การศกษาวเคราะหอภญญาในพทธปรชญาเถรวาท AN ANALYTICAL STUDY OF ABHIÑŇĀ IN THERAVĀDA

BUDDHIST PHILOSOPHY

นายธนศกย เลศมงคลโชค

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาปรชญา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๓

การศกษาวเคราะหอภญญาในพทธปรชญาเถรวาท

นายธนศกย เลศมงคลโชค

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาปรชญา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๓

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

An Analytical Study of Abhiñňā in Theravāda Buddhist Philosophy

Mr.Thanasak Lertmongkolchoke

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of

The Requirement for the Degree of

Master of Arts

(Philosophy)

Graduate School Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok, Thailand

 

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธ

ฉบบนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาปรชญา 

………………………………….. 

          ( พระศรสทธมน  )

คณบดบณฑตวทยาลย 

 

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ …………………………………. ประธานกรรมการ 

        ( พระมหากฤษณะ ตรโณ, ผศ.ดร. )

…………………………………. กรรมการ 

          ( พระราชสทธมน ) 

…………………………………. กรรมการ 

          ( ศ.พเศษ อดศกด ทองบญ ) 

…………………………………. กรรมการ 

          ( ผศ.ดร. ประเวศ อนทองปาน ) 

…………………………………. กรรมการ 

          ( ดร.วรชาต นมอนงค ) 

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ พระราชสทธมน ประธานกรรมการ

ศ. พเศษ อดศกด ทองบญ กรรมการ

ผศ.ดร. ประเวศ อนทองปาน กรรมการ

 

 

ก

ชอวทยานพนธ :  การศกษาวเคราะหอภญญาในพทธปรชญาเถรวาท                                    ผวจย :  นาย ธนศกย เลศมงคลโชค ปรญญา :  พทธศาสตรมหาบณฑต (ปรชญา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ       :  พระราชสทธมน (บญชต ญาณสวโร),ป.ธ.๙,พธ.บ.,อ.ม. M.A. :  ศ. พเศษ อดศกด ทองบญ, ป.ธ.๗,พธ.บ., M.A.        :  ผศ.ดร. ประเวศ อนทองปาน,ป.ธ.๕,พ.ม.,พธ.บ., M.A.,Ph.D. วนสาเรจการศกษา :  วนท ๒ เดอนสงหาคม พทธศกราช ๒๕๕๓

บทคดยอ   วทยานพนธน มจดมงหมายเพอศกษาและวเคราะหอภญญาในพทธปรชญาเถรวาทเหตผลทศกษาเรองนเพราะผวจยเหนวา อภญญาเปนหนงในเครองมอทสามารถแสดงใหเหนและเขาใจหลกกรรมอนเปนคาสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ตงแตการเกดขนจนถงการสงผลของกรรม อนเปนวบากตอการดาเนนชวตของทกชนชนในสงคม ลวนเปนสงเขาใจไดยากในทางปรยต แตจะเขาถงไดดวยการปฏบตอยางถกตองและเกดปญญาญาณทศนะขนจนกระจางแจงในองคความรตามความเปนจรง อภญญามสวนสงเสรมการเขาถงธรรมดงกลาวอยางยง การศกษาของผวจย มงเนนเพอศกษาใหเหนและเขาใจแนวคดเกยวกบอภญญาทปรากฏในคมภรพระไตรปฎกและทศนะของนกปราชญรวมสมย พรอมทงวธการปฏบตใหบรรลอภญญา โดยไดแสดงถงลกษณะ ความหมาย และสภาพธรรมตางๆ อกทงความสมพนธในเชงอภปรชญา ญาณวทยาและจรยศาสตรตอการปฏบตกรรมฐานทงแบบสมถกรรมฐานและแบบวปสสนากรรมฐาน พรอมทงการวเคราะหถงเหตปจจยทกอใหเกดอภญญาขน รวมไปถงมลฐานคอ ความเชอ ความจรง หรอขอเทจจรง อนเปนเหตใหรแจงในญาณอภญญา  ผลจากการวจยทาใหทราบวา อภญญามอยจรง และอภญญา ๕ ประการแรก สามารถปฏบตใหเกดขนได ดวยการทาสมถกรรมฐานถงขนฌาน และบรรลธรรมในอภญญาประการสดทายดวยวปสสนาธระ โดยจะเกดขนเมอบารมทสงสมมาด ดงทไดแสดงไวในพระไตรปฎก อรรถกถาและทศนะของปราชญรวมสมยทานตางๆ จากผลการศกษาวจยดงกลาวน ทาใหคนในสงคมทเขาใจผดในเรองอภญญา เมอไดศกษางานวจยนแลวจะตนตวและทาความเขาใจไดถกตอง  นอกจากผลดงกลาวขางตน ผวจยยงพบวาผทไดอภญญาและรจกใชประโยชนดวยเหตและผลโดยไมยดตดหรอหลงไปในความวเศษของอภญญา กยอมจะมโอกาสบรรลธรรมดวยกาลงแหงอภญญาเปนบาทฐานตอไปจนเขาสนพพานได โดยเฉพาะจรยธรรมทปรากฏแกผเขาถง

 

 

ข

อภญญานนจะทาใหเกดความสงางาม หมดความสงสยในเรองตางๆ มศรทธายงขน และจะทาใหทมเทปฏบตจรงจง อนจะทาใหมโอกาสเขาถงความจรงสงสดได

 

   

 

ค

Thesis Title :  An Analytical Study of Abhiñňā in Theravāda Buddhist Philosophy                                                                                        Researcher : Mr. Thanasak Lertmongkolchoke Degree : Master of Arts (Philosophy) Thesis Supervisory Committee       :  The Most Venerable Phrarajsithimune (Boonchit Yanesangvaro) Pãli 9, B.A., M.A. :  Professor Adisak Thongboon. Pãli 7, B.A., M.A.         :  Assistant Professor Praves Intongpan. Pãli 5, B.A., M.A., Ph.D. Date of Graduation : August 2, 2010

ABSTRACT The purpose of this study is to study and analyze Abhiñňā in Theravāda Buddhist Philosophy. The reason for this study is that the researcher considered that Abhiñňā is one of many tools which cause the people to see and understand the principles of Karma, taught by the Buddha from starting to the effecting of Karma which is the basic result of life for every class of the people in societies. Though it is not easy to understand via doctrine, it would be found easily by correctly practicing until it become a super natural power which is called Abhiñňā which most

likely supports one to reach the truth of the world. This study aims at realizing and contemplating Abhiñňā appearing in Buddhist Tripiṭaka together with the contemporary philosopher’s views and the method of practice to attain Abhiñňā including the relation of Metaphysics, by showing the characteristics, the meaning and different doctrinal states, the Epistemology and the Ethics towards practice of the meditation in both Concentration Meditation and Insight Meditation. It is also to analyze the reason and the factor of how Abhiñňā can arise including the superstition, the myth, the reliability and the truths which are the reason is for archiving the perception of Abhiñňā. The result of the research can help one to understand that Abhiñňā is in real existence and can be practiced to cause it to arise by Concentration Meditation up to the stage is Jhāna of the first five Abhiñňā and to attain of Vipassana to achieve the sixth Abhiñňā as shown in the Tripiṭaka, the commentaries and the attitude held by contemporary philosophers. This result can

 

ง

adjust one who is with wrong ways of thinking to understand correctly the Abhiñňā in wide societies. In addition to the above mentioned result, the researcher has found that one who has

Abhiñňā and use it in a good manner without adhering to it will have a chance to achieve wisdom

until attaining Nibbāna with the help of Abhiñňā. Especially, the morality which appears in the

person who reached Abhiñňā, will cause him or her to have the sometimes without any kind of

doubts in various matters. The practices will have faith and be free from all kinds of doubt.

Moreover, the practicer can devote himself or herself heart fully to the practice, the fact of which

will cause him or her to attain the highest Bliss (Nibbāna) easily.

 

จ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธเลมน สาเรจลลวงลงไดตามความคาดหมายกเพราะความอนเคราะหของคณาจารยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทงฝายบรรพชตและคฤหสถทไดประสทธประสาทความรใหแกผวจยในเบองตน โดยเฉพาะอยางยงทานเจาคณพระราชสทธมน (บญชต ญาณสวโร) ทานศาสตราจารยพเศษ อดศกด ทองบญ และผชวยศาสตราจารย ดร. ประเวศ อนทองปาน ซงเปนคณะกรรมการควบคมวทยานพนธพรอมทงรองศาสตราจารยชศกด ทพยเกสร ผเชยวชาญดานภาษาศาสตรทไดชวยตรวจสอบความถกตองและใหคาปรกษา ชแนะแนวทางในการเขยนดวยดตลอดมา ขอกราบขอบพระคณในคาชแนะของทานอาจารย วระชาต นมอนงค พระมหาดนยพชร คมภรปโ และอาจารยรงษ สทนตทแนะนาหวขอและเปนกลยาณมตรชวยจดหาขอมลใหผวจย อกทงทานอาจารยพฒวทย บญนาคและอาจารยวรเทพทไดใหแงคดในการเขยนวเคราะหสาหรบงานวจยน ขอกราบขอบพระคณ แมสก แซลอ พอบเซง แซตง มารดาและบดาของผวจย และขอขอบคณนางอรการ เลศมงคลโชค ภรรยาของผวจย พรอมทงสมาชกในครอบครวทกคนทคอยใหกาลงใจตลอดการเขยนวทยานพนธ รวมทงคณสมตรา วนมา ทสนบสนนชวยจดพมพและทารปเลมจนวทยานพนธนเสรจสมบรณ สดทายผวจยตองกราบขอบพระคณตอครบาอาจารยทกทานทไดเขยนตาราไวและไดเปนสวนของการศกษาคนควาของผวจย ขอถวายอานสงสทเกดจากการจดทาวทยานพนธเลมนเปนพทธบชา ธรรมบชา สงฆบชา ตลอดถงบชาพระคณของบดา มารดา คร อปชฌายและคณาจารยทกทาน ทไดเคยประสทธประสาทความรแกขาพเจา ขอจงมความเจรญในธรรม มจตอนพฒนา สมรรคผล นพพานในอนาคตกาลอนใกลนเทอญ

นายธนศกย เลศมงคลโชค กมภาพนธ 2553

 

ฉ

สารบญ

บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ จ สารบญ ฉ สารบญตาราง ฌ สารบญภาพ ญ คาอธบายสญลกษณและคายอ ฎ บทท ๑ บทนา ๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๖

๑.๓ ขอบเขตในการวจย ๖ ๑.๔ นยามศพททใชในการวจย ๖ ๑.๕ เอกสารและงานวจยทเกยวของ ๙ ๑.๖ วธดาเนนการวจย ๑๓ ๑.๗ ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย ๑๓

บทท ๒ อภญญาในพระไตรปฎก ๒.๑ ความหมาย ลกษณะและรปแบบ ๑๔

๒.๑.๑ สภาพธรรมแหงอภญญาตามแนวพระไตรปฎก ๒๕ ๒.๑.๒ สภาพธรรมแหงอภญญาตามแนวอรรถกถาและนกปราชญรวมสมย ๒๙ ๒.๒ อภญญาในเชงอภปรชญา ๓๗ ๒.๓ อภญญาในเชงญาณวทยา ๔๓ ๒.๔ อภญญาในเชงจรยศาสตร ๔๘ ๒.๕ สรป ๕๓ บทท ๓ วธการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาตามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา และตามทศนะของนกปราชญรวมสมย ๓.๑ สมถกรรมฐาน ๕๖ ๓.๒ วปสสนากรรมฐาน ๖๒

 

ช

๓.๓ วธการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาตามทศนะของนกปราชญรวมสมย ๓.๓.๑ ทศนะของอาจารยพร รตนสวรรณ ๖๘ ๓.๓.๒ ทศนะของพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ๗๘ ๓.๓.๓ ทศนะของทานพทธทาสภกข ๘๐ ๓.๓.๔ ทศนะของอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต ๘๓ ๓.๓.๕ ทศนะของพระเทพวสทธกว ๘๕ ๓.๔ สรป ๘๗ บทท ๔ วเคราะหแนวคดเรองอภญญาในพทธปรชญาเถรวาท ๔.๑ วเคราะหแนวคดสภาพธรรมแหงอภญญา ๘๘ ๔.๒ วเคราะหความสมพนธของอภญญา ๔.๒.๑ อภญญาในเชงอภปรชญากบสมถกรรมฐาน ๙๐ ๔.๒.๒ อภญญาในเชงญาณวทยากบวปสสนากรรมฐาน ๙๓ ๔.๒.๓ อภญญาในเชงจรยศาสตรกบวธปฏบตเพอใหเขาถงอภญญา ๙๕ ๔.๓ วเคราะหแนวคดอภญญาของปราชญรวมสมยตออภญญาในพระไตรปฎก ๙๗ ๔.๔ สรป ๑๐๖ บทท ๕ สรป วจารณและขอเสนอแนะ ๕.๑ สรป ๑๐๘ ๕.๒ วจารณ ๑๑๐ ๕.๓ ขอเสนอแนะ ๑๑๒ บรรณานกรม ภาคผนวก ภาคผนวก ก - ตารางท ๔ แสดงประเภทและลกษณะของอภญญา ๖  - ตารางท ๕ แสดงความสมพนธระหวางอภญญา ๖ กบหมวดธรรมอน  - ตารางท ๖ แสดงระดบสมาธในกรรมฐาน ๔๐    - ภาพท ๑ แสดงความสมพนธของการปฏบตกรรมฐานจนเกดผลในระดบตางๆ       

 

ซ

ภาคผนวก ข  - อาการ ๔๐ - มหาวปสสนา ๑๘ - บอเกดความรทางพทธปรชญา - ภาวะของผบรรลนพพาน - คาเรยกความหมายทแตกตางและสอดคลองของจตตามแนวคดของนกปรชญา ตะวนออกและตะวนตก ภาคผนวก ค - ประสบการณการปฏบตของผวจยในดานอภญญา ประวตผวจย

 

ฌ

สารบญตาราง

ตารางท ๑ แสดงความสมพนธของสมถกรรมฐานกบการปฏบตจนเกดผล  ตารางท ๒ แสดงความสมพนธของวปสสนากรรมฐานกบการปฏบตจนเกดผล  ตารางท ๓ วเคราะหแนวคดอภญญาของปราชญรวมสมย   ตารางท ๔ แสดงประเภทและลกษณะของอภญญา ๖  ตารางท ๕ แสดงความสมพนธระหวางอภญญา ๖ กบหมวดธรรมอน  ตารางท ๖ แสดงระดบสมาธในกรรมฐาน ๔๐               

 

ญ

สารบญภาพ

ภาพท ๑ แสดงความสมพนธของการปฏบตกรรมฐานจนเกดผลในระดบตางๆ

 

ฎ

คาอธบายสญลกษณและคายอ อกษรยอทใชในวทยานพนธฉบบน ผวจยใชอางองจากคมภรพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๓๙ โดยระบชอยอคมภร เลม/ขอ/หนา โดยเลขตวหนาเปนเลขเลม เลขตวกลางเปนเลขขอ สวนเลขตวหลงเปนเลขหนา เชน ท.ส. (ไทย) ๙/๑๓๗/๑๐๘-๑๑๐ หมายถง ทฆนกาย สลขนธวรรค ภาษาไทย เลม ๙ ขอ ๑๓๗ หนา ๑๐๘ ถง ๑๑๐ ซงเรยงตามคมภรดงน

พระวนยปฎก ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย) ว.จ. (ไทย) = วนยปฎก จฬวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ส.น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค (ภาษาไทย) ส.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย ขนธวารวรรค (ภาษาไทย) ส.สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย) ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย) อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.ฉกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ฉกกนบาต (ภาษาไทย) ข.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย มหานเทส (ภาษาไทย) ข.จ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย จฬนเทส (ภาษาไทย) ข.ป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค (ภาษาไทย)

บทท ๑ บทนา 

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา นบเปนเวลาหลายพนปลวงมาแลวทมนษยไดเรยนรสงตางๆในโลกนเพอดารงชวตทงท

สามารถทาความเขาใจไดหรอสมผสไดโดยตรง และไมสามารถพสจนทราบในทางตรรกศาสตรหรอวทยาศาสตรวาเปนความจรงทางอภปรชญา ทงหมดนนลวนแตเปนความรและปรากฏการณแหงความทรงจาในทกยคทกสมยและถกถายทอดตอๆกนมาตามประสบการณของผพบเหน อาจกลาวไดวาความรตามธรรมชาตของมนษยนน ยอมนามาซงการศกษาคนควาตามบรบทแหงยคสมยและสบทอดตอยอดความรนนๆมาโดยตลอด ในบางกรณอาจเกดความขดแยงในทางความคด จนเกดเปนปมปญหาขน แตในหลายๆกรณ ความรนนๆกลบไมสามารถแสดงใหปรากฏแจมชดตอสงคมได ทงนอาจเนองดวยขอจากดแหงองคความรนนๆ หลายๆองคความรสามารถคนควาจนกลายเปนศาสตรหรอวทยาศาสตรสมยใหมได และกสามารถถายทอดตอสงคมจนนามาใชประโยชนไดอยางกวางขวาง เชน ศาสตรทางการแพทย ทางวศวกรรม ฟสกส เคม ชววทยาหรอแมแตความรเรองสงแวดลอม จนถงความรเกยวกบจตใจของมนษยเองกมศาสตรทางดานจตวทยาเกดขน แตมนษยกยงไมสามารถรบรหรอเรยนรไปหมดทกๆดาน เชน ความรเกยวกบสงเรนลบตางๆททางอภปรชญายงศกษาคนควาหาคาตอบอย และแมแตทางญาณวทยากยงหาความกระจางแจงไมได เรองเหลานเปนทใฝหา อยากร อยากเหน อยากสมผสในสงคมมานานนบศตวรรษ เพยงแตขาดการศกษาและเปดเผยอยางกวางขวาง และในการศกษากมขอจากดอยางมากโดยเฉพาะเรองทไปเกยวของกบการเกด การตาย การระลกรในภพชาตตางๆในอดต รวมถงความสามารถทานายเหตการณในอนาคต หรอการเกดของสรรพสตวอนลวนแตเปนเรองทนาอศจรรยอยางยงสาหรบมนษยในสงคมปจจบน มผรไดศกษาเรองตางๆเหลานไวเปนชวงเวลาตามยคสมย แตกนอยมาก โดยเฉพาะการนารายละเอยดมาเผยแพรในเชงองคความรทางพทธปรชญาใหปรากฏแกสงคมนบวายงหาไดยาก ดงตวอยางท ทานอาจารยพร รตนสวรรณไดเขยนไวในหนงสออภญญา ๒ ตอนหนงวา ถาเราเขยนเรองเหลานใหสมบรณ กจะตองศกษาคนควาเรองเหลานจากคมภรหลายแหงและนนยอมหมายถงวาจะตองใชเวลาในการคนความากพอสมควรกวาจะไดเรองมาทงหมดหรอแมแตการพดถงหนงสอทมแนวคดหรอทฤษฎใหมซงผดไปจากความเขาใจของบคคลทวไป กลาวคอ เปนการเสนอแนวความคดทพเศษไปจากการสมผสไดของบคคลทวไป กเปนธรรมดาอยเองทกวาจะเปนทสนใจยอมรบกนไดอยางกวางขวาง ตองใชเวลานานและอาจยาวนานถงรอยปกวาคณคาจะปรากฏ

 

  ๒

ยงไปกวานนความเขาใจสาหรบคนทไมมพนความรทางดานศาสนามาเพยงพอ กยงจะทาความเขาใจไดยากขน แตสาหรบผทมพนความรในเรองศาสนามาบาง ทงมภมธรรมเปนพนมากอน กจะสามารถเขาใจเรองนไดดยงขน เรองอยางนไมวาใคร จะเปนนกปราชญขนไหนกเขาใจไดยาก เพราะจบตองโดยตรงไมได จะตองผานการฝกฝนในเรองเฉพาะทาง จงจะสามารถเขาใจไดดวยตนเอง โดยเปนปจจตตะ๑

จากขอมลเรองอภญญาทไดบรรยายไวในหนงสอของอาจารยพร รตนสวรรณ เรองอภญญา ๑ นน ทานไดอธบายไวตรงตามคมภรพระไตรปฎก อกทงยงตรงตามตาราทางพระพทธศาสนา รวมทงใหความเหนไววา ปาฏหารยแตละอยางนนมทางเปนไปไดอยางไร มตวอยางหรอขอพสจนอยางไร ซงจะทาใหเชอไดวาปาฏหารยตางๆ ตามทบนทกไวในคมภรนนเปนเรองจรง ดงตวอยางหลกฐานจากในคมภรปฏสมภทามรรค เรองวกพพนาอทธ คอการแสดงฤทธแปลงกายซงไดแสดงใหเหนวา “รางกายเกดจากวญญาณ” เพราะถาคนเราเกดมาจากการผสมพนธเพยงอยางเดยว โดยไมจาเปนตองมวญญาณมาเกดในไขทผสมเชอไวแลว การแปลงกายกจะเปนสงททาไมได หรอการอธษฐานใหคนคนเดยวเกดเปนหลายคนหรออธษฐานใหหลายคนกลบเปนคนเดยวเหมอนเดม กจะทาไมไดเชนเดยวกน รวมทงปาฏหารยขออนๆ เชน การระลกชาต การมตาทพย ซงสามารถจะเหนพวกโอปปาตกะทงหลายได เหนกายทพยของคนทกาลงจะตายได ปาฏหารยตางๆ เหลานจะไมมทางเปนไปไดเลย เพราะฉะนนจะเหนวา เรองอทธปาฏหารยตางๆ นน เปนสงจาเปนมากในทางพระพทธศาสนา จะตดออกไปไมได จะทาเปนไมสนใจกไมได เพราะถาไมสนใจทจะเรยนรเรองนแลว กเปนการแนนอนวาทานจะเขาถงพระรตนตรยไมได คอผทไมยอมรบในเรองปาฏหารยตางๆ นน ถงอยางไรกไมมทางทจะรแจง รซงถงคณคาของพระรตนตรย ไมซงในคณคาของศาสนา๒

อยางไรกตาม ปจจบนซงนบเปนยคสมยทโลกตองการขยายความรออกไป อยางกวางขวางไมมทสนสด ความเจรญกาวหนาในวทยาการแขนงตางๆในทกวนน เปนททราบกนดวารดหนาไปไกลและรวดเรวมาก สงทไมสามารถรหรอไมมใครนกคดวาเปนไปไดเมอหลายสบปกอน กปรากฏเปนความจรงขนมาไดดวยวธทางวทยาศาสตร นอกจากน ผลจากการทดลองคนควา กนาความกระจางใหชาวโลกรเรองตางๆของความเปนมาของชวตไดไมนอยเลย “แต เรายงมความรอบรเกยวกบการทางานของจตนอยเตมท”

                                                            

๑ พร รตนสวรรณ, อภญญา เลม ๒, กรงเทพมหานคร : สานกพมพวญญาณ, ๒๕๓๔. หนา ๒. ๒ พร รตนสวรรณ,อภญญา เลม ๑, กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๖. หนา ๒-๓.

 

  ๓

ในขณะทวทยาการดานตางๆ สามารถใหประโยชนแกมวลมนษยไดมากมาย แตกลบกน การคนควาพลงทางจตยงไมกาวหนา เพราะการคนควาหาหลกฐานและสงสนบสนนใหเกดความเชอถอจรงจงในบรรดาผทไมยอมรบหรอเชอสงใดทพสจนทางวทยาศาสตรไมได กยงไมมอะไรใหมและแนนอน ดวยเหตน ผลงานและการกาวหนาของผเชอมนใน “พลงจตเหนอประสาทสมผสทงหลาย” จงยงไมแพรหลายเปนทพอใจ

โดยทวไปพวกเราสวนมากมกจะเคยผานเหตการณแปลกๆ ทอธบายไมไดวาเหตไรจงเปนเชนนน เปนตนวาระหวางทคยอยกบเพอน เราเอยอะไรขนอยางหนง ขณะนนเองเขากพดคาเดยวกนนนออกมา หรอเรากาลงนกถงใครทไมไดพบกนเปนเวลานาน จๆ ผนนกโผลมาใหพบเหนพอด หรออาจไปพบเขาเขาในวนรงขน ตวอยางอกเรองหนงทเชอวาทกคนเคยประสบมาดวยตนเองแลวคอบางครงระหวางอยในทชมนมชนเหลอบเหนเพอนคนหนงอยหางออกไปขนาดทจะตะโกนกนาเกลยด หรอจะเรยกกคงไมไดยน เราจองดานหลงเขาอยครเดยว เขากหนมาหาสมความตงใจ เรองเชนนเราอาจอธบายวาเปนเรองบงเอญ แตวาคณแนใจละหรอวาเปนเรองบงเอญเสยทกคราวไป

ในทานองเดยวกน ทกชาตทกภาษาไมวาจะเปนฝรงชาตใด คนปาในกาฬทวป ทกตาบลทกหมบาน พวกอนเดยนแดงทกเผาตงแตตอนเหนอสดของทวปอเมรกาเหนออนเปนดนแดนนาแขง ถงปลายสดของอเมรกาใต หรอพวกบชแมนในทวปออสเตรเลย ลวนแตมหมอผ หรอผรดในทางคณทางไสยประจาอยทกหมทกเหลา ในประเทศจนอนกวางใหญไพศาลมพลเมองนบพนลาน กมเรองของเซยนผวเศษใหเราไดฟงกนมากมาย ในอนเดยกมผเชอถอในลทธตางๆ มากมายทเชอวาเปนอทธฤทธของพระอศวร พระพรหม และพระนารายณ ยงมอยไมใชนอยทนบถอโยควา มอานาจทางจตแกกลาสามารถทาอะไรตออะไรทคนธรรมดาทาไมได กมอยหลากหลาย ในบานเราเองเชอวาทกทานคนอยกบเรองของไสยศาสตร เวทมนตรคาถา และสงศกดสทธทงหลายอยแลวนอกจากจะไดยนผใหญเลาสบตอกนมา หรอบางคนกไดศกษาฝกฝนในทางนมาดวยตนเอง ในวรรณคดของไทยกยงมเรองเกยวกบอทธฤทธ และวชาอาคมแทรกอยแทบทกเรอง เชน สงขทอง รามเกยรต พระอภยมณ ขนชางขนแผน เปนตน

แมทางพระพทธศาสนา กกลาวถงอานาจทานองน โดยเรยกวา ทพพจกข ความมตาทพยบาง ทพโสต ความเปนผมหทพยบาง มหลกฐานปรากฏอยในพระไตรปฎกมากมาย ตวอยางทพอจะรกนอยกม คราวทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงทรมานโจรองคลมาล โดยพระพทธองคทรงดาเนนตามปกตแตองคลมาลผไลตามเพอจะฆาคนใหครบพน กลบวงตามไมทน อกคราวหนงครงทรงทายมกปาฏหารย เพอทรมานเดยรถยนครนถทมาแขงดทาทายดวยประการตางๆ โดยทรงแสดงพระองคใหมหลากหลาย มอรยาบถและทากจตางๆ กน บางนง บางนอน บางแสดงธรรม

 

  ๔

บางจงกลมกลางหาว และทรงทาทอนาทอไฟ และรงสเปนประกายสตางๆ ใหพงออกจากพระวรกายเปนคๆ อานาจทพยในทางพระพทธศาสนาแสดงไววา ทพยภาวะนนจะปรากฏแกบคคลในเมอเจรญสมาธจนไดฌาน ๔ ซงเปนกาลงหนนใหเกดอานาจอนเปนทพยขนได และอานาจทพยนนม ๘ ประการดวยกนคอ (๑) อทธวธญาณ (๒) มโนมยทธ (๓) ทพพโสตญาณ (๔) เจโตปรยญาณ (๕) บพเพนวาสานสสตญาณ (๖) ทพพจกขญาณ (๗) จตปปาตญาณ (๘) อาสวกขยญาณ

ทพยอานาจน พระบรมศาสดาและพระสาวกสาวกาม และใชบาเพญประโยชนมาแลว ดงมหลกฐานปรากฏมากมายในพระไตรปฎก๓

เรองอภญญานจะเกยวของอยกบหลกกรรม อนเปนคาสอนสาคญในพระพทธศาสนาเถรวาท ซงนบวามอทธพลตอวถการดาเนนชวตของชาวพทธเปนอยางยง เนองจากความเชอเรองกรรมและกฎแหงกรรมจงทาใหสงคมอยรวมกนอยางปกตสข โดยมหลกเชอวา ถาบคคลทากรรมดยอมไดรบผลด และตรงกนขาม ถาทากรรมชวยอมไดรบผลชวตอบแทนเชนเดยวกน ดงพระพทธพจนวา “บคคลหวานพชเชนใด ยอมไดรบผลเชนนน ผทากรรมด ยอมไดผลด ผทากรรมชว ยอมไดผลชว”๔ ซงในทางพระพทธศาสนาถอวาบคคลจะกระทาดหรอชวนนยอมมสาเหตมาจากจตใจกอนเสมอ หากไมมจตเปนผสงการหรอไมมเจตนาแลว ยอมไมมผลแหงกรรม ดงพระพทธพจนวา “ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจประเสรฐ สาเรจแลวดวยใจ หากคนมใจชวกจะพดชวหรอทาชวตามไปดวย เพราะความชวนน ทกขยอมตดตามตนไปดจลอเกวยนทหมนตามเทาโค” และตรสอกวา “หากบคคลมใจดแลวกจะพดดหรอทาดตามไปดวย เพราะความดนน สขยอมตดตามไปดจเงาตดตามตวฉะนน”๕

เรองกรรมและการเกดใหมนนถอวามความสมพนธกนมากและมสวนเกยวของกบอภญญาโดยตรง เนองจากอวชชาเปนเหตใหมนษยตองเกดใหมอยในสงสารวฏแหงความทกข ชวตของมนษยในปจจบนชาตเปนผลมาจากกรรมในอดตชาต และกรรมในปจจบนชาตยอมสงผลถงชวตมนษยในอนาคตชาต(ภพหนา) ดวยกรรมดคอ การกระทาทมเจตนามงสเปาหมายสงสดของศาสนา ยอมทาใหมนษยไดรบผลด คอ เกดวชชาหรอความรแจงในธรรมชาตของมนษยตามความเปนจรง เมอนนอวชชายอมปลาสนาการไป และมนษยยอมหลดพนจากสงสารวฎในทสด สวน

                                                            

๓ สร พฒนกาจร, คนตาทพย, กรงเทพมหานคร : สานกคนควาทางวญญาณ, ๒๕๑๕. หนา ๑, ๓, ๕, ๗-๘, ๑๒-๑๓. ๔ ส.สฬา.(ไทย) ๑๕/๒๕๖/๓๗๔. ๕ ข.ป.(ไทย)๒๕/๑-๒/๒๓-๒๔.

 

  ๕

การกระทาความชว คอ การกระทาทมเจตนาสวนทางกบเปาหมายสงสดของศาสนา ยอมทาใหมนษยตดอยในสงสารวฎตอไป ในบางกรณอาจมคาถามวาทาไมสตวทงหลายจงเกดมาไมเหมอนกน อยางเชน สาเหตทคนเราเกดมาบางคนรวย บางคนยากจน บางคนพกลพการไมสมประกอบกม เนองจากการสงสมของกรรมทกระทาไวในอดตไมเหมอนกน เกดจากกรรมพนธประการหนงและเกดจากสงแวดลอมประการหนง เหมอนพชพนธทมยางเหนยว จตของมนษยเรากเชนเดยวกน และทงหมดน จะสามารถอธบายไดโดยผมอภญญาเทานน ผทไมยอมรบในเรองอภญญานน ไมสามารถทจะกาวยางไปถงการรแจงไดเลย เพราะไมสามารถเขาถงปรากฏการณตางๆ ในระหวางปฏบตธรรมเพอใหกาวพนบรรดาเหตแหงทกขได

นอกจากน ความเชอในทางพระพทธศาสนาทวาจตมอยจรงและการจตปฏสนธของจตเหลานนกตองไปสภพอนเหมาะสมแกตน กลาวคอ ขนอยกบกรรม โดยกรรมบางชนดทสะสมไวในภวงคจต ใหผลเปนรปธรรมในชาตหนา ซงเรยกวา “อปปชชเวทนยกรรม” และแมในการตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณของพระพทธเจา กมทงการระลกชาตแตปางหลงได รกาเนดของสรรพสตว คอ รวาระแหงกรรมและผลกรรมของสตวนนเอง โดยเรยกวา ปพเพนวาสานสตญาณและจตปปาตญาณตามลาดบ จงเปนหลกฐานทยนยนชดเจนวาเรองอภญญาไมใชสงหลอกลวง แตสามารถพสจนทราบไดจรง๖

จากขอมลดงกลาวขางตน ชใหเหนวา ถาเราจะศกษาเรองอภญญาใหกระจางนนยอมกระทาไดยาก และตองใชความอตสาหะอยางยงไมเฉพาะการคนควาตาราททานอาจารยทงหลายไดศกษาไวแลวซงกจะไดลกษณะหรอรปแบบตางๆเทานน หากแตยงมทศนะของผศกษาปฏบตในยคสมยปจจบนอกเปนจานวนมากโดยเฉพาะอยางยงทศนะของผทมประสบการณตรง อนจะสามารถนามาประมวลผลและจดทาเปนแนวทางปฏบตอยางเปนหลกวชาการตามหลกปรชญารวมสมย กจะเกดประโยชนในการเขาถงและนาไปใชใหเกดเปนปฏเวธไดอยางเปนรปธรรม อกทงยงพสจนใหชาวโลกรและเขาใจกระจางถงความเปนจรงดงกลาวได

ดงนนผวจยจงมความตงใจทจะศกษาคนควาเรองดงกลาวนทเรยกวา อภญญา เพอหาขอเทจจรงมาแสดงตอสงคมใหมความเขาใจในเรองนมากขน อกทงยงทาใหความมดมวและไมเขาใจในเรองดงกลาว กระจางขน และยงทาใหการหลงผดของผทไมเขาใจและหลงเชอตอสงผดๆ มโอกาสไดศกษาและทาความเขาใจเพอนาไปใชประโยชนตอไปได อนจะเปนผลดตอสงคมและ

                                                            

๖ พระมหารงสรรค ธมมรโส(แสงสลม), “ความสมพนธของกรรมและการเกดใหมทมอทธพลตอการระลกชาต”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต (บณฑตวทยาลย :มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐ ) หนา ๑-๓.

 

  ๖

ประเทศชาต อกทงยงจะเปนประโยชนตอผสนใจตอทกชนชน ชาต วรรณะ อยางไมมขอบเขตจากดอกดวย ๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑.๒.๑ เพอศกษาแนวคดเกยวกบอภญญาทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทและตามทศนะของนกปราชญรวมสมย

๑.๒.๒ เพอศกษาวธการปฏบตใหบรรลอภญญาตามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทและตามทศนะของนกปราชญรวมสมย

๑.๒.๓ เพอวเคราะหเชงปรชญาซงแนวคดเกยวกบอภญญาตามหลกพทธปรชญา ๑.๓ ขอบเขตในการวจย

ในการวจยครงนผวจยจะศกษาวเคราะหแนวคด และทศนะเกยวกบอภญญา จาก พระไตรปฎก อรรถกถา และจากนกปราชญในพระพทธศาสนาสมยปจจบน พรอมทงผทมประสบการณในดานอภญญา โดยใชขอมลเชงคณภาพจากแหลงขอมลตางๆ ๑.๔ นยามศพททใชในการวจย

๑.อภญญา หมายถง ความรยง หมายถงปญญาความรทสงเหนอกวาปกต เปนความรพเศษทเกดขนจากการอบรมจตเจรญปญญาหรอบาเพญกรรมฐาน เปนความรชนสงในขนภาวนามยปญญา ทลกไปกวาความรโดยทวไปในขนสตตมยปญญาและจตตมยปญญา ๒.โอปปาตกะ หมายถง ผเกดผดขนโดยไมตองอาศยพอแม อาศยอดตกรรม ไดแก เทวดา พรหม สตวนรก เปรต อสรกาย ๓.โยค หมายถง นกบวชผปฏบตตามลทธโยคะ ฤๅษพวกหนง ๔.องคลมาล หมายถง โจรรายทกลบใจหลงฟงโอวาทจากพระพทธองคและไดสาเรจเปนพระอรหนตในทสด ๕.เดยรถยนครนถ หมายถง นกบวชภายนอกพระพทธศาสนาในอนเดยสมยพทธกาล ๖.อทธวธญาณ หมายถง ความรททาใหแสดงฤทธได เชน ลองหนได เหาะได ดาดนได ๗.มโนมยทธ หมายถง ฤทธทางใจ ๘.ทพพโสตญาณ หมายถง ความรเหมอนหทพย ๙.เจโตปรยญาณ หมายถง ความรทใหทายใจผอนได ๑๐.บพเพนวาสานสสตญาณ หมายถง ความรททาใหระลกชาตได ๑๑.ทพพจกขญาณ หมายถง ความหยงรการเกดการดบของสตว ๑๒.จตปปาตญาณ หมายถง ความรในจตและเกดของสตวทงหลาย คอการเหนสตวทงหลายกาลงตายและเกดในภพภมตางๆ ตามผลกรรม ญาณนยอมนาใหหลดพนจากความเหนผด

 

  ๗

๑๓.อาสวกขยญาณ หมายถง ความรททาใหอาสวะสนไป ๑๔.ปฏเวธ หมายถง เขาใจตลอด ตรสร ลลวงผลปฏบต ๑๕.วทยาธร หมายถง ผทรงวทยา ผมวชากายสทธ ผมฤทธทสาเรจดวยวทยาคมหรอของวเศษ ๑๖.สหชญาณ หมายถง ความรทเกดจากภายใน หรอความรทเกดจากการบาเพญเพยรทางใจจนชดเจน เปนความรทเกดขนเฉพาะตว หรอเฉพาะบคคลผบาเพญทางใจเทานน ซงตรงกบภาษาองกฤษวา Intuition

๑๗.ความแทจรง หมายถง สจธรรมทมอยตามสภาพของธรรมชาต เชน การเกด แก เจบ ตาย ฯลฯ ๑๘.ความจรง หมายถง ความเปนจรงทนกปราชญหรอ นกวทยาศาสตรไดศกษาแลวคนพบวา มอยในโลก แลวสรางเปนกฎเกณฑหรอทฤษฎขนมา เพอใหคนรนหลงไดศกษาเลาเรยนในกาลตอมา ๑๙.ขอเทจจรง หมายถง สงทเปนปรากฏการณทางธรรมชาต เกดขนเปนครงคราว เชน ฝนตกนาทวม ภเขาไฟระเบด แผนดนไหว ฯลฯ

๒๐.การบชายญ หมายถง การเซนสรวงเทพเจาของพราหมณดวยวธฆาคนหรอสตวเปนเครองบชา ๒๑.ราคะ หมายถง ความกาหนด ความยนดในกาม ความตดใจหรอความยอมใจตดอยในอารมณ

๒๒.โทสะ หมายถง ความคดประทษราย (ขอ ๒. ในอกศลมล ๓) ๒๓.โมหะ หมายถง ความหลง ความไมรตามเปนจรง อวชชา (ขอ ๓. ในอกศลมล ๓.) ๒๔.สงวฏกป หมายถง กปทกาลงเสอมลง ๒๕.ววฏกป หมายถง กปทกาลงเจรญขน ๒๖.ขนธ หมายถง กอง พวก หมวด หม ลาตว ; หมวดหนงๆ ของรปธรรมและ

นามธรรมทงหมดทแบงออกเปนหากอง คอ รปขนธ กองรป เวทนาขนธ กองเวทนา สญญาขนธ กองสญญา สงขารขนธ กองสงขาร วญญาณขนธ กองวญญาณ เรยกรวมวา เบญจขนธ (ขนธ ๕)

๒๗.อนทรย หมายถง ความเปนใหญ สภาพทเปนใหญในกจของตน ธรรมทเปนเจาการในการทาหนาทอยางหนงๆ เชนตาเปนใหญหรอเปนเจาการในการเหน หเปนใหญในการไดยน ศรทธาเปนเจาการในการครอบงาเสยซงความไรศรทธา เปนตน

๒๘.กป หมายถง กาลกาหนด ระยะเวลายาวนานเหลอเกน ทกาหนดวาโลกคอสกลจกรวาล ประลยครงหนง (ศาสนาฮนดวาเปนวนหนงคนหนงของพระพรหม) ทานใหเขาใจดวย

 

  ๘

อปมาวา เปรยบเสมอนมภเขาศลาลวน กวาง ยาว สง ดานละ ๑ โยชน ทก ๑๐๐ ป มคนนาผาเนอละเอยดอยางดมาลบครงหนง จนกวาภเขานนจะสกหรอสนไปกปหนงยาวนานกวานน ; กาหนดอายของโลก กาหนดอาย เรยกเตมวา อายกป เชนวา อายกปของคนยคนประมาณ ๑๐๐ ป

๒๙.จต หมายถง เคลอนจากภพหนงไปสภพอน ตาย (สวนมากใชแกเทวดา) ๓๐.ปฏสนธ หมายถง เกด เกดใหม แรกเกดขนในครรภ

๓๑.อสงไขย หมายถง ระยะเวลาทพระโพธสตวสรางสมบารมมาเพอเปนพระพทธเจา โดยนบหนวยเวลาเปนอสงไขยกป

๓๒.โกฏ หมายถง ชอมาตรานบ เทากบสบลาน ๓๓.สตววนปาตกะ หมายถง พวกเวมานกเปรต คอ พวกเปรตมวมานอย ไดเสวยสขและ

ตองทกขทรมานเปนชวงๆ สลบกนไป มสขบาง ทกขบางคละระคน ๓๔.เนกขมมะ หมายถง การออกจากกาม การออกบวช ความปลอดโปรงจากสงลอเรา

เยายวน (ขอ ๓. ในบารม ๑๐) ๓๕.ถนมทธะ หมายถง ความหดหและเซองซม ความทจตหดหและเคลบเคลม ความงวงเหงา ซมเซา (ขอ ๓. ในนวรณ ๕)

๓๖.อาโลกสญญา หมายถง ความสาคญในแสงสวาง กาหนดหมายแสงสวาง คอ ตงความกาหนดหมายวากลางวนไวในใจ ใหเหมอนกนทงในเวลากลางวนและกลางคน เปนวธแกงวงอยางหนง

๓๗.ธรรมฐต หมายถง ความดารงคงตวแหงธรรม ความตงอยแนนอนแหงกฎธรรมดา ๓๘.ธรรมนยาม หมายถง กาหนดแนนอนแหงธรรมดา กฎธรรมชาต ความจรงทมอย

หรอดารงอยตามธรรมดาของมน ซงพระพทธเจาทรงคนพบ แลวทรงนามาแสดงชแจงอธบายใหคนทงหลายไดรตาม

๓๙.สงขตธรรม หมายถง ธรรมทถกปจจยปรงแตงขน ตรงกบสงขารในคาวา สงขารทงปวงไมเทยง

๔๐.อสงขตธรรม หมายถง ธรรมอนมไดถกปรงแตง ไดแก นพพาน (ขอ ๒ ในธรรม ๒) ๔๑.ธรรมารมณ หมายถง อารมณทางใจ สงทใจนกคด ๔๒.มานะ หมายถง ความถอตว ความสาคญตววาเปนนน เปนน ๔๓.ทฏฐ หมายถง ความเหน ทฤษฎ

 

  ๙

๔๔.ยถาภตญาณ หมายถง ความรตามความเปนจรง รตามทมนเปน๗ ๑.๕ เอกสารและงานวจยทเกยวของ ผวจยไดทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ โดยไดศกษาทงคมภร ตารา วทยานพนธ รวมทงเอกสารทเปนสงตพมพ ดงตอไปน ๑.๕.๑ ในพระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค สงคตหมวด ๓ ไดกลาวถงหลกธรรมทมความเกยวของกบอภญญาไววา วชชา ๓ (หมวด ๕๘)

๑. วชชา คอ ปพเพนวาสานสสตญาณ หมายถง ความหยงรททาใหระลกชาต กอนได ๒. วชชา คอ จตปปาตญาณ หมายถง ความหยงรความจตและ อบตของสตวทงหลาย ๓. วชชา คอ อาสวกขยญาณ หมายถง ความหยงรในธรรมเปนท สนไปแหงอาสวะทงหลาย ปาฏหารย๘ ๓ (หมวด ๖๐) ๑. อทธปาฏหารย หมายถง ปาฏหารยคอฤทธ ๒. อาเทสนาปาฏหารย หมายถง ปาฏหารยคอการทายใจ ๓. อนสาสนปาฏหารย หมายถง ปาฏหารยคออนศาสน

พระพทธองคทรงแสดงธรรมแกชาณสโสณพราหมณ โดยอธบายเรองวชชา ๓ ในพระพทธศาสนาดงกลาวขางตน ตางจากพระเวททงสามของพราหมณ พระพทธองคทรงแสดงธรรมแกสงคารวพราหมณ เรองการบชายญ และปาฏหารย ๓ คอ อทธปาฏหารย(แสดงฤทธไดเปนอศจรรย) อาเทสนาปาฏหารย (ดกใจทายใจไดเปนอศจรรย) และอนสาสนปาฏหารย (สงสอนเปนอศจรรย) เมอตรสอธบายและตรสถามใหพราหมณตอบ พราหมณกตอบแสดงความพอใจในอนสาสนปาฏหารย (สงสอนเปนอศจรรย) วาดงามกวา ประณตกวา ๑.๕.๒ พระไตรปฎกฉบบสาหรบประชาชน มหามกฎราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ไดกลาวไววา

                                                            

 ๗  พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต),พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๐.

กรงเทพมหานคร : เอส.อาร. พรนตง แมส โปรดกส, ๒๕๔๖. ๘ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๖๐/๒๗๕.

 

  ๑๐

พระพทธองคทรงแสดงความหวง ๑๗ ขอ๙ เรมตนแตความหวงขนาดธรรมดา ใหเปนทรก เคารพของเพอนพรหมจารขนไปจนถงความหวงขนสงสด คอการทาใหแจงเจโตวมต ปญญาวมต อนไมมอาสวะ (เปนพระอรหนต) วา ถาหวงแตละขออยางนน กพงทาใหบรบรณในศล หมนประกอบความสงบจต (เจโตสมถะ) ภายใน ไมปลอยใหฌานเสอม ประกอบดวยวปสสนา เจรญการอยในเรอนวาง (ขอปฏบตทแสดงในทน คอ ศล สมาธ ปญญา) พระพทธองคทรงแสดงอปกเลส๑๐ (เครองเศราหมองแหงจต) ของภกษผบาเพญสมาธ วาม ๓ ชน คออยางหยาบ ไดแกทจรตทางกาย วาจา ใจ อยางกลาง ไดแกความตรก (วตก) ในกาม ในการคดปองราย ในการเบยดเบยน อยางละเอยด ไดแกความตรกถงชาต ความตรกถงชนบท และความตรกทไมตองการใหใครดหมน เปรยบเหมอนเครองเศราหมองของเงนทองมทงอยางหยาบ อยางกลาง และอยางละเอยด แลวทรงแสดงถงการทจตเปนสมาธ มอารมณเปนหนง เปนเหตใหบรรลอภญญา ๖ คอ

๑. อทธวธ แสดงฤทธได ๒. ทพพโสต หทพย

๓. เจโตปรยญาณ กาหนดรใจผอน ๔. ปพเพนวาสานสสตญาณ ระลกชาตได ๕. จตปปาตญาณ มทพยจกษ เหนความตาย ความเกดของสตวทงหลาย ๖. อาสวกขยญาณ บรรลเจโตวมต อนไมมอาสวะ

ขอความจากพระสตรทยกมาขางตนนจงสรปไดวา ธรรม ๖ ประการในทนหมายถงอภญญา ๖ ซงไดแก - อทธวธ – แสดงฤทธตางๆ ได เชน คนเดยวเปนหลายคน หลายคนเปนคนเดยว หายตวได ดาดนได เหาะเหนเดนอากาศได เปนตน - ทพพโสต – หทพย สามารถไดยนเสยงได ๒ ชนด คอ ทงเสยงทพยและเสยงมนษยทงทอยไกลและอยใกล - เจโตปรยญาณ – กาหนดรใจของผอนและของสตวอนไดดวยใจของตน - ปพเพนวาสานสสตญาณ – ระลกชาตแตหนหลงไดวาตวเองเคยเกดมาเปนใคร ชออะไร เกดในตระกลใด มรปรางหนาตาผวพรรณตลอดจนความเปนอยอยางไร เปนตน

                                                            

๙ มหามกฏราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ, พระไตรปฎก ฉบบสาหรบประชาชน, กรงเทพมหานคร ,๒๕๕๐. หนา ๓๗๒, ๕๐๙. ๑๐ เรองเดยวกน. หนา ๕๑๔-๕๑๕.

 

  ๑๑

- ทพพจกข – ตาทพยคอสามารถมองเหนหมสตวทกาลงตาย กาลงเกด วาตายจากชาตนแลวไปเกดทไหน เพราะกรรมอะไร ดงน เปนตน - อาสวกขยญาณ – ความรททาใหอาสวะหมดสนไป อภญญาทง ๖ ขอน ๕ ขอแรกจดเปนโลกยอภญญา เพราะเสอมถอยไดและปถชนกสามารถมได สวนขอท ๖ เปนโลกตตรอภญญาไมเสอมถอย ปถชนมไมได จะมไดแตพระอรหนตเทานน หรอกลาวไดวาพระอรหนตอาจไดอภญญาทงหมด ๖ อยางได แตปถชนไดอยางมากทสดไมเกน ๕ อยาง (คอตงแตขอ ๑ ถงขอ ๕)๑๑ ๑.๕.๓ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดเขยนไวในหนงสอ “สงศกดสทธเทวฤทธปาฏหารย” วา พระพทธองคทรงใชฤทธเพอปราบฤทธ แตพอปราบเสรจแลวพระองคกไมใชอก หมายความวา คนไหนทหลงเรองฤทธพระองคกปราบดวยฤทธ ปราบเสรจสาหรบคนนนกจบกนเรองฤทธ๑๒ ๑.๕.๔ นพ.ชนโอสถ หศบาเรอ ไดกลาวไวในหนงสอ “การปองกนและรกษาโรคดวยพลงจตกบสมองคอมพวเตอร” วา สมาธทฝกใหเกดสงขน จนถงระดบฌานนนจะสามารถทาใหจตของเราหยดอยนงๆ หรอวางๆ ไดโดยไมมความนกคดอะไรทเปนคาสงไปใหสมองรบไปปฏบตตาม โดยเฉพาะอยางยงฌาน ๔ นนจตอาจจะอยนงๆ วางเฉย (เปนอเบกขา) ไดนานนบเปนชวโมงๆ จงเปนโอกาสใหสมองทางานไดอยางเครองคอมพวเตอรทมประสทธภาพสงยง จนสามารถทางานยากๆ ไดสาเรจ เชน คนหาขอมลเกยวกบอดตชาต (ระลกชาต) มารายงานใหทราบได เปนตน ในการฝกปฏบตใหเกดสมาธสงขนจนถงฌาน ๔ ซงเปนปจจยสาคญทใชในการทาใหเกดอทธปาฏหารยตางๆ ขนมาได ฟงดแลวกเปนเรองเหลอเชอ แตกเปนของจรง บางเรองผเขยนกไดตดตามแสวงหาจนรเหนวาเปนจรงดวยตนเอง เชน เรองหทพย ตาทพย รใจผอน และการระลกชาตได เปนตน การรายงานของสมองกลบไปหาจต ทางพระพทธศาสนาทานเรยกวา ญาณทสสนะ แปลงายๆ วา การรเหน

                                                            

๑๑ รศ.ดร.สจตรา ออนคอม, การฝกสมาธ , กรงเทพมหานคร: โรงพมพสามคคสาร (ดอกหญา),๒๕๔๒. หนา ๒๑๑. ๑๒ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), สงศกดสทธเทวฤทธปาฏหารย, กรงเทพมหานคร : บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๓๘. หนา ๒.

 

  ๑๒

ญาณ แปลวา ความร เปนสงทรายงานจากสมองซกซายจงมลกษณะเปนถอยคาทผดรขนมาในจต บางทกไดยนเหมอนมเสยงมาบอก ผทไดยนแบบนทานเรยกวา มหทพย ทสสนะ แปลวา การเหนภาพ เปนสงทรายงานจากสมองซกขวา เพราะมลกษณะเปนภาพทผดเหนขนมาในจต ถาเกดขนในขณะทจตเปนสมาธด ทานเรยกวา สมาธนมต (ฝนในสมาธ) และผทมองเหนไดเปนธรรมดาเชนนทานเรยกวา มตาทพย๑๓ ๑.๕.๕ รศ.ดร. สจตรา ออนคอม ไดกลาวไวในหนงสอ “การฝกสมาธ” โดยกลาวถงประโยชนของสมาธททาใหเกดอภญญาวา ประโยชนในดานอภญญา ถอเปนผลพลอยไดจากการฝกสมาธคอมใชประโยชนทเปนจดมงหมายของพระพทธศาสนา อยางไรกตาม ยงมบคคลบางพวกทฝกสมาธเพอมงอภญญาเทานน ซงลกษณะเชนนถอวาผดจดมงหมายของพระพทธศาสนา ทงนเพราะพระพทธองคทรงถอวาจดมงหมายทแทจรงของการฝกสมาธกเพอมงไปสความหลดพนจากกเลสและทกขทงปวง สวนอภญญา (เฉพาะโลกยอภญญา) นนยงไมสามารถดบกเลสและทกขได๑๔ ๑.๕.๖ พร รตนสวรรณ ไดกลาวไวในหนงสอ “พทธวทยา” เลม ๒ วา โอปปาตกะตองมแนเปนแตในขณะนนยงพสจนไมได เพราะฉะนน การเขยนในตอนนนจงเตมไปดวยการเกงความจรงหรอขอสนนษฐานตางๆ มาบดนขาพเจาไมตองเกงหรอสนนษฐานแตอยางใด เพราะเดยวนไดทาการพสจนไดแลว เพยงแตขอพสจนทวาน ยงไมเปนทประจกษและแพรหลายในสงคม ทงน กเพราะขาพเจายงไมกลาทจะพสจนเรองนใหเปนเรองทจะครกโครม ดวยเกรงวา จะมคนทงหลายมารบกวนขาพเจา จนกระทงไมมเวลาจะทางานอยางอน เพราะฉะนน ในขณะนจงเกบความลบเกยวกบการพสจนเรองนเอาไวกอน ตอเมอใด ขาพเจาไดทางานในดานทจาเปนสาหรบการเผยแพรพระพทธศาสนาในสวนทสาคญสาเรจลลวงไปไดแลว ขาพเจาจงจะทาการพสจนตอหนาประชาชนอยางชดเจนทเดยว และเมอถงตอนนน ขาพเจาจะใหเวลาอยางเตมทสาหรบประชาชนทเขามาตดตอเพอแสวงหาขอเทจจรงเกยวกบเรองเหลาน เมอใดถาเราพสจนไดวา โอปปาตกะมจรง ซงการพสจนนนจะตองพสจนออกมาไดอยางขาวสะอาด จนกระทงคนทงหลายยอมรบกนไดทวไป เมอนนแหละ การอธบายเกยวกบเรองกฎของกรรม เรองตายแลวเกด และธรรมเรองอนๆ ทลกซงนน กจะทาใหคนทงหลายเขาใจงาย และยอมเชอดวยตวของเขาเอง และในเมอคนทงหลายพากนเชอเรองกฎของกรรมอยางสนทใจ

                                                            

๑๓ นพ.ชนโอสถ หศบาเรอ, การปองกนและรกษาโรคดวยพลงจตกบสมองคอมพวเตอร , กรงเทพมหานคร : สานกพมพรวมทรรศน, ๒๕๔๑. หนา ๒๔, ๗๒, ๗๓,๙๐-๙๑. ๑๔ รศ.ดร.สจตรา ออนคอม, การฝกสมาธ , หนา ๒๐๘.

 

  ๑๓

แลว ศลธรรมในสงคมกจะเกดและพฒนาขนอยางรวดเรว และศลธรรมทวาน เปนศลธรรมทไมตองบงคบใหตองทาตามดวย แตหากเปนศลธรรมทเกดจากเขามองเหนความจาเปนดวยตวของเขาเองวาจะตองปฏบต และกมศรทธาทจะปฏบตตามดวย๑๕ จากเอกสารและงานวจยดงกลาวขางตน ลวนแตเปนเรองทนาสนใจ ซงผวจยพบวา ยงไมมเอกสารหรองานวจยใด ทไดกลาวถงเรองการศกษาวเคราะหอภญญาในพทธปรชญาเถรวาทโดยตรง ผวจยจงสนใจทจะคนควาและทาการวจยในเรองดงกลาวน ๑.๖ วธดาเนนการวจย

๑.๖.๑ การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualities Research) ซงจะใชวธการรวบรวมขอมลและศกษาขอมลจากเอกสารตางๆ ทงเอกสารปฐมภม และเอกสารทตยภม รวมทงงานวจยทเกยวของ

๑.๖.๒ ขนตอนการวจยประกอบดวยการศกษา และรวบรวมขอมลตางๆ ทงในภาษาไทยและภาษาตางประเทศ จากนนทาการวเคราะหขอมลทไดมาในกรอบของแนวคดแบบพทธปรชญาเถรวาท

๑.๖.๓ สมภาษณนกปราชญผมความรและประสบการณตรงทางดานอภญญา เพอใหเกดทกษะและมมมองมากยงขน

๑.๖.๔ สรปผลทไดจากการวจยในครงนแบบพรรณนาความ (Description) พรอมขอเสนอแนะและประเดนตางๆทนาสนใจ อกทงเปนประโยชนตอสงคม หรอการศกษาตอไปในอนาคต ๑.๗ ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย ๑.๗.๑ ทาใหทราบแนวคดในเรองอภญญาตามหลกพทธปรชญาเถรวาท ๑.๗.๒ ทากอใหเกดความรความเขาใจใหมๆ หรอกระจางขน อกทงยงกระตนใหเกดการตนตวของผทเขาใจผดในสงคม ใหมความเขาใจถกตองในเรองอภญญา ๑.๗.๓ ทาใหผสนใจใฝศกษาในเรองอภญญาไดใชเปนฐานขอมลในการคนควาตอไปในอนาคต

                                                            

๑๕ พร รตนสวรรณ, พทธวทยา เลม ๒ , กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๗. หนา ๘-๙.

