An Early Homily on the Devil Ascribed to Athanasius of Alexandria

8/18/2019 An Early Homily on the Devil Ascribed to Athanasius of Alexandria

1/11

AN EARLY HOMILY ON THE DEVIL ASCRIBED TO ATHANASIUS OF ALEXANDRIA

Source: The Journal of Theological Studies, Vol. 36, No. 141 (JANUARY, 1935), pp. 1-10

Published by: Oxford University PressStable URL: http://www.jstor.org/stable/23956320

Accessed: 23-04-2016 00:45 UTC

Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at

http://about.jstor.org/terms

JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range of content in a trusted

digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new forms of scholarship. For more information about

JSTOR, please contact [email protected].

Oxford University Press is collaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to The Journal of Theological Studies

This content downloaded from 190.231.94.206 on Sat, 23 Apr 2016 00:45:00 UTCAll use subject to http://about.jstor.org/terms


2/11

The Journal

o

Theological Studies

JANUARY, 1935

DOCUMENTS

AN EARLY HOMILY ON THE DEVIL ASCRIBED

TO ATHANASIUS OF ALEXANDRIA

The following text on the deceits of the devil and the evils of

idolatry is found in a single manuscript : Milan, Ambrosiana Gr. 235,

D 51 sup., paper, fifteenth century. The scribe was a careless copyist

and appears to have had an inaccurate knowledge of Greek in spite of

his well-trained hand. He copied from an archetype which was either

full of lacunae or so difficult to read that he omitted words and whole

phrases and blundered occasionally into the most infelicitous emenda

tions. The manuscript contains twenty-three treatises, most of which

are attributed to Athanasius :—

ι. Contra gen tes, P. G. xxv 4ff.

2. De fallacia diaboli (herewith published).

3. De fide. The text is the De Incarnatione Verbi, P. G. xxv 95 ff,

and in the Short Recension represented by Athens, National Library,

Cod. 428 ; Mt. Athos, Dochiariou, Cod. 78 ; Rome, Vat. Syr. 104. Cf.

Dev. d'histoire ecclésiastique xxi pp. 525 ff ; Harvard Theological Revieiv

xix pp. 259 ff, xxiii pp. 51 if. The text of Contra gentes in this manu

script is also that of the Short Recension.

4. Ad Afros episcopos, P. G. xxvi 1029 ff.

5. De fuga, P. G. xxv 643 ff. The text is fragmentary.

6. Ad Maximum, P. G. xxvi ro85 ff, cf. (20).

7. De semente, P. G. xxviii 144 ff ; cf. Ε. Schwartz ' Der sogenannte

Sermo maior de fide des Athanasius', Sitzungsberichte der Bayerischen

Akademie der Wissenschaften 1924, 6 Abhandlung, p. 44.

8. Ad Jovianum, P. G. xxvi 813 ff, cf. (22).

9. In Canticum Canticorum, P. G. xxvii 1349 ff, cf. Schwartz op. cit.

p. 44. A quotation from a treatise with a similar title is found in the

Armenian catena, 'The Seal of Faith'; cf. J. Lebon Rev. d'histoire

ecclésiastique xxv p. 9.

10. In illud, Omnis iniquitas &c., Mt. xii 32. This is printed as

VOL XXXVI



3/11

2 THE JOURNAL OF THEOLOGICAL STUDIES

a part of Epistola iv ad Serapionem, P. G. xxvi 648,1repl ov γράφων, &c.,

and is found in this form in Greek, Syriac, and Armenian manuscripts.

ir. Depatientia, P. G. xxvi 1297 ff ; cf. Schwartz op. cit. p. 45.

12. Ephraemi Syri In margaritam etc., Assemani's edition, II

pp. 259 ff.

13. Athanasii Adversus Theopaschitas, Inc. eîs θεος αθάνατος, αόρατος

&C. Des. η καθολική και αποστολική μ.τ']{τηρ) r/μων Τΐ καϊ νμων Ικκλησία.

14- Eugenii diaconi Expositio fidei ad Athanasium, Montfaucon,

Collectio nova II, 1-4.

15. Ad Epictetum, P. G. xxvi 1049 ff

16. Ad Palladium, P. G. xxvi 1168 ff

17. Tomus ad Antiochenos, P. G. xxvi 796.

18. Quod unus sit Christus, P. G. xxviii 12 r.

19. Ad Adelphium, P. G. xxvi 1071.

20. Ad Maximum, P. G. xxvi 1085 ff cf. (6).

2r. De Incarnatione et contra Arianos, P. G. xxvi 984.

22. Ad Jovianum, P. G. xxvi 813 ff cf. (8).

23. De Incarnatione Dei Verbi, P. G. xxviii 25 ff

The repetitions as well as the mixed selection of subjects shew that

the scribe had more than one archetype before him. Nos. 17-20

follow the order of Paris, Bibliothèque Nationale, Coislin 45 (12, 14, 15,

16); and 2i, 22 are in reverse order to Basel Gr. 32 (73, 74). Nos. 12-14

do not appear in other collections of Athanasian writings1 and the

order of nos. 1-11 is without parallel.2 The interpolation of De

fallacia diaboli between Contra gentes and De Incarnatione is peculiar

and was made by some one who must have overlooked the patent

fact that Contra genles and De Incarnatione are two parts of the same

work.

