1. UKLAD SLONECZNY .2. GALAKTYKI .3. GWIAZDOZBIORY .4. CZARNE DZIORY .5. INNE OBJEKTY .6. KSIAZKI . 7. GALERIA .

. . .

Planety Układu Słonecznego

NazwaOdległość średnia od

Słońca (AU)

Czas obiegu dokoła

Słońca w latach

Średnica planety

(m)

Masa planety w stosunku

do masy Ziemi

Gęstość planety w

stosunku do gęstości Ziemi

Liczba naturalnych

satelitów

Merkury 0.387 0.241 4.7×106 0.037 1.10 0

Wenus 0.723 0.615 12.3×106 0.814 0.91 0Ziemia 1.000 1.000 12.8×106 1.000 1.000 1Mars 1.523 1.881 6.8×106 0.107 0.69 2Jowisz 5.202 11.862 142.7×106 316.9 0.25 63Saturn 9.538 29.457 120.8×106 94.8 0.13 31Uran 19.191 84.013 49.7×106 14.58 0.23 27Neptun 30.071 164.783 53.4×106 17.19 0.22 13Pluton 39.457 247.697 6.0×106 0.10 - 1

Jak powstał Układ SłonecznyPowstanie Układu Słonecznego wyjaśnia teoria Wielkiego Wybuchu (Big Bang). Układ Słoneczny powstał około 5 - 6 miliardów lat temu z obłoku gazowo - pyłowego, który przyciągał materię ku gęstniejącemu jądru. W środku obłoku gaz kurczył się szybciej niż w zewnętrznych warstwach i powstało Słońce, a pozostała materia utworzyła dysk wokół niego. Ok.

50 milionów lat później zaczęły zachodzić reakcje jądrowe (przekształcenie wodoru w hel), co spowodowało, że Słońce zaczęło

świecić. We wcześniej powstałym dysku cząsteczki się ze sobą zderzały i łączyły w pył tworząc większe obiekty. Kolizje różnorodnych obiektów doprowadziły do powstania dużych ciał, z których ostatecznie powstały

planety. W pierwszej kolejności utworzyły się 4 planety wewnętrzne czyli: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Planety zewnętrzne zaś tworzyły

głównie gazy, a uformowały się one ze skalno - lodowych brył krążących w dalszej odległości od Słońca.

Ciała planetarne

Słońce i planety nie są jedynymi ciałami Układu Słonecznego. Przerwę między Marsem a Jowiszem zapełnia pas planetoid. Naukowcy

uważają, że mogłaby się z nich utworzyć kolejna planeta, jednak grawitacja Jowisza nie pozwoliła na to. Innymi ciałami znajdującymi się

w naszym Układzie są komety. Przebywają one na obrzeżach

zewnętrznego Układu Słonecznego poza orbitą Neptuna. Podobnie jak planety zewnętrzne, komety zbudowane są ze skał, lodu wodnego,

zamrożonego metanu, amoniaku i cyjanowodoru. Układ Słoneczny jest otoczony przez Chmurę Oorta - wiązkę komet, a łącznikiem między nim a wewnętrznym Układem Słonecznym jest pas Kuipera - rejon poza orbitą

Neptuna w odległości 30 do 100 AU od Słońca, zawierający wiele małych, lodowych ciał.

Obiekty w Układzie SłonecznymWokół Słońca krąży 8 planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz,

Saturn, Uran i Neptun. Oprócz nich znajdują się w nim satelity naturalne niektórych planet, pas planetoid pomiędzy Marsem a Jowiszem, komety,

ciała meteorytowe, pył oraz gaz międzyplanetarny.

Wybierz obiekt aby przejść do jego opisu:

• Słońce • Merkury • Wenus • Ziemia • Mars

• Jowisz • Saturn • Uran

• Neptun • Pluton*

- Pluton stracił status planety w dniu 23.08.2006. W tej chwili należy on do osobnej kategorii ciał Układu Słonecznego zwanych

planetami karłowatymi. Poza tym należy on do do obiektów transneptunowych i do pasa Kuipera, będąc jednym z obiektów

zwanych plutonkami.

•

Teoria Wielkiego Wybuchu

Kiedyś naukowcy sądzili, że wszechświat jest statyczny - czyli nie kurczy się ani nie rozszerza. Jednak wielu najwybitniejszych naukowców miało poważne wątpliwości co do takiej teorii. Udowodniono jednak, że jest

inaczej. Yanim powstał wszechświat nie istniało prawie nic, cały kosmos powstał podczas Wielkiego Wybuchu (ang. Big Bang). Według

powszechnych teorii, przed Wielkim Wybuchem nie było nawet czasu, przestrzeni ani grawitacji. Wszystko skupione było w obiekcie o

nieskończenie małych rozmiarach. Kiedy około 15 miliardów lat temu doszło do Wielkiego Wybuchu, cała materia i energia kosmosu

skoncentrowała się w obszarze znacznie mniejszym od grosza. Ta nieskończenie gorąca i gęsta drobina zaczęła się rozszerzać i stygnąć. Pierwszymi oddzielnymi okruchami materii, jakie pojawiły się w bardzo młodym Wszechświecie, były drobne cząstki elementarne - cegiełki, z

których zbudowane są wszystkie substancje. Cząstki te wkrótce zaczęły się ze sobą łączyć, tworząc atomy dwóch najlżejszych pierwiastków:

wodoru i helu. Chociaż Wszechświat wciąć się rozszerzał i rozszerza się nadal, oba pierwiastki zebrały się w olbrzymie obłoki gazowe, z których ostatecznie powstały galaktyki, a w nich narodziły się pierwsze gwiazdy.

Oba te pierwiastki przekształciły się w różnorodne pierwiastki chemiczne w supergęstych i supergorących jądrach umierających

gwiazd. Większość gwiazd świeci dzięki energii jądrowej, która jest uwalniana gdy w ich wnętrznościach wodór zamienia się w hel.

Gwiazdy mają jednak ograniczony zapas paliwa i w końcu wyczerpują swój wodór. Mniej więcej 5 miliardów lat temu w pobliżu mgławicy

słonecznej - obłoku materii, z którego ostatecznie powstał nasz system planetarny - gwiazda o masie znacznie większej od Słońca zużyła wodór w swym jądrze. Pozbawiona dotychczasowego źródła energii, zaczęła się kurczyć. Duża ilość wyzwolonej energii grawitacyjnej spowodowała, że temperatura gwiazdy wzrosła na tyle, iż w jej wnętrzu zapalił się hel.

Wtedy powstały wszystkie pierwiastki od litu do żelaza. Zapasy helu w gwieździe również się wyczerpały i jej jądro zaczęło się gwałtownie zapadać. Zrodzona wówczas fala uderzeniowa niemal natychmiast

spowodowała powstanie ciężkich pierwiastków, takich jak złoto i uran. Ciepło wyprodukowane podczas reakcji jądrowych wywołało eksplozję,

zjawisko zwane supernową. Wybuch rozerwał gwiazdę, rozrzucając nowo powstałe pierwiastki w mgławicy, znajdującej się w tej części Drogi

Mlecznej. Potężna fala uderzeniowa podzieliła mgławicę na olbrzymie obłoki zagęszczonej materii. W jednym z pobliskich obłoków przejście tej fali wywołało potężne zawirowania, co doprowadziło do uwolnienia wielu

rodzajów energii. Pod wpływem grawitacji obłok zaczął się zapadać, wyzwalając energię grawitacyjną. W miarę jak odległość między

cząsteczkami pyłu i gazu malała, zderzały się one ze sobą, tworząc większe drobiny i uwalniając energię kinetyczną.

Galaktyki to skupiska układów planetarnych, gwiazd i mgławic. Gwiazdy grupują się w galaktyki dzięki siłom grawitacji. Wszystko, co znajduje się w galaktyce krąży wokół jej środka, zwanego jądrem galaktyki. Najlepiej

znaną nam gwiazdą jest Słońce, wchodzące w skład Drogi Mlecznej.

GALAKTYKI SPIRALNE

Wyróżniamy cztery typy galaktyk, a pierwszą z omawianych są galaktyki spiralne. Jak sama nazwa wskazuje, mają one

spiralny kształt, który tworzą 2 lub 3 ramiona wokół gęstego jądra. Galaktyki te zawierają gwiazdy I i II populacji. Dzieli się je ze względu na stosunek wielkości ramion do jądra na: a - jasne jądro i słabo rozwinięte ramiona, b - mniejsze jądro, a ramiona dobrze rozwinięte, c - słabe jądro,

wyróżniające się ramiona, d - osobliwa. Galaktyki spiralne stanowią około 60 % wszystkich galaktyk. Przykładem takiej galaktyki jest

Mgławica Andromedy, która jest zarazem najbliższą galaktyką przypominająca rozmiarami i kształtem Drogę Mleczną. Drugi podział to

podział ze względu na kształt: galaktyki spiralne zwykłe i galaktyki spiralne z poprzeczką. Są to wydłużone struktury przechodzące przez

jądro galaktyki, a różnica między nimi a zwykłymi galaktykami spiralnymi polega na tym, że ich ramiona są połączone jasną poprzeczką w jej

centrum.

GALAKTYKI ELIPTYCZNE

Kolejny typ galaktyk to galaktyki eliptyczne, które nie mają ramion. Mają one spłaszczony owalny kształt i składają się z setki

milionów gwiazd. Oznaczone zostały przez Edwina Hubble'a jako E, a podaje się je ze stopniem spłaszczenia w skali 0 - 7. Galaktyki eliptyczne zawierają bardzo mało pyłu międzygwiezdnego, dlatego też nie widać ich zbyt wiele podczas obserwacji. Ze względu na kształt wyróżniamy także

galaktyki eliptyczne z poprzeczką. Wyglądają one jak elipsoidy obracające się wokół własnej osi, a składają się w większości ze

starszych gwiazd. Typowe galaktyki eliptyczne są małe, a wiele z nich to galaktyki karłowate. Występują one głównie w centrum gromad

galaktyk, np. w centrum Gromady w warkoczu Bereniki.

GALAKTYKI SOCZEWKOWATEWyróżniamy również galaktyki soczewkowate, będące pośrednimi

pomiędzy galaktykami eliptycznymi i spiralnymi. Są one mocno spłaszczone i nie ma w nich młodych gwiazd ani pyłu. Nie posiadają także ramion, a jądro jest podobne do silnie spłaszczonej galaktyki

eliptycznej, wokół którego znajduje się dysk. Galaktyki soczewkowate są oznaczane jako S0.

GALAKTYKI NIEREGULARNE

Galaktyki o nieregularnej budowie morfologicznej to galaktyki nieregularne. Są one zbiorowiskami gwiazd i pyłu międzygwiezdnego, a dzielą się na typy: Irr I i Irr II. Są one bardzo małe, zwykle rozciągnięte lub zgniecione przez grawitacyjne oddziaływanie z innymi obiektami. Przykładami galaktyk nieregularnych jest Wielki Obłok Magellana oraz Galaktyka M 82

.

GALAKTYKI PODWÓJNE

Podobnie jak w przypadku gwiazd, które tworzą wspólne układy podwójne, potrójne itp., także galaktyki

mogą się łączyć w ten sposób. Galaktyki podwójne krążą wokół wspólnego środka masy. Galaktyki składające się na ten obiekt są

zwykle galaktykami tego samego typu - albo obie są spiralne, albo eliptyczne. Występuje skłonność do zgodności podtypów, tzn. częściej występuje para galaktyk typu np. Sb-Sb niż typu Sa-Sb. Na zdjęciu obok

widać przykład galaktyk spiralnych podwójnych.

DROGA MLECZNA

Naszym domem jest Droga Mleczna o spiralnych ramionach, w których znajdują się gorące, biało - niebieskie gwiazdy - olbrzymy, gorętsze od Słońca. Drogę Mleczną widać na niebie jako jasny pas rozciągający się wzdłuż płaszczyzny równika Galaktyki. Pas ten to nic innego jak miliardy gwiazd znajdujących się w obrębie

dysku galaktycznego. Jądro naszej Galaktyki świeci światłem pomarańczowo - czerwonym. Pochodzi ono od czerwonych olbrzymów,

starych gwiazd. W Drodze Mlecznej znajdują się także mgławice, z których powstają nowe gwiazdy. Jądro Drogi Mlecznej otaczają skupiska

gwiazd zwane gromadami kulistymi. Słońce i planety Układu Słonecznego wchodzą w skład ramienia Oriona. Układ Słoneczny

znajduje się w odległości około 2/3 jego długości licząc od środka Drogi Mlecznej. Słońce wraz z planetami otaczającymi je porusza się wokół środka naszej Galaktyki. Układ Słoneczny potrzebuje aż 230 milionów

lat, by raz okrążyć środek naszej galaktyki.