บทท ๒ อภญญาในพระไตรปฎก 

เพอใหเกดความเขาใจอยางถกตองเกยวกบอภญญาและเพอเปนพนฐานในบทตอๆไป ผวจยจงเหนสมควรนาความหมายและรายละเอยด รปลกษณะของอภญญามากลาวไวในเบองตนตามลาดบดงตอไปน ๒.๑ ความหมาย ลกษณะ และรปแบบ

“อภญญา” มรากศพทมาจาก อภ+ญา+อ โดยคาวา อภ นนเปนอปสคแปลวา ยง ใหญ เมอนามาทบคาวา ญา ซงเปนธาต มความหมายวา ร ผนวกกบ อ ซงเปนปจจยในนามกตก ทาหนาทแปลงคากรยาเปน คานามและเมอรวมรากศพทเขาดวยกน “อภญญา” กจะมความหมายวา ความรยง แตหากพจารณาจากพจนานกรมศพทพระไตรปฎก ฉบบราชบณฑตยสถาน กจะพบอภญญาในความหมายตางๆ ดงตอไปน

- อภา ๑. ก.กต รแลว เชน โส อม โลก สเทวก สมารก สพรหมก สสสมณ- พราหมณ ปช สเทวมนสสต สย อภา สจฉกตวา ปเวเทต. แปล ความหมายไดวา พระผมพระภาคพระองคนนทรงรดวยพระองคเอง ทรง ทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลกใหแจงชด.๑ ๒. อต. การรยง, อภญญา เชน ฉ ธมมา สจฉกาตพพา ฉ อภา. แปลความหมายไดวา ธรรม ๖ ทควรทาใหแจง คอ อภญญา ๖.๒

- อภาาณ นป (อภา+าณ) อภาาณ เชน าณมป อจฉตพพ กมมส สกตาณ สจจานโลกมกาณ อภาาณ สมาปตตาณ. แปล ความหมายไดวา แมญาณพงประสงคเอากมมสกตาาณ สจจานโลมก ญาณ อภญญาญาณ สมาปตตญาณ.๓

- อภาต คณ. รจกกนมาก, มชอเสยง เชน เตน โข ปน สมเยน อภาตา มาคธกา กลปตตา ภควต พรหมจรย จรนต. แปลความหมายไดวา ก โดยสมยนนแล พวกกลบตรชาวมคธทมชอเสยง พากนประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาค.๔

                                                            

๑ ว.มหา (ไทย) ๑/๑/๑. ๒ ข.ป. (ไทย) ๓๑/๗๘/๕๐. ๓ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๓๓๗/๒๒๗. ๔ ว.มหา.(ไทย) ๔/๗๓/๗๘

 

๑๕

- อภาตโกล คณ. (อภาต+โกล) เกดในตระกลทมชอเสยง เชน อย โข อมพฏโ มาณโว อภาตโกลโ เจว อภาตสส จ พราหมณสส โปกขรสาตสส อนเตวาส. แปลความหมายไดวา (พวกภกษคดวา) อมพฏมาณพนเปนคนเกดในตระกลทมชอเสยง ทงนศษยของ พราหมณโปกขรสาตผมชอเสยง.๕

- อภาตพพ คณ. ควรรยง เชน อเม ธมมา อภาตพพาต พชฌ. แปลความหมาย ไดวา พระปจเจกพทธเจาตรสรวา ธรรมเหลาน ควรรยง.๖

- อภาปา อต. (อภา+ปา) ปญญารยง เชน อภาปา าตฏเ าน. แปลความหมายไดวา ปญญารยง เปนญาตฏฐญาณ (ญาณในความวาร).๗

- อภาปรา อต. (อภา+ปรา) การรยงและการรอบร เชน สพพ อภา ปรา ปหานาย โว ภกขเว ธมม เทสสสาม. แปลความหมายไดวา ภกษ ทงหลาย เราจกแสดงธรรมเพอการรยงและการรอบรแลวละสงทงปวง.๘

- อภาปารค คณ. (อภา+ปารค) ถงฝงแหงอภา, ถงฝงดวยการรยง เชน โส อภาปารค แปลความหมายไดวา พระอรหนตนน ถงฝงดวยการร ยง.๙

- อภาปารม อต. (อภา+ปารม) อภญญาบารม, ทสดแหงอภญญา เชน ชฏาย ภารภรโต อชนตตรนวาสห อภาปารม คนตวา พรหมโลก อคฉห. ซงเปนอปทานของพระสารบตร แปลความหมายไดวา เราทรงชฎาเลยง ชวตดวยหาบคอน นงหมหนงเสอ ถงทสดแหงอภญญาแลว ไดไปส พรหมโลก.๑๐

- อภาพลปปตต คณ. (อภาพล+ปตต) บรรลอภญญาและพลธรรม, บรรล พลงแหงอภญญา เชน

                                                            

๕ ท.ส.(ไทย) ๙/๑๔๔/๑๑๗ ๖ ข.จ. (ไทย) ๓๐/๖๖๗/๓๒๑ ๗ ข.ป.(ไทย) ๓๑/๐/๒ ๘ ส.สฬา.(ไทย) ๑๘/๒๖/๒๐   ๙ ข.ม.(ไทย) ๒๙/๒๙/๒๓ ๑๐ข.ป.(ไทย) ๓๒/๓/๓๔

 

๑๖

สนนปาตา ตโย อาส ตสสาป จ มเหสโน อภาพลปปตตาน ปปผตาน วมตตยา ซงเปนประวตของพระอโนมทสสพทธเจา แปลความหมายไดวา แม พระบรมศาสดาผเปนฤษพระองคนน ไดมการประชมพระภกษผบรรล อภญญาและพลธรรม ผเบกบานดวยการหลดพน ๓ ครง๑๑

- อภาวสภาวต คณ. (อภา+วส+ภาวต) อบรมอภญญาวส เชน อเ ธมมาน เทเสนต อเ กฬนต อทธยา อปปนายป กฬนต อภาวสภาวตา แปลความหมายไดวา พระอรยเจาทงหลาย บางพวกแสดงธรรม บางพวก เขาฌานดวยฤทธ บางพวกเขาอปปนาฌาน และบางพวกอบรมอภญญา วส๑๒

- อภาโวสต คณ. (อภา+โวสต) รยงถงทสด เชน ปพเพนวาส โย เวท สคคาปายจ ปสสต อโถ ชาตกขย ปตโต อภาโวสโต มน เปนคาทพระพทธเจาตรสตอบพราหมณ แปลความหมายไดวา ผใด ระลกชาตกอนๆ ได เหนสวรรคและอบาย บรรลถงความสนชาต ผนน ชอวามน ผรยงถงทสด๑๓

- อภาสจฉกรณย คณ. (อภา+สจฉกรณย) ควรทาใหแจงดวยอภญญา, ควรทา ใหแจงดวยความรยง เชน ยสส กสสจ ภกขเว กายคตา สต ภาวตา

พหลกตา โส ยสส ยสส อภาสจฉกรณยสส ธมมสส จตต อภนนนา เมต อภาสจฉกรยาย ตตร ตตรว สกขพยต ปาปณาต สต สตอายตเน. แปลความหมายไดวา ภกษทงหลาย ภกษใดๆ กตามเจรญกายคตาสตแลว ทาใหมากแลว เธอนอมจตไปเพอทาใหแจงดวยอภญญา ซงธรรมใดๆ ท ควรทาใหแจงดวยอภญญา ยอมถงความเปนผสามารถในธรรม นนๆ ในเมอมสตเปนเหต๑๔

                                                            

๑๑ข.ป.(ไทย) ๓๓/๑๘๘/๔๖๓ ๑๒ ข.ป.(ไทย) ๓๒/๑/๔ ๑๓ ม.ม.(ไทย) ๑๓/๕๙๗/๕๔๔ ๑๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๑๔/๒๑๓

 

๑๗

- อภาสจฉกรยา อต. (อภา+สจฉกรยา) ควรทาใหแจงดวยอภญญา, การทาให แจงดวยความรยง เชน ยสส กสสจ ภกขเว กายคตา สต ภาวตา พหลกตา โส ยสส ยสส อภาสจฉกรณยสส ธมมสส จตต อภนนนาเมต อภาสจฉกรยาย ตตร ตตรว สกขพยต ปาปณาต สต สต อายตเน. แปลความหมายไดวา ภกษทงหลาย ภกษใดๆ กตาม เจรญกายคตาสต แลว ทาใหมากแลว เธอนอมจตไปเพอทาใหแจงดวยอภญญา ซงธรรม ใดๆ ทควรทาใหแจงดวยอภญญา ยอมถงความเปนผสามารถในธรรม นนๆ ในเมอมสตเปนเหต๑๕

- อภเยย คณ. ควรรยง เชน สพพ ภกขเว อภเยย แปลความหมายไดวา ภกษ ทงหลาย สงทงปวงเปนของควรรยง๑๖

- อภเยยฏ ป. (อภเยย+อตถ) สภาวะทควรรยง เชน อภเยยฏ พชฌนตต โพชฌงคา แปลความหมายไดวา ชอวา โพชฌงค เพราะรสภาวะทควรร ยง.๑๗

- อภเยยตา อต. (อภเยย+ตา) ความเปนผรยง เชน อภเยยตาย พทธ. แปล ความหมายไดวา ชอวา พระพทธเจา เพราะความเปนผรยง.๑๘

หากพจารณาจากพจนานกรมศพทบาล ของสานกคอมพวเตอร มหาวทยาลยมหดล กจะพบอภญญาในความหมายตางๆ ดงตอไปน

อภญญาญ ค.รยง ฉลาด ชานาญ อภญตวา ก.รแลว รแลวดวยปรญญา ๓ รแลวดวยมรรคเบองตา ๓ อภญญตา อต.ความเปนผมรยง ผเชยวชาญ อภญญา ก.รแลว รแลวดวยญาณพเศษ - ดวยญาณอนยง อภญญา กต.เขาใจด รยงแลว อภญญา อต.ความรอนยง อภญญา ปญญาอนยง อภญญาญาณ นป.เครองหมาย รอยลกษณะพเศษ อภญญาต ค.รยง ชานาญ ปรากฏแลว

                                                            

๑๕ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๑๔/๒๑๓ ๑๖ ส.สฬา.(ไทย) ๑๘/๔๖/๓๔ ๑๗ ข.ป. (ไทย) ๓๑/๕๖๓/๔๗๐ ๑๘ ข.ม.(ไทย) ๒๙/๘๙๓/๕๖๐

 

๑๘

อภญญาเปต ก.ยอมใหรยง ยอมใหรดวยอานภาพ อภญญาย ก.รแลว อภญญาย กต.เขาใจด รยงแลว อภญญาส ก. ๑. รแลว จาไดแลว ๒.รแลวเขาใจแลว ๓. รแลว รแจงแลว ๔. รแลว ร

แจงแลว ๕. รแลว รตามความเปนจรงแลว ๖. รแลว รดวยญาตปรญญา แลว ๗. รดวยตวเองแลว ๘. รดวยปญญาพเศษแลว ๙. รไดดวยอรยมรรค แลว

อภญญายย ค.พงรยง ควรรยง นอกจากน “อภญญา” ยงมลกษณะและรปแบบตางๆ ตามทพระสมมาสมพทธเจาทรง

แสดงไวหลายแหงดวยกน โดยมความหมายเหมอนกนวา “ญาณทรโดยพเศษ” อนเปนความรทเหนอธรรมชาตและเหนอประสาทสมผสทง ๕ ทงนรปลกษณะของอภญญา ๖ มดงตอไปน

๑. อทธวธ หมายถงความสามารถทจะแสดงฤทธตางๆ ได ซงพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงไวในพระสตรตางๆ มากมาย ดงตวอยางในอาหเนยยสตรท ๒๑๙ ทพระองคทรงแสดงอภญญา ๖ ไววา เปนความสามารถจะแสดงฤทธออกมาในลกษณะทตางๆ กนไดแก

๑.๑ สามารถแยกรางจากคนเดยวเปนหลายคนได ๑.๒ สามารถรวมคนหลายคน (ทไดแยกรางจากคนเดยวนน) ใหเปนคนเดยวได ๑.๓ สามารถแสดงตวใหปรากฏได ๑.๔ สามารถลองหนหายตวได ๑.๕ สามารถทะลทะลวงกาแพง ภเขาไดโดยไมตดขด เหมอนไปในทวางได ๑.๖ สามารถดาลงและโผลขนในแผนดน เหมอนดาลงและโผลขนในนาได ๑.๗ สามารถเดนบนนา เหมอนเดนบนดนได ๑.๘ สามารถเหาะเหนเดนอากาศ เหมอนนกได ๑.๙ สามารถลบคลาพระจนทร พระอาทตยได ๑.๑๐ สามารถทาตวใหเบาทองเทยวไปในทตางๆ แมกระทงพรหมโลกได ๒. ทพพโสต หมายถง หทพย คอ ความสามารถในการฟงทพเศษยงกวาความสามารถ

ในการฟงปกตอนเกดดวยอานาจของฌานสมาบต ในคมภรปฏสมภทามรรค แหงขททกนกาย ในพระสตตนตปฎก ทานเรยกอภญญาขอนวา โสตธาตวสทธญาณ เพราะเปนความสามารถพเศษในการฟงอนเกดจากความบรสทธของโสตธาตในพระคมภรตางๆ ทานไดอธบายวา บคคลผทรง

                                                            

๑๙ อง.ฉกก.(ไทย) ๒๒/๒๗๓/๓๑๒-๓๑๔

 

๑๙

ทพพโสตนน สามารถทจะฟงไดทงเสยงดงหรอคอย ไมวาจะอยไกลหรอใกลตวดวยโสตธาตอนเปนทพย

๓. เจโตปรยญาณ หมายถง ความสามารถในการรวาระจตของบคคลอนดวยใจตน กลาวคอ สามารถทจะรวา จตของบคคลมความคดหรอความรสกอยางไร ซงพระองคไดทรงแสดงไวในอาหเนยยสตรท ๒ วา บคคลผทรงเจโตปรยญาณนนสามารถจะรจตของคนหรอสตวอนวา

๓.๑ ขณะนนมใจทประกอบดวยราคะ ๓.๒ ขณะนนมใจทปราศจากราคะ ๓.๓ ขณะนนมใจทประกอบดวยโทสะ ๓.๔ ขณะนนมใจทปราศจากโทสะ ๓.๕ ขณะนนมใจทประกอบดวยโมหะ ๓.๖ ขณะนนมใจทปราศจากโมหะ ๓.๗ ขณะนนมใจทประกอบดวยความหดห ๓.๘ ขณะนนมใจทปราศจากความหดห ๓.๙ ขณะนนมใจทประกอบดวยความฟงซาน ๓.๑๐ ขณะนนมใจทปราศจากความฟงซาน ๓.๑๑ ขณะนนมใจทเปนมหคคตะ ๓.๑๒ ขณะนนมใจทไมเปนมหคคตะ ๓.๑๓ ขณะนนมใจทมใจอนยงกวา ๓.๑๔ ขณะนนมใจทไมมใจอนยงกวา ๓.๑๕ ขณะนนมใจทเปนสมาธ ๓.๑๖ ขณะนนมใจทไมเปนสมาธ ๓.๑๗ ขณะนนมใจทหลดพนแลว ๓.๑๘ ขณะนนมใจทยงไมหลดพน เมอศกษารายละเอยดของเจโตปรยญาณเฉพาะจากพระสตรนเทานน อาจจะทาใหเกด

ความเขาใจวา บคคลผทรงเจโตปรยญาณจะสามารถรวา ผอนมราคะ ไมมราคะ มโทสะ ไมมโทสะ มโมหะ ไมมโมหะ เปนตนเทานน แตในความเปนจรงแลว คาวา เจโตปรยญาณนนหมายถง ความรวาระจตของผอนทกอยาง กลาวคอ รวาในขณะนน ผอนมความรสกนกคดอยางไร ตองการอะไรบคคลผทรงเจโตปรยญาณยอมจะรจตใจไดโดยตลอด เหมอนกบทเขารจกจตใจของตนเอง

 

๒๐

ซงเราอาจจะเขาใจไดจากการศกษาพระพทธพจนในเกวฏฏสตร๒๐ ซงพระพทธองคไดทรงแสดงเรองปาฏหารย ๓ ประการ ไดแก อทธปาฏหารย อาเทศนาปาฏหารย อนสาสนปาฏหารย และในเรองปาฏหารย ๓ ประการนน พระองคไดตรสเรองอาเทศนาปาฏหารยวา

เกวฏฏะ กอาเทสนาปาฏหารยเปนอยางไร คอ ภกษในธรรมวนยน ทายจต ทายเจตสก ทายความวตกวจารของสตวอนของบคคลอนไดวา จตของทานเปนอยางน เปนไปโดยอาการอยางน๒๑

อกประการหนง เจโตปรยญาณนนไมไดมความหมายวา ความรวาระจตของผอนเทานน แตมความหมายทครอบคลมไปถงความรวา เมอผนนไดปฏบตตามทตนคดอยางนน หลงจากตายแลวจะไปบงเกดในภพภมใดๆดวย ดงปรากฏในมหาสหนาทสตร ทพระพทธเจาไดตรสวา พระองคทรงรทงทคตและสคตของสตวทงหลาย โดยอาศยเจโตปรยญาณและทพจกษญาณ๒๒

๔. ปพเพนวาสานสตญาณ หมายถง ปญญาในการกาหนดธรรมทงหลายทเปนไปตามปจจยดวยอานาจการแผไปแหงกรรมทมสภาวะตางๆ และสภาวะเดยว๒๓ โดยความสามารถทจะระลกชาตทผานมาได พระพทธเจาทรงแสดงปพเพนวาสานสตญาณในอาหเนยยสตรท ๒ วา บคคลผทรงอภญญาขอนสามารถจะระลกชาตไดชาตเดยวบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง ตลอดสงวฏกปเปนอนมากบาง ตลอดววฏกปเปนอนมากบาง ตลอดสงวฏวกปวฏกปเปนอนมากบาง และสามารถจะทราบถงสถานภาพของตนเองในดานตางๆ ตอไปน คอ

๔.๑ ตระกล ๔.๒ ผวพรรณวรรณะ ๔.๓ อาหาร ๔.๔ ความสข ความทกขในชวต ๔.๕ อายขย ๔.๖ ภพภมภายหลงชาตนน

                                                            

๒๐ ท.ส.(ไทย) ๙/๓๔๐/๒๗๕ ๒๑ ท.ส. (ไทย) ๙/๔๘๕/๒๑๕ ๒๒ ม.ม.(ไทย) ๑๒/๑๗๑/๑๔๙-๑๕๐ ๒๓ ข.ป. (ไทย) ๓๑/๑๐๕/๑๖๓.

 

๒๑

แมวาในพระสตรนนจะกลาวถงสถานภาพดานตางๆ เพยง ๖ ประการ แตในความหมายทแทของปพเพนวาสนสตญาณนน มความหมายครอบคลมไปถงทกสงทกอยางในอดตดวย กลาวคอ เมอบคคลผไดอภญญาขอนระลกไดถงอดตชาตใด ทกๆ สงทเกยวพนกบชาตนนไมวาจะเปนเรองราวหรอเหตการณใดกตามทเกดขน สงเหลานนทงหมดทานยอมจะรไดทงสน ซงประเดนนในคมภรวสทธมรรคไดกลาวไวดงน

ปพเพนวาสานสตญาณกถา คอเพอประโยชนแกญาณในการนกถงขนธทเคยอาศยมาในกาลกอน ทชอวา ขนธทเคยอาศยมาในกาลกอน กคอขนธทเคยอยครอบครองในกาลกอน ไดแกในชาตทลวงไปแลวนบไมถวน คาวา อยครอง คอทตนไดเคยครอบครองมา ทตนไดเคยเสวยผลมา ไดแกทเกดดบในสนดานของตนหรออาการตางๆ ทอาศยขนธ คาวา อยครอบครอง คอ อยประจาโดย การอยอาศยเปนโคจร ไดแกทกาหนดรชดไดดวยวญญาณของตน หรอทกาหนดรชดไดดวยวญญาณของผอน ในเวลาทอนสรณถงทานผตดขาดวฏสงสารถงนพพานแลวพระพทธเจาทงหลายเทานนจงจะมนวฏฐธรรมเหลานนได๒๔

สวนในคมภรวมตตมรรค ทานไดจาแนกปพเพนวาสานสสตญาณเปน ๓ ประเภท ไดแก

๑. การระลกชาตไดหลายชาต หมายถง ปพเพนวาสานสสตญาณทเกดไดดวยวธ ๔ อยางตามลาดบ คอ ๑. ทานมตใหเจรญ ๒. กาหนดนมตทางใจ ๓. ทาอนทรยใหสงบ ๔. ทาความสามารถนนใหเจรญ ซงการกระทาตามวธการดงกลาวนน ยอมทาใหเกดความสามารถในการระลกชาตในอดตไดอยางมาก ๗ ชาต

๒. การระลกชาตไดโดยกาเนด หมายถง การระลกชาตไดของพวกเทวดา นาค ครฑ ซงเปนสงทเกดขนโดยธรรมชาต และความสามารถระลกชาตประเภทนอยางมากทสดกเพยง ๑๔ ชาต

๓. การระลกชาตไดดวยการปฏบต หมายถง การทาใหเกดปพเพนวาสานสสตญาณโดยอาศยพนฐานของอทธวธทง ๔ การระลกชาตอยางนจะระลกไดมากกวา ๑๔ ชาต๒๕

การระลกชาตทง ๓ ประเภทนน การระลกชาตไดประเภทท ๓ นนเองเปนสงทนบเนองอยในอภญญาทง ๖ สวนการระลกชาตประเภทท ๑ และ ๒ นน ทานไมจดเปนปพเพนวาสานสสตญาณในอภญญา ๖ เพราะเหตวา ความสามารถในการระลกชาต (หมายถงการระลกชาตไดดวยการ

                                                            

๒๔ พระพทธโฆสเถระ, คมภรวสทธมรรค, แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร). พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : ประยรวงศพรนทตง, ๒๕๔๖. หนา ๖๘๑. ๒๕ พระอปตสส เถระ, คมภรวมตตมรรค, แปลโดย พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต)และคณะ. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : สานกพมพสยาม, ๒๕๔๑. หนา ๒๐๕-๒๐๖.

 

๒๒

ปฏบตสมาธ) ของบคคลตางๆ ยอมจะมระดบทไมเทาเทยมกน ฉะนน พระพทธโฆสาจารยจงไดแบงกลมบคคลออกเปน ๖ พวก ตามความสามารถในการระลกชาตทตางกน ในคมภรอรรถกถาปฏสมภทามรรค ทานไดอธบายไวในคมภรนนวา ทานเหลานนมความสามารถทแตกตางกนเพราะความเปนผมปญญาทแตกตางกน ดงน

๑. เดยรถยทงหลาย สามารถทจะระลกชาตได ๔๐ กป และจะตองระลกชาตยอนหลงไปตามลาดบขนธในอดต ไมสามารถระลกขามลาดบขนธได เพราะหากไมระลกยอนไปตามลาดบขนธจะไมอาจระลกชาตได และไมสามารถระลกถงการจตและการปฏสนธ (ระยะเวลาทตายและระยะเวลาทเกด) ของตนเองในแตละชาตได

๒. สาวกธรรมดาสามารถทจะระลกชาตได ๑๐๐ กปบาง ๑,๐๐๐ กปบาง และจะสามารถระลกชาตยอนกลบไปไดตามลาดบขนธในอดตชาต ซงระลกถงการจตและปฏสนธไดดวย

๓. พระมหาสาวก ๘๐ รปสามารถทจะระลกชาตได ๑๐๐,๐๐๐ กป และสามารถระลกไดในลกษณะเดยวกบสาวกทวไป

๔.พระอครสาวกทงสอง คอพระสาวกเบองซายและขวาของพระพทธเจาทงหลายสามารถทจะระลกชาตได ๑ อสงไขยกบ ๑๐๐,๐๐๐ กป และสามารถจะระลกยอนไปไดโดยไมตองยอนไปตามลาดบขนธในอดตชาต คออาจจะระลกขามลาดบขนธไปได เพยงระลกไปถงการจตและปฏสนธในแตละชาตเทานนเมอทานสามารถจะระลกชาตของผอนไดในลกษณะเดยวกน ทานกสามารถระลกถงการจตและปฏสนธของบคคลนนๆ ดวย

๕. พระปจเจกพทธเจาทงหลายสามารถทจะระลกชาตได ๒ อสงไขยกบ ๑๐๐,๐๐๐ กป และสามารถทจะระลกชาตไดในลกษณะเดยวกบพระอครสาวกทงสอง

๖. พระพทธเจาทงหลายสามารถระลกชาตไดอยางไมมกาหนด กลาวคอพระองคทรงสามารถจะระลกพระชาตใดกได ตามแตพระประสงคโดยขามอดตชาตเปนอนมากไดโดยไมจาเปนตองระลกถงการจตและปฏสนธในแตละชาตเลย

ความสามารถในการระลกชาตทตางกนยงกวาทกลาวมาแลวขางตนวา บคคลเหลาอนเวนพระพทธเจาแลว สามารถระลกชาตของตนเองไดเทานน สวนอดตชาตของผอนหากระลกไดกระลกไดไมกชาต และการระลกชาตกกระทาไดโดยการเขาสมาธแตพระพทธเจาทรงระลกไดทงของพระองคเองและของผอน และทรงสามารถระลกไดทกเวลาทพระองคประสงค ไมวาในเวลานนจะทรงเขาสมาธหรอไมทรงเขาสมาธกตาม๒๖

                                                            

๒๖ พระพทธโฆสเถระ, คมภรวสทธมรรค, แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร). หนา ๖๘๑-๖๘๓.

 

๒๓

๕. จตปปาตญาณ หมายถง ความสามารถทจะเหนการเวยนวายตายเกดของสรรพสตวดวยทพยจกษ (ตาทพย) ความสามารถในการเหนนเปนสงทพเศษและยงไปกวาวสยของตาเนอปรกต ในบางแหงทานจงไดเรยกความสามารถนวา ทพยจกษ ดงทไดแสดงไวในพระสตตนตปฎกเกยวกบเรองนวา “ปญญาในการเหนรปนมตทมสภาวะตางๆ และสภาวะเดยว ดวยอานาจแสงสวาง ชอวาทพพจกขญาณ”๒๗ และการเหนดวยทพจกษนนเปนการเหนทชดเจนเหมอนกบการเหนดวยตาเนอ ดงทไดเขยนไวในคมภรวสทธมรรค วา “การเหนทงจตและอปบต ตาคอญาณอนหมดจดนนพงทราบวาพนวสยของมนษยธรรมดา เพราะเหนรปไดไกลกวามนษยธรรมดา หรอเพราะเหนไดไกลยงกวาตาเนอของมนษยธรรมดา ยอมเหนดวยตาทพยนนอนหมดจดลวงพนวสยทมนษยธรรมดาจะเหนได คาวา เหนสตว คอแลดสตวเหนไดดจตาเนอของมนษยธรรมดา”๒๘

ในคมภรวมตตมรรคไดกลาวถงจตปปาตญาณไวโดยจาแนกออกเปน ๒ ประเภท ไดแก ๑. ทพยจกษทเกดดวยกรรมดคอเปนผลของความดทกระทาไว คอเปนทพยจกษของ

เทวดาและพรหมทงหลาย ๒. ทพยจกษทเกดดวยกาลงของการเจรญความเพยร คอเกดดวยการเจรญอทธบาท ๔๒๙ จตปปาตญาณประการทสองนนเองเปนสงทพระพทธเจาตรสสอนสาวกวา เปนผลของ

สมาธภาวนา และเปนสงทจดอยในอภญญา ๖ ประการ ถงแมวาคาวา จตปปาตญาณ จะม ความหมายตามตวอกษรวา ความรจตและอบต กไมไดหมายถงความรชวงเวลาทจตจตและปฏสนธจตเกดและดบเพราะจตจตและปฏสนธจตเกดดบตดตอกนโดยไมมระหวางขนดวย (จตจตเปนปจจยตอปฏสนธจตโดยความเปนอนนตปจจย) คอเกดขนตดตอกนอยางรวดเรวมากจนไมอาจจะรเหนไดโดยงาย การทจะรการเกดขนตดตอกนไดตองอาศยวปสสนาปญญาเทานน จตปปาตญาณจงหมายถงความรในชวงระยะเวลาทใกลการจตและปฏสนธ (การตายและการเกด) พระพทธองคไดทรงอธบายในลกษณะของจตปปาตญาณใน อาหเนยยสตรท ๒ ไววา จตปปาตญาณคอความสามารถทจะเหนความเปนไปของสตวตางๆ โดยลกษณะทตางกนไป เชน มอปนสยทดงามหรอชวราย มผวพรรณวรรณะดหรอหยาบ ไดรบความสขความเจรญหรอกาลงตก

                                                            

๒๗ ข.ป.(ไทย) ๓๑/๑๐๖/๑๖๔ ๒๘ พระพทธโฆสเถระ, คมภรวสทธมรรค, แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร). หนา ๖๙๖. ๒๙ พระอปตสส เถระ, คมภรวมตตมรรค, แปลโดย พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต)และคณะ. หนา ๒๐๗.

 

๒๔

ทกขไดยากอย เปนตน โดยการเหนนนเปนการเหนทลกลงไปถงกรรมทงดและชวของสตวเหลานน กลาวคอ การเหนดวยทพยจกขนนจะรถงใน ๒ ลกษณะคอ๓๐

๕.๑ เหนผทประกอบอกศลกรรม คอ ทาความชวดวยกาย วาจาและจตใจ ตเตยนพระอรยสงฆ มความคดเหนทผดครรลองคลองธรรม (มจฉาทฏฐ) และกระทาความชวดวยความคดเหนทผดนน สงผลใหหลงทเขาตายแลว เขาตองกาเนดเปนสตวนรก เปรต อสรกายและสตวเดรจฉาน

๕.๒ เหนผทประกอบกศลกรรม คอ ทาความดดวยกาย วาจาและจตใจ ไมกลาวตเตยนพระอรยสงฆ มความคดเหนทถกตองตามครรลองคลองธรรม (สมมาทฏฐ) และกระทาความดดวยความคดเหนทถกตองนน สงผลใหหลงจากเขาตายแลว เขาถอกาเนดเปนมนษย เทวดา พรหม

นอกจากนในคมภรวมตตมรรคยงไดกลาววา ญาณ ๔ ประการ ไดแก อนาคตงสญาณ คอความสามารถเหนสงทจะเกดขนในอนาคตได กมมสสกตาญาณ คอความสามารถทจะรจกการกระทาของผอนอนจะสงผลใหเกดในภพภมตางๆ ยถากมมปคญาณ คอความสามารถทจะรวา ผทเกดขนมาแลวนนเกดมาเพราะผลกรรมอยางไร และกมมวปากญาณ คอความสามารถทจะรถงชวงเวลา ภาวะ กเลส แนวทาง อนเปนเหตใหตนเองมาเกดในภพน รถงกรรมอะไรทพรอมจะใหผลหรอยงไมพรอมจะใหผล รวากรรมอะไรททาแลวจะมผลานสงสมาก กรรมอะไรทาแลวจะมผลานสงสนอย ยอมจะเกดจากจตปปาตญาณ นนหมายความวา บคคลผทไดจตปปาตญาณยอมจะมความสามารถเหนถงเหตการณทเกดขนในอนาคตได มความสามารถทจะรวา เมอบคคลใดบคคลหนงกระทากรรมอยางใดอยางหนงแลว ดวยวบากแหงกรรมนนบคคลนนจะตองเกดในภพภมใด มความสามารถทจะรวา บคคลใดบคคลหนงไดกระทากรรมดหรอไมดอยางไรไวบางทาใหตองมาเกดในลกษณะทเปนปจจบนนและมความสามารถจะรวา เวลา ภาวะ กเลสและแนวทางทเปนเหตใหตนเองมาเกดในลกษณะอยางทเปนอย หรอรถงหลกการใหผลของกรรมวา จะใหผลเมอใดและใหผลอยางไร๓๑ กลาวอกนยหนงวา บคคลนนยอมรเรองในอดตชาตพรอมทงกรรมทกระทาในอดตและสามารถพยากรณถงอนาคต พรอมทงกรรมทจะเปนตวเหตใหเกดผลอยางนนๆ ในอนาคต

๖. อาสวกขยญาณ หมายถง ความสามารถทกาจดกเลสออกไปจากใจ คอ การบรรลเจโตวมตตและปญญาวมตต กลาวคอเปนการรชดตามความเปนจรงวา อะไรเปนความทกข อะไรเปนเหตใหเกดทกข อะไรคอความดบทกข อะไรคอขอปฏบตใหถงความดบทกข และความรชดตาม

                                                            

๓๐ อง.ฉกก.(ไทย) ๒๒/๒๗๓/๓๑๓ ๓๑พระอปตสส เถระ, คมภรวมตตมรรค, แปลโดย พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต)และคณะ. หนา ๒๐๘.

 

๒๕

เปนจรงวา อะไรเปนอาสวะ อะไรเปนเหตใหเกดอาสวะ อะไรเปนความดบอาสวะ อะไรคอขอปฏบตใหถงความดบอาสวะ และเมอเกดความรความเหนเชนน จตยอมจะหลดพนจากกามาสวะ จาก ภวาสวะและอวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลวยอมจะเกดความรชดดวยปญญาอนยงวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดมแลว๓๒

เพอใหเกดความเขาใจในเรองรปลกษณะของอภญญา ๖ ไดมากขน จงควรจะศกษาจากตารางเปรยบเทยบทผวจยไดจดทาไวทายเลมอกครงหนง (ตารางท ๑ และ ๒)

จากขอมลขางตนจะเหนไดวา ความหมาย ลกษณะ และรปแบบของอภญญาในพระไตรปฎกนน มหลากหลายขนอยกบการนาไปใชในโอกาสตางๆ กน ทงนจะเหนวา รป ลกษณะ ทปรากฏเดนชดไดถกจดแบงออกเปน ๖ อยาง ซงจะกลาวถงตอไป

๒.๑.๑ สภาพธรรมแหงอภญญาตามแนวพระไตรปฎก นอกจากความหมายตามพจนานกรมศพทบาลแลว ในพระคมภรทางพระพทธศาสนา

หรอพระไตรปฎกไดกลาวถง “สภาพธรรมแหงอภญญา” ไวในทตางๆ ดงมปรากฏในตวอยางขอความทจะแสดงตอไปน ทงนสภาพธรรมจะสอความหมาย ทงความหมายทเหมอนกนและแตกตางไปจากความหมายตามรากศพทคอ

อภญญาในความหมายวา คณวเศษ อนเปนการรสภาพธรรม ดงขอความตอไปน เรองภกษชาวฝงแมนาวคคมทา : ทภกษพวกหนงเสนอวา “อยาเลย ทานทงหลาย ทาไมพวกเราจะตองไปชวยกนทางานหรอทาหนาททตนาขาวสารใหพวกคฤหสถ ทางทดพวกเรามากลาวอวดอตตรมนสสธรรมของกนและกนใหพวกคฤหสถฟงวา “ภกษรปโนนไดปฐมฌาน รปโนนไดทตยฌาน รปโนนไดตตยฌาน รปโนนไดจตตถฌาน รปโนนเปนพระโสดาบน รปโนนเปนพระสกทาคาม รปโนนเปนพระอนาคาม รปโนนเปนพระอรหนต รปโนนไดวชชา ๓ รปโนนไดอภญญา ๖” และในทสด พระผมพระภาคเจาตรสถามวา “ภกษทงหลาย พวกเธอมคณวเศษนนจรงหรอ” ภกษเหลานนกราบทลวา “ไมมจรง พระพทธเจาขา”๓๓

อภญญาในความหมายวา การรยง การรด อนเปนการรบรสภาพธรรม ดงตวอยางตอไปน

                                                            

๓๒ ว.มหา. (ไทย) ๑/๓/๘-๙ ๓๓ ว.มหา. (ไทย) ๑/๑๙๓/๑๗๗.

 

๒๖

เอกนตนพพทาย วราคาย นโรธาย อปสมาย อภาย สมโพธาย นพพานาย สวตตตฯ๓๔ ซงแปลความหมายไดวา ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลายกาหนด เพอดบทกข เพอเขาไปสงบ เพอการรยง เพอตรสร เพอละกเลส อกตวอยางหนงคอ เอตห อาวโส อตถสหต เอต อาทพรหมจรยก เอต นพพทาย วราคาย นโรธาย อปสมาย อภาย สมโพธาย นพพานาย สวตตต ตสมา ต พยากต ภควตาต๓๕ ซงแปลความหมายไดวา เพราะขอนนมประโยชน เปนเบองตนแหงการประพฤตพรหมจรรยเปนไปเพอความหนาย เพอคลายกาหนด เพอดบกเลส เพอเขาไปสงบ เพอรยง เพอตรสร เพอนพพาน เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงทรงพยากรณไว๓๖

อภญญาในความหมายวา ปญญาญาณ ปญญาอนยง อนเปนการรบรสภาพธรรม ดงตวอยางคอ โส เอว ปพพชโต สมาโน เอโก วปกฎโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหรนโต นจรสเสว ยสสตถาย กลปตตา สมมเทว อคารสมา อนคารย ปพพชนต ตทนตตร พรหมจรยปรโยสาน ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา วหรสสตฯ๓๗ ซงแปลความหมายไดวา ทาวเธอทรงผนวชอยางนแลว ทรงปลกพระองคอยแตผเดยว ไมประมาท มความเพยร มตนสงไปแลว ไมชานกกจกทรงทาใหแจงซงประโยชนอนยอดเยยมทกลบตรทงหลาย พากนออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบ ตองการ อนเปนทสดแหงพรหมจรรยดวยพระปญญาอนยงดวยพระองคเองในทฐธรรมเทยวเขาถงอย๓๘

อภญญาในความหมายวา รแจง ทาใหแจง รแลว ปรากฏแลวหรอบรรล อนเปนการรบรสภาพธรรม ดงขอความในมหาวจฉโคตรสตร ทพระพทธองคตรสกบวจฉะวา วจฉะ เธออาจจะหวงวา “เราควรบรรลอทธวชญาณแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวแสดงเปนหลายคนกได หลายคนแสดงเปนคนเดยวกไดแสดงใหปรากฏ หรอใหหายไปกได ทะลฝา กาแพง (และ) ภเขาไปไดไมตดขด เหมอนไปในทวางกได ผดขนหรอดาลงในแผนดนเหมอนไปในนากได เดนบนนาโดยทนาไมแยกเหมอนเดนบนแผนดนกได นงขดสมาธเหาะไปใน

                                                            

๓๔ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๓๔/๒๘๕. ๓๕ ส.น. (ไทย) ๑๖/๕๓๐/๒๖๓. ๓๖ ส.น. (ไทย) ๑๖/๕๓๐/๒๖๐. ๓๗ ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๔๘/๘๔. ๓๘ ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๔๘/๘๔.

 

๒๗

อากาศ เหมอนนกบนไปกได ใชฝามอลบคลาดวงจนทร ดวงอาทตย อนมฤทธมากมอานภาพมากกได ใชอานาจทางกายไปจนถงพรหมโลกกได” โดยพระพทธองค กลาวอางจากเหตวา เมอมเหตอย เธอกจกบรรลความเปนผสามารถในอทธวธญาณแสดงฤทธไดหลายอยางนนไดแน จากนนพระพทธองคกไดตรสลาดบอภญญาอนๆ ตอไปจนครบและกลาวตอวา นคอธรรม ๖ ประการทควร ทาใหแจง

อภญญาในความหมายวา ปญญาอนรยงอนเปนการรสภาพธรรม ดงขอความตอไปน จกขสตรท ๑ วาดวยจกข ภกษทงหลาย เมอใด ภกษละความเศราหมองแหงจตในฐานะ ๖ ประการนไดเมอนน จตของเธอทนอมไปในเนกขมมะ อนเนกขมมะอบรมแลว ควรแกการงานปรากฏในธรรมทควรทาใหแจงดวยปญญาอนรยง๓๙

อภญญาในความหมายวา รยง กาหนดรแลวอนเปนการรสภาพธรรม ดงขอความตอไปน

อภญญาปรญญาปหานสตร วาดวยธรรมเพอรยงกาหนดรแลวละสงทงปวง “ภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมเพอรยง กาหนดรแลวละสงทงปวงแกเธอทงหลาย เธอ

ทงหลายจงฟง ธรรมเพอรยง กาหนดรแลวละสงทงปวง คอ จกขเปนสงทควรรยง กาหนดรแลวละ รป

เปนสงทควรรยง กาหนดรแลวละ จกขวญญาณเปนสงทควรรยง กาหนดรแลวละ จกขสมผสเปนสงทควรรยง กาหนดรแลวละ แมความเสวยอารมณทเปนสขหรอทกขหรอมใชสขมใชทกขทเกดขนเพราะจกขสมผสเปนปจจย กเปนสงทควรรยง กาหนดรแลวละ ฯลฯ๔๐

นอกจากตวอยางขางตนแลว ยงมปรากฏในพระไตรปฎก ทพระสมมาสมพทธเจาไดใหมการแสดงอภญญา เพอใหกลบตรทงแปดหมนคน หนมาสนใจในพระพทธองคและไมใหสนใจในเรองอทธปาฏหารย ซงเปนอตตรมนสสธรรม ดงในเรองพระสาคตะแสดงฤทธปาฏหารย ๔๑

เรองบาตรไมจนทนกนบเปนอกเรองหนงททานพระโมคคลลานะกบทานพระปณโฑลภารทวาชะไดเหาะขนสทองฟาถอบาตรนนลอยเวยนไปรอบกรงราชคฤห ๓ รอบ เมอไดรบบาตรททาจากปมแกนจนทนอนมคาของเศรษฐชาวกรงราชคฤห๔๒

                                                            

๓๙ ส.ข. (ไทย) ๑๗/๓๒๒/๓๓๕. ๔๐ ส.สฬา.(ไทย) ๑๘/๒๕/๒๓. ๔๑ว.มหา. (ไทย) ๕/๒๔๒/๒-๔. ๔๒ ว.จ. (ไทย) ๗/๒๕๒/๑๖-๑๘.

 

๒๘

เรองธมจกกปวตนสตร เรองนเปนอกตวอยางทแสดงใหเหนวาพระสมมาสมพทธเจาทรงมเจโตปรยญาณ เรองนมใจความโดยยอวา ภายหลงจากทพระพทธเจาไดตรสรแลว ๒ เดอน พระองคไดเสดจไปหาพวกปญจวคคย พระองคไดแสดงปฐมเทศนาทเรยกวา “พระธมมจกกปปวตนสตร เมอพระสมมาสมพทธเจาตรสพระธรรมเทศนาอย ธรรมจกษ คอดวงตาเหนธรรมไดเกดขนแกทานโกณฑญญะวา “สงใดสงหนง มความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงหมดมความดบเปนธรรมดา” พระองคทรงทราบวาทานโกณฑญญะไดบรรลธรรมแลว จงทรงเปลงอทานดวยวา “โกณฑญญะ ไดรแลวหนอ โกณฑญญะไดรแลวหนอ” การททรงทราบวาจตของทานพระโกณฑญญะไดรอรยสจ ๔ กลาวคอบรรลธรรมแลวนนยอมแสดงใหเหนวาทรงมเจโตปรยญาณ๔๓

อกตวอยางหนงในเรองเจโตปรยญาณ อนเปนการรบรสภาพธรรม กคอ พระสมมา สมพทธเจาทรงทราบความคดของพกพรหมทเปนมจฉาทฏฐจนสามารถละทฏฐของตนได๔๔

เรองพทธปรนพพานกนบเปนอกตวอยางหนงอนเปนการรบรสภาพธรรมท พระอนรทธะไดใชความสามารถตดตามวาระจตของพระพทธองค กลาวคอ เมอพระสมมา สมพทธเจาไดตรสปจฉมโอวาทเสรจสน ตอจากนน พระผมพระภาคทรงเขาปฐมฌาน ออกจากปฐมฌานทรงเขาทตยฌาน ออกจากทตยฌานทรงเขาตตยฌาน ออกจากตตยฌานทรงเขาจตตถฌาน ออกจากจตตถฌานทรงเขาอากาสานญจายตนสมาบต ออกจากอากาสานญจายตนสมาบตทรงเขาวญญานญจายตนสมาบต ออกจากวญญานญจายตนสมาบตทรงเขาอากญจญญายตนสมาบต ออกจากอากญจญญายตนสมาบตทรงเขาเนวสญญานาสญญายตนสมาบต ออกจากเนวสญญานาสญญายตนสมาบตทรงเขาสญญาเวทยตนโรธ

ขณะนน ทานพระอานนทเรยนถามทานพระอนรทธะดงนวา “ทานอนรทธะผเจรญ พระผมพระภาคปรนพพานแลวหรอ”

ทานพระอนรทธะตอบวา “ทานอานนทผมอาย พระผมพระภาคยงไมปรนพพาน ทรงเขาสญญาเวทยตนโรธอย”

ตอจากนน พระผมพระภาคออกจากสญญาเวทยตนโรธ ทรงเขาเนวสญญานาสญญา ยตนสมาบต ออกจากเนวสญญานาสญญายตนสมาบตทรงเขาอากญจญญายตนสมาบต ออกจากอากญจญญายตนสมาบตทรงเขาวญญานญจายตนสมาบต ออกจากวญญานญจายตนสมาบตทรงเขาอากาสานญจายตนสมาบต ออกจากอากาสานญจายตนสมาบตทรงเขาจตตถฌาน ออกจากจตตถฌานทรงเขาตตยฌาน ออกจากตตยฌานทรงเขาทตยฌาน ออกจากทตยฌานทรงเขาปฐมฌาน ออก

                                                            

๔๓ ว.มหา.(ไทย) ๔/๑๓/๒๐-๒๕. ๔๔ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๕๐๑/๕๓๗-๕๓๘.

 

๒๙

จากปฐมฌานทรงเขาทตยฌาน ออกจากทตยฌานทรงเขาตตยฌาน ออกจากตตยฌานทรงเขาจตตถฌาน ออกจากจตตถฌานแลวไดเสดจดบขนธปรนพพานในลาดบถดมา๔๕

จะเหนไดวาในชวงทพระสมมาสมพทธเจาทรงฌานนน พระอนรทธะสามารถเขาฌานตามพระสมมาสมพทธเจาไดอกทงยงสามารถทราบวาระจตของพระสมมาสมพทธเจาไดโดยตลอด

จากขอมลขางตนจะเหนไดวา สภาพธรรมแหงอภญญาตามแนวพระไตรปฎกจะกลาวถง ปญญาอนเกดจากการรแจง รยง หรอกาหนดร แลวละสงทงปวงโดยไมใหสนใจในอทธปาฏหารย แตใหมความรดวยปญญา อนประกอบดวยกาลงแหงองคฌานเปนสวนสนบสนน ซงจะกลาวโดยละเอยดตอไป ๒.๑.๒ สภาพธรรมแหงอภญญาตามแนวอรรถกถาและนกปราชญรวมสมย

นอกจากสภาพธรรมแหงอภญญาตามแนวพระไตรปฎกแลว ทานอรรถกถาจารยและนกปราชญรวมสมยอกจานวนมาก ไดมการศกษา คนควา และบนทกในคมภรเกยวกบเรองน ดงตวอยางตอไปน

กอนจะพดถงสภาพธรรมแหงอภญญานน เราควรทาความเขาใจเกยวกบสภาพธรรมกนสกเลกนอย สภาพธรรมเปนอารมณหรออาการทปรากฏของจต ซงโดยทวไปมนษยทกคนมธาตรหรอวญญาณธาตทจะรบรสงตางๆ ผานอายาตนะทง ๖ ซงเปนความรทางประสาทในสวนของรปกาย สวนการรบรทางจตหรอวญญาณธาตนน ไมมสรระสณฐาน อาการทแสดงออกวาเปนอาการของจตและธาตรนนกคอ อาการทปรากฏเปนอารมณ คอเรองทปรากฏเปนกเลส เรองทจตคด ดาร เชนเรองเกยวกบรปกเปนรปารมณหรออารมณคอรปนนเองและเมอรคดอยในใจกเรยกวาธรรมารมณ หรออารมณคอธรรมและอารมณบางอยาง เปนทตงของราคะหรอโลภะ โทสะ ซงลวนแตไมมสณฐาน๔๖ การรบรอารมณของจตลวนแตเปนการปรงแตง ของกายคอรปกายและจต หรออาจพดไดวา เปนสวนของวตถกบจตใจประกอบเขาดวยกน โดยกระบวนการรบรแบงเปน ๒ สวนคอ เปนไปตามธรรมชาต ตามธรรมดา กบอกสวนหนงคอ สวนปรงแตงของบคคลเขาไปเกยวของ โดยสวนทเปนธรรมชาตนน เปนภาวะแปลวาความเปน (Being) ซงมลกษณะทเรยกวา สภาพหรอภาวะ และเมอมบคคลเขาไปเกยวของกจะไมเรยกวา สภาพ แตจะเรยกวา ภาวะ๔๗

                                                            

๔๕ ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๑๙/๑๖๗. ๔๖ สมเดจพระญาณสงวร (สวฑฒโน), ลกษณะพทธศาสนา, พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๐. หนา ๕๖-๕๗. ๔๗ เรองเดยวกน. หนา ๑๐๑.

 

๓๐

ตวอยางหนงทเขาใจไดงายในเรองสภาพธรรมวาเปนอยางไร กคอเมอเราคดถงตวเลขใดๆและนาตวเลขเหลานนมาบวก ลบ คณ หารตามสญลกษณทางคณตศาสตร เรากจะ “ผดร” ตวเลขอนเปนคาตอบขน นนคอพนฐานแหงญาณ อนเปนเบองตน

อกตวอยางหนงเชน เมอคนถามถง พอและแมของเรา เรากจะ “ผดเหน” หนาตาของคณพอและคณแมของเราในทนท ซงจะเหนไดวา การผดรหรอผดเหน เปนคณลกษณะของสมาธขนพนฐาน แตเมอสมาธถงขนฌานและเกดอภญญาขน การผดรอนเปนญาณและการผดเหนอนเปนทศนะ ยอมรวมเกดขนพรอมกน เปนญาณทศนะนนเอง สาหรบการพฒนาจตใหสงถงขนฌานจนเกดอภญญาขนนนในทางวทยาศาสตรไดอธบายความเกยวของของสภาพจตมนษยไวในศาสตร ๒ แขนงคอจตวทยา (Psychology) ซงเกยวของกบจตมนษยโดยตรงและจะสามารถใชวเคราะหจตตามหลกของซกมนด ฟรอยด (Sigmund Freud) สวนอกแขนงหนงคอ พฤตกรรมศาสตร (Behaviorism) ซงใชอธบายพฤตกรรมอนเปนผลจากการทางานของสมอง โดยไมยอมรบวามจตอยในตวมนษย ซงการเฝาสงเกตและทดลองปฏบตเรมจากพฟลอฟ (Pavlov) ซงมงเนนการใชประโยชนดานพฤตกรรมและปรบแกบคลกภาพของมนษย โดยศาสตรทง ๒ แขนงรวมเขาเปนวทยาศาสตรทางจตในปจจบน ซงลวนแตเปนการรบรอารมณและแสดงออกของจต โดยตรงกบกรอบแนวคดของสภาพธรรมทางพทธปรชญาเถรวาท กลาวคอ แนวคดของสภาพธรรมทางพทธปรชญาเถรวาทมหลก ๕ ประการ๔๘คอ

๑. สภาพธรรมทไดจากการปฏบตและรแจงดวยตนเอง (สนทฏฐโก) ๒. เมอลงมอปฏบตกจะไดรบผลจรงในทกกาล (อกาลโก) ๓. ไมจากดบคคลทจะเขามาทดลองพสจนความจรงได (เอหปสสโก)

๔. ผปฏบตจะตองนอมเขามาปฏบตดวยตนเองในตวตนคอ กายกรรม (โอปนะยโก) ๕. จะรแจงเหนจรงดวยตนเอง ดวยการปฏบตเฉพาะตนเทานน (ปตจตตง)

สาหรบเรองสภาพธรรมพนฐานเกยวกบจตในเชงวทยาศาสตรอาจคนควาไดจากหนงสอทางปฏบตแนววทยาศาสตรทางจตเพอพฒนาคณภาพชวตของ นพ.ชนโอสถ หศบาเรอ

เรองพระมหาโมคคลลานะปราบนนโทปนนทนาคราช เรองนมใจความโดยสรปสภาพธรรมแหงอภญญาไววา ในสมยหนงพระพทธเจาพรอมพระอรหนตขณาสพจานวนมากไดเสดจไปเพอจะทาใหนนโทปนนทะนาคราชละมานะหนมาศรทธาในพระศาสนา ในการณนทานพระมหาโมคคลลานะไดทาหนาทปราบพญานาคนน ดวยการแสดงฤทธทยงกวาพญานาคนน กลาวคอ เมอ

                                                            

๔๘ นพ.ชนโอสถ หศบาเรอ, ทางปฏบตแนววทยาศาสตรทางจตเพอพฒนาคณภาพชวต, กรงเทพมหานคร : โลกทพย, ๒๕๔๓. หนา ๕-๗.

 

๓๑

พญานาคเรมแผพงพานปดสวรรคดาวดงสพระมหาโมคคลลานะกไดเนรมตกายเปนพระยานาคทมรางกายยาวใหญกวาพญานนโทปนนทะถง ๒ เทา มพงพานประมาณแสนโกฏ ประดบไปดวยแกวและทองแลวรดกายของพระยานาคนนใหแนน เมอพญานาคถกรดแนนกโกรธมากจงพนพษใหเปนควนแผไปโดยรอบแสนโกฏจกรวาลทานพระมหาโมคคลลานะกบนดาลใหควนเกดมากยงกวา จากนนพญานาคกบงหวนควนพษใหควนเกดเปนเปลวไฟรอนแรง ทานกเนรมตเปลวไฟทรอนแรงยงกวาอกเปลวไฟของพญานาคไมอาจทาอะไรทานได แตเปลวไฟของทานกลบรมลอมพญานาค ทาใหพญานาครอนรมกระสบกระสายเปนอยางมาก จากนนทานกกลาวสอนแลวกแสดงฤทธเขาไปทางหซายออกทางหขวาของพญานาค เปนตน จนทสดพญานาคจงยอมแพ และกลบใจหนมานบถอพระพทธศาสนารบไตรสรณคมนและศล ๕ จากพระพทธเจาไปปฏบต เรองนชใหเหนวา พระมหาโมคคลลานะเปนผทรงอทธวธ๔๙

ในคมภรปฏสมภทามรรคและคมภรวสทธมรรค พระสารบตรและพระพทธโฆสาจารยไดอธบายถงอทธวธและจาแนกประเภทของฤทธออกเปน ๑๐ ประเภท ตามเหตททาใหเกดขนอนเปนการรบรสภาพธรรมแหงอภญญา๕๐ ดงน

๑. อธฏฐานาอทธ ในบรรดาฤทธทง ๑๐ อยางนน ฤทธททานจาแนกแสดงอยางนวา ตามปกตพระโยคเปนคนคนเดยว แตนกใหเปนมากคนได คอใหเปนรอยคน พนคน หรอหมนคน พอนกแลวจงอธษฐานดวยญาณวา ขอเราจงกลายเปนคนหลายคนเถดดงน ชอวา อธฏานา อทธ เพราะสาเรจดวยอานาจการอธษฐาน

๒. วกพพนาอทธ ฤทธทมมาอยางนวา พระโยคนนละเพศปกตของตนแลว แสดงเปนเพศเดกกได แสดงเปนเพศนาคกได แสดงเปนกระบวนทพหลายๆ วธกได อยางนชอวา วกพพนนาอทธ เพราะแสดงใหเปนไปดวยอานาจการละเพศเดมของตนแลวแสดงใหเปนเพศตางๆ

๓. มโนมยาอทธ ฤทธทมมาโดยความหมายอยางนวา ภกษในธรรมวนยน เนรมตรางกายเดมเปนกายอนใหเปนรปมจตใจ อยางนชอวา มโนมยาอทธ เพราะบนดาลใหสาเรจเปนสรระอนทมจตใจครองภายในสรระรางเปนสวนหนงตางหาก

                                                            

๔๙ พระมหางามพล กตตโสมโณ. “อภญญาในพระพทธศาสนา การศกษาเปรยบเทยบความร ความเชอและความเขาใจของอาจารยสอนกรรมฐานในสานกปฏบตในเขตกรงเทพมหานคร”. วทยานพนธศลปศาสตร มหาบณฑต (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๖) หนา ๓๐-๓๑. ๕๐พระพทธโฆสเถระ, คมภรวสทธมรรค, แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร). หนา ๖๔๒-๖๔๙.

 

๓๒

๔. ญาณวปผาราอทธ กคณวเศษทเกดขนดวยอานภาพแหงญาณ ในกาลกอนหรอภายหลง แตความเปนไปแหงญาณกด ในขณะทญาณเปนไปอยกด ชอวา าณวปผาราอทธ สมดงคาททานกลาวไวในบาลวา ฤทธชอวา าณวปผารา เพราะเปนอรรถ คอการละความสาคญวาเทยงยอมสาเรจไดดวยอนจจานปสสนา ฤทธชอวา าณวปผารา เพราะโดยอรรถ คอการละกเลสไดทงหมด ยอมสาเรจไดดวยอรหตมรรค เหมอนฤทธทมญาณปกปองของทานพากละเหมอนฤทธทมญาณปกปองของทานสงกจจะ และเหมอนฤทธทมญาณปกปองของทานภตบาลฉะนน

๕. สมาธวปผาราอทธ คณวเศษทเกดดวยอานาจสมถะในกาลกอน หรอภายหลงสมาธหรอในขณะแหงสมาธนน ชอวา สมาธวปผาราอทธ คอฤทธทปกปองดวยสมาธ เพราะอรรถคอการละนวรณธรรมทงหลาย สาเรจไดดวยปฐมฌาน ชอวาฤทธทปกปองดวยสมาธ เพราะอรรถคอการละอากญจญญายตนสมาบตสาเรจไดดวยเนวสญญานาสญญายตนสมาบต เหมอนฤทธทปกปองดวยสมาธของทานพระสารบตร ของทานสญชวะ ของทานพระขาณโกณฑญญะ ของนางอตตราอบาสกา และเหมอนฤทธทปกปองดวยสมาธของพระนางสามาวดอบาสกา

๖. อรยาอทธ กการอยของทานผมความสาคญในของปฏกลเปนตนวาเปนของไมปฏกลเปนตนอยเปนนตย ชอวา อรยาอทธ คอฤทธของพระอรยะ สมดงคาททานกลาววา ฤทธของพระอรยะเปนไฉน ภกษในพระธรรมวนยน หากจะหวงวาเราพงเปนผมความสาคญในของปฏกลวาเปนของไมปฏกลอยดงนไซร เธอยอมเปนผมความสาคญวาไมเปนของปฏกลในของทปฏกลนนอย เปนผวางเฉยมสตนก รสกอยในของปฏกลนนดงน กฤทธนทานเรยกวา อรยาอทธ ฤทธของพระอรยะ เพราะบงเกดแกพระอรยะทงหลาย ผมความเชยวชาญทางใจอยางเดยว จรงอยพระขณาสพผประกอบดวยฤทธน ยอมทาการแผเมตตาหรอใฝใจโดยความเปนธาตไปในวตถทปฏกลไมนาปรารถนา เปนผมความสาคญหมายวาไมนาเกลยดอย และทาการแผโดยเปนของไมงาม หรอใฝใจวาไมเทยง ในวตถทไมนาเกลยดคอทนาปรารถนา เปนผมความสาคญหมายวาเปนของปฏกลอย อนง ยอมทาการแผเมตตา หรอใฝใจโดยความเปนธาตนนแล ในของทงทปฏกลและไมปฏกล เปนผมความสาคญในของปฏกลและไมปฏกลวา ไมปฏกลอย และทาการแผวาไมงาม หรอใฝใจวาไมเทยงนนแลในวตถทงไมปฏกลและปฏกล เปนผมความสาคญหมายในของปฏกลและไมปฏกล วาเปนของปฏกลอย อนง ทานยงอเบกขามองค ๖ ซงทานกลาวไวโดยนยเปนตนวา เหนรปดวยตาแลวไมดใจไมเสยใจใหเปนไปอย ยอมพรากหวงทง ๒ คอทงในของปฏกลและไมปฏกล วางเฉย มสตรสกอย กเนอความนแหละ ทานจาแนกไวในปฏสมภทาโดยนยเปนตนวา อยางไรภกษชอวาเปนผมความสาคญหมายวาไมปฏกลในของปฏกลอย คอ ภกษแผเมตตา หรอนอมนาไปโดยธาตในวตถอนไมนาปรารถนาเปนตน ดงน ฤทธดงกลาวมาน ทานเรยกวาฤทธของพระอรยะ เพราะบงเกดเฉพาะแกผประเสรฐ ซงเปนผมความเชยวชาญทางใจดงนแล

 

๓๓

๗. กมมวปากชาอทธ กกรยาทบนไปในกลางหาวเปนตนแหงหมนกเปนตน ชอวา กมมวปากชาอทธ ฤทธเกดแตผลของกรรม สมดงททานแสดงไววา ฤทธเกดแตผลของกรรมเปนไฉน คอฤทธของนกทกจาพวก ของเทวดาทกจาพวก ของมนษยบางพวก ของสตววนปาตกะบางพวกนชอวาฤทธเกดแตผลของกรรม จรงอยบรรดาสตวทงหมดน การไปโดยอากาศเวนขาดจากฌานและวปสสนา ของนกทกจาพวกและของเทวดาทงหมด และของมนษยบางพวกผเกดในตนกปปกเหมอนกน อนง การไปโดยอากาศของวนปาตกะสตวบางพวกเปนตนวานางยกษณ ชอปยงกร มารดา ชออตตรมารดา ชอปสสมตตา ชอธรรมคตตาเปนตน กเชนเดยวกน ชอวา กมมวปากชาอทธ ฤทธเกดแตผลของกรรม

๘. ปญญวโตอทธ กการไปกลางหาวเปนตน ของพระเจาจกรพรรดเปนตน ชอวา ปญวโตอทธ ฤทธของผมบญ สมดงททานกลาวไววา ฤทธของผมบญเปนไฉน พระเจาจกรพรรดพรอมดวยจตรงคเสนา จนชนคนผกมาและคนผกโค กไปสกลางหาวได ฤทธของโชตกคฤหบดผมบญ ฤทธของทานชฏลคฤหบดผมบญ ฤทธของทานโฆสกคฤหบดผมบญ ฤทธของทานเมณฑกคฤหบดผมบญ ฤทธของผมบญมากทง ๕ ทาน กไปสกลางหาวไดเหมอนกน กวาโดยสงเขป คณพเศษซงสาเรจในเมอบญสมภารถงความแกเตมทแลว ชอวาฤทธของทานผมบญ กในบรรดาผมบญเหลานน สาหรบทานโชตกคฤหบด มปราสาทแกวมณและตนกลปพฤกษ ๖๔ ตน ชาแรกแผนดนขนมาปรากฏ ดงนชอวาฤทธของผมบญ สาหรบทานโชตกะนน ภเขาทองคาสง ๘๐ ศอกเกดขนแลวแกทานชฏละ นชอวาฤทธของผมบญสาหรบชฏลคฤหบดนน ความไมมโรคของทานโฆสกะ แมในเมอถกทานเศรษฐทาความพยายามเพอจะฆาในททง ๗ แหง นชอวาฤทธของทานผมบญการทแพะทาดวยแกว ๗ ประการ ปรากฏแกทานเมณฑกะ ในทนาเพยงแตไถไดรอยเดยว นชอวาฤทธของทานผมบญ ธรรมดาวาบคคลผมบญมาก ๕ คน คอ เมณฑกเศรษฐ ๑ นางจนทปทมาภรรยาเศรษฐนน ๑ นายธนญชยเศรษฐบตร ๑ นางสมนเทวลกสะใภ ๑ นายปณณะคนรบใช ๑ ในคนทง ๕ นน ในเวลาทเศรษฐดากลาแลวแหงนดอากาศ ฉาง ๑,๒๕๐ ฉางยอมเตมดวยขาวสาลแดงอนตกจากอากาศ เมอภรยาถอขาวสกแมเพยงทะนานหนงเลยงชาวชมพทวปทงสนภตไมไดสนไปเลย เมอบตรถอถงบรรจกหาปณะพนหนง ใหแมแกชาวชมพทวปทงสนอยกหาปณะกไมไดหมดสนไปเลย เมอลกสะใภถอขาวเปลอกเพยงทะนานเดยวแจกใหแมแกชมพทวปทงสน ขาวเปลอกกมไดหมดสนไปเลย เมอทาสเอาไถอนเดยวไถอยเปนรอยถง ๑๔ รอยคอ ขางน ๗ รอย ขางโนน ๗ รอย นชอวาฤทธแหงผมบญของชนเหลานน

๙. วชชามยาอทธ กการไปในกลางหาวเปนตน ของพวกวชาธรเปนตน ชอวา วชชามยาอทธ ฤทธสาเรจดวยวทยา สมดงททานกลาวไววา ฤทธทสาเรจดวยวทยาเปนไฉน พวก

 

๓๔

วชาธรรายวทยาแลวไปสเวหาส แสดงชางในอากาศอนเวงวางกได แสดงเปนกองทพใหเปนหลายกองกได

๑๐. อชฌนฏเฐนอทธ สวนวา ความสาเรจแหงการงานนนๆ ดวยความเพยรพยายามทถกตองนนๆ ชอวาฤทธ เพราะอรรถวาสาเรจแตปจจยคอความเพยรชอบในกจนนๆ สมดงททานกลาวไววา ชอวาฤทธ เพราะสาเรจแตปจจยคอความเพยรพยายามชอบในคณความดนนๆ เพราะอรรถคอการละกามฉนทะสาเรจไดดวยเนกขมมะ ชอวาฤทธเพราะอรรถวาสาเรจแตปจจยคอความเพยรพยายามชอบในคณความดนนๆ เพราะอรรถคอการละกเลสทกอยาง ยอมสาเรจไดดวยอรหตมรรค ดงน กบาลในทนเหมอนบาลกอนนนเอง แตนามาอกกมงทจะแสดงถงความเพยรพยายามชอบคอขอปฏบตทแทจรง แตในอรรถกถาทเกยวกบเรองฤทธน ทานอธบายไววา ศลปกรรมบางอยางเชนการจดขบวนเกวยนเปนตน เวชกรรมบางอยาง การเลาเรยนจนจบไตรเพท การเลาเรยนจนจบพระไตรปฎก โดยทสดคณวเศษทเกดขนเพราะกรรมนนๆ จนชนการไถและการหวานเปนตน กชอวาฤทธ เพราะอรรถวาสาเรจแตปจจย คอความเพยรพยายามชอบในกจการงานนนๆ

สวนในคมภรวมตตมรรค พระอปตสสเถระไดกลาวถงลกษณะอนเปนการรบรสภาพธรรมแหงอภญญา อทธวธโดยไดจาแนกประเภทออกเปน ๒ นยคอ นยทหนงจาแนกเปน ๓ ประเภท ไดแก อธษฐานาอทธ วกพเพนาอทธและมโนมยาอทธ และนยทสองไดจาแนกเปน ๗ ประเภท คอ ญาณวปผาราฤทธ สมาธวปผาราฤทธ อรยฤทธ กมมวปากชาฤทธ บญฤทธ วชชามยฤทธ อฌชนฎเฐนฤทธ ซงโดยใจความของทงสองนยนน มเนอหาตรงกบคมภรทกลาวมาแลวขางตน๕๑

สาหรบโสตธาตอนเปนทพยนนในวสทธมรรค อธบายวา โสตธาตชอวาเปนทพย เพราะเปนเชนเดยวกบของทพย ความจรงเปนเรองธรรมดาทธาตคอประสาทหของพวกเทวดาเปนธรรมชาตทเกดจากสจรตกรรม มไดเกลอกกลวดวยโทษมนาด เสมหะ และโลหตเปนตน จงสามารถรบอารมณแมในทไกลได เพราะพนจากสงทเขาไปทาใหขนมว๕๒ และทพพโสตนน ยอมสามารถทจะฟงเสยงทงสองประเภท ซงไดแก

- เสยงทพย คอเสยงของเหลาโอปปาตกะทงหลาย เชน เทวดา สตวนรก เปรต อสรกาย

                                                            

๕๑ พระอปตสส เถระ, คมภรวมตตมรรค, แปลโดย พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต)และคณะ. หนา ๑๙๖-๑๙๘. ๕๒ พระพทธโฆสเถระ, คมภรวสทธมรรค, แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร). หนา ๖๗๗.