The internal evidence is less complicated. The allusion to the ' holy

place ' in c. 2 shews that De fallacia is a sermon actually preached in

1 Cf. Z.N.T.IV. xxx (1931)1 pp. 49if.

2 In his study of the fragments of the Sermo mator de fide Schwartz pointed out

that nos. 1 —11 are all, with the exception of 1 and 2, quoted in the catena in

Laur. iv 23. No. 9 is found only in the Ambrosian codex, and the titles of 3

and 10 are peculiar to that manuscript and the catena. He therefore concluded

that the quotations in the catena were made from a corpus identical with 1, 3-11

and, as he assigned the catena to the fifth century, he believed it possible to date

the corpus in or before the same period. The fact that no quotations from De

fallacia diaboli occur in the catena is scarcely a reason for excluding it from this

hypothetical corpus, for the same is true of 1 ; but the whole question requires

further investigation, especially with reference to the textual affinities of the manu

script. In Contra gentes and De Incarnatione it followed an archetype very closely

allied to that of Athens, National Library 428, although the corpora of the two

manuscripts are obviously independent.



4/11

OCUMENTS 3

a church. In spite of the occasional use of current rhetorical devices,

the style is hortatory and popular rather than literary,1 the vocabulary

is limited and repetitious,' and the sentences are sometimes so loosely

constructed as to suggest that they may have been taken down from

delivery rather than written beforehand. There is a surprising paucity

of biblical quotations and references' and the condemnation of

Paganism is based on the dishonour done to the supreme God by the

brutal and licentious elements in Greek mythology. There is no

systematic exposition of doctrine and the christology is strikingly

simple.4 The main charge against the devil is that since the time of

Adam and Eve he has been responsible for the spread of error and that

Paganism is his creation.5 If the stories of the gods are true, they

disprove divinity ; if they are taken allegorically, their substance is

unedifying and immoral.6 The mythological illustrations are common

place and include well-known tales of Zeus and Apollo.7

Several points of detail deserve special notice : 5. 9 όρίγιταt, cf. infra

5. 37; Plato Phaedo p. 65 c (discussing the soul), λογίζιται δ« yi -η-ου

τότι κάλλιστα, όταν αυτήν τούτων μη&ίν παραλυπή, μήτι άκοή μήτι οψις

μήτι άλγ^δών μηόί τις ηδονή, άλλ' ότι μάλιστα αύτη καθ' αυτήν γίγνηται

ίωσα χαίριιν το σωμα, και καθ' όσον δύναται μη κοινωνούσα αύτω μηδ'

άπτομίνη όρίγηται τον όντος, also ρ. 75· Ερ. II. 3 r 2 e η ου ν άνθρωττίνη

ψυχή πιρι αΰτά όρίγιται μαθιίν ποί άττα ιστίν, βλίπονσα ιίς τα αυτής

σνγγινή, ων οΰδιν ικανως ΐχιι· Plotinus Ennead I. 6. 7 άναβατιον ουν

πάλιν ιπΐ το αγαθόν, ου όρίγιται πάσα ψυχή. Clemens Alexandrinus

Strom, vii. 38. 3.

5.12 ιΐμαρμίνην, cf. Clemens Alexandrinus Excerpta ex Theodoto 69,

ή ιΐμαρμίνη ίστί στίνοδοϊ ττολλών και ίναντιων δυνάμιων, αύται δί ιίσιν

1 On the influence of rhetoric on Christian homiletics, especially in the fourth

century, cf. Ε. Norden Die antike Kunstprosa, Berlin 1909, ii pp. 51 iff, Catholic

University of America Patristic Studies, vols. 2, 5, 13, 17, 32.

s αισχρός : 5.19, 5. 23, £. 33, 7. 24, 7. 39, 8. 23, 9.10; άλΚοτρ,ύω : 4. 3, 4. g, 5. 2,

6. 28; δημιούργημα·. 5. I, 5-4, 5· 5ι 5· 7, 5· >4. 6· 6· 29 (cf. 7-22); Ké(e,sκαΚαί : 5. 15,

5· 28 (cf. £.31)» s· 12 ; àvÎXw ■ 5· ι», S- 24. 6. 2, S. 2, 9.16 ; ncpiepyàÇw : 5.33, 6. 10;

άσκέω : £. 38, g. 17, ΙΟ. 16 ; ànoarepltu : 5. 6, 5. 11, 6. 7, 6. 18, 6. 19 ; ίμβάλλω : 4. 4,

5.31, 6.32; ίκΚυόμινος ού κατ(\άμβανιν : 8.19,20 (cf. 8. 29, 30). The devil is

regularly called ό διάβολοι : 4.1,6. ίο, 6. 32, but appears once as à norijpôî : 4. 5-6,

and bnce as the principle of evil, κακία, 4. 8.

3 This is in marked contrast both with Athanasius's dogmatic writings and with

the sermons attributed to him.

4 Cf. 10. 29-30 ff. The expression ονχ opoios σου is to be taken simply and

without technical theological implications.

' Illustrative passages are conveniently collected in E. Mangenot's article ' Démon

d'après les Pères ', Dictionnaire de Théologie catholique iv 339 ff.

6 Cf. J. Geficken Zweigriechische Apologeten, Berlin 1907, pp. xviff.

' Cf. 5.40, 7. 32, 7.35, 8.29.



5/11


άορατοι και αφανείς, εκτροπεύουσαι την των άστρων φοράν και δι εκείνων

πολιτευόμενοι.

5-ΐ7" ουρανοί γεννά, cf. Hesiod Theog. 43-45»

... ai δ' άμβροτον όσσαν ίεΐσαι

θεών γένος α'ιδοίον πρώτον κλείονσιν άοιδή

εξ αρχής, ους Γαΐα και Ουρανός ευρύς ετικτεν,

οΐ τ εκ των εγένοντο θεοί, δωτήρες εάων. Cf. 208.

