro Friuli, come afferma ilMarchetti: âParticolari eventi e particolari condizioni contraddistinguono la storia del Friulinegli ultimi tempi dellâetĂ di mezzo e ritardano di poco men che due secoli certi processicaratteristici della storia italiana, altri ne limitano o modificano profondamente, altri neeliminano del tuttoâ.
La vicenda
Un giovane, figlio dei conti di Mels- Prodolone, vive con la sua famiglia a Versutta, dove iconti possiedono parte del loro feudo.
Laureatosi allâUniversitĂ di Padova, il giovane si innamora di una plebea che desiderasposare. La ragazza è orfana di madre, morta a causa della peste. Si scopre per la confessionedel conte padre, che la ragazza potrebbe essere figlia dello stesso conte a causa di unarelazione che costui ebbe con la madre ânuvĂŹssaâ, (jus primae noctis?). CosĂŹ il matrimonio sicelebrerĂ solo se tra i due fidanzati verrĂ tolto ogni dubbio di impedimento. Il caso potrĂ essere risolto, ci si augura favorevolmente, dallo stesso patriarca, che a San Vito ha pure unaresidenza.
Il conte padre, sconvolto, âscontaâ il suo peccato andando in pellegrinaggio a Roma per ilgiubileo dellâAnno Santo, liberando la famiglia della ragazza da ogni vincolo servile. I duegiovani hanno tutta la speranza di sposarsi. Si aspetta il ritorno del conte padre da Roma elâincontro con il patriarca Bertrando che rientra in Friuli da Padova e dal quale si attende lasoluzione tanto sperata del caso.
Siamo alla vigilia della morte di Bertrando. Il giovane, informato della congiura preparatadai conti di Spilimbergo, istigati dal conte di Gorizia, con lo scopo di uccidere il patriarca,parte per Sacile per dissuadere il Principe a passare il guado del Tagliamento nei pressi diSpilimbergo. Deviando per San Vito, si eviterebbe lâimboscata. Sarebbe anche unâoccasionebuona per celebrare il matrimonio, presente il conte padre.
Fervono i preparativi a Versutta per lâaccoglienza di questi due personaggi. Per questo siallestisce una rappresentazione sacra: il âPlanctus Mariaeâ.
Il padre conte, pellegrino, ritorna a casa verso la sera del 6 di giugno.
Si attende lâarrivo del figlio e del patriarca; invece arriva improvvisamente lâannuncio dellafine del Beato e della cattura del giovane, seriamente ferito.
Il dramma finisce con la sceneggiatura del âPlanctus Mariaeâ, le cui attrici - la Madonna e laMaddalena - vengono sostituite dalla fidanzata del giovane e dalla presunta futura suocera.
Celebrando cosĂŹ la passione di Cristo Crocifisso, si celebra anche quella della famiglia e sirinnova ancora una volta il Calvario del Friuli.
Dante Spagnol
Ringrazio amici e cultori di lingua che mi hanno incoraggiato a stendere lâopera. Dicembre1995
Dante Spagnol
Alis di colombaPrin At
âEssi fedĂŠi ai fogolârs dai nustri vècius âa no vòul dizi tegni cont la siniza, ma trasmèti laflamaâ.Roger Garaudy
âSe i ti volis essi universal cjacĂ ra dal to borcâ.H. De Balzac
Atours in òrdin di comparsa
BERNARD - Fj dal contCATINA - Maròsa di BernardURSULA - Sòur di BernardMESTRI PITOUR PIERI - Pà ri di CatinutaCONT PARI - Meni di Mels, cont di ProdolonCONTESSA MARI - Maria, dai cons Altan di S. Vit FLAGELANS
Versuta cu la so Beòrcja. Sul denĂ nt e viĂŠrs il fons, la glisiĂšta châa ven fòur squasi intĂŠra. IlmĂťr châa no si jĂ´t al è chel di tramontana. La Beòrcja al è un triangul di pradĂšt châal finĂŹs aman dreta su la strada di San ZuĂ n châa cĂ´r via viĂŠrs il TilimĂŹnt. La fontana a è platĂ da, e a sijĂ´t apĂŠna ântal cjantòn, dòngja il palĂ s dai Mels, cons di Prodolòn, che culĂŹ a Ă n un toc dal sofeudo. Dal palĂ s al dĂ sul vĂšli il portòn grant, a arc, sempri vièrt, châal era in piè fin belzĂ Ă ins. I sin ânta la vièrta dal 1350: un vĂŹnars di plena corèsima. La Patria dal Friul a è incjamòta la ĂŠta di miès, ma che belzĂ al spia alc di nòuf. In plèna corĂŠsima di matina, cun tanta lĂťsgnènfra il vert Ăťnar di erba, bars e Ă rbui. âNa armadĂšra cun imprĂŠsâc di pitòur, pojâs sul mĂťra sorèli da la glĂŹsia, al sta a di che a son davòur a da dòngia un afresc.
I custĂšms dai siòrs a no son par nĂšja cjassòus, dopu li ultimis regulis datis dal patriarcjaBertrand in mĂŠrit. A si pol jodi di tant in tant qualchi fĂŠmina cui biĂšns su li spĂ lis e dòi sĂŠlispicias, e sâal ocor, quĂ lchi sâcjap di frĂťs in sâcjapinèla châa còrin zujant. VolĂŹnt, al si pol fasinti un sot- fòns di musicĂšta intonĂ da al timp, magari coma che di Zeffirelli, ânta âFratellosole e sorella lunaâ.
SĂŠna prima
Bernard vistit encjamò da viĂ z cun mantelina, al ven fòur da la glĂŹsia, e in chel a si presĂŠntaCatina cu un vĂŠil ântal ciâf, bel bèlu direta viers la glĂŹsia . A son segnas doi tròis châaparĂťssin dĂšcju dòj da la strada un davòur la glĂŹsia e chel altri sul denĂ nt châal vĂ di lunc sĂš laglĂŹsia a tacasi cun chel di prima.
BERNARD - Cui ĂŠsia âsta zovinĂšta châa ven fòur sĂŹcut lâaurora: bièla tanâ che la luna,lusĂŹnta come il sorèli?
CATINA - E chistu re di gloria cui lâĂŠsia? Ah! Al è lui, il me siòr, len di fuĂ rsa e di vigòur!
BERNARD - Coma chi ti sos biela, amĂŹga me! Coma châi ti sos biela! I to vuj a son tant checulumbĂŹns che il to vĂŠil al volarĂŠs plata!
CATINA - Jâ ti sos impiat di sflandòur coma invulussat âta âna mantĂŠla di lĂťs! BERNARD -Ti mi sos zuda al còur, nuvissĂšta me: jâ ti Ă s robat il me amòur, doma cui lamp dal to vĂšli!
CATINA - Châa gjòldin dĂšcju i sĂŠi, e la cjera châa sclopi di ligrĂŹa; châa fedin fiĂŠsta duciu ilens dal bosc denĂ nt dal me sior châal ven!
BERNARD - Ven, la me bièla; venmi dòngja culumbĂŹna; no joditu che da lâunvièr i sin belzĂ fòur, e il timp da li plòis al ĂŠ passat? Al ĂŠ dut in ligrĂŹa il me còur a stĂ sot li to Ă lis!
CATINA - Si, tu sior, ti sos la me fuà rsa e il me cjant! BERNARD - Là ssimi strènzi la toman (a si strènzin li mans).
CATINA - Bernard, jâ no fali cui disi châi ti sos no Diu, ma un so raj: un dut-un cu la so vitae cu la me!
BERNARD - Encja jo, à nima me, jo no cjà ti par te peraulis pÏ biÊlis di ches dal cjà nt diSalomòn. E tu, i ti cjà ntis cui salmos tan-che in còru co si meÝn adÚn par leva a Diu li laudisdi matina a bunòra e i jèspui di sotsÊra.
CATINA - A è ântal còru châi podin fa sinti la nustra vòus di sotĂ ns e sclâfs, sâcjafojada dasĂŠcui. - Bedalòra che la glĂŹsia âa è doventada la nustra perĂ ula, mĂ ssima in ta âstu timp culĂŹ.
BERNARD - A è vèra! RomĂ i la vòus dai fĂ mui e dai puorès di vila, a si fâ sinti ântalParlamĂŹnt par grĂ ssia dal nustri lustrissim prĂŹnsip Bertrand. Encja par chel un grum disorestĂ ns a son cuntra di lui: andâè di chei châa volarèssin disfasi dal prĂŹnsip. Ma lui al tendĂťr! A noâl mola i dirĂŹz da la puòra zent! I zin viĂŠrs timps nòufs, la me ninĂšta.
CATINA - E è la vièrta, Bernard!â Encia il me còur al si viĂŠrs par te e par âna vita nòva! Bentornât, dopo tanâ timp châjâ ti spetavi.
BERNARD - GrĂ ssis, CatinĂšta! Jâ ĂŠri seneòus di jòditi! AdĂŠs unâaltra ĂŠta a si spalĂ nca parme; par te, par ducju nu! Encja il mont furlĂ n al pol cjantâ! Jâ sint ânta IâĂ ria alc di nòuf atrimulâ!
CATINA - Sint, Bernard, il âcjarpĂŹtâ da la badĂ scula.
BERNARD - Châa pĂ rta il spin ântal vignĂ l.
CATINA - I vincjars a bÚtin-fòur i gjà tui cui so plumins di arzÊnt.
BERNARD - La vit a à finit di plà nzi, e cul clipÚt dal sorÊli a da-fòur i bÚtui.
CATINA - E su la stressa la tortorĂŠla a si prepĂ ra il nit.
BERNARD - BelzĂ lâunviĂŠr al è passât! I âvin planzut avònda! MalegrĂ ssis di ogni fata:invasiòns, paĂšris dai VenessiĂ ns e dai Turcs, la fan, il sec.. .
CATINA - E il taramòt châal Ă sdrumat cjĂ sis, cjasâcĂŠi e glĂŠsiis.. . e tancju muĂ rs!
BERNARD - E la pestilensa nĂŠra, stria malandrĂŠta!
CATINA - E a Ă vut còur di vigni fin culĂŹ a semena la muĂ rt! Puòra me mari ânta un blancninsòul a ti Ă n ingulussĂ da (A taca a planzi. Bernard a la strens ântal so sen e podopo,tignĂŹnghi su il cjaf, al va indenĂ nt cui discors e a la fin a la mòla).
BERNARD - Cul jutòri di Diu, j podĂŹn sempri tacâ da nòuf. Il nustri disĂťn al è di tribulâ, masĂŠnsa mai molâ. La man di Diu a impĂ sta la nustra vita cun sudòur e IĂ grimis, tan- che ilfornĂ r cu la farina di flòur ânta la pila châal la masèna e la messèda cun levĂ n a Ă ga fresâcjapar fa il pan.
CATINA - âNtal fĂ´r, dulĂ che il fòuc a lu savòra e al ghi dĂ il nasa-bòn. (Bernard al tĂŠnta dibussala, ma ic âa ghi sbrissa via). Bernard, nol è chistu il momènt! (e a ghi strens la man).
BERNARD - SĂŹ, un timp di vita nova al ni spĂŠta. I prepararĂŹn ĂŠncja nu il nustri nĂŽt! Il studi luĂ i finit, il calĂŹgu di PĂ dua al si è sfantât, ânta lâaria fina e clĂŹpida di VersĂšta. Jâ torni a dilu:par me e cun te unâalba nòva a lĂťs! Il nustri amòur al è aga fresâcja di risultĂšm còma lâĂ ga dista fontĂ na; sempri antiga e sempri nòva!
CATINA - Bernard, jâ ti domĂ ndi: âA pòssia durâ la nustra passiòn, dal momĂŠnt che jo no sòinĂšja, âna puòra fruta jâ soi di me?â
BERNARD - Catina (sĂŠriu) no sta fila-su cussĂŹ. Diu al ni Ă fas duciu compĂ ins. La so glĂŹsia aè un coru châal cjĂ nta, dulĂ châi sin dĂšcius frĂ dis e sòurs; un dut-un cu lâamòur di Crist. MepĂ ri al si cunvĂŹnsarĂ da la me decisiòn; e di se châa scrupulèin chei altris, jo no ghi bassĂŹli. InzĂšin, i si sposarĂŹn, sul seselâ dal furmĂŹnt, sot li fièstis di San ZuĂ n e San Pièri.
