16
3 Am°JñQ 2017 ñnYm© narjm ZmoH ar g§X^© 3

Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

3Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3

Page 2: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

4Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 4

STUDY CIRCLE POSTAL COURSE

Admission Form

1) Name : _______________________

2) Address for Postal Communication :

_______________________________________

_______________________________________

_______________________________________

_______________________________________

3) Exam. Roll No. : _________________________

4) Optionals Chosen(applicable only for MPSC / UPSC examination)

a) Preliminary Examination:

b) Main Examination :

1)

2)

6) Instructions to Study Circle :

I am submitting herewith Rs. in

words

by MO/DD NO dt.

Kindly send me the material immediately and regularly.

Signature of the Candidate. Name : ______________

Photograph

MPSC,,,,, UPSC,,,,, ~±H$ d ñQ>m\${gcoŠeZ narjm ñQ>S>r gH©$c nmoñQ>c H$mog©.

narjm

1) amÁ`godm nyd©narjm/_w»`narjm (gwYmarV Aä`mgH«$_mZwgma)

2) Cn{ejU A{YH$mar narjm

3) PSI / STI / ASST nyd©narjm

4) PSI / STI / ASST _w»`narjm

5) PSI / STI / ASST nyd©/_w»`narjm

6) amÁ`godm nyd© narjm + PSI/STI/ASST

nyd©narjm + PSI/STI/ ASST _w»`narjm

darc gd© ñnYm© narjm§_Ü`o h_Img `e {_i{dÊ`mgmR>rñQ>S>r gH©$cÀ`m nmoñQ>c H$mog©gmR>r àdoe ¿`m ....

1) {d^mJdma gd© {df`m§À`m g{dñVa d {dícofUmË_H$ ZmoQ>g².2) VÁk àmÜ`nH$m§Zr Aä`mgH«$_mZwgma V`ma Ho$coë`m AmQ>monera ZmoQ>g².3) {dnwc àíZg§M d Ë`mMr ñnï>rH$aUmg{hV CÎmao.4) _mJrc dfm©À`m gd© àíZn{ÌH$m, Iwcmgodma CÎmamgh.5) nmoñQ>mÛmao AmXe© Z_wZm àíZn{ÌH$m§Mo _yë`_mnZ d Cn wº$ _mJ©Xe©Z.6) _amR>r d B§J«Or XmoÝhr _mÜ`_mV ZmoQ>g² CncãY.7) Aä`mgH«$_m_Ü o Z_yX Ho$coë`m gd© {df`m§Mo {dñV¥V d nyaH$ gm{hË`.8) nÌì`dhmamÛmao d¡`{º$H$ _mJ©Xe©Z d n«íZn{ÌH$m§Mo _yë`_mnZ.9) gmo` Agë`mg g§nH©$ gmYë`mg Hw$[a`a gpìh©gZo gm{hË`.10) C_oXdmam§Zm g§nyU© gm{hË` doioda nmohmoMoc `mH$So> {deof cj.11) gm{hË`mMo _mÜ`_ … _amR>r / B§J«Or12) _hm{dÚmc`mÀ`m V¥Vr`/{ÛVr` dfm©V {eH$V AgUmè`m

C_oXdmam§Zm àdoe KoVm `oVmo.13) godmewëH$ EH$mM doir ^amdo cmJoc.14) EH$Xm acoco ewëH$ H$moUË`mhr n[apñWVrV naV Ho$co OmV Zmhr.

"

"

"

"

Notes Required for

Medium:

(1) MPSC PRELIM EXAMS : 2000

(2) MPSC MAIN EXAMS

(i) Languages : 1500

(ii) GSI & II : 2000

(iii) Per Optional Subject : 2000

(3) STI & ASST & PSI EXAMS

(i) Prelim : 1000

(ii) Main : 2500

(4) UPSC PRELIM EXAMS

(i) General Studies : 2000

(ii) Optional Subject : 2000

(5) UPSC MAIN EXAMS

(i) GSI I & II : 4000

(ii) Per Optional : 3000

(iii) Essay : 800

(iv) Language : 1500

(6) Staff Selection

Prelim Exam (Matric) : 800

(7) Staff Selection

Prelim Exam (Graduate) : 1500

(8) Bank P.O. : 1500

(9) Rly. Asst., Etc. : 1000

(10) Bank Clerical Grade : 600

(11) UPSC N.D.A. : 1500

(12) UPSC C.D.S. : 2000

àdemgmR>r gmo~VMm \$m°_© ^ê$Z nmR>dmdm. godmewëH$"STUDY

CIRCLE CAREER DEVELOPMENT PVT. LTD.' `mZmdmZo _w§~B© `oWrc H$m`m©c`mÀ`m nÎ`mda MO / DD Zo nmR>dmdo.

ewëH$ ~XcÊ`mMo A{YH$ma g§ñWoH$S>o amhVrc.

ñQ>S>r gH©$c... EH$ à^mdr Aä`mg Midi

102, First Floor, Deccan Vihar,

Bhavani Shankar Road, Dadar (W),

Mumbai - 28. Ph . : 24362656

Notes Available**

Page 3: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

5Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 5

A Study Circle PublicationThe Title "SPARDHA PARIKSHA NOKARI SANDHARBHA" OR "SPARDHA PARIKSHA

NOKARI SANDHARBHA GENERAL KNOWLEDGE VISHESHANK" © August 2017 forStudy Circle Publication (P) Ltd. This magazine is a copyright. No part thereof shall becopid by anyone by any means without prior permission of the Publisher.

REGD. No. MAHBIL / 2003 / 9974

YEAR - 14 VOLUME NO. 08

August - 2017 PRICE Rs. 50

PRESIDENT & HON. EDITORDr. Anand Patil

MANAGING & EXECUTIVE EDITORVaishali Patil

Printed, Edited, Published & owned by Dr.Anand B. Patil on behalf of Study CirclePublications Pvt. Ltd. and Printed atVedganga Printo Graphics, Sector 6, PlotNo. 31, Sanpada (E), Navi Mumbai.Printing Press, Sanpada, New Mumbai andPublished from 3-4, Amit Complex, 474/B, Opp. New English School, Tilak Road,Sadashiv Peth, Pune-30.

ADVISORY COUNCIL

Dr. Vijay Bhatkar

Prin. Vasantrao Wagh

Prin. Beena Inamdar

BUREAU CHIEFS

Mahesh Mane, Pune

Santosh Gulmar, Nashik

Sunil Kudale, Nagpur

Rahul Patil, Kolhapur

CORPORATE OFFICE

Study Circle, 102, Deecan Vihar,

Bhvani Shankar Road, Dadar (W),

Mumbai - 400 028.

Phone No. 24362656

Fax : 24325827.

EDITORIAL & HEAD OFFICE

Editor, SPNS. 3-4, Amit Complex,

474/B, Opp. New English School,

Tilak Road, Sadashiv Peth,

Pune - 30. Phone No. 24486245.

DESIGN & LAYOUT

Study Circle Mumbai DTP Team

© Strictly reserved with the Publishers

Annual Rs. 600

Biannual Rs. 1100

Triannual Rs. 1650

Subscription Rates

e-mail : [email protected]

[email protected]

[email protected]

visit us at

studycircle.guru

`m A§H$mV....

ZmoH$ar g§X^©

* àoaUm .......................................................................................................... 6* Or-20 n[afX ............................................................................................. 8* ñnYm© narjm gm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sP (1) ....................................10* ^maV-MrZ VUmd Am{U S>moH$bm‘ ................................................................12* ^maVr¶ amÁ¶KQ>Zm, amOH$maU d {dYr amÁ¶godm ‘w»¶ narjm

n§Mm¶V amO‘Yrb Zdo ~Xb Am{U bmoH$emhr .................................................15* Am§Vaamï´>r¶ KS>m‘moS>r ...................................................................................18* Am§Vaamï´>r¶ X¡Z§{XZr ....................................................................................20* amï´>r¶ KS>m‘moS>r ..........................................................................................26* amï´>r¶ X¡Z§{XZr ...........................................................................................28* àmXo{eH$ KS>m‘moS>r ......................................................................................34* àmXo{eH$ X¡Z§{XZr .......................................................................................36* OmJ{VH$ bmoH$g§»¶m ...................................................................................41* Am{W©H$ KS>m‘moS>r ........................................................................................42* Am{W©H$ X¡Z§{XZr .........................................................................................44* {dkmZ-V§ÌkmZ KS>m‘moS>r ............................................................................50* amÁ¶godm ‘w»¶ narjm gm‘mݶ Aܶ¶Z nona (3) Mr V¶mar ...........................54* B§{S>¶Z ݶyp³bAa ’$mog© 2017 ....................................................................57* Amamo½¶ Am{U Amhma {dkmZ .........................................................................58* amÁ¶godm ‘w»¶ narjm gm‘mݶ Aܶ¶Z nona (4) Mr V¶mar ...........................61* ¶wdH$m§Mm H$m¡eë¶{dH$mg ..............................................................................65* H«$sS>m KS>m‘moS>r ...........................................................................................66* H«$sS>m X¡Z§{XZr ............................................................................................68* ‘m{hVr V§ÌkmZ Am{U g§JUH$ {dkmZ Mmby KQ>Zm ..........................................70* gmoeb ‘r{S>¶m Am{U XheVdmX ...................................................................73* g§H$sU© gm‘mݶkmZ ....................................................................................74* {ZYZ .......................................................................................................76* M{M©V 춺$s ..............................................................................................80* nwañH$ma d ~hþ‘mZ ......................................................................................82* {dkmZ-V§ÌkmZ{df¶H$ àíZg§M ..................................................................86* ghm¶H$ Am¶wº$ H$m‘Jma A{YH$mar narjm

gm‘m{OH$ n[apñWVr Am{U H$m‘Jma Aܶ¶Z ..................................................88* Z{dZV‘ gm‘mݶkmZ .................................................................................90* E³gmBP g~BÝñno³Q>a ‘w»¶ narjm

CËnmXZ ewëH$ Im˶mMo {df¶kmZ ................................................................92* amÁ¶godm ‘w»¶ narjm ^mfm nona 1

‘amR>r d B§J«Or ^mfm ...................................................................................94* amÁ¶godm ‘w»¶ narjm ^mfm nona 2

‘amR>r d B§J«Or ^mfm dñVw{Zð> nona ...............................................................96* ñQ>S>r gH©$b ñnYm© narjm eãXH$moS>o (1) .......................................................98

[email protected]

SPNS + GK

Page 4: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

6Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 6

àoaUm

S>m°. {dO`Hw$_ma \$S>>

åhUo O| O| hm A{Y{ð>b &V| Ama§ rM ¶¶m ’$iob &

åhUm¡{Z gm§{JVbm Z dMob &Aä¶mgw dm¶m &&

AmË‘{dœmg, gH$mamË‘H$ Ñï>rH$moU, à¶ËZmVrb gmV˶,ñdV…er ñnYm©, {MH$mQ>r, qMVZ, ‘ZZ ¶m ~m~r Á¶mÀ¶mH$S>oAgVmV ˶mbm ¶e {‘idUo AdKS> OmV Zmhr. Amåhr Va AgoåhUy H$s, ¶e Aem§MmM emoY KoV AgVo. ¶emMm AmYmañV§AgUmè¶m ¶m ~m~tgmR>r n¡gm IM© H$amdm bmJV Zmhr Va‘mZ{gH$Vm ÑT> H$amdr bmJVo. AZoH$m§Mr ‘mZ{gH$VmM ÑT> ZgVo,˶m‘wio Aem§Zm narjoMr {^Vr dmQ>Vo. {^Vr ~miJyZ Aä¶mgH$aUmao Am{U CËgmh d AmZ§XmZo Aä¶mg H$aUmao ¶m§À¶m Aä¶mgmVAm{U Ho$bobm Aä¶mg bjmV amhʶmV {ZpíMVM ’$aH$ AgVmo.AWm©V, rVr ~miJyZ Ho$boë¶m Aä¶mgmnojm CËgmh d AmZ§XmZoAä¶mg H$aUo OmñV {hVmdh AgVo. ñnY©H$ {dÚm϶mªMm Aä¶mgCËgmhnyd©H$ d AmZ§Xr d¥ÎmrZo ìhmdm ¶mgmR>r àoaUm XoʶmMm à¶ËZAmåhr Am‘À¶m ¶m "àoaUm" gXamVyZ H$arV AmhmoV. àoaUm gXadmMyZ H$mhr {dÚm϶mªZr «‘UÜdZrdê$Z Am‘À¶mer Ho$boë¶mMM}Mrhr H$mhr à‘mUmV Amåhr ¶m boImV Zm|X KoV AmhmoV.Amåhmbm ImÌr dmQ>Vo H$s Am‘Mo ho gXa H$mhr à‘mUmV H$mhmoB©Zm Amnbm AmË‘{dœmg dmT>{dʶmÀ¶m Ñï>rZo Cn¶moJr nS>ob.àíZ H$˶m©À¶m ZmdmV Amåhr WmoS>m’$ma ~Xb H$ê$Z ¶oWo àíZm§MrCÎmao XoʶmMm Amåhr à¶ËZ H$arV AmhmoV. Am‘Mr CÎmao hrA§{V‘ AgVrbM Ago Zmhr. AmnUmg ¶mo½¶ dmQ>ob ˶m ‘¶m©Xon¶ªVñdrH$mam¶bm haH$V Zgmdr, Ago Amåhmg dmQ>Vo.

1) ‘bm {ZH$mbmMr gmaIr qMVm dmQ>V AgVo, ˶m‘wioAä¶mgmV ‘Z bmJV Zmhr. - JmoqdX O¶di, XodimB©.

gܶm Aä¶mgmMr qM Vm gmoSy>Z {ZH$mbmMr qMVm H$aUo, hog§¶w{º$H$ dmQ>V Zmhr. {ZH$mbmMr qMVm H$amdrM dmQ>V Agob Vanarjm Pmë¶mZ§Va H$am. Aä¶mg H$aUo Amnë¶m hmVr Amho,˶m‘wio gܶm Ho$di Aä¶mgM Ho$bm nm{hOo. AmO Oo H$am¶bmhdo Vo Z H$aVm qH$dm Aä¶mgmV ‘Zmbm Z Jw§VdVm ^{dî¶mVnarjm Pmë¶mZ§Va bmJUmè¶m {ZH$mbmÀ¶m qMVoV AmO Jw§VdUo,åhUOo AmOM An¶emMm {ZH$mb {ZpíMV H$ê$Z KoVë¶mgmaIohmo¶. AmO AmZ§XmV Aä¶mg H$am¶Mo gmoSy>Z {dî¶mVrb {ZH$mbmMmZH$mamË‘H$ {dMma H$ê$Z qH$dm {ZH$mbmMr qMVm bmdyZ KoD$ZAmOMm Aä¶mg H$aʶmMm AmZ§XmMm jU dm¶m KmbdUo ho Mm§Jë¶mì¶{º$Mo bjU ZgVo. lr. kmZoœarV kmZoœa ‘mD$br åhUVmV,

O¶m nwéfmÀ¶m R>m¶r & H$‘m©Mm Var IoXþ Zmhr &nar ’$bmnojm H$mht & g§MaoZm &&AWm©V, Á¶m nwéfmbm, ì¶{º$bm H$V©ì¶m{df¶r A{O~mV

H§$Q>mim ZgVmo Am{U ˶m H$‘m©À¶m ’$im{df¶r WmoS>rgwÕm qMVmZgVo Vmo gX¡d AmZ§Xr amhVmo. Aer AmZ§Xr ì¶{º$ H${R>UmVboH${R>U H$m¶© {gÕrg ZoD$ eH$Vo. ‘mD$btÀ¶m ¶m åhUʶmVrbnwéfmÀ¶m, ì¶{º$À¶m OmJr AmnU ñdV…bm ~gdyZ ~Km. Vw‘À¶mdmQ>çmbm Ambobo Aä¶mgmMo H$‘© H§$Q>mim Z H$aVm Am{U nmg,

ZmnmgmMr qMVm Z H$aVm gH$mamË‘H$ ~wÜXrZo gVV H$arV amhm,¶mMo Vwåhmbm Z¸$s Mm§Jbo ’$i {‘iob.

