"Bu Proje Avrupa B�rl�ğ� ve Türk�ye Cumhur�yet� tarafından finanse ed�lmekted�r"

POLİTİKA ÖNERİLERİ

ve

SONUÇ RAPORU

Sivil Toplum Geliştirme Merkezi

ANTALYA

Ç O C U K L A R A

ENGEL YOK

POLİTİKA ÖNERİLERİ

ve

SONUÇ RAPORU

Hazırlayan:

UĞUR KAYAÖZEL EĞİTİM UZMANI

* Bu yayın Akt�f Engell�ler Gençl�k ve Spor Kulübü Derneğ�’n�n S�v�l Toplum Örgütler� Arasında D�yaloğun Gel�şt�r�lmes�-II h�be programı altında "Avrupa B�rl�ğ� ve Türk�ye Cumhur�yet� tarafından finanse ed�len" TR2011/0135.07-011.07 referans numaralı ‘‘Çocuklara Engel Yok’’ projes� kapsamında hazırlanmıştır.

* "Bu yayın Avrupa B�rl�ğ�'n�n yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının �çer�ğ�nden yalnızca Akt�f Engell�ler Gençl�k ve Spor Kulübü Derneğ� sorumlu olup, herhang� b�r şek�lde AB'n�n görüşler�n� yansıttığı şekl�nde yorumlanamaz"

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ...........................................................................................................................3

BÖLÜM 1. GİRİŞ1.1- ENGEL/ENGELLİLİK NEDİR…………………………...…..............................41.2- ENGELLİLER VE SOSYAL YAŞAM…..…………….…………........………...91.3- ENGELLİLERİN EĞİTİMİNDE KAYNAŞTIRMA UYGULAMALARI.....101.4- ENGELLİLER VE HUKUK ...............................................................................131.5- SAHA ÇALIŞMASININ AMAÇLARI...............................................................331.6- UYGULAMA SÜRECİ VE VERİLERİN TOPLANMASI……….....…….…36 1.7- VERİLERİN ANALİZİ........................................................................................38

BÖLÜM 2. BULGU ÖZETLERİ2.1- ENGELLİ BİREYLER BULGU ÖZETİ.………………….……...….………..392.2- ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/ BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLER BULGU ÖZETİ....…..…....………………..……………..…………….....412.3- ENGELSİZ BİREYLERİN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK TUTUMLARI BULGU ÖZETİ.……...………....…………………………………..43

BÖLÜM 3. BULGULAR VE YORUMLARTABLOLAR VE GRAFİKLER LİSTESİ..................................................................443.1- ENGELLİ BİREYLERE UYGULANAN ANKETLERİN BULGULARI..…513.1.a- ENGELLİ BİREYLERİN DEMOGRAFİK BULGULARI……...................513.1.b- ENGELLİ BİREYLERİN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞAM BULGULARI...563.2- ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLERE UYGULANAN ANKETLERİN BULGULARI……………...…...…..673.2.a- ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLERİN DEMOGRAFİK BULGULARI............................................................673.2.b- ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLERİN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞAM BULGULARI..……...………...…....733.3- ENGELLİ BİREYLERİN SAĞLIK BİLGİLERİ VE SAĞLIK HİZMETİ ALMA BULGULARI………………………...……......………………………….…823.4- ENGELLİ BİREYLERİN EĞİTİM BİLGİLERİ VE EĞİTİM HİZMETİ ALMA BULGULARI……...……….……………...…......………………….………923.5- ENGELSİZ BİREYLERİN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK TUTUMLARININ BULGULARI……………………….....…...…………………..99

BÖLÜM 4. ÖNERİLER……………….............………......…...……………….…118

KAYNAKLAR …………….................….............……….....…...…………………120

Akt�f Engell�ler Gençl�k ve Spor Kulübü Derneğ�; Engell�ler�n spor faal�yetler�n�n etk�nleşt�r�lmes� ve gel�şt�r�lmes�n� sağlamak, bu konuda çalışmalar yapan k�ş� ve kuruluşlara destek vermek, engell�ler�n eğ�t�m ve sağlık �ht�yaçlarına katkıda bulunarak sosyal dayanışmalarını sağlamak, onları yaşamın her alanında olduğu g�b� sporda da akt�f hale get�rmek �ç�n çalışmalar yapmak amacıyla kurulmuştur.

Akt�f Engell�ler Gençl�k ve Spor Kulübü Derneğ� olarak yürüttüğümüz No Barr�ers for Ch�ldren – Çocuklara Engel Yok projes�, Türk�ye Sakatlar Derneğ� ve Altı Nokta Körler Derneğ� Antalya Şubeler� �le Akden�z Ün�vers�tes� Proje Gel�şt�rme, Uygulama ve Araştırma Merkez� �şb�rl�ğ� �le uygulamaya koyulmuştur. Projem�z S�v�l Toplum Gel�şt�rme Merkez�'n�n yürütücülüğünü üstlend�ğ� S�v�l Toplum Örgütler� Arasında D�yaloğun Gel�şt�r�lmes�-II h�be programı çerçeves�nde gerçekleşt�r�lecek yerel uygulama, ulusal pol�t�ka hedefler� olan özel b�r engell� hakları projes�d�r.

Projem�z temel olarak Antalya'da �kamet eden 15 yaş altı çocukların eğ�t�m ve sosyal katılım süreçler�nde karşı karşıya kaldığı problemler�n tesp�t�, bu problemlerle kend�ler�n�n ve a�leler�n�n mücadele yöntemler�n�n değerlend�r�lmes� ve elde ed�len sonuçlara göre pol�t�ka uygulayıcılara referans olab�lecek yayınların hazırlanarak kamuoyu �le paylaşılması hedefi çerçeves�nde kurgulanmıştır.

Proje çerçeves�nde yapılan saha çalışmasının b�r ürünü olan bu k�tap �l�m�zde yaşayan 15 yaş altı engell� b�reyler�n ve bu b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n sosyo-kültürel yaşantılarının ne boyutta olduğu ve karşılaştıkları zorluklarla �lg�l� görüşler�n�n ortaya konulması amacı �le hazırlanmıştır. İl�m�zde yaşayan engell�ler�n sosyal hayata katılımı �l�m�z�n gel�şm�şl�k düzey� �le paralel olacaktır. Unutulmamalıdır k� bu katılımın arttırılması �ç�n tüm b�reylere mutlaka görevler düşmekted�r. Engell� b�reyler �ç�n s�nema, konser, alışver�ş, spor alanları g�b� yerlerde fiz�ksel düzenlemeler�n arttırılması ve bu b�reyler�n ulaşımlarının sağlanması engell� b�reyler�n sosyal hayata katılımını arttıracak etkenlerdend�r. Bunun yanında engell�lere yönel�k tutumların poz�t�f yönde değ�şt�r�lmes� b�le engell� b�reyler�n sosyal ortamlarda daha rahat olmalarına yol açacak ve onları rahatlatacaktır. Bu çalışmanın sonuçları �ncelend�ğ�nde engell� b�reyler�n ve bu b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n genel �stekler�n�n de bu yönde olduğu görülmekted�r. Sonuçlar detaylı olarak �ncelend�ğ�nde engell� b�reyler �ç�n yürütülecek projelerde ya da onlara ver�lecek h�zmetlerde neler yapılması gerekt�ğ� görüleb�l�r. Sonuçlar engell�lere yönel�k h�zmet sunan kamu kuruluşları, beled�yeler, hastaneler ve özel kuruluşlar �ç�n rehber olması d�lekler�m�zle…

Unutmayalım k� hep�m�z�n engell� b�reyler �ç�n yapab�leceğ� ve onlardan öğreneb�leceğ� b�r şeyler mutlaka vardır…

ÖNSÖZ

Nurdan ÖZSOYAkt�f Engell�ler GSK Derneğ� Başkanı

BÖLÜM 1. GİRİŞ1.1- ENGEL/ENGELLİLİK NEDİR

Tanım olarak “engell�” sakat ve özürlü kel�meler� yer�ne kullanılsa da bu sözcükler farklı anlamlara gelmekted�r. Özürlü ter�m� "özürlülüğü" odak noktasına koymayı gerekt�ren, yan� özürlülük olgusunu nesnelleşt�ren b�r kavramdır. Buna karşın engell�l�k, hemen olmasa da zamanla bu zorunluluktan kurtulab�lmey�, düşünceler�m�zde yumuşama ve esnekl�k sağlamayı başarab�lecek b�r ter�m olarak görünmekted�r. Son dönemlerde �se alanyazında ve günlük yaşamda “ Yeters�zl�kten etk�lenm�ş b�rey” ya da “ Özel gereks�n�ml� b�rey” tanımı kullanılmaktadır.

1. BM'den engell� tanımı: B�rleşm�ş M�lletler Genel Kurulu'nun kabul ett�ğ� Engell� K�ş�ler�n Hakları B�ld�rges�'nde engell� tanımı şöyle yapılmaktadır. “Normal b�r k�ş�n�n k�ş�sel ya da sosyal yaşantısında kend� kend�s�ne yapması gereken �şler�, bedensel veya ruhsal yetenekler�ndek� kalıtımsal ya da sonradan olma herhang� b�r noksanlık sonucu yapamayanlar”.

2. 5378 Sayılı Özürlüler (Engell�ler) Kanunu: Doğuştan veya sonradan herhang� b�r nedenle bedensel, z�h�nsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yetenekler�n� çeş�tl� derecelerde kaybetmes� neden�yle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereks�n�mler�n� karşılama güçlükler� olan ve korunma, bakım, �y�leşt�rme, danışmanlık ve destek h�zmetler�ne �ht�yaç duyan k�ş� “özürlü” olarak tanımlanmaktadır.

WHO - Dünya sağlık örgütünce yapılan engell� tanımı: Özürlülük kavramına Dünya Sağlık Örgütü, B�rleşm�ş M�lletler ve ILO tarafından farklı bakış açılarından yaklaşılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, özürlülük kavramı hakkında aşağıdak� g�b� hastalık sonuçlarına dayanan, sağlık yönüne ağırlık veren b�r tanımlama ve sınıflama yapmıştır:

Noksanlık (Impa�rment): “Sağlık bakımından “noksanlık” ps�koloj�k, anatom�k veya fiz�ksel yapı ve fonks�yonlardak� b�r noksanlığı veya denges�zl�ğ� �fade eder.”

Özürlülük (D�sab�l�ty): “Sağlık bakımından “Engell�l�k” b�r noksanlık sonucu meydana gelen ve normal sayılab�lecek b�r �nsana oranla b�r �ş� yapab�lme yeteneğ�n�n kaybed�lmes� ve kısıtlanması durumunu �fade eder.”

Malul�yet (Hand�cap): “Sağlık bakımından “malul�yet” b�r noksanlık veya engell�l�k sonucunda, bel�rl� b�r k�ş�de meydana gelen ve o k�ş�n�n yaş, c�ns�yet, sosyal ve kültürel durumuna göre normal sayılab�lecek faal�yette bulunma yeteneğ�n� önleyen ve sınırlayan dezavantajlı b�r durumu �fade eder.”

ALANYAZINDA TANIMLAR

Zedelenme-Sapma: B�rey�n ps�koloj�s�nde, fizyoloj�s�nde ve anatom�s�nde meydana gelen geç�c� ya da kalıcı türden b�r kayıp, görev bozukluğu veya yapı bozukluğuna zedelenme den�r. Erken dönemde anne kaybı, gözler�n görmemes� veya eller�n� kaybetme yürüyememe vb. durumlar zedelenme olarak değerlend�r�leb�l�r.

Yeters�zl�k: Yeters�zl�k geç�c�-kalıcı, g�der�leb�l�r-g�der�lemez, gel�şen-ger�leyen, etk�s� durumdan duruma değ�şeb�len özell�kler göstereb�l�r. Bunlar derecel�d�r. Yeters�zl�k daha çok b�reye bağlıdır, b�reyseld�r.

Özür-Engel: B�rey�n yeters�zl�k yüzünden kend�nden beklenen roller� oynayamaması durumudur. Okuyamama yeters�zl�ğ� neden�yle çocuk öğrenen öğrenc� rolünü oynayamaz. Bu yönüyle engell� sayılır.

ENGELLİLİK TÜRLERİ

Z�h�nsel Engell�: Çeş�tl� derecelerde z�h�nsel yeters�zl�ğ� olan b�reyd�r. Z�h�nsel yeters�zl�ğ� olan b�reyler (mentalretardasyon), Down Sendromundan etk�lenm�ş b�reyler, Fen�lketonür�den etk�lenm�ş b�reyler (z�h�nsel yeters�zl�ğe yol açmışsa) bu grupta yer almaktadır.

İş�tme Engell�: Tek veya �k� kulağında tam veya kısm� �ş�tme kaybı olan b�reyd�r. İş�tme c�hazı kullanan b�reylerde bu grupta yer almaktadır.

Görme Engell�: Tek veya �k� gözünde tam veya kısm� görme kaybı veya bozukluğu olan b�reyd�r. Görme kaybı �le b�rl�kte göz protez� kullananlar, renk körlüğü, gece körlüğü olanlar da bu grupta yer almaktadır.

Ortoped�k Engell�: Kas ve �skelet s�stem�nde yeters�zl�k, eks�kl�k ve fonks�yon kaybı olan b�reyd�r. Kol, ayak, bacak, parmak ve omurgalarında kısalık, eks�kl�k, fazlalık, yokluk, hareket kısıtlılığı, şek�l bozukluğu, kas güçsüzlüğü, kem�k hastalığı olanlar, felçl�ler, serebralpals�, spast�s�tes� ve sp�nab�fida'dan etk�lem�ş b�reyler bu grupta yer almaktadır.

D�l ve Konuşma Engell�: Herhang� b�r nedenle konuşamayan veya konuşmanın hızında, akıcılığında, �fades�nde bozukluk olan ve ses bozukluğu olan b�reyd�r. İş�tme problem� olmadığı halde konuşamayanlar, gırtlağı alınanlar, konuşmak �ç�n alet kullananlar, kekemeler, afaz�, d�l-dudak-damak, çene yapısında bozukluk olanlar bu grupta yer almaktadır.

Ruhsal ve Duygusal Rahatsızlığı Olanlar: Duygu, düşünce ve davranışlardak� normalden farklı örüntüler neden� �le günlük yaşam akt�v�teler�ne tamamlamada, b�reyler arası �l�şk�ler�n� devam ett�rmede güçlük yaşayan b�reyd�r. Depresyon ş�zofren� g�b� hastalıklar bu grupta yer almaktadır.

Süreğen Hastalık: B�rey�n çalışma kapas�tes� ve fonks�yonlarının engellenmes�ne neden olan, tedav� gerekt�ren hastalıklardır (kan hastalıkları, kalp-damar hastalıkları, solunum s�stem� hastalıkları, s�nd�r�m s�stem� hastalıkları, �drar yolları ve üreme yolları hastalıkları, c�lt ve der� hastalıkları, kanserler, endokr�n ve metabol�k hastalıkları, s�n�r s�stem� hastalıkları, HIV bu grupta yer almaktadır.)

D�kkat Eks�kl�ğ� ve H�perakt�v�te Bozukluğu: Çocukta 7 yaşından önce başlayan, en az �k� ortamda (ev, okul) 6 ay süreyle yaşına ve gel�ş�m sev�yes�ne uygun olmayan d�kkat eks�kl�ğ�, aşırı hareketl�l�k, h�perakt�v�te ve dürtüsell�k bel�rt�ler�yle görülen bozukluktur.

Türk�ye İstat�st�k Kurumu (TÜİK, 2010) ver�ler�ne göre ülkem�zdek� Engell� Oranı; Toplam nüfusun %12.29'dur. Yan� ülkem�zde 9 m�lyon engell� b�rey bulunmaktadır.

Antalya'da yaşayan engell� b�rey sayısı: 12136

Okuryazar olmayan engell� sayısı: 3134

İlkokul ve �lköğret�m mezunu engell� sayısı:4302

Orta öğret�m mezunu engell� sayısı: 276

Okul önces�ne devam eden engell� sayısı: 587

İlköğret�m okul ve kurumlarına g�den kaynaştırma öğrenc� sayısı: 1918

İlköğret�m okulu özel eğ�t�m sınıfına g�den engell� öğrenc� sayısı: 626

Ortaöğret�m kurumlarına g�den y�ne kaynaştırma öğrenc�s� sayısı: 244

Ortaöğret�m kurumlarında özel eğ�t�m sınıfına g�den öğrenc� sayısı: 1164

İk�nc� b�r engel� bulunan engell� sayısı: 1074

3-14 yaş arası h�çb�r okula veya rehab�l�tasyon merkez�ne g�tmeyen sayısı: 114'tür.

İLİMİZDEKİ ENGELLİLİK PROFİLİ

TARİHSEL GELİŞİM

Tar�hte engell� b�reylere yönel�k yaklaşımlara bakıldığında;

Esk� Mısır'da M.Ö. 11 ve 12. yüzyıllarda esk� Mısır'da, okullarda ver�len ders k�taplarında şöyle b�r bölüme rastlanmıştır: ''B�r körle gülüp alay etme. B�r cücey� aşağılama. Ağır felçl� b�r �nsanın durumunu daha da zorlaştırma. Tanrı'nın yarattığı z�h�nsel engell� b�r �nsanla alay etme.''

Roma İmparatorluğunda �se, yen� doğan veya çocukluğunun �lk yaşlarında engell� olduğu anlaşılanların babaları tarafından öldürülmes�ne yasa �le �z�n ver�ld�ğ� görülmekted�r.

Ortaçağa gel�nd�ğ�nde �se k�l�sen�n etk�s� �le Engeller�n �çler�nde b�r şeytan olduğuna �nanılmış ve o dönemde doğan engell� bebekler öldürülerek şeytanın ortadan kaldırıldığına �nanılmıştır. Engell� �nsanlar toplumdan �zole ed�lm�ş, böyle �nsanların karakter problemler� olduğu topluma öğret�lmeye çalışılmıştır. Genelde z�h�nsel engell�ler 'Del�' olarak adlandırılmış. Ancak bunların b�r kısmından da özel durumları yüzünden korkulmuş, az da olsa kutsal varlıklar olarak kabul ed�lm�şt�r.

Tar�hte engell� b�reyler toplumsal �let�ş�m zorlukları ve tanılanma �le �lg�l� b�lg� düzey�ndek� eks�kl�klerden dolayı sosyal hayatta yer alamamışlardır. Modern anlamda engell� b�reyler �ç�n �lk rehab�l�tasyon merkezler� 1820'de Almanya'da kurulmuş ve bu b�reyler�n tanılanması, gruplanması ve toplumsal entegrasyonları �le �lg�l� çalışmalar yapılmıştır. Bu gruplama ve tanılama çalışmaları sonucunda engell� b�reyler�n eğ�t�m� ve toplumla kaynaşmaları �ç�n etk�l� b�r çalışmaya g�d�ld�ğ� söyleneb�l�r.

B�r�nc� Dünya Savaşını tak�p eden yıllarda, savaşta yaralanan çok sayıda �nsanın yaşamlarını engell� olarak sürdürmek zorunda kalmaları neden�yle �y�leşt�rme kurumları kurulmaya başlanmıştır. İlk açılan �y�leşt�rme kurumları arasında New York'ta 1917'de açılan Sakatlar ve Maluller Enst�tüsü, 1919'da açılan M�lqeukee Sakatlar Rehab�l�tasyon Merkez� sayılab�l�r. İk�nc� Dünya savaşından sonrak� yıllarda entegrasyon ve normalleşt�rme kavramları ortaya atılmıştır. Savaş sonrasında ortaya çıkan �şgücü açığının, kısmen de olsa savaşta yaralanan engell�lerle karşılanmak zorunda kalınması bu k�ş�ler�n rehab�l�te ed�lmes�n� gündeme get�rm�şt�r.

1950'l� yıllar aynı zamanda �nsan hakları konusundak� görüş ve uygulamaların da yoğun olarak tartışıldığı yıllardır. Bu gel�şmen�n de etk�s�yle, örneğ�n 1950 yılında Cenova Konferansında engell�ler�n sosyal rehab�l�tasyonu gündeme get�r�lerek eğ�t�m, tedav�, meslek� rehab�l�tasyon ve �st�hdam konularında uluslararası standartlar bel�rlenmes� ön görülmüştür. 1952 yılında B�rleşm�ş M�lletler tarafından UNDP, ILO, WHO, UNESCO,CEF, UN g�b� uluslararası kuruluşların katılımının sağlandığı b�r toplantıda yen� b�r bakış açısıyla eğ�t�m ve rehab�l�tasyon programları gel�şt�r�l�rken, engell�lerle �lg�l� konuların da bu kuruluşların programlarına dah�l ed�lmes� �stenm�şt�r.1960'ların sonlarında �se “Sosyal Model” yaklaşımı adı ver�len yen� bakış açısıyla engell�ler�n yaşadıkları sınırlılıklar �le çevresel etkenler ve toplumda engell�lere yönel�k tutumlar arasındak� yakın �l�şk�ye �şaret ed�lerek engell�l�ğ�n toplumsal yanı vurgulanmaya başlanmıştır. Bu yen� anlayış, uluslararası kuruluşların, özell�klede B�rleşm�ş M�lletler ve bağlı örgütler�n engell�l�k pol�t�kalarına yansımıştır. 1969 yılında B�rleşm�ş M�lletler Genel Konsey� Sosyal Kalkınma ve Kalkınma Sürec�ne Da�r B�ld�rgey� yürürlüğe koymuştur. Bu b�ld�rgen�n19. Maddes� z�h�nsel ve bedensel engell�ler�n topluma katılımının arttırılması da dâh�l olmak üzere sağlık, sosyal güvenl�k ve sosyal refah önlemler�n�n alınmasını ön görmekted�r. B�rleşm�ş M�lletler Genel Kurulunun İnsan Hakları Evrensel B�ld�rges�ne ek olarak yayımladığı “Engell� Hakları B�ld�rges�” �le tüm engell�ler�n haklarının d�n, d�l, ırk, c�ns�yet, �deoloj�k ayrım yapılmaksızın garant� altına alındığı vurgulanmıştır. Engell�lere �l�şk�n gel�şmeler 1980'lerden �t�baren artmış, B�rleşm�ş M�lletler Genel Kurulu 3 Aralık 1981 tar�h�nde aldığı b�r kararla o yılı “Engell�ler Yılı” �lan etm�şt�r. Aynı yıl 'fırsat eş�tl�ğ�' kavramı �lk olarak İng�ltere'de b�r s�v�l toplum örgütü tarafından ortaya konulmuştur. Bu kavram 1980 sonrası uluslararası engell�l�k pol�t�kalarını etk�lem�şt�r. Bu süreçte engell�ler�n toplumsal yaşamda yer almalarını sağlamak üzere oluşturulan pol�t�kalar öneml� ölçüde hız kazanmıştır. BM, 1982 yılında “Engell� K�ş�lerle İlg�l� Dünya Eylem Programı'nı yürürlüğe koymuştur. Engell�ler �ç�n Dünya Eylem Planının tavs�ye ett�ğ� faal�yetler�n hükümetlerce uygulanmasını ve tüm dünyada engell�lerle �lg�l� gel�şmeler� sağlamak amacıyla 1983–1992 yıları arası “B�rleşm�ş M�lletler Engell�ler On yılı” �lan ed�lm�şt�r. Bu süre boyunca 10-16 Mayıs Sakatlar Haftası olarak kutlanmıştır.1992'de “B�rleşm�ş M�lletler Engell�ler On yılının kapanış toplantısında her yıl 3 Aralık gününün Engell�ler Günü olarak kutlanması kararlaştırılmıştır.

BM'n�n engell�l�k konusundak� pol�t�kaları Avrupa B�rl�ğ�'n� de etk�lem�ş, üye ülkeler� Engell�ler konusunda fırsat eş�tl�ğ�ne dayalı pol�t�kalar üretmes� �ç�n teşv�k etm�şt�r. Bu kapsamda Avrupa Konsey� tarafından 1980 ve 1990'larda çeş�tl� b�ld�rgeler ve kararlar yayımlanmıştır. Bunlardan engell�l�k konusunda temel çerçeve oluşturan düzenlemelerden b�r� Avrupa Kom�syonu'nun “Engell�ler İç�n Fırsat Eş�tl�ğ�-Topluluğun Yen� Engell�l�k Stratej�s� 1996” başlıklı b�r tebl�ğd�r. Bu stratej�, Engell�ler�n toplumsal yaşamın tüm alanlarında karşılaştıkları engeller�n tanımlanması eş�tl�ğ�nden yararlanmasının önündek� engeller�n ortadan kaldırılmasını vurgulamaktadır. 1999 yılında �mzalanan Avrupa Topluluğu Amsterdam Antlaşmasına �lk kez engell�l�ğe dayalı ayrımcılıkla mücadele ed�lmes�n� �çeren b�r hüküm konulmuştur. Bu hüküm üye ülkeler� bu konuda tedb�rler almakla yükümlü kılmakta ve adaylık sürec�nde olan ülkeler� de bağlamaktadır. B�rl�k, 2000 yılında ayrımcılıkla mücadele konusunda, 2001–2006 yıllarını kapsayan Topluluk Eylem Programı oluşturulması kararını almıştır. Aynı yıl, “İst�hdamda ve İşte Eş�t Muamele D�rekt�fi” yayımlanmıştır. Bu d�rekt�f, �st�hdam ve çalışma konularında d�n veya �nanca, engell�l�ğe, yaşa veya c�nsel yönel�me dayanan ayrımcılık �le mücadele �ç�n genel b�r çerçevey� ortaya koymaktadır. Üye ve aday ülkeler�n bu d�rekt�fle öngörülen hükümler� �ç hukuklarına aktarma yükümlülükler� bulunmaktadır. “Avrupa B�rl�ğ� Temel Haklar Şartı”, Avrupa Konsey� tarafından y�ne aynı yıl kabul ed�lm�şt�r. Bu belge �le ulusal ve uluslararası kaynaklarda yer alan meden�, s�yas�, ekonom�k, sosyal ve toplumsal haklar tek b�r belgede b�r araya get�r�lm�şt�r. Bu belgede engell�ler�n engell�l�ğe dayalı olarak ayrımcılığa maruz bırakılamayacağı hüküm altına alınmaktadır. Avrupa B�rl�ğ� bu belge �le engell� k�ş�ler�n sosyal ve meslek� açıdan �ç�nde yaşadıkları topluma katılıp katkıda bulunmalarını sağlayacak önlemlerden yararlanma haklarını tanıdığını ve bu haklara saygı duyduğunu bel�rtm�şt�r. 2003 Yılı Avrupa Konsey� tarafından “Avrupa Engell�ler Yılı” olarak �lan ed�lm�şt�r. Engell�ler Yılı süres�nce üye ülkelerde engell�ler konusunda b�l�nç düzey�n�n arttırılmasına yönel�k faal�yetler düzenlenm�şt�r. Türk�ye Büyük M�llet Mecl�s� tarafından 03.12.2008 tar�h ve 5825 sayılı kanunla B�rleşm�ş M�lletler Engell� K�ş�ler�n Hakları Sözleşmes� onaylanmış ve �ç hukukumuza g�rm�şt�r.Bu sözleşmede engell�ler�n tüm �nsan haklarından ve temel özgürlükler�nden tam ve eş�t b�r şek�lde yararlanacağı, toplumda kend� seç�mler� doğrultusunda özgür ve bağımsız yaşama haklarına sah�p oldukları, engell�lere fırsat eş�tl�ğ� tanınacağı, b�lg�ye ve çevreye er�ş�l�rl�kler�n�n sağlanacağı, ayrımcılığın h�çb�r şekl�n�n yapılamayacağı, engell� çocukların b�reysel gel�ş�m özell�kler�ne ve k�ml�kler�n� koruma haklarına saygı göster�leceğ� vurgulanmaktadır. Sözleşmeye �mza atan ülkeler bu genel �lkeler doğrultusunda tüm önlemler� almakla yükümlüdürler.

Ülkemizde engelli bireylerin eğitimine 1889 yılında İstanbul Ticaret Mektebi bünyesinde işitme engelli çocuklara eğitim veren bir okulun açılması ile başlanılmıştır. Daha sonra bu okula görme engellilerle ilgili bir bölüm eklenmiş, okul 30 yıl eğitim verdikten sonra kapatılmıştır.

1921 yılında Özel İzmir Sağırlar-Körler Okulu açılmış ve bu okul 1924 yılından 1950 yılına kadar Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı'na bağlı olarak özel eğitim hizmetlerini sürdürdükten sonra aynı yıl Millî Eğitim Bakanlığı'na devredilmiştir.

1950 yılından 1980 yılına kadar Özel Eğitim Hizmetleri, İlköğretim Genel Müdürlüğü bünyesinde bir şube müdürlüğü tarafından yürütülmüştür.