5. 21 οΰχ ΐνα, &c. I have not been able to identify this quotation.

It is found neither in the canonical letters nor in the extant apocrypha.

The people addressed in the homily were standing on the threshold

of Christianity. Their devotion to the new religion was assumed but

their Pagan associations were still fresh and potentially dangerous. On

grounds of style and literary composition Athanasian authorship is

improbable. The remarks at the beginning of c. 8 shew that sacrifices

to the gods were still a common practice but, if τα λείψανα in 8.24 be

the remains of Pagan temples, attacks on these shrines had already

begun. The simplicity of the christology suggests an early date, but

this should not be pressed, as the example of Serapion shews that all

post-Nicene authors were not eager to force the latest catchwords of

theological controversy on the faithful.1 In spite of its relatively

mediocre character the sermon is not without a certain charm, for it

affords a lively picture of a preacher devoid of extraordinary talents

fighting an outworn religion with the fresh enthusiasm of a new and

igorous faith R P Csey

Tot) αντου 'Αθανασίου αρχιεπισκόπου 'Αλεξανδρείας'

'Εξηγησις περί της άπατης του διαβόλου και της

πλάνης των είδωλων.

I. Όσα ό διάβολος παρεισήνεγκε τω γενεί των ανθρώπων δεινήν άπειλήν,

κατά του ημετέρου γένους εξ αρχής συνεσκενάσατο και την πονηρίαν καθ

ημών εμηχανήσατο. θεού γαρ του ποιήσαντος ημάς ήλλοτρίωσεν, παραδείσου

ημάς έξέβαλεν, θανάτω ημάς παραδέδωκεν, αμαρτίας ενέβαλεν, φθορών ήμίν

5 προυξένησεν, πόνους ήμίν επενόησεν' τούτων των κακών (ημάς) ένέπλησεν ό

πονηρός, τούτων έρρύσατο ό αγαθός θεός, δει δε έφίκεσθαι και πονηρίαν, ίνα

γνοντες προς τίνα έχομεν άσφαλισώμεθα. αΰτοΐς γαρ καλώς γέγονεν καθ

ημών . . . κακία τοΐς κεκοσμημένοις προυξένησεν άκοσμίαν, προθέμενος γαρ

ημάς θεοΰ του αγαθού άλλοτριώσαι, παγίδας συνεστησατο ήμίν διά τε ουρανού

ΙΟ καί αέρος και γής και θαλάσσης, ΐνα όπου άνανεύσωμεν ή περιστραφώμεν,

2 καί~\ δί

1 Cf. R. P. Casey ' Serapion of Thmuis, Against the Manichees Harvard Theo

logical Studies xv, pp. 24-25.



6/11

OCUMENTS 5

περιληφθώμεν όΐς σννΐσκΐνάσατο. θεωρήσας yàp ότι καλά rà δημιουργήματα,

πρώτοις τούτοις επεχείρησεν ημάς τοΰ δημιουργοί άπαλλοτριώσαι. λαμπρός,

φησίν, δ ουρανός, κεχρήσομαι αΰτω, άποχρήσομαι αΰτω ils το σκοτίσαι' και

ήλιος φαίνη, έστω σκοτίΐνδΐ τοΐϊ άνθρώποις' και την τάξιν των δημιουργη

μάτων its άτα£ίαν καθ ημών καθώπλισεν, τα γαρ κατ ονρανον των δημιουργη- 5

μάτων κάλλη νποόιικννων άπεστέρησεν ημάς του προσκυνείν τον ποιητην και -

αφέντες τον δημιουργόν έστημεν (Ις τα δημιουργήματα και yiyovev ήμΐν ή

τάξις εις άταξίαν και ο κόσμος ε'ις άκοσμίαν και το φώς εις σκότος και τα

ποιήματα ε'ις προσκυνήματα, επειδή φύσει ορέγεται ή ψυχή καλοί, θεασάμενος

ε'ις τι καν άνί'νίυκίν ή ψυχή, κάλλη νποκρίσει προτείνει, ίνα των καλλίστων ίο

άποστερηθή" περιθεις δι (ττίστιν) τω δρόμω των άστρων και την τάξιν την

κατ' ονρανον ψευδώς ε'ιμαρμένην έκάλεσεν την πρόνοιαν εκβολών, ίνα μή

έξώμεθα θεώ βονλόμενοι σώζεσθαι' και α χρή έπιζητησαι παρά θεού, ταύτα,

φησί, πάντα παρά των άστρων ζητεί, σνκοφαντήσας τα δημιουργήματα, ίνα

μή ζητηθή ό δημιουργήσας' και λέξεις καλός τοις ποιηταίς ενδους και ι ξ

σχήματα έπιτετηδευμένα περιθεις και τή ηδονή των μύθων το ψεύδος κρύψας

φησίν, ô ουρανός γεννά

2. Κάμοί άνεχεσθαι μνημονεύοντας μύθων εν καιρώ' οΰχ ίνα μιανώ τον

άγιον τόπον αισχρών μνημονεύσω, αλλ' ίνα τα α'ισχρά ενταύθα έλεγχθέντα

ελευθερώση tovs κατεχόμενους τη απάτη, οΰ γαρ δ απόστολος κατώκνησεν 30

μνημονεύσαι τα από των πράξεων φαύλα (και) διηγήσασθαι, " ονχ ίνα,"