2) ‘r nmg hmoʶmgmR>B© Zo‘Ho$ H$m¶ H$ê$ ? - ép³‘Urnm§S>o, ‘§JidoT>m

ga, ‘r J¥{hUr Amho. ‘bm EH$ ‘yb Amho. ‘bm ‘m¶mnVrMm, KaÀ¶m ‘§S>irMm Aä¶mgmgmR>r nyU© nmqR>~m Amho. ‘bmnarjoV ¶eñdr ìhm¶Mo Amho. ‘r Aä¶mg H$gm H$ê$, ‘mPmAmË‘{dœmg dmT>ob Ago H$mhrVar gm§Jm, Ago ˶m ~mobë¶m.Amåhr åhUmbmo, ""Vw‘À¶mH$S>o ñnYm© narjoÀ¶m AZwf§JmZo OodT>rd Or H$moUVr nwñVHo$ AmhoV VodT>r gd© nwñVHo$, embo¶ nwñVHo$hr ì¶dpñWV nmhÿZ ¿¶m. H$moU˶m nwñVH$mV H$m¶ Amho Vo nhm,narjoMm Aä¶mgH«$‘ Am{U Owݶm H$mhr àíZn{ÌH$m S>moù¶mImbyZKmbm. Vw‘À¶mH$S>rb Amho ˶m nwñVH$m§VyZ narjoÀ¶m Ñï>rH$moUmVyZZo‘Ho$ H$m¶ dmMmdo bmJob Vo ~KyZ ¿¶m. JaOoà‘mUo ~mOmamVyZnwñVHo$ IaoXr H$am. d¥ÎmnÌmMo dmMZ H$arV Om, ~mVå¶m EoH$VOm, Aä¶mgmÀ¶m ImobrV q^Vrda ZH$meo bmdm. ImVm, {nVm,~gVm, CR>Vm dmMboë¶m ~m~rMo qMVZ H$am. BVa {df¶mda H$‘r~mobm. Aä¶mgmVrb doJdoJù¶m ‘wÚm§Mr, ~m~tMr gm§JS> Kmbm.Amdí¶H$VoZwgma ‘wÔo ^a^a {bhÿZ H$mT>m. J{UV Agob VagmoS>dyZ ~Km. EImXm àíZ AmR>dbm qH$dm EImXm ‘wÔm ‘ZmVAmbm Am{U ˶mMo CÎma ‘m{hVr Zgob Va Vo nwñVH$mVyZ emoYm¶bmbmJm. ˶m àíZmMo CÎma qH$dm Vmo ‘wÔm emoYVm§Zm AZoH$ CÎmao, ‘wÔoZOaoImbyZ OmVrb, Vo bjmV R>odʶmMm à¶ËZ H$am. Ago H$arVAgVm§Zm Vw‘Mo Vwåhmbm Aä¶mgmMr, bjmV R>odʶmMr Zdr {XemgmnS>V OmB©b. Aä¶mgmÀ¶m Z{dZ {Xem Vwåhmbm gmnSy> bmJVrb.Vw‘Mo Vwåhr Q>mir dmOdmb, hgmb, MwQ>H$s ‘mamb, AmZ§Xr ìhmb.Vwåhmbm EH$m§V AmdSy> bmJob. Ago Oa hmoD$ bmJbo Va ¶mMmAW©, Vwåhr ¶emH$S>o MmbbmV Agm hmoD$ eH$Vmo. Ago OaHo$bmV qH$dm Ago hmoD$ bmJbo Va g§V {eamo‘Ur lr kmZoœa‘mD$btÀ¶m,

åhUo O| O| hm A{Y{ð>b & V| Ama§ rM ¶¶m ’$iob &åhUm¡{Z gm§{JVbm Z dMob & Aä¶mgw dm¶m &&¶m à‘mUo Vwåhmbm gwédmVrnmgyZM AmnU ¶eñdr hmoUma

Agë¶mMm AmZ§X {‘iy bmJob, Vw‘Mm {dœmg AmnmoAmn dmTy>bmJob. dmT>˶m {dœmgm‘wio Aä¶mgmMr JVr dmT>ob. Aem nÕVrZoHo$bobm Vw‘Mm Aä¶mg {ZpíMVM Vw‘À¶m Cn¶moJr nS>ob, AgoAmåhmbm dmQ>Vo."" Am‘Mo ho åhUUo ˶m§Zm nQ>ë¶mMo Vo åhUmbo,Am‘Mo åhUUo hoM A§{V‘ Amho, Ago Zìho, Agohr Amåhr ˶m§Zm~mobbmo.

3) ñnYm© narjoMm Aä¶mg åhUOo g‘wÐM dmQ>Vmo. ˶m‘wioAä¶mgmMr {^Vr dmQ>Vo. - amYmH¥$îU nw§S>o, a§H$mim, H$moëhmnya

amYmH¥$îUOr AmnU åhUmbmV Vo AJXr ~amo~a Amho. ‘hmamï>

Page 5: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

7Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 7

amÁ¶ bmoH$godm Am¶moJ narjoMm Aä¶mgH«$‘ g‘wÐmà‘mUo JhZAmho. ¶m Aä¶mgê$nr g‘wÐmVyZ Vwåhmbm aËZ H$mT>m¶Mo Amho.Vwåhr ¶m g‘wÐmV Ho$di ~wMH$iyZ {ZKV Agmb Va g‘wÐmÀ¶mVimbm Agbobo ¶eê$nr aËZ Vw‘À¶m hmVmbm bmJUmaM Zmhr.¶mgmR>r Vwåhmbm EH$mnojm OmñV doimhr Vimbm OmʶmMm,~wS>ʶmMm à¶ËZ H$amdm bmJUma Amho. daÀ¶m da Sw>~H$s ‘mê$ZCn¶moJ hmoUma Zmhr. Omo Aä¶mg AmnU H$arV AmhmoV, Vmodada Z H$aVm ImobmV OmD$Z H$am. Ho$boë¶m Aä¶mgmMo gVV‘ZZ, qMVZ H$am. g‘wÐ ‘moR>m AgVmo, åhUyZM Vmo g‘wÐ Amho.AݶWm ˶mbm g‘wÐ Z åhUVm S>~Ho$, {d{ha åhQ>bo AgVo.g‘wÐmÀ¶m AWm§JVoH$S>o Vwåhr bj Z KmbVm g‘wÐmÀ¶m VimerAgboë¶m d Vwåhmg hì¶m Agboë¶m ¶eê$nr aËZmH$S>o V‘Mobj Agy Úm. gdm©V ‘hÎdmMr ~m~ Aer H$s, Vwåhmbm ^rVrdmQ>Umè¶m ¶m AWm§J g‘wÐmV H$moUr Zm H$moUr Var ~wSy>Z VimbmOmD$Z ¶eê$nr aËZ hñVJV H$arVM AmhoV Zm ! Oa XþgaoH$am eH$VmV, Va Vwåhr H$m Zmhr ? ¶m àíZmMo CÎma VwåhmbmMemoYmdo bmJUma Amho. åhUyZ doi Z OmD$ XoVm OmJo ìhm Am{UAä¶mgmV Sw>~Uo gwê$ H$am. Vo nhm aËZ M‘H$V Amho. {Xgbo ZmVwåhmbmhr Vo M‘H$V Agbobo aËZ... ¶mda ˶m§Mo CÎma Z EoH$VmM˶m§À¶m ‘ZmV Mmby Pmboë¶m gH$mamË‘H$ {dMmambm ’$mQ>m ’w$Sy>Z¶o åhUyZ Amåhr ˶m§À¶mer «‘UÜdZrda hmoV Agbobm g§dmXMQ>H$Z ~§X Ho$bm. Amåhr ˶m§À¶mer Ho$boë¶m ¶m MM}À¶m AZwf§JmZo˶m§Mm {dMma {ZpíMVM ¶mo½¶ {XeoZo Mmby Pmbm Agob Am{UPmbm Zgob Va hmoB©b, Ago Amåhmg dmQ>ë¶mZo Amåhr ˶m§À¶m^ë¶mÀ¶m Ñï>rH$moUmVyZ g§dmX ~§X Ho$bm.

4) Mmby Aä¶mg bjmV amhVmo; ‘mÌ ‘mJ Ho$bobm Aä¶mgbjmV amhV Zmhr. - bú‘rZmam¶U XodnyOo, Am¢T>m ZmJZmW

Ho$di AmOMm Aä¶mg Vw‘À¶m bjmV amhVmo Am{UH$mbn¶ªVÀ¶m Aä¶mgmMm Vwåhmbm hiyhiy {dga nSy> bmJVmo,¶mMm AW© Vwåhr Ho$boë¶m Aä¶mgmMo qMVZ H$arV ZmhrV, AgmhmoVmo. ""nwT>Mo nmR>, AZ² ‘mJMo gnmQ>"" Aer n[apñWVr {hVmdhZgVo. H$mht dfm©nydu EImÚmZo Amnë¶m ‘ZmV ~moMVrb Ago~mobbobo dm³¶ qH$dm Amnbo H$m¡VwH$ hmoB©b, AmnUmbm AmZ§XdmQ>ob, Ago ~mobbobo dm³¶ AmnUmg AmOhr Oemg VgoAmR>dVmV, H$maU Vo Amnë¶m ‘Zmda AmnUM R>gdyZ KoVboboAgVmV. ¶mà‘mUo Aä¶mghr ‘Zmda R>gdyZ ¿¶m¶bm hdm. ‘mJÀ¶mAä¶mgmMm {dga nS>V Agob Va AmOÀ¶m Aä¶mgmMm CÚmAm{U CÚmÀ¶m Aä¶mgmMm nadm {dga nS>ob. AWm©V, narjoV’$º$ narjoÀ¶m {XderMm Am{U narjoÀ¶m AmXë¶m qH$dm ˶mnyduÀ¶m{XdgmVrb WmoS>m’$ma Aä¶mg bjmV am{hb. AemZo ¶e {‘iUoXþamnmñV hmoB©b. n{hbm AmH$S>m 1 (EH$) Agob Va nwT>À¶mewݶmbm qH$‘V AgVo, Am{U n{hbmM AmH$S>m nwgyZ Q>mH$bm Vagd©M eyݶ hmoVo. CXm. 1, 10, 100, 1000 EH$, Xhm, e§ a,hOma B˶mXr. ¶mVrb ‘mJrb EH$ nwgyZ Q>mH$bm Va 0, eyݶ,00, XmoZ eyݶ, 000, VrZ eyݶ Ago hmoB©b. ho ‘mJMo nwgyZQ>mH$ë¶m‘wio KS>bo. åhUyZ H¥$n¶m Ho$boë¶m Aä¶mgmMo qMVZH$am, e³¶ VodT>o ’$Q>m’$Q> {bhyZ H$mT>m, Ho$boë¶m Aä¶mgmbm‘ZmVë¶m ‘ZmV nwÝhm-nwÝhm AmR>dm, Ho$boë¶m Aä¶mgmMr gmIir~Zdm, ˶mMr gm§JS> Kmbm. S>mo³¶mV, ‘ZmV Agboë¶m ZH$mo ˶m{dMmamMr JXu H$‘r H$am. ho ZH$mo Vo {dMma H$‘r Ho$bmV Va{ZpíMVM Vwåhmbm ‘mJMohr AmR>dy bmJob. {deof åhUOo Ho$boë¶mAä¶mgmÀ¶m AmR>dUr{edm¶ Vwåhmbm Aݶ n¶m©¶hr Zmhr, ˶m‘wioO~aXñVrZo nwÝhm nwÝhm AmR>{dV amhm, Ago Amåhr ˶m§Zm åhQ>bo.

5) ‘r KmoH$‘nÅ>r H$ê$Z Aä¶mg H$aVo, Am{U doioda

{dgaVo. - d¡îUdr Ami§XrH$a, nwUo.ga, ‘m¶m S>mo³¶mV, ‘ZmV gVV doJdoJio, H$mhrhr ì¶W©

d Ae³¶ Ago {dMma ¶oV AgVmV. ˶m‘wio Aä¶mgmV ‘ZbmJV Zmhr, åhUyZ ‘r KmoH$‘nÅ>r H$ê$Z Aä¶mg H$aVo. IynnmR>m§Va H$ê$Zhr narjoV EoZ doioda nmR> Ho$bobo ~aoM H$m§hrAmR>dV Zmhr, Ago ˶m åhUmë¶m, Iao Amho, Aä¶mg em§VqMÎmmZo, EH$mJ«VoZo, ‘Z bmdyZ Ho$bm Zgob, nmR> H$am¶Mo åhUyZOS> A§V…H$aUmZo qH$dm OmUyZ Z KoVm nmR>m§Va Ho$bo AgobåhUOoM Vo ‘Zmda, {MÎmmda éObo Zgob Va doioda AmR>dobMAgo Zmhr. AmnU nmonQ>mbm am‘ H¥$îU har, am‘ am‘, O¶lrH¥$îU Ago ~aoM H$mhr {eH$dVmo. nmonQ> Ago åhUVohr. IoaåhUOo, gVV am‘ H¥$îU har, am‘ am‘, O¶ lrH¥$îU åhUUmè¶mnmonQ>mMm CÕma ìhm¶bm nm{hOo. g§H$Q>mÀ¶m, narjoÀ¶m doir ˶mbmam‘ H¥$îU har, am‘ am‘, O¶ lrH¥$îU AmR>dm¶bm nm{hOo; nUhoM g˶ Amho H$s ˶mÀ¶mda Ooìgm g§H$Q>mMr qH$dm narjoMr doi¶oVo, AWm©V EImÚm ‘m§OamZo, Hw$ͶmZo ˶mbm nH$S>bo Va am‘H¥$îU har, am‘ am‘, O¶ lrH¥$îU ¶mn¡H$s ˶mZo Oo Am¶wî¶^aKmoH$bobo AgVo, ˶mn¡H$s ˶mbm H$mhrhr AmR>dV Zmhr. åhUyZMVo g§H$Q>mÀ¶m qH$dm narjoÀ¶m doir Q>| Q>| H$aVo, nmR> Ho$bobo{dgê$Z OmVo, H$maU AmnU {eH$dbobo qH$dm åhQ>bobo åhUyZXmIdʶm‘mJo ˶mMm md qH$dm AmdS> ˶mÀ¶mH$S>o ZgVo. Ho$di~mobm¶Mo åhUyZ Vmo ~mobVmo, AmnU H$m¶ ~mobVmo AmhmoV ¶mMmAW©hr ˶mbm g‘OV Zgmdm. åhUyZ ˶mbm nmR>m§VamMm {dganS>V Agmdm. ˶m‘wio AmnUhr nmonQ>mà‘mUo AW© g‘OyZ ZKoVm, AmdS> Z YaVm, ^md Z R>odVm, Ho$di g‘moaMo, KaMo H$aåhUVmV åhUyZ daH$aUr, nmonQ>n§Mr Aä¶mg H$arV Agmb VanarjoV Q>| Q>| H$aʶmMr doi ¶oD$ eH$Vo. Aer doi ¶oD$ Z XoUo hoVw‘À¶m hmVmV Amho.

AmOmnmgyZ EH$ jUhr ì¶W© OmD$ XoD$ ZH$m. ñdV…À¶mOrdZmda ào‘ H$am¶bm gwê$ H$am. ¶m ào‘mnmoQ>r H$m hmoB©Zm OrdZgwIr d AmZ§Xr R>odʶmgmR>r H$moUVo H$m hmoB©Zm EH$ nX {‘idm¶MoAmho, ho Vwåhr Vw‘À¶m ‘Zmbm, ~wÜXrbm R>‘H$mdyZ gm§Jm Am{UAä¶mg ˶m§À¶mda (‘Zmda, ~wÜXrda) q~~dm. narjoV Vw‘À¶mg‘moa nona Am{U Vw‘À¶m gmo~V Vw‘Mo ‘Z d ~wÜXr ¶m{edm¶Xþgao H$moUr AgV Zmhr. narjoMm nona narjo {Xder {‘iUmaAmho. ‘Z Am{U ~wÜXr ‘mÌ AmVmhr Vw‘À¶m gmo~VM AmhoV.åhUyZ Oo gmo~V AmhoV, (‘Z Am{U ~wÜXr) ˶m§À¶mer ‘¡Ìr KÅ>H$am, ˶m§Mm nwaonwa Cn¶moJ H$ê$Z ¿¶m. ho XmoKo Vw‘À¶m gmo~Vam{hbo Va narjoMm nonahr AmnmoAmn Vw‘À¶m gmo~V am{hb. AWm©V,Vwåhmbm ¶e ghO {‘iy eHo$b.

àíZ AZoH$m§Mr AmhoV. Vr gd© ¶oWo ‘m§S>Uo qH$dm ˶m§MmChmnmoh H$aUo e³¶ hmoUma Zmhr. Ago Agbo Varhr AmåhmbmOodT>o e³¶ Amho VodT>o Amåhr H$aʶmMm à¶ËZ H$aVmo AmhmoV.Am‘Mo à¶ËZ H$‘r nS>bo Var ˶mZo Vw‘Mo {deof H$mhr {~KS>UmaZmhr; nU Vw‘Mo Aä¶mgmMo à¶ËZ H$‘r nS>bo Va ‘mÌ ~è¶mn¡H$sVw‘À¶m Am¶wî¶mMo J{UV {~KS>V Mmbë¶mMo Vw‘À¶m bjmV ¶oB©b.Vw‘À¶m Am¶wî¶mMo d Vw‘À¶m~amo~a Vw‘À¶m Hw$Qw>§{~¶mÀ¶m ñdßZm§MoJ{UV {~KSy> Úm¶Mo Zgob Va VËH$mi Vwåhr ‘Z…nwd©H$ à¶ËZgwê$ H$am. à¶ËZmbm ¶e AgVoM ho bjmV Agy Úm. à¶ËZ AnwaoAgVrb Va AH$maU H$emdaVar Imna ’$moS>bo OmUma Zmhr,¶mMr XjVm ¿¶m. O¶ O¶ am‘ H¥$îU har &&

- S>m°. {dO¶Hw$‘ma n§. ’$S>lr ‘mD$br {Zdmg lr ‘mD$br ZJa, Am¡a§Jm~mX

’$moZ … 9422216448

Page 6: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

8Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 8

Or-20 n[afX Or-20 n[afX* OmJ{VH$ AW©ì`dñWobm MmbZm {‘imdr åhUyZ 1999

‘Ü o Or-20 JQ> ñWmnZ Pmbm.* OJmVrb à‘wI AW©ì`dñWm Agboë`m Xoem§À`m 'Or-

7'Mm {dñVma H$ê$Z AmUIr 13 Xoem§Zm Ë`mV g‘m{dï>H$aÊ`mMo H$maU åhUOo OmJ{VH$ Am{W©H$ AmìhmZm§ZmEH${ÌVarË`m Vm|S> XoÊ`mMm Am{U Ë`mgmR>r nañnaghH$m`m©Mm H$m ©H«$‘ {ZpíMV H$aUo ho hmoVo.

* Or-20 g§KQ>ZoMo H$moUVohr ‘w»`mb` Zmhr, H$m`m©b`Zmhr, H$‘©MmardJ© Zmhr, ˶m‘wio m n[afXoV EH$‘VmZoH$mhr {ZU© PmbmM, Var Vmo A§‘bmV AmUUo dm ZAmUUo ho Ë`m Ë`m Xoem§da Adb§~yZ AgVoo.

* `m 20 Xoem§‘Ü o OJmVbo 80 Q> o$ OrS>rnr Am{U OmJ{VH$ì`mnmamn¡H$s 75 Q> o$ ì`mnma hmoVmo.