Marshall Planı çerçevesinde Ülkemize gelen Amerika'lı uzmanların eğitimimizdeki çeşitli geliştirme ve yenileştirme faaliyetleri sırasında, eğitimde ve özellikle rehberlikte kullanılacak ölçme araçlarını geliştirmek üzere Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'na bağlı bir Test-Araştırma Bürosu 1955 yılında kurulmuştur. Bu büro rehberlikte bazı ölçme araçları üzerinde çeşitli çalışmalar yapmış, ancak sonraki yıllarda çeşitli örgütsel düzenlemeler sırasında kapatılmıştır.

1.2- ENGELLİLER VE SOSYAL YAŞAMÜlkeler�n gel�şm�şl�k düzey�n�n bel�rlenmes�nde en öneml� ölçütlerden b�r� de o

ülkedek� engell� b�reyler�n sosyal yaşamda yer almalarının hang� düzeyde olduğudur. Engell�ler, yaşadıkları toplumda b�rçok olumsuzlukla karşılaşab�lmekte bu olumsuzluklar sosyal hayata katılımda karşılaşılan fiz�ksel eks�kl�klerden toplumsal tutum ve davranışlara kadar uzun b�r ç�zg� oluşturab�lmekted�r. Ülkeler arasında farklılıklar görülse de toplumların engell�lere karşı tutum ve davranışları genelde benzerl�kler göstermekted�r. B�lg� eks�kl�ğ�, k�ş�sel duyarsızlık, uygunsuz yaklaşımlar, olumsuz tutum ve davranışlar, fiz�ksel çevre düzenlemeler�n�n yeters�zl�ğ�, engell� b�reyler�n sıklıkla karşılaştığı durumlardır. Engell� b�reyler�n yaşam standartlarının artırılması, bu b�reyler�n toplumsal hayata katılmaları ve üretken b�r b�rey olarak kend�ler�n� gerçekleşt�reb�lmes�yle sağlanab�l�r. Engell� b�reyler�n sürekl� sosyal yardımlarla temel �ht�yaçlarının g�der�lmes�n�n yanında toplumdak� tüm b�reyler g�b� bağımsız yaşamalarının sağlanması öneml�d�r ve bu onların tüm alanlarda daha yetk�n hale get�r�lmes� �le mümkündür.

Engell� b�reyler�n daha �y� b�r yaşam düzey�ne kavuşturulması tüm toplumun sorumluluğudur. Engell�l�k nedenden bağımsız olarak b�rey�n sosyal yaşamını temelden etk�ler. Engell� b�reyler�n bağımsız olarak yaşamını sürdürme, eğ�t�m, gel�şme, sosyal katılım olanakları sınırlı olab�lmekted�r. Bu sınırlılığın engell� b�reyler�n yaşamında en az düzeyde ortaya çıkması toplumsal düzenlemelerle mümkündür. Engell�ler�n toplumla bütünleşt�r�lmes� engell� b�reyler�n bağımsız ya da en az kısıtlayıcı ortamlarda yaşam koşullarının kend�s�ne sağlanması �le mümkündür.Bu koşullar, m�mar� düzenlemelerden, �ş hayatına katılıma, yasal düzenlemelerden toplumsal tutumların poz�t�f yönde değ�şt�r�lmes�ne kadar gen�ş b�r alan oluşturmaktadır.

Engell�ler genell�kle eğ�t�m, �st�hdam, ulaşım ve sağlık g�b� alanlarda öneml� sorunlarla karşılaşmakta ve toplum �ç�nde yer almakta zorlanmaktadır. Buna karşın �nsanların genell�kle engell�ler hakkında yanlış b�lg�lere ve olumsuz duygulara sah�p oldukları, dolayısıyla da olumsuz tutum ve davranışlarda bulundukları görülmekted�r. Bunun yanında engell�lere yönel�k önyargılar ve

ayırımcılık toplumda sık olarak görüleb�lmekted�r. Bu nedenle olumsuz tutumların, önlenmes�ne yönel�k tedb�rler�n alınması, tutum değ�şt�rme programlarının oluşturulması çok öneml�d�r. D�ğer b�reyler genel olarak engell�l�k ve engell�ler hakkında b�l�msel olarak doğru b�lg�lere sah�p olmadıkları g�b�, engell�lere yönel�k tutumlarının olumsuz ve zarar ver�c� olduğunun bazen farkında olmamaktadırlar. Toplum tüm b�reyler�, engell�lere �l�şk�n tutumlarını,gereken düzenlemeler� yapmalıdır. Toplumsal bütünleşmen�n önünde b�r engel oluşturan olumsuz tutumları ortadan kaldırmak engell�ler�n toplumla bütünleşmeler�n� sağlamak, toplumsal duyarlılığı arttırmak, uygun stratej�ler, program ve pol�t�kalar gel�şt�r�lmek �ç�n engell�ler ve engell� yakınlarının sorunlarını bel�rlemek öneml�d�r. Bu çalışmada genel amaç engell� b�reyler�n sosyal yaşamlarının �l�m�zde ne düzeyde olduğu ve sosyal yaşamlarında karşılaştıkları güçlükler�n tesp�t ed�lmes�d�r. Bu yapılırken hem engell� b�rey�n kend�s�n�n hem de engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n karşılaştığı güçlükler ortaya konularak çözüm aranması ve gerekl� düzenlemeler�n yapılmasıdır. Bu t�p çalışmaların sonuçlarının engell�ler �le �lg�l� çalışmaların desenlenmes� sürec�nde d�kkate alınması hem sürec�n daha etk�l� olmasında hem de engell�ler�n sosyal hayata katılımının arttırılmasında oldukça yardımcı olacaktır.

1.3- ENGELLİLERİN EĞİTİMİNDEKAYNAŞTIRMA UYGULAMALARI

Özel eğ�t�m tar�h�ne bakıldığında, engell� b�reyler�n önceler� toplum dışına �t�ld�kler� görülmekted�r. İlerleyen zamanla b�rl�kte, dünyada �nsancıl ve demokrat�k görüşler etk�l� olmaya başlayınca, engell� b�reyler�n tüket�c� değ�l üret�c� olmalarını sağlama, onların da b�rey olduklarını görme fikr� gel�şm�ş ve eğ�t�mler�ne önem ver�lmeye başlanmıştır. Sonraları engell� b�reyler, kısmen kabul görerek eğ�t�m almaya başlamışlar, ancak bu eğ�t�m, tamamen ayrıştırma esasına dayanmıştır. Engell� b�reyler�n eğ�t�m�nde ortaya çıkan �lk uygulamalardan olan Özel sınıflar, normal okulların bünyeler�nde açılan ve burada eğ�t�lecek çocuklar �ç�n özel olarak hazırlanmış programları uygulayan sınıflardır. Başlangıçta normal okullarda açılan özel sınıflara, her tür davranış bozukluğu gösteren çocuklar alınmıştır. Sonraları, çeş�tl� davranış bozuklukları gösterenler �le z�h�nsel engel� olanlar homojen gruplara ayrılarak, özel olarak hazırlanmış eğ�t�m programlarının gel�şt�r�lmes�ne başlanmıştır. İlk özel sınıf A.B.D.'nde 1896'da Prov�dence'de açılmıştır. 1930 yılında yapılan “Sakat Çocuklar Konferansı” sonucunda, tüm özürlüler�n eğ�t�mler�n�n devlet sorumluluğu altına alınmasıyla, özel sınıfların daha çok rağbet gördüğü, sayılarının da g�tt�kçe arttığı d�kkat çekmekted�r. 1960'ların sonlarına doğru, özel sınıf uygulamaları, toplum tarafından eleşt�r�lmeye ve daha az savunulmaya başlanmıştır. 1968'de Dunn �le b�rl�kte özürlü çocukları b�r araya toplayarak, onları aynı yerde eğ�tmen�n, onların olumsuz et�ketler�n� güçlend�receğ� görüşü güç kazandı. Bu aynı zamanda, engell� b�reyler�n hem kend� öz beklent�ler�n�

saptamada hem de öğretmenler�n, onları değerlend�rmeler�nde bazı olumsuz etk�ler ortaya çıkarab�lecekt�r. Zamanla, özel sınıfların beklen�ld�ğ� g�b� sonuçlar vermed�ğ�, engell� b�reyler�n olanaklar ölçüsünde normal sınıflara yerleşt�r�lmeler�n�n daha yararlı olacağı düşünces�n�n güç kazandığı görülmekted�r. 1975 yılında Amer�ka B�rleş�k Devletler�'nde, P.L. 94-142 (Publ�cLaw) sayılı kanunun yürürlüğe g�rmes�nden �t�baren, engell� b�reyler�n, olanaklar elverd�ğ�nce normallere yakın olarak eğ�t�lmes� görüşü, bu ülkede yasallaşarak d�ğer ülkelere örnek olmuştur.

Ülkem�zde �se, engell� b�reyler�n eğ�t�mler�ne yönel�k çalışmalar, batı ülkeler�ne oranla, oldukça geç başlamıştır. Bu konuda, ülkem�zde �lk adım, 1952-53 öğret�m yılında �k� �lkokulda Alt Özel Sınıf açılması olmuştur. 1955 yılından başlamak üzere, Engell� çocukların tanılanmaları ve yönlend�r�lmeler� amacıyla “Ps�koloj�k Serv�s Merkezler�” açılmaya başlanmıştır. Bu merkezler daha sonra “Rehberl�k ve Araştırma Merkezler� ”ne dönüşmüşlerd�r. Gel�şm�ş ülkelerde, engell� b�reyler�n eğ�t�m�nde zorunluluklar olmadıkça, ayrı yerde eğ�t�m uygulamalarına başvurulmadığı görülür. Olanakların elverd�ğ� ölçüde, engell� b�reyler�n normallere yakın yerlerde veya onlarla b�rl�kte eğ�t�lmes�ne çalışılmaktadır. Bu nedenle, Özel Eğ�t�m Öğretmenler�n�n büyük b�r bölümü, özell�kle Eğ�t�leb�l�r Z�h�nsel Engell� Çocuklar'ın ayrı yerde eğ�t�m yöntem�yle eğ�t�lmeler�n�n yer�ne, normal çocuklarla b�rl�kte, normal sınıflarda eğ�t�me almalarını önermekted�rler. B�l�msel araştırma sonuçları ve �nsancıl ps�koloj�n�n hâk�m olmasıyla, engell� b�reyler�n eğ�t�mler�nde, ayrıştırmanın uygun olmadığı, bu k�ş�ler�n mümkün olduğunca normal yaşıtlarıyla b�rl�kte olmaları gerekt�ğ� görüşü ağırlık kazanmaya başlamıştır. Bu görüşler sonucunda, her b�r engell� b�rey�n, yetenekler�n�n elverd�ğ� ve gerekl� şartların uygunluğu ölçüsünde, normal yaşıtlarıyla b�rl�kte eğ�t�lmeler� metodu yaygın b�ç�mde uygulanmaya başlamıştır.

Kaynaştırma kısaca; Gerekt�ğ�nde Sınıf Öğretmen�'ne ve/veya Engell� Öğrenc�ye Özel Eğ�t�m Uzmanları tarafından, destek özel eğ�t�m h�zmetler� sağlanması koşuluyla, Engell� Öğrenc�ler�n, b�reysel özell�kler� göz önüne alınarak, normal eğ�t�m ortamında ve normal yaşıtlarıyla b�rl�kte eğ�t�lmeler�d�r. Bu yöntem, eğ�t�mde olumsuz b�reysel farkların yer�ne, normal ve olumlu ortak özell�kler� ön plana çıkarmayı esas almaktadır ve en az kısıtlayan çevrey� uygun görmekted�r. Z�ra kısıtlayıcı çevreler�n, engell� b�reyler� gerçek yaşama değ�l, aşırı korumacılık tutumlarına dayanarak, gerçek dışı b�r dünyaya hazırladığı savunulmaktadır. Engell� b�reyler, yaşamlarında karşılaşacakları normal b�reylerle ne kadar çok ve ne kadar erken karşılaşırlarsa, toplumla bütünleşmede o kadar başarılı olacaklardır. Kaynaştırmanın kökler�n� oluşturan, eğ�t�mde en az kısıtlayıcı çevre uygulaması, engell� öğrenc�ler�n, zamanlarını �mkânlar elverd�ğ� ölçüde normal öğrenc�lerle b�rl�kte geç�rmeler� olarak tanımlanmaktadır.En az kısıtlayıcı çevre olarak, normal okullar ve bu okullardak�, program ve fiz�ksel ortam açısından düzenlenm�ş normal sınıflar öner�lmekted�r.Bununla b�rl�kte, kaynaştırma programlarının başarıya ulaşmasının bazı ön şartlara bağlı olduğu düşünülmekted�r.

Başta, kaynaştırma sınıfındak� öğretmen ve normal öğrenc�ler olmak üzere, okuldak� tüm öğretmenler�n ve öğrenc�ler�n, hatta çalışan personel�n ve vel�ler�n bu konuda b�lg�lend�r�lmeler�n�n, program ve fiz�ksel çevre açısından özel eğ�t�m önlemler�n�n alınmasının kaynaştırma uygulamalarının en öneml� bölümü olduğu savunulmaktadır. Bu koşullar sağlanmadan yapılacak b�r kaynaştırma programının, engell� öğrenc�n�n yararına değ�l, zararına olab�leceğ� görüşüne yer ver�lmekted�r. Böyle b�r durumda, engell� öğrenc�n�n daha fazla et�ketlenmes�, arkadaşları tarafından daha fazla redded�lmes� ve akadem�k olarak da başarısız olması olasılığından söz ed�lmekted�r. Bu nedenle, normal öğrenc�ler �le eğ�t�m alacak olan engell� öğrenc�n�n, zekâ bölümü, uyum yeteneğ�, okulda görev alacak olan eğ�t�c� personel, okuldak� normal çocuklar, yönet�c�ler ve yakın çevren�n bu konudak� eğ�t�mler� ve tutumları, yapılacak eğ�tsel ve fiz�ksel düzenlemeler, kaynaştırma s�stem�n�n öneml� öğeler�n� oluşturmaktadır. Öğretmenler�n ve sınıftak� normal öğrenc�ler�n, bu konuda yeter�nce b�lg�l� olmamaları, sınıftak� engell� - normal öğrenc� oranının gel�ş�güzel olarak saptanması, normal öğrenc�ler�n a�leler�n�n bu konudan habers�z olmaları, uygun eğ�t�msel ve fiz�ksel düzenlemeler�n yapılmaması, uygulama hatası olarak kabul ed�lmekted�r. Kaynaştırmada temel amaç; özürlü b�reylere, kısıtlayıcı olmayan b�r çevrede, �nsan olmanın verd�ğ� haklara dayanarak, normal yaşıtlarıyla b�r arada eğ�t�m vermekt�r. Bu amaca ulaşmada gerekl� olan bazı ön koşullar vardır. Uygun fiz�ksel ortam, yeterl� araç gereç yanında d�ğer şartlar, şu şek�lde sıralanmaktadır;

1- Kaynaştırma, b�r ek�p �ş�d�r. Bu uygulamada öğretmenler, özel eğ�t�m uzmanları, yönet�c�ler, müfett�şler, okuldak� yardımcı personel, önem ve gerekl�l�k açısından bu konuda b�lg�lend�r�lmel�, engell� öğrenc�lerle beraber olmaya hazır duruma get�r�lmel�d�rler.

2- Engell� ve normal öğrenc�ler ve bu öğrenc�ler�n a�leler�, konu �le �lg�l� b�lg�lend�r�lmel�, bu programların gerekl�l�ğ�ne �nandırılmalıdırlar.

3- Bu konuda çalışmak �ç�n �stekl�, b�reysel farklılıklara ve farklılığın get�rd�ğ� değ�ş�k gereks�n�mlere duyarlı uzmanların, hazırladığı b�reysel eğ�t�m programları ve özel çalışma planları gerekmekted�r.

B�reysel farklılığı olan öğrenc�lerle çalışmak, farklı k�ş�l�k özell�kler� gerekt�rmekted�r. Bu yüzden, kaynaştırma programlarına katılacak her b�r personel, her şeyden önce bu konuda �stekl� olmalıdır. Ancak, �stekl� olmanın gerekl� ama yeterl� olmadığına, bu alanda eğ�t�ml� olmalarına ek olarak, programlarla �lg�l� s�steml� ve per�yod�k olarak b�lg�lend�r�lm�ş olmalarına, hatta bu konuda deney�ml� olmaları gerekmekted�r. Özell�kle, kaynaştırma programlarında görev alacak olan sınıf öğretmenler�n�n, k�ş�l�k ve akadem�k özell�kler� ayrı ayrı �ncelenmel�, konuya uygunlukları t�t�zl�kle gözden geç�r�lerek bu alanda görev almaları sağlanmalıdır. Artık yurtdışında “Kaynaştırma mı, ayrı okulda eğ�t�m m�'' sorusuna değ�l, “Nasıl daha başarılı b�r kaynaştırma'' sorusuna yanıt aranmaktadırlar. Hatta artık kaynaştırmanın kısm� zamanlı veya tam zamanlı olup olmaması değ�l, nasıl tam zamanlı kaynaştırma yapılacağı tartışılmaktadır.

ENGELLİLİK VE ÇOCUKLAR

Dünya nüfusunun yaklaşık %10'unun, başka b�r �fade �le 600 m�lyonun üzer�nde k�ş�n�n engell� olduğu tahm�n ed�lmekted�r. Engell�ler ve a�leler�yle b�rl�kte, dünya nüfusunun yarıya yakın b�r kısmının engell�l�kten etk�lend�ğ� açıktır.

Engell�l�k yet�şk�nl�kte �st�hdama katılımın önünde b�r engel oluşturmaktayken, küçük yaşta eğ�t�me er�ş�m� engellemekted�r. Gel�şmekte olan ülkelerde, engell� çocukların sadece %2's� eğ�t�m alab�lmekted�r. Ülkeden ülkeye oranlar değ�şmekle b�rl�kte, �şs�zl�k oranları, genel nüfusun �şs�zl�k oranlarının her zaman çok üzer�nde olmaktadır. Dünya Bankası tarafından 2002 yılında yapılan araştırma, eğ�t�m ve �st�hdam olanaklarından s�stemat�k şek�lde dışlanan engell�ler�n 'yoksullar arasında en yoksul' kes�m� oluşturduğunu ortaya koymuştur.

Engell�ler�n karşılaştıkları sorunların kaynağında, engell�ler�n fiz�ksel durumu �le sağlık durumu olduğunu vurgulayan tıbb� model�n yakın zamanlara kadar hak�m model olması bulunmaktadır. Engell� b�reyler�n tedav� ve rehab�l�tasyonuna odaklı bu yaklaşım, engeller� kaldırıcı ve fırsat eş�tl�ğ� sağlayıcı olmaktan uzaktır.

Farklı kültürlerde engell�l�k kavramına atfed�len anlam değ�şmekted�r. Farklılıklar toplumsal yaşamda ( eğ�t�m, �st�hdam vb ) zorluklar yaratıyor, d�ğerler�ne göre toplumsal yaşama katılım zorlaşıyor ya da �mkansızlaşıyorsa engellenmeden söz ed�yoruz demekt�r.

B�rleşm�ş M�lletler Engell� K�ş�ler�n Haklarına Da�r Sözleşme ye göre Engell� k�ş�ler, çeş�tl� engellerle karşılıklı etk�leş�mler� neden�yle başkaları �le eş�t olarak topluma tam ve etk�n olarak katılmalarını engelleyeb�lecek uzun döneml� fiz�ksel, ruhsal, z�h�nsel veya duyusal rahatsızlıkları bulunan k�ş�lerd�r. Aynı sözleşmen�n G�r�ş bölümünün (r) bend� taraf devletlere Engell� çocukların, ötek� çocuklarla eş�t olarak bütün �nsan hakları ve temel özgürlüklerden tam olarak yararlanmaları gerekt�ğ�n� kabul ederek ve bu konuda Çocuk Hakları Sözleşmes�'ne taraf olan Devletler�n bu amaçla üstlend�ğ� yükümlülükler� hatırlatmaktadır.

ENGELLİ ÇOCUK TANIMI VE EĞİTİM HAKKININ ULUSLAR ARASI SÖZLEŞMELER İLE ULUSAL MEVZUAT BAKIMINDAN

DEĞERLENDİRİLMESİ :

Ulusal yasalarca daha erken yaşta reş�t sayılma har�ç, 18 yaşın altındak� her �nsan çocuk sayılır. Türk Meden� Kanunun 28.maddes�ne göre de 'k�ş�l�k'çocuğun sağ olarak tamamı �le doğduğu anda başlar ve ölümle sona erer. Aynı maddeye göre çocuk, hak ehl�yet�n�, sağ doğmak koşulu �le ana rahm�ne düştüğü andan başlayarak elde eder. Yukarıdak� kısaca özetled�ğ�m�z tanımların ışığında, Çocuk Haklarını engell� çocuklar bağlamında değerlend�rmek ayrı b�r bakış açısı gerekt�rd�ğ� açıktır.

1.4- ENGELLİLER VE HUKUK

Çocuk Hakları Sözleşmes� 1. Maddes� çocuklar arasında her türlü ayrımcılığı yasaklamaktadır.

“Taraf Devletler, bu Sözleşme'de yazılı olan hakları kend� yetk�ler� altında bulunan her çocuğa, kend�ler�n�n, ana–babalarının veya yasal vas�ler�n�n sah�p oldukları, ırk, renk, c�ns�yet, d�l, s�yasal ya da başka düşünceler, ulusal, etn�k ve sosyal köken, mülk�yet, sakatlık, doğuş ve d�ğer statüler neden�yle h�çb�r ayrım gözetmeks�z�n tanır ve taahhüt ederler.”

B�rleşm�ş M�lletler Engell� K�ş�ler�n Haklarına Da�r Sözleşmen�n Engell� Çocuklar başlıklı 7. Maddes� Çocuk Hakları Sözleşmes�ne yaptığı yollamaya ek olarak aşağıdak� düzenlemey� get�rm�şt�r.

Madde 7 Engell� çocuklar

1. Taraf Devletler, engell� çocukların ötek� çocuklarla eş�t b�r b�ç�mde bütün �nsan hakları ve temel özgürlüklerden tam olarak yararlanmalarını sağlamak �ç�n gerekl� bütün önlemler� alacaklardır.

2. Engell� çocuklarla �lg�l� olarak alınan bütün önlemlerde çocukların menfaatler�, d�kkate alınacak temel husus olacaktır.

3. Taraf Devletler, engell� çocukların yaşları ve olgunluk düzeyler�ne göre görüşler�ne gerekl� önem ver�lerek kend�ler�n� etk�leyen bütün konulardak� görüşler�n� ötek� çocuklarla eş�t olarak serbestçe �fade etme hakkına sah�p olmalarını ve bu hakkın gerçekleşt�r�lmes� �ç�n engell� çocuklara engell�l�k yardımında ve yaşlarına uygun yardımda bulunulmasını sağlayacaklardır.

Çocuk Hakları Sözleşmes� 14. Maddes� 2. Bend� :

“Taraf Devletler, ana–babanın ve gerek�yorsa yasal vas�ler�n; çocuğun yetenekler�n�n gel�şmes�yle bağdaşır b�ç�mde haklarının kullanılmasında çocuğa yol gösterme konusundak� hak ve ödevler�ne, saygı göster�rler.”

Çocuk Hakları Sözleşmes� 18. Maddes� düzenlemes� �se şöyle :

“Taraf Devletler, çocuğun yet�şt�r�lmes�nde ve gel�şmes�n�n sağlanmasında ana–babanın b�rl�kte sorumluluk taşıdıkları �lkes�n�n tanınması �ç�n her türlü çabayı göster�rler.

Çocuğun yet�şt�r�lmes� ve gel�şt�r�lmes� sorumluluğu �lk önce ana–babaya ya da durum gerekt�r�yorsa yasal vas�lere düşer. Bu k�ş�ler herşeyden önce çocuğun yüksek yararını gözönünde tutarak hareket ederler.”

Bu Sözleşme'de bel�rt�len hakların güvence altına alınması ve gel�şt�r�lmes� �ç�n Taraf Devletler, çocuğun yet�şt�r�lmes� konusundak� sorumluluklarını kullanmada ana–baba ve yasal vas�ler�n durumlarına uygun yardım yapar ve çocukların bakımı �le görevl� kuruluşların, faal�yetler�n ve h�zmetler�n gel�şmes�n� sağlarlar.

Engell�ler Kanununun Genel Esaslar başlıklı 4. Maddes�

g) Engel� olan çocuklara yönel�k h�zmetlerde çocuğun üstün yararının gözet�lmes� esastır.

h) Engel� olan kadın ve kız çocuklarının çok yönlü ayrımcılığa maruz kalmaları önlenerek hak ve özgürlüklerden yararlanmalarının sağlanması esastır.

Maddeler�nde uluslar arası sözleşmeler�n temel �lkeler�n� tekrarlamıştır. Engell�ler Kanununda “engell� kız çocukları” şekl�nde ayrı b�r düzenlemen�n yer alması �lg�nçt�r.

Bu düzenlemen�n genel mevzuatta karşılığını Meden� Kanunun Eğ�t�m başlıklı 340. Maddes�nde görüyoruz.

“ Ana ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğ�t�rler ve onun bedensel, z�h�nsel, ruhsal, ahlak� ve toplumsal gel�ş�m�n� sağlar ve korurlar.

Ana ve baba çocuğa, özell�kle bedensel ve z�h�nsel “engell�” olanlara, yetenek ve eğ�l�mler�ne uygun düşecek ölçüde, genel ve meslek� b�r eğ�t�m sağlarlar.”

Meden� Kanunun bu düzenlemes� engel� çocuğu olan çalışan anneler �ç�n 5510 sayılı Sosyal S�gortalar ve Genel Sağlık S�gortası Kanununda da karşılığını bulmaktadır. Kanunun 28maddes� 8. fıkrası �le daha önce sosyal güvenl�k hukukunda olmayan ve kapsama g�ren kadın s�gortalıların yaşlılık s�gortası açısından hem pr�m ödeme gün sayısını artıran ve hem de emekl�l�k yaşı �nd�r�m� avantajı get�ren yen� b�r düzenlemeye yer ver�lm�şt�r. Buna göre; “Emekl�l�k veya yaşlılık aylığı bağlanması taleb�nde bulunan kadın s�gortalılardan başka b�r�n�n sürekl� bakımına muhtaç derecede ağır engell� çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe g�rd�ğ� tar�hten sonra geçen pr�m ödeme gün sayılarının dörtte b�r�, pr�m ödeme gün sayıları toplamına eklen�r ve eklenen bu süreler emekl�l�k yaş hadler�nden de �nd�r�l�r.Böylece engell� çocuğu olan ebeveyne çocuğun bakımının kolaylaşması amaçlı düzenleme get�r�lm�şt�r.

Anayasamızın 42. Maddes� hükmü “K�mse eğ�t�m ve öğret�m hakkından yoksun bırakılamaz” demekted�r.

Engell�ler Hakkında Kanunun Eğ�t�m ve Öğret�m Başlıklı 15. Maddes� �se

“H�çb�r gerekçeyle engell�ler�n eğ�t�m alması engellenemez. Engell�ler, özel durumları ve farklılıkları d�kkate alınarak, yaşadıkları çevrede bütünleşt�r�lm�ş ortamlarda, eş�tl�k temel�nde, hayat boyu eğ�t�m �mkânından ayrımcılık yapılmaksızın yararlandırılır.

Genel eğ�t�m s�stem� �ç�nde engell�ler�n her sev�yede eğ�t�m almasını sağlayacak bütünleşt�r�c� planlamalara yer ver�l�r.” Hükmünü get�rmekted�r.

İlköğret�m Kurumları Yönetmel�ğ�nde değ�ş�kl�k Yapılmasına Da�r Yönetmel�k madde 6.

f) Özel eğ�t�m gerekt�ren ve korunmaya muhtaç çocuklar �ç�n özel önlemle alınır.”

n) Özel eğ�t�me �ht�yacı olan b�reyler�n akranları �le b�rl�kte kaynaştırma uygulamaları yoluyla eğ�t�mler�n� sürdürmeler� esastır. Bu öğrenc�ler eğ�t�mler�n� akranları �le b�rl�kte aynı sınıfta sürdüreb�lecekler� g�b� okulların bünyes�nde açılacak özel eğ�t�m sınıflarında da sürdüreb�l�rler. Kaynaştırma yoluyla eğ�t�m uygulamalarında özel eğ�t�m �le �lg�l� mevzuat hükümler� uygulanır.

Hükümler�n� get�rmekte ve y�ne aynı yönetmel�ğ�n 32. Maddes�nde get�r�len düzenleme �le her engell� çocuğun durumuna uygun hazırlanacak B�reyselleşt�r�lm�ş Eğ�t�m Programı �le eğ�t�mden maks�mum fayda alması sağlanmaya çalışılmıştır.