GRUPY GALAKTYK, UKŁADY GALAKTYK i SUPERGROMADY

Cała materia we Wszechświecie łączy się w coraz to większe struktury. Gwiazdy łączą się czasem w układy podwójne, wokół nich tworzą się

systemy planetarne, te wraz z pozostałymi obiektami kosmicznymi łączą się w galaktyki, a galaktyki w gromady galaktyczne. Gromady galaktyk wyróżniają się na tle innych galaktyk większym stopniem koncentracji.

Przykładowo Droga Mleczna jest powiązana grawitacyjnie z różnymi galaktykami, do których należą m.in.: Mgławica Andromedy, Obłoki

Magellana, galaktyka karłowata w Strzelcu i inne obiekty, które razem tworzą gromadę galaktyk. Wszystkie te galaktyki zmierzają w tym samym kierunku. Droga Mleczna należy do gromady zwanej Grupą

Lokalną. Grupa galaktyk to co najmniej 3 galaktyki działające na siebie grawitacyjnie przez co najmniej miliard lat. Lokalny układ galaktyk jest dużo większą grupą, ponieważ składa się z ok. 45 galaktyk, do której

należą m.in. Droga Mleczna i Wielka Mgławica Andromedy.

Bardzo ogólny podział gromad galaktyk to: gromady regularne i gromady nieregularne. Gromady regularne mają ogromną masę i sferyczny

kształt, zawierają dziesiątki tysięcy galaktyk, a są nimi w większości galaktyki eliptyczne bądź soczewkowate. W ich centrum znajduje się

jedna lub dwie wielkie galaktyki eliptyczne. Gromady nieregularne mają zaś mniejsze masy i zawierają kilkadziesiąt razy mniej galaktyk. Są to przy tym galaktyki wszystkich typów. Kształt tych gromad, jak sama

nazwa wskazuje, jest nieregularny. W gromadach regularnych występują tylko galaktyki eliptyczne i soczewkowate, a w nieregularnych również

spiralne.

Kolejnym etapem jest łączenie gromad galaktyk w supergromady, zwane także supergalaktykami, które tworzą włókna. W niektórych miejscach zawierają one pustki (obszary bez świecącej materii). Supergromady składają się zwykle z kilku lub kilkunastu większych gromad. Są one nieregularne, zazwyczaj wydłużone bądź spłaszczone. Układ Lokalny

Galaktyk jest częścią Supergromady Lokalnej, której centrum znajduje się w Gromadzie Galaktyk w Pannie. Lokalna Grupa Galaktyk znajduje

się na krańcach Supergalaktyki Lokalnej.

MIĘDZYGALAKTYCZNE BĄBLE

Badania nad tym, czy materia we Wszechświecie jest jednorodna rozpoczęli Geller wraz ze współpracownikami. Wyobrażali sobie, że

materia w kosmosie jest rozłożona równomiernie, jednak wyniki badań pokazały coś innego. Uzyskali oni dowód na występowanie dziwnego rozkładu galaktyk. Galaktyki i gromady układają się w długie, cienkie

nici, rozległe płachty oraz gigantyczne bąble materii. We wnętrzach tych bąbli znajdują się tzw. kosmiczne pustki, które nie zawierają praktycznie

nic. W 1989 roku Geller i Huchra objęli swoimi badaniami kilkanaście tysięcy galaktyk. Tym razem dokonali kolejnego odkrycia - ściany galaktyk, rozciągającej się na przestrzeni ponad pół miliarda lat

świetlnych. Jest to tzw. Wielki Murem, będący największą pojedynczą strukturą znalezioną do tej pory we Wszechświecie.

Gwiazdozbiór (konstelacja) to grupa gwiazd zajmujących pewien obszar

nieba. Zazwyczaj gwiazdy te połączono w symboliczne kształty i nadano im nazwę pochodzącą z mitologii (np. Centaur, Cefeusz itp.). Gwiazdy tworzące gwiazdozbiór nie są ze sobą zazwyczaj fizycznie związane,

a ich bliskie położenie na niebie jest wywołane geometrycznym efektem rzutowania ich położeń na sferę niebieską. Historycy uważają, że

pierwszymi wyodrębnionymi i nazwanymi gwiazdozbiorami były znaki Zodiaku.

Gwiazdozbiory okołobiegunowe

Gwiazdozbiory te charakteryzują się tym, że nigdy nie wschodzą i nie zachodzą. Takim gwiazdozbiorem jest np. Wielka Niedźwiedzica.

dokładniej Wielki Wóz. To ugrupowanie jest łatwe do zapamiętania ponieważ przypomina wóz ze złamanym dyszlem.

Uwagę zwraca głównie jedna gwiazda Wielkiego Wozu tzn. "ζ" w Wielkiej Niedźwiedzicy, która jest najdawniej znaną gwiazdą podwójną.

Nazywana była "Rumakiem" lub "Jeźdźcem". Te gwiazdy nazywane są spektralnie podwójnymi. Należy do nich właśnie Mizar składający się z

sześciu gwiazd, które utrzymują się w grupie dzięki przyciąganiu grawitacyjnemu, pozwalającemu na zachowaniu obiegowego wspólnego

środka ciężkości.

Układ sześciokrotny Mizara. Mapka przedstawia widok w 8" teleskopie Newtona (przy pow. 80x).

Gwiazdy alfa i beta Wielkiej Niedźwiedzicy podają kierunek Gwiazdy Polarnej, znajdującej się w gwiazdozbiorze Małego Wozu. Gwiazda ta, jest jedną z najjaśniejszych, lecz z pewnością byłaby jaśniejsza gdyby

nie bardzo duża odległość (ok. 400 lat świetlnych) i zachodzących pulsacji.

Między gwiazdozbiorem Małej i Dużej Niedźwiedzicy znajduje się gwiazdozbiór Smoka. Składa się on z niezbyt jasnych gwiazd,

przypominający łuk zakończony czworobokiem. Należy do nich także gwiazdozbiór Kasjopei (przypomina wielką literę "M" lub "W").

Najjaśniejsza gwiazda to Schedir, która zalicza się do zmiennych nieregularnych.

Do gwiazdozbiorów okołobiegunowych zaliczamy także Żyrafę, Rysia i Cefeusza. W ostatnim gwiazdozbiorze możemy wyróżnić deltę Cephei, która zaliczana jest do gwiazd regularnie zmieniających swoją jasność,

po przez pulsację. Takie gwiazdy jak delta Cefeusza nazywa się cefeidami.

Obserwując ruch planet i Księżyca starożytni zauważyli, że poruszają się one w obrębie wąskiego pasa tworzącego na niebie okrąg. Na przebycie tego

okręgu potrzebują one roku. Pas ten, nazwany Zodiakiem, podzielono na 12 równych części, którym

nadano nazwy znajdujących się w nich gwiazdozbiorów. Ludzie mieszkający na równiku mogą, dzięki obrotowi Ziemi, w przeciągu roku

zobaczyć wszystkie gwiazdozbiory. Jednak ci żyjący na półkuli północnej czy południowej widzą przez cały

rok tylko część nieba. Ponieważ całą galaktyka obraca się wokół swego środka, gwiazdy nieustannie poruszają się. Z tego powodu gwiazdozbiory zmieniają

swój kształt.• Andromeda - spory i wyrazisty gwiazdozbiór nieba północnego. • Baran - gwiazdozbiór pomiędzy Andromedą a Bykiem. W Baranie

znajdował się punkt przecięcia ekliptyki i równika niebieskiego,

tzw. punkt Barana. Przejście Słońca przez ten punkt oznacza początek astronomicznej wiosny na półkuli północnej. Obecnie na skutek precesji Ziemi punkt Barana przesunął się do sąsiedniego

gwiazdozbioru Ryb. • Bliźnięta - jeden z bardziej charakterystycznych gwiazdozbiorów, znany od starożytności, przedstawia parę bliźniąt trzymających się

za ręce, Kastora i Polluksa. • Byk - duży i wyraźny gwiazdozbiór nieba północnego, leżący w

pobliżu równika niebieskiego. Jest to jedna z konstelacji zodiakalnych. Linia ekliptyki przechodzi w tym gwiazdozbiorze

między formacją Plejad, a "głową byka". • Cefeusz - konstelacja znana w starożytności, przedstawia króla

Etiopii, męża Kasjopei i ojca Andromedy, upamiętnionych sąsiednimi gwiazdozbiorami.

• Centaur - w obrębie tego gwiazdozbioru leży najbliższa Ziemi gwiazda Proxima Centauri, odległa od układu słonecznego o 4,28

lat świetlnych, a także, prawdopodobnie powiązania z nią grawitacyjnie gwiazda Toliman (inne nazwy: Centauri, Rigil

Centaurus, Hadar), która jest jedną z najjaśniejszych gwiazd nieba. • Cyrkiel - mały gwiazdozbiór nieba południowego pomiędzy

Centaurem a Trójkątem Południowym, nazwany w roku 1751 przez Nicolasa Louisa de Lacaille z powodu podobieństwa do pary cyrkli

mierniczych. • Delfin - niewielki, ale stosunkowo wyraźny gwiazdozbiór nieba północnego położony w pobliżu równika niebieskiego, na południe od konstelacji Łabędzia, pomiędzy Pegazem a Orłem. W Polsce jest gwiazdozbiorem nieba letniego. Najjaśniejsze gwiazdy są czwartej wielkości gwiazdowej, wszystkie trzy są gwiazdami podwójnymi. • Erydan - gwiazdozbiór nieba równikowego, znany starożytnym, którzy kojarzyli go z Nilem, Eufratem, Gangesem lub dowolną inną

większą rzeką. • Feniks - niezbyt jasna konstelacja nieba południowego. W

szerokości geograficznej Polski niewidoczna. • Gołąb - mały gwiazdozbiór nieba południowego. Wprowadzony został przez Johanna Bayera w 1603 roku. Gwiazdozbiór kojarzony

jest z gołębicą z Arki Noego. • Góra Stołowa - gwiazdozbiór nieba południowego, oznaczony przez

Nicolasa Louisa de Lacaille w roku 1751 na cześć Góry Stołowej na Przylądku Dobrej Nadziei, na której prowadził swoje obserwacje.

Zawiera część Wielkiego Obłoku Magellana. • Herkules - wyrazisty gwiazdozbiór nieba północnego. Nazwa

pochodzi od imienia Herkulesa, bohatera występującego w

mitologii greckiej. • Hydra (Wąż Wodny) - największy pod względem powierzchni

gwiazdozbiór na niebie. Znajduje się w pobliżu równika niebieskiego.

• Indianin - mało wyraźny gwiazdozbiór nieba południowego. Przedstawiać ma postać Indianina z Ameryki Północnej.

• Jaszczurka - gwiazdozbiór wydzielony w roku 1690 przez Jana Heweliusza, leżący między Andromedą a Łabędziem.

• Jednorożec - słabo widoczna konstelacja nieba południowego. Znajduje się bardzo blisko równika niebieskiego i dzięki temu może być obserwowany na szerokości geograficznej Polski w miesiącach

zimowych. • Kameleon - jedna z mniej wyraźnych konstelacji nieba

południowego. • Kasjopeja - gwiazdozbiór półkuli północnej, położony w obszarze

Drogi Mlecznej. • Kil - jest jednym z gwiazdozbiorów nieba południowego.

• Kompas - niewielki gwiazdozbiór nieba południowego wyodrębniony z gwiazd starożytnej konstelacji Argo w 1751 roku przez Nicolasa Louisa de Lacaille. Wyobraża kompas magnetyczny. Nie zawiera

gwiazd jaśniejszych niż czwartej wielkości. • Korona Południowa - jest jednym z 48 gwiazdozbiorów oznaczonych

jeszcze przez Ptolemeusza, a znajduje się na południowej półkuli nieba.

• Korona Północna - niewielki, lecz wyrazisty gwiazdozbiór nieba północnego, leżący w pobliżu Wolarza. Jego gwiazdy układają się w

łuk przypominający diadem, bądź koronę. • Koziorożec - jest jednym z gwiazdozbiorów zodiakalnych. Położony

jest na południowej półkuli nieba. • Kruk - mały gwiazdozbiór nieba południowego znajdujący się na

południe od konstelacji Panny. Mimo swoich rozmiarów, jest wyraźnym gwiazdozbiorem widocznym na południe od równika

niebieskiego, w Polsce na wiosnę. • Krzyż Południa - najmniejszy gwiazdozbiór nieba, charakterystyczny

dla nieba południowego. Leży on w obrębie Drogi Mlecznej. W szerokościach geograficznych Europy, nie jest on widoczny.

• Lew - gwiazdozbiór zodiakalny identyfikowany z lwem, którego musiał pokonać Herakles aby wypełnić jedną ze swych dwunastu

pracy. • Lis - niezbyt jasny gwiazdozbiór nieba północnego, oznaczony w

roku 1690 przez Heweliusza. Znajduje się on wewnątrz formacji "trójkąta letniego".