* 2009 gmbr Aem {dñVm[aV "Or 20'Mr n{hbr n[afX^abr. Ë`mdoir `m n[afXog‘moa hmoVo Vo 2008 gmbMoOmJ{VH$ Am{W©H$ g§H$Q>. A‘o[aHo$Mo VËH$mbrZ AÜ`jOm°O© ~we m§Zr m n{hë`m "Or-20'Mo ZoV¥Ëd Ho$bo.

* Or-20 hr g§ wº$ amï´>, OmJ{VH$ ì`mnma g§KQ>Zm dmAm§Vaamï´>r` ZmUo{ZYrà‘mUo ì`dñWm Agbobr g§KQ>ZmZmhr. ˶m‘wio "Or-20' ho ZoË`m§Mo ñZohg§‘obZ R>aVo dZoË`m§Zm Am§Vaamï´>r` ‘§Mmda {‘adÊ`mMr g§Yr XoVo.

* OJmMr 2/3 bmoH$g§»`m Or-20 Xoem§Mr Amho.

Owb¡ 2017 ‘ܶo O‘©ZrVrb h±~wJ© ¶oWo Pmbobr Or-20n[afX hr- maV Am{U MrZ‘Ü o {g¸$s‘bJV MrZZo gwê$ Ho$boë`mañVo~m§YUrdê$Z VmUbo Jobobo g§~§Y, Qån Am{U a{e`mMo AÜ`jìbm{X‘ra nwVrZ `m§Mr {Z¶mo{OV oQ>, CÎma H$mo[a`mÀ`m dmT>Ë`mCÔm‘nUm{déÕ A‘o[aHo$Mm AmH«$‘H$ n{dÌm Am{U MrZMr CÎmaH$mo[a`mMr ZH$iV nmR>amIU H$aÊ`mMr y{‘H$m `mVbm g§Kf©,{~«Q>Z‘ܶo Pmboë`m {ZdS>UwH$m, {~«Q>Z-’«$mÝg‘Yë`m XheVdmXrhëë`m§Zr {Z‘m©U Ho$bobo AmìhmZ, O‘©Zrg‘moaMo Am{W©H$ àíZAm{U OmJ{VH$sH$aUmÀ`m {damoYmV hmoV Agbobr Am§XmobZo,A‘o[aHo$À`m AS>obVÅ>{Jar‘wio AS>bobm n°[ag n[afXoMm JmS>m,A‘o[aHo$Mo wamonr` ‘hmg§Km{df`rMo CXmg YmoaU Am{U S>moZmëS>Q´ån `m ì`º$sMo ~o ademMo dmJUo - Aem {d{dY AmìhmZm§À`mnmíd© y‘rda Pmbr.

¶m n[afXoda A‘o[aHo$Vë`m ZoV¥Ëd~XbmMm n[aUm‘ Ano{jVhmoVm. Q´ån `m§À`m AÜ`j hmoÊ`mZo Ho$di OmJ{VH$ hdm‘mZ~XbmnwaVmM A‘o[aHo$Zo y Q>Z© KoVbobm Zmhr, Va wamoner ì`mnmaAm{U gm‘[aH$ g§~§Y, ZmQ>mo Xoem§Mr O~m~Xmar mVyZhr A‘o[aH$mA§J H$mTy>Z KoÊ`mÀ`m à`ËZmV Amho. A‘o[aHo$Mm hm n{dÌm OmJ{VH$Am{W©H$ àíZ gmoS>{dÊ`mÀ`m à`ËZm§Vrb AS>Wim H$aV Amho. ¶mn[afXoV O‘©ZrÀ`m M°Ýgoba A§Oobm ‘H}$b m§Zr OmJ{VH$sH$aUmÀ`mà{H«$ oÀ`m g§X^m©V KS>çmimMo H$mQ>o CbQ>o {’$a{dVm oUma ZmhrV,Ago ~Omdbo. nU Ë`mbm AZwê$n Aer YmoaUo ñdrH$maÊ`mVQ>mimQ>mi hmoV Amho.

* O‘©ZrÀ`m M°Ýgoba A±Oobm ‘H}$b m§Zr Amnbo OÝ‘ñWmZAgbobo h±~J© eha `m n[afXogmR>r OmUrdnyd©H$ {ZdS>bo. ‘wº$A{^ì`º$s Am{U bmoH$emhrMr na§namhr Ë`m§Zm `mÛmao XmIdyZÚm`Mr hmoVr. {ZXe©H$m§er g§dmX gmYÊ`mMr V`mar Ë`m§Zr Xe©{dbr,na§Vw Ë`m§Zm g§Kf© amoIVm Ambm Zmhr.

* Or-20 n[afXoMr Wr‘ … 'nañnag§~§Y Agboë`mOJmMr ‘m§S>Ur'

* n[afXoVrb MM}Mo ‘wÔo - ‘wº$ Am{U Iwbm ì`mnma,Vmn‘mZdmT>, ñWbm§Va, emídV {dH$mg Am{U OmJ{VH$ ñW¡ ©.

* OJ^amVrb {dH${gV Am{U {dH$gZerb Xoe ho n`m©daUajUmW© H§$~a H$gyZ C o AgVmZm A‘o[aHo$Zo dgw§YamajUmMrAmnbr O~m~Xmar PQ>Hy$Z `m H$amamVyZ ~mhoa nS>Ê`mMm {ZU©KoVbm. AmYrMo AÜ`j ~amH$ Amo~m‘m `m§Zr H$~©dm wCËgO©Z{Z`‘ZmVrb A‘o[aHo$Mr O~m~Xmar H$mhr H$mimZ§Va H$m AgoZm‘mÝ` Ho$br. na§Vw n¥ÏdrMr Vn‘mZdmT> ho WmoVm§S> Amho, Ago Q´ån`m§Mo ‘V. A‘o[aHo$À`m `m ^y{‘Ho$Mo H$am`Mo H$m` hm ¶mn[afXog‘moarb ‘hÎdmMm ‘wÔm hmoVm. n°[ag H$amamda 300 bmIH$moQ>r S>m°bg©Mr Jw§VdUyH$ nUmbm bmJbr Amho. m H$amamMm mJåhUyZ {d{dY Xoe, H§$nÝ`m AmXtV V§ÌkmZ hñVm§Va, H$‘rH$~©CËgO©ZmMm V§ÌkmZ {dH$mg AmXr AZoH$ H$maUm§gmR>r hrJw§VdUyH$ Ho$br Amho. ˶m‘wio n°[ag H$amamMm ‘wÔm {ZH$mbmV

{ZKV Zmhr Vmon ªV AÝ` ‘wÔo hmVr ¿`m`bm ZH$moV, Agm gya"Or-20' V gh^mJr AZoH$ amï>à‘wIm§Zr bmdbm. Ë`m‘wio gJioXoe Xwæ`‘ {df`m§da H$S>oH$S>oZo ~mobV am{hbo. O‘©ZrÀ`m M°ÝgobaA±Oobm ‘H}$b `m§Zr `mdarb ‘V¡Š`mgmR>r à`ËZ Ho$bo. eodQ>rA‘o[aH$m EH$Q>r nS>br. ~amo~a AmbmV Va Vw‘À`mgh, AÝ`WmVw‘À`m {edm` hm "Or-20' n[afXoV ì`º$ Pmbobm gya hm Zì`mOJmMr Zm§Xr R>ê$ eHo$b.

* h±~J© n[afXoV ghH$m`m©Mr {j{VOo {dñVmaÊ`mEodOrAmnmnbo ‘wÔo nwT>o aoQ>Ê`mMm à`ËZ Pmbm. à˶oH$ gXñ¶ amï´>mMmAmnmnbm AO|S>m Am{U ñdV§Ì àmYmÝ`H«$‘ Agë`mZo hr n[afX`eñdr hmoÊ`mg ‘`m©Xm nS>ë`m.

* A‘o[aHo$Zo X{jU gwXmZ, `o‘oZ, gmo‘m{b`m Am{UZm`Oo[a`mV AÞYmÝ` nwa{dÊ`mgmR>r 63 H$moQ>r S>m°baMr ‘XV{Xbr. VgoM {dH$gZerb Xoem§Vrb ‘{hbm§À`m CÚmoOH$VobmàmoËgmhZ XoÊ`mgmR>r OmJ{VH$ ~±Ho$V’}$ 1 AãO S>m°baMm {ZYrnwa{dÊ`mÀ`m moOZobm Or-20 Xoem§Zr ‘mÝ`Vm {Xbr.

* Or-20 Xoem§Mm ‘yi AO|S>m åhUOo OJ^amVë`mì`mnmamVbo AS>Wio H$‘r ìhmdoV, {Z~ªY bmXyZ Amnmnë`m XoemVë`mì`mnmambm g§ajU XoUmar YmoaUo gJù`m§Zr {‘iyZ ‘moS>mdrV Am{U‘moH$ù`m ì`mnmamMm bm^ OJmbm ìhmdm Aer gmYmaU y{‘H$m(‘wº$ ì`mnma) m n[afXoV EH$Ì oÊ`m‘mJo hmoVr.

* §XmÀ`m n[afXoMo C{Ôï> Am{’«$H$Z Xoem§Zm gm‘mdyZ KoÊ`mMod Ë`m§À`mer g§~§Y dmT>{dÊ`mMo hmoVo. Ë`mÑï>rZo {J{Z¶m, Ho${Z`mAm{U goZoJb m§Zm h±~J©bm {Z‘§ÌU XoÊ`mV Ambo. na§Vw A‘o[aHo$bm

Page 7: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

9Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 9

Or-20 Mo gXñ¶ XoeXoe amOYmZr amï´>à‘wI / n§VàYmZ

1) AO]{Q>Zm ã wZmg EAg© ‘m°[a{eAmo ‘°H$ar2) Am°ñQo{b`m H°$Z~oam ‘mëH$‘ Q>Z©~yb3) ~«mPrb ~«m{P{c`m {‘eoc {V‘oa4) H°$ZS>m AmoQ>mdm OñQ>rZ Q®>S>ody5) MrZ {~OtJ er {OZ qnJ6) ’«$mÝg n°[ag B‘mÝ yEb ‘°H«$moZ7) O‘©Zr ~{b©Z A±Oocm _H}$c8) ^maV Zdr {X„r Za|Ð ‘moXr9) B§S>moZo{e`m OH$mVm© OmoH$mo {dS>moS>mo10) BQ>br amo_ nmdcmo OoÝQ>rcmoZr11) OnmZ Q>mo{H$¶mo qeOmo A°~o12) ‘opŠgH$mo _opŠgH$mo {gQ>r EÝarH$ noZm{Z¶oQ>mo13) a{e`m ‘m°ñH$mo ãbm{X{‘a nwVrZ14) gm¡Xr Aao{~`m [a`mY gc‘mZ ~rZ A~wcm {OO Acgm¡X15) X{jU Am{’«$H$m Ho$nQ>mD$Z/{àQ>mo[a¶m OoH$~ Á w_m16) X{jU H$mo[a`m goD$c ‘yZ Om¶ BZ17) VwH©$ñWmZ A§H$mam aoHo$n Væ`rn EXm}JZ18) {~«Q>Z b§S>Z Woaogm ‘o19) A‘o[aH$m dm°qe½Q>Z S>moZmëS> Q´ån20) wamonr` g‘wXm` ~«wgoëg Á¶war amQ>mg (EñQ>ço{Z¶m

Ë`m§À`mer ì`dhma H$aÊ`mV ag Zmhr. O‘©ZrÀ`m AW©‘§Í`m§ZrB{WAmo{n`m, KmZm, ‘moamo $mo, adm§S>m, Q>çw{Z{e`m Aem Xoem§er~mobyZ ImgJr Jw§VdUwH$sÀ`m ~m~VrV nwT>Mr nmdbo CMbbr AmhoV.

* ¶r n[afXoV Am{W©H$ g~bVm d XheVdmXmMo CƒmQ>ZAer XmoZ C{Ôï>o g‘moa R>odyZ H$m‘ hmoV Agbo Var `mXmoÝht‘Ü o gXñ¶ Xoem§Zm e {‘imbobo Zmhr. CbQ> {~«Q>Z,O‘©Zr, ’«$mÝg, MrZ, X{jU H$mo[a`m m Xoem§‘Ü o AñdñWVmAmho.

* EHo$H$mir OmJ{VH$sH$aUmMm ‘§Ì AmidUmarA‘o[aH$m, {dH$gZerb Xoem§Zm Ooìhm `m à{H«$ oMo bm^hmoÊ`mMr eŠ`Vm {XgV Amho, Voìhm Ë`mnmgyZ nmR> {’$adybmJbr Amho. Ë`m‘wio Iwbm ì`mnma `m C{Ôï>mbm Iri~gbr Amho. n[aUm‘r {dg§dmX Ho$di 'n°[ag H$amam'~m~VMAmho, Ago Zmhr, Va Am{W©H$ ghH$m`m©da amOH$s`‘V oXm§Mo gmdQ> Amho.

* XheVdmXmÀ`m g‘ñ oda JO©Zm ~è`mM hmoVAgë`m Var ‘O~yV g{H«$` EoŠ` àË`jmV Ambobo Zmhr.n§VàYmZ Za|Ð ‘moXr `m§Zr dma§dma `m ~m~VrV nañnaghH$m`m©Mo AmdmhZ Ho$bo. XheVdmXmMr gdm©{YH$ PighZ H$aUmam maV Amho. nU A‘o[aH$m Ë`m~m~VrV njnmVH$aVo. h¸$mZr ZoQ>dH©$ d A’$JmU Vm{b~mZ ho OodT>oA‘o[aHo$À`m S>moù`mV IwnVmV, VodT>çm O¡eo ‘hå‘X qH$dmbîH$ao Væ`~m `m g§KQ>Zm IynV ZmhrV.

^maVmMr y{‘H$m

Or-20 Am{U maV {dMma H$am`MmPmbm Va ^maVmbm `m gmè`m Xoem§~amo~aA{YH$ ì`mnmag§~§Y dmT>dm`Mo AmhoV. ¶mn[afXoXaå`mZ n§VàYmZ Za|Ð ‘moXr ¶m§ZrAO]{Q>Zm, H°$ZS>m, BQ>br, OnmZ, ‘opŠgH$mo,H$mo[a`m, pìhEVZm‘ Am{U {~«Q>Z m§gma»`mXoem§À`m ZoË`m§~amo~a {Ûnjr` ~¡R>H$m KoVë¶m.Vo {~«Šg ZoË`m§À`m ~¡R>H$sV gh^mJr Pmbo.XheVdmXm{damoYmV bT>Ê`mgmR>r ‘moXr m§Zr11 H$b‘r AO|S>m n[afXoV ‘m§S>bm, ˶mVrbR>iH$ ~m~r -* XheVdmXmbm nmR>~i XoUmè`m

Xoem§{damoYmV R>mog H$madmB©, gXaXoem§À`m à‘wIm§Zm Or-20 Xoem§‘Ü oàdoe H$aÊ`mg ~§Xr Agmdr.

* g§e{`V XheVdmÚm§Mr mXr gd© Or-20 Xoem§Zr EH$‘oH$m§Zm Úmdr.

* XheVdmÚm§Mo àË`mn©U H$aÊ`mMrà{H«$`m gwb^ H$amdr.

* Am§Vaamï´>r` XheVdmXm~m~V YmoaUñnï> H$amdo.

* ‘ybVÎddmXm{damoYmV EH${ÌV bT>mB©.* XheVdmXmbm {ZYr nwa{dUmè`m§da ~§Xr

AmUmdr.* amï´>r` gwajm g„mJma YVuda §ÌUm

C^mamdr.* gm`~a gwajo~m~V ghH$m © dmT>dmdo.* XheVdmÚm§Mm eónwadR>m amoIÊ`mgmR>r §ÌUm C^mamdr.* g§ wº$ amï´>g§KmÀ`m R>amdm§Mr A§‘b~OmdUr H$amdr.

Page 8: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

10Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 10

ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X ©À¶m Am°JñQ>A§H$mnmgyZ dmMH$m §À¶m ‘mJUrdéZgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgwé H$arV AmhmoV. ¶mVrb àíZ ñnYm©ñnYm©ñnYm©ñnYm©ñnYm©narjm ZmoH$ar g§X ©À¶m Owb¡ 2017 À¶mnarjm ZmoH$ar g§X ©À¶m Owb¡ 2017 À¶mnarjm ZmoH$ar g§X ©À¶m Owb¡ 2017 À¶mnarjm ZmoH$ar g§X ©À¶m Owb¡ 2017 À¶mnarjm ZmoH$ar g§X ©À¶m Owb¡ 2017 À¶mA§H$mV àH$m{eV ‘m{hVrdaA§H$mV àH$m{eV ‘m{hVrdaA§H$mV àH$m{eV ‘m{hVrdaA§H$mV àH$m{eV ‘m{hVrdaA§H$mV àH$m{eV ‘m{hVrda AmYm[aVAmhoV.

gm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sPgm‘mݶkmZ d Mmby KS>m‘moS>r ¹$sP

1ñnYm©ñnYm©ñnYm©ñnYm©ñnYm© narjmnarjmnarjmnarjmnarjm

1) Am¶bªS>Mo n§VàYmZ åhUyZ {bAmo damS>H$a ¶m§Mr {Z¶wº$sH$aʶmV Ambr. ˶m§À¶m~m~V MwH$sMo {dYmZ emoYm.1) Vo ì¶dgm¶mZo S>m°³Q>a AmhoV.2) Vo Am¶bªS>À¶m g§gXoV npíM‘ S>pãbZMo à{V{ZYr3) Vo Am¶bªS>Mo gdm©V VéU n§VàYmZ AmhoV.4) Vo COì¶m {dMmagaUrMo ZoVo AmhoV.