Hukukun temel prens�pler�nden normlar h�yerarş�s� özell�kle dağınık b�r mevzuat olan Engell� Hukukunda büyük önem arz etmekted�r. Toplum olarak engell� b�reyler�n sorunlarına “yardım” temell� yaklaşım hakların hayata geçmes�n�n önünde büyük b�r engel teşk� l ederken, mevzuat ın dağınıklığı/çeş�tl�l�ğ�, kanunu uygulayıcıların kanunun yorumunda engell� leh�ne uygulamada �steks�zl�kler�, sorunun daha da büyümes�ne sebeb�yet vermekted�r.

Mevzuata göre engell� çocukların eğ�t�m hakkından yararlanması �ç�n tüm düzenlemeler mevcuttur ancak Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneğ� tarafından yayınlanan İzleme Raporu ver�ler�ne göre, “engell� b�reyler arasındak� okuma yazma b�lmeme oranının, toplumun d�ğer kes�mler�ndek� okuma yazma b�lmeme oranından bel�rg�n şek�lde yüksek olduğu” görülmekted�r. Z�h�nsel engel grubu dışarıda bırakıldığında, ortoped�k, �ş�tme, ruhsal duygusal engel ve süreğen hastalık kategor�s�ndek� engel gruplarının tümünün okuma yazma b�lmeme oranının %24-%33 bandında seyrett�ğ� görülmekted�r. İşte bu ver�, engell� b�reyler�n eğ�t�m h�zmetler�nden fırsat eş�tl�ğ� �çer�s�nde faydalanamadığının açık ve yalın b�r gösterges� n�tel�ğ�nded�r. Bu olumsuz tabloda, engell�ler�n eğ�t�m kurumlarına g�d�şler�nden, eğ�t�m kurumları �ç�nde yaşadıkları er�ş�m sorunlarına, eğ�t�m �çer�kler�n�n uygunluğundan, b�lg�ye er�ş�m koşullarındak� sorunlarına kadar b�rçok faktörün rol oynadığı açıktır. Bu faktörler�n hang�s�n�n ağırlıklı etk�ye sah�p olduğunun anlaşılması, araştırılmaya muhtaç b�r konudur.”

KAYNAKÇA

1) Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu,27/08/2009 tar�hl� 2009/5 sayılı Raporu; T.C. Başbakanlık Özürlüler İdares� Başkanlığı Faal�yetler�n�n Denet�m� �le Özürlü B�reyler, Yakınları ve Toplumun Bütün Kes�mler�nde Özürlülük Konusunda Toplumsal B�l�nç ve Duyarlılık Oluşturulması Amacıyla Yapılan Çalışmaların Değerlend�r�lmes� ve Bu Tür Çalışmaların Düzenl� ve Ver�ml� Şek�lde Yürütülmes� ve Gel�şt�r�lmes� İç�n Alınması Gereken Tedb�rler

2) Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneğ� tarafından yayınlanan Mevzuattan Uygulamaya Engell� Hakları İzleme Raporu

ENGELLİ ÇOCUKLAR İLE İLGİLİ TÜRKİYE'NİN TARAF OLDUĞU ULUSLAR ARASI SÖZLEŞMELER VE ULUSAL

MEVZUATTAN BAZI ÖRNEKLER

Çocuk Haklarına Da�r Sözleşme :

Madde 21

Evlât ed�nme s�stem�n� kabul eden ve/veya buna �z�n veren Taraf Devletler, çocuğun en yüksek yararlarının temel düşünce olduğunu kabul edecek ve aşağıdak� �lkeler� gerçekleşt�receklerd�r:

a. B�r çocuğun evlât ed�n�lmes�ne ancak yetk�l� makam karar ver�r. Bu makam uygulanab�l�r yasa ve usullere göre ve güven�l�r tüm b�lg�ler�n ışığında; çocuğun, ana–babası, yakınları ve yasal vas�s�ne göre durumunu göz önüne alarak ve gereken durumlarda tüm �lg�l�lerle yapılacak görüşme sonucu onların da evlât ed�nme konusundak� onaylarını alma zorunluluğuna uyarak, kararını ver�r;

b. Çocuğun kend� ülkes�nde elver�şl� b�ç�mde bakılması mümkün olmadığı veya evlât ed�necek veya yanına yerleşt�r�lecek a�le bulunmadığı takt�rde, ülkeler arası evlât ed�nmen�n çocuk bakımından uygun b�r çözüm olduğunu kabul ederler;

c. Başka b�r ülkede evlât ed�n�lmes� düşünülen çocuğun, kend� ülkes�nde mevcut evlât ed�nme durumuyla eşdeğer olan güvence ve ölçülerden yararlanmasını sağlarlar;

d. Ülkeler arası evlât ed�nmede, yerleşt�rmen�n �lg�l�ler bakımından yasadışı para kazanma konusu olmaması �ç�n gereken bütün önlemler� alırlar;

e. Bu maddedek� amaçları, uygun olduğu ölçüde, �k�l� ya da çok taraflı düzenleme veya anlaşmalarla teşv�k ederler ve bu çerçevede, çocuğun başka b�r ülkede yerleşt�r�lmes�n�n yetk�l� makam veya organlar tarafından yürütülmes�n� güvenceye almak �ç�n çaba göster�rler.

f. Taraf Devletler z�h�nsel ya da bedensel özürlü çocukların saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenler�n� gel�şt�ren ve toplumsal yaşama etk�n b�ç�mde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eks�ks�z b�r yaşama sah�p olmalarını kabul ederler.

g.Taraf Devletler, özürlü çocukların özel bakımdan yararlanma hakkını tanırlar ve eldek� kaynakların yeterl�l�ğ� ölçüsünde ve yapılan başvuru üzer�ne, yardımdan yararlanab�lecek durumda olan çocuğa ve onun bakımından sorumlu olanlara, çocuğun durumu ve ana–babanın veya çocuğa bakanların �ç�nde bulundukları koşullara uygun düşecek yardımın yapılmasını teşv�k ve taahhüt ederler.

h. Özürlü çocuğun, özel bakıma gereks�n�m� olduğu b�l�nc�nden hareketle bu madden�n 2'nc� fıkrası uyarınca yapılması öngörülen yardım, çocuğun ana–babasının ya da çocuğa bakanların parasal (mal�) durumları gözönüne alınarak, olanaklar ölçüsünde ücrets�z sağlanır. Bu yardım; özürlü çocuğun eğ�t�m�, meslek eğ�t�m�, tıbb� bakım h�zmetler�, rehab�l�tasyon h�zmetler�, b�r �şte çalışab�lecek duruma get�rme hazırlık programları ve d�nlenme/eğlenme

olanaklarından etk�n olarak yararlanmasını sağlamak üzere düzenlen�r ve çocuğun en eks�ks�z b�ç�mde toplumla bütünleşmes� yanında, kültürel ve ruhsal yönü dah�l b�reysel gel�şmes�n� gerçekleşt�rme amacını güder.

�. Taraf Devletler, uluslararası �şb�rl�ğ� ruhu �ç�nde, özürlü çocukların koruyucu sıhh� bakımı, tıbb�, ps�koloj�k ve �şlevsel tedav�ler� alanlarına �l�şk�n gerekl� b�lg�ler�n alışver�ş� yanında, rehab�l�tasyon, eğ�t�m ve meslek� eğ�t�m h�zmetler�ne �l�şk�n yöntemler�n b�lg�ler�n� de �çerecek şek�lde ve Taraf Devletler�n bu alanlardak� güçler�n�, anlayışlarını gel�şt�rmek ve deney�mler�n� zeng�nleşt�rmek amacıyla b�lg� dağıtımını ve bu b�lg�den yararlanmayı teşv�k ederler. Bu bakımdan, gel�şmekte olan ülkeler�n gereks�n�mler�, özell�kle gözönüne alınır.

Madde 23

1. Taraf Devletler z�h�nsel ya da bedensel özürlü çocukların saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenler�n� gel�şt�ren ve toplumsal yaşama etk�n b�ç�mde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eks�ks�z b�r yaşama sah�p olmalarını kabul ederler.

2. Taraf Devletler, özürlü çocukların özel bakımdan yararlanma hakkını tanırlar ve eldek� kaynakların yeterl�l�ğ� ölçüsünde ve yapılan başvuru üzer�ne, yardımdan yararlanab�lecek durumda olan çocuğa ve onun bakımından sorumlu olanlara, çocuğun durumu ve ana–babanın veya çocuğa bakanların �ç�nde bulundukları koşullara uygun düşecek yardımın yapılmasını teşv�k ve taahhüt ederler.

3. Özürlü çocuğun, özel bakıma gereks�n�m� olduğu b�l�nc�nden hareketle bu madden�n 2'nc� fıkrası uyarınca yapılması öngörülen yardım, çocuğun ana–babasının ya da çocuğa bakanların parasal (mal�) durumları gözönüne alınarak, olanaklar ölçüsünde ücrets�z sağlanır. Bu yardım; özürlü çocuğun eğ�t�m�, meslek eğ�t�m�, tıbb� bakım h�zmetler�, rehab�l�tasyon h�zmetler�, b�r �şte çalışab�lecek duruma get�rme hazırlık programları ve d�nlenme/eğlenme olanaklarından etk�n olarak yararlanmasını sağlamak üzere düzenlen�r ve çocuğun en eks�ks�z b�ç�mde toplumla bütünleşmes� yanında, kültürel ve ruhsal yönü dah�l b�reysel gel�şmes�n� gerçekleşt�rme amacını güder.

4. Taraf Devletler, uluslararası �şb�rl�ğ� ruhu �ç�nde, özürlü çocukların koruyucu sıhh� bakımı, tıbb�, ps�koloj�k ve �şlevsel tedav�ler� alanlarına �l�şk�n gerekl� b�lg�ler�n alışver�ş� yanında, rehab�l�tasyon, eğ�t�m ve meslek� eğ�t�m h�zmetler�ne �l�şk�n yöntemler�n b�lg�ler�n� de �çerecek şek�lde ve Taraf Devletler�n bu alanlardak� güçler�n�, anlayışlarını gel�şt�rmek ve deney�mler�n� zeng�nleşt�rmek amacıyla b�lg� dağıtımını ve bu b�lg�den yararlanmayı teşv�k ederler. Bu bakımdan, gel�şmekte olan ülkeler�n gereks�n�mler�, özell�kle gözönüne alınır.

Madde 29

1. Taraf Devletler çocuk eğ�t�m�n�n aşağıdak� amaçlara yönel�k olmasını kabul ederler:

a. Çocuğun k�ş�l�ğ�n�n, yetenekler�n�n, z�h�nsel ve bedensel yetenekler�n�n mümkün olduğunca gel�şt�r�lmes�;

b. İnsan haklarına ve temel özgürlüklere, B�rleşm�ş M�lletler Andlaşmasında ben�msenen �lkelere saygısının gel�şt�r�lmes�;

c. Çocuğun ana–babasına, kültürel k�ml�ğ�ne, d�l ve değerler�ne, çocuğun yaşadığı veya geld�ğ� menşe ülken�n ulusal değerler�ne ve kend�s�n�nk�nden farklı uygarlıklara saygısının gel�şt�r�lmes�;

d. Çocuğun, anlayışı, barış, hoşgörü, c�nsler arası eş�tl�k ve �ster etn�k, �ster ulusal, �ster d�n� gruplardan, �sterse yerl� halktan olsun, tüm �nsanlar arasında dostluk ruhuyla, özgür b�r toplumda, yaşantıyı, sorumlulukla üstlenecek şek�lde hazırlanması;

e. Doğal çevreye saygısının gel�şt�r�lmes�.

Bu madden�n veya 28'�nc� madden�n h�çb�r hükmü gerçek ve tüzel k�ş�ler�n öğret�m kurumları kurmak ve yönetmek özgürlüğüne, bu madden�n 1 �nc� fıkrasında bel�rt�len �lkelere saygı göster�lmes� ve bu kurumlarda yapılan eğ�t�m�n Devlet tarafından konulmuş olan asgar� kurallara uygun olması koşuluyla, aykırı sayılacak b�ç�mde yorumlanmayacaktır.

ANAYASA

KANUN ÖNÜNDE EŞİTLİK

MADDE 10 - Herkes, d�l, ırk, renk, c�ns�yet, s�yasî düşünce, felsefî �nanç, d�n, mezhep ve benzer� sebeplerle ayırım gözet�lmeks�z�n kanun önünde eş�tt�r.

Kadınlar ve erkekler eş�t haklara sah�pt�r. Devlet, bu eş�tl�ğ�n yaşama geçmes�n� sağlamakla yükümlüdür. “Bu maksatla alınacak tedb�rler eş�tl�k �lkes�ne aykırı olarak yorumlanamaz.”

Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vaz�fe şeh�tler�n�n dul ve yet�mler� �le malul ve gaz�ler �ç�n alınacak tedb�rler eş�tl�k �lkes�ne aykırı sayılmaz.

H�çb�r k�ş�ye, a�leye, zümreye veya sınıfa �mt�yaz tanınamaz.

Devlet organları ve �dare makamları bütün �şlemler�nde kanun önünde eş�tl�k �lkes�ne uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.

AİLENİN KORUNMASI VE ÇOCUK HAKLARI

MADDE 41 - A�le, Türk toplumunun temel�d�r. ve eşler arasında eş�tl�ğe dayanır."

Devlet, a�len�n huzur ve refahı �le özell�kle ananın ve çocukların korunması ve a�le planlamasının öğret�m� �le uygulanmasını sağlamak �ç�n gerekl� tedb�rler� alır, teşk�lâtı kurar.

Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla k�ş�sel ve doğrudan �l�şk� kurma ve sürdürme hakkına sah�pt�r.

Devlet, her türlü �st�smara ve ş�ddete karşı çocukları koruyucu tedb�rler� alır.

ÇALIŞMA ŞARTLARI VE DİNLENME HAKKI

MADDE 50 - K�mse, yaşına, c�ns�yet�ne ve gücüne uymayan �şlerde çalıştırılamaz.

Küçükler ve kadınlar �le bedenî ve ruhî yeters�zl�ğ� olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.

D�nlenmek, çalışanların hakkıdır.

Ücretl� hafta ve bayram tat�l� �le ücretl� yıllık �z�n hakları ve şartları kanunla düzenlen�r.

B. S O S YA L G Ü V E N L İ K B A K I M I N D A N Ö Z E L O L A R A K KORUNMASI GEREKENLER

MADDE 61 - Devlet harp ve vaz�fe şeh�tler�n�n dul ve yet�mler�yle, malûl ve gaz�ler� korur ve toplumda kend�ler�ne yaraşır b�r hayat sev�yes� sağlar.

Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına �nt�baklarını sağlayıcı tedb�rler� alır.

Yaşlılar, Devletçe korunur, Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak d�ğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlen�r.

Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması �ç�n her türlü tedb�r� alır.

Bu amaçlarla gerekl� teşk�lat ve tes�sler� kurar veya kurdurur.

ENGELLİLER HAKKINDA KANUN

Madde 4- Bu Kanun kapsamında bulunan h�zmetler�n yer�ne get�r�lmes�nde;

a) Engell�ler�n �nsan onur ve hays�yet�n�n dokunulmazlığı temel�nde, kend� seç�mler�n� yapma özgürlüğünü ve bağımsızlığını kapsayacak şek�lde b�reysel özerkl�ğ�ne saygı göster�lmes� esastır.

b) Engell�l�ğe dayalı ayrımcılık yapılamaz, ayrımcılıkla mücadele engell�lere yönel�k pol�t�kaların temel esasıdır.

c) Engell�ler�n tüm hak ve h�zmetlerden yararlanması �ç�n fırsat eş�tl�ğ�n�n sağlanması esastır.

d) Engell�ler�n bağımsız yaşayab�lmeler� ve topluma tam ve etk�n katılımları �ç�n er�ş�leb�l�rl�ğ�n sağlanması esastır.

e) Engell�ler�n ve engell�l�ğ�n her tür �st�smarının önlenmes� esastır.

f) Engell�lere yönel�k h�zmetler�n sunumunda a�le bütünlüğünün korunması esastır.

g) Engel� olan çocuklara yönel�k h�zmetlerde çocuğun üstün yararının gözet�lmes� esastır.

h) Engel� olan kadın ve kız çocuklarının çok yönlü ayrımcılığa maruz kalmaları önlenerek hak ve özgürlüklerden yararlanmalarının sağlanması esastır.

�) Engell�lere yönel�k pol�t�ka oluşturma, karar alma ve h�zmet sunumu süreçler�nde engell�ler�n, a�leler�n�n ve engell�ler� tems�l eden s�v�l toplum kuruluşlarının katılımının sağlanması esastır.

j) Engell�lere yönel�k mevzuat düzenlemeler�nde A�le ve Sosyal Pol�t�kalar Bakanlığının görüşü alınır.

Erken tanı ve koruyucu h�zmetler

Madde 11- Yen� doğan, erken çocukluk ve çocukluğun her dönem� fiz�ksel, �ş�tsel, duyusal, sosyal, ruhsal ve z�h�nsel gel�ş�mler�n�n �zlenmes�, genet�k geç�şl� ve engell�l�ğe neden olab�lecek hastalıkların erken teşh�s ed�lmes�n�n sağlanması, engell�l�ğ�n önlenmes�, var olan engell�l�ğ�n ş�ddet�n�n olab�lecek en düşük sev�yeye çek�lmes� ve �lerlemes�n�n durdurulmasına �l�şk�n çalışmalar Sağlık Bakanlığınca planlanır ve yürütülür.

Eğ�t�m ve öğret�m

Madde 15- H�çb�r gerekçeyle engell�ler�n eğ�t�m alması engellenemez. Engell�ler, özel durumları ve farklılıkları d�kkate alınarak, yaşadıkları çevrede bütünleşt�r�lm�ş ortamlarda, eş�tl�k temel�nde, hayat boyu eğ�t�m �mkânından ayrımcılık yapılmaksızın yararlandırılır.

Genel eğ�t�m s�stem� �ç�nde engell�ler�n her sev�yede eğ�t�m almasını sağlayacak bütünleşt�r�c� planlamalara yer ver�l�r.

Örgün eğ�t�m programlarına farklı nedenlerle geç başlamış engell�ler�n bu eğ�t�me dâh�l ed�lmes� �ç�n gerekl� tedb�rler alınır.

Ün�vers�te öğrenc�ler�nden engell� olanların öğren�me etk�n katılımlarını sağlamak amacıyla Yükseköğret�m Kurulu koord�nasyonunda, yükseköğret�m kurumları bünyes�nde, engell�lere uygun araç-gereç ve ders materyaller�n�n, uygun eğ�t�m, araştırma ve barınma ortamlarının tem�n� �le eğ�t�m süreçler�nde yaşadıkları sorunların çözümü g�b� konularda çalışma yapmak üzere Engell�ler Danışma ve Koord�nasyon Merkezler� kurulur.

Engell�ler Danışma ve Koord�nasyon Merkez�n�n çalışma usul ve esasları A�le ve Sosyal Pol�t�kalar Bakanlığı, M�llî Eğ�t�m Bakanlığı ve Yükseköğret�m Kurulunca müştereken çıkarılan yönetmel�kle bel�rlen�r.

İş�tme engell�ler�n eğ�t�m ve �let�ş�mler�n�n sağlanması amacıyla Türk �şaret d�l� s�stem� oluşturulur. Bu s�stem�n oluşturulmasına, gel�şt�r�lmes�ne ve uygulanmasına yönel�k çalışmaların esas ve usuller� A�le ve Sosyal Pol�t�kalar Bakanlığının koord�natörlüğünde, M�llî Eğ�t�m Bakanlığı ve Türk D�l Kurumu Başkanlığınca müştereken çıkarılan yönetmel�kle bel�rlen�r.

Engell�ler�n her türlü eğ�t�m, sosyal ve kültürel �ht�yaçlarını karşılamak üzere kabartma yazılı, sesl�, elektron�k k�tap; alt yazılı, �şaret d�l� tercümel� ve sesl� bet�mlemel� film ve benzer� materyal tem�n ed�lmes�ne �l�şk�n gerekl� �şlemler M�llî Eğ�t�m Bakanlığı �le Kültür ve Tur�zm Bakanlığınca yürütülür.

Eğ�tsel değerlend�rme

Madde 16- B�reyler�n eğ�tsel değerlend�rme, tanılama ve yönlend�r�lmes� �le �lg�l� �ş ve �şlemler rehberl�k ve araştırma merkez� bünyes�nde oluşturulan Özel Eğ�t�m Değerlend�rme Kurulu tarafından yapılır. Bu sürec�n her aşamasında a�le b�lg�lend�r�lerek görüşü alınır ve sürece katılımı sağlanır. Eğ�tsel değerlend�rme ve tanılama sonucunda özel eğ�t�me �ht�yacı olduğu bel�rlenen b�reyler �ç�n Özel Eğ�t�m Değerlend�rme Kurulunca rapor hazırlanır ve eğ�t�m planı gel�şt�r�l�r. Bu planlama her yıl rev�ze ed�l�r.

Özel Eğ�t�m Değerlend�rme Kurulu, özel eğ�t�me �ht�yacı olan b�reyler� �lg�, �stek, gel�ş�m özell�kler�, akadem�k d�s�pl�n alanlarındak� yeterl�l�kler� �le eğ�t�m �ht�yaçları doğrultusunda örgün ve yaygın eğ�t�m kurumlarına yönlend�r�r.

Kurulun teşk�l� �le çalışma usul ve esasları A�le ve Sosyal Pol�t�kalar Bakanlığı �le M�llî Eğ�t�m Bakanlığınca müştereken çıkarılan yönetmel�kle bel�rlen�r.

Çocuk Koruma Kanunu

Tanımlar

Madde 3-

1) Bu Kanunun uygulanmasında;

a) Çocuk: Daha erken yaşta erg�n olsa b�le, onsek�z yaşını doldurmamış k�ş�y�; bu kapsamda,

1. Korunma �ht�yacı olan çocuk: Bedensel, z�h�nsel, ahlak�, sosyal ve duygusal gel�ş�m� �le k�ş�sel güvenl�ğ� tehl�kede olan, �hmal veya �st�smar ed�len ya da suç mağduru çocuğu,

2. Suça sürüklenen çocuk: Kanunlarda suç olarak tanımlanan b�r fi�l� �şled�ğ� �dd�ası �le hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da �şled�ğ� fi�lden dolayı hakkında güvenl�k tedb�r�ne karar ver�len çocuğu,

b) Mahkeme: Çocuk mahkemeler� �le çocuk ağır ceza mahkemeler�n�,

c) Çocuk hâk�m�: Hakkında kovuşturma başlatılmış olanlar har�ç, suça sürüklenen çocuklarla korunma �ht�yacı olan çocuklar hakkında uygulanacak tedb�r kararlarını veren çocuk mahkemes� hâk�m�n�,

d) Kurum: Bu Kanun kapsamındak� çocuğun bakılıp gözet�ld�ğ�, hakkında ver�len tedb�r kararlarının yer�ne get�r�ld�ğ� resmî veya özel kurumları,

e) Sosyal çalışma görevl�s�: Ps�koloj�k danışmanlık ve rehberl�k, ps�koloj�, sosyoloj�, çocuk gel�ş�m�, öğretmenl�k, a�le ve tüket�c� b�l�mler� ve sosyal h�zmet alanlarında eğ�t�m veren kurumlardan mezun meslek mensuplarını, İfade eder.

Kuruma başvuru

Madde 6-

(1) Adlî ve �darî merc�ler, kolluk görevl�ler�, sağlık ve eğ�t�m kuruluşları, s�v�l toplum kuruluşları, korunma �ht�yacı olan çocuğu Sosyal H�zmetler ve Çocuk Es�rgeme Kurumuna b�ld�rmekle yükümlüdür. Çocuk �le çocuğun bakımından sorumlu k�mseler çocuğun korunma altına alınması amacıyla Sosyal H�zmetler ve Çocuk Es�rgeme Kurumuna başvurab�l�r.

(2) Sosyal H�zmetler ve Çocuk Es�rgeme Kurumu kend�s�ne b�ld�r�len olaylarla �lg�l� olarak gerekl� araştırmayı derhâl yapar.

Koruyucu ve destekley�c� tedb�r kararı alınması

Madde 7-

(1) Çocuklar hakkında koruyucu ve destekley�c� tedb�r kararı; çocuğun anası, babası, vas�s�, bakım ve gözet�m�nden sorumlu k�mse, Sosyal H�zmetler ve Çocuk Es�rgeme Kurumu ve Cumhur�yet savcısının �stem� üzer�ne veya re'sen çocuk hâk�m� tarafından alınab�l�r.

(2) Tedb�r kararı ver�lmeden önce çocuk hakkında sosyal �nceleme yaptırılab�l�r.

(3) Tedb�r�n türü kararda göster�l�r. B�r veya b�rden fazla tedb�re karar ver�leb�l�r.

(4) Hâk�m, hakkında koruyucu ve destekley�c� tedb�re karar verd�ğ� çocuğun denet�m altına alınmasına da karar vereb�l�r.

(5) Hâk�m, çocuğun gel�ş�m�n� göz önünde bulundurarak koruyucu ve destekley�c� tedb�r�n kaldırılmasına veya değ�şt�r�lmes�ne karar vereb�l�r. Bu karar acele hâllerde, çocuğun bulunduğu yer hâk�m� tarafından da ver�leb�l�r. Ancak bu durumda karar, öncek� kararı alan hâk�m veya mahkemeye b�ld�r�l�r.

(6) Tedb�r�n uygulanması, onsek�z yaşın doldurulmasıyla kend�l�ğ�nden sona erer. Ancak hâk�m, eğ�t�m ve öğren�m�ne devam edeb�lmes� �ç�n ve rızası alınmak suret�yle tedb�r�n uygulanmasına bell� b�r süre daha devam ed�lmes�ne karar vereb�l�r.

7) Mahkeme, korunma �ht�yacı olan çocuk hakkında, koruyucu ve destekley�c� tedb�r kararının yanında 22.11.2001 tar�hl� ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümler�ne göre velayet, vesayet, kayyım, nafaka ve k�ş�sel �l�şk� kurulması hususlarında da karar vermeye yetk�l�d�r.

Akıl hastalığı

Madde 12-

(1) Suça sürüklenen çocuğun aynı zamanda akıl hastası olması hâl�nde, 26.9.2004 tar�hl� ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 31 �nc� maddes�n�n b�r�nc� ve �k�nc� fıkraları kapsamına g�ren çocuklar hakkında, çocuklara özgü güvenl�k tedb�rler� uygulanır.

Çocuk Mahkemeler�n�n Kuruluşu Görev ve YargılamaUsuller� Hakkında Kanun :

Küçüklere uygulanacak tedb�rler:

Madde 10 - Küçükler hakkında aşağıda yazılı tedb�rler uygulanır.

1. Vel�ye, vas�ye veya bakıp gözetmey� üzer�ne alan akrabadan b�r�ne tesl�m,

2. Bakıp gözetmey� üzer�ne alan güven�l�r b�r a�le yanına yerleşt�rme,

3. Bu maksatla kurulmuş çocuk bakım ve yet�şt�rme yurtlarına veya benzer� resm� yahut özel kurumlara yerleşt�rme,

4. Genel ve katma bütçel� da�reler, mahall� �dareler, bankalar, İkt�sad� Devlet Teşekküller� ve bunların ortaklıkları tarafından kurulmuş fabr�ka, müessese veya z�raat �şletmeler� veya benzer� teşekküllerle �şyerler�ne yahut meslek sah�b� b�r usta yanına yerleşt�rme,

5. Resm� veya özel b�r hastaneye veya tedav� ev�ne yahut eğ�t�m� güç çocuklara mahsus kurumlara yerleşt�rme,

15 yaşını doldurmayan küçükler hakkındak� tedb�r ve cezalar:

Madde 12 - F��l� �şled�ğ� zaman 11 yaşını b�t�rm�ş olup da,15 yaşını doldurmamış olan küçükler hakkında 20 nc� maddeye göre yapılan �nceleme, ceza tert�b�n� gerekt�rm�yorsa mahkemece 10 uncu maddede yazılı tedb�rlerden b�r� uygulanab�l�r. Aks� halde haklarında aşağıda yazılı ceza tay�n olunur.

1. İdam cezası yer�ne 15 sene ve müebbet ağır hap�s cezası yer�ne 10 seneden aşağı olmamak üzere hap�s cezası ver�l�r.

2. D�ğer cezalar yarıya �nd�r�l�r. Ağır hap�s cezaları hapse çevr�l�r.Ancak,bu fıkranın tatb�k� suret�yle hükmolunacak cezalar her fi�l �ç�n 7 seneden fazla olamaz.

3. Kamu h�zmetler�nden yasaklılık ve genel güvenl�k gözet�m� altına alınmak cezaları uygulanmaz.

Bu hükümlülükler tekerrüre esas olamaz. İçt�ma hal�nde Türk Ceza Kanununun genel hükümler� uygulanır.