 

๓๕

- เสยงมนษยและสตวทงหลาย การไดยนเสยงในทไกลและใกลตวนน ทานอธบายวา บคคลผทรงทพพโสตนน

สามารถจะไดยนเสยงทอยไกลถงในจกรวาลอนไดและสามารถไดยนเสยงในทใกล เชน เสยงของสงมชวตทอาศยอยในรางกายของตน เชน พยาธ จลนทรยได๕๓

สวนความสามารถทจะรวาระจตของผอนนมขอบเขตจากด ซงความจากดนนคอ ญาณนปถชนไมรจตของพระโสดาบน พระโสดาบนกไมรจตของพระสกทาคาม พงโยงไปอยางนจนตราบเทาถงพระอรหนต แตพระอรหนตยอมรจตของคนทกจาพวก แมทานผวเศษอนชนสงขนไปกรจตของผตงอยในผลชนตาได๕๔ กลาวคอพระอรยบคคลชนสงยอมรวาผทบรรลธรรมขนตากวาตนไดบรรลธรรมในระดบใดแลว เพราะฉะนนปถชนทมเจโตปรยญาณยอมไมอาจรจตใจของพระอรยบคคลได และพระอรยบคคลชนตากวาแมวาจะทรงเจโตปรยญาณกไมอาจจะรจตใจของพระอรยบคคลชนสงกวาตนไดเชนกน

สาหรบทศนคตของปราชญรวมสมยตอสภาพธรรมแหงอภญญาเรองเจโตปรยญาณนน ทานอาจารยพร รตนสวรรณ ไดกลาวไวอยางนาสนใจวา

คนทสามารถจะบอกถงเรองในอดตชาตไดนน นอกจากผนนจะตองบรรลปพเพนวา-สานสสตญาณแลว การไดทพยจกษญาณหรอจตปปาตญาณกสามารถบอกเรองกรรมในอดตชาตไดเหมอนกน การรเรองในอดตกด การรเรองในอนาคตคอสามารถพยากรณเรองอนาคตในชาตหนากไดนนจะเหนวา จะตองมญาณเหลานเกยวของกนทงสนคอ ปพเพนวาสานสตญาณ จตปปาตญาณและเจโตปรยญาณ๕๕

สภาพธรรมแหงอภญญา ตามแนวคดของทานพระเทพวสทธกว ซงทานไดเขยนไวดงมรายละเอยดอยมากมาย แตจะขอยกเพยงตวอยางทไดแสดงทศนะไวอยางชดเจนดงตอไปน

อภญญา แปลวา “ความรยง” คอ มความรความสามารถยงกวามนษยธรรมดา เปนปรากฏการณทางจตในระดบสง จตทไดอภญญานน เปนจตทมความสามารถสงอยางนาอศจรรย ซงมนษยทวไปไมอาจจะมได

จตทพฒนาสงขนจนไดฌานจดเปนจตทมพลงสงมาก เพราะสามารถกาจดกเลสอยางกลางไดหมด ยงไดฌานในระดบทสงขนกยงมพลงสงขน โดยปกตแลวผไดฌานสามารถได

                                                            

๕๓ เรองเดยวกน. หนา ๖๗๘. ๕๔ เรองเดยวกน. หนา ๗๐๕. ๕๕ พร รตนสวรรณ, อภญญา เลม ๒, กรงเทพมหานคร : วญญาณ, ๒๕๓๕. หนา ๒๔๕.

 

๓๖

อภญญาอยางใดอยางหนง หรอหลายอยาง ทงนทานไดกลาวถงอภญญาเพยง ๕ ประการโดยไมรวมถง อาสวกขยญาณ และทานไดใหความเหนตอสภาพธรรมแหงอภญญาทง ๕ ประการนวา สามารถเกดขนไดแกปถชนผไดฌานสมาบต แตถอวาเปนเพยงผลพลอยไดจากการฝกจต หรอจากการพฒนาจตเทานนเอง ไมใชจดมงหมายหรอจดหมายปลายทางของการฝกอบรมจตในพระพทธ ศาสนา เพราะจดมงหมายทแทจรงของการทาจตใหเปนสมาธหรอไดฌาน ในพระพทธศาสนานน กเพอมงกาจดกเลสอยางกลางเปนสาคญ แลวใชสมาธหรอฌานทไดนนใหเปนบาทหรอเปนทางทจะกาวขนไปสปญญาเพอกาจดกเลสใหหมดในทสด

แตอยางไรกตาม อภญญาทง ๕ ประการน แมเพยงอยางใดอยางหนง กเปนสงทนกฝกจตตองการไดไมนอยเชนกน เพราะทาบคคลผไดใหเปนผมความสามารถพเศษเหนอมนษยทวไปและสามารถแสดงหรอทาสงทคนทวไปไมอาจทาได เปนความสาเรจขนสงทเดยวแมจะไมถงขนสงสดในพระพทธศาสนากตาม และสภาพธรรมแหงอภญญาทง ๕ ประการน ในปจจบนกยงมผทาไดกนอย แมแตนกบวชนอกพระพทธศาสนา เชน พวกฤษ หรอพวกนกบาเพญสมาธในอนเดย ซงยงมชวตอยในปจจบนกม เชน ทานสตยาไสบาบา แหงแควนอนธรประเทศ ในอนเดยภาคใต ซงแสดงพลงจตไดอยางนามหศจรรย และกาลงเปนขาวไปทวโลกอยหลายป แมในประเทศไทยกยงมผแสดงอภญญาไดบางขอ เชน อทธวธ และเจโตปรยญาณ เปนตน แตทานเหลานนสวนใหญเปนพระภกษ และไมคอยปรากฏตวใหคนทวไปไดทราบ จงรจกกนแตในหมคนทรจกทานบางคนหรอบางกลมเทานน

สวนการไดมาของสภาพธรรมแหงอภญญาทง ๕ ประการน ไมใชวาผไดฌานแลวจะไดทกคน แตจะไดเพยงบางทานเทานนและการทจะไดนนกจะตองฝกจตใหชานาญเพอใหไดอภญญาขอนนๆ๕๖

เรองการเหนเปรตดวยทพยจกษของพระมหาโมคคลลานะ นบเปนอกเรองทเกดขนขณะทพระมหาโมคคลลานะและพระลกษณะไดขนไปจาพรรษาบนเขาคชฌกฏ ในเวลาเชาวนหนง ทานทงสองลงมาจากยอดเขาเพอบณฑบาตในเมอง ในระหวางทกาลงเดนลงมานน พระลกษณะไดเหนพระมหาโมคคลลานะยมจงไดถามถงสาเหต พระมหาโมคคลลานะตอบวา ใหทานถามเรองนในทเฉพาะพระพกตรพระพทธเจา และเมอทงสองทานไดมาอยในทเฉพาะพระพกตรพระพทธเจาแลวพระลกษณะไดถามเรองนน พระมหาโมคคลลานะไดตอบวา สาเหตทยม เพราะไดเหนเปรตทมลกษณะตางๆ มากมาย และสงอนๆ เชน เปรตทเปนโครงรางกระดก เปรตทเปนชน

                                                            

๕๖ พระเทพวสทธกว, การพฒนาจต, พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : มลนธมหามกฏราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ,๒๕๔๓. หนา ๑๖๙-๑๗๐.

 

๓๗

เนอ เปรตทมลกษณะทเปนกอนเนอ เปนตน เมอพระมหาโมคคลลานะไดกลาวตอบอยางนแลว พระพทธเจากตรสรบรองวา สงตางๆ เหลานนมจรงและพระองคเองกไดทรงเหนมาแลวในวนตรสร แตทยงไมตรสบอกใคร กเพราะยงไมไดพยานแตเมอทรงไดพระมหาโมคคลลานะเปนพยานแลวจงตรสบอก เพราะหากตรสกอนหนาน ผทไมเชอพทธวจนะนนจะไดรบผลราย เรองนเปนเรองทแสดงใหเหนถงทพยจกษของพระพทธเจาและของพระมหาโมคคลลานะ๕๗

จากขอมลขางตนจะเหนไดวา สภาพธรรมแหงอภญญาตามแนวอรรถกถาและนกปราชญรวมสมยนน จะเปนการแจงรายละเอยดของการแสดงคณสมบตพเศษแหงอภญญาในดานตางๆ รวมไปถงอทธวธและกาลงแหงฌาน อนจะนามากาจดกเลสอยางกลางได ซงอภญญานเปนเพยงผลพลอยไดมใชจดมงหมายของการฝกอบรมจตตามพระพทธศาสนา อกประการทสาคญคอ ผทไดคณสมบตพเศษดงกลาว มกจะปกปดหรอซอนเรนไมแสดงตว ซงรายละเอยดของการปฏบตจะไดนากลาวในบทตอไป ๒.๒ อภญญาในเชงอภปรชญา

ดงทกลาวมาแลวในหวขอ ๒.๑ อภญญาคอ ความรยงหรอการรยง ซงมอยหลากหลายความหมายแตยงคงนยเดยวกนไว สาหรบอภญญาในเชงอภปรชญานน อาจกลาวไดวา เปนเรองละเอยดออน เพราะอภปรชญามงเนนการศกษาถงความมอยจรงโดยยอมรบความจรง ทงทางวตถและจตใจ ทงชวะและอชวะ ซงไมจาเปนตองใชแรงศรทธาแตอาศยหลกการและเหตผลตามหลกตรรกวทยา ทงนรวมถงการคนควาหาความรในรปแบบตางๆ ซงประกอบดวยหลายทฤษฎ ในบางทฤษฎใชหลกเหตและผลลวนๆ แตในบางทฤษฎใชการประจกษหรอการสมผสหรอแมกระทงการอนมาน ๒ ทฤษฎเขาดวยกน

อภปรชญาหรอเมตะฟสกส (Metaphisics) ในทางปรชญาตะวนตกนนใชอธบายขอบกพรองและผดพลาดของโลกวทยาศาสตรอนเปนความจรงทยงไมปรากฏและอยเหนอความจรงจากการพสจนทางวทยาศาสตร หากแตเปนความจรงดานแกนสาร เปนแกนแททมนษยไมสามารถสมผสดวยประสาทสมผสทง ๕ หรอเครองมอวทยาศาสตรอนใดทมนษยคดสรางขนมาได ทงนเพราะอภปรชญาจาเปนตองอาศยการคดเขาใจดวยปญญาจากจนตนาการของสมองเพราะในทางฟสกสจะมองรปลกษณตวตน แตเมตะฟสกสจะสนใจคณสมบตของแกนแทในแตละสรรพสง๕๘ ซงความเขาใจในองคความรสามารถแยกออกตามการศกษา เชน กลมจตนยม ทอาศยการ

                                                            

๕๗ เรองเดยวกน. หนา ๓๓. ๕๘ ปรญญา ตนสกล,อภปรชญาแหงโลกเสร ฉบบปฐมบท, กรงเทพมหานคร : สานกพมพ จตจกรวาล, ๒๕๕๐. หนา ๑๒.

 

๓๘

รบรและความเขาใจในทางจต ผดกบกลมสสารนยมทกาหนดการรบรโดยวตถและผานการสมผสแบบปรากฏการณนยมหรอประจกษนยม ตามปกตอภปรชญาจะมงเนนการศกษาทาความเขาใจและคนหาความรใหมๆ ทยงไมเปนทฤษฎทปรากฏทางศาสตรตางๆ ดงตวอยางเชน ภาวะหรอสต (Being) วาเปนความเทยงหรอไมเทยง มการเปลยนแปลงหรอไม หรอแมแตบางทานศกษาในแนวเทวนยม แตในทายทสดกไมสามารถพสจนในทางตรรกหรอวทยาศาสตรได จงไมสามารถกาหนดองคความรตามความเปนจรงได ซงในกลมนจะมองวตถวามอยและเปลยนแปลงสมพนธกนเปนความเปนจรงอนสงสด (Ultimate reality) โดยหลกการดงกลาวเปนของนกปรชญากลม Process Philosophy แตในบางกลมมองสงตางๆ เปนนามธรรมเพราะเมอคดนกถงจงจะมสงนน อนลวนแตเปนเรองของจตวสยทงสน

อกตวอยางหนงในดานความรเกยวกบอภปรชญา คอการศกษาถงพระเจาตามทศนะของนกปรชญาศาสนาและนกเทววทยา อนเปนการศกษาเกยวกบฟอรมหรอการมอย ดงเชนทศนะของทานพทธทาสทมตอพระเจาดวยความไมรและตองเคารพเชอฟง เกรงกลว หวงพงอาศย โดยพระเจาเกดมขนในจตใจดวยการกาหนดตงขนเทานนและการกาหนดระดบของพระเจา จงมไดหลายระดบ เชน สตวตางๆ เกรงกลวภยตามสญชาตญาณและตองหาสงคมครองกคอพระเจา ลาดบถดมาคอ ไสยะ ไดกาหนดพระเจาขนตามความคดทยงไมรและงมงายเพราะไสยะ แปลวา ดกวาไมร แตทสาคญคอพระเจาตามนยของพทธ ซงเปนความรทตนและเบกบาน ดวยการรแจง รจรง จากธรรม คอกฎแหงอทปปตจยตา อนเปนกฎแหงกรรม ซงมมลฐานของพระเจาจากสตปญญาโดยการพงตนเอง๕๙

ขอความตอไปน เปนขอความทสนบสนนในดานความจรงทางศาสนาและความเชอในเชงอภปรชญา ทจะโยงไปถงเรองของความรตางๆ ในหวขอตอไปคอ

“ความจรงทางศาสนา” ตองการชใหเหนถงความเกยวพนกนอยางใกลชดระหวางความหมายกบความจรง โดยปญหาเรองความหมายและความจรงเปนปญหาใหญในวงการปรชญา นกปรชญาตางคนตางกมความเหนตางแบบ โดยเราอาจแบงความหมายออกไดอยางนอย ๕ ระดบหรอมต โดยเรยงลาดบจากตนทสดไปหาลกทสด ดงน

๑. ระดบภาษาศาสตร ๒. ระดบจตวทยา ๓. ระดบวทยาศาสตร

                                                            

๕๙ อดศกด ทองบญ, คมออภปรชญา, พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓. หนา ๒๗๘.

 

๓๙

๔. ระดบโหราศาสตร ๕. ระดบศาสนา สวนระดบปรชญานน “แฝง” อยในทกระดบ เชนระดบภาษาศาสตรเปนระดบสามญ

สานก เปนระดบทมพนฐานอยบนประชาคม (Community)๖๐ ทกลาวมาทงหมดนกเพอตองการจะชใหเหนธรรมชาตของความจรงความเทจ และ

ความจรงความเทจจะไมมวนเกดขนถาหากไมมขอความ สวนขอความเกดขนมาไดจากภาษาและระบบสญลกษณของมนษย ภาษาและระบบสญลกษณมาจากมนษยซงเปนผ “กาหนด” ขน ดวยเหตนจงไมผดท อาจารย ดร.โสรจจ หงศลดารมภ กลาววา “มนษยเปนผสรางความจรงและเปนผปรงแตงความจรงนนใหเหมาะแกความตองการของตนไปเรอยๆ ความจรงนไมใชสจธรรม หากแตวาเปนสงทเรามในการทาความเขาใจกน เราอาจไมมอะไรทดไปกวาน แตอยางนอยกดกวาไมมอะไรเสยเลย”๖๑ ไมมมนษยกยงมโลกทางกายภาพ เมอมโลกทางกายภาพ กยอมมความเปนจรงภายนอก ถงแมไมมมนษย ความเปนจรงภายนอกกดารงอยได๖๒

มนษยและธรรมชาตมความสมพนธตอกนแบบอนตรกรยา (Interaction) นนคอ ไมใชแตมนษยเทานนท “เปลยนแปลง” ธรรมชาต ธรรมชาตกเปลยนแปลงมนษยเชนเดยวกน สรรพสงในธรรมชาตดารงอยดวยเหตปจจย๖๓

หากพจารณาคาสงสอนของศาสดาผบรรลธรรมยอมไมเทจและไมใชมายาภาพ กลาวคอ คาสงสอนของศาสดาทอยในรปของขอความนนเปนจรงในระดบลกสด เคยจรงอยอยางไรในอดตกจรงอยอยางนนในปจจบนและกจะเปนจรงอยอยางนนในอนาคต ยกตวอยางเชน คาสอนเรองอรยสจ ๔ ของพระพทธเจา ในยคสมยของพระองค เคยจรงอยางไร เดยวนกยงคงจรงอยอยางนนไมเปลยนแปลง ถงแมสงตางๆจะเปลยนแปลงอยตลอดเวลาแตตวกฎหรอขอความไมเปลยนเชนเดยวกนกบกฎของวทยาศาสตร ในอดตพชทมคลอโรฟลสงเคราะหแสงอยางไร ในปจจบนมนกยงคงสงเคราะหแสงอยอยางนน ถงแมวาพชเหลานนจะตางยคตางสมยตางตนกนกตาม และถาหากกฎไมมความแนนอนตายตว วนนเปนอยางหนง พรงนเปนอกอยางหนง มนษยกไมมทางทจะเขาใจอะไรไดเลย

                                                            

๖๐ วรยทธ ศรวรกล, ความจรงทางศาสนา,วารสารธรรมศาสตร. ปท ๑๓ เลมท ๑๒ (พฤศจกายน-พฤษภาคม ๒๕๓๘.) : ๕๕. ๖๑ เรองเดยวกน. หนา ๖๐-๖๑. ๖๒ เรองเดยวกน. หนา ๖๓. ๖๓ เรองเดยวกน. หนา ๖๔.

 

๔๐

แตปญหาทเกดขนกคอ ในโลกนมศาสนาอยมากมายและขออางความจรงในแตละศาสนาบางครงขดกน เมอเกดสภาพเชนนขนเราจะตดสนไดอยางไรวาของใครถกของใครผด ทายทสด สงทเราพงตระหนกกคอ ศาสนาทกศาสนา ไมไดมงทจะอธบายโลกหรอจกรวาลเปนวตถประสงคใหญ เปาหมายหลกของศาสนาทกศาสนาอยทการมงหวงใหคนบรรลธรรม คาสอนสวนใหญของศาสนาจงไมไดอยในรปของขอความทจะตดสนวาจรงหรอเทจ คาสอนสวนใหญของศาสนาจะอยในรปของการนาเสนอคณคา ซงเปนเรองเกยวกบ “ควร” หรอ “ไมควร”๖๔

ในเรองของ “ความเชอในเชงอภปรชญา” นน กเปนไปในทานองเดยวกนคอ ตองวเคราะหถงทมาและนาหนก โดยแยกพจารณาไดดงตอไปน

๑. เราควรไดขอความเชอมาอยางไร (How ought we to arrive at our beliefs?) ผมหนาทตอบคาถามนคอ นกปรชญา กลาวใหเหมาะเจาะจงลงไปกคอนกญาณวทยาแบบดงเดม

๒. เราไดขอความเชอมาอยางไร (How do we arrive at our beliefs?) ผมหนาทตอบคอ นกจตวทยา

๓. กระบวนการทเราไดขอความเชอมา เปนอนเดยวกนกบกระบวนการทควรไดมาหรอไม คอรนบลธถอวา ทงนกปรชญาและนกจตวทยาตองมาคยกน หลงจากทตางคนตางสบสาวขอมลเบองตนแลว

ดเหมอนวา การสบสาวของนกวทยาศาสตร เปนการสบสาวเกยวกบขอเทจจรง (Descriptive or IS) แตการสบสาวของนกปรชญาเปนการสบสาวเกยวกบคณคา (Normative or Ought) ทางญาณวทยาแบบดงเดมทวา “เราควรไดขอความเชอมาอยางไร” ปญหาทเกดขนคอนกปรชญามความเหนไมตรงกนในการตอบคาถามน อนทจรงคาถามนเปนอนเดยวกนกบคาถามทวา “เราควรอางเหตผลสนบสนนขอความเชอของเราอยางไร” (How ought we to justify our beliefs?) ซงเปนศนยกลางของทฤษฎความรหรอญาณวทยาแบบดงเดม

เมอแยกแยะด เราจะพบวา นกปรชญามเรองถกเถยงกนอยางขนาดหนกเกยวกบทฤษฎความจรง (Theories of truth) และทฤษฎเกยวกบการอางเหตผลสนบสนนความเชอ แนวคดหรอทฤษฎทกแนวจะมชองโหวใหถกโจมตเสมอ๖๕

                                                            

๖๔ เรองเดยวกน. หนา ๖๘-๗๐. ๖๕ วรยทธ ศรวรกล, ญาณวทยากบจตวทยาปจจบน, วารสารธรรมศาสตร. ปท ๑๙ ฉบบท ๓ (กนยายน-ธนวาคม ๒๕๓๖) : ๘๐-๘๒.

 

๔๑

อยางไรกตามอภปรชญาเปนเงอนไขจาเปนอยางหนง (Necessary condition) ของทงศาสนาและวทยาศาสตร ตราบใดทศาสนาและวทยาศาสตร “ยงมชวตอย” นนยอมเปนหลกฐานยนยนไดเปนอยางดวาอภปรชญา “ยงไมตาย”๖๖

สวนความเชอในเรองอภญญา วามอยจรง โดยสวนใหญจะเชอตามคมภรและเอกสารทปรากฏอยมากมาย โดยเฉพาะผปฏบตกรรมฐานจะเชอตรงกนวาอภญญาสามารถทาใหเกดขนไดโดยการปฏบตตามแนวทางสมถกรรมฐาน๖๗ กยงคงจะดาเนนตอไปตราบเทาทยงมคมภรใหอาน

ในทางพระพทธศาสนามความเชอเรองกรรม รวมถงบญ บาปและจต ซงปรากฏอยมากมายในพระไตรปฎกลวนอธบายดวยอภญญาทงสน จะสงเกตไดวา ความจรงในอภปรชญาทางพทธปรชญาเถรวาทมลกษณะพเศษคอ ไมมลกษณะเกงความจรงหรอยกความจรงขนมาโดยไมมการพสจนหรอทดสอบกอน ซงกตรงกบแนวประจกษนยม (Empiricism) หรอปฏฐานนยม (Positivism)๖๘ แตกมอกแนวคดหนงทวา ความรทางพทธปรชญาเถรวาทไมมอภปรชญาหรอ ภววทยาอยดงเชนใน ธมมนยามสตร แหงองคตตรนกาย๖๙ ซงกลาวถงทกสงทกอยางอยในฐานะทเปนสงปรงแตงขนมา ยอมจะมภาวะเคลอนไหว เปลยนแปลงตลอดเวลา ดวยความเปนเหตเปนผลสมพนธกนตามกฎของ ปฏจจสมปบาท โลกจงเปนสญญตา คอความวางเปลาและสงตางๆ เปนเพยงอพยากตธรรมและทกสงทเกดขนในโลกลวนแตใจของเราเปนผสรางขนเอง โดยกเลสและตณหาทงสน ทงนภาษาและโครงสรางของภาษากมสวนหลอกใหจตใจเราไขวเขว เชน อตตาหรออาตมน เปนความเขาใจผดทเราสรางขนมาปลอบใจตนเอง เพราะเราไมรวาเราคอใคร๗๐

อกตวอยางหนง ซงพระพทธเจาไมทรงพยากรณ คอไมตรสตอบแกปญหาทถกเถยงกนในครงพทธกาลทมอย ๑๐ ขอ กลาวคอ โลกเทยง โลกไมเทยง โลกมทสด โลกไมมทสด ชวะกอนนน สรระกอนนน ชวะเปนอยางอน สรระเปนอยางอน ถดจากตายไปตถาคตมอย ถดจากตายไปตถาคตไมม ถดจากตายไปตถาคตมดวย ถดจากตายไปตถาคตไมมดวย ถดจากตายไปตถาคตมก

                                                            

๖๖ เรองเดยวกน. หนา ๘๘. ๖๗ พระมหางามพล กตตโสภโณ. “อภญญาในพระพทธศาสนา การศกษาเปรยบเทยบความร ความเชอและความเขาใจของอาจารยสอนกรรมฐานในสานกปฏบตในเขตกรงเทพมหานคร”. หนา ๖๐. ๖๘ จนดา จนทรแกว,พทธวภาษวธ, โครงการวจยพทธวทยา มหาจฬาบรรณาคาร, ๒๕๓๒. หนา ๑๐๐-๑๐๒. ๖๙ อง.ตก.(ไทย) ๒๐/๕๗๖/๓๖๘. ๗๐ จนดา จนทรแกว,พทธวภาษวธ,หนา ๑๐๒.

 

๔๒

ไมใช ไมมกไมใช ซงในทายทสด ภกษรปหนงชอวา มาลงกยะ กพยายามหาคาตอบแตพระพทธองค ตรสวา คาถามเหลานน ลวนไมเปนประโยชน๗๑

สาหรบปญหาเรองความจรงหรอสงทมอย มพระสตรแสดงไววา ธาตนนคอธรรมฐต (ความตงอยของธรรม) ธรรมนยาม (ความกาหนดแนของธรรม) ตงอย มอย พระตถาคตพทธเจาทงหลายจะทรงอบตขนหรอไมทรงอบตขนกตาม ธาตนนคอธรรมฐต ธรรมนยามกมอยดารงอย แตวาเมอพระตถาคตพทธเจาทงหลายทรงอบตขน คอวาไดตรสรพระธรรมกจาแนกแจกแสดงเปดเผย กระทาใหตนซงธาตนน คอธรรมฐต ธรรมนยามนน ในพระสตรนไดแสดงชไววา ธาตนนคอธรรมฐต ธรรมนยามทตงอย ดารงอยวาอยางไร ไดแกอะไร กไดแก

สงขารทงปวง ไมเทยง สงขารทงปวง เปนทกข ธรรมทงปวง เปนอนตตา มใชตวตน ธรรมคอสจจะหรอทเรยกในสตรนวา “ธาต” (ธา-ต) นแหละคอ ธรรมฐต ธรรมนยาม

เปนสงทมอย ประจาอย สจธรรมนจงมประจาอย กอนพระพทธเจาไดทรงอบตขน พระพทธเจาไดตรสรพระธรรม กคอตรสรสจธรรม ธรรมทมอยเปนอยนเอง

คาวาธรรมทงปวงนนหมายรวมทงสงขาร และอสงขารเปนอนตตา จงกลาวไววา สงขารทงปวงไมเทยง สงขารทงปวงเปนทกข สงขารทงปวงเปนอนตตา แตวาขอทายน วสงขารกเปนอนตตาดวย ฉะนน จงไดใชคาใหคลมถงทงหมดวา ธรรมทงปวงเปนอนตตา เพราะวาคลมถงทงสงขาร ทงวสงขาร หรอเรยกอกอยางหนงวา สงขตธรรม อสงขตธรรม๗๒

สงขตลกษณะหรอสงขาร จงเปนสงขตธรรม ธรรมอนปจจยปรงทงนนและรอบกายของบคคล สงทตามองเหนโดยเปนรปตางๆ เปนตนไม เปนภเขา เปนบาน เปนเรอน เปนบคคล เสยงทไดยน กลนรสและสงถกตองทไดทราบ เรองราวทคดนกทางใจซงปรงขนมา เหลานกเปนสงขตธรรมทงนน ธรรมมปจจยปรงทงนน ตลอดจนถงโลกทเราอาศยอยน ดนฟาอากาศ อะไรทงหมด ฝนตกแดดออกอะไรเหลาน ดวงอาทตย ดวงจนทรทงหมดนเปนสงขตธรรม ธรรมทมปจจยปรงแตงทงนน เกดจากเหตทงนน เพราะฉะนน ทกสงทกอยางนจงตกอยในลกษณะของสงขตลกษณะ คอลกษณะทปจจยปรงทงนน๗๓ อนไดแก

                                                            

๗๑ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช, พระพทธศาสนากบปญหาทางอภปรชญา, พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๒. หนา ๑-๕. ๗๒ เรองเดยวกน. หนา ๑๙-๒๑. ๗๓ เรองเดยวกน. หนา ๔๐.

 

๔๓

๑. อปปาโท ปายต ความเกดขนปรากฏ ๒. วโย ปายต ความเสอมดบไปปรากฏ ๓. ตสส อถตต ปายต เมอตงอย ความปรวนแปรเปลยนแปลงไปปรากฏ

ซงรวมเรยก สามญลกษณะหรอไตรลกษณะ ในทางอภปรชญา ซงเรมตนจากประเทศทางตะวนตก มกจะกลาวถง ความเชอและ

ความจรงทยงไมปรากฏและอยเหนอการสมผสดวยประสาทสมผสปกต อกทงยงมไดผานกระบวนการพสจนตามหลกทางวทยาศาสตร ซงกเชอมโยงถงหลกอภญญาในทางพทธปรชญาเถรวาท อนวาดวยปญญาญาณ ซงเปนความจรงในระดบลกสดและจรงอยตลอดไป ทงนทางอภปรชญาจะมความเชอตามหลกและเหตผล แตทางอภญญาของตะวนออกมกเชอตามคมภรควบคไปกบการปฏบต ๒.๓ อภญญาในเชงญาณวทยา

ในทางญาณวทยา ซงเปนเรองขององคความรอนเกยวเนองโดยตรงกบอภญญา จงควรทาความเขาใจเกยวกบความหมาย ธรรมชาต และทมาของความร รวมถงบอเกดของความร อนเปนหวใจของความรในญาณวทยา กลาวคอ ญาณวทยา ประกอบดวย ญาณ คอความรและวทยา คอวชาหรอความร เมอรวมกนเปนญาณวทยา จงเปนทฤษฎวาดวยความร ซงมความหมายเทยบเทากบ Knowledge๗๔

ความรทางญาณวทยาจะสมพนธกบวทยาศาสตรหรอสามญสานก จตวทยา ตรรกวทยา รวมทงความจรงและความเชอทางอภปรชญา แตทสาคญทสดญาณวทยาจะสมพนธกบอภญญาตามหลกปรชญาอตถภาวนยม ซงมผนาในแนวคดดงกลาวทสาคญอยสองทานคอ ไฮเดกเกอรและฌอง-ปอลซารตร ซงไฮเดกเกอรตองการแกไขปญหาเกยวกบการดารงอย หรอการมอยของสงมชวตและไมมชวต โดยเฉพาะญาณวทยาเปนทยอมรบกนสบตอมา แตขาดฐานรองรบและบางเรองกเปนเรองเหลอเชอ ( Perversion of epistemology) โดยเขาไดพจารณาปญหาความสมพนธระหวางผรกบสงทถกร มใชเพยงการมอยอยางเชนอภปรชญา ดงนนปญหาใหญทางญาณวทยากกลายมาเปนปญหาเกยวกบสภาวธรรมทแทจรง (Reality) ในความหมายทวา “จะมโลกภายนอกซงสามารถพสจนไดหรอไม” เรองเหลานลวนผกอยกบปญหาทวามนษยสามารถรโลกวญญาณและพระผเปนเจาตามหลกเทวนยมไดหรอไม ซงเรองนสอดคลองกบอภญญาในดานตางๆ ของพทธปรชญาเถรวาท โดยไฮเดกเกอร มงเนนวา เมอคนเรามความเขาใจเกยวกบเรองการดารงอย

                                                            

๗๔ รศ.ชยวฒน อตพฒน, ญาณวทยา, พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : สานกพมพมหาวทยาลยรามคาแหง, ๒๕๔๗. หนา ๓.

 

๔๔

(Existence) หรอการมอยของสงมชวตและไมมชวตในโลกนและถาเปนดงนน กไมจาเปนตองพสจนเพอสาธตการดารงอยหรอการมอยของสรรพสตวและสรรพวตถ (เพราะมนปรากฏชดดวยสภาวะของมนเอง ผดกบทางพทธปรชญาเถรวาท ซงใชอภญญาพสจนเกยวกบกรรม)

สาหรบซารตรนน มองวาโลกเปนสงทมอย จนเปนทประจกษชดแจง ไมจาเปนตองพสจนและความจรงเกยวกบโลกสามารถทจะนามาพสจนทกสงทกอยางได ดวยเหตน ซารตรจงใชญาณวทยาวเคราะหชวตประจาวนของคนเราดงคากลาวทวา “จตรแจงอารมณทกขณะ” และทกสงทกอยางเปนไปตามเจตจานง โดยความรเกดขน เพราะการทเรารและเขาใจการดารงชวตอยในโลก อยางไรกตาม ซารตรไมยอมรบแงคดของไฮเดกเกอรทวา “จตเปนอนเดยวกนกบทมนอยหรอ?” เพราะเขาเชอวา จตทางานทกขณะและรบรอารมณเสมอ ดงคากลาวของเขาหรออาจกลาวไดวา จตมธาตร และเขาถอวา การมตวรมารจต อกทหนงนนเปนมายาหรอเปนเพราะตกอยในอานาจแหงความไมร ซงเปนการอธบาย ญาณวทยาแบบทวนยม๗๕ เขาถอวาสงทเราร มอยตามสภาวะของมนเองไมใชขนอยกบตวเรา ซงเปนผรและยงใหทศนะวา สงทถอวามอยจรงกคอสงทคงอยตามสภาวะของมนเอง ความรกไดแกความไมมอะไรและมนเปนเพยงจนตนาการ การทเรามความรในเรองตางๆ กเพราะเราไมใชสงตางๆ ซารตรเนนวา ความรทแทจรงตองเกดจากการบาเพญเพยรทางใจจนเกดความรจรง การนาวธอนมานและอปมานมาชวย ผลทสดจะทาใหเราเกดความรขน ซงเปนความรเกดจากภายในนนเอง (Intuitive knowledge) หรอทเรยกวา ความรทเกดจากการรแจงภายในดวยจต๗๖ ซงกคอหลกการของอภญญาในทางพทธปรชญาเถรวาทนนเอง ดงจะอธบายถงวธการเขาถงอยางละเอยดตอไปในบทท ๓ นอกจากน เขาไมยอมรบความคดทวา ความรเปนคณลกษณะประจาตวของแตละบคคลโดยธรรมชาตหรอทปรากฏแกอวยวะรบสมผสเทานน หากแตความรเกดขนแกบคคลแตละคนตามแบบทมอย เขายงมองวาบคคลและความรกคอสงเดยวกนไมสามารถแยกออกจากกนได อยางเชนความรเปนการเสาะแสวงหาสงซงเปนสญลกษณของความพอด ตามหลกสญชาตญาณ เชน คนเราแสวงหาเพอเลยงปากเลยงทอง ทาใหคนมความรหรอความรของเดกเกดจากการกนและการสมผส เขาจงไดชอวา นกสจนยม

ในการศกษาความรทางญาณวทยา มความจาเปนทจะตองทาความเขาใจในเรองธรรมชาตของความรคอ ความแทจรง (Truth) ความเปนจรง (Real) และขอเทจจรง (Fact) ใหดเสยกอน

                                                            

๗๕ เรองเดยวกน. หนา ๘-๑๐. ๗๖ เรองเดยวกน. หนา ๑๐.

 

๔๕

ความแทจรง เปนสงทรสกไดเพราะเปนสงทมอยภายในขอบขายของประสบการณสามญของบคคล อกทงยงเปนการเพมศกดศรและความรบผดชอบใหแกชวตของบคคล ทงนขนอยกบความสมฤทธผล ความพอใจทเกดตามมา เมอเรานาสงทถอวาเปนความจรงเขาสภาคปฏบตและกอาจกลาวไดวา ความแทจรงลวนเปนสมมตสจจะ โดยไมมความแทจรงสงสด หรอปรมตถสจจะ(วลเลยม เจมส จากผลงานชอ ปฏบตนยม, หนา ๒๔๔-๒๔๕.)๗๗ และอกทานหนงคอ ชลเลอร (จากผลงานชอ Studies in Humanism, หนา ๔๘๓.)ไดยดหลกของนกปรชญา โซฟสตชอ โพรแธกอรส ทวา “มนษยเปนเครองวดสงทงปวง” โดยเขาแปลความหมายใหมวา “มนษยเปนผสรางความแทจรง” และความรทมนษยสรางขนมผลในการเปลยนแปลงทงตวบคคลผรและวตถทถกร ดงนน ความแทจรงจงมใชเปนสงทมนษยคนพบหรอเปนสงทเปดเผยตวมนเองออกมา๗๘

อยางไรกตาม ทงเจมสและชลเลอรกยงเชอใน “ความแทจรงทรไมได” เพราะเปนสงทเขามาสจตของมนษยกอนทจตจะมการรบรและเขาเรยกมนวา “ความแทจรงทเปนจรง (Real reality)” เปนเพยงศกยภาพ โดยจะเปดเผยตวออกมาเปนความจรงได เมอเขาไปเกยวของกบจตใจของมนษย ดงนนความจรงทรไมไดนจงมลกษณะคลายกบสสารทมชวตและมการสนองตอบตอสงเราและขนอยกบการแปลความหมายของจตมนษย ชลเลอรยงเหนวา ความแทจรงเปนสงทมอยอยางอสระจากความรของจต แตความเปนจรง ทงความจรงแทและประสบการณตางกมความสมพนธกนอย ดงคากลาวทวา “เราไมสามารถจะถอไดวา จตเปนสงจรงแทได ถาไมมโลกทแทจรงบางชนดทมนจะรและโลกทแทจรงกจะมไมได ถาไมมจตรบรมน”๗๙

ความเปนจรง ตามหลกปรชญาปฏบตนยม จะเนนวธการทางความรหรอความจรงทจะมความสมฤทธผลในทางภาคปฏบตมากกวาทจะสนใจในการคนหาความเปนจรงเชงอภปรชญา

ขอเทจจรง เจมสไดกลาวไววา “ความจรงเกดขนในความคด” และขอเทจจรงเกดจากการทดสอบความจรง กลาวคอ ความคดยอมเปนจรง ถาเหตการณทาใหมนเปนความจรง แตความคดและการพจารณาเทยบเคยงยอมไมเปนความจรง จนกวาจะพสจนไดวาสงทเกดตามมาบงเกดผล๘๐

                                                            

๗๗ เรองเดยวกน. หนา ๙๘. ๗๘ เรองเดยวกน. หนา ๙๘-๙๙. ๗๙ เรองเดยวกน. หนา ๙๙. ๘๐ เรองเดยวกน. หนา ๑๐๑.

 

๔๖

ในทางพทธปรชญาเถรวาท องคความรอนแทจรงเกดไดจากการปฏบต ซงทางดาเนนนนคอ มรรคมองค ๘ และความจรงทปรากฏกคอ อรยสจทง ๔ (Four noble truth) ทงนลกษณะและธรรมชาตของความรประกอบดวย ความรสก (Perception) เชน เวทนา สญญา ซงเกดจากอนทรยสมผสหรอวธประจกษ ลาดบถดมาคอ ความรระดบทฤษฎ (Dogmatism) ซงหมายถงทกษะและความชานาญ เชน การเรยนรจากปรยต ทาใหเกดความรอบคอบ รอบร ในลาดบตอมาคอ ความรระดบวญญาณ (Consciousness) ซงหมายรวมถง ความรในระดบการจาไดหมายร ถดมาคอ การอนมาน (Inference) เปนความรจากการไตรตรอง ตามความคดเหนหรอในทางพทธคอ โยนโส-มนสการ และในลาดบสดทายคอ ความรระดบญาณปญญา (Intrusive insight) อนเปนความรชนสง กอใหเกดปญญาอนแจมแจง ชดเจน ซงขนอยกบมลฐานทไดรบการอบรม ฝกฝนปฏบตและรตามความเปนจรง เปนปฏเวทในวปสสนาญาณ และตรงกบอภญญาญาณทศนะในทางพระพทธศาสนา๘๑

จะเหนวา พทธปรชญาเถรวาทนน ความรเกดขนจากการทดลองหรอการปฏบต เชนเดยวกบลทธปฏบตนยม เพยงแตวาพระพทธองคเปนผมความหยงร ความจรงดวยพระองคเอง และความรทเหนสงตางๆ ตามความเปนจรงทเกดขนนนเรยกวา โพธ หรอการหยงร เหนสงทงหลายตามความเปนจรง ซงอาจกลาวไดวา เปนความรสงสดในดานญาณวทยา๘๒

ลาดบตอมาจะขอกลาวถง บอเกดของความร พอสงเขปคอ ในทางพทธปรชญาเถรวาท บอเกดของความร หมายถง สมมาทฏฐ ซงเปนการใชความคดอยางถกวธ เพอกระบวนการพฒนาปญญา โดยความรในทศนะของพทธปรชญาเถรวาท จาเปนจะตองเรมตนทตวเราเองกอน กลาวคอการอาศยทวารทง ๖ หรออายตนะทง ๖ ประการ ไดแก ตา ห จมก ลน กายและใจ ทงนเมอจตกระทบสมผสกจะเกดอารมณอนไดแก รป เสยง กลน รส สมผสและธรรมารมณ การรบรดงกลาวนเรยกวา ผสสะ ซงเปนจดเรมตนของการรบรและเปนจดทจตรบขอมลจากโลกภายนอก แลวจงเกดมเวทนาและสญญาตามมา ในทนสญญา (Perception) เปนความจาได หมายรในอารมณนนๆ ตามความเปนจรง หากแตโดยธรรมชาตทวไป จตมกมกเลสตณหาเขามาปะปนกบการรบรสภาวะของสรรพสง ดงนนสญญาทเกบลงจงไมบรสทธและไมสามารถเหนอนจจง ทกขง และอนตตาหรอไตรลกษณได อาจกลาวไดวาปญญาหรอความรทแทจรง ไมสามารถเกดขนเพราะในขณะทจต

                                                            

๘๑ พระมหาไพรช ธมมทโป ดร. ญาณวทยาของพทธปรชญา, เอกสารประกอบการเรยนการสอนวชา ญาณวทยาป ๒๕๕๑. ๘๒ จนดา จนทรแกว,พทธวภาษวธ,หนา ๑๐๐-๑๐๒.

 

๔๗

อนมกเลสตณหา สญญาจะปรงแตงโลกใหเปนไปตามแรงผลกดนของตณหา มานะ และทฏฐกอใหเกดอวชชาหรอความไมรทงปวงตามมา

ทงน ปญญาอนเปนความรในพทธปรชญานนมแหลงทมา ๓ ประการคอ ๑. สตมยปญญา หมายถงความรทไดจากการศกษาเลาเรยนหรอการถายทอดจากบคคล

อน ซงเรยกวา “ปรโตโฆสะ” ๒. จนตามยปญญา หมายถงความรทเกดจากการใครครวญพจารณาดวยเหตผลหรอขอ

โตแยงตางๆ ซงเรยกวา “โยนโสมนสการ” ๓. ภาวนามยปญญา หมายถงความรทเกดจากประสบการณตรงซงเปนความรทเกดจาก

สญญาบรสทธ (Pure perception)  และสญญาพเศษ (Extrasensory perception)  ซงตองอาศยการอบรมบาเพญเพยร หรอการปฏบตกรรมฐานจงเกดความรในระดบนได 

อยางไรกตามสาหรบความรทมาจากประการท ๑ และ ๒ นน พระพทธองคทรงสอนใหมการตรวจสอบกอน ถาความรเหลานตรงกบประสบการณตรงกใหถอวาเปนความรทถกตอง๘๓ สาหรบบอเกดและทมาของความร ผวจยไดจดไวในรายละเอยดเพมเตมภาคผนวกทายเลม

สวนบอเกดความรของปรชญาตะวนตกหรอญาณวทยาของคานท จะเปนแนวความคด โดยยดหลกคณธรรม จรยธรรม และแมกระทงความเขาใจในเรองของจกรวาล กลาวคอ คานทตองการหาทางแกปญหาความขดแยงระหวางวทยาศาสตรกบศาสนาและศลธรรมนนเอง ดงนน แนวคดของคานทจงเปนการพยายามประณประนอมความเชอในศาสนากบเหตผล และพยายามแกไขปญหาทคางอยทงของฝายเหตผลนยมและประจกษนยมจนกลายเปนปรชญาแนวใหมเฉพาะตวทไดรบขนานนามวา เปนปรชญาแบบ Kantian หรอ Kantianism โดยคานทมความเหนวา ทงแนวคดแบบเหตผลนยม และประจกษนยมตางกไมพอสาหรบการอธบายความจรงและคานทคดวา เมอเราไมเขาใจอะไร ไมไดหมายความวาสงนนไมม อาจมปญหาทความบกพรองของปญญาของเรากได ดงนน แนวคดใหมทคานทเสนอคอการใชประจกษนยมรวมกบเหตผลนยมนนเอง ทงนคานทเหนวา เพอความสมบรณจงควรแยกทมาของความรออกเปนสองสวน สวนแรก เปนความรเชงสสารและสวนทสองเปนความรของจตและความคดซงคานทเสนอวา ความจรงอตตมะ(สจจะ) จะตองเปนผลลพธของความรทงสองแบบ กลาวคอ ความจรงสวนแรกเปนตวตนของเนอหาสารหรอวตถทางกายภาพทเปนสงทมในตวเองและเปนสาเหตของผสสะ อนทาใหเกดความรแตในสวนหลงซงเปนการรบรของบคคลทมตอตวตนของเนอหาสาร จงเปนขอมลทาง

                                                            

๘๓ วารสารพทธศาสนศกษา จฬาลงกรณราชวทยาลย. ปท ๑๑ ฉบบท ๓ (กนยายน-ธนวาคม ๒๕๔๗) : ๗๓-๗๔.

 

๔๘

ผสสะซงหากยงไมเคยประจกษมากอนกเปนความรในตน ฉะนน หากพจารณาใหถองแทแลวจะเหนวา คานทใหความสาคญตอประสบการณทางประสาทสมผสเปนจดเรมตนกอนความรในตน กลาวโดยสรป ความรในทศนะของคานทจงเรมตนมาจากประสบการณกอน แลวกาวไปสการคดหาเหตผลจงเกดเปนความรขน๘๔  

จากขอมลขางตนจะเหนไดวา ญาณวทยาเปนความรเชงทฤษฎ ซงมความสมพนธกบศาสตรตางๆ หลายแขนง รวมไปถงความจรงและความเชออนเปนปญหาใหญทางญาณวทยา เกยวกบสภาพธรรมทแทจรง ทวามนษยสามารถรโลกวญญาณและพระผเปนเจาตามหลกเทวนยมไดหรอไม โดยจะเหนไดวา ซารตร เนนวาความรทแทจรง ตองเกดจากการบาเพญเพยรทางใจจนเกดความรจากภายใน (Intuitive knowledge) ซงเปนการรแจงภายในดวยจต อนตรงกบหลกอภญญาในทางพทธปรชญาเถรวาท กคอโยนโสมนสการ อนกอใหเกดปญญานนเอง ๒.๔ อภญญาในเชงจรยศาสตร 

จากขอมลขางตนทไดกลาวไววา ความรของอภญญาเมอจดอยในเชงปรชญาตะวนตกใน ๓ กลมแลวนน ความรทไดจากอภปรชญาและความรทไดจากญาณวทยา ลวนแตเปนแนวคดพนฐานในภาคทฤษฎ ซงหากจะกอใหเกดประโยชนตอพฤตกรรมทางสงคมจรงแลว นาจะเปนการนาไปใชในเชงจรยศาสตร อนเปนคณธรรมประจาตน ซงหากนามาใชจะเปนประโยชนตอสถาบนครอบครวจนถงสงคมขนาดใหญตอไป ซงผนาครอบครวควรมความรความเขาใจพอสมควร ทงนในพทธวธจะมกจอนยงประโยชน เพอมงพฒนาตน พฒนางานและพฒนาสงคม โดยผนาสงคม นาสงคมของตนใหรจกหรอเขาปฏบตเพอใหเกดความร ถดมาผนาจะตองอบรมสอนสง พดใหฟง พรอมทงทาใหดและสดทายคอการอยใหเหนถง ความประพฤตอนเปนแบบอยางทด (Best practice)

ในคมภรทางพระพทธศาสนายงไดกลาวถง ปญญาอนม ๑๐ อยางโดยมมหาปญญากถา ในปญญาวรรคเปนทเรมตนและมจรยกถาเปนททามกลาง โดยมมาตกากถาเปนทสนสด ทงนจรยกถา พระสารบตรไดแสดงจรยา ๘ ประการ๘๕ ซงบางสวนเปนของตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา บางสวนเปนของพระปจเจกพทธเจา บางสวนเปนของพระสาวก ซงลวนแตเปนความงามในการประพฤตปฏบตดวยความรรอบคอบดงตอไปน

๑. อรยาบถจรยา ความประพฤตตามอรยาบถ คอ ยน เดน นง นอน

                                                            

๘๔ เรองเดยวกน. หนา ๖๘-๖๙. ๘๕ พระแสนปราชญ ฐตสทโธ, สตปฏฐานกถา, กรงเทพมหานคร : เอมแอล ครเอชน แอนด พรนตง, ๒๕๕๒. หนา ๕๗-๕๘.

 

๔๙

๒. อายตนจรยา ความประพฤตตามอายตนภายในภายนอก ๓. สตจรยา ความประพฤตในการตงสต ๔ อยาง ๔. สมาธจรยา ความประพฤตในฌาน ๔ ๕. ญาณจรยา ความประพฤตในอรยสจ ๔ ๖. มคคจรยา ความประพฤตในมรรค ๔ ๗. ปตตจรยา ความประพฤตในผล ๔ ๘. โลกตถจรยา ความประพฤตเพอประโยชนแกโลก จะเหนไดวาคาสอนสวนใหญของศาสนานน จะมงเนนการเสนอคณคาอนควรปฏบต

เปนหลก แมการทาสมาธกจะตองมจรยาความประพฤตในฌาน ๔ แตในทางปรชญาตะวนตกความรในทางจรยศาสตรพฒนาไปอยางหลากหลาย ซงปจจบนนนไดกาวลวงไปถงการตดตอพนธกรรมหรอ GMO (Genetically Modified Organisms) แมแตการรณยฆาต (Murcy killing) กลวนแตเปนอกเรองหนงซงเกยวของกบความรความเขาใจในการรบผดชอบตวตนตอสงคม ญาตมตรและสภาพแวดลอม โดยเฉพาะคากลาวทางตะวนตกทวา ชวตเปนของพระเจา หากแตทางตะวนออก เราเชอเรองกรรม ดงตวอยางตอไปน อนเปนเรองเกยวกบการเวยนวายตายเกด

ในเรองกาเนดชวตหลงความตายนนในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทใหนยามความหมายและประเภทแหงความตาย ซงแสดงใหเหนถงการเรมตนชวตของชวตหลงความตายทสบตอจากความตายทงในมตของรางกายและจตใจ ในขณะเรมตนชวตนน ชวตหลงความตายจะเตบโตเตมททนท ไมเหมอนการกาเนดของมนษยสวนใหญทคอยๆ เจรญเตบโตจากทารก นอกจากนในชวงเวลาอนเปนขอตอระหวางชวตมนษยกบชวตหลงความตาย วญญาณไดมการสบตอไมขาดสาย วญญาณขณะสดทายในชวตมนษยคอ จตวญญาณของชวตมนษย เมอจบลงวญญาณขณะแรกในชวตหลงความตายนนคอ ปฏสนธวญญาณของชวตหลงความตายกปฏบตการถดมาทนท การสบตอดงกลาวไดนาพาผลของกรรมใหสบตอไปดวย และการกาเนดชวตหลงความตายกเกยวของกบผลของกรรมน ซงความรเรองกรรม ๑๒ มรายละเอยดทอธบายถงความเกยวของกนดงกลาว นอกจากนวญญาณททาหนาทปฏสนธของชวตหลงความตาย สามารถเรยกวา “สมภเวส”๘๖

แนวคดในเรองจรยศาสตรทางตะวนตกสามารถแบงออกไดเปน ๕ กรอบแนวคดหลก โดยเรมจากเทวนยมหรอบญญต ซงเปนแบบดงเดมตามดวยประโยชนนยมและคานท ซงมองวาหนาทและเจตนาเปนคตของจรยธรรมบคคลนนๆ สวนลาดบท ๔ คอแนวคดแบบพนธะ ซงลวน

                                                            

๘๖ วารสาร บณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ (มกราคม - มนาคม ๒๕๕๐) : ๑๖๘.

 

๕๐

แตเปนเงอนไขทางการเมอง การปกครอง ตามสมมตฐานของสถานการณ ซงคดวามนษยทกคนตกอยภายใน “มานแหงความไมร” และคดหาเหตผลมาสนบสนนตนเองตามสถานการณนนๆ สวนแนวคดลาดบสดทายเปนแบบคณธรรมเชงพทธหรอ Virtue Ethics ซงใชมนษยเปนศนยกลาง โดยม ๒ เงอนไขคอ มนษยสมพนธกบขอเทจจรงบนโลกและความสมพนธระหวางมนษยดวยกน

มโนธรรมนยมหรอสามญสานกแบบหลกการซงตองเชอ เชนเราถามคนชนบทคนหนงวา ทาไมเขาถงไปไหวสถานทศกดสทธในชนบทนน สงนนไดเคยทาอะไรใหเขา ถามเหตผลเขากตอบไมได ถามถงจดมงหมายเขากไมร แตเขาบอกวา ถาไดไหวแลวสบายใจ ไมไดไหวแลวไมสบายใจ นคออาการของผทมสานกในสงนน หรอม Dogmatic intuition ความนกรอยางวามาน ซควคเรยกวา ความนกรอนไมเกยวกบปรชญาหรอปญญา ตามทฤษฎน การกระทาของบคคลถกหรอผดมนเปนแลวในตวมนเอง มนมธรรมชาตทแทจรงของมนเอง ไมขนอยกบจดมงหมายหรอผลทตามมา มโนธรรม หรอสามญสานกจะบอกเราไดวา การกระทาของเรานนถกหรอผด ไมตองพจารณาโดยเหตผล หรอความสมพนธกบจดมงหมายใดๆ ภายนอกตวของมน คอภายนอกการกระทานน เมอด มนกดในตว เมอชว มนกชวอยในตว คณภาพทางศลธรรมเปนสงพเศษไมจาเปนตองมารวมกบความจรง ความงาม ความเพลดเพลน พอใจหรอประโยชนทางสงคม เพราะมนเปนสงทบคคลนกรไดดวยมโนธรรมของตน๘๗

มรเฮด(Muirhead) ไดใหพนฐานสามญสาหรบทฤษฎสามญสานกไวดงน ๑. มโนธรรม เปนสงธรรมดา ไมไดรบมาจากใครหรออะไร เปนสงพเศษในตวบคคล

๒. การตดสนของมโนธรรมนน เกดขนเองในใจ เชน ความเทจ และการหลอกลวงถอวาชว นาตเตยน สวนความจรงและเมตตากรณา ถอวาเปนสงนาสรรเสรญ นคอการตดสนของมโนธรรมซงเกดขนเอง

๓. การตดสนของมโนธรรมนนเปนสากล ขอน เราจะพบไดในการตดสนทางศลธรรมของชนชาตตางๆ มากมาย แตไมไดหมายความวาจะเหมอนกนไปเสยทงหมดในททงปวง๘๘

อมมานเอล คานท มความเหนวา มโนธรรมไมเคยผดเลย มนนาไปสทางถกตองเสมอ แตอมมานเอล คานท หมายถงมโนธรรมสากลเหมอนกน ซงประกอบดวยสตปญญาของมวลมนษย แลวกอใหเกดศลธรรมสากลขน ศลธรรมสากลนบางคนกมมาก บางคนกมนอย ทงนขนอย

                                                            

๘๗ วศน อนทสระ, จรยศาสตร, พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : สานกพมพบรรณาคาร, ๒๕๒๙. หนา ๒๗๘-๒๗๙. ๘๘ เรองเดยวกน. หนา ๒๘๐-๒๘๑.

 

๕๑

กบความแตกตางในการเขาใจศลธรรม แตทกคนสามารถใหเพมพนขนไดในตนดวยการศกษาและการปฏบต๘๙

ทฤษฎความรสกทางศลธรรม ทฤษฎนเชอวา คณภาพทางศลธรรมนนเรารบรไดโดยตรง โดยผานทางมโนธรรมหรอ

ความรสกทางศลธรรม คาวาคณภาพทางศลธรรมหมายถง ความดหรอความชว ถก หรอผด การกระทาทถกเรารโดยตรงดวยความรสกชนชมยนด หรอความรสกพอใจ สวนการกระทาทผดเรารไดวาผดกเพราะทาใหเรามความรสกไมพอใจ รสกเปนทกขตอการกระทานน ความรสกดงกลาวนเกดขนในมโนธรรมของเรา มโนธรรมเปนสงรบรอยภายในซงทาใหเรารคณภาพทางศลธรรมในการกระทาตางๆ ทานองเดยวกบทเรารคณภาพทางผสสะของสงภายนอกดวยความรสก ภายนอกคอเรารเยนรอน ออนแขง ดวยกายผสสะ รรปสวยไมสวยดวยจกษเปนตน อนเปนอายตนะเครองรบรสงภายนอก ความรสกทางศลธรรมกอใหเกดการตดสนทางศลธรรม ดงนนการตดสนทางศลธรรมจงขนอยกบความรสกทางศลธรรม ความรสกพอใจเปนดรรชนไปสการกระทาทถก ความรสกไมพอใจชไปสการกระทาทผด นคอลทธทเรยกวา Moral Sense Theory๙๐

นกปราชญบางทานเชน เฮเกล กรน และพวกจตนยมสมบรณ (Absolute idealists) อนๆ ถอวาอดมคตทางศลธรรมของมนษยนนมาจากธรรมชาตแหงความเปนจรง หรอสงทมอยจรงโดยสวนรวม กลาวคออดมคตทางศลธรรมนนตองไดมาจากบคคลผไดพบความจรงอนสงสดแลว ความจรงอนสงสดนนเปนวญญาณถาวร (Eternal spirit) หรอวญญาณโลกซงแสดงตนออกมาเปนธรรมชาต และแลวกยอตนลงไปอกเปนวญญาณเลกวญญาณนอย ทมความจากดนนเอง คอความจรงอนสงสด กลาวอกนยหนง คอพระเจา (God) นนเองไดสรางธรรมชาตและวญญาณตางๆ และเปดเผยอดมคตทางศลธรรมใหมนษยรและนเปนวธการของจรยศาสตรในเชงอภปรชญา

อดมคตทางศลธรรมในตวคนนน เปนเพยงการสะทอนออกมา อยางไมสมบรณของพระเจาผซงเปนตวตนอนถาวรแทจรงของความสมบรณทางศลธรรม

ถอเอาความโดยนยหนงวาพระเจาคอ ตวตนอนแทจรงและถาวร ความสมบรณทางศลธรรมคอพระเจา พระเจาเทานนทจะมศลธรรมสมบรณ พระเจาสะทอนอดมคตทางศลธรรมมาใหมนษยและกใหมาอยางไมสมบรณ เพราะความสมบรณทางศลธรรมมอยทเดยวคอทพระเจา ความสมบรณทางศลธรรมนนเปนการเปดเผยความสมบรณของทพยภาวะตอมวลมนษย

                                                            

๘๙ เรองเดยวกน. หนา ๒๘๒. ๙๐ เรองเดยวกน. หนา ๒๘๕-๒๘๖.