2) Imbrbn¡H$s H$moUVo/Vr {dYmZ/Zo ~amo~a Amho/V?a) XþJ©‘ mJmV B§Q>aZoQ> gw{dYm nwa{dʶmgmR>r A°{¹$bm

ho gm¡a D$O}da MmbUmao S´>moZ ‘m¶H«$mogm°âQ> H§$nZrZo2016 ‘ܶo àjo{nV Ho$bo hmoVo.

b) hm¶ A°pëQ>Q>çyS> ho{b¶‘ ~byZÀ¶m ghmæ¶mZo ’o$g~wH$‘m’©$V àmoOo³Q> byZ A§VJ©V XþJ©‘ ^mJmV B§Q>aZoQ>gw{dYm nwa{dbr OmVo.

1) ’$º$ (a) 2) ’$º$ (b)

3) (a) Am{U (b) 4) XmoÝhr MyH$3) ^maVmMo 14 do amï´>nVr am‘ZmW H$moqdX ¶m§À¶m~m~V

Imbrb {dYmZo bjmV ¿¶m.a) Vo H$m°‘g© nXdrYa AgyZ ˶m§Zr H$mZnya {dÚmnrR>mVyZ

EbEb~r Ho$bo.b) ‘mOr n§VàYmZ ‘moamaOr XogmB© ¶m§Mo ImOJr g{Md

åhUyZ ˶m§Zr H$m¶© Ho$bobo Amho.c) ˶m§Zr 15 Owb¡ 2017 amoOr {~hmaÀ¶m amÁ¶nmb

nXmMm amOrZm‘m {Xbm.¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m …1) (a), (b) 2) (b), (c) 3) (a), (c) 4) darb gd©

4) n§VàYmZ Za|Ð ‘moXr ¶m§À¶m ‘o-OyZ 2017 ‘ܶo ¶wamonXm¡è¶m~m~V MwH$sMo {dYmZo emoYm.1) ˶m§Zr n{hë¶m ‘hm¶wÕmV ehrX Pmboë¶m ^maVr¶

g¡{ZH$m§À¶m n°[ag‘Yrb ñ‘maH$mbm oQ> {Xbr.2) ˶m§Zr Xþgè¶m ‘hm¶wÕmV ehrX Pmboë¶m a{e¶Z

g¡{ZH$m§À¶m ñ‘maH$mbm ‘m°ñH$mo ¶oWo oQ> {Xbr.3) ˶m§Zr g|Q> {nQ>g©~J© ¶oWo Pmboë¶m Am§Vaamï´>r¶

BH$m°Zm°{‘H$ ’$moa‘ n[afXobm g§~mo{YV Ho$bo.

4) O‘©Zr‘ܶo ˶m§Zr B§Q>aJìhZ©‘|Q>b H$m°Ý’$aÝg‘ܶo mJKoVbm.

5) Imbrb {dYmZo bjmV ¿¶m …A) : [aPìh© ~±Ho$Zo Am¶S>r~rAm¶ Am{U ¶wH$mo ~±H$ ¶m

XmoÝhr ~±H$m§À¶m ~m~VrV àm°åßQ> H$aop³Q>ìh A°³eZMm(PAC) {ZU©¶ OyZ 2017 ‘ܶo KoVbm.

B) : ~±H$m§À¶m H°${nQ>b Qy> [añH$ aoemo‘ܶo 7.75Q>³³¶mÀ¶m ImbMr nmVir JmR>br Jobr Va [aPìh©~±Ho$Ûmao àm°åßQ> H$aop³Q>ìh A°³eZ KoVbr OmVo.

1) (A) Am{U (R) hr XmoÝhr {dYmZo ¶mo½¶ AgyZ (R) ho(A) Mo ¶mo½¶ ñnï>rH$aU Amho.

2) (A) Am{U (R) hr XmoÝhr {dYmZo ¶mo½¶ AmhoV ‘mÌ(R) ho (A) Mo ¶mo½¶ ñnï>rH$aU Zmhr.

3) (A) ho {~ZMyH$ {dYmZ Amho ‘mÌ (R) ho MwH$sMo {dYmZAmho.

4) (A) ho {~ZMyH$ {dYmZ AgyZ (R) ho {~ZMyH$ Amho.6) Am{W©H$ g‘mdoeZmÀ¶m ¶moOZm åhUyZ H|$Ð gaH$maZo gwê$

Ho$boë¶m ¶moOZm AmoiIm.a) n§VàYmZ OZYZ ¶moOZm d n§VàYmZ ‘wÐm ¶moOZmb) ñQ>mQ>©An B§{S>¶m Am{U ñQ>±S>An B§{S>¶mc) ‘oH$ BZ B§{S>¶m Am{U CS>mZ ¶moOZmd) ‘ZaoJm Am{U n§VàYmZ Jar~ H$ë¶mU ¶moOZm1) (a) Am{U (b) 2) (b) Am{U (c)

3) (c) Am{U (d) 4) (a) Am{U (c)

7) E[aAmoH$mobm°Z dZñnVr g§X^m©V nwT>rbn¡H$s H$moUVo/Vr{dYmZ/Zo ¶mo½¶ Amho/V Vo {bhm.a) hr XoemVrb gdm©V N>moQ>r dZñnVr nwʶmÀ¶m AmKmaH$a

g§emoYZ g§ñWoZo emoYyZ H$mT>br.b) Vr {Zb{Jar nd©VmVrb emobm O§JbmV AmT>iVo.1) ’$º$ (a) 2) ’$º$ (b)

3) (a) d (b) XmoÝhr 4) (a) d (b) XmoÝhr Zmhr8) nwT>rb {dYmZm§n¡H$s H$moUVo/Vr {dYmZ/Zo ¶mo½¶ AmhoV?

a) gmoZma (SONAR) V§ÌkmZmV g‘wÐmMr Imobr

Page 9: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

11Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 11

ñQ>S>r gH©$b ¹$sP {garO (1)*

ñQ>S>r gH©$b nwañH¥$V ¹$sP ‘m{bHo$V gh^mJr hmoD$Z ñdV…MokmZ dmT>dm Am{U ~jrghr {‘idm. Imbrb CÎman{ÌH$m{Zù¶m noZZo ^ê$Z, ˶mMm ’$moQ>mo H$mTy>Z 20 Am°JñQ> 2017n¶ªV 9552998822 XÿaÜdZr H«$‘m§H$ma ìhm°Q²>gA°n H$am.’$moQ>mo ñnï> Zgë¶mg d CÎmao ZrQ> ^acocr Zgë¶mg~jrgmgmR>r {dMma Ho$cm OmUma Zmhr

àW‘ nm[aVmo{fH$ … 500 ê$n¶o{ÛVr¶ nm[aVmo{fH$ … 300 én¶oV¥Vr¶ nm[aVmo{fH$ … 200 én¶o

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10

11 12 13 14 15

Winners will be intimated by email / sms and prizemoney shall be transfered to bank account. Names of

winners shall be published in next issue

Zmd …

nÎmm …

’$moZ : B‘oc :

* Terms and Conditions Apply

CÎma n{ÌH$m

‘moOʶmgmR>r 50 {H$bmo hQ>©ËP dma§dmaVoÀ¶mAëQ´>mgmo{ZH$ bhar dmnaVmV.

b) g‘wÐmMr Imobr AMyH$ ‘moOʶmgmR>r nmʶmMo Vn‘mZd {‘R>mMo à‘mU ‘moOyZ ÜdZrbhar gmJar VimnmgyZnamd{V©V hmoʶmgmR>r bmJUmam doi {‘{bgoH§$XmV{dMmamV KoVmV.

1) ’$º$ (a) 2) ’$º$ (b)

3) (a) Am{U (b) XmoÝhr 4) XmoÝhrhr Zmhr9) Imbrbn¡H$s H$moUVo/Vr {dYmZ/Zo ~amo~a Amho/V?

a) OJmVrb gd© Ym{‘©H$ g‘wXm¶m‘ܶo {ejUmMo gdm©{YH$à‘mU {¼íMZ Y{‘©¶m§‘ܶo Amho.

b) ^maVmVrb gd© Ym{‘©H$ g‘wXm¶m‘ܶo {ejUmMogdm©{YH$ à‘mU O¡Z g‘wXm¶mV Amho.

1) ’$º$ (a) 2) ’$º$ (b)

3) (a) Am{U (b) 4) ’$º$ (c)

10) hm¶a EÁ¶wHo$eZ Eånm°da‘|Q> ao½¶wboeZ EOÝgr ({ham)H$m¶Xm bmJy Pmë¶mg XoemVrb H$moU˶m g§ñWm§Mo ApñVËdZmhrgo hmoUma Amho ?a) Z°eZb A°{H«${S>eZ H$m¡pÝgb (NAC)

b) {dÚmnrR> AZwXmZ Am¶moJ (UGC)

c) A{Ib maVr¶ V§Ì{ejU n[afX (AICTE)

1) ’$º$ (a) 2) (a) Am{U (b)

3) (b) Am{U (c) 4) (a), (b) Am{U (c)

11) amohZ ~monÞmZo ’«|$M Q>o{Zg AmonZ ñnYm© 2017 qOH$br.˶mÀ¶m~m~V MwH$sMo {dYmZ emoYm.1) J«±S> ñb°‘ qOH$Umam Vmo nmMdm maVr¶ Amho.2) ˶mZo hr ñnYm© J°{~«Ebm S>°~«moìhñH$s ¶m H°$Zo{S>¶Z

‘{hbm IoimSy>À¶m OmoS>rZo {‘l Xþhoar JQ>mV qOH$br.3) ˶mZo XmoZdoim J«±S> ñb°‘ ñnY}À¶m A§{V‘ ’o$arV àdoe

Ho$bobm Amho.4) A‘o[aH$Z AmonZ Q>o{Zg 2016 ‘ܶo ˶mbm

nm{H$ñVmZÀ¶m EhgmZ Hw$aoerÀ¶m gmWrZo nwéfXþhoarVrb Cn{dOoVonX {‘imbo hmoVo.

12) OmoS>çm Owidm (AmOma Am{U Am¡fY/CnMma) …a) Amoìh[aEZ H°$Ýga i) aoQ>rZ Am°B©bb) A±Q>rEqOJ Am¡fY ii) H$moboH°$pëg ’o$am°bc) aº$Xm~ {Z¶‘Z iii) ñQ>o‘ Woanrd) gmoam¶grg iv) AmoEZE³g 0801

(a) (b) (c) (d)

1) (ii) (iii) (iv) (i)

2) (iii) (iv) (i) (ii)

3) (i) (ii) (iii) (iv)

4) (iv) (i) (ii) (iii)

13) {XemXe©H$ àUmbr "Zm{dH$" ~m~V MwH$sMo {dYmZ emoYm.1) ¶m àUmbrV EHy$U 9 CnJ«h AgyZ ˶mVrb 7

CnJ«hm§Mo àjonU nma nS>bobo Amho.2) OrnrEg ¶§ÌUm {dH${gV H$aUmam ^maV OJmVrb

Mm¡Wm Xoe Amho.

3) "Am¶AmaEZEgEg 1E" ‘Yrb {VÝhr AmpÊdH$KS>çmio OyZ 2017 ‘ܶo ~§X nS>br.

4) ¶m 20 ‘rQ>a A§Vamn¶ªVMr AMyH$ ‘m{hVr {‘iVo.14) gwdU©aoIm ZXr~m~V ¶mo½¶ {dYmZo emoYm.

a) am§Mr {OëømVrb ZJS>r JmdmV hr ZXr CJ‘ nmdVo.b) PmaI§S>, npíM‘ ~§Jmb Am{U Amo{S>em ¶m amÁ¶mVyZ

dmhUmè¶m ¶m ZXrMr bm§~r 475 {H$.‘r. Amho.c) Vr H$moU˶mhr ZXrMr CnZXr ZgyZ WoQ> ~§JmbÀ¶m

CngmJambm OmD$Z {‘iVo.d) ¶m ZXrÀ¶m Jmim‘ܶo gmoݶmMo H$U AmT>iVmV.1) (a), (b), (c) ’$º$ 2) (a), (b) (c), (d)

3) (a), (d) ’$º$ 4) (c), (d) ’$º$15) ¶w{Zgo’$À¶m 'gwnaS>°S> ‘mo{h‘o'V gh^mJr Zgboë¶m

IoimSy>§Mo Zmd AmoiIm.1) am°Oa ’o$S>aa 2) ZmoìhmH$ OmoH$mopìhH$3) bwB©g h°{‘ëQ>Z 4) g{MZ V|Sw>bH$a

Page 10: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

12Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 12

^maV-MrZ VUmdAm{U S>moH$bm‘

^maV, MrZ Am{U ^yVmZ `m VrZ Xoem§À`m gr‘m {g¸$s‘À`mnyd}g Agboë`m q~Xynmer {OWo {‘iVmV Ë`mbm {Ìg§J‘ (Qm`O§ŠeZ)Ago Zmd Amho. Ë`m {R>H$mUr EH$m I§{OamÀ`m AmH$mamMm MrZMmàXoe {g¸$s‘ Am{U ^yVmZ‘Ü`o Kwgë`mgmaIm {XgVmo ˶mbm Mw§~rImoao (ìh°br) åhUVmV. {g¸$s‘‘Yrb ZWybm qIS>rVyZ ‘mZgamodamH$S>oOmUmam añVm Mw§~r Imoè`mVyZ OmVmo. Q´m`O§ŠeZOdi Agboë`mqIS>rMo Zmd Amho S>moH$mbm. S>moH$mbmÀ`m nyd}g Agboë`m ^yVmZÀ`m‘mbH$sÀ`m nR>mamMo Zmd Amho S>moH$bm‘. MrZ-{g¸$s‘ gr‘odanyd©-npíM‘ aofoV ZWybm, Oobonbm Am{U S>moH$mbm `m VrZ gm‘[aH$‘hÎdmÀ`m qIS>rVrb hr {Vgar qIS> Amho. ({V~oQ>r ^mfoV "bm'åhUOo qIS>)

4 OyZ 2017 amoOr MrZÀ`m H$mhr g¡{ZH$m§Zr EH$ S>moPa dmnê$ZS>moH$mbmda Jobr XmoZ XeHo$ ApñVËdmV Agbobo ^maVr` g¡Ý`mÀ`m"bmbQ>oZ' ZmdmÀ`m ‘moÀ`m©Mo XmoZ ~§H$a CX²ÜdñV Ho$bo. ^maVr`g¡{ZH$m§Zr Ë`mbm {damoY Ho$bm, ˶mdoir Y¸$m~w¸$s Pmbr.

16 OyZbm {MZr g¡Ý`mZo S>moPg© AmUyZ S>moH$bm‘ nR>mamdaañVm ~m§YÊ`mg Ama§^ Ho$bm. OdiÀ`m Pmåßboar S>m|JagardarbyVmZ g¡Ý`mÀ`m ‘moÀ`mª‘Yrb g¡{ZH$m§Zr {MÝ`m§Zm AQ>H$md KmbÊ`mMm

à`ËZ Ho$bm. Vo {Xgë`mda S>moH$mbmda V¡ZmV Agboë`m ^maVr`g¡{ZH$m§Zr {VWo `oD$Z {MZr g¡{ZH$m§Zm H$m‘ Wm§~dÊ`mg gm§{JVbo.

20 OyZbm ñWm{ZH$ {MZr d ^maVr` A{YH$mè`m§Xaå`mZ EH$"âb°J ‘rqQ>J' KoÊ`mV Ambr. Ë`mZ§Va AmR>dS>çmV MrZZo maVmÀ`mg¡Ý`Xbm§Zr gr‘oMo C„§KZ H$ê$Z h„m Ho$ë`mMm H$m§Jmdm Ho$bm.VgoM Omon`ªV ^maV C„§KZ ‘mJo KoV Zmhr Vmon`ªV ZWybm‘mJ}hmoUmar maVr` n`©Q>H$m§Mr ‘mZggamoda mÌm ñW{JV Ho$br.

dmñV{dH$ S>moH$bm‘Mm àXoe ^yVmZMm {Z{d©dmX ^mJ Amho.na§Vw Vmo Am{U Ë`mÀ`m gm{ÞÜ`mVrb M`Wm§J, qgMwbrånm Am{UБmZm dJ¡ao {‘iyZ gw‘mao 750 Mm¡ag {H$.‘r. n[agamda MrZZoH$ãOm Ho$bm Amho. hm àXoe H$YrM {V~oQ>Mm Am{U VoUoH$ê$Z MrZMm^mJ ZìhVm. m gm‘[aH$Ñï²>`m AË`§V ‘hÎdmÀ`m àXoemÀ`m ~Xë`mVMrZ ^yVmZbm CÎmaoV 900 Mm¡ag {H$.‘r. àXoe XoÊ`mg V`ma Amho,

na§Vw ho ^yVmZbm ‘mÝ` Zmhr.hm gr‘mV§Q>m {‘Q>dÊ`mgmR>r MrZ d ^yVmZXaå`mZ

dmQ>mKmQ>rÀ`m 24 ’o$è`m Pmë`m AmhoV. Ë`mVbr eodQ>Mr Am°JñQ>2016 ‘Ü`o Pmbr, na§Vw Vmo àíZ gwQ>bobm Zmhr. Vmo gwQ>on`ªV `màíZm~m~V "O¡go Wo' (Status-quo) n[apñWVr amIÊ`m~m~V MrZZo1998 ‘Ü`o ^yVmZmer H$ama Ho$bm Amho. ‘mÌ MrZÀ`m g¡Ý`mZo Vmo24 OyZ 2017 amoOr ‘moS>bm.

S>moH$bm‘ nR>ma KemV KmbÊ`m‘mJrb MrZÀ`m Hw${Q>b S>mdmbmgm‘[aH$ H$maUo AmhoV. Mw§~r Imoè`mÀ`m àXoemda S>moH$bm‘ nR>mamdê$Zà^wËd R>odUo gwb^ Amho. Ë`m‘wio Vo Oa ^maV qH$dm ^yVmZÀ`mhmVmV Agbo Va Mw§~r‘Yrb {MZr g¡Ý`mÀ`m hmbMmbtZm YmoH$m nmoMyeH$Vmo. CbQ> Ë`mda {MÝ`m§Zr añVm ~m§Ybm Va {VWyZ ^maVmÀ`mg§doXZerb {gbrJwS>r H$m°[aS>m°abm H$m`‘Mm eh XoUo ghO eŠ`Amho. S>moH$bm‘ nR>mamda g¡Ý` V¡ZmV H$aUo MrZbm eŠ` Pmbo, VaMw§~r Imoè`mV {MZr g¡Ý¶mV H$‘mbrMr dmT> hmoD$ eH$Vo.

