AMORİUM ANTİK KENTİ KAZI ÇALIŞMALARI ROMA, BİZANS ... · amorİum antİk kentİ kazi ÇaliŞmalari: roma, bİzans, selÇuklu ve osmanli İzlerİ 2015 yili kazi ÇaliŞmalari

AMORİUM ANTİK KENTİ KAZI ÇALIŞMALARI: ROMA, BİZANS,

SELÇUKLU VE OSMANLI İZLERİ

2015 YILI KAZI ÇALIŞMALARI

DOÇ. DR. ZELİHA DEMİREL GÖKALP

1

GİRİŞ

Amorium Kenti 2015 yılı kazı çalışmaları 23.07.2015-06.09.2015 tarihleri arasında

gerçekleştirilmiştir. Çalışmalarda Bakanlık Temsilcisi olarak Ankara Etnografa Müzesi’nden

uzman İsa YILMAZ, Kazı Başkanı Doç. Dr. Zeliha DEMİREL GÖKALP, Kazı Başkan

Yardımcısı Dr. A. Ceren EREL, Alan Sorumlusu olarak Mersin Üniversitesi’nden Yrd. Doç.

Dr. Şener YILDIRIM, Anadolu Üniversitesi’nden Araş. Gör. Selda UYGUN ve Araş. Gör.

Erkan KAYA, ayrıca Girit Üniversitesi’nden Dr. Nikos TSİVİKİS, Atina’dan Olga

KARAGİORGOU1, Bonn Üniversitesi’nden Petra LINSCHEID2, antropoloji çalışmaları için

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Arzu DEMİREL, tarih çalışmaları için

Girit Üniversitesi’nden Thanasis SOTIRIOU, Kostas RAUSSOS, jeofizik çalışmalarını

yürüten Tuna KALAYCI, Katerina KANATSELOU’dan oluşan bilimsel ekip yer almıştır.

Kazı çalışmaları Anadolu Üniversitesi3, Hacettepe Üniversitesi4, Akdeniz Üniversitesi5 ve

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi’nden6 mezun ve lisans öğrencilerinin katılımları ve 10 işçi

ile gerçekleştirilmiştir.

2015 yılı kazı çalışmalarına T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Anadolu Üniversitesi,

Türk Tarih Kurumu, Emirdağ Kaymakamlığı, Emirdağ Belediyesi ve Davulga Belediyesi

destek olmuştur.

2015 Yılı çalışmaları Depo Çalışmaları, Temizlik ve Kazı Çalışmaları, Koruma ve

Belgeleme Çalışmaları olarak 3 başlık altında değerlendirilebilir.

1. Depo Çalışmaları

2015 yılında yürütülen depo çalışmalarında Anadolu Üniversitesi’nden Araş. Gör.

Gizem Altun, Sanat Tarihi Bölümü yüksek lisans öğrencisi Berna Yıldırım çalışmıştır.

1 Önceki kazı sezonlarda bulunan kurşun mühürleri çalışmıştır. 2 Önceki kazı sezonlarında bulunan kumaş parçalarını çalışmıştır. 3 Sanat Tarihçi Mehmet Kurt, Berna Yıldırım, Sevinç Özen; Öğrenciler, Özcan Yamaç, Samet Lüleci, Zeynep

Aktop, Seda Önder, Demet Yetkinoğlu, Hakan Can Aslanoğlu, Gül Pınar Otlu. 4 Seramik Bölümü mezunu Ceren Gürçay. 5 Sanat Tarihi Bölümü öğrencisi Ceren Uzun. 6 Antropoloji Bölümü öğrencileri Saliha Kuyumcu, Hatice Öztürk.

2

Araş. Gör. Gizem Altun 1988-2013 yılları arasında Amorium kazılarında ele geçen

tüm cam eserleri7, Berna Yıldırım8 ise maden eserleri buluntu yerleri, ele geçtikleri yıllar

dikkate alınarak depoda tasnifi üzerinde çalışmaları yürütmüştür.

2. Temizlik ve Kazı Çalışmaları

Kazı çalışmalarının ilk etabında 23-30 Temmuz 2015 tarihleri arasında Aşağı Şehir‘de

Aşağı Şehir Kilisesi, Büyük Mekan ve Büyük Bina’da; Yukarı Şehir ’de Bazilika B’de

(Resim 1-2) ve Güney Batı Kule ’de genel bir yüzey ve ot temizliği gerçekleştirilmiştir.

Bunun yanı sıra 12.08.2015 tarihinde kazı alanlarında çalışılmamış, jeofizik ölçümü yapılmak

için belirlenen alanlarda ot biçmek koşuluyla temizlik çalışması yapılmıştır (Resim 3). Ekip

üyeleri ölçüm yapılacak alanda tüm gün çalışmışlardır.

2.1.Yukarı Şehir Bazilika Bg (Bg1, Bg2, Bg3,Bg4,Bg5) Açmaları

2013 yılında başlayan çalışmalar 2015 yılında da sürdürülmüştür. Alanın sorumlusu

Kazı Başkan Yardımcısı Dr. A. Ceren EREL’dir.

2015 yılı kazı sezonunda, Yukarı Şehir B Bazilikası alanında 31.07.2015 – 29.08.2015

tarihleri arasında arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

Bu yıl Bg1, Bg2, Bg3, Bg4, Bg5 olmak üzere beş yeni 5.00 x 5.00’lik açmada

çalışılmıştır. Ayrıca bu yıl tespit edilen mimari verilerin anlaşılabilmesi için 2013 yılında

çalışılan Ba4 açmasının bir bölümünde toprak seviyesinde yaklaşık 10 cm. inilmiştir.

Bu yıl kazılması planlanan ilk açma olan Bg1 açması (Resim 4), B bazilikası apsis

başlangıcının güneyinde bulunmaktadır. Açmanın yeri saptanırken, bazilikanın apsisin

güneyinde kalan doğu duvarının ve bazilikanın güney duvarının tespit edilmesi amaçlanmıştır.

Böylece yapının sözü edilen yönlerde sınırları saptanarak, olası boyutları hakkında fikir sahibi

olunması planlanmıştır. Elde edilen mimari veriler neticesinde, Bg1’den sonraki açmaların,

batı ve kuzey yönünde devam ettirilmesine karar verilmiştir. Bunun sebebi, yapının güney

duvarının batı yönünde devamını takip edebilmek ve yapı içerisindeki bölümlenmeyi ve farklı

evreleri anlayabilmektir. Bu sezondaki çalışmalara batı ve kuzey yönünde devam

7 Arş. Gör. Gizem Altun Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nde Amorium Kentinde 2013-2015

yıllarında yürütülen kazılar sonucunda çıkartılan tüm cam eserler üzerine yüksek lisans tezi hazırlamaktadır. 8 Sanat Tarihçi Berna Yıldırım Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nde “Amorium Kazısı Büyük Bina

Maden Buluntuları” konulu yüksek lisans tezi hazırlamaktadır.

3

etmememizin bir diğer sebebi, bazilikanın güney duvarı dışında kalan alanın mezar alanı

olarak kullanıldığının saptanmasıdır. Bu yönde devam edecek açmalarda çok sayıda mezarın

çıkması söz konusu olduğu için önümüzdeki sezon, antropologlardan oluşan daha geniş ve

uzun zamanlı bir ekiple çalışılması uygun görülmüştür.

Açmalardaki çalışmalar yaklaşık 975.791 – 975.291 kodları arasında başlamış ve yine

yaklaşık 974.481 – 974.141 kodlarında sonlandırılmıştır. Bg1 açmasında dört; Bg2, Bg3

açmalarında üç; Bg4 açmasında iki ve Bg5 açmasında beş konteks belirlenmiştir.