 

๕๒

เพราะฉะนน จรยศาสตรจงมรากฐานอยทอภปรชญา วธการของจรยศาสตร จงตองเปนวธการทางอภปรชญา

หากพจารณาใหด ทศนะดงกลาวน กไมคอยจะถกนก เพราะเราตองไมลมวา จรยศาสตรเปนธรรมศาสตร (Normative) เกยวกบอดมคตทางศลธรรม มนจงเปนวธการทางวทยาศาสตรไมได และจะเปนวธการทางอภปรชญาไมไดดวย เพราะจรยศาสตรไมไดเปนสาขาหนงของอภปรชญาแมวาจะเกยวของกนอยางใกลชดกตาม มนไมไดมรากฐานจากอภปรชญา อภปรชญาตางหากทมจรยศาสตรเปนรากฐาน เพราะเหตไร? เพราะวาอภปรชญาตองพจารณาหาความจรงเรองอดมคตทางศลธรรม อภปรชญาจงมรากฐานอยทวทยาศาสตรธรรมชาตและธรรมศาสตรสรางระบบขนจากขอเทจจรงและอดมคต๙๑

รวมความวา จรยศาสตร สงเกตพจารณาความจรง ซงเปนปรากฏการณทางศลธรรม จดประเภทศลธรรม อธบายศลธรรมโดยยดเอาความดอนสงสดเปนแมบท ซงความดอนสงสดนอยเหนอขอเทจจรง(Facts) ทางวทยาศาสตร วธการทางจรยศาสตรจงเปนทงวธวทยาศาสตรและปรชญา ทงเหตผลและเหนอเหตผล (Transcendental) ทงสงเกตความจรงและเกบความจรง

จดมงหมายของจรยศาสตร คอตองการใหเรารธรรมชาต หรอลกษณะแหงความดอนสงสดของมนษยในฐานะสมาชกของสงคม พจารณาอยางลกซงถงยอดแหงความด (The Summum Bonum) ทงสวนบคคลและสวนสงคม ทาใหเราไดรจกความประพฤตทถกและผด จรยศาสตรเปนศาสตรทเปนเพยงทฤษฎ (Theoretical science) กจรง แตมนทาใหเรารจกหนาทอนสาคญ ใหเรารจกความดอนสงสด เพราะทฤษฎนนเองกอใหเกดการปฏบตอนถกตอง จรยศาสตรชวยใหเราเปลยนความเชอทงมงายมาเชออยางมเหตผล วพากษวจารณความรสามญทางศลธรรมและคนหา คนใหพบซงความแทจรงอนมเหตผลและมประโยชน(ดภาพประกอบท ๑ ในภาคผนวก ก ทายเลม)

จรยศาสตรภาคทฤษฎ นนเปนรากฐานอนมนคงปลอดภยของจรยศาสตรภาคใชงาน (The applied ethics) อดมคตทางศลธรรมทาใหเราสามารถตกลงใจใชชวตใหตรงตามหนาทสาคญของเรา ความรเปนปจจยสาคญอยางหนงของความด

จรยศาสตรมอทธพลยงใหญตอการดาเนนชวตของมนษย การแกปญหาตางๆ ไมวาปญหาทางศาสนา รฐศาสตร การเมอง เศรษฐกจ กฎหมาย การศกษา ใหถกตองนน ยอมมาจากความรอนถกตองวาอะไรผดอะไรถก หลกแหงศลธรรม คอความเทยงตรงถกตองนนเปนทตองการอยางยงในทกสาขาอาชพและวชาการ จรยศาสตรชวยใหเกดความเทยงธรรม ถกตอง

                                                            

๙๑ เรองเดยวกน. หนา ๕๔-๕๖.

 

๕๓

เหมาะสมขน จรยศาสตรตองการใหทกคนในอาชพตางๆ ไดพบความดอนสงสด ดาเนนชวตทมประโยชนทสด จงไดบอกสงเหลานนไวอยางนอยทสดใหมนษยไดเลอนชนของตนใหสงขน๙๒

จากขอความดงกลาวขางตนจะเหนไดวา ในทางจรยศาสตร มงเนนความดในลาดบตางๆ จนถงความดอนสงสดทงสวนบคคลและสวนรวม โดยความดสวนบคคลเกดจากความเชอและแรงศรทธา แตเมอรวมเขาเปนสากล อาจสงผลใหกลมชนประพฤตปฏบตดตามหลกทาง จรยศาสตรหรออาจเกดแรงกระตนตามกระแสความเชอทงมงายอยางไรเหตผล อนจะกอใหเกดปญหาทางสงคม แตทงนจรยธรรมหรอคณธรรมประจาใจของบคคลหรอกลมชนในสงคมยอมปรากฏเปนผลดได เมอเกดความรอนถกตองและความรทจาเปนนอกเหนอจากความรตามหลกทฤษฎ กคอหลกแหงศลธรรมอนมความเทยงธรรมเปนทตงจนเปนอดมคตหรออดมการณ และความรดงกลาวนจะเกดขนได กตอเมอมการปฏบตอยางจรงจงดวยการโยนโส จนไดปญญาความรอนยง กคออภญญานนเอง จงถอไดวาเปนทสดแหงการเทยงธรรม ๒.๕ สรป

จากการศกษาอภญญาในพระไตรปฎกพบวา อภญญาเปนความรทมคณสมบตพเศษเหนอกวาการรดวยระบบสมผสเพราะเปนความรทเกดจากกาลงแหงฌานสาหรบผปฏบต ฝกฝน และไดอบรมพฒนาจตใจ ดงไดมหลกฐานตามสภาพธรรมแหงอภญญานบจากพทธกาล ซงบนทกไวในพระไตรปฎกและขยายความตามแนวอรรถกถาจนถงการประพนธของนกปราชญรวมสมย จะเหนไดวา อภญญามความเกยวของและสอดคลองกบศาสตรตางๆ มากมายโดยเฉพาะอยางยงเกยวกบความเชอ ความจรงทปรากฏ ทงพสจนทราบไดและไมสามารถพสจนไดในทางวทยาศาสตรตามแนวอภปรชญา ดงเชน โลกวญญาณหรอพระผเปนเจาในเทวนยม อกทงยงเกยวของกบความรแจงหรอรยงตามความเปนจรง ซงแตกตางไปจากศาสตรทางตะวนตกเชงญาณวทยา ดวยเหตผลทวาอภญญาเปนเครองมอในการชใหเหนสภาพธรรมตามความเปนจรงของกฎแหงกรรม สาหรบเรองนกเปนสงสาคญททาใหมนษยและกลมชนมความร ความเขาใจ รวมไปถงความเชอมากยงขนอนจะกอใหเกด คณธรรม จรยธรรม อนจะเปนประโยชนสขตอปวงชนในสงคมตามแนวจรยศาสตรตอไป

                                                            

๙๒ เรองเดยวกน. หนา ๕๘-๖๐.

บทท ๓ วธการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาตามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา

และตามทศนะของนกปราชญรวมสมย กอนทจะศกษาถงวธปฏบตเพอเขาถงอภญญาไดนน มคาทควรจะทาความเขาใจเพราะ

เกยวของกบการปฏบตโดยตรงคอ คาวาสมาธและประโยชนของสมาธ สมถกรรมฐานและวปสสนากรรมฐาน ซงนกปราชญยคตางๆ ไดเขยนและอธบายความไวตางๆ กน ไมวาจะเปนเชงวชาการหรอในเชงการปฏบตโดยตรงจากพระเถระผใหญทไดรบการยอมรบในยคปจจบน

จากพทธพจนในพรหมชาลสตร พระองคไดตรสอธบายอภญญาดวยความหมายทตรงกบการระลกชาตประเภทท ๓ ดงทไดกลาวมาแลวขางตนนน๑ โดยพระองคทรงอธบายวา ปพเพนวาสานสตญาณเปนผลของการปฏบตสมาธจนถงระดบจตตถฌาน แลวนอมฌานนนเพอใหเกดอภญญาขน ดงนนผวจยจงขอนาหลกการและทฤษฎแนวทางปฏบตสมาธจนถงฌานในระดบตางๆ ซงเปนฐานของการปฏบตตอไปจนเกดอภญญาได ดงตอไปน ความหมายของสมาธ

ปจจบนไดมการตความหมายของสมาธอยางกวางขวางจากตาราตางๆ ในตลาดวชาการ แตความมงหมายของสมาธทใชอยางถกตอง ทเรยกวาสมมาสมาธในพทธปรชญาเถรวาทนน ตามทรรศนะของพระพทธศาสนาคอ สมาธเพอปญญา ตามพทธพจนวา “ศลมลกษณะอยางน สมาธมลกษณะอยางน ปญญามลกษณะอยางน สมาธอนบคคลอบรมโดยมศลเปนฐาน ยอมมผลมาก มอานสงสมาก ปญญาอนบคคลอบรมโดยมสมาธเปนฐาน ยอมมผลมาก มอานสงสมาก จตอนบคคลอบรมโดยมปญญาเปนฐาน ยอมหลดพนโดยชอบจากอาสวะทงหลาย คอ กามาสวะ ภวาสวะ และอวชชาสวะ”๒

ขอความจากพระสตรทยกมานแสดงใหเหนความสมพนธของ ศล สมาธและปญญา วา ศลเปนบาทฐานของสมาธ และสมาธเปนบาทฐานใหเกดปญญาซงตรงกบการฝกอบรมแบบไตรสกขา อนเปนขอปฏบตทเปนหลกสาหรบศกษาคอฝกหดอบรม กาย วาจา ใจ และปญญาใหยงขนไปจนบรรลจดหมายสงสด คอ พระนพพาน โดยไตรสกขา ไดแก

                                                            

๑ ท. ส. (ไทย) ๙/๑๓๗/๑๐๘-๑๑๐. ๒ ท. ม. (ไทย) ๑๐/๑๔๓/๘๙.

 

 

๕๕

๑. อธสลสกขา - สกขาคอศลอนยง ขอปฏบตสาหรบฝกอบรมในทางความประพฤตอยางสง

๒. อธจตตสกขา - สกขาคอจตอนยง ขอปฏบตสาหรบฝกอบรมจตเพอใหเกดสมาธอยางสง

๓. อธปญญาสกขา - สกขาคอปญญาอนยง ขอปฏบตสาหรบฝกอบรมปญญาเพอใหเกดความรแจงอยางสง

จะเหนวาการฝกอบรมกาย วาจา อนเปนขนศลนนมจดหมายอยทสมาธและการฝกอบรมจตอนเปนขนสมาธนนมจดหมายอยทปญญา และนคอความหมายของ “สมาธเพอกอเกดปญญา”ในทางพทธปรชญาเถรวาท ประโยชนของสมาธ

เมอประสบผลสาเรจจากการฝกสมาธตามลาดบขนตางๆแลว พงถอเอาประโยชนจากสมาธไดนบเปนเอนกประการซงในทนจะไดกลาวถงประโยชนของสมาธดงตอไปน

ประโยชนในการบรรลนพพาน ถอวาเปนประโยชนทเปนความมงหมายแทจรงของสมาธตามหลกพทธปรชญาเถรวาท คอเปนสวนสาคญอยางหนงแหงการปฏบตเพอบรรลจดหมายสงสด อนไดแก ความหลดพนจากกเลส และทกขทงปวง ประโยชนทตรงแทของขอนคอ การเตรยมจตใหพรอมทจะใชปญญาพจารณาใหรแจงสภาวธรรมตามความเปนจรง เรยกตามศพทวา เปนบาทแหงวปสสนา

ดงนนจงอาจกลาวไดอกนยหนงวา จดหมายปลายทางของการฝกสมาธอยทการบรรลนพพานและนพพานกถอเปนจดหมายของพทธปรชญาเถรวาท เปนสภาพทดบกเลสและกองทกขแลว โดยภาวะของผบรรลนพพานไดอธบายรายละเอยดไวในภาคผนวกทายเลม

สวนฌาน คอ สมาธทมกาลง โดยพจนานกรมพทธศาสตรไดใหความหมายของฌานวา หมายถง การเพง การเพงพนจดวยจตทเปนสมาธแนวแน ภาวะจตทเพงอารมณจนแนวแน๒

การเจรญสมาธนนจะประณตขนไปเปนขนๆโดยลาดบ ภาวะจตทสมาธถงขนอปปนาสมาธแลว เรยกวา ฌาน ฌานมหลายขน ยงเปนขนสงขนไปเทาใดองคธรรมตางๆ ทเปนคณสมบตของจตกยงลดนอยลงไปเทานน ฌานโดยทวไปแบงเปน ๒ ระดบใหญๆ และแบงยอยออกไปอกระดบละ ๔ รวมเปน ๘ อยางเรยกวา ฌาน ๘ หรอสมาบต ๘ ไดแก๓

                                                            

๒ รศ.ดร.สจตรา ออนคอม, การฝกสมาธ, พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : บรษทดบเบลนายน พรนตง จากด, ๒๕๔๒. หนา ๓๘. ๓ เรองเดยวกน. หนา ๓๙.

 

 

๕๖

๑. รปฌาน คอฌานมรปธรรมเปนอารมณ หรอฌานทเปนรปาวจรม ๔ อยาง ไดแก ๑.๑ ปฐมฌาน (ฌานท ๑) มองคประกอบ ๕ คอ วตก วจาร ปต สข เอกคคตา ๑.๒ ทตยฌาน (ฌานท ๒) มองคประกอบ ๓ คอ ปต สข เอกคคตา ๑.๓ ตตยฌาน (ฌานท ๓) มองคประกอบ ๒ คอ สข เอกคคตา ๑.๔ จตตถฌาน (ฌานท ๔) มองคประกอบ ๒ คอ อเบกขา เอกคคตา

๒. อรปฌาน คอฌานทมอรปธรรมเปนอารมณ หรอฌานทเปนอรปาวจรม ๔ อยางไดแก ๒.๑ อากาสานญจายตนะ คอ ฌานอนกาหนดอากาศ คอชองวางหาทสดมไดเปน อารมณ ๒.๒ วญญาณญจายตนะ คอ ฌานอนกาหนด วญญาณหาทสดมไดเปนอารมณ ๒.๓ อากญจญญายตนะ คอ ฌานอนกาหนดภาวะทไมมอะไรๆเปนอารมณ ๒.๔ เนวสญญานาสญญายตนะ คอ ฌานอนเขาถงภาวะมสญญากไมใช ไมม สญญากไมใช

คาวารปฌานกด อรปฌานกด เปนคาสมยหลง เดมเรยกเพยงวา ฌานและอารปป การเพยรพยายามบาเพญสมาธโดยใชกลวธใดๆกตามเพอใหเกดผลสาเรจเชนน ทาน

เรยกวา สมถะ มนษยปถชนเพยรพยายามบาเพญสมาธเพยงใดกตาม ยอมไดผลสาเรจอยางสงสดเพยงเทาน (คอสมาบต ๘) หมายความวา สมถะ ลวนๆ ยอมนาไปสภาวะจตทเปนสมาธไดสงสดเพยงเนวสญญานาสญญายตนะ เทานน๔

จากขอมลการปฏบตสมาธและประโยชนของสมาธขางตนนน เราสามารถจาแนกวธปฏบตกรรมฐานอนเปนพนฐานของการปฏบตเชงพทธปรชญาเถรวาท โดยมวธการใหญๆ ๒ วธคอ สมถยานของสมถยานกหรอเรยกโดยทวไปวา สมถกรรมฐาน และวปสสนายานของวปสสนายานกหรอสทธวปสสนายานกซงเรยกโดยทวไปวา วปสสนากรรมฐาน ๓.๑ สมถกรรมฐาน

ความหมายของสมถะ สมถะ แปลวา ความสงบ หรอวธทาจตใหสงบ ไดแก วธการหรอขอปฏบตใดๆ ในการฝกอบรมจตใหเกดความสงบจนตงมนเปนสมาธถงขนไดฌานระดบตางๆ จดมงหมายของสมถะคอ สมาธ แตเปนสมาธขนสงททาใหเกดฌาน (คออปปนาสมาธ) ภาวะจตในฌานนนเปนภาวะทสขสงบผองใส ไมมความเศราหมองขนมว ไมมสงรบกวนใหสะดดหรอตดของอยางใดๆ คอเปนจตทปราศจากนวรณ ๕ นอกจากฌานแลว สมถะยงมผลพลอยไดทสบเนอง

                                                            

๔ เรองเดยวกน. หนา ๔๐.

 

 

๕๗

จากฌานนนอก คออาจทาใหเกดความสามารถพเศษทเรยกวา อภญญา ซงจะกลาวถงในลาดบตอไป

อยางไรกตาม เมอพดอยางกวางๆ สมถะกคอการทาจตใหสงบ หรอการทาจตใหเปนสมาธ และบางครงกหมายถงตวสมาธนนเอง ความหมายของสมถะทวาเปนตวสมาธน เปนความหมายทตรงตามหลกวชาทงฝายอภธรรมและฝายพระสตร ความหมายของสมถะในฝายอภธรรม เชน “ความตงอยแหงจต ความดารงอยแหงจต ความมนคงแหงจต ความไมสายไปแหงจต ความไมฟงซานแหงจต ภาวะทจตไมสายไป ความสงบ...” สวนในพระสตรอธบายสมถะไววา “ดกรภกษทงหลาย สมถะทภกษเจรญแลวยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมอบรมจต จตทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมละราคะได...” จากคาอธบายในพระอภธรรมและในพระสตรทยกมา

น แสดงใหเหนวาเนอแทของสมถะกคอสมาธนนเอง∗ การเจรญสมถกรรมฐานนนเรยกกนอยางงายๆวา การทาสมาธหรอการฝกสมาธ ซงการ

ทาสมาธคอการทาใหจตเกดความสงบตงมน ความสงบตงมนของจตแบงตามระดบความสงบ ๓ ระดบ ไดแก ขณกสมาธ อปจารสมาธและอปปนาสมาธ อปปนาสมาธซงเปนสมาธในระดบสงเรยกวา ฌานสมาบต โดยเมอปฏบตสมถะจนไดฌานแลวนอมจตเพอทจะใหเกดอภญญาอยางใดอยางหนง อภญญาอยางนนๆ ยอมเกดขน๕ แตอภญญามใชผลเพยงอยางเดยวของการเจรญ สมถกรรมฐาน เพราะพระพทธเจาตรสวา อภญญาเปนเพยงผลประการหนงของการเจรญ สมถกรรมฐานเทานน๖ เพราะเมอจตมความพรอมแลวเชนนนจงออกจากฌานสมาบตเพอเจรญวปสสนาตอไป ดงพทธพจนทปรากฏในเวรญชกณฑ ทพระองคตรสวา “เรานน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตทนมนวลควรแกงาน ตงมนไมหวนไหวอยางนแลว จงไดนอมจตเพออาสวกขยญาณ” คาวา นอมจตไปเพออาสวกขยญาณนนหมายถงการนอมจตไปพจารณาไตรลกษณ พจารณาอรยสจหรอพจารณาปฏจจสมปบาท กลาวคอ การเจรญวปสสนานนเอง๗

                                                            

∗ ดรายละเอยดลกษณะการทากรรมฐาน ๔๐ ในตารางท ๖

๕ ข.ป.(ไทย) ๓๑/๒๕๓-๒๖๓/๑๖๓-๑๗๓. ๖ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๔๑/๕๗. ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๒๓๓/๒๓๓-๒๓๗. ๗ พระมหางามพล กตตโสภโณ. “อภญญาในพระพทธศาสนา การศกษาเปรยบเทยบความร ความเชอและความเขาใจของอาจารยสอนกรรมฐานในสานกปฏบตในเขตกรงเทพมหานคร”. วทยานพนธศลปศาสตร มหาบณฑต (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๖.) หนา ๔๑.

 

 

๕๘

คมภรวสทธมรรคไดกลาวถงวธการฝกจตใหเกดอภญญาวา เบองตนจะตองฝกจตใหมความตงมน บรสทธ ผองแผว ไมมกเลสเครองยวยวน ปราศจากอปกเลส เปนจตทนมนวลควรแกการตงมน ไมหวนไหวแลวนอมนาจตไปในฤทธตางๆ ทาใหบรรลฤทธชนดตางๆ ซงจตในระดบนนกคอ จตในระดบจตตถฌานขนไปนนเอง๘ กลาวคอในขนแรกจะตองทาฌานสมาบต ๘ และตองเปนการทาฌานสมาบต ๘ โดยอาศยกสณทง ๘ ประการ ไดแก ปฐวกสณ อาโปกสณ เตโชกสณ วาโยกสณ นลกสณ ปตกสณ โลหตกสณ โอทาตกสณ (หมายถงกสณทกาหนดเอาดน นา ลม ไฟ สเขยว สเหลอง สแดงและสขาวตามลาดบ เปนอารมณในการเพงจต) (เวนอาโลกสณและ อากาสกสณ) เปนอารมณ หลงจากนนตองมวส คอความคลองแคลวในการเขาฌานสมาบต โดยตองฝกฝนจตโดยลกษณะ ๑๔ ประการ๙ คอ

๑. กสณานโลมโต โดยเขาฌานอนโลมตามลาดบกสณ คอการเขาฌานตามลาดบกสณตงแตปฐวกสณไปจนถงโอทาตกสณ

๒. กสณานปฏโลมโต โดยเขาฌานปฏโลมลาดบกสณ คอการเขาฌานโดยยอนกลบมาตงแตโอทาตกสณมาจนถงปฐวกสณ

๓. กสณานานโลมปฏโลมโต โดยเขาฌานอนโลมและปฏโลมตามลาดบกสณ คอเขาฌานโดยลาดบตงแตปฐวกสณจนถงโอทาตกสณ แลวยอนกลบตงแตโอทาตกสณมาจนถงปฐวกสณ

๔. ฌานานโลมโต โดยเขาอนโลมตามลาดบฌาน คอการเขาฌานไปตามลาดบตงแตปฐมฌานจนถงเนวสญญานาสญญายตนะ

๕. ฌานปฏโลมโต โดยเขาปฏโลมลาดบฌาน คอการเขาฌานโดยยอนกลบตงแต เนวสญญานาสญญายตนะมาจนถงปฐมฌาน

๖. ฌานานโลมปฏโลมโต โดยเขาทงอนโลมและปฏโลม คอการเขาฌานตามลาดบตงแตปฐมฌานถงเนวสญญานาสญญายตนะ แลวเขาฌานยอนกลบตงแตเนวสญญานาสญญายตนะมาจนถงปฐมฌาน

๗. ฌานานกกนตกโต โดยลาดบกสณแตขามฌาน คอการเขาฌานไปตามลาดบกสณแตขามฌาน ไมเปนไปตามลาดบฌาน

                                                            

๘ ม.อ.(ไทย) ๑๔/๓๑๙/๓๘๖. ๙พระพทธโฆสเถระ, คมภรวสทธมรรค, แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร). พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : ประยรวงศพรนทตง, ๒๕๔๖. หนา ๖๓๖.

 

 

๕๙

๘. กสณกกนตกโต โดยลาดบฌานแตขามกสณ คอการเขาฌานไปตามลาดบฌานแตขามกสณ ไมเปนไปตามลาดบกสณ

๙. ฌานกสณกกนตกโต โดยขามฌานและกสณ คอการเขาฌานโดยขามทงฌานและกสณไมเปนไปตามลาดบทงฌานและกสณ

๑๐. องคสงกนตโต โดยเลอนองคฌาน คอการเขาฌาน แลวเลอนฌานในกสณเดยวกนนน

๑๑. อารมมณสงกนตโต โดยเลอนอารมณ คอการเขาปฐมฌานในปฐวกสณ แลวเขาปฐมฌานในกสณอนๆ ตอไปอก

๑๒. องคารมมณสงกนตโต โดยเลอนองคฌานและอารมณ คอการเขาปฐมฌานในปฐวกสณ เขาทตยฌานในอาโปกสณ เขาตตยฌานในเตโชกสณ เขาจตตถฌานในวาโยกสณ เพกจาก นลกสณแลวเขาอากาสานญจายตนฌาน เพกจากปตกสณแลวเขาวญญาณญจายตนะ เพกจากโลหตกสณแลวเขาอากญจญญายตนฌาน เพกจากโอทาตกสณแลวเขาเนวสญญานาสญญายตนะตามลาดบ

๑๓. องคววฏาปนโต โดยเลอนองคฌาน คอการกาหนดถงองคของฌานแตละฌาน ๑๔. อารมมณววฏานปนโต โดยกาหนดอารมณ คอการกาหนดถงอารมณของกสณแต

ละกสณ นอกจากน คมภรวสทธมรรคกลาววา การฝกจตในลกษณะ ๑๔ ประการดงทกลาวแลว

นน จะตองเปนการฝกทกระทาบอยๆ เปน ๑๐๐ ครง ๑,๐๐๐ ครง หากบคคลทไมเคยไดฝกฝนมาในอดตชาตและไมฝกโดยลกษณะทง ๑๔ น ความสาเรจของอภญญายอมเกดขนไมได เพราะถงแมจะฝกฝนโดยลกษณะอยางนแลวกยงมโอกาสนอยมากทจะทาสาเรจได๑๐ แตสาหรบผทเคยฝกฝนมาในอดตชาตเปนอยางดแลว เชน พระพทธเจา พระปจเจกพทธเจาและพระอรหนตสาวกทงหลาย ไมตองฝกฝนครบตามกระบวนการวธการตามลาดบกได คอเพยงแตทาความชานาญเพยง จตตถฌานกเพยงพอทจะทาอภญญาใหเกดได ไมจาเปนตองสรางความชานาญในอรปฌาน สวนการปฏบตเพอใหเกดอภญญาแตละประการนน จะไดกลาวถงตอไป

นอกจากตวอยางขางตนแลว ยงมการรวบรวมวธการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาไวเปนหมวดหมดงกรณศกษาของพระมหางามพล กตตโสภโณ ดงตอไปน

อภญญา ๖ ประการอาจจะจาแนกออกเปนสองประเภท คอ โลกยอภญญาและโลกตตร อภญญา อภญญา ๕ ประการแรกซงไดแก อทธวธ ทพพโสต เจโตปรยญาณ ปพเพนวาสานสสต

                                                            

๑๐เรองเดยวกน. หนา ๖๓๘.

 

 

๖๐

ญาณและจตปปาตญาณ (ทพยจกษ) จดเปนโลกยอภญญา โลกยอภญญาเหลานนเปนผลของการเจรญสมถกรรมฐานโดยตรง สวนอาสวกขยญาณนนจดเปนโลกตตรอภญญาและเปนผลของการเจรญวปสสนา๑๑

๑. อทธวธ การปฏบตเพอใหเกดอทธวธนน ในคมภรวสทธมรรค ไดอธบายถงขนตอนไว

ดงตอไปน ๑. ตองฝกสมาธจนจตสงบในระดบฌานตางๆ อนเปนพนฐานแหงอภญญา คอปฐมฌาน

ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน อากาสานญจายตนฌาน วญญาณญจายตนฌาน อากญจญยาตนฌาน เนวสญญานาสญญายตนฌาน โดยตองฝกฝนจนแคลวคลอง ชานชานาญ ซงการฝกจตนนจะตองเปนการฝกสมาธทประกอบดวยอทธบาท ๔ ดวย ซงจตทสงบเชนนนเปนจตทไมหวนไหวดวยอกศลทงหลาย เชน ความเกยจคราน ความฟงซาน ความกาหนด ความพยาบาท และการฝกจตนนจะตองเปนการฝกจตโดยลกษณะ ๑๔ ลกษณะทกลาวมาแลว

๒. เขาจตตถฌานทตนไดฝกจนชานาญแลว คอเขาฌานออกฌานไดอยางรวดเรว รกษาจตอยในระดบนนไดนานเทาทตนอธษฐาน

๓. ออกจากจตตถฌานแลวดารงจตในระดบอปจารสมาธ แลวจากนนกอธษฐานใหเกดอทธวธประการตางๆ เชน อธษฐานใหตนเองกลายเปน ๑๐๐ คนบาง ๑,๐๐๐ คนบาง อธษฐานใหหลายคนกลายเปนคนเดยว อธษฐานใหเกดชองวางในทตางๆ

เมอผปฏบตสามารถทจะแสดงฤทธไดอยางใดอยางหนง เชน สามารถจะแยกรางได สามารถจะลองหนได สามารถเดนบนนาได ตามทไดอธษฐานไวแลวนน ยอมไดชอวา ถงความสาเรจแหงอทธวธ

๒. ทพพโสต การปฏบตเพอใหเกดทพพโสตนนในคมภรวสทธมรรค ไดอธบายไวเปนขนตอนตางๆ

ดงตอไปน ๑. เขาสมาธในระดบจตตถฌานอนเปนบาทแหงอภญญา ซงตองผานการฝกฝนตามท

กลาวแลวในวธการปฏบตเพออทธวธขอท ๑ ๒. ออกจากฌานแลวจงดารงอยในความสงบระดบอปจารของฌาน

                                                            

๑๑ พระมหางามพล กตตโสภโณ. “อภญญาในพระพทธศาสนา การศกษาเปรยบเทยบความร ความเชอและความเขาใจของอาจารยสอนกรรมฐานในสานกปฏบตในเขตกรงเทพมหานคร”. หนา ๓๘.

 

 

๖๑

๓. เงยหฟงเสยงทหยาบหรอดง ทอยไกลซงอยในวสยของมนษยจะพงไดยนไดกอน ซงในเบองตนเปนการฟงโดยอาศยหธรรมดา

๔. เมอไดยนเสยงทหยาบหรอดง ทอยไกลนนชดแลว กพงตงใจฟงเสยงทเบาลงมาและใกลตนเองยงขนโดยลาดบ จนสามารถจะไดยนเสยงเบามาก และเสยงทอยใกลทสดอนเปนสงเกนวสยของหปกต

๕. เมอมความสามารถในการฟงตามขอ ๔ แลว พงฟงเสยงทเบานนในทใกลตวเองกอน จากนนจงตงใจฟงเสยงทปรากฏในทศตางๆ และขยายขอบเขตของการฟงออกไปเรอยๆ จนทสดไปถงจกรวาลอนหรอยงไปกวานน

เมอผปฏบตสามารถจะไดยนเสยงทเกนวสยของโสตประสาทของมนษยโดยปกตยอมชอวา ถงความสาเรจของทพพโสตญาณน

๓. เจโตปรยญาณ คมภรวสทธมรรคไดอธบายวธการปฏบตเพอใหเกดเจโตปรยญาณนนไววา ผปฏบตพง

ไดทพยจกษกอน คอตองปฏบตจนเกดจตปปาตญาณแลวนนเอง เพราะทพยจกษนนเปนพนฐานของเจโตปรยญาณ จากนนพงปฏบตตามขนตอน ดงน

๑. เจรญอาโลกกสณเพอพจารณาดสของโลหตทไหลเขาออกอยในหวใจของผอนดวยทพยจกษ

๒. กาหนดดจตของผนนวาเปนอยางไร จากนนพฒนาความสามารถจนถงสามารถทจะรจกจตของผอนไดดวยจตตน โดยไมตองอาศยการดสของโลหตในหวใจ

เมอมความสามารถตามทกลาวในขอปฏบตท ๒ เกดขนแลว จงถอวา ผปฏบตไดถงความสาเรจแหงเจโตปรยญาณแลว

๔. ปพเพนวาสานสสตญาณ วธการปฏบตเพอใหเกดปพเพนวาสานสสตญาณนน ในคมภรวสทธมรรคไดอธบาย

เปนขนตอน ดงตอไปน ๑. เขาสมาธในระดบจตตถฌานอนเปนบาทแหงอภญญา ซงตองผานการฝกฝนตามท

กลาวแลวในวธการปฏบตเพออทธวธขอท ๑ ๒. ออกจากฌานแลว นกถงพฤตกรรมหรอเหตการณของตนยอนหลงไปในอดต

ตามลาดบเวลา คอระลกยอนจนไปถงเหตการณตอนตนนอน และยอนหลงไปในทานองนนไปในวนทผานเปนเดอน เปนปจนถงชวงอยในตนกาลงปฏสนธในทองมารดา จากนนพงระลกขามไปในเวลาทจตมาจากชาตทผานมา และระลกถงเหตการณในชาตนนยอนไปเรอย

 

 

๖๒

๓. เมอนกถงพฤตกรรมหรอเหตการณใดเหตการณหนงไมไดหรอไมชดเจน พงเขาจตตถฌานอก จากนนกออกจากฌานแลวนกถงสงนนอก การเขาฌานนนเองจะทาใหสามารถระลกสงนนๆได

ทานอธบายวา เมอผปฏบตสามารถทจะระลกถงเหตการณในอดตชาตไดแลว ผนนไดชอวา ถงความสาเรจแหงปพเพนวาสานสสตญาณ คอถอวาเปนผทรงปพเพนวาสานสสตญาณแลว

๕. จตปปาตญาณ วธการปฏบตเพอใหเกดจตปปาตญาณหรอทพยจกษนน ในคมภรวสทธมรรคไดอธบาย

ไววา เปนขนตอน ดงตอไปน ๑. เขาสมาธในระดบจตตถญาณอนเปนบาทแหงอภญญา ซงตองผานการฝกฝนตามท

กลาวแลวในวการปฏบตเพออทธวธขอท ๑ ประเดนทตางออกไปจากวธปฏบตเพออทธวธก คอผปฏบตเพอใหเกดอภญญาขอนพงเจรญกสณ ๓ ประการ คอ เตโชกสณ โอทาตกสณ และอาโลกกสณอยางใดอยางหนง

๒. ออกจากฌานนนแลว ตงจตไวในระดบอปจารแหงฌาน ๓. ขยายแสงสวางอนเปนผลแหงกสณนนบอยๆ จนเกดความสวางมากยงขน ๔. อธษฐานใหทใดทหนงใหเกดแสงสวาง ในคมภรวสทธมรรค ทานไดกลาวถงความสาเรจแหงจตปปาตญาณวา การทผปฏบต

สามารถจะเหนรปทอยในทอง เหนโลหตทอยในหวใจ เหนรปทอาศยอยในพนดน เหนรปทอยนอกฝา นอกภเขา นอกกาแพง เหนรปทอยในจกรวาลอน ซงรปเหลานนธรรมดาไมอาจเหนไดดวยตาเนอ นนหมายถงผปฏบตไดถงความสาเรจแหงทพยจกษแลว

จากขอมลขางตนจะเหนไดวา เนอหาสาระสวนใหญจะถกคดลอกและตอยอดกนมาเรอยๆจากขอมลเชงวชาการปฐมภมอนไดแก พระไตรปฏกและตามดวยอรรถกถา ดงนนผวจยจงพยายามคดเลอกและหาขอสรปตางๆมาเรยบเรยงเพอใหเกดความกระชบและเขาใจไดงาย ๓.๒ วปสสนากรรมฐาน

ความหมายของวปสสนา วปสสนา แปลวา การเหนแจงหรอวธทาใหเกดความเหนแจง หมายความวา ขอปฏบตตางๆ ในการฝกฝนอบรมปญญา ใหเกดความเหนแจงรชดสงทงหลายตรงตอสภาวะของมน คอใหเขาใจตามความเปนจรงหรอตามทสงเหลานนมนเปนของมนเอง ไมใชเหนหรอเขาใจตามทเราอยากจะใหมนเปน มความรแจงชดเขาใจจรงจนถอนความหลงผดรผด และยดตดในสงทงหลายไดถงขนเปลยนทาทตอโลกและชวตเสยใหม ทงทาทแหงการมอง การรบร การวางจตใจ และความรสกทงหลาย ความรความเขาใจถกตองทเกดเพมขนเรอยๆ ในระหวางการปฏบตนนเรยกวา ญาณ ซงมหลายระดบ ทสาคญในขนสดทายเรยกวา วชชา เปน

 

 

๖๓

สภาวะตรงขามทกาจดอวชชา คอความหลงผดไมรแจงไมรจรงใหหมดไป ภาวะจตทมญาณหรอวชชานนเปนภาวะทสขสงบ ผองใสและเปนอสระ พนจากอานาจครอบงาของกเลส คอไมถกกเลสบงคบชกจงไป ดงนน “ญาณและวชชาจงเปนจดมงของวปสสนาเพราะนาไปสวมตต คอความหลดพนเปนอสระทแทจรง ซงยงยนถาวร”๑๒

จากทกลาวมาขางตนน จะเหนวา ฌานเปนผลทมงหมายของสมถะ สวนญาณกเปนผลทมงหมายของวปสสนา หรอกลาวอกนยหนงกคอ สมถะนาไปสฌาน สวนวปสสนานาไปสญาณ การปฏบตสมถะอาจทาแตสมถะอยางเดยวโดยมงหวงจะเสพผลของสมถะ คอฌานสมาบต และอภญญา (ซงจะไดเฉพาะโลกยอภญญาเทานน) โดยไมตองเกยวของกบวปสสนาเลยกได เรยกวาหยดอยเพยงขนสมาธไมกาวไปถงขนปญญาแตผปฏบตวปสสนาอาจตองอาศยสมถะ กลาวคอ การเจรญสมถะจนไดฌานสมาบตขนจตถฌานกอน แลวจงกาวตอไปสวปสสนาคอเอาฌานเปนบาทของวปสสนากไดหรอวธปฏบตทสตมบทบาทสาคญ ทเรยกวา เปนการเจรญวปสสนาลวนๆ โดยไมเคยผานการฝกหดเจรญสมาธใดๆ มากอน แตเมอเจรญวปสสนา คอใชปญญาพจารณาความจรงเกยวกบสงทงหลาย โดยการปฏบตวปสสนานนจาเปนตองอาศยขณกสมาธ คอสมาธชวขณะ ซงผปฏบตอาจจะเปนผทไดขณกสมาธกอนกได และเมอไดปฏบตวปสสนาแลว สมาธกจะพลอยไดรบการพฒนาไปดวย แลวจตกอาจจะพฒนาตนเองจนถงอปจารสมาธ จนในทสดเมอถงขณะทบรรลมรรคผล สมาธกจะแนบแนนเปนอปปนาสมาธ คอเปนฌานจตอยางนอยถงระดบปฐมฌาน๑๓

อยางไรกตาม ผลทเกดจากสมถะอยางเดยว ไมวาจะเปนฌานสมาบตหรออภญญา แมจะสงพเศษอยางไรกยงเปนโลกย เปนของปถชน คอคนมกเลส เสอมถอยได เชน อภญญาของพระเทวทตกเปนโลกยอภญญาเพราะเสอมถอยได และฌานสมาบตของพวกฤๅษซงเปนของมมากอนพทธกาล ดงหลกฐานในพระสตรวาอาฬารดาบสกาลามโคตรไดอรปฌานท ๓ คอ อากญจญญายตนฌาน อททกดาบส รามบตรไดอรปฌานท ๔ คอเนวสญญานาสญญยตนฌาน เปนตน ซงสงเหลานมใชจดหมายของพระพทธศาสนา เพราะไมทาใหหลดพนจากกเลสและทกขไดอยางแทจรง ผลทตองการจากสมถะตามหลกพระพทธศาสนาคอ การสรางสมาธเพอใชเปนบาทฐานของวปสสนา เพราะ“จดหมายสงสดของพระพทธศาสนาสาเรจไดดวยวปสสนา คอการฝกอบรมปญญาทมสมาธเปนบาทฐาน”๑๔

                                                            

๑๒ รศ.ดร.สจตรา ออนคอม, การฝกสมาธ, หนา ๒๐๒. ๑๓ พระมหางามพล กตตโสภโณ. “อภญญาในพระพทธศาสนา การศกษาเปรยบเทยบความร ความเชอและความเขาใจของอาจารยสอนกรรมฐานในสานกปฏบตในเขตกรงเทพมหานคร”. หนา ๔๓. ๑๔ รศ.ดร.สจตรา ออนคอม,การฝกสมาธ, หนา ๒๐๒-๒๐๓.

 

 

๖๔

อกประการหนงแมผปฏบตจะเจรญเพยงวปสสนาอยางเดยวเมอไดบรรลอรหนตแลว บางทานทไดมอภญญาในอดตชาต อภญญาเหลานนอาจจะกลบขนมาเกดเองได เรองในลกษณะนเราจะเหนไดจากตวอยางของพระสาวกหลายทาน เชน พระจลปนถก พระทพพมลลบตร ซงตามประวตของทานทงสองไดกลาววา พระจลปนถกบรรลอรหนตเพราะการเจรญวปสสนาดวยการพจารณาเหนไตรลกษณในผาเปอนฝน แตหลงจากททานไดบรรลอรหนตแลวอภญญาทไดมาในอดตชาตกเกดขนมาเอง คอ ทานสามารถจะบนดาลใหผอนเหนตวทานเปนพนองค สวนพระทพพมลลบตรทานบรรลธรรมตงแตอาย ๗ ขวบ เพราะไดฟงธรรมจากพระพทธเจา แมวาทานไมไดฝกจตเพอใหเกดอทธวธญาณ แตปรากฏวาทานสามารถเปลงแสงสวางออกจากนวมอของตนเองสองทางนาพวกพระภกษไปยงเสนาสนะของตนททานไดทาหนาทจดเตรยมไวได๑๕

การเจรญวปสสนากรรมฐานนน เปนการบมญาณของตนดวยการเลาเรยนและสอบถามในธรรมทงหลายทเปนภมแหงวปสสนาปญญา ดวยการทาสลวสทธ (ความบรสทธของศล) และจตตวสทธ (ความบรสทธของจต) ใหสมบรณ ซงอาจกลาวไดวาพงทาสมาธจตและอรยปญญาใหเกด อาจเรยกไดวาทฏฐวสทธหรอความเหนนามและรปตามความเปนจรงอนนบเปนญาณท ๑ ในการลาดบญาณ ๑๖ ขนหรอเรยกวา นามรปววฎฐานหรอสงขารปรจเฉท๑๖

สวนญาณซงขามพนความสงสยในกาลทง ๓ ดวยการกาหนดรปจจยของนามและรป ตามเหตตางๆ ดงเชน เหตปจจยทางกมมวฏฏและวปากวฏฏ ซงเกยวกบการรสภาพกรรมทง ๑๒ ชนดและการกาหนดรปจจยของนามและรปทางปฏจสมปบาท อนเปนญาณลาดบท ๒ ชอวา ปจจยปรคคหญาณ๑๗

ญาณในลาดบท ๓ คอกลาปสมมสนญาณ การกาหนดพจารณาธรรมเปนหมวด เปนกอง เฉกเชนเมอมโอภาส (แสงสวาง) เกดขน ผปฏบตกจะเกดความร ความเหนวาเปนทางปฏบตทถกและไมถก โดยเกดมมคคามคคญาณทศนะขนเปนปญญา

๑. เมอเหนเนองๆ โดยความไมเทยง กละความหมายรวาเทยง ๒. เมอเหนเนองๆ โดยความเปนทกข กละความหมายรวา เปนสข ๓. เมอเหนเนองๆ โดยความไมมอตตา กละความหมายรวา มอตตา

                                                            

๑๕ พระมหางามพล กตตโสภโณ. “อภญญาในพระพทธศาสนา การศกษาเปรยบเทยบความร ความเชอและความเขาใจของอาจารยสอนกรรมฐานในสานกปฏบตในเขตกรงเทพมหานคร”. หนา ๔๔. ๑๖ พระพทธโฆสเถระ, คมภรวสทธมรรค, แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร). หนา ๙๔๘. ๑๗ เรองเดยวกน. หนา ๙๘๐.

 

 

๖๕

๔. เมอเบอหนาย กละความเพลดเพลนยนด ๕. เมอปราศจากความกาหนด กละราคะ ๖. เมอดบ กละเหตเปนแดนเกด (สมทย) ๗. เมอสลดทงไป กละความยดถอ๑๘ ในญาณท ๓ นจะมงเนนใหเหนพระไตรลกษณโดยความไมเทยง เปนทกขและไมม

อตตาในขนธ ๕ จงควรกาหนดรขนธ ๕ โดยอาการ∗ ๔๐ นอกจากนในญาณท ๓ ยงมการทาอนทรยใหแกกลาดวยอาการ ๙ นนหมายถง วปสสนา

ญาณยงไมเกด (อทยภยญาณยงไมเกด) เกดแตเพยงศรทธาอนเปนจดเรมตน อนทรย ๙ ประกอบดวย๑๙ ๑. เหนแตความดบอยางเดยวของสงขารทงหลาย ทเกดขนแลว ๒.ในการเหนความดบนน โยคจะทาวปสสนาญาณใหถงพรอม (ใหเกด) ดวยการทาดวย

ความมสต ๓. ทาวปสสนาญาณใหถงพรอมดวยการทาใหตอเนองกนไว ๔. ทาวปสสนาญาณใหถงพรอมดวยการทา (ในการเสพ) สปปายะ ๕. ทาวปสสนาญาณใหถงพรอมดวยการกาหนดนมตของสมาธ ๖. ทาวปสสนาญาณใหถงพรอมดวยการดาเนนไปโดยความเหมาะสมของโพชฌงค ๗ ๗. ทาความไมอาลยในรางกายและชวตใหเกดขน ๘. ในการไมอาลยในรางกายและชวตนน โยคจะทาใหเกดวปสสนาภาวนาดวยการขม

ไว (ซงทกขเวทนาทเกดขน) แลวผานพน (ทกขเวทนานนๆ) ออกไป ๙. และดวยการไมละเลก (หรอหยดพก) เสยในระหวาง การจาแนกรปเกดจากกรรม การจาแนกรปเกดจากจต การจาแนกรปเกดจากอาหาร การ

จาแนกรปเกดจากฤด เหลานลวนเปนการกาหนดพจารณาธรรมเปนหมวด เปนกอง จงจะสามารถยกจตขนสพระไตรลกษณ แลวกาหนดรสงขารทงหลาย ดวยสมมาสนญาณ โดยทางรปสตตกะ๒๐ (คอมนสการโดยอาการ ๗ ในรป) คอ

๑. โดยความยดถอไวและการปลอยวาง

                                                            

๑๘ เรองเดยวกน. หนา ๙๗๙-๙๘๑., ข.ป.(ไทย) ๓๑/๕๒/๘๓

∗ ดในภาคผนวก ข ทายเลม ๑๙ เรองเดยวกน. หนา ๙๙๔-๙๙๕. ๒๐ เรองเดยวกน. หนา ๑๐๐๒-๑๐๐๓.

 

 

๖๖

๒. โดยถงความแตกดบของรปทเตบโตขนตามวย ๓. โดยความเปนรปเกดขนจากอาหาร ๔. โดยความเปนรปเกดขนจากฤด ๕. โดยความเปนรปเกดจากกรรม ๖. โดยความเปนรปมจตเปนสมฏฐาน ๗. โดยความเปนรปธรรมดา ญาณดงทกลาวมาแลวขางตนทง ๓ ญาณ ยงมไดกาวเขาสเนอแทของวปสสนาญาณ ใน

วปสสนาญาณทเหลออก ๑๐ ญาณนน บางญาณกสามารถแทงทะลไดโดยเอกเทศ แตบางญาณกไมสามารถแทงทะลไดโดยเอกเทศ ดงคากลาวทวา “โยคทานนนเปนผมทงรปกมมฏฐานและ อรปกมมฏฐานคลองแคลวอยางน เมอแทงตลอด (รแจง) เฉพาะ ณ ทนกอน แตเพยงเอกเทศของ มหาวปสสนา ๑๘ ทตนพงบรรลโดยอาการทงปวง ดวยสามารถ ปหานปรญญา เรมตนแต ภงคานปสสนาญาณ (โดยลาดบ) ขนไป กละธรรมซงเปนปฏปกษของ มหาวปสสนา ๑๘ นน

ได๒๑”∗ ดงนนเราจงควรมาพจารณาวา เนอแทของวปสสนาเปนไปอยางไรกลาวคอ วปสสนา

กรรมฐานนน คอการพจารณาสภาวธรรมใหเหนเปนไตรลกษณ และผลของการเจรญปญญานนคอ วปสสนาญาณ วปสสนาญาณนนคอ ความรททาใหเกดการเหนแจง เขาใจสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง ซงจาแนกออกเปน ๙ ประการ ซงในญาณลาดบแรกคอ อทยพยญาณ โดยแบงออกเปนอยางออน (ตรณอทยพยญาณ) และอยางแก (พลวอทยพยญาณ) จงรวมเปน ๑๐ ญาณดงกลาวขางตน

๑. ตรณอทยพยญาณ คอปญญาในการเหนเนองๆ ซงความแปรผนของปจจบนธรรมทงหลาย

๒. พลวอทยพยญาณ เปนญาณทพนจากอปกเลสและดาเนนไปตามวถของวปสสนาโดยนบเปนลาดบแรกของญาณ ๙ อกดวย

๓. ภงคานปสสนาญาณ ญาณกาหนดรดวยการเหนเนองๆ ซงความดบ ๔. ภยตปฏฐานญาณ ญาณกาหนดรโดยปรากฏเปนของนากลว ๕. อาทนวานปสสนาญาณ ญาณกาหนดรดวยการเหนเนองๆ ซงโทษชวราย ๖. นพพทานปสสนาญาณ ญาณกาหนดรดวยการเหนเนองๆดวยความหนาย

                                                            

๒๑ เรองเดยวกน. หนา ๑๐๒๔.

∗ ดรายละเอยดของมหาวปสสนา ๑๘ ไดในภาคผนวก ข ทายเลม

 

 

๖๗

๗. มญจตกมยตาญาณ ญาณกาหนดรดวยความปรารถนาจะพนไป ๘. ปฏสงขานปสสนาญาณ ญาณกาหนดรดวยการเหนเนองๆ โดยพจารณาทบทวน ๙. สงขารเปกขาญาณ ญาณกาหนดรดวยการวางเฉยในสงขาร๒๒ ๑๐. สจจานโลมกญาณ หรออนโลมญาณ ความรอนเปนไปโดยอนโลมแกการหยงรตาม

โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ๒๓ ซงนบเปนญาณลาดบสดทายใน ญาณ ๙ ตอจากอนโลมญาณ กเปนโคตรภญาณ๒๔ ซงยงไมนบเปนญาณทสสนวสทธ แตเปน

ญาณในระหวางกลางอนเปนรอยตอ ระหวางมรรคจตและมรรคผล และตกอยในกระแสของวปสสนาแลว ซงกหมายความวา กาลงจะกาวเขาส ญาณทสสนวสทธ ถดจากโคตรภญาณคอ ญาณในอรยมรรคหรอมคคญาณ๒๕ อนเปน ๑ ใน ๔ ของญาณทสสนวสทธโดยลาดบแรกคอ โสดาปตต-มรรคญาณ ลาดบตอมาคอ สกทาคามมรรคญาณ อนาคามมรรคญาณ และอรหตตมรรคญาณ ซงผทบรรลในมคคญาณทง ๔ มชอเรยกวา โสดาอรยบคคล พระสกทาคามอรยบคคล พระอนาคามอรยบคคล และสดทายพระอรหตตมหาขณาสพ ทงนญาณทแสดงผลในอรยบคคลเรยกวา ผลญาณ๒๖ และเมออรยบคคลไดถอนญาณออกสารวจทบทวนในปจจเวกขณะนนจะเรยกวา ปจจเวกขณญาณ ซงเปนญาณสดทายในลาดบญาณ ๑๖๒๗

อาสวกขยญาณ วธการปฏบตเพอใหเกดอาสวกขยญาณนน เปนวธการปฏบตทตางจากการปฏบตเพออภญญาประการอน กลาวคอในการปฏบตเพออาสวกขยญาณผปฏบตอาจจะฝกจตใหเกดความชานาญในฌานอนเปนพนฐานของอภญญากอนหรอไมกได เพราะผทบรรลถงอาสวกขยญาณอาจกระทาไดโดยไมตองอาศยฌานสมาบตใดๆ เพยงแตผปฏบตตองเจรญวปสสนา ดงทศนะของทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต วา เมอไดบรรลจตตถฌานแลว ถาผปฏบตประสงคจะปฏบตวปสสนากรรมฐาน เพอบรรลมรรคผลนพพาน กทาไดไมยาก เพราะเมอไดจตตถฌานแลวนน ยอมมสมาธแรงกลาอยแลว ในเรองนพระพทธองคไดตรสวา

“เมอไดจตตถฌานแลว จตตงมนบรสทธขาวผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออนโยนนมนวลควรแกการงาน เปนจตไมหวนไหวตงอยอยางนแลว กทาจตใหนอม

                                                            

๒๒ เรองเดยวกน. หนา ๑๐๔๐. ๒๓เรองเดยวกน. หนา ๑๐๙๓. ๒๔ เรองเดยวกน. หนา ๑๐๙๘. ๒๕ เรองเดยวกน. หนา ๑๐๙๙. ๒๖ เรองเดยวกน. หนา ๑๑๐๒. ๒๗ เรองเดยวกน. หนา ๑๑๐๔.

 

 

๖๘

ไปเพออาสวกขยญาณ คอความพนแลวจากอาสวกเลสม โลภ โกรธ หลง โดยบรรลถงซงความเปนพระอรหนต”๒๘ จากขอมลขางตนจะเหนไดวา ขอความดงกลาวเปนการถอดความตามแหลงขอมลปฐม

ภม ซงถกบนทกโดยผปฏบตทงสนจงทาใหเขาใจยาก โดยเฉพาะผทไมคนเคยกบการปฏบตยงเขาใจไดยาก เวนแตผทเคยปฏบตหรอไดปฏบตตามลาดบขนตางๆทไดกลาวไวแลว จงจะพอทาความเขาใจได ดงนนผวจยคดวาวธการปฏบตของนกปราชญรวมสมยในลาดบตอไปน ซงทานอยในยคทใกลชดกบเรามากกวา จงอาจใหความกระจางแกเราไดมากยงขน ๓.๓ วธการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาตามทศนะของนกปราชญรวมสมย นบจากโบราณกาลมามผคนควาศกษาอภญญามากมายแตมจานวนไมมากทศกษาลงลกถงวธการปฏบต ผวจยจะนาเสนอเฉพาะแนวคดวธการปฏบตตามทศนะของทานอาจารยดงกลาว โดยเรมตนจากอาจารยพร รตนสวรรณ พระพรหมคณาภรณ ทานพทธทาสภกข อาจารยเสวตร เปยมพงศสานตและพระเทพวสทธกว ซงทานเหลานลวนมการศกษาคนควาและปฏบตตามแนวพทธศาสนาเถรวาทกนมาแลวอยางจรงจง ดงนนผวจยจงคดวา ทศนะทางพทธปรชญาเถรวาทของทานจะนามาเปนตวอยางของการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาไดดงตอไปน ๓.๓.๑ ทศนะของอาจารยพร รตนสวรรณ ตามทพระราชปรยต (สกฤด สรธโร) กลาวถงความเปนนกวชาการทางพระพทธศาสนาททรงความรของ พร รตนสวรรณ ไววา “อาจารยพร รตนสวรรณ ไดชอวาเปนนกปาฐกธรรมะทมชอเสยง เพราะสามารถพดธรรมใหคนฟงเขาใจไดงาย แมในแวดวงวชาการทางพระพทธศาสนาตางกยอมรบกนวา มผลงานเขยนไมแพงานพด และพระราชรตนโมล ประธานทปรกษาอธการบด มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยในขณะนน กลาวถงความเสยสละของอาจารยพร รตนสวรรณ ทมตอพระพทธศาสนาไววา “อาจารยพร รตนสวรรณ ไดสละชวตจตใจทงหมด เพองานประกาศและเผยแผพระพทธศาสนาดวยความเสยสละ อยางทจะหาผใดเสมอเหมอนไดยากยง” ผลงานของ พร รตนสวรรณ ทยงปรากฏใหเหนไดแก โครงการศนยพฒนาศาสนา มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย โครงการชาระจดพมพคมภรพระพทธศาสนา ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย โครงการศนยปฏบตธรรมมลนธพร รตนสวรรณ สานกคนควาทางวญญาณ และ โรงพมพวญญาณ๒๙

                                                            

๒๘ เสวตร เปยมพงศสานต, พทธวปสสนา, พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑. หนา ๑๒.

๒๙ วารสาร บณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ (มกราคม-มนาคม ๒๕๕๐) : ๑๖๕-๑๖๖.

 

 

๖๙

ทานมความรทางพระพทธศาสนามศรทธาตอพระพทธศาสนาอยางมาก มความมงมนอยางสง และทานเปนผทเลอกแนวทางการเผยแผพระพทธศาสนาทเนนใหเหนความมเหตผลและคณคาในเรองชวตหลงความตาย จากคณสมบตของทานนไดนาไปสประเดนทนาสนใจ คออภญญา ททานไดเขยนไวอยางมากมาย๓๐ ทานอาจารยพร รตนสวรรณ ไดกลาวถงความยากลาบากในการศกษาเรองอภญญาและใชเวลาอยางมากในการเขยนความรททานศกษาออกมาโดยเปนสวนตามอภญญาแตละขอ ซงผวจยเหนวา เนอหาสวนใหญเปนประโยชนอยางยงตอการอางองในการวจยน จงไดนาขอความของทานมาแสดงตามขอตางๆ ดงน ปพเพนวาสานสสตญาณ ทานอาจารยพร รตนสวรรณไดอธบายถงเหตของการระลกชาตไดนน ประกอบดวย ๔ ขอดงตอไปน ๑. การทคนเราจาเรองราวตางๆ ในอดตไดนนไมใชจาไวในสมอง แตจาไวในจตใตสานกคอในภวงคจต ภวงคจตกคอคลงทเกบเรองราวตางๆ ทเคยรเคยเหน เคยมประสบการณมาทางประสาทสมผสทงหมดสมองเปนเพยงเครองมอของจตเทานน เชนเดยวกบทพดวา ตาเหน กคอใจเหน (ใจกบจตมความหมายอยางเดยวกน) แตใจจะเหนอะไรไดกตองอาศยตา ทานองเดยวกบตนไมไมใชเกดจากดน แตเกดจากเมลดของมนแตเมลดจะเกดขนมาเปนตนไดกตองอาศยดน สมองนกคดกคอใจนกคด จาไวในสมองกคอจาไวในใจ สมองเปนเพยงเครองมอชวยใหใจคดอะไรได จาอะไรได ๒. รางกายกบจตใจหรอวญญาณไมใชสงของเดยวกน คนเราเมอตายกตายแตรางกาย สวนจตใจหรอวญญาณไมตายและไมสญในเมอยงมกเลส วญญาณเมอละทง กายเนอกจะสรางกายทพยขนมาใหมแทนกายเนอและเมอจะมาเกดเปนคนในโลกมนษย กละทงกายทพยมาสรางกายเนอขนมาอก ซงการสรางนจะตองสรางมาตงแตเรมปฏสนธในทองของแม คอตงแตชวตยงเปนจดเลกๆ มองดวยตาเปลาไมเหน เมอวญญาณมาปฏสนธในไขทผสมเชอไวแลว ไขนนจงจะเจรญเตบโตขนมาเปนคนได และวญญาณทมาปฏสนธกคอจตใตสานกหรอภวงคจตนนเอง ฉะนนความจาในอดตชาตจงสบตอมาถงชาตนได ๓. โดยธรรมดาในวสยของมนษยจะจาอะไรไดกตองอาศยสมอง เดกทารกจาอะไรไมไดกเพราะสมองยงไมเจรญ คนแกสมองเสอมแลวความจากเสอม คนทสมองพการเพราะอบตเหตหรอเพราเปนโรคทางสมองกอาจจาอะไรไมไดเลย แมวาขอเทจจรงจะเปนอยางนกตาม

                                                            

๓๐ เรองเดยวกน. หนา ๑๖๗.