{MZr S>mdnoM d KwgImoar -* Zmoìh|~a 2008 ‘Ü`o {MZr g¡{ZH$m§Zr S>moH$bm‘‘Yrb H$mhr

h§Jm‘r ~§H$aMr VmoS>’$moS> Ho$br hmoVr.* 2013 À`m E{àb ‘{hÝ`mV Xong§J Imoè`mV KwgImoar.* Am°JñQ> 2014 ‘Ü o bS>mI‘Yrb ~wV©go Bbm»`mV KwgImoar.* ‘mM© 2016 ‘Ü`o n§JmoÝJËgmo gamodamn`ªV KwgImoar.

Xong§J KwgImoarÀ`m {XderM {MZr n§VàYmZ br Ho$H$sAm§J^maVmÀ`m ^oQ>rda hmoVo Am{U ~wV©go KQ>Zm Va àË`j er ‘hme`m§Mr‘moXtZm dmT>{XdgmMr ^oQ> hmoVr. `mdoirgwÕm Q´ånZm ^oQ>Ê`mgmR>rA‘o[aHo$V Joboë`m n§VàYmZm§Zm A‘o[aHo$er OmñV gbJr Z H$aÊ`mMrVmH$sX XoÊ`mMm Am{U nm{H$ñVmZer Amnë`m JmT> ‘¡ÌrMm Omhra{Zdm©im XoÊ`mMm MrZMm hm à`ËZ Amho. ‘mÌ Zoh‘rà‘mUo bS>mIÀ`mAÚm{n Z AmIë`m Joboë`m àË`j Vm~maofonma hr Ioir H$aÊ`mEodOr`mdoir MrZZo {g¸$s‘ gr‘maofoÀ`m ‘mÝ`Vobm AmìhmZ {Xbo Am{UË`mM~amo~a ^maV d ^yVmZ‘Yrb nañna g§ajU {dídmgmh©Vobm{S>dMÊ`mMm KmQ> KmVbm.

~XbVr OmJ{VH$ g‘rH$aUo -gÚpñWVrV EH$m ~mOyg MrZ~amo~arb amOZ¡{VH$ g§~§Ym§Zm

H$moUVrhr ~mYm `oUma Zmhr `mMr H$miOr KoUo Am{U Xwgè`m ~mOyg^maV d ^yVmZÀ`m gmd©^m¡‘Ëdmbm Vgy^ahr BOm nmoMUma Zmhr`mMr emídVr H$aʶmMr H$gaV H$aUo ^maVmbm àmá Amho. gܶmA‘o[aHo$Mm nm{H$ñVmZdarb {dídmg nyU©V… CS>më¶mZo A‘o[aH$m^maVmH$S>o Iam {‘Ì Aem Ñ{ï>H$moZmVyZ nmhV Agbr Var `m‘wioH$mhr Zdo àíZhr {Z‘m©U hmoV AmhoV. A‘o[aHo$er gbJr H$aÊ`mZoMrZ, nm{H$ñVmZM Zìho Va BamUgmaIo H$Å>a A‘o[aH$m{damoYr Xoe^maVmH$S>o doJù`m Ñ{ï>H$moZmVyZ nmhV AmhoV.

~XbË`m OmJ{VH$ n[aàoú`mV a{e`mMm {dMma H$aUohr^maVmgmR>r Amdí`H$ Amho. gr[a`m‘Ybm "B{gg'Mm XheVdmX‘moSy>Z H$mT>Ê`mV a{e`mZo ‘hÎdnyU© H$m‘{Jar ~Omdbobr Amho. XwgarH$S>oA‘o[aHo$bm àXrK© H$mimZ§Vahr A’$Jm{UñVmZmVrb Vm{b~mZMo H§$~aS>o‘moSy>Z H$mT>Vm Ambobo Zmhr.

A’$Jm{UñVmZÀ`m Zd{Z{‘©VrgmR>r ^maV à`ËZ H$arV AmhoVa Vm{b~mZ d h¸$mZr ZoQ>dH©$bm haVèhoMr ‘XV H$ê$Z nmH$A’$Jm{UñVmZbm pIipIio H$ê$ nmhV Amho. Joë`m H$mhr {Xdgm§VA’$JmU‘Ü`o AZoH$ ~m°å~ñ’$moQ> Pmbobo AmhoV, Ë`m‘mJo Vm{b~mZ d

Page 11: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

13Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 13

MrZ g‘moarb AmìhmZo* 1962 Mm ^maV doJim hmoVm d 2017 Mm doJim Amho.

1962 ‘Ü o maV nam yV Pmbm, na§Vw Ë`mM g¡Ý`mZo maVmZo3 dfmªV nm{H$ñVmZbm nam^yV Ho$bo.

* MrZMr eº$s d H$‘VaVm XmoÝhr ^maVmg ‘m{hVr Amho.* {V~oQ> hr MrZÀ`m Ñï>rZo g‘ñ`m Amho. Ë`m§Mo VéU g¡Ý`mV

`m`bm ‘mJV ZmhrV. em§Km`, AmXr {H$Zmar mJmVbo VéUg¡Ý`mV AmhoV, Ë`m§Zm `m àXoemMr gd` ZgVo.

* X{jU MrZ g‘wÐmV MrZ g§H$Q>mV Amho.* nm{H$ñVmZ-A’$Jm{UñVmZOdi qgqH$`m §J àm §VmV

XheVdmXmZo S>moHo$ da H$mT>bo AgyZ nm{H$ñVmZ `m JQ>m§Zm‘XV H$aV Amho. ^maVmZo `mM joÌmV 1967 ‘Ü`o MrZbmMm§Jbm YS>m {eH${dbm Amho.

* MrZbm OJmV EH$hr {‘Ì Zmhr. nm{H$ñVmZ d CÎma H$mo[a`m,Á`m§Zm A»Io OJ CnÐdr amï´>o åhUyZ AmoiIVo, Ë`m§ZmMMrZ àmoËgmhZ XoVmo. h{’$P gB©X, gbmC{ÔZ, ‘gyX APa`m§Zm A{VaoH$s åhUm`bm Vmo ZH$ma XoVmo.

* MrZZo ^yVmZbm Ho$di Vmo N>moQ>m Xoe Amho åhUyZ Km~a{dUo`mo½` Zmhr. 1977 ‘Ü`o pìhEVZm‘gma»`m N>moQ>çm XoemZoMMrZbm Mm§Jbm YS>m {eH${dbm hmoVm d VoìhmnmgyZ 2017n`ªV MrZ H$Yr Ë`m§À`m dmQ>çmbm Jobm Zmhr.

nmH$Mm hmV Amho.A‘o[aHo$Vrb 9/11 hëë`mMo ~aoMgo gyÌYma gm¡Xr Aao{~`mMo

hmoVo. Ë`mdê$Z ‘Ü`§Var A‘o[aH$m Am{U gm¡Xr m§À`mV VUmd {Z‘m©UPmbm hmoVm, nU BamUbm eh XoÊ`mgmR>r A‘o[aHo$Zo gm¡Xrbm hmVmerYabo Amho.

Aem n[apñWVrV Zdo {‘Ì ~ZdVmZm OwZo {‘Ì H$go hadUmaZmhrV, `mMr XjVm KoÊ`mMr O~m~Xmar gaH$mada `oD$Z Amho.

MrZÀ`m ^yVmZOdiÀ`m hmbMmbr -^maV ñdV§Ì Pmbm Ë`mdoir nyd}H$S>rb {g¸$s‘ Am{U ^yVmZ

ho XmoÝhr àXoe {~«{Q>e B§{S>`mMo g§a{jV àXoe (àmoQ>oŠQ>moaoQ>) hmoVo.{~«{Q>e B§{S>`m Am{U MrZ `m§À`mVrb H$amamZwgma {g¸$s‘ ^maVmMm^mJ Agë`mMo MrZZo ‘mÝ` Ho$bo hmoVo. 1975 ‘Ü`o {g¸$s‘bm nyU©amÁ`mMm XOm© XoD$Z ^maVm‘Ü`o g‘m{dï> H$aÊ`mV Ambo. ~è`mMdmQ>mKmQ>rZ§Va Am{U MmbT>H$brZ§Va 2003 ‘Ü o n§VàYmZ AQ>b{~hmardmOno tÀ`m MrZ oQ>rXaå`mZ maVmV {g¸$s‘ XmIdUmè`m ZH$membmMrZ gaH$maZo damoY Ho$bm Zmhr Am{U VoUoH$ê$Z {g¸$s‘ ^maVmMm^mJ Agë`mMo MrZbm ‘mÝ` Amho, Agm {ZîH$f© H$mT>Ê`mV Ambm.

^yVmZ gX¡d gmd©^m¡‘ amï´> am{hbo Amho. naamï´> Am{U g§ajUYmoaUmgmR>r Vo maVmMo ‘mJ©Xe©Z KoVo. MrZer Ë`mMo A{YH¥$V naamï´>g§~§Y ZmhrV. yVmZ‘Ü`o MrZZo Oo A{VH«$‘U Ho$bo Amho, Vo S>moH$b‘nR>ma ho ^maVmÀ`m g§ajUmÀ`mÑï>rZo AË`§V ‘moŠ`mÀ`m Agboë`m{g¸$s‘bJV Amho. VoWyZ ~m§JbmXoeMr hÔ ’$º$ 52 {H$‘r. Amho.B©emÝ` maVmbm OmoS>Ê`mgmR>r hm EH$‘od H$irMm ‘mJ© Amho. hm mJHw$UmÀ`m hmVmV Joë`mg ^maVmMm B©emÝ`oVrb gmV amÁ`m§er g§nH©$VwQ>ob.

eoOmaÀ`m bhmZ amï´>mMo g§ajU hr maVmMr Z¡{VH$ O~m~XmarAmho. `mÑï>rZo ^maVr` g¡{ZH$ ^yVmZÀ`m g¡{ZH$m§Zm à{ejU XoVmV.B§{S>¶Z {‘{bQ>ar Q´>oqZJ ¶m ZmdmZo AmoiIbm OmUmam 50 Vo 60g¡{ZH$m§Mm M‘y m joÌmV V¡ZmV hmoVm d Ë`mdê$Z MrZZo oWo maVr`g¡Ý` V¡ZmV Agë`mMm ~^«m gwê$ Ho$bm.

MrZMm maVmbm eh XoʶmMm à¶ËZ1) ZWw bm ‘mJ© H¡$bmg ‘mZgamoda `mÌogmR>r ~§X - 1993

‘Ü`o MrZZo maVmer EH$ em§VVm H$ama H$éZ {g¸$s‘‘Ü`o gr‘m§À`m~m~VrV H$moUVmhr dmX Zmhr, ho Ë`m§Zr ‘mÝ` Ho$bo d H¡$bmg ‘mZgamoda

`mÌobm ZWw bm ‘mJm©Zo nadmZJr {Xbr. AmVm 2017 ‘ܶo MrZZoZWwbm ‘mJ© `mÌogmR>r ~§X Ho$bm, Va Ë`mMm ’$magm n[aUm‘ PmbmZmhr. hm ‘mJ© ~§X Ho$ë`mg mÌoH$ê$ YmaMwëhm, {nR>moaJS>‘mJ} Zonmi‘YyZ‘mZgamoda ¶mÌobm OmD$ eH$VmV.

2) ^maV d ^yVmZ dJiVm MrZZo gw‘mao 12 Xoem§~amo~aMoy mJ gr‘m§Mo dmX {‘Q>{dbo - å¶mZda d a{e`m m§À`mgh AZoH$m§Zr

MrZÀ`m AQ>r ‘mÝ` Ho$ë`m d MrZÀ`m ~mOyZo H$ama Pmbo, åhUyZ VodmX gwQ>bo. pìhEVZm‘Zo Ë`m§À`m AQ>r ‘mÝ` Ho$ë`m ZmhrV, Ë`m‘wioË`m§Zr BVŠ`m Xoem§~amo~a gr‘mdmX gmoS>{dbo, ho Xmdo ì`W© AmhoV.

3) AéUmMb àXoemVrb Jmdm§Zm MrZZo Ë`m§Mr Zmdo {Xbr-eo-nmMeo bmoH$g§» oÀ`m Jmdm§Zm Amnbr Zmdo XoD$Z ‘hÎd dmT>{dÊ`mMrIoir MrZ IoiVo.

4) dZ ~oëQ> dZ amoS> qH$dm MrZ-nm{H$ñVmZ BH$m°Zm°{‘H$H$m°[aS>m°a‘wio MrZ àm~ë` {Z‘m©U H$ê$ BpÀN>Vo - MrZMr eº$s ì`mnmad CÚmoJmV Amho. {VMm dmna H$ê$Z Vo gm‘[aH$ gm‘Ï`m©V dmT>H$arV AmhoV. EImXo ~§Xa C^mam`Mo Am{U 40 dfmªn`ªV Ë`mda h¸${Z‘m©U H$am`Mm, Ago H$mhrgo ho YmoaU Amho. lrb§Ho$V h§~ZVmoQ>m~§XamV Jw§VdUyH$ H$ê$Z Ë`m§Zr Ë`mV g‘^mJ KoD$Z Amnbr ‘mbH$snwT>rb ~è`mM dfmªgmR>r àñWm{nV Ho$br. dZ ~oëQ> dZ amoS> Am{UMrZ-nm{H$ñVmZ BH$m°Zm°{‘H$ H$m°[aS>m°a ho eodQ>r EH$Ì hmoUma AmhoVAm{U nmH$ì`má H$mí‘ra‘Ü`o Amnbm h¸$ AgVmZm VoWo H$mhrC^maÊ`mg maVmMm {damoY Amho. MrZÀ`m àH$ënm§Zm maVmZo {damoYXe©{dbm Amho.

5) MrZ Ë`m§À`m Xoem~mhoa bîH$ar Vi C^maÊ`mÀ`mhmbMmbr H$arV Amho, Ogo Am{’«$H o $V {O~wQ>r qH$dmnm{H$ñVmZÀ`m ½dmXma ~§XamMr C^maUr Ë`mnmgyZMm YmoH$m -A‘o[aH$m d maV m§Zr EH$Ì oD$Z àem§V ‘hmgmJa, qhXr ‘hmgmJa`oWo ZmHo$~§Xr Ho$ë`mg Amnbo H$m` hmoUma, hr MrZbm ^rVr Amho.‘bm¸$m gm‘wÐYwZrV MrZMr ZmHo$~§Xr H$aÊ`mMr j‘Vm Ho$di

‘moXr gaH$mag‘moarb gܶmMr AmìhmZo* MrZMr {g¸$s‘‘Ybr KwgImoar d ^maVmÀ`m ~mOmanoR>m H$m~rO

H$ê$Z Am{W©H$ gm‘«mÁ` àñWm{nV H$aÊ`mMm à`ËZ* A‘o[aH$m Xm¡è`mZ§Va MrZ-nm{H$ñVmZ gmo~V maVmÀ`m {damoYmV

OmD$ bmJboë`m BamUbm hmVmiUo.* H$mí‘raMm AmJS>m|~ W§S>mdÊ`mMr bjUo {XgV ZgVmZmM n.

~§Jmb‘Ybo JmoaImb±S> Am§XmobZ.* "OrEgQ>r'Mr ‘hmJmB © H$m~ yV R> odÊ`mgmR>r à^mdr

A§‘b~OmdUr.* ^maVmV amhÿZ nmH$bm ‘XV hmoB©b, Aer H$m‘o H$aUmè`m

A§VJ©V eÌy§Mm ‘wH$m~bm.* Am{W©H$ ‘hmgÎmm åhUyZ hmoV Agbobm ^maVmMm CX` hm

MrZ Am{U nm{H$ñVmZÀ`m nMZr nS>bobm Zmhr. Ë`mM‘wioH$gohr H$ê$Z ^maVmbm {S>dMV amhUo, hm `m XmoZ Xoem§MmEH$ H$b‘r H$m`©H«$‘.

Page 12: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

14Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 14

^maV-MrZ VwbZm* 1991 gmbmn`ªV MrZ Am{W©H$Ñï>çm ^maVm~amo~a qH$dm

^maVmnojm ‘mJo hmoVm, nU 2017 gmbr Vmo ^maVmnojm 500Q>¸o$ ‘moR>m Amho. MrZ ^yVmZ‘Ü`o Oo H$mhr H$arV Amho VodaH$aUr ^mgVo Ë`mnojm A{YH$ J§^ra Amho.

* Joë`m 5 dfmªV maVmZo Amnë`m Zm¡XbmV 8 {d{dY AmH$mam§À`mOhmOm§Mr a KmVbr Am{U 4 OwZr ‘moS>rV H$mT>br. m H$mimVMrZZo 34 ZdrZ Zm¡H$m Zm¡XbmV KoVë`m. gÚ:pñWVrV {MZrZm¡XbmMm AmH$ma Am{U ‘ma{Jar VmH$X ^maVmÀ`m gmVnQ> dmA{YH$ Amho.

* ^maVmV {d‘mZo V`ma hmoVmV, nU Ë`m {d‘mZm§Zm maVr¶ hdmB©Xb hmV bmdV Zmhr, H$maU Ë`m§À`m CS>Ê`mÀ`m j‘Vo{df`rg§e` Amho. na§Vw MrZ Amnbr {d‘mZo ñdV: ~ZdVmo Am{U~moB§J Am{U EAa ~g m {d‘mZ H§$nÝ`m§Zm n`m©` V`ma H$aVmo.{MZr hdmB© XbmgmR>r Xoem§VJ©V nmVirda V`ma Pmbobr bT>mD${d‘mZm§Mr ghmdr {nT>r g‚m Pmbr. ^maV bT>mD$ {d‘mZoAm`mV H$aVmo.