Mimari:

Bu yıl yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen mimari verileri şöyle özetlemek mümkündür:

B Bazilikası apsisinin yaklaşık başlangıç ekseninde, güneydeki Bg1 (Resim 4) ve onun

batısında Bg2 açmalarının yerleri saptanırken yukarda da belirttiğimiz üzere bazilikanın doğu

ve güney duvarlarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmalar sonucu hedeflendiği üzere

kuzey - güney yönünde ve doğu - batı yönünde devam eden ve birbiriyle 90° açıyla birleşen

iki duvar tespit edilmiştir (Resim 5). Kuzey – güney doğrultusundaki duvarın bazilikanın

doğu duvarının apsisin güneyinde kalan bölümü; doğu – batı doğrultusundaki duvarın ise

bazilikanın güney duvarı olduğu anlaşılmıştır.

Bazilikanın doğu duvarının tamamı günümüze sağlam olarak ulaşmamıştır. 2013

yılında çalışılan Ba4 açmasında toprak seviyesi inilerek kontrol edilmiş; duvarın apsisle

birleştiği kısmın tamamının mevcut olamadığı görülmüştür. Ancak kalan izlerden birleşme

yeri anlaşılabilmektedir. Belli bir seviyeye kadar mevcut olan duvarın üst kodları 975.261 –

974.551 arasında değişmekte; en yüksek noktada, inilen toprak seviyesinden yaklaşık 0.90 m.

yüksekliğinde görülebilmektedir. Duvarın yaklaşık ekseninde bir açıklık bulunmaktadır.

Ancak bunun yıkılma sonucu mu yoksa özgününde var olan bir açıklık mı olduğu kesin olarak

anlaşılamamıştır. Duvar sandık duvar tekniğindedir. Köşede, iki yanda büyük boyutlu

dikdörtgen blok taşlar kullanılmıştır. Duvarın diğer bölümlerinde, duvar örgü ve malzemesi

değişerek daha küçük boyutlu kısmen kaba yonu ve moloz taşların kullanıldığı görülmektedir.

Ayrıca duvar örgüsünde yer yer kırık tuğlalarda kullanılmıştır.

Bazilikanın güney duvarı da benzer şekilde belli bir seviyeye kadar günümüze

ulaşmıştır. Duvarın üst kodları 975.351 – 974.951 arasında değişmektedir. Duvar inilen toprak

seviyesinden yaklaşık 1.00 – 1.20 m. yüksekliğinde günümüze ulaşabilmiştir. Ayrıca duvarın

4

içten yaklaşık eksende zarar gördüğü tespit edilmiştir. Tıpkı doğu duvarda olduğu gibi,

köşede büyük boyutlu düzgün kesme taşların kullanıldığı sandık duvar tekniği, sonrasında ise

duvar örgü ve malzemesinde farklılıklar görülmektedir. Ayrıca Bg1 açmasının güneyinde,

bazilikanın doğu duvarının dışında, güney ve doğu yönünde devam eden duvar kalıntıları

veya yıkıntı olması muhtemel izler tespit edilmiştir.

Doğu ve güney duvarların, bazilikanın birinci evresine ait özgün konumlarında yer

aldıkları; ancak malzeme – teknikte görülen farklılıklardan dolayı sonraki evrelerde

konumlarında değişiklik yapılmadan onarım geçirdikleri veya yeniden inşa edildikleri

düşünülmektedir.

Çalışmaların ilerleyen aşamalarında, bazilikanın doğu ve güney duvarlarının,

kendilerine paralel olacak şekilde kuzey ve batıya inşa edilen birer duvarla birleştikleri ve bir

mekan oluşturulduğu görülmüştür. Doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı mekan içten

yaklaşık 4.70 x 7.50 m. boyutlarındadır (Resim 6). Batıda eksende, söveleri kısmen mevcut

bir girişi bulunmaktadır. Dışta girişin iki yanında tam olarak anlaşılamamakla birlikte,

duvarda niş benzeri birer girinti dikkat çeker. Bazilikanın güney duvarı, batı yönünde yaklaşık

7.50 m. devam ettikten sonra, kuzey-güney doğrultusunda uzanan batı duvarla 90° açıyla köşe

yapacak şekilde birleşmekte; batı duvarla aynı eksende, güney duvarın dışında, cephede dışa

doğru taşkınlık yapan büyük bir blok taş bulunmaktadır. Sonrasında ise bazilikanın güney

duvarı takip edilememektedir.

Bu büyük mekanı kuzeyde sınırlandıran duvarın bir bölümü, 2013 yılında çalışılan

Ba4 açmasında açığa çıkarılmış; bu yılda batısındaki Bg5 açmasında devamı tespit edilmiştir.

Duvar, yaklaşık güneydeki apsis başlangıcı ekseninde, doğu – batı doğrultusunda, bazilikanın

güney duvarına paraleldir. Doğu yönünde, bazilikanın doğu duvarıyla birleştiği

anlaşılmaktadır. Duvarın konumuna bakıldığında, bazilikanın ilk evresinde orta nef ile güney

nefi birbirinden ayıran eksen üzerinde olduğu görülmektedir. Bu yıl inilen toprak seviyesinde,

duvarın en altındaki taş sırasının, duvarın iki yanında dışa doğru taşkınlık yaptığı

saptanmıştır; duvarın dış yüzünde tümüyle, içte ise kısmen takip edilebilmektedir. Ayrıca

burada, duvarın üstteki bölümünden farklı olarak, oldukça düzgün işlenmiş, büyük boyutlu

blok taşlar kullanıldığı dikkat çekmektedir. Kuzey duvarın batı ucunda, doğu ve batısına

bitişik yarım yuvarlak sütunlar bulunan dikdörtgen bir paye bulunmaktadır. Payenin doğusuna

bitişik yarım sütün duvar örgüsünün içinde kalmıştır. Bugün belli bir seviyeye kadar mevcut

5

olan desteğin kalanına ait parçalar, duvar örgüsü içerisinde devşirme olarak kullanılmıştır.

Bütün bunlardan anlaşıldığı üzere, söz konusu destek in-situ durumda olup kuzey duvar

sonradan örülmüştür.

Kuzey duvardaki veriler değerlendirildiğinde; duvarın alt seviyede, daha kalın ve

farklı malzeme-tekniğe sahip olan bölümünün, konumu da göz önüne alındığında, erken

dönem bazilikasına ait, orta ve güney nefleri birbirinden ayıran stylobat olması mümkündür

(Resim 7). Kısmen duvar örgüsü içerisinde kalan batı uçta in-situ durumdaki desteğin de aynı

yapım evresine ait özgün desteklerden biri olması muhtemeldir.

Büyük mekanın batısında, Bg3, Bg4 ve kısmen Bg5 açma sınırları içerisinde,

bazılarının üçüncü bir yapım evresine ait olduğunu düşündüğümüz duvarlara sahip mekanlar

tespit edilmiştir. Mekanların bulunduğu alan kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır.

Alanı kuzey ve güneyde sınırlandıran dış duvarlar, büyük mekanın kuzey duvarı ile

bazilikanın güney duvarının eksenlerinden dışa doğru kaymış çıkıntı yapmaktadırlar. Bu

mekanların batı yönünde devam ettikleri kalan duvar izlerinden anlaşılmaktadır. Ancak kazı

sezonunun sonuna gelinmesi nedeniyle önümüzdeki yıllarda yapılacak çalışmalarda açığa

çıkarılacaktır.