 

 

๗๐

แตกอยาลมวา อวยวะทกสวนในรางกายซงรวมทงสมองดวย ภวงคจต จตใตสานกเปนผสรางขนมาทงสน ฉะนนสาหรบผทมคณสมบตทางใจเปนพเศษ เชน ในกรณของคนทรตววา ตวเองตายและมความประทบใจเปนพเศษนน เมอยในโลกของวญญาณไมนานแลวมาเกดเปนคน ในวยเดกซงสมองเรมใชการได จงมกจะระลกถงเหตการณในชาตกอนได แตในเมอโตขน จตใจเรมรบสงใหมๆ เขาไปอยเสมอ สะสมอยในใจมากขน จงทาใหลมเรองในอดต ๔. มขอเทจจรงอกอยางซงแสดงใหเหนวา จตใจเปนผจดจาเหตการณตางๆ อยางแนนอน ไมใชสมองเปนผจา กคอพวกโอปปาตกะทงหลายทจตใจเปนปกตทกคนจะจาเหตการณเรองราวตางๆ ในสมยทตนเองเปนมนษยได เสมอนหนงเขายงเปนคนอย โอปปาตกะบางคนจาไดแมกระทงเหตการณลวงเลยมานานนบเปนรอยป เพราะรางกายของโอปปาตกะทงหมดเกดจากวญญาณลวนๆ ซงหมายถงโอปปาตกะกมอวยวะตางๆ เหมอนรางกายมนษย สมอง ระบบ ประสาททาง ตา ห จมก ลน และทางรางกายกม อวยวะอนๆ เชน หวใจ ตบ ปอด เปนตนกม คอไมใชมเฉพาะแตอวยวะภายนอกเชนรปรางหนาตา มอ เทา อะไรเหลานนเทานน อณหภมของพวกโอปปาตกะกม โลหตกม ผวพรรณตางๆ กมและอยในรปของกายทพย เพยงแตมนษยอยในรปของกายเนอ กคอกายทพยทหยาบ (ซงเทยบไดกบพลงงาน ไดรวมตวกนเขมขนจนกลายเปนสสาร) สวนกายทพยคอกายเนอทละเอยด (ซงเทยบไดกบสสารสลายตวเปนพลงงาน) เพราะฉะนนคนทกาลงจะตายซงอยในขนโคมาหรอขนตรทตนน ผทมสมาธสงจงสามารถมองเหนกายทพยซงกาลงเกดใหมและมรปรางลกษณะเหมอนกายเนอทกาลงจะตายทกอยาง กายทพยทเกดใหมนนเกดจากภวงคจตสรางขนมา เชนเดยวกบตอนทภวงคจตไปปฏสนธในทองแม แลวกสรางกายเนอขนมา ในเมอกายทพยเปนกายทเกดจากใจลวนๆ สภาพของรางกายจงขนอยกบจตใจรอยเปอรเซนต รางกายจะเกดมาในรปไหน ในลกษณะอยางไร ดหรอเลว ขนอยกบสภาพจตใจในขณะทกาลงจะตายทงสน คนเกดใหมในสภาพกายทพยนน ในคมภรไดเปรยบไววาเหมอนกบคนนอนหลบแลวตน การตายคอการนอนหลบ การเกดใหมในสภาพกายทพยคอการตน คนทนอนหลบแลวตนขนมา ยอมจะจาเหตการณตางๆ กอนนอนหลบไดฉนใด คนทเกดใหมในโลกของวญญาณกยอมจะจาเหตการณในสมยเปนคนไดฉนนนเหมอนกน สาหรบโอปปาตกะผทไมไดฌาน เมอเหนคนทเคยอยรวมกนมาในชาตกอน ทงๆ ทรปรางหนาตาไดเปลยนไปจากคนเดมโดยสนเชง แตพอเหนและสงสยวาเปนใคร กจะนกออกไดทนท แตถาคนนนตายมานานแลวกจะนกใหเหนเปนภาพของคนนนไมได เพยงแตจาไดวาเปนคนนนแนนอน โดยอาศยความรสกนกคดตางๆ ซงมเปนเชออยในสนดานของคนคนนน แตถาตายมาไมนานกนกออกวารปรางหนาตาเปนอยางไร สวนโอปปาตกะทไดฌานนน จะสามารถนกออกมาเหนเปนภาพของคนคนนนในอดตไดเหมอนตวจรง

 

 

๗๑

อนง จากขอเทจจรงหรอขอมลในเรองของโอปปาตกะนน สามารถอธบายไดดวยทฤษฎของการระลกชาต ผทสามารถระลกชาตไดดวยอานาจของสมาธนน จะตองเขาสมาธไปใหลกถงขนจตตถฌานเปนอยางนอยจงจะระลกชาตได ถายงไดถงขนอรปฌานอก ๔ คอไดถงขน เนวสญญานาสญญายตนะดวยแลว การระลกชาตไดกจะสามารถทาไดดยงขน ขอใหสงเกตวา การเขาสมาธยงสงขนเทาไร กหมายถงการเขาถงจตภายในคอ จตใตสานกมากขนเทานน และทวาเขาไดลกกคอ จะไมรสกถงสงภายนอกเลย เสยงดงขนาดฟาผากไมไดยน สมาธตองลกถงขนาดนจงจะสามารถระลกชาตไดและจงเทยบกนด ผทไดฌานขนสงกคอผทเขาถงจตภายใน ซงในเมอเขาไดอยางสมบรณ และตดขาดจากกระแสคลนทผานมาทางประสาทสมผสมใหเขาไปรบกวน จนเครองคอปรบสมาธใหรบเฉพาะแตคลนภายใน เมอทาไดกยอมจะระลกเหตการณในหนหลงไดเหมอนพวกโอปปาตกะ ซงจะระลกไดมากนอยแคไหน ยอมขนอยกบกาลงสมาธ สมาธยงลกเทาไร กหมายถงสามารถตดกระแสคลนทหยาบออกไปไดมาก และมงจะรบแตคลนซงมความถสง กลาวคอเหตการณทผานมานานแลว ซงทกอยางจะอยในสภาพเปนคลนทงสน๓๑ และใครกตามถาสามารถระลกชาตของตนเองได การระลกชาตของคนอนกจะทาไดไมยาก เพราะการระลกชาตของตนเองไดนน หมายถงการใชอานาจสมาธกาจดคลนทไมตองการออกไดทงหมดมใหเขามารบกวน ครนแลวในเมอตงใจจะรเรองราวในชาตไหน ในตอนใด จตกจะพงเขาไปรบเฉพาะคลนของเหตการณนนๆ ซงในเมอรบคลนนนไดแลว กจะแปลคลนเหลานนออกมาเปนภาพไดทงหมด ในทานองเดยวกน เมอตองการจะระลกชาตของคนอน เขากจะพงสมาธเขาไปสคลนทตองการ และดวยอานาจของสมาธทแรงกลานนเอง เขาจะสามารถตดคลนตางๆ ซงมอยอยางมากมายในจตใจของคนๆ นน มงเขาไปรบคลนทตองการได ฉะนนจงสามารถระลกชาตของคนๆ นนได๓๒ จตปปาตญาณ สาหรบเรองทพยจกษนน มหลกวา เวลาเขาสมาธไปแลว ในใจตองมแสงสวางมาก ถาไมมแสงสวางปรากฏในใจเลย หรอปรากฏแตกไมสวางมาก ถาเปนเชนนกไมอาจจะเหนภาพอะไรตามความเปนจรง ขอใหสงเกตจากหลกในเรองทพยจกษ ซงพระพทธเจาไดตรสไวดงน “ภกษทงหลาย กสมาธภาวนาอยางไหนทบคคลเจรญทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอการ ไดญาณทสสนะ ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยนยอมกาหนดแสงสวางไวในใจ

                                                            

๓๑ อาจารยพร รตนสวรรณ, อภญญา เลม ๑ , กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ, ๒๕๒๖. หนา ๕๘-๖๕. ๓๒ เรองเดยวกน. หนา ๖๗-๖๘.

 

 

๗๒

(อาโลกสณ มนสกโรต) และอธษฐานใหสวางเหมอนกลางวน (ทวาสณ อธฏาต) เธอพยายามทาอยอยางนนทงกลางวนและกลางคน กลางวนทาไดอยางไร กลางคนกทา ไดอยางนน หรอกลางคนทาไดอยางไร กลางวนกทาไดอยางนน เธอมใจสงบไมม นวรณหมหอ ทาใจอนประกอบดวยแสงสวางใหเกดขน (สปปภาส จตต ภาเวต) ภกษ ทงหลาย สมาธภาวนาอยางน ทบคคลเจรญทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอการได ญาณทสสนะ” อนงคาวา ญาณทสสนะในทนโปรดจาไวใหดวา หมายถงทพยจกษ ซงจะเหนไดจากเรองทพระพทธเจาไดตรสไวเองดงตอไปน “สมยหนง พระผมพระภาคเจาทรงประทบอยทภเขาหนพนราบแหงหนงชอวา คยาสสะ ใกลหมบาน คยา ณ ทนน พระผมพระภาคเจาไดตรสกบภกษทงหลายวา ภกษทงหลาย กอนทเรายงไมไดตรสร ยงเปนโพธสตวอย ครนนนเรากาหนดเหนแสง สวางได แต ครงแรกยงไมเหนรปทงหลาย เราจงไดเกดความคดวา ถาหากเราจะกาหนด เหนแสง สวางไดดวย และเหนรปทงหลายไดดวย ญาณทสสนะของเราอนนกจะพง บรสทธ ยงขนอก ฉะนน ในเวลาตอมา เราจงไมประมาท พยายามปฏบตใหดยงขน ครนแลวเรา กกาหนดเหนแสงสวางไดดวย และเหนรปทงหลายไดดวย แตจะอยในสมาธเจรจาไต ถามกบเทวดาทงหลายยงไมได (กลาวคอ พอจะถามอะไรกบเทวดา สมาธกถอยออกมา แสงสวางหายไป รปของเทวดากหายไป) เราจงไดเกดความคดวา ถาหากเราจะพง กาหนดเหนแสงสวางไดดวย เหนรปเทวดาทงหลายไดดวยและอยในสมาธเจรจาไตถาม กบเทวดาทงหลายไดดวย ญาณทสสนะอนนของเรากจะพงบรสทธยงขนอก๓๓” อนง จตปปาตญาณแปลวาญาณทรการจตและการอบตของสตวทงหลาย ดงทพระพทธองคตรสวา “ภกษนนเมอจตเปนสมาธ ฯลฯ ตงมนไมหวนไหวอยางนแลว กโนมนอมจตไปเพอรจตและอบตของสตวทงหลาย เธอยอมเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอบต ฯลฯ ดวยทพยจกษอนบรสทธ กาวลวงจกษของมนษย” และจากขอความนกแสดงใหเหนอยางชดเจนแลววา การเหนการจตและอบตของสตวทงหลายนน เปนการเหนดวยทพยจกษ ซงเปนจกษทบรสทธกาวลวงจกษของมนษย๓๔ และผทจะสามารถฝกสมาธไดถงขนอภญญา เชน ระลกชาตได มหทพย ตาทพยอะไรทานองนนน กอยาเขาใจผดวาใครๆ กฝกได แทจรงแลวคนทจะฝกไดถงขนน เขาจะตองเปนคนทมสมองพเศษผดธรรมดามาตงแตเกดแลว และทเปนเชนน กเพราะเคยไดสมาธไดฌานไดสมาบต

                                                            

๓๓ เรองเดยวกน. หนา ๗๖-๗๘. ๓๔ เรองเดยวกน. หนา ๘๓-๘๔.

 

 

๗๓

หรอเคยไดอภญญามาบางแลวในชาตกอนๆ ฉะนนเมอตองการทจะใหตนเองเกดมามสมองดขนเรอยๆ นนจงไมมทางอนนอกจากจะตองหมนฝกสมาธบอยๆ และพยายามฝกใหดขนเรอยๆ ทงจะตองพยายามทาอยางนไปทกๆ ชาตดวย จนกวาเราจะไดสมาธขนสงสดจรงๆ จงไมจาเปนตองฝกอก๓๕ มโนมยทธหรอการเนรมตกายทพย สาหรบเรองกายทพยนน ทานอาจารยพร รตนสวรรณ กลาววาคลายคนทหลบแลวฝนแตคนทเขาสมาธไดลกจนกระทงรสกวา มรางกายอกอนหนงเกดขนนน มสตควบคมจงไมคอยเปะปะเหมอนกบในความฝน แตถงกระนนกยงบงคบกายนนใหเปนไปตามความตงใจไมได ทงนกเพราะสมาธถงแมจะลกจนกระทงไมรสกถงกายเนอกจรง แตการทยงบงคบกายทเกดใหม ใหเปนไปตามความตองการไมไดโดยเดดขาดและฉบพลน กเพราะสมาธยงลกไมไดมาตรฐาน ซงเมอพดตามหลกวชากคอ สมาธยงไมถงขนจตตถฌาน ฌานทส ผทเขาถงฌานขนนเทานน สตจงจะสมบรณจรงๆ (อเปกขาสตปารสทธ) และโดยธรรมดาผทเขาสมาธไดเพยงแคอปจารของปฐมฌาน กจะเรมมมโนภาพเกดขนในใจ และเรมมกายอกอนหนงเกดขน ซงแสดงใหเหนวา ใจเรมเปนอสระจากกายเนอ ไมคอยรสกถงกายเนอแลว ใจกาลงจะอยในภาวะคลายกบคนทกาลงจะหลบ และถาจตใจไมไดดาเนนไปในทางหลบเพราะไมงวงนอน มโนภาพกจะคอยๆชดขนในเมอสมาธคอยๆสงขน และการไมรสกถงรางกาย เชนไมรสกเมอยหรอหไมคอยไดยนเสยงกจะมมากขน ถาเมอใดจตเขาถงปฐมฌานจรงๆ และอยในฌานนไดนานตดตอกนไปทกขณะจตประมาณ ๕ นาทหรอ ๑๐ นาท กแปลวา ในชวงนจะไมไดยนเสยงอะไรเลย และจะไมรสกถงกายเนอดวย และในเวลาเดยวกนกจะรสกวามกายอกอนหนงเกดขน เปนกายในความรสก แตกไมถงกบมองเหนกายทเกดใหม กายทเกดใหมเหมอนกบกายในความฝนนน จะรสกมองเหนไดในใจของตนจรงๆ กตอเมอตองไดสมาธสงกวานมาก โดยเฉพาะคอ ตองไดถงขนจตตถฌาน ฌานทส จงจะมองเหนกายทเกดใหมในใจไดชดเจน ซงผทจะทาไดจรงนน จะตองสามารถสรางภาพขนในใจไดทกอยางตามความตงใจและสรางไดรวดเรว และแตละภาพทสรางขนมานนจะตองเหนไดชดเจนเสมอนเปนภาพของสงนนจรงๆ ถายงสรางมโนภาพใหชดอยางนไมได กไมอาจจะมองเหนกายทเกดใหมไดชด เพยงแตรสกวามกายเกดใหมเทานน๓๖

                                                            

๓๕ เรองเดยวกน. หนา ๑๔๕. ๓๖ เรองเดยวกน. หนา ๑๕๙-๑๖๑.

 

 

๗๔

อทธวธ ทานอาจารยพร รตนสวรรณไดแสดงทศนะเกยวกบเรองอทธวธไววา ผทสามารถจะแสดงหรอกระทาอทธฤทธหรออทธปาฏหารยทง ๑๐ อยางเชนคนเดยวทาใหเปนหลายคน ดงเชนพระจฬปนถกเปนตนนน หรอการแปลงรางเปนคนอนหรอเปนสตวตางๆ ตลอดทงการถอดกายทพยดงทไดอธบายมาแลวนน เมอพดตามหลกทพระพทธเจาตรสแลว จะเหนวาพระองคจะตรสอยางนเหมอนกนหมดทกเรอง กลาวคอพระองคตรสวา “ภกษนน เมอมจตตงมน บรสทธ ผดผอง (ขาว สะอาด) ไมมกเลสเครองยวยวน (คอ กเลสประเภทราคะ) ปราศจากอปกเลส เปนจตออนโยน ควรแกการงาน ดารงอย บรรล ถงซงความไมหวนไหวอยางนแลว กโนมนอมจตเพอฤทธตางๆ เธอกบรรลถงชนดแหง ฤทธตางๆ เชนคนเดยวทาใหเปนหลายคน อยางนเปนตน” ขอใหสงเกตวา แมในกรณของการระลกชาต ตาทพย การเนรมตกายทพยหรอการแปลงราง พระพทธเจากจะตรสอยางเดยวกนน คอขอสาคญจะตองได สมาธขนสง คอขนจตตถฌาน และตองมความชานาญทง ๕ อยางดวยซงเรยกวาม วสทงหา เมอสมาธสมบรณอยางนแลว จะโนมนอมจตไปเพอใหเกดฤทธอะไร กจะไดทงสน๓๗ คณสมบตของผทจะกระทาอทธปาฏหารยจตตองมโอภาส ยอมไมหวนไหวเพราะความมดจากกเลส (โอภาสคต กเลสนธกาเรน น อชต) จตทประกอบดวยองค ๘ ประการอยางน จงจะเปนจตทควรแกการโนมไป เพอกระทาใหแจงดวยอภญญา ซงธรรมทงหลายทควรทาใหแจงดวยอภญญา องค ๘ ประการในทนกคอ ๑. สมาหเต ตงมนอยในจตตถฌาน ๒. ปรสทเธ บรสทธ ๓. ปรโยทาเต ผดผอง ๔. อนงคเณ ไมมกเลสเครองยยวน ๕. วคตปกเลเส ปราศจากอปกเลส ๖. มทภเต เปนจตออนโยน ๗. กมมนเย ควรแกการงาน ๘. เต อาเนชปปตเต ดารงอย และบรรลถงซงความไมหวนไหวแลว๓๘ สวนการปฏบตทานอาจารยพร รตนสวรรณ ไดยกตวอยางของการปฏบตตามทกลาวอางไวในคมภรวสทธมรรคของทานพระพทธโฆสเถรดงทผวจยไดเขยนไวแลวขางตน เจโตปรยญาณ ดงทเคยกลาวไวแลวขางตนวา ญาณนยอมสาเรจดวยอานาจทพยจกษญาณ ดงนนทพยจกษญาณจงเปนบรกรรมแหงญาณนนนเอง ดงนนภกษผไดทพยจกษญาณแลวใครจะทา เจโตปรยญาณนใหเกดขน พงเจรญอาโลกกสณแลวพจารณาดสของโลหตทไหลเขาไหลออกอยใน

                                                            

๓๗ เรองเดยวกน. หนา ๔๒๒-๔๒๓. ๓๘ เรองเดยวกน. หนา ๔๒๙.

 

 

๗๕

หวใจของคนอนดวยทพยจกษญาณ แลวจงคอยกาหนดดจตวาเปนอยางไร เพราะฉะนนผทจะกาหนดดจตนนจะตองเหนสของโลหตในหทย ซงเมอทาไดอยางน เจโตปรยญาณกจะมความแรงกลาขน ทาใหรซงกามาวจรจต รปาวจรจต และอรปาวจรจตทงหมดได และเมอถงขณะนนกสามารถกาวจากจตสจตไดโดยไมตองดหทยรป นบเปนการกาหนดรจตไดโดยตรง ทวา ทพยจกษเปนบรกรรมอนเปนพนฐานของเจโตปรยญาณนน เพราะโดยขนแรกจะตองเจรญอาโลกกสณใหเกดคอเขาสมาธแลว อธษฐานใหแสงสวางเกดขนในใจเสยกอนและตองสวางมากเหมอนความสวางในเวลากลางวนดวย ตาทพยจงจะเกดได คอ ดวยแสงสวางทเกดขนในใจนน จงจะสามารถมองเหนสงทตาธรรมดามองไมเหน เชน เหนทะลเนอหนงเขาไป เหนเลอดในหวใจ เหนรศมหรอรงสทออกจากจตใจ เหนสงทเลกทสดแมเลกกวาปลายเขม เหนสงทมอะไรปกปดไว เหนสงทอยไกลแสนไกลซงตาธรรมดามองไมเหนเลยกสามารถมองเหนได สงตางๆในโลกของวญญาณ คอในโลกของโอปปาตกะกเหนได อยางนเปนตน เพราะเหตทมแสงสวางเกดขนในใจเหมอนกบแสงสวางในภายนอกทเกดจากดวงอาทตยหรอเกดจากประทปโคมไฟอะไรกตาม มนษยธรรมดา เชนอยางเราทงหลายจงมองเหนสงตางๆไดดวยตาฉนใด ผทเหนอะไรไดดวยทพยจกษนน กตองอาศยแสงสวางทเกดขนในใจ ซงแสงทวานเกดจากจตเปนสมาธ สมาธยงสงเทาไรแสงสวางกจะมมากเทานน และแสงสวางทวานสามารถผานทะลสงกดขวางตางๆไดทกอยางยงกวาแสงเอกซเรย และสามารถแผไปไกลแคไหนกไดแลวแตกาลงของสมาธจะมแคไหน ทพพโสตญาณ สาหรบวธฝกทพพโสตญาณใหเกดขน ทานอาจารยพร รตนสวรรณไดเขยนไววา เมอเขาฌานทเปนบาทของอภญญาไดแลว และเมอออกจากฌานนแลว กพงหดนกถงเสยงทหยาบทอยไกล อยในวสยทหมนษยธรรมดาจะพงไดยนกอน เชนเสยงของราชสหในปา เปนตน ดวยบรกรรมสมาธจต ขอใหเขาใจวา นมตม ๓ อยางคอ บรกรรมนมต อคคหนมต ปฏภาคนมต บรกรรมนมตกคอการบรกรรมถงนมตในขณะเรมแรก เชนสาหรบผเจรญปฐวกสณ เมอลมตาเพงมองดทปฐวกสณ แลวภาวนาวา ปฐวๆ ซาอยอยางนบอยๆ การภาวนาซาๆ บอยๆ ระยะแรกในขณะลมตาเพอใหจตเปนสมาธ การภาวนาอยางนเรยกวา บรกรรมนมต ถานมตตดตา คอหลบตาแลวกยงเหนนมตเหมอนลมตา กเรยกวาได อคคหนมต ถานมตทเหนในใจนนชดเจน และบงคบใหใหญใหเลกได จะยอหรอจะขยายอยางไรกได อยางนเรยกวาได ปฏภาคนมต ฉะนนคาวา “เมอออกจากฌานทเปนบาทของอภญญาแลว กหดนกถงเสยงทหยาบกอน ดวยบรกรรมสมาธจตนน” กหมายความวา เมอออกจากจตตถฌานแลวกใหหดนกถงเสยงเลย โดยเรมตนจากเสยงทหยาบหรอเสยงดงทอยไกลกอน ซงครงแรกกอาจจะไดยนเบาๆ แตในเมอหดฟง

 

 

๗๖

ดวยจตทเปนสมาธ เสยงนนกจะคอยๆ ไดยนดงขน เหมอนกบวาไดยนเสยงนนอยใกลๆ หรอมฉะนนกเรมหดฟงเสยงทอยใกลๆ กอน เชนเสยงระฆงในวหาร อยางนเปนตน ตอจากนน พงอาวชชนาการ คอนกถงเสยงทละเอยดตางๆ ยงขนโดยลาดบ โดยเรมจากเสยงทหยาบกอน เชนเสยงระฆงในวหาร เสยงกลอง เสยงสงข เสยงสวดของสามเณรและภกษหนมผสวดเตมแรง และเสยงถามกนวา อะไรทาน อะไรคณ ของภกษสามเณรเหลานนผพดกนอยเปนปกต เสยงนก เสยงลม เสยงเทา เสยงของนาเดอด เสยงใบตาลแหงกรอบทอยกลางแดด เสยงแมลง เสยงมดดา มดแดง เปนตน ภกษนนพงนกถงนมตของเสยง (บรกรรมนมต) คอนกถงเสยงดงกอน แลวจงคอยเงยหฟงเสยงทเบาขนๆ จนเกอบจะไมไดยน ใหหดฟงเสยงเชนนทงในทศตะวนออก ตะวนตก ทศเหนอ ทศใต ทศเบองลาง ทศเบองบน ทศตะวนออกเฉยงเหนอ ทศตะวนออกเฉยงใต ทศตะวนตกเฉยงเหนอ ทศตะวนตกเฉยงใต พงทาใจใหไดยนนมตของเสยงทงหลาย ทงหยาบ ทงละเอยด โดยปกตเสยงเหลานนแมจะปรากฏแกผมจตเปนไปตามปกตกตาม แตสาหรบผทมสมาธจตในบรกรรม (คอมสมาธในขณะทตงใจฟงเสยงเหลานน เสยงเหลานนจะรสกวาไดยนดงขนกวาปกตธรรมดาอกมาก เพราะฉะนนในขณะทตงใจฟง เมอมสมาธสงขนไดมาตรฐานแลว แมเสยงทโดยปกตธรรมดาจะไมไดยนกจะไดยน ขอใหนกถงขอความททานกลาววา “ผทไดทพโสตนน แมเสยงในจกรวาลอนกไดยน เสยงเทวดากไดยน เสยงของสตวทอาศยอยในรางกายกไดยน” และทานไดอธบายตอไปอกวา “เมอหดฟงเสยงแมทเบาทสด ซงหธรรมดาจะไมไดยนเลย แตแลวกไดยนนน เมอทาไดดงน กขอใหสงเกตวา ในขณะทไดยนเสยงทหธรรมดาไมไดยนเลยนน ถาสมาธในการฟงนนแนวแนมากถงขนจตตถฌาน ซงโดยธรรมดาคนทไดจตตถฌาน แมจะเอาเขมแทงกจะไมรสก เสยงดงขนาดฟาผากไมไดยน ถาจตแนวแนขนาดนกแปลวาไดฌานทเปนบาทของอภญญาแลว และเมอมอภญญาปาทกฌาน คอฌานทเปนบาทของอภญญา (คาวา บาทแปลวา เปนเหตใหถงหรอใหได) แลว กใหหดฟงเสยงทอยใกลกอน ขนาดหางจากตว ๑ องคล ๒ องคล ๔ องคล ๘ องคล คบหนง ศอกหนง ภายในหนามขปราสาท บรเวณ (เชนบรเวณโบสถ) สงฆาราม (คอภายในวดทงหมด) โคจรคาม (คอหมบานทไปบณฑบาต) และตลอดไปถงชนบทเปนตน จนกระทงถงจกรวาลหนงหรอยงกวานน กพยายามหดฟงเสยงใหไดยน เพราะผทไดอภญญา คอไดทพพโสตแลว ตองการจะฟงเสยงทไหนๆ ไกลขนาดไหนหรอเบาขนาดไหนกตาม กสามารถไดยนเสยงทงสน ทงนกเพราะโดยธรรมดาผทไดทพพโสต ซงสามารถไดยนเสยงอะไรกไดนน จะตองมความสามารถแผกระแสจตใหไปสมผสกบเสยงนนๆ ได จงจะไดยนเสยงนนๆ ได

 

 

๗๗

และเสยงตางๆ ทไดยนนนแมจะมเสยงตางๆ ปะปนคละเคลากนอยอยางเสยงเครองดนตรมโหร กจะสามารถแยกเสยงไดดวยวาเปนเสยงของอะไรบาง๓๙ อาสวกขยญาณ สาหรบอาสวกขยญาณนนเปนขอมลการศกษาและบนทกเปนเลมสดทายซงทานอาจารยพร ยงเขยนไดไมจบ ทานกไดจากไปกอน แตอยางไรกตามเนอหาสาระกยงคงครบถวน กลาวคออาสวกขยญาณนนเกดขนจากการตรสร เปนสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและละสนซงกเลส ตณหา อนเปนอาสวะ ดงทกลาวไวแลวขางตน ทงนความเพยรของพระพทธองคกอนการตรสรไดแสดงอยในพระสตรดงตอไปน “ภกษทงหลาย ครงกอนเมอเรายงไมตรสร ยงเปนโพธสตวอย เราไดอบรมทาใหมากซงธรรม ๕ อยาง คออทธบาท อนประกอบพรอมดวยธรรม เครองปรงแตง มสมาธ อาศยฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสาเปนปธานกจ และความเพยรมประมาณโดยยงเปนท ๕ ภกษทงหลาย ถาเราหวงวา เราพงมอทธวธมประการตางๆ เชนคนเดยวแปลงเปนหลายคน ฯลฯ ในอทธวธนนๆ เรากถงแลวซงความสามารถทาไดจนเปนสกขพยาน ในขณะทอายตนะยงมอย”๔๐ นอกจากอทธบาท ๔ แลว พระองคทรงใชวหารธรรม คออานาปานสตสมาธ กลาวคอเมอบคคลเจรญธรรมใหมากซงอานาปานสต ความหวนไหวโยกโคลงของกายหรอความหวนไหวโยกโคลงของจตกตาม ยอมมขนไมไดดวยการมสต ระลกรตามลมหายใจทปรากฏ ลาดบตอมาคอ พระองคทรงพยายามในเนกขมมจตและอนปพพวหารสมาบตหรอการหลกออกจากกามอนเปนทางแหงความสาเรจ จนในทสดพระองคกไดบรรลฌานท ๒ และเจรญกาวหนาจนถงบรรลฌานท ๔ และอรปฌานทง ๔ จนในทสดพระองคกไดบรรลสญญาเวทยตนโรธ กคอ การเหนอรยสจ ๔ ดวยปญญาของพระองคเอง อาสวะทงหลายจงสนไป จากขอมลขางตนจะเหนไดวา อภญญาดานตางๆใชบาทฐานของสมาธทเหมอนกนคอ ขนจตถฌาน แตมวธการฝกฝนและอาศยเครองมอทแตกตางกน ดงเชน การเหนของทพพจกข จะตองขยายและเพมความเขมของแสงจากการฝกกสณ สวนการระลกชาตจะอาศยสญญา โดยเกบสงสมไวขามภพขามชาตในรปของคลนสมอง ซงจะสงเกตไดวาทานอาจารยพร ไดองหลกการทาง

                                                            

๓๙ พร รตนสวรรณ,อภญญา เลม ๒, กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๔. หนา ๑๘๙-๑๙๓. ๔๐ พร รตนสวรรณ,อภญญา เลม ๓, กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๔. หนา ๒๙๘-๒๙๙.

 

 

๗๘

วทยาศาสตรและการใชตรรกพอสมควร เพยงแตความรทางดานอาสวกขยญาณอนเปนโลกตระทานยงเขยนไมจบหรอทานยงมไดบรรลธรรม จงไมสามารถใหความกระจางแกพวกเราได ๓.๓.๒ ทศนะของพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อกตวอยางหนงของการปฏบตตามแนวทางวปสสนาโดยใชการเจรญสตปฏฐานตามแนวความคดเหนแบบใหมของทานเจาคณพระพรหมคณาภรณ ซงสอดคลองกบจตวเคราะหของจตแพทย (Psychiatrist) ในสมยปจจบน๔๑ โดยกระบวนการปฏบตในทศนะของทานเจาคณ พระพรหมคณาภรณ มดงตอไปนคอ ๑. องคประกอบหรอสงทรวมอยในกระบวนการปฏบตน ม ๒ ฝายคอ ฝายททา (ตวการทคอยกาหนดหรอคอยสงเกตเพงพจารณา) กบฝายทถกทา (สงทถกกาหนดหรอถกสงเกตเพงพจารณา) ๒. องคประกอบฝายทถกทาหรอถกกาหนดเพงพจารณา กคอสงธรรมดาสามญทมอยกบตวของทกคนนนเอง เชน รางกาย การเคลอนไหวของรางกาย ความรสกนกคดตางๆเฉพาะทเปนปจจบน คอทกาลงเกดขน เปนไปอยในขณะนนๆเทานน ๓. องคประกอบฝายททา คอคอยกาหนดคอยเพงพจารณา เปนตวการหลกของ สตปฏฐาน ไดแก สต กบ สมปชญญะ สต เปนตวเกาะจบสงทจะพจารณาเอาไว สมปชญญะ เปนตวปญญา ตระหนกรสงหรออาการทถกพจารณานนวา คออะไร มความมงหมายอยางไร เชน เมอกาหนดพจารณาการเคลอนไหวของรางกาย เชน การเดน กรตววาเดนทาไม เพอไปไหน เปนตน และเขาใจสงนนหรอการกระทานนตามความเปนจรง โดยไมเอาความรสกของตนเขาเคลอบ มขอควรระวงทควรยาไวเกยวกบความเขาใจผดทอาจเปนเหตใหปฏบตผดพลาดเสยผลได กลาวคอ บางคนเขาใจความหมายของคาแปลสตทวาระลกไดและสมปชญญะทวารตว ผดพลาดไป โดยเอาสตมากาหนดนกถงตนเองและรสกตววา ฉนกาลงทานนทาน กลายเปนการสรางภาพตวตนขนมา แลวจตกไปจดจออยกบภาพตวตนอนนน เกดความเกรงตวขนมา หรออยางนอยจตกไมไดอยทงาน ทาใหงานทกาลงทานน แทนทจะไดผลด กกลบกลายเปนเสยไป สาหรบคนทเขาใจผดเชนนน พงมองความหมายของสตในแงวา การนกได การคมจตไวกบอารมณ การคมจตไวกบกจทกาลงกระทา หรอคมจตไวในกระแสของการทากจ และมองความหมายของสมปชญญะในแงวาการรชดสงทนกไวหรอรชดสงทกาลงกระทา กลาวคอ มใชเอาสตมากาหนดตวตน (วาฉนทานนทาน) ใหนกถงงาน (สงททา) ไมใชนกถงตว (ผทา) ใหสตตามกาหนดอยกบสง

                                                            

๔๑ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, พมพครงท ๑๑.กรงเทพมหานคร : บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๔๙. หนา ๘๑๕.

 

 

๗๙

ทกาลงกระทาหรอกาลงเปนไป จนไมมโอกาสนกถงตวเอง หรอตวผทาเลย คอใจอยกบสงททานน จนกระทงความรสกวาตวฉนหรอความรสกตอตวผทาไมมโอกาสเกดขนไดเลย ๔. อาการทกาหนดเพงพจารณานน มสาระสาคญอยท ใหรเหนตามทมนเปนในขณะนน คอ ด-เหน-เขาใจ วาอะไร กาลงเปนไปอยางไร ปรากฏผลอยางไร เขาเผชญหนา รบร พจารณา เขาใจ ตามดมนไปใหทนทกยางขณะเทานน ไมสรางปฏกรยาใดๆ ขนในใจ ไมมการคดกาหนดคา ไมมการคดวจารณ ไมมการวนจฉยวา ดชว ถกผด เปนตน ไมใสความรสก ความโนมเอยงในใจ ความยดมนตางๆ ลงไปวา ถกใจ ไมถกใจ ชอบ ไมชอบ เปนตน เพยงเหนเขาใจตามทมนเปน ของสงนน อาการนน แงนนๆ เองโดยเฉพาะ ไมสรางความคดผนวกวา ของเรา ของเขา ตวเรา ตวเขา นาย ก. นาย ข. เปนตน เชน พจารณาเวทนาในใจของตนเอง ขณะนน มทกขเกดขน กรวาทกขเกดขน ทกขนนเกดขนอยางไร กาลงจะหมดสนไปอยางไร หรอพจารณาธรรมารมณ เชน มความกงวลใจเกดขน เกดความกลมใจขน กจบเอาความกลมหรอกงวลใจนนขนมาพจารณาวา มนเกดขนอยางไร เปนมาอยางไร หรอเวลาเกดความโกรธพอนกไดรตววาโกรธ ความโกรธกหยดหายไป จบเอาความโกรธนนขนมาพจารณาคณโทษ เหตเกดและอาการทมนหายไป เปนตน กลายเปนสนกไปกบการศกษาพจารณาวเคราะหทกขของตน และทกขนนจะไมมพษสงอะไรแกตวผพจารณาเลย เพราะเปนแตตวทกขเองลวนๆ ทกาลงเกดขน กาลงดบไป ไมมทกขของฉน ฉนเปนทกข ฯลฯ แมแตความด ความชวใดๆ กตามทมอย หรอปรากฏขนในจตใจขณะนนๆ กเขาเผชญหนามน ไมยอมเลยงหน เขารบรตามดมนตามทมนเปนไปตงแตมนปรากฏตวขน จนมนหมดไปเอง แลวกตามดสงอนตอไป เหมอนดคนเลนละคร หรอดจเปนคนขางนอกมองเขามาดเหตการณทกาลงเกดขนเปนทาททเปรยบไดกบแพทยทกาลงชาแหละตรวจดศพหรอนกวทยาศาสตร ทกาลงสงเกตดวตถทตนกาลงศกษา ไมใชทาทแบบผพพากษาทกาลงพจารณาคดระหวางโจทยกบจาเลย เปนการดเหนแบบสภาววสย (Objective) ไมใชสกวสย (Subjective) อาการทเปนอยโดยมสตสมปชญญะตลอดเวลาเชนน มลกษณะสาคญอยางหนงทเรยกวาเปนอยในปจจบน หรอมชวตอยในขณะปจจบน กลาวคอสตกาหนดตามทนสงทกาลงเกดขน เปนไปอยหรอกระทาอยในขณะนนๆ แตละขณะๆ ไมปลอยใหคลาดกนไป ไมตดของคางคาหรอออยองอยกบอารมณทผานลวงไปแลว ไมลอยควางไปขางหนาเลยไปหาสงทยงไมมาและยงไมม ไมเลอนไหลถอยลงสอดต ไมเลอนลอยไปในอนาคต หากจะพจารณาเรองราวในอดต หรอสงทพงจดทาในอนาคต กเอาสตกาหนดจบสงนนมาใหปญญาพจารณาอยางมความมงหมาย ทาใหเรองนนๆ กลายเปนอารมณปจจบนของจตไมมอาการเควงควางเลอนลอยละหอยเพอของความเปนอดตหรออนาคต การเปนอยในขณะปจจบนเชนนกคอการไมตกเปนทาสของตณหา ไมถกตณหาลอไวหรอชกจงไปนนเอง แตเปนการเปนอยดวยปญญาทาใหพนจากอาการตางๆ ของความ

 

 

๘๐

ทกข เชน ความเศราซมเสยดาย ความรอนใจกลมกงวล เปนตน และทาใหเกดความร พรอมทงความปลอดโปรงผองใสเบาสบายของจต๔๒

จะสงเกตไดวาทานเจาคณพระพรหมคณาภรณ ไดทาการศกษาคนควางานทางดานวชาการอยางมาก โดยเฉพาะความรในปญญาทางดานวปสสนา โดยใชหลกมหาสตปฏฐานสตรและใชตรรก พรอมทงจตวทยาสมยใหมในการพจารณา เพยงแตทานมไดเขยนงานในทางปฏบตโดยขนตอน แตกลบเขยนในเชงของผลและสงทควรกระทาตามขอมลปฐมภมเปนสวนใหญ ๓.๓.๓ ทศนะของทานพทธทาสภกข สาหรบทานพทธทาสภกขนน ทานเปนปราชญในยคปจจบนโดยแท เพราะทานไดศกษาลงลกในพระไตรปฏกและคนควาหาความรเปรยบเทยบกบศาสตรตางๆ อยางกวางขวาง โดยทานไดใหความหมายของการศกษาหาความร โดยเฉพาะความรในเชงอภปรชญาวา เราจะตองศกษาใหรจกตวขนธหา หรอโลกทงสนน ใหถกตองตามทเปนจรง จงจะเกดความรแจงแทงตลอดชนดทเปนญาณทสสนะ ทาการปลอยวางหลดพนได ดวยหลกปฏบตทวๆ ไป ทานไดวางวธปฏบตอยางทไดเคยกลาวมาแลวคอ ศล การปรบปรงในเรองกาย วาจาใหด แลวกดาเนนสมาธ คอรวบรวมกาลงใจใหเปนทปรบปรงใหเหมาะสมทจะทาการงานทางจต ตอจากนนกดาเนนการพจารณาทเปนตวปญญา ซงตวปญญาน อาจเกดขนไดเอง เพราะโดยธรรมชาตแลวปญหาตางๆ ทเขาไปสะสมอยในใจของคนเรานน เมอมากเขามากเขาพรอมดวยมการศกษาอยเปนชวตประจาวนเรอยมาพอมาถงวนดคนด โอกาสหนง คาตอบอาจจะออกมาเองไดในขณะทจตเปนสมาธ หรอขณะทจตมลกษณะอยางทเรยกวา กมมนโย คอ ควรแกการงานทางจต ในทน อยากจะบอกใหทราบตอไปถงขอทวา การทจตเปนสมาธนน มไดหมายความวาจะตองมการลงมอฝกตามแบบตามพธรตอง ใหตรงตามเทคนคในเรองนนโดยตรงอยางเดยวกหาไม โดยทแทแลว สมาธอาจจะมไดโดยทางตรง ตามธรรมชาต ซงปราศจากเทคนคใดๆทมนษยกาหนดขน อกสวนหนงดวย เราจงไดสมาธเปน ๒ ทางคอ สมาธทเกดขนตามธรรมชาตอยางหนงและสมาธทเกดมาจากการปฏบตบาเพญตามวธทเปนเทคนคโดยเฉพาะนนกอกอยางหนง ในกรณทเราประสงคเพอความไมทกขนน สมาธอยางไหนกมผลอยางเดยวกน คอ เมอจตเปนสมาธแลวกนาไปใชพจารณา หรอกลาวอกทกวา การพจารณาในชนลกจะดาเนนไปได โดยงาย ดวยตวมนเอง ดงนกได๔๓

                                                            

๔๒ เรองเดยวกน. หนา ๘๑๕-๘๑๗.

๔๓

พทธทาสภกข, การทาสมาธและวปสสนาทแทจรง, กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๒๖.

หนา ๖๗-๖๘.

 

 

๘๑

ในลาดบตอไป จะกลาวถงความลบของธรรมชาตทเกยวกบ เรองดาเนนการงานทางจตอยางถกวธน ในลาดบแหงความรสกตางๆ ภายในใจ จนกระทงเกดการเหนแจมแจงตามทเปนจรง ตอโลกหรอตอขนธหานน ลาดบแรกไดแกสงทเรยกวา ปราโมทย และ ปต คาวา ปราโมทย หรอปต น มความหมายอยางเดยวกนกบในภาษาไทยเรา คอ หมายถงความชมชนใจหรอความอมใจ สงน ตองการเปนขอแรก ในพระบาลมากแหงดวยกน ระบเรมแรกดวยปตปราโมทยทงสน ปตปราโมทยในทน หมายถงปตปราโมทยในทางธรรม หรอทประกอบอยดวยธรรม การทเราทาความดอยางใดอยางหนง แมทสดแตการใหทาน การเผอแผ ซงถอกนวา เปนการกศลชนตนๆ กเปนการใหเกดปตและปราโมทยนได ถาไปถง ชนศล การมศล คอ มความประพฤตทางกายทางวาจาไมมทดางพรอย เกดนบถอเคารพตวเองได ปตปราโมทยกมากขน ถาหากวาไปถง ชนสมาธ จะเหนไดวาในองคของสมาธในอนดบแรก ทเรยกวา ปฐมฌาน นน มปตอยองคหนงดวยโดยแนนอนไมตองสงสย แตเราไมพดถง สมาธทเปนฌานอะไรทานองนน ซงเปนเรองเทคนค เราจะพดกนถงเรองสมาธตามธรรมชาตตอไป ขอใหยอนมาพจารณากนใหมาก ถงความปตปราโมทยทกชนดทอาจเกดตามธรรมชาต นบตงแตเราไปนงเลนในทสงด อากาศด ววด สงแวดลอมตางๆ ด จนมความชมชนใจ อยางนเรยกวาเปนลกษณะอยางหนงของปตหรอปราโมทยในทนดวยเหมอนกน๔๔ ปตหรอปราโมทยนน มอานาจอยในตวมนเองอยางหนงซงจะกอใหเกดสงทเรยกวา ปสสทธ คาวา ปสสทธนแปลวา ความรางบ ตามปรกตจตของคนเราไมคอยจะรางบ เพราะวาจตตกเปนทาสของความคดความนกของอารมณของเวทนา ของอะไรตางๆ อยตลอดเวลา เปนความฟงอยภายใน ไมเปนความรางบ หากแตถาวาเกดความปตปราโมทยตามทางธรรมมาครอบงามอานาจแรงกลาพอสมควรแลว ความสงบรางบนนจะตองม คอ มปสสทธขน ปสสทธน จะมมากนอยตามอานาจของปตปราโมทยทมมากหรอนอย เปนธรรมหรอไม เปนธรรมมากเพยงไร ประกอบดวยปญญาหรอไมประกอบดวยปญญามากเพยงไรดวย เมอมความรางบดงนแลว กยอมจะเกดอาการทเรยกวา สมาธ คอใจอยในสภาพทเปน กมมนโย อยางทไดอธบายมาแลวแตตน มนเกดขนตามธรรมชาตอกเหมอนกน สาหรบคาวา กมมนโย ในทเชนน ตรงๆ กบคาทเราชอบพดกนในปจจบนนคาหนง คอคาวา Active มากทสด หมายถง เรว คลอง สะดวก เบาสบายพรอมทจะไหวไปตามความตองการ ลกษณะทเรยกวา Active น ตรงกบความหมายของคาวา กมมนโย อยมากทเดยว

                                                            

๔๔ เรองเดยวกน. หนา ๗๒-๗๔.

 

 

๘๒

เมอจตรางบลงในลกษณะทเรยกวา ปสสทธ แลวจะมลกษณะอนแทจรงของสมาธ คอ ลกษณะแหง กมมนยภาพ หรอภาวะทเหมาะสมแกการทจะประกอบการงานในทางจต สมาธทแทจรงในการปฏบตธรรมเพอตดกเลส จงไมใชไปทาจตใหเงยบเปนกอนหน เงยบอยางหลบหหลบตา ตวแขงทออะไรทานองนนกหาไมทแทจะยงคงมลกษณะตางๆ ปรกตอย แตวามจตสงบเปนพเศษ เหมาะสมทจะร กาลงมความผองใสทสดเยอกเยนทสด สงบรางบทสด เรยกวา กมมนโย คอพรอมทจะร๔๕ ผจะพจารณาธรรมได จะตองออกจากฌานแลวจงพจารณา โดยใชอานาจการทจตมสมาธขนาดฌานมาแลวนนเองเปนเครองมอ หรอเปนกาลงสาหรบจะพจารณา ในทน เราไมตองเขาฌาน ไมตองการฌาน หากแตวาตองการจตทเปนสมาธ หรอมคณสมบตเปน กมมนโย ครบถวนพรอมทจะรแจงจนเกดสงทเรยกวายถาภตญาณทสสนะ คอความรความเหนตามทเปนจรงตอโลกทงหมด หรอตอปญหาตางๆ ทเราตองการรทเราสะสมไวในคลงแหงความสงสยของเรา โดยอาการตามธรรมชาต ทานองเดยวกนกบทมผรแจงตรงทนงฟงตอพระพกตรพระผมพระภาคเจาผแสดงธรรม หรอนาไปคดพจารณาในทเหมาะสม จนร ไมมพธรตอง หรอปาฏหารยอนเปนทตงแหงความยดถอหรอหลงใหลตางๆ แตอยางใด แตทงนมไดหมายความวา จะเปนการเกดญาณทสสนะรวดเรวถงทสดเปนพระอรหนตไปทนทแตอยางเดยวกหามได ในบางกรณอาจจะเกด ยถาภตญาณทสสนะ ขนตนๆ กได แลวแตกาลงของสมาธอกเหมอนกน ยงกวานน ในกรณพเศษบางกรณ อาจจะไมเกดเปน ยถาภตญาณทสสนะ คอ ไมตรงตามทเปนจรงกได เพราะวาตนไดศกษามากอนอยางผดๆ หรอวาไดแวดลอมอยดวยทฏฐทผดๆ มากเกนไป แตอยางไรกตามความรความแจมแจงทเกดขนนน จะตองพเศษกวาธรรมดา เชน ใสแจว ลกซง มเหตผล มอะไรๆ ยงกวาธรรมดาหรอมกาลงแรงเทาๆ กบทเปน ยถาภตญาณทสสนะ เสมอ ทน ถาหากวาความรนนเปนไปถกตองตามความเปนจรง คอเปนไปตามทางธรรม กเดนไปขางหนาจนกระทงเปน ยถาภตญาณทสสนะ คอ เกดความร ความเหนในสงขารทงปวงถกตองตามทเปนจรง ถาเกดขนเพยงนอยๆ กทาใหเปนพระอรยบคคลชนตนๆ ได หรอถานอยลงไปอก กเปนเพยงกลยาณปถชน คอคนธรรมดาทเปนชนดได ถาหากวามสงแวดลอมเหมาะสมและบารมตางๆ ไดเคยสรางสมมาเตมท กเปนพระอรหนตเลยกได ทงนแลวแตเหตการณ๔๖

                                                            

๔๕ เรองเดยวกน. หนา ๗๕-๗๖. ๔๖ เรองเดยวกน. หนา ๗๗-๗๘.

 

 

๘๓

จากขอมลขางตนจะเหนไดวา ทานพทธทาสภกข กนบเปนปราชญทมความรและปญญาอนเกดจากการคนควาอยางยง โดยเฉพาะหลกปฏบตซงทานมงเนนในเรองของสมาธตามแบบอยางของลทธเซน ดวยการอาศยธรรมชาตเพอใหเกดปตปราโมทยและจตสงบรางบเปนปสสทธ จนในทสดจตมกาลงในขน จตสอนจต จงเกดเปนความรและปญญาแบบลกโพลงขนมา ทงนทานไมไดมงเนนใหทาการปฏบตอยางเปนรปแบบ แตกลบใหการประคบประคองสมาธไวจนเกดปญญาขน ซงปญญาทจะเกดไดนน จะตองถกสงสมไวในทางทถกตามทางธรรม ตามความเปนจรง จนกระทงเปนยถาภตญาณทสสนะ ๓.๓.๔ ทศนะของอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต นอกจากแนวคดตามพระคมภรแลวยงมนกปราชญรวมสมยทานอนทไดแสดงความคดเหนในเรองการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญา ดงตวอยาง เชน ทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต ไดใหความเหนไวดงตอไปน จากการทไดรปฌานและอรปฌาน ผปฏบตอาจไดอภญญาอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางไดและเพอทจะบรรลอภญญาน ผปฏบตจะตองไดจตตถฌานและในการไดรปฌานนน จะตองไดโดยเพงกสณทง ๘ คอ ดน นา ลม ไฟ และของสเขยว สเหลอง สแดง และสขาว ทงจะตองฝกหดจตใหมความชานาญในการเขาฌานดวยลกษณะอาการตางๆกน คอ เขาฌานตามลาดบกสณ เขายอนกสณ เขาตามลาดบกสณและยอนกสณ เขาตามลาดบฌาน เขายอนฌาน เขาตามลาดบฌานและยอมฌาน เขาตามลาดบกสณโดยขามฌาน เขาตามลาดบฌานโดยขามกสณ เขาโดยขามกสณและขามฌาน เขาฌานคนละอยางในกสณเดยวกน เขาฌานเดยวกนในกสณตางๆ และเขาฌานเรยงตามลาดบแตเพงกสณคนละอยาง หรอจะกลาวใหเขาใจงายกคอ ผปฏบตทมงจะบรรลอภญญานนจะตองฝกเขาฌานพลกแพลงดวยอาการตางๆ จนมความชานาญเปนอยางด ถาปราศจากการฝกดงกลาวแลว แมจะไดสมาบต ๘ กไมมทางทจะบรรลอภญญาได เมอไดฝกจตใหมความคลองแคลววองไวในการเขาฌานเปนอยางดแลว จตกยอมจะมลกษณะออนโยนสามารถบงคบไดอยางงายดาย และเมอจตบรสทธผองใสไมมกเลส และตงมนไมหวนไหว เพราะมสมาธแนวแนกบทงมสภาพออนโยนเชนนแลว จตนนกเหมาะแกการทจะบรรลอภญญา เปรยบเหมอนนายชางหมอ หรอลกมอของนายชางหมอผฉลาด เมอขยาดนไวดแลว ปรารถนาจะทาภาชนะดนตางๆ กน กพงทาภาชนะตางๆ นนไดสาเรจ อยางไรกด พระพทธโฆสเถรกลาววา การฝกจตใหมความชานาญในการเขาฌานดงกลาวแลวเปนของยากมาก ในรอยคนพนคนจะทาไดสกคนหนง การบรรลอภญญากเชนเดยวกน มนอยคนนกทจะทาไดสาเรจ สาหรบการปฏบตจนสามารถเขาถงอภญญาในแตละดานนน ทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต ไดแยกอธบายไวดงตอไปนคอ

 

 

๘๔

อทธวธ อทธวธเปนการแสดงฤทธและปาฏหารยตางๆ เชนการเหาะเหนเดนอากาศ การเดนนาดาดน การลองหนหายตว การแปลงราง การเนรมตผคน การบนดาลความมดใหเปนความสวาง การรนระยะทาง และการไปเรวอยางลดนว ฯลฯ เปนตน เพอทจะบรรลอทธวธ ผปฏบตจะตองมอทธบาท ๔ คอ ความพอใจ ความเพยร ความมใจจดจอ และการไตรตรอง เปนอยางด และมจตเปนสมาธแนวแนมนคงไมหวนไหว เมอจตมนคงดแลวกเขาฌานสมาบต ตงแตปฐมฌานจนถงจตตถฌานแลวออกจากฌานและอธษฐานวา จะตองการฤทธหรอปาฏหารยชนดใด แลวเขาฌานอก พอออกจากฌานกอธษฐานอกครง ฤทธหรอปาฏหารยกจะเกดขนตามทอธษฐาน อยางไรกด ในการทจะบรรลหรอแสดงอทธฤทธหรอปาฏหารยนน จะตองเขาฌานโดยเพงกสณทเปนของคกน เชน จะลองหนหายตวตองเขาอากาศกสณ จะเดนนาตองเขาปฐวกสณ หรอจะดาดนตองเขาอาโปกสณ เปนตน ทพพโสต ทพพโสต เปนฌานททาใหเกดมหทพย สามารถจะไดยนเสยงตางๆ ทงใกลและไกล ไมวาจะเปนเสยงคนหรอเสยงสตวหรอเสยงวตถใดๆ เกนทหของสามญมนษยจะไดยน โดยสามารถกาหนดใหไดยนเฉพาะเสยงเดยวโดยเฉพาะได เพอทจะใหไดทพพโสต ผปฏบตจะตองปฏบตทานองเดยวกบการทจะไดอทธวธ แลวเขาสมาธนกถงเสยงทอยใกลและหยาบกอนแลวคอยๆ ขยายออกไป นกถงเสยงทอยหางออกไปและทละเอยดขนเปนลาดบ จนกระทงไดทพพโสต เจโตปรยญาณ เจโตปรยญาณ เปนญาณททาใหกาหนดรใจคนอนดวยใจของตนเอง ผใดมจต โลภ โกรธ หลง ฟงซาน ผองใส ไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง อยางไรกรชด เพอทจะใหไดบรรลญาณชนดน ผปฏบตจะตองเขาฌานโดยเพงอาโลกกสณ คอแสงสวางเปนอารมณ ปพเพนวาสานสสตญาณ อภญญาชนดน ทาใหสามารถระลกถงขนธทเคยอยอาศยในภพกอนๆ ไดคอ ระลกชาตไดนนเอง เพอทจะใหไดปพเพนวาสานสสตญาณ ผปฏบตจะตองเขาฌานทง ๔ ตามลาดบ และออกจากฌานแลวนกถงการนงกอนเขาฌานยอนไปหาการกระทากอนนนขนไปเปนลาดบ จนกระทงระลกเหนการกระทาใน วนกอน เดอนกอน ปกอน และชาตกอน จตปปาตญาณ อภญญาชนดนไดแกการมตาทพย คอมตาบรสทธกวาตาของสามญมนษย สามารถมองเหนสงทถกบงถกกนไวไดตลอดจนความเปนอยของสรรพสตวทงหลายโดยเฉพาะ เพอทจะ

 

 

๘๕

บรรลอภญญาชนดน ผปฏบตจะตองเขาฌานโดยเพงเตโชกสณ (ไฟ) โอทาตกสณ (ของสขาว) หรออาโลกกสณ (แสงสวาง) อยางใดอยางหนงเปนอารมณ อยางไรกตามการเจรญสมถกรรมฐานนเหมาะสาหรบผทตองการอภญญา แตไมเหมาะสาหรบสามญชนผตองการชาระใจใหบรสทธเปนการถาวร สามญชนนน หากไดฌานสมาบตแมเพยงปฐมฌานมกจะหลงตดในนมตซงเปนสงจาเปนสาหรบการเจรญสมถกรรมฐาน และหลงใหลในความสขกายสบายใจในขณะทอยในฌานอนมปตและสขเปนตน เมอหลงตดอยเชนน กจะพอใจ อยแตในความสขและสงบอนเกดจากโลกยญาณ เหลาน และไมอยากปฏบตวปสสนากรรมฐาน อนเปนทางเดยวทจะชาระใจใหบรสทธจรงๆ หรอแมจะหวนมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน กมกจะนาเอาอารมณในสมถกรรมฐานมาปฏบต เชน พงพอใจในอารมณนมตทเกดขน หรอหลงตดในปตและสขหรอความสงบอนเปนกเลสของวปสสนา ซงถาเปนเชนนแลว กยากแกการทจะปฏบตวปสสนากรรมฐานทใหผล โดยเหตน ถาทานผใดประสงคจะชาระจตใหบรสทธเปนการถาวร กควรเจรญวปสสนากรรมฐาน แมจะไมมทางไดอภญญาแตกเปนทางสะดวกและไมยากแกการปฏบต ดงนนจงควรเรงศกษาการปฏบตวปสสนากรรมฐานโดยละเอยดทงในทางทฤษฎและในทางปฏบตตอไป๔๗ ทานอาจารยเสวตร เปยงพงศสานต นบเปนปราชญรวมสมยอกทานหนงทไดศกษาคนควาดานอภญญา โดยจะเหนจากผลงานขางตนททานไดเขยนไวเกยวกบการปฏบตใหเขาถงอภญญาอยางละเอยด ซงผวจยพบวาขอมลดงกลาวสอดคลองกบขอมลปฐมภม ๓.๓.๕ ทศนะของพระเทพวสทธกว อกตวอยางหนงซงไดแสดงโดยพระเทพวสทธกวในการปฏบตใหถงซงอภญญา คอ อทธวธ แสดงฤทธได อทธวธ เปนการแสดงฤทธและอภนหารตางๆ เชน การเดนไปบนนา การลองหนหายตว การแปลงราง การนรมตสงของตางๆ คนเดยวทาใหเปนหลายคน การบนดาลใหเกดไฟ การบนดาลใหฝนตกและใหเกดลม การยนระยะทาง และการไปอยางรวดเรวเหมอนลดนวมอ เปนตน การทจะใหไดอภญญาขอน ผปฏบตจะตองมอทธบาท ๔ คอ ความพอใจ (ฉนทะ) ความเพยร(วรยะ) ความมใจจดจอ (จตตะ) และการใชปญญาไตรตรอง (วมงสา) พรอมกบสมาธแนวแนมนคง ไมหวนไหว เมอจตมนคงดแลวกเขาฌานสมาบต ตงแตปฐมฌานจนถงจตตถฌาน ออกจาก

                                                            

๔๗ เสวตร เปยมพงศสานต, พทธวปสสนา, พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑. หนา ๑๕-๒๐.

 

 

๘๖

ฌานแลวอธษฐานวา จะตองการฤทธหรอปาฏหารยชนดใดแลวเขาฌานอก พอออกจากฌานกอธษฐานอกครงหนง ฤทธหรอปาฏหารยกจะเกดขนตามทอธษฐาน ทพพโสต หทพย ทพพโสต เปนฌานททาใหหทพย สามารถจะไดยนเสยงตางๆ ทงใกลและไกล ไมวาจะเปนเสยงคนหรอเสยงสตว หรอเสยงวตถใดๆ เกนทสามญมนษยจะไดยน โดยสามารถกาหนดใหไดยนเฉพาะเสยงเดยวโดยเฉพาะได การทจะไดทพพโสต ผปฏบตจะตองปฏบตทานองเดยวกบการทจะไดอทธวธ แลวเขาสมาธนกถงเสยงทอยใกลและหยาบกอน แลวคอยๆ ขยายออกไป นกถงเสยงทอยหางออกไปและทละเอยดขนโดยลาดบ จนกระทงไดทพพโสต เจโตปรยญาณ รใจผอน เจโตปรยญาณ หรอเรยกอกอยางหนงวา “ปรจตตวชา-วชารใจผอน” เปนญาณทกาหนดรใจคนอนดวยใจตนเอง ผใดคดอยางไร กสามารถทายใจหรอรใจของผนนไดหมด จนถงกบศษยบางทานไมอาจอยกบอาจารยกรรมฐานทรใจผอนได เพราะตนเองคดอยางไร ดบาง ไมดบาง อาจารยรหมด ตองระวงตวอยมาก ผใดมจตประเภทใด คอ โลภ โกรธ หลง ฟงซาน ผองใส ไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง ทานผไดเจโตปรยญาณ สามารถรไดหมด ทานกลาววา การทจะทาใหสาเรจญาณนได ผปฏบตจะตองเขาฌานโดยการเพงอาโลกกสณ คอ แสงสวางเปนอารมณ แตเทาททราบ แมทานผกาหนดอารมณกรรมฐานอน เชน อานาปานสต กสามารถรใจคนอนไดเชนกน ปพเพนวาสานสสต การระลกชาตได ปพเพนวาสานสสต บางททานเรยกวา “ปพเพนวาสานสสตญาณ แปลวา ญาณทใหระลกชาตหนหลงได” คออภญญาจตขอน ทาใหสามารถระลกไดถงขนธทเคยอาศยในภพกอนๆคอ การระลกชาตไดนนเอง แตการระลกชาตไดน แมทานทไมไดฌานกระลกได แตสวนมากระลกไดเพยงชาตเดยว และมคนระลกไดอยทวโลก สวนมากจะระลกไดเมออยในปฐมวย เพราะยงจาเหตการณของตนเมอชาตกอนไดดอย แตเมอโตเปนผใหญแลว สวนมากมกจะลมเสย แมในประเทศไทยเรานกมผระลกชาตไดมากราย แมในปจจบนนกยงมอย ผสนใจในเรองเชนนยอมทราบด ทพพจกข ตาทพย อภญญาขอน ในคมภรวสทธมรรค เรยกวา “จตปปาตญาณ แปลวา ญาณรจกจตและกาเนดของสตวทงหลาย” แตในคมภรฉกกนบาต องคตตรนกาย เรยกอภญญาขอนวา “ทพพจกข” คอมตาทพย บรสทธกวาตาสามญมนษย สามารถมองเหนสงทถกปดบงหรอถกกนไวได แมทเลก

 

 

๘๗

ละเอยดหรออยไกลกสามารถเหนได รวมทงรจกจตและกาเนดของสตวทกาลงตายและทกาลงเกดอยในภพภมตางๆ ไดดวย การทจะบรรลอภญญานได ทานกลาววา ผปฏบตจะตองเขาฌานโดยเพงเตโชกสณ (ไฟ) โอทาตกสณ (ของสขาว) หรออาโลกกสณ (แสงสวาง) อยางใดอยางหนงเปนอารมณ แตเทาททราบ แมผทเจรญกรรมฐานอยางอน เชน อานาปานสต กสามารถบรรลอภญญาขอน อภญญาทง ๕ ประการนไมใชจะเกดขนไดงายเลย เพราะตองผานฌาน รวมทงตองใชความเพยรพยายามและบญญาธการทสงสมไวเมอชาตปางกอนสนบสนนดวย แตกยงมทานผทาไดอย ผใดสามารถไดอภญญาจต จดวาเปนผมบญควรแกการเคารพบชา เพราะเปนผมความสามารถพเศษเหนอสามญมนษยทวไป เนองไดพฒนาจตของตนขนสระดบสง จนมมหทธานภาพในตวเองอนสามารถใชคมครองตนเองและชวยเหลอผอนใหมความสงบสขและปลอดภยไดในขอบขายทกวางขวาง๔๘ ทานเจาคณพระเทพวสทธกว นบเปนอกทานหนงซงศกษาอภญญาและไดเขยนถงการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาในทางพทธปรชญาเถรวาทไวอยางนาสนใจ อยางไรกตามขอมลสวนใหญกจะสอดคลองกบปราชญรวมสมยทานอนๆ ซงกอางองตามขอมลปฐมภมโดยตรงเชนกน ๓.๔ สรป จากขอมลขางตนจะเหนวา วธการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาทปราชญรวมสมยไดเขยนไว สอดคลองกบคมภรในพระพทธศาสนาโดยบางทานไดขยายรายละเอยดของการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาทางพทธปรชญาเถรวาทเฉพาะดานโลกยะ แตในบางทานกสนใจศกษาคนควาและเขยนขอมลทางวชาการในดานโลกตระ จะสงเกตไดวา ขอมลในทางโลกตระ กคออภญญาตวสดทาย อนไดแก อาสวกขยญาณนน ยงมความหลากหลายนอยมาก เพราะหากจะเขยนโดยความรและประสบการณยอมตองอาศยการปฏบตจนถงญาณขนดงกลาวซงกระทาไดยากยง ดงนนอภญญาตวสดทายนจงเปนการคนควาขอมลทางวชาการตามคมภรทางพระพทธศาสนาเปนสวนใหญ ซงสาเหตทงหลายเหลานผวจยจะนามาทาการสรปวเคราะหอยางละเอยดในบทตอไป

                                                            

๔๘ พระเทพวสทธกว, การพฒนาจต, พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย๒๕๔๓. หนา ๑๗๐-๑๗๓.