* ^maVmMr Xoem§VJ©V ‘hm‘mJm©Mr {OVH$s bm§~r Amho Ë`mnojmA{YH$ Ho$di MrZMo ObXJVr ‘hm‘mJ© AmhoV Am{U maVmÀ`mXhmnQ> {MZr ‘hm‘mJm©Mr bm§~r Amho. ^maVmV EHy$U nmobmXOodT>o V`ma hmoVo Ë`mnojm A{YH$ j‘Vm Agbobo EHy$U 13nmobmX H$maImZo MrZ‘Ü o ImgJr joÌmV AmhoV. MrZMr gaH$marnmobmX{Z{‘©Vr doJirM.

* MrZMr ~±H$ Am°’$ Mm`Zm hr Amnë`m XoemVrb gd© ~±H$mEH${ÌV Oar Ho$ë`m Var Ë`mnojm ‘moR>r Amho.

* 11 amï´>m§‘Ü`o ^maVr` g¡Ý` g§`wº$ amï´>m§À`m ÜdOmImbr H$m‘H$arV Amho, 29 amï´>m§‘Ü`o ^maV {ZarjH$ Amho, ^maVmH$S>oAUw~m°å~ Amho. n¥Ïdr-A¾rgmaIr jonUmóo AmhoV. nm{H$ñVmZÀ¶mA`w~ ImZZo ^maVmda Ë`m§Mm P|S>m amodÊ`mMo ñdßZ nm{hbo, VoYwirg {‘imbo, CbQ> nmH$Mo XmoZ VwH$S>o Pmbo d ~m§JbmXoe hoZdo amï´> {Z‘m©U Pmbo. 98,000 `wÕH¡$Xr Pmbo. MrZÀ`mgr‘obJV Jobr 60 df} añVo, aoëdo `m§Mo Omio C^maÊ`mH$S>o^maVmMo Xwb©j Pmbo. ‘mÌ AmVm n[apñWVr ~Xbbr Amho.* MrZÀ`m àË`oH$ hmbMmbr‘mJo {ZpíMV YmoaU Amho Am{U

Ë`m YmoaUm‘mJo Joë`m Mma XeH$m§Mo {Z`moOZ Amho -1) añVm Am{U ‘hm‘mJ© n[afX.2) X{jU MrZ‘Ü`o H¥${Ì‘ ~§Xao {dH${gV H$ê$Z EH$mM doir

OnmZ, H$mo[a`m AmXtZm Y‘H$mdUo.3) A‘o[aHo${damoYmVrb EH$V’$r© MbZXa`wÕ.4) g§ wº$ amï> g§KQ>Zobm Iw§Q>rda Q>m§JyZ Am{’«$Ho$Vrb AZoH$ Vob{d{har

H$m~rO H$aUo.5) hm±JH$m±J‘Ü o MrZMo AÜ`j er {OZqnJ `m§Zr {Xbobm Bemam.

^maVmH$S>oM. maVmZo oWo e{º$àXe©Z Ho$ë`mg MrZMo EH$hr ì`mnmarOhmO `oWyZ `oD$ eH$Uma Zmhr d Ë`m§Zm 11,000 gmJar ‘¡bA§VamMm digm nS>ob. VgoM gwEP H$mbdm ~§X Ho$ë`mg Ë`m§MrH$m|S>r hmoD$ eH$Vo. Ë`m‘wioM Ë`m§Zr m {R>H$mUr ì`mnmar {dH$mg hmVrKoVbm Amho d EImXo ~§Xa ì`mnmamH$[aVm {dH${gV Ho$bo, Var VoWohr`wÕZm¡H$m oD$ eH$VmV.

6) añVo~m§YUr H$ê$Z MrZ Amnbo ApñVËd dmT>{dVo Amho -añVo V`ma Ho$ë¶mZo Am{YnË` {Z‘m©U hmoVo. Aem H$m‘m§gmR>r V§Ìk,H$m‘Jma Ë`m mJmV OmVmV. MrZ {OWo H$m‘ hmVr KoVo, {VWo ñdV…MoH$m‘Jma KoD$Z OmVo. Ë`mdê$ZM ~bwMr Am{U MrZ `m§À`mV g§Kf©{Z‘m©U Pmbm, `m H$m‘Jmam§n¡H$s 10 Q>¸o$ Oar VoWoM ñWm{`H$ Pmbo,Var nwT>rb H$mhr dfm©V MrZMo ZmJar Am{YnË` VoWo V`ma hmoVo. dZ~oëQ> dZ amoS> qH$dm MrZ-nm{H$ñVmZ BH$m°Zm°{‘H$ H$m°[aS>m°a‘Ü`ohrVrM ì`yhaMZm Amho.

7) MrZÀ¶m {d{dY AmKmS>çm§da gwYmaUm - nm`m yV gw{dYm,CÚmoJ `m§À`mÑï>rZo MrZ 20 df} ^maVmnwT>o Amho. nm{H$ñVmZÀ`mg§Kfm©bm àmoËgmhZ XoD$Z ^maVmbm A{YH$ Jw§JdyZ R>odm`Mo, ho H$m‘MrZ H$aVo.

8) MrZMm H$mdo~mOnUm - MrZMo H$m`‘M EH$ YmoaU am{hboAmho H$s, Ë`m§À`m H$moUË`mhr y^mJmÀ`m eoOmar eÌyMm y^mJ AgobqH$dm Ë`mda eoOmar amï´>mMm Vm~m Agob, Va Vmo ‘mJVmZm A{YH$MojoÌ ‘mJm`Mo. 1962 nmgyZ Vo hoM H$aVmhoV. bS>mI‘Ü`ohr Ë`m§ZrhoM Adb§{~bo Amho. 1962 ‘Ü`o Ë`m§Zr H$ãOm Ho$bobm ^mJ VaAmhoM, nU AmUIr AmV‘Ü`o {eaÊ`mMm Ë`m§Mm à`ËZ Amho. XwgaoåhUOo Or O‘rZ A{O~mV Vw‘À`m H$ãOmV Zmhr, Á`mda Vw‘MmA{O~mV h¸$ Zmhr, Vrhr gVV ‘mJV amhm`Mr. Ago Vo AéUmMbàXoeÀ`m ~m~VrV 98 hOma Mm¡ag {H$bmo‘rQ>aÀ`m joÌm~m~V H$aVAgVmV. Z§Va 25-50-dfmªZ§Va H$mhr {d{eï> H$mbmdYrZo hm ^mJAm‘MmM Amho, Agm Xmdm Vo H$ê$ eH$VmV.

S>moH$bm‘da MrZMm Xmdm* S>moH$bm‘ àXoemMm dmna {V~oQ>r bmoH$ Hw$aUmgmR>r H$aVmV

Am{U MrZÀ`m àemgZmZo `m àXoemMr Mm§Jbr {ZJm amIbrAmho. 1960 nydu ^yVmZÀ`m ZmJ[aH$m§Zm `m àXoemV AmnbrOZmdao MaÊ`mgmR>r MrZMr nadmZJr ¿`mdr bmJV hmoVr.

* {g¸$s‘ goŠQ>a‘Yrb {ddm{XV àXoe S>moH$bm‘ yVmZMm àXoeAgë`mMm Xmdm MrZZo ’o$Q>mibm. MrZZo EH$ ZH$mem OmarH$éZ Ë`m‘Ü`o {ddm{XV ^mJ MrZZo AmnbmM Agë`mMoXmIdbo Amho. VgoM MrZZo ^maV-MrZ-^yVmZ {ÌH$moUr`O§ŠeZdaXoIrb Xmdm Ho$bm Amho.

* ^maVmZo gr‘m nma H$aUmè`m Amnë`m g¡Ý`mbm naV ~mobdmdo d`m àH$aUmMr Mm¡H$er H$amdr, Aer ‘mJUr MrZZo ^maVmH$S>oHo$br. ^maVr` OdmZm§Zr S>moH$bm‘ ‘mJm©da gr‘m nma Ho$ë`mMmMrZZm Amamon.

* S>moH$bm‘darb MrZMm Xmdm {V~oQ>r ëhmgmg OmoS>Umam MrZMm‘hÎdmH$m§jr àñVm{dV aoëdo ‘mJ© S>moH$bm‘ àm§VmVyZ OmVmo.VgoM `m àm§VmVyZ añVo ‘hm‘mJm©Mrhr MrZMr `moOZm Amho.Ë`mM hoVyZo MrZZo OyZ 2017 ‘ܶo ‘{hÝ`mV n{hë`m§Xm `màm§VmV hbHo$ KwgImoar Ho$br.* 2002 gmbr MrZZo n{hë`m§Xm yVmZbm `m~m~VMr OwZr

H$mJXnÌo gmXa Ho$br d `m àm§Vmda Xmdm Ho$bm. hr ‘mbH$s {gÕH$aÊ`mgmR>r MrZZo AmUIr EH$ XmIbm {Xbm. Vmo åhUOo `m àm§VmVyVmZdmgr`m§Mr Jwao Mê$ XoÊ`mÀ`m ~Xë`mV yVmZH$Sy>Z {Xbm OmUmam

H$a. MrZZo EH$ ZH$mem gmXa Ho$bm, Vmo 1890 À`m OwÝ`m H$amamdaAmYm[aV AgyZ m àm§VmVrb {Jn‘moMr S>m|Ja AmnbmM Amho Ago MrZMoåhUUo. m S>m|Jamnmer MrZ-^maV- yVmZ Aer {Vhoar gr‘m Amho. MrZMmXmdm Agm H$s `mVrb 89 Mm¡. {H$‘rÀ`m nR>mamda AmnbrM ‘mbH$sAgyZ Ë`m‘wio añVm dm aoëdo C^maUr H$aÊ`mMm Amnë`mbm h¸$ Amho.

(nwT>rb ‘OHy$a nmZ Z§. 17 da nmhm...)

Page 13: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

15Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 15

^maVr¶ amÁ¶KQ>Zm, amOH$maU d {dYr amÁ¶godm ‘w»¶ narjm (G. S. IInd)

{dÚmWr© {‘Ìm§Zmo amÁ¶godm ‘w»¶ narjogmR>r gd©àW‘ gdmªZmew oÀN>m. ¶m A§H$mV AmnU gm‘mݶ Aܶ¶Z nona - IInd ‘YrcKQ>H$ H«$‘m§H$ - 05 åhUOoM ñWm{ZH$ ñdamÁ¶ g§ñWm ¶mKQ>H$mda MMm© H$aUma AmhmoV. AmnUmg ‘m{hVrM Agoc H$sOwc¡ - 2017 ‘ܶo ‘hmamï´> emgZmZo n§Mm¶VamOer g§~§YrVEH$ ‘hÎdmMm {ZU©¶ KoVcm Amho. hm {ZU©¶ åhUOo J«m‘n§Mm¶VrÀ¶mgan§MmMr {ZdS> WoQ> OZVoVyZ H$aUo.

hm {ZU©¶ amÁ¶mÀ¶m ‘§Ìr‘§S>i ~¡R>H$sV KoʶmV Amcm. ¶m{ZU©¶m‘ܶo AmUIr EH$ ‘hÎdmMm C„oI Amho. hm C„oI åhUOo1995 Z§Va OÝ‘ Pmcoë¶m 춺$s¨ZmM ¶mnwT>o gan§M nXmMr{ZdS>UyH$ cT>{dʶmgmR>r "gmVdr" n¶ªV {ejUmMr AQ>hrKmcʶmV Amcr Amho. IoS>r ñd¶§nyU© H$aʶmgmR>r Am{U J«m‘g oMoA{YH$ma dmT>{dʶmgmR>r hm {ZU©¶ KoʶmV Amë¶mMr ‘m{hVr‘w»¶‘§Í¶m§Zr àgma‘mܶ‘m§Zm {Xcr Amho. ¶m {ZU©¶m~m~VMmAܶmXoe gaH$ma cdH$aM H$mT>Uma Amho; Am{U ˶m~m~VMmH$m¶Xm hmoUmè¶m A{YdoeZmV ‘§Oya Ho$cm OmUma Amho.

"AmXe© J«m‘ g{‘Vr" Zo ¶m {ZU©¶m~m~V AhdmcamÁ¶gaH$macm {Xcm hmoVm. ‘hmamï> emgZmZo ‘mOr gZXr A{YH$mar(‘mOr Aܶj - ‘hmamï´> cmoH$godm Am¶moJ "gwYra R>mH$ao" ¶m§Mrg{‘Vr 2017 ‘ܶo Zo‘cr hmoVr. ¶m g{‘Vr‘ܶo "nmonQ>amdndma" (gan§M - {hdao - ~mOma) ¶§mMmhr g‘mdoe hmoVm. ¶mg{‘VrZo amÁ¶m‘ܶo {d^mJdma Xm¡ao H$éZ {Oëhm n[afX Aܶj,{df¶ g{‘Vr g^mnVr, VmcwH$m n§Mm¶V g{‘Vr gXñ¶, gan§M,ñd¶§godr g§ñWm, {d{dY {d^mJm§Mo A{YH$mar, nÌH$ma ¶m gd©KQ>H$m§er MMm© H$éZ hm Ahdmc amÁ¶gaH$macm gmXa Ho$cmhmoVm. ‘§Ìr‘§S>imÀ¶m ¶m {ZU©¶m‘wio gan§M hm AmVm "J«m‘g oMm""nX{gÕ Aܶj" amhUma Amho. n[aUm‘r ¶m‘wio J«m‘n§Mm¶Vr‘YrcApñWaVm g§ndm¶cm ‘XV hmoB©c VgoM J«m‘n§Mm¶Vr ñWraVoH$S>odmQ>Mmc H$aVrc Ago d ‘m§S>co OmV Amho. EdT>oM Zìho Va ¶m{ZU©¶m‘wio J«m‘n§Mm¶VrMm AW©g§H$ën ‘m§S>U§ Am{U Vmo ‘§OyaH$aʶmMm A{YH$ma gan§Mmcm {Xë¶mZo gd© Jmoï>r doioV hmoVrc,VgoM cmoH$m§‘YyZ gan§M {ZdS>ë¶mZo ˶mcm cmoH$m§À¶m ~hþ‘VmMonmR>~i {‘ioc Agohr ‘V ‘m§S>co OmV Amho. ‘hmamï´> emgZmÀ¶m¶m {ZU©¶m~m~V doJdoJir ‘Vo ‘m§S>cr OmV AmhoV. Ogo - ¶m{ZU©¶mda Á¶oð> g‘mOgodH$ AÊUm hOmao ¶m§Mr à{V{H«$¶m IynMdoJir dmQ>Vo - ""gan§MmÀ¶m {ZdS>rMm hm {ZU©¶ cmoH$emhr‘O~yV H$aUmam Amho. ˶m‘wio XoemV Iar cmoH$emhr àñWm{nVhmoB©c. ¶mnwT>o ‘w»¶‘§Ìr, n§VàYmZ d amï´>nVr ¶m§Mrhr {ZdS> WoQ>OZVoVyZ ìhmdr. cmoH$m§À¶m hmVr A{YH$ma XoUmao {ZU©¶ Pmë¶m{edm¶gÎmoMo {dH|$ÐrH$aU hmoUma Zmhr.""

amÁ¶mVrc gw‘mao gmS>oAmR> hOma J«m‘n§Mm¶VrÀ¶m {ZdS>UyH$m¶o˶m XmoZ ‘{hݶmV hmoUma AmhoV. ZJamܶjm§À¶m WoQ> {ZdS>rMmàñVmd amÁ¶ gaH$maZo nm{cH$m§À¶m {ZdS>UyH$m§nydu KoVcm hmoVm.˶mMà‘mUo EdT>çm ‘moR>çm g§»¶oZo J«m‘n§Mm¶VÀ¶m {ZdS>UyH$mg‘moa AgVmZm KoVcocm {ZU©¶"amOH$s¶" Agë¶mMo ~mocco OmVAmho. {deof åhUOo gܶm XoemV amOñWmZ, JwOamV, ‘ܶàXoe¶m mOnmem{gV KQ>H$amÁ¶m§‘ܶo gan§MmMr {ZdS> WoQ> OZVoVyZhmoVo. AmVm ‘hmamï> gaH$maZohr hm {ZU©¶ KoVcm Amho. n§Mm¶VamO

n§Mm¶V amO‘Yrc Zdo ~Xc Am{U cmoH$emhrì¶dñWocm gܶm ‘hmamï´>mV 55 df©o nyU© hmoV AmhoV. (1962 Vo2017) ¶m AY©eVH$mÀ¶m dmQ>MmcrV gan§Mm§Mr {ZdS> WoQ>OZVoVyZ H$aʶmMm {ZU©¶ KoʶmV Amcm Amho; ¶m‘wio ¶m {ZU©¶mH$S>oamOH$s¶ hoVyZo nm{hco OmV Amho. ¶m {ZU©¶mM§ ñdmJV gd© ñVamVyZhmoV Agc§, Var ¶m‘wio n§Mm¶VamO ¶§ÌUoÀ¶m cmoH$ à{V{ZYrËdmM§‘yc yV VÎd ~hþg§»¶dmXmÀ¶m ^modè¶mV AS>H$Uma Va ZmhrZm? hm àíZ nwT>o ¶oV Amho. hm "~hþg§»¶dmX" åhUOo H$m¶ ? ¶màíZmMo CÎma nwT>rc dU©ZmVyZ cjmV ¶oB©c. ‘hmamï> Agmo XoemVrcBVa H$moUVohr KQ>H$amÁ¶o Agmo Jmd - IoS>çm§Mr aMZm (gm‘m{OH$aMZm) na§namJV nÕVrZoM V¶ma Pmcocr Amho. AmOhr IoS>çm§‘ܶo~hþg§»¶mH$ {déÕ Aëng§»¶m§H$ hm àH$ma Amho. H$moU˶mhrIoS>çm§‘ܶo EImÚm {d{eï> OmVrMr cmoH$g§»¶m A{YH$ Va BVaAëng§»¶m§H$, X{cV, Amo~rgr ¶m§Mr cmoH$g§»¶m H$‘r AgVo.