Sonuç olarak şimdiye kadar elde edilen mimari verilere göre, erken dönem bazilikası,

dıştan yedi cepheli içten yarım yuvarlak apsisli, üç nefli bir bazilikadır (Resim 8-9). Daha

sonra bazilikanın herhangi bir sebeple yıkılması ve işlevini kaybetmesi sonucu, doğu duvar ve

güney duvarın belli bir bölümü konumları değiştirilmeden onarılmış ve/veya yeniden inşa

edilmiş; batı ve kuzey duvarlar eklenerek erken dönem bazilikasının güney nefinin doğusunda

dikdörtgen planlı bir mekan oluşturulmuştur. Kuzey duvar, bazilikanın stylobatı su basman

gibi kullanılarak onun üzerine inşa edilmiş ve stylobat üzerinde mevcut olan destekte

korunarak duvar örgüsünde sağlam bir köşe taşı olarak değerlendirilmiştir.

Mezarlar:

Bazilikanın güney duvarı ile batıdaki mekanları sınırlayan güney duvarın dışındaki alan gömü

alanı olarak kullanılmıştır (Resim 10). 2014 yılında çalışılan, apsisin doğusundaki alanda

olduğu gibi, burada da farklı seviyelerde gömüler tespit edilmiştir (Resim 11). İskeletlerin

bazıları, herhangi bir şekilde sınırlandırılmış mezar alanları tespit edilmeksizin dağınık halde

bulunmuştur. Bu durumdaki kemiklere, toplandıkları alana göre gruplandırılarak iskelet

6

numarası verilmiştir. Böylece daha sonra yapılacak antropolojik çalışmalarda, bireylerin

ayrılarak saptanması işlemini kolaylaştırmak hedeflenmiştir. Saptayabildiğimiz taş ve/veya

tuğla ile sınırlandırılmış alanlar içerisindeki iskeletlere ise mezar numarası verilmiştir.

Kemikler yaklaşık olarak 975.331 kodlarından itibaren başlamaktadır. Geçen yıl apsisin

doğusunda olduğu gibi, üst seviyelerdeki mezar ve iskeletler çok zarar görmüş; yukarıda da

belirtildiği gibi mezar sınırları saptanamayacak şekilde dağılmışlardır. Bu yıl mezar harici

bulunan kemikler toplamda İ1 – İ7 arasında numaralandırılmıştır.

Bu yıl tespit edilen en yüksek mezar kodu (mezar kapağı üst kodu) 974.981’dir.

Toplamda in–situ durumda 6 mezar tespit edilmiştir. Sadece taşlarla sınırlandırılmış veya taş

ve tuğlanın birlikte kullanıldığı sanduka tipi mezarlar dışında, geçen yıldan farklı olarak

tümüyle tuğladan yapılmış mezarlar bulunmuştur (Resim 12). Tuğla mezarlarda iki farklı tip

karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilki yanlarda, zemin ve kapakta tuğlaların kullanıldığı

dikdörtgen biçimli mezarlardır. Bu tip özellikle çocuk ve bebek mezarlarında tercih edilmiştir.

İkinci tip ise M3 olarak isimlendirdiğimiz tek örnekte karşımıza çıkmaktadır. Yanlarda iç

bükey büyük boyutlu tuğlaların kullanıldığı mezar, yine iki yandan iç bükey tuğlaların ortada

birleşmesi ile oluşan tonoz benzeri bir örtüye sahiptir (Resim 13).

Mezarlar içerisindeki iskeletler de genellikle diğerleri gibi dağınık ve oldukça zarar

görmüş durumdadırlar. M3’de bulunan iskelet, bu yılın en iyi korunmuş ve neredeyse tümüyle

in-situ durumda olan tek örneğidir. Mezarlarda ayrıca geçen yıl da olduğu gibi çoklu

gömülerle karşılaşılmıştır. İskeletler dağıldığı için bazılarının eş zamanlı gömüler olup

olmadıkları anlaşılamamaktadır. Ancak bazı mezarlarda farklı kodlarda birden çok iskelet

tespit edilmiş; aynı mezarın eş zamanlı değil farklı zamanlarda tekrardan kullanıldığı

anlaşılmıştır.

2.2. Aşağı Şehir Büyük Bina- BBD Açması

2014 yılında başlayan çalışmalar 2015 yılında da sürdürülmüştür. Söz konusu alanın

sorumlusu Dr. Nikos Tsivikis’dir.

Büyük Bina BBD Açmasında ilk kez kazı çalışmaları 2014 yılında gerçekleştirilmiştir.

BBD Açması, Martin Harrison döneminde “Büyük Bina” olarak adlandırılmış binanın

yaklaşık 20 m batısında yer almaktadır. 2014 yılında iyi durumda olan, tek parça üçgen masif

7

payenin üst yüzeyi ortaya çıkartılmıştır. 2014 yılı kazı ve yüzey bulguları sonucunda fiziksel

durumu aynı özelliklere sahip üç paye, arasında kabaca dikdörtgen bir mekanın varlığını

belirtmiştir. 2015 yılı çalışmalarının amacı kalan üç payeyi ve bu şaşırtıcı binanın genel

planını ortaya çıkartmak olmuştur. Dolayısıyla binanın tahmini sınırlarını içine alacak

biçimde 15x15 ölçüsünde büyük kare açma sınırları belirlenmiştir. Binanın hesaplanan

limitlerini kapsayabilmek için (Resim 14) hem iç hem dış seviyeleri düşürülerek açık açma

metodu kullanılmıştır.

Binanın hem iç hem de dış tarafında çalışılarak farklı seviyelerde aşağıya inilmiştir.

Böylelikle yapının tamamı ya da büyük bir kısmı içerde ve dışarda farklı seviyelerde ortaya

çıkartılmıştır. Tartışma konusu olan bina kareye yakın dikdörtgen plandadır. Bina kemerli çatı

örtüsünü taşıyacak biçimde karmaşık desteklere sahiptir. Henüz binanın işlevi tespit

edilmediği için söz konusu mekan “kareye yakın dikdörtgen planlı bina” olarak

isimlendirilmiştir.

Önceki kazı sezonlarında “Büyük Bina”da (LB) kullanılan numaralandırma sistemi

takip edilerek, Büyük Bina ile bağlantılı “kareye yakın dikdörtgen planlı bina”da (RB) 5 yeni

mekan/alan da çalışılmıştır.

Alan 11: “Kareye yakın dikdörtgen planlı bina”nın dışı, güneybatı duvar

Alan 12: “Kareye yakın dikdörtgen planlı bina”nın içi

Alan 13: “Kareye yakın dikdörtgen planlı bina”nın dışı, güneydoğu duvar

Alan 14: “Kareye yakın dikdörtgen planlı bina”nın dışı, kuzeydoğu duvar

Alan 15: “Kareye yakın dikdörtgen planlı bina”nın dışı, kuzeybatı duvar

Alan 11: Bu alan yapının güneybatı duvarın arkasında yer almaktadır. Alan 11 diğer

açmalar arasında kazı çalışmasını yürütülen en zor aladır, çünkü bu alanın açma sınırı oldukça

dardır. Alan 11 çok yüksek ihtimalle kareye yakın dikdörtgen planlı binanın güneybatısında

yer alan, oktogonal planlı olduğunu düşündüğümüz bir odadır. Biz hala bu odanın sadece

doğu duvarını biliyoruz. Bu alan aynı zamanda merkezi planlı olarak düşünülen binanın batı

cephesidir. Buna ek olarak odanın kuzey duvarının kuzey ucuna yakın bir yerde küçük bir

bölüm ortaya çıkarılmıştır. Duvarın ortaya çıkarılan bu bölümünden şu anlaşılmaktadır: Batı

duvarı ile kuzey duvarı arasında 90 derecelik bir açı mevcuttur. Bu açının varlığı ise bize şunu

göstermektedir. Oktogonal mekan çok büyük ihtimalle uzatılan boyutlarıyla yapıyı merkezi

planlı bir yapı haline getirmektedir. Oda (yarım yuvarlak) beşik kemerli bir örtü sistemine

8

sahiptir. Kemerin taşları iyi durumdadır ve kemer yayının doğu tarafındadır. Kemerin bu

detayı (yarım yuvarlak) beşik kemerin genişliğinin, batı duvarının pozisyonunun ve kemerin

desteklerinin hesaplanması için önemli bir veridir. Bu sene çıkartılan yeni bir özellik ise

uzunlamasına dikdörtgen planlı odanın doğu duvarında büyük delikler vardır ve kemerin

başlangıç seviyesine kadardır. Deliklerin kiriş deliği olduğu düşünülmektedir. Doğu duvarının

açığa kavuşturulan bu kısmında dört adet kiriş deliği bulunmaktadır (Resim 15). Bu deliklerin

ölçüleri kabaca 0.25x0.25'dir ve aralarında 40 cm boşluk vardır. Kiriş delikleri büyük

ihtimalle duvar boyunca ve kemerin altında devam etmektedir.