• Luneta (Teleskop) - mało wyraźny gwiazdozbiór nieba południowego. Oznaczony w roku 1752 przez francuskiego

obserwatora, Nicolasa Louisa de Lacaille. • Lutnia - jeden z charakterystycznych gwiazdozbiorów nieba

letniego na półkuli północnej. • Łabędź - gwiazdozbiór nieba północnego. Nazywany jest również Krzyżem północy, ponieważ jego najjaśniejsze gwiazdy układają się

w kształt krzyża. • Malarz - słabo widoczny gwiazdozbiór nieba południowego nazwany

w roku 1751 przez francuskiego opata, Nicolasa Louisa de Lacaille, któremu przypominał malarską sztalugę, przechrzczony później na

Malarza. • Mała Niedźwiedzica - niezbyt jasna, ale mimo to ogólnie znana

konstelacja okołobiegunowa, ze względu na Gwiazdę Polarną, leżącą +/- 1 stopień od północnego bieguna nieba i na końcu tzw.

Małego Wozu. • Mały Lew - niewielka i słabo widoczna konstelacja nieba

północnego. • Mały Pies - mały gwiazdozbiór usytuowany w pobliżu równika

niebieskiego. • Mikroskop - niewielki i mało wyraźny gwiazdozbiór nieba

południowego oznaczony przez Nicolasa Louisa de Lacaille w 1751 roku.

• Mucha - mały gwiazdozbiór nieba południowego, położony w pobliżu bieguna południowego.

• Oktant - gwiazdozbiór przedstawiający oktant, instrument nawigacyjny wynaleziony w 1731 roku przez Johna Hadleya. • Ołtarz - słabo widoczna konstelacja nieba południowego.

• Orion - konstelacja położona w obszarze równika niebieskiego, w szerokości geograficznej Polski widoczna od października do

marca. Jest jednym z najbardziej charakterystycznych gwiazdozbiorów nieba zimowego, łatwym do odnalezienia i

zidentyfikowania i zawiera wiele ciekawych obiektów. • Orzeł - łatwo zauważalny z powodu najjaśniejszej gwiazdy Altair,

(Aql) 0,8 mag (pierwsza liga jasności gwiazd - 10 miejsce). • Panna - gwiazdozbiór zodiakalny, znajdujący się w rejonie równika

niebieskiego. Według starożytnych, wyobraża on pannę trzymającą w ręku kłos. Przedstawia zazwyczaj grecką boginię

sprawiedliwości Dike, która odeszła od ludzi gdy zakończył się srebrny wiek, ale również boginie pełniące podobne funkcje w

innych kulturach. • >Paw - wyraźna, choć w większości składająca się ze słabych

gwiazd, konstelacja nieba południowego. Niewidoczna w szerokości geograficznej Polski.

• Pegaz - duży i wyraźny gwiazdozbiór leżący na północnej półkuli nieba. Nazwa tej konstelacji pochodzi od mitycznego uskrzydlonego

konia - Pegaza. • Perseusz - gwiazdozbiór nieba północnego, najlepiej widoczny w

szerokości geograficznej Polski podczas okresu jesiennego. • Piec - mały gwiazdozbiór nieba południowego nazwany w 1751 roku

przez Nicolasa Louisa de Lacaille z powodu podobieństwa do pieca (hutniczego). Nie zawiera gwiazd powyżej wielkości 4.

• Pompa - gwiazdozbiór półkuli południowej, nazwany w roku 1751 przez Nicolasa Louisa de Lacaille'a na cześć pompy wynalezionej

przez Roberta Boyle'a. • Psy Gończe - gwiazdozbiór sąsiadujący z Wolarzem i wydzielony z

Wielkiej Niedźwiedzicy przez Heweliusza w 1690, przedstawiający charty Wolarza atakujące niedźwiedzicę.

• Ptak Rajski - gwiazdozbiór nieba południowego, oznaczony w 1595 przez Keysera i de Houtmana. Nazwany dla uczczenia nieznanych w Europie, kolorowo upierzonych ptaków Azji i Ameryki Południowej, których okazy przywiozła po raz pierwszy wyprawa Magellana w

1522. • Puchar - gwiazdozbiór nieba południowego, położony blisko równika

niebieskiego. Jest to konstelacja słabo widoczna, kojarzona przez starożytnych z pucharem, z którego pili ambrozję bogowie.

• Rak - konstelacja będąca jednym z 12 gwiazdozbiorów zodiaku. Jest to konstelacja mała i składająca się ze słabych gwiazd.

• Rufa - duży gwiazdozbiór nieba południowego. Gwiazdozbiór jest prawie niewidoczny w szerokości geograficznej Polski. Jedynie

jego północną część można obserwować w miesiącach zimowych, nisko nad południowym horyzontem.

• Ryba Latająca - mały gwiazdozbiór nieba południowego. Konstelacja ta przedstawia latającą rybę, która miała towarzyszyć

na niebie okrętowi Argo. • Ryba Południowa - mała konstelacja, leżąca na południowej półkuli

nieba. • Ryby - duży gwiazdozbiór nieba północnego, znajdujący się w

pobliżu równika niebieskiego. • Rylec - mały gwiazdozbiór nieba południowego oznaczony w 1751

przez Nicolasa Louisa de Lacaille'a i wyobrażający narzędzie używane do rytowania.

• Ryś - gwiazdozbiór wyróżniony w roku 1690 przez Jana Heweliusza, który nadał mu tę nazwę ze względu na "oczy rysia", które

musiałby posiadać obserwujący, aby ją odnaleźć. • Rzeźbiarz - słabo widoczny gwiazdozbiór nieba południowego

opisany w 1751 roku przez Nicolasa Louisa de Lacaille. • Sekstant - słabo widoczny gwiazdozbiór usytuowany w rejonie

równika niebieskiego. • Sieć - mały gwiazdozbiór nieba południowego.

• Skorpion (Niedźwiadek) - jedna z konstelacji zodiakalnych. Znajduje się na południowej półkuli nieba, jednak pod koniec lata z terenów Polski da się niekiedy dojrzeć tuż ponad horyzontem kilka gwiazd

tego gwiazdozbioru. • Smok - konstelacja znana wielu starożytnym kulturom i przeważnie

kojarzona z potworem reprezentującym siły chaosu, sprzeciwiające się uznanym bogom.

• Strzała - mały i słabo widoczny gwiazdozbiór nieba północnego. • Strzelec - konstelacja zodiakalna, znana już w starożytności, przedstawiająca centaura, pół-człowieka, pół-konia, z uniesionym

łukiem i strzałą. Jej początków można szukać już u Sumerów, którzy widzieli w nim boga wojny.

• Tarcza Sobieskiego (Tarcza) - mały gwiazdozbiór nieba południowego, leżący w pobliżu równika niebieskiego.

• Trójkąt - mały gwiazdozbiór nieba północnego, którego trzy najjaśniejsze gwiazdy tworzą figurę wydłużonego trójkąta.

• Trójkąt Południowy - mała, lecz wyraźna konstelacja nieba południowego. Nazwa wzięła się z faktu, że gwiazdy tej konstelacji

układają się w kształt prawie równobocznego trójkąta. • Tukan - jeden z gwiazdozbiorów południowej półkuli nieba. W jego

obrębie znajduje się Mały Obłok Magellana. • Waga - mało wyraźny gwiazdozbiór zodiakalny. Znajduje się na

południowej półkuli nieba. • Warkocz Bereniki - gwiazdozbiór nieba północnego, wydzielony z

dwóch innych przez Tycho de Brahe na początku XVIII wieku. • >Wąż - gwiazdozbiór znajdujący się w pobliżu równika niebieskiego.

Jest to jedna z 48 konstelacji opisanych przez Ptolemeusza, a zarazem jedna z 88 obecnie, oficjalnie rozróżnianych.

• Węgielnica - gwiazdozbiór nieba południowego, oznaczony przez Nicolasa Louisa de Lacaille w 1751 roku jako jeden z grupy gwiazdozbiorów "mierniczych" (obok Kompasu i Trójkąta

Południowego). • Wężownik - wyraźny gwiazdozbiór znajdujący się w rejonie równika

niebieskiego. • Wielka Niedźwiedzica - gwiazdozbiór okołobiegunowy nieba

północnego, a zarazem trzecia co do wielkości konstelacja nieba.

W Polsce, a zatem na naszej szerokości geograficznej, widoczna przez cały rok.

• Wielki Pies - gwiazdozbiór nieba zimowego na naszej szerokości geograficznej. Najjaśniejsza gwiazda tego gwiazdozbioru, Syriusz,

jest również najjaśniejszą gwiazdą na całym nocnym niebie. • Wieloryb - konstelacja zwykle utożsamiana przez starożytnych z

morskim potworem, który miał pożreć Andromedę, i który został przez Perseusza zamieniony w kamień.

• Wilk - jedna z konstelacji nieba południowego. Jest jednym z 48 gwiazdozbiorów opisanych przez Ptolemeusza.

• Wodnik - gwiazdozbiór sąsiadujący z Wielorybem, Delfinem i Rybą Południową, położony na południe od równika niebieskiego. Jest

jednym z najstarszych (w sensie antropologicznym) gwiazdozbiorów.

• Wolarz - jeden z wyraźnych gwiazdozbiorów nieba północnego. • Woźnica - wyraźny gwiazdozbiór nieba północnego.

• Zając - niewielki gwiazdozbiór położony na południe od Oriona i na wschód od Wielkiego Psa.

• Zegar - mało wyraźny gwiazdozbiór nieba południowego, oznaczony przez Nicolasa Louisa de Lacaille w 1751 roku i wyobrażający zegar

z wahadłem. Nie zawiera gwiazd o jasności większej niż 4. • Złota Ryba - niewyraźny gwiazdozbiór nieba południowego. Jest

mimo to istotny, ponieważ w jego obrębie znajduje się większa część Wielkiego Obłoku Magellana.

• Źrebię - mało wyraźny i jednocześnie najmniejszy powierzchniowo gwiazdozbiór nieba północnego i przedostatni pod względem

wielkości w ogóle. Mniejszy od niego jest tylko Krzyż Południa. • Żagiel - gwiazdozbiór nieba południowego, jeden z trzech

wydzielonych w roku 1763 przez Nicolasa Louisa de Lacaille ze starożytnej konstelacji Argo (Statku Argonautów). Zawiera cztery

gwiazdy drugiej wielkości. • Żuraw - jedna z ptasich konstelacji nieba równikowego i

południowego. • >Żyrafa - gwiazdozbiór okołobiegunowy nieba północnego pomiędzy

Gwiazdą Polarną a Woźnicą.

CZARNE DZIURY

CZYM JEST CZARNA DZIURA

(Kliknij na zdjęcie po lewej) Czarna dziura jest tworem grawitacji, której podlegają zarówno cząstki o małych, jak i o

dużych masach, a nawet światło. Największe i najjaśniejsze ciała mogą być niewidoczne, ponieważ przyciąganie jasnej gwiazdy o tej samej

gęstości co Ziemia i średnicy 250 razy większej od Słońca, nie pozwoliłaby żadnemu promieniowi do nas dotrzeć. Prędkość ucieczki dla

Ziemi wynosi 11,2 km/s, a zależy ona rozmiarów i masy obiektu, który ciało chce opuścić. Jeśli prędkość ucieczki przekraczałaby prędkość światła, światło takiej gwiazdy nie byłoby w stanie do nas dotrzeć.

JAK POWSTAJE CZARNA DZIURA

Według teorii Alberta Einsteina, w silnym polu grawitacyjnym czas płynie wolniej niż w słabym. W polu tym wszystkie procesy ulegają

spowolnieniu (dylatacja czasu) z punktu widzenia obserwatora, a silne pola grawitacyjne powodują zmianę geometrycznych własności

przestrzeni, co oznacza, że np. suma kątów w trójkącie nie równa się 180 stopni. Czas i przestrzeń tworzą zakrzywiającą się czterowymiarową

"czasoprzestrzeń". Siła grawitacji na powierzchni gwiazdy osiąga nieskończoną wartość, a kiedy rozmiary ciała zbliżają się do promienia grawitacyjnego, grawitacja zmierza do nieskończoności. W tej sytuacji

nie może zostać zrównoważona przez skończone ciśnienie i ciało nieuchronnie musi się zapaść do środka, co prowadzi do powstania

czarnej dziury. W jej pobliżu czas zaczyna biec coraz wolniej.