F��l� �şled�ğ� zaman 15 yaşını b�t�rmeyen sağır - d�ls�zler hakkında kovuşturma yapılamaz, bunlar hakkında 10 uncu maddede yazılı tedb�rlerden b�r� uygulanır.

Tedav� kurumlarına yerleşt�rme:

Madde 13 - 20 nc� maddeye göre yapılan araştırma sonunda fi�l� �şled�ğ� zaman şuurunun veya harekatının serbest�s�n� tamamen kaldıracak surette akıl hastalığına müptela olduğu anlaşılan küçüğün, mahkemece resm� veya özel b�r hastaneye yerleşt�r�lmes�ne karar ver�l�r. Resm� veya özel b�r hastaneye yerleşt�r�len küçük yerleşt�r�ld�ğ� müessesen�n sağlık kurulunca �y�leşt�ğ�ne da�r ver�lecek rapor üzer�ne çocuk mahkemes�nce serbest bırakılır.

Bu husustak� rapor ve kararda hastalığın ve suçun mah�yet� gözönünde tutularak kamu güvenl�ğ� bakımından, küçüğün tıbb� kontrol ve muayeneye tab� tutulup tutulmayacağı, tutulacaksa müddet ve fasılası da göster�l�r.

Tıbb� kontrol ve muayene çocuk mahkemes�n�n bulunduğu yer Cumhur�yet Savcılığınca karar ve raporda göster�len müddet ve fasılalarla küçükler�n bulunduğu mahalde, yoksa en yakın selah�yetl� mütehassısı olan b�r hastane sağlık kuruluna sevked�lmeler� suret�yle tem�n olunur.

Bu tıbb� muayene sonuçları gerekt�r�yorsa; Küçük, Çocuk Mahkemes� kararıyla y�ne resm� veya özel b�r hastaneye yerleşt�r�l�r.

Türk Meden� Kanunu

MADDE 182.- Mahkeme boşanma veya ayrılığa karar ver�rken, olanak bulundukça ana ve babayı d�nled�kten ve çocuk vesayet altında �se vas�n�n ve vesayet makamının düşünces�n� aldıktan sonra, ana ve babanın haklarını ve çocuk �le olan k�ş�sel �l�şk�ler�n� düzenler.

Velayet�n kullanılması kend�s�ne ver�lmeyen eş�n çocuk �le k�ş�sel �l�şk�s�n�n düzenlenmes�nde, çocuğun özell�kle sağlık, eğ�t�m ve ahlak bakımından yararları esas tutulur. Bu eş, çocuğun bakım ve eğ�t�m g�derler�ne gücü oranında katılmak zorundadır.

Hak�m, �stem hal�nde �rat b�ç�m�nde ödenmes�ne karar ver�len bu g�derler�n gelecek yıllarda tarafların sosyal ve ekonom�k durumlarına göre ne m�ktarda ödeneceğ�n� karara bağlayab�l�r.

MADDE 313.-Evlat ed�nen�n altsoyunun açık muvafakat�yle erg�n veya kısıtlı aşağıdak� hallerde evlat ed�n�leb�l�r.

1. Bedensel veya z�h�nsel engel�” sebeb�yle sürekl� olarak yardıma muhtaç ve evlat ed�nen tarafından en az beş yıldan ber� bakılıp gözet�lmekte �se,

2. Evlat ed�nen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözet�lm�ş ve eğ�t�lm�ş �se,

3. D�ğer haklı sebepler mevcut ve evlat ed�n�len, en az beş yıldan ber� evlat ed�nen �le a�le hal�nde b�rl�kte yaşamakta �se.

Evl� b�r k�mse ancak eş�n�n rızasıyla evlat ed�n�leb�l�r.

Bunlar dışında küçükler�n evlat ed�n�lmes�ne �l�şk�n hükümler kıyas yoluyla uygulanır.

II. Eğ�t�m

MADDE 340.- Ana ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğ�t�rler ve onun bedensel, z�h�nsel, ruhsal, ahlak� ve toplumsal gel�ş�m�n� sağlar ve korurlar.

Ana ve baba çocuğa, özell�kle bedensel ve z�h�nsel “engell�” olanlara, yetenek ve eğ�l�mler�ne uygun düşecek ölçüde, genel ve meslek� b�r eğ�t�m sağlarlar.

MADDE 346.- Çocuğun menfaat� ve gel�şmes� tehl�keye düştüğü takd�rde, ana ve baba duruma çare bulamaz veya buna güçler� yetmezse hak�m, çocuğun korunması �ç�n uygun önlemler� alır.

II. Çocukların yerleşt�r�lmes�

MADDE 347.- Çocuğun bedensel ve z�h�nsel gel�şmes� tehl�kede bulunur veya çocuk manen terk ed�lm�ş halde kalırsa hak�m, çocuğu ana ve babadan alarak b�r a�le yanına veya b�r kuruma yerleşt�reb�l�r.

Çocuğun a�le �ç�nde kalması a�len�n huzurunu onlardan katlanmaları beklenemeyecek derecede bozuyorsa ve durumun gerekler�ne göre başka çare de kalmamışsa, ana ve baba veya çocuğun �stem� üzer�ne hak�m aynı önlemler� alab�l�r.

Ana ve baba �le çocuğun ödeme gücü yoksa bu önlemler�n gerekt�rd�ğ� g�derler Devletçe karşılanır.

MADDE 674.- Çocukların eğ�t�m ve öğren�m� �ç�n yapılan g�derler sebeb�yle ger� verme yükümlülüğü, m�ras bırakanın aks�n� arzu ett�ğ� �spat ed�lmed�kçe, ancak alışılmış ölçüler� aşan kısım �ç�n mevcuttur.

Eğ�t�m ve öğren�m�n� tamamlamamış olan veya engell�l�ğ� bulunan çocuklara, paylaşmada hakkan�yete uygun b�r ödeme yapılır.

Türk Ceza Kanunu

MADDE 122 – D�l, ırk, m�ll�yet, renk, c�ns�yet, engell�l�k, s�yas� düşünce, felsefi �nanç, d�n veya mezhep farklılığından kaynaklanan nefret neden�yle;

a) B�r k�ş�ye kamuya arz ed�lm�ş olan b�r taşınır veya taşınmaz malın satılmasını, devr�n� veya k�raya ver�lmes�n�,

b) B�r k�ş�n�n kamuya arz ed�lm�ş bell� b�r h�zmetten yararlanmasını,

c) B�r k�ş�n�n �şe alınmasını,

d) B�r k�ş�n�n olağan b�r ekonom�k etk�nl�kte bulunmasını, engelleyen k�mse, b�r yıldan üç yıla kadar hap�s cezası �le cezalandırılır.

CEZA MUHAKEMESİ KANUNU

Mağdur �le ş�kâyetç�n�n hakları

Madde 234 – (1) Mağdur �le ş�kâyetç�n�n hakları şunlardır:

a) Soruşturma evres�nde;

1. Del�ller�n toplanmasını �steme,

2. Soruşturmanın g�zl�l�k ve amacını bozmamak koşuluyla Cumhur�yet savcısından belge örneğ� �steme,

3. Vek�l� bulunmaması hal�nde, c�nsel saldırı suçu �le alt sınırı beş yıldan fazla hap�s cezasını gerekt�ren suçlarda, baro tarafından kend�s�ne avukat görevlend�r�lmes�n� �steme,

4. 153 üncü maddeye uygun olmak koşuluyla vek�l� aracılığı �le soruşturma belgeler�n� ve elkonulan ve muhafazaya alınan eşyayı �nceletme,

5. Cumhur�yet savcısının, kovuşturmaya yer olmadığı yönündek� kararına kanunda yazılı usule göre �t�raz hakkını kullanma.

b) Kovuşturma evres�nde;

1. Duruşmadan haberdar ed�lme,

2. Kamu davasına katılma,(1) (1)3. Tutanak ve belgelerden (…) örnek �steme,

4. Tanıkların davet�n� �steme,

5. Vek�l� bulunmaması hal�nde, c�nsel saldırı suçu �le alt sınırı beş yıldan fazla hap�s cezasını gerekt�ren suçlarda, baro tarafından kend�s�ne avukat görevlend�r�lmes�n� �steme,

6. Davaya katılmış olma koşuluyla davayı sonuçlandıran kararlara karşı kanun yollarına başvurma.

(2) Mağdur, onsek�z yaşını doldurmamış, sağır veya d�ls�z ya da meramını �fade edemeyecek derecede malûl olur ve b�r vek�l� de bulunmazsa, �stem� aranmaksızın b�r vek�l görevlend�r�l�r.

(3) Bu haklar, suçun mağdurları �le ş�kâyetç�ye anlatılıp açıklanır ve bu husus tutanağa yazılır.

İŞ KANUNU

Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı

MADDE 71.- Onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, ondört yaşını doldurmuş ve �lköğret�m� tamamlamış olan çocuklar, bedensel, z�h�nsel ve ahlak� gel�şmeler�ne ve eğ�t�me devam edenler�n okullarına devamına engel olmayacak hafif �şlerde çalıştırılab�l�rler.

Çocuk ve genç �şç�ler�n �şe yerleşt�r�lmeler�nde ve çalıştırılab�lecekler� �şlerde güvenl�k, sağlık, bedensel, z�h�nsel ve ps�koloj�k gel�şmeler�, k�ş�sel yatkınlık ve yetenekler� d�kkate alınır. Çocuğun gördüğü �ş onun okula g�tmes�ne, meslek� eğ�t�m�n�n devamına engel olamaz, onun dersler�n� düzenl� b�r şek�lde �zlemes�ne zarar veremez.

Onsek�z yaşını doldurmamış çocuk ve genç �şç�ler bakımından yasak olan �şler �le onbeş yaşını tamamlamış, ancak onsek�z yaşını tamamlamamış genç �şç�ler�n çalışmasına �z�n ver�lecek �şler, ondört yaşını b�t�rm�ş ve �lk öğret�m�n� tamamlamış çocukların çalıştırılab�lecekler� hafif �şler , onaltı yaşını doldurmuş fakat onsek�z yaşını b�t�rmem�ş genç �şç�ler�n hang� çeş�t �şlerde çalıştırılab�lecekler�” ve çalışma koşulları Çalışma ve Sosyal Güvenl�k Bakanlığı tarafından altı ay �ç�nde çıkarılacak b�r yönetmel�kle bel�rlen�r.

Temel eğ�t�m� tamamlamış ve okula g�tmeyen çocukların çalışma saatler� günde yed� ve haftada otuzbeş saatten fazla olamaz. Ancak, onbeş yaşını tamamlamış çocuklar �ç�n bu süre günde sek�z ve haftada kırk saate kadar artırılab�l�r.

Okula devam eden çocukların eğ�t�m dönem�ndek� çalışma süreler�, eğ�t�m saatler� dışında olmak üzere, en fazla günde �k� saat ve haftada on saat olab�l�r. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreler� yukarıda b�r�nc� fıkrada öngörülen süreler� aşamaz.

ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN ÇALIŞTIRILMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK

Çocuk ve Genç İşç�ler�n Çalıştırılma Esasları

Madde 5 —Çocuğun ve genç �şç�n�n �şe yerleşt�r�lmes�nde ve çalışması süres�nce güvenl�ğ�, sağlığı, bedensel, z�h�nsel, ahlak� ve ps�kososyal gel�ş�m�, k�ş�sel yatkınlık ve yetenekler� d�kkate alınır.

Çocuk ve genç �şç�ler, okula devam edenler�n okula devamları �le okuldak� başarılarına engel olmayacak, meslek seç�m� �ç�n yapılacak hazırlıklara ya da yetk�l� makamlar tarafından yeterl�l�ğ� kabul ed�len meslek� eğ�t�me katılmasına engel olmayacak �şlerde çalıştırılab�l�rler.

İşverenler çocuk ve genç �şç�ler�n tecrübe eks�kl�ğ�, mevcut veya muhtemel r�skler konularında b�lg�s�zl�k veya tamamen gel�şm�ş olmamalarına bağlı olarak gel�şmeler�n�, sağlık ve güvenl�kler�n� tehl�keye sokab�lecek herhang� b�r r�ske karşı korunmalarını tem�n edeceklerd�r.

Çocuk �şç�ler�n çalışmasına �z�n ver�len hafif �şler Ek-1'de, genç �şç�ler�n çalışmasına �z�n ver�len �şler Ek-2'de ve 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç �şç�ler bakımından yasak olan �şler Ek-3'te bel�rt�lm�şt�r.

SOSYAL HİZMETLER KANUNU

GENEL ESASLAR

MADDE 4 - Sosyal h�zmetlere �l�şk�n genel esaslar şunlardır:

a) Bu Kanun kapsamına g�ren sosyal h�zmetlere �l�şk�n faal�yetler, Devlet�n denet�m ve gözet�m�nde, s�v�l toplum kuruluşları �le halkın gönüllü katkı ve katılımı da sağlanarak b�r bütünlük �ç�nde yürütülür. Sunulacak bakım ve d�ğer h�zmetler�n kapsamı ve bu h�zmetler� verecek olan gerçek ve tüzel k�ş�ler�n �z�n, çalışma usul ve esasları ve d�ğer hususlar Sosyal H�zmetler ve Çocuk Es�rgeme Kurumu tarafından çıkarılacak b�r Yönetmel�kle düzenlen�r.

b) Sosyal h�zmetler alanında faal�yet gösteren kamu kurum ve kuruluşları �le gönüllü kuruluşlar arasında koord�nasyon ve �şb�rl�ğ� tes�s ed�lerek güç b�rl�ğ� sağlanır ve mevcut kaynaklara en ver�ml� şek�lde �şlerl�k kazandırılır.

c) Sosyal h�zmet programlarının uygulanmasında korunmaya �ht�yacı olan çocuk, “�ht�yacı olan” “engell�” ve “�ht�yacı olan” yaşlıya öncel�k tanınır.

d) Sosyal h�zmetler�n yürütülmes� ve sunulmasında sınıf, ırk, d�l, d�n, mezhep veya bölge farklılığı gözet�lemez, h�zmet taleb�n�n h�zmet arzından fazla olması hal�nde öncel�kler, “�ht�yacı olan” olma dereces� ve başvuru veya tesp�t sırası esas alınarak bel�rlen�r.

e) (...) (Madde 4 ün (e) bend�, 7.7.2005 tar�h ve 25868 sayılı R.G.'de yayımlanan, 1.7.2005 tar�h ve 5378 sayılı 'un 27. maddes� hükmü Kanungereğ�nce yürürlükten kaldırılmıştır.)

f) Bu Kanunla kurulan Kuruma bağlı kurluşların dışındak� sosyal h�zmet Kuruluşlarının urulması �zne tab� olup, alınacak tert�p ve tedb�rlerle bunların h�zmet, �şley�ş ve personele �l�şk�n hususlarda tesp�t ed�len standart ve esaslara uygun olarak faal�yette bulunmaları sağlanır.

g) Sosyal h�zmet kuruluşlarının coğrafik ve fonks�yonel görev alanlarının ve yurt sathında dengel� dağılımının görev boşluğu bırakılmayacak şek�lde düzenlenmes� esastır.

h) Çocuk yuvaları �le yet�şt�rme yurtlarının korunmaya “�ht�yacı olan” çocukların yaş, c�ns�yet, sosyal ve ps�koloj�k özell�kler� �le “engel” dereceler� d�kkate alınarak kaynaştırma anlayışına göre gruplandırılması ve özell�kle çocuk yuvalarının, huzurevler� �le aynı mahallerde tes�s ed�lerek dede-torun �l�şk�ler�n�n sağlanması esas alınır.

ı) Korunmaya, bakıma ve yardıma “�ht�yacı olan” k�ş�lere h�zmet sunumu �nsan hays�yet ve vakarına yaraşır şek�lde yer�ne get�r�l�r.

j) Sosyal h�zmet kurum ve kuruluşlarında çalıştırılacak personel�n seç�m ve n�tel�kler�n�n tesp�t�nde ve bunların h�zmet�ç� eğ�t�m programlarının düzenlenmes�nde bu kurum ve kuruluşların h�zmet özell�kler� d�kkate alınır.

k) Korunmaya “�ht�yacı olan” çocukların Türk örf, âdet, �nanç ve m�llî ahlakına sah�p, kend�s�ne güvenen, �nsan sevg� ve saygısıyla dolu, Atatürkçü düşünce ve Atatürk �lke ve �nkılâplarına uygun olarak yet�şt�r�lmeler�, b�r �ş veya meslek sah�b� yapılmaları, koruma kararı kalktıktan sonra da toplum �ç�nde �zlenmeler� ve �mkânlar ölçüsünde desteklenmeler� esastır.

l) “İht�yacı olan”, “engell�” ve yaşlıların hayatlarını sağlık, huzur ve güven �ç�nde sürdürmes�, “�ht�yacı olan “engell�ler�n” toplum �ç�nde kend� kend�ler�n� �dare edeb�lecek ve üretken hale geleb�lecek şek�lde bakım ve rehab�l�tasyonlarının yapılması, bunlardan tedav�s� mümkün olmayanların sürekl� bakım altına alınması amacıyla gerekl� her türlü tert�p ve tedb�r alınır.

m) Doğal afetlerde ulusal ve uluslar arası sosyal h�zmet kurum ve kuruluşlarıyla b�rl�kte hareket ed�lmes� ve ac�l kurtarma ve yardım çalışmalarının etk�l� şek�lde yürütülmes� amacıyla gerekl� her türlü tert�p ve tedb�r alınır.

“Engell�lere” yönel�k h�zmetler�n yürütülmes�ne �l�şk�n genel esaslar şunlardır:

a) Eş�t katılım �ç�n, engell�ler�n” sah�p oldukları hak ve yükümlülükler konusunda b�rey, a�le ve toplumun b�l�nçlend�r�lmes�, tıbbî bakım ve rehab�l�tasyonlarının sağlanması, günlük yaşamlarında kend� başlarına yaşayab�lme kapas�teler�n�n artırılması.

b) B�lg�, h�zmet ve fiz�ksel çevre koşullarının “engell�ler” �ç�n ulaşılab�l�r hâle get�r�lmes�.

c) Doğumdan başlayarak okul önces�, okul çağı ve yet�şk�nler� kapsayacak b�ç�mde tüm “engell�lere” eğ�t�mde fırsat eş�tl�ğ� sağlanması.

d) İst�hdamın, meslek� eğ�t�m ve rehab�l�tasyonla b�rl�kte gerçekleşt�r�lmes�, �st�hdam alanlarının “engell�ler�n” kullanımına uygunluğunun sağlanması ve teknoloj�ye uygun alet ve c�hazların “engell�lerce” elde ed�lmes�n� kolaylaştırıcı önlemler�n alınması.

e) “Engell�ler�n”, sosyal güvenl�kler� �le gel�rler�n�n korunması, a�le hayatı ve k�ş�sel bütünlükler� �le kültür, eğlence, spor ve d�n alanlarına tam katılımlarının sağlanması.

f)) “Engell�lere” �l�şk�n plan ve programlar �le ekonom�k ve sosyal statüler�n� etk�leyen tüm kararların alınması sırasında “engell�ler�n” katılımlarının sağlanması.

KORUNMA KARARININ SÜRESİ VE KALDIRILMASI

MADDE 24 - Korunma kararı genel olarak çocuk reş�t olana kadar devam eder. Ancak bu karar, korunma kararına neden olan şartların ortadan kalkması hal�nde

Kurum yetk�l�ler�n�n öner�s� üzer�ne mahkemece çocuk reş�t olmadan önce kaldırılab�leceğ� g�b� reş�t olduktan sonra da çocuğun rızası alınmak şartıyla devamı hususunda karar ver�leb�l�r. Reş�t olduktan sonra korunma kararının devamı aşağıda bel�rt�len şartlara bağlıdır.

a) 18 yaşını tamamlamış olan korunmaya “�ht�yacı olan” çocuklardan;

1. Ortaöğren�me devam edenler�n 20 yaşına kadar,

2. Yükseköğren�me devam edenler�n 25 yaşına kadar korunma kararları uzatılab�l�r.

b) Öğren�me devam etmeyen 18 yaşını doldurmuş çocukların b�r �ş veya meslek sah�b� ed�lerek kend� kend�ler�ne yeterl� olab�lmeler�n�n sağlanması amacıyla 20 yaşına kadar korunma kararları uzatılab�l�r.

Bunlardan korunma kararı kalkmış, ancak tek başına yaşamını sürdüremeyecek durumda bulunan kız çocukları, Kurumca h�maye olunur. Bu çocukların emek karşılığı �aşe, �bate ve harçlıkları Kurumca karşılanmak kaydıyla Kurum h�zmetler�nde çalışmaları da sağlanab�l�r.

c) Bedensel, z�h�nsel ve ruhsal “engell�l�kler�” neden�yle sürekl� bakıma “�ht�yacı olan” ve çalışmaktan ac�z olan çocukların korunma kararı uzatılır.

Korunma kararı kalkan çocukların Kurumla �l�şk�ler�n�n devamı sağlanır, bu çocuklara gerekt�ğ�nde �mkânlar ölçüsünde Kurumca yardımcı olunur.

Korunmaya İht�yacı Olan Çocukların Eğ�t�m Ve Öğret�mler�n�n Sağlanması Veya Meslek Sah�b� Yapılmaları

MADDE 25 - Okul çağındak� korunmaya “�ht�yacı olan” çocukların eğ�t�m ve öğret�mler� M�llî Eğ�t�m Bakanlığı �le d�ğer kamu kurumlarına a�t okullarda gerçekleşt�r�l�r.

Herhang� b�r nedenle okula devam etme �mkânı bulamayan çocuklar, kamu ve özel �şyerler�nde ücret mukab�l�nde çalıştırılarak b�r meslek sah�b� yapılırlar. Bu şek�lde çalıştırılan çocukların ücretler�n�n yurt �dareler�nce tesp�t ed�len m�ktarı kend�ler�ne harçlık olarak ver�l�r. Ger� kalan m�ktar aybaşını tak�p eden on gün �ç�nde m�llî bankalarda çocuk namına açtırılan hesaba yatırılır. Çocuğun ücret�n�n başlama zamanı ve m�ktarı, yurt �dares� �le �şveren arasında mahallî örf ve ray�ce göre tesp�t olunur. Bu konuya �l�şk�n hususlar b�r Yönetmel�kle bel�rlen�r.

Özel eğ�t�m gerekt�ren korunmaya “�ht�yacı olan” çocukların eğ�t�m ve öğret�mler� M�ll� Eğ�t�m Bakanlığıhna bağlı resm� v özel eğ�t�m - öğret�m kurumlarında sürdürülür. Korunmaya “�ht�yacı olan” “engell�” çocukların eğ�t�mler� M�ll� Eğ�t�m Bakanlığı �le b�rl�kte planlanır.

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞININ TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KHK

Özel eğ�t�m g�derler�

MADDE 43 – (1) Engell�ler �ç�n sağlık kurulu raporu düzenlemeye yetk�l�

sağlık kurum veya kuruluşlarınca ver�len sağlık kurulu raporuyla asgarî % 20 oranında engell� olduğu tesp�t ed�len ve özel eğ�t�m değerlend�rme kurulları tarafından da eğ�tsel değerlend�rme ve tanılamaları yapılarak 5580 sayılı Özel Öğret�m Kurumları Kanunu kapsamında açılan özel eğ�t�m okulları �le özel eğ�t�m ve rehab�l�tasyon merkezler�nde ver�len destek eğ�t�m�n� almaları uygun görülen görme, �ş�tme, d�l-konuşma, spast�k, z�h�nsel, ortoped�k veya ruhsal engell� b�reyler�n eğ�t�m g�derler�n�n her yıl Mal�ye Bakanlığınca bel�rlenen tutarı, Bakanlık bütçes�ne bu amaçla konulan ödenekten karşılanır. Bu engell� b�reyler�n engel grupları ve dereceler� �le engel�n�n n�tel�ğ�ne göre eğ�t�m programlarının kapsamı ve eğ�t�m süreler�, A�le ve Sosyal Pol�t�kalar Bakanlığının görüşü alınmak suret�yle yönetmel�kle bel�rlen�r.

(2) B�r�nc� fıkrada bel�rt�len eğ�t�m h�zmet�n� sunan veya yararlananların gerçek dışı beyanda bulunmak suret�yle fazladan ödemeye sebeb�yet vermeler� durumunda bu tutarlar, �k� katı ve kanunî fa�z�yle b�rl�kte �lg�l�lerden mütesels�len tahs�l ed�l�r. Bu fi�ller�n özel eğ�t�m okulları �le özel eğ�t�m ve rehab�l�tasyon merkezler� tarafından tekrarı hâl�nde, ayrıca kurum açma �z�nler� �ptal ed�l�r.

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖZEL EĞİTİM KURUMLARI YÖNETMELİĞİ

MADDE 1 – Bu Yönetmel�k, 5580 sayılı Özel Öğret�m Kurumları Kanunu kapsamında açılan özel eğ�t�m okulları �le özel eğ�t�m ve rehab�l�tasyon merkezler�ndek� eğ�t�m ve öğret�m, yönet�m, engell� b�reylere uygulanacak destek eğ�t�m programları, engel grupları ve dereceler� �le özel eğ�t�m okulunun özel eğ�t�m ve rehab�l�tasyon b�r�m� ve özel eğ�t�m ve rehab�l�tasyon merkezler�nde engell� b�reylere uygulanacak destek eğ�t�m g�derler�n�n karşılanmasına �l�şk�n usul ve esasları bel�rlemek amacıyla hazırlanmıştır.

Bu yönetmel�k tamamen engell� çocukların eğ�t�m�n� �lg�lend�rd�ğ�nden tüm met�n bu çalışma kapsamındadır.

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ ÖZÜRLÜ HİZMET BİRİMLERİ YÖNETMELİĞİ

Amaç

MADDE 1 – (1) Bu Yönetmel�ğ�n amacı; büyükşeh�r beled�yes� ve mücav�r alanları �çer�s�nde yaşayan özürlüler�n, toplum hayatına katılımını kolaylaştıracak ve toplumsal fırsatlardan özürlü olmayan d�ğer b�reyler g�b� eş�t faydalanmalarını sağlamak üzere; büyükşeh�r beled�yeler�nde özürlülerle �lg�l� b�lg�lend�rme, b�l�nçlend�rme, yönlend�rme, danışmanlık, bakım, sosyal ve meslek� rehab�l�tasyon h�zmetler� verecek olan özürlü h�zmet b�r�mler�n�n kuruluş, �şley�ş ve görevler� �le bu b�r�mde çalışan personel�n, yetk�, sorumluluk ve görevler�ne �l�şk�n usul ve esaslarını düzenlemekt�r.

Bu yönetmel�k engell� b�reylere ve a�leler�ne yapılacak destek çalışmalarını kapsadığından her büyük şeh�r beled�yes�n�n uygulamasında değ�ş�kl�kler �çermekte olup engell� çocuk yakınlarını bağlı oldukları Büyükşeh�r Beled�yeler�nden alacakları h�zmet farklılık �çermekted�r.

TÜRK SİLÂHLI KUVVETLERİ İZİN YÖNETMELİĞİNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK

MADDE 1 – 28/1/1991 tar�hl� ve 20769 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Türk S�lâhlı Kuvvetler� İz�n Yönetmel�ğ�n�n 11 �nc� maddes�n�n sonuna aşağıdak� fıkralar eklenm�şt�r.

“Türk S�lahlı Kuvvetler�nde görevl� personel�n bakmakla yükümlü olduğu engell� eş�, engell� çocukları ve yargı kararı �le vas� tay�n ed�lmes� kaydıyla engell� kardeş�n�n; tıbb� tanılaması yapılmış ve 31/5/2006 tar�hl� ve 26184 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Özel Eğ�t�m H�zmetler� Yönetmel�ğ� veya 18/5/2012 tar�hl� ve 28296 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan M�llî Eğ�t�m Bakanlığı Özel Eğ�t�m Kurumları Yönetmel�ğ�ne göre b�r özel eğ�t�m kurumunda kayıtlı olması şartı �le, özel eğ�t�me get�r�l�p/götürülmes� ve eğ�t�me �şt�rak� maksadıyla, her engell� b�rey �ç�n haftada 8 saat günlük eğ�t�m �zn� ver�l�r. Engell� çocuk sah�b� anne ve babanın her �k�s�n�n çalışması durumunda bu �z�n, alınan beyana �st�naden b�r�ne kullandırılır. Anne ve babadan b�r�n�n çalışması durumunda, alınan beyana ve gerekçeye �st�naden çalışan ebeveyne bu �z�n kullandırılır. Bu süre �lg�l� olduğu haftayı geçmeyecek şek�lde personel�n �steğ�ne göre b�r defada veya bölünerek kullandırılır.