บทท ๔ วเคราะหแนวคดเรองอภญญาในพทธปรชญาเถรวาท

ในตอนตนของงานวจยผวจยไดทาการศกษา คนควา อภญญาในพทธปรชญาเถรวาท โดยแยกงานวจยออกเปนสวน ดงเชน อภญญาในพระไตรปฎกและวธการปฏบต โดยผวจยไดเรมตนจากความหมาย รป ลกษณะของอภญญา สภาพธรรมตามแนวตางๆ อกทง อภญญาในเชงอภปรชญา ซงเกยวกบเรองของโลกและความเชอหรอความจรง ลาดบตอมาเปนอภญญาในเชงญาณวทยา ซงกเปนเรองขององคความรตางๆ พรอมทงบอเกดแหงความรและทมาของความรนนๆ จากนนกพดถงอภญญาในเชงจรยศาสตร ซงจะเกยวของกบพฤตกรรมของมนษย โดยเฉพาะในเรองของความด ในสวนของวธการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญานน ผวจยไดแยกแนวทางการปฏบตออกเปนสมถกรรมฐานและวปสสนากรรมฐานตามหลกนยมอยางแพรหลายสาหรบชาวพทธ ซงรายละเอยดขางตนของงานวจยนไดมการแจกแจงหลกการ วธการและประโยชนของสมาธอนเปนพนฐานของการปฏบต พรอมทงทศนะของปราชญรวมสมยทไดศกษาเกยวกบอภญญา โดยในลาดบตอไป ผวจยจะทาการวเคราะหแนวคดเรองอภญญาในพทธปรชญาเถรวาททงในสวนทมความสอดคลองและขดแยงกนในประเดนตางๆ อยางละเอยด โดยแยกเปนประเดนตามลาดบตอไปน ๔.๑ วเคราะหแนวคดสภาพธรรมแหงอภญญา จากขอมลการวจยขางตนผวจยพบวา อภญญามความหมายอนหลากหลายตามสภาพธรรมทใชในพระไตรปฎกและอรรถกถา ซงลวนบอกคณลกษณะอนเปนคณวเศษเหนอการรบรทางประสาทสมผส ทาใหรยงและรแจง จนถงขนเกดปญญาญาณ และความรในระดบ ภาวนามยปญญา โดยอาศยองคฌานทมสมาธเปนกาลงเปนสวนสนบสนน และเปนไปเพอการกาจดกเลสอยางกลาง โดยยงมไดถงจดหมายสงสดของการอบรมจตในทางพทธปรชญาเถรวาท ในทางพทธปรชญาเถรวาทมองอภญญาเปนปรากฏการณของประสบการณทางศาสนา ซงเกดในรางกายมนษยและแยกศกษาไดใน ๒ ทศนะคอ ทศนะทางจตวทยา ซงเปนเรองเกยวกบภายในตวเราและทศนะทางศาสนศาสตร ซงเกดจากการปรงแตงทางพธการตางๆ๑ ทงนจะเหนวาปรากฏการณดงกลาว ยอมเกยวของกบการปลกฝงศรทธา ความเชอ ความจรงทปรากฏ เงอนไขการยอมรบและมาตรฐานการวด ซงบคคลสามารถจะยอมรบอภญญาไดเมอพบเหนไดดวยตนเอง

                                                            

  ๑ บญม แทนแกว, ปรชญาศาสนา, พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส. พรนตง เฮาส, ๒๕๔๘.หนา ๖๖-๖๙.

  ๘๙

จากการปฏบตเทานน โดยจะเกดความเชอมนและศรทธาอยางแรงกลา แตถาเราไมสามารถคนพบ ความรสกและคณลกษณะพเศษดงกลาว เรากไมสามารถเขาใจความหมายของมนไดถกตอง ทงนผวจยพบวา ผททาการอธบายสภาพธรรมแหงอภญญาลวนแตไดมการฝกฝน ปฏบตจนเกดอภญญาขน ซงบางทานไมสามารถสาธยายในรายละเอยดและขนตอนของสภาพธรรมและการเกดขนไดอยางละเอยด เปนเพราะยงขาดประสบการณ รวมถงความรตามสภาพธรรมพนฐานอนเปนตรรกและความเชอมโยงตางๆ โดยจะสงเกตไดจาก การแสดงธรรมจากพทธโอษฐ ซงชดเจน กระจางแจงตอผฟงธรรมเทศนานน จงสามารถเขาถงและทาใหญาณทสสนะเกดขนกบตวตนไดอยางรวดเรว จากสภาพธรรมแหงอภญญาดงกลาวมาแลวขางตนจะพบวา อภญญาบงบอกถงความรแจง ทาใหแจงเปนปญญาญาณ ซงในพระไตรปฎกไมมงเนนใหสนใจในแนวอทธปาฏหารย แตจะใหอาศยกาลงแหงองคฌานอนเปนบาทฐานใหเกดญาณทศนะจนเขาสนพพานอนเปนหวใจของพระพทธศาสนา ซงในทนอาจกลาวไดวา ปญญาหยงรของพทธปรชญาเถรวาทกคอ อรยสจ ๔ อนมสภาพธรรมรทกข ทงทกขทางกายและทกขทางใจ รวมไปถงการสงผลระหวางกนและพจารณาปลอยวางทกขนนเสย นอกจากนสภาพธรรมอนเปนไตรลกษณและเปนสายธารแหงทกขตามแนวปฏจจสมปบาท กลวนแตเปนสภาพธรรมแหงอภญญาในทางพทธปรชญาเถรวาททงสน ทงนผวจยเหนวา ธรรมทพระพทธองคไดแสดงแลวนน ลวนแตเปนสภาพธรรมอนละเอยดออนและเปนไปตามปรากฏการทางจต ตามลกษณะตางๆ เชน สภาพแหงทกขอนเปนไตรลกษณ กรรมตามหลกอทปปจจยตา ลวนแตเปนการเปลยนแปลงทยากแกการวดและการยอมรบจนกวาจะไดมการปฏบตอยางจรงจงจนเขาถงธรรมดงกลาว สวนแนวคดสภาพธรรมแหงอภญญาของปราชญรวมสมยนน กบมงเนนรายละเอยดของคณสมบตพเศษ หรอลกษณะอนเปนวเศษแหงอภญญา เชนเรองอทธหรอการหยงรวาระจต มากกวาการทจะเขาถงนพพาน ทงนอาจเปนเพราะนพพานนนเปนเรองไกลตว เขาถงไดยากและหาตวอยางหรอผมประสบการณถายทอดไดยากในปจจบน ผดกบเรองอทธวธตางๆ อนเปนคณวเศษทเหลอเชอ แตกเปนของจรงทปรากฏเหนไดบอยครง เชนการใชพลงฝามอและพลงจกรวาลรกษาโรค กลวนแตเปนการใชกาลงของจตทมสมาธขนสงในระดบฌานมาเกยวของทงสน๒ รวมไปถงขาวสารเกยวกบการพบเหนสงแปลกๆ หรอผทรงคณในทางอทธวธปรากฏตามขาวอยบอยครงยงทาใหเกดการหลงใหลไปตามกระแสนนมากยงขน

                                                            

๒ ดรายละเอยดเพมเตมไดในหนงสอเรอง พลงจตกบสมองคอมพวเตอร.

  ๙๐

กลาวโดยสรป ผวจยคดวาสงสาคญสาหรบเรองสภาพธรรมตามแนวคดแหงอภญญานนอยทมาตรฐานการวดหรอการทาใหรเหนได รวมทงการตแผความจรงใหปรากฏ โดยการปฏบตดวยตนเอง ซงทาไดยากเพราะในยคสมยปจจบนขาดผปฏบตทตงใจทมเท เอาใจใสอยางจรงจงจนเกดประสบการณตรงเพยงพอตอการถายทอดความรนนๆในเชงวชาการ หรออาจกลาวไดวา ผลพลอยไดทพวงมากบเจโตวมตตคอ โลกยอภญญา จะตองเกดจากการปฏบตสมถะในขนฌานและจะนาไปสปญญาวมตตในทสด ลวนแตเปนสภาพธรรมทเกดขนเฉพาะแกผปฏบต โดยไมสามารถใชหลกตรรกศาสตรหรอหลกการทางวทยาศาสตรใดๆ มาเปนมาตรฐานการวดได รวมไปถงไมสามารถบอกกลาว อธบายในเชงอรรถใหผอนเขาใจได หากผนนไมปฏบตและพบเหนดวยตนเอง ดวยเหตผลทวา เจโตวมตตคอ ความหลดพนทางดานจตหรอความหลดพนดวยกาลงจต คอ ดวยสมาธของผปฏบตนนๆ นนเอง๓ ๔.๒ วเคราะหความสมพนธของอภญญา จากขอมลการวจยขางตนพบวา อภญญาเกยวของโดยตรงกบการรเหนเหนอสมผสทง ๕ อนเปนโลกยะและเกยวเนองกบสมผสทง ๖ อนเปนโลกตระอกสวนหนง ทงนการศกษาเปรยบเทยบจะชใหเหนความสอดคลอง และความแตกตางของอภญญาในเชงอภปรชญากบสมถ กรรมฐานทเปนผลโดยตรงใหถงอภญญาลาดบท ๑-๕ และเปนโลกยะ สวนอภญญาในเชงญาณวทยานน จะเปรยบเทยบกบวปสสนากรรมฐาน อนกอใหเกดอภญญาลาดบท ๖ ซงเปนโลกตระอภญญา ในตอนสดทายจะเปรยบเทยบวธการปฏบตและหลกจรยศาสตร อนเกยวเนองโดยตรงกบมรรคมองค ๘ และเจโตวมตตญาณ ๔.๒.๑ อภญญาในเชงอภปรชญากบสมถกรรมฐาน จากการวจยขางตนพบวา อภญญาในเชงอภปรชญาตามทไดกลาวไวในหวขอ ๒.๒ จะกลาวถงความมอยจรง การยอมรบในความจรงทงทางวตถและจตใจ โดยความรนนสวนใหญยงคงผานประสาทสมผสทง ๕ หรอเปนการผดรหรอผดเหนดงทกลาวมาแลวขางตน ซงลวนแตเกดจากการสะสมจนตภาพอยในสญญาและสมองนาออกมาทบทวน แตยงมการยดและปรงแตงโดยตณหา มานะ และทฎฐเขามาแสดงบทบาทจนเกดจนตภาพจากสญญาดงกลาว ทาใหไมรความจรงอนเปนไปตามกฎธรรมชาตหรอความจรงตามธรรมดาสามญอนเปนปรมตถสจจะ นอกจากนกยงมความเชอในทศนะของนกปรชญาศาสนาและนกเทวนยม ซงจะศกษาถงพระเจาโดยยงไปไมถงความจรงดงกลาว และเปนปญหาทางอภปรชญา เชนการพจารณาวา ความจรงตามธรรมชาตนน

                                                            

๓ พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต),พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, พมพครงท ๑๑. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๙. หนา ๓๑๗.

  ๙๑

ถกตองและประกอบดวยมายาหรอไมและมรปแบบอยางไร มเหตผลหรอเลอนลอย ดงททราบกนอยแลววา ความเชอหมายถง ความคด ความเขาใจและการยอมรบนบถอในสงหนงสงใดโดยไมตองมเหตผลมาสนบสนนหรอพสจนและไมวาจะมหลกฐานทจะพสจนหรอไม ผเชอยอมมนใจตอสงนนวาเปนความจรง ซงพนฐานความเชอในเรองนนๆ เกดขนกอนทจะมการพสจนหาความจรงในทางวทยาศาสตรของเรองดงกลาว ดงทไดกลาวถงความจรงในพระพทธศาสนาและความเชอในเชงอภปรชญาไวแลวขางตน ตวอยางความเหน ความเชอมนวาสตวมกรรมเปนของตน ดงพทธพจนทวา “สตวทงหลาย มกรรมเปนของตน เปนทายาทรบกรรมเปนมรดก มกรรมเปนกาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย กรรมยอมจาแนกสตว ใหเลวและดตางกน ดวยประการฉะน”๔ กนบเปนหลกอภปรชญา ซงตองการการพสจนในทางอภปรชญาและผทเขาถงอภญญาแลวเทานนจงจะมความเขาใจหลกดงกลาวไดอยางลกซง ซงจะกลาวถงตอไป อกตวอยางหนงคอ ความเชอทวา การบาเพญสมถภาวนาจะมงทาใหจตใจสงบโดยไมเกยวของกบปญญานนถกตองเพยงไร เพราะถาความสงบแลวเกดฌาน รวมถงการไดอภญญาแตไมมปญญากากบดแล และเมอหลงในคณวเศษดงกลาว กยอมทาใหฌานนนเสอมลงได หากพจารณาอภญญาจากการปฏบตบนสมถกรรมฐานจะพบวา การปฏบตดวยการรกษาศลจนเกดสมาธอนเปนบาทฐานของฌานและมกาลงใหเกดอภญญาขนจากการอธษฐานจต โดยอภญญาในทางสมถะทง ๕ ประเภทลวนเกยวเนองหรอสมพนธกน และนกปฏบตบางทานอาจไดผลจากการปฏบต สมถกรรมฐานเพยงบางประเภทแหงอภญญา แตบางทานกจะไดรบอานสงสจากบารมทสงสมมาถงหลายชนดของอภญญา และอภญญาทสาคญยงตอการนาไปใชประโยชนในทางอภปรชญา ทาใหโลกแจงขนดวยหลกการ และเหตผลจากความรเหนอสมผสของอภญญากคอ การมบพเพนวาสานสตญาณ อนเปนญาณระลกชาตไดและใชอธบายในเรองของกรรม ถดมาคอจตปปาตญาณ ซงเหนทเกดของสตวอนเกยวเนองกบกรรม โดยความเหนนนอยคกบการมตาทพยนนเอง สวนอทธวธอนเปนอภญญาทเกดจากสมถกรรมฐานนนเปนเพยงเครองประกอบทใชแสดงตอผทขาดการยอมรบ เชอถอหรอขาดความมนใจอนหนกแนนในทางปฏบตแตไมใชเปนไปเพอการยดถอเพราะอภญญาในโลกยอภญญาทง ๕ น ลวนตดหลงไดงายและหากผปฏบตเขาไมถงวปสสนาญาณทศนะกยอมจะหลงตดอยในอภญญาดงกลาวน (ดรายละเอยดในตารางท ๑ ประกอบ)

                                                            

๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๗/๓๕๖.

  ๙๒

ทงนผวจยพบวา ความเชอ ศรทธา เปนสงทจาเปนทจะนาผสนใจเขาสกระบวนการปฏบตจนรสภาพธรรมแหงอภญญาตามหลกอภปรชญาดวยการคนควาหาความจรง โดยการปฏบตสมถกรรมฐานและจะตองทมเทปฏบตอยางจรงจง จนเกดผลแลวเทานน จงจะสามารถอธบายอภญญาในฐานะปรากฏการณได

ตารางท ๑ แสดงความสมพนธของสมถกรรมฐานกบการปฏบตจนเกดผล

ศรทธา ความเชอ  ความจรงทไมตองคนควา เชอโดยไมปฏบตในชวตประจาวน 

เรมปฏบต : ดวยการถอศลวตรและทาสมาธ

(สมาธ-สมถกรรมฐาน)

พบความสข สงบ สบายใจ

ไดฌานเมอมบารมเกาสงสมไว

(อาจเกดอภญญาขนตามประเภทตางๆ)

อทธวธ : เมอมจตตงมนสง + สมาธขนสงเปนกาลง + อธษฐานจต

ปพเพนวาสานสตญาณ : เมอมจตตงมนสง + สมาธขนสงเปนกาลง + อธษฐานจต

ทพพโสต : เมอมจตตงมนสง + สมาธขนกลาง - สงเปนกาลง + อธษฐานจต

เจโตปรยญาณ + ทพยจกษญาณ : เมอมจตตงมนสง + ศลบรสทธ + สมาธขนกลาง-สงเปนกาลง + อธษฐานจต

จตปปาตญาณ + ทพยจกษญาณ : เมอมจตตงมนสง + ศลบรสทธ + สมาธขนกลางเปนกาลง + อธษฐาน

หลงตดไดงาย 

หลงตดไดงาย 

ใชพจารณา

กรรมเกา

ใชพจารณา

กรรมเกา

ใชพจารณา

กรรมเกา

  ๙๓

๔.๒.๒ อภญญาในเชงญาณวทยากบวปสสนากรรมฐาน จากผลการวจยขางตนพบวา อภญญาในเชงญาณวทยานน เกยวของกบความรโดยตรง ทงองคความร ทมาของความรและบอเกดของความร ดงไดกลาวแลวในหวขอ ๒.๓ ของบทท ๒ โดยความรทางญาณวทยาเปนความรทผานการศกษา คนควา ปฏบตทงทางตรรก การทดลองทางวทยาศาสตร จงอาจกลาวไดวา ธรรมชาตของความรทางญาณวทยาเปนความรทผดรหรอผดเหน จากการอบรม บมเพาะ สะสมและถกนามาใชอยางเปนระบบและมหลกวชาการรองรบ ซงอาจกลาวไดวา ความรทางญาณวทยา สวนมากจะเกยวของกบความรทถกยอมรบ ทงตวองคความรเอง แหลงทมาและบอเกดของความรนน ในหวขอทแลวไดกลาวถงความรในเรองของวทยาศาสตรทางจตและความรทางกายภาพ ซงโดยทวไปไมจาเปนตองพสจนทราบเพราะเปนไปตามหลกธรรมชาตสากลอยแลว แตกมนกวทยาศาสตรหลายทาน ซงศกษาญาณวทยาในดานของจตและไดกาวลวงถงอารมณและการเปลยนแปลงของจตอนเปนความรแบบภายในทเรยกวา สหชญานหรออชฌตตกญาณ (Intuitive knowledge) ตามทไดอธบายไวแลวขางตนซงลวนเกยวของกบความแทจรง ความจรงกบขอเทจจรง และสาหรบเรองนจะเหนวาความรอนแทจรงในทางญาณวทยาเกดขนโดยผานกระบวนการคดและเกดขอเทจจรงจากการทดสอบหรอพสจนทราบจนเกดผล แตในทางพทธปรชญาเถรวาทนน ความรอนแทจรงเกดจากการปฏบตเทานน โดยความจรงทปรากฏคอ อรยสจ ๔ อนเปนไตรลกษณและเปนความรระดบปญญาญาณ ทาใหเกดการแจมแจงจากผลของการปฏบตวปสสนาและความรทแจงนน กเปนความรในอภญญาชนดท ๖ คออาสวกขยญาณ อนเปนปญญารในความหลดพน ซงเปนหวใจของพทธศาสนานนเอง เราจะสงเกตไดวา ความรในทางวปสสนาคอ ญาณทศนะลาดบตางๆจนถงขนบรรลธรรมนนตางกบญาณวทยา เพราะการหยงรหรอเหนสงทงปวงตามความเปนจรงนนเปนอภญญาทลกซงยงกวาญาณวทยาในระดบทฤษฎ หากพจารณาความรอนเกดขนจากการปฏบตวปสสนากรรมฐาน ซงไดอธบายไวแลวในหวขอ ๓.๒ ของบทท ๓ จะเหนวา ญาณทศนะนนมลาดบตางๆ มากมายโดยประมาณได ๑๖ ขนตามสมมต ซงลวนเกดจากความรขนอภญญามาประกอบจนครบทง ๖ ประเภทและความรดงกลาวยากทจะอธบายใหผไมปฏบตเขาใจไดดงเชนความรทางญาณวทยาทวไป แตหากใหอธบายอยางงายๆ ปญญาความรทเกดจากญาณวทยาภาคทฤษฎกคงมเพยงสตมยปญญาและจนตามยปญญาเทานน เพราะความรแจงในอภญญาประเภทท ๖ ยอมเกดไดเมอบรรลผลจากการปฏบตวปสสนาเทานน คอภาวนามยปญญา (ดรายละเอยดในตารางท ๒ ประกอบ) ทงนผวจยพบวา ความรอนสะสมจากญาณวทยาจะถกนามาใชในเชงกายภาพและการดารงชพ สวนความรจากการฝกฝนปฏบตวปสสนากรรมฐานจนเกดญาณทสสนะขนตามลาดบขน

  ๙๔

ของญาณ จะเปนการบมเพาะจตใหเกดการพฒนาในเชงศกยภาพและความเปนสามญลกษณะของจตจนในทายทสดกเกดการละ วาง ทงกายและจต กลาวคอปลอยวางแมกระทงความรในเชงญาณวทยา ซงมการเปลยนแปลงไปตามกาลสมยดวยเชนกน

ตารางท ๒ แสดงความสมพนธของวปสสนากรรมฐานกบการปฏบตจนเกดผล

ศรทธา ความเชอ เรมปฏบต : ดวยการถอศลและกาหนด

สตปฏฐาน (สมาธ-วปสสนากรรมฐาน)

พบความสข สงบ สบายใจ

(จนตามยปญญา)

ญาณวทยาพนฐาน

(ภาคทฤษฎ)

อภญญา ๕ จากการปฏบตสมถกรรมฐาน : ญาณทศนะ

อทธวธ : เมอมจตตงมนสง + สมาธขนสงเปนกาลง + อธษฐานจต

ทพพโสต : เมอมจตตงมนสง + สมาธขนกลาง - สงเปนกาลง + อธษฐานจต

เจโตปรยญาณ + ทพยจกษญาณ : เมอมจตตงมนสง + ศลบรสทธ + สมาธขนกลาง-

สงเปนกาลง + อธษฐานจต

ปพเพนวาสานสตญาณ : เมอมจตตงมนสง + สมาธขนสงเปนกาลง + อธษฐานจต

จตปปาตญาณ + ทพยจกษญาณ : เมอมจตตงมนสง + ศลบรสทธ + สมาธขนกลาง

เปนกาลง + อธษฐานจต

ไดปญญา

ญาณทศนะ

ตามลาดบ

๑๖ โดย

สมมต

(ภาวนามย

ปญญา)

บรรลธรรม

ตามลาดบ

พระข

นาสพ ฌาน ๔

เกดปญญา

(สตตมยปญญา)

  ๙๕

๔.๒.๓ อภญญาในเชงจรยศาสตรกบวธปฏบตเพอใหเขาถงอภญญา จากการศกษาคนควาในงานวจยนพบวา อภญญามสวนเกยวของกบจรยศาสตรอยางมาก โดยเฉพาะวธและขบวนการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญา ทงนผวจยไดเขยนแยกเนอหาสาระของ จรยศาสตรไวแลวในตอนตนของงานวจย ในลาดบตอไปจะพดถง ความเกยวของของการปฏบตตามแนวทางตางๆ กบผลทางจรยศาสตร การฝกสมาธขนพนฐานนบเรมจากผเรมปฏบตมความเชอและแรงศรทธา จงไดลงมอปฏบต ทงนสมาธขนพนฐานลวนสอนใหมงสความสงบของจต ไมซดสายและอาจเกดปตสขโดยไมมปญญาญาณ ซงถาผปฏบตไดฝกฝนในระยะเวลาอนสมควร จตกจะถกอบรม หลอหลอมใหมความสงบนง และทาใหเกดการเสพคนจนสามารถนาไปใชในชวตประจาวน ทาใหผฝกฝนมความอดทน อดกลนตอภาวะ เหตการณหรอสงอนไมพงประสงคทเกดขน และสามารถผานพนไปไดดวยด ดวยเหตผลดงกลาวน นบวาบคคลผปฏบตจะมความเจรญทางจตไดด ดวยการอดกลนตอสภาพแวดลอมทกดดนนนเอง ขอนยอมอธบายใหเหนวา คณธรรมหรอจรยธรรมอนปรากฏแกผปฏบตฝกฝนสมาธ ยอมบงเกดขนไดในระดบหนง หากการฝกสมาธกาวเลยขนพนฐานขนไปโดยลาดบ จนเขาสฌานอนเปนสมถกรรมฐาน ผปฏบตกจะมความสข สงบ ปตและเกดอเบกขาขน ดวยสภาวะดงกลาวนจะทาใหผปฏบตควบคมดแลจตใจของตนเองไดมากยงขนและการอดทนอดกลนในการกระทากจในชวตประจาวนตอสงอนไมพงประสงค กจะมมากขน ทงนยงไมรวมถงผทมบญบารมสงสมการปฏบตตามหลกสมถจนเกดอภญญาขน ซงสามารถนาคณวเศษแหงอภญญาไปใชประโยชนไดอกสวนหนง แตอยางไรกตามผปฏบตทยงเขาไมถงแกนธรรมอนแทจรงของพระพทธศาสนามกจะเกดความไขวเขวทางดานความคดและตดหลงในผลของอภญญาจากการปฏบตนน ทาใหนาผลแหงอภญญาทไดไปใชในทางทผดตอคณธรรมและจรยธรรม ซงเมอคดผด การปฏบตกยอมผดตามมา ดงมตวอยางในสมยพทธกาล ซงมหลกฐานปรากฏในคมภรพระไตรปฎก ทงในพระวนยและในพระสตร ในพระวนยปฎก ปรากฏในตตยปาราชกสกขาบทตงแตขอ ๑๗๖ ถงขอ ๑๗๙ สวนในพระสตตนตปฎก ปรากฏในเวสาลสตรตงแตขอ ๑๓๔๘ ถงขอ ๑๓๔๙๕ โดยเรองมอยวา ภกษทปฏบตดวยการคดผดหรอหลงผดและเขาใจผดในทสดกฆาตวตาย ฆากนและกน รวมทงจางใหผอนฆาตน จนพระพทธองคตองออกบญญตสกขาบทขนมาควบคม ปญหาการนาสมาธขนฌานไปใชกนบเปนอปสรรคตอการปฏบตธรรม ดงเชนตวอยางพระเทวทต เมอถกลาภสกการะและความสรรเสรญครอบงาจตกเกดความปรารถนาอยากเปนใหญ

                                                            

๕ ส.ม. (ไทย) ๑๙/๑๓๔๘-๑๓๔๙/๓๒๖-๓๒๘.

  ๙๖

ในหมสงฆ คดจะปกครองสงฆแทนพระพทธเจา จงทาใหเสอมฤทธ ดงพทธพจนทวา “ไมไผยอมตกขยเพอฆาตน ยอมตกขยเพอความวอดวายเฉกเชนเดยวกบไมออ และแมมาอสดรยอมตงครรภเพอฆาตนและความวอดวายเชนกน”๖ จากขอความดงกลาวขางตนจะเหนไดวา การฝกปฏบตขนสมาธและสมถกรรมฐาน จนถงการไดอภญญาลวนแตมผลในทางคณธรรมและจรยธรรมตอผปฏบตและผพบเหนทงสน หากแตการนอมลาภในโลกธรรม ๘ จะบงเกดขนไดงายถาผปฏบตนนยงเขาไมถงแกนธรรมในทางพระพทธศาสนา ซงกคลายกบหนทบหญา เพยงสงบระงาไดคเดยว เมอเปดหนออกหญากกลบฟนคนขนมาใหม ในลาดบตอไปจะพดถงผลของการปฏบตในเชงวปสสนาตอคณธรรมและจรยธรรม ซงแตกตางอยางมากจาก ๒ หวขอแรกขางตน กลาวคอ การเจรญวปสสนาโดยอาศยมรรคมองค ๘ นน เปนทางเลอกปฏบตในการดาเนนชพ ตลอดทกขณะ ไมวางเวนการพจารณาองคธรรมอนไดแก องค ๓ คอ อาตาป สตมา สมปชาโน ทเพยรเผากเลสใหเรารอนและพจารณาเหนทกข เหตแหงทกข การดบทกขไปโดยสน ดวยความมสตและสมปชญญะ รตวทวพรอมในทกขณะจตผานระบบสมผสทง ๖ ของอายาตนะ อนเปนวธใหปญญาญาณเกดขนและนาเขาสนพพาน ซงเปนแกนของพระพทธศาสนาและเปนอภญญาตวท ๖ ทสาคญยง ซงผทไดธรรมะในขอน ยอมจะมคณธรรมและจรยธรรมอนเปยมลน โดยจะกระทาความดสงสด เพอตนเองและสงคม และจะกาวลวงผานโลกธรรม ๘ ไดอยางหนกแนน และเหตททาใหวปสสนาธระสามารถพฒนาจตของผปฏบตใหมคณธรรมและจรยธรรมแนบแนนกเพราะการทาวปสสนานน จตจะเหนสภาวะของขนธ ๕ ตามความเปนจรง โดยเฉพาะอยางยงผทตงใจฝกฝนปฏบตดวยความเพยรอยางสมาเสมอตดตอกนนานเปนเวลาอนสมควรแลว ยอมสามารถผานสภาพทกขทางกายหรอมองเหนโรคาพยาธเปนไปตามธรรมดาสามญ ไมยดกบทกขเหลานน อกทงทกขทเกดทางจต จากการปรงของสงขารขนธ จนเกดเวทนารปแบบตางๆ ขนกไมหวนไหว จนผปฏบตสามารถปลงสงขารขนธไดตามความเปนจรงดวยบญบารมทสงสม จงทาใหผปฏบตนน ปลอยวางสงกระทบภายนอกและภายในทกดดนในชวตประจาวนและตงสตระลกนกไวทจตของตนตามความเปนจรงดวยปจจบนอารมณตลอด โดยมใหกเลสอนเปนราคะ โทสะ โมหะ ครอบงาและเมอผปฏบตบรรลในธรรม กยอมเขาใจสงทงปวงตามไตรลกษณและหลกแหงปฏจสมทบาท ซงกคอผลสงสดในทางจรยธรรมทมนษยหรอสรรพสตวจะสามารถเขาถงหลกธรรมของพทธปรชญาเถรวาทนนได

                                                            

๖ ว.จ. (ไทย) ๗/๓๓๕/๑๘๐.

  ๙๗

๔.๓ วเคราะหแนวคดอภญญาของปราชญรวมสมยตออภญญาในพระไตรปฎก ตามทผวจยไดทาการวเคราะหแนวคดเรองอภญญาในพทธปรชญาเถรวาทโดยพจารณาจากสภาพธรรมแหงอภญญา และความสมพนธของอภญญาโดยเทยบระหวางอภปรชญากบ สมถกรรมฐาน ญาณวทยากบวปสสนากรรมฐานและจรยศาสตรกบการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาไวในบทท ๒ แลวนน ในลาดบตอไปผวจยจะทาการวเคราะหแนวคดอภญญาของปราชญรวมสมยตออภญญาในพระไตรปฎก โดยจะแยกวเคราะหของปราชญแตละทานทไดแสดงทศนะไวแลวในบทท ๓ วามความสอดคลองหรอขดแยงอยางไรกบอภญญาในพระไตรปฎก จากขอมลขางตนเราทราบวา อภญญาเปนความหยงรททาใหบคคลรแจงในความรทเหนอประสาทสมผสทง ๕ อนเปนสภาพธรรมตามความเปนจรงและเกยวเนองกบกฎแหงกรรมทางพระพทธศาสนา ดงนน ความรความเขาใจและการเขาถงอภญญาจงสาคญยงตอการเขาถงแกนธรรมในพทธปรชญาเถรวาท ทงนผวจยจะแยกวเคราะหแนวคดของอภญญาโดยยอในแตละประเภทตามหลกพระไตรปฎกและจะเปรยบเทยบแนวคดของปราชญทานตางๆ เกยวกบอภญญาในแตละประเภท เพอใหเหนความแตกตางในทางยคสมยทเปลยนไปของอภญญา อทธวธ เปนการแสดงคณลกษณะวเศษเหนอธรรมชาตทมนษยสามารถสมผสไดดวยประสาทสมผสทง ๕ หรอการแสดงฤทธในลกษณะตางๆ ถง ๑๐ ลกษณะ โดยบางลกษณะมปรากฏอยในพระสตรซงไดยกตวอยางไวแลวขางตน ทพพโสต เปนความสามารถพเศษในการฟงโดยอาศยอานาจของฌานสมาบตทาใหสามารถฟงเสยงทอยใกลและไกลเกนกวามนษยธรรมดาจะฟงได เจโตปรยญาณ เปนความสามารถรวาระจตของบคคล ทงของตนเองและผอน โดยสภาพจตตางๆ ๑๘ ลกษณะ พรอมทงการรทคตและสคตของสตวทงหลาย ดวยการใชเจโตปรยญาณนควบคกบจกษญาณ บพเพนวาสานสตญาณ เปนความสามารถพเศษทจะระลกชาตไดตามกาลงมากบางนอยบาง พรอมทงทราบถงสถานภาพของตนเองในชาตนนๆ ดวยตามรายละเอยดทไดเขยนไวแลวขางตน จตปปาตญาณ เปนความสามารถพเศษทเหนการเวยนวายตายเกดของสรรพสตวดวยทพยจกษ โดยการเหนชดเจนดงเชนตาเนอ ดวยการเหนลกลงไปถงกรรมทงดและชวของสตวเหลานน โดยญาณนจะเกดเหนไดดวยการเจรญความเพยรของอทธบาท ๔ หรอเกดขนโดยผลของการเสวยภพภมของเทวดาและพรหม เปนตน

  ๙๘

อาสวกขยญาณ เปนอภญญาในโลกตระทกาจดกเลสออกไปดวยการบรรลเจโตวมตตและปญญาวมตตพรอมทงรชดตามสภาพธรรมทเปนจรง ทาใหจตหลดพนและเขาสนพพานอนเปนแกนธรรมทางพระพทธศาสนาในทสด สวนแนวคดเรองอภญญาของอาจารยพร รตนสวรรณในประเภทตางๆ ของอภญญาพอสรปไดดงตอไปน อทธวธ ทานอาจารยพร รตนสวรรณไดพดถงสวนของอทธปาฏหารยทง ๑๐ ดวยการทาจตใหตงมนบรสทธแลวจงนอมจตเพอฤทธตางๆ โดยใชกาลงของสมาธขนสงคอ จตตถฌานพรอมทงความชานาญอนเปนวสทง ๕ และองค ๘ ประกอบในจตนอกจากนทานไดแยกการถอดจตหรอเนรมตกายทพย ซงโดยทวไปเรยก มโนมยทธไวตางหากอกหวขอหนงจากอทธวธ ซงรายละเอยดสวนใหญพดถงการเขาสมาธจนแนบแนนตงแตปฐมฌานถงจตตถฌานจงจะสามารถควบคมกายทพยแยกออกจากกายเนอได ทพพโสต ทานอธบายไววา เมอเขาสมาธถงขนฌานและกาหนดถงเสยงทอยไกลเกนกวาวสยของหมนษยธรรมดาจะไดยนดวยการบรกรรมสมาธจตหรออธษฐานจต ซงจะตองกระทาในชวงถอยออกจากฌาน ๔ แลวเรากสามารถเรมไดยนเสยงทละเอยดขนโดยลาดบจากเสยงทหยาบไปจนถงเสยงทละเอยดในทศทง ๑๐ เจโตปรยญาณ ญาณนจะสาเรจดวยอานาจทพยจกษญาณ ซงเปนบรกรรมเบองตนกอนกาวเขาสการกาหนดดจตหรออธษฐานจต ดงนนเจโตปรยญาณจะยงชดเจนมากขนเมอสมาธมกาลงสงขน จนแสงสวางหรอโอภาสในทพยจกษญาณมมากนนเอง ปพเพนวาสานสสตญาณ ทานไดกลาวไววา การระลกชาต ยอมประกอบดวยปจจย ๔ ประการคอ ๑. ความจาไวในจตใตสานกหรอภวงคจต ๒. รางกายกบจตหรอวญญาณไมใชของสงเดยวกน ดงนนเมอคนตายจงตายแตรางกาย โดยจตวญญาณมไดดบสญ แตไปปฏสนธโดยนาจตใตสานกไปดวย ๓. การระลกชาตจะเกดเฉพาะในเดกทยงไมมเรองราวใหมๆ เขาสสมองและไปซอนทบจตใตสานก จนทาใหภวงคจตไมแสดงผลปรากฏ ๔. จตเปนผจดจาเหตการณไมใชสมอง จตปปาตญาณ ทานเขยนไววา ญาณนตองใชแสงสวางมากจงตองใชทพยจกษเปนบาทฐานอกเชนกน โดยทงนจะตองปฏบตอยเนองๆ อนเปนศลวตรและอธษฐานจตในกาลงแหงฌาน ทาใหเหนการจตและอบตของสตวทงหลายจนรทมาของเหลาสรรพสตวไดอยางชดเจน

  ๙๙

อาสวกขยญาณ สาหรบอาสวกขยญาณนน ทานอาจารยพร รตนสวรรณยงศกษาและเขยนไดไมจบทานกจากไปกอนจงไมมสาระทเปนรายละเอยด สรปแนวคดของทานอาจารยพร รตนสวรรณ จะเหนไดวาทานไดศกษาคนควาและเชอในความมอย ความจรงทปรากฏพรอมทงสามารถปฏบตใหเขาถงไดในทกประเภทของอภญญา โดยทานไดศกษาและใหรายละเอยดไวมากกวาทรจนาไวในพระไตรปฎก อาจเปนเพราะทานไดศกษาทงพระไตรปฎก อรรถกถา ธรรมบทตางๆ และยงไดลงมอปฏบตอยางจรงจง จนเกดความรความเขาใจและไดประสบการณโดยตรงจากการปฏบตและรายละเอยดกเปนการสอดคลองตรงตามแนวคดพระไตรปฎกทงสน สวนแนวคดของพระพรหมคณาภรณ จะมงเนนไปในโลกตระอภญญา ซงเปนไปเพอการบรรลและหลดพนโดยทานมแนวคดสอดคลองกบจตวเคราะหของจตแพทยสมยใหม กลาวคอองคประกอบของการปฏบตเพอเขาถงอภญญาในประเภทท ๖ คอ การปฏบตตามแนวทางวปสสนา เพอใหรในไตรลกษณอนเปนสภาวธรรม ซงเปนปรมตถโดยการใชสตปฏฐานเปนเครองมอในการเพมศกยภาพของจตใหมคณภาพ เพอไปรบรความรทจะเกดขนอนเปนปญญาญาณทสสนะ สวนความรตามจตวเคราะห ทานเจาคณพดถงฝายทเปนตวการคอยกาหนดหรอสงเกต เพงพจารณา เพอใหรวา อาการนนเปนอยางไร มความมงหมายอยางไร และเขาใจตามความเปนจรง อกองคประกอบหนงคอ ฝายทถกกระทาหรอถกกาหนด อนเปนสงธรรมดาสามญทวไปในปจจบน การปฏบตเพอเขาถงอภญญาประเภทนใหสตตามกาหนดอยกบสงทกระทาหรอกาลงเปนไป คอ ใหใจอยกบสงทกระทานนไมมการวนจฉยความถกผดใดๆ หรอแมแตการคมจตไวกบอารมณของกระแสการทากจ โดยไมใสอารมณ ผด ชอบ ชว ด เขาไปเจอปน ซงในทนกสอดคลองกบการฝกฝนจตในรปแบบจตวทยาสมยใหมทใชเพอลดความทกข เมอพจารณาเหนทกข วาเกดขนอยางไร จนทกขนนหมดไป ความกลมใจ กงวลใจ หรอความโกรธ กจะบรรเทาลงและหยดหายไป นเปนแบบอยางในการรกษาตามหลกจตวทยาของจตแพทย เพอไมใหจตลองลอยไมมทยดเหนยวหรอออยองอยกบอารมณลอยๆ ทาใหเลอนลอยและขาดสตจนถงขนเสยสตในทสด สรปแนวคดของทานเจาคณพระพรหมคณาภรณไดวา ทานศกษาคนควาเปรยบเทยบและใหรายละเอยดของอภญญาในประเภทท ๖ ดวยหลกจตวทยาสมยใหมและสอดคลองกบอภญญาในพระไตรปฎกอยางยง โดยเฉพาะการศกษาคนควาของทานแตกฉานมากลงไปในทกสาขาวชา ทานจงสามารถกาหนดรายละเอยด ความสมพนธ และความเชอมโยงตางๆ ในการปฏบตไดอยางละเอยด เมอเทยบกบคาบรรยายทมอยในพระไตรปฎก อรรถกถาหรอในคมภรตางๆ

  ๑๐๐

ทงนการศกษาคนควาของทาน จงเปนประโยชนอยางมากตอผศกษาคนควาในแนวพทธปรชญาเถรวาท สาหรบแนวคดของทานพทธทาสภกขตอเรองอภญญาซงทานเนนในดานอภปรชญานน ทานอธบายถงความเปนจรง ความมอย การปฏบตดวยศล ดวยสมาธเพอการปลอยวางหลดพน ซงทานมทศนะของการปฏบตตามธรรมชาต ไมยดแบบพธรตองเพยงแตยกจตขนพจารณาในแตละขนใหลกลงไปจนกระทงเกดการเหนแจมแจงตามความเปนจรงตอโลกและเกดความปราโมทย ปต ทาใหจตสามารถรวม สงบรางบเปนปฏสทธ ไมฟงและซดสาย จากนนจงเรมพจารณาธรรมดวยการใชอานาจหรอกาลงสมาธทจตมอยในขนฌาน โดยทานไมมงเนนในเรองการเขาฌาน สรปแนวคดของทานพทธทาสภกขไดวา ทานมงเนนการพจารณาสภาวธรรมตามความเปนจรงใหเกดความร ความเหนในสงขารตามความเปนจรงดวยการกาหนดสมาธขนพนฐานใหมกาลง ซงลวนแตเปนพนฐานของอภญญาประเภทท ๖ และจะสงเกตไดวาทานมงเนนความสงบทไมใชฌานแตจตมกาลงในขนจตสอนจตทาใหเกดปญญาขนและทานไมสนใจในอภญญาของ โลกยะ ๕ ประเภท แตกลบมงเนนการนาธรรมชาตเขามามบทบาทในทางการปฏบต เชน การสรางสภาพแวดลอมและการเฝาดจตอยางตอเนอง จนเหนสภาวะอนแทจรงของจต ทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต นบเปนผทมความรและศกษาคนควาเรองอภญญาอยางยงผหนง โดยทานมแนวคดตออภญญาวาจะสามารถเกดขนได ผปฏบตจะตองเขาถงฌาน ๔ โดยการเพงกสณ ๘ เทานน ทงนผปฏบตตองฝกฝนจนเกดความชานาญและหลากหลายและแนวคดของอภญญาในแตละประเภททานไดแสดงไวดงน อทธวธ ทานกลาววาจะสามารถเกดขนได ผปฏบตตองมอทธบาท ๔ และเขาฌานสมาบตถงฌานท ๔ จงถอยออกมาอธษฐานจตจากนนกกลบเขาไปสฌานอกจงจะเกดฤทธขน สวนทพพโสต เจโตปรยญาณ ปพเพนวาสานสสตญาณ จตปปาตยญาณนน ทานแสดงทศนะไวคลายคลงกบของทานอาจารยพร รตนสวรรณ สวนรายละเอยดของอภญญาประเภทท ๖ ทานไดเขยนไวสอดคลองกบขอมลปฐมภมของพระไตรปฎก จงสรปไดวาทานมแนวศกษาคนควาใกลเคยงกบทานอาจารยพร รตนสวรรณเปนอยางยง พระเทพวสทธกว ทานไดแสดงแนวคดของอภญญาในโลกยทง ๕ ประเภทไวใกลเคยงกบอาจารยทานอนๆ ดงทกลาวมาแลวขางตนและทานยงใหทศนะเพมเตมวา ผใดสามารถไดอภญญาจต จดวาเปนผมบญควรแกการเคารพบชาเพราะจตไดพฒนาขนสระดบสงและกระทาไดยาก สวนในอภญญาประเภทท ๖ ทานไมไดกลาวถงในรายละเอยดไว

  ๑๐๑

จากการวเคราะหเปรยบเทยบแนวคดอภญญาของปราชญรวมสมยตออภญญาในพระไตรปฎกแลว ผวจยไดวเคราะหเปรยบเทยบแนวคดตออภญญาของปราชญรวมสมย ๒ ทานเพอเปนตวอยาง โดยผวจยพบวา ทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต ไดอธบายขนตอนการปฏบตจนเขาถงอภญญาประเภทตางๆ ไวอยางละเอยด ซงสามารถจะนามาเปรยบเทยบและวเคราะหรวมกบการปฏบตจนเขาถงอภญญาททานอาจารยพร รตนสวรรณไดแสดงไว ดงตารางตอไปน ตารางท ๓ วเคราะหแนวคดอภญญาของปราชญรวมสมย

ความเหนของทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต

ความเหนของทานอาจารยพร รตนสวรรณ

สรป วเคราะห

ปพเพนวาสานสตญาณ

การเขาถงอภญญาประเภทน ผปฏบตจะตองเขาฌานทง ๔ ตามลาดบ จากนนกออกจากฌานแลวระลกถงขนธยอนกลบไปในอดตทเคยอยอาศยในภพกอนๆ

การทคนเราสามารถรอดตไดไมใชจาไวในสมอง แตจาไวในจตใตสานก คอ ภวงคจต โดยสมองทาหนาทเปนเครองมอเกบประสบการณทางปราสาทสมผสลงในภวงคจต

จากขอความขางตนจะเหนวา ความจาหรอการรอดตลวนมาจากการเกบสะสมประสบการณไวภายใตจตสานก โดยทานอาจารยพร รตนสวรรณเรยกวา เกบในภวงคจต สวนทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานตเรยกวา เกบไวในขนธ (ซงขนธทง ๕ กรวมเปนจตในขณะหนงๆนนเอง จงพอสรปไดวาทง ๒ ทาน ใหขอมลในการปฏบตทสอดคลองกน

  ๑๐๒

ความเหนของทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต

ความเหนของทานอาจารยพร รตนสวรรณ

สรป วเคราะห

จตปปาตญาณ สาหรบการเขาถงอภญญาประเภทน ทานอธบายวา ผปฏบตจะตองเขาฌาน โดยเพงเตโชกสณ(ไฟ) โอทาตกสณ(ของสขาว) หรออาโลกกสณ(แสงสวาง) อยางใดอยางหนงเปนอารมณ จนเกดตาทพย สามารถมองเหนสงทถกบง ถกกนตลอดจนความเปนอยของสรรพสตว

ทานอาจารยไดใหทศนะวา เพอเขาถงอภญญาประเภทน เวลาเขาสมาธตองกาหนดแสงสวางไวในใจดวยอโลกกสณแลวจงนอมจตไปเพอรจตและอบตของสตวทงหลายดวยทพยจกษ

จากขอความขางตนจะเหนไดวา การเขาถงอภญญาประเภทนจะตองใชกาลงสมาธกาหนดใหเหนแสงสวางเสยกอน จากนนจงอธษฐานจตไปเพอรความเปนอยของสรรพสตวทงหลาย ซงทานอาจารยทง ๒ ทานไดอธบายไวสอดคลองกน

หมายเหต สาหรบพระเทพวสทธกว ไดเพมเตมการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาประเภทนดวย อานาปานสตนอกเหนอจากการเพงอโลกกสณ เตโชกสณ และโอทาตกสณ

  ๑๐๓

ความเหนของทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต

ความเหนของทานอาจารยพร รตนสวรรณ

สรป วเคราะห

อทธวธ ทานอาจารยไดอธบายถงการเขาถงอภญญาประเภทนวา ผปฏบตควรจะตองมอทธบาท ๔ จากนนกเขาฌานสมาบตแลวจงอธษฐาน เมอออกจากฌานจากนนกเขาฌานอกรอบหนงและเมอถอนออกจากฌาน ฤทธหรอปาฏหารยกจะเกดขน ทงนประเภทของฤทธ ยอมเกดขนคกบชนดของกสณ ดงทไดกลาวไวแลวในบทท ๓

ทานอาจารยไดกลาวถงการเขาถงอภญญาประเภทนดวยการทาสมาธขนสง (จตตถฌาน) จนเกดความชานาญ โดยคณสมบตของผทจะกระทาอทธปาฏหารยไดนน จตตองมโอภาสและไมหวนไหวเพราะความมดจากกเลสทงปวง

จะสงเกตไดวาทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานตไดกลาวถง การเขาออกฌานถง ๒ ครงกอนจะบรรลอภญญาประเภทน แตทานอาจารยพร รตนสวรรณเพยงกลาววา ตองเขาสมาธขนสงและมความชานาญจนถงวสทง ๕ (คอการเขาออกฌานไดอยางคลองแคลว)

  ๑๐๔

ความเหนของทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต

ความเหนของทานอาจารยพร

รตนสวรรณ

สรป วเคราะห

เจโตปรยญาณ ทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต เพยงกลาวถง การเขาอภญญาประเภทน ดวยการเพงอโลกกสณเทานน

ทานอาจารยพร รตนสวรรณไดอธบาย การเขาถงอภญญาประเภทนวา ตองอาศยทพยจกษญาณเปนบรกรรมแหงญาณน จากนนจงเจรญ อโลกกสณ แลวจงคอยกาหนดดจตใหเหนสของโลหตในหทยกอนจะสามารถกาวจากจตสจตไดโดยไมตองดหทยรป

ทานอาจารยทง ๒ ทานไดอธบายถงวธการเขาถงอภญญาประเภทนอยางสอดคลองกน โดยทานอาจารยพร ไดใหรายละเอยดและขนตอนปลกยอยไวมากกวา

หมายเหต สาหรบพระเทพวสทธกวไดใหความเหนเกยวกบอภญญาประเภทนวา อานาปานสตกสามารถทาใหเกดอภญญาประเภทนได

  ๑๐๕

ความเหนของทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต

ความเหนของทานอาจารยพร รตนสวรรณ

สรป วเคราะห

ทพยโสตญาณ ทานอาจารยเสวตร เปยมพงศสานต กลาวถงผปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาประเภทนวา ตองปฏบตทานองเดยวกบการทจะไดอทธวธ จากนนจงลาดบระยะใกล – ไกลหรอหยาบจนถงละเอยดของเสยงทอยหางออกไปดวยกาลงสมาธ

สาหรบทานอาจารยพร รตนสวรรณ ไดอธบายการเขาถงอภญญาประเภทนวา จะตองเขาสฌานอนเปนบาทฐานของอภญญากอน แลวออกจากฌานมาบรกรรมสมาธจตถงนมตในลาดบตางๆ โดยเรมจากเสยงทหยาบกอนแลวจงเขาสเสยงทละเอยดและกาหนดระยะใกลแลวจงเลอนระยะไกลออกไปจนในทสดสามารถแยกเสยงทปะปนคละเคลากนอยออกเปนอยางๆได

จะเหนวาทานอาจารยพรไดศกษาคนควาอยางละเอยดโดยเฉพาะขอปลกยอยของการปฏบต ซงทานสามารถแจกแจงไดอยางละเอยดชดเจน

อาสวกขยญาณ

- ทานอาจารยพร รตนสวรรณไดเขยนอภญญาประเภทนไวกอนททานจะสนวา สามารถเกดขนจากการตรสรและแจงในธรรม

จะสงเกตไดวา อภญญาประเภทโลกตรธรรมน ผทจะเขาถงและบรรยายไดอยางละเอยดถองแทยอมตองเขาถงดวยการปฏบตจนบรรลในอภญญาดงกลาว ซงผวจยไมสามารถรไดวา ทานใดไดกาวไปถงอรหนตบาง จงยากทจะวเคราะหอภญญาประเภทน

  ๑๐๖

เหตทผวจยไดทาการวเคราะหและเปรยบเทยบเฉพาะทศนะของทานอาจารยทง ๒ ทานเปนหลก เนองจากอาจารยทานอนๆ ไดกลาวถงรายละเอยดของการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญาเหลานนอยกวาอาจารยทง ๒ ทานน กลาวโดยสรป จากขอมลขางตนจะเหนวา อภญญาเกยวของและสมพนธกบศาสตรตางๆ มากมาย และปราชญทศกษาคนควากไดเขยนบรรยายถงความเชอและความจรงอนเปนไปของโลกทางอภปรชญาดวยมมมองทางอภญญาอนเปนกาลงของสมถะ ซงสามารถปฏบตใหเกดขนไดจรง ตามสภาพธรรมทกลาวไวแลวในบทท ๒ และบทท ๓ และเพอชวยอธบายใหกระจางแจงมากยงขน ผวจยพบวา อภญญาเปนเครองมอเพอใหเกดความรในความจรงของโลกสมมตหรอตามกฎแหงกรรมในทางพทธปรชญาเถรวาท อกทงยงสามารถอธบายในเรองของญาณวทยาและวทยาศาสตรทางจตใหเขาใจกระจางขน นอกจากนปราชญทกทานทผวจยไดเขยนถง ลวนแตศกษาคนควาอภญญาในดานตางๆ ซงสอดคลองกบอภญญาตามหลกพระไตรปฎกทงสน เพยงแตบางทานเนนการปฏบตวปสสนาลวนๆ โดยไมฝกใฝในดานสมถะ แตบางทานกศกษาครบถวน การปฏบตทลกซงหรอปฏบตมาพอสมควร จนเกดผลขนเทานนจงสามารถบรรยายความเขาใจอภญญาไดอยางกระจาง จากการวจยในครงน ผวจยพบวา อภญญาอนเปนความรยง ซงอยเหนอกฎเกณฑทางวทยาศาสตร จงเปนขอจากดในการพสจนดวยความรทางวทยาศาสตรทวไป แตจะตองเขาถงดวยตนเองจากการปฏบตตามขนตอนทไดนาเสนอไวแลวในบทท ๓ เทานน และจากเหตผลดงกลาวน จงทาใหปรชญาจากคายตางๆ อาท จตนยม ประสบการณนยม หรอแมแตเหตผลนยม กไมสามารถใชวเคราะหเทยบเคยงกบหลกอภญญาได ๔.๔ สรป จากขอความขางตนของบทท ๔ จะพบวา อภญญาเปนสภาพธรรมทรแจงตามความเปนจรงหากแตเหนอประสาทสมผสของมนษยทจะสมผสได ทงนจะตองฝกฝนปฏบตกนอยางจรงจง โดยมความพรอมทางดานศลวตร กลาวคอจะตองสารวมระวงไมใหละเมดในศล และมความเชอเปนตวตง อยางไรกดเพอใหจตไดรบการอบรมพฒนาไปถงขนอภญญานน ผปฏบตจะตองใช อทธบาท ๔ ผนวกกบการปฏบตสมาธจนถงฌานในลาดบตางๆ ทงรปฌานและอรปฌาน จงจะได โลกยอภญญา ๕ ประเภทและจะเกดขนแกผทไดรบการสงสมบารมและปฏบตฌานมาแลวในอดต สวนอภญญาประเภทท ๖ ในโลกตระจะตองยกจตจากจตตถฌานขนสวปสสนาจงจะเกดญาณ

  ๑๐๗

ทศนะขน จนเหนผลดวยการบรรลธรรมแลวนนอภญญาประเภทนจงเกด ทงนการปฏบตธรรมทประสบผลสาเรจสามารถแบงออกเปน ๔ ประเภททเราเรยกวา ปฏปทา ๔ คอ๗ ๑. ทกขา ปฏปทา ทนธาภญญา หมายถง ปฏบตยากลาบาก ทงร (มอภญญา) ชา ๒. ทกขา ปฏปทา ขปปาภญญา หมายถง ปฏบตยากลาบาก แตร (มอภญญา) เรว ๓. สขา ปฏปทา ทนธาภญญา หมายถง ปฏบตสะดวกสบาย แตร (มอภญญา) ชา ๔. สขา ปฏปทา ขปปาภญญา หมายถง ปฏบตสะดวกสบาย ทงร (มอภญญา) เรว ผปฏบตทจะเขาถงความสาเรจไดจะตองมองคประกอบตางๆหลายอยางตลอดระยะเวลาของการปฏบต แตปจจยสาคญอยางยง คอ การทาสมาธ ซงมรปแบบอนหลากหลายตามความถนดของผปฏบตและกเปนตวบงบอกใหผปฏบตสามารถปฏบตใหกาวหนาไดยากหรองายและชาหรอเรวอกดวย นอกจากแนวทางการปฏบตแลว การบรรลธรรมดวยวธปฏบตทแตกตางกน กยอมสงผลทแตกตางกนดวย เชน พระอรหนต ผหลดพนดวยความไมถอมน รซงสมทยตามความเปนจรง เรยกวา พระอรหนตปญญาวมต โดยทานมไดทรงคณวเศษใดๆ เชน ไมไดฌานสมาบตหรออภญญา ซงสามารถเรยกวา พระสกขวปสสก สวนพระผปฏบตจนสาเรจอรหนต โดยทานอาศยฌาน จะเรยกวา พระสมถยานก แตถาพระอรหนต ทไดประจกษแจงถงการสนไปแหงอาสวะทงหลายดวยตนเอง โดยอาศยเจโตวมตต ปญญาวมตต จะเรยกวาเปน พระอรหนตอภโตภาควมต และหากทานไดวชชา ๓ ดวย กจะเรยก พระเตวชชะ หากไดอภญญา ๖ เรยกวา พระฉฬภญญะ สวนพระผบรรลปฏสมภทา ๔ กจะเรยก พระปฏสมภทปปตตะ

                                                            

๗ พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๘๘๘.