Merkezi planlı binanın güney ve batı payeleri arasındaki duvar sonradan açığa

çıkarılmıştır. Duvarların köşelerindeki üçgen nişlerin parçaları ile organik bir şekilde

bağlantılı olduğu için bu bölümler binanın bir parçası gibi durmaktadır. Tuğla örgülü üçgen

nişler yapının sonraki dönemlerinde de (Ortaçağdan bu yana) sistematik olarak kullanılmıştır.

Güneybatı duvarın ortasındaki yuvarlak ve derin çukur ise büyük ihtimalle modern

zamanlarda tuğla almak için açılmış olmalıdır. Alan 11'deki kazı çalışması yüzeyden 1.50

metre derine inildikten sonra durdurulmuştur. Gelinen seviye henüz zemine çok uzak ancak

örtü sistemine yakındır.

Alan 12: 2014 kazısında belirlenen bu alan, dört düz duvarla çerçevelendirilmiş olup

yapının diğer açmalarından farklı özelliklere sahiptir (Resim 14). 2015 sezonundaki

çalışmalarda binanın fonksiyonunu anlamak amacıyla alan 12’de yürütülen kazıda

tarihlendirme ve alandan çıkan materyallerin değerlendirilmesi üzerinde yoğunlaşmıştır. 2015

kazısı boyunca yapının çöküşünden sonraki kullanım evrelerini anlamaya yönelik üç ana

tabakada (stratigrafik) çalışılmıştır.

İlk olarak alanın, Roma döneminden modern çağlara kadar çeşitli bulguları içerisinde

barındıran bir yüzeye sahip olduğunu söyleyebiliriz. Amorium’un geçirmiş olduğu her

dönem, özellikle de 19. yüzyılın sonları ve 20 yüzyıl başlarındaki Hisarköy mimarisi ile

uyumludur. Büyük Bina’ya komşu olan yapı, malzemesiyle -büyük tuğla ve taşları ile-

modern çağlarda inşa edilen yeni binalara malzeme temin etme noktalarından birisi olmuştur.

Kazıdan önce dahi fark edilebilen kareye yakın dikdörtgen planlı merkezi binanın elementleri

görülebilmektedir ve yüzeydeki bu katmanlar arasında derme çatma konulan taşlar

bulunmaktadır. Ancak bunlar belgelendikten ve çizildikten sonra ortadan kaldırılmıştır.

9

Alan 12’de yüzeyden 1.5 m derinliğe inildiğinde tüm alana yayılan bir tabaka

bulunmuştur. Bu tabaka farklı dönemlerden izler taşımaktadır ve ayrıca yapının örtüsünden

yıkıntı parçalarını içerisinde barındırmaktadır. Küçük buluntulardan yeşil sırlı seramik

parçaların işaret ettiği en yakın dönem Osmanlı dönemidir. Bulunan yeşil sırlı seramiklerin

neredeyse tamamı 14-15. yy tarihlenir. Ayrıca bu sezonki kazıda alan 12’deki katmanda 1

adet sikke (anonim follis, 976-1035) bulunmuştur. Yine de bu tabakanın karışık olduğunu göz

önünde bulundurmak gerekir.

Bulunan yeşil sırlı seramiklerden yola çıkılarak ikinci tabakanın Osmanlı dönemine ait

olduğuna kesin gözüyle bakılmaktadır. Kalıntı ve yıkıntılardan arınmış alanda bu seviyede

toprak zemin görülmektedir. Zemin üzerinde, Osmanlı dönemine kadar uzanan karışık

seramikler dışında alanın terkedildiğini gösteren başka bir bulguya rastlanılmamıştır.

Alan 12’de kuzey payenin önünde diyagonal olarak döşenen, ne amaçla kullanıldığı

bilinmeyen ve sadece birkaç parçadan oluşan tuğla zemin döşemesi ortaya çıkarılmıştır

(Resim 15a). Döşemenin bulunduğu zemin seviyesi sonradan yapılan ikinci bir katmanın

varlığına işaret eder. Bu katmanın ortaya çıkışı orijinal binanın çoktan çöktüğü bir dönem ile

bağlantılı olmalıdır. Tartışılan zeminin seviyesi üst örtüde kullanılan kemerin başlangıcına

oldukça yakındır. Orijinal binanın duvarı en az üç metre daha derine doğru devam etmiş

olmalıdır. Kareye yakın dikdörtgen dış duvarlar ve üçgen payeleri içerisine alan diyagonal iç

duvarlar arasında dar sekiz köşe yer alır (Resim 16- 18). Böylece tahılları koymak için özel

bölmeler oluşturulmuştur. Binanın içi ve uzun yan duvarlar boyunca bu bölmeler devam

etmektedir. Köşe silolarının yapımı için 8 oyuğun en az 5 tanesi Osmanlı döneminde yapılmış

olmalıdır.

Yapının fonksiyonu ve mimarisinin anlaşılması için alan 12’nin tamamında Osmanlı

dönemine ait tabakanın kaldırılmasından sonra bu alan ortadan ikiye bölünerek kazı

kuzeybatıda sürdürülmüştür. Bu alanda daha derine inilmiştir. Bu alan kuzeybatı duvarı

bulabilmek için alan 15’i ve iki diyagonal duvarı içerisine alan bölümdür. Bu bölümde kazı

Osmanlı tabakasının en az 2 metre derinine indirilerek sürdürülmüştür. Tabaka içerisinde

bulunan materyaller orijinal binanın üst örtüsündeki kemer, duvar işçiliği ve kalıntılar ile

alakalı veri barındırmaktadır. Orta ölçekli yontma taş parçaları, tuğlalar, kesme taş görünümlü

parçalar, beton parçaları, kireç harçları vb. duvarın içerisinde izlenebilmektedir. Bu alanda

10

yürütülen kazıda neredeyse 3.5 m derine inilmesi rağmen zemine ulaşılamamıştır. Zemin ya

daha derinde ya da orijinali tamamen yok edilmiş olmalıdır.

Alan 13: Bu alan merkezi planlı yapının güneydoğusundadır ve yapının dış kısmıdır.