POLE GRAWITACYJNE W CZARNEJ DZIURZE

Pole grawitacyjne oddziałuje na światło w taki sposób, że zmienia jego częstość i ugina trajektorie fotonów, a efekt jest silniejszy bliżej czarnej dziury. Kolaps obracającego się ciała prowadzi do powstania wirującej czarnej dziury. Rotacja spłaszcza czarną dziurę,

a gdy nie mamy do czynienia z rotacją, pole grawitacyjne osiąga nieskończoną wartość na sferze Schwarzschilda (horyzont, spoza którego nic nie może się wydostać). Rotacja to jednak zmienia. Grawitacja staje się nieskończona na zewnątrz horyzontu, na

powierzchni zwanej ergosferą. Gdy ciało przekroczy tę powierzchnię, pole wirowe zmusza je do ruchu względem czarnej dziury. Wszystkie

ciała wewnątrz powierzchni ergosfery są zmuszane do okrążania czarnej dziury. Nieskończona siła ciążenia działa tylko na ciało spoczywające. Ciało może się poruszać wewnątrz ergosfery po orbitach kołowych, nie

spadając na centrum.

Materia, z której zbudowana jest zwykła gwiazda, podobna do naszego Słońca, podlega działaniu dwóch przeciwstawnych sił: grawitacji,

usiłującej ścisnąć materię do centralnego punktu, i ciśnieniu gorącego gazu, próbującego rozepchnąć gwiazdę. Gwiazda jest stabilna, gdy te dwie siły się równoważą. Powierzchnia gorącej gwiazdy ciągle emituje

energię. Gdy wyczerpuje się paliwo jądrowe, gwiazda nadal wypromieniowuje energię i stopniowo się kurczy. Jeśli masa gwiazdy nie

przewyższa masy Słońca więcej niż 1,2 razy to kurczenie się ustaje w chwili, gdy jej promień zmniejszy się do kilku tysięcy kilometrów. Takie gwiazdy nazywamy białymi karłami. Po zamienieniu się w białego karła

gwiazda nadal stygnie, ale jej promień pozostaje niezmieniony. Dalszemu kurczeniu się białego karła przeciwstawia się ciśnienie gazu. Jeśli masa gwiazdy przekroczy masę Słońca więcej niż 1,2 razy, gwiazda skurczy się

do rozmiarów, przy których jest ona tak gęsta, że zaczynają odgrywać rolę pewne reakcje jądrowe pochłaniające duże ilości energii. Spowoduje

to, że równowaga między siłami grawitacji i ciśnienia załamie się, a gwiazda gwałtownie się zapadnie. Wówczas może nastąpić rozbłysk supernowej - gwiazda odrzuca wtedy swoją otoczkę i zamienia się w

gwiazdę neutronową. Siły grawitacji ściskają w niej materię tak bardzo,

że w środku gwiazdy staje się porównywalna z gęstością jądra atomowego. Jeśli gwiazda zmniejszy rozmiary poniżej promienia

grawitacyjnego, proces kurczenia trwa dalej.

ŁĄCZENIE CZARNYCH DZIUR

Możliwe jest łączenie się czarnych dziur polegającym na czołowym zderzeniu dwóch czarnych dziur i połączeniu się w jedną. Powierzchnia

horyzontu powstałej w ten sposób czarnej dziury jest wtedy większa niż łączna powierzchnia horyzontów zderzających się dziur.

Czarna dziura powinna uginać przechodzące w jej pobliżu promienie świetlne. Czarne dziury mają takie same masy jak duże gwiazdy, a różnią się wyłącznie tym, że nie świecą. W 1964 roku

dwaj radzieccy astrofizycy, O. H. Gusejnow i J. Zeldowicz zaproponowali poszukiwanie czarnych dziur w układach podwójnych gwiazd. Założyli, że

mogą istnieć układy, w których jednym składnikiem jest normalna gwiazda, a drugim czarna dziura. Oba ciała krążą wokół wspólnego

środka masy, a ponieważ czarna dziura jest niewidoczna, wydaje się, że jasny składnik obraca się wokół niczego. Jednak często wyjaśnienie jest

takie, że druga gwiazda świeci, ale znacznie słabiej niż pierwsza i jej światło ginie w promieniowaniu jaśniejszego składnika.

JAK ZLOKALIZOWAĆ CZARNĄ DZIURĘ

Aby wykryć czarną dziurę wśród wygasłych gwiazd należy wykazać, że masa niewidocznego składnika przekracza wartość krytyczną. Jeśli tak

jest i wynosi ona np. 5 mas Słońca, może to być tylko czarna dziura. Metoda ta nie jest jednak skuteczna. W trakcie ewolucji gaz przepływa z początkowo masywniejszego składnika do mniej masywnego, w efekcie

czego widoczna gwiazda ma ostatecznie większą masę od nowo powstałej czarnej dziury. Należało więc ustalić, czy istnieje zjawisko, w

którym czarna dziura odgrywałaby aktywną i jednoznaczną rolę. W przestrzeni międzygwiazdowej odkryto bardzo duże mgławice gazowe.

Gdyby w takiej mgławicy znajdowała się czarna dziura, przyciągany przez nią gaz spadałby na nią, a w miarę spadania gazu w polu

grawitacyjnym energia pola magnetycznego zamieniałaby się w ciepło. "Gorące" elektrony, które poruszają się w polu magnetycznym,

wypromieniowują fale elektromagnetyczne, a promieniowanie częściowo zostaje złapane przez czarną dziurę. Większość energii rejestrowanej

przez odległego obserwatora jest emitowana w odległości kilku promieni grawitacyjnych od jej środka. Na drodze ku czarnej dziurze gorący gaz

wysyła w jej przestrzeń energię.

(Kliknij na zdjęcie po lewej) Jasność gazu spadającego na czarną dziurę jest raczej niewysoka. Jeśli wchodzi ona w skład ciasnego układu podwójnego, którego drugim składnikiem

jest duża gwiazda (olbrzym), gaz z jego otoczki zacznie szybko spadać do czarnej dziury. Gaz w takim układzie podwójnym nie może jednak po

prostu spaść na czarną dziurę ze względu na ruch orbitalny, przez który strumień gazu okrąża czarną dziurę i tworzy wokół niej dysk. Gaz

ogrzany do temperatury 10 milionów stopni emituje promieniowanie rentgenowskie, przy czym niektóre z takich źródeł zmieniają okresowo

swoją jasność mniej więcej co sekundę. Są to wirujące gwiazdy neutronowe obdarzone polem magnetycznym, którego bieguny nie

pokrywają się z biegunami rotacji gwiazdy. Gaz spada wtedy na bieguny magnetyczne wzdłuż linii pola magnetycznego, a rotacja zmienia te

obiekty w kręcące się rentgenowskie "latarnie morskie". Wynika z tego, że czarne dziury muszą znajdować się wśród nie pulsujących źródeł

rentgenowskich w układach podwójnych.

KWAZARY I CZARNE DZIURY

Być może istnieją także czarne dziury o zupełnie innym pochodzeniu. Kwazary znajdują się daleko poza granicami naszej Galaktyki i są

potężnymi źródłami promieniowania. Ich jasność może przekraczać jasność stu dużych galaktyk. Jasność kwazara może się gwałtownie

zmieniać w czasie krótszym niż rok, a jego rozmiary nie mogą być więc większe niż rok świetlny. Nasze instrumenty rejestrujące światło

kwazara mieszają sygnały o różnej intensywności, w wyniku czego zmiany jasności całego kwazara zostają wygładzone, rozmyte w czasie i

tracą swój gwałtowny charakter. Jedynym kandydatem do roli "centralnego silnika" w kwazarach była czarna dziura o masie setek milionów mas Słońca. Średnica takiej czarnej dziury wynosi miliard

kilometrów.

JAK DŁUGO "ŻYJĄ" CZARNE DZIURY

Czarne dziury nie są wieczne, gdyż mogą one wyparowywać w wyniku procesów kwantowych zachodzących w silnych polach grawitacyjnych.

W próżni przestrzeń jest wypełniona nienarodzonymi wirtualnymi cząstkami i antycząstkami. Jeśli nie jest im przekazywana żadna

energia, nie mogą się one zamieniać w realne cząstki. Po skurczeniu się naładowanego elektrycznie ciała i powstaniu czarnej dziury pole

elektryczne ulega takiemu wzmocnieniu, że zaczynają powstawać pary elektron - pozyton. Kreacja par przez pole elektryczne jest możliwa

również bez udziału czarnej dziury. W takim wypadku pole musi jednak zostać wzmocnione.

TEORIA HAWKINGA

W 1974 roku Stephen Hawking udowodnił, że istnieje proces kwantowy, dzięki któremu czarna dziura ze swoim

polem grawitacyjnym może stwarzać cząstki, co prowadzi do zmniejszenia jej masy i rozmiarów. Kiedy powstaje czarna dziura,

wszystkie procesy na powierzchni zapadającej się gwiazdy ulegają spowolnieniu. Pole grawitacyjne staje się wszędzie stałe. Nie może ono stwarzać cząstek, więc podczas formowania się czarnej dziury zmienne

pole produkuje pewną liczbę cząstek, ale ich strumień gwałtownie maleje. Kiedy promień powierzchni gwiazdy zbliży się do promienia

grawitacyjnego, powinny ustać wszystkie procesy. Hawking wykazał, że takie rozumowanie jest błędne. Według niego strumień powstających cząstek nie zaniknie, lecz będzie utrzymywał stałą wartość nawet po

powstaniu czarnej dziury. Wewnątrz czarnej dziury pole wcale nie ulega zamrożeniu.

Wszystko musi się tam poruszać, spadać ku środkowi. W warunkach

normalnej próżni cząstki wirtualne tworzą żyjące przez krótki czas pary cząstka - antycząstka, które łączą się i znikają, a w polu grawitacyjnym czarnej dziury może się zdarzyć, że jedna z tych cząstek znajdzie się pod horyzontem, a druga pozostanie na zewnątrz. Ta ostatnia może oddalić się w przestrzeń i unieść część energii czarnej dziury, a więc i jej masy. Mamy do czynienia z kwantowym wypromieniowywaniem cząstek przez

czarną dziurę. Jednak wpadające do czarnej dziury atomy rozrzedzonego gazu międzygwiazdowego i fotony promieniowania wypełniającego

przestrzeń dostarczają dziurze o wiele więcej energii, niż traci ona w wyniku wspomnianego promieniowania. Dlatego czarne dziury nie kurczą

się, lecz rosną. Im większa czarna dziura, tym niższa jest temperatura promieniowania. Czarne dziury powoli kurczą się w przestrzeni i czasie,

przekształcając się w promieniowanie cieplne. Najważniejszym wnioskiem wynikającym z odkrycia Hawkinga jest odrzucenie

wyobrażenia o wieczności czarnych dziur. Pewne problemy związane z procesem odkrytym przez Hawkinga nie zostały jeszcze wyjaśnione. Nie wiemy na przykład, czy czarna dziura znika zupełnie, czy też pozostaje

po niej cząstka o masie równej tzw. masie Plancka.

Opracowane na podstawie: "Czarne dziury i Wszechświat" - I. Nowikow

Bolidy • Cefeidy • Gwiazdy • Gwiazdy kwarkowe • Gwiazdy magnetyczne • Gwiazdy neutronowe • Gwiazdy podwójne • Gwiazdy Wolfa - Rayeta • Gwiazdy zmienne • Komety • Księżyc • Kwazagi • Kwazary • Lacertydy • Meteoroidy, meteory i meteoryty • Mgławice

• Nowa • Planetoidy • Planety • Pulsary • Supernowa

BOLIDYBolid jest bardzo jasnym meteorem o jasności większej niż -4 mag

(magnitudo - jednostka używana do określania wizualnej lub absolutnej jasności obiektów na niebie), czyli jaśniejszy od Wenus, która w

maksimum blasku ma około -4 mag. Zjawiska bolidu są soć rzadkie, a powstają, gdy przez atmosferę przechodzi obiekt większy od meteorytu. Kiedy taki obiekt wpada w atmosferę Ziemi przy bardzo dużej prędkości

osiągającej kilkadziesiąt km/s, rozgrzewa się do temperatury kilku tysięcy stopni. Powoduje to świecenie bolida, a jeśli jest on dość duży,

słychać detonację fali uderzeniowej wytworzonej w trakcie jego przelotu przez atmosferę. Bolid zwykle nie ulega całkowitemu spaleniu, dlatego

zdarza się, że jego części spadają na Ziemię w postaci meteorytu. Bolidy czasami towarzyszą bardzo aktywnym rojom meteorów. Ślad po bolidzie jest zwykle widoczny przez kilka minut po przelocie meteoroidu dlatego

można ujrzeć rozmazany obłok.