gܶmÀ¶m àM{cV nÕVrV J«m‘n§Mm¶VrMo dm°S>©XoIrcg§~{YV dm°S>m©Vë¶m cmoH$g§»¶oÀ¶m AmYmamdaM Ama{jV hmoVAgVmV. n°Zoc nÕVr‘wi§ ¶m à˶oH$ dm°S>m©V Ama{jV OmVt‘Yë¶mC‘oXdmam§‘ܶoM cT>Vr hmoVmV; nU WoQ> gan§M{ZdS>rÀ¶m {ZU©¶m‘wioÁ¶m OmVrMr cmoH$g§»¶m OmñV {VMm daMî‘m amhʶmMr e³¶VmZmH$aVm ¶oV Zmhr. EImÚm ~hþg§»¶ OmVg‘yhmZ§ R>adyZ gan§MnXà{Vð>oMo Ho$c§. Va ¶mM ~hþg§»¶ OmVg‘yhmM§ dM©ñd gan§MnXmdaH$m¶‘ amhʶmMm YmoH$m Amho. gan§MnXmM§ AmajU H$moU˶mhrOmVrM§ Agc§, Var Amnë¶mM JQ>mMm gan§M ìhmdm, ¶mgmR>rAgm ~hþg§»¶ OmVg‘yh à^mdr R>é eH$Vmo. g§~{YV gan§MXoIrcAem ~hþg§»¶ OmVg‘yhmÀ¶m à^mdmImcrM H$ma^ma H$aʶmMre³¶Vmhr ZmH$maVm ¶oV Zmhr. ˶m‘wio WoQ> gan§M{ZdS>rÀ¶mnÕVr‘wi§ Jmd IoS>çm§V ~hþg§»¶mH$dmXmÀ¶m à{V{ð>V amOH$s¶Bf}‘wio gm‘m{OH$ g§~§Ymda n[aUm‘ hmoʶmMr OmoIr‘ ‘moR>r R>éeH$Vo. Á¶m OmVrM§ ~hþ‘V ˶mM OmVrMm gan§M AWdm ˶mOmVrÀ¶m JQ>mM§ à wËd gan§MnXmda H$m¶‘ amhʶmMr OmoIr‘cmoH$emhr {dH|$ÐrH$aUmÀ¶m Ñï>rZ§ ‘hmJmV R>é eH$Vo. cmoH$emhr{dH|$ÐrH$aUmV cmoH$m§À¶m ‘Vm§Mm AmXa H$m¶‘ Agcm Var {d{dYàdJm©Vë¶m ZmJ[aH$m§Zm cmoH$à{V{ZYrËdmMm ñdm¶Îm Am{U ñdV§ÌA{YH$ma hm ‘yc yV CÔoeM ¶m {ZU©¶mZ§ ~m{YV hmoD$ eH$Vmo.~hþg§»¶mH$dmXmM§ à wËd J«m‘n§Mm¶VrÀ¶m gd©g‘mdoeH$ H$ma^mamcmAmìhmZ XoUma Zmhr, ¶mgmR>rMr H$moUVrM Cnm¶¶moOZm ¶m WoQ>gan§M{ZdS>rÀ¶m ‘mܶ‘mVyZ gܶmVar {XgV Zmhr.

Á¶mà‘mUo ~hþg§»¶dmXmMm àíZ hm KmVH$ dmQ>Vmo¶. VgmMAmUIr EH$ àíZ ¶m {ZU©¶mÀ¶m A§‘c~OmdYr‘ܶo AS>ga R>éeH$Vmo. hm àíZ åhUOo amÁ¶mVrc AZoH$ Jmdm§Zm ñdV§Ì J«m‘n§Mm¶VZmhr. H$maU ¶m J«m‘n§Mm¶Vr cmoH$g§»¶oÀ¶m {ZH$fmV ~gV Zgë¶mZoEH$mnojm OmñV Jmdm§Mr {‘iyZ JQ> J«m‘n§Mm¶V Amho. {deofV:H$moH$U Am{U Am{Xdmgr~hþc ^mJmV JQ> J«m‘n§Mm¶VrMr (J«wnJ«m‘n§Mm¶V) g§»¶m A{YH$ Amho. WoQ> gan§M{ZdS>rZ§ ¶m JQ>J«m‘n§Mm¶Vrda {d^º$dmXmMo n[aUm‘ hmoʶmMr rVr Amho. EImÚmJmdmV cmoH$g§»¶oÀ¶m {ZH$fmZwgma JQ>J«m‘n§Mm¶VrMo à^mJ A{YH$AgVrc, Va ¶m J«m‘n§Mm¶Vr‘ܶo g‘m{dï> Agcocr H$‘rcmoH$g§»¶oMr Jmd§ Am{U IoS>r ¶m§Zm g§an§MnXmMm ‘mZ {‘ioc H$sZmhr, ¶m~m~V gm§eH$VmM Amho. ~hþg§»¶ cmoH$g§»¶oM§ Jmd

Page 14: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

16Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 16

Amnë¶mM JmdmVcm gan§M ìhmdm ¶m ‘mZ{gH$VoV Joc§, VaH$m¶‘ ¶mM JmdMm gan§M gÎmméT> hmoB©c, ¶mV e§H$m Zmhr. Aem{dnarV n[apñWVrV JQ> J«m‘n§Mm¶V gh^mJr BVa Jmd§ H$m¶‘gan§MnXmnmgyZ d§{MV amhVrc, ho H$Q>y g˶ Amho. ˶m‘wio WoQ>gan§M{ZdS>rMo n[aUm‘ Aem àH$mao JQ> J«m‘n§Mm¶Vrda {dnarVhmoD$ eH$VmV. ˶m‘ܶo {deofV: Am{Xdmgr Jmd-IoS>çm§Vë¶mJmdm§g‘moa Zdm noM {Z‘m©U hmoʶmMm g§ d Amho. EImÚm chmZJmdm§Vcr ‘{hcm Am{U nwéf {H$Vrhr gj‘ Am{U gw{e{jV Agcm,Var ‘moR>çm cmoH$g§»¶m Agcoë¶m JmdmÀ¶m à^mdm‘wi§ Vmo qH$dmVr gan§MnXmnmgyZ d§{MV amhʶmMmhr YmoH$m Amho.

‘hmamï> emgZmÀ¶m ¶m {ZU©¶m‘wio Am{W©H$ {eñVrMo AmìhmZ{Z‘m©U hmoD$ eH$Vo. H$maU OZVoVyZ WoQ> gan§M nXmMr {ZdS>hmoUma Agë¶mZo J«m‘n§Mm¶V gXñ¶m§Mr {e’$mag, R>amd AWdm‘VXmZ ¶m§À¶m{edm¶ IMm©Mm EH$m{YH$ma gan§Mmcm ~hmc hmoUmaAmho. Aemdoir ¶m nÕVrZo {ZdSy>Z Amcocm gan§M hm Amnë¶mMOmVg‘yhmMm {dMma H$é eH$Vmo qH$dm Ho$di Amnë¶mM à^mJmH$S>ocj XoD$ eH$Vmo VgoM Am{W©H$ ÑîQ>çm {ZYrMmhr dmna H$éeH$Vmo.

¶m‘wio gan§M hm {dH$mg{ZYrÀ¶m ~m~VrV Amnë¶m à^mJmcmPyH$Vo ‘mn XoD$Z dmJy eH$Vmo, nU ˶m‘wio JmdmJmd§mV{dH$mg{ZYrÀ¶m dmQ>nmdéZ g§Kf© hmoʶmMo àH$ma dmT>Vrc. AmnUho Oar ‘mݶ Ho$co H$s gan§Mmcm {‘iUmao IMm©Mo A{YH$maJ«m‘g oV R>aUma Agco Varhr ~hþg§»¶ OmVg‘whmMm à^md/dM©ñd cmoH$g§»¶oÀ¶m Ñï>rZo) J«m‘g odaXoIrc amhÿ eH$Vo. ¶mH$[aVmAm{W©H$ {eñVrMo YmoaU Adc§~Uo ‘hÎdmMo Amho. J«m‘n§Mm¶VgXñ¶m§Mo {Z¶§ÌU Zgcoë¶m IMm©Mo A{YH$ma gan§Mmcm {‘imcoVa ˶m‘YyZ gm‘m{OH$ d OmVr¶ gcmoIm H$m¶‘ R>odʶmMo AmìhmZàemgZmg‘moa C o amhÿ eH$Vo. n[aUm‘r IMm©Mo gd© A{YH$ma(EH$m{YH$ma) ho gan§MmH$S>o XoUo ho ˶mM JmdmVë¶m cmoH$emhr‘mJm©Zo {ZdSy>Z ¶oUmè¶m BVa J«m‘n§Mm¶V gXñ¶m§da Aݶm¶H$maH$R>é eH$Vo.

Á¶m CXmÎm hoVyZo ^maVmÀ¶m n§Mm¶VamO ì¶dñWo‘ܶocmoH$emhr {dH|$ÐrH$aUmMm nm¶m KmVcm Jocm Amho Vmo hoVy H$m¶‘R>odm¶Mm Agoc Va amOH$s¶ H|$ÐrH$aUmcm Amda KmVcm nm{hOoH$maU WoQ> gan§M {ZdS>rVyZ amOH$s¶ njm§Mr KwgImoar Aà˶jnUoJ«m‘n§Mm¶V {ZdS>UyH$m§‘ܶo hmoD$ eH$Vo, Am{U ˶mVyZ JmdnmVirda njr¶ amOH$maUmcm ~i {‘iy eH$Vo.

WoQ> gan§Mm§Mr {ZdS> H$aVmZm ¶mhr Jmoï>tH$S>o emgZmZo cjXoUo JaOoMo Amho -1) gaH$macm gm‘m{OH$ A{YH$mam§Mr Am{U à˶oH$ ZmJ[aH$m§À¶m

ñdmV§Í¶mMr O~m~Xmar gan§M nma nS>oc, ¶mgmR>rMr AmXe©AmMmag§{hVm V¶ma H$amdr cmJUma Amho.

2) gan§MmMo A{YH$ma J«m‘n§Mm¶V gXñ¶m§À¶m A{YH$mam§daAmH«$‘U H$aUmao R>aUma ZmhrV ¶mMr H$miOr ¿¶mdr cmJoc.

3) J«m‘n§Mm¶V gXñ¶ Am{U J«m‘godH$ ¶m§À¶mV àemgH$s¶g‘Ýd¶mMm A^md amhUma Zmhr, Zm ¶mgmR>r emgZmZoH$m¶ÚmV ñnï> VaVyXr H$am¶cm hì¶mV.

4) gan§M WoQ> OZVoVyZ {ZdS>cm Var Vmo J«m‘g^ogmo~VJ«m‘n§Mm¶Vrcmhr O~m~Xma amhrc ¶mgmR>rÀ¶m gwYmaUmH$m¶ÚmV H$amì¶m cmJVrc.‘hmamï´> emgZmZo WoQ> OZVoVyZ gan§M nXmMr {ZdS>

H$aʶmÀ¶m {ZU©¶mMr ZH$mamË‘H$ ~mOy ñnï> Ho$ë¶mZ§Va, AmVm¶m {ZU©¶mÀ¶m gH$mamË‘H$ ~mOyH$S>ohr cj XoUo JaOoMo Amho;H$maU emgZmMm hm {ZU©¶ nyU©nUo MyH$sMm Amho Ago åhUUo

¶mo½¶ AgUma Zmhr. ¶m {ZU¶mÀ¶m H$mhr Mm§Jë¶mhr ~mOy ñnï>hmoVmV Ogo -1) ¶m {ZU©¶m‘wio J«m‘{dH$mgmcm MmcZm {‘ioc H$maU ¶m

{ZU©¶mZo gd©gm‘mݶ H$m¶©H$Vm© AmVm WoQ> gan§MnXmgmR>r{ZdS>UyH$ [aJUmV ¶oD$ eH$Vmo Am{U ˶mcm {ZdSy>Z XoʶmMrg§Yr J«m‘ñWm§Zm {‘iy eH$Vo.

2) gan§M nXmgmR>r hmoUmao JmdñVamdarc amOH$maU åhUOoAmnë¶m ‘OuVrc ‘mUyg gan§M nXr {Z¶wº$ H$aʶmMrdOZXma Zo˶m§Mr Mmc ¶mcm Amim ~goc.

3) gan§M nXmgmR>r hmoUmao cm°q~J Am{U ˶mgmR>r cmImo én¶oIM© hmoUo VgoM nXmda Amë¶mZ§Va ¶m n¡em§Mr hmoUmardgycr d ˶mgmR>r hmoUmam «ï>mMma Wm§~oc.

4) cmoH$m§Zm àm‘m{UH$ C‘oXdmamcm {dO¶r H$aʶmMo ñdmV§Í¶{‘ioc.

5) gan§M nX {‘i{dʶmgmR>r ~è¶mM doim J«m‘n§Mm¶VgXñ¶m§Zm Am{‘f {Xco OmVo, ˶m§Zm ni{dʶmMo àH$mahmoVmV VgoM JmdmVrc JQ>m-VQ>m§Mo amOH$maU hmoVo ¶mgd© Jmoï>tda à{V~§Y ~goc.

6) Zd{Z¶wº$ gan§Mmda {H$‘mZ XmoZ df© Var A{dídmg R>amdAmUVm ¶oUma Zmhr Agm {Z¶‘ gaH$maZo Omhra Ho$cmAmho. hm {Z¶‘ H$mhtZm OmMH$ dmQ>Vmo. nU gmo¶rgmR>rqH$dm amOH$maU åhUyZ A{dídmg R>amd AmUʶmMoamOH$maU Jmd ñVamda ‘moR>çm à‘mUmV hmoVo ho àH$ma{H$‘mZ XmoZ dfmªgmR>r Wm§~Vrc Am{U J«m‘n§Mm¶VrcmàJVrÀ¶m Ñï>rZo à¶ËZ H$aVm ¶oD$ eH$Vmo.

7) gan§M hm g§nyU© JmdmÀ¶m OZVoZo {ZdSy>Z {Xcocm Agë¶mZogan§M nXmÀ¶m C‘oXdmamcm Ho$di Amnë¶m mD$-^mdH$sMm{dMma Z H$aVm g§nyU© JmdmV àMmamgmR>r {’$amdo cmJoc¶m‘wio JQ>m-VQ>m§Mo amOH$maU ~§X hmoD$Z Jmdmcm ¶mo½¶dmQ>oc Vmo C‘oXdma {ZdS>cm OmB©c.{dÚmWu {‘Ìm§Zmo AmVmn¶ªVÀ¶m ‘m{hVrVyZ AmnU emgZ

{ZU©¶mMr EH$ ~mOy nm{hcr Vr åhUOo gan§M nXmMr WoQ> OZVoVyZ{ZdS>; ‘mÌ amÁ¶emgZmZo AmUIr EH$ {ZU©¶ ¶mM nXmH$[aVmKoVcm Amho Vmo åhUOo ¶m nXmÀ¶m "e¡j{UH$ AQ>rMm". ‘§Ìr‘§S>i~¡R>H$sV KoVcoë¶m {ZU©¶mZwgma 1995 Z§Va OÝ‘ Pmcoë¶m춺$s¨ZmM ¶mnwT>o gan§M nXmMr {ZdS>UyH$ cT>{dʶmgmR>r"gmVdrn¶ªV" {ejUmMr AQ> R>odcr Amho. gwédmVrcm hr AQ>Xhmdrn¶ªV {ejUmMr hmoVr. ‘mÌ Am{Xdmgr {dH$mg {d^mJmÀ¶m{e’$maerZwgma hr AQ> gmVdrn¶ªVÀ¶m {ejUmMr Agmdr AergwYmaUm gwMdyZ ñdrH$maʶmV Amcr.

e¡j{UH$ AQ> Agmdr H$s Agy Z¶o ¶m~m~VrVhr XmoZ ~mOyAmhoV. ˶m XmoZ ~mOy åhUOo e¡j{UH$ AQ> cmJy H$aUo. ~Xc˶mn[apñWVrMm {dMma H$aVm ¶mo½¶ Amho Va Xþgar ~mOy åhUOoe¡j{UH$ AQ> cmJy H$aUo. KQ>Zm {damoYr Amho. qH$~hþZm g‘VoÀ¶m‘wc yV h¸$m{damoYr Amho. ^maVm‘ܶo ‘VXmZmÀ¶m h¸$m~m~VrVH$moUVrhr e¡j{UH$ AQ> Zmhr Va Ho$di d¶mMr Amho. Vgo nmhVm^maVm‘ܶo n§Mm¶V amOì¶dñWo‘ܶo e¡j{UH$ AQ> cmJy H$aUmao"n{hco KQ>H$amÁ¶" "amOñWmZ" AgyZ "Xþgao KQ>H$ amÁ¶""h[a¶mUm" Amho. 7 gßQ>|~a 2015 amoOr h[a¶mZm gaH$maZo"n§Mm¶V amO H$m¶Xm - 1994" ‘ܶo XþéñVr H$éZ gd©gmYmaUJQ>mVrc C‘oXdmamg Xhmdr CÎmrU©, ‘{hcm C‘oXdmamg AmR>drCÎmrU©, X{cV C‘oXdmamg nmMdr CÎmrU© Aem AQ>r R>odë¶mAmhoV. {deof åhUOo ¶m h[a¶mZm gaH$maÀ¶m {ZU©¶mcm gdm©oƒÝ¶m¶mc¶mZo g§‘Vr XoVmZm Agohr ñnï> Ho$co Amho H$s - ""h[a¶mZm

Page 15: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

17Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 17

{dYmZg oZo ‘§Oya Ho$coco {dYo¶H$ amÁ¶KQ>ZoVrc VaVyXtÀ¶m Ñï>rZo¶mo½¶ AgyZ ˶m‘wio {ZdS>UyH$ cT>dy BpÀN>Umè¶m H$moU˶mhr춺$sÀ¶m ‘wc yV h¸$m§Mo C„§KZ hmoV Zmhr"".

darc C„oImZwgma ¶mhr {ZU©¶mÀ¶m H$moU˶m XmoZ ~mOy hoAmVm cjmV Amco Agoc; ˶m‘wio ¶m XmoÝhr ~mOy§Mr nwT>o MMm©H$é-

e¡j{UH$ AQ> ¶mo½¶ - H$m ?1) J«m‘rU {dH$mgmÀ¶m joÌmV H$m‘ H$aUmè¶m Vkm§À¶m ‘Vo

{H$‘mZ {ejUmMr AQ> ¶mo½¶ Amho. H$maU ¶m{edm¶n§Mm¶VamO nXm{YH$mè¶mg H|$Ð d amÁ¶ gaH$maÀ¶m ¶moOZm,H$m¶©H«$‘ g‘OUma ZmhrV.