Binanın güneydoğusuna ait 12 m.lik duvarı içerisine alır (Resim 19). 2015 kazısında buradaki

duvarın büyük bir kısmı temizlenmiştir. Açma 1.5 m derinliğe kadar kazılarak bu derinlikte

bırakılmıştır. Bu açmadaki kazı bizim güneydoğu duvar ve duvarın dış kısmı hakkında çok

fazla bilgi sahibi olmamızı sağlamıştır. Alandaki çalışma bize başka bir bölüm ya da oda

olduğunu düşündürecek herhangi bir kanıt vermemiştir. Bu alanda yürüttüğümüz çalışmanın

sonuçları belki zemine yaklaştıkça ve daha derine indikçe değişebilir. Kazıda ortaya çıkan

tabakaların büyük bir kısmı binanın üst kısımlarından, tonoz veya kemerlerinden düşen

parçalardan oluşmaktadır. Düşen parçalar, kaba yonu taş, tuğla, çimento parçaları ve kesme

taşlardan oluşmaktadır. 2015 yılındaki kazının (1.5 m) derinliğinde ve son aşamasında devasa

bir dikdörtgen kalker/kireçtaşı bloğuna rastlanmıştır. Bu kalker bloğunun ne olduğu ve nerede

kullanıldığı konusu önümüzdeki sezonda tamamıyla açığa kavuşturulacaktır. Büyük bir girişe

ait gibi görünen bu parça kapı sövesi veya lentosu gibi durmaktadır.

Alan 14: Bu alan merkezi planlı yapının kuzeydoğusundadır ve yapının dış kısmıdır

(Resim 20). 2015 kazısında bu alanda yaklaşık olarak 1 m derine inilmiştir. Alan 14’de

merkezi planlı yapının ekseninde yer alacak biçimde kuzeydoğu-güneybatı yönünde bir rampa

mevcuttur. Bu durum yapının içinden ve alan 12'den çıkartılan hafriyatın taşınmasını

kolaylaştırmıştır. Alan 14 bize iki farklı durum için kanıt sunmaktadır. Büyük ihtimalle alanın

kuzeyinde iki farklı zamana ait olduğunu düşündüğümüz iki duvar bulunur. Açmanın bu

kısmının üst taraflarında küçük bir bölüm (1.20X0.80) mevcuttur. Bu bölüm orta ve küçük

boyutlu taşlarla örülen kuru inşa duvarı olarak tarif edilebilir. Bu kısım kuzeydoğu duvar ile

paralel ve bağlantılı olarak devam etmektedir. Derin bir seviyede başka bir duvara ait olan

ikinci bir bölüm çıkarılmıştır. Bu duvarda harç malzemesi kullanılmadan kuru duvar

tekniğiyle inşa edilmiştir. Duvarın kalınlığı yaklaşık 0.80 metredir. Duvar, binanın kuzey

köşesinden başlamaktadır ve binanın yapısına uyumlu (paralel) bir şekilde devam etmektedir.

Ayrıca duvar daha geç bir döneme ait gibidir. Büyük ihtimalle 20. yüzyıl başı veya daha

sonraki yakın tarihlere aittir. Alan 14'ün yüzeye yakın bir bölümünde farklı bir durum açığa

çıkarılmıştır (Resim 21). Çeşitli taşlardan oluşan bir taş yığını rastgele serpiştirilmiş halde

bulunmuştur. Bu kalıntıların arasında az sayıda da olsa enteresan mimari plastik parçalar

bulunmuştur. Son iki yıldır bu alanda yürüttüğümüz kazılardan çıkan en büyük mimari plastik

11

parçalar olduğunu söyleyebiliriz. Bu parçalardan en ilginç olanı bir zemin levhasının dört

parçasından birisidir. Mimari plastik parçaların kırılma biçimleri birbirine benzemektedir. Bu

durum ise taş testeresinin kullanıldığına işaret etmektedir. Bu parçalar moloz yığınından

çıkartılan iyi korunmuş bir parçayla uyumludur. Bu parçalar çok yüksek ihtimalle sonradan

başka bir amaç için kullanılan lahite ait parçalar gibi durmaktadır. Aynı lahitten çok fazla

parça bulunması iki ihtimali akla getirmektedir. Ya parçalar buluntu yerine yakın bir yerden

gelmektedir ya da bu buluntu yeri daha sonradan bir endüstriyel sürece maruz kalmıştır. Alan

14’e ek olarak kuzeydoğu dış duvarın yoğun şekilde taş ve tuğla hırsızlığına maruz kaldığı da

söyleyebilir. Bu duvarın yaklaşık 1m’ye kadar olan bölümü tamamen sökülmüştür.

Alan 15: Bu alan merkezi planlı yapının kuzeybatısında yer alır ve yapının dış

kısmıdır. Bu alanda yaklaşık 1 m. derinliğinde kazı yapılmıştır ve hiçbir önemli buluntuya

rastlanılmamıştır. Alan sonraki dönemlerde ağır şekilde tahrip edilmiş gibi görünmekle

birlikte (Resim 22.) kuzeybatı duvar malzemesinin büyük bir kısmının yeniden kullanım için

tahrip edildiği düşünülmektedir.

2.2.1.Aşağı Şehir Büyük Bina- BBD Açması - Kareye Yakın Dikdörtgen Planlı

Bina’nın Mimarisi ve Kemer Yapısı

Kareye yakın dikdörtgen planlı binanın ve yakın çevresinin kazı çalışmaları 2015

süresince henüz tamamlanmamış olup gelecek sezon da devam edecek olmasına rağmen

yapının mimarisi ve muhtemel tarihlendirmesi hakkında başlangıç niteliğinde bir tartışma için

yeterli veriye sahibiz. Dikdörtgen yapı olarak adlandırdığımız ana yapı muhtemelen 1989-

1990 yıllarındaki kazıda ortaya çıkarılan ana yapının geri kalanına bağlı büyük yapının bir

parçasıdır. Ana yapının dikdörtgen planı dış ölçümde 12m’lik kenarlarıyla kuzeydoğu

duvarına (Resim 14) açılan tek kapılı bir yapıdır. Yapının dört köşesinden yapının merkezine

doğru çaprazlama köşegen uzanan yekpare duvarlar, yaklaşık 4-5m kadar uzanıp dikdörtgenin

merkezinde son bulur. Bu yolla her biri 45 derecelik açıyla 8 dar niş oluşturur (Resim 23).

Duvarlar, yapının planını duvarlar seviyesinde yeniden yapılandırmayı /rekonstrüksiyonu

yapabileceğimiz kadar iyi korunmuştur. Yapının yekpare yapısı ve kemerindeki malzemenin

dayanaklılığı sayesinde kemer ve çatı yapısı ayakta duran duvarlar üzerinde korunmuştur.

Duvarların birleştiği noktada köşe yuvalarının kesişme noktasında dar tuğla örmeli kemerli

nişler 8 üçgen kemer oluşturmak için yapılmıştır. Farklı korunma seviyelerinden ötürü

yapının batı tarafındaki kemerli nişlerin tamamı ayakta olduğu görülürken (Resim 23a) doğu

12

yakasındakilerin kemerleri tamamen kaybolmuştur fakat yine de kemerlerin nasıl

oluşturulduğu hakkında bilgi verir durumdadır (Resim 23). Bu sistemle dikdörtgen alanın her

köşesi köşegen duvarlarla bölünmüş ve bir çift kemerli niş oluşturulmuştur. Farklılık, merkez

alanın kemerinin dört köşede oluşan kemerli nişlerle çevrelenmesidir. Böylelikle kesişme

çizgisi merkezinde olan yarım yuvarlak kemerler oluşmuştur.