Türk S�lahlı Kuvvetler�nde görevl� personel�n bakmakla yükümlü olduğu eş�, çocukları ve aynı çatı altında yaşayan anne, baba veya yargı kararı �le vas� tay�n ed�lmes� kaydıyla kardeş�n�n; Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Ver�lecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmel�k hükümler�ne göre yetk�l� hastaneden alınması şartı �le raporunda “ağır engell�” �bares� olan yakınlarının bakımı maksadıyla, her engell� b�rey �ç�n ayrı olmak üzere günde 1 saat günlük bakım �zn� ver�l�r. Bu süren�n gün �çer�s�nde kullandırılma zamanı personel�n �steğ�ne göre düzenlen�r. Engell� çocuk sah�b� anne ve babanın her �k�s�n�n çalışması durumunda bu �z�n alınan beyana �st�naden b�r�ne kullandırılır. Anne ve babadan b�r�n�n çalışması durumunda, alınan beyana ve gerekçeye �st�naden çalışan ebeveyne bu �z�n kullandırılır.

Her engell� b�rey �ç�n ayrı olmak üzere b�r gün �çer�s�nde, günlük bakım �zn� veya günlük eğ�t�m �z�nler�nden sadece b�r� kullanılır.

Türk S�lahlı Kuvvetler�nde görevl� personel�n engell� günlük eğ�t�m �zn� veya engell� günlük bakım �zn�n� ver�ml� kullanab�lmes� açısından b�rl�k �mkanları ve am�rler�n değerlend�rmes�ne göre ulaşım �mkanından �st�fade ett�r�leb�l�r.”

Alt amaçlar olarak �se aşağıdak� değ�şkenler�n durumu araştırılmıştır;1.a.Araştırmanın örneklem�nde yer alan engell� b�reyler�n demografik

b�lg�ler�;

C�ns�yet,

Yaş,

Engel durumu,

Engel oluşum neden�,

Kullanılan destek araçlar,

Eğ�t�m düzey�,

Yaşadığı yer,

A�le sosyal durumu,

Kardeş sayısı,

Engell� b�rey�n yaşadığı ev�n geç�m�n�n k�m tarafından sağlandığı.

Engell� b�reyler�n yaşam koşullarını bel�rleyen göstergeler daha çok sosyokültürel ve ekonom�k yaşam koşulları olmaktadır.

Engell�ler�n genel sosyokültürel yaşam koşulları;

Engell� b�rey�n,

C�ns�yet�,

Yaşı,

Yerleş�m bölges� ve yaşadığı yer,

Sosyal çevres�, sosyal ve kültürel �l�şk�ler�,

A�le yapısı,

Konut durumu,

Eğ�t�m hakkından yararlanma düzey� ve b�ç�m�, karşılaştığı sorunlar,

Sağlık hakkından yararlanma düzey� ve b�ç�m�, karşılaştığı sorunlar,

Sosyal yardımlardan yararlanma durumu,

Sosyal yaşama katılma koşulları ve b�ç�mler�, karşılaştığı sorunlar,

Sosyal yaşam akt�v�teler�ne er�ş�leb�l�rl�k, karşılaştığı sorunlar,Olarak açıklanab�l�r.

1.5- SAHA ÇALIŞMASININ AMAÇLARI

ÇALIŞMANIN TEMEL AMACI

Antalya'da �kamet eden 9-15 yaş arası bedensel engell� ve görme engell�, b�reyler�n ve bu b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n eğ�t�m, sağlık ve sosyal yaşama katılım düzeyler� ve karşı karşıya kaldığı problemler�n tesp�t�,çözümü �le �lg�l� kuruluşların d�kkat�n�n çek�lmes�, öner�ler sunulmasıdır. Bu çalışmanın sonunda elde ed�len ver�ler sosyokültürel göstergeler� ve genel sosyal yaşam akt�v�teler�n�n gerçekleşt�r�leb�lme düzeyler�n� �çermekted�r.

ÇALIŞMANIN ALT AMAÇLARI

1.b.Araştırmanın örneklem�nde yer alan engell� b�reyler�n sosyo-kültürel b�lg�ler�;

S�nemaya g�tme,o S�nemaya g�tme sıklığı,

o S�nemaya k�m�nle g�d�ld�ğ�,

o S�nemaya g�tmeme nedenler�,

o Nasıl düzenlemeler�n s�nemaya g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da sıklığını arttıracağı,

Konsere g�tme,o Konsere k�m�nle g�d�ld�ğ�

o Konsere g�tmeme nedenler�,

o Nasıl düzenlemeler�n konsere g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da sıklığını arttıracağı,

Spor yapma,o Hang� spor türünü yaptıkları,

o Nerede spor yaptıkları,

o Spor yapmama nedenler�,

o Nasıl düzenlemeler�n spor yapmalarını kolaylaştıracağı ya da sıklığını arttıracağı,

Alışver�ş yapma,o Alışver�şe k�m�nle g�d�ld�ğ�,

o Nerede alışver�ş yapıldığı,

o Nasıl düzenlemeler�n alışver�ş yapmalarını kolaylaştıracağı ya da sıklığını arttıracağı,

Kuruluşlardan destek alma durumu,o Hang� kuruluşlardan destek alındığı,

o Alınan desteğ�n kapsamı,

2.a.Araştırmanın örneklem�nde yer alan engell� b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n demografik b�lg�ler�;

C�ns�yet,

Yaş,

Refakat ett�kler�/bakımını üstlend�kler� engell� b�reye yakınlık durumu,

Eğ�t�m düzey�,

Yaşadıkları yer,

Meslek� durum,

İkametgâh sah�pl�ğ� durumu,

K�ra düzey�,

Otomob�l sah�b� olma durumu,

Otomob�l engell� uyumluluk durumu,

2.b.Araştırmanın örneklem�nde yer alan engell� b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n sosyo-kültürel b�lg�ler�;

S�nemaya g�tme,o Refakat ett�kler�/bakımını üstlend�kler� engell� b�reyle s�nemaya g�tme

sıklığı,o Refakat ett�kler�/bakımını üstlend�kler� engell� b�reyle S�nemaya g�tmeme

nedenler�,o Nasıl düzenlemeler�n refakat ett�kler�/bakımını üstlend�kler� engell� b�reyle

s�nemaya g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da sıklığını arttıracağı,

Konsere g�tme,o Refakat ett�kler�/bakımını üstlend�kler� engell� b�reyle konsere g�tmeme

nedenler�,o Nasıl düzenlemeler�n refakat ett�kler�/bakımını üstlend�kler� engell� b�reyle

konsere g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da sıklığını arttıracağı,

Spor yapma,o Nasıl düzenlemeler�n refakat ett�kler�/bakımını üstlend�kler� engell� b�rey�n

spor yapmasını kolaylaştıracağı ya da sıklığını arttıracağı,

Alışver�ş yapma,o Nasıl düzenlemeler�n refakat ett�kler�/bakımını üstlend�kler� engell� b�reyle

alışver�ş yapmalarını kolaylaştıracağı ya da sıklığını arttıracağı,

Kuruluşlardan destek alma durumu,o Hang� kuruluşlardan destek alındığı,

o Alınan desteğ�n kapsamı,

3.Araştırmanın örneklem�nde yer alan engell� b�reyler�n sağlık b�lg�ler� ve sağlık h�zmet� alma durumu;

Engel durumu dışında sürekl� sağlık sorunu olma durumu,

Sürekl� sağlık sorununun türü,

B�r yıl �ç�nde ne sıklıkla hasta oldukları,

Evde düzenl� sağlık h�zmet� alma durumu,

Sağlık kuruluşlarına ulaşma b�ç�mler�,

Sağlık kuruluşlarında öncel�k durumları,

Sağlık kuruluşlarında kend�ler�ne uygun kolaylaştırıcı araç-gereç durumu,

Sürekl� kontrol-tedav� görme durumu,

İlaçlarının düzenl� alınıp alınmaması durumu,

Tedav� sürec�nde ekonom�k güçlükler yaşama durumu,

Sağlık �le �lg�l� temel eğ�t�m h�zmetler�nden yaralanma durumu,

A�le üyeler�nden sürekl� sağlık sorunu yaşayanların olup olmadığı,

Sağlık kuruluşlarına ulaşmada destek alma durumları,

Hang� sağlık kuruluşlarından h�zmet alındığı,

EVREN

Araştırmanın evren�n� �l�m�zde �kamet eden 9-15 yaş aralığında engell� b�rey sayısı net olarak b�l�nmed�ğ� �ç�n son ver�ler d�kkate alınmıştır. Bu ver�lere göre evren˜7000 engell� b�reyden oluşmaktadır. Bu b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler eklend�ğ�nde sayı ̃ 14000 olarak alınmıştır.

ÖRNEKLEM

Araştırmanın örneklem� % 95 güven aralığında alındığında toplam 374 engell� b�rey ve bu b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen 374 k�ş� olmak üzere toplam 748 b�rey örneklem� oluşturmaktadır. Çalışmada her �k� gruptan 400 b�rey olmak üzere toplam800 b�reye ve 100 engels�z b�reye anket uygulaması amaçlanmıştır.

Anketler�n ver� anal�z� �ç�n �ncelenmes� sonunda her �k� grupta 9 anket eks�k b�lg� ve görüşmen�n yarım bırakılması neden�yle değerlend�rmeye alınmamıştır. Bu görüşmeler�n bazılarında engell� b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n görüşmelerde zamansızlıktan, �lg�s�zl�kten ya da anket yapmak �stememeler�nden dolayı 5 anket�nde uygulanması sağlanamamıştır.

Ambulans h�zmet� alab�lme durumu,

Sağlık araç ve gereçler�ne ulaşab�lme durumu,

Sağlık h�zmet�n�n konutlarına gelme durumu,4.Araştırmanın örneklem�nde yer alan engell� b�reyler�n eğ�t�m b�lg�ler�

ve eğ�t�m h�zmet� alma durumu;

Eğ�t�m durumu,

Bep uygulaması durumu,

Almış oldukları eğ�t�m�n mesleğe yönlend�rme durumu,

Eğ�t�m aldıkları okuldak� fiz�ksel düzenlemeler�n durumu,

Eğ�t�m aldıkları okulda ne g�b� düzenlemeler yapılmasını �sted�kler�,

Eğ�t�m aldıkları okulda ortak bölümlere ulaşab�lme durumu,

Eğ�t�m aldıkları okuldak� sosyal faal�yetlere katılıp katılmama durumu,

Almış oldukları eğ�t�m�n toplumsal uyum becer�ler�ne etk�s�,

Eğ�t�m aldıkları okuldak� d�ğer öğrenc�ler�n tutumlarının durumu,

Eğ�t�m aldıkları okuldak� d�ğer öğretmenler�n tutumlarının durumu,5.Araştırmanın örneklem�nde yer alan engels�z b�reyler�n engell� b�reyler

�le �lg�l� tutumları;

C�ns�yet,

Mezun�yet durumu,

Meslek durumu,

Tutum ölçme amaçlı kend�ler�ne yönelt�len 17 b�ld�r�me katılıp katılmama durumları

Bu amaçlar anket oluşturma önces�nde bel�rlenm�ş ve uygulama sürec�ne geç�lm�şt�r.

1.6- UYGULAMA SÜRECİ VE VERİLERİN TOPLANMASI

Sonuçta her �k� gruptan 386'şar b�rey olmak üzere toplam 772 b�reye anket uygulanan anketler değerlend�rmeye alınmıştır.

VERİ TOPLAMA ARACI

Bu çalışma �ç�n bel�rlenen alt amaçlar doğrultusunda gel�şt�r�len kend� �ç�nde alt bölümler �çeren 3 adet anket formu engell� b�reyler �ç�n ayrı, engell� b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler �ç�n ayrı, tutum ölçümü yapılan engels�z b�reyler �ç�n ayrı olarak hazırlanmıştır.

ENGELLİ BİREY ANKET FORMU

Toplam 60 sorunun yer aldığı 4bölümden oluşmaktadır:

B�r�nc� bölüm: Toplam 12sorudan oluşmaktadır, bu sorularla engell� b�reyler�n k�ş�sel-demografik b�lg�ler�n�n elde ed�lmes� amaçlanmıştır.

İk�nc� Bölüm: Toplam 20 sorudan oluşmaktadır, bu sorularla engell� b�reyler�n sosyo-kültürel yaşamları �le �lg�l� b�lg�ler�n elde ed�lmes� amaçlanmıştır.

Üçüncü Bölüm: Toplam 17 sorudan oluşmaktadır, bu sorularla engell� b�reyler�n sağlık b�lg�ler� ve sağlık h�zmet� almaları �le �lg�l� b�lg�ler�n elde ed�lmes� amaçlanmıştır.

Dördüncü Bölüm: Toplam 11 sorudan oluşmaktadır, bu sorularla engell� b�reyler�n eğ�t�m b�lg�ler� ve eğ�t�m h�zmet� almaları �le �lg�l� b�lg�ler�n elde ed�lmes� amaçlanmıştır.

ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLER ANKET FORMU

Toplam 22 sorunun yer aldığı 2bölümden oluşmaktadır:

B�r�nc� Bölüm: Toplam 10sorudan oluşmaktadır, bu sorularla engell� b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n k�ş�sel-demografik b�lg�ler�n�n elde ed�lmes� amaçlanmıştır.

İk�nc� Bölüm: Toplam 12 sorudan oluşmaktadır, bu sorularla bu sorularla engell� b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n sosyo-kültürel yaşamları �le �lg�l� b�lg�ler�n elde ed�lmes� amaçlanmıştır. H�çb�r b�rey tarafından cevaplanmak �stenmeyen sorular değerlend�rmeye alınmamış, engell� b�rey formunda aynı sayıda cevapların ver�ld�ğ� aynı sorular değerlend�r�lerek anal�z� yapılmış ancak tekrar n�tel�ğ� taşıyacağı �ç�n bulgular ve yorumlar bölümünde yer ver�lmem�şt�r.

ENGELSİZ BİREYLER İÇİN; ENGELLİ BİREYLER İLE İLGİLİ TUTUM FORMU

Toplam 20 sorudan oluşan formun �lk 3 sorusu çalışmaya katılan engels�z b�reylerle �lg�l� demografik b�lg�ler� elde etmeye yönel�k olarak hazırlanmıştır. D�ğer 17 soru �se çalışmaya katılan engels�z b�reyler�n engell� b�reylerle �lg�l� tutumlarını ölçmeye yönel�k b�ld�r�mlere katılıp katılmama düzeyler�n� ölçmeye amaçlı olarak oluşturulmuş L�kert t�p� ölçekt�r. Ölçek gel�şt�r�l�rken alanyazında engell�lere yönel�k tutumlar ve kaynaştırma uygulamalarına �l�şk�n araştırmalar ve bu araştırmalarda kullanılan ölçme araçları �ncelenm�ş Prof. Dr. Mehmet Özyürek'�n “Engell�lere Yönel�k tutumların Değ�şt�r�lmes�” k�tabında yer alan

“Yeters�zl�kten Etk�lenm�ş K�ş�lere Yönel�k Tutum Ölçeğ�”nden 17 b�ld�r�m seç�lm�şt�r.

UYGULAMA

Tüm anketler �ç�n uzman görüşler�ne başvurulmuştur uzman görüşler� doğrultusunda gerekl� düzeltmeler yapıldıktan sonra 8 k�ş� �le p�lot çalışma uygulaması ve geçerl�k güven�l�rl�k çalışmaları yapılmıştır. Bu p�lot çalışma da hem anket formları uygulanmış ed�len ver�lere göre sorularda düzeltmeler yapılmıştır doğrulayıcı faktör anal�z� uygulanmıştır.

Anketler� uygulayacak k�ş�lere/uzmanlara anketler �le �lg�l� eğ�t�m ver�lm�şt�r. Engell� b�reyler�n eğ�t�m ve rehab�l�tasyon h�zmet� almak �ç�n sürekl� devam ett�ğ� �l�m�zde faal�yet gösteren Özel Özel Eğ�t�m ve Rehab�l�tasyon Merkezler�nden ve resm� İlkokul ve Ortaokullardan elde ed�len ver� tabanı �le örnekleme g�ren b�reyler seç�lm�ş ve bu b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lere Özel Eğ�t�m Öğretmenler�, F�zyoterap�stler, Sınıf Öğretmenler� tarafından Özel Özel Eğ�t�m ve Rehab�l�tasyon Merkez�nde, Okulda ya da �kamet ed�len evde yüz yüze görüşme �le anketler doldurulmuştur. Alanda görev yapan eğ�t�mc� ve fizyoterap�stler�n anket uygulayıcı olarak seç�lmes� engell� b�reyler�n ya da engell� b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n anket soruları karşısında kaygılanmasını engellemek amaçlıdır. Konuşma problem� yaşayan engell� b�reyler �ç�n o b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden yardım �stenm�şt�r. Kaygı yaşayan engell� b�reyler ya da engell� b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n ankete katılımda çek�ngen oldukları gözlenm�şt�r, bunun daha önce anketlerde paylaştıkları özel b�lg�ler �le �lg�l� başlarından geçen tatsız olaylardan dolayı olduğunu bel�rtm�şlerd�r. N�tek�m destek alınan kuruluşlar ve desteğ�n n�tel�ğ� �le �lg�l� sorularda hem engell� b�reyler hem de bu b�reylere refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler cevap vermekte �mt�na etm�şlerd�r. Bu durum ver�lerde de görüleb�l�r.

Engels�z b�reyler �ç�n, engell� b�reyler �le �lg�l� tutum formu uygulamasında �se; b�reyler�n yoğun bulunduğu kafe g�b� d�nlenme ortamlarında rastgele seç�len ve anket�n uygulanmasını kabul eden k�ş�lere, özel eğ�t�m öğretmenler� tarafından uygulanmıştır. Uygulama önces� k�ş�lere a�le ve yakın çevreler�nde engell� b�rey olup olmadığı sorulmuş olmayan k�ş�lere anket uygulanmıştır. A�le ve yakın çevres�nde engell� b�rey olan k�ş�ler�n tutum ölçümünü poz�t�f yönde arttıracağı ve değerlend�rmen�n tarafsızlığını etk�leyeceğ� varsayılmıştır. Anket�n uygulanacağı yüz b�rey�n 50 kadın, 50 erkek b�ç�m�nde c�ns�yet dağılımının eş�t olmasına d�kkat ed�lm�şt�r.

1.7- VERİLERİN ANALİZİ

Ver�ler�n anal�z� sırasında SPSS İstat�st�k Programı Vers�yon 20 kullanılmıştır. Ver�ler�n SPSS programına g�r�ş�n�n yapılması �ç�n anket soruları kodlanmış, �k� farklı k�ş� tarafından g�r�ş yapılması sağlanmış ve sonrasında ver� g�r�şler� hata olmaması amaçlı karşılaştırılmıştır. Sonrasında anılan program �le ver�ler�n frekans ve yüzde değerler� bulunmuş, �stat�st�ksel değerlend�rmeler yapılmış ve tablo ve bar grafikler� oluşturulmuştur.

CİNSİYET DAĞILIMI:142 b�rey kadın (%36.8) ve 244 b�rey erkekt�r (%63.2). Araştırmada c�ns�yet değ�şken� d�kkate alınmamıştır.

ENGEL GRUBU DAĞILIMI:54 b�rey (%14) Görme Engell�, 326 b�rey (%84.5) Bedensel Engell�, 6 b�rey (%1.6) Görme ve Bedensel Engell�d�r.

YAŞADIKLARI YER:18 b�rey Döşemealtı(%4.7), 101 b�rey Kepez (%18.4), 128 b�rey Konyaaltı (%30.6), 133 b�rey Muratpaşa (%44.8) 6 b�rey D�ğer (%1.6) �lçelerde �kamet ett�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

YAŞADIKLARI EVİN GEÇİMİ:37 b�rey yaşadıkları ev�n geç�m�n� annen�n (%9.6), 228 b�rey yaşadıkları ev�n geç�m�n� babanın (%59.1), 34 b�rey yaşadıkları ev�n geç�m�n� anne ve babanın b�rl�kte sağladığını (%8.8), 87 b�rey �se sürekl� sosyal yardım �le geç�nd�kler�n� (%22.5), bel�rtm�şlerd�r.

SİNEMAYA GİTME:210 b�rey s�nemaya g�tt�kler�n� (%54.4), 176 b�rey s�nemaya g�tmed�kler�n� (%45.6), bel�rtm�şlerd�r.

SİNEMAYA GİTMEME NEDENLERİ:16 b�rey yüksek fiyatlar neden�yle (%9.1), 6 b�rey a�len�n onaylamaması neden�yle (%3.4), 45 b�rey uzaklık-ulaşım problemler� neden�yle (%25.6), 6 b�rey a�le-refakatç�n�n eşl�k etmemes� neden�yle (%3.4), 76 b�rey fiz�ksel ortam uygunsuzluğu neden�yle (%43.2), 27 b�rey olumsuz davranışlar neden�yle (%15.3) s�nemaya g�tmed�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

NELER YAPILMALI:24 b�rey fiyat düzenlemes� yapılmasının (%6.2), 73 b�rey a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%18.9), 106 b�rey ulaşım desteğ� sağlanmasının (%27.5), 36 b�rey a�le-refakatç�n�n eşl�k etmes� �ç�n fiyat düzenlemes� yapılmasının (%9.3), 99 b�rey fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%25.6), 48 b�rey toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%12.4) s�nemaya g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

KONSERE GİTME: 99 b�rey konsere g�tt�kler�n� (%25.6), 287 b�rey konsere g�tmed�kler�n� (%74.4), bel�rtm�şlerd�r.

KONSERE GİTMEME NEDENLERİ: 24 b�rey yüksek fiyatlar neden�yle (%8.4), 19 b�rey a�len�n onaylamaması neden�yle (%6.6), 30 b�rey uzaklık-ulaşım problemler� neden�yle (%10.5), 24 b�rey a�le-refakatç�n�n eşl�k etmemes� neden�yle (%8.4), 118 b�rey fiz�ksel ortam uygunsuzluğu neden�yle (%41.1), 72 b�rey olumsuz davranışlar neden�yle (%25.1) konsere g�tmed�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

NELER YAPILMALI:93 b�rey fiyat düzenlemes� yapılmasının (%24.1), 55 b�rey a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%14.2), 56 b�rey ulaşım desteğ� sağlanmasının (%9.3), 118 b�rey fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%30.6), 84 b�rey toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%21.8) konsere g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

SPOR YAPMA: 170 b�rey spor yaptıklarını (%44.0), 216 b�rey spor yapmadıklarını (%56.0), bel�rtm�şlerd�r.

BÖLÜM 2. BULGU ÖZETLERİ2.1- ENGELLİ BİREYLER BULGU ÖZETİ

SPOR YAPMAMA NEDENLERİ: 56 b�rey b�na �le �lg�l� fiz�ksel engeller neden�yle (%25.9), 12 b�rey olumsuz toplumsal tutumlar neden�yle (%5.6), 48 b�rey özel seansların oluşturulmaması neden�yle (%22.2), 22 b�rey spor gereçler�n�n pahalı olması neden�yle (%10.2), 78 b�rey tes�s kullanım ücretler�n�n yüksekl�ğ� neden�yle (%36.1) spor yapmadıklarını bel�rtm�şlerd�r.

NELER YAPILMALI:269 b�rey fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%69.7), 105 b�rey a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%27.2), 12 b�rey toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%3.1) spor yapmalarını kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

ALIŞVERİŞ YAPMA: 320 b�rey kend�s� �ç�n alış ver�ş yaptıklarını (%82.9), 66 b�rey kend�s� �ç�n alış ver�ş yapmadıklarını (%17.1), bel�rtm�şlerd�r.

NELER YAPILMALI:175 b�rey fiyat düzenlemes� yapılmasının (%45.3), 205 b�rey h�zmet sağlayıcıların b�lg�lend�r�lmes�n�n (%53.1), 6 b�rey ulaşım desteğ� sağlanmasının (%1.6), kend�ler� �ç�n alışver�ş yaparken daha rahat olmalarını sağlayacağı ya da alışver�ş yapma sıklığını arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

KURULUŞLARDAN DESTEK ALMA: 192 b�rey destek aldığını (%78.7), 52 b�rey destek almadığını (%21.3), bel�rtm�şler, 142 b�rey bu soruya cevap vermem�şt�r.

DİĞER SÜREKLİ SAĞLIK SORUNU: 108 b�rey engel durumundan başka sürekl� sağlık sorunu olduğunu (%28.0), 278 b�rey engel durumundan başka sürekl� sağlık sorunu olmadığını (%72.0), bel�rtm�şlerd�r.

EVDE SAĞLIK HİZMETİ ALABİLME: 72 b�rey evde düzenl� sağlık h�zmet� aldığını (%18.7), 314 b�rey evde düzenl� sağlık h�zmet� almadığını (%81.3), bel�rtm�şlerd�r.

SAĞLIK KURULUŞLARINA ULAŞIM:138 b�rey kend� aracıyla (%35.8), 160 b�rey toplu taşım �le (%41.5), 81 b�rey yakınlarımın yardımı �le (%21.0), 7 b�rey ambulans �le (%1.8) sağlık kuruluşlarına ulaştıklarını bel�rtm�şlerd�r.

SÜREKLİ KONTROL VE TEDAVİ: 277 b�rey engel� �le �lg�l� sürekl� kontrol- tedav� gördüğünü (%71.8), 109 b�rey engel� �le �lg�l� sürekl� kontrol- tedav� görmed�ğ�n� (%28.2), bel�rtm�şlerd�r.

TEDAVİDE EKONOMİK GÜÇLÜK: 182 b�rey tedav�ler�nde ekonom�k güçlükler çekt�kler�n� (%47.2), 57 b�rey tedav�ler�nde ekonom�k güçlükler çekmed�kler�n� (%14.8), 147 b�rey tedav�ler�nde bazen ekonom�k güçlükler çekt�kler�n�(38.1) bel�rtm�şlerd�r.

AMBULANS HİZMETİNDEN FAYDALANMA:48b�rey ambulans h�zmet� aldığını (%12.4), 338 b�rey ambulans h�zmet� almadığını (%87.6), bel�rtm�şlerd�r.

BEP HİZMETİ:238 b�rey eğ�t�m aldıkları/eğ�t�mler�n� tamamladıkları okullarda kend�ler� �ç�n bep uygulaması yapıldığını (%61.7), 148 b�rey eğ�t�m aldıkları/eğ�t�mler�n� tamamladıkları okullarda onlar �ç�n bep uygulaması yapılmadığını (%38.3), bel�rtm�şlerd�r.

MESLEĞE YÖNLENDİRME:103 b�rey almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onları mesleğe yönlend�rd�ğ�n� (%26.7), 283 b�rey almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onları mesleğe yönlend�rmed�ğ�n� (%73.3), bel�rtm�şlerd�r.

OKULDA FİZİKSEL DÜZENLEME: 141 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n fiz�ksel düzenlemeler yapıldığını (%45.8), 167 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n fiz�ksel düzenlemeler yapılmadığını (%73.3), bel�rtm�şlerd�r.

OKULDA SOSYAL FAALİYETLERE KATILIM: 128 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda eğ�t�m aldıkları sosyal faal�yetlere katıldığını (%41.6), 180 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda k� sosyal faal�yetlere katılmadıklarını (%58.4), bel�rtm�şlerd�r.

O K U L U N T O P L U M S A L B E C E R İ L E R İ N A RT M A S I N A ETKİSİ:295 b�rey almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onların toplumsal uyum becer�ler�n�n artmasında etk�l� olduğunu (%76.4), 91 b�rey almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onların toplumsal uyum becer�ler�n�n artmasında etk�l� olmadığını (%23.6), bel�rtm�şlerd�r.

OKULDA DİĞER ÖĞRENCİLERİN TUTUMLARI: 187 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarındak� d�ğer öğrenc�ler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olduğunu (%60.7), 121 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarındak� d�ğer öğrenc�ler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olmadığını (%39.3), bel�rtm�şlerd�r.

OKULDA ÖĞRETMENLERİN TUTUMLARI: 198 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarındak� öğretmenler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olduğunu (%64.3), 110 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarındak� öğretmenler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olmadığını (%35.7), bel�rtm�şlerd�r.

2.2- ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/ BAKIMINIÜSTLENEN KİŞİLER BULGU ÖZETİ

CİNSİYET DAĞILIMI:305 (%79.0) tanes� kadın(%79.0) ve 81tanes�(%21.0)erkekt�r. Araştırmada c�ns�yet değ�şken� d�kkate alınmamıştır.

EĞİTİM DÜZEYİ: 156 k�ş� �lkokul mezunu olduğunu (%40.4), 164 k�ş� orta öğret�m ya da l�se mezunu olduğunu (%42.5), 42 k�ş� ün�vers�te ya da l�sansüstü mezunu (%10.9), olduklarını 24 k�ş� herhang� b�r eğ�t�m� olmadığını bel�rtm�şlerd�r.

MESLEK DAĞILIMI: 287 k�ş� Ev Hanımı (%74.4), 32 k�ş� Serbest Meslek sah�b� (%8.3), 8 k�ş� Kamu Görevl�s� (%2.1), olduklarını bel�rtm�ş, 59 k�ş� �se (%15.3) D�ğer seçeneğ�n� �şaretlem�şlerd�r.