2) AmO J«m‘n§Mm¶V ñVamda E-Governance Mm dmna hmVAgë¶mZo e¡j{UH$ AQ> ¶mo½¶ Amho.

3) e¡j{UH$ AQ>r‘wio AZwgy{MV OmVr, O‘mVrMo ZoV¥Ëd hoñdV: gw{e{jV Agë¶mg Amnë¶m g‘mOmcmhr {ejrVH$é eHo$c Am{U ZdrZ ZoV¥Ëd {Z‘m©U H$é eHo$c.e¡j{UH$ AQ> A¶mo½¶ H$m ?

1) e¡j{UH$ AQ> cmJy Ho$ë¶mg ‘hmamï´>mVrc AZoH$ cmoH$gan§M nXmÀ¶m {ZdS>UyH$snmgyZ d§{MV amhVrc.

2) gw{e{jV C‘oXdma {ZdS>UyH$ Amë¶m‘wio ñWm{ZH$ñdemgZmÀ¶m H$m‘mMm XOm© gwYmaoc ¶mMr emídVr H$m¶?

3) ^maVmVrc n§Mm¶VamO g§ñWm cmoH$emhrMo à{ejU XoUmè¶mnmR>emim AmhoV ˶m‘wio ¶m nmR>emioV A{e{jVm§Zm ~mhoaR>odUo ¶mo½¶ R>aUma Zmhr.

4) KQ>ZoÀ¶m H$c‘ 326 ‘ܶo ‘VXmZmÀ¶m A{YH$mamMr AQ>d¶mMr AgVmZm n§Mm¶VamO‘Yrc C‘oXdmarH$arVm e¡j{UH$AQ> R>odUo {H$VnV ¶mo½¶ ?H$mhr ~mOy Aem nÕVrZohr ñnï> Ho$ë¶m AmhoV.

* 14 ì¶m {dÎm Am¶moJmÀ¶m {e’$maerZwgma 15 hOma H$moQ>rén¶o J«m‘n§Mm¶VrH$S>o {dH$mg {ZYr åhUyZ ¶oD$ KmVcoAmhoV Am{U ¶m aH$‘oÀ¶m ¶mo½¶ {d{Z¶moJ H$aʶmgmR>rgan§MmÀ¶m e¡j{UH$ nmÌVoMr AQ> ¶mo½¶ dmQ>Vo.

* ¶m {ZU©¶mZo gan§MmÀ¶m AmajUmda H$moUVmhr n[aUm‘hmoUma Zmhr Ago gaH$maZo ñnï> Ho$co Amho.

* e¡j{UH$ AQ>r‘wio Jmdm-Jmdm§Vrc gw{e{jV VéUm§Zm g§Yr{‘ioc.

* gw{jV 춺$sOdi AgUmè¶m ì¶mnH$ Ñï>rH$moUmMm ’$m¶Xm{dH$mgmË‘H$ H$m¶m©gmR>r hmoD$ eH$Vmo.

* gmVdr nmgMr AQ> 1 OmZodmar 1995 Z§Va OÝ‘coë¶m춺$sZmM cmJy amhUma Agë¶m‘wio ˶mnydu OÝ‘coco cmoH$¶mMm ’$m¶Xm KoVrcM.EHy$UM gaH$maZo Aem AZoH$ AQ>r H$aʶmnojm gd©M

amOH$s¶ njm§Zr AWdm ñWm{ZH$ n°ZocZr Mm[aͶdmZ, gw{e{jV,JwÝhoJmar‘wº$ C‘oXdma C o Ho$co Am{U ˶mhrnojm ‘hÎdmMo åhUOo‘VXmam§Zr AemM C‘oXdmam§Zm {ZdSy>Z XoUo Amdí¶H$ Amho.

WmoS>³¶mV ‘hmamï> emgZmZo gan§M nXmgmR>r KoVcoco XmoÝhr{ZU©¶ {H$Vr Mm§Jë¶m nÕVrZo A‘cm§V AmUco OmVmV ? Am{U¶m {ZU©¶m§Mo n[aUm‘ gH$mamË‘H$ KSy>Z ¶oVmV H$m ? ¶m àíZm§MrCÎmao AmJm‘r H$mimV {ZpíMVM {‘iVrc.

- àm. {dO¶Hw$‘ma qeXoghmæ¶H$ àmܶmnH$, ñQ>S>r gH©$c > Am{U CEC,

nwU oo {dÚmnrR>, [email protected]

g§X ©gyMr -1) ^maVr¶ amÁ¶ì¶dñWm/Indian Polity

- E‘. cú‘rH$m§V2) ^maVr¶ àemgZ/Indian Administration

- ~r. Ec. ’$mS>r¶m3) X¡. gH$mi - 3 Owc¡ 20174) X¡{ZH$ cmoH$gÎmm - 3 Owc¡ 20175) www.abpmaza.com

^maVmMr y{‘H$m^yVmZ d MrZ‘Yrb S>moH$bm‘ dmX ^maVmgmR>r ‘hÎdmMm

Amho. H$maU MrZÀ`m BÀN>oZwgma S>moH$bm‘ dm S>moH$mbm `m qIS>rda{MZr h¸$ àñWm{nV Pmbm Va Vo ^maVmgmR>r A{YH$ YmoH$mXm`H$R>aUma Amho. Vgo Pmë`mg MrZ WoQ> maVmÀ`m Xmamer oB©b. S>moH$bm‘‘wÚmda ^maVmg ^yVmZMr nmR>amIU H$amdr bmJob. nU ^yVmZ `màíZmda MrZMo XS>nU {H$Vr H$mi ghZ H$ê$ eH$Uma, hm Iam àíZAmho. Ë`mM doir yVmZMr nmR>amIU H$aVmZm {g¸$s‘À`m ZWy bmn[agamH$S>o ^maVmbm bj Úmdo bmJUma Amho. MrZZo Amnbr VoWrbCnpñWVr dmT>dbr Amho. VgoM ^yVmZ Am{U ^maVmVrb XardmT>dÊ`mMm MrZMm à`ËZ Amho.

^maVmÀ`m g^modVmbÀ`m gd© Xoem§À`m MrZer Agboë`mì`mnmaC{X‘mMm AmH$ma ^maVmnojm A{YH$ Amho. `m Xoem§V MrZZoHo$bobr dm `m Xoem§Zr {MZr ~mOmanoR>oV Ho$bobr Jw§VdUyH$ ^maVmVrbJw§VdUwH$snojm A{YH$ Amho. {MZr ‘hm‘mJ© n[afXoV ^maV dJiVmgd© Xoe gh^mJr Pmbo.

n§VàYmZ Za|Ð ‘moXr dm°qe½Q>Z‘Ü o AÜ`j S>moZmëS> Qån m§À`merdmQ>mKmQ>r H$arV AgVmZm {MZr ’$m¡Om ^yVmZ‘Ü`o KwgImoar H$arVhmoË`m. dm°qe½Q>Z‘Yrb g§ wº$ {ZdoXZmV Qån m§Zr MrZg§X^m©V maVr`^y{‘Ho$g nmqR>~m {Xbm. nU MrZÀ`m añVo YmoaUmg {damoY Ho$bmZmhr. Q´ån `m§Mo Á`oð> A‘o[aH$s A{YH$mar MrZÀ`m ‘hm‘mJ© n[afXoghOa hmoVo. {dî¶mV {MZr X~md maVmda dmT>V am{hbm Va A‘o[aH$s‘XVrMr ImÌr Zmhr, H$maU A‘o[aHo$Mo naamï´> YmoaU ho AW©H$maUmMm^mJ AgVo Am{U MrZZo `m AmKmS>rda nwaoer ~oJ‘r Ho$bobr Amho.

MrZ AmKmS>rda ^maVmbm EH$Q>çmbmM bT>mdo bmJUma AmhoAm{U `m bT>mB©g ‘moR>r Am{W©H$ {H$Zma Amho. MrZMr ^maVmVrbAm{W©H$ Jw§VdUyH$ dmT>br Amho. noQ>rE‘ H§$nZr hr àmYmÝ`mZo {MZrAmho Am{U Joë`m 2 dfmªV ^maVmVrb {MZr Jw§VdUwH$sV ghmnQ>tZrdmT> Pmbobr Amho. Ë`m VwbZoV MrZ‘Yrb maVr` Jw§VdUyH$ dmT>bobrZmhr. ^maV Am{U MrZ ¶m§À¶mV g§Kf© Pmbm Va Vr ‘wimV én`mAm{U wAmZ m§À`mVrb bT>mB© Agob. 1953 gmbr {V~oQ> {Ji§H¥$VHo$ë`mZ§Va ‘mAmo PoS>m±J åhUmbo hmoVo - {V~oQ> hm MrZMm VihmVAmho Am{U bS>mI, Zonmi, {g¸$s‘, ^yVmZ Am{U AéUmMb àXoe- VoìhmMm Zo’$m - hr Ë`m VihmVmMr ~moQ>o AmhoV, `m ~moQ>m§gmR>rgܶm g§Kf© gwê$ Amho.

^maVmbm ^yVmZgmaIm {Odm^mdmMm {‘Ì d eoOmar XoeJ‘dm`Mm Zmhr. MrZ OoWo añVo~m§YUr H$ê$ nmhV Amho Vmo n[aga^maVmÀ`m "{MH$Z ZoH$' ({g{bJwS>r H$m°[aS>m°a)nmgyZ ZH$mo EdT>çmOdi Amho. MrZÀ¶m `m hmbMmbr ^maVmÀ`m `m ^mJmVrbgwa{jVVoÀ`mÑï>rZo gwa{jVVobm YmoH$m {Z‘m©U H$aUmè`m AmhoV.

(nmZ Z§. 14 dê$Z nwT>o Mmby...)

Page 16: Am°JñQ> 2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 3studycircle.guru/files/documents/000_3-18-pages.pdf(applicable only for MPSC / UPSC examination) a) Preliminary Examination: b) Main Examination

18Am°JñQ>2017 ñnYm© narjm ZmoH$ar g§X^© 18

gaH$madarb {dídmgmV ^maV OJmV n{hbm’$moãg© ‘m{gH$mZo Am{W©H$

ghH$m © Am{U {dH$mg (OECD)

g§KQ>ZoVrb à‘wI 34 Xoem§‘Ü`ogaH$ma{df`r bmoH$m§‘Ü o Agboë`m{dídmgm~Ôb gd}jU Ho$bo (14 Owb¡2014). ˶m‘ܶo ^maVmZo àW‘ H«$‘m§H$ nQ>H$mdbm. Va, J«rgeodQ>r Amho. bmoH$m§À`m ‘ZmV gaH$ma~Ôb Agboë`m {dídmgmMrnS>VmiUr gd}jUmVyZ H$aÊ`mV Ambr. ¶m JQ>mer 70 hÿZ A{YH${~JagXñ`r` AW©ì`dñWm OmoS>ë`m Joboë`m AmhoV. mXrZwgma^maVmÀ`m gdm©{YH$ 73 Q> o$ bmoH$m§Zr XoemÀ`m gaH$mada {dídmgXmIdbm Amho. H°$ZS>mbm Xþgao ñWmZ {‘imbo.

gaH$ma{df`r bmoH$m§Vrb {dídmgm~ÔbMr H«$‘dmar-1) ^maV (73%) 2) H°$ZS>m (62%)3) VwH©$ñVmZ (58%) 4) a{e`m (58%)5) O‘©Zr (55%) 6) X. Am{’«$H$m (48%)7) Am°ñQo{b`m (45%) 8) wZm`Q>oS> qH$½S>‘ (41%)9) OnmZ (36%) 10) A‘o[aH$m (30%)11) ñnoZ (30%) 12) ’«$mÝg (28%)13) ~«mPrb (26%) 14) X. H$mo[a`m (24%)15) J«rg (13%)

g|Q>a ’$m°a B§Q>aZ°eZb S>oìhbn‘|Q>Mm Ahdmbhm°dS>© {dÚmnrR>mÀ`m g|Q>a ’$m°a

B§Q>aZ°eZb S>oìhbn‘|Q>Zo àË oH$ XoemMrAm{W©H$ Jw§VmJw§V, {Z`m©Vr‘Yrb CËnmXZj‘VoVrb {d{dYVm m§Mm Aä`mg H$ê$Z˶m~m~V A§XmO ì`º$ Ho$bm.

`m {dH$mg AhdmbmVrb Zm|Xr -* doJmZo {dH${gV hmoV Agboë`m AW©ì`dñWm§‘Ü o 2025

n ªV maV hm AmKmS>rda Agob.* ^maVmMm dm{f©H$ {dH$mg Xa 7.7 Q> o$ EdT>m amhrb.* Joë`m H$mhr dfmª‘Ü o OmJ{VH$ Am{W©H$ dmT>rMo H|$Ð MrZH$Sy>Z

^maVmH$S>o gaH$bo Amho. nwT>rb XheH$m‘Ü ohr ho {MÌH$m`‘ amhÊ`mMr eŠ`Vm Amho.

* ^maVmÀ`m {Z`m©Vr‘Ü o d¡{dÜ` Ambo Amho. agm`Z, dmhZoAm{U BboŠQm°{ZH$ joÌmVyZ maVmMr {Z`m©V hmoV Amho.

pñdg ~±H$m§‘Yrb n¡em~m~V ^maV 88 ì`m ñWmZrpñdg Z°eZb ~±Ho$Zo (EgEZ~r) 3

Owb¡ 2017 am oOr Omhra Ho$boë`mAmH$S>odmarZwgma pñdg ~±H$m§‘Ü o R>odboë`mn¡emn¡H$s ^maVr`m§À`m n¡emMm Q>¸$m 0.04Q> o$ Amho. hr a¸$‘ 2015 ‘Ü o 0.08Q> o$ hmoVr. maVmMo pñdg ~±Ho$V 67.6 H$moQ>rpñdg ’«±$H$ (gw‘mao 4500 H$moQ>r én o) Agë`mMm A§XmO Amho.* pñdËPbªS>‘Yrb ~±H$m§‘Ü o n¡go R>odUmè`m XoemV ^maV

88 ñWmZmda AgyZ nm{H$ñVmZ 71 ì`m ñWmZmda Amho.* 2015 ‘Ü o ^maV 75 ì`m ñWmZr hmoVm, 2007 ‘Ü o

50 ì`m, Va 2004 ‘Ü o 37 ì`m ñWmZmda hmoVm.* n{hbo Xhm Xoe - pñdg ~±Ho$V n¡go R>odUmè`m Xoem§‘Ü o

{~«Q>Z n{hë`m, Va A‘o[aH$m (177 AãO pñdg ’«±$H$,14 Q> o$) Xwgè`m H«$‘m§H$mda Amho. `mZ§Va doñQ> B§S>rO,’«$mÝg, ~h‘mg, O‘©Zr, JwEZ©g©, Ogu, hm±JH$m±J Am{Ub³Po‘~J© AmXr Xoem§Mm g‘mdoe Amho.

* qgJmnya, hm±JH$m±J `m§À`m VwbZoV ^maVr`m§Zr R>odboë`mn¡emMo à‘mU IynM H$‘r Amho. Joë`m 3 dfmªV maVr`m§Zrn¡go R>odÊ`mMo à‘mU H$‘r Pmbo Amho.

* pñdg ~±Ho$V 2016 n ªV OJ^amVyZ 1420 AãO ’«±$H$a¸$‘ O‘m AgyZ `mn¡H$s B§½b§S>‘Yrb ZmJ[aH$m§Mr a¸$‘EHy$U aH$‘oÀ`m 20 Q> o$ åhUOo 359 AãO pñdg ’«±$H$.

Šbm`‘oQ> M|O BZ E{e`m A±S> {X n°{g{’$HE{e`Z S>oìhbn‘|Q> ~±H$

(ES > r~r) Am{U nm °Q ²gS ° >‘BpÝñQ>Q>çyQ> ’$m°a Šbm`‘oQ> Bån°ŠQ>[agM© (nrAm`Ho$) `m g§ñWm§ZrEH${ÌVarË`m V¶ma Ho$bobm [aOZA°Q> [añH$ - {X øy‘Z S>m`‘oÝeZ Am°’$ Šbm`‘oQ> M|O BZE{e`m A±S> {X n°{g{’$H hm g§emoYZ Ahdmb Owb¡ 2017‘ܶo Omhra Pmbm. ˶mVrb Zm|Xr-* 21 ì¶m eVH$mÀ`m AIoarn ªV ^maV, nm{H$ñVmZ VgoM

~m§JbmXoe‘Yrb {H$ZmanÅ>rbJVÀ`m ^mJmV amhUmao 13H$moQ>r ZmJ[aH$ nwam‘wio {dñWm{nV hmoÊ`mMm YmoH$m Amho.

* hdm‘mZ~Xbm§Mm n[aUm‘ åhUyZ `oUmè`m H$mhrXeH$m§‘Ü`o maVmgh Am{e`m d n°{g{’$H$ àXoemVrb

Am§ V a am ï>r ¶Mmby

KS>m‘moS>r