Yapının çatı sistemine ışık tutabilecek detaylar yapının ayakta kalan kısımlarındaki

görünür ayrıntılarda takip edilmektedir. Öncelikle merkeze uzanan köşegen duvarların dar

ucunda ve daha iyi korunmuş olan doğu köşegen duvarda, kemerin bitiş noktası olan karşı

köşegen duvara doğru (batı köşegen duvarı) tuğla örme bir kemerin uzantısı hala görünür

durumdadır. Güneybatı duvarının önünde, kemerler üçgen oyukların üstünde bir seviyede

korunmuş durumdadır. Özellikle de güneybatı duvarına bakan iki oyuk bu şekildedir (Resim

23a) Güneybatı duvara diyagonal duvarları güney ve batıyı ayrı ayrı olmak üzere bağlayan iki

tuğla kemerin izleri de görülmektedir (Resim 24). Bu kemerler üçgen nişlerin iç yüzeyini

oluşturmakta ve haçın güneybatı kolunun yarım yuvarlak kubbesinin yatay eğimini devam

ettirmektedirler. Tuğla kemerlerin üst tarafındaki harç parçalarında, yarım yuvarlak kemerin

ilk seviye tuğlalarına ait birçok iz vardır (Resim 25). İlk iki tuğla tonoz sırası paralel değildir

ve sanki pervazlı (kuşaklı) merkezinden uzaklaştırılsa çapı küçülecekmiş ve hatta

alçalacakmışçasına hafifçe güneybatı duvarının merkezine doğru bükülmüşler ve bu yolla

merkezden kenarlara bir eğim kazanmışlardır.

Alan 12’nin kubbeli örtüsü şu şekilde tanımlanabilir: Dört köşe (dikme) merkezden

dışa çıkan diagonal duvarlarla ve her köşede iki tane olmak üzere oluşturulan sekiz üçgen

tuğla tonoz nişleriyle desteklenmektedir. Bu üçgen tuğla tonozların üzeri güçlü Roma harcı ile

doldurulmuş ve merkezi haç (çapraz) alanın pervazlı yuvarlak kemer sisteminin kenarlarını

taşımaktadır.

Özgün bina tek bir kapı girişine sahip olmalıdır. Yapının kapı açıklığı güneydoğu

duvar üzerinde ve en fazla 3 m.dir (Resim 26). Üzeri geniş bir tuğla kemerle çevrelenmiştir.

Yapının sonraki kullanımında açıklığın içi tamamen kapatılmıştır. Duvarların alt kısımları

büyük ve orta boy kireç taşından iyi bir şekilde örülmüştür. Duvarların üst kısımlarında,

binanın dış çevresinde ve güneydoğudaki kapı açıklığında dört sıralı tuğla kullanımı vardır

(Resim 27) Tonozların içinde küçük moloz parçalar ve koyu gri renk kireçli beton tabaka

vardır. İnce tuğlalar özellikle yapının birçok kademesinde karşımıza çıkmaktadır.

13

2.2.2.Aşağı Şehir Büyük Bina- BBD Açması Ön Sonuçlar ve Olası Tarihlendirme

Merkezi planlı yapının hala tam olarak işlevini anlayamasak da yapının özel bir bina

olduğu açıktır. Devasa duvarları ve karmaşık kemer yapısı binanın yapımında ne kadar çeşitli

materyallerin kullanıldığı ve yapının zenginliği hakkında bizlere ipucu vermektedir. Kareye

yakın dikdörtgen planlı bina kesinlikle “Büyük Bina”dan ayrı olarak görülmemelidir. Çok

yüksek ihtimalle bu binalar birbirleriyle fiziksel olarak ta bağlantılıdır.

Binanın orijinal ve ayrıntılı mimarisi bizlere Geç Roma Erken Bizans dönemini işaret

etmektedir. Önümüzdeki yıllarda sürdürülecek olan kazılarda binanın işlevi hakkında bir

şeyler söylemek mümkün olacaktır. Ancak akla en yakın gelen ihtimal Geç Roma-Erken

Bizans dönemi bir hamamının parçası olduğudur.

Orijinal binanın hangi tarihlerde inşa edildiğini belirlemek de bir sorun teşkil

etmektedir. Şu ana kadar yapının inşa tarihine ait olan güvenilir herhangi bir bulguya

rastlanılmamıştır. Yapıdaki bazı mimari kalıntılar şehrin başka bir yerinde kullanılmak üzere

yerinden sökülerek götürülmüş gibi durmaktadır. Yalın duvarlar dışında hiçbir şey kalmamış,

bütün dekoratif parçalar, mermer kaplamalar, hatta eşik taşları bile yerinden alınmıştır. Bu

sebeple tarih belirlemek için kullanabileceğimiz buluntular sadece mimari form ve inşa

teknikleridir ki bu bulgularda Roma döneminin sonunu ve Bizans döneminin başını işaret

etmektedir (3.yy ile 5.yy arası)

3. Koruma ve Belgeleme

3.1 Koruma

2015 yılı kazı ekip listesinde adı bulunan ve kazının son iki haftasında Amorium’a

gelmesi planlanan küçük buluntu konservasyon uzmanı Sami Aslan depoda bulunan önceki

yıllara ait etütlük eserleri inceleyecekti. Ancak mazeret belirtmeden Amorium’a gelmemiş ve

küçük buluntuların konservasyonu 2015 yılında gerçekleşmemiştir.

2014 yılında kazısına başlanan Yukarı Şehir Güney Batı Kule duvarından düşen büyük

blok taşlar koruma kurulu kararı gerektirmeyecek şekilde yerine yerleştirilmiştir.

14

Yukarı Şehir Bazilika B’de apsisin güneydoğu blok taşlarının altlarının boşaldığı ve

tehlike arz ettiği için harçsız kuru duvar tekniğinde boşalan yerler doldurularak

desteklenmiştir.

3.2. Belgeleme

14-28 Ağustos 2015 tarihleri arasında Tuna Kalaycı ve Katerina Kanatselou’dan

oluşan ekip jeofizik çalışmalarını gerçekleştirmiştir. Çalışma alanları Aşağı Şehir ‘de Büyük

Bina’nın batısı, Bazilika C ve Yukarı Şehir ‘de Bazilika B’dir. Bu yöntemle ölçümü yapılan

alanlarda duvar izleri belirlenmeye çalışılmıştır. Jeofizik ölçümle Amorium’un kentleşmesine

ilişkin yeni bilgilere ulaşılması amaçlanmaktadır.

25-28 Ağustos 2014 tarihinde CRC Mimarlık Restorasyon Mühendislik İnşaat

Taahhüt Turizm Gıda Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi’nden Mimar Cihan Yıldırım BBA

GD01 ve Bazilika B’de Total Station ve Faro ile kazı sonrası ortaya çıkartılan alanlarda üç

boyutlu ölçüm ve rölöve çalışmaları gerçekleştirmiştir.

4. Buluntular

4.1. Mimari Plastik

2015 yılı çalışmalarında, Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında, Aşağı Şehir Büyük

Bina BBD açmalarında ve köyde olmak üzere toplam 60 parça mimari plastik eser

bulunmuştur. Kireç taşı ve mermer malzeme ağırlıkta olmakla birlikte parçaların büyük

çoğunluğu Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında ele geçmiştir. Mimari plastikler içinde

balüster, sütun kaidesi, sütun gövdesi ve sütun başlığı parçaları, mezar steli parçası, sütünce

başlığı, levha parçaları, lahit ve alınlık parçaları, arşitrav ve söve parçaları bulunmaktadır.

4.2. Maden

Yukarı Şehir Bazilika B açmaları ve Aşağı Şehir Büyük Bina BBD açmalarında

toplam 32 parça demir ve bronz malzemeden oluşan maden eser ele geçmiştir. Maden

eserlerin büyük bir bölümü Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında bulunmuştur. Buluntular

arasında kapı aksamı parçaları (Resim 28) kaplama levhası parçaları, çan, makas, bıçak

(Resim 29), bilezik parçası ve halka gibi objeler yer almaktadır.