บทท ๕ สรป วจารณและขอเสนอแนะ 

จากการศกษา คนควาในงานวจย ตงแตบทท ๒ มาตามลาดบจนถงบทท ๔ แลวนน ทาใหผวจยเกดความรและความเขาใจแนวคดอภญญาในพทธปรชญาเถรวาทมากยงขน โดยมความเขาใจอยางเปนระบบ ซงผวจยไดทาการวเคราะหแนวคดตางๆ ไวแลวขางตน และตอไปนผวจยจะนาสรปประเดนตางๆ ทผวจยคนพบมากลาวในบทน พรอมทงอภปรายผลจากการศกษาเชงวจารณและขอเสนอแนะตางๆ อกดวย ๕.๑ สรป  จากการศกษา คนควา ผวจยพบวา ประโยชนของอภญญา ถอเปนผลพลอยไดจากการฝกสมาธ คอมใชประโยชนทเปนจดมงหมายของพระพทธศาสนาจรง อยางไรกตามยงมบคคลบางพวกทฝกสมาธเพอมงอภญญาเทานน ซงลกษณะเชนนถอวาผดจดมงหมายของพระพทธศาสนา ทงนเพราะพระพทธองคทรงถอวาจดมงหมายทแทจรงของการฝกสมาธกเพอมงไปสความหลดพนจากกเลสและทกขทงปวง สวนอภญญา (เฉพาะโลกยอภญญา) นนยงไมสามารถดบกเลสและทกขได ซงเกอบทกศาสนากไดมสวนของอภญญาไวในหลกปฏบตมากบางนอยบางและศาสดาอาจนาเสนอคณคาเหลานในรปของนทานเปรยบเทยบสญลกษณหรอวรรณกรรมประเภทใดประเภทหนง การทจะรวาคณคาตางๆ เหลานนใหผล “จรง” หรอ “เทจ” ตามทศาสดาทานไดสอนไว เรากตองหมนฝกฝนตนเองดวยการปฏบต เมอเราฝกฝนจนถงขนบรรลธรรม เรากจะมองเหนทกสงทกอยางไดดงทศาสดาทานมอง ดวยเหตนเรองของความจรง ทางศาสนาในสวนทเกยวกบโลกในระดบขอเทจจรง จงไมใชเรองใหญโตอะไรในทางศาสนาเลย ดงททานรองศาสตราจารย ดร.มารค ตามไท ไดกลาวไววา “ผมคดวาคงไมมศาสนาไหนซงพดแตเรองขอเทจจรงในโลก แตไมพดถงวาเราควรทาอยางไร มนจะมสวนทบอกวา มนษยควรจะปฏบตตวอยางไร สวนนไมสามารถถกวทยาศาสตรมาขวางได เพราะมนไมใชเรองขอเทจจรงเกยวกบโลก มนเปนเรองวาควรทาอยางไร และวทยาศาสตรไมไดพดถงเรองน” อกเรองหนงทมความสาคญ ควรแกการทาความเขาใจสาหรบผปฏบต คอ สภาวธรรมอนเปนอารมณของการปฏบตจะเกดขนในขณะจตหนงๆ ตอเนองกนไปเรอยๆ ดงนน หากผปฏบตไดอารมณของสมถกรรมฐานอยในขณะนนกยอมไมสามารถไดอารมณทางวปสสนากรรมฐาน ยกเวนเสยแตจะละทางอารมณของสมถกรรมฐานนนๆ (ซงตามธรรมดาเปนไปไดยากเพราะเมอผปฏบตไดเขาถงฌานตามลาดบแลวนน จะรสกสงบสขและสบาย จงยากแกการถอนออก) จงจะสามารถมองเหนสภาพของทกขเวทนาทปรากฏเดนชดเปนสภาวธรรมในปจจบนอารมณและเปน

 

๑๐๙

บาทฐานของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน ในทานองเดยวกน ถาผปฏบตขาดสตและสมปชญญะกอาจจะไดอารมณของสมถะเขาแทรกกลายเปนนมตตางๆ หรอแมแตนวรณและความนงเฉย สดแตกรรมของผปฏบตนนๆ สาหรบสภาพธรรมแหงอภญญานน มความเขาใจกนอยางหลากหลาย โดยทวไปจะองตามตาราทมผศกษาคนควาไวมากมายโดยไมไดเทยบเคยงกบขอมลปฐมภมหรอพระไตรปฎก ทาใหขอมลเลอนลอยและเบยงเบนออกจากความจรงไปมาก หรอบางทานกฝกปฏบตกบครบาอาจารยตางๆทไดฝกฝนปฏบตดวยตนเองบาง ดวยการใชตาราบาง หรอบางทานกผสมผสานกน จนเกดเปนแนวคดของตนเองหรอกลายเปนลทธใหม และความรทปรากฏขนแกตนในขณะนนๆ กเขาใจวาเปนจรงไปตามพทธบรรยาย แตแทจรงแลวไมใช เพราะสวนมากจะเปนอารมณจากนมต ซงผดรผดเหนขนเปนครงคราวจากอานาจของฌานและไมกระจางแจงเพยงพอ อาจดวยการศกษาปฏบตมายงไมสมบรณ กทาใหนาสงทผดแปลกไปจากแนวทางของพทธปรชญาออกเผยแพร และนกเปนสงทผปฏบตในสมยปจจบนเรยกวา “อภญญา” แทจรงแลว ถาผอานไดอานงานวจยนตงแตตนพรอมทงทาความเขาใจมาโดยตลอดกจะพบวางานวจยน ชใหเหนถงอภญญาโดย ๒ สวนคอ สวนทเปนโลกยอภญญา กเปนเพยงความรอนพเศษทจะใชในการสนบสนนการปฏบต เพอใหเกดกาลงแหงอนทรยและนาความสาเรจในการปฏบตทางโลกตระอภญญาใหเกดขนได (ไมใชเพอนาไปใชในทางธรกจหรอเศรษฐกจอนจะสงผลรายตอแรงศรทธาทผด และเปนกระแสทาใหศลธรรม จรยธรรมคลาดเคลอนออกไปจากวฒนธรรมเดมของชาวพทธ) อยางไรกตาม การศกษาคนควาอภญญาในพทธปรชญาเถรวาทของผวจยน ทาใหผวจยไดพบวา สภาพธรรมตางๆ ตามความเปนจรงนนลวนแตเปนสามญลกษณะทงสน เพยงแตเราไปจบเอาชวงใดมาพจารณา กลาวคอถาเราพจารณาในปจจบนอารมณ กจะเปนการเจรญวปสสนากรรมฐานและไดปญญาญาณทศนะเกดขนในทสด หากแตถาพจารณาในอารมณอนๆ ทปรากฏขนเปนประสบการณ กจะเปนนมตหรอนวรณ ทเขามาแทรกในอารมณปจจบน เปนเหตใหสมถะเกดขนบนฐานของสมาธเดยวกนนน ความสมพนธของสมถกรรมฐานซงเปนเหตแหงโลกยอภญญานน เกยวเนองกบอภปรชญาโดยตรง เพราะเปนสวนเสรมหรอเครองมอทจะใชอธบายใหเขาใจเรองเกยวกบโลกไดมากขน โดยเฉพาะในเรองของนมตทปดบงความจรงในทางวทยาศาสตรหรอศาสตรทางจตตางๆ ทตรรกยงไปไมถงนนกระจางมากขนได แตกตองลงทน ลงแรงทมเทปฏบตกนอยางจรงจง จนถงขนไดฌานอภญญาเกดขนจงจะเขาใจไดเองโดยปจจตตลกษณะ (โปรดสงเกตวา ความรในญาณวทยากบวปสสนากรรมฐานกเปนคนละขนความร เพราะญาณวทยาเปนความรทางตรรกทพสจนทราบดวยเหตและผล แตอภญญาทเกดในวปสสนากรรมฐานนนเปนญาณทศนะทกระจางแจงใน

 

๑๑๐

โลกตระ โดยไมมการปดกนในความรใดๆ เลย เพราะทกสงลวนอยภายใตสามญลกษณะหรอไตรลกษณ และหลกทางปฏจสมปบาทลวนเปนสายธารแหงทกขและการตอเนองของกรรมนนเอง) สวนความรในทางปฏบตและจรยในชวตประจาวน กยงสาคญมากขน เมออภญญาสามารถเปนเครองมอในการอบรมจตใหมนษยเดนถกทาง และมชวตอนเปยมลนดวยความสข สงบ ถาเราไดปฏบตและทาความเขาใจในอภญญาอยางถกตอง แตถาลมหลงในอทธวธหรอทมเทไปในกระแสทถกปลกเราไปในทางทผด กจะทาใหสงคมเสอม และเปนผลรายตอความศรทธาในพระพทธศาสนาหรอศาสนาอนๆ ดวยเชนกน ในการศกษาเปรยบเทยบเรองอภญญาของปราชญรวมสมยกบปฐมบทครงพทธกาลดวยการองจากพระไตรปฎก ผวจยสามารถสรปไดวา นกปราชญผทรงคณวฒจานวนหนงทยงคงองพนความรตามพระไตรปฎกผนวกกบการทาความเขาใจในการปฏบตทถกเขาดวยกน จงทาใหงานคนควาของทานเหลานนเปนทนยมแพรหลายในหมนกปฏบต แตกมจานวนไมนอยในสงคมทอางตนเปนนกปฏบตหรอผรในทางจตวญญาณ โดยไมไดองขอมลปฐมภมเลย จงทาใหเกดลทธตางๆ ขนตลอดทกยคสมย และยงเปนผนากระแสสงคมไปในทางทผด อนสงผลใหภาครฐตองมหนวยงานคอยดแลสอดสอง เพอปองกนกระแสผดๆ ททาลายวฒนธรรมและเศรษฐกจของชาตตลอดเสมอมา ๕.๒ วจารณ ไมวาความรในงานวจยใดๆ กยอมพบผลงานวจยหรอการคนควาทเกดทศนะไมตรงกน โดยจะสอดคลองในขางตน และบานออกแตกตางกนในบนปลาย หรอจะขดแยงกนในเบองตนและกลบมาสอดคลองกนในตอนทาย หรอแมแตแตกตางในทางแนวคด ตงแตตนจนจบ ณ ปจจบนเลยกม ซงกไมสามารถรไดวา ในทายทสดจะวกกลบมาสอดคลองกนในอนาคตไดอกหรอไม ดงตวอยางทศนะของ ดร.จรญ วรรณกสณานนท ซงไดเขยนอยในหนงสอพลงกสณวา มหลายทานทแสดงทศนะ เกยวกบสมถกรรมฐานโดยเฉพาะอยางยงการเพงกสณจะทาใหผปฏบตหลงยดตดในฌานและทาอะไรตอไปไมได พรอมทงกลาววาไมสามารถสนกเลสได การพดเชนนจงเปนความเขาใจผดอยางหนก โดยเฉพาะอยางยงฝายทเรยกตวเองวา นกอภธรรม (ผเขาใจธรรมะอยางลกซง) ทนามาจากพมา มความเขาใจเรองนคลาดเคลอนมาโดยตลอดเพราะเหตนเอง จงทาใหศาสนามแตทรงกบทรด ชาวพทธสวนใหญ จงไมกาวหนาในธรรมของพระพทธเจาทนบถอมาอยางยาวนานไดเทาทควร สาเหตใหญทสดกเพราะความเขาใจไมถกตองน ผวจยในฐานะทเปนผปฏบตดวยเชนกน สามารถเขาใจไดวา ทานไดมประสบการณจากการปฏบตทาใหเกดมมมองตางๆทหลากหลายและทศนะแตกตางออกไปจากกรรมวธและขนตอนปฏบตดงทไดกลาวไวขางตน ซงเรองนสามารถทาความเขาใจใหถกตองไดดวยการนาพทธพจนท

 

๑๑๑

ตรสถงจตทยงไมไดรบการฝกสมาธใหไดฌานเสยกอน แตหนไปเจรญวปสสนาโดยตรงนน ไมอาจทาใหเกดผลไดดงน พระพทธองคตรสวา หวงนาทขนมว ไมใสสะอาด เปนโคลนตม บคคลผมตาดยนอยบนฝงไมสามารถมองเหนหอยโขงและหอยกาบไดบาง กอนกรวดและถวยกระเบองบาง ฝงปลาทวายไปมาและหยดนง อยในหวงนานนบาง ขอนนเพราะเหตไร เพราะนาขนมวแมฉนใด ภกษรปนน (ผไมไดฝกจตใหเปนสมาธ) กฉนนนเหมอนกน เปนไปไมไดเลยทจะทาใหรแจงซงญาณทศนะ (ปญญารแจง) ทประเสรฐ อนสามารถอนวเศษยงกวาธรรมของมนษยดวยจตทขนมวขอนนเพราะเหตไร เพราะจตขนมว ในทางตรงกนขามเมอภกษผฝกจตใหนงเปนสมาธ เปนจตบรสทธ ผดผองแลวจะทาใหแจงซงญาณทศนะ (ไดปญญารแจง) ไดดวยจตทไมขนมว เมอศกษาเปรยบเทยบทศนะของผศกษาคนควาหลายๆทาน ผวจยพอจะสรปไดวา นกปราชญสวนใหญคอนขางจะมทศนะเกยวกบอภญญาตรงตามพระไตรปฎกและถงจะมสวนขดแยงกบหลกการเกยวกบการปฏบตวปสสนากรรมฐานแบบโดยตรง แตกสอดคลองกบการปฏบตวปสสนากรรมฐานโดยการผานสมถกรรมฐานดวยการยกจตในขนฌานท ๔ ทงนเพราะการปฏบตกรรมฐานนนขนอยกบครบาอาจารยวามความเชยวชาญดานใดหรอเชยวชาญทง ๒ ดานกจะสามารถแยกแยะใหผปฏบตเกดความเขาใจและปรบอนทรยตามในขณะปฏบต ซงกจะทาใหเกดผลเรวในการปฏบตและสามารถกาวหนาไดมากกวาการปฏบตดวยการศกษาคนควาผานตาราเทานน ทสาคญทสดคอ อยาหวงผลในอภญญา แตใหฝกสมาธในขนฌานใหได เพอใหเกดพลงในการเพยรตอยอดตอไปจนถงซงพระนพพาน อนเปนเปาหมายสงสดของพทธปรชญาเถรวาท ในการวจยครงนผวจยยงพบวา ความรในความจรงตางๆ ทงทางธรรมชาต อนมปรากฏอยโดยสามญลกษณะและในการเปลยนแปลงไปตามกาลอนเปนไปตามหลกแหงกรรมหรอ ปฏจจสมปบาทนนยอมสมพนธกนโดยตอเนอง โดยทจตเทานนไปรบรอารมณและนามาบนทกไวในสญญา เกบกดไวเปนจตใตสานก เหตการณใดทตรงใจมากกจะตดแนนไปในสญญาไดยาวนานหลายชาต และเหตการณใดทรนแรงกพรอมทจะแสดงออกมาใหปรากฏตอการสานกหรอระลกถงไดงาย สวนความรทไดจากการอธษฐานจตดวยกาลงสมาธขนฌาน ผนวกกบทพยญาณ ทาใหไดรเหน กลวนแตฝกฝนสงสมมาโดยตลอด เปนระยะเวลายาวนาน จนเกดเปนอภญญาประเภทตางๆ ขน อยางไรกด ผปฏบตในยคนมกจะมองขามจดนไปและเขาใจวา การไดอภญญานนเปนของงาย โดยอาศยครบาอาจารยทานแนะนาหรอสงเสรมกเกดขนไดแลว จงไปเขาทางของกลมมจฉาชพ ทจองจะหาผลประโยชนจากผทมกเลสทางดานนเปนจานวนมาก โดยเฉพาะหลงเชอคาแนะนาตางๆทเปนเรองของการปรงแตงผานนมตของเขา

 

๑๑๒

สาหรบปราชญทผวจยไดนาเสนอทงหมดในงานวจยน ลวนแตเปนผทรงคณวฒและเปนทยอมรบกนในสงคมนกปฏบตทงสน อกทงทานยงเปนผทไดรบการยกยองในทางวชาการเปนอยางมาก แตในทางปฏบตจนถงซงอภญญานน จะสอบถามความรจากทานไดยาก เพราะเปนขอจากดของผปฏบตทางพทธปรชญาเถรวาทนวา หามนาภมธรรมทเกดปรากฏขนมาโออวดกน และหลายทานกไดจากเราไปกอนหนาน ผวจยไดมโอกาสสนทนากบทานอดตรองปลดกระทรวงสาธารณสข ซงทานไดเขยนหนงสอเกยวกบเรองอภญญาไวหลายเรอง โดยทานไดใหคาแนะนาแกผวจยวา เรามาปฏบตเพออะไร จะไปสนใจในอภญญาทาไม ทาใหผวจยยงตระหนกถงขอจากดของการเขาถงอภญญาวายากทจะเขาถง และจะเสยเวลาทไปหลงอยในฌานตามทตาราหลายๆ เลมไดกลาวถง จงนบเปนเรองทนาคดวา ผทศกษาคนควาทางดานวปสสนาญาณทศนะ ตามแนวพทธปรชญาเถรวาทโดยตรง เชน ทานเจาคณพระพรหมคณาภรณ กจะไมศกษาลงไปในดานโลกย อภญญาเลย สวนผทเรมจากสมถกรรมฐานกจะตองยกจตขนใหไดในฌาน ๔ ซงกยากมากทจะไปใหถงและวางจตในฌาน ๔ ใหไดตามหลกทผวจยไดศกษาและเขยนไวขางตนแลวนน สดทายแลวทางใดจะดกวากนและเสยเวลานอยกวาหรอหลงทางไปนานกวา แตทแนนอนทสดคอ ถาผปฏบตยงไมลงมอปฏบต เพยงแตศกษาผานตารากจะไมไดอะไรเลย นอกจากความรในตาราเทานน ๕.๓ ขอเสนอแนะ  จากผลการวจยขางตนจนถงผลสรปนน ผวจยไดเหนและเขาใจแนวคดของอภญญาไดดยงขน โดยเฉพาะความแตกตางทางแนวคดทงสองรปแบบในปจจบน คอ แบบสมถะ ซงถอปฏบตสมถะลวน โดยมเจาสานกแสดงคณสมบตพเศษแหงโลกยอภญญาและอกแบบหนงซงพยายามแจงตอสงคมวา ปฏบตถกตองตามแนวของพระพทธองคดวยการเจรญวปสสนากรรมฐาน หากแตทงสองแนวปฏบตสามารถนาความร ความเขาใจในเรองสมาธในระดบฌาน ผนวกกบผลของอภญญาทอาจเกดขนตามทไดบรรยายไวในงานวจยนไปใชประโยชน กจะทาใหผลการปฏบตเกดไดรวดเรวและดยงขน ซงผวจยมองเหนแนวทางทจะนาผลจากงานวจยนไปใชประโยชนในดานตางๆ หรอทาการวจยเพมเตม รวมไปถงการนางานวจยครงนเปนพนฐานในการศกษาคนควาตอไปได ดงนนผวจยจงขอแยกขอเสนอแนะในการศกษาคนควาหรอใชประโยชนตอจากงานวจยนดงตอไปน  ๑) ประโยชน ผวจยไดทาการศกษาคนควางานวจยน ในหวขอเรองอภญญาในพทธปรชญาเถรวาทโดยไดศกษาจากพระไตรปฎกทเกยวของพรอมทงคมภรอรรถกถาตางๆ รวมถงทศนะของปราชญรวมสมยดงปรากฏแลวในเนอหาของบทท ๒ ซงผลจากการศกษานนยอมเปนประโยชนในการอางองหรอเปนความร รวมถงการทาความเขาใจอนถกตองในเรองอภญญา มความเชอ ตามหลกวชาการและแนวทางปฏบตอนถกตอง โดยเฉพาะไมหลงในโลกยอภญญา 

 

๑๑๓

จากบทท ๓ ทผวจยไดศกษาคนควาเกยวกบวธการปฏบตเพอใหเขาถงอภญญา อกทงผวจยเปนผปฏบตโดยตรงทงทางสมถกรรมฐานและวปสสนากรรมฐานมากวา ๒๒ ป (ผวจยไดเขยนประสบการณการปฏบตโดยยอไวในภาคผนวก ค) ผวจยคดวาการปฏบตในทกๆ ดานยอมเกดประโยชนอยางสงตอผปฏบตเอง ทงนขนอยกบบญบารมทสงสมมาของผปฏบต ซงจะทาใหผปฏบตสนใจปฏบตอยางถกทางดวยการเจรญสต ดวยการปฏบตในมรรคมองค ๘ หรอจะเรมตนปฏบตดวยการฝกสมาธ ซงประโยชนอยทการทาความสงบใหถงเพอตอยอดสปญญาญาณทศนะของวปสสนาและเมอมอภญญาเกดขนกใหรจกใชเพอเกอกลตอการปฏบตใหเจรญกาวหนาตอไป ดงทผวจยไดเขยนไวแลวในงานวจยขางตน  ในสถานการณปจจบนมผคนไมนอยทเรยกตวเองวาผปฏบตเพอศกษาพระธรรมคาสอนตามหลกพระพทธศาสนา แตตามขอเทจจรงแลวผปฏบตเหลานน ลวนแตวงหาครบาอาจารย ผซงมอทธฤทธหรออภญญาประเภทตางๆเพอหวงประโยชนของอภญญา หรอบางทานเลยไปถงแสวงหาโลกธรรม ๘ อนมลาภเปนเปาหมายสาคญ ฉะนนงานวจยนจะทาใหผทสนใจปฏบตเกดความเขาใจอยางลกซงดวยการมศรทธาตงมนทจะไปใหถงพระนพพาน กลาวคอมงอภญญาประเภทท ๖ (อาสวกขยญาณ) และอภญญาประเภทอนๆ เปนเพยงผลพลอยไดในระหวางการปฏบตตามแตบญบารมของแตละทาน  ผวจยมความเหนวา หนวยงานและผทเกยวของกบการศกษาพระพทธศาสนาควรจะมการเผยแพรใหเกดความเขาใจในเรองอภญญา พรอมทงสงเสรมใหผสนใจปฏบตกระทาใหถกทาง กยอมจะทาใหผหลงผดสามารถปรบตวและหนมาปฏบตอยางถกทางและลดความเสยหาย ดวยการถวงดลความเชออยางงมงาย มาเปนความเชอทประกอบดวยปญญา ความรและความเขาใจ  ๒) การทาวจยตอเนอง ผวจยเหนวา หลกอภญญาในพทธปรชญาเถรวาทนน เจรญอยางยงทางตะวนออก แตมผสนใจศกษาคนควานอย ในทานองกลบกน ปรชญาทางตะวนตกทงอภปรชญา ญาณวทยาและจรยศาสตรกลวนแตมงเนนคนหาความจรงทางธรรมชาต ทงโลกภายนอกและโลกภายในโดยเฉพาะโลกภายในนนเกยวของกบจตโดยตรงและมผสนใจศกษาคนความาก แตไมมผศกษาเชอมโยงหลกอภญญากบสภาวะจตตางๆในทางตะวนตก เพอใหปรชญาทางตะวนตกกบปรชญาทางตะวนออกรวมกนเปนหนงเดยว (ผวจยไดเขยนคาเรยกความหมายของจตในทางตะวนตกในรปแบบตางๆ ไวในภาคผนวก ข ทายเลม)   ตวอยางหวขอทนาสนใจในการศกษาคนควาตอยอดจากงานวจยน เชน  - ความเชอมโยงของอภญญากบจตวทยา  - วเคราะหอภญญาเปรยบเทยบกบจตใตสานก 

 

๑๑๔

สดทายนผวจยหวงเปนอยางยงวา ขอเสนอแนะของผวจยจะเปนประโยชนตอผทไดศกษางานวจยนไมมากกนอย และจะเกดประโยชนสงสดไดกตอเมอ ผอานนาไปศกษาคนควาตอไป

บรรณานกรม ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฏกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. พระพทธโฆสะ. คมภรวสทธมรรค. แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร). พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : ประยรวงศพรนทตง, ๒๕๔๖. พระอปตสส เถระ. คมภรวมตตมรรค. แปลโดย พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต)และคณะ.

พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : สานกพมพสยาม, ๒๕๔๑. ข. ขอมลทตยภม ๑. หนงสอ หนงสอภาษาไทย เกษณ เฉลมตระกล. คมอวปสสนา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๔๐. กองทนพลงชวต อาคมธรรมทาน. ใตรมโพธญาณ พระโพธญาณเถร ๓๑ ป พลงชวต.

กรงเทพมหานคร : อกษรสยามการพมพ, ๒๕๓๖. จรญ วรรณกสณานนท. พลงกสณ “พลงแหงความสาเรจ”. กรงเทพมหานคร : หจก.มณฑลการ

พมพ, ๒๕๔๘. จนดา จนทรแกว. โครงการวจยพทธวทยา ชดท ๑ พทธวภาษวธ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๒. ฉตรสมาลย กบลสงห ษฏเสน(แปล). ตาทสาม. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : สองสยาม,

๒๕๔๘. ทศยทธ(แปล). จนตนาการสรางสรรค. กรงเทพมหานคร : เลยงเชยง, ๒๕๔๗. นพ.ชนโอสถ หศบาเรอ(ธมมานสาร). พลงจตกบสมองคอมพวเตอร. พมพครงท ๒.

กรงเทพมหานคร : รวมทรรศน, ๒๕๔๑. ____________. การปองกนและรกษาโรคดวยพลงจตกบสมองคอมพวเตอร. พมพครงท ๒.

กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย, ๒๕๔๑. ____________. หลกสมาธภาวนาแบบชาวพทธ. กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย,

๒๕๔๒. ____________. ดบทกขดวยพทธธรรม. กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย,

๒๕๔๒.

____________. สะดดโลก เพอรเหนความจรง. กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย, ๒๕๔๒.

____________. เดนทางธรรม สวนทางโลก. กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย, ๒๕๔๒.

____________. ทฤษฎคอมพวเตอรชวภาพ. กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย, ๒๕๔๔.

____________.วธการสรางโปรแกรมจตเพอใชสมองอยางคอมพวเตอร. กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย, ๒๕๔๔.

____________. เขาใหถงหวใจพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย, ๒๕๔๔.

____________. พทธวธ “ทาใจ” เมอเผชญปญหาชวต. กรงเทพมหานคร : สานกงานนตยสารโลกทพย, ๒๕๔๕.

นท ลานโพธ. ฤทธอภญญา พระอภญาณ. กรงเทพมหานคร : ฉตรแกว, ๒๕๔๑. นนทพล โรจนโกศล. จตวทยาความจาเชงพทธบรณาการ. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก,

๒๕๕๑. บรรจบ บรรณรจ. จต มโน วญญาณ. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๓๗. บญม แทนแกว. ปรชญาศาสนา. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส. พรนตง เฮาส,

๒๕๔๘. บเรธช ฤกษบร. ตายแลวไปไหนมใครรบาง. กรงเทพมหานคร : -, ๒๕๓๘. ใบบว บรมาศ. ตามรอยธดงควตร พระอาจารยมน ภรทตโต. กรงเทพมหานคร : สานกพมพไพลน ปรญญา ตนสกล. อภปรชญาแหงโลกเสร ฉบบปฐมบท. กรงเทพมหานคร : สานกพมพจตจกรวาล,

๒๕๕๐. พร รตนสวรรณ. อภญญา เลม ๑, ๒, ๓. กรงเทพมหานคร : วญญาณ, ๒๕๓๔-๒๕๓๖. ____________. พทธวทยา เลม ๑, ๒. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : วญญาณ, ๒๕๓๗. พระกมมฏฐานาจรยะ อ บณฑตาภวงสะ. การอบรมศล เจรญภาวนาเบองตนและวปสสนาฌาน.

พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๔๖. ____________. โพชฌงค. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๖. พระกณฑลาภวงศ. ธรรมบรรยายภาคปฏบต การปฏบตวปสสนากรรมฐาน(พองหนอ...ยบหนอ).

กรงเทพมหานคร, ๒๕๔๘.

พระเทพวสทธกว. การพฒนาจต. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

พระธรรมปฏก(ประยทธ ปยตโต). ปฎบตธรรมใหถกทาง. พมพครงท ๓๐. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๓๘.

____________. สงศกดสทธเทวฤทธปาฏหารย. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๓๘.

____________. กรรมและนรกสวรรคสาหรบคนรนใหม. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๒.

____________. กระบวนการเรยนร เพอพฒนาคนสประชาธปไตย. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๓.

____________. ทาอยางไรจงจะใหเชอเรองกรรม. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๕.

____________. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร : เอส.อาร. พรนตง แมส โปรดกส, ๒๕๔๖.

____________. พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๑๒. กรงเทพมหานคร : เอส.อาร. พรนตง แมส โปรดกส, ๒๕๔๖.

พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต). เชอกรรม รกรรม แกกรรม. กรงเทพมหานคร : เคลดไทย, ๒๕๐๘.

____________. พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. พมพครงท ๑๑. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๙.

พระมหาดร.สเทพ อกจโน. เวยนวายตายเกด. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : ทองกมล, ๒๕๕๐.

พระมหาหรรษา ธมมมหาโส. พทธจกรวาลวทยา. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬา ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐.

พระมหาอเทน ปญญาปรทตต. วปสสนาวถ หลกการและวธการปฏบตวปสสนา. กรงเทพมหานคร : สานกพมพสขภาพใจ, ๒๕๔๓.

พระศรคมภรญาณ(สมจนต สมมาปโญ). แนวการเขยนหวขอ โครงรางและวทยานพนธ. พมพครงท ๒.กรงเทพมหานคร : ๒๑ เซนจร, ๒๕๕๒. พระศรวสทธโสภณ. วมตตรตนมาล เลม ๑, ๒. กรงเทพมหานคร : อกษรบณฑต, ๒๕๑๗.

พระแสนปราชญ ฐตสทโธ(เสาศร). การศกษาเชงวเคราะห สตปฎฐานกถาในคมภรปฏสมภทามรรค. กรงเทพมหานคร : เอมแอล ครเอชน แอนด พรนตง, ๒๕๕๒.

พระอาจารยอาสภเถระ อคคมหากมมฏฐานาจรยะ. แนวทางปฏบตวปสสนา อนสรณวนเทศนลาดบญาณ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖.

____________. วปสสนาญาณกาวหนาอยางไร. กรงเทพมหานคร : บญศรการพมพ, ๒๕๔๙. ____________. จตตาโร สตปฏฐานา. พมพครงท ๗. กรงเทพมหานคร : หอรตนชยการพมพ,

๒๕๕๑. พทธทาสภกข. การทาสมาธและวปสสนาทแทจรง. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๒๖. ____________. พระบาล มหาสตปฏฐานสตร จากพระไตรปฏก. พมพครงท ๒

กรงเทพมหานคร : สานกพมพสขภาพใจ, ๒๕๔๐. ____________. มรรค ผล นพพาน. กรงเทพมหานคร : กงหน, ๒๕๔๑. ____________. อนตตาของพระพทธเจา. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๒. ____________.พจนานกรมศพทพระไตรปฏก ฉบบราชบณฑตยสถาน เลม ๒ อกษร อ., ๒๕๕๐. ____________. วธชนะความตาย, ๒๔ ฉากของชวต. พมพเผยแพรเพอเปนธรรมทาน. ภทราภรณ. ปาฏหารยของพระพทธองค. กรงเทพมหานคร : เจรญกจ, ๒๕๒๓. มหามกฏราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ. พระไตรปฏกฉบบสาหรบประชาชน. พมพครงท ๑๗. กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลยในพระบรมราชปถมภ,

๒๕๕๐. รศ. ชยวฒน อตพฒน. ญาณวทยา. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : สานกพมพมหาวทยาลย

รามคาแหง, ๒๕๔๗. รศ.ดร.สจตรา ออนคอม. การฝกสมาธ. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : สามคคสาร (ดอกหญา),

๒๕๔๒. รงษ สทนต. นพพานเปนอนตตา. กรงเทพมหานคร : สขภาพใจ, ๒๕๔๒. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมศพทพระไตรปฏก บาล-โรมน-ไทย เลม ๒ อกษร อ.

กรงเทพมหานคร : ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐. วศน อนทสระ. จรยศาสตร. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : บรรณาคาร, ๒๕๒๙. สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช (เจรญ สวฑฒโน). ลกษณะพทธศาสนา. พมพครงท ๕.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๐.

____________. หวใจพระพทธศาสนา. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

____________. พระพทธศาสนากบปญหาทางอภปรชญา. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๒.

สร พฒนกาจร. คนตาทพย. กรงเทพมหานคร : วญญาณ, ๒๕๑๕. สภาพร ตงนรนดร. ทระลกงานฉลองกฏศาสนยสสา. กรงเทพมหานคร : ธรรมสาร เสวตร เปยมพงศสานต. พทธวปสสนา. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑. แสง อรณกศล. ประสบการณจากสมาธ-วญญาณ ๔ เพงนมตสอง. กรงเทพมหานคร : รงเรอง

สาสนการพมพ, ๒๕๔๐. หลวงปมน ภรทตโต. มตโตทย การทาทาน รกษาศล เจรญภาวนา. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา อดศกด ทองบญ. คมออภปรชญา. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๓. อคคมหาบณฑต ภททนตโสภณมหาเถระ มหาสสยาดอและ Panditarama A Yogi’s Handbook.

แนวทางเจรญวปสสนากรรมฐาน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๕๑.

หนงสอภาษาองกฤษ Adrian Furnham. 50 Psychology ideas you really need to know. Quercus Publishing Plc : first

published in 2008. Andrew M. Colman. Dictionary of Psychology. Third edition in 2009. Anne Jirsch. Instant Intuition. Great Britain : First Published in 2007. Anne Jones. The Soul Connection. Great Britain : First Published in 2008. Jeff Warren. Head Trip. England : Oneworld Publications, 2007. Oxford University. Concise Madical Dictionary. Oxford : Seventh edition in 2007. Oxford University. Dictionary of Biology. Oxford : Sixth edition in 2008. Pataraporn Sirikanchana. A Guide to Buddhist Monasteries and Meditation Centres in

Thailand. Printing House of Thammasat University, Thailand : Fouth edition in 2004.

Paul Gilbert. The Compassionate Mind. Constable & Robinson London, UK : First published in 2009.

Phra Bhasakorn Bhavilai with David Freter(แปล). Karma for today’s traveler. Chiang Mai : Nuntapun Pringting Co.,Ltd., 2548.

Simon Blackburn. Dictionary of Philosophy. England : Second edition in 2008. Sue Minns. Bodies and Souls. USA : Maple Vail, First published in 2007. ๒. วทยานพนธ พระมหางามพล กตตโสภโณ. “อภญญาในพระพทธศาสนา การศกษาเปรยบเทยบความร ความ

เชอและความเขาใจของอาจารยสอนกรรมฐานในสานกปฏบตในเขตกรงเทพมหานคร”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๖.

พระมหาดนยพชร คมภรปโญ(ยนรมย). “การศกษาวเคราะหแนวคดเรองการหลอกตวเองในปรชญาของ-ฌอง-ปอง ซารตร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘.

พระมหารงสรรค ธมมรโส (แสงสสม). “ความสมพนธของกรรมและการเกดใหมทมอทธพลตอการระลก-ชาต”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐.

๓. บทความ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน. ปท ๓ ฉบบท ๑

(มกราคม-มนาคม ๒๕๕๐) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน. ปท ๓ ฉบบท ๒

(เมษายน-มถนายน ๒๕๕๐) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน. ปท ๓ ฉบบท ๓

(กรกฎาคม-กนยายน ๒๕๕๐) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน. ปท ๓ ฉบบท ๔

(ตลาคม-ธนวาคม ๒๕๕๐) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. “พระพทธศาสนาเพอสงคม,” วารสารบณฑตศกษา

ปรทรรศน. ปท ๔ ฉบบท ๔ (ตลาคม-ธนวาคม ๒๕๕๑)

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. “วถชวตและสงคมถกกาหนดดวยทฎฐ,” วารสาร บณฑตศกษาปรทรรศน. ปท ๕ ฉบบท ๑ (มกราคม-มนาคม ๒๕๕๒)

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. “พระพทธศาสนากบควอนตมฟสกส,” วารสาร บณฑตศกษาปรทรรศน. ปท ๕ ฉบบท ๓ (กรกฎาคม-กนยายน ๒๕๕๒)

วรยทธ ศรวรกล. “ความจรงทางศาสนา”, วารสารธรรมศาสตร. ปท ๑๓ เลมท ๑๒ (พฤศจกายน-พฤษภาคม ๒๕๓๘)

ตารางท ๔ แสดงประเภทและลกษณะของอภญญา ๖

ประเภท รายละเอยด ลกษณะ โลกยอภญญา ๑. อทธวธในอาหเนยย

สตร ๑. สามารถแยกรางไดเปนหลายคน ๒. สามารถรวมรางกลบเปนคนเดยวได ๓. สามารถแสดงตวใหปรากฏได ๔. สามารถลองหนได ๕. สามารถทะลกาแพงได ๖. สามารถดาดนได ๗. สามารถเดนบนนาได ๘. สามารถเหาะเหนได ๙. สามารถลบคลาพระจนทร พระอาทตยได ๑๐. สามารถทาตวใหเบาแลวไปในทตางๆได

โลกยอภญญา ฤทธในวสทธมรรคและปฏสมภทามรรค

๑. ฤทธจากการอธษฐาน ๒. ฤทธทเกดจากการแปลงกาย ๓. ฤทธคอการเนรมตตางๆ ๔. ฤทธทเกดจากอนภาพของญาณ ๕. ฤทธเกดจากสมถกรรมฐาน ๖. ฤทธของพระอรยบคคล ๗. ฤทธทเกดจากผลแหงกรรม ๘. ฤทธของผมบญ ๙. ฤทธทสาเรจดวยวชาหรอวทยาธร ๑๐. ฤทธคอความเพยรพยายามทถกตอง

โลกยอภญญา อทธวธ (นยท ๑) ในวมตตมรรค

๑. ฤทธจากการอธษฐาน ๒. ฤทธจากการแปลงกาย ๓. ฤทธคอการเนรมตตางๆ

ตารางท ๔ (ตอ)

ประเภท รายละเอยด ลกษณะ โลกยอภญญา อทธวธ (นยท ๒) ใน

วมตตมรรค ๑. ฤทธเกดจากญาณ ๒. ฤทธเกดจากสมถกรรมฐาน ๓. ฤทธของพระอรยบคคล ๔. ฤทธทเกดจากกรรม ๕. ฤทธของผมบญ ๖. ฤทธทสาเรจดวยวชชา ๗. ฤทธคอความเพยรพยายามทถกตอง

โลกยอภญญา ๒. ทพพโสต ความสามารถในการฟงเสยงทยงกวาความสามารถปกตดวยอานาจของฌานสมาบต

โลกยอภญญา ๓. เจโตปรยญาณ ความสามารถในการรความรสกนกคดหรอวาระจตของผอน

โลกยอภญญา ๔. ปพเพนวาสานสสตญาณ

ความสามารถทจะระลกอดตชาตไดโดยในวมตตมรรคกลาวไว ๓ ประเภทคอ ๑. การระลกชาตไดหลายชาต ๒. การระลกชาตไดโดยกาเนด ๓. การระลกชาตไดโดยการปฏบต

โลกยอภญญา ๕. จตปปาตญาณ (ทพยจกษญาณ)

ความสามารถทจะรถงการเวยนวายตายเกดของสรรพสตวดวยทพยจกษโดยในวมตตมรรคกลาวไว ๒ ประเภทคอ ๑. ทพจกษทเกดจากบญหรอกรรมด ๒. ทพยจกษทเกดจากสมาธภาวนาหรอเปน อทธบาท ๔

โลกตตร อภญญา

๖. อาสวกขยญาณ ความสามารถในการกาจดกเลสออกไปจากจตใจตนเองได

ตารางท ๕ แสดงความสมพนธระหวางอภญญา ๖ กบหมวดธรรมอน

ทศพลญาณ วชชา ๘ อภญญา ๖ วชชา ๓ ปาฏหารย ๓ ฐานาฐานญาณ กรรมวปากญาณ

สพพตถคามนปฏปทาญาณ

นานาธาตญาณ นานาธมตตญาณ

อนทรยปโรปรยตตญาณ ฌานาทสงกเลสาทญาณ

วปสสนาญาณ มโนมยทธ อทธวธ อทธวธ อทธปาฏหารย ทพพโสต

ญาณ ทพพโสตญาณ

เจโตปรยญาณ เจโตปรยญาณ อาเทศนาปาฏหารย

ปพเพนวาสานสสตญาณ ปพเพนวาสานสสตญาณ

ปพเพนวาสานสสตญาณ

ปพเพนวาสานสสตญาณ

จตปปาตญาณ จตปปาตญาณ จตปปาตญาณ จตปปาตญาณ อาสวกขยญาณ อาสวกขย

ญาณ อาสวกขยญาณ

อาสวกขยญาณ

อนสาสนปาฏหารย

ตารางท ๖ แสดงระดบสมาธในกรรมฐาน ๔๐

จรยาทเหมาะ ขดขนความสาเรจ

กรรมฐาน ราคจ

รต

โทสจ

รต

โมหจ

รต

สทธาจรต

ญาณจ

รต

วตกก

จรต

ปฏภาคน

มต

อปจารส

มาธ

ปฐมฌ

าน

ทตยฌ

าน

ตตยฌ

าน

จตตถ

ฌาน

อรปฌ

าน ๔

กสณ ๑๐

- วรรณกสณ ๔ x o o o o o o

- กสณอนๆ x x x x x x o o o o o o

อสภะ ๑๐ x o o o

อนสต ๑๐

๖ ขอแรก x o

- อปสมานสต x o

- มรณสต x o

- กายคตาสต x o o o

- อานาปานสต x x o o o o o o

อปปมญญา ๔

๓ ขอแรก x o o o o

- อเบกขา x o o

อาหาเรปฏกลสญญา x o

จตธาตววฏฐาน x o

อรป ๔ - อากาสานญจายตนะ x x x x x x o o ๑ - วญญาณญจายตนะ x x x x x x o o ๒ - อากญจญญายตนะ x x x x x x o o ๓ - เนวสญญานาสญญา x x x x x x o o ๔ หมายเหต สญลกษณ X แทน จรยาทเหมาะสมกบการนงกรรมฐานทง ๔๐ ประเภท สญลกษณ O แทน ขดขนความสาเรจทเกดขนไดกบการนงกรรมฐานทง ๔๐ ประเภท สญลกษณ ๑ ๒ ๓ ๔ แทน จานวนอรปฌานทอาจเกดขนไดกบกรรมฐานทง ๔๐ ประเภท

ภาพท ๑ แสดงความสมพนธของการปฏบตกรรมฐานจนเกดผลในระดบตางๆ

สมาธขนท ๓ อปปนาสมาธ

วปสสนากรรมฐาน โดยอาศยหลกสตปฏฐาน ๔

วปสสนาภม ๖

สมถกรรมฐาน โดยอาศยการเพง

ฌานในลาดบตางๆ

โดยอาศยการอธษฐานจต

วปสสนาญาณ ๙/๑๖

โลกตตรอภญญาท ๖ (อาสวกขยญาณ)

โลกยอภญญา ๕

ปฐมฌาน

ทตยฌาน

ตตยฌาน

เนวสญญานาสญญายตนะ

จตตถฌาน อากาสานญจายตนะ

วญญาณญจายตนะ

อากญจญญายตนะ

รปฌาน

อรปฌาน

การเตรยมตวใหพรอมสการนงสมาธ - กรรมฐาน

สมาธขนท ๑ ขณกสมาธ

สมาธขนท ๒ อปจารสมาธ

ฌานสมาบต (การพกของ

จต)

โดยการกาหนดจต เขาสนโรธสมาบต

เพอพกจต

อาการ ๔๐

๑. อนจจโต โดยความไมเทยง เพราะไมเปนไปเลยทสด และเพราะม ตนมปลาย ๒. ทกขโต โดยความเปนทกข เพราะบบคนเฉพาะหนาดวยความเกด และความดบและเพราะเปนทตงแหง ทกข ๓. โรคโต โดยเปนโรค เพราะตองเยยวยาดวยปจจยและ เพราะเปนทเกด ๔. คณฑโต โดยเปนฝ เพราะประกอบดวยสงเสยดแทงคอ ความเปนทกขเพราะเปนทไหลออก ของสงไมสะอาดคอกเลสและเพราะม การกลดหนองและสกแกแลวแตกไป ดวยความเกด ความแก และความ แตกดบ ๕. สลลโต โดยเปนลกศรเสยบ เพราะใหเกดความบบคน เพราะเปน สงทมแทงอยภายในและเพราะเปน สงทถอนออกไดยาก ๖. อฆโต โดยความชวราย เพราเปนสงควรตาหนตเตยนเพราะ นามาซง ความเสอมเสย และเพราะ เปนทตงของความชวราย ๗. อาพาธโต โดยความปวยไข เพราะไมทาใหเกดเสรภาพและเพราะ เปนปทฏฐานของความเจบปวย ๘. ปรโต โดยเปนปรปกษ เพราะไมมอานาจ (บงคบบญชา) และ เพราะบงคบบญชาไมได ๙. ปโลกโต โดยแตกทาลาย เพราะแตกทาลายไปดวยพยาธ ชรา และมรณะ ๑๐. อตโต โดยความหายนะ เพราะนามาซงความพนาศมากมาย

อาการ ๔๐ (ตอ)

๑๑. อปททวโต โดยเปนอปทวะ เพราะนามาซงสงไมเปนประโยชนท รไมไดเลยอยางมากมายและเพราะ เปนทตงของอปทวนตรายทงปวงดวย ๑๒. ภยโต โดยเปนภย เพราะเปนทเกดของภยทกประการ และเพราะเปนปฏปกษตอความ อบอนใจอยางสงสด กลาวคอความ ระงบทกข ๑๓. อปสคคโต โดยเปนอปสรรค เพราะตดตามมาดวยสงไมเปน ประโยชนหลาย ประการ เพราะ ประกอบดวยโทษ และเพราะไมนามา ซงความอดกลน คลายเปนอปสรรค ๑๔. จลโต โดยความหวนไหว เพราะหวนไหวดวยพยาธชราและ มรณะ กบทงหวนไหวดวยโลกธรรม ทงหลาย มความมลาภและความเสอม ลาภเปนตน ๑๕. ปภงคโต โดยผพง เพราะมปกตเขาถงความผพงไปดวย ความพยายามและโดยสภาพของมน เอง ๑๖. อทธวโต โดยไมยงยน เพราะมปกตรวงหลนไปในทตงทก แหง และเพราะไมมความมนคง ๑๗. อตาณโต โดยไมเปนทตานทาน เพราะไมเปนทตอตานคมครอง และ เพราะไมไดความปลอดภยทควรได ๑๘. อเลณโต โดยไมเปนทหลบล เพราะไมเปนทสมควรเพอหลบลกบ ทงเพราะผหลบลทงหลายทากจใน การหลบลไมได ๑๙. อสรณโต โดยไมเปนทพง เพราะไมมความกาจดภยแกผอยอาศย

อาการ ๔๐ (ตอ) ๒๐. รตตโต โดยเปนของเปลา เพราะวางเปลาจากความยงยน ความ งาม ความสข และความมอตตา ตาม กาหนด คาดคะเนไว ๒๑. ตจฉโต โดยเปนของวาง เพราะโดยเปนของเปลานนเองหรอ เพราะความเปนของเลกนอย เพราะวา แมของเลกนอยในโลกเขาเรยกกนวา ของวาง ๒๒. สญญโต โดยเปนของสญ เพราะปราศจาก (อตตา) ผเปนเจาของ ผอยประจา ผสราง ผเสวยและผบง การ ๒๓. อนตตโต โดยไมมอตตา เพราะไมมผเปนเจาของดวยตนเอง ๒๔. อาทนวโต โดยเปนโทษ เพราะเปนทกขดวยความเปนไป (ใน ภพคอ สงสารวฏ) และเพราะความ ทกข (นนเอง) เปนโทษ อกประการ หนง ชอวาอาทนวะเพราะอรรถวาผ ไป ผถงผเปนไป สความยากจน คาวา “อาทนวะ” นเปนคาเรยกคนยากจน และแมวาขนธ (๕) กเปนสงยากจน เหมอนกน เพราะเหตน (โยคจง กาหนดร) โดยความยากจน เพราะ เปนเชนกบคนยากจน ๒๕. วปรณามธมมโต โดยมความแปรผนไป เพราะมปกตแปรผนไป ๒ ทางคอ เปนธรรมดา ดวยเปนธรรมดา ชรา ๑ และดวย มรณะ ๑ ๒๖. อสารกโต โดยไมมสาระ เพราะมความออนแอ และเพราะหก งายเหมอนไมผ ๒๗. อฆมลโต โดยเปนตนเหตแหง เพราะเปนเหตแหงความชวราย ความชวราย

อาการ ๔๐ (ตอ) ๒๘. วธกโต โดยเปนผฆา (ฆาตกร) เพราะเปนผฆาความไววางใจเหมอน ศตรผมหนาเปนมตร ๒๙. วภวโต โดยปราศจากความเจรญ เพราะปราศจากความเจรญ และ เพราะใหเกดความไมเจรญ ๓๐. สาสวโต โดยมอาสวะ เพราะเปนฐานไปสอาสวะ ๓๑. สงขตโต โดยเปนของถกปรงแตงไว เพราะเปนสงทเหตและปจจยปรงแตง ขน ๓๒. มารามสโต โดยเปนเหยอลอของมาร เพราะเปนเหยอลอของมจจมารและ กเลสมาร ๓๓. ชาตธมมโต โดยมความเกดเปนธรรมดา เพราะมความเกด แก เจบปวยและตาย เปนปกต ๓๔. ชราธมมโต โดยมความแกเปนธรรมดา เพราะมความเกด แก เจบปวยและตาย เปนปกต ๓๕. พยาธธมมโต โดยมความเจบปวยเปนธรรมดา เพราะมความเกด แก เจบปวยและตาย เปนปกต ๓๖. มรณธมมโต โดยมความตายเปนธรรมดา เพราะมความเกด แก เจบปวยและตาย เปนปกต ๓๗. โสกธมมโต โดยมความโศกเปนธรรมดา เพราะเปนเหตแหงความโศกเศรา ความคราครวญและความคบแคนใจ ๓๘. ปรเทวธมมโต โดยมความคราครวญ เพราะเปนเหตแหงความโศกเศรา เปนธรรมดา ความคราครวญและความคบแคนใจ ๓๙. อปายาสธมมโต โดยมความคบแคนใจ เพราะเปนเหตแหงความโศกเศรา เปนธรรมดา ความคราครวญและความคบแคนใจ ๔๐. สงกเลสกธมมโต โดยมความเศราหมอง เพราะเปนธรรมทเปนวสย (หรอ เปนธรรมดา อารมณ) ของสงกเลส คอ ตณหา ทฏฐ และทจรตทงหลาย

มหาวปสสนา ๑๘

๑. ทา อนจจานปสสนา ใหเกดขน กละ นจจสญญา ได (ปญญาเหนเนองๆ วาไมเทยง) (ความสาคญวาเทยง) ๒. ทา ทกขานปสสนา ใหเกดขน กละ สขสญญา ได (ปญญาเหนเนองๆ วาเปนทกข) (ความสาคญวาเปนสข) ๓. ทา อนตตานปสสนา ใหเกดขน กละ อตตสญญาได (ปญญาเหนเนองๆ วาไมมอตตา) (ความสาคญวามอตตา) ๔. ทา นพพทานปสสนา ใหเกดขน กละ นนท ได (ปญญาเหนเนองๆ ดวยความเบอหนาย) (ความเพลดเพลน) ๕. ทา วราคานปสสนา ใหเกดขน กละ ราคะ ได (ปญญาเหนเนองๆ ดวยปราศจากความกาหนด) (ความกาหนด) ๖. ทา นโรธานปสสนา ใหเกดขน กละ สมทย ได (ปญญาเหนเนองๆ ซงความดบ) (สงทเปนแดนเกด) ๗. ทา ปฏนสสคคานปสสนา ใหเกดขน กละ อาทานะ ได (ปญญาเหนเนองๆ ดวยการสละทงไป) (ความยดถอไว) ๘. ทา ขยานปสสนา ใหเกดขน กละ ฆนสญญา ได (ปญญาเหนเนองๆ ซงความสนไป) (ความสาคญวาเปนกอน) ๙. ทา วยานปสสนา ใหเกดขน กละ อายหนะ ได (ปญญาเหนเนองๆ ซงความเสอมไป) (ความขวนขวาย) ๑๐. ทา วปรณามานปสสนา ใหเกดขน กละ ธวสญญา ได (ปญญาเหนเนองๆ ซงความแปรผน) (ความสาคญวายงยน) ๑๑. ทา อนมตตานปสสนา ใหเกดขน กละ นมตตะ ได (ปญญาเหนเนองๆ วาไมมนมต) (ความมนมต) ๑๒. ทา อปปณหตานปสสนา ใหเกดขน กละ ปณธ ได (ปญญาเหนเนองๆ วาไมมทตง) (ตณหาเปนทตง) ๑๓. ทา สญญตานปสสนา ใหเกดขน กละ อภนเวสะ ได (ปญญาเหนเนองๆ โดยความวางเปลา) (ความยดมน) ๑๔. ทา อธปญญาธมมวปสสนา ใหเกดขน กละ สารทานาภนเวสะ ได (วปสสนาในธรรมคอปญญาอนยง) (ความยดมนดวยการยดถอวามสาระ)

มหาวปสสนา ๑๘ (ตอ) ๑๕. ทา ยถาภตญาณทสสนะ ใหเกดขน กละ สมโมหาภนเวสะ ได (ความรความเหนตามเปนจรง) (ความยดถอดวยความลมหลง) ๑๖. ทา อาทนวานปสสนา ใหเกดขน กละ อาลยาภนเวสะ ได (ปญญาเหนเนองๆ โดยความเปนโทษ) (ความยดถอดวยความอาลย) ๑๗. ทา ปฏสงขานปสสนา ใหเกดขน กละ อปปฏสงขา ได (ปญญาเหนเนองๆ ดวยพจารณาทบทวน) (ความไมพจารณาทบทวน) ๑๘. ทา ววฏฏานปสสนา ใหเกดขน กละ สงโยคาภนเวสะ ได (ปญญาเหนเนองๆ ดวยจตถอยกลบ) (ความยดมนดวยสงโยค)

 

บอเกดความรทางพทธปรชญา  เมอกลาวถง สมมาทฐ อนเปนองคประกอบสาคญของมรรค ในฐานะทเปนจดเรมตนของการปฏบตธรรมอนเปนบอเกดแหงความร หรอเปนขนเรมแรกในระบบการศกษาตามหลกการของพระพทธศาสนา และเปนธรรมทตองพฒนาใหบรสทธ ชดเจน เปนอสระมากขนตามลาดบ จนกลายเปนการตรสรในทสด ดงนน การสรางเสรมสมมาทฐจงเปนสงสาคญยง ดงมขอความในพระไตรปฏก แสดงหลกการสรางเสรมสมมาทฐไวดงน “ภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงสมมาทฐ ม ๒ ประการดงน คอ ปรโตโฆสะและโยนโสมนสการ” ปรโตโฆสะ หมายถง เสยงจากผอน  การกระตนหรอชกจงจากภายนอก เชน การสงสอน แนะนา การถายทอด การโฆษณา คาบอกเลา ขาวสาร ขอเขยน คาชแจง อธบาย การเรยนรจากผอน ในทนหมายเอาเฉพาะสวนทดงามถกตอง เฉพาะอยางยงการรบฟงธรรม ความร หรอคาแนะนาจากบคคลทเปนกลยาณมตร (hearing or learning from others ; inducement by others) ๑ ขอแรกน เปนองคประกอบฝายภายนอก ไดแก ปจจยทางสงคม อาจเรยกงายๆ วา วธการแหงศรทธา โยนโสมนสการ เมอกลาวโดยรปศพท โยนโสมนสการ ประกอบดวย โยนโส กบ มนสการ มาจาก โยน ซงแปลวา เหต ตนเคา แหลงเกด ปญญา อบาย วธ ทาง สวนมนสการ แปลวา การทาในใจ การคด คานง นกถง ใสใจ พจารณา เมอรวมเขาเปนโยนโสมนสการ แปลวา คดหรอพจารณาโดยอบาย คอคดอยางมวธ หรอคดถกวธ หมายถง คดถกวธทจะใหเขาถงความจรง สอดคลองเขาแนวกบสจจะ ทาใหหยงรสภาวะลกษณะและสามญลกษณะของสงทงหลาย หรอคดถกทาง คอคดไดตอเนองเปนลาดบ มขนตอน หมายถง ความคดเปนระเบยบตามแนวเหตผลเปนตน รวมทงหมายถง คดตามเหต คดคนเหต คดตามเหตผล โดยคดใหเกดผล คอใชความคดใหเกดผลทพงประสงค เลงถงการคดอยางมเปาหมาย ขอสองน เปนองคประกอบฝายภายใน ไดแก ปจจยภายในตวบคคล อาจเรยกงายๆ วา วธการแหงปญญา ดงทกลาวมาแลวขางตนนน โยนโสมนสการ เปนวธแหงปญญา ซงอยในระดบทเหนอศรทธาขนไปเพราะเปนขนทเรมใชความคดของตนเองเปนอสระ ดงนน ความรอนเกดจากการฝกฝนปฏบตในโยนโสมนสการ จงเปน การฝกฝนใชความคด ใหรจกคดอยางถกวธ คดอยางม

                                                            

๑ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต),พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, พมพครงท ๑๑. กรงเทพมหานคร : บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๔๙. หนา ๖๒๑, ๖๖๙-๖๗๐.

 

ระเบยบ รจกคดวเคราะห โดยไมมองสงตางๆ เพยงผวเผน ซงจะทาใหคนเราเกดปญญาทบรสทธเปนอสระ และสจดหมายของ พทธธรรมอยางแทจรง ในครงพทธกาล พระพทธองค ไดตรสตอเหลาภกษทงหลาย ในหลายครง หลายแบบตางๆ กน โดยจะยกตวอยางพทธพจน ทเกยวของกบการเจรญโยนโสมนสการ พอสงเขปดงตอไปน “เราไมเลงเหนธรรมอยางอน แมสกขอหนงซงเปนเหตใหสมมาทฐทยงไมเกดไดเกดขน หรอใหสมมาทฐทเกดขนแลว เจรญยงขน เหมอนโยนโสมนสการเลย เมอมโยนโสมนสการ สมมาทฐทยงไมเกด ยอมเกดขน และสมมาทฐทเกดขนแลว ยอมเจรญยงขน” “เราไมเลงเหนธรรมอนแมสกขอหนง ซงเปนเหตใหโพชฌงคทยงไมเกด ไดเกดขน หรอใหโพชฌงคทเกดขนแลว ถงความเจรญเตมบรบรณ เหมอนโยนโสมนสการเลย เมอโยนโสมนสการ โพชฌงคทยงไมเกดยอมเกดขน และโพชฌงคทเกดขนแลวยอมถงความเจรญเตมบรบรณ" “เราไมเลงเหนธรรมอนแมสกขอหนง ทจะเปนเหตใหความสงสยทยงไมเกด กไมเกดขน หรอทเกดขนแลวกถกกาจดได เหมอนโยนโสมนสการเลย” “ธรรม ๙ อยางทมอปการะมาก ไดแก ธรรม ๙ อยาง ซงมโยนโสมนสการเปนมล กลาวคอ เมอโยนโสมนสการ ปราโมทยยอมเกด เมอปราโมทย ปตยอมเกด เมอมใจปต กายยอมสงบระงบ (ปสสทธ) เมอกายสงบระงบ ยอมไดเสวยสข ผมสข จตยอมเปนสมาธ ผมจตเปนสมาธ ยอมรเหนตามเปนจรง เมอรเหนตามเปนจรง ยอมนพพทาเอง เมอนพพทากวราคะ เพราะวราคะ กวมตต”๒ อนดบตอไปจะกลาวถงดานตางๆ ทเปนพนฐานทางบอเกดแหงความร วธคดแบบโยนโสมนสการ กคอการนาเอาโยนโสมนสการมาใชในทางปฏบต หรอโยนโสมนสการทเปนภาคปฏบตการ วธคดแบบโยนโสมนสการ หรอเรยกสนๆ วา วธโยนโสมนสการน แมจะมหลายอยางหลายวธ แตเมอวาโดยหลกการ กม ๒ แบบคอ โยนโสมนสการทมงสกดหรอกาจดอวชชาโดยตรง และ โยนโสมนสการทมงเพอสกดหรอบรรเทาตณหา โยนโสมนสการทมงกาจดอวชชาโดยตรงนน ตามปกตเปนแบบทตองใชในการปฏบตธรรมจนถงทสด เพราะทาใหเกดความรความเขาใจตามเปนจรง ซงเปนสงจาเปนสาหรบการตรสร สวนโยนโสมนสการแบบสกดหรอบรรเทาตณหา มกใชเปนขอปฏบตขนตนๆ ซงมงเตรยมพนฐานหรอพฒนาตนเองในดานคณธรรมใหเปนผพรอมสาหรบการปฏบตขนสงขนไปเพราะเปนเพยงขนขดเกลา

                                                            

๒ เรองเดยวกน. หนา ๖๖๙.

 

กเลส แตโยนโสมนสการหลายวธใชประโยชนไดทงสองอยาง คอทงกาจดอวชชา และบรรเทาตณหาไปพรอมกน๓ วธโยนโสมนสการเทาทพบในบาล พอประมวลเปนแบบใหญๆ ไดดงน

๑. วธคดแบบสบสาวเหตปจจย คอพจารณาปรากฏการณทเปนผล ใหรจกสภาวะทเปนจรงหรอพจารณาปญหา หาหนทางแกไข ดวยการคนหาสาเหตและปจจยตางๆ ทสมพนธสงผลสบทอดกนมาอาจเรยกวา วธคดแบบอทปปจจจยตา หรอคดตามหลกปฏจจสมปบาท จดเปนวธโยนโสมนสการแบบพนฐาน

๒. วธคดแบบแยกแยะสวนประกอบ หรอกระจายเนอหา เปนการคดทมงใหมองและใหรจกสงทงหลายตามสภาวะของมนเองอกแบบหนง ในทางธรรม ทานมกใชพจารณาเพอใหเหนความไมมแกนสารหรอความไมเปนตวเปนตนทแทจรงของสงทงหลาย ใหหายยดตดถอมนในสมมตบญญต โดยเฉพาะการพจารณาเหนสตวบคคลเปนเพยงการประชมกนเขาขององคประกอบตางๆ ทเรยกวา ขนธ ๕ และขนธ ๕ แตละอยางกเกดขนจากสวนประกอบยอยตอไปอก การพจารณาเชนน ชวยใหมองเหนความเปนอนตตา แตการทจะมองเหนสภาวะเชนนไดชดเจน มกตองอาศยวธคดแบบท ๑ และหรอแบบท ๓ ในขอตอไปเขารวม โดยพจารณาไปพรอมๆ กน กลาวคอ เมอแยกแยะสวนประกอบออกกเหนภาวะทองคประกอบเหลานนอาศยกนและขนตอเหตปจจยตางๆ ทเกยวของ ไมเปนตวของมนเองโดยแทจรงยงกวานน องคประกอบและเหตปจจยตางๆ เหลานนลวนเปนไปตามกฎธรรมดาคอ มทเกดดบอยตลอดเวลา ไมเทยงแท ไมคงท ไมยงยน ภาวะทเกดขนแลวตองดบไป และตองขนตอเหตปจจยตางๆ ถกเหตปจจยทงหลายบบคนขดแยงนน

๓. วธคดแบบสามญลกษณ หรอ วธคดแบบรเทาทนธรรมดา คอ มองอยางรเทาทนความเปนไปของสงทงหลาย ซงจะตองเปนอยางนนๆ ตามธรรมดาของมนเอง ในฐานะทมนเปนสงซงเกดจากเหตปจจยตางๆ ปรงแตงขน จะตองเปนไปตามเหตปจจย ธรรมดาทวานน ไดแกอาการทสงทงหลายทงปวงทเกดจากปจจยปรงแตง เมอเกดขนแลวกจะตองดบไป ไมเทยงแท ไมคงท ไมยงยน ไมคงอยตลอดไปเปนอนจจง ปจจยทงหลายทงภายในและภายนอกทกอยางตางกเกดดบเปลยนแปลงไปตลอดเวลาเสมอ เหมอนกน เมอเขามาสมพนธกนจงเกดความขดแยง ทาใหสงเหลานนมสภาวะถกบบคนกดดน ไมอาจคงอยในสภาพเดมได จะตองมการแปรปรวนเปลยนสลาย เปนทกข ในเมอตองเปนไปตามเหตปจจยมนกไมอาจเปนของของใคร เชนเดยวกบทไมอาจเปนตวตนของมนเอง และไมอาจมอยโดยตวของมนเอง มนไมอาจเปนไปตามความปรารถนาของ

                                                            

๓ เรองเดยวกน. หนา ๖๗๕.

