An Economic History of Chiangkhan 1911-2012

การประชมวชาการบณฑตศกษาระดบชาต ครงท 2 วนศกรท 17 พฤษภาคม พ.ศ.2556 ณ โรงแรมรชมอนด จงหวดนนทบร

[173]

ประวตศาสตรเศรษฐกจเมองเชยงคาน พ.ศ.2454-2555 An Economic History of Chiangkhan 1911-2012

จาตรนต อ าไพ Jaturon Umpai

บทคดยอ

งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาประวตศาสตรเศรษฐกจเมองเชยงคาน พ.ศ.2454-2555 โดยใชวธการวจยเชงคณภาพแบบพรรณนาวเคราะห ผลการศกษาพบวาเศรษฐกจเมองเชยงคานมความเปลยนแปลงไปอยางมากในรอบ 100 ปทผานมา จากเศรษฐกจแบบการผลตพอยงชพกลายเปนเศรษฐกจแบบการคาทขยายตวจากการเขามาของกลมพอคาคนจน พฒนาการของระบบสาธารณปโภคและเสนทางคมนาคมโดยเฉพาะถนนทเขาสเมองเชยงคานไดเปลยนระบบเศรษฐกจของเมองอยางแทจรงในชวงกอนป พ.ศ.2518 แตการเปลยนแปลงทางการเมองของประเทศเพอนบาน (ชวงสงครามอนโดจน) สงผลส าคญใหเศรษฐกจการคาทพงพาฝงลาวหยดชะงก ในขณะทเศรษฐกจการผลตทเนนการปลกพชพาณชยจากนโยบายของรฐไดเขามาทดแทนภาคการคาทลดลง แตกไมสามารถท าใหเศรษฐกจเมองเชยงคานมการขยายตวมากเทาในอดต จนกระทงกระแสการทองเทยวแนวอนรกษและการทองเทยววฒนธรรมทไดรบอทธพลตอจากการทองเทยวเมองปายเรมขน ประกอบกบไดรบการสนบสนนจากสอ ภาครฐและหนวยงานในพนท ท าใหเศรษฐกจเมองเชยงคานฟนขนมาอกครงโดยผลประโยชนสวนใหญยงตกอยกบคนเชยงคานเปนหลก ทนจากภายนอกยงคงไมสามารถเขามาไดเตมทเนองจากความเขมแขงของทนภายในทถกสะสมมาตงแตยคการคา จงท าใหชาวเชยงคานยงคงไดรบประโยชนรวมจากการทองเทยวทเกดขน แตการทองเทยวทเขามาอยางรวดเรวไดเรมสรางปญหาสงคม ปญหาสงแวดลอม ปญหาแรงงานตางดาวและการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม ซงเปนความเปลยนแปลงทเกดขนเชนเดยวกบแหลงทองเทยวในพนทอน ค าส าคญ: เมองเชยงคาน, คนเชยงคาน

Abstract This research aims to study economic history of Chiangkhan City during 1911-2012 by using the

qualitative method as descriptive analysis. The economy of Chiangkhan City dramatically changed in last recent 100 years from self-sufficient economy to dynamic trade with the influx of Chinese national merchants and the expansion of infrastructure, especially the main road access into Chiangkhan City. These factors contributed to an expansion of economic growth before 1975. But during the Indochina war affected to the termination of international trade between Laos and Thailand. This led to a slow economic growth of Chiangkhan despite an expansion of cash crops. Until the booming of ecotourism and

นสต หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเศรษฐศาสตรการเมอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย


[174]

cultural tourism of Pai City has influenced tourism in Chiangkhan. Together, it was supported by government and local authorities in the region making the economy of Chiangkhan being rehabilitated again. The result of this development has been mainly with local people. The external funds were still not fully invested due to the strength of internal funds accumulated since the trading period. Therefore, local people have been getting mutual benefits of such tourisms. However, a rapid expansion of tourism has brought social problems, environmental problems, alien labor problems and change of cultures. Such problems were similar to other tourism places.

Key Word: Chiangkhan City, Chiangkhan

บทน า

ตงแตป พ.ศ. 2552 เปนตนมา กระแสเมองเชยงคานถกพดถงในฐานะเมองทองเทยวแหงใหมทถกเทยบเคยงวาเปน

หลวงพระบางแหงทสอง ในแงของศลปะ ประเพณและวฒนธรรมทมความคลายคลงกน อกดานหนงเมองเชยงคานยงถกกลาวถงวาเปนเมองปายแหงทสอง ในแงของการเปนแหลงทองเทยวทเตมไปดวย รานขายของทระลก รานกาแฟ และถนนคนเดนทไดรบความนยมในหมนกทองเทยววยรน ประกอบกบชอของเมองทมค าวา “เชยง” ซงสอดคลองกบชอของหลายจงหวดในภาคเหนอและประเทศเพอนบานตอนบนของไทย เชน เชยงใหม เชยงราย เชยงตง เชยงรง ทใหภาพลกษณของการเปนเมองโบราณทมประวตศาสตรมาอยางยาวนาน ค าถามถง อตลกษณและความเปนมาตางๆของเมองเชยงคานเปนแรงกระตนส าคญทท าใหการศกษาประวตศาสตรทองถนในทกมตของเมองเชยงคานควรไดรบการรอฟนขนมาอกครง

หากนยามตามเขตเศรษฐกจและวฒนธรรม1ของคนในพนท เมองเชยงคานจะหมายถงพนท 2.7 ตารางกโลเมตร ครอบคลม เทศบาลต าบลเชยงคาน อ.เชยงคาน จงหวดเลย ซงอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย มอาณาเขตตดแมน าโขงในทศเหนอ เปนเมองทมประวตศาสตรยาวนานเคยเปนเมองหนาดานและเปนราชธานของอาณาจกรลานชางในชวงสนๆเมอครงทเมองยงตงอยฝงซายของแมน าโขง2กอนทจะยายเมองมายงต าแหนงปจจบน ถาพจารณาจากสภาพบานไมเกาในปจจบนทเรยงรายอยบนถนนชายโขงซงเคยเปนเรอนคาขายในอดตไดสะทอนใหเหนถงประวตศาสตรของเมองเชยงคานทเคยเปนเมองทาศนยรวมการคาขายของชมชนสองฝงโขง จนกระทงประเทศลาวไดเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบสงคมนยมตงแตวนท 2 ธนวาคม พ.ศ. 2518 การคารมโขงของเมองเชยงคานจงไดเรมซบเซาลง เมองเชยงคานกลายเปนเมองทเงยบสงบ เหลอเพยงแตเดก คนแก ขาราชการในพนท และชาวบานรอบนอกทยงคงด ารงชพแบบสงคมเกษตรกรรม จนกระทงกระแสการทองเทยวเรมเตบโตขนไดท าใหเมองเชยงคานกลายเปนทรจกของผคนในวงกวาง

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ การเมอง สงคม และวฒนธรรม ทงในระดบประเทศ ภมภาค จงหวด อ าเภอ จนไปถงระดบชมชน แตละชวงยคสมยในรอบ 100 ปทผานมาไดท าใหเมองเชยงคานเกดความเปลยนแปลงไปอยางมาก จากอดตทเคยเปนเมองหนาดาน เมองทาการคา เมองการเกษตร จนกลายเปนเมองทองเทยวในปจจบนเปนเรองทนาสนใจอยางยง งานวจยนจงเลอกศกษาประวตศาสตรการเปลยนแปลงและปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของเมองเชยงคานในชวง 1 เขตเศรษฐกจและวฒนธรรม คอ สงคมของผคนในเขตพนทหนงซงมเอกลกษณทางวฒนธรรมรวมกน มความเกยวของปฏสมพนธภายในสง อาจในแงภมศาสตร หรอเศรษฐกจการคาและการคมนาคม หรอใชภาษาและนบถอศาสนาเดยวกน หรอทกมตทกลาวมา (ฉตรทพย นาถสภา ,2548ข:123) 2 ในปจจบนคอเมองสานะคราม แชวงไชยบร ในประเทศลาว มต าแหนงเยองกบเมองเชยงคานในปจจบนแตอยฝงซายของแมน าโขง


[175]

พ.ศ. 2454 – 2555 เพอเปนฐานความรในการรบมอกระแสทนนยมทไดเขามาพรอมกบการทองเทยวทก าลงเตบโตขน ซงจะสงผลตอวถชวตของคนและอตลกษณของเมองเชยงคานทก าลงจะเปลยนแปลงไปในอนาคต

วตถประสงค

1. ศกษาประวตศาสตรและการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของเมองเชยงคาน พ.ศ. 2454 - 2555 2. ศกษาปจจยทมผลตอพฒนาการทางเศรษฐกจและสงคมของเมองเชยงคาน

วธการวจย

งานวจยนใชวธการวจยเชงคณภาพ แบบพรรณนาวเคราะห (Descriptive Analysis) โดยใชทงขอมลปฐมภมและขอมลทตยภมทประกอบดวย

1. ขอมลปฐมภมจากการสมภาษณแบบประวตศาสตรบอกเลา (Oral History) และการสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) ดวยชดค าถามแบบกงมโครงสราง แบงหมวดหมตามสายอาชพ คอ เกษตรกร ขาราชการ กลมอตสาหกรรมครวเรอน ผคาในตลาด ผคาสง–ปลก ผประกอบการทพก ผประกอบการขายของทระลก ผประกอบการรานอาหาร โดยจะเลอกกลมตวอยางจากบคคลทมความส าคญทางเศรษฐกจทงในอดตและปจจบน หรอบคคลทสามารถใหขอมลของเมองเชยงคานทงในอดตและปจจบนไดเปนอยางด

2. ขอมลปฐมภมจากวธการสงเกต(Observation) แบบมนษยศาสตร โดยเฉพาะสภาพทวไปและการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของเมองเชยงคานในชวงปจจบน

สรปและอภปรายผลการวจย

เมองเชยงคานเปนเมองทมประวตศาสตรมาอยางยาวนานมรองรอยการอาศยอยของผคนตงแตสมยยคหน เนองจากมภมประเทศเหมาะแกการอยอาศยเพราะเปนทราบลมแมน าสามารถท าการเกษตร หาปลา โอบลอมดวยปาไมอดมสมบรณอนเปนแหลงทรพยากรทมคามหาศาล จากประวตการตงเมองพบวาอยางนอยเมองเชยงคานมอายไมต ากวา 650 ป ซงปรากฏหลกฐานชอเมองเชยงคานตงแตสมยพระเจาฟางมปฐมกษตรยแหงลานชางรมขาวหลวงพระบางประมาณป พ.ศ. 1900 เชยงคานในสมยนนมความส าคญในฐานะเปนเมองในเสนทางการคา หลวงพระบาง – เวยงจนทน ซงเปนเมองใหญทงสองของอาณาจกรลานชาง เชยงคานจงเปนทงเมองหนาดาน เมองแวะพกสนคา รวบรวมสนคา และยงเคยมประวตศาสตรชวงสนๆเปนราชธานของอาณาจกรลานชางในสมยพระเจาไชยจกรพรรดแผนแผวในชวง พ .ศ. 2019-2022 แตดวยภาวะสงครามภายในอาณาจกร สงครามระหวางสยามกบลานชางในสมยพระเจากรงธนบร และสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3) สงครามจนฮอในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) รวมถงการเขามาปกครองดนแดนฝงซายของแมน าโขงโดยฝรงเศสในป พ.ศ. 2436 ท าใหเกดการเคลอนยายประชากรและเคลอนยายเมองอยหลายครงจนมาปรากฏเปนทตงท อ าเภอเชยงคานในปจจบน การยายเมองและเคลอนยายประชากรในสมยนนเปนแคการเคลอนยายหนวยงานทางการปกครองและทตงบานเรอนในชวงภาวะสงครามเทานน เมอเหตการณสงบลงในแตละครงชาวบานบางสวนกโยกยายกลบไปยงทตงเดมของตนรวมถงทดนท ากนและวถชวตซงหมายถงระบบเศรษฐกจในบรเวณนนแทบไมไดมการ


[176]

เปลยนแปลง อาณาเขตของรฐชาตไมไดสงผลใดๆกบวถชวตของชาวบานในพนท ยงคงมการไปมาหาสกนในหมเครอญาตของคนทงสองฝง บางบานยงคงมทนาอยคนละฝงตรงขามแมน าโขง แตผลของการเสยดนแดนฝงซายของแมน าโขงท าใหสยามจ าเปนตองจดระเบยบการปกครองใหมสงผลใหเมองเชยงคานถกลดสถานะลงเปนแคอ าเภอไปขนกบจงหวดเลย มณฑลอดรฯตงแตป พ.ศ. 2454 รวมถงยกเลกระบบสวยทมมาแตเดมและเปลยนเปนระบบภาษแทน การปกครองในรปแบบรวมศนยนเปนจดเรมตนทท าใหเมองเชยงคานถกตดขาดจากประวตความเปนมาของเมอง ความเกาะเกยวทางสายสมพนธระหวาง เชยงคานและหลวงพระบาง และเปนการแบงแยกความเปนคนไทยและคนลาวกนอยางชดเจนยงขน และในกาลเวลาตอมาโดยเฉพาะคนรนหลงทความสมพนธทางเครอญาตเรมหางไกลกนออกไป สภาพเศรษฐกจของเมองเชยงคานกอนชวงป พ.ศ. 2470 ยงคงมลกษณะเปนเศรษฐกจการผลตแบบพอยงชพ ชาวบานจะจบจองพนทตดรมแมน าโขงในการตงบานเรอนเพอสะดวกตอการใชน าเพออปโภค คมนาคม และหาปลาเพอด ารงชพ สวนการท านาชาวบานจะเลอกจบจองพนทหางไกลทลกเขาไปในแผนดน ตงแต 2-10 กโลเมตร การจบจองทดนจะใชระบบใครจบจองกอนมสทธกอน และจบจองในขนาดทตนเองและครอบครวมก าลงการผลตเพยงพอ ดงนนกลมคนทมาทหลงจงมทนาทไกลออกไปหรอไมมทนาในการเพาะปลก จงตองคาขายหรอรบจางทดแทน การท านาของคนเชยงคานจะใชแรงงานภายในครอบครวและรวมแรงกนของคนในพนท ซงตางจากในยคหลงป พ.ศ. 2518 เปนตนมาทเรมมการจางท าการผลตโดยการแบงผลผลตระหวางเจาของนาและคนลงแรง การท านาของชาวเชยงคานเปนการท านาขาวเหนยว เพอใชส าหรบการบรโภคเปนหลก ไมไดท าเพอขาย แตจะขายผลผลตเกาทเหลอจากการบรโภคเมอไดผลผลตจากการเพาะปลกในฤดกาลใหมเขามา ท าใหระบบโรงสในเมองเชยงคานไมมโรงสขนาดใหญเพราะไมมการผลตเพอขายและแทบไมไดผลตขาวเจาเหมอนในพนทอน ส าหรบการหาปลา คนเชยงคานจะออกหาปลากนทกฤดเพอการบรโภคภายในครวเรอนแตถาเหลอเกนการบรโภคคนเชยงคานจะเลอกแบงใหญาตพนองและเพอนบานเปนหลก ใชแลกเปลยนสนคาไมไดขายเปนเงนตราเหมอนในปจจบน นอกจากการท านาและการหาปลาแลว ชาวเชยงคานยงเกบของปา หาไขมดแดง หาหนอไมและปลกผกไวบรโภคเพอความพอเพยงมากยงขนดวย เพราะเมองเชยงคานมความอดมสมบรณมาก ชาวบานในยคนนจงแทบไมมความจ าเปนในการใชเงนตราเพอซอขายแลกเปลยนสงของมากเทาใดนก ส าหรบการคาขายกอนป พ.ศ. 2470 จะเนนคาขายทางน าเปนหลก โดยเมองเชยงคานจะเปนเมองผานทางการคาของเขตเศรษฐกจ หลวงพระบาง – เวยงจนทน เชยงคานในฐานะทเปนเมองใหญมประชากรมากจงเปนทงจดแวะพกสนคา แลกเปลยนสนคาบางชนดเชน เกลอ ปลารา ของใชจากตางประเทศ สวนสนคาสงออกของเชยงคานในสมยนนจะเปนพวกของปาเชน ครง รากขยอม ยาหว ชน ฝาย เคร องเทศ หนงสตว ฯลฯ แมการเปลยนแปลงหลงจากฝรงเศสเขาปกครองลาวกไมไดท าใหรปแบบการคาเปลยนแปลงไปเทาใดนก ความเปลยนแปลงส าคญทเรมเกดขนคอผลจากความไมสงบภายในประเทศจนตงแตการปฏวตซนยดเซนในป พ.ศ. 2454 สงครามมหาเอเชยบรพาทญปนบกจนครงท 2 ในป พ.ศ. 2480 จนพฒนากลายเปนสงครามโลกครงท 2 ประกอบกบความยากจนและความแหงแลงไดท าใหกลมชาวจนเรมหลบหนเขามาตงรกรากในเมองไทยรวมถงเมองเชยงคาน ตงแตชวงป พ.ศ. 2470-2490 การสะสมทนในยคแรกของกลมชาวจนจะเรมจากการเปนลกจางตามโรงเลอย ลกจางเรอถอขนสงสนคา หรอมาเปนชางเยบผา ชางตดเสอ ชางท าทอง เมอเรมมเงนทนจงผนตวเองมาเปนพอคาเปดรานขายของเบดเตลดและของช าตางๆ จากนนจะเรมขยบขยายเขาสธรกจสงเสรมการเกษตรตงแตหลงป พ.ศ. 2500 โดยเฉพาะการสงเสรมท าฝาย พอคา ชาวจนจะใชวธปลอยเมลดพนธ ปย ยา ใหกบชาวบานไปลงทนท าการเพาะปลกและเมอชาวบานไดผลผลตกจะน ากลบมาขายเจาของรานเดมโดยหกสวนทเปนตนทนออกไป สวนทเหลอจงจายเปนเงนใหกบชาวบาน ดงนนพอคาชาวจนจงมบทบาทเปนคนกระจายสนคาทรบมาจากกรงเทพฯแลวขายใหกบชาวบานในพนทโดยรอบทงฝงไทยและฝงลาว และกยงมบทบาทเปนคนรวบรวมสนคาทงสนคาเกษตรเชน ฝายและของปาตางๆ โดยจะมพอคาจากสวนกลางมารบซอตออกทอดหนง นอกจากกลมพอคาชาวจนแลวกยงมกลมชาวเวยดนามทเขามาเปนชางฝมอในเชยงคานแตโดยสวนใหญไมไดขยบขยายเปดเปนรานขายของ


[177]

ช าเหมอนกลมคนจน นอกจากนยงมกลมชาวไทยบานกลางทยายมาเปดรานคาขายคลายกลมพอคาคนจนแตจะมาในชวงหลงจากป พ.ศ. 2500 เปนตนมา โดยกลมชาวไทยบานกลางจะน าเงนสะสมจากการท าการเกษตรมาลงทนคาขายทเมอง เชยงคานเนองจากเหนโอกาสทางธรกจทเมองเชยงคานเปนศนยกลางการคาในบรเวณพนทโดยรอบ ส าหรบชาวเชยงคานโดยสวนใหญในสมยนนจะยงคงด ารงชพแบบพอเพยงเชนเดม โดยจะท าการเกษตรเพอเลยงชพเปนหลก สวนการคาขายจะท าเปนเพยงอาชพเสรมเทานน ชาวเชยงคานทคาขายสวนใหญจะเปนการขายของสดทเหลอจากการบรโภคในครวเรอน หรอขายอาหารส าเรจรปโดยจะขายตามตลาดหรอใสรถเขนเดนขายตามบานในชวงเชาและเยนเทานน มเพยงสวนนอยทเปดหนารานขายของเบดเตลดแขงกบกลมพอคาชาวจน จงสามารถกลาวไดวาเศรษฐกจของเมองเชยงคานในชวงป พ.ศ. 2470-2518 ตกอยในมอพอคาชาวจนเปนสวนใหญ ปจจยทส าคญทท าใหเมองเชยงคานมความโดดเดนในการเปนเมองทาในลมแมน าโขงทส าคญในชวง พ .ศ. 2500 – 2518 ทนอกเหนอจากการเขามามบทบาทของกลมพอคาคนจนคอผลกระทบจากนโยบายตานคอมมวนสตและการเรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจฯ ฉบบท 1 ในป พ.ศ. 2504 ท าใหเกดการเรมพฒนาสาธารณปโภคตางๆทางภาคอสานโดยเฉพาะเมองชายแดนอยางเชยงคาน พฒนาการของ โรงเรยน ไฟฟา ประปา ถนน ท าใหวถชวตความเปนอยของคนเชยงคานดขนและเปนสวนทสงเสรมใหเศรษฐกจของเมองเชยงคานเตบโตขนโดยเฉพาะถนนทเชอมจาก อ.ชมแพมาถงเชยงคาน ซงเรมพฒนาตงแตป พ.ศ. 2497 และพฒนาอยางตอเนองจนกระทงรถยนตสามารถวงไดในป พ.ศ. 2507 ท าใหเกดการเคลอนยายทงคนและสนคา สนคาจากกรงเทพฯ รวมถงพอคาเร เซลลแมนของบรษทยาและบรษททขายผลตภณฑอนๆเรมหลงไหลเขามาสเมองเชยงคานมากขน สงผลใหสนคาทองถนบางชนดเชน ผาทอตองหายไปเพราะมคณภาพและราคาสสนคาโรงงานไมได นอกจากพฒนาการดานสาธารณปโภคแลว การเขามาของหนวยงานรฐตางๆโดยเฉพาะหนวยงานดานความมนคงซงมขาราชการจากสวนกลางจ านวนมากตองมาอยอาศยในเมองเชยงคานเพอปฏบตหนาท ท าใหเกดระบบเศรษฐกจทใชเงนตราหมนเวยนภายในเมองเชยงคานเพมมากขน เนองจากคนกลมนมเงนเดอนประจ าแตไมไดด ารงชพดวยการท ากนเชนเดยวกบชาวเชยงคาน ดงนนการด ารงชพของคนกลมนจงตองใชเงนตราในการซอขายสนคาและบรการ สงผลใหการคาภายในทงระบบตลาด รานคา โรงแรม สถานบนเทงขยายตวเปนอยางมาก เมองเชยงคานในยคนนจงเปนยคทการคาเฟองฟถงขดสดเปนเมองทมระบบเศรษฐกจเปดและเชอมตอกบศนยกลางความเจรญอยางกรงเทพฯและขอนแกน ผลกระทบทางเศรษฐกจตอเมองเชยงคานจากการทรฐบาลเรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท 1 อกดานหนง คอการสนบสนนการปลกพชเศรษฐกจ หลงจากป พ.ศ. 2500 เปนตนมา เมองเชยงคานและพนทโดยรอบเรมเปลยนจากสงคมเกษตรแบบพอยงชพมาเนนการปลกพชพาณชย โดยเฉพาะฝายทไดรบความนยมปลกเปนอยางมากแทบทกครวเรอน การปลกฝายของเมองเชยงคานมตงแตอดต เพยงแตเปนการปลกฝายพนเมองเพอใชท าเครองนงหมและผานวมภายในครวเรอนเปนหลก แตหลงป พ.ศ. 2500 การปลกฝายไดรบการพฒนาเปนการเพาะปลกพชเชงพาณชย มการน าเขาเมลดพนธจากนอกพนท การใชปยและยาฆาแมลงท าใหผลผลตตอไรมจ านวนมากขนแตเนองจากปญหาราคาทตกต าและตนทนทสงท าใหฝายไดรบความนยมลดลงตงแตป พ.ศ. 2523 ท าใหชาวบานเรมหนมาปลกขาวโพด (พ.ศ. 2520 - 2535) ถวเหลอง ( พ.ศ. 2525 – 2530) และลกเดอย ( พ.ศ. 2530 – 2535) แลวเปลยนเปนมนส าปะหลงทไดรบความนยมตงแตป พ.ศ. 2530 จนถงปจจบน จงกลาวไดวาเศรษฐกจของเมองเชยงคานตงแต พ.ศ. 2500 – 2518 เปนเศรษฐกจทพงพาภาคการคากบฝงลาวและภาคการเกษตรโดยมฝายเปนพชเศรษฐกจหลก คนเชยงคานในยคนนจงด ารงชพดวยเศรษฐกจสองระบบทงแบบชมชนพอเพยงและทนนยมควบคกนไป

ความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของเมองเชยงคานเกดขนอยางชดเจนหลงจากลาวเปลยนแปลงการปกครองและปดประเทศในป พ.ศ. 2518 ท าใหการคาหยดชะงกลง กลมพอคาชาวจนหลายรายทท าการคาเรมยายออกนอกพนทเพอไปท าการคาในแหลงอน เหลอเพยงรานทมฐานลกคาเปนคนเชยงคานและชาวบานรอบนอกทยงคงด าเนนธรกจตอไป สวนคน เชยงคานในวยหนมสาวเรมออกจากพนทเพอไปเรยนและไปท างานตามเมองใหญมากขน แตการปดประเทศของลาวไดเออใหเกด


[178]

ปจจยบวกบางประการแกเศรษฐกจของเมองเชยงคานทชดเชยการคาทหยดชะงกลงไปคอการเกดขนของศนยอพยพบานวนยทอ าเภอปากชม พอคาชาวเชยงคานหลายรายในยคนนไดเรมท าการคาขายกบศนยอพยพทปากชม ทงรบซอของเกาของทหารอเมรกามาขายตอและการซอสนคาอปโภคบรโภค อาหารสด และอาหารส าเรจรปจากตลาดสดเชยงคาน ตลาดในตวจงหวดเลย จงหวดขอนแกน หรอ อ.หลมสก จ.เพชรบรณเพอไปขายทศนยอพยพ นอกจากนนกลมชาวตางประเทศทท างานอยในศนยอพยพจะเลอกมาเชาบานอยทเชยงคาน ระบบเศรษฐกจหมนเวยนภายในเมองเชยงคานจงไดรบประโยชนและกลายเปนศนยกลางทางเศรษฐกจทส าคญใหแกศนยอพยพทปากชม จนกระทงป พ.ศ. 2533 ทศนยอพยพไดปดตวลงไปเศรษฐกจของเมองเชยงคานจงพงพาเศรษฐกจการเกษตรเพยงขาเดยว แตจ านวนผทท าการเกษตรปลกพชพาณชยชนดตางๆหลงจากยคฝายไมไดมจ านวนมากดงเดม เกษตรกรโดยสวนใหญจะเปนชาวบานรอบนอกเมองเชยงคานสวนชาวเชยงคานทมทดนเหล อจากการท านาขาวเหนยวไวรบประทานจะเนนการปลกพชสวนตางๆ เชน มะขาม มะมวง และกลวย เปนอาชพเสรม สวนพชทไมตองดแลมากจะปลกเปน ยคาลปตส ไมสก และยาง บรรยากาศเมองเชยงคานหลงจากป พ.ศ. 2533 เปนตนมาคอนขางซบเซา บานเรอนรมโขงสวนใหญถกปดตายเนองจากรานคาทเหลออยและผคนทเคยอาศยอยรมแมน าเสนถนนชายโขงเรมยายขนมาอยทถนนศรเชยงคานเสนบนซงเปนถนนตดใหมเนองจากปญหาน ากดเซาะตลง ประชากรสวนใหญของเมองเปนเดก คนแก และขาราชการในพนท คนหนมสาวไดออกนอกพนทไปเรยนและท างานตามเมองใหญ เชน กรงเทพฯ อดรธาน ขอนแกน และจงหวดเลย วถชวตของคนเชยงคานทอยในพนทยงคงเปนวถแบบพอยงชพเปนหลก การคาภายในยงคงด าเนนตอไปดวยเงนหมนเวยนจากเงนเดอนขาราชการในพนทและรายไดของชาวบานรอบนอกทยงคงประกอบอาชพเกษตรเปนหลก จนกระทงป พ.ศ. 2536 ทไทยมการฟนฟความสมพนธกบลาวจนน าไปสการเปดดานอกครงท าใหการคาชายแดนเรมกลบมามบทบาทอกครงโดยฟนตวอยางชาๆในชวงแรกและเรมเตบโตอยางเดนชดตงแตป พ.ศ. 2552 เปนตนมา แตรปแบบการคาไดเปลยนแปลงไปจากเดม เมองเชยงคานไมไดมสถานะเปนเมองทาการคาเหมอนในอดต ชาวลาวทขามฝงมาซอสนคาเลอกทจะรวมกลมและเหมารถเขาไปซอสนคาทตวจงหวดเลยโดยตรง การเปดดานอกครงไดท าใหเกดธรกจการเปนนายหนาในการจดหาสนคาและอ านวยความสะดวกเรองการน าเขา – สงออกสนคาใหกบผประกอบการรานคาในฝงลาวซงโดยสวนใหญจะเปนสนคาอปโภคบรโภค นอกจากนยงเกดธรกจเรอขนสงสนคาสญชาตลาวรบจางขนสงสนคาระหวางเชยงคาน – หลวงพระบาง โดยสนคาสงออกจะเปนวสดกอสรางและสนคาอปโภคบรโภค สวนสนคาน าเขาจะเปนสนคาเกษตร เชน ลกเดอยกอนทจะถกสงตอเขากรงเทพฯโดยมรถบรรทกสนคามารบอกทอดหนง การคาชายแดนทเรมกลบมามบทบาทขนอกครงเปนประโยชนกบผประกอบการเพยงไมกรายเทานน ไมไดสงผลตอเศรษฐกจในภาพรวมของเมองเชยงคานเหมอนยคการคากอนทลาวจะปดประเทศซงชาวบานโดยทวไปยงคงไดประโยชนรวมจากการคาในยคนน

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจทส าคญของเมองเชยงคานเกดขนอกครงจากการทเมองเชยงคานไดกลายเปนแหลงทองเทยวจากปจจยหลกคอกระแสการทองเทยวแนวอนรกษและการทองเทยววฒนธรรมทไดรบอทธพลตอจากการทองเทยวเมองปาย รวมถงการสนบสนนจากสอและหนวยงานภาครฐตางๆ โดยเฉพาะการจดงาน “100 ป เชยงคานเมองโบราณรมฝงโขง” ประกอบกบสภาพความเงยบสงบของเมองทมทวทศนของบานไมทยงคงเหลออยเนองจากถกปดไมไดใชงานและ ไมไดรอถอนปรบปรง ขนบธรรมเนยมประเพณทมความเรยบงายของคนเชยงคานทยงคงอย ภมศาสตรและภมอากาศทคลายแหลงทองเทยวในภาคเหนอ ท าใหเมองเชยงคานกลายเปนแหลงทองเทยวทไดรบความนยม ในยคแรกเรมของการทองเทยวเมองเชยงคานจะเรมจากนกทองเทยวชาวตางชาต เชน ฝรงเศส เยอรมน ฮอลแลนด ฯลฯ ไดเรมเขามาทองเทยวเมองเชยงคานตงแตชวงป พ.ศ. 2537 จากนนจงเปนกลมคนไทยทเรมเขามาตงแตป พ.ศ. 2550 แตยงคงเปนกลมนกทองเทยวแนวอนรกษวฒนธรรมทองถน เชนเดยวกบนกทองเทยวตางชาตทมพฤตกรรมการทองเทยวทเนนการปรบตวเขากบวถชวตของเมอง นกทองเทยวชาวไทยในกลมนบางสวนไดกลายมาเปนผประกอบการรานขายของทระลก หากพจารณาผลประโยชนจากการทองเทยวทเรมเขามาในยคแรกจะยงมจ านวนนอยและมเพยงผประกอบการไมกรายทไดประโยชน เชน รานอาหารกจะเปน


[179]

รานเกาแกของเมองเชยงคานทมมาแตเดม สวนผประกอบการดานทพกกมเพยง 6 ราย ซงเปนผประกอบการโรงแรมในพนทเดมและมผประกอบการตางถนไมกรายทเขามาท าเกสเฮาส ตอมาเมอการทองเทยวเรมขยายต ว ชาวบานจงหนมาท าทพกแบบโฮมสเตยมากขน จนกระทงชวงปลายป พ.ศ. 2552 เทศบาลเมองเชยงคานและการทองเทยวจงหวดเลย ไดจดงาน “100 ป เชยงคานเมองโบราณรมฝงโขง” ซงเปนจดพลกผนทส าคญท าใหเมองเชยงคานกลายเปนแหลงทองเทยวทไดรบความนยมเปนอยางมาก นกทองเทยวเรมหลงไหลเขามาทองเทยวเพมมากขน ดงดดใหผประกอบการจากภายนอกเรมเขามาเชาหองเพอท ารานขายของทระลกและรานกาแฟมากขนจนเรมมแรงตอตานจากคนในพนทวาผประกอบการจากภายนอกจะท าใหเมองเชยงคานเปลยนแปลงจนเสยอตลกษณไป แตเมอคนเชยงคานเรมปรบตวใหเขากบเศรษฐกจการทองเทยวไดมากขน จ านวนผประกอบการโดยสวนใหญ กวา 80 – 90 % จงกลายเปนผประกอบการชาวเชยงคาน สวนรปแบบของกจการตางๆเรมมลกษณะสนองตามความตองการของนกทองเทยวมากขนโดยเฉพาะรปแบบของทพกเรมเปลยนรปจากโฮมสเตยแบบชาวบานมาเปนรปแบบเกสเฮาสและโรงแรมทมสงอ านวยความสะดวกและความเปนสวนตว สงผลใหทพกแบบโฮมสเตยของชาวบานทยอยเลกกจการลงไป

โดยภาพรวมแลวการทองเทยวทเตบโตมากขนไดสงผลกระทบดานบวกทางเศรษฐกจ คอสามารถสรางรายไดเขาสชมชนเปนเงนหลายรอยลานบาทในแตละป ผลประโยชนจากการทองเทยวสวนใหญทเกดขนจงตกอยกบคนเชยงคานเปนสวนใหญในทกระดบ โดยเฉพาะกลมทนในเชยงคานทเคยท าธรกจการคาตงแตสมยเมองเชยงคานยงเปนเมองทา คนกลมนยงมทดนหรอเรอนแถวตางๆบนถนนชายโขงทจะไดประโยชนจากการใหผประกอบการตางถนเชาทเพอเปดกจการตางๆ และคนกลมนเองทไดเรมผนตวมาเปนผประกอบการโดยลงทนเปดรานหรอท าทพกในท าเลทเหลอจากการใหเชาหรอด าเนนกจการตอจากผเชาเมอสญญาเชาเดมไดหมดลง ในขณะทกลมชาวบานโดยทวไปจะไดประโยชนจากการขายของทระลกและขายอาหารทานเลนตางๆรมถนนคนเดนในรปแบบแผงลอยและรถเขน หรอรายไดเสรมจากอาชพใหมๆทเกดขนจากการทองเทยว เชน เรอน าเทยว รถสามลอ แมบานท าความสะอาด รบจางซกผาปทนอน แมครวตามรานอาหาร นกดนตร เปนตน แตผลกระทบเชงลบทางดานเศรษฐกจคอ ราคาสนคาตางๆ คาทพกในทกระดบ คาเชาทของผประกอบการ และราคาทดนของเมอง เชยงคานเรมปรบตวสงขน สวนผลกระทบทางดานสงคม แมวาเมองเชยงคานจะไดรบการพฒนามากขนจากงบประมาณและเมดเงนทเขามาสเมองรวมถงการเขามาของ ธนาคาร และรานสะดวกซอตางๆทสรางความสะดวกสบายใหกบคนเชยงคานมากขน รวมทงการทองเทยวยงเปนสวนชวยใหลกหลานทไปท างานตางถนไดกลบมาประกอบกจการในพนทมากขน แตความเจรญตางๆทเขามาพรอมกบทนนยมไดท าใหวถชวตเดมของคนเชยงคานเปลยนแปลงไป จากวถชวตทมความเรยบงายกลายเปนวถชวตแบบคนเมองโดยเฉพาะในหมวยรนของเมองเชยงคานทเรมเลยนแบบการแตงกายและการใชสนคาตางๆทเหมอนกบนกทองเทยว ความสมพนธของคนในชมชนและในหมเครอญาตเรมเปลยนเปนความสมพนธทางเศรษฐกจมากขน วฒนธรรมตางๆถกท าใหกลายเปนสนคา เชน การตกบาตรขาวเหนยว หรอเทศกาลออกพรรษา เทศกาลสงกรานต ฯลฯ กลายเปนเพยงเทศกาลเพอประชาสมพนธการทองเทยวของเมอง รวมถงปญหาสงแวดลอม และปญหาแรงงานตางดาวทแอบเขามาท างานเพมมากขน ผลกระทบเหลานนเปนสงทก าลงเกดขนกบเมองเชยงคานเชนเดยวกบแหลงทองเทยวอนๆ จงเปนสงทหนวยงานตางๆทเกยวของและชาวเมองเชยงคานในฐานะเจาของพนทควรรวมกนหาทางพฒนาใหเศรษฐกจการทองเทยวของเมองเชยงคานไดเตบโตอยางยงยนสบตอไป

ขอเสนอแนะ

การวจยในครงหนาควรศกษาความเปลยนแปลงทางดานสงคมและวฒนธรรมอยางละเอยดเพมเตมและควรขยายพนทการศกษาใหครอบคลมพนทโดยรอบทงฝงลาวและต าบลรอบนอกทถอเปนเขตเศรษฐกจวฒนธรรมเดยวกน


[180]

เอกสารอางอง

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต ในคณะกรรมการอ านวยการจดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธนวาคม 2542. 2544. วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดเลย . พมพครงท 1. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร.

ฉตรทพย นาถสภา. 2548. แนวคดเศรษฐกจชมชน. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสรางสรรค. .2548. แนวทางและวธวจยสงคมไทย. พมพครงท1. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสรางสรรค. .2550. เศรษฐกจหมบานไทยในอดต. พมพครงท 5. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสรางสรรค. ชโนรส พนทว. 2553. การศกษาเรอนคาขายพนถนเมองเชยงคานในฐานะความทรงจ าของชมชน. วทยานพนธ ศลปศาสตรม

หาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมพนถน. กรงเทพมหานคร : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ณฏฐพล ตนมง. 2552. ประวตศาสตรและตระกล เมองเชยงคาน. พมพครงท 11. เลย : เมองเลยการพมพ. เตม วภาคยพจนกจ. 2546. ประวตศาสตรอสาน. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. โยซยก มาซฮารา. 2545. ประวตศาสตรเศรษฐกจของราชอาณาจกรลาวลานชางสมยครสตศตวรรษท 14-17 จาก “รฐการคา

ภายในภาคพนทวป” ไปส “รฐกงเมองทา”. พมพครงท1. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมตชน. สมโภชน บรรเทา. 2542. ประวตเชยงคาน . สารานกรมไทยภาคอสาน เลม 4. กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรม

ไทย ธนาคารไทยพาณชย : 1142-1148 สมธ, เฮอรเบรท วารงตน. 2549. บนทกการเดนทางสแมน าโขงตอนบน ประเทศสยาม. แปลโดย พรพรรณ ทองตน. พมพครง

ท 2. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร. สมธ, เฮอรเบรท วารงตน. 2544. หาปในสยาม เลม 1. แปลโดย เสาวลกษณ กชานนท. พมพครงท1. กรงเทพมหานคร : กรม

ศลปากร. สดารา สจฉายา และ ปารชาต เรองวเศษ. 2539. กาวแหงอนาคตของเลย ...เมองชนแดนรมฝงโขง. เพอความเขาใจในแผนดน

เลย. พมพครงท1. กรงเทพฯ : ส านกพมพสารคด : 21- 25 สวทย ธรศาศวต. 2543. ประวตศาสตรลาว 1779-1975. พมพครงท1. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสรางสรรค. สวทย ธรศาศวต. 2546. ประวตศาสตรเศรษฐกจชมชนหมบานอสาน 2488-2544. พมพครงท1. กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพสรางสรรค. แอมอนเย, เอเจยน. 2539. บนทกการเดนทางในลาว ภาคหนง พ.ศ. 2438. แปลโดย ทองสมทร โดเร และ สมหมาย เปรม

จตต. พมพครงท1. เชยงใหม : สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

Documents

An Economic History of Chiangkhan 1911-2012