AYLIK GELİR DÜZEYİ: 137 k�ş� 1000tlaltı (%35.5), 150 k�ş� 1000-1499tl arası (%38.9), 25 k�ş� 1500-1999tl arası (%6.5), 24 k�ş� 2000-2499tl arası (%6.2), 41 k�ş� 2500-2999tl arası (%10.6), 9 k�ş� �se 3000tl üstü (%2.3) aylık gel�r� olduğunu bel�rtm�şt�r.

İKAMETGAH SAHİPLİĞİ: 157 k�ş� �kamet ett�kler� ev�n kend� evler� olduğunu (%40.7), 221 k�ş� �kamet ett�kler� ev�n k�ra olduğunu (%57.3), 8 k�ş� �kamet ett�kler� ev�n büyük a�len�n yanında ortak yaşam olduğunu bel�rtm�şt�r.

KİRA DÜZEYİ:24 k�ş� öded�ğ� k�ra m�ktarının 300tlaltı (%10.5),164 k�ş� öded�ğ� k�ra m�ktarının 300-500tl arası (%71.6), 32 k�ş� öded�ğ� k�ra m�ktarının 500-700tl arası (%14.0), 9 k�ş� öded�ğ� k�ra m�ktarının 700-900tl arası olduğunu bel�rtm�şt�r.

OTOMOBİL SAHİPLİĞİ DURUMU: 182 k�ş� otomob�l sah�b� olduklarını (%47.2), 204 k�ş� otomob�l sah�b� olmadıklarını (%52.8) bel�rtm�şt�r.

OTOMOBİL ENGELLİ UYUMLULUK DURUMU: 75 k�ş� otomob�ller�n�n engell� uyumlu olduğunu (%41.2), 107 k�ş� otomob�ller�n�n engell� uyumlu olmadığını (%58.8) bel�rtm�şt�r.

DESTEK OLDUKLARI ENGELLİ BİREYLE SİNEMAYA GİTMEME NEDENLERİ:43 k�ş� yüksek fiyatlar neden�yle (%16.9), 12 k�ş� a�len�n onaylamaması neden�yle (%4.7), 75k�ş� uzaklık-ulaşım problemler� neden�yle (%29.5), 17 k�ş� engell� b�rey�n sosyal uyumsuzluğu neden�yle (%6.7), 51 b�rey fiz�ksel ortam uygunsuzluğu neden�yle (%20.1), 56 b�rey olumsuz davranışlar neden�yle (%22.0) destek oldukları engell� b�reyle s�nemaya g�tmed�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

NELER YAPILMALI:118 k�ş� fiyat düzenlemes� yapılmasının (%30.6), 23 k�ş� a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%6.0), 34 k�ş� ulaşım desteğ� sağlanmasının (%8.8), 51 k�ş� a�le-refakatç�n�n eşl�k etmes� �ç�n fiyat düzenlemes� yapılmasının (%13.2), 65 k�ş� fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%16.8), 83 k�ş� toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%21.5), 12 k�ş� engell� b�rey�n teşv�k ed�lmes� �ç�n ps�kosasyal destek sağlanmasını (%3.1), destek oldukları engell� b�reyle s�nemaya g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

KONSERE GİTMEME NEDENLERİ: 84 k�ş� yüksek fiyatlar neden�yle (%23.8), 55 k�ş� uzaklık-ulaşım problemler� neden�yle (%15.6), 15 k�ş� engell� b�rey�n �steks�zl�ğ� neden�yle (%4.2), 71 b�rey fiz�ksel ortam uygunsuzluğu neden�yle (%20.1), 128 b�rey olumsuz davranışlar neden�yle (%36.3) destek oldukları engell� b�reyle konsere g�tmed�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

NELER YAPILMALI: 124 k�ş� fiyat düzenlemes� yapılmasının (%32.1), 15 k�ş� a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%3.9), 86 k�ş� ulaşım desteğ� sağlanmasının (%22.3), 6 k�ş� a�le-refakatç�n�n eşl�k etmes� �ç�n fiyat düzenlemes� yapılmasının (%1.6), 44 k�ş� fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%11.4), 96 k�ş� toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%24.9), 15 k�ş� engell� b�rey�n teşv�k ed�lmes� �ç�n ps�kosasyal destek sağlanması (%3.9) nın destek oldukları engell� b�reyle konsere g�tmeler�n� kolaylaştıracağını ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

NELER YAPILMALI(SPOR):123 k�ş� fiyat düzenlemes� yapılmasının (%31.9), 82 k�ş� ulaşım desteğ� sağlanmasının (%21.2), 75 k�ş� fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%19.4), 106 k�ş� toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%27.5), destek oldukları engell� b�rey�n spor yapmasını kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

NELER YAPILMALI(ALIŞVERİŞ):125 k�ş� fiyat düzenlemes� yapılmasının (%32.4), 55 k�ş� h�zmet sağlayıcıların b�lg�lend�r�lmes�n�n (%14.2), 40 k�ş� ulaşım desteğ� sağlanmasının (%10.4), 117 k�ş� fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%30.3), 49 k�ş� toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%12.7), destek oldukları engell� b�rey �le alışver�ş yaparken daha rahat olmalarını sağlayacağı ya da alışver�ş yapma sıklığını arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

2.3- ENGELSİZ BİREYLERİN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK TUTUMLARI BULGU ÖZETİ

CİNSİYET DAĞILIMI:Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reyden 50 b�rey kadın (%50.0) ve 50 b�rey erkekt�r.(%50.0)

EĞİTİM DÜZEYİ: Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reyden 13 b�rey İlkokul (%13.0),7 b�rey Ortaokul (%7.0), 23 b�rey L�se (%23.0), 49 b�rey Ün�vers�te (%49.0), 8 b�rey L�sans Üstü (%8.0), mezunudur.

MESLEK DAĞILIMI: Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reyden 20 b�rey kamuda görev yaptığını (%20.0), 31 b�rey özel sektörde görev yaptığını (%31.0), 30 b�rey esnaf olduğunu (%30.0), 19 b�rey �şs�z olduğunu (%19.0) bel�rtm�şt�r.

ENGELLİ KİŞİLERİN ÇOĞU KENDİLERİ İÇİN ÜZÜLÜRLER:86 b�rey Katılıyorum (%86), 14 b�rey Katılmıyorum (%14), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

E N G E L L İ İ N S A N L A R I N Ö Z E L T O P L U L U K L A R D A YAŞAMALARI VE ÇALIŞMALARI ONLAR İÇİN İYİ OLURDU:76 b�rey Katılıyorum (%76.0), 24 b�rey Katılmıyorum(%24.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

ENGELLİ KİŞİLERİN, ENGELLİ OLMAYAN KİŞİLERLE AYNI STANDARTLARA ULAŞMALARI BEKLENMEMELİDİR: 76b�rey Katılıyorum (%76), 24 b�rey Katılmıyorum (%24), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

ENGELLİ KİŞİLERİN NORMAL YAŞAM SÜRDÜRMESİ HEMEN HEMEN OLANAKSIZDIR.66 b�rey Katılıyorum (%66), 34 b�rey Katılmıyorum(%34.0) b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

E N G E L L İ K İ Ş İ L E R D E N Ç O K Ş E Y B E K L E M E M E K GEREKİR:70 b�rey Katılıyorum (%70.0),30 b�rey Katılmıyorum (%30.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

3.1:ENGELLİ BİREYLERE UYGULANAN ANKETLERİN BULGULARI;.51

3.1.a: ENGELLİ BİREYLERE UYGULANAN DEMOGRAFİK BİLGİ EDİNME ANKETİ BULGULARI;…………………...……………………...….....51

BÖLÜM 3. BULGULAR VE YORUMLARTABLOLAR VE GRAFİKLER LİSTESİ

1.a.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n C�ns�yet Dağılımı;..................51

1.a.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Yaş Grubu Dağılımı;….....…51

1.a.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel Grubu Dağılımı;…......52

1.a.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel Oluşum Nedenler� Dağılımı; ...........................................................................................................52

1.a.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engell� Destek Araçları Kullanımı İle İlg�l� Bulgular;..........................................................................…53

1.a.6. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Eğ�t�m Düzey� Dağılımı;.......53

1.a.7. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Yaşadığı Yer Dağılımı;...........54

1.a.8. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n A�le Sosyal Durumu İle İlg�l� Dağılım;.........................................................................................................…54

1.a.9. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kardeş Sayısı İle İlg�l� Dağılım;..…............................................................................................……...55

1.a10. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Ev�n�n Geç�m�n�n Sağlanması İle İlg�l� Bulgular;…….……………………………………………………....55

3.1.b: ENGELLİ BİREYLER İÇİN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞAM BİLGİ

EDİNME ANKETİ BULGULARI……………….........…................……………56

1.b.1.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n S�nemaya G�d�p G�tmemes� İle İlg�l� Bulgular…………..............................................................………..........56

1.b.1.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden S�nemaya G�denler�n S�nemaya G�tme Sıklığı İle İlg�l� Bulgular;…………………...........................56

1.b.1.b.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden S�nemaya G�denler�n S�nemaya K�m�nle G�tt�ğ� İle İlg�l� Bulgular;……………........................……57

1.b.1.c.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden S�nemaya G�tmeyenler�n S�nemaya G�tmeme Neden� İle İlg�l� Bulgular;….............................................57

1.b.1.d.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Nasıl Düzenlemeler�n S�nemaya G�tmeler�n� Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;………………..........................................................……….…...58

1.b.2.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Konsere G�d�p G�tmemes� İle İlg�l� Bulgular;………......……………………………….................…………58

1.b.2.aAraştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Konsere G�denler�n Konsere K�m�nle G�tt�ğ� İle İlg�l� Bulgular;………………....................................……59

1.b.2.b.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Konsere G�tmeyenler�n Konsere G�tmeme Neden� İle İlg�l� Bulgular;…….......................................…59

1.b.2.c.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Nasıl Düzenlemeler�n Konsere G�tmeler�n� Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;………………........................................................................…..60

1.b.3.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Spor Yapıp Yapmaması İle İlg�l� Bulgular;…............................................................................................………60

1.b.3.a.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Spor Yapanların Hang� Spor Türünü Yaptıkları İle İlg�l� Bulgular;….......................................................…..61

1.b.3.b.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Spor Yapanların Nerede Spor Yaptıkları İle İlg�l� Bulgular;………..................................……………...61

1.b.3.c.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Spor Yapmayanların Spor Yapmama Neden� İle İlg�l� Bulgular;….................................………………...62

1.b.3.d.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Nasıl Düzenlemeler�n Spor Yapmalarını Kolaylaştıracağı Ya da Spor Yapma Sıklığını Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular:…………..................................................…………62

1.b.4.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kend�ler� İç�n Alış Ver�ş Yapıp Yapmadığı İle İlg�l� Bulgular;…………....................................................…...63

1.b.4.a.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kend�ler� İç�n K�m�n Refakat�nde Alış Ver�ş Yaptığı İle İlg�l� Bulgular;…............................….……63

1.b.4.b.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kend�ler� İç�n Nerede Alış Ver�ş Yaptığı İle İlg�l� Bulgular;……........................................................……64

1.b.4.c.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Nasıl Düzenlemeler�n Kend�ler� İç�n Alışver�ş Yaparken Daha Rahat Olmalarını Sağlayacağı Ya Da Alışver�ş Yapma Sıklığını Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;........64

1.b.5.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kuruluşlardan Destek Alıp Almadığı İle İlg�l� Bulgular:……......................................................………....65

1.b.5.a.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Hang� Kuruluşlardan Destek Aldığı İle İlg�l� Bulgular;………...........................................................………65

1.b.5.b.Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Aldıkları Desteğ�n Kapsamı İle İlg�l� Bulgular;…………..........................................................……………66

3.2: ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLERE UYGULANAN ANKETLERİN BULGULARI…........................…67

3.2.a: ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLER İÇİN DEMOGRAFİK BİLGİ EDİNME ANKETİ BULGULARI...67

2.a.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n C�ns�yet Dağılımı;………..............................................….67

2.b.1.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle S�nemaya G�d�p G�tmemes� İle İlg�l� Bulgular……………...........…………………………..…73

2.b.1.a.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle Ne Sıklıkla S�nemaya G�tt�kler� İle İlg�l� Bulgular;………………......................………………..…..73

2.b.1.b.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle S�nemaya G�tmeme Nedenler� İle İlg�l� Bulgular;……………….............................………………74

2.b.1.c.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Nasıl Düzenlemeler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle S�nemaya G�tmes�n� Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l� Bulgular;….75

2.a.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Yaş Grubu Dağılımı;……………………………................67

2.a.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Refakat Ett�kler�/Bakımını Üstlend�kler� Engell� B�reye Yakınlık Durumları İle İlg�l� Dağılım;………………………..........…….……68

2.a.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Eğ�t�m Düzey� İle İlg�l� Dağılım;…........………...……….68

2.a.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Yaşadığı Yer İle İlg�l� Dağılım;………......................……..69

2.a.6. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Meslek Grupları İle İlg�l� Dağılım;……………............….69

2.a.7. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Aylık Gel�r Düzey� İle İlg�l� Bulgular;………………...….70

2.a.8. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n İkametgâh T�p� İle İlg�l� Bulgular;……………........……..70

2.a.9. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n İkametgâh Sah�pl�ğ� İle İlg�l� Bulgular;……………......…71

2.a.10. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n K�ra Düzey� İle İlg�l� Bulgular;………...........................…71

2.a.11. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Otomob�l Sah�b� Olup Olmaması İle İlg�l� Bulgular;…......72

2.a.12. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Otomob�ller�n�n Engell� Uyumluluğu İle İlg�l� Bulgular;...72

3.2.b: ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN

KİŞİLER İÇİN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞAM BİLGİ EDİNME ANKETİ

BULGULARI….....................................................................................……………73

3.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel Durumundan Başka Sürekl� Sağlık Sorunu Olup Olmadığı İle İlg�l� Bulgular;………............…….82

3.1.a Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel Durumundan Başka Sürekl� Sağlık Sorunu Olanların Sağlık Sorunları İle İlg�l� Bulgular;……..…83

3.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n B�r Yıl İçer�s�nde Ne Sıklıkta Hasta Oldukları İle İlg�l� Bulgular;…….......................................................….84

3.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Evde Düzenl� Sağlık H�zmet� Alıp Almadığı İle İlg�l� Bulgular;………..........................................................85

3.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Hastalandıklarında Sağlık Kuruluşuna Nasıl Ulaştıkları İle İlg�l� Bulgular;………………..…………….85

3.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Sağlık Kuruluşlarında Öncel�ğ�n�n Olup Olmadığı İle İlg�l� Bulgular;………......………………..….86

3.6. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n G�tt�kler� Sağlık Kuruluşlarında Kend�ler� İç�n Uygun Kolaylaştırıcı Araç Gereçler�n Mevcut Olup Olmadığı İle İlg�l� Bulgular;……………………………………...…………………………86

2.b.2.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle Konsere G�d�p G�tmemes� İle İlg�l� Bulgular;…………………...............................…………76

2.b.2.a.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle Konsere G�tmeme Nedenler� İle İlg�l� Bulgular;……………………………….....………………76

2.b.2.b.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Nasıl Düzenlemeler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle Konsere G�tmes�n� Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l� Bulgular;…....77

2.b.3.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Nasıl Düzenlemeler�n Destek Oldukları Engell� B�rey�n Spor Yapmasını Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;………………………………...................................................…….78

2.b.4.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Nasıl Düzenlemeler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle Alışver�ş Yaparken Daha Rahat Olmalarını Sağlayacağı Ya Da Alışver�ş Yapma Sıklığını Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;………………..…….79

2.b.5.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Kuruluşlardan Destek Alıp Almadığı İle İlg�l� Bulgular;…80

2.b.5.a.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Hang� Kuruluşlardan Destek Aldığı İle İlg�l� Bulgular;…..80

2.b.5.b.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Aldıkları Desteğ�n Kapsamı İle İlg�l� Bulgular;….....…….81

3.3: ENGELLİ BİREYLER İÇİN SAĞLIK BİLGİLERİ VE SAĞLIK HİZMETİ ALMA BİLGİ ANKETİ BULGULARI.............................................82

3.7. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel� İle İlg�l� Sürekl� Kontrol- Tedav� Görüp Görmed�ğ� İle İlg�l� Bulgular;………………........………….…87

3.8. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n İlaçlarını Düzenl� Alıp Alamadıkları İle İlg�l� Bulgular;………........................………………………87

3.9. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Tedav�ler�nde Ekonom�k Güçlükler Çek�p Çekmed�kler� İle İlg�l� Bulgular;…………....................……88

3.10. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Sağlığı İlg�l� Temel Eğ�t�m H�zmetler�nden Yararlanıp Yararlanamadığı İle İlg�l� Bulgular;……..……….88

3.11. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n A�le Üyeler�nde Başka Sürekl� Sağlık Sorunu Yaşayan Olup Olmadığı İle İlg�l� Bulgular;……………......….89

3.12. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Sağlık Kuruluşlarına Er�ş�mde Ebeveyn Veya Başkasının Desteğ�n� Alıp Almadığı İle İlg�l� Bulgular;……...89

3.13. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Hang� Sağlık Kuruluşlarından H�zmet Aldıkları İle İlg�l� Bulgular;………………………..............…...…….90

3.14. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Ambulans H�zmet� Alıp Almadıkları İle İlg�l� Bulgular;………………………......……………………90

3.15. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n İht�yaçları Olduğunda Sağlık Araç Ve Gereçler�ne Ulaşab�l�rl�kler� İle İlg�l� Bulgular;……………......……91

3.16. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Talep Ett�kler�nde Sağlık H�zmet�n�n Onlara Gel�p Gelmed�ğ� İle İlg�l� Bulgular;………………......….91

3.4: ENGELLİ BİREYLER İÇİN EĞİTİM BİLGİLERİ VE EĞİTİM HİZMETİ ALMA ANKETİ BULGULARI..........................................................92

4.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Eğ�t�m Durumu İle İlg�l� Dağılım;…………....................................................................……………….92

4.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Eğ�t�m Aldıkları/Eğ�t�mler�n� Tamamladıkları Okullarda Onlar İç�n BEP Uygulaması Yapılıp Yapılmadığı İle İlg�l� Bulgular;….......................................................………………………....93

4.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Almış/Almakta Oldukları Eğ�t�m�n Onları Mesleğe Yönlend�r�p Yönlend�rmed�ğ� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;…..............................................................................…...……….93

4.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Eğ�t�m Aldıkları Okullarda Kend�ler� İç�n F�z�ksel Düzenlemeler Yapılıp Yapılmadığı İle İlg�l� Bulgular;…….................................................……....…94

4.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Eğ�t�m Aldıkları Okullarda Kend�ler� İç�n Ne G�b� F�z�ksel Düzenlemeler Yapılmasını İsted�kler� İle İlg�l� Bulgular;……………………….....…………95

4.6. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Eğ�t�m Aldıkları Okullarda Okulun Ortak Bölümler�ne Ulaşıp Ulaşamadığı İle İlg�l� Bulgular;…...........................................................................……....……96

4.7. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Eğ�t�m Aldıkları Okullarda K� Sosyal Faal�yetlere Katılıp Katılamadığı İle İlg�l� Bulgular;………...........................................................………………....96

4.8. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Almış/Almakta Oldukları Eğ�t�m�n Onların Toplumsal Uyum Becer�ler�n�n Artmasında Etk�l� Olup Olmadığı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;……………………..…………..97

4.9. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Okullarındak� D�ğer Öğrenc�ler�n Onlara Karşı Tutumlarının Poz�t�f Olup Olmadığı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;……………………….....….…..97

4.10. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Okullarındak� Öğretmenler�n Onlara Karşı Tutumlarının Poz�t�f Olup Olmadığı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;……..................................………………..98

3.5: ENGELSİZ BİREYLER İÇİN; ENGELLİ BİREYLERLE İLGİLİ TUTUM ANKETİ BULGULARI ..........................................................................99

5.1. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n C�ns�yet Dağılımı;…..............99

5.2. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n Mezun�yet Durumu İle İlg�l� Dağılım;……………………............................................………………….....99

5.3. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n Meslekler� İle İlg�l� Dağılım;100

5.4. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� Çocukların Ana-Babaları, Engell� Olmayan Çocukların Ana-Babalarından Daha Az Katı Olmalıdır.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;................................101

5.5. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�lerle Genell�kle D�ğer K�ş�lerden Daha Kolay Geç�n�l�r.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;………….......................................................................…………...102

5.6. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Çoğu Kend�ler� İç�n Üzülürler.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;…….103

5.7. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� Çocuklar İç�n Ayrı Özel Okullar Olmamalıdır.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;…......…104

5.8. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� İnsanların Özel Topluluklarda Yaşamaları Ve Çalışmaları Onlar İç�n İy� Olurdu.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;…….............………………………......……105

5.9. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Bakımını Devlet Üstlenmel�d�r.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;….....….106

5.10. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� k�ş�ler�n çoğu kend�s� �ç�n büyük ölçüde kaygı ve end�şe duyar.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;……................................................................……………………..107

5.11. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� k�ş�ler�n, engell� olmayan k�ş�lerle aynı standartlara ulaşmaları beklenmemel�d�r.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;……….............................…………………..108

5.12. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� k�ş�ler genelde mutsuzdurlar.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;….......................109

5.13. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler Genelde Huysuzdurlar, Onlarla Geç�nmek Zordur.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;………....................................................................……...………...110

5.14. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Normal Yaşam Sürdürmes� Hemen Hemen Olanaksızdır.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;………………..................................……………..111

5.15. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�lerden Çok Şey Beklememek Gerek�r.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;......……112

5.16. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler Çoğunlukla Kend� Kend�ler�ne Kalmak İsterler.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;................................................................................……………......113

5.17. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler Engell� Olmayanlardan Daha Çabuk Kırılırlar.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;…………………..............................................................................114

5.18. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Normal B�r Sosyal Yaşantıları Olamaz.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;…..115

5.19. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Çoğu D�ğer İnsanlar Kadar Yeterl� Olamadıklarını Düşünürler.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;…............................................................................116

5.20. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�lerle B�rl�kte Olduğumuzda Söyled�kler�m�ze D�kkat Etmel�y�z.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;……………..............................…………………..117

3-1: ENGELLİ BİREYLERE UYGULANAN ANKETLERİN BULGULARI

1.a.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n C�ns�yet Dağılımı;

3-1.a: ENGELLİ BİREYLERE UYGULANAN DEMOGRAFİK BİLGİ EDİNME ANKETİ BULGULARI

1.a.1. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�rey�n 142 (%36.8) tanes� kız ve 244 (%63.2) tanes� erkekt�r. Araştırmada c�ns�yet değ�şken� d�kkate alınmamıştır.

1.a.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Yaş Grubu Dağılımı;

1.a.2. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�rey�n 110 tanes� 9-11(%28.5), 109 tanes� 11-13(% 28.2), 167 tanes� 13-15(%43.3) yaş aralığında yer almaktadır. Araştırmada yaş grubu alt 9 üst 15 olarak bel�rlenm�ş 9-15 yaş arası dağılım değ�şken� d�kkate alınmamıştır.

1.a.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel Grubu Dağılımı;

1.a.3. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 54 b�rey(%14) Görme Engell�, 326 b�rey (%84.5) Bedensel Engell�, 6b�rey(%1.6) Görme ve Bedensel Engell�d�r.

1.a.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel Oluşum Nedenler�

1.a.4. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 287 b�rey doğuştan (%74.4), 45 b�rey genet�k hastalıklar neden�yle (%11.7), 40 b�rey doğum sonrasında geç�r�len b�r hastalık neden�yle (%10.4), 14 b�rey kaza neden�yle (%3.6) engell� olduklarını bel�rtm�şlerd�r.

1.a.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engell� Destek Araçları Kullanımı Dağılımı

1.a.5. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 242 b�rey tekerlekl� sandalye (%62.7), 55 b�rey beyaz baston (%14.2), 14 b�rey protez (%3.6), 75 b�rey d�ğer destek araçlarını (%19.4) kullandıklarını bel�rtm�şlerd�r.

1.a.6. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Eğ�t�m Düzey� Dağılımı

1.a.6. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 170 b�rey �lköğret�m (%44.0), 91 b�rey orta öğret�m-l�se (%23.6), 12 b�rey dışardan b�t�rme (%3.1), 68 b�rey sadece özel özel eğ�t�m ve rehab�l�tasyon merkez� (%17.6) 45 b�rey herhang� b�r eğ�t�m�n�n olmadığını (%11.7) bel�rtm�şlerd�r.

1.a.7. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Yaşadığı Yer Dağılımı

1.a.7. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 18 b�rey Döşemealtı (%4.7), 101 b�rey Kepez (%18.4), 128 b�rey Konyaaltı (%30.6), 133 b�rey Muratpaşa (%44.8) 6 b�rey D�ğer (%1.6) �lçelerde �kamet ett�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

1.a.8. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n A�le Sosyal Durumu İle İlg�l� Dağılım

1.a.8. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 322 b�rey Anne Babasının B�rl�kte olduğunu (%83.4), 38 b�rey Anne ve Babanın Boşanmış ya da Ayrı olduğunu Anne �le b�rl�kte yaşadığını (%9.8), 7 b�rey Babasının Vefat ett�ğ�n� Anne tarafından a�les� �le yaşadığını (%4.9) bel�rtm�şlerd�r.

1.a.9. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kardeş Sayısı İle İlg�l� Dağılım

1.a10. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Ev�n�n Geç�m�n�n Sağlanması İle İlg�l� Dağılım

1.a.10. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 37 b�rey yaşadıkları ev�n geç�m�n� Annen�n (%9.6), 228 b�rey yaşadıkları ev�n geç�m�n� Babanın (%59.1), 34b�rey yaşadıkları ev�n geç�m�n� Anne ve Babanın b�rl�kte sağladığını (%8.8), 87 b�rey �se Sürekl� Sosyal Yardım �le geç�nd�kler�n� (%22.5), bel�rtm�şlerd�r.

1.a.9. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 85b�rey kardeş� olmadığını (%22.0), 154 b�rey 1 kardeş� olduğunu (%39.9), 76b�rey 2 kardeş� olduğunu (%19.7), 46 b�rey 3 kardeş� olduğunu (%11.9) 13 b�rey 4 kardeş� olduğunu (%3.4),6 b�rey 5 kardeş� olduğunu (%1.6),6 b�rey 6 veya daha fazla kardeş� olduğunu (%1.6) bel�rtm�şlerd�r.

1.b.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n S�nemaya G�d�p G�tmemes� İle İlg�l� Bulgular;

1.b.1. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye S�nemaya g�d�p g�tmed�kler� sorulmuş; 210 b�rey s�nemaya g�tt�kler�n� (%54.4), 176 b�rey s�nemaya g�tmed�kler�n� (%45.6), bel�rtm�şlerd�r.

1.b.1.a.Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden S�nemaya G�denler�n S�nemaya G�tme Sıklığı İle İlg�l� Bulgular;

1.b.1.a. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden S�nemaya g�den 210 b�reye s�nemaya ne sıklıkla g�tt�kler� sorulmuş; 21 b�rey ayda b�rden fazla (%10.0), 51 b�rey ayda b�r (%24.3), 30 b�rey ayda b�rden az (%14.3), 108 b�rey nad�ren (%51.4) s�nemaya g�tt�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

3.1.b: ENGELLİ BİREYLER İÇİN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞAM BİLGİ

EDİNME ANKETİ BULGULARI

1.b.1.b. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden S�nemaya G�denler�n S�nemaya K�m�nle G�tt�ğ� İle İlg�l� Bulgular;

1.b.1.b. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden S�nemaya g�den 210 b�reye s�nemaya k�m�nle g�tt�kler� sorulmuş; 6 b�rey tek başına (%2.9), 132 b�rey a�les� �le (%62.9), 36 b�rey okul arkadaşı/arkadaşları (%17.1) �le, 30 b�rey sosyal çevreden arkadaş/arkadaşlar �le(%14.3), 6 b�rey akrabaları �le (%2.9) s�nemaya g�tt�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

1.b.1.c. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden S�nemaya G�tmeyenler�n S�nemaya G�tmeme Neden� İle İlg�l� Bulgular;

1.b.1.c. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden S�nemaya g�tmeyen 176 b�reye s�nemaya g�tmeme nedenler� sorulmuş; 16 b�rey yüksek F�yatlar neden�yle (%9.1), 6 B�rey a�len�n onaylamaması neden�yle (%3.4), 45 b�rey uzaklık-ulaşım problemler� neden�yle (%25.6), 6 b�rey a�le-refakatç�n�n eşl�k etmemes� neden�yle (%3.4), 76 b�rey fiz�ksel ortam uygunsuzluğu neden�yle (%43.2), 27 b�rey olumsuz davranışlar neden�yle (%15.3) s�nemaya g�tmed�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

1.b.1.d. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Nasıl Düzenlemeler�n S�nemaya G�tmeler�n� Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l�

Görüşler�ne A�t Bulgular;

1.b.1.d. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden tamamına nasıl düzenlemeler�n s�nemaya g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağı sorulmuş;24 b�rey fiyat düzenlemes� yapılmasının (%6.2), 73 b�rey a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%18.9), 106 b�rey ulaşım desteğ� sağlanmasının (%27.5), 36 b�rey a�le-refakatç�n�n eşl�k etmes� �ç�n fiyat düzenlemes� yapılmasının (%9.3), 99 b�rey fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%25.6), 48 b�rey toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%12.4) s�nemaya g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Konsere G�d�p G�tmemes� İle İlg�l� Bulgular;

1.b.2. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye Konsere g�d�p g�tmed�kler� sorulmuş; 99 b�rey konsere g�tt�kler�n� (%25.6), 287 b�rey s�nemaya g�tmed�kler�n� (%74.4), bel�rtm�şlerd�r.