CEFEIDY

Cefeidy należą do typu gwiazd zmiennych, na podstawie których w latach dwudziestych naszego stulecia Edwin Hubble zmierzył odległość do kilku mgławic i dowiódł, że nie leżą one w obrębie naszej Galaktyki. Dokonał tego ze względu na właściwości tych obiektów. Cefeidy charakteryzują się okresowymi zmianami ilości emitowanego światła. Ilość ta rośnie i maleje w tempie zależnym od jasności absolutnej cefeidy. Dlatego też przy pomiarach tych zmian można wyznaczyć jasność absolutną różnych obiektów. Cefeidy są jednymi z nielicznych obiektów astronomicznych, których odległości

potrafimy wyznaczyć z dość dużą dokładnością.

Źródło zdjęcia: www.infoastro.com

w górę ↑

GWIAZDYGwiazdy to ciała niebieskie, które świecą własnym światłem

pochodzącym z przemian jądrowych zachodzących w ich wnętrzu. Gwiazdy powstają w galaktykach, a Słońce należy do mniejszych gwiazd

naszej Galaktyki - Drogi Mlecznej. Gwiazdy mają różną jasność, wyrażaną tzw. wielkością gwiazdową. Im ta wielkość jest niższa, tym gwiazda jest jaśniejsza. Najsłabsze gwiazdy widoczne nieuzbrojonym

okiem mają wartość 6, bardzo jasne - 0. Niektóre są tak jasne, że mają ujemną wielkość gwiazdową. Gwiazdy charakteryzuje się poprzez ich typ

widmowy i jasność absolutną (tzw. diagram Hertzsprunga - Russella). Populacje gwiazd to dwie grupy gwiazd wydzielone ze względu na ich

właściwości fizyczne, które wiążą się z wiekiem gwiazd oraz ich pochodzeniem. Do populacji I zalicza się większość gwiazd leżących na

tzw. ciągu głównym diagramu Hertzsprunga - Russella. Gwiazdy I populacji powstały po uformowaniu się Galaktyki z materii

międzygwiazdowej, zawierającej wodór oraz dużo pierwiastków cięższych. Do populacji II zalicza się gwiazdy leżące nad ciągiem głównym diagramu Hertzsprunga - Russella (czerwone olbrzymy,

nadolbrzymy). Czasem znajdują się wśród nich także gwiazdy I populacji oraz podkarły. Każdą z tych klas dzieli się ze względu na temperaturę fotosfery na błękitne, białe, żółte, czerwone itp. Gwiazdy emitują do

przestrzeni promieniowanie elektromagnetyczne, korpuskularna oraz grawitacyjne. Wokół niektórych gwiazd tworzą się systemy planetarne,

takie jak nasz Układ Słoneczny. Przyszłość gwiazd ciągu głównego zależy od ich masy.

w górę ↑

GWIAZDY KWARKOWEGwiazda dziwna lub gwiazda kwarkowa jest to hipotetyczny typ gwiazdy

zbudowanej z materii dziwnej. Istnienie takiej ultragęstej materii jest spekulowane wewnątrz bardzo masywnych gwiazd neutronowych. Modele teoretyczne sugerują, że gdy materia jądrowa w gwieździe

znajduje się pod wpływem dostatecznie dużego ciśnienia pochodzącego od grawitacji gwiazdy zachodzi w niej proces dezintegracji nukleonów do materii kwarkowej. Gwiazdy kwarkowe są hipotetycznymi bardzo

zwartymi obiektami stanowiącymi stan pośredni pomiędzy czarną dziurą a gwiazdą neutronową.

w górę ↑

GWIAZDY MAGNETYCZNEGwiazdy magnetyczne to karły typów widmowych B, A i F mające silne

pola magnetyczne o indukcji rzędu 0,1 tesli i większej; w ich atmosferach występują duże - w stosunku do Słońca - nadwyżki

niektórych pierwiastków ciężkich; wykazują zmiany obserwowanych charakterystyk z okresem rotacji; wśród najchłodniejszych gwiazd

magnetycznych wykryto regularne zmiany blasku o małej (rzędu 1% lub mniej) amplitudzie i krótkich (ok. 10 min) okresach, będące

przypuszczalnie wynikiem pulsacji nieradialnych.

Źródło: Encyklopedia PWNw górę ↑

GWIAZDY NEUTRONOWEGwiazda neutronowa to późne stadium ewolucji gwiazdy, pozostałość po

eksplozji supernowej. Gwiazdy neutronowe często emitują silne promieniowanie radiowe i właśnie podczas obserwacji fal radiowych

zostały odkryte przez astronomów. W 1967 roku Jocelyn Bell i Anthony Hewish zaobserwowali pierwszy tego typu obiekt. Zarejestrowali oni regularne impulsy radiowe dochodzące z jednego z gwiazdozbiorów.

Początkowo myśleli, że to nieznana cywilizacja pozaziemska przesyła nam informacje. Gwiazda neutronowa powstaje w przypadku wybuchu

supernowej, kiedy to nadolbrzym w mgnieniu oka rozpada się całkowicie. Z pierwotnej masy pozostaje tylko skurczone jądro, będące niezwykle gęstym obiektem, nazywanym gwiazdą neutronową. Nazywa się tak, ponieważ w większości składa się z neutronów powstałych na skutek połączenia się elektronów i protonów. Na skutek częściowego

zapadnięcia grawitacyjnego gwiazda neutronowa przy masie rzędu kilku mas Słońca ma średnicę od 10 do 100 km. Gęstość materii w gwieździe

neutronowej jest porównywalna z gęstością jądra atomowego (przekracza 1012 g/cm3). Przyspieszenie grawitacyjne na powierzchnię przekracza 1012 m/s2. Gwiazda neutronowa zachowuje cały moment

pędu pierwotnej gwiazdy, co powoduje jej bardzo szybką rotację. Posiada też silne pole magnetyczne. Obie te cechy powodują, że gwiazda

neutronowa obserwowana jest jako pulsar.

w górę ↑

GWIAZDY PODWÓJNEUkłady złożone z dwóch gwiazd krążących dookoła wspólnego środka

masy. Okiem nieuzbrojonym dostrzegane zwykle jako gwiazdy

pojedyncze. Zależnie od sposobów wykrywania i metod obserwacji wyróżnia się: gwiazdy podwójne wizualne - układy, których oba składniki

można dostrzec bezpośrednio przez teleskop. Gwiazdy podwójne spektroskopowe - układy, w których obserwuje się okresowe

przesunięcia linii absorpcyjnych (linia widmowa) w widmie gwiazdy. W wypadku gdy da się wyznaczyć przebieg zmiany prędkości radialnych dla

obu składników, można obliczyć stosunek ich mas. Gwiazdy podwójne spektroskopowe są układami gwiazd położonych tak blisko siebie, że przy pomocy prostych przyrządów optycznych nie można ich dostrzec

oddzielnie. Gwiazdy podwójne zaćmieniowe - układy, których płaszczyzna orbity składników tworzy mały kąt z kierunkiem ku

obserwatorowi (składniki mogą się wzajemnie zasłaniać). Oprócz układów złożonych z dwóch gwiazd istnieją układy wielokrotne, zawierające trzy i więcej składników. Szczególną grupę gwiazd

podwójnych tworzą tzw. ciasne układy gwiazd podwójnych tzn. układy, w których odległość między składnikami jest porównywalna ze średnicami składników. Oddziaływania w tych układach są szczególnie silne tak, że

mogą doprowadzić do znacznego odkształcenia gwiazd układu od symetrii sferycznej. Wskutek możliwości przekazywania energii i

momentu pędu między ruchem orbitalnym i obrotowym składników, a także możliwości przepływu masy między gwiazdami, mogą w takich

układach występować stosunkowo szybkie zmiany elementów orbity, co w układach zaćmieniowych będzie się uwidaczniać jako zmiany okresów zaćmień i zmiany kształtu krzywej blasku. Ewolucja gwiazd w ciasnych

układach gwiazd podwójnych przebiega odmiennie niż u gwiazd pojedynczych. Gwiazda bardziej masywna wcześniej kończy etap życia

na ciągu głównym i przechodząc w obszar olbrzymów na diagramie Hertzsprunga-Russella, zwiększa swe rozmiary. W tym okresie

oddziaływania grawitacyjne drugiego składnika mogą doprowadzić do przepływu części masy z warstw zewnętrznych gwiazdy masywniejszej na ten składnik. Wskutek tego gwiazda pierwotnie masywniejsza, po

takim przepływie materii, może stać się mniej masywnym składnikiem układu. Materia wypływająca z gwiazdy bardziej zaawansowanej

ewolucyjnie może spaść na drugi składnik, bądź poruszać się w obrębie układu, tworząc np. pierścień wokół drugiego składnika, lub wylecieć poza układ. Pierwszą gwiazdę podwójną Mizar, odkrył przez lunetę ok.

1650 G.B. Riccioli. Gwiazdy podwójne są zjawiskiem dość powszechnie występującym. Do odległości 5 parseków od Słońca około połowa gwiazd

należy do układów podwójnych lub wielokrotnych. Badania gwiazd podwójnych mają duże znaczenie dla poznania budowy i ewolucji gwiazd.

w górę ↑

GWIAZDY WOLFA - RAYETA

Gwiazdy Wolfa - Rayeta to gwiazdy zaliczane do gwiazd o bardzo dużych temperaturach powierzchniowych (ok. 60 - 100 tys. K) i jasnościach absolutnych (-4 mag do -8 mag). Powstają one wskutek

odrzucenia otoczki jądra olbrzymów, które przekształcają się w małe, bardzo gorące gwiazdy. W wyniku stopniowego ochładzania się i

wygasania reakcji jądrowych zmieniają się one ostatecznie w białe karły. Nazwa tych gwiazd wzięła się od nazwisk odkrywców: C. Wolf i G. Rayet.

w górę ↑

GWIAZDY ZMIENNEGwiazdy zmienne to takie gwiazdy, które bardziej lub mniej regularnie

zmieniają swoją jasność. Gwiazdy na tym etapie ewolucji przesuwają się na diagramie Hertzsprunga - Russela pomiędzy obszarem gwiazd olbrzymów i ciągiem głównym. Gwiazdy zmienne, w zależności od

przyczyn ich zmienności, dzielą się na:

• gwiazdy fizycznie zmienne - zmieniają się fizycznie. Dzielą się na: • gwiazdy pulsujące - zmieniają się w takt postępujących po

sobie ekspansji i kontrakcji. Do gwiazd zmiennych pulsujących zaliczamy gwiazdy typów: cefeidy I typu, cefeidy

II typu, RV Tauri, RR Lyrae, β Cephei, δ Scuti, α Canum Venaticorum, zmienne długookresowe, zmienne półregularne i

zmienne nieregularne. • gwiazdy wybuchowe - zmieniają swoją objętość w sposób nagły, wskutek wybuchu i rozszerzania się otoczki gazowej.

Do gwiazd zmiennych wybuchowych zaliczamy gwiazdy typów: supernowe, nowe, nowe powrotne, nowopodobne, R.

Coronae Borealis, RW Aurigae T Tauri, karłowate nowe, Z Camelopardalis, UV Ceti.

• gwiazdy zaćmieniowe - przyczyną ich zmienności są wzajemne zakrycia w układach podwójnych gwiazd. W wyniku zakryć

obserwujemy zmiany ich blasku. Wielkość i kształt krzywej zmian jasności tego typu gwiazd zależy od kształtu, wzajemnego stosunku

rozmiarów gwiazd i od jasności składników podwójnego układu gwiazd. Zależy on także od charakteru orbity jednego składnika

względem drugiego. Do gwiazd zmiennych zaćmieniowych

zaliczamy gwiazdy typów: Algol, β Lyrae, W Ursae Maioris, zmienne eliptyczne.

w górę ↑

KOMETYKomety to drobne ciała niebieskie, w Układzie Słonecznym obiegające

Słońce po orbitach eliptycznych lub bardzo zbliżonych do paraboli. Centralną częścią komety jest kilkukilometrowe jądro, w skład którego

wchodzą: woda, tlenek i dwutlenek węgla bądź metanu. Gdy kometa zbliża się do Słońca, promieniowanie słoneczne zaczyna uwalniać z jądra komety gazy i cząstki pyłu, w wyniku czego zachodzi proces sublimacji -

proces, podczas którego ciało stałe zamienia się w gaz, bez przechodzenia przez fazę ciekłą, przekształca lód bezpośrednio w mgłę.

Pod wpływem ciepła jądro zaczyna pękać i uwalniane są strugi pyłu, które wraz z gazami doskonale odbijają światło słoneczne.

Układ Słoneczny jest otoczony przez Chmurę Oorta - wiązkę komet. Promień obłoku ocenia się na 10 - 100 tysięcy jednostek

astronomicznych. Łącznikiem między obłokiem Oorta a wewnętrznym Układem Słonecznym jest pas Kuipera. Jest to rejon poza orbitą Neptuna

w odległości 30 do 100 AU od Słońca, zawierający wiele małych, lodowych ciał.