15

4.3. Seramik

Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında Geç Roma Erken Bizans Dönemi kırmızı astarlı

seramik parçaları (Çizim 1.119, 127, 332,426 / Çizim 2.126), Orta Bizans Dönemi sıvı kabı

(Çizim 2.413,448,150,99,169) ve pişirme kabı parçaları (Çizim 3), yine Orta Bizans

Dönemine tarihlenen sırlı kap parçalarının (Çizim 4.433) yanı sıra Osmanlı Dönemi sırlı kap

parçaları ele geçmiştir (Çizim 4.07). Ayrıca kilisenin güney nefi dışında gömü alanı içinde

Orta Bizans Dönemine tarihlenen tüme yakın sırsız sıvı kabı bulunmuştur (Resim 30, Çizim

5). Bu parçaların yanında nitelikli olarak örnekleyeceğimiz Erken Bizans Dönemine

tarihlenen kırmızı astarlı ve yazıtlı bir parça ele geçmiştir (Çizim 6.186).

Aşağı Şehir BBD açmalarında ise Erken Bizans Dönemi kırmızı astarlı seramik

parçaları (Çizim 7.472, 487, 533), Orta Bizans Dönemine tarihlenen sıvı kapları parçaları

(Çizim 8), kulp parçaları (Çizim 9) ve kapakların (Çizim 10) yanı sıra Osmanlı Dönemi sırlı

sıvı kabı (Çizim 11) ele geçmiştir.

4.4. Cam

2015 yılı Amorium kazısında bulunan cam miktarı 161’dir. 9 En yoğun buluntu

grubunu bilezikler oluşturmaktadır. 2015 yılında 55 adet cam bilezik ele geçmiş, bu

buluntuların tamamı kırık parça halindedir. 1 adet 4 cm çapında bütün bir buluntu ele

geçmiştir. Bu buluntunun mezarların çıkarıldığı alandan gelmesi ve sahip olduğu form

başlangıçta bebek bileziği olabileceği izlenimi verse de üzerindeki izlerden karıştırma çubuğu

olduğu anlaşılmıştır (Resim 31). Amorium kazısı 2015 sezonunda ele geçen diğer buluntular

ise 27 adet pencere camı, 21 adet ağız kenarı, 18 adet gövde, 12 adet kaide, 5 kulp ve 2 kandil

çubuğudur.

2015 yılında ele geçen bileziklerde görülen formlar ağırlıklı olarak yuvarlak ve oval

olmakla beraber iki adet dörtgen kesitli bilezik buluntular arasındadır (Resim 32).

Bileziklerde görülen bezemeler yoğunluk sırasına göre cam ipliği, yiv, boya bezeme ve

burgudur. Ayrıca cam bileziklerde az miktarda hava kabarcığı ve yüzeyde aşınma izleri

görülmektedir. Ele geçen buluntularda koyu mavi ve siyah tonları yoğunlukta olmakla beraber

kırmızı tonları ve açık mavi örnekler sınırlıdır.

9 Etütlük kayıtlarında 139 parça cam eser olarak yazılmıştır. Bunun nedeni bir biri ile ilişkili olduğu düşünülen bazı parçalara ayrı numara verilmeyip aynı buluntu poşeti içinde muhafaza edilmesidir. Ancak detaylı çalışıldıktan sonra parçalar ayrılmıştır.

16

Amorium kazısı pencere buluntuları incelendiğinde burada Ortaçağda üretildiği

bilinen dairesel ve katlı kenarlı pencere camının kullanıldığı anlaşılmaktadır. Dairesel pencere

camlarının iki çeşitlemesi mevcuttur. Bunlar merkez orta ve katlı kenar dışında kalan

gövdenin ince olması ve merkez ortaları kalın biçimlendirilip kenar ile orta kısım arasında

derinlik oluşturulması yoluyla yapılır10. 2015 yılında ortası kalın olarak biçimlendirilmiş 3

adet dairesel pencere camı bulunmuştur (Resim 33.1). Diğer buluntular ise düz (levha biçimli)

pencere camı parçalarıdır (Resim 33.2). 2015 yılı aydınlatma işlevli eserlerinde bir adet masif

(Resim 34) ve bir adet içi boş kandil çubuğu bulunmuştur.

Ağız kenarlarının bir kısmı çapı alınamayacak kadar küçük boyuttadır ve bezemeli

örnek bulunmamaktadır. Ağız kenarı, gövde ve kaide gibi kullanım kaplarına ait buluntularda

yeşil ve kahvenin açık tonlarının hakimdir (Resim 35).

Kadehlerin kırılmalara karşı en dayanıklı yeri ayaklarıdır. Bu nedenle kazılarda kadeh

formu en kolay ayak kısmından tespit edilir11. Nitekim Amorium kazısı 2015 yılında ele

geçen kaideler ağırlıklı olarak kadehlere aittir (Resim 36). Ayrıca üç adet kase dibi tespit

edilmiştir.

Tesseralarda yeşil mavi ve kahve tonları görülmekle beraber bir adet altın yaldızlı

örnek mecvuttur (Resim 37).

Gövdelerde ise bir adet kazıma teknikli, iki adet bombeli ve iki adet boya bezemeli

örnek mevcuttur (Resim 38).

4.5. Sikkeler

Amorium 2015 yılı çalışmalarında 9 adet bronz sikke ele geçmiştir. Sikkelerden 5’i

Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında, 2’si Aşağı Şehir BBD açmasından ve diğer 2’si köyde

yüzeyde bulunmuştur.

10 Olcay, Y., “Pencere Camları ve Kullanım Biçimleri Üzerine Bazı Bulgular”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat

Fakültesi Dergisi, 2, s.259-275 (2000). 11 Gençler, Ç., “Elaiussa Sebaste Antik Yerleşimi Cam Buluntuları”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009, s. 110.

17

No: 1

Kazı Envanter No: AMR15 - 200

Eserin Adı: Sikke

Eserin Yapıldığı Maden: Bronz

Eserin Devri: Bizans, I. Romanos, 931-44

Ölçüleri:

Çap: 25/27 mm. Yön: 6, Ağırlık: 5.22 gr.

Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası:

Yukarı Şehir Bg 2 - 975.431

Tanımı: Ön Yüz: RmAn’bASILЄVSRm Romanos’un cepheden büstü. Sakallı ve tablionlu khlamys giyimli. Haçlı tacı var. Sağ elinde labarum tutuyor. Labarumun tepesi yonca biçimli süslü. Sol elinde haçlı globus var. Arka yüz: Dört satır; +RmA / n’ЄnЄωbA / SILEVSRω / mAIωn

No: 2

Kazı Envanter No: AMR15 – 201

Eserin Adı: Sikke


Eserin Devri: Bizans, Anonim B, 1030-35/1042

Ölçüleri:

Çap: 24/30 mm. Yön: 6, Ağırlık: 8.59gr.



Tanımı: Ön Yüz: + ЄmmΑ-NOVHİsa’nın büstü cepheden, haç nimbuslu, haçın her bir kolunda “”, haçın sağ ve sol kollarının yukarısındaki boşlukta birer nokta var. İsa tunik ve himation giyimli. Sol eli ile incili tutuyor. Kitap kapağında nokta bezeme var. Sağ ve sol boşluklarda IC ve XC. Arka yüz: İki basamaklı kaide üzerinde haç var. Haçın kollarının ucunda birer nokta bulunuyor. Haçın kolları arasında; IS-XS / bAS-ILЄ / bAS-ILЄ

18

No: 3


Eserin Adı: Sikke


Eserin Devri: Bizans, Anonim I, 1075-80

Ölçüleri:

Çap: 22 mm. Yön: 6, Ağırlık: 2.72 gr.