1.b.2.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Konsere G�denler�n Konsere K�m�nle G�tt�ğ� İle İlg�l� Bulgular;

1.b.2.b. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Konsere G�tmeyenler�n Konsere G�tmeme Neden� İle İlg�l� Bulgular;

1.b.2.b. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden konsere g�tmeyen 287 b�reye konsere g�tmeme nedenler� sorulmuş; 24 b�rey yüksek fiyatlar neden�yle (%8.4), 19 b�rey a�len�n onaylamaması neden�yle (%6.6), 30 b�rey uzaklık-ulaşım problemler� neden�yle (%10.5), 24 b�rey a�le-refakatç�n�n eşl�k etmemes� neden�yle (%8.4), 118 b�rey fiz�ksel ortam uygunsuzluğu neden�yle (%41.1), 72 b�rey olumsuz davranışlar neden�yle (%25.1) konsere g�tmed�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

1.b.2.a. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden Konsere g�den 99 b�reye konsere k�m�nle g�tt�kler� sorulmuş; 6 b�rey tek başına (%6.1), 33 b�rey a�les� �le (%62.9), 36 b�rey okul arkadaşı/arkadaşları (%36.4) �le, 24 b�rey sosyal çevreden arkadaş/arkadaşlar �le (%24.2), Konsere g�tt�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

1.b.2.c. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Nasıl Düzenlemeler�n Konsere G�tmeler�n� Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l�

Görüşler�ne A�t Bulgular;

1.b.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Spor Yapıp Yapmaması İle İlg�l� Bulgular;

1.b.2.c. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden tamamına nasıl düzenlemeler�n konsere g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağı sorulmuş;93 b�rey fiyat düzenlemes� yapılmasının (%24.1), 55 b�rey a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%14.2), 56 b�rey ulaşım desteğ� sağlanmasının (%9.3), 118 b�rey fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%30.6), 84 b�rey toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%21.8) konsere g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.3. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye spor yapıp yapmadıkları sorulmuş; 170 b�rey spor yaptıklarını (%44.0), 216 b�rey spor yapmadıklarını (%56.0), bel�rtm�şlerd�r.

1.b.3.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Spor Yapanların Hang� Spor Türünü Yaptıkları İle İlg�l� Bulgular;

1.b.3.a. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden Spor yaptıklarını bel�rten 170 b�reye hang� spor türünü yaptıkları sorulmuş; 45 b�rey Yüzme (%26.5), 63 b�rey Futbol (%37.1), 20 b�rey Basketbol(%11.8), 30 b�rey Voleybol(%17.6), 12 b�rey Bocce (%7.1) spor türler�n� yaptıklarını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.3.b. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Spor Yapanların Nerede Spor Yaptıkları İle İlg�l� Bulgular;

1.b.3.b. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden spor yaptıklarını bel�rten 170 b�reye nerede spor yaptıkları sorulmuş; 86 b�rey okul tes�sler�nde (%50.6), 24 b�rey beled�ye sosyal tes�sler�nde (%14.1), 42 b�rey özel tes�ste (%24.7), 18 b�rey d�ğer tes�slerde (%10.6), spor yaptıklarını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.3.c. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Spor Yapmayanların Spor Yapmama Neden� İle İlg�l� Bulgular;

1.b.3.c. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden spor yapmayan 216 b�reye spor yapmama nedenler� sorulmuş; 56 b�rey b�na �le �lg�l� fiz�ksel engeller neden�yle (%25.9), 12 b�rey olumsuz toplumsal tutumlar neden�yle (%5.6), 48 b�rey özel seansların oluşturulmaması neden�yle (%22.2), 22 b�rey spor gereçler�n�n pahalı olması neden�yle (%10.2), 78 b�rey tes�s kullanım ücretler�n�n yüksekl�ğ� neden�yle (%36.1) spor yapmadıklarını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.3.d. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Nasıl Düzenlemeler�n Spor Yapmalarını Kolaylaştıracağı Ya da Spor Yapma Sıklığını Arttıracağı İle

İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular:

1.b.3.d. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden tamamına nasıl düzenlemeler�n spor yapmalarını kolaylaştıracağı ya da arttıracağı sorulmuş;269 b�rey fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%69.7), 105 b�rey a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%27.2), 12 b�rey toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%3.1) spor yapmalarını kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kend�ler� İç�n Alış Ver�ş Yapıp Yapmadığı İle İlg�l� Bulgular;

1.b.4. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye; Kend�ler� İç�n Alış Ver�ş Yapıp Yapmadığı sorulmuş; 320 b�rey kend�s� �ç�n alış ver�ş yaptıklarını(%82.9), 66 b�rey kend�s� �ç�n alış ver�ş yapmadıklarını(%17.1), bel�rtm�şlerd�r.

1.b.4.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kend�ler� İç�n K�m�n Refakat�nde Alış Ver�ş Yaptığı İle İlg�l� Bulgular;

1.b.4.a. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden kend�s� �ç�n alışver�ş yapan 320 b�reye k�m�n refakat�nde alışver�ş yaptıkları sorulmuş; 195 b�rey b�r�nc� derece akraba refakat�nde (%60.9), 24 b�rey �k�nc� derece akraba refakat�nde (%7.5), 30 b�rey arkadaş �le (%9.4), 71 b�rey tek başına (%22.2) alışver�ş yaptıklarını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.4.b. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kend�ler� İç�n Nerede Alış Ver�ş Yaptığı İle İlg�l� Bulgular;

1.b.4.b. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden Alışver�ş yaptıklarını bel�rten 320 b�reye nerede alışver�ş yaptıkları sorulmuş; 133 b�rey Alışver�ş Merkezler�nde (%41.6), 18 b�rey Özel Mağazalarda (%5.6), 54 b�rey Şeh�r İç� Çarşıda (%16.9), 115 b�rey Semt Pazarında (%35.9), Alışver�ş yaptıklarını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.4.c. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Nasıl Düzenlemeler�n Kend�ler� İç�n Alışver�ş Yaparken Daha Rahat Olmalarını Sağlayacağı Ya

Da Alışver�ş Yapma Sıklığını Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

1.b.4.c. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden tamamına nasıl düzenlemeler�n kend�ler� �ç�n alışver�ş yaparken daha rahat olmalarını sağlayacağı ya da alışver�ş yapma sıklığını arttıracağı sorulmuş;175 b�rey fiyat düzenlemes� yapılmasının (%45.3), 205 b�rey h�zmet sağlayıcıların b�lg�lend�r�lmes�n�n (%53.1), 6 b�rey ulaşım desteğ� sağlanmasının (%1.6), kend�ler� �ç�n alışver�ş yaparken daha rahat olmalarını sağlayacağı ya da alışver�ş yapma sıklığını arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

1.b.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Kuruluşlardan Destek Alıp Almadığı İle İlg�l� Bulgular:

1.b.5. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye; Kuruluşlardan destek alıp almadığı sorulmuş; 192 b�rey destek aldığını(%78.7), 52 b�rey destek almadığını(%21.3), bel�rtm�şler, 142 b�rey bu soruya cevap vermem�şt�r.

1.b.5.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Hang� Kuruluşlardan Destek Aldığı İle İlg�l� Bulgular;

1.b.5.a. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden kuruluşlardan destek aldığını bel�rten 192 b�reye hang� kuruluşlardan destek aldıkları sorulmuş; 36 b�rey okuldan destek aldığını (%18.8), 102 b�rey vakıflardan destek aldığını (%53.1), 7 b�rey beled�yelerden destek aldığını (%3.6), 21 b�rey val�l�kten destek aldığını (%10.9), 16 b�rey kaymakamlıklardan destek aldığını (%8.3), 10 b�rey s�v�l toplum kuruluşlarından destek aldığını (%5.2), bel�rtm�şlerd�r.

1.b.5.b. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Aldıkları Desteğ�n Kapsamı İle İlg�l� Bulgular;

1.b.5.b. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden kuruluşlardan destek aldığını bel�rten 192 b�reye bel�rtt�kler� kuruluşlardan aldıkları desteğ�n türü sorulmuş; 2 b�rey madd� eğ�t�m desteğ� aldığını (%10.0), 9 b�rey a�le yardımı aldığını (%45.0), 3 b�rey ulaşım desteğ� aldığını (%15.0), 6 b�rey ek ders eğ�t�m desteğ� aldığını (%30.0), bel�rtm�şlerd�r. bu soruya toplam 366 b�rey cevap vermem�şt�r.

3.2: ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLERE UYGULANAN ANKETLERİN

BULGULARI

2.a.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n C�ns�yet Dağılımı;

3. 2.a: ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLER İÇİN DEMOGRAFİK BİLGİ EDİNME ANKETİ BULGULARI

2.a.1. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�ler�n; 305 (%79.0) tanes� kadın(%79.0) ve 81 tanes�(%21.0) erkekt�r. Araştırmada c�ns�yet değ�şken� d�kkate alınmamıştır.

2.a.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Yaş Grubu Dağılımı;

2.a.2. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden; 8 k�ş� 15-19 (% 28.5), 41 k�ş� 20-29(% 10.6), 167 k�ş� 30-39(%29.8), 140 k�ş� 40-49(%36.3), 74 k�ş� 50-59(%19.2), 8 k�ş� 60-69(%2.1) yaş aralığında yer almaktadır.

2.a.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Refakat Ett�kler�/Bakımını Üstlend�kler� Engell� B�reye

Yakınlık Durumları İle İlg�l� Dağılım;

2.a.3. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden;330 k�ş� refakat ett�ğ�/bakımını üstlend�ğ� engell� b�rey�n çocuğu olduğunu (% 85.5), 32 k�ş� refakat ett�ğ�/bakımını üstlend�ğ� engell� b�rey�n kardeş� olduğunu (%8.3), 8 k�ş� refakat ett�ğ�/bakımını üstlend�ğ� engell� b�rey�n baba tarafından yeğen� olduğunu (%2.1), 16 k�ş� refakat ett�ğ�/bakımını üstlend�ğ� engell� b�reye yakınlık durumunu d�ğer seçeneğ� olduğunu (%4.1), bel�rtm�şlerd�r.

2.a.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Eğ�t�m Düzey� İle İlg�l� Dağılım;

2.a.4. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden; 156 k�ş� İlkokul mezunu olduğunu (%40.4), 164 k�ş� Orta Öğret�m ya da L�se mezunu olduğunu (%42.5), 42 k�ş� Ün�vers�te ya da L�sansüstü mezunu (%10.9), olduklarını24 k�ş� herhang� b�r eğ�t�m� olmadığını bel�rtm�şlerd�r.

2.a.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Yaşadığı Yer İle İlg�l� Dağılım;

2.a.5. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden; 18 k�ş� Döşemealtı (%4.7), 101 k�ş� Kepez (%18.4), 128 k�ş� Konyaaltı (%30.6), 133 k�ş� Muratpaşa (%44.8) 6 k�ş� D�ğer (%1.6) �lçelerde �kamet ett�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

2.a.6. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Meslek Grupları İle İlg�l� Dağılım;

2.a.6. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden; 287 k�ş� Ev Hanımı (%74.4), 32 k�ş� Serbest Meslek sah�b� (%8.3), 8 k�ş� Kamu Görevl�s� (%2.1), olduklarını bel�rtm�ş, 59 k�ş� �se (%15.3) D�ğer seçeneğ�n� �şaretlem�şlerd�r.

2.a.7. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Aylık Gel�r Düzey� İle İlg�l� Bulgular;

2.a.7. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden; 137 k�ş� 1000tlaltı (%35.5), 150 k�ş� 1000-1499tl arası (%38.9), 25 k�ş� 1500-1999tl arası (%6.5), 24 k�ş� 2000-2499tl arası (%6.2), 41 k�ş� 2500-2999tl arası (%10.6), 9 k�ş� �se 3000tlüstü (%2.3) aylık gel�r� olduğunu bel�rtm�şt�r.

2.a.8. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n İkametgâh T�p� İle İlg�l� Bulgular;

2.a.8. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden; 330 k�ş� apartman da�res�nde (%85.5), 56 k�ş� müstak�l evde (%14.5), �kamet ett�kler�n� bel�rtm�şt�r.

2.a.9. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n İkametgâh Sah�pl�ğ� İle İlg�l� Bulgular;

2.a.9. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden;157 k�ş� �kamet ett�kler� ev�n kend� evler� olduğunu (%40.7), 221 k�ş� �kamet ett�kler� ev�n k�ra olduğunu (%57.3), 8 k�ş� �kamet ett�kler� ev�n büyük a�len�n yanında ortak yaşam olduğunu bel�rtm�şt�r.

2.a.10. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n K�ra Düzey� İle İlg�l� Bulgular;

2.a.10. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen �kamet ett�kler� ev�n k�ra olduğunu bel�rten k�ş�lerden; 24 k�ş� öded�ğ� k�ra m�ktarının300TLAltı(%10.5),164 k�ş� öded�ğ� k�ra m�ktarının300-500TL arası (%71.6), 32 k�ş� öded�ğ� k�ra m�ktarının500-700TL arası (%14.0), 9 k�ş� öded�ğ� k�ra m�ktarının700-900TL arası olduğunu bel�rtm�şt�r.

2.a.11. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Otomob�l Sah�b� Olup Olmaması İle İlg�l� Bulgular;

2.a.11. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden; 182 k�ş� Otomob�l sah�b� olduklarını (%47.2), 204 k�ş� Otomob�l sah�b� olmadıklarını (%52.8) bel�rtm�şt�r.

2.a.12. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden; Otomob�l sah�b� olduklarını bel�rten 182 k�ş�den, 75 k�ş� otomob�ller�n�n engell� uyumlu olduğunu (%41.2), 107 k�ş� Otomob�ller�n�n engell� uyumlu olmadığını (%58.8) bel�rtm�şt�r.

2.a.12. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Otomob�ller�n�n Engell� Uyumluluğu İle İlg�l� Bulgular;

3.2.b: ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLER İÇİN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞAM BİLGİ

EDİNME ANKETİ BULGULARI

2.b.1.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle Ne Sıklıkla S�nemaya

G�tt�kler� İle İlg�l� Bulgular;

2.b.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle S�nemaya G�d�p

G�tmemes� İle İlg�l� Bulgular;

2.b.1. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lere destek oldukları engell� b�rey �le s�nemaya g�d�p g�tmed�kler� sorulmuş; 132k�ş� destek oldukları engell� b�rey �le s�nemaya g�tt�kler�n� (%34.2), 254k�ş� destek oldukları engell� b�rey �le s�nemaya g�tmed�kler�n� (%65.8) bel�rtm�şlerd�r.

2.b.1.a. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden destek oldukları engell� b�rey �le s�nemaya g�denlere ne sıklıkla s�nemaya g�tt�kler� sorulmuş; 17 k�ş� ayda b�rden fazla (%12.9), 37 k�ş� ayda b�r (%28.0), 17 k�ş� ayda b�rden az (%12.9), 61 b�rey nad�ren (%46.2) s�nemaya g�tt�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

2.b.1.b. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle S�nemaya G�tmeme

Nedenler� İle İlg�l� Bulgular;

2.b.1.b. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden s�nemaya g�tmeyen 254 k�ş�ye destek oldukları engell� b�reyle s�nemaya g�tmeme nedenler� sorulmuş; 43 k�ş� yüksek fiyatlar neden�yle (%16.9), 12 k�ş� a�len�n onaylamaması neden�yle (%4.7), 75 k�ş� uzaklık-ulaşım problemler� neden�yle (%29.5), 17 k�ş� engell� b�rey�n sosyal uyumsuzluğu neden�yle (%6.7), 51 b�rey fiz�ksel ortam uygunsuzluğu neden�yle (%20.1), 56 b�rey olumsuz davranışlar neden�yle (%22.0) destek oldukları engell� b�reyle s�nemaya g�tmed�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

2.b.1.c. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Nasıl Düzenlemeler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle S�nemaya G�tmes�n� Kolaylaştıracağı Ya Da Arttıracağı İle İlg�l� Bulgular;

2.b.1.c. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lere nasıl düzenlemeler�n destek oldukları engell� b�reyle s�nemaya g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağı sorulmuş; 118 k�ş� fiyat düzenlemes� yapılmasının (%30.6), 23 k�ş� a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%6.0), 34 k�ş� ulaşım desteğ� sağlanmasının (%8.8), 51 k�ş� a�le-refakatç�n�n eşl�k etmes� �ç�n fiyat düzenlemes� yapılmasının (%13.2), 65 k�ş� fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%16.8), 83 k�ş� toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%21.5), 12 k�ş� engell� b�rey�n teşv�k ed�lmes� �ç�n ps�kososyal destek sağlanmasını (%3.1), destek oldukları engell� b�reyle s�nemaya g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

2.b.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle Konsere G�d�p

G�tmemes� İle İlg�l� Bulgular;

2.b.2.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle Konsere G�tmeme

Nedenler� İle İlg�l� Bulgular;

2.b.2.a. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden konsere g�tmeyen 353 k�ş�ye destek oldukları engell� b�reyle konsere g�tmeme nedenler� sorulmuş; 84 k�ş� yüksek fiyatlar neden�yle (%23.8), 55 k�ş� uzaklık-ulaşım problemler� neden�yle (%15.6), 15 k�ş� engell� b�rey�n �steks�zl�ğ� neden�yle (%4.2), 71 b�rey fiz�ksel ortam uygunsuzluğu neden�yle (%20.1), 128 b�rey olumsuz davranışlar neden�yle (%36.3) destek oldukları engell� b�reyle konsere g�tmed�kler�n� bel�rtm�şlerd�r.

2.b.2. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lere destek oldukları engell� b�rey �le konsere g�d�p g�tmed�kler� sorulmuş; 33k�ş� destek oldukları engell� b�rey �le konsere g�tt�kler�n� (%8.5), 353k�ş� destek oldukları engell� b�rey �le konsere g�tmed�kler�n� (%91.5) bel�rtm�şlerd�r.

2.b.2.b. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Nasıl Düzenlemeler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle

Konsere G�tmes�n� Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l� Bulgular;

2.b.2.b. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lere nasıl düzenlemeler�n destek oldukları engell� b�reyle konsere g�tmeler�n� kolaylaştıracağı ya da arttıracağı sorulmuş; 124 k�ş� fiyat düzenlemes� yapılmasının (%32.1), 15 k�ş� a�len�n b�lg�lend�r�lmes�n�n (%3.9), 86 k�ş� ulaşım desteğ� sağlanmasının (%22.3), 6 k�ş� a�le-refakatç�n�n eşl�k etmes� �ç�n fiyat düzenlemes� yapılmasının (%1.6), 44 k�ş� fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%11.4), 96 k�ş� toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%24.9), 15 k�ş� engell� b�rey�n teşv�k ed�lmes� �ç�n ps�kososyal destek sağlanması (%3.9) nın destek oldukları engell� b�reyle konsere g�tmeler�n� kolaylaştıracağını ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

2.b.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Nasıl Düzenlemeler�n Destek Oldukları Engell� B�rey�n Spor Yapmasını Kolaylaştıracağı Ya da Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne

A�t Bulgular;

2.b.3. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lere nasıl düzenlemeler�n destek oldukları engell� b�rey�n spor yapmasını kolaylaştıracağı ya da arttıracağı sorulmuş; 123 k�ş� fiyat düzenlemes� yapılmasının (%31.9), 82 k�ş� ulaşım desteğ� sağlanmasının (%21.2), 75 k�ş� fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%19.4), 106 k�ş� toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%27.5), destek oldukları engell� b�rey�n spor yapmasını kolaylaştıracağı ya da arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

2.b.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Nasıl Düzenlemeler�n Destek Oldukları Engell� B�rey İle

Alışver�ş Yaparken Daha Rahat Olmalarını Sağlayacağı Ya Da Alışver�ş Yapma Sıklığını Arttıracağı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

2.b.4. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lere nasıl düzenlemeler�n destek oldukları engell� b�rey �le alışver�ş yaparken daha rahat olmalarını sağlayacağı ya da alışver�ş yapma sıklığını arttıracağı sorulmuş; 125 k�ş� fiyat düzenlemes� yapılmasının (%32.4), 55 k�ş� h�zmet sağlayıcıların b�lg�lend�r�lmes�n�n (%14.2), 40 k�ş� ulaşım desteğ� sağlanmasının (%10.4), 117 k�ş� fiz�ksel ortam düzenlemes� yapılmasının (%30.3), 49 k�ş� toplumsal b�lg�n�n gel�şt�r�lmes�n�n (%12.7), destek oldukları engell� b�rey �le alışver�ş yaparken daha rahat olmalarını sağlayacağı ya da alışver�ş yapma sıklığını arttıracağını bel�rtm�şlerd�r.

2.b.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Kuruluşlardan Destek Alıp Almadığı İle İlg�l� Bulgular;

2.b.5.a Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden kuruluşlardan destek aldığını bel�rten 192 k�ş�ye hang� kuruluşlardan destek aldıkları sorulmuş; 36 k�ş� okuldan destek aldığını(%18.8), 102 k�ş� vakıflardan destek aldığını(%53.1), 7 k�ş� beled�yelerden destek aldığını(%3.6),21 k�ş� val�l�kten destek aldığını(%10.9),16 k�ş� kaymakamlıklardan destek aldığını(%8.3),10 k�ş� s�v�l toplum kuruluşlarından destek aldığını(%5.2), bel�rtm�şlerd�r.

2.b.5.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Hang� Kuruluşlardan Destek Aldığı İle İlg�l� Bulgular;

2.b.5. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lere; kuruluşlardan destek alıp almadığı sorulmuş; 192 k�ş� destek aldığını(%78.7), 52 k�ş� destek almadığını(%21.3), bel�rtm�şler, 142 b�rey bu soruya cevap vermem�şt�r.

2.b.5.b. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylere Refakat Eden/Bakımını Üstlenen K�ş�ler�n Aldıkları Desteğ�n Kapsamı İle İlg�l� Bulgular;

2.b.5.b. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye refakat eden/bakımını üstlenen k�ş�lerden kuruluşlardan destek aldığını bel�rten 192 k�ş�ye bel�rtt�kler� kuruluşlardan aldıkları desteğ�n türü sorulmuş; 2 k�ş� madd� eğ�t�m desteğ� aldığını (%10.0), 9 k�ş� a�le yardımı aldığını (%45.0), 3 k�ş� ulaşım desteğ� a ldığını (%15.0) ,6 k�ş � ek ders eğ� t �m desteğ� a ldığını (%30.0),bel�rtm�şlerd�r. Bu soruya toplam 366 b�rey cevap vermem�şt�r.

3.3: ENGELLİ BİREYLER İÇİN SAĞLIK BİLGİLERİ VE SAĞLIK HİZMETİ ALMA BİLGİ ANKETİ BULGULARI

3.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel Durumundan Başka Sürekl� Sağlık Sorunu Olup Olmadığı İle İlg�l� Bulgular;

3.1. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye, engel durumundan başka sürekl� sağlık sorunu olup olmadığı sorulmuş; 108 b�rey engel durumundan başka sürekl� sağlık sorunu olduğunu (%28.0), 278 b�rey engel durumundan başka sürekl� sağlık sorunu olmadığını(%72.0), bel�rtm�şlerd�r.

3.1.a. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel Durumundan Başka Sürekl� Sağlık Sorunu Olanların Sağlık Sorunları İle İlg�l� Bulgular;

3.1.a. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden, sürekl� sağlık sorunu olduğunu bel�rten 108 b�reye bu sağlık sorunlarının neler olduğu sorulmuş; 14 b�rey �ç organ rahatsızlıkları olduğunu (%13.0), 12 b�rey dolaşım rahatsızlıkları olduğunu(%11.1), 35 b�rey ps�koloj�k rahatsızlıkları olduğunu (%32.4), 23 b�rey ep�leps� rahatsızlıkları olduğunu (%21.3), 19 b�rey s�nd�r�m rahatsızlıkları olduğunu (%17.6), 5 b�rey d�yabet rahatsızlıkları olduğunu (%4.6) bel�rtm�şlerd�r.

3.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n B�r Yıl İçer�s�nde Ne Sıklıkta Hasta Oldukları İle İlg�l� Bulgular;

3.2. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye b�r yıl �ç�nde ne sıklıkta hasta oldukları sorulmuş; 65 b�rey yılda 1 defa hasta olduğunu (%16.8), 135 b�rey yılda 2-3 defa hasta olduğunu (%35.0), 186 b�rey yılda 3 defadan fazla hasta olduğunu (%48.2), bel�rtm�şlerd�r.

3.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Evde Düzenl� Sağlık H�zmet� Alıp Almadığı İle İlg�l� Bulgular;

3.3. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye evde düzenl� sağlık h�zmet� alıp almadığı sorulmuş; 72 b�rey evde düzenl� sağlık h�zmet� aldığını (%18.7), 314 b�rey evde düzenl� sağlık h�zmet� almadığını (%81.3), bel�rtm�şlerd�r.

3.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Hastalandıklarında Sağlık Kuruluşlarına Nasıl Ulaştıkları İle İlg�l� Bulgular;

3.4. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye hastalandıklarında sağlık kuruluşlarına nasıl ulaştıkları sorulmuş; 138 b�rey kend� aracıyla (%35.8), 160 b�rey toplu taşım �le (%41.5), 81 b�rey yakınlarımın yardımı �le (%21.0), 7 b�rey ambulans �le (%1.8) sağlık kuruluşlarına ulaştıklarını bel�rtm�şlerd�r.

3.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Sağlık Kuruluşlarında Öncel�ğ�n�n Olup Olmadığı İle İlg�l� Bulgular;

3.5. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye sağlık kuruluşlarında öncel�kler�n�n olup olmadığı sorulmuş; 139 b�rey sağlık kuruluşlarında öncel�kler�n�n olduğunu (%36.0), 247 b�rey sağlık kuruluşlarında öncel�kler�n�n olmadığını (%64.0), bel�rtm�şlerd�r.

3.6. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n G�tt�kler� Sağlık Kuruluşlarında Kend�ler� İç�n Uygun Kolaylaştırıcı Araç Gereçler�n

Mevcut Olup Olmadığı İle İlg�l� Bulgular;

3.6. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye g�tt�kler� sağlık kuruluşlarında kend�ler� �ç�n uygun kolaylaştırıcı araç gereçler�n mevcut olup olmadığı sorulmuş; 112 b�rey g�tt�kler� sağlık kuruluşlarında kend�ler� �ç�n uygun kolaylaştırıcı araç gereçler�n mevcut olduğunu (%29.0), 274 b�rey g�tt�kler� sağlık kuruluşlarında kend�ler� �ç�n uygun kolaylaştırıcı araç gereçler�n mevcut olmadığını (%71.0), bel�rtm�şlerd�r.

3.7. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Engel� İle İlg�l� Sürekl� Kontrol- Tedav� Görüp Görmed�ğ� İle İlg�l� Bulgular;

3.7. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye engel� �le �lg�l� sürekl� kontrol- tedav� görüp görmed�ğ� sorulmuş; 277 b�rey engel� �le �lg�l� sürekl� kontrol- tedav� gördüğünü (%71.8), 109 b�rey engel� �le �lg�l� sürekl� kontrol- tedav� görmed�ğ�n� (%28.2), bel�rtm�şlerd�r.

3.8. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n İlaçlarını Düzenl� Alıp Alamadıkları İle İlg�l� Bulgular;

3.8. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye �laçlarını düzenl� alıp alamadıkları sorulmuş; 300 b�rey �laçlarını düzenl� aldıklarını (%71.8), 86 �laçlarını düzenl� alamadıklarını (%22.3), bel�rtm�şlerd�r.