φησίν, "ταύτα μάθωμεν, αλλ' ίνα τούτων έλενθερώμεν "' τό γαρ " άρρενες Rom. i 2 7

άρρεσι την άσχημοσύνην κατεργαζόμενοι ", α'ισχρά πράξις και οΰ σεμνον το

ρήμα, αναγκαία δί ή θεραπεία. πάς γαρ δ θεραπεύων έλκος ανέχεται

δυσωδίας, μολύνει τάς χείρας' εάν γαρ μείνωσι καθαραϊ ai χείρες, επιμένει ή 35

νομή. επει τοίνυν το ψευδός έλέγξαι δει, ίνα φανή δ έλεγχος. . . . έοικεν

γαρ δ πονηρός τοις τά θανάσιμα φάρμακα διδοίσιν γλυκέσιν εκπόμασιν,

όντως και αυτός λέξεσι καλαΐς την πονηρέαν κρύψας έλαθεν επιβουλεύων δια

της εξωθεν έπισκιάσεως και


7/11


Γνα παρθένον σνλήση και πάλιν χρυσός, Γνα κόλπους έρημώση καί πάλιν

άίτος, ινα νεανίαν είς παρά φύσιν ήδονήν άρπάση, τις ουκ άνάσχηται

μιμεύσθαι ον προσκυνά, εί yàp ό προσκυνούμενος μεταβάλλει την φυσιν,

Γνα φθείρη ψυχήν η ό άνω λεγόμενος κατέρχεται δια άιτίλγίίαν, τί πάθωσιν

j οί κάτω κυλιόμενοι, μιμούμενοι τον προσκννούμενον. ηδονής δε έπεισαχθείσης

τη ψυχή έσκοτωται προς διάγνωσιν των πραγμάτων' ωσπερ κονιορτον

εμπεσόντος εν τω όφθαλμω άπεστέρηται ή όφις του διακρίνειν, ούτως πάθους

έμπεσοντος τη ψυχή οΰδεν διακρίνει ή παθονσα και ωσπερ ή του κνβερνήτου

τέχνη επελθόντος χειμωνος άπόλλυται, όντως επερχομένων παθών τη ψυχή

ΙΟ ήττηται ό λογισμός, όσα κακά ό διάβολος περιεργάσατο, ίνα γνωσθη, όσα ό

θεάς αγαθά δια Χρίστου έχαρίσατο' όταν γαρ φανη ή προλαβούσα ημάς νόσος

δια την επιβουλή ν, ή χρονία εκείνη και πολνπαμποίκιλος φανήσεται του

'ιατρού ή δύναμις.

4· Πάντα εκίνησε καθ' ήμων à διάβολος' τα μεν Γ κοντά, τά δί άκοντα.

I j ονρανόν καθ' ήμων ουκ εκοντα, ου γαρ θέλει (ό) ουρανός προσκννείσθαι άλλα.

μηνΰειν τον προσκννούμενον. ο δε μη βούλεται ουρανός προσχαρισάμενος

τω μη θέλοντι και συκοφαντήσας το δημιούργημα προς τό προσκννείσθαι

άπεστέρησεν' όσον επ' αυτόν το(ν) προσκυνουμενον του προσκυνείσθαι

άπεστέρησεν όσον έπ' αυτόν. ... ου γόρ θεός ταύτα απαιτεί, ήμάς δε

ΙΟ ωφελεί,—ενέπλησεν ήμων τός καρδίας μύθων, ίνα μη δεξώμεθα την άλήθειαν.

πολλοί, φησί, θεοί και μη ζητείσθω ό εις' και γλυκεία ή ήδονή, παροράσθω ή

σωφροσύνη' και οι θεοί, φησίν, άσεβούσιν, μη ζήτει τό σεμνόν' και οΐς

δέδωκεν ήμΐν ό θεός καλούς, τούτοις έχρήσατο καθ' ήμων ου κατά τον θεόν.

καλός, φησίν, ο χρυσός, χωνενέσθω είς ψεύδος και ό άργυρος γινέσθω άγαλμα

35 εις άπάτην και οί λαμπροί λίθοι ε'ις άλλην ίπίνοιαν και τά σύνδενδρα

άφοριζέσθω δαίμοσι και πηγάί άνατιθέσθωσαν άλλ[»;]λοΐΐ και οί ποταμοί

έτέροις και ή θάλασσα άλλοις.

5· Όκνώ λίγίΐν, συνίΓσασιν δί οί ίΐδότί?' έσπούδασεν άλλοτριωσαι τό.

δημιουργήματα, έπενόησε ταύτα, υπηκούσαμεν ήμεις, οΰ γαρ ανάγκη (ότι)