Yukarı Şehir Bg 5- 974.791

Tanımı: Ön Yüz: Yazı yok. İsa’nın büstü cepheden, uzun sakallı, haç nimbuslu, haçın her bir kolunda bir nokta bezeme var. Tunik ve himation giyimli. Sağ elini takdis pozisyonunda göğsünde pelerinin kenarından tutuyor. Sol elinde üzeri bezemeli kitap var. Sağ ve sol boşluklarda IC ve XC. Arka yüz: Yazı yok. Latin haçı var. Haçın her bir ucunda iki ufak nokta arasında bir büyük nokta var. Ortada küçük haç, aşağıda haçın alt kolunun iki yanında birer nokta ve bitkisel bezeme yer alır. Yukarıda sağ ve sol boşluklarda birer hilal bulunur.

No: 4


Eserin Adı: Sikke


Eserin Devri: Bizans, X. Konstantinos, Tip 1,

1050/1067

Ölçüleri:




Tanımı: Ön Yüz: +ЄMMA NOVH İsa kare souppedion üzerinde ayakta duruyor. Cepheden, sakallı başında haç nimbus var. Nimbusun içinde yer alan haçın her bir kolunda nokta bezeme bulunuyor. Tunik ve himation giyimli, sağ eli ile pelerinini tutuyor, sol elinde kitap var. Sağ ve sol boşlukta IC / XC

Arka yüz: Sağda: + KWNTK, solda: (ЄVK)AV Solda Eudokia ayakta, cepheden, pendilialı taçlı ve loroslu. Sağda Konstantinos ayakta cepheden, pendilialı taçlı ve loroslu. Aralarında ortasında haç bulunan labarum tutuyorlar. Labarum üç basamaklı kaide üzerinde. Her ikisi de bir elini göğsüne götürmüş.

19

No: 5


Eserin Adı: Sikke


Eserin Devri: Bizans, Anonim A2 (976/1030-35)

Ölçüleri:

Çap: 32/34 mm. Yön: 6, Ağırlık: 15.33 gr.


BBA ODA – 12 - 932.90 – 932.11

Tanımı: Ön Yüz: + ЄmmA-NOVHİsa’nın cepheden büstü. Sakallı, haç nimbuslu, haçın her bir kolunda varyasyonlara göre değişik bezemeler yer almaktadır. İsa tunik ve himation giyimli. Sağ eli ile pelerinin kenarından tutuyor, sol elinde kitap var. Kitap kapağında, varyasyonlara göre değişiklik gösteren bezemeler yer alır.

Arka yüz: Dört satır: IһЅЧЅ/ХRISτЧS/ bASILЄЧ’/bASILЄ yazının altı ve üzerinde bezeme.

No: 6


Eserin Adı: Sikke


Eserin Devri: Erken Bizans,

Ölçüleri:


Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: Serpil

Çetinkaya tarafından evinin bahçesinde bulunmuştur.

Tanımı: Ön Yüz: İmparator büstü

Arka yüz: Okunmuyor.

20

No: 7


Eserin Adı: Sikke


Eserin Devri: Roma?

Ölçüleri:

Çap: 25 mm. Yön: ? Ağırlık: 13.16 gr.


Hisar Mahallesi Camii önünde bulunmuştur.

Tanımı: Ön Yüz: Okunmuyor

Arka yüz: Okunmuyor

No: 8


Eserin Adı: Sikke


Eserin Devri: Roma?

Ölçüleri:

Çap: 10 mm. Yön: ? Ağırlık: 0.98 gr.


Yukarı Şehir Bg 3 - 974.531 (M4-3.seviye batı)

Tanımı: Ön Yüz: Okunmuyor

Arka yüz: Okunmuyor

No: 9


Eserin Adı: Sikke


Eserin Devri: Bizans, Focas (602-610)

Ölçüleri:

Çap: 29/32 mm. Yön: 12 Ağırlık: 10.71 gr.


BBA Yüzey

Tanımı: Ön Yüz: CAS

Arka yüz: XXXX, sağda yıl rakamı: Ç

21

4.6. Tekstil

2009 yılında Dr. Chris Lightfoot’un kazı başkanlığı sırasında Aşağı Şehir Kilisesi’nde

Mezar 103’de gerçekleştirilen kazılarda bulunan tekstil parçaları, 2015 yılı kazı sezonunda

Petra Linscheid tarafından çalışılmıştır. Raporu aşağıda yer almaktadır.

Yer: Aşağı Şehir Kilisesi konteks 589

Kazı Sezonu: 2009

Mezarı no: 103

Çalışma Tarihi: 26-28 Temmuz 2015

Mezar, 11. yüzyıla tarihlenmektedir. İyi korunmuş organik malzeme içermektedir. Bu

mezarın buluntuların teknik analizi, yüksek enerjili mikroskop yardımıyla ve bir el lensi ile

yapılmıştır.

Malzeme bir kaç yüz fragmandan oluşmaktadır. Bazılarının boyutları 17 x5 cm.

olmakla birlikte çoğu bir santimetreden küçüktür. Fragmanların hepsi son derece sert ve

kırılgandır ve hepsi kahverengidir. Fragmanlar mezardaki iskelet sayısına göre 6 büyük karton

kutuda korunmaktadır.

Analiz sırasında 15 farklı tekstil tespit edilmiştir. Tekstillerin çoğu ipek içermektedir

ve dokuma Z biçimli bükülmüş çözgü ve bükülmemiş düz atkı dokumadır. Sonuçta ince

işçilikli çok ince kumaşlar olduğu söylenebilir. İki ipek örneğinde dekoratif dikişler nakış ile

dekore edilmiştir. Dikiş izleri giysilerin yapım aşaması için ipucu vermektedir. Düğme için

ilik gibi. En az iki kumaş örneği ipek değildir. Kaba örgülü yün ya da keten olmalı.

Fragmanların çoğu çeşitli tekstil katmaları içermektedir. Tekstillerin mikro stratigrafisi göz

önüne alınarak, onların mezardaki konumları, original şekil ve görünümleri tespit edilebilir.

Bu değerlendirme çalışmalarına devam edilmektedir.

103 nolu mezardaki buluntular, Aşağı Şehir Kilisesi Narteksi’ndeki 6 no’lu mezar

buluntuları ile basit tek örgü, nakış süsleme teknikleri ve ipek kullanımı ile benzerlik

göstermektedir. Örneğin Mezar 6’da daha önce tespit edilen küçük işlemeli madalyon benzeri

103 no’lu Mezar’da da bulunmuştur. Bu tekstil parçaları bir örtüye ait olmalıdır. Dolayısıyla

parçalar Orta Bizans Dönemi Amorium mezarlarında kullanılan standart tekstil için kanıt

olabilir.

22

4.7. Diğer (fresko, mermer döşeme/kaplama parçaları, ağırşak, oyun tablası, kemik, vs.)

Diğer buluntular arasında Yukarı Şehir Bazilika B kazılarında ele geçen fresko,

mermer kaplama parçaları (Resim 39), pişmiş toprak ağırşaklar (Resim 40), kemik objeler

(Resim 41), tuğla oyun tablaları (Çizim 12.197-198) ve kireç taşı ile granit malzemeden

mortarlar (Resim 42) yer almaktadır. Ayrıca 2015 sezonunda üzeri yazıtlı bir tuğla (Çizim

12.196), üzeri haç bezeli (Çizim 12.199) ve yine üzeri bezeli (Çizim 12.208) bir başka tuğla

örneği bulunmuştur.

Documents

AMORİUM ANTİK KENTİ KAZI ÇALIŞMALARI ROMA, BİZANS ... · amorİum antİk kentİ kazi ÇaliŞmalari: roma, bİzans, selÇuklu ve osmanli İzlerİ 2015 yili kazi ÇaliŞmalari