3.9. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Tedav�ler�nde Ekonom�k Güçlükler Çek�p Çekmed�kler� İle İlg�l� Bulgular;

3.9. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye tedav�ler�nde ekonom�k güçlükler çek�p çekmed�kler� sorulmuş; 182 b�rey tedav�ler�nde ekonom�k güçlükler çekt�kler�n� (%47.2), 57 b�rey tedav�ler�nde ekonom�k güçlükler çekmed�kler�n� (%14.8), 147 b�rey tedav�ler�nde bazen ekonom�k güçlükler çekt�kler�n�(38.1) bel�rtm�şlerd�r.

3.10. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Sağlığı İlg�l� Temel Eğ�t�m H�zmetler�nden Yararlanıp Yararlanamadığı İle İlg�l� Bulgular;

3.10. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye sağlığı �lg�l� temel eğ�t�m h�zmetler�nden yararlanıp yararlanamadığı sorulmuş; 349 b�rey sağlığı �lg�l� temel eğ�t�m h�zmetler�nden yararlandığını (%64.5), 137 b�rey sağlığı �lg�l� temel eğ�t�m h�zmetler�nden yararlanamadığını (%35.5), bel�rtm�şlerd�r.

3.11. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n A�le Üyeler�nde Başka Sürekl� Sağlık Sorunu Yaşayan Olup Olmadığı İle İlg�l� Bulgular;

3.12. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Sağlık Kuruluşlarına Er�ş�mde Ebeveyn Veya Başkasının Desteğ�n� Alıp Almadığı İle İlg�l�

Bulgular;

3.11. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye a�le üyeler�nde başka sürekl� sağlık sorunu yaşayan olup olmadığı sorulmuş; 101 b�rey a�le üyeler�nde başka sürekl� sağlık sorunu yaşayan olduğunu (%26.2), 285 b�rey a�le üyeler�nde başka sürekl� sağlık sorunu yaşayan olmadığını (%35.5), bel�rtm�şlerd�r.

3.12. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye sağlık kuruluşlarına er�ş�mde ebeveyn veya başkasının desteğ�n� alıp almadığı sorulmuş; 300 b�rey sağlık kuruluşlarına er�ş�mde ebeveyn veya başkasının desteğ�n� aldığını (%77.7), 86 b�rey sağlık kuruluşlarına er�ş�mde ebeveyn veya başkasının desteğ�n� almadığını (%22.3), bel�rtm�şlerd�r.

3.13. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Genelde Hang� Sağlık Kuruluşlarından H�zmet Aldıkları İle İlg�l� Bulgular

3.13. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye genelde hang� sağlık kuruluşlarından h�zmet aldıkları sorulmuş; 200 b�rey genelde a�le hek�m�nden h�zmet aldığını (%51.8), 142 b�rey genelde devlet hastanes�nden h�zmet aldığını (%36.8), 44 b�rey genelde özel hastane/pol�kl�n�kten h�zmet aldığını (%11.4), bel�rtm�şlerd�r.

3.14. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Ambulans H�zmet� Alıp Almadıkları İle İlg�l� Bulgular;

3.14. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye ambulans h�zmet� alıp almadıkları sorulmuş; 48 ambulans h�zmet� aldığını (%12.4), 338 b�rey ambulans h�zmet� almadığını (%87.6), bel�rtm�şlerd�r.

3.15. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n İht�yaçları Olduğunda Sağlık Araç Ve Gereçler�ne Ulaşab�l�rl�kler� İle İlg�l� Bulgular;

3.15. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye �ht�yaçları olduğunda sağlık araç ve gereçler�ne ulaşab�l�rl�kler� sorulmuş; 210 b�rey �ht�yaçları olduğunda sağlık araç ve gereçler�ne ulaşab�ld�kler�n� (%54.4), 176 b�rey �ht�yaçları olduğunda sağlık araç ve gereçler�ne ulaşamadıklarını (%45.6), bel�rtm�şlerd�r.

3.16. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Talep Ett�kler�nde Sağlık H�zmet�n�n Onlara Gel�p Gelmed�ğ� İle İlg�l� Bulgular;

3.16. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye talep ett�kler�nde sağlık h�zmet�n�n onlara gel�p gelmed�ğ� sorulmuş; 94 b�rey talep ett�kler�nde sağlık h�zmet�n�n onlara geld�ğ�n� (%4.4), 292 b�rey talep ett�kler�nde sağlık h�zmet�n�n onlara gelmed�ğ�n� (%75.6),bel�rtm�şlerd�r.

3. 4: ENGELLİ BİREYLER İÇİN EĞİTİM BİLGİLERİ VE EĞİTİM HİZMETİ ALMA ANKETİ BULGULARI

4.1. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Eğ�t�m Durumu İle İlg�l� Dağılım;

4.1. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden 308 b�rey eğ�t�m�n�n devam ett�ğ�n� (%79.8), 26 b�rey eğ�t�m�n�n sonlandığını (%6.7), 27 b�rey eğ�t�m�ne ara verd�ğ�n� (%7.0), 25 b�rey sadece özel eğ�t�m ve rehab�l�tasyon merkez�ne devam ett�ğ�n� (%6.5) bel�rtm�şlerd�r.

4.2. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Eğ�t�m Aldıkları/Eğ�t�mler�n� Tamamladıkları Okullarda Onlar İç�n BEP Uygulaması Yapılıp

Yapılmadığı İle İlg�l� Bulgular;

4.3. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Almış/Almakta Oldukları Eğ�t�m�n Onları Mesleğe Yönlend�r�p Yönlend�rmed�ğ� İle İlg�l�

Görüşler�ne A�t Bulgular;

4.3. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onları mesleğe yönlend�r�p yönlend�rmed�ğ� sorulmuş; 103 b�rey almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onları mesleğe yönlend�rd�ğ�n� (%26.7), 283 b�rey almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onları mesleğe yönlend�rmed�ğ�n� (%73.3), bel�rtm�şlerd�r.

4.2. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye eğ�t�m aldıkları/eğ�t�mler�n� tamamladıkları okullarda onlar �ç�n bep uygulaması yapılıp yapılmadığı sorulmuş; 238 b�rey eğ�t�m aldıkları/eğ�t�mler�n� tamamladıkları okullarda kend�ler� �ç�n bep uygulaması yapıldığını (%61.7), 148 b�rey eğ�t�m aldıkları/eğ�t�mler�n� tamamladıkları okullarda onlar �ç�n bep uygulaması yapılmadığını (%38.3), bel�rtm�şlerd�r.

4.4. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Eğ�t�m Aldıkları Okullarda Kend�ler� İç�n F�z�ksel Düzenlemeler Yapılıp

Yapılmadığı İle İlg�l� Bulgular;

4.4. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden eğ�t�m� devam edenlere eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n fiz�ksel düzenlemeler yapılıp yapılmadığı sorulmuş; 141 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n fiz�ksel düzenlemeler yapıldığını(%45.8), 167 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n fiz�ksel düzenlemeler yapılmadığını (%73.3), bel�rtm�şlerd�r.

4.5. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden eğ�t�m� devam edenler�n eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n ne g�b� düzenlemeler yapılmasını �sted�kler� sorulmuş; 87 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n fiz�ksel düzenlemeler yapılmasını �sted�kler�n�(%28.2), 124 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n öğret�msel düzenlemeler yapılmasını �sted�kler�n� (%40.3), 78 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda tutumların değ�şt�r�lmes�n�(%25.3), 19 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda kend�ler� �ç�n hem öğret�msel hem de fiz�ksel düzenlemeler yapılmasını �sted�kler�n� (%6.2) bel�rtm�şlerd�r.

4.5. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Eğ�t�m Aldıkları Okullarda Kend�ler� İç�n Ne G�b� Düzenlemeler

Yapılmasını İsted�kler� İle İlg�l� Bulgular;

4.6. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Eğ�t�m Aldıkları Okullarda Okulun Ortak Bölümler�ne Ulaşıp

Ulaşamadığı İle İlg�l� Bulgular;

4.6. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden eğ�t�m� devam edenlere eğ�t�m aldıkları okullarda okulun ortak bölümler�ne ulaşıp ulaşamadığı sorulmuş; 171 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda eğ�t�m aldıkları okullarda okulun ortak bölümler�ne ulaşab�ld�kler�n� (%55.5), 137 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda okulun ortak bölümler�ne ulaşamadıklarını (%44.5), bel�rtm�şlerd�r.

4.7. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Eğ�t�m Aldıkları Okullarda k� Sosyal Faal�yetlere Katılıp Katılamadığı İle

İlg�l� Bulgular;

4.7. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden eğ�t�m� devam edenlere eğ�t�m aldıkları okullarda k� sosyal faal�yetlere katılıp katılamadıkları sorulmuş; 128 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda eğ�t�m aldıkları sosyal faal�yetlere katıldığını (%41.6), 180 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarda k� sosyal faal�yetlere katılmadıklarını (%58.4), bel�rtm�şlerd�r.

4.8. Araştırmaya Katılan Engell� B�reyler�n Almış/Almakta Oldukları Eğ�t�m�n Onların Toplumsal Uyum Becer�ler�n�n Artmasında Etk�l� Olup

Olmadığı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

4.8. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reye almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onların toplumsal uyum becer�ler�n�n artmasında etk�l� olup olmadığı sorulmuş; 295 b�rey almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onların toplumsal uyum becer�ler�n�n artmasında etk�l� olduğunu (%76.4), 91 b�rey almış/almakta oldukları eğ�t�m�n onların toplumsal uyum becer�ler�n�n artmasında etk�l� olmadığını (%23.6), bel�rtm�şlerd�r.

4.9. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Okullarındak� D�ğer Öğrenc�ler�n Onlara Karşı Tutumlarının Poz�t�f Olup

Olmadığı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

4.9. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden eğ�t�m� devam edenlere okullarındak� d�ğer öğrenc�ler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olup olmadığı sorulmuş; 187 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarındak� d�ğer öğrenc�ler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olduğunu (%60.7), 121 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarındak� d�ğer öğrenc�ler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olmadığını (%39.3), bel�rtm�şlerd�r.

4.10. Araştırmaya Katılan Engell� B�reylerden Eğ�t�m� Devam Edenler�n Okullarındak� Öğretmenler�n Onlara Karşı Tutumlarının Poz�t�f Olup

Olmadığı İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

4.10.Araştırmanın örneklem�nde yer alan 386 engell� b�reyden eğ�t�m� devam edenlere okullarındak� öğretmenler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olup olmadığı sorulmuş; 198 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarındak� öğretmenler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olduğunu (%64.3), 110 b�rey eğ�t�m aldıkları okullarındak� öğretmenler�n onlara karşı tutumlarının poz�t�f olmadığını (%35.7), bel�rtm�şlerd�r.

3.5: ENGELSİZ BİREYLER İÇİN; ENGELLİ BİREYLERLE İLGİLİ TUTUM ANKETİ BULGULARI

5.1. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n C�ns�yet Dağılımı;

5.1. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reyden 50 b�rey kadın(%50.0) ve 50 b�rey erkekt�r. (%50.0).

5.2. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n Mezun�yet Durumu İle İlg�l� Dağılım;

5.2. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reyden 13b�rey İlkokul (%13.0), 7 b�rey Ortaokul (%7.0), 23 b�rey L�se (%23.0), 49 b�rey Ün�vers�te (%49.0), 8 b�rey L�sans Üstü (%8.0), mezunudur.

5.3. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n Meslekler� İle İlg�l� Dağılım;

5.3. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reyden 20 b�rey kamuda görev yaptığını (%20.0), 31 b�rey özel sektörde görev yaptığını (%31.0), 30 b�rey esnaf olduğunu (%30.0), 19 b�rey �şs�z olduğunu (%19.0) bel�rtm�şt�r.

5.4. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� Çocukların Ana-Babaları, Engell� Olmayan Çocukların Ana-Babalarından Daha Az Katı

Olmalıdır.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.4. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� çocukların ana-babaları, engell� olmayan çocukların ana-babalarından daha az katı olmalıdır.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 21 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%21.0), 31 b�rey 'Katılıyorum' (%31.0), 11 b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%11.0), 21 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%21.0), 11 b�rey 'Katılmıyorum' (%11.0), 5 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%5.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.5. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�lerle Genell�kle D�ğer K�ş�lerden Daha Kolay Geç�n�l�r.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t

Bulgular;

5.5. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�lerle Genell�kle D�ğer K�ş�lerden Daha Kolay Geç�n�l�r.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 4 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%4.0), 36 b�rey 'Katılıyorum' (%36.0), 25 b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%25.0), 8 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%8.0), 10 b�rey 'Katılmıyorum' (%10.0), 17 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%17.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.6. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Çoğu Kend�ler� İç�n Üzülürler.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.6. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�ler�n Çoğu Kend�ler� İç�n Üzülürler.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 8 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%8.0), 32 b�rey 'Katılıyorum' (%32.0), 46 b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%46.0), 3 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%3.0), 5 b�rey 'Katılmıyorum' (%5.0), 6 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%6.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.7. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� Çocuklar İç�n Ayrı Özel Okullar Olmamalıdır.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.7. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� Çocuklar İç�n Ayrı Özel Okullar Olmamalıdır.'b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 8 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%8.0), 12 b�rey 'Katılıyorum' (%12.0), 18 b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%18.0), 6 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%6.0), 28 b�rey 'Katılmıyorum' (%28.0), 28 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%28.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.8. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� İnsanların Özel Topluluklarda Yaşamaları Ve Çalışmaları Onlar İç�n İy� Olurdu.'

5.8. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� İnsanların Özel Topluluklarda Yaşamaları Ve Çalışmaları Onlar İç�n İy� Olurdu.'b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 6 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%6.0), 34 b�rey 'Katılıyorum' (%34.0), 36 b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%36.0), 10 b�rey 'Katılmıyorum' (%10.0), 14 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%14.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.9. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Bakımını Devlet Üstlenmel�d�r.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.9. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�ler�n Bakımını Devlet Üstlenmel�d�r.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 28b�rey 'Katılıyorum' (%28.0), 46b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%46.0), 5 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%5.0), 20 b�rey 'Katılmıyorum' (%20.0), 1 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%1.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.10. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� k�ş�ler�n çoğu kend�s� �ç�n büyük ölçüde kaygı ve end�şe duyar.' B�ld�r�m� İle İlg�l�

Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.10. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� k�ş�ler�n çoğu kend�s� �ç�n büyük ölçüde kaygı ve end�şe duyar.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş;42 b�rey 'Katılıyorum' (%42.0), 24b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%24.0), 20 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%20.0), 10 b�rey 'Katılmıyorum' (%10.0), 4 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%4.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.11. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� k�ş�ler�n, engell� olmayan k�ş�lerle aynı standartlara ulaşmaları beklenmemel�d�r.' B�ld�r�m�

İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.11. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� k�ş�ler�n, engell� olmayan k�ş�lerle aynı standartlara ulaşmaları beklenmemel�d�r.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 10 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%10.0), 41 b�rey 'Katılıyorum' (%41.0), 25b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%25.0), 6 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%6.0), 10 b�rey 'Katılmıyorum' (%10.0), 8 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%8.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.12. Araştırmaya katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� k�ş�ler genelde mutsuzdurlar.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.12. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� k�ş�ler genelde mutsuzdurlar.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 2 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%2.0), 38 b�rey 'Katılıyorum' (%38.0), 24 b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%24.0), 4 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%4.0), 16 b�rey 'Katılmıyorum' (%16.0), 16 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%16.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r

5.13. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler Genelde Huysuzdurlar, Onlarla Geç�nmek Zordur.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne

A�t Bulgular;

5.13. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�ler Genelde Huysuzdurlar, Onlarla Geç�nmek Zordur.'b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 8 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%8.0), 40 b�rey 'Katılıyorum' (%40.0), 30b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%30.0), 10 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%10.0), 4 b�rey 'Katılmıyorum' (%4.0), 8 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%8.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.14. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Normal Yaşam Sürdürmes� Hemen Hemen Olanaksızdır.' B�ld�r�m� İle İlg�l�

Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.14. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye Engell� K�ş�ler�n Normal Yaşam Sürdürmes� Hemen Hemen Olanaksızdır. 'B�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 6 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%6.0), 30 b�rey 'Katılıyorum' (%30.0), 36b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%36.0), 4 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%4.0), 10 b�rey 'Katılmıyorum' (%10.0), 14 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%14.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.15. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�lerden Çok Şey Beklememek Gerek�r.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.15. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�lerden Çok Şey Beklememek Gerek�r.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 14 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%14.0), 29 b�rey 'Katılıyorum' (%29.0), 27b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%27.0), 12 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%12.0), 10 b�rey 'Katılmıyorum' (%10.0), 8 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%8.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.16. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler Çoğunlukla Kend� Kend�ler�ne Kalmak İsterler.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t

Bulgular;

5.16. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�ler Çoğunlukla Kend� Kend�ler�ne Kalmak İsterler.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 4 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%4.0), 22 b�rey 'Katılıyorum' (%22.0), 30b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%30.0), 14 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%14.0), 14 b�rey 'Katılmıyorum' (%14.0), 16 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%16.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.17. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler Engell� Olmayanlardan Daha Çabuk Kırılırlar.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t

Bulgular;

5.17. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�ler Engell� Olmayanlardan Daha Çabuk Kırılırlar.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 6 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%6.0), 40 b�rey 'Katılıyorum' (%40.0), 22 b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%22.0), 8 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%8.0), 14 b�rey 'Katılmıyorum' (%14.0), 10 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%10.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.18. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Normal B�r Sosyal Yaşantıları Olamaz.' B�ld�r�m� İle İlg�l� Görüşler�ne A�t

Bulgular;

5.18. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�ler�n Normal B�r Sosyal Yaşantıları Olamaz.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 14 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%14.0), 24 b�rey 'Katılıyorum' (%24.0), 22b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%22.0), 12 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%12.0), 16 b�rey 'Katılmıyorum' (%16.0), 12 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%12.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.19. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�ler�n Çoğu D�ğer İnsanlar Kadar Yeterl� Olamadıklarını Düşünürler.' B�ld�r�m� İle

İlg�l� Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.19. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�ler�n Çoğu D�ğer İnsanlar Kadar Yeterl� Olamadıklarını Düşünürler.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 10 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%10.0), 20 b�rey 'Katılıyorum' (%20.0), 40b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%40.0), 8 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%8.0), 12 b�rey 'Katılmıyorum' (%12.0), 10 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%10.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

5.20. Araştırmaya Katılan Engels�z B�reyler�n 'Engell� K�ş�lerle B�rl�kte Olduğumuzda Söyled�kler�m�ze D�kkat Etmel�y�z.' B�ld�r�m� İle İlg�l�

Görüşler�ne A�t Bulgular;

5.20. Araştırmanın örneklem�nde yer alan 100 engels�z b�reye 'Engell� K�ş�lerle B�rl�kte Olduğumuzda Söyled�kler�m�ze D�kkat Etmel�y�z.' b�ld�r�m�ne ne düzeyde katılıp katılmadıkları sorulmuş; 12 b�rey 'B�raz Katılıyorum' (%12.0), 28 b�rey 'Katılıyorum' (%28.0), 26 b�rey 'Tamamen Katılıyorum' (%26.0), 8 b�rey 'B�raz Katılmıyorum' (%8.0), 18 b�rey 'Katılmıyorum' (%18.0), 8 b�rey 'Tamamen Katılmıyorum' (%8.0), b�ç�m�nde görüş bel�rtm�şt�r.

Yapılan saha çalışmasının sonuçları göz önüne alındığında �l�m�zde engell� b�reyler�n sosyal hayatta yaşadığı problemler genel olarak ulaşım, ekonom�k durum ve engell�lere yönel�k toplumsal tutumların negat�f düzeyde olması �le �lg�l�d�r.

Bu problemler�n en aza �nd�r�lmes� �ç�n genel öner�ler:

Engell� b�reylere toplumsal mekânları kullanma �le �lg�l� özel becer�ler�n kazandırılmasının yanı sıra, uygun toplumsal davranışların da kazandırılması oldukça öneml�d�r.

Engell� b�reyler�n sosyal hayata katılım �ç�n toplumsal mekânların gerekl� ve yeterl� düzeyde kullanılab�l�yor olması gerek�r.

Engell� b�reyler�n toplumsal mekânları kullanmalarını sağlamak,onların topluma kazandırılması �ç�n büyük önem taşımaktadır.

Engell�n�n toplumsal mekânı kullanmasını etk�leyen faktörler;

Engell� b�reylere uygun olmayan fiz�ksel çevreler,

Engell�ler�n fiz�ksel ulaşımını zorlaştıran çevre düzenlemeler�.

F�z�kî düzenlemeler�n; konut alanları, kent merkez�, çalışma alanları, resm� kurumlar, eğ�t�m, sağlık, kültür, yeş�l alanlar g�b� sosyal donatı alanları g�b� kullanımları ve türler�n�, hem özel hem de yarı özel ve kamusal mekânları kapsar b�ç�mde kent bütününde ele alınması gerek�r.

Beled�yeler �mar mevzuatı çerçeves�nde, kend�ler�ne ver�len görev ve yetk�ler� kullanırken, yönetmel�kler ve engell�ler konusunda get�r�lm�ş olan düzenlemelere uymalı ve bunları uygulamalıdır.

Kent �ç� ulaşımda engell�ler�n tüm toplu taşım araçlarından, bağımsız olarak yararlanmasını sağlayıcı önlemler alınmalıdır.

Engell� B�reyler ve Ulaşım

Engell�ler�n yaşadığı en büyük sorunlardan b�r� ulaşımdak� zorluklardır. Özell�kle de fiz�ksel çevredek� (yollar, kaldırımlar vb.) aşılması güç engellerd�r.

Ulaşımda engell� b�reyler�n genel olarak yaşadıkları sorunlar;

Bozuk yüzeyl� yaya yolları,

Uygun geç�ş gen�şl�ğ�n� kapatacak b�ç�mde yerleşt�r�lm�ş banklar, aydınlatma d�rekler�, posta ve çöp kutuları, telefon kulübeler� vb.

Taşıtların yaya kaldırımlarına park etmeler�n� önleyeb�lmek �ç�n yapılan koruyucu engeller (mantarlar, z�nc�rler, dem�rler vb.),

Yaya geç�tler�nde rampa, �şaretleme, sesl� s�nyal�zasyon vb. uygun düzenlemeler�n bulunmaması,

Yeters�z gen�şl�k ve yüksekl�ktek� toplu taşıma araçları,

Toplu Taşım araçlarında basamak bulunması,

Olması gerekenden çok yüksek ve d�k rampalar,

BÖLÜM 4. ÖNERİLER

Engell� B�reyler�n Genel Olarak Kullandığı Toplumsal Mekânlar;

Kaynaştırma Eğ�t�m� Ver�len OkullarToplu Taşım Araçları

Sosyal Akt�v�te İzleme Salonları (S�nema, Konser Salonları)

Sağlık Merkezler�

Alışver�ş Merkezler�

Tat�l Yerler�

Spor Salonları

Seyahat Araçları

Marketler

Restoran, Lokanta vb.

Engell� B�reylere Karşı Tutum ve Davranışlar;

Engell� b�rey�n kend� özell�k ve potans�yel� çerçeves�nde olab�lecek en üst düzeyde gel�ş�m�nde, toplumda üretken ve olab�ld�ğ�nce bağımsız b�r b�rey olarak yaşamını sürdüreb�lmes�nde; toplumdak� tüm �nsanların engell� b�reylere yönel�k tutumlarının öneml� b�r rolü vardır. Engell� b�reyler�n toplum hayatında düşük düzeyde yer alması d�ğer b�reyler�n engell� b�reylerle etk�leş�me gr�me oranını oldukça azaltan b�r durumdur. Engell�lere yönel�k tutumların poz�t�f yönde değ�şmes�nde engell� b�reylerle etk�leş�mde bulunmanın çok öneml� b�r değ�şken olduğu b�l�msel çalışmalarla ortaya konulmuş b�r gerçekt�r. B�naların engell� b�reylere uygun olmaması, engell�lere karşı olumsuz düşünce ve tutumlar g�b� toplumsal problemler engell� b�reyler�n d�ğer b�reylerle aynı fırsatları elde etmes�n� zorlaştırmaktadır.

Engell� b�reylere karşı tutum ve davranışlarda d�kkat ed�lmes� gereken temel noktalar:

D�ğer �nsanlara nasıl davranılıyorsa engell� b�reye de öyle davranılmalıdır.

Engell� b�rey �le �let�ş�mde temel ölçüt, engell� b�rey�, kend� kararlarını kend�s� vereb�len bağımsız b�r b�rey olarak görmekt�r. Onlar yalnızca özel gereks�n�mler� olan �nsanlardır. Engell� b�reyler de d�ğer tüm �nsanlar g�b� saygı görmek, d�kkate alınmak �sterler. Bu nedenle �let�ş�m sırasında d�ğer �nsanlara nasıl davranılıyorsa engell� b�reye de öyle davranılmalıdır. Durumları neden� �le göster�len aşırı �lg� ya da tam ters� görmezden gelme onları olumsuz etk�ler.

Engell� b�reye yardım etmeden önce �z�n �stenmel�d�r.

B�r b�rey�n engell� olması mutlaka yardıma �ht�yacı olduğu anlamına gelmez. Şartlar uygun olduğunda engell� b�reyler, kend� �şler�n� kend�ler� yapab�lmekted�rler. Engell� b�rey�n yardıma �ht�yacı olduğuna em�n olunduktan sonra yardım tekl�f ed�lmel�d�r.

Ön yargıyla yaklaşılmamalıdır.

Engell� b�reyler ney� yapıp yapamayacaklarına en �y� kend�ler� karar vereb�l�rler. Herhang� b�r faal�yete katılıp katılamayacakları konusunda onlar adına karar ver�lmemel�d�r.

B�rleşm�ş M�lletler Genel Kurulu, B�rleşm�ş M�lletler Sakatlar İç�n Fırsat Eş�tl�ğ� Konusunda Standart Kurallar, 20 Aralık 1993 Tar�h, 48. Toplantısında 48/96 Sayılı Kararı.

Başbakanlık Özürlüler �dares� Başkanlığı, Özürlüler �le İlg�l� Mevzuat, Ankara, 2002.

CHARLES,C.- Mal�an.M.Ida. The Spec�al StudentThe C.V. MosbyCompany.St Lou�s, 1980

ERİPEK Süleyman, Özel Eğ�t�m, Anadolu Ün�vers�tes�, Açık Öğret�m Fakültes� Yayını, No:756, Esk�şeh�r, 2002.

Konya'da Engell� B�reyler�n ve A�leler�n�n Toplumsal Hayatta Yaşadıkları Zorlukların Araştırılması K�tapçığı. Konya Beled�yes� (2012)

M�llî Eğ�t�m Bakanlığı A�le Ve Tüket�c� H�zmetler�, Engell� B�reylerde Toplumsal Uyum Ankara, 2011.

MEGEP (Meslek� Eğ�t�m Ve Öğret�m S�stem�n�n Güçlend�r�lmes� Projes�) Hasta Ve Yaşlı H�zmetler� Engell�lerde Toplumsal Yaşam Becer�ler� Ankara, 2008.

MEB. Kız Tekn�k Öğret�m Genel Müdürlüğü, METGE Modüller�, Ankara,1996.

ÖZYÜREK. Mehmet, Engell�lere Yönel�k Tutumların Değ�şt�r�lmes�, Ankara, 2013

ÖZYÜREK, Mehmet. Z�h�nsel Engell�ler�n Eğ�t�m�nde Tıbb� ve Eğ�tsel Yaklaşımlar. Özel Eğ�t�m Derg�s�, 1,1: 17-20, 1991

REYNOLDS, Cec�l-Mann. E. Lester. Encycloped�a of Spec�al Educat�on. 1986

ROBİNSON, N. – ROBİNSON, H. TheMentallyRetarded Ch�ld. New York : McGrawH�llComp. 1976

M�ll� Eğ�t�m Bakanlığı Özel Eğ�t�m Rehberl�k Ve Danışma H�zmetler� Genel Müdürlüğü Özel Eğ�t�m Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve Özel Eğ�t�m H�zmetler� Yönetmel�ğ�, Ankara, 2000

Toplumsal Gel�şme ve Değ�şme Sürec�nde Sosyal H�zmet, Hacettepe Ün�vers�tes� Sosyal H�zmetler Yüksekokulu Yayını, Ankara, 2001.

www.ermenekshcek.gov.tr/ozurluluk/12_eng_topl_sorunlari.htm

http://www.ozurluler.gov.tr/arastirma/ozelegitim.htm

http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengellilerrehabilitasyon.doc+ev+ortam

http://www.egitim.aku.edu.tr/metod03.htm

KAYNAKLAR

Proje Ortaklarımıza ve İşt�rakç�ler�m�ze, ''Çocuklara Engel Yok'' Proje Ek�b�ne, K�tabın hazırlanma aşamasındak� destek ve emekler�nden ötürü Sayın Özel Eğ�t�m Uzmanı Uğur Kaya �le "Engell�ler ve Hukuk" Bölümünü hazırlayan Sayın Avukat Güler Polat'a teşekkürler�m�z� sunarız.