go ήμάς εΐλκνσεν, άλλα πείσας ελαβεν, ωσπερ οί ευγενείς των παίδων νποφθεί

ρονται, διό γλυκέων τινών άπδ των γονέων άποσυλωνται. ούτως και ό

διάβολος είς παράδεισον είσελθων εδειξεν ότι καλόν τό δένδρον και ένέβαλεν

ιόν, τοις γαρ καλούς αναφύεται φθονος. εί δε άνθρωπον εν παραδείσω

διαίτημα αγγέλων έχοντα, φιλούμενον υπό τού πλάσαντος, τετιμημένον υπό

35 του δημιουργήσαντος . . . πάντα εΐχεν δεδομένα τω άνθρώπω είς λειτουμγίαν,

πάντα είς υπηρεσίαν, ουκ ήνεγκεν τού άνθρωπου την ενπραγίαν και προσήλθεν

ώς φίλος, έδρασε δε τό των έχθρων, διέβαλε τον πλασθέντα προς τον

πλάσαντα, έπειθε παρακούειν. Γνα αυτός πιστεύθη, έδει τον θεόν όργισθήναι

είς αΰτους δημιουργήσαντα και ό ευεργέτης ουκ έπιστεύθη, ό δί συνδουλοϊ

40 προεπιστεύθη' καίτοι προησφαλίσατο ό θεός και ήπείλησε θάνατον, έόν

παρακούση, ονχ ίνα άποθανή, άλλ ίνα μη παρακούσας μη άποθανή. ό δε

14 εκών άκων



8/11

OCUMENTS 7

ϊξαπατήσας κάί πιίσας και λαβών αίχμάλωτον τον άνθρωιτον και . . . ιπιιδή

ΐλαβιν, ίπίσφιγζιν αΐτω τα δισμά, ΐπλήθννιν αΰτω την άπάτην, Γνα μήποτι

της κακουργίας α'ισθανόμινος ζητήση τον ινιργίτην. διό. τούτο δια τα

τοιαΰτα ΐζήπλωσιν αΰτω ό διάβολος δίκτυα' ίδιιξιν ουρανόν και φησίν,

προσκννίίτι, και ήλιον θιοποιίί, "να θιού ικπίσωμιν και σιλήνην άλλως 5

τιμάσθαι παρά το πρίπον κατισκινασιν. πολλούς άνόμασιν τονς μη όντας,

"να του ôvroç ικπίσωμιν' ίστησι προ οφθαλμών άρρίνων -γυμνός θηλιίας ώς

θιους, Γνα οΐ οφθαλμοί γυμνήν την προσκυνονμίνην όρωντις ιγιίρωσπ καθ'

«αυτών την καθιυδουσαν ήδονήν. όντως γούν ιπιθυμίαν όρμ Si όράσιως

προβιβλημίνην' και γόρ τοις ίχθνσιν ου καθαρός ό χαλκός προβάλλιται αλλά ίο

δια της τροφής κρνπτόμινος" και νυν αγάλματα χωνινθίντα πλάσμασι και

τίχναις πιριιργα^ ζ«]σ$«'ν(τα) φίριι γυμνά, κρΰπτιι ίν αντοις τα ινιδρα, παρα

διιγματίζιι την θηλιίαν, παροζΰνιι την ήδονήν, σκανδαλίζιι τους άρρινας

άφίστασθαι θιον, άπωθιίσθαι την σωφροσυνην, ριζοΐ την άσίλγιιαν. τις

γαρ γυνή την νομιζομίνην θιάν γυμνην όρώσα καλνπτισθαι σπουδάζιι ή τίς 15

ώΐ Τίλοΰσα ιορτός μοιχιίας θιον αυτής σννιίύησιν àvSpï φνλάσσιι ;

6. Και δ«ον κατακλάσαι τός παγίδας, προσικννησι μιν τός ΐπιβουλάς'

πυρ ίπί πυρ τα νφ' αυτών πλασθίντα και νφ' αυτών τοΐς τοίχοις γραφίντα,

"να πάσα τίχνη καθ' ημών, και ή γραφική και ή πλαστική δι' ων πλάττιι,

και ή λαζινονσα δι ών λαζινιι, και ή γιωργούσα" τούΐ καρπούς ιδίδον ι'ις 2θ

κανσιν και οί καλοί μόσχοι (««) πρόσκομμα και τα σκιώδη φυτά ήμίν ι'ις

πλάνην. και πάσαν ίπινόησι τήν δημιουργίαν καθ' ημών, Ινα δια πάντων (μή)

φανή τον σωτηρος ή δνναμις. κάμοι λ«γ«'τωσαν οί "Έ,λληνις πότιρον φινδιϊς

οι μύθοι ή άληθιΐς ; ιχίτωσαν τα αισχρά, οίον αγαθόν κιχάρισται ήμίν' [οΰ]

τα των προγόνων διακόπτωμιν, τήν κακήν κληρονομίαν διασνρωμιν αυτήν' 35

οΐ από δούλων ΐζιυγινισθίντις ού κατοκνοΰσι πολλάκις τήν δονλιίαν των

πατίρων άνικθίσθαι, "να χάριν δώσι τώ ίλινθιρώσαντι. ώσπιρ και οί από

χιιμώνος διασωθίντις ουκ αδήλως μνημανιΰονσι των πιριστατικών διινών και

ώσπιρ οί άπο νόσου ιγιρθίντις προς τό ινχαριστιίν τώ ίατρώ τήν κάκωσιν

ίξηγούνται, ιίπωμιν ποίοις κατιιχόμιθα, Γνα γνώμιν το μίγιθος της χάριτος, «ί 30

φιυδίΐς οί μνθοι, χάρις τω άπαλλά^αντι τό φινδος' «ί δ« άληθιΐς οί μύθοι, χάρις

τω σώσαντι. «Γτ« γαρ ίφιόσατο ό «ίπών ότι ουρανός ίγίννα, «ιτι ό υίόΐ αΰτοΰ

άπίκοφιν αυτόν, τί δίδωσιν αΰτω πάθος, «ί γαρ ό υίος άπίτιμιν τον πατίρα, ουτι

ό πατήρ θιος δ πα#ών οΰτ« ό άποκόφας υίόΐ, δράσας α ου ποιούσιν ήμΐτιροι

υιοί. αυτού, φησίν, κατίπιιν παΐδας, Γνα μή ο ΐποίησιν πατρί πάθη νφ' ών 35

ιγίννησι, και κατίπιι θιός λιγόμινος ους ίγίννα' και μήτηρ φιισαμίνη υίοΰ

ίδωκιν λίθον, ό δ« λάβρως σπινδων τον παΐδα καταπιιΐν ουκ ήσθιτο λίθου

ή υίοΰ.