Kometa Hyakutake została odkryta przez japońskiego astronoma Yuji Hyakutake. Znajdowała się ona wtedy za orbitą Marsa. Wkrótce okazało się, że pod koniec marca przeleci w

odległości około 15 milionów km od Ziemi. Dzięki promieniom słonecznym lodowate jądro brudnej kuli śniegu przemieniło się w

cudowne zjawisko, z której szczelin tryska para wodna, pyły oraz gazy. Ogromna chmura gazu osłania jądro, a para wodna tworzy ogon o

wyjątkowej długości. Ogon komety to smuga zbudowana z pyłu i gazu, umiejscowiona w kierunku przeciwnym do Słońca. Ciśnienie światła

słonecznego odpycha pyły, a wiatr słoneczny gaz.

W Starożytności pojawienie się komety na niebie budziło strach i grozę. Kometa Halleya w ciągu godziny wyzwala

około 50 tysięcy ton gazów i pyłów. W ciągu dwóch tysiącleci udokumentowano 30 powrotów komety Halleya. Ciało to zostało

nazwane na cześć Edmonda Halleya. W lutym 1986 po raz pierwszy uczeni mogli przeprowadzić dokładne pomiary i wykonać z bliska zdjęcia

jądra komety. Odkryto, że lód wodny stanowi aż 80% materii jądra. Najbardziej niezwykłych zdjęć dostarczyła sonda Europejskiej Agencji

Kosmicznej - Giotto. Wydostający się z jądra komety pył uderzał w sondę i obrócił ją tak, że została zerwana łączność z Ziemią. Zdjęcie jądra,

które Giotto zdążył zrobić, umożliwiło naukowcom odtworzenie kształtu orzechowatego jądra tej komety i ustalił, że gdy wzrasta temperatura, dwie główne szczeliny jądra wydalają pył i gaz, a każdy jej obrót trwa 2

dni.

Kometa Wirtanena została odkryta w 1948 roku. Rosetta osiągnie kometę Wirtanena w końcu listopada 2011 roku. Rozpoczną się wtedy długotrwałe i skomplikowane manewry prowadzące do uczynienia tej sondy satelitą komety. W sierpniu 2012 roku nastąpi próba osadzenia

lądownika. Ruchoma część pojazdu zbada strukturę jądra i zasady działania komety. Część przeznaczona do lądowania dotrze na

powierzchnię komety i umieści na niej przyrząd, którego zadaniem będzie poszukiwanie związków organicznych. Zakończenie misji

przewidziane jest w lipcu 2013 roku.

w górę ↑

KSIĘŻYCNaturalny satelita (księżyc) to ciało niebieskie pochodzenia naturalnego,

obiegające planetę. Księżyce planetarne powstają zazwyczaj z chmur gazowo-pyłowych, otaczających formującą się planetę. Księżyce, leżące

bliżej planety, powstają w cieplejszych warunkach, wskutek czego są bardziej skaliste. Molekuły wody występują obficiej w zewnętrznych

rejonach chmury, gdzie stają się jako lód znaczącym składnikiem masy powstających tam księżyców.

w górę ↑

KWAZAGIKwazagi przypominają jasnością absolutną kwazary, jednak mają one bardzo silne źródła radiopromieniowania. Pierwszego kwazaga odkrył Allan R. Sandage w 1965 roku. Niektórzy astronomowie są zdania, że

kwazagi są kolejnym etapem ewolucyjnym kwazarów. Kwazagi znajdują się daleko od Drogi Mlecznej. Powstały one, gdy wyczerpało się źródło

ich promieniowania radiowego.

w górę ↑

KWAZARY

Kwazary to odległe, podobne do gwiazd źródła bardzo silnego promieniowania elektromagnetycznego. Zostały one odkryte w

1963 roku przez holenderskiego astronoma, Maartena Schmidta. Olbrzymia jasność absolutna kwazarów sprawia, że są one widoczne

nawet z bardzo dużych odległości. Prędkości, z jakimi się od nas oddalają, to 9/10 prędkości światła. Natężenie ich promieniowania

zmienia się z okresem od 100 dni do kilku lat i jest związane z silnymi wybuchami, powtarzającymi się zwykle raz na kilkadziesiąt lat. Szybkie

zmiany promieniowania świadczą o niewielkich rozmiarach źródła energii kwazarów - od kilku godzin świetlnych do miesiąca świetlnego. Kwazary są średnio 100 razy silniejszym źródłem promieniowania niż

największe galaktyki. Jądra kwazarów są otoczone gęstymi chmurami o niewielkich rozmiarach i masie równej masie Słońca. Silne

promieniowanie nadfioletowe jonizuje gaz w obłokach, który swoją niebieską barwą przyczynia się do ogólnej typowej niebieskiej barwy

kwazarów. Kwazary zwykle znajdują się na peryferiach obserwowanego przez nas Wszechświata. Istnieje teoria, że kwazary są zwartymi jądrami młodych galaktyk w początkowym stadium formowania. W tym modelu

olbrzymi strumień energii powstaje w wyniku opadania materii na supermasywną czarną dziurę, znajdującą się w środku jądra kwazara.

Gdy gaz przemieszcza się w kierunku czarnej dziury, wypromieniowywana jest nadwyżka energii grawitacyjnej.

w górę ↑

LACERTYDYLacertydy są gwiazdopodobnymi obiektami pozagalaktycznymi o

promieniowaniu nierentgenowskim, które charakteryzują się szybką zmianą natężenia i polaryzacji promieniowania widzialnego i radiowego. Są one także silnym źródłem promieniowania podczerwonego. Różnią się

one od kwazarów nieznacznym natężeniem linii widmowych. Przedstawicielem lacertyd jest obiekt BL Lacertae o średnicy 7 dni

świetlnych, który znajduje się w gwiazdozbiorze Jaszczurki. Lacertydy uważane są za rodzaj aktywnych jąder galaktyk.

w górę ↑

METEOROIDY, METEORY I METEORYTY

Meteoroidy należą do najmniejszych obiektów w Układzie Słonecznym a są nimi małe planetoidy lub stara komety. Gdy

meteoroid wedrze się w ziemską atmosferę, staje się meteorem, a meteor, który dotarł na powierzchnię naszej planety to meteoryt. W

atmosferze ziemskiej pył kosmiczny, poruszający się z dużą prędkością, spala się. Niektóre fragmenty meteorów są na tyle duże, że mogą nie

spłonąć w atmosferze i spadają na powierzchnię Ziemi. Pochodzą one z planetoid, Księżyca, Marsa oraz komet. Badanie meteorytów dostarcza

ważnych informacji o powstaniu i budowie Układu Słonecznego. Kolekcja w Planetarium w Olsztynie jest największą kolekcją meteorytów w

Polsce.

Kiedy meteor wpada z ogromną prędkością w atmosferę, zderzenie z cząstkami powietrza rozgrzewa go i powoduje jego świecenie przez moment. Największy meteoryt od czasu

wydarzenia w L'Aigle spadł na Syberii w Rosji. Wielu ludzi zaobserwowało ogromną kulę ognia na niebie, po czym usłyszeli grzmot,

który dotarł aż na odległość 1000 km. Podmuch powietrza przewrócił ludzi i konie w promieniu 150 kilometrów. Obszar, na którym to się

zdarzyło, był tak odludny, że naukowcy dopiero po 19 latach obejrzeli tę okolicę. Zobaczyli oni zupełnie zdewastowany teren o średnicy około 50 km. Większość drzew była poprzewracana. Katastrofa ta miała miejsce

w 1908 roku i jest znana jako katastrofa tunguska. Wielokrotnie dochodziło do podobnych spotkań z meteorytami, odkryto wiele

kraterów uderzeniowych na powierzchni Ziemi. Jeden z takich kraterów w Arizonie ma 1280 m średnicy i 183 m głębokości. Brzeg krateru wznosi

się 46 m ponad płaski teren.

Największy znany meteoryt, Hoba, spoczywa w dwumetrowym zagłębieniu w Namibii, w południowo - zachodniej Afryce. Jest on bryłą żelaza i niklu, czyli jest meteorytem żelaznym. Jego rozmiary wynoszą

2,7 x 2,7 x 1 m, a waga przekracza 54 tony. Innym olbrzymim meteorytem jest 30 - tonowy Ahnighlito, największy odłamek

grenlandzkiego meteorytu Cape York. Niegdyś z metalu wydobytego z tego meteorytu Eskimosi wyrabiali narzędzia. Największym meteorytem

odkrytym w Stanach Zjednoczonych jest Willamette o masie 14 ton. Znajduje się również w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej.

Meteoryty dzielą się na chondryty i achondryty. Chondryty zawierają pierwotną materię, tę samą, z której powstałą Ziemia. Pochodzą one z ciał, które nie przeobraziły się na tyle, by wyodrębniły się w nich jądro,

płaszcz i skorupa. Achondryty zaś pochodzą z ciał, które uległy przeobrażeniu.

MGŁAWICEMgławice są chmurą gazów i pyłów w przestrzeni międzyplanetarnej. Jasne mgławice emitują bądź odbijają światło. Są rozświetlone przez

gwiazdy znajdujące się w ich obrębie. Występują także ciemne mgławice. Nie mają one gwiazd wewnątrz i wydają się być ciemnymi

ścieżkami na gwiaździstym tle. Wiele jasnych mgławic można zobaczyć za pomocą lornetki lub małego teleskopu, a nieliczne można nawet

zobaczyć gołym okiem. Ciemne mgławice zaś można obserwować tylko w dość bliskiej okolicy Słońca. Wydają się one być ciemne z powodu

silnego kontrastu między natężeniem jej światła i światła okolicznego tła gwiazd. Do ch obserwacji potrzebny jest teleskop. Jeśli w pobliżu bądź w

centrum rozległego obłoku pyłu znajduje się gwiazda o znacznej mocy promieniowania, widoczna jest jako rozproszone światło na cząstkach obłoku a młgawica taka nosi nazwę mgławicy refleksyjnej. Świecące

wskutek fluorescencji obłoki gazu nazywamy mgławicami emisyjnymi, np. Wielka Mgławica w Orionie. Wiek tych mgławic nie przekracza kilku milionów lat. Kiedy w czasie końcowej fazy życia czerwonego olbrzyma

wyrzuca on otoczki gazu, powstają mgławice planetarne, nazwane tak od kształtu przypominającego kształt planet.

NOWA

Gwiazda nowa to słaba gwiazda zmienna, która nagle rozbłyska silnym światłem. Jej jasność wzrasta ogromnie w ciągu godzin lub dni. Gwiazdy

nowe wchodzą w skład ciasnych układów podwójnych - biały karzeł i gwiazda ciągu głównego, olbrzym lub podolbrzym. Z chłodniejszej

gwiazdy w kierunku białego karła przepływa materia, która tworzy wokół niego otoczkę gazową w postaci rotującego dysku. Kiedy biały karzeł

osiągnie odpowiednią masę, wzrasta jego temperatura i zachodzą gwałtowne reakcję termojądrowe.

PLANETOIDY

Planetoidy to ciała niebieskie będące bryłami skalnymi o średnicy do kilkuset km. 97% z nich porusza się wokół Słońca w tzw. Pasie planetoid pomiędzy Marsem a Jowiszem, niektóre z pozostałych zaś przecinają orbitę Ziemi i przybliżają się do Słońca, a inne wychodzą poza orbitę Jowisza. Według naukowców w pasie tym mogłaby utworzyć się teoretycznie kolejna planeta, jednakże silne oddziaływanie grawitacyjne Jowisza nie pozwoliło na to. Astronomowie obliczyli, że gdyby w tym miejscu powstała planeta, miałaby ona masę 2,8 razy większą od Ziemi. Inna teoria mówi, że w miejscu tym istniała kiedyś planeta, jednak została ona rozbita a pas planetoid to pozostałości po niej. Planetoidy są za małe i zbyt odległe, by można je było dostrzec gołym okiem, dlatego przez dłuższy czas pozostawały nieznane. W XVIII wieku niemiecki astronom Johann D. Titius zwrócił uwagę na przerwę między regularnie rozmieszczonymi orbitami planet. Uważał, że między Marsem a Jowiszem powinna była istnieć kolejna planeta, tymczasem w roku 1801 Giuseppe Piazzi odkrył obiekt zwany Ceres, który był zbyt mały na planetę (średnica = 1025 km). W następnych latach odkrywano ich więcej, jednak wszystkie były mniejsze od Ceres. Planetoidy krążą wokół Słońca z prędkością około 20 km/s. Większość planetoid krąży po

orbitach niemal kołowych. Planetoidy powstały w wyniku tego samego procesu, który ukształtował planety wewnętrzne. Dzielą się one na trzy superklasy: planetoidy magmowe, metamorficzne oraz pierwotne a każda grupa krąży w innej odległości od Słońca. Obiekty krążące w pobliżu wewnętrznej granicy pasa planetoid są zbudowane z metali i skał, które kondensowały w wysokiej temperaturze. Planetoidy magmowe zawierają minerały, które powstają z płynnej lawy. Planetoidy, które powstały w okolicach zewnętrznego brzegu pasa, otrzymały miano "pierwotnych", gdyż materia nie uległa żadnej zmianie.