CATINA - Il me còur a nol à pâs fin che il predi a nol ni benedirà .
BERNARD - No un predi, ma il patriarcja nustri al vegnarà a lea li nustri nòssis! Catina, aquant la grà ssia di pojami sul to sen e sinti a bati dols e cujèt il to còur?
CATINA - Jâ brĂ mi ĂŠncja jo chel momènt, Bernard, me ben! Ma adĂŠs, lĂ ssimi châjâ zedi inglĂŹsia. Jâ mi soi incjapĂ da âsta matina a zi a cjanta in còru. Jâ sòi zuda ânta la ViĂŠrsa a dĂ ighiâna sbatuda ai to nissoi e âna smuelada a lâintimĂŠla. Còma mai sotu rivât a cjĂ sa ântal cricĂ dal dĂŹ?
BERNARD - Jâ Ă j passat la not lĂ dai nònus a Prodolon !
CATINA - Me pĂ ri al mi lu Ă dita co ti Ă cjapat il cjavĂ l; jo di corsa jâ soi zuda lĂ di to mĂ ripar daighi âna man; ic duta indafarĂ da par te e jo, cu la scusa di joditi, ma par di bant; parsèche jâ no ti Ă j cjatât.
BERNARD - Mièi cussĂŹ: a no èsia stat biĂŠl âvèisi saludâs chĂŹ bessoi?
CATINA - AdĂŠs jâ cĂšign pròpit lassati (e âa va viers la glesia).
BERNARD - Va cui Signòur e lĂ udilu, insiemit a so Mari benedĂŠta e ai Ă nzui, parsè chechĂŹstu al è il di che Lui al Ă fat dut par nu, parsè châal ni vòul ben! Jâ Ă j enciamò di saluda ilmestri châal pitĂšra la nustra glisiuta. I si cugnussĂŹn: al si èra fermat a Padua prin da vĂŠgni suântal FriĂťl (E al va viĂŠrs cjĂ sa).
SĂŠna seconda
Ursula, sòur di Bernard, sĂšbit a entra prin che Catina a zedi in glisia. A ven fòur di che Ă ltrabanda da la glĂŹsia, dulĂ châa si èra platada.
URSULA - Catina, se ròbis sòni chĂŹstis? Par intòp jâ ti Ă j jodut châi ti bussavis me fradi, ilsior contin, apena tornât da Padua. Se inĂťnditu, di sposalu? (e a ghi fĂ âna ridada ciaĂťva).LĂ ssitilu passĂ dal ciâf; a no lu sarĂ mai! Ti bastardarèssis il nustri sanc! Il fasĂ n a nol facubia cu li gialĂŹnis e nèncja lâoru nol si insembra cui fièr! Il nustri sanc di nobii a no lupermet. Encja jo jâ Ă j un maròus, ma no un da la gleba. Al è un châal sta a pâr di nu: unSpilumbèrc, un fi dai pĂŹ siòrs dal Friul.
CATINA (maraveada) Siòra contessina, no sta olmami cussĂŹ: il to vĂšli al ti Ă tradit. Nu i no siâvin busât. Jo jâ ghi pĂ rti rispièt a to fradi. A è vĂŠra! Un abĂŹs al sepĂ ra i siòrs dai puorès.NuĂ ltris sotĂ ns e sclafs no âvin vòus: i âvin dòma vòus par cjantâ in glĂŹsia li laudis di Diu. Alè un momènt châjâ ghi lu Ă i pandĂťt a to fradi.
URSULA - E lui se ti Ă ial rispundĂťt?
CATINA - Châa no è jĂšsta! J sin dĂšcju compĂ ins, fradis e sòurs in Crist: una famèa châa sidĂ -adĂšn ânta la santa mari glĂŹsia.
URSULA - Ma nu èncja in glĂŹsia i âvin il banc par nustri cont, disfarènt di chei Ă ltris, cuntant di stĂŠma. Il sanc al val pĂŹ da la beltât.
Par amòur di Diu, no sta impassati cun nu par fani dopo sbocjassa. Me fradi al Ă da maridâDalgĂŹsa di Maniâ: âna me amĂŹga dal timp châi stèvin a Sividat, dulĂ che li mĂšnis a ni tirĂ vin-sĂš cu la creĂ nsa e il timòur di Diu. Chel châa lâè capitât stamatina lu savarĂ sĂšbit il cont, mepĂ ri... e a sarĂ n robònis! E adès, dòpo li to rissiòns in glĂŹsia, vaâ a dĂ ighi sot a li to vòris ecun mĂ ncul stupidès pal cjaf. (E si lĂ ssin)
SĂŠna terza
CATINA - (In bel châa si vissĂŹna a la glĂŹsia) SbampĂŽt e sbòs il me spĂŹrit al pâr, sot il pèis didĂšra cròus; sĂŠmpri tasi e ingluti amĂ r! Al vif me pĂ ri da rĂťt sotĂ n, cussĂŹ bastĂ rt al è il mesanc: j âvin sĂŠmpri vĂťt chĂŹstu malĂ n, di tribula, sĂŠnsa mai jodi lum! Ben strussias j sin nassĂťsânta âna còva di pĂ ja e fen còma chel puòr FantulĂŹn ântal patĂšs par doventa nustra grĂ ssia enustri ben! (E a va drĂŠnti in glĂŹsia).
SĂŠna quarta
Bernard e il mestri pitòur a si fan indenĂ nt viĂŠrs la glĂŹsia. Il pitòur cui so impresâc ecjacarĂ nt.
MESTRI PITOUR - Cul baticòur i tos a ti spetĂ vin e jo cun lòur! Bernard, il to nom al è unspièli di bontât: in dĂšti li bĂ ndis il to Sant lâè ânomenât: i còrus dai monastèris cu la âSalveReginaâ da la sera a cjĂ ntin li lĂ udis di san Bernard.
BERNARD - Mestri, jâ ti sòj agrât pal ben châi ti mi vòus! Jâ gjĂ´lt amòndi che la nustraglĂŹsia di SantâAntòni abat a dovènti un scrĂŹgnul di art chĂŹ ântal Friul di cĂ da Iâaga. A è benòra châi ghi dini snĂ it e estru a lâart ĂŠncja ânta la nustra cjèra. La criĂšra di âstu ânvièr passâtnetĂ nt che bisbòva di pestilènsa a ghi lĂ ssa il post al clip da la nova stagiòn che belzĂ a ghidĂ gust a la nustra vita.
MESTRI PITOUR - Bernard, il to fevela furlà n al mi maravèa. Di sigÝr tal studi di Padua ino ti doprà vis la lÊnga volgar.
BERNARD - I ti Ă s resòn, mestri! Ma cul me amĂŹgo Pileo di Prata, sempri i fevelĂ vin ânta tala nustra lènga. I discorèvin èncja di doventa i prins dal patriarcjat. Jo, schersant jâ ghi disĂŠvi:
âTu, Pileo, i ti sarĂ s il prĂŹnsip dopo di Bertrand, e jo to segretĂ ri. Ah, sâr mestri, il nustrifurlan al mi va al còur, cussĂŹ dols e savurĂŽt. A mi somèin li robis pĂŹ vèris a nominalis cui nomfurlĂ n. Al mi par di creâlis ânantra volta tan- he la lĂťs di âsta vièrta châa dismòuf il mont,mirĂ cul di Diu!
PIERI - (11 servitòur pĂŹ fida& pĂ ri di Catina, svelt al va dòngja dai dòi châa pĂ rlin e al ghi fadi mòtu al contin châal Vegni fòur cun lui.
Pièri e il contÏn a van e in sÊna al rèsta il mestri bel sòul).
SĂŠna quinta
Catina a ven fòur di glĂŹsia e âa si scòntra cui mestri pitòur zĂ in lavòur.
MESTRI PITOUR - BundĂŹ, CatinĂšta, jâ ti jĂ´t suturna, ma mi pâr dâinduvinâ il to dolòur.
CATINA - Al è il dolòur da la puòra zent, mai buna di ripilĂŹssi, marturiĂ da cu âna vòra diumiliassiòns.
MESTRI PITOUR - CatinĂšta, jâ ti voi ben, còma châjâ ghi voi ben èncja a BernĂ rd.
(E dopo un puc, còma sora pensèir). . .
JĂ´t mo, fantulĂŹna, la to pèna a mi ispira: i ti sas, âsta glisiĂšta chĂŹ jâ la emplarĂ i di un tesĂ ur diart. Davòur IâaltĂ r grant al vignarĂ piturat il Signòur châal coròna la Madòna, nustra mĂ ri eregina dal mont.
Lòur sĂŹ châa son nustri paròns, i nustri siors!
E di sòra, Ă nzuj lizèirs e squĂ si trasparins, châa svuĂ lin.
E sul devĂ nt a man drĂŠta SantâAntoni vistit di abât còma chel di Sièst: sec sgandit, dut frujâtdi pinitĂŹnsa; un sant châal ghi dĂ corĂ gju a la puòra zent. E su chistu mĂťr, par drĂŠnti unaschĂŹria di santis, li nustri contadĂŹnis benedètis châa cjĂ ntin a Diu. E tu, Catina, j ti sarĂ s inmiès di lòur, vistĂŹda di òru, sĂŹcut âna Madona cu la musa dulissiòsa, châa dĂ sĂšbit ântal vĂšli.Par te i sâcrearĂ i i polvarĂŹns apĂŠna ârivas da la Grècia.
Coma Madona sot la cròus jâ ti farĂ i in bel chi ti ufrissis a Diu un sĂŹgu! A lâĂŠsia un sĂŹgu didolòur, di ligrĂŹa?
No lu sai: chist e chel insièmit! Il furlĂ n in còru al cjanta sĂŠmpri la so passiòn: un sĂŹgu châaltrapana i sĂŠcui: e i nevòus dai to nevòus, in tun domĂ n lontĂ n, vuardĂ nt âstu âfresâc a disarĂ n:âChista a è la musa di âna bisĂ va che cu la bontât e la so belĂŠssa a Ă sposat il cont Bernardâ.Cròdimi, la me polzĂŠta, jo jâ sai lâindrĂŠt da la to pena. Bernard al mi lu Ă pandĂťt il so amòurpar te. Ten dĂťr! I sin dòngja Pasca, lâAn Sant, lâan dal pardòn, e la stagiòn a si inverdis disperĂ nsa e di amòur.
CATINA - Sâr mestri, ti mi cunfĂšndis cun chel chi ti dĂŹsis, â mi mancja la perĂ ula.
(E a va viĂŠrs cjĂ sa lassant il mestri pitour bessòul ânta la sĂŠna).
SĂŠna sesta
Il cont pà ri e il contin a van viÊrs il mestri pitòur cjacarà nt.
BERNARD - Jo jâ jĂ´t dut nòuf, pari. Se varietât di vert châi âvin: il vert da la brĂ ida cui sounârs al si fa cĂ rgu, e i tapès di siĂ la e di furmĂŹnt a son slissâs di un verdulĂŹn lizĂŠir châal sidisfa ânta lâaria.
CONT- PARI - Bernard, i sin furtunas: i âvin jodĂťt po i bòus coma châa van sot culvuarzenòn, revoltânt li sòpis pènzis mai tocjĂ dis dal sorĂŠli.
BERNARD - SperĂ n châa vĂ di ben lâanĂ da e che il garbĂŹn nol buti-sĂš un timp sglonf ditampièsta.
CONT PARI - I sin ânta li mans di Diu. RingrassiĂ nlu! La nustra cjĂŠra a è benedèta dalSignòur. Pensa, Bernard, il vèscul di CuncuĂ rdia belzĂ da lâan passat, al ĂŠ doventât plevĂ n diSan ZuĂ n!
BERNARD - Parsè pò?
CONT PARI - Par gjoldi il benefissi. La Bassa romĂ i âa è plèna di palĂťs e a no rint pĂŹ squĂ sinĂšja. La Plèif di S. ZuĂ n a è siòra e a pol mantigni il vĂŠscul e il cjapĂŹtul. Adès, zin dòngja dalmestri che, intĂ nt châal speta di zi a piturâ il domo di Spilumbèrc, al ghi dĂ lustri a la nustraglisiĂšta.
BERNARD - Benòn cussĂŹ. Ma, a proposit, il domo di Spilumbèrc lâĂ ni belzĂ finĂŽt?
CONT PARI - Al è grant il domo! A ghiân vòul par finilu di drĂŠnti e di fòur.
BERNARD - Dal sigÝr al doventarà un dà i pi bièi munumÏns da la Patria dal Friul.
CONT PARI - Ma i cons di Spilumberc a no pòssin âve il còur in pss: a si la intĂŹndin cul contdi GurĂŹssa, cuntri il nustri patriĂ rcja! Châa cròdin di rimedeâ a li malifatis cu ân monumintmaestòus: a gloria di Diu? Ma par Ă ltri a no si plata la gloria di lòur plens di bòria còma châason.
BERNARD - Par lòur a sarà n li piÊris a cjantâ la gloria di Diu.
CONT PARI - Cu la vòus fata sanc dai puòrs! E encjamò a dĂŹsin che i Spilumbèrc a Ă n murâtânta âna colona un scrĂŹgnul plen di oru.
BERNARD - Châa sedi pròpit cussĂŹ?
CONT PARI - Mah! La nustra a è âna cjĂŠra taramotĂ da e se la glĂŹsia a vignĂŠs sdrumĂ da, icons di Spilumbèrc a varĂŠssin encjamò bes par fani-su ânantra!
(E rivas dòngja dal pitòur). . . Se disêisu vu, sâr mestri?
MESTRI PITOUR - Il domo di Spilumbèrc a noâl starĂ al mĂ ncul di chel di Venzòn e diGlemòna, e al varĂ dut il coru piturât a fresc.
BERNARD - I partĂ is da lâItalia la bugĂ da di unâart châa vòul essi sclèta e vera. Dòma cussĂŹa podarĂ mostrâ còma chi sin.
MESTRI PITOUR - Al è chel chi si proponin di fâ: ufrĂŽ a Diu lâomp tal qual cul so essiâmpastât di ben e di mal tanâche la BĂŹbia a ni lu fĂ jodi. VĂŠcju e Nòuf TestamĂŹnt a si darĂ n laman: cu la Madalena châa plans a si jodarĂ la SusĂ na fasint il bagnu ântal so giardĂŹn, spiĂ dadai doi vecjòns disdenteas, plens di malĂŹssia.
CONT PARI - Ma no ĂŠse un pĂťc mĂ ssa? Lâart a no Ă da impassasi cul pecjât, squasi còma parfâ sbisiâ li nustri vòis. Lâart al è il biel châal sflandòra, ma sensa gjavaighi lâintènt di daighilĂťs al nostri spĂŹrit.
BERNARD - Ma lâomp al è fat ĂŠncja di pecjât!
MESTRI PITOUR - Dal pecjât al Ă di parti lâomp par dassi a Diu.
Si no la cròus di Crist a no Ă il so parsè di essi! Cussi ântal domo di Spilumberc, sul mur difons dal coru, dal bas in alt, a vignarĂ piturĂ da âna cròus e inclaudât il Crist, châal mòurcjamât di ducju i pecjâs.
Justa vuèi i âvin âna cunvĂŹgna di maestrĂ nsis; a è par chel che, cun vustra licĂŠnsa, tra unmomènt jo jâ vi lassarĂ j.
E, coma châjâ disèvi, i ghi darĂŹn-sot a un Crist châal emplarĂ dut il coru. E in chel senari avegnarĂ fòur la Madalena spasemĂ da che ân tun sburt, squĂ si sĂŠnsa tocjâ cjĂŠra, cun tun ĂŠstruvivaròus, pecjât châal si fâs prejèra, - jâ mi la jĂ´t belzĂ denĂ nt i vĂši - a si bĂšta viĂŠrs il Signòura bras spalancâs!
BERNARD - Sicut la òdula châa fila drĂŠta su ân tal sĂŠil, incjocĂ da di lĂťs.
CONT PARI - âNta sâcjĂš timps a pâr che lâart a i dedi un puc massa valòur a lâomp fasĂŹnluimpassâ cuâl pecjât. SichedĂšncja lâart a piĂŠrt la so musa lusĂŹnta, indulĂ che lâart a Ă di pĂ ndisĂŠmpri il sacro tanche âna icona, sĂŠmpri châa parti a Diu: un dut-un cun Lui, sĂŹcut un rai dilĂťs châa nol pol disâcjòisi dal sorèli.
BERNARD: âNtal to lusòur, o Diu, a si cognòs la nustra lĂťs.
E Diu, rivat al sest dĂŹ, al pausĂ .
Sicut la perĂ ula e al jodè che dut al era bièl, il bièl al era cun Diu. E il biel al èra Diu. Dut alĂ fât Lui, e sensa di Lui, no è stat fât nĂšja di chel châal è fât. E il bièl al è doventât cjĂ r e al Ă plantât la so tènda in miès di nu; e nu i âvin gjoldĂťt da la so gloria. âNtal to lusòur, o Diu, sicognĂ´s la nĂšstra lĂťs! (Intant il mestri pitòur cui so argĂ ins al lassa pari e fĂŽ e al va).
SĂŠna setima
Dòma pari e fi coma prin.
CONT PARI - (Dopo un momĂŠnt di sĂŹtu) Bernard, jâ ti mi somèis incjantat! Par te, Diu,amòur e biel al è dutun.
BERNARD - Pari, al è chel châjâ mi sint drènti di me stamatĂŹna.
A è pròpit vĂŠra châjâ soi inemorât di Diu. E adès, sicòma châi sin bessòi, pari, lĂ ssimi châi ticunfĂŹdi: Jâ ti lu dĂŽs a riscòus di dĂšcju: jâ soi inemorat ĂŠncja di una frĂšta: maridâ la nustraCatina, jâ vuèj !
CONT PARI - (Coma di colp cjapat in fal) Jâ vuèi, ti dĂŹsis? Ma, sensa di me, tu i no ti vòusnĂšja! Maridâ, sposâ?. Chistu a nol è encjamò il to timp! La nustra?. . . La me?, La to? Ma seintĂŹnditu di disi? Catina?. . . Ah, poâ no! Numquam fiat! . . . (E squasi sigant) Non fia mai!
BERNARD - (Di stuc) Ma parsè, pari?
CONT PARI - Ma il studiâ, al ti Ă jal fat zirâ â1 zarvièl?. . . Il nustri rangu di nobii.. Jâ misintarès malimpajât.. . A Padua, se Ă ria respirâisu? Aria grèva di calĂŹgu? Ma chi, a VersĂšta isin.. . !
BERNARD - A VersĂšta a si respira unâarisina châa ven su da Cuncuardia, da Aquilèia. E ilprinsip Bertrand a ni la manda.
CONT PARI - Se nòvis pĂ rtitu fòur? Cjòiti dal cjaf âstu sum brut e stramp!
BERNARD - No, pari, massima âstu an châal è lâAn Sant, lâan dal perdòn, i âvin da vuardâ inlĂ cu la lĂťs da la fede! Al è un an dulĂ che il sclâf al dovènta còma il paròn; IĂŹbar da ògnileĂ m; dulĂ che il pecjât al si fas grassia ân tal mar da la misericordia di Diu! SĂŹ, pari, i âvin di
vièrzi âna nova èta par la glĂŹsia e pal mont cristiĂ n. (Il cont pari al fâs sen di essi malcujèt.. .)No stâ malibiâti cussĂŹ; qualchidĂšn al Ă pur di ròmpi lâanĂŠl da li cjadènis. E jo jâ ghi vuèj bena Catinuta!
CONT PARI - Bernard, fĂŽ me, i no ti sas se châi ti domĂ ndis! âNa gran robòna a stĂ par colâânta la nustra cjĂ sa!
BERNARD - Ma, pĂ ri, j ti lu Ă s sĂŠmpri dita, ĂŠncja ânta li cunvĂŹgnis dai faudatĂ ris, châa sicĂšign ròmpi cul passat. I no podĂŹn zi pĂŹ indenĂ nt cussĂŹ, sensa daighi bada ai servitòurs esclâfs. La glĂŹsia e i timps a sburtin pa la libertât. âSta ocasiòn châjâ ti daj a sarĂ âna sfida parte e si ti pierdarĂ , i ti sarĂ s cagnarât un grum. Jo jâ ti palesi il me còur, jâ ti lu dis encjamòânâantra volta: jo jâ soi inemorât di Catina! Jo jâ no bassĂŹli di Ă ltris, nĂŠncja da la contessinaDalgisa di Maniâ còma châi volaressis. DĂšcju i âvin il stès sanc ânta li vènis, il sanc di JesuCrist! A ĂŠ la virtĂťt, il sistin, il bon fâ châa fâs doventâ nobil âna persòna, e Catina a Ă dĂštischistis qualitas, par no sfigurâ ânta la cjasa dai Mels!
CONT PARI - Bernard, jâ no ti daj tuĂ rt in chistu, ma jâ Ă i li mĂŞ resons par dineâti li nòssiscun Catina.
BERNARD - Parla, pari, non stâ fâmi tigni il còur in gòla!
CONT PARI - I ti Ă s dita ben prima, châi âvin dĂšcju il sanc compĂ in. A è pròpit cussĂŹ: jo, te,Catina, i âvin, al pos essi, il sanc compain!
BERNARD - Par lâamòur di Diu, sclarĂŹssiti, pari, jo jâ no capĂŹs.
CONT PARI - Al mi pesa dĂŽtilu: jâ sai châj pièrt la to stima; ma al è pur un dovè di justissiachâjâ ti lu pândi. Al pos essi che jo, tu e ic i âvini il stes sanc; che Catina a sedi to sòur e mefia.
BERNARD (Dut in cunvĂšls) Se distu mai, pari?. . Jo no pos cròdilu! Jo jâ ghi vuĂŠj massaben.. . Al sarès un disonòur par la nustra cjĂ sa.
CONT PARI - MagĂ ri cussĂŹ no, ma a è la pura veretât. Jâ aj cugnĂťt ditilu ! âStu magòn, jâ milu soi sempri partât cun me, e butĂ nlu fòur, culĂŹ in plassa, al mi pâr di tacâ a scontalu. Jo jâ lusai châjâ ti fai sufrĂŽ, ma no sta condanâmi.. .
BERNARD - (imbrassant so pari) SĂŹ, jâ ti perdòni, pari : . . (Dopo un momènt di comossiòn)Ma a è èncja vĂŠra châi âvedi èncja jo da planzi il me dolòur! (A stan encjamò imbrassas e podopo Bernard al lassa so pari bessòul).
SĂŠna ottava
CONT PARI - Signòur, fin quant i ti dismintiarĂ tu di me? Fin quant, i tegnarĂ tu platĂ da la tomusa? Fin quan jâ mi rosearĂ ju lâanima di avilimint? E jo jâ âvarĂ ju un grop ântal stòmi ògnidĂŹ?
Fin quant al mi tegnarĂ ja- sot il me nimĂŹ? RispĂšndimi, Signòur! Un sĂŹgu ingropât a è la meanima, ma jo jâ spèri ântal to bon cour!
Il me pecjat al mi sbusĂŹna ânta li vĂŠnis; drĂŠnti di me jo jâ lu ten; al è sĂŠmpri denĂ nt di mecòma un clapòn che jo jâ no pol sâcjavassa. Faâ colâ su di me, Signòur, âna gota da la tomisericordia, châa sdrĂšmi e a consumi âstu bocòn di pecjât ân tal lac dal to bon còur, sicut ânagòta di asĂŠit sora âna piĂ stra in bòra!
SĂŠna nona
A ven in cĂ la contessa mari cun pas svĂŠlt.
CONT PARI - Cui mi vègnial incÚntri adès ? Ah, la me dòna!
CONTESSA MARI - SĂŹ, jâ sòj jo, missièr il me paròn! Jâ Ă i apèna lassat Bernard cu la musaplanzint e a noâ1 volèva fermasi; al si è slontanât par la brĂ ida, còma par platâ il so dolòur.Al mi Ă fât dòma mòtu di te, tanâche ti fòssis tu la resòn dal so malstĂ . Al mi Ă fat dòul, puòrfantât, apĂŠna rivât a cjĂ sa, cun tant châal bramĂ va di jodini, e ruvinaighi âsta prima zornada,cussĂŹ bièla par lui! Se vi èsia sussedĂťt?
Nustra fia Ursula a mi Ă contât da la so passiòn par Catina: e tu, a pol dassi chi ti lu âvèdissconseât!