7· Αισχρά ταύτα και αιδούμαι λίγων, ότι δ« ήλθιν φως, άπιρ γι νυν

αίσχννόμιθα ίλθονσης ήμίρας αίδονμιθα. συγχαίρω νμίν και σννιυχαριστώ 4°

4 δνκτυα (sic) 35 ίιασύρομιν 37 δωσιι (sic) 34 άποκαλνφα

37 λαύρα



9/11

8 THE JOURNAL ΟΓ THEOLOGICAL STUDIES

ότι ους προσεκυνουν υμών οί πατερες και οι πρόγονοι διό. στόματος λεγειν

κατοκνείτε και άκουειν δι ώτων ουκ άνεχεσθε. επει τοινυν τοσαυτη γεγονε

μεταβολή, είπωμεν τι εμισήσαμεν και ευχαριστήσωμεν τω άγαπησαντι πάσαν

μεταβολήν. περιεθηκεν τω λεγομενω πατρϊ θεών και ανόμων κατά τούτο, ίνα

^ Ίτολλας παρθένας διαφθείρη. και εκείνοι μεν οι λεγόμενοι θεοι διεφθειραν

παρθένους, ο δε και πως παρθένους τηρεί εως y η ρους' και ο μεν παρά φνσιν

κατήλθεν, ο 8c υπερ φυσιν άνήλθεν. δτι δε ταύτα τα πράγματα ψευδή. . . .

ει γαρ εγεννων θεοι τότε, τι παθόντες νυν ου γεννώσιν ; άρα εγήρασαν και

ούτοι ή τεθνήκασιν και τις ο σωφρονήσας ; αλλ' άρα γεννώ σιν και νυν και

ίο τοσούτοι ου φαίνονται ; εΐ γαρ αθάνατοι γεννώσιν ενεπλήθησαν (αν) τα

σύμπαντα, μή του θανάτου συγκόπτοντος τους γεννώμενους' άλλ' ουτε

εγεννων οι μή όντες, οί 8c ποιηται καλάς λε£εις συνθεντες κακόν ψευδός

ενεθηκαν. ε$ ου γαρ επαυσαντο οι ποιηται, ου φαίνονται γενεσεις θεών' και

ει μεν ήσαν τοιούτοι ε£ αρχής τα? παρθένους τός παρά άνθρώποις περιεργαζό

15 μενοι, τι παθόντες εν τοσουτω αιώνι ε£ ου οι άκροι των ποιητών ελήρησαν ;

άρα ουκ ει8ον παρθενον καλήν επι τής γής' άρα ουκ εκινηθη ή επιθυμία

αυτών; ούκετι εις ταυρον μετεβαλεν, ουκετι χρυσός εις κόλπους, ουκετι ή

παρθένος φεύγει, ό δε διώκων διώκει και ή μεν παρθένος κατά τον μυθον τη

σωφροσύνη επερειδομενη εφυγεν, ό δε λεγόμενος θεός τη άσελγεία εκλυόμενος

2θ ου κατελάμβανεν ; επειδή δε ή μεν παρθένος εφυγεν, ίνα μ*ίνη παρθένος, ό δέ

^coç εδίωκεν, ίνα σύληση τήν ανθρωπον—αίσχυνομαι λεγειν, ανάγκη δε

ειπείν, ετι δέ και φωτός άνατείλαντός τίνες άναισχυντουσιν και άγανακτουσιν

[cvj άγάλμασιν αίσχροίς και θελουσι ναούς μεν είναι εν οΐς ταΰτα τα

μιενονται . . . και χρήσιμα τα. λείψανα, ινα μάθωμεν τίνων άπηΧλάγμεθα. ό

*5 δε διώκων θεός εκ τών έργων γνωσθήσεται. 'Ιωσήφ νεος ων και δουλευων

Cf. Gen. παρ άζίαν επαγγελλομενης τής δεσποίνης και βιαζομενης και ελκουσης

XXXIX 12 άφηΚ€ν TqV χιτώνα και εφυγεν σεμνίός' και ο μεν σεμνός άνθρωπος (μάλλον)

μετό. σωφροσύνης εις δεσμωτήριον και μετά σεμνότητος ώς δούλος ή μετά.

ακολασίας δεσπότης' ό δε λεγόμενος θεός τών ψευδωνύμων εδίωκε παρθενον

3θ και ου κατελάμβανεν. ρώννυσι γό,ρ σωφροσύνη και θηλείαν, εκλύει γό.ρ και

άρρενας ηδονή' ώς δε ήγγιζεν ή γή και αυτή θεός λεγόμενη, ουσα δε ό εστι,

φεισαμενη τής παρθένου κατά. τον μυθον—οΰδ€ν γαρ τούτων αληθές—και

καταγνοίσα του διώκοντος μετεβαλεν εις φυτόν, φησίν, τήν παρθενον, ό 8è

και μεταβληθείσης τής παρθένου ου συμμετεβαλεν τήν επιθυμίαν άλλα.

35 κλάδον άπ,οδρεπεται και τήν ήττηθείσαν κεφαλήν από τής νικησάσης στεφει.