 

ใคร ไมมใครคดอยากบงคบมนได ไมมใครเปนเจาของครอบครองมนไดจรงเพราะมนเปนไปตามเหตปจจย ไมใชเปนไปตามใจอยากของใคร เปนอนตตา รวมความวา รเทาทนวาสงทงหลายเปนธรรมชาต มลกษณะความเปนไปโดยทวไปเสมอเหมอนกนตามธรรมดาของมนในฐานะทเปนของปรงแตงเกดจากเหตปจจยและขนตอเหตปจจยทงหลายเชนเดยวกน

๔. วธคดแบบอรยสจจ หรอ คดแบบแกปญหา เรยกตามโวหารทางธรรมไดวา วธแหงความดบทกข จดเปนวธคดแบบหลกอยางหนงเพราะสามารถขยายใหครอบคลมวธคดแบบอนๆ ไดทงหมด บาลทพงอางในขอนมความสนๆ ดงน “ภกษนนยอมมนสการโดยแยบคาย(โยนโสมนสการ) วา ทกข คอดงน ; ยอมมนสการโดยแยบคายวา เหตเกดแหงทกขคอดงน ; ยอมมนสการโดยแยบคายวา ความดบแหงทกขคอดงน ; ยอมมนสการโดยแยบคายวาขอปฏบตทใหถงความดบทกขคอดงน ; เมอเธอมนสการโดยแยบคายอยอยางน สงโยชน ๓ อยางคอ สกกายทฏฐ วจกจฉา และสสพพตปรมาส ยอมถกละเสยได”

๕. วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ หรอคดตามหลกการและความมงหมาย คอ พจารณาใหเขาใจความสมพนธระหวาง ธรรม กบ อรรถ หรอ หลกการ กบ ความมงหมาย เปนความคดทมความสาคญมากในเมอจะลงมอปฏบตธรรมหรอทาการตามหลกการอยางใดอยางหนง เพอใหไดผลตรงตามความมงหมายไมกลายเปนการกระทาทเคลอนคลาด เลอนลอย หรองมงาย คาวาธรรมแปลวาหลก หรอหลกการ คอหลกความจรง หลกความดงาม หลกการปฏบต หรอหลกทจะเอาไปใชปฏบต รวมทงหลกคาสอนทจะใหประพฤตปฏบตและกระทาการไดถกตอง คาวาอรรถ แปลวาความหมาย ความมงหมาย จดหมายประโยชนทตองการ หรอสาระทพงประสงค ในการปฏบตธรรมหรอกระทาการตามหลกการใดๆ กตามจะตองเขาใจความหมายและความมงหมายของธรรมหรอหลกการนนๆ วา ปฏบตหรอทาไปเพออะไร ธรรมหรอหลกการนนกาหนดวางไวเพออะไร จะนาไปสผลหรอทหมายใดบาง ทงจดหมายสดทายปลายทาง และเปาหมายทามกลางในระหวางทจะสงทอดตอไปยงธรรมหรอหลกการขออนๆ ความเขาใจถกตองในเรองหลกการและความมงหมายน นาไปสการปฏบตถกตองทเรยกวา ธรรมานธรรมปฏบต

๖. วธคดแบบคณโทษและทางออก หรอพจารณาใหเหนครบทง อสสาทะ อาทนวะ และ นสสรณะ เปนการมองสงทงหลายตามความเปนจรงอกแบบหนง ซงเนนการยอมรบความจรงตามทสงนนๆ เปนอยทกแงทกดาน ทงดานดดานเสย และเปนวธคดทตอเนองกบการปฏบตมาก เชนบอกวากอนจะแกปญหาจะตองเขาใจปญหาใหชดเจน และรทไปใหดกอน หรอกอนจะละจากสงสงหนงไปหาอกสงหนง ตองรจกทงสองฝายดพอทจะใหเหนไดวาการละและไปหานน หรอการทงอยางหนงไปเอาอกอยางหนงนน เปนการกระทาทรอบคอบสมควรและดจรง อสสาทะ แปลวา สวนด สวนอรอย สวนหวานชน คณ คณคา ขอทนาพงพอใจ

 

อาทนวะ หรออาทนพ แปลวาสวนเสย ขอเสย ชองเสย โทษ ขอบกพรอง นสสรณะ แปลวา ทางออก ทางรอด ภาวะหลดรอดปลอดพน หรอสลดออกได ภาวะทปลอดหรอปราศจากปญหา มความสมบรณในตว ดงามจรงโดยไมตองขนตอขอดขอเสย ไมขนตออสสาทะ และอาทนวะของสงทเปนปญหา หรอภาวะทสลดออกมานน

๗. วธคดแบบคณคาแท – คณคาเทยม หรอ การพจารณาเกยวกบปฏเสวนาคอการใชสอยหรอบรโภค เปนวธคดแบบสกดหรอบรรเทาตณหา เปนขนฝกหดขดเกลากเลสหรอตดทางไมใหกเลสเขามาครอบงาจตใจแลวชกจงพฤตกรรมตอๆ ไป วธคดแบบนใชมากในชวตประจาวน เพราะเกยวของกบการบรโภคใชสอยปจจย ๔ และวสดอปกรณอานวยความสะดวกตางๆ มหลกการโดยยอวา คนเราเขาไปเกยวของกบสงตางๆ เพราะเรามความตองการและเหนวาสงนนๆ จะสนองความตองการของเราได สงใดสามารถสนองความตองการของเราได สงนนกมคณคาแกเรา หรอทเรานยมเรยกวา มนมประโยชน คณคานจาแนกไดเปน ๒ ประเภท ตามชนดของความตองการ คอ

- คณคาแท หมายถง ความหมาย คณคา หรอประโยชนของสงทงหลาย ในแงทสนองความตองการของชวตโดยตรง หรอทมนษยนามาใชแกปญหาของตนเพอความดงามความดารงอยดวยดของชวตหรอเพอประโยชนทงของตนเองและผอน คณคานอาศยปญญาเปนเครองตคาหรอวดราคาจะเรยกวา คณคาทสนองปญญากได

- คณคาพอกเสรม หรอ คณคาเทยม หมายถงความหมาย คณคา หรอประโยชนของสงทงหลายทมนษยพอกพนใหแกสงนน เพอปรนเปรอการเสพเสวยเวทนา หรอเพอเสรมราคาเสรมขยายความมนคงยงใหญของตวตนทยดถอไว คณคานอาศยตณหาเปนเครองตคาหรอวดราคา จะเรยกวาคณคาสนองตณหากได

๘. วธคดแบบอบายปลกเราคณธรรม อาจเรยกงายๆ วา วธคดแบบเรากศล หรอคดแบบกศลภาวนา เปนวธคดในแนวสกดกนหรอบรรเทาละขดเกลาตณหา จงจดไดวาเปนขอปฏบตระดบตนๆ สาหรบสงเสรมความเจรญงอกงามแหงกศลธรรมและสรางเสรมสมมาทฏฐทเปน โลกยะ หลกการทวไปของวธคดแบบน มอยวา ประสบการณคอสงทไดประสบหรอไดรบรอยางเดยวกนบคคลผประสบหรอรบรตางกน อาจมองเหนและคดนกปรงแตงไปคนละอยาง สดแตโครงสรางแนวทาง ความเคยชนตางๆ ทเปนเครองปรงของจตคอสงขารทผนนไดสงสมไว หรอสดแตการทาใจในขณะนนๆ ของอยางเดยวกน หรออาการกรยาเดยวกน คนหนงมองเหนแลว คดปรงแตงไปในทางดงาม เปนประโยชน เปนกศล แตอกคนหนงเหนแลว คดปรงแตงไปในทางไมดไมงาม เปนโทษ เปนอกศล แมแตบคคลคนเดยวกน มองเหนของอยางเดยวกน หรอประสบการณ

 

อยางเดยวกน แตตางขณะตางเวลา กอาจคดเหนปรงแตงตางออกไปครงละอยาง คราวหนงราย คราวหนงด ทงนโดยเหตผลทไดกลาวมาแลว

๙. วธคดแบบเปนอยในขณะปจจบน หรอวธคดแบบมปจจบนธรรมเปนอารมณ ความจรงวธคดแบบท ๙ น เปนเพยงการมองอกดานหนงของการคดแบบอนๆ จะวาแทรกหรอคมวธคดแบบกอนๆ ทกลาว มาแลวกได แตทแยกออกมาแสดงเปนอกขอหนงตางหาก กเพราะมแงทควรทาความเขาใจพเศษ และมความสาคญโดยลาพงตวของมนเอง อนง วธคดแบบเปนอยในขณะปจจบนน มเนอหารวมอยในสตปฏฐาน ๔ ซงจะกลาวถงในองคมรรคขอท ๗ คอ สมมาสตดวย แตทแยกบรรยายกเพราะเพงความหมายคนละแง กลาวคอ ในสตปฏฐาน การบรรยายเพงถงการตงสตระลกรเตมตนอยกบสงทกาลงเกดขนกาลงเปนไปอย กาลงรบร หรอกาลงกระทาในปจจบนทนทกๆ ขณะ สวนในทน การบรรยายเพงถงการใชความคดและเนอหาของความคดทสตระลกรกาหนดอยนน ขอทจะตองทาความเขาใจเปนพเศษเกยวกบวธคดแบบน กคอ การทมผเขาใจผดเกยวกบความหมายของการเปนอยในปจจบน หรอมปจจบนธรรมเปนอารมณ โดยเหนไปวา พระพทธศาสนาสอนใหคดถงสงทอยเฉพาะหนา กาลงเปนไปในปจจบนเทานน ไมใหคดพจารณา เกยวกบอดตหรออนาคตตลอดจนไมใหคดเตรยมการหรอวางแผนงานเพอกาลภายหนา เมอเขาใจผดแลว ถาเปนผปฏบตธรรมกเลยปฏบตผดจากหลกพระพทธศาสนา ถาเปนบคคลภายนอกมองเขามา กเลยเพงวาถงผลรายตางๆทพระพทธศาสนาจะนามาใหแกหมชนผปฏบต

๑๐. วธคดแบบวภชชวาท ความจรงวภชชวาทไมใชวธคดโดยตรง แตเปนวธพดหรอการแสดงหลกการแหงคาสอนแบบหนง อยางไรกตาม การคดกบการพดเปนกรรมใกลชดกนทสด กอนจะพดกตองคดกอน สงทพดลวนสาเรจมาจากความคดทงสน ในทางธรรมกแสดงหลกไววา วจสงขาร(สภาวะทปรงแตงคาพด) ไดแกวตกและวจาร ดงนน จงสามารถกลาวถงวภชชวาทในระดบทเปนความคดได ยงกวานนคาวาวาทะตางๆ หรอทเรยกกนวาวาทะอยางนนอยางน กมความหมายลกซงเลงไปถงระบบความคดทงหมด ซงเปนทมาแหงระบบคาสอนทงหมด ทเรยกกนวาเปนลทธหนง ศาสนาหนงหรอปรชญาสายหนง เปนตน คาวาวาทะ จงเปนไวพจนแหงกนและกนของคาวา ทฏฐ ทฐ หรอทฤษฎ เชน สพพตถกวาท คอ สพพตถกทฏฐ นตถกวาท คอ นตถกทฏฐ สสสตวาท คอสสสตทฏฐ อจเฉทวาท คออจเฉททฏฐ อเหตกวาท คออเหตกทฏฐ เปนตน คาวาวภชชวาทนเปนชอเรยกอยางหนงของพระพทธศาสนา เปนคาสาคญคาหนงทใชระบบความคดทเปนแบบของพระพทธศาสนาและวธคดแบบวภชชวาท กมความหมายคลมถงวธคดแบบตางๆ ทกลาวมาแลวไดหลายอยาง การกลาวถงวธคดแบบวภชชวาท นอกจากทาใหรจกวธคดแงอนๆ เพมขนแลว ยงจะชวยใหเขาใจวธคดบางอยางทกลาวมาแลวขางตนชดเจนขนอกดวย

 

วภชชวาท มาจาก วภชช+วาท วภชช แปลวา แยกแยะ แบงออก จาแนก หรอแจกแจงใกลกบคาทใชในปจจบนวาวเคราะห วาท แปลวา การกลาว การพด การแสดงคาสอน วภชชวาทจง แปลวา การพดแยกแยะ พดจาแนก หรอพดแจกแจงหรอแสดงคาสอนแบบวเคราะห ลกษณะสาคญของความคดและคาพดแบบนคอ การมองและแสดงความจรง โดยแยกแยะออกใหเหนแตละแงละดานครบทกแงทกดาน ไมใชจบเอาแงหนงแงเดยว หรอบางแงขนมาวนจฉยตคลมลงไปอยางนนทงหมดหรอประเมนคณคาความดความชว เปนตน โดยถอเอาสวนเดยวหรอบางสวนเทานนแลวตดสนพรวดลงไป วาทะทตรงขามกบวภชชวาท เรยกวา เอกงสวาท แปลวาพดแงเดยว คอจบไดเพยงแงเดยว ดานหนงหรอสวนหนงกวนจฉยตคลมลงไปอยางเดยวทงหมด หรอพดตายตวอยางเดยว๔

นอกจากวธคดดงกลาวขางตนแลวนน ยงมองคประกอบอนอกทจะชวยสนบสนนใหการปฏบตเพอใหเขาถงซงองคความรเปนไปไดงายยงขน

กลาวโดยสรป สาหรบคนทวไป ผมปญญายงไมแกกลา ยงตองอาศยการแนะนาชกจงจากผอนการเจรญปญญา นบวาเรมตนจากองคประกอบภายนอก คอ ความมกลยาณมตร สาหรบใหเกดศรทธา(ความมนใจดวยเหตผลทไดพจารณาเหนจรงแลว)กอน จากนน จงกาวมาถงขนองคประกอบภายใน เรมแตนาความเขาใจตามแนวศรทธาไปเปนพนฐานในการใชความคดอยางอสระ ดวยโยนโสมนสการ เปนตนไป ทาใหเกดสมมาทฏฐและทาใหปญญาเจรญยงขน จนกลายเปนญาณทสสนะ คอการรการเหนประจกษในทสด

เนองดวยศรทธาเปนองคธรรมสาคญมาก ซงเมอเปนศรทธาทถกตองและใชถกตอง กจะเชอมตอเขากบโยนโสมนสการ นาใหเกดปญญาทเปนสมมาทฏฐ จงขอสรปเรองศรทธาในแงทเกยวกบการใชประโยชนไวอกครงหนง

๑. ในขนศล ศรทธาเปนหลกยดชวยคมศลไว โดยเหนยวรงจากความชวและทาใหมนคงในสจรตศรทธาเพอการน แมไมมความคดเหตผลคอไมประกอบดวยปญญากใชได และปรากฏบอยๆ วาศรทธาแบบเชอดงโดยไมคดเหตผลนน ใชประโยชนในขนศลดกวาศรทธาทมการใชปญญาดวยซา

๒. ในขนสมาธ ศรทธาชวยใหเกดสมาธได ทงในแงททาใหเกดปตสขแลวทาใหจตใจสงบมนคงและในแงททาใหเกดความเพยรพยายาม แกลวกลา ไมหวนกลว จตใจเกดความเขมแขงมนคงแนวแน ศรทธาเพอการน แมเปนแบบเชอดงโดยไมใชความคดเหตผล กใชไดเชนเดยวกน ในกรณทเปนศรทธาแบบเชอดงโดยไมยอมคดเหตผล แมจะใชงานไดผลทงสองระดบ แตมผลเสย

                                                            

๔ เรองเดยวกน. หนา ๖๗๕-๗๐๙.

 

ททาใหจตใจคบแคบ ไมยอมรบฟงผอน และบางทถงกบเปนเหตใหเกดการบบบงคบเบยดเบยนคนอนพวกอน เพราะเหตแหงความเชอนน และทสาคญในเรองนคอไมเกอหนนแกการเจรญปญญา

๓. ในขนปญญา ศรทธาชวยใหเกดปญญา เรมแตโลกยสมมาทฏฐเปนเบองแรก เหนอกวานนไปศรทธาเชอมตอกบโยนโสมนสการใน ๒ ลกษณะคอ อยางแรก เปนชองทางใหกลยาณมตรสามารถชแนะความรจกคดคอกระตนใหคนผนนเรมใชโยนโสมนสการ (มฉะนนอาจไมยอมเปดรบการชแนะหรอการกระตนเลย) อยางทสอง ศรทธาชวยเตรยมพนหรอแนวของเรองทจะพจารณาบางอยางไวสาหรบใหโยนโสมนสการนาไปคดอยางอสระตอไป ศรทธาเพอการนเหนชดอยในตวแลววา ตองเปนศรทธาทมการใชปญญา และเปนศรทธาทตองการในทน

เพอความมนใจทจะใหศรทธาเกอหนนแกปญญาโดยทางโยนโสมนสการ เหนควรสรปวธปฏบตตอศรทธาไวดงน

๑. มศรทธาทมเหตผล หรอมความเชอทประกอบดวยการคดเหตผล คอไมใชศรทธาประเภทบงคบใหเชอ หรอเปนขอทตองยอมรบตามทกาหนดไวตายตว หรอตองถอตามไปโดยไมเปดโอกาสใหคดหาเหตผล ไมใชความเชอชนดทกดกนหามความคด บบกดความคด หรอททาใหไมยอมรบฟงใครแตเปนความเชอทสนบสนนการคดเหตผล เกอหนนแกการเจรญปญญาตอๆ ไป

๒. มทาทแบบสจจานรกษ หรอรกสจจะ คอซอตรงตอสจจะ และแสดงศรทธาตรงตามสภาพทเปนจรง กลาวคอ เมอตนเชออยางไร กมสทธกลาววาขาพเจามความวาอยางนนๆ หรอเชอวาเปนอยางนนๆ แตไมเอาศรทธาของตนเปนเครองตดสนสจจะ คอไมกาวขามเขตไปวา ความจรงตองเปนอยางทขาพเจาเชอ หรอเอาสงทเปนเพยงความเชอไปกลาววาเปนความจรง เชน แทนทจะพดวาขาพเจาเชอวาสงนนเรองนนเปนอยางนนๆ กลบพดวาสงนนเรองนนเปนอยางนนๆ

๓. ใชศรทธาหรอสงทเชอนนเปนพนสาหรบโยนโสมนสการคดพจารณาใหเกดปญญาตอไป พดอกนยหนงวา ศรทธาไมใชสงจบสนในตว มใชศรทธาเพอศรทธา แตศรทธาเปนเครองมอหรอบนไดกาวสจดหมายทสงขนไปกวา กลาวคอ ศรทธาเพอปญญา

เทาทกลาวมาน กเปนอนเขากบลาดบขนของการเจรญปญญาทเคยแสดงไวแลว คอ เสวนาสตบรษ สดบสทธรรม ศรทธา โยนโสมนสการ ฯลฯ

ตอจากโยนโสมนสการ กคอการเกดขนแหงสมมาทฏฐ เมอถงสมมาทฏฐกเปนอนกาวเขาสองคประกอบของการปฏบตตอไป๕

                                                            

๕ เรองเดยวกน. หนา ๗๒๗-๗๒๘.

 

โพชฌงค ในการปฏบตเพอใหเกดปญญานนจะมหลกและวธการตางๆ ดงทไดกลาวมาแลวขางตนแตหลกธรรมชดทเรยกวา โพชฌงค เปนทงธรรมเกอหนนในการเจรญสมาธ และเปนทใชสมาธเพอประโยชนทสงขนไปจนบรรลจดหมายสงสดคอ วชชาและวมตต โพชฌงคม ๗ ขอคอ สต ธรรมวจย วรยะ ปต ปสสทธ (ความผอนคลายสงบเยนกลายเยนใจ) สมาธ และอเบกขา

มพทธพจนจากดความหมายของโพชฌงคไวสนๆ วา “เพราะเปนไปเพอโพธะ (ความตรสร) ฉะนนจงเรยกวา โพชฌงค” สวนพระอรรถกถาจารยวนจฉยตามรปศพทและแปลวาองคคณของผตรสรหรอผจะตรสรบาง องคประกอบของการตรสรบาง วาโดยหลกการ โพชฌงคเปนธรรมฝายตรงขามกบนวรณ ๕ จะเหนไดวาพระพทธเจาตรสเรองโพชฌงคไวควบคไปดวยกนกบนวรณเปนสวนมาก โดยฐานทาหนาทตรงขามกน แมคาบรรยายคณลกษณะตางๆ ของโพชฌงค กเปนขอความตรงขามกบคาบรรยายลกษณะของนวรณนนเอง ดงเชน “ภกษทงหลาย โพชฌงค ๗ ประการเหลาน ไมเปนเครองปดกน ไมเปนนวรณ ไมเปนอปกเลสแหงจต เมอเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอกระทาใหแจงซงผลคอวชชาและวมตต” “ภกษทงหลาย โพชฌงค ๗ ประการเหลาน เปนธรรมทาใหมจกษ ทาใหมญาณ สงเสรมความเจรญแหงปญญา ไมเปนขางความคบแคน เปนไปเพอนพพาน” โพชฌงค ๗ นนมความหมายรายขอดงน ๑. สต ความระลกได หมายถง ความสามารถทวนระลกนกถง หรอกมจตไวกบสงทจะพงเกยวของหรอตองใชตองทาในเวลานน ในโพชฌงคน สตมความหมายคลมตงแตการมสตกากบตว ใจอยกบสงทกาลงกาหนดพจารณาเฉพาะหนา จนถงการหวนระลกรวบรวมเอาธรรมทไดสดบเลาเรยนแลวหรอสงทจะพงเกยวของตองใชตองทา มานาเสนอตอปญญาทตรวจตรองพจารณา

๒. ธรรมวนย ความเฟนธรรม หมายถง การใชปญญาสอบสวนพจารณาสงทสตกาหนดไวหรอธรรมทสตระลกรวมมานาเสนอนน ตามสภาวะ เชน ไตรตรองใหเขาใจความหมาย จบสาระของสงทพจารณานนได ตรวจตราเลอกเฟนเอาธรรมหรอสงทเกอกลตอชวตจตใจ หรอสงทใชไดเหมาะดทสดในกรณนนๆ หรอมองเหนอาการทสงทพจารณานนเกดขน ตงอย ดบไป เขาใจตามสภาวะทเปนไตรลกษณ ตลอดจนปญญาทมองเหนอรยสจจ

๓. วรยะ ความเพยร หมายถงความแกลวกลา เขมแขง กระตอรอรนในธรรมหรอสงทปญญาเฟนได อาจหาญในความด มกาลงใจ สกจ บากบน รดไปขางหนา ยกจตไวได ไมใหหดห ถดถอยหรอทอแท

 

๔. ปต ความอมใจ หมายถงความเอบอม ปลาบปลม ปรยเปรม ดมดา ซาบซง แชมชน ซาบซาน ฟใจ

๕. ปสสทธ ความสงบกายใจ หมายถงความผอนคลายกายใจ สงบระงบ เรยบเยน ไมเครยด ไมกระสบกระสน เบาสบาย

๖. สมาธ ความมใจตงมน หมายถงความมอารมณหนงเดยว จตแนวแนตอสงทกาหนด ทรงตวสมาเสมอ เดนเรยบ อยกบกจ ไมวอกแวก ไมสาย ไมฟงซาน ๗. อเบกขา ความวางทเฉยด หมายถงความมใจเปนกลาง สามารถวางทเฉยเรยบ นงดไป ในเมอจตแนวแนอยกบงานแลว และสงตางๆ ดาเนนไปดวยดตามแนวทางทจดวางไวหรอทมนควรจะเปน ไมสอดแส ไมแทรกแซง๖

                                                            

๖เรองเดยวกน. หนา ๘๗๙, ๘๘๐.

 

ภาวะของผบรรลนพพาน ๑. ภาวะทางปญญา ลกษณะสาคญทเปนพนฐานทางปญญาของผบรรลนพพานคอ การมองสงทงหลายตามทมนเปนจรงหรอเหนตามความเปนจรง เรมตนตงแตการรบรอารมณทางอายตนะดวยจตใจทมทาทเปนกลาง และมสตไมหวนไหว ไมถกชกจงไปตามความชอบใจ ไมชอบใจ สามารถตามดรเหนอารมณนนๆ ไปตามสภาวะของมน ตงแตตนจนตลอดสาย ไมถกความตดพน ความของขดขนมวหรอความกระทบกระแทกทเนองจากอารมณนน ฉดรงหรอสะดดเอาไวใหเขวออกไปเสยกอน ตางจากปถชนทเมอรบรอารมณใดกมกไปสะดดอยตรงจดหรอแงทกระทบความชอบใจไมชอบใจ แลวเกาะเกยวพวพนอยตรงนน สรางความตรตรกคดปรงแตงแปรผนใหพสดารขนตรงนน แลวไถลหรอเขวออกไปจากทางแหงความเปนจรง เกดความรความเขาใจทคลาดเคลอน คอ รเหนไปตามอานาจกเลสทปรงแตง ไมรเหนตามความเปนไปของสงนนๆ ลกซงไปอกคอปญญาทรเทาทนสงขาร รสามญลกษณะทเปนอนจจง ทกขง อนตตา รเทาทนสมมตบญญต ไมถกหลอกใหหลงไปตามรปลกษณภายนอกของสงทงหลายและยอมรบความจรงทกดาน มใชตดอยเพยงแงใดแงหนง ความรเหนตามทมนเปน หรอรเหนตามความเปนจรงขนนจะชวยแกความเขาใจผดทวาพระพทธศาสนาเปนลทธมองแงรายไดโดยสนเชง เชน ผเขาถงพทธธรรมรวาขนธ ๕ มใชเปนทกข หรอเปนสข เพยงอยางใดอยางหนงโดยสวนเดยว ดงทพระผมพระภาคทรงตอบปญหามหาลททลถามพระองคถงเหตปจจยททาใหสตวเศราหมองวา ดกรมหาล กหากรปนจะเปนทกขถายเดยว รงแตทกขตามสนอง หยงลงสความทกข มไดประกอบดวยสขบางแลว สตวทงหลายกจะไมพงกาหนดในรป กเพราะรปเปนสข สขตามสนอง หยงลงสความสข มไดประกอบดวยทกขเสมอไป ฉะนนสตวทงหลายจงกาหนดในรป เพราะกาหนดจงถกประกอบเขาไว เพราะถกประกอบ จงเศราหมอง ดกรมหาล แมขอนกเปนเหต เปนปจจยเพอความเศราหมองของสตว สตวทงหลาย มเหต มปจจย จงเศราหมอง แมดวยอาการอยางน ดกรมหาล กหากเวทนาน เปนทกขถายเดยว ฯลฯ กหากสญญานเปนทกขถายเดยว ฯลฯ กหากสงขารนเปนทกขถายเดยว ฯลฯ กหากวญญาณนเปนทกขถายเดยว รงแตทกขตามสนอง หยงลงสความทกข มไดประกอบดวยสขบางแลว สตวทงหลายกจะไมพงกาหนดในวญญาณ กเพราะวญญาณเปนสข สขตามสนอง หยงลงสความสข มไดประกอบดวยทกขเสมอไป ฉะนน สตวทงหลายจงกาหนดในวญญาณ เพราะกาหนด จงถกประกอบเขาไว เพราะถกประกอบ จงเศราหมอง ดกรมหาล แมขอนแลกเปนเหต เปนปจจย เพอความเศราหมองของสตว สตวทงหลาย มเหต มปจจย จงเศราหมอง แมดวยอาการอยางน

 

ความรเทาทนสมมตบญญตนน รวมไปถงการรเขาใจวถทางแหงภาษาทเรยกวาโวหารโลก รจกใชภาษาเปนเครองสอความหมายโดยไมยดตดในสมมตของภาษา ดงพทธพจนตอไปน “ภกษผมจตหลดพนแลว อยางนแล ยอมไมววาทแกงแยงกบใครๆ โวหารใดทชาวโลกพดกน กพดไปตามโวหารนนแตไมยดมนดวยทฏฐ” ภกษใดเปนผไกลจากกเลส มกจทาเสรจแลว มอาสวะสนแลว เปนผทรงไวซงรางกายอนมในทสด ภกษนนพงกลาววาเรา พดดงนบาง บคคลทงหลายอนพดกะเราดงนบาง ภกษนนฉลาดทราบคาพดในโลก พงกลาวตามสมมตทพดกน ดกรภกษทงหลาย เรายอมไมขดแยงกบโลก แตโลกยอมขดแยงกบเรา ผกลาวเปนธรรมยอมไมขดแยงกบใครๆในโลก สงใดทบณฑตในโลกสมมตวาไมม แมเรากกลาวสงนนวาไมม สงใดทบณฑตในโลกสมมตวาม แมเรากกลาวสงนนวาม เมอเกดปญญารเหนสงทงหลายตามทมนเปน เหนอาการทมนเกดจากเหตปจจย อาศยกนและกนจงมขน กเขาใจโลกและชวตตามเปนจรงเรยกวา เกดมโลกทศนและชวทศนทถกตอง ๒. ภาวะทางจต ภาวะทางจตทสาคญเปนพนฐานคอ ความเปนอสระ หรอเรยกตามคาพระวา ความหลดพน ภาวะนเปนผลสบเนองมาจากปญญา คอเมอเหนตามเปนจรง รเทาทนสงขารแลว จตจงพนจากอานาจครอบงาของกเลส ทานมกกลาวบรรยายการเขาถงภาวะนวา “จตอนปญญาอบรมแลว ยอมหลดพนจากอาสวะโดยชอบคอ กามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ” หรอ “เมอเธอรเหนอยางน จตยอมหลดพนแมจากกามาสวะ แมจากภวาสวะ แมจากอวชชาสวะ” ลกษณะดานหนงของความเปนอสระ ในเมอไมถกกเลสครอบงากคอ การไมตกเปนทาสของอารมณทเยายวนหรอยวย อยางททานเรยกวา อารมณเปนทตงของราคะ หรอโลภะ โทสะ โมหะ เพราะจตปราศจากราคะ โทสะ โมหะแลว ยงกวานน ยงมผลสบเนองจากความปราศจากราคะ โทสะ โมหะ ตอไปอก คอ ทาใหไมมความหวาดเสยว สะดงสะทาน หวนไหว นอกจากไมมเหตทจะใหทาความชวเสยหายทรายแรงแลวยงมหลกประกนความสจรตใจในการทางานดวย อกดานหนงของความหลดพนเปนอสระคอ ความไมตดใจสงตางๆ ซงทานมกเปรยบเทยบกบใบบวทไมตด ไมเปยกนา และดอกบวทเกดในเปอกตมแตสะอาดงามบรสทธ ไมเปอนโคลน เรมตนแตไมตดในกาม ไมตดในบญบาป ไมตดในอารมณตางๆ อนจะเปนเหตใหตองราพงหลงหวงอนาคต ดงพทธพจนวา ภกษทงหลาย ไมเศราโศกถงปจจยทลวงแลว ไมปรารถนาปจจยทยงมาไมถง เลยงตนดวยปจจยทเกดขนเฉพาะหนา วรรณะ(ของภกษทงหลายนน) ยอมผองใสดวยเหตนน เพราะความปรารถนาถงปจจยทยงมาไมถง และความโศกถงปจจยทลวงแลวพวกพาลภกษจงซบซดเหมอนตนออสดทถกถอนเสยแลว ฉะนน

 

ลกษณะทางจตอยางอนๆ ซงสมพนธกบลกษณะทกลาวมาแลว ยงมอกมากมาย เชน ไมมเรองตดใจกงวล ไมมอะไรคางใจ ไมคดพลาน ไมมความกระวนกระวายใจ ไมงนงานหงดหงด ไมหงอยเหงาเบอหนาย ไมหวาดสะดง ปราศจากภย จตใจสงบ เปนสข ไมมความโศก ไมมธลททาใหขนมว หรอฝาหมอง ปลอดโปรง ผองใส เยอกเยน เบกบานใจตลอดเวลา ซงภาวะตางๆ เหลานแสดงใหเหนภาวะหนงของจต คอความเปนสข จงมคากลาวแสดงภาวะของนพพานวา “นพพานเปนสขอยางยง” และ “นพพานทพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงแลวเปนสขดหนอ”เปนตน๑

                                                            

  ๑ รศ.ดร.สจตรา ออนคอม, การฝกสมาธ, พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : บรษทดบเบลนายน พรนตง

จากด., ๒๕๔๒. หนา ๒๐๓-๒๐๘.

คาเรยกความหมายทแตกตางและสอดคลองของจต ตามแนวคดของนกปรชญาตะวนออกและตะวนตก

จดมงหมายของนกปรชญาตะวนตกทศกษาเรองจต กคลายกนกบนกปรชญาตะวนออกนนคอ เพอตองการทาตวเองใหเปนอสระ หรอเพอตองการเขาถงตนเองอยางแทจรง โดยนกปรชญาตะวนออกเรยกชอธาตอนหนงซงมอานาจทาใหวตถทงหลายรวมตวกนอยได เคลอนไหว และสามารถรบรอารมณไดนานาชนดตางๆ กนวา จตบาง มโนบาง วญญาณบาง นกปรชญาตะวนตกกเชนกนเพยงแตชอเรยกของจตนนแตกตางกนออกไปตามสภาพตางๆ ดงตอไปน ๑. ไซค (Psyche)๑ ความหมายของไซค ๑.๑ ตามความหมายเดมในภาษากรก หมายถง ลมหายใจ (Breath) ทมความหมายอยางนนกเนองจากการสงเกตเหนวาลมหายใจเปนลกษณะเดนของการมชวต สงทมชวตยอมตองมลมหายใจ และดวยเหตทยงมลมหายใจ กหมายความวายงมชวต ฉะนนจงเรยกลมหายใจทเปนเครองหมายแหงการมชวตวา ไซค และตอมา ไซค นกไดมความหมายกวางออกไป ใชเรยกชวต (Life) ไดอก ๑.๒ แตในนยายกรกโบราณถอวา ไซค เปนจตหรอวญญาณทววฒนาการหรอเปลยนสภาพมาจากโซล (Soul) โดยถอวา โซลหรอจตหรอวญญาณดงเมของมนษยทอยในสภาพของนกหรอแมลง แลวตอมาวญญาณนกหรอแมลงนนกววฒนาการขนมาเรอยๆ จนกระทงกลายเปนมนษยและวญญาณในรางมนษยทววฒนาการขนมานน กเรยกวา ไซค (อานาจททาหนาทชบงและควบคมรางกาย) ซงความหมายนเปนแนวทางการววฒนาการของคนมาจากสตวเดรจฉานและอกแนวคดของอรสโตเตล คอ สงมชวตเกดมาจากสารไมมชวต เมอประกอบกนเขาเปนรปรางแลวจะมวญญาณเขามาสงอย วญญาณนนประกอบดวย ธาต ดน นา ลม ไฟ จากนนสงมชวตงายๆ น จะเปลยนแปลงไปเปนสงมชวตทมรปรางซบซอนยงขน ๑.๓ ในปรชญาของพลาโต ไซคไดถกใชในความหมายวา ความรกอนสงสง สนนษฐานวา การทพลาโตหรอสานศษย นาคานไปใชในลกษณะเชนนน คงเปนเพราะไดรบอทธพลแนวความคดเรองววฒนาการของโซล (Soul) มาใชเปนไซคตามนยายของกรกโบราณ

๑ บรรจบ บรรณรจ, จต มโน วญญาณ, กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๓๗. หนา ๑๗๗-๑๗๙.

๒. ไมนด (Mind)๒ คานถกนามาใชในฐานะเปนคาคกบคาวา รางกาย (Body) ตามปกตคนเรานน ยอมมลกษณะเดนทเหนชดอย ๒ อยางคอ ลกษณะทเปนรปธรรมกบนามธรรม ลกษณะทเปนรปธรรม เปนลกษณะทปรากฏออกมาภายนอก ซงคนอนสามารถสงเกตเหนได และมความสมพนธอยกบอวยวะตางๆ ของรางกาย เชน การยน เดน นง นอน แตกยงมลกษณะอกอยางหนงทมกระบวนการเกดขนแตกตางไปจากลกษณะทางรปธรรม ลกษณะเหลานไดแก ความคด(Thought) ความปรารถนา (Wish) และความรสกตางๆ (Feeling) ลกษณะดงกลาวนมกระบวนการเกดขนอยภายใน ซงไมปรากฏออกมาภายนอกเลย และคนอนกไมสามารถมองเหนได ดงนน มนจงถกคดไปวา เปนสงทไมใชรปธรรม (ไมมรปราง ไมมตวตน) หากแตเปนนามธรรม นกคดทงหลายพากนคดตอไปวา ในเมอลกษณะรปธรรมมแหลงเกดอยทรางกาย กลาวคอเพราะมรางกาย การเคลอนไหวตางๆจงเกดขน แลวลกษณะทางนามธรรมจะมอะไรเปนแหลงเกด นกคดทงหลายจงพากนลงความเหนวา แหลงเกดของลกษณะทางนามธรรมเหลานนกคอ ไมนด ๓. โซล (Soul)๓ มความหมายดงตอไปน ๓.๑ ในนทานดงเดมของกรกหมายถงวญญาณดงเดมของมนษย ทอยในสภาพเปนสตวเดรจฉาน เชนนกหรอแมลงและตอมานกหรอแมลงนนไดววฒนาการขนมาเปนคน สรปแลวในนทานกรกโบราณ โซลกคอวญญาณทมตวตนเปนสตวเดรจฉาน ซงตอมาจะววฒนาการเปนมนษย ๓.๒ ในทางศาสนา โซล หมายถงวญญาณทมตวตน (ผ เทวดา) หลงจากตาย เรองนนกวญญาณนยมทงหลายเชอกนวา มนษยเรานนหลงจากตายแลวยงจะตองมชวตตวตนมรปรางเหมอนเมอตอนยงไมตาย สภาพของชวตตวตนรปรางทมอยหลงจากตายไปแลวนนแหละทพวกเขาเรยกวา โซล ๓.๓ ในทางทฤษฎชววทยาและจตวทยากลาวไววา โซลเปนอรปธาต (Immaterial Element) ทาหนาทรวมกบรางกายโดยอาศยสมองและระบบประสาท

๒ เรองเดยวกน. หนา ๑๘๑-๑๘๒. ๓ เรองเดยวกน. หนา ๑๘๔-๑๘๖.

๓.๔ ตามทรรศนะของอรสโตเตล โซลมอย ๓ ระดบดวยกน และมอยเฉพาะในสงมชวตนน ระดบของโซลมดงน ๓.๔.๑ วญญาณพช (Vegetable Soul) อรสโตเตลอธบายวา เปนวญญาณชนตาสด เพราะในบรรดาสงมชวตทงหมด พชเปนสงมชวตชนตาสด ลกษณะเดนทแสดงใหเหนพชมชวตกคอ การเจรญเตบโตและการผลต อานาจทสามารถทาใหพชเตบโตและผลตออกมากคอ โซล หรอ วญญาณ ๓.๔.๒ วญญาณสตว (Animal Soul) สตวเปนสงมชวตทอยในระดบสงกวาพช จดเดนของสตวทสงกวาพชกคอ พฤตกรรมการเคลอนไหว (Movement) และพฤตกรรมการเคลอนไหวนนแสดงออกมาตามความรสก ๓.๔.๓ วญญาณมนษย (Rational Soul) วญญาณชนดนทเดนชดคอ การใชสตปญญาพจารณาเหตผล มนษยเรานอกจากจะมวญญาณของพชและวญญาณของสตวอยในตวแลวกยงมวญญาณทเปนรปแบบของตนเอง นนคอการใชเหตผลดวยเหตนมนษยจงเปนสงทมชวตทอยในระดบสงทสด ๔. สปรต (Spirit)๔ มความหมายดงน ใน Advance Lerner’s Dictionary ใหความหมายไวตางๆ ดงน - วญญาณ (Soul) และนามธรรมสวนอนๆ อาท สตปญญา - สงทอยเหนอธรรมชาต (Supernatural Being) ทมอยในมนษย สามารถแยกออกไปจากรางกายได โดยเฉพาะอยางยงเวลาตาย - ผ (Spirit, Goblin) นางพรายนา (Elf) - พระเจา (God) วญญาณทไมมรปราง - คนเกง คนด (ซงมองจากแงของศลธรรม สตปญญาและอารมณความรสก) - ความกลาหาญ (Courage) ความเขมแขง (Vigor) และความมชวตชวาในการทางาน (Liveliness) - ทศนคตหรอเจตนคตทางศลธรรม (Mental or moral Attitude) - ความหมายหรอวตถประสงคแทจรงทซอนเงอนอยในกฎเกณฑตางๆ อาท กฎหมายซงอยนอกเหนอไปจากความหมายตามตวหนงสอ - สภาพของจตใจ (State of Mind) เชน ความรสกเปนสข เปนทกข ความสมหวงหรอความผดหวง

๔ เรองเดยวกน.หนา ๑๘๗-๑๘๘.

- อทธพล (Influence) หรอความโนมเอยง (Tendency) ซงเปนตนเหตใหเกดพฒนาการ ๕. เนาส (Nous)๕ คานมปรากฏอยในทฤษฎปรชญาของอนกซาโกรส (Anaxagoras) หมายถง ความนกคด ความมเหตผล อนกซาโกรสอธบายวา เนาส เปนพลงซงทาใหสงตางๆ เคลอนไหว ทาใหเกดโลกขน เปนพลงงานทมความนกคด มเหตผล ความมระเบยบ ความงามและความกลมกลนของจกรวาลลวนแสดงใหเหนวา เกดมาจากพลงงานทมเหตผล ในการทเนาสเปนตวการสรางโลกนน อนกซาโกรสอธบายวา สสารชนดตางๆ ปนเปอยางไมมระเบยบ เนาสไดสรางวงวน (Circumference) ขนทจดจดหนงทามกลางมวลของสสาร วงนนไดแผขยายออกไปในมวลของสสาร เหมอนแหวนทเกดจากหนตกลงไปในนาดาเนนไปเชนนตลอดกาลและดงสสารออกจากมวลอนไมจากดเขามารวมกนเปนตวเองมากขน การเคลอนไหวนเปนไปอยางไมมทสนสด ทาใหสสารชนดเดยวกนมาอยรวมกน เชนทองกบทอง ไมกบไม นากบนา ฯลฯ แรกทเดยวอนภาคทอนแหง และเบาแยกตวออกมากอรปรางเปนบรรยากาศเบองลาง การหมนทาใหบรรยากาศเบองลางถกดงเขาสศนยกลางเกดเปนโลกขน เมอเกดเปนโลกแลว ตอมาสงมชวตกเกดขน สงมชวตนนกมไดมาจากไหน หากเกดมาจากธาตแทของมนเองทมอยแลวในสสารดงเดม ในทรรศนะของอนกซาโกรส สสารสามารถแบงออกไปได แตแยกจากกนโดยเดดขาดไมได สสารทงหมดอยในลกษณะเปนของผสม (Compound Thing) ไมใชเปนธาตแท ๖. คอนเซยสเนส (Consciousness)๖ รากศพทมาจากคาวา “Conscious” บวกกบคาวา “Ness” ใชเปนคานามสาหรบแสดงอาการ คาวา “Consciousness” ใชในความหมายตางๆ กน เดมทเดยวเปนคาผสมในภาษาลาตนมความหายวา การรบรสงตางๆ รวมกน คาลาตนวา Conscious มความหมายวา รพรอมกบคนอน มสวนรวมในความร (Knowing with other, Participating in Knowledge) คอนเชยสเนสใน Heritage Illustrated Dictionary ใหความหมายไวตางๆ ดงน :- - ความรสกตว (Being Conscious) - เจตนคตเบดเสรจเฉพาะบคคลหรอกลม (Attitude by Individual or Group) Francis Bacon เปนคนแรกทนาคานมาใชในภาษาองกฤษ โดยเขาเขยนบทความยกยองตวละครตวหนงชอ Augustuscaeser ซงสามารถตบทละครทตวเองสวมบทบาทการทตวละครตบทแตกและเลนไดด

๕ เรองเดยวกน. หนา ๑๙๐-๑๙๑. ๖ เรองเดยวกน. หนา ๑๙๑-๑๙๓.

Bacon กลาววา เปนเพราะเขาเกดความรเบดเสรจ (Conscious) ในตวของเขาเอง (ปท BACON ใชคานเปนป ค.ศ. ๑๖๑๐) ตอมาในป ๑๖๙๐ John Lock ไดนาคานมาใชในการโตเถยงทางปญญา โดยเขากลาววา คนเรานน ตามปกตจะรสกถง (Conscious) ความคดของตนเองอยตลอดเวลา และในเวลาตอมา John Lock นเองทนาคาวา Conscious มาใชเปนคาแสดงลกษณะอาการนาม คอ “Consciousness” โดยทเขาอธบายถงอาการรบรสงทผานเขามาในจตใจของคนเราวาเปน คอนเชยสเนส ผคงแกเรยนรนเกาถอวา คอนเชยสเนสนเปนสสาร กลาวคอเมอตนศตวรรษท ๑๙ วชาจตวทยา เรมแยกตวออกมาเปนสาขาวชาหนงของวชาธรรมชาตวทยา (Natural Science) และไดมผใหคาจากดความไววา เปนศาสตรวาดวยความรสก (Science of consciousness) ทใช คอนเชยสเนส อธบายความหมายของศาสตร เพราะมความเหนวา คานมความหมายกวางและรวมเอาอาการของจตชนดอนๆ ไวไดหมด คอ - เพทนาการ (Sensation) - มโนภาพ (Mental Image) - จตนาการ (Thought) - ความปรารถนา (Desire) - อารมณ (Emotion) - เจตนา (Volition) - ความชอบ (Like) อาการของจตเทาทกลาวมาน ทานผคงแกเรยนใหเหตผลวา เกดอยในจตหรอไมกเปนหนวยขนพนฐานของจตและคอนเชยสเนสกเปนสวนหนงของจตขนธ (Mental stuff) ซงเปนสสารทเปนสวนพเศษ ทแตกตางอยางมากจากสสารทางวตถทประกอบกนขนเปนรปรางตวตน ๗. ฮารต (Heart)๗ ใน Advanced Learner’s Dictionary ใหความหมายไวตางกนดงน - อวยวะสวนหนงของรางกายททาหนาทสบฉดโลหตตอไปตามระบบตางๆ ของรางกาย - ศนยกลางแหงอารมณทงหลาย เชน ความรก ความเกลยด (Center of emotions) - สวนกลาง ใจกลาง (Center part) เชน ใจกลางปา (Heart of the forest) - เนอหาสาระ แกนแท (Essence) เชน เนอหาสาระของวชา (Heart of subject)

๗ เรองเดยวกน. หนา ๑๙๕-๑๙๖.

- ถนทอดมสมบรณ (Land of fertility) - สงทมรปรางคลายหวใจ (Heart-shaped thing) - ใชเรยกคนทมรปรางนารก ในดานจตวทยาของชาวฮบรถอวา ฮารต เปนคลงแหงสตปญญา (A seat of intelligence)

ประสบการณการปฏบตของผวจยในดานอภญญา กอนอนผวจยขอออกตววา ผวจยมใชผปฏบตทไดประสบความสาเรจอนสงสด แตผวจยกไดศกษาและปฏบตธรรมตามหลกพทธปรชญาเถรวาทมาเปนเวลานานกวา ๒๒ ป โดยในเบองตนผวจยขอกลาวถงทมาและความใฝรในการปฏบตธรรม กลาวคอ ผวจยไดใกลชดกบวดในวยเยาวและไดชวยพระ-เณรในการออกบณฑบาต พรอมทงชวยงานเทศกาลตางๆในวด อนเนองมาจากบานของผวจยอยตรงขามกบประตวด แตเนองจากผวจยเปนคนชอบความรทางวทยาศาสตรและคณตศาสตรอยางมาก ในทสดผวจยกสาเรจการศกษาปรญญาตร ในสาขาวชาวทยาศาสตร(ฟสกส)และไดทางานทางดานพลงงานมาโดยตลอดนบรวมถงปจจบนประมาณ ๓๐ ป ชวตผวจยถกหกเหอยางรนแรงกเมอครงทผวจยใชชวตการทางานอยางหนกดวยความมงมนทมเทจนรางกายทรดโทรมและตองทรดลงในหองทางาน จากนนกเขาออกโรงพยาบาลอยเปนเวลาหลายป โดยครงหนงเคยนอนอยในโรงพยาบาลเกอบหนงเดอน แตอาการไมดขนเลย นบเปนโชคดหรอบญบารมเทาทผวจยไดสงสมไว จงทาใหมโอกาสอานหนงสอธรรมะของอาจารยทานตางๆ ทปฏบตด ปฏบตชอบ โดยเฉพาะปฏบตถกทางตามแนวพทธปรชญาเถรวาท ในระยะเวลานน ซงเปนชวงรกษาอาการเจบปวย ผวจยไดใชเวลาหลายปกบการศกษาธรรมะภาคทฤษฎผานตาราเปนจานวนมาก จนในทสดตดสนใจลงมอปฏบตดวยตนเองโดยไมองอาศยคายสานกใด เพยงแตนอมนาเอาคาสอนของพระพทธองคและแนวทางตามพทธวธมาปฏบต ผวจยพบวา การเรมตนดวยการพจารณาลมหายใจ ทาใหกายและจตสงบไดดและรวดเรว แตผวจยไมมความรในเรองสมถกรรมฐานและวปสสนาธระมากอน จงไดจดเทยนไวเพงในขณะททากรรมฐาน (การทาสมาธของผวจยจะถนดในเวลากลางคน ซงสามารถเขาสสภาวะความสงบไดงาย) ดวยเหตน ผวจยจงไดฌานจากการเพงกสณดงกลาวโดยไมรตว ในชวงเวลา ๑๐ ปทผวจยไมมความรความเขาใจในเรองวปสสนา แตเรมเกดความรในทางอภญญา พรอมทงความสบสนในสภาพธรรมทปรากฏ สภาพจตในการดารงชวตประจาวนและอาการตางๆ อกมากมายสดคณานบ และในทายทสดผวจยกตองจมอยกบสภาพธรรมแหง โลกยอภญญาโดยไมรตว นบเปนบญของผวจยทไดพบพระผปฏบตในสายวปสสนา ชนาใหผวจยเขาพบพระคณอาจารยใหญ พระครภาวนานศาสก (พระอาจารยธมมธโร ภกข) เจาอาวาสวด ไทรงาม จงหวดสพรรณบร ซงทานไดเมตตา มอบกรรมฐานแกผวจยใหนากลบมาปฏบตทกรงเทพมหานคร โดยมลกศษยของทานอาจารยคอ คณแมสมใจ คมไพโรจน ซงสอนอยทวดกระโจมทอง อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร

ในขณะนน เปนผเอาใจใสอบรมดแลผวจย จนผวจยมความเขาใจในหลกปฏบตวปสสนากรรมฐานมาเปนเวลากวา ๑๐ ปและไดมสวนรวมในการนาความรในทางวปสสนากรรมฐานออกเผยแพรในเวลาหลายปทผานมา หลกในการปฏบตของผวจยคอ การกาหนดกายหรอรปธรรม คอสภาพธรรมทปรากฏเดนชดในตวเรา ซงครบาอาจารยหลายทานพบวา สภาพธรรมนนมอาการพองและยบหรอหลายทานกพจารณาเหนการเกดขน ตงอยและดบไปของสภาพธรรมนนๆ และอกหลายๆ ทานอนเปนสวนมาก กใหใชคาบรกรรมตางๆ นานา รวมทงการเปลยนแปลงของลมหายใจในรางกายเหลานลวนแตเปนสภาพธรรมทผวจยหยบยกขนมาตงในขณะเรมตนของการกาหนดวปสสนา หลงจากนนกใหพจารณาการเปลยนแปลงของสภาพธรรมทแปรเปลยนไปดวยการกาหนดรสภาพทปรากฏขน และละเมอสภาพนนจากไปโดยไมมการครนคด หรอปรงแตงในจตตสงขารใดๆ ทงสน จากการทผวจยไดผานการฝกสมถะมาเปนเวลา ๑๐ ปกอนหนาน ทาใหผวจยสามารถประคองสมาธและตงสตอยไดนานอยางตอเนอง และนนทาใหผวจยยอมเหนสภาพธรรมทปรากฏและเปลยนแปลง ดบสนไปอยเปนเนองๆ นอกจากรปธรรมดงกลาวแลว นามธรรมอนเปนอารมณทปรากฏขนแกผวจยๆ กไดรเหนอยเปนเนองๆ เมอพบแลววาง ยอมคลายกงวลมไดยดถอ ยดตดในสภาพธรรมนนๆ ดวยการเหนสามญลกษณะ เขาใจในไตรลกษณ และทายทสดกรสภาพธรรมตามความเปนจรงพอสมควร ผวจยมความหวงทจะนาความรความเขาใจทงในภาคทฤษฎและการปฏบตตามประสบการณทผานมาเพอแลกเปลยนในฐานะกลยาณมตรตอสหายธรรมเทาทผวจยจะมโอกาสและสามารถกระทาไดดวยการนอมจต ถวายชวตตอองคพระศาสดาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ตราบเทาชวตจะหาไม จตต ทนต สขาวห ---------------- ******** ---------------

ประวตผวจย ชอ : นายธนศกย เลศมงคลโชค วน เดอน ปเกด : วนท ๑๔ กนยายน พ.ศ. ๒๕๐๑ สถานทเกด : กรงเทพมหานคร ตาแหนง : กรรมการผจดการ บรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด ๑๒,๑๔ ซอยชกพระ 28 แขวงตลงชน เขตตลงชน กรงเทพฯ ๑๐๑๗๐ ประวตการศกษา : พ.ศ. ๒๕๑๙ - จบชนมธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนวดสระเกศ เขตปอมปราบฯ กรงเทพฯ พ.ศ. ๒๕๒๔ - จบการศกษาระดบปรญญาตร วทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาฟสกส มหาวทยาลยรามคาแหง กรงเทพฯ ประสบการณ : พ.ศ. ๒๕๑๘ - รบประกาศนยบตรการอบรมในสาขาวชาการอนรกษธรรมชาตและทรพยากร จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร คณะวนศาสตร พ.ศ. ๒๕๒๕ - เปนผแทน-หวหนาฝายขาย วตถระเบดปยเคมอตสาหกรรม ของ North Hydro และของ DUPONT, USA พ.ศ. ๒๕๒๙ - รบการฝกอบรมดานระบบไฟฟาและสอสารจากบรษท จอซ จากด ประเทศ องกฤษเปนเวลาประมาณ ๒ เดอน - อบรมและรบประกาศนยบตรพนกงานวทยสมครเลนจากกรมไปรษณยโทรเลข พ.ศ. ๒๕๓๐ - เขารวมประชมเกยวกบโครงการขดลอกในประเทศพมา - รบวฒบตรการอบรมหลกสตรการพฒนาหวหนางานจากสมาคมการจดการ ธรกจแหงประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๓๒ - ดงานดานระบบไฟฟาและสมมนาวชาการ ณ ประเทศมาเลเซย - เปนผจดการฝายขายงานโครงการ แผนกเทคนค บรษท อสเอเชยตกส (ประเทศไทย) จากด พ.ศ. ๒๕๓๕ - ทาธรกจสวนตว บรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด พ.ศ. ๒๕๓๕-๒๕๔๑ - ดงานและอบรมสมมนาวชาการ รวมถงการประชมทางวชาการในดาน อตสาหกรรม ระบบไฟฟาระบบสอสารและอตสาหกรรมทางนาในหลายๆ ประเทศ อาทเชน ประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศแคนาดา ประเทศองกฤษ ประเทศเนเธอแลนด ประเทศเยอรมนตะวนตกประเทศสวตเซอรแลนด

ประเทศอนเดย ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศฮองกง ประเทศ มาเลเซย และประเทศสงคโปร พ.ศ. ๒๕๔๒-๒๕๔๓ - ดงานและอบรมสมมนาวชาการดานระบบอปกรณปองกนและระบบสอสาร ทางไฟฟาทสงคโปร (จดโดย บรษท GENERAL ELECTRIC)

- เปนประธานดาเนนการในการจดอบรมสมมนาวชาการดานระบบอปกรณ ปองกนและระบบสอสารทางไฟฟาสาหรบเอเชยอาคเนย ทประเทศไทย (จดโดยบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด และบรษท GENERAL ELECTRIC)

- รบเชญใหบรรยายเรองการปรบตวหลงการแปรรปใหกองธรกจ การไฟฟาสวน ภมภาค - อบรมผรบผดชอบดานพลงงานในกลมโรงงานอตสาหกรรมขนาดกลางและ เลก (SMEs) รนท ๑ จฬาลงกรณมหาวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๔ - เปนผบรรยายและจดบรรยายหลายครงในดานอปกรณไฟฟาแรงสง - ตดตงและขนานระบบไฟฟาของ BIO MASS โดยใชพลงงานทเหลอจากการ เผากะลาปาลม เพอจาหนายไฟฟาใหกบ การไฟฟาสวนภมภาค (ทโรงงาน สราษฎรธานและโรงงานทชมพร) - เดนทางไปดงานดานอปกรณปองกนระบบไฟฟาทประเทศอนเดย พ.ศ. ๒๕๔๕-๒๕๔๖ - พาคณะเจาหนาทการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย เดนทางไปเยยมชมดงาน และประชมแลกเปลยนความรในระบบ DIGITAL FAULT RECORDING SYSTEM ทประเทศฮองกงและทประเทศ ไอแลนดเหนอ เครอ สหราชอาณาจกร พ.ศ. ๒๕๔๗ - เดนทางไปประชมสมมนาวชาการทางเทคนคเรองการขยายตลาดธรกจใน เอเชยของ GE MULTILIN ทประเทศมาเลเซยประเทศสาธารณรฐประชาชน จนและฮองกง - เดนทางไปประชมกบหนวยงานการไฟฟาประเทศเกาหลใต และเยยมชมดงาน โรงงานอปกรณดาน BIO ENERGY และประชมกบซมซง ฮนได และลกก โกลสตาร ทประเทศเกาหลใต

- เดนทางไปตดตงระบบตรวจสอบความผดพลาดทางไฟฟาใหการไฟฟา เวยดนาม โดยมตซบชเปนผรบเหมาสรางสถานไฟฟาแรงสง พ.ศ. ๒๕๔๘ - รบเชญใหบรรยายหวขอมหาสตปฏฐาน ๔ ในการประชมสมมนาวปสสนา จารยทวประเทศครงท ๒๙ ณ. วดกระโจมทอง จดโดยวด และสานกงาน พระพทธศาสนาแหงชาตใหการสนบสนน - เขาประชมสมมนาในฐานะผเชยวชาญ หวขอ”TRANSFORMING INDUSTRIAL ENERGY EFFICIENCYMARKETS IN THE SOUTH ASIA REGION” จดโดยกระทรวงอตสาหกรรม และสนบสนนโดย UNIDO พ.ศ. ๒๕๔๙ - พาคณะเจาหนาทการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยและวศวกรของบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด ไปอบรมและดงานทประเทศเบลเยยม - พาพนกงานในบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด ไปเขาประชมสมมนา วชาการและเทคนคการขยายตลาดโลกของ GE MULTILIN ทประเทศ สหรฐอเมรกา(Florida) - พาผอานวยการกองผลตนาและคณะเจาหนาทจากการประปานครหลวง พรอม ทงวศวกรของบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด ไปเยยมชมโรงงานและ ตรวจรบสนคาของ GE MULTILIN ท Toranto ประเทศแคนาดา พ.ศ. ๒๕๕๐ - พาผอานวยการกองบารงรกษาไฟฟาและคณะเจาหนาทจากการประปานคร หลวงพรอมทงวศวกรของบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด ไปเยยมชมและ ตรวจรบสนคาของ GE MULTILIN ทประเทศแคนาดา - พาพนกงานในบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด ไปเขาประชมสมมนาทาง วชาการและเทคนคการขยายตลาดโลกของ GE MULTILIN ทประเทศแคนาดา และสหรฐอเมรกา - เขารวมประชมโครงการกอสรางโรงงานปโตรเคมคอลของ ปตท. กบกลม Toyo และ Qualitrol ทประเทศไอแลนดเหนอ (สหราชอาณาจกร) - เขารวมประชมโครงการกอสรางโรงงานปโตรเคมคอลของ ปตท. กบกลม Toyo ทกรงโตเกยวประเทศญปน พ.ศ. ๒๕๕๑ - พาวศวกรในบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด ไปอบรมวชาการดานการ ตรวจสอบและจบความผดปกตทางระบบไฟฟาทประเทศไอแลนดเหนอ (สหราชอาณาจกร) - เปนผดาเนนการกอตงมลนธ “จตพฒนา”

- มสวนรวมเปน Staff จดทา MOU ของงาน IABU ครงท ๑ วนท ๑๓-๑๕ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๑ ซงจดขนทวงนอย, มจร.

- เปนกรรมการคายปรชญาและศาสนา ครงท ๔ ของสมาคมปรชญาและศาสนา แหงประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๕๒ - เขารวมเปน Staff ของผประสานงานจดทา Electronic Cannon ในงาน วนวสาขบชาโลก ครงท ๒ จดขนทวงนอย, มจร.

- เปนกรรมการคายปรชญาและศาสนา ครงท ๕ ของสมาคมปรชญาและศาสนา แหงประเทศไทย - พาวศวกรในบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด ไปอบรมวชาการดานการ ตรวจสอบและจบความผดปกตทางระบบไฟฟาทประเทศไอแลนดเหนอ (สหราชอาณาจกร)และเขารวมการอบรมดานกระแสไฟฟารวในระบบสงท ประเทศสกอตแลนด - พาวศวกรในบรษท ซ เอส เอน เอนจเนยรง จากด เขารบการอบรมดานระบบ ควบคมไฟฟาอตโนมตทประเทศสเปน - เดนทางไปเยยมชมและสกการะสงเวชนยสถานทง ๔ ทประเทศอนเดย - เดนทางไปเยยมชมดงาน ณ กรงโอซากาและโตเกยว ประเทศญปน