CONT PARI - SÏ, a è vÊra!
CONTESSA MARI - E parsè? Parsèche a è la fÏa dal nustri famÊi Pieri FantÏn?
CONT PARI - No, a no è cussĂŹ, la me dona! La resòn a è ânantra, e che resòn jâ sòi jo, cont diMels, una da li famèis pi nomenadis da la nustra Patria; vassal fidât dal prĂŹnsip di Aquileia:tignĂťt in bon dal vèscul di Cuncuardia, tra i prins cristiĂ ns di San Vit, partât in palma di mana Prodolon e a San ZuĂ n! E invĂŠssit, se soju jo? Un puòr omp !
CONTESSA MARI - Jo jâ no ti Ă i mai sintut a fevelâ cussĂŹ! Se distu mai?
CONT PARI - MagĂ ri cussĂŹ no! Ma, jâ saj jo se châjâ dis, dòna me! DulĂ Ă soni i me propòsisdi zoventĂšt sot la scuela da 1âAbat di Siest? Se soju jo? La me pusissiòn, il non, il podĂŞ didut e par dut, chista a è la me ruvĂŹna! (e coma par sfatasi) La zent châencjamò a mi clĂ ma:âUn grum riverĂŽt, siòr cont!â Se còntju jo? Un cont cuâna cort di ledĂ n; âna cort di pecjadĂ s jâsoi jo!
CONTESSA MARI - Ma tu i ti lu sâs che ĂŠncja ânta la cort al nas un flòur, âna spiga... unaspiga di òru che sesolĂ da, a si disfĂ in grignèi, che cul vint da la grĂ ssia a vègnin buratâs ântalâaval, par fâssi nès, lusĂŹns.
CONT PARI - Ma èncja il furmÏnt lusÏnt e net dopo mosenât al doventa farina fÚmulasporcjada di sÊmula.
CONTESSA MARI - Ti Ă s resòn, missiĂŠr! Lâaurora che ogni dĂŹ i gjoldĂŹn, vĂŹrgina a somèa, epur a è encjamò âmpastada di scĂťr. Ma la lĂťs a la fĂŹn a âvarĂ la miei... E adès chi ti ti sos unpuc bunĂŽt, còntimi il parsè di chistu tormènt !
CONT PARI - Il me fal... Jo jâ Ă i falât cuntra Diu. Jo jâ Ă i tradĂŽt il nustri non, te, Maria me, eBernard châal vòul che fantulĂŹna, Catina. Si, jo jâ ti confèssi il me pecjat!
CONTESSA MARI (A sec) - SÏ, sÏ, ma no uchÏ: zin drènti in cjasa che a podarèssin sintÎti!
CONT PARI - No, no, adès e uchĂŹ jâ ti lu confèssi doventât pĂŹ gros parsèche jo jâ lu Ă j sempritignĂťt platât, a ti, chi ti sos la me dòna. VĂŠlu chĂŹ: âCatĂŹna a è me fia!â
CONTESSA MARI - Ahi! Parsè remenâ ròbi vĂŠcjs, châa fan dòma pati?
CONT PARI - A è stada cussĂŹ: ântal dĂŹ da li nòssis di so pĂ ri cun so mĂ ri, secònt il dirĂŹt daifeudataris, e li usĂ nsis dâin che vòlta, jo jâ no Ă j dòma binidit la cova dai nuvĂŹs, o tocjat dòmala gjĂ mba...
CONTESSA MARI (StrenzÏnghi li mans al cont) Tas!... (Un moment di pausa) SÏ, al è grânt,al è vergognòus il to pecjât! Diu al ven ufindÝt, e jo e duta la nustra famèa, la nustra cjasa.
CONT PARI - Jo jâ ti scunzĂšri, Maria, si ti mi vòus ben, perdònimi!
CONTESSA MARI - Parsè no perdonâti? Jo jâ no ti vòliu ben jo? Il to pecjât no lâèsia ĂŠncjame? E il to sufrĂŽ, no lâèsia me sufrĂŽ? LĂ ssa châi ti lu disi, Meni: il to fal al mi lu âveva
confessat la mari di Catina, Madalena, prin di murĂŽ. Ma jo jâ lu Ă i sĂŠmpri tasut! Lâamòur alplĂ ta dut!
CONT PARI - Maria, jo jâ no mi stufarĂ j mai di domandâti pardòn ! DĂ´s a son li perĂ ulischâa no si frĂšghin mai: âPerdònimiâ e âVòlimi ben!â PĂŹ châa si li ripèt, pĂŹ nòvis a dovèntin!Perdònimi, dona me, fami chista grassia!
CONTESSA MARI - Meni, jâ ti lu ripèt: âJâ ti vuèi ben, e ti perdòni di còur!
CONT PARI - Jo jâ no pol âve il perdòn di Diu, si no lu Ă i èncja di te e di dĂšcju chei châjâ Ă iufindĂťt. E se adès, èncja Ă ltris a lu sĂŹntin jo jâ no bassĂŹli pi, Ă nsit, pĂŹ a larc jo jâ confessarĂ i ilme pecjât pĂŹ perdonât jâ mi sintarai. Il me pecjat, coma châal mi brusa drĂŠnti, sĂŠnsa padĂŹma.Quanti vòltis jâ Ă i sigat a Diu:
âDeliberami di âstu gardèi: dĂ mi Ă lis di colòmba par châjâ pòssi gjòldi dal to sĂŠil !â Ma Lui almi tâs! Jo jâ mi sint cussĂŹ imbradeât; còma cjapât da la disperassiòn!
CONTESSA MARI - Sint mo Meni, missier me! A no si ghi dĂ fòur a la disperassiòn sâa nosi riva fin ântal fons; e adès tu ti Ă s tocjât il fons: cunfĂŹda ântal Signòur!
CONT PARI - Ah! Vutu che Diu al sopuarti me, jo châjâ no soi bon di sopuartami di bessòul?
CONTESSA MARI - Di bessòul no ti vens a cjaf di nĂšja! Il còur di Diu al è pĂŹ grant dalnustri còur! Al è Lui châal ferĂŹs, al è Lui châal infassa; al è Lui châal ti met a la prova, parjodi si ti ghi vòlis ben, a pat chi no ti remĂŠnis pĂŹ dut che1 châal è passât!
CONT PARI - Al è tant timp châjâ mi lu pĂ rti intor il me gran pecjât, e jâ mi lu sint cainâsalvadi fin da quant che la mari di Catina a ni Ă lassât. La so muĂ rt a è il spièli dal me pecjât.Jâ mi recuardi sĂŠmpri che so musa ânta un lamp sfigurĂ da da la pestilensa, duta sglonfĂ da atĂ cj nèris: jo jâ jodèi lĂŹ la me malĂŹssia nuda e fanta. Da me a fo invulussĂ da che musa cul socuĂ rp cuân nissòul blanc, còma par sâcjafojâ la me trista passiòn di chel dĂŹ di nòssis.
E Diu mi fevelĂ in chel momènt! E Madalena, predi e vitima a si fasè par me, par purgâ il megran pecjât! E in pĂŹ, adès, velu chi ânantri sen dal castigu di Diu pal me fal!
Lui al mi parla par bòcja di Bernard châal vòul maridasi curi che châa pol èssi la fia da la metristèria. Il pecjat al è sicut un clap cassât ânta lâaga, che, a sĂŠrclis sempri pĂŹ a si sâlargja e pĂŹal fons al va ânta la cjĂ r viva dal dolòur!
CONTESSA MARI - SĂŹ, Meni, ti Ă s fat ben a sbrocati! Ma adès a nol zova a nuja a sburigâânta âstu imbròi. Zin incĂšntra al Signòur in cròus; i cjatarĂŹn la nustra polsa: i platarin lĂŹ linustri plajs in ta li sos! âLui al è stat travanât daj nustri pecjas, Lui fracajât par via da li nustritristeriis. Par chel, vuardĂ n a li ferĂŹdis dalSignòur, risultĂŹva da la nustra salvessa. Ma a la finun sòul al è il nustri pecjât: chel di no crodi a Crist, par nu muart e risussitât.
CONT PARI - Da la muĂ rt a nas la vita, dal ledĂ n al nas un flòur, còma châi ti Ă s dita tu,Maria. El mestri stamatĂŹna, squasi scrupulant il me malstâ, al mi tòcja ântal vĂŹf disint: âDalpecjât al Ă da parti lâompâ. La grassia a sarĂ pĂŹ preseĂ da quanâche a si discuvièrs la gravitâtdal pecjât!
CONTESSA MARI - Al è par chel che i sans a ghi vòlin un ben da mâs a la grassia, parsèchâa son lòur châa si considerèin i pĂŹ grane pecjadòurs. PĂŹ fònda châa è la not, pĂŹ a lĂšzin listèlis di Diu!
CONT PARI - Signòur, fami musulit âstu còur di pièra: jo jâ no soi bon di daighi-fòur a lascussa rĂšspida da la me supèrbia, còma invessi âa fa la bacheta tinara dal vĂŹncjâr ânta âstastagjòn ânta li mans di un frut, par fassi un subulòt par subulâ li laudis da la misericordia diDiu!
CONTESSA MARI - SĂŹ, cu lâumiltât, scuminsiĂ n ogni dĂŹ a domandâ fuĂ rsa di convertĂŽsi avita nova. Nustri mert a sarĂ dòma la misericordia di Diu. (Suna la cjampĂ na dal misdĂŹ). Sint,Meni, i bos da la cjampĂ na; la vòus di Diu, châa suna fin ântal nustri còur. Al è misdĂŹ; al èvinars di corèsima, e chistu al è 1âAn sant; an di perdòn e di consolassiòn par dĂšta lacristianetât. UfrĂŹn a Diu il nustri pecjât; al doventarĂ ostia blĂ ncja ânta li nustri mans, còmaânta li mans dal prèdi di domènia a messa granda! E Diu al ni farĂ cjatâ lâindrèt par podĂŞ vivila so santa pâs! A no è dita che Catina a sedi dal sigĂťr tò fia; i domandarĂŹn consèi e intĂ nt,insièmit i scontarĂŹn il pecjât.
CONT PARI - Dona me, jo jâ ti ringrĂ ssi pal to jutòri. La cjampana a ni invida a preâ:
Jèsu, Jèsu, non dols e gudĂŹbil; Non di tant cunfuart e di spes beata!Jèsu, dĂ ighi scolta a la me vòus!"De profundis clamavi ad te Domine! Miserere mei, Deus: exaudi orationem meam!â
(Da fòur a si sĂŹnt la vòus di Ursula châa clĂ ma)
URSULA - Dòna mĂ ri, missier pari, lâè pront il gustâ! (Cont pari e contessa mari,â un davòurlâaltri a van viĂŠrs cjasa)
CONTESSA MARI - Cjaminà n e vuardà n la Cròus cui savòur di vita nòva!
CONT PARI - Ave, crux, dĂšlcis spes mea!
CONTESSA MARI - Ave, Jèsu, me vita e me possansa.
CONT PARI - Adjutòri par ogni pecjadòur!
CONTESSA MARI - In te lui al vĂŽf e al moĂťr!
CONT PARI - Sensa di Te la nustra vita a è amara!
CONTESSA MARI - Dòma cun Te lâeternitât a si prepara.
(Si libera la sĂŠna).
SĂŠna decima
A si fân jodi i FlagelĂ ns vistĂŽs di capa e capĂšs blancs. A pĂ rtin su li spĂ lis la cròus e ânta ânaman âna scòria o stòmbli. A cjamĂŹnin in pussision bièl plancĂšt, cjantânt li Letanis dai sans.
Kyrie, eleison Christe, eleison Kyrie, eleison ecc. . . .
FIN DAL PRIN AT
Secont At
Atours in òrdin di comparsa BERNARD PILEO DI PRATA FOREST
CONTESSA MARI CATINA SOUR DI CATINA CONT PARI GASTALDU URSULA PIERI, PARI DI CATINA
17 di avril, doi dis dopo la conzura di Sividât. In cjasa dal cont, sul misdi. Mòbii rustics a lafurlĂ na. âNtal mies âna tĂ ula parecjĂ da par gustâ. âNtal mièz un fogolâr e adalt in fila qualchisĂŠli piciĂ t ântai trâs. Di front dal fogok e ben in òcju su âna tramĂŹsa un altarĂšt cu âna Madona.
SĂŠna prima
Bernard, Pileo di Prata so gran amigu e un forĂŠst, parĂŹnt da la stessa cjasa di Mels. DĂšcju trea son sintas ator da la tĂ ula a mangjâ. La contessa e Catina a si mòvin ântal servi e sparecjâ latĂ ula.
CONTESSA MARI - (Al cont forÊst) Il nustri gustâ di vuÊi al è sclet: pistÚm dai nustri prâse agnèl cul vin da li nustri grà vis.
FOREST - Un plat saurit, nòbil cusÏna. Dal to bon còur i ti ringrassià n.
CONTESSA MARI - Alc jâ lu ten da bĂ nda par il cont e me fradi quĂ nâche rivarĂ n da SassĂŹl.Di sòlit il patriarcja al è puntuĂ l ântal mandâ indenĂ nt il cunsistori. (E si mòuf)
FOREST - Poâ ben, bièi zòvins sivilĂŹns e ben educâs, sintèit mo, cun gust jâ vi aj scoltât. Ami par di jòdivi cul trot dai cjavĂ i su e jĂš lunc i remòns dal TilimĂŹnt, la nustra aga che tantrespĂŹru a ni dĂ : tu, Bernard, a tirâ li slĂ itris, blancjs coma un dint di cjan, su lâaga verdulĂŹnachâa si disfĂ nta ânta lâaria di arzĂŠnt lusĂŹnta. CussĂŹ ben ti dĂŹsis da poèta. Ah! Il nustri TilimĂŹnt, châjâ Ă j sâcjavassât èncja jo stamatĂŹna.
PILEO - ... Bièl e salvà di! Ferox et rà pax!
BERNARD - Ben, châal sèdi âna vĂŠna no dòma di Ă ga, ma di sanc châal nudrĂŹssi e al tegniunĂŽs ântun sòul cuĂ rp, e un sòul pòpul!
FOREST - E tu, Pileo, lĂťs e glòria di Prata, cui èrial a bunòra, pĂŹ content di te, a partâ su laspĂ la il falchèt incapusât? SintimĂŹns pĂťrs e ânossèns. I doi zòvins a lu vuĂ rdin coma par studialu). Su-mo, baratĂ imi parĂ ula, vuĂ ltris doi frescs distĂšdis: dĂšcju doi dotòurs in dirĂŹt; un bramòus di doventâ nodâr magĂ ri dal nustri patriĂ rcja,(al si zĂŹra vièrs Bernard) e tu, PilĂŠo chi ti brĂ mis nuja mĂ ncul che di doventa il nustripatriĂ rcja... Jâ schèrsi jo, ma brama il post di vèscul, a nol è un pecjât - cussĂŹ San Pauli -.Pobèn adĂŠs sclarĂŹn li idèis cul jutòri di Dante. Intant, nòbil cusĂŹn, sâcuĂ rzimi la bòssa dal vin,châjâ mi bĂ gni la pivĂŹda.
PILEO - (Sot vòus a Bernard) Dulà al vòlia rivâ, stu sior cont?
FOREST - Dante, châa la sa lĂšngja, tanâche al ni Ă baratât il furlĂ n cun tun âorribile ruttoâ,cun decensa jâ lu dĂŽs, châa no si par bon in tĂ ula. DĂšncja, il gran poeta, al dĂŽs in tal soPurgatòrj: âLâun lâaltro ha spento: ed è giunta la spada col pasturaleâ... e lassĂ n stâ il rest.Còma disi che il papa BonifĂ s al distudĂ la lĂťs a lâimperadòur, robĂ nghi il pode châal ghispèta, ântal nustri cĂ su al sorestĂ nt, cu lâintensiòn di doventâ lui, BonifĂ s, papa e imperatòur.Scherzanu? DulĂ i zĂŹnu? Quant che il Signòur al impòn: âReddite ergo quae sunt Caesaris,Caesari, et quae sunt Dei Deoâ. Al vi paria just che spada e pastoral a sĂŠdin âdoprâs da lastessa man?
BERNARD - RiverÎ cusÏn, i savÏn dulà chi ti vòlis smicjâ: la nustra Patria dal FriÝl, indulà che il nustri patriarcja al farès da prÏnsip e da vèscul.
FOREST - No èsja cussÏ?
PILEO - Jo jâ mi permĂŠt di presentâ in âstu mòut la questiòn: cui vĂšstri permâs, jo jâ pant ilme resonamĂŹnt. Prin di dĂťt, ântal cĂ su di cjĂ sa nustra, Bertrand al redetèa âna situassiòn châa no lâĂ voludalui: al si cjata a vuardâ i dirĂŹs da la glĂŹsia e su un teritori avònda larc; second: la glĂŹsia a no Ă mai predicjât che il papa o il vèscul al âvedi di essi âil detentor delle doppie chiaviâ; ters: chelâautoritât dal sorestĂ nt a cjĂ pi la so lĂťs dal sorèli, da che dal papa, a no è par nuja fòur diresòn si intindĂŹn che il pode da lâimperadòur o chel dai rès al Ă di stâ sot dal vĂšli vigilant dala glĂŹsia, châa pol fâssi indenĂ nt quanâche il sorestĂ nt aâl va fòur di scuĂ ra.
FOREST - Ma a è lĂŹ châjâ ti vuèi. Quant si sâjal che il sorestânt al sbĂ lia usĂ nt dal so pode?
BERNARD - SĂŹ, se li ròbis a no van ben in Italia e fòur pal mont, a è par mancjansa di òrdin.Andâè un grum châa Ă n la spĂŹssa di comandĂ .
FOREST - E nissÚn còma la glÏsia...!
PILEO - VuĂ ltris i la âvèis su cuâl nustri prĂŹnsip - chistu al è lâĂšltin punto châjâ volèvi zontâ -. Il patriarcja a nol comĂ nda di bessòul. Par li decisiòns grĂ ndis al funsiòna il ParlamĂŹnt. (Inchel a ven drènta âna ninĂšta sui sinc Ă ins, sòur di Catina cun un macĂšt di flòurs in man: a sifa dòngja a la fantĂ ta disĂŹnt):
NINUTA - Catina, âsta matina a bunòra i ti mi Ă s dit che vuèi còma un an a è muĂ rta nustramari, e par chel jâ ti pĂ rti chĂŹ i flòurs pa la Madòna.
CATINA - GrĂ ssis, ma adès, fòur! No sta disturbâ, sansĂšgulaâ chi no ti sos Ă ltri! (La pĂŹssulaa ghi fa âna smorfia a sĂ´ sòur) No sta fa la smorfiòsa, chi no ti pars bon. (La pĂŹssula a va fòure intĂ nt Catina a pòja i flòurs su lâaltarĂšt da la Madona).
SĂŠna seconda
Là di fòur a si sint a talpignâ i cjavà i e dopo un pÝc a vègnin drÊnti il cont e so cugnât, ilgastà ldu di San Vit.
CONTESSA MARI - Ah! Benedès di Diu, sèisu rivâs?
CONT PARI - SÏ, i sin rivâs, i sin uchÏ. BundÏ a dÚcju!... E un bocòn par me e pal barbaGastaldu di San Vit. (ViÊrs Pileo) Ah! Che ben, uchÏ èncja tu, Pileo, prin amigu di me fi;là udis e onòur pa la to bravÚra!
(E viĂŠrsâil forèst) E nuĂ ltris, nòbil cusĂŹn, di tant in tant i si jodĂŹn (a si dan la man e cussĂŹ ĂŠncjail forest cui gastaldu che dopu al si tira in banda cun sĂ´ sòur. (E intant a mĂ ngin).
CONT PARI - (Al cusĂŹn) Coma mai di chĂŹsti bandis?
FOREST - Par vigni a riveri il barba cont di Prodolon, to pari. E di che strĂ da a da un cuc chĂŹdi vuĂ ltris a Versuta.
CONT PARI - Buni nòvis di lĂ da lâAga?
FOREST - Par adès, no!
CONT PARI - Se vĂťtu disi? Jâ ti lu dis ben jo in curt: a son dòma dòi dis chi si âvĂŠis cjatat aSividât par complotâ cuntra dal patriarcja. (Il forest al resta a bocja vièrta)
I volèis falu fòur: i lu âvin savĂťt da la stessa bòcja dal prĂŹnsip châal ni lu Ă pandĂťt!
FOREST - NuĂ ltris no sin cuntra di lui, dòma i volĂŹn châa nol tiri fòur di sot da la gabĂ na ilso spadòn! Il vescul châal fasi !
GASTALD - (Châal mòla so sòur) Pardòn, si mi met èncja jo di miès! Se teòliga a saltia fòursâcjĂš dis ânta la nustra Patria? Un grum i sèis chi la âvèis cuntra di lui!
CONT PARI - Se si pòssia utigni pĂŹ di cussĂŹ dal patriarcja? A ogni livèl e cjantòn al si Ă datdi fa! 0 âa nol vi gĂ rbia châal dèdi da vivi a doimil puorès in dĂŹ?
GASTALD - Al è cussÏ inomenât il so guviâr che la comunitât di Coneà n a à fat domà nda difâ part dal nustri ParlamÏnt!
FOREST - Ma i timps a gĂ mbin. VuardĂ nsi ator: li sitâs a si dismòvin, encjamò tu, cusĂŹn, chiti ghi tens a stâ cui timp: i no capissitu che stât e glĂŹsia a son do ròbis disfarèntis, châa nopòssin stâ sot di un sĂ´l paròn. E in pĂŹ... il patriarcja al è vĂŠcju.
CONT PARI - VĂŠcju sĂŹ, ma no rimbambit còma châi vorèssis falu jodi vuĂ ltris!
GASTALD - (Cu âna vena di ironia) O biel nòbil di lĂ da lâAga, Sint mo se châjâ ti vuèi disi:tu, ti tèntu in bon di essi furlan?
FOREST - E còma no? Ma, jâ lu ripèt: nu i no cuntindĂŹn i so dirĂŹz di sorestĂ nt spirituĂ l, machâal mòli li rèdinis dal guviâr da la Patria. Aria nòva a ven da lâItalia, partada dĂ imarcantĂŹns e dai banchèirs e i cumĂšns andâĂ n avònda da la nustra glĂŹsia. ConcludĂŹnt: ilpatriarcja châal fĂŠdi il predi e no il fant.
GASTALD - I vĂťtu sdrumâ il nustri stât? Ciòighi li rèdinis al Patriarcja... e dut al zarĂ infrigĂšis! Al si romparĂ il spièli dai FurlĂ ns... Il patriarcja al è un sĂŹmbul e âna fuĂ rsa par tigni-adĂšn dut il popul furlan!
CONT PARI- Al è nustri dovê di tigni dur la siviltât cristiana.
BERNARD - SĂŹ, pari, i âvin di tignĂŽghi a la siviltât cristiana, ma chista châa no sèdi tignĂťda-su dal podĂŞ châal è sĂŠmpri âna fuĂ rsa malandrèta mĂ ssima in sèrti mans!
I cristiĂ ns châa dòprin il podĂŞ dal Vanzèli, par fa Ă nimi sĂ ntis trasparĂŹntis còma il glas ! . . No stâ cròdi che jo jâ sèdi cuntra il patriĂ rcja; par lui jâdarès la vita!
CONT PARI - Alc al si pò ĂŠncja gambiâ: ma vuĂ ltris (al cusĂŹn forest) i âvèis fiât da sblatarâfòur, e par prin chel mostacĂŹn di GurĂŹssa... un volpòn, un bĂ biu châal sa fâ i so cons...
GASTALD - Cui lâèse pò il cont Rico di GurĂŹssa? Un rabĂŹn di avocĂ t châal scata còma unarchèt cu un grum da la so bĂ nda. Cu la lĂŠnga ferbĂŹnta châal Ă , al Ă insiminĂŹt ĂŠncjalâimperadour, so fradi, parĂ ltri benefissiât un grum dal nustri patriarcja.
CONT PARI - AlsĂ it, alsĂ it la cresta, a no vi passarĂ lissa!
URSULA - (Apena ârivâda cun so mari e Catina, che in timp da la discussiòn a erin zĂšdisfòur)
No stèit a parlâ cussÏ, pari!
CONT PARI - (A Ursula) Parsè tant dòul di còur? I Ă tu magĂ ri qualchi moscardĂŹn di lòurchâal ti ronzĂŞa atĂ´r? Staâ in vuĂ ita, sĂ tu?