PLANETY

Planety to ciała niebieskie krążące dookoła gwiazdy, obracające się wokół włąsnej osi i świecące światłem odbitym od gwiazd. Do niedawna

znanych było jedynie dziewięć planet Układu Słonecznego: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton. Pod koniec

stycznia i w lutym astronomowie odkryli 11 nowych gwiazd - kandydatek na posiadanie planet pozasłonecznych. Były to odkrycia dokonane przez cztery zespoły badawcze. Największa z nowo odkrytych gwiazd ma masę

4,4 mas Jowisza i okrąża gwiazdę HD 142022. Najmniejsza ma tylko 0,122 masy Jowisza, czyli 36 mas Ziemi. Ostatnio odkryto także planetę o masie 6 - 8 - krotnie większej od masy Ziemi, krążącą wokół gwiazdy Gliese 876. Znajduje się ona w odległości 15 lat świetlnych i można ją zobaczyć lornetką w gwiazdozbiorze Wodnika. Przypomina ona nieco

Wenus, z temperaturą na powierzchni sięgającą nawet 400° C. Gliese 876 jako czerwony karzeł jest gwiazdą niestabilną. Należy do najliczniejszej grupy gwiazd we Wszechświecie i istnieje prawie od jego początku. Co

pewien czas wyrzuca ze swej powierzchni strumienie materii. Wcześniej udało się odkryć ponad 150 planet, gazowych olbrzymów, takich jak

Jowisz. Spośród tych planet odkryto dotychczas trzy globy typu ziemskiego, jednak krążyły one wokół pulsarów.

PULSARY

Pulsar jest rodzajem gwiazdy neutronowej wyróżniającym się tym, że wysyła krótkie

radiowe pulsy w odstępie 0,033 - 3,08 sekundy, przy czym trwanie jednego pulsu nie przekracza 0,01

sekundy. Pulsary powstają kiedy silne pole gwiazd neutronowych powoduje wypromieniowanie z tych

gwiazd energii w falach radiowych, ale tylko w wąskim stożku. Jeśli akurat w kierunku, w jakim rozchodzi się powstała wiązka światła, znajduje się Ziemia, mamy

do czynienia z pulsarem. Jedną z cech tych niezwykłych obiektów jest nieregularne

przyspieszenie okresu pulsów w odstępach czasu krótszych niż rok. Im mniejsza jest taka gwiazda, tym

szybciej wiruje.

Aleksander Wolszczan z Uniwersytetu Stanowego Pensylwanii wraz z kolegą Dale'em Frailem z amerykańskiego Narodowego Obserwatorium

Radioastronomicznego, znaleźli dowód na istnienie układu planetarnego wokół pulsara PSR 1257 + 12.

Planety objawiały swą obecność, powodując zakłócenia w sygnałach pulsara, związane z

grawitacyjnym oddziaływaniem niewidzialnych ciał. Planety te są nie tylko pierwszymi obiektami tego typu

w pobliżu pulsara, ale także pierwszymi planetami zaobserwowanymi poza Układem Słonecznym.

Naukowcy sądzą, że powstały one z pozostałości po gwiezdnym towarzyszu, który rozpadł się w wyniku przyciągania przez masywną gwiazdę neutronową.

SUPERNOWA

Supernowa to wybuch pewnego typu gwiazd połączony z wyrzucaniem przez nią strumienia

materii po tym jak wyczerpie ona swoje jądrowe paliwo i gwałtownie skolapsuje. W przeciętnej galaktyce

supernowa wybucha raz na 10 - 100 lat. To co niej pozostaje zależy od masy gwiazdy. Gwiazdy o małej masie

zostają białymi karłami. Gwiazdy o wielkiej masie zapadają się w czarne dziury. Gwiazdy o pośredniej masie

zapadają się w gwiazdy neutronowe. Chmury materii rozpraszają się w przestrzeni, a wnętrza gwiazd kurczą się

i tworzą ciała cięższe niż białe karły. Pozostałością po wybuchu supernowej jest mgławica - skupisko gazów i

pyłów.

"Wirall" - Tomasz Kloczkowski • "Czarne dziury i krzywizny czasu" - Kip S. Thorne • "Galaktyki, gwiazdy, życie. Fizyka Wszechświata" - Frank H. Shu

• "Historia naturalna gwiazdozbiorów" - Jerzy Dobrzycki, Jarosław Włodarczyk • "Ilustrowany atlas kosmosu. Przewodnik po wszechświecie" - Couper Heather, Henbest

Nigel • "Kalendarz astronomiczny na XXI wiek" - Roman K. Janiczek, Jan Mietelski, Marek

Zawilski • "Kierunek Księżyc" - Alan Shepard, Deke Slayton, Jay Barbree, Howard Benedict • "Kosmiczny alfabet" - Stanisław Bajtlik • "Kosmologia kwantowa" - Michał Heller • "Mała księga Wielkiego Wybuchu" - Craig J. Hogan • "Narodziny cywilizacji kosmicznej" - Robert Zubrin • "Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata" - Michał Heller • "Przyszłość czasoprzestrzeni" - Stephen W. Hawking, Timothy Ferris, Igor Novikow, Alan

Lightman, Kip S. Thorne • "Spacer po niebie. Przewodnik po gwiazdach i gwiazdozbiorach oraz ich legendach" -

Milton D. Heifez, Wie Tirion • "Struktura Wszechświata" - Paul Halpern • "Światło z przeszłości. Dzieje kosmologii współczesnej" - Alan Lightman • "Teoria wszystkiego. Powstanie i losy wszechświata" - Stephen Hawking • "Wszechświat w skorupce orzecha" - Stephen Hawking

"Wirall" - Tomasz Kloczkowski

• Wydawnictwo: UMMASUN 2008 • Liczba stron: 234 • Wymiary: 170 mm x 238 mm

Wirall to nowa, interdyscyplinarna teoria, która łączy w spójną całość "mechanikę kosmosu" i dynamikę wszystkiego, co go wypełnia - w tym ewolucję, życie, reguły wzrostu cywilizacyjnego, a także zachowania człowieka dążącego do osiągania wyznaczonych sobie celów. Wchłania ona również Ogólną Teorię Względności A. Einsteina, podając jednak inne wyjaśnienie dla postulowanych i obserwowanych zjawisk, takich jak zakrzywienie przestrzeni i czarne dziury.

Bezwzględne narzucanie przez kreatorów współczesnej rzeczywistości, ściśle określonych i ogólnie obowiązujących obrazów świata, z reguły pozbawia nas szansy na samodzielne pokonywanie stereotypów i poszukiwanie nowych, nieznanych wcześniej ścieżek. Próby takiego właśnie, celowego i całkowicie nowatorskiego odchodzenia od wytyczanych przez wieki kolein, widoczne są w każdym niemal zdaniu książki Wirall.

Autor nie zajmuje się jednak ocenianiem lub krytyką jakichkolwiek poglądów. Wędrując przez wszechświat wskazuje Czytelnikowi zupełnie nowe obszary poznania i - tylko pozornie abstrakcyjne - kierunki wykorzystania otaczającej nas informacji i materii.

w górę ↑

"Czarne dziury i krzywizny czasu" - Kip S. Thorne

• Oryginalny tytuł: "Black Holes and Time Warps" • Tłumaczenie: Danuta Czyżewska • Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 616 • Wymiary: 142 mm x 202 mm

Czarne dziury i krzywizny czasu to temat rzadko przedstawiany z równą elegancją - językiem, który wspaniale przybliża abstrakcyjne pojęcia fizyki teoretycznej i astrofizyki. Thorne opisuje ezoteryczne, a jednocześnie przerażające obiekty - czarne dziury - miejsca, gdzie przestrzeń i czas zakrzywiają się do tego stopnia, że separują się od reszty Wszechświata. Myliłby się jednak ten, kto sądzi, że reakcja Wszechświata jest wzajemna. Nic podobnego, do czarnej dziury wstęp jest wolny - tyle że wyjścia nie ma, nie powróci stamtąd nawet światło. Nie mniej szokującą konsekwencją ogólnej teorii względności jest plastyczność tworu, w którym żyjemy - czasoprzestrzeni. Wystarczy dysponować odpowiednią masą lub energią, aby dowolnie zakrzywiać, wyginać i deformować czas i przestrzeń. Jeśli to możliwe, czemu nie zakrzywić czasoprzestrzeni do tego stopnia, aby dosięgnąć gwiazd odległych o setki lat świetlnych? "To jest możliwe - pisze Thorne - taki obiekt nazywa się tunelem czasoprzestrzennym i podam wam przepis, jak go skonstruować. Teraz nie mamy możliwości technicznych, aby wykonać taki tunel, ale mamy możliwości intelektualne, aby sobie go wyobrazić".

w górę ↑

"Galaktyki, gwiazdy, życie. Fizyka Wszechświata" - Frank H. Shu

• Oryginalny tytuł: "The Physical Universe" • Tłumaczenie: Piotr Amsterdamski, Stanisław Bajtlik, Marcin Ryszkiewicz, Jarosław

Włodarczyk • Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

• Liczba stron: 624 • Wymiary: 217 mm x 283 mm

Książka ta jest jednym z najlepszych wprowadzeń do astronomii i astrofizyki. Czytelnik znajdzie w niej pełen przegląd najważniejszych faktów obserwacyjnych dotyczących ciał niebieskich - od planet Układu Słonecznego przez gwiazdy po kwazary i rozszerzający się Wszechświat. Ukazuje ona jedność Wszechświata i tłumaczy, na czym polega wielka przygoda człowieka, poszukującego w przyrodzie ogólnych zasad, i to na skalę kosmologiczną. Tekstowi głównemu towarzyszą liczne zdjęcia, ryciny i wykresy, a także problemy do samodzielnego rozwiązania. Polskie wydanie zawiera też uzupełnienia, napisane przez astronomów i astrofizyków z Uniwersytetu Warszawskiego oraz Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie i doprowadzające wywód Shu do początków 2003 roku.

w górę ↑

"Historia naturalna gwiazdozbiorów" - Jerzy Dobrzycki, Jarosław Włodarczyk

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 288 • Wymiary: 215 mm x 235 mm

Oto pierwsze w języku polskim tak obszerne opracowanie historii gwiazdozbiorów od zamierzchłej przeszłości, odległej o tysiące lat i pozbawionej źródeł pisanych, po początek XX wieku. Mity, astronomia starożytnych kultur Mezopotamii, Egiptu i Grecji, astrologia średniowieczna przeplatają się tutaj z historią odkryć geograficznych, wielką polityką, nauką nowożytną i literaturą piękną. Książka zawiera niezwykle bogaty materiał ikonograficzny (blisko 300 ilustracji!) oraz katalog 88 gwiazdozbiorów z ich mapkami i historią.

w górę ↑

"Ilustrowany atlas kosmosu. Przewodnik po wszechświecie" - Couper Heather, Henbest Nigel

• Oryginalny tytuł: "The Space Atlas"

• Tłumaczenie: Prosińska - Giersz Joanna, Magnuska Małgorzata • Wydawnictwo: Solis, 2002 • Liczba stron: 64 • Wymiary: 260 mm x 360 mm

Pasjonujący przewodnik po Wszechświecie zabierze czytelnika w podróż kosmiczną. Dzięki temu atlasowi poznasz drugą stronę Księżyca, powierzchnię i atmosferę planet, starość i śmierć gwiazdy, jak mierzymy odległość między gwiazdami, położenie mgławic, tajemnicze wydarzenia w centrum naszej galaktyki.

w górę ↑

"Kalendarz astronomiczny na XXI wiek" - Roman K. Janiczek, Jan Mietelski, Marek Zawilski

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 200 • Wymiary: 269 mm x 205 mm

"Kalendarz astronomiczny na XXI wiek" to przygotowany przez zespół polskich astronomów przegląd najważniejszych - spośród dających się przewidzieć-zjawisk ziemskiego nieba, jakie wystąpią w latach 2003-2100. Zawiera on m.in. dane o: - fazach Księżyca, - zaćmieniach Słońca i Księżyca, - ciekawych konfiguracjach planet i gwiazd (w tym przejściach planet wewnętrznych na tle słonecznej tarczy), - kometach okresowych i rojach meteorów. Kalendarz nie jest przy tym jedynie wyliczanką zjawisk astronomicznych. Jego integralną część stanowią podstawowe informacje z astronomii sferycznej, astronomii Układu Słonecznego (łącznie z fizycznymi charakterystykami planet i ich naturalnych satelitów), wreszcie - astronomii gwiazdowej i galaktycznej. To wszystko czyni z tej książki pozycję niezbędną na półce każdego miłośnika astronomii, jak również człowieka ciekawego świata i Kosmosu.