και (μη)νυω γουν τους στεφάνους τους εν άγώνι τοίς νικώσι' χορηγουντες του

ήττηθεντος συμβολον φερουσιν επι τήν κεφαλήν στεφανον Δάφνης, στεφανωμα

του νικηθεντος, οι νυν νικάν δοκοίντες. επειδή δε ταύτα ψευδή, χάρις τη

αλήθεια ότι ερρυσθημεν. ει δε ταύτα αληθή, εχετωσαν τήν αίσχυνην οι

4θ σπενδοντες. ει γό,ρ οι άνθρωποι ταύτα έπλασαν, ai δε θεραπευόμεναι δυνάμεις

2 άνεχεσθαι 5 διαφθείρει ΐ6 ιδον 19 επεριδομενη 23~24 κατα

μιενονται (sic) 25 εδίωκεν $6 νύω χωρηγοΰντες



10/11

OCUMENTS 9

τουτοις οΰ χαίρονσιν, μη οίκέτωσαν rois ναούς αί σνκοφαντονμεναι' εί γάρ

ψενδεται το άγαλμα την 'ιστορίαν, μηδέν παρεδρενέτω τω ψεί'δει. «2 τοι'ννν

οΰ παρεδρεόει, μάτην προσκυνάς' «2 δί τούτων ούτως γινομένων παρεδρεόει,

τούτοις χαίρι ι, οι δί τούτοις χαίροντα δαίμονες μισεΐσθαι και οΰ προσκυνε ΐσθαι

οι 5

8. Τί δ' αν είποις περί αιμάτων εκχύσεως, τι δε περί καπνοί', τί δε περί της

δνσωδίας ; οι προσκννονντες άποφράττουσι τάς ρίνας και οί προσκννονμενοι

δέχονται, και επί μεν της οικίας σον ρανίδα αίματος οΰ βονλει Ιδεΐν, εν δε

τοΐς ναοΐς μυριάδας και χιλιάδας' και εν μεν τη οικία σου αΰλον οΰ θέλεις

ηχτ/σαι, εν δε ταΐς έορταΐς καταυλονσι' και ττ/ν μεν θυγατέρα σον αισχρά ίο

φθέγγεσθαι οΰ βονλει, αίσχράς δε ωδάς εν τοΐς ναοΐς αδονσι' και την γυναικά

σον γνμνήν ου θέλεις τινάς θεάσασθαι, άλλ οΰδί ΟΈαυτόν, ώς έξεστιν, την δε

θεάν γνμνην προσκυνείς, κακόν υπόδειγμα σωφροσύνης' και δοίλον προδιδόντα

την φνσιν κτήσασθαι ου προαιρήσει—δίΐ γάρ, ώς προείρηται, σεμνοτέρα

χρησασθαι τη γλώττη—τον δί άρπαγέντα νεανίαν εις παράχρησιν τούτον 15

προσκυνείς' και δονλην μεν πορνενονσαν ουκ άνέχη κτήσασθαι, την δε

ασκούσαν πορνείας ταντην προσκυνείς, ή δί απολογία κατηγορίας χειρών

και το φάρμακον τον έλκους πικρότερου, οτε γάρ ταύτα εγκαλονμεν, τί

απολογούνται ; οιδαμεν και ημείς, φησίν, ότι οΰ θεοί ποτε . . . μαθόντες οτε

ήλιος άνισχεν. ουκ είσί θεοί και τί προσκυνείς ; οικείοι, φησί, τον θεον' ή 20

απολογία ότι οικείοι του θεοΰ. μή λάθη δί σε το ψευδός' ος γάρ άνδρα

εδημιονργησεν, άνδράσι. ... (οΐ γάρ) τον θεον οικείοι οΰχ νβρίζονσιν (οΰδί)

τοΰ κτίσαντος την δημιουργίαν παραφέρονσι, ώς μήτε άνδρα έάσαι . . . και

ί2ς γνναΐκα μή περιπεσεΐν (δίικνυται) δι ών εργάζεται έχθρά και

ουκ οικεία. θεάς γάμους έχαρίσατο είς διαδοχήν και παραμνθίαν των 15

θνητών, ίνα νοσονντες θεραπενωνται άνθρωποι και γοναΐκίς τνχωσι της

φιλανθρωπίας, ή δε την πορνείαν ασκούσα δαίμων τάς σεμνάς παραφθείρασα

αλλότρια και οΰκ οικεία, ώσπερ γάρ βασιλέως σεμνού οΰχ οί ακόλαστοι

οικείοι, άλλ οι σεμνοί.

9· Ζητώ αΰτοΰ την επαγγελίαν, επισκέψομαι τάς πράξεις' οΰ γάρ το 3°

λέγειν καλά ζητείται, αλλά το μετιένάι άλήθειαν. όταν άκονω ότι ναός . . .

εΰθνς έταπεινώθη μεν ή διάνοια . . . εί ναόν εχει θεός επί γης και χαμαί, και

οΰρανών ί'ττίκίΐνα. ζητώ γάρ κατ επαγγελίαν τά πράγματα, ει θεος, τί

ζητεΐς επί γης, καίτοι και επί γης θεός, άλλ' οΰκ ίν κοιτώνι κεκλεισμένος,

οΰκ είς άγαλμα συνδεδεμένος, οΰδί κακοόργοις νποτιθείς, οΰδί μαγία κατα- 35

κλεισθείς' εί γάρ οΰκ αφ' ημών κατεσκιώθη άλλ' νφ' ημών εγυμνώθη, ίδωμεν

τά κρνπτόμενα και γνώμεν τά ελεγχόμενα, επεί τοίννν επαγγέλλονται θεον

και θεούς, δότωσαν την επαγγελίαν, μή δειξάτωσαν ήμΐν ναονς αλλά οΰρανονς

επέκεινα, μή έκχέτωσαν αίμα, μή καπνίζωσι τά αγάλματα, ο μάντις μή

I οϊκείτωσαν 4 Χαρσΐ (sic) δαίμονας μιμεΐσθαι 14 προειρησαι 17 τόρνas

19 άιτολογουντί (sic) δτι] οτε 22 οικείου 27 παραφειρουσα 31 ακούσω

32 2τανεινωθημεν 33 ουρανούς 34 κοιτωνει (sic) 39 καηνίσωσι



11/11

ΙΟ THE JOURNAL OF THEOLOGICAL STUDIES

μαινίσθω' à γαρ θίος ivipyâ, μη πιπτίτω, άλλα και πΐσών άναστήτω' μη

παραφρονάτω ό λίγων τα μέλλοντα, μη άγνο«Γτω τα παρόντα' à yàp ίκφρων

γίγνιται και ταΐς διανοέαις έκπίπτα και τα παρόντα ουχ ορά, σχολή ίπιγι

νώσκιι τα μέλλοντα.

5 ΙΟ. Βονλομαι πάντα λέγαν, Γνα πάσαν ΰμολογήσωμιν την χάριν, άλλα

χρονίαν και πολλήν ον μιας ημέρας καθ' αΐρισιν κατησχίθημιν τοις μάθοις'

ίβαρηθημίν τω ιpfôSti, ουκ ίδννάμίθα άνανήφαι. ήλθιν Ιησούς ό δννάμινος

πάντα βαστάσαι. τί γαρ θέλας ; έζίτάσω τους μάθους ; αιδούνται οι

Cf. Lk. xiv γράψαντις, ai άλληγορίai ουκ έθιράπίνσαν τους μάθους (ονδΐ) των σοφών τα

27 δόγματα' οΰδέπω ίπαάσαντο μαινάμίνοι. όταν νικωντις πίέσωμιν, τότί (ΐ

άρα πασθησόμίθα άλλ' ιάκτωμιν τα κακά ; Ίίπαδη έλίνθιρώσας

ovpavoîst και άφέντίς τους μάθους, δίζώμιθα την άλήθιιαν και άποστάντίς

μολυσμάτων, δίζώμίθα την άγαθωσάνην και άποστάντ€ς των μη όντων θΐών,

προσκυνήσωμιν τω όντι θίω, άπαρνησώμίθα το σκότος, άγαπήσωμίν το φως,

ij άπορρέψαντίς την μίθην άγαπησωμιν νηστΐίαν, καταγνόντΐς άσίλγίέας

άσκήσωμιν σωφροσάνην. πως ίΰχαριστήσωμίν, πως πληρώσωμίν τον λόγον,

πως δι σιωπήσω ; ουκ παάιται Ιησούς ίΰίργίτών, ίτι και ννν σώζίΐ άλλα

τη ΐυιργισία σνναάζα και ή ιυιργισία ου παάίται ίΰίργίτών, ίνα μη παυσω

μίθα ιΰχαριστονντις. ίτι καλίϊ, ίτι σώζα, ίτι φωτίζα, ίτι νονθΐτίΐ—ό χθές

2θ προσκυνών γυναίκα γυμνην ννν ομολογά, θιόν—και διαμαρτύρων φωτίζα και

δια ι'ιρήνης παιδίάα και δι à διωγμών στήριζα και δια σταυρόν νινίκηκιν

και δια θανάτου ίσωσιν και δια κατάρας έλίυθέρωσί την κατάραν και πάντα

Cf. Gal. iii πίποίηκί και άνέλνσιν ημΐν την άνωθτν ΐπιβονλήν. ΐπιι τοιννν οντΐ την

10 κακίαν τοΰ έπιβονλίάσαντος δυνάμίθα καταζίαν διηγήσασθαι οντί το μέγίθος

3 5 τοΰ ίΰίργίτήσαντος ον δια χάριν Ιφάγαμεν τα κακά, ΐνχαριστησαντις, ονχ

όσον όφιίΧομιν άλλ* όσον δυνάμίθα, [και] σνναγώμιθα, Γνα άκουσθώμίν και

προσίχωμίν, Γνα πιστωθώμίν. μη άθιτήσης την χάριν' ονχι άνθρωπος

κίκληται' ονχ όμοιος σου ίδίδα£ίν οντω ίπι γης, άλλα άνωθίν θίός, ô προ

αιώνων υιός, ό προ χρόνου μονογίνής, ό ίν δόζη παρά πατρί, ό πάντων

3° δίσπότης, ό των όλων κριτής ίκρίθη διά σί, Γνα σν νψωθής. ί'ι ονν πάντα

σοι ίχορηγησιν, δια πάντων ίΰχαρίστίι τω θίω τω παναγίω τω ποιήσαντι^ ίζ

αρχής και τιμήσαντι και τω μίτά ταντα πίποιηκστυ, δι' ου ίποίησιν και

άνίνίωσίν και σώζα, δόζα, κράτος, τιμή συν άγίω πνίάματι και νυν και άίΐ

και ίίς τους σάμπαντας αιώνας των αιώνων. 'Αμήν.

2 παραφρονάτο 6 καθαίρισis 8 ΐξαιτάσω ι8 συναν(ίίτω 31 ΐχωΡ' ~

•γησιν ίυχαρίστη

Documents

An Early Homily on the Devil Ascribed to Athanasius of Alexandria