CONTESSA MARI - Quant chi burĂŹs âstu questionâ! I redeghès a no zòvin a nĂšja! FinĂŽt, parplasĂŞ il bocòn!
GASTALD - Sour, lĂ ssa châjâ mi sbròchi! (vièrs il forest)
Jâ ghi ciòj la perĂ ula a me cugnât: vuĂ ltris i âvèis còur da dĂŽsi chi stèis spetant il dĂŹ, disbassâighi li Ă lis da li so aquilis che, còma stĂŠma, a son piturâdis squĂ si di pendolòn.
CONT PARI - Bièl rispièt a âna figura di vĂŠcju di nonĂ nta Ă ins!
GASTALD - Pròpit aljèir cun me, chel sant da venerâ al si cunfidĂ disĂŽnt: châal è pront a dâla vita par il ben da la sĂ´ glĂŹsia e dal so pòpul! PreĂ n la nustra Mari benedĂŠta châa fĂŞdi zĂŽ palsĂ´ indrèt la cunvĂŹgna di Padua âstu mèis chi ven. I vĂŠscui e i siors feudataris sot dal gardenâl,legât dal Papa, a si tirarĂ n dòngja ĂŠncja par sclarĂŽ li cuestiòns dal FriĂťl.
CONT PARI (Dant un suspiròn e alsĂ nsi da la cjadrèa cun chei Ă ltris) E adès, par no ròmpi laparintât, un bon got di malvasĂŹa dols e speciĂ l... CusĂŹn, i ti âvarĂ s timp pierdĂťt, si ti vas aconseâ pal to partĂŹt i feudatĂ ris da la nustra cjèra di San Vit. (Catina a è vignĂťda cu âna bossadi malvasĂŹa: il cont pari al ufrĂŹs a dĂšcju châa bĂŠvin e poâa van fòur. A rèstin in sĂŠna dòmaUrsula e Catina châa sparècin la tĂ ula).
SĂŠna terza
URSULA - Dal mòut di fevelâ di me pari e di me barba gastalt, li ròbis a no van ben par ilpatriĂ rcja. Un grum di feudataris a ghi son cuntra. Encja la famea dal me maròus diSpilumbèrc âa lâĂ su cun lui.
CATINA - Ma il to maròus al è un bon fantât e a nol sâimpĂ ssa cu âsti ròbis spòrcis. Bertrandal è un santâomp. Diu al è cun lui parsèche il nustri prĂŹnsip al jĂšda i puorès! (Li doâ fantatis aplèin la tavĂ ja, âna banda su che altra).
URSULA - La plèa a va fata pa la sĂ´ banda jĂšsta. Duti li ròbis a Ă n la so plèa. A no si Ă dapratĂŹndi chel châa no si pol âvĂŞi!
CATINA - Còma disi: che jo jâ Ă i da molâ Bernard! Ma al è lui châal vòul tigni dur! Il soamòur par me nol Ă plèa!
URSULA - I si metèis tâun gran lambĂŹc! Ma jo no mi sint di zĂŽ cuntra di me fradi. Jâ tem palme maròus e par la sĂ´ famèa ('A va fòur).
CATINA - (A finĂŹs e a va viĂŠrs lâaltarĂšt da la Madona)
MadonĂšta dal me còur, tenmi dòngja se no jâ mòur. Ten cun me il me fantât, che il nustri vivial sei beĂ t!
SĂŠna quarta
BERNARD - (EntrĂ nt) SĂŹ beĂ t al sarĂ sĂŠmpri il nustri vivi: tu la me beltât, lâamòur, la pâs, tula me vòja di vivi, Catina!
CATINA - Vuèi un an me mari mi à lassât e il nustri amòur nol pol essi san par via dal fal trato pari e me mari.
BERNARD - Ma se Diu al ni met drĂŠnti âsta flama al vòul disi châa è buna. Parsè varèssial didistudâla?
CATINA - NissĂšna nova par distrigâ âstu gredèi? Il sior cont, to pari, no lâĂ jal baretât perĂ ulacui patriarcja e il nustri vĂŠscul di CuncuĂ rdia?
BERNARD - Ròbis massa grĂ ndis e sèriis a ju Ă n tignus indafarâs ânta la cunvĂŹgna. Ma i noâvin di disperâ. JodĂŹnt me pĂ ri, jâ sint alc di nòuf ânta lâĂ ria.
SĂŠna quinta
AdÊs a son dÚcju ator la tà ula e il cont pari al dòmina dÚta la famèa.
CONT PARI - Sintèit-mo dĂšcju, adès chi sin sidĂŹns. E cun me vierzèit il còur a Diu. Pasca aè belzĂ flurĂŹda, lassĂ imi cjantâ di Diu la misericòrdia. Fin quant il me vivi malcuièt al sisprolungiarĂ ânta lòucs forèscâ? CĂši mi darĂ ial Ă lis di colòmba par svualâ e pausâ ânta chelmar grandiòus di lĂťs e di eternitât beata?
Indiâsi: chista a è la parĂ ula châa mi sbusĂŹna ântal cjâf âscjĂš dĂŽs, pur-pur ântal burlâz da lanustra Patria; sĂŹcut âna gòta di aga colĂ da ântal bocĂ l dal vin châa si disfĂ cjapĂ nt su dal vin ilsavòur e il colòur!
Châa sèdi encjamò cussĂŹ la me anima: aria trapanada dai rĂ is dal sorèli, inciocĂ da di lĂťs,lusòur di Diu èncja ic. SĂŹ, un viĂ s a è la nustra vita, e jo jâ vi lĂ ssi. PiligrĂŹn jâ vĂ i a Roma ântaâstu an di grassia, ânta âstu an sant.
CONTESSA MARI - Se sintÏnu mai? Meni, un gros displasê vÝtu tu dâni?
BERNARD E URSULA - (Scuà si cun so mari) Ah, no, pari, no sta pensâ cussÏ.
CONT PARI - Còma? Parsè no jo? Al partÏs il nustri prÏnsip, vècju e martoriât; al partÏs culgardenâl, il legât dal Papa!
GASTALD - Intà nt a van viÊrs VenÊssia, e podopu a jodarà n se fâ.
CONT PARI - âEncja jo jâ vai cui nòuf abĂ t di Sièst; a cjavĂ l, a piè i zarĂŹn!
CONTESSA MARI - Meni, no sta fâni angussiâ: al è un viàs lunc e plènis di brigà ns a son listradis!
CONT PARI - Maria me, j ti mi fâs dòul, ma fastiliĂ nt, a cjâf di nĂšja ti rivarĂ s. E poâ Roma ano è Gerusalèm! Pènsa al nustri DurĂŹ di Pordenon: quant no lâĂ ja strussiât par mâr e a piè finântai cunfins dal mont? E pur al è tornât in ca a fa pausâ i so vuès ânta la so e nustra cjèra.(VuardĂ nt in alt...) No sòtu tu, Signòur, chi ti còntis i me pas? No staâ fâmi zĂŽ pĂŹ par tròissbandâs! Puor mai me, se li tenebris a mi inglutĂŹssin, e il me sâciampâ al colarĂ di unvièr o disabo. Parsè intarzivâ?
CONTESSA MARI - Puòris mai nu, bessòlis i ti vòus lassâni?! .,
CONT PARI - (VuardĂ nt BernĂ rd) No, Bernard al cjaparĂ sĂš il me post. I bòus a son ânta lastĂ la, il vignal e il furmĂŹnt a darĂ n vin e pan: lâeucaristia e il viatic pal nustri piligrinâ.
CONTESSA MARI - Ma, no pòssitu mendâti èncja culÏ, Meni!
CONT PARI - Maria, crevĂ da a è la me anima tanâche la statuòna di san Cristòful dal dòmodi Glemòna, cul taramòt. Jo jâ Ă i di comedâla, fala vignĂŽ lustra, tanâche il ram dai nustri sĂŠlis,frejâs cul savalòn e asĂŠit 'ntal sabo sant passât. Jo jâ Ă i di fala doventâ lusinta la me Ă nima,tanâche la cjadèna dal fogolâr la vèa di Pasca, su e jĂš pa li sâgjavĂŹnis e pa li strĂ dis strissinĂ dadai frĂťs. A si Ă da partĂŽ dal pecjât, par presseâ la grĂ ssia; al è il merĂ cul che jo jâ domĂ ndi cuime piligrinâ fintramĂ i a Roma.
BERNARD - Ma, pari, ti sas ben che par lucrâ il pardòn a si cÚign fa òparis di caritât!
CONT PARI - Bernard, cun to barba, i âvin belzĂ pensĂ t alc: intĂ nt Pieri il nustri famèi alsarĂ manumetĂťt e sfrancât dal dut!
(Al clà ma a vòus alta) Pieri!
(Al ĂŠntra Pieri cuân camisòt nĂŠri da serimònia)
Grant al è âstu dĂŹ chĂŹ par te, Pièri!
GASTALD - Da chistu momènt, no ti saràs pÏ leât a la cjÊra còma il bo a la vuà rzina.
CONT PARI - Un toc dal pustòt, jo jâ ti regĂ li e un antri ciĂ mp a livĂŠl. Jâ ti lĂ ssi un manz eâna vĂ cja, e dĂšcju i impreseâ par plantâ e rincurâ âna vigna e âna mitât di furmĂŹnt.
GASTALD - Al cont, ti cugnarĂ s dòma prestaighi doi dis ânta lâan; un ogni vòlta châa si varĂ di viĂŠrzi li plĂ ntis dal vignâl e un co' si sesolèa e si bat furmĂŹnt. E tu, faâ jòdi il to rispièt alparòn, cui partâighi ânta li fiestis grandis il prin frutĂ n da lâort e dal curtĂŹl. E infin, âna volta alâan, dai Sans, recuarditi di viliâ e di ufrĂŽ a la glĂŹsia alt par recuardâ li Ă nimis dal Purgatòri!
CONT PARI - E adès, Pieri, zin viĂŠrs IâaltĂ r da la Madòna: a è ic châa ti deliberèa: e tu,Bernard e tu Pileo, i sarèis i testemònis, ântal documĂŹnt dal nodâr.
GASTALD - âEgo Dominicus, Comes de Mels et caetera.. . cussĂŹ a tĂ ca la formula e il sfuèjchi âvin bel pront ântal palĂ s dal patriarcja a San Vit.
CONT PARI - E stasèra, jo jâ metarĂ i la firma, prin di parti par Roma.
GASTALD - (Mostrant a Pieri âna grampa di strĂ m) Pieri, intĂ nt che jo jâ declari la to libertâte il cont al disarĂ la rissiòn denĂ nt da la Madòna, tu i ti tegnarĂ s strènta in man âsta grampadi patĂšs, ciòlta jĂš dal tet dal casòn che il cont di Mels al ti lassarĂ , coma lòuc dulĂ che tu e lato famèa i zarèis a staâ. (E ducju a van viĂŠrs lâaltâr da la Madona).
GASTALD - âJo JĂ cum cont AltĂ n di Salvaròul, gastald da la cjĂŠra di San Vit, in non dalpatriarcja e prinsip di Aquilèja, jâ cjĂ pi dal cent Meni di Mels, âstu servitòur, Pieri Fantin, parliberâlu e mètilu ânta li mans da la nustra Patria e par garantĂŽghi cussĂŹ ogni libertât e ognisòrta di dirĂŹtâ.
CONT PARI - (TignĂŹnt cun Pieri la grampa di patĂšs) âPar lâamòur di nustri Signòur GesĂšCrist, pa la salĂťt da la me anima e di che dai nustri muars, pa la remissiòn di ducju i nustripeciâs, jo, Meni, cont di Mels, paròn di Prodolòn e di VersĂšta, prin di partĂŽ par Roma, jâ vojliberâ te, Pieri Fantin, e jâ ti met ânta li mans da la Madona, nustra mari, e ântal grim da lanustra mari glĂŹsia di Aquileia. chel che in âstu momènt jo jâ Ă j pandĂťt di me volontât, jo jâ lufai in nom di Diu. Amen!â . E adès, Pièri zĂŹn fòur, parsèche jâ ti consèj di cjaminâ, no pĂŹdòma par la strada dal to paròn. Quatri a son li stradis: chĂŞ dal ben e chĂŞ dal mal: chĂŞ da lavita e chĂŞ da la muârt. Tu sièls che buna! dal dĂŹ di vuèi i ti sarĂ s liber tu e la to generassiòn;in saecula saeculorum.
DUCJU - (A vòus à lta a rispÚndin) Amen! (E a van fòur lassant soi dòma Bernard e Catina).
SĂŠna sesta
BERNARD - Che grĂ ssia grandona, par te vuèi, Catina! Par te, pa la to famea e par ducju nu.Al Ă bon còur me pari! A mi Ă fât colp la so nova perĂ ula: âIndiâsiâ, ma par nu doi seâlpodarĂ ia fâ e quant i podarĂŹnu disi il nustri amòur a la lĂťs, còma il sorèli ânta lâĂ ria?
CATINA - Ma quant chistu mirĂ cul? San ZuĂ n e San Pieri a son vissĂŹns; e to pari al va lontĂ npar scontâ il so pecjât e par cjatâ lâindrèt pa li nustri nòssis!
BERNARD - Cul vescul di Cuncuardia e cul nustri patriarcja dut al vegnarà disgredeât palmièj. Catina (StrinzÏnghi la man) j si volÏn massa ben par che dut al si disfà nti.
SĂŠna settima
A èntrin ducju cul cont châal Ă metĂťt-sĂš la mantelĂŹna dai piligrĂŹns.
CONT PARI - E adès jo jâ Ă i dòma brĂŹa di zĂŽ. Jâ vi salĂšdi in nom di Diu: cuĂ rp e anima châarèstin sĂŠmpri in salĂťt, e recuardĂ nsi almancul a ogni sun di cjampĂ na.
(Viers la contessa mari) E tu, Maria, no sta plĂ nzi, lĂ ssa châjâ ti imbrĂ ssi. Maria, nòn da laMadona, Vergine mari, sòur, resta sĂŠmpri cun me e cu la me famèa! Par pĂťc i starĂŹn lontĂ ns e
zòvin di spirt jo jâ tornarĂ j. (E la strenz fissĂ nla ântai vui). Maria, prin di lassasi spièliti ântaime vui! (A Ursula) Pissula orsa, pelosuta me i ti sĂ´s sèmpri stada. FĂ ti tĂŹnara cun cui châa tivòul ben... E se ti cjòis un Spilumbèrc, no stâ tradĂŽ il nòn da la cjĂ sa.
CONT PARI - (A Catina) NinĂšta, par me tu ti sufrĂŹssis, ma no par tant. Jâ spèri di cumbinâcul vescul e cul patriarcja. Sempri tu ti restarĂ s di Bernard. (A Bernard) Anima mĂŞ, restanòbil di sanc e di spirt. Impromètimi chi ti sarĂ s just cun Diu e i puorès, denĂ nt il potĂŠnt e ilbacĂ n. Impromètimi di restâ leĂ l al nustri prĂŹnsip. PĂ rilu sĂŠmpri. E se, par lui, sperĂ n di no, iti cugnarĂ s doprâ la spada, mièi lassâti copâ che sâcjampâ. E che la to lenga a pĂ ndi sĂŠmpri laveretât.
A ti li rèdinis da la nustra cjà sa.
(A Pieri) E tu, Pieri, lÏbar ti sos, ma mai no sta rompi il leà m cu la me famèa.
(A ducju) E adès, lassĂ imi zi viĂŠrs la lĂťs: adès che il timp al è bon, in âstu Ă n di salĂťt parducju. Jâ vi strens un par un.
Insièmit i farÏn strà da (e a ju imbrà ssa ducju).
E, prin di parti, domandà n jutòri a la Madòna cjantânt cun San Bernard:
(E intònin a plena vòus)
Salve Regina...
FIN DAL SECONT AT
Ters At
Atours in òrdin di comparsa
ZENTFRĂSCATINA URSULAâNA NINUTA CONT PARI CONTESSA MARI UN VECJU UN ALTRI VECJU UN TERS VECJU UN QUART VECJU (sa si vòul) UN ZOVIN DAL CORU PERSONAGIUS PAL âPLANCTUS MARIAEâ UN A CJAVAL
A Versuta, còma ântal prin at. In pĂŹ a si jĂ´t denĂ nt la glĂŹsia un pĂ lco pa la rapresentassiònsacra. Intòr a è Ă ria di fiesta, còma pal Corpus Domini, cun arcs di frasâcis intor la plĂ ssa, eântal fons, a man sĂ nca da la glĂŹsia, una foghera di lens e stĂ ngis cun cuĂ lchi colĂ s di sèif. Isin al sèis di zĂšign dal 1350, una domènia sotsĂŠra dopu âna plojada di ches bunis.
SĂŠna prima
Zent in glĂŹsia pai jèspui: un sâcjĂ p di frĂťs a si fan indenĂ nt curĂŹnt; a si fèrmin in sercli in mièsda la Beorcja. Un a fuĂ rt al fa la cònta.
LibrĂ n IlbrĂ n GulprĂ n SâculdĂ s
PatĂ fs ScabĂŹn SâcjapĂŹn Fòur il prĂŹnâ
(I frÝs a sÏghin e a rÏdin a fuà rt. Un omp al ven fòur di glÏsia e a ju scòrsa drÊnti).
SĂŠna seconda
CATINA - (A si fa indenĂ nt vignĂŹnt fòur da man drĂŠta. A si mòuf plan plan e poâ a si sĂŹntasun tun traf ântal miès da lâerba. Sot vòus, coma cjacarĂ nt bessòla) âSâal mi bussĂ s, cun tun bussòn da la so bòcjaâ CussĂŹ Bernard, sul puntisèl jo e te i pensĂ vininsièmit sòra sèra aljèir! Lâaga da la Vièrsa a ni sbisiĂ va via cjacarussĂ nt: e nu, còma solevĂ sparsòra, tra cjèra e sĂŠil, lizèirs di pĂťr volĂŞsi ben! âIl to amòur al è mièi dal vinâ, ti mi disèvissotvòus, e jo cun te. âSe bon châa nĂ sin i to prufĂťms! Un bon odòur dai pĂŹ fins, al è il to nom,Catinaâ. E jo: âBernard, a Ă n resòn li frutis a voleti ben! TĂŹrimi ĂŠncja me davòur di te! DulĂ isòtu? MetĂŹnsi a còri...â (A tâs un puc). Mins e còur a còrin encjamò cun te, ma il me cuĂ rp alè fer culĂŹ, in spĂŠta chi ti tòrnis da Sassil cul patriarcja Bertrand. âJĂ´t, Bernard, i âvin dutpareciât; fin i fòucs da impiâ i arcs di frasâcjs, i ninsòi displeâs ântai balcòns e il breâr, par lasacra representassiòn. Il cent al sta par tornâ: cui sa châal ni pĂ rti la buna nuvitât che nupodĂŹni vivi insiĂŠmit e cjantâ il nustri amòurâ. CussĂŹ aljèir di sèra i si cunfidĂ vin!
SĂŠna terza
Ursula a ven fòur a la svelta, còma par zi in glisia e sĂšbit dopo la ninuta châa si sclufa dòngjaa Catina. Il discors al Ă di fa jodi lâansia da li do fantĂ tis.
URSULA - Catina, se fatu chÏ bessòla? A son belzà indenà nt cui jèspui!
CATINA - J spèti!....
URSULA - Jâ soi in pensèir ĂŠncja jo! Madona benedèta, fèini la grassia châa ni ârĂŹvin sĂšbitsensa intarsivâ.... (e dopo un puc) Ma, fin un puc di cons: stamatĂŹna la messa granda a Sassil.Un bocòn di gustâ a ghi vòul pu r ... Poâ dopu, tacâ a mòvisi cui trop e i cjavai a no è ròba dapuc. E il sbavòn a ju âvarĂ fermĂ s, par parâsi da qualchi banda. . .
CATINA - Ma òra presĂŹnt a âvarèssin di essi chĂŹ parèntri. (Dopo un moment) Jâ mi sintingropĂ da come châjâ no âves pĂŹ di jodi il me Bernard...
URSULA - Su, se disitu!...
CATINA - Bernard, lui nol Ă pòura di bĂ tisi sâal ocòr; par salvâ il nustri patriĂ rcja. E forsièncja il to maròus...
URSULA - A è vera: il me maròus a nol è còma i sôs cuntra dal patrià rcja.
CATINA - (Dopo un puâ di sito, voltĂ nsi viĂ rs so sòur châa sòmèa indafarâda a cjatâ no-sai-se gnènfra lâerba; còma âna ròba perduda). Ma, tu, Ninuta se sâbisiĂŠitu lĂŹ?
NINUTA - Jo jâ vai in sèrcja di un quadrisfuèi, si lu cjĂ ti, i sarĂŹn sigĂšrs chi âvarĂŹn ducju bunafurtĂšna.
CATINA - No sta bassilâ, e va in glÏsia a preâ cun ducju, e prèa Êncja tu. (La ninuta a corviÊrs la glÏsia).
URSULA - Encja nu zĂŹn in glĂŹsia; gran-fati- mo che dut zèdi pal pèzu! No stin fastiliâ dibĂ nt.DomĂ n al sarĂ un dĂŹ grant: uchĂŹ al sarĂ il patriarcja, uchi il cent pari al pol rivâ a ogni minĂštcòma châal ni Ă mandĂ t la nòva. UchĂŹ Bernard e DurĂŹ. Adès zin in glĂŹsia a cjantâ lâantifona dala Virgina Maria, prin che la zent a torni fòur! (E a si invĂŹin vièrs la glĂŹsia).
SĂŠna quarta
CONT PARI - (Entrant vistĂŽt da piligrin e dant di vuli a Catina e Ursula)
EhilĂ ! Cuj sèisu? (Catina e Ursula a si vòltin indavour). Ah! Ursula e CatinĂšta! Doi flòurs diâsta me Versuta, doi flòurs di vièrta, che il sbavòn nol è rivât a ruvinâ! (Li do fantatis a ghivan incĂšntri e a fan par zenoglasi). Ah no, poâ no! Cu la capa dal piligrĂŹn jo jâ vi invulĂšssipar mètivi sot la protessiòn dai Sans apostui Pièri e PĂ uli (Al lèva la cĂ pa e al fa mòtu diinvulussalis). Duta chĂŹ la me famèa? No vi âvèviu mandât a dĂŹsi che vuèi jâsarès rivat? EMariuta e Bernard?
URSULA - La mari a è in glÏsia, ma a stan par vigni fòur!
CATINA - E Bernard i lu spetĂ n da un momènt par lâaltri.
CONT PARI - E indulĂ lâesiĂ l?
CATINA - Prin dal cricâ dal dÏ al è partit par Sassil par sconsea il patriarcja a passà ilTilimÏnt sot Spilumbèrc.
URSULA - A volarèssin tÏndighi un tramà i par cjapâlu!
CONT PARI - Jâ sai ben còma châa van li ròbis. SĂŹ, il prĂŹnsip al Ă âvĂťt la miĂŠi ântal consei diPadua.
CATINA - Fòur da li mĂšris di Spilumbèrc a lu spètin, e Bernard al è zĂťt a cunvĂŹnsilu di passâjĂš par ca e magĂ ri sâcjavassâ il TilimĂŹnt pal vât di Rosa.
CONT PARI - E cussĂŹ al podarĂŠs resta ântal so palĂ s di San Vit fin che li aghis si sidĂŹnin.Jâpodarès consegnaighi, âvela chi ântal sâcarselòn, âna lĂŠtera pal patriĂ rcja. A saran buninòvis chi drènti, Catina. A ghi la manda il nustri vescul (còma châal parlĂ s bessòul...) A sarĂ fĂŹnĂŹda âsta passiòn! (E pĂŹ a fuart) Ma, adès no stin bassilâ pĂŹ di tant. Sacòr la ploja a ju âvarĂ intarzivâs. Spetan un puc... (E vuardĂ nsi atĂ´r) I âvèis pareciât dut bièl chi parèntri, còma pala fièsta dal Corpus Domini.
URSULA - Par indalegrasi cun te, pari!
CONT PARI - E lĂ in somp jâ jet un taulât.
URSULA - Al è il breà r mitÝt-sÚ pai cjantòurs di Volesòn: i ti ju sintaràs a momèns!
CONT PARI - I mi stÊis fasÏnt un bièl regâl! Sintèit, a finÏssin di cjantâ in glÏsia; a son parvigni fòur. (A si sint cjantâ...)
Alma Redemptori mater, quae pervia caeli porta manes et stella maris, succurre cadentisurgere qui curat populo. Tu quae genuisti, natura mirante, tuum Sanctum Genitorem. Virgoprius ac posterius Gabrielis ab ore sumens illud Ave, peccatorum miserere!
CONT PARI - O Diu i ti Ă s cambiât in gjoldi il me planzi; tu, jâ ti mi fâs lassâ il me vistĂŹt disac e mèti su la muda di fièsta par che il còur sensa padima, al ti cjĂ nti, Signour, Diu me, ineterno jo jâ ti laudarĂ j.
CONTESSA MARI - Siòr me, san e salf jâ ti cjĂ ti; ma scunĂŽt e magri jo jâ ti jĂ´t!
CONT PARI (â MbrassĂ nla...) Ah! Maria me, dona me! Ma ben pĂŹ zòvin jo jâ soj doventât.Sinquanta dis, âna pentecoste di fòuc al dura il me piligrinâ.
(ViĂŠrs i fiòj e li frutis) frĂťs e frutis, vignèit pĂŹ dòngja a riveri il cont. No stèit âvĂŞ paura! Encjajo jâ stai doventant un frut; parsĂŠ che il reĂ m di Diu al è fat pai pĂŹssuj. (Al tira jĂš il cjapelòn eal fa jodi i tre simbui châa son picjâs ator). Chisâcju a son i tre sĂŹmbui dal nustri piligrinâcristiĂ n: vela chĂŹ la palma, par chej châa sâinvĂŹin viĂŠrs Gerusalem! Chista a è la capa di mar,par chei châa van a san Jacum di Galissia. E no jodĂŠisu chista? a è la Veronica, la vĂŠcja iconadal Signour venerada a Roma e da Lui lassada su di un lin, che âna busdata a ghi consegnĂ aLui par sujasi la musa dal sudòur e dal sanc, in bel châal zèva viĂŠrs il Calvari. E il Signòur,coma regâl, a ghi Ă lassât il so letrĂ t. Vegnèit ducju dòngja, bussĂ it la Verònica. (Il cont a ghidĂ da bussâ la Veronica a ducju chei châa vòlin). E chistu al è il bardon (e al mostra ilbastòn), il me compain di strĂ da, benedĂŹt dal VĂŠscul di CuncuĂ rdia sul prinsĂŹpi dal nustri viĂ zdi piligrĂŹn. E uchĂŹ a pendolòn a è la crèpa di sĂšcja châa fa da bòssa par tigni lâĂ ga da distudala sèit. (ViĂŠrs Pieri, apena ânecuĂ rt di lui) Ah! Pieri, i sotu chi? Ven dòngja, saluda il vècjuparòn. E, par plasĂŞ, i vĂ tu a cjòimi un cop di aga? Vualtris no savèis quanti vòltis châjâ Ă ibramat lâĂ ga di chista fontana! (Al ghi passa la bòssa a Pieri châal partĂŹs. Al ghi dis ai frĂťs e aduta la zent) No stèit a âvĂŞ rivuĂ rt di me! Jo jâ no soi lâorcul; vignèit vissĂŹn: domandĂ imi alc!
CONTESSA MARI - A no Ă n corĂ gju: a ti jòdin còma âna vòlta; e poâ, cussĂŹ sacodât...
CONT PARI - (Al ribĂ t il stes cantĂŹn) âSe i no doventĂ n coma frĂťs, no podĂŹn entra ântal reĂ mdi Diuâ. (I frĂťs a si fan dongja e èncja i grĂ ncâ intĂ nt che Pieri al ghi scuĂ rs lâĂ ga).
GrĂ ssis, Pieri, e mĂ nda cualchidĂšn di sòra ântal solâr par visami sa jodin cualchi cjaval culitrop dal prĂŹnsip châal si fa in cĂ . (E al bĂŠif un glutâr) Limpida a fresâcja Ă ga di Versuta, par lato bontât a ti laudarĂ n li generassiòns. (E jĂš ânantri glutâr) Limpida, fresâcja aga da li nustrimontagnis e planuris dal FrĂŹĂťl, cui rivarĂ ja a pĂ ssisi? (E dopo un Ăšltin glutâr) Limpida efresâcja la me anima piligrĂŹna pal mont, maravèa di Diu. Nova di scrèa i ti mi sos a la fin diun viĂ s cussĂŹ lune. (ViĂŠrs la zent). Ma no steit lassâmi bessòul, che fin massa jo jâ soi stâtâstu timp.
Su, frĂťs benedĂŞs, alc domandĂ imi e jo jâ vi rispundarĂ j.
UN VECJU TIMIT - Sior cont, nuĂ ltris i si beĂ n a jòdivi un grum gambiât. E sicòma cheducju i âvin di doventa frĂťs... jo jâ pensi di domandâvi curiòus di sintivi dal vustri viĂ s: còmaâvèisu cjatat li strĂ dis zint a Roma?
CONT PARI - Tribulâ un mont: sorèli e plòja; fangu e pòlvar, brigà ns e pestilènsis par scontâil pecjât.
UN ALTRI VECJU - E par durmĂŽ?
CONT PARI - Sot i puartis dai convèns, o ânta li andrònis da li glĂŹsiis, ma, furtunât jo jâ sojstât a zi in cubia cul nustri vèscul. Jâ Ă j sparagnât un grum di perĂŹcuj. Jâ Ă i jodĂšt robònis,robonònis. Jâ vi contarĂ j pĂŹ indenĂ nt.
UN ALTRI VECJU - Sior cont, còma èse Roma?
CONT PARI - Slambrada par drenti e par fòur. A ghi mĂ ncja li rèdinis da la glĂŹsia e dal stât.Il papa zaròmĂ i da timp al si è impostât a Davignòn in Fransa e il stât al è sensa sorestânt.Ma pur cussĂŹ, âna voròna di fede e di divossiòn. Pardabòn jâ vi lu confèssi che, ulĂŹ a Roma jojâ sintèvi a bati il còur di duta la cristianetât.
UN ALTRI VECJU - Roma slambrada Êncja di fòur, còma?
CONT PARI - Parvia dal taramòt: rudinàs par dut. Un pecjât a jodi li basÏlichis dutiscrodeadis!
NINUTA - E andâèria zent a Roma?
CONT PARI - Tantòna, tantòna: ĂŠncja se lâEuropa intèra a è stada martoriada da la pestenera. E di duti li rĂ ssis e di duti li nassiòns. Ninuta, i zòvins di ducju i pais, biei còma te,anzulĂšt di Diu. (Al si sbassa par bussala). Un grum di zentòna, e bĂŞs a palòtis: cui risâcèl a jurespĂ vin- sĂš a piè dai altĂ rs e dòngja li tòmbis dai beâs apostui e dai mĂ rtars.
UN ALTRI VECJU - Di chisti vustri piligrinâ, se vi à ial plasÝt di pÏ?
CONT PARI- chel di essi tornât zòvin! A no vi pà rial strà ni, ma a è cussÏ!....
PIâ DI âNA VOUS - Tornâ zòvin, còma? Còma?...
CONTESSA MARI (Malapajà da) Siòr cent, i ti sos stracòn, zin, zin drènta!
CONT PARI - No, no! I âvin di torna pĂŹssui pal reĂ m di Diu! SĂŹ, jo jâ mi sint zòvin e âstumirĂ cul jâ vi lu spièghi jo cun âna storiĂšta imparada lunc il viĂ s! Savèisu, frĂťs, se châa ghisussèit a lâĂ quila ogni passa dèis Ă ins?
I frĂťs - (A si fan dongja disint) Noooo! Noooo!
CONT PARI - Sierât chel timp, lâĂ quila a lassa dut e a si met a vuardâ il sorèli; poâdi colp apònta cuntri di lui e a no fa adora di sĂŹntisi scuetada châa plòmba jĂš ântal mâr par sĂšbit dopotornâ-su da lâaga, gambiadis li plĂšmis, zòvina e fresâcja di prĂŹn svuĂ l. E a mi compĂ in viĂŠrs listrĂ dis di Diu: in Lui, fòuc di amour e mâr di misericordia, la me anima zòvina e fresâcja a èdoventada. (Al pausa un puc). Sintèit mo! Salocòr, jo jâ resòni da matussièl, ma jò stasèraapèna tornât, dut nòuf, jo jâ cjati. Al mi è di spièli âstu mont apèna rinfresâcjat da la plòja, soti Ăšltins rĂ is dal sorèli. Dut al mi smicja còma apèna creât da la man di Diu. Dut nòuf:colòurs, lĂťs, profums di cjèra e di Ă ga. (Al si met in scòlta). Fers-lĂŹ! Sintèisu la vòus dalcucĂšc...? Ah! Còma châal mi incjanta in âsta òra! Sintèit la vòus lavada da la plòja, sèmpriche, gualĂŹva, vècja di mil Ă ins, ma tant nova par me.... SĂŹ, dut a cjanta nòuf ântal me còur!âEncja sa è sèra, in âstu momĂŠnt, par me a tĂ ca âna matĂŹna di vita nòva! (Cul parlâ dal Cont,lĂŹ ator al si fĂ dut un sĂŽto)
CONTESSA MARI - (Duta angussiada) Fòur dal timp, fòur di te, i ti jodĂŹn, siòr cent. Vendrènti ânta la to cjĂ sa, ven a pausâ!
CONT PARI - (DĂťr e fer...) I âvin di doventa frĂťs e stupidelus, par amòur di Diu! (E dopu unpuc) EhilĂ , vuĂ ltris, da li barcognèlis dal solĂ r, butĂ it jĂš il vuli da li bandis di BanĂŹa ePordenòn. Noâl si faja nissĂšn indenĂ nt cui cjaval?
CONTESSA MARI - A fà n mòtu di no!
CONT PARI - Ben, alòra a son romĂ i di lĂ da lâAga, e Bernard cun lòur viĂŠrs Udin! Che Diuju compagni! E nu, se finu chĂŹ. DenĂ nt châa vĂŠgni scĂťr e prin dâimpiâ il pignarĂťl, metĂŹnsidongja a sinti il coru.
SĂŠna quinta
Ducju a van viĂŠrs il palco.
UN ZOVIN DAL CORU - Siòr cent, Bentornât! NĂť i âvarĂŠssin da dâvi il bon-asset cu ânarapresentassiòn fata di ligria. Invèssit, cui vustri permès i tacĂ n cul âPlanctus Mariaeâ intonâtal vinars sant. Al è il plansi da la Madona, da la Madalèna e dai apostui e dissepui. Ma nu ighi din ĂŠncja chista plèa: i volĂŹn mostrâ il còur di ânantra Maria, la nustra siòra contessa, coâsi metè a plansi quanâche vu, siòr cent i ghi âveis dat la nòva di partĂŽ piligrĂŹn par Roma. I
finirĂŹn cun lâalleluja di Pasca par indalegrasi cun vu, tornât a cjĂ sa san e salf. E che Diu sĂŠialbenedit in sècula!
SĂŠna sesta
A scuminsin la rappresentassiòn. ViĂŠrs la metât, âna vòus a vèn dal solĂ r. âA si jotqualchidĂšn a cjavĂ l: Fermait!â (La zent a si tira in banda e a fa lare. Al entra un zòvin spiritâtchâal sĂŹga):
UN A CJAVAL - A Ă n sassinât il patriarcja Bertrand ântai prâs da la Richinvèlda. Bernard alera cun lui!
Il cont pari, la contessa mari, Ursula e Catinuta a si imbrĂ ssin e poâ dopo li dos fĂŠminis amòntin sĂš a partâ indenĂ nt la sacra rapresentassiòn, al post da li atòris.
Il cont pari al sta abas fer e a nol fa âna plea. Dopo un altri toc, il còru al cĂ la di ton par fasintĂŽ li Ăšltimis tre vous:
I VOUS - La passion di Crist a si sprolÚngja tai sècui.
II VOUS - E vuei a si cjaparà n-sÚ Êncja la passiòn dal nustri prÏnsip Bertrand e di VersÚta.
III VOUS - CussĂŹ, ĂŠncjamò âna volta a si rinòva il CalvĂ ri dal FriĂšl!
Il còru al cjà pa flât bel che dut al va sierât.
FIN