w górę ↑

"Kierunek Księżyc" - Alan Shepard, Deke Slayton, Jay Barbree, Howard Benedict

• Oryginalny tytuł: "Moon Shot. The Inside Story of America's Race to the Moon"

• Tłumaczenie: Maria Fredro-Boniecka • Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 400 • Wymiary: 142 mm x 202 mm

"Kierunek Księżyc" to opowieść o tych, którzy budowali rakiety i wysyłali je w kosmos, i o wybrańcach, którzy - choć obdarzeni nieprzeciętnym talentem i starannie wyszkoleni - z narażeniem życia zamieniali bezpieczną Ziemię na próżnię przestrzeni kosmicznej. Znajdziemy tutaj opis pierwszych lotów orbitalnych programów Mercury i Gemini, dramat załogi Apolla 1, płonącego na wyrzutni, i odyseję astronautów Apolla 13, którzy cudem powrócili na Ziemię.

w górę ↑

"Kosmiczny alfabet" - Stanisław Bajtlik

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 112 • Wymiary: 142 mm x 202 mm

"Kosmiczny alfabet" to zbiór krótkich esejów na tematy związane z nowoczesną astronomią. Adresowany jest do osób nie związanych z nauką, które chciałyby się dowiedzieć, czym zajmuje się astronomia, astrofizyka, kosmologia, a także co dziś wiadomo o Wszechświecie i w jaki sposób udało się nam tę wiedzę uzyskać. Każdy z esejów ilustrują stare ryciny i kolorowe zdjęcia wykonane podczas najnowszych obserwacji astronomicznych.

w górę ↑

"Kosmologia kwantowa" - Michał Heller

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 160 • Wymiary: 142 mm x 202 mm

Książka ta opowiada o jednej z najbardziej fascynujących przygód współczesnej fizyki - o próbie stworzenia teorii całego Wszechświata, opisującej jego powstanie i dzieje, łączącej grawitację z mechaniką kwantową w jedną superteorię. Teoretycy odwołują się w tym celu do tak niezwykłych pojęć, jak superstruny, wielowymiarowe przestrzenie, instantony, kwantowa kreacja "z niczego", piana czasoprzestrzenna czy brany, wykorzystując pomysły Hawkinga, Penrose'a, Wheelera i innych. W badaniach tych uczestniczy polski kosmolog, Michał Heller, dlatego przedstawiona w Kosmologii kwantowej relacja ma, poza walorem aktualności, rys bardzo osobisty.

w górę ↑

Mała księga Wielkiego Wybuchu" - Craig J. Hogan

• Oryginalny tytuł: "The Little Book of the Big Bang" • Tłumaczenie: Piotr Amsterdamski • Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 144 • Wymiary: 142 mm x 202 mm

Ta niewielka książka jest na swój sposób wielka, gdyż opisuje kilkanaście miliardów lat życia całego Wszechświata, nie pomijając niczego ważnego. Znajdziemy więc w niej Wielki Wybuch i kosmiczną inflację, cząstki elementarne i tajemniczą ciemną materię, czarne dziury i gromady galaktyk, fałszywą próżnię i pianę czasoprzestrzenną. Innymi słowy, jest to doskonale napisane podsumowanie tego, co astronomowie, fizycy i kosmolodzy wiedzą o narodzinach i ewolucji Kosmosu. Doskonale i kompetentnie, gdyż autor jest znanym badaczem Wszechświata, profesorem astrofizyki na Uniwersytecie Waszyngtona w Seattle.

w górę ↑

"Narodziny cywilizacji kosmicznej" - Robert Zubrin

• Oryginalny tytuł: "Entering Space" • Tłumaczenie: Piotr Moskal, Marek Zawisza

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 384 • Wymiary: 142 mm x 202 mm

- Jesteśmy zwierzętami kosmicznymi - mówi w tej książce Robert Zubrin, autor znanego i w Polsce bestsellera "Czas Marsa". - A jeśli tego nie rozumiemy, skazujemy się na zagładę. - I kreśli przed czytelnikiem kolejne fazy rozwoju ludzkiej cywilizacji: zasiedlającej Układ Słoneczny, wydobywającej surowce z planetoid, przekształcającej inne planety na obraz Ziemi, wyruszającej wreszcie do gwiazd. Swoją wizję autor wspiera szczegółowymi rozważaniami o współczesnych i przyszłych napędach statków kosmicznych, metodach inżynierii globalnej... Ta książka to manifest ludzkiej wiedzy i wyobraźni oraz praktyczny poradnik, jak zacząć.

w górę ↑

"Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata" - Michał Heller

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 200 • Wymiary: 142 mm x 202 mm

Kosmologia i fizyka stoją dziś wobec najgłębszych zagadek przyrody. Należą do nich natura czasu i przestrzeni oraz problem początku Wszechświata. Nauka współczesna coraz śmielej próbuje wydrzeć te tajemnice przyrodzie, zespalając metody fizyki i matematyki, ale też głowiąc się, jaki filozoficzny sens nadać nowym modelom kosmosu. Książka ta przedstawia oryginalną propozycję takiej fundamentalnej teorii, ukazując ją w kontekście badań prowadzonych m.in. przez tak dobrze znanych polskiemu Czytelnikowi uczonych, jak Stephen Hawking, Roger Penrose czy Lee Smolin.

w górę ↑

"Przyszłość czasoprzestrzeni" - Stephen W. Hawking, Timothy Ferris, Igor Novikow, Alan Lightman, Kip S. Thorne

• Oryginalny tytuł: "The Future of Spacetime" • Tłumaczenie: Piotr Amsterdamski • Wydawnictwo: Zysk i S-ka, 2002 • Liczba stron: 184 • Wymiary: 130 mm x 200 mm

Jest to książka o tym, dokąd prowadzą nas czarne dziury, fale grawitacyjne i podróże w czasie. Zdrowy rozsądek podpowiada nam, że pewne stwierdzenia o wszechświecie są na pewno prawdziwe. Nowa Fizyka twierdzi, że się mylimy i rozmywa linię podziału między nauką i fantastyką. W tej książce zebrano sześć poglądowych esejów, napisanych przez autorów, którzy balansują po linie, odkrywając nowe prawa przyrody. Artykuły te są przeznaczone dla czytelników podzielających fascynację ich autorów najgłębszymi tajemnicami przyrody.

w górę ↑

"Spacer po niebie. Przewodnik po gwiazdach i gwiazdozbiorach oraz ich legendach" - Milton D. Heifez, Wie Tirion

• Oryginalny tytuł: "A Walk Through the Heavens" • Tłumaczenie: Michał Szymański • Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 96 • Wymiary: 189 mm x 245 mm

Specjalnie przygotowane, czytelne mapki nieba ułatwiają odszukanie konstelacji i należących do nich gwiazd. Książka zawiera także starożytne mity i legendy, dodające gwiazdom powabu i tajemniczości. Napisana z myślą o początkujących miłośnikach nieba gwiaździstego, przedstawia łatwe do zapamiętania wzory konstelacji i ścieżki prowadzące do nich. Nie trzeba mieć żadnego specjalnego wyposażenia, aby skorzystać z tej książki - wystarczy czyste niebo!

w górę ↑

"Struktura Wszechświata" - Paul Halpern

• Oryginalny tytuł: "The Structure of the Universe" • Tłumaczenie: Agata Różańska • Wydawnictwo: Prószyński i S-ka, 1998 • Liczba stron: 120 • Wymiary: 140 mm x 210 mm

Najnowsza generacja teleskopów pozwala astronomom odkrywać tajemnice narodzin i ewolucji Wszechświata. Dzięki dziesięciometrowym teleskopom - olbrzymom i Kosmicznemu Teleskopowi Hubble'a jesteśmy coraz bliżej znalezienia odpowiedzi na podstawowe pytanie kosmologii: Jak stary jest Wszechświat? W jaki sposób powstała struktura kosmiczna, czyli galaktyki oraz gromady i supergromady galaktyk? Co czeka Wszechświat w przyszłości: nieustanne rozszerzenie czy może kolaps?

w górę ↑

"Światło z przeszłości. Dzieje kosmologii współczesnej" - Alan Lightman

• Oryginalny tytuł: "Ancient Light" • Tłumaczenie: Ewa L. Łokas, Bogumił Bieniok • Wydawnictwo: Prószyński i S-ka • Liczba stron: 184 • Wymiary: 142 mm x 202 mm

Oto fascynująca, a zarazem niezwykle klarowna opowieść o przygodach nauki o Wszechświecie w XX wieku. Jak stwierdził jeden z recenzentów, szkoda, że "Światło z przeszłości" nie pojawiło się na półkach księgarskich przed "Krótką historią czasu" Stephena Hawkinga. Albowiem dzięki prostemu językowi i głębokiej wiedzy Alana Lightmana, profesora słynnego MIT, powstała lektura obowiązkowa dla wszystkich, których interesują rzetelnie przedstawione podstawy kosmologii współczesnej. Tekstowi towarzyszą liczne ilustracje oraz informacje biograficzne o sławnych astronomach, fizykach i kosmologach minionego wieku.

w górę ↑

"Teoria wszystkiego. Powstanie i losy wszechświata" - Stephen Hawking

• Oryginalny tytuł: "The theory of everything. The origin and fate of the universe" • Tłumaczenie: Piotr Amsterdamski • Wydawnictwo: Zysk i S-ka, 2003 • Liczba stron: 118 • Wymiary: 130 mm x 200 mm

Książka składa się z siedmiu wykładów, w których autor relacjonuje historię znanego nam wszechświata. Wykłady te są znakomitym odbiciem nie tylko jego niezwykłej inteligencji, ale również charakterystycznego poczucia humoru. Autor zaczyna swoją opowieść od twierdzenia Arystotelesa, że Ziemia jest kulą, po czym przechodzi do odkrycia Hubble'a, że wszechświat się rozszerza, co stanowi punkt wyjścia jego wyprawy do granic współczesnej fizyki.

w górę ↑

"Wszechświat w skorupce orzecha" - Stephen Hawking

• Oryginalny tytuł: "The theory of everything. The origin and fate of the universe" • Wydawnictwo: Zysk i S-ka, 2004 • Liczba stron: 100 • Wymiary: 130 mm x 200 mm

Stephen Hawking jest jednym z najbardziej wpływowych myślicieli naszych czasów; słynie nie tylko ze śmiałości swych koncepcji, ale również z jasności, z jaką potrafi je przedstawić. Dzięki jego fenomenalnemu bestsellerowi (sprzedanemu w wielu milionach egzemplarzy) Krótka historia czasu czytelnicy z całego świata zapoznali się z fascynującymi koncepcjami fizyki teoretycznej. Teraz w nowej, bogato ilustrowanej książce, Hawking opowiada o najważniejszych odkryciach teoretycznych, dokonanych od chwili opublikowania tamtej książki. Wprowadza czytelników w aktualny stan badań w dziedzinie fizyki teoretycznej, w której prawda jest często dziwniejsza niż

fikcja, oraz wyjaśnia w prosty sposób zasady rządzące wszechświatem. Podobnie jak wielu innych uczonych, profesor Hawking dąży do poznania świętego prawa fizyki - Teorii Wszystkiego, która decyduje o losach kosmosu. W książce Wszechświat w skorupce orzecha opowiada o swoich próbach rozwikłania tajemnic kosmosu - od supergrawitacji do supersymetrii, od teorii kwantów do teorii M, od holografii do dualności. Jego fascynująca intelektualna przygoda polega na próbie połączenia ogólnej teorii względności Einsteina z ideą Feynmana wielu możliwych historii wszechświata, tak by otrzymać jednolitą teorię, opisującą wszystkie zdarzenia we wszechświecie." Wraz z Hawkingiem docieramy do frontu nauki, by sprawdzić, czy superstruny i p-brany stanowią ostateczne rozwiązanie zagadki wszechświata. Wszechświat w skorupce orzecha jest obowiązkową lekturą dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć wszechświat, w którym żyjemy.

Zdjęcia zostały podzielone na poszczególne kategorie: planety i ich księżyce, statki kosmiczne i inne. Kliknij na wybrane zdjęcie aby zobaczyć jego powiększenie.

Zdjęcia: NASA (Images Courtesy of NASA JPL/Caltech)

Zdjęcia planet i ich księżyców:

Zdjęcia statków kosmicznych:

Inne zdjęcia:

Amatorskie zdjęcia astronomiczne: